ЧИХРИЙН ШИЖИН ХЭВШИНЖ 2-ЫНЭМНЭЛ ЗҮЙН УДИРДАМЖАгуулгаТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТ ............................................................5ОРШИЛ ....................................................................................................6.............................................................................................................8.............................................................................................................8A. ЕРӨНХИЙ ХЭСЭГ .................................................................................8A.1. Чихрийн шижингийн эмнэлзүйн оношийн тодорхойлолт: .........8A.2. Өвчний код (ICD 10): E.10-14 .........................................................8A.3. Удирдамжийг хэрэглэх хүрээ: .......................................................8A.4. Удирдамжийн зорилго: ..................................................................8A.5. Удирдамж боловсруулсан огноо: .................................................9A.6. Дахьин хянан засварлах хугацаа: ...............................................9A.7. Удирдамж боловсруулахад оролцсон хүмүүс, удирдамжийгхэлэлцүүлж батлуулсан байдал .............................................................9A.8. Удирдамжид хэрэглэгдсэн нэр томъёо, тодорхойлолтууд...........10A.9. Тархвар зүйн мэдээлэл....................................................................11Б. ОНОШЛОГОО, ЭМЧИЛГЭЭНИЙ АЛГОРИТМ ....................................13Б.1. Оношлогоо, эрт илрүүлэлтийн ерөнхий алгоритм .......................13Б.1.1. Чихрийн шижингийн эрт илрүүлэлтийн алгоритм............13Б.1.2. Чихрийн шижингийн оношлогооны (оношийг батлах)алгоритм .....................................................................................14Б.2. Оношлогоо, менежментийн алгоритм............................................15Б.2.1. Оношлогоо, менежментийн ерөнхий алгоритм................15Б.2.2. 10-с доош жил чихрийн шижингээр өвчилсөн өвчтөнийменежментийн алгоритм..............................................................16Б.2.3. 10-с дээш жил чихрийн шижингээр өвчилсөн өвчтөнийменежментийн алгоритм..............................................................17Б.2.4. Бөөрний үйл ажиллагааны алдагдалтай чихрийншижинтэй өвчтөний менежментийн алгоритм...........................17

Б.3. ЧШ-ийн эмчилгээний ерөнхий алгоритм – 1. .................................19Б.4. ЧШ-ийн эмчилгээний ерөнхий алгоритм – 2...................................19В. ҮНЭЛГЭЭ, МЕНЕЖМЕНТ ...................................................................21В.1. Чихрийн шижингийн ангилал.........................................................21В.2. Чихрийн шижингийн урьдчилан сэргийлэлт.................................22В.2.1. Анхдагч урьдчилан сэргийлэлт .........................................22В.2.2. Өндөр эрсдэл бүхий хүмүүст амьдралын хэв маягийгөөрчлөх замаар чихрийн шижингээс сэргийлэх нь.....................23В.3. Эрт илрүүлэлт...................................................................................23В.4. Оношийн баталгаажуулалт ба эмчилгээ .......................................24В.4.1. Оношийн баталгаажуулалт................................................24В.4.2. Чихрийн шижинтэй өвчтөний үнэлгээ .............................25В.4.2.1. Өвчний түүх ...................................................................25В.4.2.2. Бодит үзлэг ...................................................................25В.4.2.3. Лабораторийн шинжилгээ ...........................................26В.4.3. Ялган оношлогоо.................................................................27В.4.4. Эмчилгээ ..............................................................................28В.4.4.1. Эмийн бус эмчилгээ ......................................................28В.4.4.2. Эмийн эмчилгээ ............................................................31В.4.5. Чихрийн шижингийн хяналт...............................................38В.5. Яаралтай тусламж ...........................................................................40В.6. Архаг хүндрэлүүд.............................................................................42В.6.1. Нүдний хүндрэл...................................................................42В.6.2. Бөөрний хүндрэл..................................................................43В.6.3. Хөлийн

хүндрэл ...................................................................44В.6.4. Том судасны хүндрэл, дислипидеми, артерийн гипертензи.........................................................................................................453

  В.7. Чихрийн шижингийн өвөрмөц байдлууд........................................47В.7.1. Хүүхэд өсвөр насныхны чихрийн шижин...........................47В.7.2. Хавсарсан өвчний үеийн менежмент ................................47В.7.3. Өндөр настны чихрийн шижин...........................................47В.7.4. Мэс заслын үе дэх менежмент...........................................48В.7.5. Солиорлын эсрэг ба ретровирусын эсрэг эмүүд ..............48В.7.6. Халдварт өвчин, амны хөндийн эрүүл ахуй.......................48В.7.7. Чихрийн шижин ба нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд..............49В.7.7.1 Жирэмслэлт....................................................................49В.7.7.2. Жирэмснээс хамгаалах бэлдмэл..................................49В.7.7.3. Бэлгийн үйл ажиллагаа................................................50В.8. Бодисын солилцооны хам шинж.....................................................50НОМ ЗҮЙ:..................................................................................................52ХАВСРАЛТ .............................................................................................54Хавсралт 1. Чихрийн шижин хэвшинж 2-той өвчтөний удирдамж.....54Хавсралт 2. Чихрийн шижинтэй өвчтөний хяналт, үзлэгшинжилгээний давтамж.........................................................................69Хавсралт 3. ДЭМБ/ОУГН-ийн ЗСӨ-ний эрсдлийн түвшинг тодорхойлоххүснэгт.....................................................................................................70Хавсралт 4. Чихрийн шижинтэй өвчтөний хоногийн хоолны илчлэгттооцоолох ба хоолны цэс зохиох аргачлал...........................................71Хавсралт 5. Чихрийн шижингийн эрсдлийн шалгуур...........................73

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТА 2 Р Б А н г и о т е н з и н - 2 р е ц е п т о р ы н б л о к а т о р у у дА Д А р т е р и й н д а р а л тА К Х А л ь б у м и н к р е а т и н и н ы х а р ь ц а аА Х Ф С А н г и о т е н з и н х у в и р г а г ч ф е р м е н т и й г х о р и г л о г ч и дБЁЖ Байх ёстой жинБ Ж И Б и е и й н ж и н г и й н и н д е к сБ Н Л П Б а г а н я г т р а л т а й л и п о п р о т е йд Б С Х Ш Б о д и с ы н с о л и л ц о о н ы х а м ш и н ж Г А С Г л ю к о з ы н а ч а а л а л т с о р и л Г Т А Г л ю к о з ы н т э с в э р ж и л т а л д а г д а л Д П П - 4 Д и -п е п т и д и л - п е п т и д а з -4 Д Э М Б Д э л х и й н Э р ү ү л М э н д и й н Б а й г у у л л а г а З С Э З ү р х с у д а с н ы э м г э г З Ц Б З ү р х н и й

ц а х и л г а а н б и ч л э г И Н Л П И х н я г т р а л т а й л и п о п р о т е й д М М С С М о н г о л ы н М я н г а н ы С о р и л т ы н С а н О У Г Н О л о н у л с ы н г и п е р т е н з и й н н и й г э м л э г О У Ч Ш Х О л о н у л с ы н ч и х р и й н ш и ж и н г и й н Х о л б о о Ө Ү Г Ө Ө л ө н ү е и й н г л ю к о з ы н ө ө р ч л ө л т ТГ ТриглицеридХ Б Ө Х а л д в а р ы н б у с ө в ч и н ХДХВ/ДОХ Хүний дархлалын олдмол хомсдлын вирус /дархлалын олдмол хомсдолХИ Хоногийн илчлэгЧ Ш Ч и х р и й н ш и ж и н Э М Б Э р ү ү л м э н д и й н б о л о в с р о л Э М Я Э р ү ү л м э н д и й н я а м H b A 1 C Г л ю к о з ж с о н г е м о г л о б и н

ОРШИЛЭнэхүү удирдамжийг Эрүүл Мэндийн Яам (ЭМЯ)-ны ажлын хэсэг МонголынМ я н г а н ы с о р и л т ы н с а н ( М М С С ) - г и й н Э р ү ү л м э н д и й н т ө с ө л , E P O S H e a l t h Management Олон улсын зөвлөх багийн дэмжлэгтэйгээр хамтран боловсруулав.ЭМЯ-ны ажлын хэсэгт Монголын диабетийн холбоо, Эрүүл мэндийн шинжлэху х а а н ы и х с у р г у у л ь , М о н г о л ы н д и а б е т и й н т у с л а м ж , с у р г а л т ы н х о л б о о , М о н г о л ы н ө р х и й н э м ч н а р ы н н и й г э м л э г , У л с ы н к л и н и к и й н т ө в э м н э л э г , Ш а с т и н ы н э р э м ж и т т ө в э м н э л э г , Ч и н г э л т э й д ү ү р г и й н н э г д с э н э м н э л э г , Финляндийн Эрүүл мэндийн үндэсний хүрээлэн оролцлоо.ТОЙМ•Дэлхийн хэмжээнд 2010 онд чихрийн шижингээр өвчлөгсдийн тоо 285 саяд хүрнэ хэмээн тооцоолсон ба чихрийн шижингийн нийт тохиолдлын9 0 х у в и й г ч и х р и й н ш и ж и н х э в ш и н ж 2 э з э л д э г . 2 0 0 9 о н д М о н г о л у л с а д х и й г д с э н Х а л д в а р ы н б у с ө в ч н и й ( Х Б Ө ) х о ё р д о х у д а а г и й н ү н д э с н и й х э м ж э э н и й с у д а л г а а г а а р ч и х р и й н ш и ж и н 6 , 5 % , ө л ө н ү е и й н г л ю к о з ы н өөрчлөлт 9,5% байна.•Биеийн жингийн илүүдэл ба таргалалт, хөдөлгөөний хомсдол нь чихрийншижин хэвшинж 2-ын өөрчилж болох гол эрсдэлт хүчин зүйлс юм. Хэвийнбиеийн жинтэй (БЖИ < 25 kг/м²) хүмүүстэй харьцуулахад таргалалттай(БЖИ > 30 kг/м²) хүмүүст чихрийн шижин хэвшинж 2-оор өвчлөх эрсдэл10-20 дахин их байдаг.•Чихрийн шижин хэвшинж 2-той хүмүүст зүрх судасны эмгэгээр өвчлөх э р с д э л 2 - 4 д а х ь и н , н а с б а р а л т 2 - 3 д а х ь и н н э м э г д д э г б а й н а . Ч и х р и й н шижингийн урьдал байдал (предиабет) болон БСХШ-тэй хүмүүст ч зүрхсудасны эмгэгээр өвчлөх эрсдэл өндөр байдаг.•

