หน่วยที่ แนวคิดพื้นฐานของ กฎหมายสิ่งแวดล้อมlaw.stou.ac.th/dynfiles/Ex.41706-1.pdf · แวดล้อมหน่วย

1-1

มสธ มสธ ม

สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

หน่วย ที่ 1แนวคิด พื้น ฐาน ของ กฎหมาย สิ่ง แวดล้อม

อาจารย์ พนัส ทัศ นี ยา นนท์

1-2

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

แผนผัง แนวคิด หน่วย ที่ 1

1.1.1 ความหมายและขอบเขตของกฎหมาย

สิ่งแวดล้อม

1.1.2 ลักษณะสภาพบังคับและปัญหาของ

กฎหมายสิ่งแวดล้อม

1.2.1 ขบวนการทางความคิดเกี่ยวกับ


1.2.2 หลักการพัฒนาที่ยั่งยืน

1.2.3 หลักทรัพยสิทธิ

1.2.4 หลักการป้องกันล่วงหน้าและ

หลักผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย

1.2.5 หลักความรับผิดเด็ดขาดทางแพ่ง

1.2.6หลักการมีส่วนร่วมของประชาชนและ

หลักการกระจายอำนาจ

1.1ความหมายขอบเขต

และลักษณะของ

กฎหมายสิ่งแวดล้อม

1.2ขบวนการทาง

ความคิดเกี่ยวกับ

สิ่งแวดล้อมและ

หลักการของกฎหมาย


แนวคิดพื้นฐาน

ของกฎหมาย



สธ

มสธ มสธ

1-3


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

หน่วย ที่ 1

แนวคิด พื้น ฐาน ของ กฎหมาย สิ่ง แวดล้อม

เค้าโครง เนื้อหาตอนที่1.1 ความหมายขอบเขตและลักษณะของกฎหมายสิ่งแวดล้อม

1.1.1 ความหมายและขอบเขตของกฎหมายสิ่งแวดล้อม

1.1.2ลักษณะสภาพบังคับและปัญหาของกฎหมายสิ่งแวดล้อม

ตอนที่1.2 ขบวนการทางความคิดเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม และหลักการของกฎหมายสิ่ง

แวดล้อม

1.2.1 ขบวนการทางความคิดเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม

1.2.2 หลักการพัฒนาที่ยั่งยืน

1.2.3 หลักทรัพยสิทธิ

1.2.4หลักการป้องกันล่วงหน้าและหลักผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย

1.2.5หลักความรับผิดเด็ดขาดทางแพ่ง

1.2.6หลักการมีส่วนร่วมของประชาชนและหลักการกระจายอำนาจ

แนวคิด1. กฎหมายเป็นกฎข้อบังคับที่ตราขึ้นโดยสถาบันหรือผู้มีอำนาจสูงสุดหรือเกิดขึ้นโดยจารีต

ประเพณีผู้ใดฝ่าฝืนผู้นั้นจะต้องได้รับผลร้ายหรือถูกลงโทษ

2. ความหมายของกฎหมายสิ่งแวดล้อมมีความหมายตามที่สหประชาชาติกำหนดและตาม

กฎหมายสิ่งแวดล้อมของไทยซึ่งให้ความหมายสิ่งแวดล้อมไว้

3. กฎหมายสิ่งแวดล้อมเป็นกฎหมายที่กำหนดเกี่ยวกับนโยบายระบบการจัดการมาตรการ

ตลอดจนอำนาจหน้าที่ของรัฐที่เข้ามาดำเนินการเกี่ยวกับการคุ้มครองสิ่งแวดล้อม

ผลกระทบที่ เกิดจากกิจกรรมของมนุษย์เพื่อการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์จาก

ทรัพยากรธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพอย่างสมดุลและยั่งยืนทั้งในระดับ

ประเทศ ระดับภูมิภาคและระดับโลก จึงเป็นทั้งกฎหมายภายในประเทศและกฎหมาย

ระหว่างประเทศ กฎหมายสิ่งแวดล้อมมีสภาพบังคับทั้งทางปกครอง ทางแพ่งและทาง

อาญา

1-4

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

4. ขบวนการทางความคิดด้านสิ่งแวดล้อมเป็นขบวนการทางสังคมและการเมืองมุ่งส่งเสริม

และสงวนรักษาสิ่งแวดล้อมตามธรรมชาติที่มีอยู่ โดยมีแนวคิด ทฤษฎีและหลักการ

ฟืน้ฐานดา้นสิง่แวดลอ้มที่มีอทิธพิลตอ่ประเทศไทยดงัจะเหน็ได้จากการที่มีการรบัรองสทิธิ

ไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยและพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพ

สิง่แวดลอ้มหลกัการดงักลา่วคอืหลกัการพฒันาที่ยัง่ยนื(SusstainableDevelopment)

หลกัทรพัยสทิธ ิ(PropertyRight)หลกัการปอ้งกนัลว่งหนา้ (PrecautionaryPrinciple)

หลักผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย (PolluterPayPrinciple)หลักความรับผิดเด็ดขาดทางแพ่ง

(StrictCivilLiability)หลักการมีส่วนร่วมของประชาชน (PublicPacipatation)และ

หลักการกระจายอำนาจ(Decentralization)

