ภมปญญาทองถน (๓๐๐๐-๑๓๐๒)

ภมปญญาทองถน (Local Wisdom)

ภมปญญาชาวบาน (P0pular Wisdom)

ภมปญญาไทย (Thai Wisdom)

ความหมายภมปญญา

ความหมายภมปญญา

ภม

ปญญา

พน แผนดน

ความร รอบร

ความรอบรของคนในแผนดน

ความหมายของภมปญญาทองถน

หมายถง ความร ความสามารถและทกษะของคนในชมชนหรอทองถนนน ๆ ทมการสงสมขนมาจากประสบการณ การเรยนร การเลอกสรร การปรงแตง และถายทอดสบตอกนมา เปนระยะเวลายาวนาน เพอใชเปนแนวทางในการแกปญหา และพฒนาวถชวตผสมผสานใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมและเหมาะสมกบยคสมย

ลกษณะส าคญของภมปญญาทองถน

๑. เปนความรแบบองครวมทเกดจากการเชอมโยงความรหรอกจกรรมทกอยางทเกยวของกบวถชวต

๒. เปนวถความสมพนธทสมดลระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาต และคนกบสงเหนอธรรมชาต

๓. มลกษณะเปนพลวต (Dynamics) คอ เปลยนแปลงไดตามยคสมยและมพฒนาการอยตลอดเวลา

๔. มวฒนธรรมเปนพนฐาน

๕. มลกษณะเฉพาะหรอเอกลกษณในตนเอง

ประเภทของภมปญญาทองถน

ประเภทของภมปญญาทองถน

ลกษณะท ๑ ภมปญญาทเปนนามธรรม ไดแก ความตระหนกร วธคด ความเชอ วถการด าเนนชวต ภมปญญาทเปนรปธรรม ไดแก เทคโนโลยการท ามาหากน แพทยพนบาน ศลปะ หตถกรรม สถาปตยกรรม เครองมอเครองใช ฯลฯ

ลกษณะท ๒ ภมปญญาทเกยวกบความอยรอด ไดแก ปจจยส ภมปญญาทเกยวกบเทคโนโลยการท ามาหากน ไดแก เทคโนโลยการท ามาหากน แพทยพนบาน ศลปะ หตถกรรม สถาปตยกรรม เครองมอเครองใช ฯลฯ ภมปญญาทเกยวกบวฒนธรรม ประเพณ พธกรรม ไดแก ประเพณ พธกรรม ต านาน ความเชอ การละเลน ฯลฯ

ลกษณะท ๓ ภมปญญาของบคคล ไดแก ความรความสามารถ ความคด วธการของบคคล เชน ผใหญวบลย เขมเฉลม อาจารยเฉลมชย ฯลฯ ภมปญญาของชมชน ไดแก ภมปญญาทสงสมอยในทองถน ไมมผใดเปนเจาของ เชน จกสานพนสนคม ไขเคมจงหวด... ภมปญญาของประเทศ ไดแก ความสามารถภาพรวมของประเทศ เชน อาหารไทย สมนไพรไทย ฯลฯ

เครองมอเครองใช

แหนางแมว

ท าขวญแมโพสพ

ประเพณ พธกรรม

แพทยแผนไทย

ผใหญทศน กระยอม นายววฒน ศลยก าธร

ถวลย ดชน เฉลมชย โฆสษพพฒน เออ สนทราภรณ

ผใหญวบลย เขมเฉลม

ชมชนเกาะเกรด พนสนคม

สนก าแพง

ผาแพรวา กาฬสนธ

ไชยา ดานเกวยน

ปจจยทสงผลตอภมปญญา

ลกษณะทางกายภาพของประเทศไทย

ลกษณะทตงของประเทศ ทตง ประเทศไทยตงอยบรเวณตอนกลางของคาบสมทรอนโดจน มทตงตามพกดภมศาสตรดงน

ละตจด (Latitude) หรอ เสนรง เปนเสนบอกพกดซกโลกเหนอ ซกโลกใต ทใชบอกต าแหนงบนพนโลก เสนแบงเรยกวาเสนศนยสตร (Equator) เสนละตจดเปนเสน แบงเปนเขตรอน เขตอบอน เขตหนาว ลองตจด (Longitude) หรอ เสนแวง เปนเสนบอกพกดซกโลกตะวนออก ตะวนตกทใชบอกต าแหนงบนพนโลก เสนแบงเรยกวา เสนไพรมเมอรเดยน (Prime Meridian) เสนลองตจดทกรนซ ประเทศองกฤษใชก าหนดเสนเวลาโลก