З о х и с г ү й х о о л л о л т ы г ө ө р ч л ө х , х ө д ө л г ө ө н и й и д э в х и й г н э м э г д ү ү л э х замаар амьдралын хэв маягийг өөрчилснөөр ГАС-д өөрчлөлттэй буюуЧ Ш - г и й н у р ь д а л б а й д а л т а й х ү м ү ү с и й г ч и х р и й н ш и ж и н г э э с с э р г и й л э х боломжтой гэж үзэж байна.•Ч и х р и й н ш и ж и н г и й н э р т и л р ү ү л э л т и й г э р ү ү л м э н д и й н а н х а н ш а т н ы т у с л а м ж ү й л ч и л г э э н и й б а й г у у л л а г а б у ю у ө р х с у м ы н э м н э л э г ж и л б ү р т у х а й н х а р ъ я а н у т г и й н 3 5 - с д э э ш н а с н ы х ү н а м д х и й х б а ч и х р и й н ш и ж и н г и й н э р с д л и й н ш а л г у у р а а р ү н э л ж , э р с д э л т э й х ү м ү ү с и й г лаборатори шинжилгээнд хамруулна.•Чихрийн шижинтэй өвчтөнг үнэлэхдээ асуумж, бодит үзлэг, лабораторийншинжилгээний аргуудыг ашиглна.6  •Ч Ш - т э й ө в ч т ө н д с у р г а л т , х о о л , х ө д л ө г ө ө н , э м и й н б а и н с у л и н г э с э н 5 б ү р д э л э м ч и л г э э г х и й д э г б а э д г э э р э э с х о о л , х ө д ө л г ө ө н и й д э г л э м баримтлан, зөв зохистой хооллож, дасгал хөдөлгөөн тогтмол хийх нь өвчтөний эмчилгээний суурь буюу амин чухал хэсэг юм.•Ч и х р и й н ш и ж и н т э й ө в ч т ө н и й с у р г а л т н ь ө ө р и й н х я н а л т ы г а м ж и л т т а й хэрэгжүүлэх, чихрийн шижинг үр дүнтэй хянахад чухал ач холбогдолтой.Чихрийн шижингийн сургалт нь тухайн өвчтөний онцлогт тохирсон байх шаардлагатай.•Чихрийн шижин хэвшинж 2-ын эмчилгээний чухал, салшгүй нэг хэсэг нь х о о л э м ч и л г э э ю м . Х о о л л о л т ы н з о х и с т о й д э г л э м б а р и м т а л с н а а р артерийн гипертензи, цусны өөх тосны харьцаа алдагдахь, таргалалтболон зүрх судасны хүндрэлүүдээс сэргийлэх боломжтой.•Г л ю к о з б у у р у у л а х э м ү ү д н ь и н с у л и н ы р е ц е п т о р ы н м э д р э г ч а н а р ы г сайжруулж, инсулины шүүрэл ялгаралтанд нөлөөлдөг.С у л ь ф а н и л м о ч е в и н б о л о н г л и н и д и й н б ү л г и й н э м ү ү д н ь и н с у л и н ялгаралтыг сэдээх, харин тиазолидиндион болон бигуанидын бүлгийнэмүүд нь инсулины рецепторын мэдрэг чанарыг нэмэгдүүлэх үйлдэлтэй.А л ь ф а – г л ю к о з и д а з ы н х о р и г л о г ч и д н ь н ү ү р с у с н ы ш и м э г д э л т и й г бууруулах, ДПП-4 ферментийг хориглогч нь нарийн гэдэснээс ялгарахинкретин дааврыг нэмэгдүүлэх замаар цусны глюкозыг бууруулдаг.•Г и п о г л и к е м и н ь ч и х р и й н ш и ж и н х э в ш и н ж 2 - ы н э м ч и л г э э н и й я в ц а д , ялангуяа ахимаг настай, бөөрний үйл ажиллагааны алдагдалтай, хүндх э л б э р и й н с у д а с н ы х ү н д р э л т э й ө в ч т ө н д т о х и о л д о ж б о л о х а ю у л т а й хүндрэл юм.•Ч и х р и й н ш и ж и н х э в ш и н ж 2 - ы н а р х а г х ү н д р э л ү ү д и й н ү е д с у д а с б о л о н м э д р э л г э м т д э г . Ч Ш - г и й н ж и ж и г с у д а с н ы х ү н д р э л ү ү д ( р е т и н о п а т и , нейропати, нефропати) элбэг тохиолддог. Гэвч ЧШ-гийн нас баралтын 6 0 - 8 0 % н ь т о м с у д а с н ы х ү н д р э л и й н ш а л т г а а н т б а й д а г . Ү ү н д з ү р х н и й шигдээс, тархинд цус харвах, хөлийн шарх, үхжил ордог.•Чихрийн шижин нь архаг явцтай, амьдралынхаа туршид өөрөө өөртөө байнга анхаарал хяналт тавих шаардлагатай өвчин юм. Эмч, өвчтөнийх а м т ы н х ө д ө л м ө р и й н ү р д ү н д л

ч и х р и й н ш и ж и н г б а й н г ы н э э н э г ш и л д байлгаж чадна. Цусан дахь глюкозын өөрийн хяналтаар цусны глюкозыгтогтмол тодорхойлж, тэмдэглэл хөтлөнө.•Эмчийн хяналтанд орж, цусан дахь глюкозын өөрийн хяналтыг тогтмол хийж гүйцэтгэснээр эмчилгээний үр дүнг тооцох, ЧШ-гийн хүндрэлүүдээсс э р г и й л э х б о л о м ж т о й . H b A 1 c т ү в ш и н г 1 % б у у р у у л а х а д ч и х р и й н шижинтэй холбоотой нас баралтыг 21%, бөөр, нүдний хүндрэлийг 37%,зүрх судасны хүндрэлийг 14%-иар тус тус бууруулна.7   A. ЕРӨНХИЙ ХЭСЭГA.1. Чихрийн шижингийн эмнэлзүйн оношийн тодорхойлолт: Чихрийн шижин нь инсулины шүүрэл багасах болон инсулин дааварын ү й л д э л а л д а г д с а н а а с ц у с а н д а х ь г л ю к о з ы н х э м ж э э и х э с ч у л м а а р и х у у х , и х ш э э х х а м ш и н ж э э р и л э р д э г б о д и с ы н с о л и л ц о о н ы э м г э г ю м . Ч и х р и й н ш и ж и н х э в ш и н ж 2 н ь у д а м ш л ы н б о л о н а м ь д р а л ы н б у р у у х э в м а я г а а с ш а л т г а а л а н инсулины шүүрлийн алдагдал болж улмаар инсулины харьцангуй дутагдалд хүргэдэг эмгэг юм.Эмнэлзүйн онош тавих жишээ:1.Чихрийн шижин, хэвшинж 2, хүнд явцтай, ээнэгшилгүй2.Чихрийн шижин, хэвшинж 2, хөнгөн явцтай, ээнэгшилтэйA.2. Өвчний код (ICD 10): E.10-14E.10.9– Чихрийн шижин хэвшинж 1 (хүндрэлгүй)E.11.9– Чихрийн шижин хэвшинж 2 (хүндрэлгүй)E.12.9 – Чихрийн шижинтэй (хүндрэлгүй) холбоотой тэжээлийн алдагдалE.13.9 – Бусад хэлбэрийн чихрийн шижин (хүндрэлгүй)E.14.9 – Тодорхой бус хэлбэрийн чихрийн шижин (хүндрэлгүй)R.73.0 – Глюкоз тэсвэржилт алдагдалA.3. Удирдамжийг хэрэглэх хүрээ:•Е р ө н х и й м э р г э ж л и й н э м ч , а н х а н ш а т н ы т у с л а м ж ү й л ч и л г э э н и й сувилагч•Аймаг, дүүргийн болон клиникийн нэгдсэн эмнэлгийн- Д о т о о д ш ү ү р л и й н э м ч -Д о т р ы н э м ч - С у в и л а г ч•Өвчтөн, түүний гэр бүлA.4. Удирдамжийн зорилго:1.Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээний байгууллага буюуө р х с у м ы н э м н э л э г т у р ь д ч и л а н с э р г и й л э х ү з л э г э э р Ч Ш - г и й н э р т илрүүлэлтийг нэмэгдүүлэх8

. ЕРӨНХИЙ ХЭСЭГA.1. Чихрийн шижингийн эмнэлзүйн оношийн тодорхойлолт: Чихрийн шижин нь инсулины шүүрэл багасах болон инсулин дааварын ү й л д э л а л д а г д с а н а а с ц у с а н д а х ь г л ю к о з ы н х э м ж э э и х э с ч у л м а а р и х у у х , и х ш э э х х а м ш и н ж э э р и л э р д э г б о д и с ы н с о л и л ц о о н ы э м г э г ю м . Ч и х р и й н ш и ж и н х э в ш и н ж 2 н ь у д а м ш л ы н б о л о н а м ь д р а л ы н б у р у у х э в м а я г а а с ш а л т г а а л а н инсулины шүүрлийн алдагдал болж улмаар инсулины харьцангуй дутагдалд хүргэдэг эмгэг юм.Эмнэлзүйн онош тавих жишээ:1.Чихрийн шижин, хэвшинж 2, хүнд явцтай, ээнэгшилгүй2.Чихрийн шижин, хэвшинж 2, хөнгөн явцтай, ээнэгшилтэйA.2. Өвчний код (ICD 10): E.10-14E.10.9– Чихрийн шижин хэвшинж 1 (хүндрэлгүй)E.11.9– Чихрийн шижин хэвшинж 2 (хүндрэлгүй)E.12.9 – Чихрийн шижинтэй (хүндрэлгүй) холбоотой тэжээлийн алдагдалE.13.9 – Бусад хэлбэрийн чихрийн шижин (хүндрэлгүй)E.14.9 – Тодорхой бус хэлбэрийн чихрийн шижин (хүндрэлгүй)R.73.0 – Глюкоз тэсвэржилт алдагдалA.3. Удирдамжийг хэрэглэх хүрээ:•Е р ө н х и й м э р г э ж л и й н э м ч , а н х а н ш а т н ы т у с л а м ж ү й л ч и л г э э н и й сувилагч•Аймаг, дүүргийн болон клиникийн нэгдсэн эмнэлгийн- Д о т о о д ш ү ү р л и й н э м ч -Д о т р ы н э м ч - С у в и л а г ч•Өвчтөн, түүний гэр бүлA.4. Удирдамжийн зорилго:1.Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээний байгууллага буюуө р х с у м ы н э м н э л э г т у р ь д ч и л а н с э р г и й л э х ү з л э г э э р Ч Ш - г и й н э р т илрүүлэлтийг нэмэгдүүлэх8  2.А н х а н б о л о н 2 - р ш а т л а л ы н э м н э л э г т ү з ү ү л э х Ч Ш - г и й н т у с л а м ж үйлчилгээ, хяналтын чанар хүртээмжийг сайжруулах3.ЧШ-гийн хяналтыг сайжруулж хүндрэлээс сэргийлэх4.Ч Ш - г и й н ц о ч м о г б о л о н а р х а г х ү н д р э л э э с с э р г и й л э х а р г а х э м ж э э г боловсронгуй болгох5.