5. กฎหมายสิ่งแวดล้อมได้รับรองสิทธิของประชาชนในการมีส่วนร่วมการกำหนดนโยบาย

และมาตรการต่างๆ ของรัฐและหน่วยงานของรัฐในการบริหารจัดการสิ่งแวดล้อมและ

แก้ไขปัญหามลพิษกำหนดความรับผิดเด็ดขาดทางแพ่งเพื่อให้มีการชดเชยความเสียหาย

เป็นกฎหมายระหว่างประเทศที่ว่าด้วยการพัฒนาที่ยั่งยืนอันปรากฏอยู่ในปฏิญญาสากล

ระหว่างประเทศรวมทั้งคุ้มครองระบบนิเวศในโลก

วัตถุประสงค์เมื่อศึกษาหน่วยที่1จบแล้วนักศึกษาสามารถ

1.อธิบายและวิเคราะห์ความหมายขอบเขตและลักษณะของกฎหมายสิ่งแวดล้อมได้

2. อธบิายและวเิคราะห์ขบวนการทางความคดิและหลกัการพืน้ฐานของกฎหมายสิง่แวดลอ้ม

ได้

กิจกรรม1.กิจกรรมการเรียน

1)ศึกษาแผนผังแนวคิดหน่วยที่1

2)อ่านแผนการสอนประจำหน่วยที่1

3)ทำแบบประเมินผลตนเองก่อนเรียนหน่วยที่1

4)ศึกษาเนื้อหาสาระ

5)ปฏิบัติกิจกรรมในแต่ละเรื่อง


สธ

มสธ มสธ

1-5


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

6)ตรวจสอบคำตอบของกิจกรรมแต่ละกิจกรรมจากแนวตอบ

7)ทำแบบประเมินผลตนเองหลังเรียนหน่วยที่1

2.งานที่กำหนดให้ทำ

1)ทำแบบฝึกหัดทุกข้อที่กำหนดให้ทำ

2)อ่านเอกสารการสอนเพิ่มเติมจากบรรณานุกรม

แหล่ง วิทยาการ1.สื่อการศึกษา

1)แนวการศึกษาหน่วยที่1

2)หนังสือประกอบการสอน

2.1)อาจารย์พนัส ทัศนียานนท์ (2552) เอกสารการสอนชุดวิชากฎหมายสิ่ง

แวดล้อม หน่วยที่1สาขาวิชานิติศาสตร์สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธร

รมาธิราช

2.2) รองศาสตราจารย์ดร.อำนาจ วงศ์บัณฑิต (2550)กฎหมายสิ่งแวดล้อมพิมพ์

ครั้งที่2กรุงเทพมหานครวิญญูชน

2.3)รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช2550

2.4)พระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมพ.ศ.2535

2.5)RioDeclarationonEnvironmentandDevelopment

2.หนังสือตามที่อ้างในบรรณานุกรม

การ ประเมิน ผล การ เรียน1.ประเมินผลจากการสัมมนาเสริมและงานที่กำหนดให้ทำในแผนกิจกรรม

2.ประเมินผลจากการสอบไล่ประจำภาคการศึกษา

1-6

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

แบบ ประเมิน ผล ตนเอง ก่อน เรียน

วัตถุประสงค์ เพื่อประเมินความรู้เดิมในการเรียนรู้ของนักศึกษาเกี่ยวกับเรื่อง “แนวคิดพื้นฐานของ

กฎหมายสิ่งแวดล้อม”

คำ แนะนำ อ่านคำถามต่อไปนี้ แล้วเขียนคำตอบลงในช่องว่างที่ทำกำหนดให ้นักศึกษามีเวลาทำแบบ

ประเมินผลชุดนี้30นาที

1. จงวิเคราะห์ขอบเขตของกฎหมายสิ่งแวดล้อมและลักษณะของกฎหมายสิ่งแวดล้อมของไทยในปัจจุบัน

2. จงวเิคราะห์สภาพบงัคบัของกฎหมายสิง่แวดลอ้มทัง้ทางปกครองทางแพง่และทางอาญาตลอดจนบอกถงึ

ความสัมพันธ์ของกฎหมายดังกล่าว


สธ

มสธ มสธ

1-7


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

3. อธิบายหลักการต่างๆดังต่อไปนี้

3.1หลักการพัฒนาที่ยั่งยืน(SustainableDevelopment)

3.2หลักทรัพยสิทธิ(PropertyRight)

3.3หลักผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย(PolluterPayPrinciple)

3.4หลักความรับผิดเด็ดขาดทางแพ่ง(StrictCivilLiability)

1-8

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

ตอน ที่ 1.1

ความ หมาย ขอบเขต และ ลักษณะ ของ กฎหมาย สิ่ง แวดล้อม

โปรดอ่านแผนการสอนประจำตอนที่1.1แล้วจึงศึกษาสาระสังเขปพร้อมปฏิบัติกิจกรรมในแต่ละเรื่อง

หัว เรื่องเรื่องที่1.1.1 ความหมายและขอบเขตของกฎหมายสิ่งแวดล้อม

เรื่องที่1.1.2 ลักษณะสภาพบังคับและปัญหาของกฎหมายสิ่งแวดล้อม

แนวคิด1. สิง่แวดลอ้มหมายความวา่สิง่ตา่งๆที่มีลกัษณะทางกายภาพและชวีภาพที่อยู่รอบตวัมนษุย์

ซึ่งเกิดขึ้นโดยธรรมชาติและสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น

2. กฎหมายสิ่งแวดล้อมเป็นกฎหมายที่เกี่ยวกับอำนาจของรัฐในการกำหนดนโยบายระบบ

การจัดการและมาตรการต่างๆ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อคุ้มครองสิ่งแวดล้อม เพื่อการ

อนุรักษ์และใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติอย่างสมดุลและยั่งยืน