ตงอยประมาณระหวางละตจด 5 องศา 37 ลปดาเหนอ กบ 20 องศา 27 ลปดาเหนอและระหวางลองจจด 97 องศา 22 ลปดาตะวนออก กบ 105 องศา 37 ลปดาตะวนออก

ประเทศไทยอยระหวางเสนศนยสตร กบเสนทรอปกออกฟเคนเซอร จงจดอยในประเทศเขตรอน

การแบงภาคภมศาสตรของประเทศไทย นกภมศาสตรไดแบงประเทศไทยออกเปน 6 ภาค เพอใหงายตอการศกษา โดยพจารณาจากลกษณะภมประเทศ ภมอากาศ ทรพยากรธรรมชาต และลกษณะของวฒนธรรมประเพณของแตละทองถน

ประเทศไทยประกอบดวยจงหวด ๗๗ จงหวด ดงน ๑. ภาคเหนอ ม ๙ จงหวด

1 2

3 4

5 6

7 8

9

๒. ภาคกลาง ม ๒๒ จงหวด

1 2

3 4 5

6 7 8

9 10 11

12 1

3 14

15

16

20

18

21 2

2

19

17

๓. ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ม ๒๐ จงหวด

1 2

3 4

5 6 7 8 9 10

11 12 13 14 15 16 17 18

19 20

๔. ภาคตะวนออก ม ๗ จงหวด

1 2 3

4

5 6

7

๕. ภาคตะวนตก ม ๕ จงหวด

1

2

3 4

5

๖. ภาคใต ม ๑๔ จงหวด

1 2

3 4 5 6

7 8 9 10

11 12 13

14

ภมประเทศของไทยแบงออกเปน ๖ ลกษณะ คอ

๑. เขตภเขาและทราบระหวางภเขาภาคเหนอ ลกษณะเปนทวเขา ภเขา หบเขาและแองแผนดนระหวางภเขามความสงชน จากบรเวณตะวนตกเฉยงเหนอ แลวคอยๆ ลาดต าลงมาสทราบต า บรเวณตะวนออกเฉยงใตและตอนกลางแลวคอยๆ สงขนอกทางบรเวณตะวนออกและตะวนออกเฉยงเหนอ บรเวณทสงเหลานนบเปนแหลงก าเนดของแมน าล าธารหลายสาย ทไหลลงสแมน าโขงทางดานเหนอ ลงสแมน าเจาพระยาทางดานใตท าใหเกดทราบดนตะกอนทแมน าไหลพามาทบถม เปนบรเวณทอดมสมบรณเหมาะในการเพาะปลกและการตงถนฐาน ท าใหกลายเปนแหลงชมชนส าคญของภาค

๒. เขตทราบภาคกลาง บรเวณทราบลมแมน าตอนกลางและตอนลางทงหมด ประกอบดวยแมน าเจาพระยาและสาขาทไหลมาจากทสงแลวไหลลงสอาวไทย ภมประเทศเปนทราบดนตะกอนทหนาและกวางขวางมากทสดของประเทศ ลกษณะเปนราบลกฟกและภเขาโดดทเหลออยบรเวณชายขอบ บรเวณนกลายเปนทราบอนกวางใหญและเปนแหลงเกษตรกรรมส าคญของประเทศ

๓. เขตทราบสงภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภมประเทศเขตนแยกจากภาคเหนอและภาคกลางอยางชดเจน โดยมขอบสงชนตามแนวเทอกเขาทางทศตะวนตกและทศใต ตอนกลางเปนแองคลายกนกระทะ เรยกวาแองโคราช มแมน าชและแมน ามลไหลผาน และไหลลงสแมน าโขงทจงหวดอบลราชธาน เทอกเขาส าคญ ไดแก เทอกเขาเพชรบรณ เทอกเขาดงพญาเยน เทอกเขาสนก าแพง และเทอกเขาพนมดงรก

๔. เขตภเขาสงภาคตะวนตก สวนใหญจะเปนทวเขา หบเขา แตไมมทราบระหวางภเขาเหมอนทางภาคเหนอ ทวเขาจะยาวตอเนองมาจากทวเขาทางภาคเหนอลงไปจนถงทวเขาในคาบสมทรภาคใต เปนทวเขาสลบหบเขาแคบ ๆ มล าน าไหลขนานตามแนวของทวเขา

๕. เขตภเขาและทราบชายฝงทะเลภาคตะวนออก ชายฝงทะเลของเขตน เปนชายฝงทมลกษณะเวาแหวงและเตมไปดวยเกาะใหญนอย เปนเกาะทปกคลมดวย ปาไมและหาดทรายสวยงาม

