Embed Size (px)
DESCRIPTION
พระครูเกษมธรรมทัต
Citation preview
เปรยบเทยบ สมถะ – วปสสนา
พระครเกษมธรรมทต (สรศกด เขมรส)
นมตถ รตนตตยสส ขอถวายความนอบนอมแดพระรตนตรย ขอความ
ผาสข ความเจรญในธรรม จงมแกญาตสมมาปฏบตธรรมทงหลาย
ตอไปนจะไดปารภธรรม ตามหลกคำาสอนในทางพทธศาสนา อนเปน
แนวทางในการประพฤตปฏบตกรรมฐาน คำาวากรรมฐานกหมายถงทตงของการกระ
ทำา หรอวาการกระทำาทเดนทางจตใจ ซงรวมแลวกม ๒ อยางดวยกนคอ ๑. สมถ
กรรมฐาน ๒. วปสสนากรรมฐาน ฉะนนถาหากวา เรยกคำาวากรรมฐาน กหมายถง
รวมความหมายถงสมถะและวปสสนาไดทง ๒ อยาง แตถาหากวาจะบอกเจาะจงลงไป
อยางใดอยางหนงกตองเรยกใหชดลงไปวา เจรญสมถกรรมฐาน หรอเจรญ
วปสสนากรรมฐาน ถาบอกเพยงวาปฏบตกรรมฐาน ความหมายกจะคลมไปทงหมด
สมถะและวปสสนา
การเจรญสมถะ กคอการปฏบตเพอใหเขาถงซงความสงบ วปปสสนานน
ปฏบตเพอใหเขาถงซงปญญา ความสงบนนคนละอยางกนแตกเปนธรรมชาตเปน
ของจรงเหมอนกน ความสงบกเปนลกษณะทจตมสมาธเขาถงความสงบ คอจตนน
ตงมนอยในอารมณเดยว นงแนบแนนอยในอารมณเดยว กเปนสมาธ เปนความ
สงบ การทำาความเจรญทางจตใหเขาถงซงสมาธ โดยเฉพาะสมาธกมระดบสงขนอป
ปนาสมาธ สมาธม ๓ ระดบคอ
๑. ขณกสมาธ ความสงบเลกนอย
๒. อปจารสมาธ เปนความสงบทเฉยดองคฌาน
๓. อปปนาสมาธ กเปนความสงบทแนบแนนในอารมณ
เรยกวาเขาถงฌานไดฌาน
ขณะทฌานเกดนนจตจะตองเปนอปปนาสมาธลกษณะของอปปนาสมาธก
คอนงอยในอารมณเดยว จะไมไหวไปรบรอารมณอน จตมอารมณเปนบญญตนมต
มนมตเปนอารมณอย กอยอยางนนตลอดเวลา ไมสามารถจะคดนกไปอยางอน หรอ
วาไปรบเสยง รบส รบรส รบสมผส ไมรบ เรยกวาดบความรสกทางประสาททง ๕
ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ไมรบรเลย แมทางใจกรเฉพาะอารมณเดยว
คอนมตกรรมฐานอยตลอดเวลา ไมมการจะไปคดไปนกไปรบเรองราวตาง ๆ นกเปน
ผลของการเจรญสมถะ
การเจรญสมถกรรมฐานนนมผลคอความสงบ คอสมาธใหเขาถงซงฌาน
จต ไดฌานในระดบตาง ๆ ตงแตฌานท ๑ ท ๒ ท ๓ ท ๔ ท ๕ เรยกวา ปฐฌาน ทตย
ฌาน จตถฌาน ปญจมฌาน ฌานกจะมองคฌานอย ๕ คอมวตก วจาร ปต สข
เอกคคตา วตกหมายถงยกจตขนสอารมณในขณะทไดฌานนนกคอสอารมณท
เปนนมตอย วจารกเคลาคลงไปในอารมณ ปตกอมในอารมณ สขกสบาย เอกคค
ตา กตงมนในอารมณ ผทไดเขาถง ปฐมฌานนนจะตองมองคฌานเกดขนในจต ซง
กเปนอาการในจตมนเองหรอวาเปนเจตสกตาง ๆ ททำาหนาทรวมกนอย เรยกวาตง
มนในอารมณเดยว พอฌานท ๒ กเหลอเพยงวจาร ปต สข เอกคคตา ไมมวตก
พอฌานท ๓ กไมมวจารมแตปต สข เอกคคตา พอฌานท ๔ กไมมปต มแตสขกบ