ЧШ-тэй холбоотой нийгэм эдийн засгийн

A.8. Удирдамжид хэрэглэгдсэн нэр томъёо, тодорхойлолтуудЧихрийн шижин:Инсулины шүүрэл багасах болон инсулин дааварын үйлдэлалдагдсанаас цусан дахь глюкозын хэмжээ ихэсч улмаар их уух, их шээх хамшинжээр илэрдэг бодисын солилцооны эмгэг юм.Чихрийн шижин хэвшинж 1:Вирусын болон аутоиммуны шалтгаанаар нойрбулчирхайн бета эсийн гэмтэл үүсч инсулины туйлын дутагдалд хүргэдэг эмгэгюм.Чихрийн шижин хэвшинж 2:Удамшлын болон амьдралын буруу хэв маягаасшалтгаалан инсулины шүүрлийн алдагдал болж улмаар инсулины харьцангуйдутагдалд хүргэдэг эмгэг юм.Чихрийн шижингийн бусад хэлбэрүүд:Д о т о о д ш ү ү р л и й н б о л о н б у с а д шалтгааны улмаас хоёрдогч буюу шинж тэмдгийн байдлаар илэрдэг чихрийншижинг хэлнэ.Жирэмсний чихрийн шижин:Ж и р э м с э н ү е д ц у с а н д а х ь г л ю к о з ы н х э м ж э э ихэсдэг эмгэг юм.Өлөн үеийн цусны глюкоз:Цусны глюкозын хэмжээг өлөн үед тодорхойлох(8-с доошгүй цаг өлөн байх)Хоолны дараах цусны глюкоз:Хоол идсэнээс хойш 2 цагийн дараа цусандахь глюкозын хэмжээг тодорхойлохУ н т а х ы н ө м н ө х ц у с н ы г л ю к о з :У н т а х ы н ө м н ө ц у с н ы г л ю к о з ы н х э м ж э э г тодорхойлох (22-23 цаг)Цусны глюкозын хэвийн хэмжээ:Венийн цусны сийвэн дэх глюкозын хэмжээ4.0-6.0 ммоль/л, захын буюу хялгасан судасны цусан дахьь глюкозын хэмжээ3.3-5.5 ммоль/лӨлөн үеийн глюкозын өөрчлөлт (ӨҮГӨ):Венийн цусны сийвэн дэх глюкозынхэмжээ 6.1- 6.9 ммоль/л, захын буюу хялгасан судасны цусан дахь глюкозын хэмжээ 5.6 - 6.0 ммоль/лГлюкоз тэсвэржилт алдагдал (ГТА):Глюкозын ачаалал өгсөнөөс 2 цагийндараах глюкозын хэмжээ 7.8 - 11.0 ммоль/лЧихрийн шижингийн урьдал байдал (предиабет):Ө л ө н ү е и й н г л ю к о з ы н өөрчлөлт болон Глюкоз тэсвэржилт алдагдалаар илрэх эмгэг байдлыг хэлнэ.Чихрийн шижингийн эрт илрүүлэлт:Эрсдэлт хүн амын дунд чихрийн шижингилрүүлэх урьдчилан сэргийлэх үзлэгийг хэлнэ.Бодисын солилцооны хам шинж (БСХШ):Цусны глюкозын хэмжээ ихсэх,артерийн даралт ихсэлт, цусан дахь өөх тосны харьцаа алдагдахь зэрэг хамшинжүүдээр илрэх бодисын солилцооны эмгэг юм.A.9. Тархвар зүйн мэдээлэлДэлхийн хэмжээнд 2010 онд чихрийн шижингээр өвчлөгсдийн тоо 285 саядхүрнэ хэмээн тооцоолсон ба эдгээрийн талаас илүү хувь нь 20-60 насныханд т о х и о л д о х м а г а д л а л т а й б а й н а . Ч и х р и й н ш и ж и н г и й н н и й т т о х и о л д о л ы н 9 0 хувийг Чихрийн шижин хэвшинж 2 эзэлдэг. Чихрийн шижин хэвшинж 2 бүхий х ү м ү ү с т з ү р х с у д а с н ы э м г э г э э р ө в ч л ө х э р с д э л 2 - 4 д а х ь и н , н а с б а р а л т 2 - 311

  дахьин нэмэгддэг байна. Чихрийн шижингийн урьдал байдал (предиабет) болонБСХШ-тэй хүмүүст ч зүрх судасны эмгэгээр өвчлөх эрсдэл өндөр байдаг.1950 онд Монгол улсад чихрийн шижинтэй өвчтөн бүртгэгдээгүй байсан болнийгэм эдийн засгийн өөрчлөлт, хотжилттой холбоотойгоор 1990 оноос Чихрийнш и ж и н х э в ш и н ж 2 - ы н т а р х а л т х у р д а ц т а й г а а р н э м э г д э ж б а й н а . Г л ю к о з ы н ө ө р ч л ө л т б а т ү ү н и й э р с д э л т х ү ч и н з ү й л с и й н т а р х а л т ы г а н х н ы ү н д э с н и й хэмжээнд судалсан Ж.Сувд нарын 1999 оны судалгаанд Улаанбаатар хот, 4аймгийн 35-с дээш насны 2996 хүмүүсийг хамруулсан ба чихрийн шижингийнтархалт 3.1%, глюкоз тэсвэржилт алдагдал 9.2% байсан.С ү ү л и й н ж и л ү ү д э д а м ь д р а л ы н х э в м а я г и й н ө ө р ч л ө л т т э й х о л б о о т о й г о о р Монголчуудын дунд халдварын бус өвчний (ХБӨ) тархалт нэмэгдэж байна.2005 онд хийгдсэн ХБӨ-ий тархалтыг тогтоох шаталсан судалгаагаар чихрийнш и ж и н 8 . 2 % , ө л ө н ү е и й н г л ю к о з ы н ө ө р ч л ө л т 1 2 . 2 % , Б С Х Ш 2 0 . 1 % т у с т у с и л э р с э н . 2 0 0 9 о н д х и й г д с э н Х Б Ө - н и й х о ё р д а х ь у д а а г и й н ү н д э с н и й судалгаагаар чихрийн шижин 6,5%, өлөн үеийн глюкозын өөрчлөлт 9,5% байна.Д э э р х с у д а л г а а н у у д а а с ү з э х э д М о н г о л у л с а д 6 0 0 0 0 -8 0 0 0 0 х ү н ч и х р и й н шижингээр өвчилсөн байх магадлалтай боловч албан ёсны дүн бүртгэлийнмэдээгээр, 2009 оны байдлаар 7000 орчим хүн чихрийн шижинтэй болох ньл а б о р а т о р и й н ш и н ж и л г э э г э э р н о т л о г д о ж , м э р г э ж л и й н э м ч и й н х я н а л т а д эмчлэгдэж байна. Өөрөөр хэлбэл чихрийн шижингийн дөнгөж 10 гаруй хувийгэ р т и л р ү ү л ж б а й н а . И й м д ч и х р и й н ш и ж и н г э р т и л р ү ү л э х ү й л а ж и л л а г а а г эрчимжүүлж бүртгэл хяналтын тогтолцоог боловсронгуй болгох

шаардлагатайбайна. ОНОШЛОГОО, ЭМЧИЛГЭЭНИЙ АЛГОРИТМБ.1. Оношлогоо, эрт

илрүүлэлтийн ерөнхий алгоритм 

Б.1.1. Чихрийн шижингийн эрт илрүүлэлтийн алгоритм13Чихрийн шижингийн эрсдэл бүхийхүн амӨлөн үеийн глюкоз тодорхойлох(биохимийн аргаар)< 5.6ммоль/л(<100мг/

дл)5.6-6.0ммоль/л(100-110мг/дл)≥6.1ммоль/л(≥110мг/дл)ХэвийнӨлөн үеийн глюкозынөөрчлөлт (ӨҮГӨ)Чихрийн шижинГлюкоз тодорхойлох шинжилгээ(Өлөн үед, түргэвчилсэн аргаар)Өлөн үеийн глюкоз тодорхойлох(биохимийн аргаар)Чихрийн шижин< 7.8 ммоль/л(< 140 мг/дл)7.8-11.0 ммоль/л(140-200 мг/дл)≥ 11.1 ммоль/л(> 200 мг/дл)ХэвийнЧихрийн шижингийнурьдал байдалГлюкоз тодорхойлох шинжилгээ(Өлөн биш үед)

Чихрийн шижингийн оношлогооны (оношийг батлах) алгоритм14< 7.8 ммоль/л(< 140 мг/дл)7.8-11.0 ммоль/л(140-200 мг/дл)≥ 11.1 ммоль/л(> 200 мг/дл)ГАС-д өөрчлөлтгүйХэвийнГлюкоз тэсвэржилталдагдал (ГТА)Чихрийн шижин  Глюкозын ачаалалттай сорил (ГАС)Чихрийн шижингийнурьдал байдалӨлөн үеийн глюкозынөөрчлөлт (ӨҮГӨ)< 6.1 ммоль/л(< 110 мг/дл)6.1-6.9 ммоль/л(110-125 мг/дл)≥ 7.0 ммоль/л(≥ 126 мг/дл)ХэвийнӨлөн үеийн глюкозынөөрчлөлт (ӨҮГӨ)Чихрийн шижинӨлөн үеийн глюкоз тодорхойлох(биохимийн аргаар)

. Чихрийн шижингийн ангилал

 Хүснэгт 1. Чихрийн шижингийн шалтгаан, эмгэг жамын ангилал (ДЭМБ,1999)

ЧШ-гийн хэлбэрүүд Шалтгаан эмгэг жам ЭмчилгээнийзарчимЧШ, хэвшинж 1- А у т о и м м у н н ы - Ш а л т г а а н т о д о р х о й г ү й • Б е т а э с и й н аутоиммунышалтгаант гэмтэл• Ш а л т г а а н тодорхойгүй• И н с у л ин эмчилгээЧ Ш , х э в ш и н ж 2 • И н с у л ин ы м э д р э г чанар буурах баинсулины шүүрлийналдагдал• А м ь д р а л ы н х э в маягийнөөрчлөлт• Э м и й н э м ч и л г э э • И н с у л и н эмчилгээХоёрдогч буюу бусад хэлбэрийнчихрийн шижин•Инсулины шүүрлийнудамшлын гажуудал•Инсулины үйлчлэлийнудамшлын гажуудал•Дотоод шүүрлийн болоннойр булчирхайн эмгэгүүд•Эмийн бэлдмэл ба химийнбодисын нөлөөлөл•Халдвар•ЧШ-тэй хавсарсан бусадудамшлын хам шинжүүд• И н с у л и н ы э с р э г дааврын ба дааврынбус хүчин зүйлсийннөлөө ба инсулинышүүрлийн алдагдал• Ш а л т г а а н ы эсрэг эмчилгээ• И н с у л и н эмчилгээшаардлагатайбайж болноЖ и р э м с н ий Ч Ш • И н с у ли н ы м э д р э г чанар буурах баинсулины шүүрлийналдагдал• И н с у л и н эмчилгээ• Х о о л э м ч и л г э э Хүснэгт 2. Чихрийн шижингийн хүндийн зэргийн ангилалЗэрэг Эмнэлзүйн илрэлЧ Ш - и й н х ө н г ө н з э р э г Т о м б а ж и ж и г с у д а с н ы х ү н д р э л и л р э э г ү й ЧШ-ийн дунд зэрэг•ЧШ-ийн нүдний хүндрэл илэрсэн (ретинопатийн эрт үе)•ЧШ-ийн бөөрний хүндрэл илэрсэн (нефропатийнмикроальбуминурийн шат)•ЧШ-ийн мэдрэлийн хүндрэл илэрсэн (полинейропати)ЧШ-ийн хүнд зэрэг•ЧШ-ийн нүдний хүндрэл илэрсэн (нэвчдэст ретинопатийнүе)21

  •ЧШ-ийн нефропати /протейнури, бөөрний архаг дутагдал/•Захын мэдрэлийн эмгэг•Том судасны хүндрэлүүд:-Зүрхний титэм судасны эмгэг-Тархины судасны эмгэг-Захын судасны эмгэг Хүснэгт 3. Чихрийн шижин хэвшинж 2-ын ээнэгшлийн шалгуурҮзүүлэлтүүдЭэнэгшил-тэйЭэнэгшилалдагдсанЭэнэгшил-гүйH b A 1 c ( % ) 6 .0 - 6 . 5 6 . 6 -7 . 5 > 7 . 5 Ө л ө н ү е и й н ц у с н ы г л ю к о з ( м м о л ь / л ) 5 . 0 - 5 . 5 5 . 6 - 6 . 5 > 6 . 5 Х о о л н ы д а р а а х ц у с н ы г л ю к о з ( м м о л ь / л ) < 7 . 5 7 . 5 - 1 0 > 1 0 У н т а х ы н ө м н ө х ц у с н ы г л ю к о з ( м м о л ь / л ) 6 . 0 - 8 . 0 8 . 1 -1 0 . 0 > 1 0В.2. Чихрийн шижингийн урьдчилан сэргийлэлтВ.2.1. Анхдагч урьдчилан сэргийлэлтЧихрийн шижингийн эрсдэлт хүчин зүйлсӨөрчилж болохгүй эрсдэлт хүчинзүйлсӨөрчилж болох эрсдэлтхүчин зүйлсНасУдамшилЖирэмсний ЧШ-гийнөгүүлэмжӨндгөвчний олон уйланхайтхам шинжБага жинтэй төрөхИлүүдэл жин (БЖИ ≥ 25 kг/м²)Хөдөлгөөний хомсдолГлюкоз тэсвэржилт алдагдал / өлөнүеийн цусны глюкозын өөрчлөлтБодисын солилцооны хам шинжЗохисгүй хооллолт

