ภมปญญาทองถ�น พธกรรมทาขวญขาว

นางสมพร ปานโต

ภมปญญาทองถ�น พธกรรมทาขวญขาว

สถานท�ตดตอ 3/2 หม 1 บานหนองกระจนทร ตาบลหนองโรง อาเภอพนมทวน จงหวดกาญจนบร

โทรศพท 08-1943-2618, 0-3463-0045

จดพกดภมศาสตร E571140 N1558565

ผลงานและความภมใจ เปนเจาพธถวายงานพธกรรมทาขวญขาวแดสมเดจพระนางเจาสรกต<

พระบรมราชนนาถ ในงานอญเชญแมโพสพคนนา เฉลมพระเกยรตฯ ณ โครงการฟารมตวอยางตาม

พระราชดาร ตาบลสบวทอง อาเภอแสวงหา จงหวดอางทอง เม�อวนท� 9 สงหาคม 2551

ทรงหวใบขาวและทรงแตงกายใหแมโพสพ

ประวตความเปนมาการทาขวญขาว

ประวตความเปนมา ชาวนาไทยทกภาคตางกมพธกรรมประเพณท�เก�ยวของกบขาวและการทานาปลกขาว ซ� ง

สวนใหญแลวจะคลายกน ทFงนF ไมวาจะเปนการบวงสรวงขอขมา บชา สวดออนวอน เส�ยงทาย บอกกลาว

ฝากฝง สขวญ ทาขวญหรอวาฉลองขวญกตาม ลวนแลวแตทาดวยความปรารถนาท�จะไดเหนขาวงอกงาม

เตบโต ไมมโรคระบาด และไดผลผลตอยางเตมเมดเตมหนวย ประเพณและพธกรรมเหลานF ลวนแตเปนการ

เตมเตมเพ�อสรางความม�นใจและความม�นคงใหเกดขFนแกชาวนาไทย ทFงในเร�องของการดาเนนชวต เพ�อเปน

การแสดงความออนนอม ความเคารพและเพ�อความเปนสวสดมงคล ท�แนนอนท�สดกเพ�อใหพชพรรณ

ธญญาหารอดมสมบรณดงท�ชาวนาทกคนประสงค แมแตเม�อขาวเร�มตFงทอง อมทอง ชาวนากจะมพธทาขวญ

แมโพสพ แสดงใหเหนวาชาวนานFนทะนถนอมขาวย�งนก แมโพสพคอเจาแมแหงขาว

ภมปญญาทองถ�น พธทาขวญขาวของทองถ�นจงหวดกาญจนบร (ภาคกลาง) ชมชนตาบลหนองโรง อาเภอ

พนมทวน จงหวดกาญจนบร

วธการทา เตรยมวสด อปกรณ ในการทาขวญขาว

1. เคร�องแตงกายแมโพสพ คอ เสFอ ผานง ผาสไบ

2. เคร�องประดบไดแก สรอยคอ สรอยขอมอ แหวนทอง

3. เคร�องประกอบการแตงตว ไดแก แปงจนทร นFาอบ นFามนหอมสาหรบใสผม หวกระจก กรรไกรตดผม

ดอกดาวเรอง นFามนตออกพรรษา

4. อาหาร ไดแก หวขาว หวแกง ยาปลาท ปตม ขนมถ�วงา (ขนมกระยาสารท) ผลไม ไดแกกลวย ออย สม

มะยมตา มะเฟอง มหมาก พล นFาสะอาด

5. อปกรณจาพวกภาชนะม ถวย ชามใสอาหาร ใบตองกลวย ชะลอมหกขา กระบง สาแหรก ไมคนฉาย ธง

ทวท�ประดบดวยเศษผาท�สวยงาม

ข%นตอนการทา

1. จดเตรยมวสด อปกรณ เสรจใสในกระบง (พรอมสาแหรก) ใชไมคนฉายคอนไปท�ทงนา

2. ปกธงทวขวญขาว กบพFนท�นาบรเวณท�จะทาพธ

3. นาชะลอมหกขามาตดไวกบธงทว เพ�อใสอาหารเพ�อถวายแมโพสพ

4. ปกเสาส� เสาทาราน เพ�อบวงสรวงเจาท�เจาทาง

5. นาส�งของท�เตรยมมาใสและวางตามลาดบ ดงนF

5.1 ส�งของท�ใสในชะลอมสามขา เพ�อถวายแมโพสพ ไดแก ผลไม (กลวย, ออย, สม, ขนมถ�วงาหรอขนม

กระยาสารท, มะเฟอง, มะยม) นFาด�ม(ใสขวดนFาพลาสตกหรอแกว)

5.2 ส�งของท�วางบนรานส�เสาม หวขาว หวแกง ผลไมเหมอนชFนท� 1 เพ�อบวงสรวง เจาท�เจาทาง

5.3 ส�งของท�วางบนใบตองกบพFนดน ของท�วางเหมอนกบ 5.2 เพ�อเซนไหวผเรรอน

6. หนมารวบรวงขาวไวดวยกน เอาผานงหมให พาดสไบ สวมสายสรอย คาดเขมขด สวมแหวน ตดผม หว

ผม ทาแปงจนทน นF ามนหอม สองกระจกให ระหวางท�ทากพร� าพดวา “ลกแตงตวใหแมสวยงาม จะไดไป

เท�ยวงานท�พระปฐมเจดยดวยกน นะจะ” (คาพดทายนF เปล�ยนแปลงไดตามสถานการณ)

