“สถานการณการพฒนาเมองในภาคเหนอ : กรณความเคลอนไหวของเมองเชยงใหม”

คณสามารถ สวรรณรตน1

นกวจย สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม

ทกๆครงเวลามองเมอง จะมมมมองจากภายนอกเขาไปวาเมองเหนอมลกษณะอยางไร ซงผมไดพยายามทบทวน

ตวเองวาในมมมองตวเองแลวเมองเหนอเปนอยางไร? จงไดเหนวาเมองเหนอมเรองราว ตามความเขาใจจากการท างานใน

พนท มองเหนวาจรงๆ มการท างานอยสองสวนภายในเมอง สวนแรกคอสวนพนทชวต(Life and Space) ซงเปนเรองของ

ผคนทใชพนทของเมอง สวนทสองคอเมองในฐานะทเปนพนททมหนาท(Functional) บางอยางในการบรการใหกบคนท

ใชพนทอย ดงจะเหนวาเมองเชยงใหมหรอเมองเหนอทคนทวไปเหนมรากฐานความรงเรองมาแตอดต 700 – 1300 กวาป

และหนาทของมนทเปนมาโดยตลอดคอการเปนทอยอาศย เปนศนยกลางการบรหารราชการ เปนศนยกลางการศกษา

และศนยกลางธรกจ ในขณะทตวมวลของชวตหรอพนทชวตทมอยตอนน ทคนอยอาศยกนตอนน มนมลกษณะรวมและม

การปฏสมพนธกน ซงนาสนใจคอเรองความทรงจ ารวมกบพนท ในแตละยค แตละสมยมการซอนทบแตกตางกนไป แตละ

คน แตละสมย และเรองโครงสรางความสมพนธทางสงคมในรนของผม ในการท างานกบเพอนกจะแตกตางกนจากปาๆ

ลงๆ ทอยตามชมชนตางๆ เวลาลงไปพดคยกจะเหนวามโครงสรางทางสงคมอกแบบ วถชวต ความเชอ คานยมก

เชนเดยวกน ตลอดจนคณคาและความหมายรวมกนทเขามารวมกนในพนท

สงทส าคญมากของเมอง โดยเฉพาะในเมองในภาคเหนอ คอเรองพลวตรการเคลอนตวทางสงคม อนเปนการท

ผคนไดมาปฏสมพนธกนแลวมองเหนประเดน หรอภาพบางอยางรวมกน ซงภายหลงจากไดเขาไปท างานกบชมชนในระยะ

หนง กเรมเหนวาเกดการเคลอนไหวของกลมคน โดยทมประเดนอะไรสกอยางซงผดขนมาตลอด โดยเฉพาะเชยงใหม และ

การปฏสมพนธระหวางสองพนทมนท าใหเกดแรงกระเพอมบางอยางทกอรป และกลายเปนความสมพนธระหวางเมองกบ

คน

ความเปนเมองในภาคเหนอ

ความพเศษของเมองในภาคเหนอทแตกตางจากภาคอนๆ คอ ในฐานะของการเปนอาณาจกรลานนา ปกตเราจะ

มประวตศาสตรวาเจานนขนครองอยางนนอยางน แตวาประวตศาสตรของความเปนทองถน ประวตศาสตรของความเปน

ชมชนทมพฒนาการ และมความเปลยนแปลงจากการพฒนา ไมวาจากอ านาจทางการเมองกตาม หรอวาการ

เปลยนแปลงในรปแบบของเศรษฐกจ ไดสงผลอะไรกบพนทของชมชน เกดอะไรกบชมชนบาง ซงเปนจดส าคญทท าใหผม

รสกวาพนทเมองเหนอมการเปลยนแปลงทางกายภาพจากการพฒนา และการซอนทบของการเปนเมองประวตศาสตร

1

ถอดความจากการน าเสนอในทประชมเวทวชาการ เรอง “ระบบการขนสงในเมองขนาดใหญ: ปญหาและแนวทางแกไข” เมอ วน