๖. เขตภเขาและทราบชายฝงคาบสมทรภาคใต เปนคาบสมทรแคบ ยาวขนาบดวยทะเลทงสองดาน คอ อาวไทยทางดานตะวนออกและทะเลอนดามนทางดานตะวนตก มทราบชายฝงทะเลลาดลงสทะเลทงสองดาน โดยทราบดานชายฝงตะวนออกกวางขวางกวาทางฝงตะวนตก ชายฝงดานตะวนออกเปนชายฝงทราบเรยบและยกตวสง มหาดทรายสวยงามหลายแหง สวนชายฝงทะเลดานตะวนตกเปนชายฝงทะเลจมตวท าใหฝงทะเลขรขระเวา ๆ แหวง ๆ มเกาะใหญนอยเปนจ านวนมาก

ลกษณะภมอากาศของประเทศไทย

ปจจยทมอทธพลตอภมอากาศไทย

Antartic circle Tropic of circle

Equator

๑. ทตงตามละตจด ต าแหนงทตงทมคาละตจดต าจะมอณหภมสงกวาต าแหนงทตงทมคาละตจดสงกวา เพราะอยใกลเสนศนยสตร

๒. การขวางกนของภเขา ท าใหเกดเขตเงาฝน (Rain Shadow) บรเวณหลงเขาอากาศจะอบอาวและแหงแลงการวางตวของทวเขาบรเวณจงหวดกาญจนบรและตาก สงผลท าใหจงหวกก าแพงเพชร นครสวรรค สพรรณบรมอณหภมสงและมปรมาณน าฝนนอย โดยเรยกพนทนวา "พนทอบฝน"

๓. ความสงของพนท ยงสงยงหนาว พนทสงจะมอณหภมต ากวาพนททเปนทราบ เชน ยอดดอยอนทนนทจะมอณหภมต ากวาพนทลาง โดยความสงทกๆ 180 เมตร อณหภมลดลง 1 องศาเซลเซยส

๔. ความใกล – ไกลทะเล พนททอยใกลทะเล ความแตกตางระหวางรอนกบหนาวมนอย พนททอยใกลทะเลจะมโอกาสไดรบความชนและมฝนตกมากกวาบรเวณทหางไกลทะเลออกไป เชน จงหวดระนองและตราด อยใกลทะเลจะเปนดานรบลม ปรมาณฝนตกมากกวาจงหวดทลกเขาไปในแผนดน

๕. ทศทางของลมประจ า - ลมมรสมตะวนตกเฉยงใต น าพาความชนและฝนมาตก เพราะพดมาจากมหาสมทร (มหาสมทรอนเดย) ระหวางกลางเดอนพฤษภาคมถงกลางเดอนตลาคม - ลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ น าพาความหนาวเยนและแหงแลงมาให เพราะพดมาจากแผนดน (จน) กลางเดอนตลาคมจนถง กลางเดอนกมภาพนธ

6. อทธพลของลมมรสม ลมมรสมใตฝ นทเกดบรเวณทะเลจนใตไดพดเขามาสประเทศไทยบอยๆ แตลดก าลงเปนดเปรสชน (ซงเปนพายหมนทเบาทสด) เนองจากพดผานแผนดนเวยดนามและลาวจงท าใหออนก าลงลง

ฤดกาลของประเทศไทย สาเหตส าคญทท าใหเกดฤดกาลในประเทศไทย คอ อทธพลของลมมรสมตะวนตกเฉยงใตและลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ ท าใหอณหภมและปรมาณฝนในแตละภมภาคมความแตกตางกน จงแบงฤดกาลของประเทศไทยออกเปน 3 ฤดกาล ดงน

๑. ฤดฝน (พฤษภาคม – กนยายน) เปนฤดกาลทมชวงเวลายาวนานกวาฤดอนๆ โดยเฉพาะในชวงเดอนสงหาคมและกนยายน มฝนตกชกทสด ทงนเพราะ - ลมมรสมตะวนตกเฉยงใตพดผาน น าความชมชนจากมหาสมทรอนเดยเขาสประเทศไทยท าใหเกดฝนตกทวทกภาค - ลมพายดเปรสชนจากทะเลจนใต พดผานเขาสประเทศไทยบางพนทท า ใหเกดฝนตกหนก

๒. ฤดหนาว (ตลาคม – กมภาพนธ) เกดจากอทธพลของลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอจากตอนบนของประเทศจน พดพาความหนาวเยนและความแหงแลงมาสประเทศไทยพนทภาคเหนอมอากาศหนาวเยนมากกวาทกภาค เนองจากภมประเทศเปนภเขาสงและไดรบอทธพลของลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอโดยตรงมากกวาภาคอนๆ