เอกคคตา พอฌานท ๕ กองคฌาน ๒ เหมอนกนแตเปลยนจากสขเปนอเบกขา คอ
ความวางเฉย ตงมนอยในอารมณเดยว สดยอดของการเจรญรปฌานไดแคนน ได
แคอเบกขา เอกคคตา ไดแคปญจมฌาน
ถาจะทำาตอขนไปกจะเปนอรปฌาน อารมณนนกจะเพกไปจากนมต จาก
กสณจากอารมณทเพงอยนน เปน อากาสานญจายตนฌาน อรปฌานท ๑ เพง
อากาศวางจากกสณนนเปนอารมณ เรยกวามกสณคาตมากาสบญญต เปน
อารมณ พอขนอรปฌานท ๒ กจะเปนวญญาณญจายตนฌาน กเพงนตถกภาว
บญญตเปนอารมณ พอขรอรปฌานท ๒ กเปนวญญาณญจายตนฌาน กหนมา
เอาอากาสานญจายตนฌานเปนอารมณ พอขนอรปฌานท ๓ กคอ อา
กญจญญายตนฌาน กเพง นตถกภาวบญญต เปนอารมณคอความไมมอะไร
ความวางเปลาความไมมอะไรซงเปนบญญตชนดหนงเหมอนกน ตรงนบางครงผท
ปฏบตถงระดบนบางทหลงไปวาเปนพระนพพานแลวไดยนไดฟงวานพพานเปน
ลกษณะทดบทวางจากตวตน พอไปรบนตถกภาวบญญตความไมมอะไรทงหมดก
เลยนกวานคอถงนพพานแลว แตความจรงยงเปนบญญตชนดหนงความไมมอะไร
พออรปฌานท ๔ คอ เนวสญญานาสญญายตนฌาน กกลบมาเพงอา
กญจญญายตนฌานเปนอารมณ กสดยอดไดแคนน เรยกวาไดฌานสมาบต ๙
นบจากปญจกนย ถานบโดยจตกกนยกเรยกวา ฌานสมาบต ๘ จตกกนยกหมาย
ถงวานบรปฌานแค ๔ คอคนทไดถงฌานท ๔ กจะมอเบกขากบเอกคคตา
นนกหมายถงวาการปฏบตของแตละทานนนมสตปญญาตางกน บางคน
ปญญานอยกจะละองคฌานไปทละอยาง แตแรกไดปฐมฌานกมวตก วจาร ปต สข
เอกคคตา พอขนฌานท ๒ กละวตกเหลอองคฌาน ๔ แตสำาหรบผทมปญญากจะ
ละทเดยว ๒ ขนฌานท ๒ ละวตกวจารไปเลยพอฌานท ๒ เหลอ ปต สข เอกคคตา
ฌานท ๓ กเหลอสข เอกคคตา พอฌานท ๔ กเหลออเบกขา เอกคคตา อนน
สำาหรบผมปญญามาก เพราะฉะนนอยางนผทมปญญามากกละทละ ๒ เรยกวา
จตตถฌานกเหลออเบกขา เอกคคตา นนบโดยจตกกนย ถาปญจกนยกละทละ
อยางเปนรปฌาน ๕ เปนปญจฌาน ฉะนนสมาบต ๘ นนบโดยจตกกนยผมปญญา
มาก ถาฌานสมาบต ๙ กเรยกวาผมปญญานอยละไปทละอยาง อยางนคอผลของ
การเจรญสมถะฌานตาง ๆ สวนอกอยางเรยกวาอภญญา อภญญากเปนความร
พเศษ นกเกดจากสมถกรรมฐาน
อภญญาจรง ๆ นนม ๖ อยาง แตเกดจากการเจรญสมถะ ๕ อยาง เกด
จากวปสสนาอยางหนงคอ
๑. อทธวธ ไดแกการแสดงอทธฤทธปาฏหรยตาง ๆ เชน เนรมตคนใหเปน
หลายคน แปลงกาย เหาะเหนเดนอากาศ เดนบนนำา แทรกลงไปในดน
อะไรตาง ๆ นกเปน อทธวธ
๒. ทพพจกษคอตาทพยทสามารถจะเหนสงลลบทไกลทมอะไรปกปดไว
๓. ทพพโสต หทพย ฟงเสยงไกล เสยงทพย
๔. ปพเพนวาสานสตญาณระลกชาตได
๕. ปรจตวชานนอภญญา รวาระจตของผอนได
อนนเปนอภญญาเกดจากการเจรญสมถกรรมฐาน คอคนทไดฌาน พอถง
ปญจมาฌาน ถาอดตเคยเจรญฌานมากอน เคยมอภญญามากอน พอไดถง