องคารท 15 กรกฎาคม 2557 ณ หองประชมแผนงาน นพม. ชน 4 อาคารพรอมพนธ 1 ถนนลาดพราว กรงเทพฯ ระหวางเวลา 9.30 - 12.00 น. จดโดย แผนงานนโยบายสาธารณะเพอการพฒนาอนาคตของเมอง ภายใตศนยศกษามหานครและเมอง รวมกบมลนธสถาบนสรางสรรคปญญาสาธารณะ โดยการสนบสนนของส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

การทคนเคยเขาใจคณคาอะไรบางอยาง ความทรงจ ารวมยงมมาก และความรสกวาตวตนเปนอะไรทจบตองล าบาก ซงผม

พยายามแยกออกมาใหเหน ภายหลงทผมกลบมาจากอนเดย ผมเหนวาเมองเชยงใหมแตกตางออกไปจากตอนทสมยเรยน

โดยสมยเรยนรสกวามนเปนมมมองทเมองเชยงใหมก าลงเดนทางไปสการเปนเมองเหมอนกรงเทพฯ แตหลงจากนนสามป

ผมกลบมาและเรมคยกบชาวบาน เรมคยกบชมชน คยกบองคกรปกครองสวนทองถน ส านกวชาการ จะเหนไดวาเรมม

ความเปนทองถนนยมกบการพยายามคนหาตวตนของตวเอง แตกยงมตวตนทหลากหลาย โดยบางกลมทเชอมนเรองการ

สรางพนททางการเมองใหมกจะไปเนนประเดนเรองการจดการตวเอง บางกลมทคนหาอตลกษณกจะไปท าเรอง

ศลปวฒนธรรม แตองครวมความเขาใจของการเปนเมองเชยงใหมจะมอะไรเปนจดกลางทคนเกาะเกยวกนอย

สาเหตทท าใหเชยงใหมเดมอยากเปนกรงเทพฯ แหงทสอง ตอนนเรมคดเรองเอกลกษณ ประวตศาสตร เรอง

ตวตน เรองลกษณะพเศษ คอ เกดจากสองแนวทาง แนวทางหนงเกดจากแรงอดของการทนโยบาย และการพฒนาตางๆ

มาจากสวนกลางทงหมด ซงคนเมองมนสยอยางหนงคอ เวลานงคยกนจะไมพด ไมแสดงออกความคดเหน แตพอลกออก

จากวงพดคยจะมการแสดงความเหนมากขน แตพอใหกลบมาพดในวงประชมมกจะพดแตวา “แลวแตเตอะ” “เอาเลย

เตมท” ซงภาวการณเชนนเกดขนตลอดโดยเฉพาะทเปนเรองจากสวนกลางจากภาครฐ อกแนวทางหนงคอการเกดการ

เรยนรตงแตป 2500 ตงแตกลมปญญาชนระดบบนเรมน านวตกรรมใหมๆ เขามา ตงแตการบรโภค องคความร การสบคน

ประวตศาสตร น ามาสอสาร และพดคยในวงกวางมากขน พยายามจะนยามวาตองเปนอยางไร ตองใสเสอมอฮอม

พธกรรมตองท าแบบนถงจะถกตอง จงท าใหคนเรมตนขนมาในระยะของปาๆ นาๆ ทท าเรองนกนมานาน จนทกวนนองค

ความรเรองลานนามความเขมแขง บรรยากาศดงกลาวไมไดจ ากดตวอยแคในเวทของนกวชาการเทานน ความนารกของ

เชยงใหม หรอเมองเหนออนๆ คอ การมวงของชาวบาน วงของปราชญ วงภมปญญาซงเชอมโยงดวยกน ดงนนเสนแบง

ของความเปนวชาการกบความเปนชาวบานจงสอดคลองไปดวยกน ผมวาทงสองปจจยชวยหนนใหความตองการเปนเมอง

เชยงใหมจะเปนไปในทศทางไหน เพอรกษาทรพยากร หรอตนทนซงคนขางนอกมองไมเหน หรอเลอกทจะมองขาม หรอ