3. กฎหมายสิ่งแวดล้อมเป็นกฎหมายที่รับรองสิทธิของประชาชนในการมีส่วนร่วมในการ

กำหนดนโยบายมาตรการต่างๆของรัฐและหน่วยงานของรัฐเพื่อป้องกันและแก้ไขปัญหา

มลพิษกำหนดความรับผิดเด็ดขาดทางแพ่ง ให้มีการชดเชยความเสียหาย โดยคำนึงถึง

หลักกฎหมายว่าด้วยการพัฒนาที่ยั่งยืนซึ่งปรากฏอยู่ในปฏิญญาและอนุสัญญาระหว่าง

ประเทศ กล่าวได้ว่ากฎหมายสิ่งแวดล้อมมีลักษณะเป็นทั้งกฎหมายปกครอง กฎหมาย

แพ่งกฎหมายอาญาและกฎหมายระหว่างประเทศ

4. สภาพบังคับของกฎหมายสิ่งแวดล้อมมีสภาพบังคับทางปกครอง ทางอาญา แต่ในทาง

ปฏิบัติไม่สามารถบังคับได้กับรัฐบาลหรือหน่วยงานของรัฐ

วัตถุประสงค์เมื่อศึกษาตอนที่1.1จบแล้วนักศึกษาสามารถ

1. อธิบายความหมายขอบเขตและลักษณะของกฎหมายสิ่งแวดล้อมได้

2. วิเคราะห์สภาพบังคับและปัญหาของกฎหมายสิ่งแวดล้อมได้


สธ

มสธ มสธ

1-9


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

เรื่อง ที่ 1.1.1 ความ หมาย และ ขอบเขต ของ กฎหมาย สิ่ง แวดล้อม

สาระ สังเขปสิ่งแวดล้อมหมายความว่าสิ่งต่างๆที่มีลักษณะทางกายภาพและชีวภาพที่อยู่รอบตัวมนุษย์ซึ่งเกิด

ขึ้นโดยธรรมชาติและสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นกฎหมายสิ่งแวดล้อมมีขอบเขตพื้นฐานรองรับการกำหนดนโยบาย

อำนาจหน้าที่ของรัฐเพื่อการบริหารจัดการสิ่งแวดล้อมตามการพัฒนาที่ยั่งยืนรับรองสิทธิการมีส่วนร่วมของ

ประชาชน กำหนดนโยบายและมาตรการต่างๆ ของรัฐและหน่วยงานของรัฐ กำหนดระบบจัดการ การใช้

ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพให้เกิดความสมดุล เป็นธรรมและยั่งยืน

กำหนดระบบการบริหารจัดการเพื่อป้องกันแก้ไขปัญหามลพิษและเป็นหลักกฎหมายระหว่างประเทศว่าด้วย

การพัฒนาที่ยั่งยืนกฎหมายสิ่งแวดล้อมมีลักษณะเป็นกฎหมายปกครองกฎหมายแพ่งกฎหมายอาญาและ

เป็นกฎหมายระหว่างประเทศ

1. ความ หมาย ของ สิ่ง แวดล้อมความหมายของสิ่งแวดล้อมได้มีคำนิยามไว้หลากหลายดังนี้

สหภาพยุโรป(EU)ได้ให้คำนิยามว่า“สิ่งแวดล้อม”หมายถึงองค์รวมของภาวะปัจจัยทั้งหมดที่มี

สหสมัพนัธ์ระหวา่งกนัอยา่งสลบัซบัซอ้นกอ่ให้เกดิสภาวะแวดลอ้มและสภาวะชวีติของปจัเจกบคุคลและสงัคม

ตามสภาพที่เป็นอยู่หรือตามที่ได้รู้สึกว่าเป็นเช่นนั้น(Thecombinationofelementswhosecomplex

interrelationshipsmakeupthesetting, thesurroundingsandtheconditionsof lifeofthe

individualandofsociety;astheyareorastheyarefelt1และTheenvironmentthusincludes

thebuiltenvironment,thenaturalenvironmentandallnaturalresource,includingairland

andwater.italsoincludesthesurroundingsoftheworkplace)

สิ่งแวดล้อมรวมถึงสิ่งมนุษย์สร้างขึ้น สิ่งที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติและทรัพยากรธรรมชาติทั้งหมด

รวมทั้งอากาศที่ดินแหล่งน้ำนอกจากนี้สิ่งแวดล้อมยังรวมถึงสภาวะแวดล้อมของสถานที่ทำงานด้วย (the

environmentthus includesthebuiltenvironment, thenaturalenvironmentandallnatural

resources,includingair,landandwater.Italsoincludesthesurroundingsoftheworkplace)2

สำหรับความหมายในทางชีววิทยานิเวศวิทยาและวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อมได้ให้ความหมายว่าสิ่ง

แวดล้อมหมายถึงองค์รวมปัจจัยของภาวะปัจจัยทางกายภาพเคมีและชีวภาพที่อยู่โดยรอบและมีปฏิสัมพันธ์

กับสิ่งมีชีวิตหรือระบบนิเวศ”(Inbiology,ecology,andenvironmentalscience,anenvironmentis

1TerminologyReferenceSystemUS.EnvironmentalProtectionAgency (http;//iaspub.epa.gov/trs_proc_qry.

navigate_team_id=10011&p_team_cd=TERMDIS)2เรื่องเดียวกัน

1-10

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

thecomplexofphysical,chemical,andbioticfactorsthatsurroundandactuponanorgan-

ismorecosystem)3

ความหมายของ “สิ่งแวดล้อมธรรมชาติ” หมายความถึงสภาวะของสิ่งแวดล้อมที่เกือบจะไม่ได้รับ

ผลกระทบใดๆจากกิจกรรมของมนุษย์ (Thenaturalenvironment issuchan environmentthatis

relativelyunaffectedbyhumanactivity)4

ตามพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม พ.ศ. 2535 ได้ให้ความหมายของ

สิ่งแวดล้อมไว้ว่า “สิ่งแวดล้อม”หมายความว่า“สิ่งต่างๆที่มีลักษณะทางกายภาพและชีวภาพที่อยู่รอบตัว

มนุษย์ซึ่งเกิดโดยธรรมชาติและสิ่งที่มนุษย์ได้ทำขึ้น”

2. ขอบเขต ของ กฎหมาย สิ่ง แวดล้อมกฎหมายสิง่แวดลอ้มเปน็กฎหมายเพือ่การอนรุกัษ์ทรพัยากรธรรมชาติและเพือ่ให้บรรลุวตัถปุระสงค์

ของหลักการพัฒนาที่ยั่งยืนทั้งในระดับท้องถิ่น ระดับประเทศ ระดับภูมิภาคและระดับโลก กฎหมาย