๓. ฤดรอน (มนาคม – เมษายน) เปนชวงทอากาศรอนจด มอณหภมและโดยปกตจะม มฝนทงนเพราะ - ลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอออนก าลงลงอณหภมจงสงขนไมมฝน - ดวงอาทตยสองแสงตงฉากกบประเทศไทยมากทสด ท าใหมอณหภมสง โดยเฉพาะในเดอนเมษายน

๔. สภาพภมอากาศของภาคใต มลกษณะพเศษแตกตางจากภาคอนๆ คอมฤดกาลเพยง 2 ฤด คอ ฤดฝนกบฤดรอน (ไมมฤดหนาว) เนองจากไมมเดอนใดทมอณหภมของอากาศต าหรอสงจนเรยกวาเปนฤดหนาวหรอฤดรอนได

สถตอณหภมต าทสดของประเทศไทย

ภาค อณหภม (°C) วนเดอนป (พ.ศ.) จงหวด

เหนอ -4 30 ธนวาคม 2556 22 มกราคม 2557

ดอยอนทนนท, เชยงใหม

ดอยอนทนนท, เชยงใหม

ตะวนออกเฉยงเหนอ 1.4 -6

2 มกราคม 2517 24 มกราคม 2557

สกลนคร เสนทางผาหลมสก-ลงก ทอ. ภกระดง

, เลย

กลาง 5.2 27 มกราคม 2536 อ าเภอทองผาภม, กาญจนบร

ตะวนออก 7.6 16 มกราคม 2506 อ าเภออรญประเทศ

, สระแกว

ใตฝงตะวนออก 6.4 26 ธนวาคม 2542 อ าเภอหวหน

, ประจวบครขนธ

ใตฝงตะวนตก 13.7 21 มกราคม 2499 ระนอง

หมายเหต: เปนขอมลในคาบ 60 ป (พ.ศ. 2494 - 2556)

อางอง: [3]

สถตอณหภมสงทสดของประเทศไทย

ภาค อณหภม (°C) วนเดอนป (พ.ศ.) จงหวด

เหนอ 44.5 27 เมษายน 2503 อตรดตถ

ตะวนออกเฉยงเหนอ

43.9 28 เมษายน 2503 อดรธาน

กลาง 43.5

29 เมษายน 2501 14 เมษายน 2526 14 เมษายน 2535 20 เมษายน 2535

กาญจนบร กาญจนบร กาญจนบร กาญจนบร

ตะวนออก 42.9 23 เมษายน 2533 อ าเภอกบนทรบร, ปราจนบร

ใตฝงตะวนออก

41.2 15 เมษายน 2541 อ าเภอหวหน

, ประจวบครขนธ

ใตฝงตะวนตก 40.5 29 มนาคม 2535 ตรง

หมายเหต: เปนขอมลในคาบ 60 ป (พ.ศ. 2494 - 2556)

อางอง: [3]

ตารางเปรยบเทยบอณหภม

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การท านาในประเทศไทยมปจจยหลก 2 ประการ คอ

ความสงของพนท ขาวขนไดตงแตระดบน าทะเลจนถงทสง 2,500 เมตร สามารถเจรญเตบโตทงในทดอน (ขาวไร) และทลมมระดบน าตงแต 5 ซม. (ขาวนาสวน) จนถงหลายเมตร (ขาวฟางลอย)

1. สภาพพนท

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การท านาในประเทศไทยมปจจยหลก 2 ประการ คอ

ดน ขนไดในดนเกอบทกชนดยกเวนดนทราย สวนใหญชอบขนในดนเหนยว และเหนยวรวน มความเปนกรดและดาง (pH) ตงแต 3-10 ขนไดแมกระทงในดนทมความอดมสมบรณต า

1. สภาพพนท

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การท านาในประเทศไทยมปจจยหลก 2 ประการ คอ

ขาวมความตองการน าตงแต 875 มม. (ขาวไร) จนถง 2,000 มม. (ขาวนาสวน) ตอป 80% ของการเจรญเตบโต แตควรมการกระจายฝนทด ในพนททไมไดรบน าชลประทานหรอทเรยกวานาน าฝน ซงสวนใหญจะปลกขาวไดในนาปเทานน และการตอบสนองตอความตองการน ายงขนอยกบพนธและชวงของการเจรญเตบโต ในชวงการเตรยมดนนนควรมน าประมาณ 150-200 มม. ชวงทเปนตนกลาตองการประมาณ 250-400 มม. จนถงตนกลาอาย 30-40 วน สวนในชวงปกด าจนกระทงเกบเกยวนนควรมน าอยในระหวาง 800-1,200 มม.