ปญจมฌานแลวกอภญญาจะเกดขนอยางใดอยางหนง หรออาจจะหลายอยางตาม
วาสนาบารมทตวเองสะสมเหตปจจยนน ๆ ไว ถาหากคนไมเคยมากอนหรอวาเคยแต
วามนหางไกลภพชาตหนง ยาวนานมาแลวกจะไมเกดอภญญา ไดแตฌาน ถาจะให
เกดกตองมาฝกใหมคอตองทำาอรปฌานไดดวย ไดฌานสมาบต ๘ หรอฌานสมาบต
๙ มาฝกเขาฌานออกฌานใหเปนผชำานาญ ไดวส เมอมความชำานาญแลวอภญญาก
เกดขนได ฉะนนฌานกด อภญญากดนเกดจากการเจรญสมถกรรมฐาน
สวนอภญญาขอท ๖ อาสวกขยญาณ คอญาณทตดกเลสละกเลสได อนน
ตองเกดขนจากการเจรญวปสสนา เหมอนพระพทธเจาทคนวนตรสรปฐมฌาน
พระพทธองคกบบรลปพเพนวาสานสต รอดตชาต แลวกจตปปาตญาณ รการเกด
การตายของสตวทงหลาย แลวกปจฉมญาณกเกดอาสวกขยญาณ ตรงนเปนผล
ของการเจรญวปสสนา ตอนแรกนนยงเปนสมถะ ไดปพเพนวาสานสตญาณหรอวา
จตปปาตญาณ ตอนนนยงเปนผลของการเจรญสมถะ พอในปจฉมญาณนกเจรญ
วปสสนาแลวกเกดอาสวกขยญาณตดกเลสได
ฉะนนการเจรญสมถกรรมฐานไดฌานไดอภญญา แตถาพดถงการประหาร
กเลสแลวการเจรญสมถะนนไดวกขมภนปหาน คอการขมกเลสไวไดนาน ๆ การ
ประหารกเลสนนมอย ๓ อยางไดแก ตทงคปหาน คอ การประหารไดเปนขณะ ๆ เชน
พอเกดโทสะ สตระลกร เอาโทสะหายไป กละไดขณะหนง เดยวเกดขนอกแลว โทสะ
เกดขนไดอก ความโลภเกดขนมสตร เอา ความโลภละออกไป เผลอกเกดโลภะขน
อก อยางนกเปนการละเปนขณะ ๆ แตถาไดฌานนกเลสถกขมไวหม เชน นวรณน
กามฉนทนวรณ ความกำาหนดยนดในกาม พยาบาทนวรณ ความพยาบาทปองรายก
ด อทธจจกกกจจะ ฟงซานรำาคาญใจกด ถนมทธะ งวงเหงาหาวนอนทอถอยเซอง
ซมเหลานกด วจกจฉา ความสงสยกด เปนนวรณเปนเครองกนความดอยน เมอ
บคคลไดฌานแลวนวรณเหลานจะถกขมไปหมด คนทไดสมาธไดฌานนจงไมมจตใจ
ทจะเลอนไหลไปในทางกาม ไมฟงซานรำาคาญใจไมพยาบาทอาฆาตใคร ไมงวงเหงา
หาวนอน ไมสงสย ถกระงบไปหมด แตถาฌานเสอมสมาธ นวรณเหลานกเกดขนได
อก เพราะวาวกขมภนปหานมนเปนเพยงขมกเลสไวไมไดตดขาด เหมอนหนทบ
หญา หญาไมตายเมอเอาหนออกหญากงอกขนอก
การประหารกเลสอกอยางเรยกวา สมจเฉทปหาน หมายถงการตดกเลสได
โดยเดดขาด อนนตองเกดจากการเจรญวปสสนาทประสบความสำาเรจถงขน
โลกตรธรรมเกดขน กจะประหารกเลสโดยเดดขาด กเลสอนใดทละได กเลสอนนนก
จะไมกลบมาเกดขนในจตใจไดอกตลอดชาต ตลอดทกชาตไป ไมเกดมาอก หรอวา
ชาตนสำาเรจเปนโสดาบน ตดความสงสยออกไปได ตดโลภะทประกอบดวยความเหน
ผดไปได ตายจากชาตนยงตองเกดอก โสดาบนกยงตองเกด เกดใหมแลวกเลสท
กลาวนนกไมกลบมาเกดขนอก ขาดไปแลวขาดไปเลย ไมเหมอนการเจรญสมถะ การ
เจรญสมถะขมกเลสไวได ไดฌานอยนเมอตายกไปเกดเปนพรหม ขณะทเกดเปน