สิ่งแวดล้อมจึงเป็นทั้งกฎหมายภายในประเทศและกฎหมายระหว่างประเทศโดยมีกฎหมายที่กำหนดนโยบาย

และมาตรการในทางปอ้งกนัเชน่ หลกัการในเรือ่งEnvironmentImpactAssesment:EIAEnvironmental

Planning EnvironmentQuality/AmbientStandardเป็นต้น

สำหรับประเทศแรกที่ได้ริเริ่มให้มีกฎหมายว่าด้วยนโยบายสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ คือ ประเทศ

สหรัฐอเมริกาโดยได้มีการตรากฎหมายTheNationEnvironmentPolicyAct (NEPA)ค.ศ.1969ออก

มาใช้บังคับโดยกำหนดให้หน่วยงานของรัฐต้องจัดทำEnvironmentImpactStatement:EISในโครงการ

ที่มีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม จัดได้ว่าNEPA เป็นกฎหมายที่มุ่งคุ้มครองปกป้องคุ้มครองสิ่งแวดล้อมซึ่ง

จัดว่าเป็นประโยชน์ต่อสาธารณะ(PublicInterest) หลังจากนั้นรัฐบาลกลางสหรัฐอเมริกาได้ตรากฎหมาย

สำคัญเกี่ยวกับการจัดการปัญหาสิ่งแวดล้อมด้านมลพิษอีกหลายฉบับเช่นCleanWaterAct CleanAir

Act SolidWasteDisposalActรวมทั้งมีหน่วยงานกลางเข้ามาบริหารจัดการด้านสิ่งแวดล้อม

การจดัการสิง่แวดลอ้มระหวา่งประเทศกฎหมายสิง่แวดลอ้มได้มีววิฒันาการมาเปน็ขอ้ตกลงพหภุาคี

(MultilateralAgreement)ในรูปแบบของอนุสัญญาระหว่างประเทศ

หลักของกฎหมายสิ่งแวดล้อมของไทยมีพื้นฐานจากหลักทรัพยสิทธิตามกฎหมายแพ่ง คือ หลัก

สาธารณสมบัติของแผ่นดินตามมาตรา1304 หลักเหตุเดือนร้อนรำคาญตามมาตรา1337หรือเหตุรำคาญ

ตามพระราชบัญญัติสาธารณสุขพ.ศ.2535สำหรับการกำหนดนโยบายสาธารณะเพื่อคุ้มครองสิ่งแวดล้อม

ได้เริ่มต้นเป็นครั้งแรกในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช2517และนำไปสู่การตราพระราช-

บัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมแห่งชาติพ.ศ.2518ซึ่งกำหนดให้มีการก่อตั้งคณะกรรมการ

สิ่งแวดล้อมแห่งชาติให้ทำหน้าที่เป็นที่ปรึกษาของรัฐบาลเกี่ยวกับการกำหนดนโยบายและการบริหารงานด้าน

สิ่งแวดล้อมโดยเฉพาะทำนองเดียวกับNEPAของสหรัฐอเมริกา โดยมีสาระสำคัญเกี่ยวกับการกำหนดให้

3http//en.wikipediaorg/wikepedia/environment4เรื่องเดียวกัน


สธ

มสธ มสธ

1-11


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

มีมาตรการวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อม และต่อมาได้มีพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่ง

แวดลอ้มแหง่ชาติพ.ศ.2535และเมือ่มีการตรารฐัธรรมนญูแหง่ราชอาณาจกัรไทยพทุธศกัราช2540และ2550

ก็ได้มีบทบัญญัติรับรองสิทธิของประชาชนในการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติตามหลักการ

พัฒนาที่ยั่งยืนการรับรองสิทธิของชุมชนและกำหนดแนวนโยบายของรัฐด้านที่ดินทรัพยากรธรรมชาติ

จึงกล่าวได้ว่าขอบเขตของกฎหมายสิ่งแวดล้อมมีทั้งการกำหนดนโยบายอำนาจหน้าที่ของรัฐรับรอง

การมีส่วนร่วมของประชาชนกำหนดระบบการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติระบบการบริหารจัดการ

มลพิษและหลักกฎหมายระหว่างประเทศว่าด้วยการพัฒนาอย่างยั่งยืน

(โปรดอ่านเนื้อหาสาระโดยละเอียดในเอกสารการสอนชุดวิชากฎหมายสิ่งแวดล้อมหน่วยที่ 1 โดย

อาจารย์พนัสทัศนียานนท์หน้า1-7ถึงหน้า1-16)

กิจกรรม 1.1.1

จงบอกความหมายของสิง่แวดลอ้มตามที่สหภาพยโุรปได้กำหนดไว้และขอบเขตของกฎหมาย


บันทึก คำ ตอบ กิจกรรม 1.1.1

(โปรด ตรวจ แนว คำ ตอบ จาก แนว ตอบ ใน แนว การ ศึกษา หน่วย ที่ 1 ตอน ที่ 1.1 กิจกรรม 1.1.1)

1-12

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

เรื่อง ที่ 1.1.2 ลักษณะ สภาพ บังคับ และ ปัญหา ของ กฎหมาย

สิ่ง แวดล้อม

สาระ สังเขป กฎหมายสิ่งแวดล้อมเป็นทั้งกฎหมายภายในและกฎหมายระหว่างประเทศ กฎหมายภายในจะมี

ลักษณะเป็นกฎหมายมหาชนเพราะเป็นกฎหมายว่าด้วยความสัมพันธ์ระหว่างรัฐกับเอกชนและความสัมพันธ์

ในระหว่างองค์กรหรือหน่วยงานของรัฐด้วยกันเองและยังมีลักษณะเป็นกฎหมายแพ่งและกฎหมายอาญา

ด้วย และนอกจากนี้ยังมีลักษณะเป็นกฎหมายระหว่างประเทศเพราะมีข้อตกลงระหว่างประเทศเกี่ยวกับ