7. จดเทยน ธป แลวทองนะโม (3 จบ) แลวกลาว ดงนF “เจาหวย เจาหนอง เจาคลอง เจาทา พระภมเจาท� พระ

แมนางธรณ แมศรโพสพ แมนพมโนราห แมศรสวรรณ แมจนทรสดา แมสธาเทว ขอเชญแมมารบของเสวย

ท�ลกนามาถวาย มาแปรทองขาว มทFงของคาว ของหวาน ผลหมากรากไม มทFงหวขาวหวแกง มยาปลาท ป

ตม ขนมถ�วงา กระยาสารท กลวย ออย สม มะยม มะเฟอง หมาก พล ตลอดจนนF า” (กลาวถงรายการอาหาร/

ผลไม/นFาท�นามาทFงหมด)

8. เสรจแลวนานF ามนตออกพรรษา ดดพรมไปโดยรอบบรเวณท�ทาขวญขาว ปากกพร� าพดไปเร�อยวา “วนนF

วนดคนด ลกมารบขวญแม นานF ามนตออกพรรษา มาประพรมใหแม ขอใหคลอดงาย คลอดดาย อยามเพลFย

มมอด มารบมากวน ขอใหออกรวงละหมอ กอละสด ฟอนละบFน อนละเกวยน ทเดยวนะจะ”

9. ปลอยชวงเวลาวาง สก 3 นาท (เพ�อใหผท�เรากลาวถงไดรบรกบการกระทาของเรา)

10. ทองบทกรวดนF า อทงโน ยาตนง โหต สทตา โหต ยาตะโย (3 จบ) หลงจากนFนกลาวตออกครF งวา “เจา

หวย เจาหนอง เจาคลอง เจาทา พระภมเจาท� พระแมนางธรณ แมศรโพสพ แมนพมโนราห แมศรสวรรณ แม

จนทรสดา แมสธาเทว ลกขอฝากการแปรทองขาว

11. เสรจแลวยกมอพนมไหว เพ�อขอร� าขอลากบแมโพสพ ทามอโบกเขาหาตวแลวกลาววา “ขวญโวยมา ให

ขวญแมมา มาอยกบเนFอกบตว ใหงอกใหงาม (กรองเรยก) ว ว ว ลกขอร�าขอลากอนนะจะ”

12. เกบวสดอปกรณท�เตรยมมาทาพธ ไดแก เสF อผาเคร�องประดบตางๆ ตลอดจนของใช ยกเวนอาหารท�

นามาทาพธ ปลอยใหเปนอาหารของสตวไดแกนก หน ท�อยตามทงนาและธงทวท�ประดบดวยเศษผา ปกไวท�

ทงนา จนถงชวงเกบเก�ยวผลผลตเสรจ จงนากลบไปพรอมขาวเกบไวท�ยงฉาง (ซ� งจะมพธอญเชญขาวขFนสยง

ฉางตอไป)

ความภาคภมใจจากการทางาน

1. เปนตวแทนชมชนรบโลรางวลพระราชทานสมเดจพระเทพรตนราชสดา สยามบรมราชกมาร หมบาน

เศรษฐกจพอเพยงอยเยนเปนสข จงหวดกาญจนบร ป พ.ศ.2550

2. รางวลโลพระราชทาน “แมอนรกษส�งแวดลอม” ภาคกลาง ป พ.ศ.2547 ของคณะทรพยากรและ

ส�งแวดลอมมหาวทยาลยมหดล โดยเขารบพระราชทานรางวลจากพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาโสมสวล

พระวรราชาทนดดามาต

3. รางวลโลประกาศเกยรตคณ “ผคมครองปา” ป พ.ศ.2547 ของกรมอทยาน-แหงชาต สตวปาและพนธพช

วนท� 2 ตลาคม 2547

4. รางวลโลประกาศเกยรตคณ บคคลดเดน ดานการอนรกษส�งแวดลอมป พ.ศ.2554 ของสโมสรโรตาร

กาญจนบร การถายทอดองคความร จดทาเอกสารเผยแพรแกผสนใจท�วไป และยนดเปนท�ปรกษาสนบสนน

หากมาขอรบการแนะนาสงเสรมตอไป

ภาคผนวก

รายงาน

เร�อง........ภมปญญาทองถ�น พธกรรมทาขวญขาว

เสนอ

อาจารย นพรตน ไชยชนะ

จดทาโดย

นาย นพนนท ขาคง

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร สาขาวชา ดนตร

ชFนปท� 1 เลขท� 56122090115

ปการศกษา 2556

คานา

รายงานจดทาขFนเพ�อศกษาเร�องความเปนมาของการทาพธทาขวญขาว เพราะ

ปจจบนนF พธทาขวญขาวนFน คนรนหลงเร� มไมคอยรจกกนมากนก ดงนFนผจดทาจง

จดทารายงานเลมนF เพ�อใหผท�สนใจไดนาไปศกษา กหวงวารายงานเลมนFคงพอจะชวย

ใหผอานนFนพอเขาใจเก�ยวกบการทาขวญขาว ถาขาดตกบกพรองอยางไร กขออภย ณ

ท�นFดวย

นาย นพนนท ขาคง

ผจดทา

สารบญ

เร�อง หนา

สถานท�ทาขวญขาว 1

ผลงานและภาคภมใจ 2

ประวตความเปนมา 3

อปกรณและขFนตอนในการทา 3 - 5

ความภาคภมใจจากการทางาน 6

ภาคผนวก 7 - 9

บรรณานกรม 10

บรรณานกรม