พรหมนนจะไมมโทสะ จะไมมกามราคะตลอดชวตของการเปนพรหมไมมเลย ความ
โกรธไมม ความกำาหนดยนดในกามกไมม แตหมดอายขยของความเปนพรหม มา
เกดเปนมนษยหรอเทวดา พรหมนจะไมลงอบายในระยะทตายจากพรหม กจะเกดเปน
มนษยหรอเทวดา พอเกดเปนมนษยเทวดากเลสกเกดขนไดอก กเลสเกดขนทำาบาป
ทำากรรมกลงนรกลงอบายไดเหมอนกน ตดกเลสไมไดขาด
การเจรญวปสสนานนเมอทำาถงขนโลกตระแลวกเลสจะขาดลงแตขณะทยง
ไมถงโลกตระขณะทยงเปนวปสสนาญาณอย กจะละเปนตทงคปหานเปนขณะ ๆ ไป
มสตรทนกเลสกถกละไปขณะหนง เผลอสตอาว กเลสเกดขนอก เพราะฉะนนเจรญ
วปสสนาทใชขณกสมาธคอสมาธสงบเลกนอย นวรณยอมเกดขนได ความงาวง
เหงาหาวนอน ความทอถอย ความกำาหนดยนด ความฟงซานรำาคาญใจ ความ
พยาบาทเกดขนไดในจตใจของโยคาวจรคอผทเจรญวปสสนาอย ทไมไดฌาน แบบวา
ทำาวปสสนาไปเปนขณกสมาธ เพราะฉะนน นวรณหรอกเลสตาง ๆ กเกดขนได ก
เจรญสตระลกรไป กเลสอนใดเกดกรไป กละไปขณะหนง เผลอสตกเกดขนกรทน
เหมอนการเดนทาง คนเจรญวปสสนากเหมอนเดนทางไปกลางแดดไมมทพก มนก
รอนหนอย คนเจรญสมถะกเหมอนกบวาเดนทางไปมศาลาพกรอนหลบรอนเยน
สบาย แตถาไมเดนตอไปกไมถงเปาหมายทหมายเหมอนกน จะตดอยทศาลาพกรอน
ชมนกชมไมชมแมนำาลำาธาร เหมอนคนทเจรญสมถะพอไดสมาธกตดสมาธ ตดใน
ความสขตดในความสงบ กหยดแคนนไมไดปญญาไดแตความสงบ
ฉะนนถาจะเจรญสมถะกอนกอยาหยดยงแคความสงบเทานน กตองตอให
ขนสวปสสนาหรอคนจะเจรญวปสสนาไปเลยไมตองไปหนทำาฌานกอนกไดเหมอนกน
แตกยอมมนวรณรบกวนอย แตกตองมความฉลาดคอเมอเกดกเลสเกดนวรณอน
ใด กเอานวรณหรอเอากเลสนนนะเปนกรรมฐาน คอเปนทตงของสต เอาสตกำาหนด
ร เกดโลภะ โทสะ โมหะ กเอาโลภะ โทสะ โมหะ เปนกรรมฐาน กรรมฐานกคอทตง
ของสต กกลายเปนประโยชนได กเลสกกลายเปนประโยชนได การเจรญวปสสนานน
กจะตองระลกทปรมตถ ระลกทปรมตถธรรม ปรมตถกหมายถงสงทเปนจรง มจรง
เปนของจรง สวนการเจรญสมถะนนกเพงบญญต บญญตกคอสมมต สงทตกลงท
ตองนกคดปรงแตงขน บญญตกมทงอตถบญญตและศพทบญญตหรอนาม
บญญต อตถบญญตกคอรปรางสณฐานและความหมาย รปรางสณฐานทเหนเปน
ทอนแขนทอนขา รปรางสณฐานของกาย รปรางสณฐานของวตถ สงของเหลานคอ
บญญต อารมณไดแตเปนบญญต อารมณเปนสมมต สวนความหมายเชนวามน
เขาไป มนออกมา มนยาวมนสน มนใหญมนเลก มนดมนชว นเปนความหมายกเปน
บญญต เปนบญญตอารมณ
ขณะทระลกอยนนกไมเพงเลงไมจดจองบงคบ ใหมความปลอยวางอยในตว
เรยกวา ไมใหมอภชฌาและโทมนส อภชฌามนจะทำาใหเกดความเพงเลง เกดความ
ยดอารมณนน พอระลกอารมณมนกยดอารมณนน มนไมปลอยวาง กลวจะไมได