2. ปรมาณน า

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การท านาในประเทศไทยมปจจยหลก 2 ประการ คอ

ปรมาณแสงมความจ าเปนตอการเจรญเตบโตโดยทพชใชในกระบวนการสงเคราะหแสง และชวงเวลาสนยาวของกลางวนกลางคนยงมผลตอการเจรญทางสบพนธของขาวไวแสง ความเขมของแสงในฤดฝนซงมเมฆหมอกมากนนจะนอยกวาความเขมแสงในฤดรอน ผลผลตขาวสวนใหญจงนอยกวาเมอปลกในฤดฝน เชน ฤดฝนจะใหผลผลตประมาณ 63 ถง/ไร แตถาน าพนธเดยวกนไปปลกในหนารอนหรอหนาแลงจะไดผลผลตสงถง 73 ถง/ไร แสงแดดมความจ าเปนมากในชวงเรมสรางดอกจนกระทง 10 วนกอนเมลดแก

3. แสงอาทตย

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การท านาในประเทศไทยมปจจยหลก 2 ประการ คอ

อณหภมมอทธพลตอการเจรญเตบโตของขาวและการใหผลผลตพบวาอณหภมทเหมาะสมจะอยในระหวาง 25-33 ซ. อณหภมทต าเกนไปหรอสงเกนไป (ต ากวา 15 ซ สงกวา 35 ซ) จะมผลตอการงอกของเมลด การยดของใบ การแตกกอ การสรางดอกออน การผสมเกสร เปนตน เชน พบวาอณหภมทสงเกนไปและต าเกนไปชวงทมการออกดอกจะท าใหดอกขาวเปนหมน ซงจะสงผลท าใหไดผลผลตต ากวาปกต เปนตน

4. อณหภม

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การท านาในประเทศไทยมปจจยหลก 2 ประการ คอ

อทธพลของความชนสมพทธของบรรยากาศตอการเจรญเตบโตของขาวนนมกจะไมชดเจน เพราะจะมความสมพนธกบปรมาณความเขมแสงและอณหภมในเชงทกลบกนคอ เมอความเขมของแสงมากและอณหภมสงมกท าใหความชนสมพทธต า อณหภมเยนในเวลากลางคนท าใหเกดน าคางสง จะมผลตอการพฒนาของเชอโรคของขาวบางชนด เชน โรคใบไหมไดเหมาะสมยงขน เปนตน

5. ความชนสมพทธ

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การท านาในประเทศไทยมปจจยหลก 2 ประการ คอ

ลมออนทพดถายเทอยตลอดเวลา (ความเรวประมาณ 0.75-2.25 ซม./วนาท) จะชวยใหมการถายเทกาซคารบอนไดออกไซดทใชในการสงเคราะหแสงไดด ท าใหพชสามารถสงเคราะหแสงไดมากยงขน แตถาลมแรงจะมผลโดยตรงท าใหตนขาวหกลม เกดความเสยหายแกผลผลตได

6. ลม

ประเภทของขาว

1. จ าแนกตามฤดกาลปลกขาวหรอสภาพของแสงแดด แบงเปน

1.1 ขาวไวแสง หมายถง ขาวทมชวงเวลาของการออกดอกทแนนอน เปนขาวทปลกในฤดนาปเทานน ขาวจะออกดอกในชวงทเวลากลางวนสนกวากลางคน จงตองปลกในฤดฝน จะออกดอกในฤดหนาว โดยอาจจะจ าแนกขาวทไวตอแสงมาก ขาวทมความไวตอแสงนอย ซงจะมชวงเกบเกยวทตางกน ขาวพนธพนเมองสวนใหญจดเปนขาวไวแสง

1.2 ขาวไมไวแสง หมายถง ขาวทออกดอกตามอายเกบเกยวของขาวโดยไมขนอยกบชวงแสง เปนขาวทปลกในฤดนาปรง สามารถปลกไดตลอดปถามน าเพยงพอ และปลกไดดในฤดรอนเพราะมชวงแสงมากกวาฤดอน อายการปลกจนถงเกบเกยวประมาณ110-150 วน

ประเภทของขาว

2. จ าแนกตามสภาพการเกบเกยว แบงเปน

2.1 ขาวเบา เปนขาวทใชระยะเวลาปลกจนถงเกบเกยวสน ถาเปนขาวไวแสงจะเกบเกยวไดในชวงเดอน กนยายน-ตลาคมของทกภาค ยกเวนภาคใต และสามารถแบงยอยออกไดอกเปนขาวคอนขางเบา ขาวเบา และขาวเบามาก

2.2 ขาวกลาง เปนขาวทปลกโดยใชระยะเวลาปานกลาง ถาเปนขาวไวแสงจะเกบเกยวไดในชวงประมาณเดอนตลาคม-พฤศจกายนของป