АрхиТамхиГлюкоз ихэсгэдэг эмийн бодис(глюкокортикойд)Биеийн жингийн илүүдэл ба таргалалт, хөдөлгөөний хомсдол нь чихрийнш и ж и н х э в ш и н ж 2 - ы н ө ө р ч и л ж б о л о х г о л э р с д э л т х ү ч и н з ү й л с ю м . Х э в и й н биеийн жинтэй (БЖИ < 25 kг/м²) хүмүүстэй харьцуулахад таргалалттай (БЖИ >30 kг/м²) хүмүүст чихрийн шижин хэвшинж 2-оор өвчлөх эрсдэл 10-20 дахин ихб а й д а г . И д э в х и т э й х ө д ө л г ө ө н н ь х э в и й н б и е и й н ж и н т э й х ү м ү ү с т т ө д и й г ү й б и е и й н ж и н г и й н и л ү ү д э л т э й х ү м ү ү с т ч Ч Ш -и й н э р с д л и й г б у у р у у л д а г . Т а м х и , а р х и , х а н а с а н ө ө х т о с б о л о н ө н д ө р и л ч л э г т э й х о о л х ү н с х э р э г л э х , х ү н с э н д э э   ж и м с б о л о н х ү н с н и й н о г о о б а г а х э р э г л э х з э р э г н ь Ч Ш - г и й н э р с д л и й г н э м э г д ү ү л д э г . Т а м х и т а т а х г ү й б а й х , з о х и с т о й х о о л л о х , д а с г а л х ө д ө л г ө ө н тогтмол хийх, биеийн жинг хэвийн хэмжээнд барих, архи хэтрүүлэн хэрэглэхгүйбайх нь ЧШ-гийн эрсдлийг бууруулахаас гадна зүрх судасны эмгэг болон бусадХБӨ-ний эрсдлийг буурууж чадна.

В.2.2. Өндөр эрсдэл бүхий хүмүүст амьдралын хэв маягийг өөрчлөхзамаар чихрийн шижингээс сэргийлэх ньЗ о х и с г ү й х о о л л о л т ы г ө ө р ч л ө х , и л ү ү д э л ж и н г э э б у у р у у л а х , х ө д ө л г ө ө н и й и д э в х и й г н э м э г д ү ү л э х з а м а а р а м ь д р а л ы н х э в м а я г и й г ө ө р ч и л с н ө ө р Г А С - д ө ө р ч л ө л т т э й б у ю у Ч Ш - г и й н у р ь д а л б а й д а л т а й х ү м ү ү с и й г ч и х р и й н ш и ж и н г э э с сэргийлэх боломжтой гэж үзэж байна.Амьдралын хэв маягийг өөрчлөх замаар чихрийн шижингээс урьдчиланс э р г и й л э х б о л о м ж т о й б о л о х ы г х а р у у л с а н о л о н с у д а л г а а н у у д х и й г д с э н б а й н а . Ж и ш э э л б э л Ч Ш - и й н с э р г и й л э л т и й н с у д а л г а а ( Ф и н л я н д , 2 0 0 1 ) б о л о н Ч Ш - и й н у р ь д ч и л а н с э р г и й л э л т и й н х ө т ө л б ө р ( А Н У , 2 0 0 2 ) - и й н ү р д ү н г э э с х а р а х а д 3   ж и л и й н т у р ш х о о л , х ө д ө л г ө ө н и й д э г л э м б а р и м т а л ж а м ь д р а л ы н х э в м а я г и й н ө ө р ч л ө л т х и й с э н х ү м ү ү с т ч и х р и й н ш и ж и н г э э р ө в ч л ө х м а г а д л а л 5 8 % - и а р б у у р с а н б а й н а . Э н д э э с х а р а х а д х о о л л о л т , х ө д ө л г ө ө н , б и е и й н ж и н г и й н б а г а зэргийн эерэг өөрчлөлт нь ЧШ-ийн эрсдлийг бууруулдаг нь харагдаж байна.ЧШ-ийн урьдчилан сэргийлэлтийн судалгааны үр дүнгээс:•Б и е и й н ж и н г 5 % - и а р б у у р у у л а х н ь ч и х р и й н ш и ж и н х э в ш и н ж 2 - ы н эрсдлийг бууруулах, мөн урьдчилан сэргийлэх гол арга хэмжээ юм.•Ө д ө р б ү р 3 0 - с д о о ш г ү й м и н у т д у н д з э р г и й н и д э в х т э й х ө д ө л г ө ө н и й х и й х н ь ч и х р и й н ш и ж и н х э в ш и н ж 2 - ы н э р с д л и й г б у у р у у л д а г . Д а с г а л хөдөлгөөнийг явган алхах, гүйх, бүжиглэх зэрэг аэроб буюу хүчилтөрөгчш а а р д с а н , и х х ү ч ш а а р д с а н б у л ч и н г и й н с у н г а л т ы н д а с г а л у у д з э р э г анаэроб буюу хүчилтөрөгч шаардлагагүй гэж ангилдаг.•

Эслэг ихтэй хүнс хэрэглэх (1000ккал –т ≥ 15гр, өдөрт), өөх тосыг зохистойх а р ь ц а а г а а р х э р э г л э х ( н и й т э н е р г и й н ≤ 3 0 % ) , х а н а с а н ө ө х т о с ы г б а г а х э р э г л э х ( н и й т э н е р г и й н < 1 0 % ) з э р э г з о х и с т о й х о о л л о л т ы н д э г л э м баримтлахБ и е и й н ж и н г и й н и л ү ү д э л т э й , ц у с н ы г л ю к о з и х с э э д 1 - 2 ж и л б о л ж б а й г а а ө в ч т ө н а м ь д р а л ы н х э в м а я г и й н д э э р х ө ө р ч л ө л т ү ү д и й г д а г а ж м ө р д ө х ө д мэдэгдэхүйц үр дүн ажиглагддаг. Эрүүл амьдралын хэв маягийг бүрдүүлэхээсг а д н а г л ю к о з б у у р у у л а х э м и й н э м ч и л г э э г х э р э г л э х з а м а а р Ч Ш - с у р ь д ч и л а н с э р г и й л э х б о л о м ж т о й . Ж - н ь : м е т ф о р м и н ч и х р и й н ш и ж и н ү ү с э х э э с ү р д ү н т э й с э р г и й л д э г б о л о х н ь б а т л а г д с а н . Э м и й н э м ч и л г э э г а м ь д р а л ы н х э в м а я г и й н өөрчлөлттэй хослуулах нь илүү үр дүнтэй байдаг.В.3. Эрт илрүүлэлтЧШ-ийн эрт илрүүлэлтийн хэлбэрүүд•Э м н э л э г т с у у р и л с а н э р т и л р ү ү л э л т - Т у х а й н э м н э л э г т х а н д с а н н и й т х ү н ам болон өндөр эрсдэл бүхий хүмүүст чиглэсэн байдаг.23  •О л о н н и й т э д с у у р и л с а н э р т и л р ү ү л э л т – Э н э а р г ы г о л о н у л с ы н и х э н х удирдамжинд зөвлөдөггүй тул эмнэлэгт суурилсан аргыг хэрэглэдэг.•Ч и х р и й н ш и ж и н г и й н э р с д л и й н ш а л г у у р ы н т у с л а м ж т а й г а а р ч и х р и й н ш и ж и н х э в ш и н ж 2 - ы н э р с д э л т э й х ү м ү ү с и й г и л р ү ү л ж , л а б о р а т о р и шинжилгээ хийх эсэхийг шийдэрлэнэ.ЧШ-ийн эрт илрүүлэлт хийх заалтӨлөн үеийн цусны глюкозын хэмжээг доорхи хүмүүст тодорхойлно. Үүнд:- 4 0 б а т ү ү н э э с д э э ш н а с н ыoТаргалалт ба биеийн жингийн илүүдэлтэй (БЖИ >25 m², бүсэлхийнтойрог эрэгтэй >90cм, эмэгтэй >80cм)oЧ Ш - и й н у д а м ш л ы н ө г ү ү л э м ж т э й ( э ц э г , э х , а х , э г ч н ь ч и х р и й н шижинтэй)oЧ Ш - и й н э р с д л и й н ш а л г у у р а а р 9 б о л о н т ү ү н э э с д э э ш о н о о б ү х и й хүмүүс-Д а р а л т б у у р у у л а х э м х э р э г л э ж б у й - З ү р х с у д а с н ы э м г э г т э й ( з ү р х н и й т и т э м с у д а с н ы э м г э г , т а р х и н д ц у с харвалт, захын судасны эмгэг)- Б ө ө р н и й а р х а г э м г э г т э й -Ж и р э м с э н э м э г т э й ( 2 4 - 2 8 д о л о о х о н о г т о й ) Өлөн үеийн цусны глюкозын өөрчлөлттэй хүмүүст боломжтой бол глюкозыначаалалт сорилыг хийнэ.Зөвлөмж:•40 ба түүнээс дээш насны ЧШ-ийн эрсдэлийн шалгуураар 9-с доош онообүхий хүмүүсийг 3 жилд нэг удаа эрсдэлийн шалгуураар үнэлнэ.•

Ч Ш - г и й н э р с д э л т х ү ч и н з ү й л с и л р э э г ү й б о л о в ч с а н а м с а р г ү й ц у с н ы глюкозын түвшин өндөр, 40-с дээш насны хүмүүст ГАС-ыг хийнэ.•Х э р э в Г А С - д ө ө р ч л ө л т г ү й б о л ц а а ш и д 2 ж и л и й н д а р а а у г ш и н ж и л г э э г давтана.В.4. Оношийн баталгаажуулалт ба эмчилгээВ.4.1. Оношийн баталгаажуулалтЧ Ш - и й н о н о ш и й г в е н и й н ц у с н ы г л ю к о з ы н х э м ж э э н д ү н д э с л э н т а в и н а . Ц у с н ы г л ю к о з ы н т ү в ш и н г д а в т а н т о д о р х о й л ж о н о ш и й г б а т а л г а а ж у у лА х шаардлагатай Хүснэгт 4. ЧШ-гийн оношийн шалгуур

ОношВенийн цусны глюкозммоль/л (мг/дл)Чихрийн шижинӨлөн үед≥7.0 (≥126)ГАС-ын дараа≥11.1 (≥200)24

  Глюкоз тэсвэржилт алдагдалГАС-ын дараа7.8-11.0 (140-200)Өлөн үеийн цусны глюкозын өөрчлөлтӨлөн үед6.1-6.9 (110-125)В.4.2. Чихрийн шижинтэй өвчтөний үнэлгээЧихрийн шижинтэй өвчтөнг үнэлэхдээ асуумж, бодит үзлэг, лабораторийнш и н ж и л г э э н и й а р г у у д ы г а ш и г л а н ч и х р и й н ш и ж и н г и й н о н о ш и й г б а т л а ж , у г өвчний хүндрэлийг эрт илрүүлэх боломжтой.В.4.2.1. Өвчний түүх Өвчтөнд түгээмэл илрэх шинжтэмдгүүдийг тодруулах  – И х ш э э х ( п о л и у р и )   – Ш и н г э н и х у у х ( п о л и д и п с и )   –Т у р а х   – Я д а р ч с у л ь д а х ь   –Х о о л н ы д у р ш и л н э м э г д э х   – Ш ө н ө ш э э х   – А р ь с з а г а т н а х   – А р ь с х у у р а й ш и х   – Х а р а а м у у д а х ь Бусад зовиуруудыг тодруулах  – З ү р х с у д а с н ы   –Н ү д н и й   –М э д р э л и й н   – Ш э э с я л г а р у у л а х б о л о н б э л г и й н замын  – Х ө л б а х у р у у н ы т а л а а с и л р э х   – У ж и г х а л д в а р ы н ( я л а н г у я а а р ь с н ы , шээсний замын)Ч Ш - г и й н э р с д э л т х ү ч и н з ү й л с и й г тодруулах асуумж  – Н а с ( 4 0 б о л о н т ү ү н э э с д э э ш н а с )   – Б и е и й н ж и н г и й н и л ү ү д э л ( Б Ж И ≥ 25 kг/м²)  – С у у г а а а м ь д р а л ы н х э в м а я г (хөдөлгөөний дутагдал)  – З о х и с г ү й х о о л л о л т   – У д а м ш л ы н ө г ү ү л э м ж ( о й р ы н хамаатан чихрийн шижинөвчинтэй байх)  – А р т е р и й н д а р а л т и х с э л т (АД>140/90мм.м.у.б)  – Э м э г т э й ч ү ү д и й н а н а м н е з ( 4 к г - с дээш жинтэй хүүхэд төрүүлжбайсан, жирэмсний ЧШ,өндгөвчний олон уйланхайт