กลวจะไมทน กลวจะไมเหน กลวจะไมสงบ กไปควบคมเพงเลง มนกกลายเปนไม
ปรกต เครองมอคอสตสมปชญญะนนไมบรสทธมอภชฌาเขามาครอบงำา เปนเครอง
มอทไมละเอยดไมแยบคาย ไมแยบคายไมละเอยดมนกรบรปรมตถทละเอยดไมได
ปรมตถธรรมคอ รป นาม ทละเอยด ทมนละเอยดลกซง เกดดบละเอยดตาง ๆ
เครองมอทไปจบคอสตสมปชญญะนนจะตองละเอยดดวย จะตองนมนวล จะตองม
ความเปนปรกต นนกคอตองไมมอภชฌาและโทมนสเขาไป สตระลกรอารมณอนใดก
อยาไปเพงเลงยดตด แลวกไมมโทมนสคอ การปฏเสธยนด ยนราย ผลกดน ไม
ตองการอะไรอยางน ใหมสตระลกรอยางปรกตไมยนด ยนราย ไมมปฏกรยาโตตอบ
ผลกดน หรอจะเอาใหไดอะไรอยางนน รอยางปรกต คอการรปลอยวางอยอยาง
ปรกต รบรอารมณตาง ๆ ทเปนปรมตถ รเยนรอน ออนแขง หยอนตง รความ
นกคด รความรสก ไมไปสความหมาย ไมไปสชอ ภาษา ประคบประคองอยอยางน
ผปฏบตในฐานะทยงฝก มนกจะไหลไป เพลนไป เดยวกไปสบญญตไปสเร อง
บาง ไปสความหมาย เดยวกปรงแตงเปนเรองเปนราวในจต มนคอยจะมเรองความ
คดมการปรงแตง นตองรทน มนจะมภาษา คอยจะมภาษาเรยกพดอยในใจ มนเกด
การปรงแตง กคอยประคบประคองเขาไปสจดทมนหยดการปรงแตง ทมนดบความ
ปรงแตงสญญาไปสบญญตความหมาย ชอ ภาษา รปรางสณฐาน ไปสความรสก
ฉะนนเมอสตสมปชญญะรอยกบปรมตถ สงทเปนสมมตทงหลายในโลกนมนกไม
ปรากฏในจตในขณะนน ยน เดน นง นอน ไมมแลว เพราะยน เดน นง นอน นนเปน
ความหมายเปนบญญต มนไมมความหมาย ฉะนนผปฏบตกตองรจดของความจรง
หรอจดของปรมตถ ปฏบตไปไมใชวาเคยชนอยกบรางกาย รปรางสณฐานพอรสกวา
อาว มนจะหายไปกกลวบาง ตกใจบาง คนหา พยายามมาสรปราง มนกมาสโลกและ
สมมตบญญต กไมกาวหนา ไมไปไกล จะตองรวาเมอปฏบตไปแลว ถาสตสมผส
ปรมตถลกซงลงไป รปรางสณฐานจะตองหายไป กไมตองไปกลวไมตองตกใจ รบร
อยกบความรสกไว รความรสก ความรสกทกาย ความรสกทจตใจมนไมบอกแลว
ตอนนนวา นนยน เดน นง นอน ทศเหนอทศใต สถานทนงเปนอะไรยงไง ไมมแลวไม
นกถงแลว รอยภายในสงทปรากฏภายในแลว มนบอกไมไดวาอะไร ตรงไหน อยางไร
ทจะเปนสถานทเปนคนเปนสตว เพราะปรมตถมนเปนธรรมชาตทตางออกไปจาก
บญญตความเปนสตวเปนบคคลตวตนเราเขา
เมอสตสมผสอยอยางนนกจะเหนความจรง ตอนแรกกเหนความจรงวา ออ
เปนธรรมชาต ธรรมชาตมจรง ธรรมชาตเหลานไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา แลวก
เหนธรรมชาตตอไปวาธรรมชาตเหลานมความเปลยนแปลง มความเกดดบอย
ปรากฏแลวกหมดไป ปรากฏแลวหมดไป ปรากฏแลวหมดไป กเหนความจรงวาสง
เหลานไมเทยง สงเหลานเปนทกข สงเหลานเปนอตตา ไมเทยงกหมายถงวาแปรไป