2.3 ขาวหนก เปนขาวทปลกโดยใชเวลานาน ถาเปนขาวไวแสงจะเกบเกยวในชวงประมาณเดอนธนวาคม-มกราคม และยงแบงยอยออกไดอก เปนขาวคอนขางหนก ขาวหนก และขาวหนกมาก

ประเภทของขาว

3. จ าแนกตามสภาพพนทปลกหรอสภาพแวดลอมเปนเกณฑ

3.1 ขาวไร เปนขาวทปลกโดยอาศยสภาพน าฝนตามธรรมชาตในพนทไรหรอ พนทดอน ไมมการเกบกกน าในแปลงนา ใชการปลกโดยการหยอดหรอโรยเมลดขาวแหง พนธขาวไรสวนมากจะทนตอความแหงแลงไดด

3.2 ขาวนาเมอง ขาวขนน า หรอขาวฟางลอย เปนขาวทปลกในฤดนาป พนธ ขาวสวนมากเปนพนธพนเมอง หรอพนธขาวทคดมาจากพนธพนเมอง ขาวเหลานสามารถยดปลองตามระดบน าได มการแตกแขนงและรากทขอ ทนตอสภาพน าทวมขงเปนเวลานาน รวมทงสภาพแหงแลงไดด แตผลผลตจะต ากวานาน าฝน

ประเภทของขาว

3. จ าแนกตามสภาพพนทปลกหรอสภาพแวดลอมเปนเกณฑ

3.2 ขาวนาสวน เปนขาวทปลกกนทวไปในพนททมน าขง มการเกบกกน าไวใน แปลงนา ปลกไดทระดบน าลก 1 เซนตเมตร แตไมเกน 50 เซนตเมตร การปลกขาวนาสวนแบงยอยได 2 แบบ

- ขาวนาน าฝน เปนขาวทปลกฤดนาป อาศยน าฝนตามธรรมชาต พนธขาวทใชสวนใหญ เปนขาวพนธพนเมองหรอขาวทมการคดพนธมาจากขาวพนธพนเมอง เปนขาวทมคณภาพ เมลดด แตมกจะตนสงลมงาย

- ขาวนาชลประทาน เปนขาวทปลกในเขตนาชลประทาน ปลกไดทงนาปและนาปรงพนธ ขาวทใชสวนมากเปนพนธขาวทพฒนาขนมาใหม ใหผลผลตสงในระบบการท านาทใชปยเคม

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การท านาม ๕ ขนตอน คอ

1. เตรยมดน

2. การปลก

3. บ ารงรกษา

4. เกบเกยว

5. นวดขาว

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

ขนท 1 การเตรยมดน

เปนการเตรยมพนทใหเหมาะส าหรบการปลกขาว ซงจะสงผลดตอการเจรญเตบโตของขาว

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

ประโยชนของการเตรยมดน

1. ปรบสภาพใหดนรวนซย เหมาะสมกบการงอกของเมลดขาว และการเจรญเตบโตของขาว

2. ชวยควบคมวชพช โรค แมลงศตรขาวและสตวศตรขาวทอาศยอยในดน

3. ใหฟางขาว ตอซงขาวและวชพชถกไถกลบลงไปในดนเปนการเพมความอดมสมบรณใหแกดน

4. ท าใหธาตอาหารพชทสะสมอยในดนชนลางกลบขนมาอยบนผวดน

ภมปญญาทองถนเกยวกบการเตรยมดน

การเตรยมดนม 3 วธ

1. การไถดะ

2. การไถแปร

3. การไถคราด

krpptooksoon@gmail.com

ภมปญญาทองถนเกยวกบการเตรยมดน

การไถดะ

เปนการไถครงแรก ไถตามแนวยาวของพนทการไถดะจะชวยพลกดน เพอใหดนชนลางไดขนมาสมผสกบอากาศออกซเจนและเปนการตากดนเพอท าลายวชพช โรคพชบางชนด การไถดะจะเรมท าเมอฝนตกครงแรกในปฤดการใหม หลงจากไถดะจะตากดนเอาไวประมาณ 1-2 สปดาห

ภมปญญาทองถนเกยวกบการเตรยมดน

การไถแปร

เปนการไถพลกดนทกลบเอาไวขนมาอกครงหนง เพอท าลายวชพชทขนใหม หลงจากไถดะรวมถงยอยดนใหมขนาดเลกลง จ านวนครงของการไถแปรจงขนอยกบชนดและปรมาณของวชพช ลกษณะของดนและระดบน าในพนททขนอยกบปรมาณน าฝนดวย แตโดยทวไปแลวจะไถแปรเพยงครงเดยวกพอแลว