สิ่งแวดล้อมเป็นจำนวนมาก

สภาพบังคับของกฎหมายเป็นข้อบังคับของรัฐที่กำหนดความประพฤติของมนุษย์ผู้ใดฝ่าฝืนจะต้อง

ได้รับผลร้ายหรือถูกลงโทษสำหรับปัญหาการบังคับใช้กฎหมายสิ่งแวดล้อมในอดีตในส่วนที่เกี่ยวกับการ

บังคับให้รัฐบาลหรือหน่วยงานของรัฐต้องปฏิบัติตามกฎหมายมีหลายประการ แต่ภายหลังเมื่อมีประกาศใช้

รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช2540ได้คุ้มครองการใช้สิทธิของบุคคลทั่วไปในการฟ้องให้

หน่วยงานหรือองค์กรของรัฐปฏิบัติตามกฎหมายสิ่งแวดล้อม

1. ลักษณะ ของ กฎหมาย สิ่ง แวดล้อม1.1 กฎหมายสิ่งแวดล้อมมีลักษณะเป็นกฎหมายปกครองคือมีบทบัญญัติที่ให้รัฐหรือเอกชนต้อง

ดำเนินการเกี่ยวกับการวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อมรวมทั้งการอนุญาตหรือไม่อนุญาตอันมีลักษณะเป็น

คำสั่งทางปกครองต้องอยู่ภายใต้กฎหมายว่าด้วยวิธีพิจารณาทางปกครอง

1.2 กฎหมายสิ่งแวดล้อมเป็นกฎหมายแพ่ง คือ มีหลักการพื้นฐานของกฎหมายแพ่งในเรื่อง

ทรัพยสิทธิหลักความรับผิดเด็กขาดทางแพ่งและได้มีบทบัญญัติความรับผิดทางแพ่งเมื่อมีการกระทำที่ก่อ

ให้เกิดมลพิษต่อสิ่งแวดล้อมดังที่ได้บัญญัติไว้ในมาตรา96

1.3 กฎหมายสิ่งแวดล้อมเป็นกฎหมายอาญาเพราะมีบทบัญญัติเกี่ยวกับความรับผิดทางอาญาเช่น

พระราชบัญญัติป่าไม้พุทธศักราช2484ลงโทษผู้ตัดไม้ทำลายป่าทั้งโทษจำคุกและโทษปรับและตามพระราช

บัญญัติสิ่งแวดล้อมฯก็มีบทบัญญัติลงโทษทางอาญาในหลายกรณี

1.4 กฎหมายสิ่งแวดล้อมมีลักษณะเป็นกฎหมายระหว่างประเทศ ปรากฏจากอนุสัญญาข้อตกลง

พันธกรณีต่างๆที่เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม


สธ

มสธ มสธ

1-13


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

2. สภาพ บังคับ และ ปัญหา การ บังคับ ใช้2.1สภาพบังคับของกฎหมายพิจารณาได้จาก

1) สภาพบังคับทางอาญาคือโทษหรือผลร้ายที่ผู้กระทำผิดกฎหมายจะพึงได้รับ

2)สภาพบังคับทางแพ่งคือการชดใช้ค่าเสียหายหรือค่าสินไหมทดแทนหรือให้ทำการชำระ

หนี้ตามสัญญา

3)สภาพบังคับทางปกครองอาจแบ่งออกเป็นการใช้อำนาจรัฐบังคับให้บุคคลซึ่งมิใช่หน่วย

งานของรัฐหรือบุคคลของรัฐต้องปฏิบัติตามกฎหมายคือคำสั่งห้ามหรือให้หยุดกระทำการอย่างใดอย่างหนึ่ง

ซึ่งเป็นการกระทำที่ไม่ชอบด้วยกฎหมาย ซึ่งรวมถึงคำสั่งไม่อนุญาต ให้พักใช้ใบอนุญาต ให้เพิกถอนใบ

อนุญาตประกอบกิจการต่างๆนอกจากนั้นยังมีโทษทางปกครองที่ไม่ใช่โทษปรับทางอาญา ซึ่งเจ้าพนักงาน

ของรฐัมีอำนาจสัง่ปรบัผู้กระทำผดิกฎหมายได้ทนัทีเชน่อำนาจตามพระราชบญัญตัิสง่เสรมิและรกัษาคณุภาพ

สิ่งแวดล้อมพ.ศ.2535มาตรา90และมาตรา92

2.2ปัญหาการบังคับใช้กฎหมายสิ่งแวดล้อม

1) สาระสำคัญส่วนหนึ่งที่บัญญัติไว้ในกฎหมายสิ่งแวดล้อมคือบุคคลทุกคนต้องถูกบังคับ

ใช้กฎหมายโดยเท่าเทียมกันรวมทั้งหน่วยงานและเจ้าหน้าที่ของรัฐดังนั้นหากหน่วยงานของรัฐมีหน้าที่ต้อง

จัดทำรายงานการวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อมแต่หลีกเลี่ยงไม่จัดทำก็ไม่อาจบังคับได้เนื่องจากมีปัจจัยที่

ส่งผลให้กฎหมายสิ่งแวดล้อมไม่มีสภาพบังคับให้รัฐบาลหรือหน่วยงานของรัฐตามกฎหมาย

2) มีประเพณีการปกครองในระบบการบรหิารราชการแผน่ดนิที่หา้มมิให้หนว่ยงานของรฐัฟอ้ง

กันเองหน่วยงานที่มีอำนาจใช้บังคับกฎหมายจึงไม่สามารถฟ้องร้องหน่วยงานของรัฐต่อศาลเพื่อบังคับให้เป็น

ไปตามกฎหมายได้และมีคำวินิจฉัยของศาลฎีกาบัญญัติเป็นบรรทัดฐานว่ารัฐบาลไม่มีฐานะเป็นนิติบุคคลจึง