хамшинж)  – Г А С б о л о н ө л ө н г л ю к о з ы н шинжилгээнд өөрчлөлттэй  – Ц у с н ы г л ю к о з и х э с г э д э г э м   – З ү р х с у д а с н ы э м г э г   – С т р е с с   –А у т о и м м у н ы э м г э г ( г э р б ү л и й н х э н гипертиреодизм г.м аутоиммуныэмгэгээр өвдөж байсан анамнез)Хүндрэлд хүргэх эрсдлийн асуумж  – З ү р х с у д а с н ы э м г э г и й н ө г ү ү л э м ж   – А р х и н ы х э р э г л э э   – Т а м х и   – А р т е р и й н г и п е р т е н з и   – Ц у с н ы ө ө х т о с н ы х а р ь ц а а а л д а г д а хВ.4.2.2. Бодит үзлэгЖ и н , ө н д ө р , б ү с э л х и й н тойрог- Б и е и й н ж и н г и й н и н д е к с ( Б Ж И ) = ж и н ( к г ) - г өндөр2(м2)-д хуваах ба БЖИ хэвийн хэмжээнь 18.5-24.9- Б ү с э л х и й н т о й р г и й н х э в и й н х э м ж э э н ь э р э г т э й д < 9 0 с м , э м э г т э й д < 8 0 с м б а й х ы г25

зөвлөдөг.З ү р х с у д а с н ы ү з л э г - А р т е р и й н д а р а л т х э м ж и х / с у у г а а б о л о н хэвтээ/ хэвийн хэмжээ 140/90мм.м.у.б-сдоош байх- З а х ы н с у д а с , х ү з ү ү , х э в л и й н с у д а с н ы б а й д а л Н ү д н и й ү з л э г - Х а р а а н ы ч а д л ы г т о д о р х о й л о х - К а т а р а к т , р е т и н о п а т и з э р э г х ү н д р э л ү ү д и й г илрүүлэхХ ө л и й н ү з л э г -Ц у с а н х а н г а м ж , м э д р э х ү й г ш а л г а х - А р ь с н ы б а й д а л - Д а р а л т , ү р э л т , х о л г о л т б ү х и й г а з р у у д ы г шалгах- Х ө л и й н а р ь с , х у м с н ы б а й д а л , э в э р , ш а р х үүссэн эсэхийг шалгах- Я с н ы э м г э г у р г а л т б а й г а а э с э х и й г ш а л г а х З а х ы н м э д р э л и й н ү з л э г - Б о р в и н ы р е ф л е к с - М э д р э х ү й г ш а л г а хВ.4.2.3. Лабораторийн шинжилгээҮндсэн шинжилгээ:ЧШ-г оношлоход зайлшгүй хийгдэх шинжилгээ  – Ө л ө н ү е и й н ц у с н ы г л ю к о з ы г х я л г а с а н с у д а с н ы ц у с э с в э л с и й в э н д тодорхойлох  – Г л ю к о з ы н а ч а а л а л т с о р и л ( 7 5 г р г л ю к о з , 0 б о л о н 2 ц а г и й н д а р а а )Бусад шинжилгээ:ЧШ-гийн хэлбэр ба хүндрэлийг илрүүлэх нэмэлт шинжилгээ  – Г л ю к о з ж с о н г е м о г л о б и н H b A 1 c   – Ш э э с э н д г л ю к о з т о д о р х о й л о х   – С п е п т и д , и н с у л и н   –Э с р э г б и е ( A n t i - G A D )   – Б ө ө р н и й ү й л а ж и л л а г а а : ш э э с н и й е р ө н х и й ш и н ж и л г э э , с и й в э н г и й н креатинин, микроальбуминурийн шинжилгээ  – Ц у с н ы ө ө х т о с : И Н Л П , Б Н Л П , н и й т х о л е с т е р о л , т р и г л и ц е р и д   – Н ү д н и й у г д у р а н д а х   – Б а м б а й н д а а в р ы н ш и н ж и л г э э ( ш а а р д л а г а т а й б о л )Бусад хийх боломжтой нэмэлт шинжилгээ:

   – З ү р х н и й ц а х и л г а а н б и ч л э г   – Ц э э ж н и й р е н т г е н з у рХоол эмчилгээний үндсэн зарчим•Цусан дахь глюкозыг хэвийн хэмжээнд хүргэх•Ц у с а н д а х ь ө ө х т о с , а р т е р и й н д а р а л т ы г б у у р у у л с н а а р з ү р х с у д а с н ы хүндрэлээс сэргийлэх•Шим тэжээлт бодисын зохистой харьцааг бий болгохБиеийн жингийн хяналт•Илүүдэл жинтэй хүмүүсийн биеийн жинг 3-6 сард 5-10% багасгах•Биеийн жинг аажим хасах ба жингээ нэмэхээс сэргийлэх нь чухал байдаг.•Өөх тос, чихэр, хоолны хэмжээг бууруулах замаар хоол тэжээлээр авахнийт илчлэгийг багасгахӨөх тос:•Хоногийн илчлэгийн 30% -аас доош байх•Ханасан өөх тос хоногийн илчлэгийн 10% -аас доош байх•Чихэрлэг бүтээгдэхүүн, тослог ихтэй, хайрч шарсан хүнсийг хязгаарлах•Ханаагүй өөх тосыг илүү хэрэглэхНүүрс ус:•Хоногийн илчлэгийн 40-45% -ийг нүүрс ус эзлэх•Эслэгээр баялаг бүтээгдэхүүн хэрэглэх (1000ккал тутамд 15гр)•Хоол бүрт нүүрс ус орсон байх29

  •Хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ, будаа, үр, гадуураа хальстай бүтэн үрийнбуудайн бүтээгдэхүүн, 2-р гурил)Уураг•Хоногийн нийт илчлэгийн 15 -20% уураг байх•У у р г а а р б а я л а г м а л ы н м а х , з а г а с , т а х и а н ы м а х , т о с л о г б а г а т а й с ү ү цагаан идээ, самар, өндөг дүпү зэргийг хэрэглэхАрхи, тамхи:•Ч и х р и й н ш и ж и н х э в ш и н ж 2 б ү х и й х ү м ү ү с т а р х и , т а м х и х э р э г л э х и й г хориглоно. Давс:•

Хоногийн хэрэглээ нь 6гр-с доош байхВ.4.4.1.4. Дасгал хөдөлгөөнЧ и х р и й н ш и ж и н х э в ш и н ж 2 - т о й х ү м ү ү с т т о г т м о л д а с г а л х ө д ө л г ө ө н хийснээр:•Инсулины мэдрэг чанар сайжирч цусан дахь глюкозын хэмжээ багасах•Энерги зарцуулалт ихэсч биеийн жин буурах•Хөдөлмөрийн чадвар дээшлэх•Артерийн даралт ба өөх тосны хэмжээ багасах зэрэг ач холбогдолтой.Д о л о о х о н о г т 1 5 0 м и н у т а а с б а г а г ү й б у ю у 5 - с д о о ш г ү й у д а а ө д ө р б ү р 3 0 м и н у т а а с б а г а г ү й х у г а ц а а г а а р д у н д з э р г и й н и д э в х т э й д а с г а л х ө д ө л г ө ө н х и й х ш а а р д л а г а т а й . Д у н д з э р г и й н х ү ч ш а а р д с а н д а с г а л х ө д ө л г ө ө н д я в г а н я в а х , ш о г ш и х , д у г у й у н а х , б ү ж и г л э х , а э р о б е к э э р х и ч э э л л э х , у с а н д с э л э х , х у р д т а й а л х а х з э р э г х а м а а р н а . Д о л о о х о н о г т 2 - с д о о ш г ү й у д а а г а р , х ө л , м ө р н и й т о м б у л ч и н г х а м а р с а н д а с г а л х ө д ө л г ө ө н и й г 8 - 1 2 у д а а г и й н д а в т а м ж т а й г а а р х и й н э . Д а с г а л х ө д ө л г ө ө н н ь т у х а й н х ү н и й н а с х ү й с , н и й г э м э д и й н з а с г и й н б а й д а л д тохирсон байх шаардлагатай.И н с у л и н х э р э г л э д э г э с в э л , г л ю к о з б у у р у у л а х э м , я л а н г у я а с у л ь ф а н и л м о ч е в и н ы б ү л г и й н э м х э р э г л э ж б а й г а а х ү м ү ү с т и д э в х т э й д а с г а л х ө д ө л г ө ө н х и й х э д г э н э т ц у с а н д а х ь г л ю к о з б а г а с ч б о л з о ш г ү й . И й м х ү м ү ү с т и н с у л и н б о л о н э м у у х а а с ө м н ө н ү ү р с у с х э р э г л э х э с в э л д а с г а л х ө д ө л г ө ө н и й э р ч м и й г б у у р у у л а х б а н ү ү р с у с ы г б и е д э э а в ч я в а х ы г з ө в л ө н ө . М ө н и н с у л и н хэрэглэж буй өвчтөнд дасгал хөдөлгөөн хийснээс хойш удаан хугацааны дараач ( 6 - 1 2 ц а г и й н д а р а а ч ) ц у с а н д а х ь г л ю к о з б а г а с а х б о л о м ж т о й б а й д г и й г ойлгуулах шаардлагатай.Ч и х р и й н ш и ж и н т э й з ү р х с у д а с н ы э м г э г т э й х ү м ү ү с д а с г а л х ө д ө л г ө ө н и й г х я н а л т т а й х и й х , ү е м ө ч н и й э м г э г т э й х ү м ү ү с д а с г а л ы н ү е д э э а м р а х ш а а р д л а г а т а й . Ө в ч т ө н д а с г а л х ө д ө л г ө ө н ө ө р х и ч э э л л э х ү е д э р ү ү л м э н д и й нЭмийн эмчилгээВ.4.4.2.1. Глюкоз бууруулах эмийн эмчилгээГ л ю к о з б у у р у у л а х э м ү ү д н ь и н с у л и н ы р е ц е п т о р ы н м э д р э г ч а н а р ы г сайжруулж, инсулины шүүрэл ялгаралтанд нөлөөлдөг. Иймд глюкоз бууруулахэмийг сонгохдоо чихрийн шижингийн эмгэг жамаас хамаарч глюкоз бууруулахэмийг дангаар нь болон хавсруулан хэрэглэж болно. Сульфанилмочевин болонглинидын бүлгийн эмүүд нь инсулин ялгаралтыг сэдээх, харин тиазолидиндионб о л о н б и г у а н и д ы н б ү л г и й н э м ү ү д н ь и н с у л и н ы р е ц е п т о р ы н м э д р э г ч а н а р ы г н э м э г д ү ү л э х ү й л д э л т э й . Х а р и н а л ь ф а – г л ю к о з и д а з ы н х о р и г л о г ч и д н ь н ү ү р с у с н ы ш и м э г д э л т и й г б у у р у у л а х з а м а а р х о о л н ы д а р а а х ц у с н ы г л ю к о з ы г багасгана.МетформинМетформин нь чихрийн шижин хэвшинж 2 бүхий хүмүүст хэрэглэх глюкозбууруулах эмийн эмчилгээний эхний сонголтын эм юм. Метформин нь элэгнээсг л ю к о з ү ү с э л т и й г б а г а с г а х б о л о н и н с у л и н ы р е ц е п т о р ы н м э д р э г