มแลวกแปรไป ปรากฏแลวแปรไป เปนทกขกหมายถงวามนทนอยในสภาพเดมไมได
อนตตาคอการบงคบบญชาไมได กเพราะวาธรรมชาตเหลานบงคบไมได ความเปน
ตวตนจงไมมมแตธรรมชาตทปรากฏหมดสนไป อยางนเรยกวาวปสสนาญาณไดเกด
ขน วปสสนาญาณนนไมใชเหนอยางอน คอเหนความจรง เหนรป เหนนามเกดดบอย
เปนอนจจง ทกขง อนตตา อยางนเรยกวาเขามาสเสนทางทถกตองซงจะตองวาง
สตสมปชญญะ ประคบประคองไดสวนไดถกตองอารมณทกำาหนดทถกตอง วางจต
สตสมปชญญะไดพอเหมาะพอด กสามารถจะรบสมผสรปรมตถ รป นาม ทปรากฏ
แมจะละเอยด เกดดบ ยบยบ ทงกายทงในจต ไวรวดเรวแคไหน สตสมปชญญะมนก
จะมความคมเขาไปจบรบรได เขาเรยกวาเหนความจรง ฉะนนถาหากวาชวตคนใดเกด
มาไดเขาไปเหนสภาวธรรมดงทกลาวน ชวตกประเสรฐ เกดมา ๑๐๐ ปไมไดเหนอยาง
นสคนเกดอยไดวนเดยวและเหน อยางนไมได เพราะวาเหมอนขนมาสถนนทไปส
ความพนทกขได ทกลาวมานไมใชวาจะตดกเลสไดเดดขาดนะ ยงเปนโลกยะ เปนการ
ละกเลสเปนขณะ ๆ แตวาเขามาสรองรอยของความถกตอง กประคบประคองอยใน
จดอยางนไป ระลกรดวยความปรกต มอารมณเปรรป นาม เรอย ๆ ๆ ไป ความ
ละเอยดแยบคายมนกจะมากขน
ผปฏบตนนไมใชวามนจะเดนหนารดไปไดราบรน กลมลกคลกคลานแมวาจะ
จบจดสภาวะทถกตองได แตบางขณะกวางสตสมปชญญะไมไดสวนไมปรกต เอยง
ซายเอยงขวา ดนหนาถอยหลง มนไมพอด มนกไปอยางอนหมด กไมเหนสภาวะ
ธรรม หรอวาบางทมนกตกไปสบญญตไดสมาธ ไดความสงบนง หรอบางทก อาว
เผลอเรอลองลอย บางทก อาว กำาหนดไปกเครงเครยดไป ตงไป กำาหนดไป ไป
บงคบไปจองไปเกรง เกรงประสาท บางทปลอยวางไป อาว เผลอเรอลองลอยไมร
เทาทน มนไมไดพอด มนจงตองฝกกนเรอย ๆ ฝกใหตดตอกนใหชำานาญ ถาทำาไดจด
ทถกตองแลวกรจด กพยายามประคบประคองเขาไปสจดนน หรอวาทำานนจะตอง
ไมมความอยาก ตองระมดระวงอยาใหทำาดวยความอยาก
ผทเขาปฏบตนบางทปฏบตไปดวยความอยาก อยากอะไร อยากจะสำาเรจ
อยากจะสงบ อยากจะใหเหน อยากจะทำาใหอยางนนอยางน ตวนเปนตวสำาคญทขด
ขวางการปฏบตไมไประสบความสำาเรจ หรอวาทำาใหเกดอนตราย ทำาใหเกดวปรตได
หลายอยาง ตวความอยากตวตณหาน ถาเราทำาดวยความจะเอาใหไดดวยความอยาก
บางทเรากไปเรง เรงทำา ไปเพงเลง ไปกดขมเครงเครยด รางกายตงเครยด พอ
ตงเครยดหนก ๆ กปวดศรษะเกรงประสาท หรอบางท อาว ความอยากเพงเลงไป
เลงมาเกดมสมาธกจรง มนกเกดนมตขนมา เหนนมตขนมาแลวกหลงใหลนมตเหลา
นนอยากจะได บางทกปฏบตอยากจะใหไดคณวเศษ อยากจะใหไดตาทพย หทพย
อยากจะเหนโนนเหนน อยากจะไดวเศษอยางนนอยางน พอจตมนมสมาธหนอย มน
ปรงทำาใหเหนภาพโนนภาพน ทำาใหนมตมาหลอนตวเอง กสำาคญมนหมายวาตวเอง