ไม่อาจถูกฟ้องเป็นจำเลยต่อศาลได้

3) มีหลักกฎหมายเกี่ยวกับอำนาจฟ้องคดีที่เกิดจากการวินิจฉัยของศาลฎีกาวางบรรทัดฐาน

ไว้ว่า“บุคคลที่ไม่ได้รับความเสียหายเป็นพิเศษจะนำคดีไปฟ้องต่อศาลว่าได้มีการละเมิดหรือฝ่าฝืนกฎหมาย

เกี่ยวกับการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติซึ่งมีลักษณะเป็น “สาธารณประโยชน์” หรือ

“สาธารณสมบัติของแผ่นดิน”ไม่ได้ (คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 861/2540) เหตุนี้จึงทำให้ประชาชนโดยทั่วไป

ไม่มีอำนาจฟ้องรัฐบาลหรือหน่วยงานของรัฐเพื่อขอให้ศาลบังคับให้ใช้อำนาจหน้าที่ตามกฎหมายสิ่งแวดล้อม

ที่มีอยู่เพื่อการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติได้5

ต่อมารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช2540มาตรา56วรรคสามได้ให้สิทธิ

แก่บคุคลที่จะฟอ้งหนว่ยราชการของรฐัโดยบญัญตัิวา่ “สทิธิของบคุคลที่จะฟอ้งหนว่ยราชการหนว่ยงานของ

รัฐรัฐวิสาหกิจราชการส่วนท้องถิ่นหรือองค์กรอื่นของรัฐเพื่อให้ปฏิบัติหน้าที่ตามที่บัญญัติไว้ในกฎหมาย

ตามวรรคหนึ่งและวรรคสองย่อมได้รับการคุ้มครอง”ต่อมารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช

2550ก็ได้มีบัญญัติไว้ในมาตรา67วรรคสามรับรองสิทธิดังกล่าว

5พนัสทัศนียานนท์“แนวคิดพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดล้อม”ใน เอกสาร การ สอน ชุด วิชา กฎหมาย สิ่ง แวดล้อมหน่วยที่1

สาขาวิชานิติศาสตร์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราชหน้า1-19ถึงหน้า1-20

1-14

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

นอกจากนี้ในปีพ.ศ.2542 มีการจัดตั้งศาลปกครองขึ้นมาให้มีอำนาจพิจารณาคดีที่อาจจะมี

ผู้ได้รับความเดือดร้อนหรือเสียหายจากการกระทำหรือละเว้นการกระทำของหน่วยงานของรัฐหรือเจ้าหน้าที่

ของรฐัตามพระราชบญัญตัิจดัตัง้ศาลปกครองและวธิีพจิารณาคดีปกครองพ.ศ.2542มาตรา42ที่บญัญตัิวา่

“ผู้ใดได้รับความเดือนร้อนหรือเสียหายหรืออาจจะเดือดร้อนหรือเสียหายโดยมิอาจหลีกเลี่ยงได้อันเนื่อง

มาจากการกระทำหรืองดเว้นการกระทำของหน่วยงานทางปกครองหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐหรือมีข้อโต้แย้ง

เกี่ยวกับสัญญาทางปกครองหรือกรณีอื่นใดที่อยู่ในเขตอำนาจศาลปกครองตามมาตรา9และการแก้ไขหรือ

บรรเทาความเดอืดรอ้นหรอืความเสยีหายหรอืยตุิขอ้โต้แยง้นัน้ตอ้งมีคำบงัคบัตามที่กำหนดในมาตรา72ผู้นัน้

มีสิทธิฟ้องคดีต่อศาลปกครอง”

เมือ่ประกาศใช้แลว้ได้มีคดีเกีย่วกบัสิง่แวดลอ้มจำนวนมากได้ขึน้ศาลปกครองและคดีปกครอง

ที่มีความสำคัญและทำให้รัฐตระหนักมากขึ้นคือคดีมลพิษที่มาบตาพุดจังหวัดระยองแต่อย่างไรก็ดีอำนาจ

การฟ้องคดีของประชาชนคนไทยในขณะนี้ยังไม่กว้างขวางเท่ากับอำนาจฟ้องคดีเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมของ

ประชาชน (CitizenSuitและClassAction)ที่มีอยู่ในประเทศอื่น6


อาจารย์พนัสทัศนียานนท์หน้า1-16ถึง1-21)


จงอธิบายถึงลักษณะของกฎหมายสิ่งแวดล้อม



6เรื่องเดียวกัน


สธ

มสธ มสธ

1-15


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

ตอน ที่ 1.2

ขบวนการ ทาง ความ คิด เกี่ยว กับ สิ่ง แวดล้อม

และ หลัก การ ของ กฎหมาย สิ่ง แวดล้อม

โปรดอ่านแผนการสอนประจำตอนที่1.2แล้วจึงศึกษาสาระสังเขปพร้อมปฏิบัติกิจกรรมในแต่ละเรื่อง

หัว เรื่องเรื่องที่1.2.1 ขบวนการทางความคิดเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม

เรื่องที่1.2.2 หลักการพัฒนาที่ยั่งยืน

เรื่องที่1.2.3หลักทรัพยสิทธิ

เรื่องที่1.2.4หลักการป้องกันล่วงหน้าและหนักผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย

เรื่องที่1.2.5หลักความรับผิดเด็ดขาดทางแพ่ง

เรื่องที่1.2.6หลักการมีส่วนร่วมของประชาชนและหลักการกระจายอำนาจ

แนวคิด1. ขบวนการทางความคิดเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมหรืออุดมการณ์สิ่งแวดล้อม เป็นขบวนการ

ทางสังคมที่มุ่งส่งเสริมสงวนและรักษาสิ่งแวดล้อมตามธรรมชาติที่มีอยู่เพื่อความอยู่รอด