ไมใหความส าคญ เหลานจงเปนความเคลอนไหวทส าคญ โดยเฉพาะชวงป 2540

ในชวงตนทลานนาเรมเปนอาณาจกร ปกครองในระบบศกดนา พญามงราย กบมงรายศาสตร คอจะเปนเรอง

การแบงปนทรพยากรโดยทมคนหนงคนบอกวามนตองอยางนนอยางน และเมอชวงเปลยนผาน หลงจากพมาเขามา

หลงจากกาวละ เรมเขามาสการเปนรฐไทยแลว มกระบวนการหลายอยางซงรฐไทยใชกบเมองเชยงใหม ทงการใชคนนอก

การใชการคา การเปลยนระบบภาษ การเปลยนระบบทดน ปฏรปทดนใหม ใหคนซ อทดนไดในลานนา และการจายภาษ

ดวยเงน จากในอดตทจายเปนหมากหรอพล เมอตองจายเปนเงน คนทองถนจงตองท างานเพอหาเงน ไมเพยงท างานเพอ

หาทรพยากรในการแลกเปลยน เมอระบบธรกจเปลยน คนเมองเองกตองเปลยนตวเองตาม ซงสงผลตอกายภาพของเมอง

โดยรวมคอ การคารมน า อาคารตางๆ ทเขามา สถาปตยกรรมจน สถาปตยกรรมสมยใหม ทจะเหนตามเสนแกนของเมอง

รวมทงแผนพฒนาตางๆ ทเขามา โดยเฉพาะแผนพฒนาเศรษฐกจฉบบท 4 และ 5 ซงมงเรองการพฒนาภมภาค ลดการโต

เดยวของกรงเทพฯ โดยทไปหาเมองตามภมภาคแลวพยายามปนเมองเหลานนขนมา ดวยเหตนท าใหเชยงใหมมโอกาส

มากมาย เกดโรงงานอตสาหกรรม มหาวทยาลย ทาอากาศยานนานาชาต จงท าใหการพฒนาทเกดขนไดกระจกตวอย

เฉพาะในตวเมองแลวแผออกไปอยางไมมทศทางการควบคม เปนลกษณะของการกระจายตวตามธรรมชาต และท

นาสนใจคอนโยบายทเขามา เปนนโยบายทเกดจากการพยายามมองจากคนภายนอกวาเชยงใหมอยางไร กลายเปนจนต

ภาพของเมองเหนอจากสายตาของคนนอกวามวฒนธรรม มสภาพแวดลอมทด มอากาศทด เปนเมองทนาอย จงท าใหเกด

การสรางแผนพฒนาเศรษฐกจขนมาเพอจะพยายามใหเมองโตแบบทไมแนใจวาคนในพนทตองการหรอไม ซงเปนการผลก

ใหเมองเชยงใหมเตบโตในดานธรกจและการลงทนดานการทองเทยว อสงหารมทรพย ฯลฯ ซงเอาเขาใจจรง หากถามวา

เชยงใหมเหมาะส าหรบการทองเทยวหรอไม แตละคนจะตอบแตกตางกนไป

หลงจากทเชยงใหมเรมไดรบความนยมดานการทองเทยว ปรากฏการณทเหนคอเมองมความหนาแนนมากขน

โดยเฉพาะในสวนประตทาแพ ทเคยเปนยานธรกจการคาดงเดมของชาวจน จะมตลาดวโรรส เปนทาเรอเดมทอดตเปนของ

เจา แลวเปดพนทใหส าหรบเปดขายเปดเชา และมกลมนายทนทมความสนทชดเชอกบราชวงศของเชยงใหมกสรางทอย

อาศยในบรเวณดงกลาว แตในชวงหลงถกเปลยนไปเปนเกสตเฮาส เปนธรกจบรการการทองเทยวมากขน และความ

เปลยนแปลงเกดตามแนวการขนสง เรองสถานรถไฟ สถานรถประจ าทาง

การฟนฟชมชนเมองลามชาง

กรณตวอยางพนทเลกๆ ตรงมมตะวนออกเฉยงเหนอ ทมชมชน “ลามชาง” หรอทเรยกวา “ยานลามชาง เชยงมน”