วเศษแลวตวเองเกงแลว นคออนตรายของผปฏบต ฉะนนตองนกวาการปฏบตนน
จะตองไมมความอยากเขามาปฏบต วปสสนาผลกคอวมตตความหลดพน ความหลด
พนนนมนไมใชเอาอะไรนะ ความหลดพนมนเปนความปลอยวาง มนจงคลายจาก
ความยดมนถอมนแลวแต ไอตวตณหานนมนตวจะเอา ทำาแลวจะเอาใหไดมนเปน
กเลส การปฏบตจงไมใชเจรญสตสมปชญญะ ไมใชเจรญกศลแตเราไปเจรญอกศล
ทำาดวยความอยาก
จรงอยทกคนกคงมความปรารถนาเพอความพนทกขดวยกนทงนน เราเหน
ทกขเหนโทษเหนภยในวฏสงสารแหงการเวยนวายตายเกด ปญหาชวตตาง ๆ ทกข
ในรางกายทมโรคภยเบยดเบยนสงขารรางกาย เบอหนายมองเหนวาการปฏบต
เทานน การเขาถงซงมรรคผลนพพานเทานนทจะพนทกขได มความปรารถนาอย
อยางนกจรง แตเวลาทปฏบตอยนนเราจะมาปรารถนาอยอยางนไมได จะมาอยากอย
อยางนไมได เราจะตองวางจตใจไมมความรสกอยากไดอยากดอยากอะไรทงหมด แต
นนนะคอการเดนทางไปสเปาหมาย แตถาเราทำาดวยความอยากแลวมนเดนถอย
หลง มนเดนไปคนละทาง การไปสความหลดพนนนกคอการละความอยากไดนนเอง
ละตณหา ตณหาเปนเหตแหงทกข เพราะฉะนนขณะทปฏบตไปจะตองสอดคลองกบ
ผล ผลคอพระนพพานนนเปนตวหลดพนจากเครองรอยรดคอ กเลสโดยเฉพาะ
ตณหา การปฏบตเจรญโลกยปญญาไปเจรญวปสสนาไป กจะตองสะสมแนวทางท
ถกตองสอดคลองกบผล คอจะตองฝกหดการละ การคลายความอยากมาตงแตตน
ปฏบตนใหมนมความปลอยวาง ไอตวทปลอยวางกคอตวทมนไมยดไมอยากไมตดใน
อารมณ เพงรอารมณอนใดกปลอยอารมณนนได เพราะฉะนนผปฏบตกจะตอง
พจารณาสงเกตวางแนวทางจตใจตนเองใหถกตองในขณะทปฏบตไป
บางครงปฏบตไปแลวกมกจะอยากไดความสงบ ไอตวทอยากไดความสงบ
นนมนเปนกเลสแลว เปนตณหาแลว ทำาไปแลวกอยากสงบ อยากจะสงบ อยากสงบ
พอมนไมสงบขนมากฟง ร ำาคาญ โกรธแคน เบอหนายทอถอย จตใจกสบสนวนวาย
พานเลกไมเอาเลกปฏบต นนกเพราะวามาจากความอยาก ฉะนนปฏบตนนจะตองไม
อยาก ไมตองไปอยากสงบหรอไมสงบอะไรทงหมด วางจตใจใหมหนาทเพยงรใน
จตใจ ใจมนจะดจะชว มนจะมกเลสไมมกเลสกร ไมปฏเสธไมยนดยนราย พระพทธเจา
จงตรสในสตปฏฐานตอนทายทกขอวา “กำาจดอภชฌาและโทมนสในโลกให
พนาศ ” อภชฌาคอ ความเพงเลง อยากได ยด ในอารมณ โทมนสกคอ ยนราย
ปฏเสธไมตองการ ผลกไส ในอารมณ โลกกคออารมณ โลกในทนกคออารมณกรรม
ฐานนนนะ ขณะทระลกรอารมณอนใดจะตองเปนกลางไมยนดยนรายในอารมณนน
มนเหนไดงาย ๆ เหนประจกษไดเลยวา ถาปฏบตไมมความอยาก ปลอยวางได ความ
วงบกเกดขนเอง ความสงบนมนเกดขนตรงนนแนะ คอหยดความอยากได ปลอย
วางได ความสงบกเกดขน แตไมใชสงบนงดบดงนะ มนเปนความสงบพอสมควรท