ของมนุษย์และสรรพสิ่งมีชีวิตในโลกนี้

2. หลักการพัฒนาที่ยั่งยืน เป็นหลักการพื้นฐานและเป้าหมายหลักอยู่ที่การคุ้มครอง

สิ่งแวดล้อมการพัฒนาที่ยั่งยืนคือการพัฒนาที่ตอบสนองความจำเป็นของคนในทั้งใน

ยุคปัจจุบันและในอนาคตมิให้ลดน้อยลงไปจากในปัจจุบัน

3. หลักทรัพยสิทธิเป็นหลักการพื้นฐานในการคุ้มครองทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

โดยในประเทศไทยได้อาศัยหลักตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ว่าด้วยทรัพย์

4. หลักการป้องกันล่วงหน้าเข้ามาดูแลสิ่งแวดล้อมโดยการวางมาตรการป้องกันที่เห็นว่า

เหมาะสมและจำเป็นตามสถานการณ์ไว้ก่อนโดยไม่จำเป็นต้องรอให้มีผลการพิสูจน์ทาง

วิทยาศาสตร์

5. หลักผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่ายเป็นหลักเศรษฐศาสตร์สิ่งแวดล้อมโดยกำหนดให้ผู้ที่ก่อให้เกิด

มลพิษมีหน้าที่แบกรับภาระค่าใช้จ่ายในการจัดการมลพิษที่เกิดขึ้นทั้งหมด

1-16

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

6. หลกัความรบัผดิเดด็ขาดทางแพง่เปน็หลกักฎหมายที่กำหนดให้ผู้กอ่ให้เกดิความเสยีหาย

แก่ผู้อื่นมีหน้าที่ต้องรับผิดชดใช้ค่าเสียหายที่เกิดขึ้นโดยไม่คำนึงว่าผู้นั้นได้กระทำไปโดย

จงใจหรือประมาทเลินเล่อหรือไม่

7. หลักการมีส่วนร่วมของประชาชน คือการให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมในการจัดการ

สิ่งแวดล้อมเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน

8. หลักการกระจายอำนาจคือการให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเข้ามามีหน้าที่ดูแลรักษา

ความสะอาดและความเป็นระเบียบเรียบร้อยของเมือง

วัตถุประสงค์เมื่อศึกษาตอนที่1.2จบแล้วนักศึกษาสามารถ

1. อธิบายขบวนการทางความคิดเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมได้

2. อธิบายและวิเคราะห์หลักการพัฒนาที่ยั่งยืน หลักทรัพยสิทธิ และหลักการป้องกัน

ล่วงหน้าได้

3. อธิบายและวิเคราะห์หลักผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่ายและหลักความรับผิดเด็ดขาดทางแพ่งได้

4. อธิบายและวิเคราะห์หลักการมีส่วนร่วมของประชาชนและหลักการกระจายอำนาจได้


สธ

มสธ มสธ

1-17


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

เรื่อง ที่ 1.2.1 ขบวนการ ทาง ความ คิด เกี่ยว กับ สิ่ง แวดล้อม

สาระ สังเขปขบวนการสิ่งแวดล้อม (EnvironmentMovement)หรืออุดมการณ์สิ่งแวดล้อม(Environmen-

talism)เป็นขบวนการทางสังคมและการเมืองกระแสหลักของโลกในยุคปัจจุบันที่มุ่งส่งเสริมสงวนและรักษา

สิ่งแวดล้อมตามธรรมชาติที่มีอยู่ในโลกมนุษย์เพื่อความอยู่รอดและความมีชีวิตที่ดีของมนุษย์

จุดกำเนิดของขบวนการสิ่งแวดล้อมมาจากกิจกรรมของนักอนุรักษ์ในยุคต้นคริสต์ศตวรรษที่ 20

ในทวีปอเมริกาเหนือ ได้มีกิจกรรมรณรงค์ให้มีการปลูกต้นไม้และสงวนพื้นที่ป่าเขาลำนำไพรให้คงสภาพ

ตามธรรมชาติไว้ตลอดไปเพื่อให้เกิดคุณค่าในเชิงสุนทรียภาพแก่การดำรงชีวิตของมนุษย์ซึ่งควรเป็นวิถีชีวิต

ที่เรียบง่ายและกลมกลืนกับธรรมชาติให้มากที่สุดดังนั้น ยุคแรกของขบวนการสิ่งแวดล้อมจึงเรียกว่าเป็น

“ขบวนการอนุรักษ์”(ConservationMovement)ซึ่งเป็นขบวนการทางสังคมที่เน้นคุณค่าของธรรมชาติและ

สิ่งแวดล้อมในเชิงวัฒนธรรมโดยไม่มีอุดมการณ์ทางการเมืองใดๆที่เกี่ยวข้อง7การเกิดอุดมการณ์ดังกล่าว

เกดิจากในตน้ครสิต์ทศวรรษ1960มีภาวะมลพษิที่เกดิจากอตุสาหกรรมในเมอืงอตุสาหกรรมและแหลง่กำเนดิ

อื่นๆเช่นการใช้สารเคมีทางการแพทย์เกษตรกรรมการผลิตซึ่งมลพิษดังกล่าวมีผลกระทบต่อชีวิตและสุข

อนามัยของผู้คนดังเช่นปัญหาการปนเปื้อนของมลพิษในกรณีLoveCanalที่เกิดขึ้นในมลรัฐนิวยอร์กหรือ

การเกิดหมอกควันพิษจากโรงงานอุตสาหกรรมในเมืองยกคาอิชิประเทศญี่ปุ่น

จากปัญหาเหล่านี้เป็นจุดเปลี่ยนของกระแสทางความคิดสังคมจากการอนุรักษ์แบบเดิมมาเป็นการ

แสวงหาความสมดุลระหว่างการมีคุณภาพชีวิตที่ดีของมนุษย์กับคุณภาพของสิ่งแวดล้อมที่อยู่รอบตัวมนุษย์