ภมปญญาทองถนเกยวกบการเตรยมดน

การไถคราด

เปนการไถเพอเอาเศษพชและวชพชออกจากนา เพอก าจดวชพชและยอยดน

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

ขนท 2 การปลกขาว

ประเทศไทยไดมการคนพบวาไดเรมท าการเพาะปลกขาวดวยวธการปกด าตงแตกอนประวตศาสตร และไดมการพฒนาวธการปลก

เรอยมา จนมาถงในสมยปจจบนไดมวธการปลกขาวทหลากหลายแตกตางกนออกไปซงขนอยกบภมประเทศของแตละทองถน

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การปลกขาวม 3 วธ

1. การปลกขาวนาหยอดหรอนาไร

2. การปลกขาวนาหวาน

3. การปลกขาวนาด า

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การปลกขาว นาหยอดหรอขาวนาไร

คอ การปลกขาวบนทดอนและไมมน าขงในพนท เชน เชงภเขา ชนดของขาวทปลก เรยกวา ขาวไรพนธทมอายเบา โดยขนแรกท าการตดหญาและตนไมเลกออก ท าความสะอาดพนท แลวใชหลกไมปลายแหลมเจาะดนเปนหลมเลกๆ ลกประมาณ ๓-๔ เซนตเมตร ปากหลมมขนาดกวางพอทจะหยอดเมลดพนธขาวลงไปได ๕-๑๐ เมลด หลมนมระยะหางกนประมาณ ๒๕ เซนตเมตร จะตองหยอดเมลดพนธทนทหลงจากทไดเจาะหลม หลงจากหยอดเมลดพนธแลวจะใชเทากลบดนปากหลม เมอฝนตกลงมาเมลดไดรบความชนกจะงอกและเจรญเตบโตเปนตนขาว

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การปลกขาวนาหวาน

การปลกขาวโดยเอาเมลดพนธหวานลงไปในพนทนา พนทนาส าหรบปลกขาวนาหวานไมมคนนากนแบงออกเปนผนเลกๆ จงสะดวกแกการไถดวยรถแทรกเตอรขนาดใหญ อยางไรกตาม ยงมชาวนาอกจ านวนมากทใชแรงววและควายไถนา การปลกขาวนาหวานมหลายวธดวยกน

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การปลกขาวนาด า

เปนการปลกขาวโดยการเพาะเมลดใหงอกและเจรญเตบโตในทหนงกอน แลวจงยายไปปลกในอกทหนง ท าใหสามารถก าหนดระยะระหวางตนขาวไดอยางสม าเสมอ และสะดวกในการควบคมวชพช พนทจะท านาด าไดตองมคนนาแขงแรงในการควบคมระดบน า และตองมฝนตกในปรมาณมากและชวงเวลาทนานพอ นอกจากนดนตองสามารถเกบกกน าไดดพอสมควร

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

ขนท 3 การบ ารงรกษา

เมอด าเสรจแลว ชาวนาจะตองคอยดแลรกษาแปลงขาว หากมขาวบางสวนลอยน าหรอถกปกดเสยหาย ตองปกด าซอมแซมสวนท

เสยหาย นอกจากนยงตองควบคมระดบน า ดแลก าจดวชพช โรคและศตรพชตางๆ ตลอดจนใสปย ในแตละระยะ

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

1. หลงจากทขาวออกดอกหรอออกรวงประมาณ 20 วน ชาวนามกระบายน าออกใหแหง เพอเปนการเรงใหขาวสกพรอมๆ กน และชวยใหเมลดขาวมความชนไมสงเกนไป การเกบเกยวสามารถท าไดหลงจากระบายน าออกประมาณ 10 วน

ขนท 4 การเกบเกยวขาว

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

2. ระยะเวลาทเหมาะสมส าหรบการเกยวขาว เรยกวา “ระยะพลบพลง” คอ สงเกตทปลายรวงจะมสเหลอง แตกลางๆ รวงเปนสตองออน หรอเปนสลกหวาย ถาเกบเมลดขาวทเปนสตองออนมากดด ถากดสองทอนไดกสามารถเกบเกยวได แตถากดแลวขาวยงนมอยตองรอจนกวาเมลดขาวจะแขงพอกดขาดทอนไดจงเกบเกยว การเกบเกยวในระยะพลบพลงมขอดตรงทจะไดเมลดขาวแขงแกรง มน าหนก และมคณภาพในการสด