เปนชมชนทนาอย ผมลงไปท าโครงการทนในการฟนฟชมชนโดยหาเครองมอทท าใหคนในชมชนมาพดคยกนวาจะท า

โครงการอะไรเพอเกบวถชวตของคนในยานไวใหได ชมชนนนาสนใจเพราะมสายสมพนธทด มบาน วด โรงเรยน ทอยตดๆ

กน และมตลาดโถงไมแบบเกาอายประมาณ 60 – 70 ป ซงเหลอทเดยวในเชยงใหม มวดแหงแรกของเมองเชยงใหม คอ

วดเชยงมน ตลอดจนมพนทสเขยวมากมาย สงบ เงยบ ไมมอาชญากรรม แตถงกระนนกมปญหาจนตองมการประชมเลกๆ

โดยมการนดผประกอบการเกสตเฮาสกบชาวบานทอยรอบๆ ชมชน เพอพดคยวาในชมชนตอนนมปญหาอะไรบางทเกด

จากการทองเทยว ซงไดมการสะทอนออกมาหลายอยาง และตอนนกมการคยกนวาจะท ามาตรฐานการทองเทยวส าหรบ

ชมชนลามชางอยางไร

พนทประมาณเกอบๆ 200 หลงคาเรอนในชมชนลามชางทมสดสวนของอาคารทเปนธรกจทองเทยวมากถง

60% และอาคารทอยอาศย 40% เมอประมาณ 5 ปทแลวธรกจบรการการทองเทยวมนอยมาก แลวกเหนวาเปนลกๆ

หลานๆ ทเปด แตทกวนนเปนใครแลวกไมร แตชมชนนโชคดทคนทอยขางในชมชนไมขายทใหคนนอก แตจะปลอยใหเชา

แลวกออกไปอยบานจดสรร ซงตอนนก าลงหามาตรการทจะท าใหคนในพนทกลบมาอยในชมชนมากขน เพราะคนในพนท

ม sense of belonging มากกวาคนนอกพนททเขามาท าธรกจทองเทยว

บทสงทาย

แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 และแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 จะเหนวาสงเสรมการพฒนาคอนขางมาก จะเหนไดวาชวงป

พ.ศ. 2540 – 2545 เปนวาระส าคญของเมอง เนองจากเชยงใหมครบรอบ 700 ป และชวงนนเศรษฐกจตกต า ท าใหส านก

รกบานเกด และแนวคดเศรษฐกจพอเพยงจงเปนกระแสทมากขน ผคนเรมกลบมาบานเกด และเรมถามหา รอฟนตวตนวา

คน “เมอง” คออะไร ความเปนลานนาคออะไร จงกอเกดขบวนการเคลอนไหวในลกษณะของโรงเรยนสบสานภมปญญา

เครอขายภมปญญา ทเรมกอตงขนมาในชวงนน และไดรบความนยมสง ภายหลงมโครงการใหญตามมาเรอยๆ ซงเขาไป

ขดกบพนทปาในเมองเชยงใหม ตลอดจนในชวงทผงเมองหมดอายไดมการเขามาถอครองพนทโดยไมไดรบการควบคม ท า

ใหพนททควรจะถกก ากบโดยผงเมองนนขาดการพฒนาอยางไรทศทาง

ความเคลอนไหวการพฒนาเมองโดยประชาชน เกดจากค าถามวาถาเมองเกามตนทนเปนประวตศาสตรแลว

และเมองเกายงตองมชวตอย กระบวนการแบบไหนทจะเปนแนวโนม หรอเ ปนวธการฟนฟเมองได โดยไดรวบรวม

กรณศกษาจากพนทตางๆ เชน ชมรมบานเกาเมองแมฮองสอน ทมชาวบานรวมกนในการปรบปรงสอาคารโดยไดรบการ

สนบสนนจากเทศบาลปละ 100,000 บาท, เครอขายลกหลานเมองแพร ทถนนกาดพระนอน จะมบานเกาอยมาก แลวม

สถาปนก 2-3 คนทเหนวาควรเกบความสวยงามและวถชวตนไว เลยไดมการจดกจกรรมเปดถนนคนเดน เปนตน