ч а н а р ы г н э м э г д ү ү л д э г . М е т ф о р м и н н ь и л ү ү д э л ж и н т э й ө в ч т ө н д ч и х р и й н ш и ж и н т э й холбоотой өвчлөл, нас баралтын эрсдлийг маш үр дүнтэй бууруулдаг. Хоногийнд э э д т у н г 2 0 0 0 - 2 5 0 0 м г х ү р т э л б а й д а г . А н г л и у л с а д х и й г д с э н Ч и х р и й н Шижингийн судалгаагаар метформин нь HbA1С түвшинг сульфанилмочевинтайа д и л ү р д ү н т э й б у у р у у л ж б а й г а а н ь б а т л а г д с а н . М е т ф о р м и н н ь г и п о г л и к е м и д орох (цусны глюкоз хэт багасах), жин нэмэгдэх үйлдэл үзүүлдэггүй сайн талтайч х о д о о д г э д э с н и й т а л а а с и л р э х г а ж н ө л ө ө и х ( 1 0 - 2 0 % ) б а й д а г . Э д г э э р г а ж нөлөө нь эмийн тунгаас хамаардаг ба эмчилгээг бага тунгаар эхэлж тунг аажимнэмэгдүүлэх замаар сэргийлэх боломжтой. Америкийн Нэгдсэн Улсад хийгдсэнсудалгаагаар метформин нь глюкозын ачаалалт сорилд өөрчлөлттэй хүмүүстчихрийн шижин үүсэхээс сэргийлэх ач холбогдолтой болох нь батлагдсан.  Ж и ч : М е т ф о р м и н ы г б ө ө р н и й д у т а г д а л , э л э г н и й э м г э г , ү ж л и й н ш о к , м э с   з а с л ы н ү е д х э р э г л э х и й г х о р и г л о д о г . Э н э ү е д л а к т о а ц и д о з ү ү с э х э р с д э л т э й   б а й д а г . Х э р в э э ц у с н ы к р е а т и н и н ы т ү в ш и н 1 5 0 м к м / л ( 1 . 7 м г / 1 0 0 м л ) - с и х б о л метформиныг хэрэглэхийг хориглодог. Хүснэгт 8. Метформины давуу ба сул талуудМетформинД а в у у т а л б о л о н б о л о м ж С ул т а л б а э р с д э л•Хүчтэй нотолгоо•Сайн судлагдсан•Өртөг багатай•Жин бууруулах нөлөөтэй•Гипогликемид оруулдаггүй•Ходоод гэдэсний талаас гаж нөлөөихтэй•Витамин В12-ыг бууруулдаг•Лактоацидоз үүсгэх боломжтой31

  2 А х и м а г н а с 2 А р х аг ө в ч и н3 Архихэтрүүлэнхэрэглэгч1Тээврийнажил - жолооч1 Т а р г а л а л т 3Бөөрнийдутагдал1ШинээроношлогдсонЧШ2Зүрхнийшигдээсийнэрсдэлтэй1Элэгнийөөхжилт1Яснысийрэгжилт1Н е й р о п а ти 1 Гипогликемидөртөмтгий1Ганцаарааамьдардаг1Байнгынтомилолт,аялал1Байнгындасгалхөдөлгөөн3 Э с р э г з а а л т ы г х а р г а л з а н эхэлж сонгох2 Т о г т м о л х я н а л т а д б а й х шаардлагатай1 З о х и с т о й с о н г о л тСульфанилмочевинС у л ь ф а н и л м о ч е в и н ы б ү л г и й н э м ү ү д н ь н о й р б у л ч и р х а й н б е т а э с э э с инсулины шүүрэл ялгаралтыг нэмэгдүүлэх үйлдэлтэй ба HbA1cтүвшинг 1–2%-и а р б у у р у у л д а г . А н г л и у л с а д х и й г д с э н Ч и х р и й н Ш и ж и н г и й н с у д а л г а а г а а р сульфанилмочевин нь чихрийн шижингийн том судасны хүндрэл үүсэхийг 25%-иар бууруулдаг болох нь баталсан боловч сульфанилмочевин нь жин нэмэгдэх,г и п о г л и к е м и ( ц у с н ы г л ю к о з х э т б а г а с а х ) - д о р о х ш а л т г а а н б о л д о г . Я л а н г у я а ө н д ө р н а с т а й , б ө ө р б о л о н э л э г н и й э м г э г т э й х ү м ү ү с т х э р э г л э х э д ( г л и б е н к л а м и д ы г х л о р п р о п о м и д и н т э й х а м т ) г и п о г л и к е м и д о р о х х а н д л а г а т а й б а й д а г . У г б ү л г и й н э м ү ү д и й г ч и х р и й н ш и ж и н г и й н э м и й н э м ч и л г э э н и й х о ё р б а гуравдугаар сонголтын эмүүд гэж үздэг. Энэ эм нь мөн хямд. Жич: бөөрний эмгэгтэй хүнд уг бүлгийн эмүүдээс гликвидоныг хэрэглэхийг зөвлөдөг. Хүснэгт 9. Сульфанилмочевины давуу ба сул талуудСульфанилмочевинД а в у у т а л б о л о н б о л о м ж С у

л т а л б а э р с д э л•Сайн судлагдсан•Өртөг багатай•Үйлчилгээ нь хурдан эхэлдэг•Гипогликеми•Жин нэмэгдэх2 А х и м а г н а с 3 А р х аг ө в ч и н3 Архихэтрүүлэнхэрэглэгч3Тээврийнажил - жолооч3 Т а р г а л а л т 3Бөөрнийдутагдал1ШинээроношлогдсонЧШ2Зүрхнийшигдээсийнэрсдэлтэй1Элэгнийөөхжилт1Яснысийрэгжилт32

  3 Н е й р о п ат и 3 Гипогликемидөртөмтгий2Ганцаарааамьдардаг2Байнгынтомилолт,аялал3Байнгындасгалхөдөлгөөн3 Э с р э г з а а л т ы г х а р г а л з а н эхэлж сонгох2 Т о г т м о л х я н а л т а н д б а й х шаардлагатай1 З о х и с т о й с о н г о л тα –глюкозидазын хориглогчидУг бүлгийн гол төлөөлөгч болох акарбоз нь ходоод гэдэсний ханаар нүүрсусны шимэгдэлтийг бууруулах замаар хоолны дараах глюкозыг илүү багасгаж,х а р и н ө л ө н ц у с н ы г л ю к о з ы г б а г а з э р э г б у у р у у л д а г . А к а р б о з ы г х о о л и д с э н и й дараах глюкоз тогтмол өндөр байх үед хэрэглэх нь ач холбогдолтой ба эдгээрх ү м ү ү с т г л ю к о з б у у р у у л а х э м и й н э м ч и л г э э н и й н э г д ү г э э р с о н г о л т ю м . Сульфанилмочевин, метформин, инсулины аль нэгтэй хавсран хэрэглэж болно.Б и е и й н ж и н г т о г т м о л х э м ж э э н д б а р и х , ж и н б у у р у у л а х ү й л д э л т э й . Х о д о о д г э д э с н и й т а л а а с и л р э х г а ж н ө л ө ө и х т э й т у л б а г а т у н г а а р э х э л ж , т у н г а а ж и м нэмэгдүүлнэ. Мөн акарбоз нь судалгаагаар ГАС-д өөрчлөлттэй хүмүүст чихрийншижин үүсэхээс сэргийлэх ач холбогдолтой болох нь батлагдсан.ТиазолидиндионТ и а з о л и д и н д и о н ы б ү л г и й н э м б о л о х п и о г л и т а з о н н ь и н с у л и н ы рецепторын мэдрэг чанарыг нэмэгдүүлэх үйлдэлтэй. Цусны HbA1c түвшинг 1-2%-иар бууруулна. Глюкоз бууруулах үйлчилгээ 3-6 сарын хугацаанд аажмаарилэрнэ.Г и п о г л и к е м и ( ц у с н ы г л ю к о з х э т

б а г а с а х ) - д о р о х ш а л т г а а н б о л д о г г ү й ч б и е и й н ж и н н э м э г д э х г а ж н ө л ө ө т э й . И й м д б и е и й н ж и н г т о г т м о л х я н а ж б а й х ш а а р д л а г а т а й . А р ь с а н д о о р х ө ө х ө н э д и й н д а в х а р г а д ө ө х и л ү ү х у р и м т л а г д д а г . Уг эмийг элэгний эмгэгийн идэвхжилтэй үед, трансаминаз хэвийн хэмжээнээс 3дахьин ба түүнээс дээш нэмэгдсэн үед хэрэглэхийг хориглодог. Хүснэгт 10. Тиазолидиндионы давуу ба сул талуудТиазолидиндионД а в у у т а л б о л о н б о л о м ж С ул т а л б а э р с д э л•Гипогликемид оруулдаггүй•Хэрэглээнд нэвтрээд 10 гаруй жил болсон•Жин нэмэгдэх•Зүрхний дутагдал•Зүрхний шигдээс (зөвхөн розиглитазон)•Ясны сийрэгжилт•Цус багадалт2 А х и м а г н а с 3 А р х аг ө в ч и н2 Архихэтрүүлэнхэрэглэгч1Тээврийнажил - жолооч2 Т а р г а л а л т33

Меглитинид буюу ГлинидСульфанилмочевин төст-глинидын бүлгийн эмүүдийг сүүлийн жилүүдэдх э р э г л э ж э х л э э д б а й н а . Ү ү н д н а т е г л и н и д , р е п а г л и н и д о р о х б а и н с у л и н ы шүүрлийг нэмэгдүүлэх үйлдэлтэй. Глинидыг бигуанид болон тиазолидиндионыб ү л г и й н э м ү ү д т э й х а в с а р с а н э м ч и л г э э н д х э р э г л э ж б о л н о . Х о о л н ы д а р а а х глюкозыг бууруулах ба хоолтой хамт хэрэглэх нь зүйтэй.