เกดรวมกบสต ขณะทสตระลกรอารมณอนใดแลว มนกไมยดตดกบอารมณนน มน
วางได มนปลอยได ความสงบกเกดขนในขณะนน ทนกทดลองดได เพยงทำาจตใจนง
ๆ ปลอยวาง รนง ๆ ไมไดเพงเลงจะเอาอยางนนอยางน มนกสงบได จะรสกวาจตใจ
เรมมความสงบตงมนในอารมณตามสมควรแลว ฉะนนจตใจทรสกกระวนกระวายเรา
รอนนนนะ ลองทำาจตใหหยดร หยดรสภาวะนนอยางไมยนดยนรายดวย มความ
ปลอยอย อาการเหลานนกจะคลาย ปรกตได
อนนกเปนการแสดงใหเปรยบเทยบการเจรญสมถะและการเจรญวปสสนา
ใหเหนวามความตางกนอยางไร เรากตองรวาเราเจรญอะไร เราเจรญสมถะหรอเรา
เจรญวปสสนา เราจะเจรญสมถะกตองเพง เพงจองไปในอารมณใดอารมณหนง ซง
อารมณของสมถะกมใหเลอกมากมาย จะเพงดน นำา ลม ไฟ สเขยว สเหลอง สแดง ส
ขาว อนเปนกสณตาง ๆ กได หรอจะเพงลมหายใจกได เพงถงพทธคณ ธรรมคณ
สงฆคณกได แตวาสมาธจะไมแนบแนนถงอปนาสมาธ ไดแคอปจารสมาธ นกถง
คณของพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ ถงศล ถงคณของเทวดา อยางนสมาธก
ถงอปจารสมาธได หรอจะเพงซากศพ เพงผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก
อะไรกได หรอจะเจรญเมตตา แผเมตตา แผกรณา มทตา อเบกขา สรปแลวกคอวา
เอาอารมณอนใดกตามขนมาเอาไวเพงนกถงพระพทธรปไวเพงใหจตอยในอารมณ
นน กเปนสมถะใหจตเขาสความสงบได
เราจะทำาสมถะกอนใหไดความสงบจงมาตอวปสสนากได แตเวลาตอวปสสนา
มนกตองเปลยนอารมณ เชน คนเจรญอานาปานสตกำาหนดลมหายใจเขาออก เกด
นมตเปนดวงแกวเปนสายรง เหมอนปยยนน โพรงจมกผลบเขาผลบออก เพงนมต
เหลานนจนไดสมาธไดฌานดบความรสกทางประสาททง ๕ เมอเจรญวปสสนากจะ
ระลกอารมณทเปนปรมตถ ขณะทสมาธคลายตวลงกเปลยนอารมณจากการเพง
นมตกลบมาเพงปรมตถ คอเพงองคฌาน ระลกทองคฌาน ระลกทจต เพราะนนก
หมายถงวากลบมารทจตขณะทเกดความสงบ เกดปต เกดความสข มารทจต ร
อาการในจต เปลยนจากนมตมาดในจต นเรยกวากลบมารปรมตถ ถามนถกตอง
ตรงตวกเหนองคธรรมในจต อาการในจต หรอวาองคฌานนนมความเกดดบ แสดง
อนจจง ทกขง อนตตา มนกเปนวปสสนาได
ทนถาหากวาจะเจรญวปสสนาไปโดยตรงกอยาไปเพงบญญตและอยาไปจอง
เพงในอารมณเดยว ใหมความเปนปรกตในการจะรบรอารมณตาง ๆ มความปลอย
วางในอารมณตาง ๆ พจารณา สงเกตความเปลยนแปลงความเกดดบ ใหเหน
อนจจง ทกขง อนตตา ในสภาวะธรรมเหลานน กสามารถทจะเหนธรรมรธรรมเขา
ถงซงโลกตรธรรม มรรคผล นพพาน ไดเชนเดยวกน
ตามทไดแสดงมากเหนวาพอสมควรแกเวลากขอยตไวแตเพยงเทาน ทสดน
ขอความสขความเจรญในธรรมจงมแกทกทานเทอญ
โนมใจใหอมเอบ รตนและปลอยวาง สวางวาง สงบเยน