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

3. การเกยวขาว ผเกยวจะเรยงเปนแถวหนากระดานกอนเกยว ชาวนามกเอาไมราวนาบตนขาวใหลมไปในทศทางเดยวกน เพองายตอการเกบเกยว ถาเกยวเชาตองนาบขาวลมไปในทศทางตะวนตก ถาเกยวบายตองนาบขาวลมไปทางทศตะวนออก

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

4. การเกยวเอามอซายหรอมอขวาตามถนดรวบตนขาวขนมา แลวอกหนงมอเคยวเกยวจะไดขาวเปนก าๆ ไป โดยจะเกยวใหมความยาวของตนขาวหางจากรวงขาวในระยะทพอเหมาะทจะน าไปฟาดขาวไดสะดวก หรอใหมความยาวของตนขาวพอทจะน าไปใชประโยชนอยางอนได เชน ใชคลมแปลงปลกพชผกชนดอน เปนตน

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

5. “มดฟอนขาว” รวงขาวทเกยวแลวจะเอาวางผงแดดไวในบรเวณทเกบเกยวเสยกอนเพอตากแดดใหแหงประมาณ 4-7 วนแลวจงท าการมดขาว

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การเกบเกยวขาวนนกมส าคญเชนกนหากมการเกบเกยวในขณะทฝนตกจะท าใหเมลดขาวมความชนท าใหเมดไมขาว เมลดด า มกลนอบเกดขน เมอน าไปสจะท าใหไมนารบประทาน แรงงานทใชในการเกบเกยวขาวในสมยกอน จะเปนการชวยเหลอกนของชาวบานในพนทเดยวกน โดยผลดกนไปชวยเกยวขาวในแปลงนาของเพอนบานใหเสรจเปนรายๆ ในภาคกลางจะเรยกวา “ลงแขกเกยวขาว” ภาคเหนอ เรยกวา “เอามอ หรอ เอาวน” ภาคอสาน เรยกวา “การหา หรอ การวาน” สวนภาคใตเรยกวา “ออกปากกนหวาน” ซงการลงแขกเกยวขาวเปนสงทแสดงใหเหนถงความรก ความสามคค ความมน าใจ และความเอออาทรของคนในชมชนไทย จนกลายเปนประเพณอนดงามมาหลายชวอายคน

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

หรอทเรยกวา “เหยยบขาว” เปนขนตอนการท าใหเมลดขาวเปลอกหลดออกจากรวงขาว โดยหลงจากทชาวนาเกบเกยวเสรจ จะท าการตากรวงขาวใหแหง แลวจงน ารวงขาวมากองรวมกนทลานขาวเพอท าการนวด

ขนท 5 การนวดขาว

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การนวดขาวม 2 วธ 1. การใชไมนวดขาว เรยกวา “ตขาว หรอ ฟาดขาว” โดยจะใชไมหนบขาว ซงมลกษณะเปนไมสองทอนผกเชอกตดกนโดยผกไมทอนหนงทปลายไมและอกทอนผกต ากวาทอนแรก เพอคบก าขาว แลวไมทอนทผกต ากวาจะเปนตวหนบมดขาวแลวฟาดมดขาวลงไปทพนลานนวดขาวหรอภาชนะรองรบ โดยฟาดจนกวาเมลดขาวจะหลดออกจากรวงหมด หรอบางทองถนจะใชแคร มารองนวดขาว มารองรบการฟาดขาวเมอท าการนวดจนเสรจ ชาวนาจะท าความสะอาดขาวแลวท าการแยกเมลดขาวลบ เศษฟางขาว หรอเศษหน

ภมปญญาทองถนเกยวกบการปลกขาว

การนวดขาวม 2 วธ 2. การใชวว ควาย เหยยบขาวโดยปกเสาสงกลางลาน เรยกวา “เกยด” แลวน ารวงขาวมาวางลอมเสาเกยด แลวผกววหรอควายกบเสา ตอนใหวงรอบๆเสาเกยด เพอเหยยบย าไปบนฟอนขาวจนกวาเมลดขาวสวนใหญหลดออกจากรวงขาว หลงจากนนชาวนาจะใชคนฉายดงฟางขาว เรยกวา “สงฟาง” ใหเมลดขาวรวงออกมา เอาฟางขาวออกไปกองไวนอกลาน

การสขาว

ครกต าขาว

กะเทาะขาวเปลอกใหเปนขาวกลอง

เครองสขาว

กะเทาะขาวเปลอกใหเปนขาวกลองและขาวขาว

ภมปญญาทองถนเครองมอปลกขาว

เกวยน

คราด คนไถ สดทา

เสวยน คต

ภมปญญาทองถนเครองมอปลกขาว

มารองนวดขาว

ไมหนบขาว ก าว

แกะ

เคยว

จบ/สอบสปดาหสดทาย