Глюкоз бууруулах хавсарсан эмийн эмчилгээГ л ю к о з б у у р у у л а х э м и й н б ү л г и й г д а н г а а р н ь х э р э г л э э д ү р д ү н г ү й т о х и о л д о л д м е т ф о р м и н , с у л ь ф а н и л м о ч е в и н ( г л и н и д ) ,α –глюкозидазынх о р и г л о г ч и д , т и а з о л и д и н д и о н , г л и п т и н з э р г и й г х о о р о н д н ь м ө н и н с у л и н т а й хавсран хэрэглэнэ.Глюкоз бууруулах эмүүдийг хавсран хэрэглэх нь:

•Сульфанилмочевин + Метформин•Сульфанилмочевин + Тиазолидиндион•Меглитинид + Метформин•Меглитинид + Тиазолидиндион•Метформин + тиазолидиндион•Глиптин+ Метформин + тиазолидиндионХавсран хэрэглэж болохгүй тохиолдол:•Сульфанилмочевиныг хооронд нь хавсран хэрэглэж болохгүй•Сульфанилмочевин + меглитини

Инсулин эмчилгээГлюкоз бууруулах эмийг хоногийн дээд тунгаар хэрэглэсэн боловч өлөнүеийн цусны глюкозын хэмжээ их байвал инсулин эмчилгээг нэмэлт байдлаарх э р э г л э н э . И н с у л и н э м ч и л г э э э х л э х и й н ө м н ө ө в ч т ө н д и н с у л и н т э й х о л б о о т о й г и п о г л и к е м и ( ц у с н ы г л ю к о з х э т б а г а с а х ) ү ү с ч б о л о х т у х а й , т ү ү н и й ү е д зовиурууд, илрэх шинж тэмдэгүүд, яаралтай авах арга хэмжээг зөвлөнө.Г л ю к о з б у у р у у л а х э м ү ү д т э й ( м е т ф о р м и н , г л и п т и н т э й , х а р и н с у л ь ф а н и л м о ч е в и н т э й б и ш ) х а в с р а н х э р э г л э х б а и н с у л и н т э й х о л б о о т о й г о о р б и е и й н ж и н н э м э г д э х , г и п о г л и к е м и ү ү с э х э э с с э р г и й л э х з о р и л г о о р т у н г н а р и й н тогтоох шаардлагатай.Инсулин болон глюкоз бууруулах эмийн хавсарсан эмчилгээЧ и х р и й н ш и ж и н х э в ш и н ж 2 - т о й ө в ч т ө н и д г л ю к о з б у у р у у л а х э м б о л о н инсулиныг хавсарч хэрэглэхдээ удаан болон дунд хугацаатай инсулиныг суурьи н с у л и н б о л г о н х о н о г т 1 - 2 у д а а х и й н э . Х э т б о г и н о х у г а ц а а т а й и н с у л и н хэрэглэхийг зөвлөдөггүй. Инсулиныг өглөө эсвэл орой 8-12 нэгжээр хийнэ. Мөнхоногт 2 удаа (өглөө, орой) хийж болноИнсулины хэлбэрүүд:•Б о г и н о х у г а ц а а т а й и н с у л и н : Ж и ш э э н ь : а к т р а п и д , ү й л д э л н ь 3 0 - 6 0 минутын дараа эхэлж 4-6 цаг үргэлжилнэ. Хэт богино хугацаатай инсулинб у ю у а н а л о г и н с у л и н ы ү й л д э л н ь 1 5 м и н у т ы н д а р а а э х э л ж , 3 ц а г үргэлжилнэ.•Д у н д х у г а ц а а т а й и н с у л и н : Ж и ш э э н ь : и н с у л а т а р д , ү й л д э л н ь 1 - 2 ц а г и й н дараа эхэлж 10-14 цаг үргэлжилнэ.•Урт хугацаатай инсулин: Жишээ нь: левемир, үйлдэл нь 2-4 цагийн дарааэхэлж 18-20 цаг үргэлжилнэ.•Х о л и м о г ү й л д э л т э й и н с у л и н : Б о г и н о б о л о н д у н д х у г а ц а а н ы ү й л д л и й г н э г э н з э р э г ү з ү ү л э х б а т о д о р х о й х а р ь ц а а т а й б а й д а г . Ж н ь : 3 0 / 7 0 , 5 0 / 5 0 (Новомикс 30, Миксатард 30/70)

 Хүснэгт 15. Инсулины давуу ба сул талуудИнсулины эрчимт эмчилгээД а в у у т а л б о л о н б о л о м ж С ул т а л б а э р с д э л•Өндөр үр дүнтэй•Тунг уян хатан тохируулахболомжтой•Гипогликеми•Жин нэмэгдэх•Өвчтөний сургалт хийх шаардлагатай•Өртөг ихтэй2 А х и м а г н а с 2 А р х аг ө в ч и н3 Архихэтрүүлэнхэрэглэгч3Тээврийнажил – жолооч2 Т а р г а л а л т 1Бөөрнийдутагдал1ШинээроношлогдсонЧШ2Зүрхнийшигдээсийнэрсдэлтэй1Элэгнийөөхжилт1Яснысийрэгжилт371-р шат:Хоол, хөдөлгөөний дэглэм, эмийн эмчилгээний үр дүн, хяналтыг үнэлэх2-р шат: Инсулины хэлбэр, хийх цагийг сонгохӨглөө / өлөн цусныГлюкозОрой унтахын өмнөхцусны глюкозӨ н д ө р Х э в и й н О р о й у н т а х ы н ө м н ө с у у р ь инсулинХэвийн Өндөр Өглөө суурь инсулинӨ н д ө р Ө н д ө р Ө г л ө ө б о л о н о р о й с у у р ь инсулин3-р шат: Эхлэх тунг тогтоохБага тунгаар эхэлж, тунг аажим нэмэгдүүлэх (кг жинд 0.1-0.2 нэгж)Я л а н г у я а ө н д ө р н а с т а й , т у р а н х а й , х ө д ө л г ө ө н б а г а т а й т а р г а н х ү м ү ү с т б а г а тунгаар эхлэх шаардлагатай.4-р шат: Тунг тохируулахШаардлагатай бол 2-4 хоногт тунг 10-20%-иар өөрчилнө.

  1 Н е й р о п ат и 2 Гипогликемидөртөмтгий2Ганцаарааамьдардаг2Байнгынтомилолт,аялал2Байнгындасгалхөдөлгөөн3 Э с р э г з а а л т ы г х а р г а л з а н эхэлж сонгох2 Т о г т м о л х я н а л т а д б а й х шаардлагатай1 З о х и с т о й с о н г о л т

Инсулин эмчилгээний схем:Жишээ:Эм ба инсулины хавсарсан эмчилгээ:oО р о й у н т а х ы н ө м н ө д у н д х у г а ц а а т а й и н с у л и н ( 8 - 1 2 н э г ж ) + Г л ю к о з бууруулах эмoӨ г л ө ө н и й ц а й н ы ө м н ө б о л о н о р о й у н т а х ы н ө м н ө д у н д х у г а ц а а т а й инсулин (8-12 нэгж) + Глюкоз бууруулах эмoЦ у с н ы г л ю к о з ы г х э в и й н х э м ж э э н д х ү р т э л и н с у л и н ы т у н г 2 - 3 х о н о г т 2 -4 нэгжээр нэмж болно.Инсулин эмчилгээг дангаар нь хэрэглэхдээ:Хоногийн тунг:oӨглөөний цайны өмнө, оройн хоолны өмнө - холимог үйлдэлтэй инсулинoӨглөөний цайны өмнө - дунд хугацаатай инсулин (12 нэгж), Орой унтахынөмнө (8 нэгж) - дунд хугацаатай инсулин, Хооллолт бүрийн өмнө - богинохугацаатай инсулин (6 нэгж)В.4.5. Чихрийн шижингийн хяналтЧихрийн шижингийн хяналтын зорилго:1 . Э м ч и л г э э н и й ү р д ү н г т о о ц о х   –А м ь д р а л ы н х э в м а я г и й н ө ө р ч л ө л т и й г х я н а х : х о о л , х ө д ө л г ө ө н и й дэглэм, эмийн эмчилгээг дагаж мөрдөж байгаа байдал, архитамхины хэрэглээ, сэтгэлзүйн байдал зэргийг үнэлэх  – Б и о х и м и й н ү з ү ү л э л т ү ү д э э р х я н а х : н ү ү р с у с ( ө л ө н б о л о н х о о л н ы дараах глюкоз, HbA1c, кетонури, глюкозури,) өөх тос (нийтхолестерин, триглицерид. ИНЛП, БНЛП) болон бусад үзүүлэлтүүд(шээсний ерөнхий шинжилгээ, микроалбуминури, креатинин,фибриноген);  – А н т р о п о м е т р и й н ү з ү ү л э л т ү ү д и й г х я н а х : ж и н , Б Ж И , б ү с э л х и й н тойрог  – А р т е р и й н д а р а л т ы г х я н а х   –Ө в ч т ө н и й с у р г а л т ы г х я н а х : ө ө р и й н х я н а л т б о л о н ч и х р и й н шижингийн талаарх мэдлэг, хандлага, чадварыг үнэлэх2.Урьдчилан сэргийлэх– Хүндрэлийг эрт илрүүлэх  – Д о о д м ө ч д и й н ү з л э г : А р ь с х у м с н ы б а й д а л , а р ь с ы н ө н г ө , хуурайшилт, эвэр, үрэвсэл, шарх, судасны цохилт, мэдрэхүйзэргийг шалгах  – Н ү д н и й у г , х а р а а н ы ч а д а л38

    – Б ө ө р н и й ү й л а ж и л л а г а а н ы ш и н ж и л г э э , ш э э с н и й е р ө н х и й шинжилгээ, микроальбуминури  – З ү р х с у д а с н ы ү й л а ж и л л а г а а г ш и н ж л э х : з ү р х э э р х а т г а ж ө в д ө х зовиурыг тодруулах, зүрхний цохилт, хэм жигд эсэхийг үнэлэх,зүрхний цахилгаан бичлэг Хүснэгт 16. Чихрийн шижингийн хяналт (хүндрэлгүй чихрийн шижин)Ү з ү үл э л тү ү д Да в т ам жЦусан дахь глюкозын өөрийн хяналт 7 хоногт 2-10 удааHbA1c 3-6 сар тутамдБиохимийн шинжилгээ (нийт уураг,нийт холестерин, триглицерид, ИНЛП,БНЛП, билирубин, ГОТ, ГПТ, шээснийкреатинин, K, Na, Ca)Жилд 1 удааЦусны ерөнхий шинжилгээ Жилд 1 удаа, онцын шаардлагагүйШээсний ерөнхий шинжилгээ Жилд 1 удааМ и к р о а л ь б у ми н у р и О н о ш л о

г д с о н ж и л э э с э х л э н ж и л д 2 у д а а Цусны даралтыг хэмжих Эмнэлэгт ирэх бүрдээЭ К Г Жи л д н э г у д а а ( > 4 0 н а с а н д )Хөлийн үзлэг Эмнэлэгт ирэх бүрдээНүдний эмчийн үзлэг, нүдний угдурандахьОношлогдсон жилээс эхлэн жилд 1 удааМэдрэлийн эмчийн үзлэг Оношлогдсон жилээс эхлэн жилд 1 удааЗүрх судасны эмчийн үзлэгШүдний эмчийн үзлэгОношлогдсон жилээс эхлэн жилд 1 удааАнтропометрийн үзүүлэлтүүд: жин,БЖИ, бүсэлхийн тойрогЭмнэлгийн үзлэгт орох бүрдээАмьдралын хэв маягийг үнэлэх (хоолхөдөлгөөний дэглэм, архи тамхиныхэрэглээ)Эмнэлгийн үзлэгт орох бүрдээЧихрийн шижингийн хяналтын зорилтот түвшинЧ и х р и й н ш и ж и н т э й ө в ч т ө н д х и й г д э ж б у й э м ч и л г э э б ү р н ь х ү с н э г т 1 7 -д багтсан дараах зорилтот түвшинд хүргэхэд чиглэдэг. Эдгээр зорилтот түвшиндхүргэхэд тухайн өвчтөний хувийн болон нийгэм, орчны нөлөөлөх хүчин зүйлсийганхаарах хэрэгтэй. Хүснэгт 17. Чихрийн шижингийн хяналтын зорилтот түвшин Үзүүлэлтүүд ЗорилтH bA 1C <6 ,5 %А Д <1 4 0/ 8 5 м м .м . у .б Нийт холестерин4,5 ммоль/л (174 мг/дл)Б Н Л П 2, 5 м м о л ь/ л ( 9 7 м г / д л ) И Н Л П 1 , 0 м м о л ь / л ( 3 9 м г / д л )39

Жич: HbA1c түвшинг 1% бууруулахад чихрийн шижинтэй холбоотой нас баралтыг2 1 % , б ө ө р , н ү д н и й х ү н д р э л и й г 3 7 % , з ү р х с у д а с н ы х ү н д р э л и й г 1 4 % - и а р т у с т у с   бууруулдаг. Цусан дахь глюкозын өөрийн хяналтЦ у с а н д а х ь г л ю к о з ы н ө ө р и й н х я н а л т а а р ц у с н ы г л ю к о з ы г т о г т м о л т о д о р х о й л ж , т э м д э г л э л х ө т л ө н ө . Ж и р э м с э н э м э г т э й ч ү ү д б а и н с у л и н э м ч и л г э э хийгдэж буй хүмүүст цусны глюкозын түвшинг хянаснаар эмчилгээний аюулгүй,ү р д ү н т э й б а й д л ы г н э м э г д ү ү л э х , и н г э с н э э р ц у с а н д а х ь г л ю к о з г э н э т б а г а с а х хүндрэлээс сэргийлж чадна гэж үздэг. Харин инсулин эмчилгээгүй хүмүүст энэт а л а а р х а н г а л т т а й с у д л а г д а а г ү й ч ц у с а н д а х ь г л ю к о з ы н х я н а л т ы н а ч х о л б о г д о л ы г о л о н с у д а л г а а н ы д ү н х а р у у л с а н б а й д а г . Ц у с а н д а х ь г л ю к о з ы н өөрийн хяналтыг хийх давтамж ба

арга нь тухайн өвчтөнд хийгдэж буй эмчилгээб о л о н х я н а л т ы н з о р и л т о т т ү в ш и н г ө ө с х а м а а р д а г . Я л а н г у я а и н с у л и н эмчилгээтэй хүмүүст хоолны үеэр ба оройн цагаар цусны глюкозыг уялдууланхянахыг зөвлөдөг.Цусны глюкозын хэмжээг хянах хугацаа:•Өлөн үед•Хооллосноос 2 цагийн дараа•Унтахын өмнөЦ у с н ы г л ю к о з ы н т ү в ш и н г ө ө р р э э н э г ш и л т э й ө в ч т ө н д д о л о о х о н о г т 1 - 2 у д а а цусны глюкозын хэмжээг тодорхойлно.Ц у с н ы г л ю к о з ы н т ү в ш и н г ө ө р э э н э г ш и л г ү й , м ө н х а в с а р с а н ө в ч и н э м г э г т э й ө в ч т ө н д ц у с н ы г л ю к о з ы н х э м ж э э г з о р и л т о т т ү в ш и н д х ү р т э л ө д ө р б ү р тодорхойлно. Хүснэгт 18. Цусан дахь глюкозын өөрийн хяналтын зорилтот түвшинHbA1C(% )Өлөн үеийнцусан дахьглюкозХооллосноос 2цагийн дараахглюкозУнтахын өмнөхглюкозБаривалзохих хэмжээ≤ 6 , 5 4 , 4 - 6 , 1 м м о л ь / л (80-110 мг/дл )4,4-8.0ммоль/л(80-145 мг/дл )4.4-8.0 ммоль/л(80-145мг/дл)В.5. Яаралтай тусламжГипогликемиГ и п о г л и к е м и н ь Ч и х р и й н ш и ж и н х э в ш и н ж 2 - ы н э м ч и л г э э н и й я в ц а д , я л а н г у я а а х и м а г н а с т а й , б ө ө р н и й ү й л а ж и л л а г а а н ы а л д а г д а л т а й , х ү н д40

  хэлбэрийн судасны хүндрэлтэй өвчтөнд тохиолдож болох аюултай хүндрэл юм.Эмчийн зөвлөгөө хяналтгүйгээр жингээ хасах оролдлого хийх нь гипогликемийнэ р с д л и й г н э м э г д ү ү л д э г . М ө н и н с у л и н , с у л ь ф а н и л м о ч е в и н ы б о л о н г л и н и д и й н б ү л г и й н э м ү ү д н ь г и п о г л и к е м и й н ш а л т г а а н б о л д о г . Х а р и н г л ю к о з б у у р у у л а х бусад бүлгийн эмүүд нь гипогликемид оруулах шууд шалтгаан болдоггүй.Сульфанилмочевины бүлгийн эм (глибенкламид) болон инсулин хэрэглэжб у й ө в ч т ө н г и п о г л и к е м и й н э р с д э л т э й б а й д а г . Я л а н г у я а а х и м а г н а с т а й х ү м ү ү с , э л э г н и й э м г э г т э й , б ө ө р н и й д у т а г д а л т а й х ү м ү ү с т э р с д э л ө н д ө р б а й д а г . Х э р э в э д г э э р х ү м ү ү с ш ө н и й н ц а г а а р г и п о г л и к е м и д о р в о л г и п о г л и к е м и й г и л р ү ү л ж о н о ш л о х , а р г а х э м ж э э а в а х а д т ө в ө г т э й б а й д а г . М ө н з а р и м н э г у р г а м л ы н г а р а л т а й э м ү ү д б а а р д ы н б у ю у у л а м ж л а л т а н а г а а х ы н э м ү ү д г и п о г л и к е м и й н ш а л т г а а н б о л д о г . Э н э н ь т у х а й н э м ү ү д г л ю к о з б у у р у у л а х , э л э г , б ө ө р н и й ү й л ажиллагаанд нөлөөлөх үйлдэл үзүүлдэгтэй холбоотой байж болно.Шалтгаан:1 . И н с у л и н , с у л ь ф а н и л м о ч е в и н б о л о н г л и н и д и й н б ү л г и й н э м ү ү д : Э м ч и л г э э г анх эхлэх үед тохиолдох магадлал өндөр байдаг тул эмчилгээг бага тунгаарэхэлж, тунг аажим нэмэгдүүлэх хэрэгтэй.2.

Х о о л х ү н с б а г а х э р э г л э х , х я з г а а р л а х : Ч и х р и й н ш и ж и н т э й ө в ч т ө н т о г т м о л цагт хооллож байх шаардлагатай. Хоолны хэмжээг багасгах, хооллох цагийгхолдуулах зэрэг нь гипогликемид хүргэж болно.3 . Д а с г а л х ө д ө л г ө ө н и й г н э м э г д ү ү л э х : Д а с г а л х ө д ө л г ө ө н х и й х и й н ө м н ө хангалттай нүүрс ус хэрэглээгүй байх4.Архи хэрэглэх нь гипогликемид хүргэдэг.А х и м а г н а с т а й х ү м ү ү с т г и п о г л и к е м и ө в ө р м ө ц б у с ш и н ж т э м д г ү ү д э э р , з а н т ө р х и й н ө ө р ч л ө л т ө ө р и л э р ч б о л д г и й г а н х а а р а х х э р э г т э й . Х о о л л о х ү е д , м ө н м е т ф о р м и н б о л о н г л и п т и н ы б ү л г и й н э м ү ү д и й г х э р э г л э х ү е д г и п о г л и к е м и тохиолддоггүй гэж үздэг боловч бусад бүлгийн эмүүдтэй хавсран хэрэглэх үедтохиолдож болно.Гипогликемийн үед илрэх шинж тэмдгүүд:ХөлрөхӨлсөх мэдрэмж төрөхЗүрх дэлсэхБухимдахТолгой эргэхГар, хөл салганахТолгой өвдөхЦарай цонхийх, цайхУруул ам бадайрч чимчигнэх Авах арга хэмжээХ э р э в г и п о г л и к е м и г э ж с э ж и г л э в э л ц у с а н д а х ь г л ю к о з ы н х э м ж э э г41

  т о д о р х о й л ж о н о ш и й г б а т л а х ш а а р д л а г а т а й . Ц у с н ы г л ю к о з т о д о р х о й л о х боломжгүй бол шууд гипогликемийн эсрэг эмчилгээг хийж эхлэх хэрэгтэй.•Ө в ч т ө н у х а а н т а й ү е д : Ч и х э р , ё о т о н г э х м э т а м а р х а н ш и н г э д э г н ү ү р с у с амаар хэрэглэнэ.•У х а а н г ү й ө в ч т ө н и д : 5 0 % - 2 0 м л г л ю к о з э с в э л 0 . 5 - 1 м г г л ю к а г о н и й г т а р ь ж х э р э г л э н э . У х а а н о р о х ү е д а м а р х а н ш и н г э д э г н ү ү р с у с а м а а р х э р э г л э ж эхэлнэ.Г и п о г л и к е м и н ь и х э в ч л э н у р т х у г а ц а а н ы ү й л д э л т э й с у л ь ф а н и л м о ч е в и н ы г хэрэглэсний дараа тохиолддог. Иймд 24-48 цагийн турш цусны глюкозыг хянахба шаардлагатай үед эмнэлэгт хэвтүүлнэ.В.6. Архаг хүндрэлүүд

Ч и х р и й н ш и ж и н х э в ш и н ж 2 - ы н а р х а г х ү н д р э л ү ү д и й н ү е д с у д а с б о л о н мэдрэл гэмтдэг.ЧШ-гийн  ж и ж и г с у д а с н ы  хүндрэлүүд( р е т и н о п а т и , н е й р о п а т и , н е ф р о п а т и ) э л б э г т о х и о л д д о г . Ч Ш - г и й н а р х а г х ү н д р э л ү ү д н ь ч и х р и й н шижингээр өвчилсөн хугацаа, цусны глюкозын хэмжээнээс хамааралтай байдаг.Зарим өвчтөнид чихрийн шижин анх оношлогдохдоо хүндрэлүүд илэрсэн байжб о л д о г . А р т е р и й н д а р а л т и х с э л т , д и с л и п и д е м и з э р э г н ь Ч Ш - г и й н а р х а г хүндрэлүүд үүсэх эрсдлийг нэмэгдүүлдэг.ЧШ-гийн нас баралтын 60-80% ньтом судасны хүндрэлийншалтгаантбайдаг. Үүнд зүрхний шигдээс, тархинд цус харвах, хөлийн шарх, үхжил ордог.В.6.1. Нүдний хүндрэлЧихрийн шижингийн нүдний хүндрэл нь сохрох гол шалтгаан болдог. ЧШх э в ш и н ж 2 а н х о н о ш л о г д с о н х ү м ү ү с и й н 1 0 - 2 0 % - д н ь р е т и н о п а т и й н я м а р н э г шинж тэмдэг илэрсэн байдаг. Мөн ЧШ-тэй хүмүүсийн 60–70%-д нь ретинопатиямар нэг хэлбэрээр тохиолддог ба 8%-д нь ретинопати хүнд хэлбэрээр илэрдэг.Ч и х р и й н ш и ж и н г и й н г а р а л т а й н ү д н и й х ү н д р э л ү ү с э х э р с д э л т х ү ч и н з ү й л с т : ч и х р и й н ш и ж и н г э э р ө в ч и л с ө н х у г а ц а а , ч и х р и й н ш и ж и н г и й н х я н а л т м у у , ц у с н ы даралт өндөр байх, гиперлипидеми, жирэмслэлт, бөөрний хүндрэл зэрэг ордог.Ч и х р и й н ш и ж и н т э й х ү м ү ү с т к а т а р а к т , г л а у к о м , н ү д н и й т о р л о г и й н с у д а с н ы өөрчлөлт, нүдний мэдрэлийн ишеми зэрэг нүдний бусад хүндрэлүүд тохиолдожболно.Ч и х р и й н ш и ж и н г и й н р е т и н о п а т и й г э р т ү е б у ю у н э в ч д э с г ү й р е т и н о п а т и , хожуу үе шат буюу нэвчдэст ретинопати гэж хоёр ангилдаг. ЧШ-гийн нэвчдэсгүйр е т и н о п а т и й н ш а т а н д н ү д н и й у г д у р а н д а х ь а д с у д а с н ы ж и ж и г ц ү л х э н , ц у с харвалт, шингэн хуримтлагдах, зөөлөн голомт, торлог бүрхүүлийн доорхи жижигс у д а с н ы г э м т э л , в е н и й н ө р г ө с ө л з э р э г ө ө р ч л ө л т ү ү д и л э р д э г . Ч Ш - г и й н пролиферацитай ретинопатийн шатанд шинээр судасжилт үүсэх, шиллэгт цусх а р в а х б о л о н ф и б р о з о н с о р в и ж и л т а ж и г л а г д а н а . Н э в ч д э с т р е т и н о п а т и й н