การเปลี่ยนแนวความคิดดังกล่าวเป็นจุดเริ่มต้นของ“ขบวนการสิ่งแวดล้อม”ในยุคปัจจุบัน

กิจกรรมหลักของขบวนการสิ่งแวดล้อมจะรณรงค์ให้มีการเปลี่ยนแปลงนโยบายสาธารณะและ

พฤติกรรมในทางสังคมในเรื่องต่างๆ ที่มีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและสุขภาพอนามัยของมนุษย์ โดย

สนับสนุนให้มีการจัดการและการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรอย่างยั่งยืนรักษาความสมดุลระหว่างระบบนิเวศ

จากจุดเน้นของการรณรงค์ในเรื่องระบบนิเวศต่อมาจึงเรียกชื่อขบวนการสิ่งแวดล้อมนี้ว่า“ขบวนการนิเวศ”

(EcologyMovement)

องค์กรที่อาจถือว่าเป็นตัวแทนในเชิงสัญลักษณ์ของขบวนการสิ่งแวดล้อมคือองค์กรพัฒนาเอกชน

(Non-GovernmentalOrganizations)หรือNGOsซึ่งมีทั้งองค์กรขนาดใหญ่และขนาดเล็กและมีความ

แตกต่างทางด้านความคิดที่หลากหลาย

สำหรบักลุม่ที่มีความเชือ่อยา่งเดด็เดีย่ววา่การคุม้ครองสิง่แวดลอ้มเปน็พนัธกจิสำคญัเพือ่การพฒันา

สำหรับความเป็นอยู่ที่ดีของมนุษย์โดยไม่จำเป็นต้องใช้ความรุนแรงคือกลุ่มGreenPeaceและกลุ่มEarth

7เรื่องเดียวกันหน้า1-23

1-18

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

Peaceแต่กลุ่มที่มีการใช้ความรุนแรงถึงขั้นเป็นการก่อร้าย(Eco-terrorism)ได้แก่กลุ่มEarthLiberation

Front(ELF)และกลุ่มAnimalLiberationFront(ALF)

ในประเทศไทยก็มีความตื่นตัวในเรื่องนี้เช่นกันโดยมีขบวนการสิ่งแวดล้อมเป็นกระแสสังคมโดยมี

การผลักดันเกี่ยวกับการต่อต้านการสร้างเขื่อนพลังน้ำไฟฟ้ารวมทั้งโครงการด้านพลังงานขนาดใหญ่ประเภท

อื่นรวมทังการเรียกร้องผลักดันในการอ้างสิทธิชุมชนคือการเรียกร้องสิทธิในการจัดตั้งป่าชุมชน




กิจกรรมหลักของขบวนการสิ่งแวดล้อมได้มีการรณรงค์ให้มีการเปลี่ยนแปลงนโยบายสิ่ง

แวดล้อมเป็นอย่างไร




สธ

มสธ มสธ

1-19


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

เรื่อง ที่ 1.2.2 หลัก การ พัฒนา ที่ ยั่งยืน

สาระ สังเขป“การพัฒนาที่ยั่งยืน” คือ การพัฒนาที่ตอบสนองความจำเป็นของคนในยุคปัจจุบันโดยไม่ทำให้

ความสามารถของชนรุ่นต่อไปในอนาคตที่จะตอบสนองความจำเป็นของเขาต้องเสื่อมถอยหรือลดน้อยถอย

ลงไป(SustainableDevelopmentisdevelopmentthatmeetstheneedsofthepresentwithout

compromisingtheabilityoffutureneeds)

การประชุมใหญ่สหประชาชาติว่าด้วยสิ่งแวดล้อมและการพัฒนา (UnConferenceonEnviron-

mentanddevelopment:UNCED)หรือEarthSummitเมื่อค.ศ.1992ที่กรุงริโอเดอจาเนโรประเทศ

บราซิลที่ประชุมได้ประกาศหลักการเรียกว่าปริญญาริโอว่าด้วยเรื่องสิ่งแวดล้อมและการพัฒนา (RioDec-

larationonEnvironmentandDevelopment)ยืนยันหลักการพัฒนาที่ยั่งยืนตามที่ประกาศไว้ในปฏิญญา

กรุงสตอกโฮลม์ฯตามนัยของบทนิยามที่WECDเสนอไว้คือ

“Principle1:Humanbeingsareat theCenterofconcernsforsustainabledevelopment.

theyareentitledtoahealthyandproductivelifeinharmonywithnature.”(มนุษย์เป็นศูนย์กลางพัฒนา

ที่ยั่งยืนมนุษย์ทุกคนมีสิทธิในชีวิตที่มีสุขภาวะที่ดีและมีผลงานที่สอดคล้องกลมกลืนธรรมชาติ

“Principle3:Therighttodevelopmentmustbefulfilledsoastoequitablymeetdevelop-

mentalandenvironmentalneedsofpresentandfuturegenerations.”(สิทธิเพื่อการพัฒนาต้องสามารถตอบ

สนองต่อความจำเป็นของการพัฒนาสิ่งแวดล้อมของคนรุ่นปัจจุบันและในอนาคตได้อย่างเป็นธรรม)

“Principle4:Inordertoachievesustainabledevelopmentenvironmentalprotectionshall

constitute an integralpart of thedevelopmentprocess andcannotbe considered in solution from it.”

(เพื่อให้การพัฒนาที่ยั่งยืนบรรลุผลการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมต้องเป็นองค์ประกอบส่วนหนึ่งของกระบวนการ

พัฒนาและไม่สามารถแยกจากกันได้)

“Principle 25: Peace, development and environmental protection are independent and

indivisible.”(สันติภาพการพัฒนาและการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมเป็นสิ่งที่พึ่งพากันและไม่อาจแบ่งแยกได้)

ในการประชุมWorld Summit sustainable development (WSSD)ที่เมืองโจฮันเนสเบอร์ก

ประเทศแอฟริกาใต้ที่ประชุมได้ยืนยันหลักการตามปฏิญญาริโอโดยมีสาระสำคัญสรุปได้ดังนี้

1. เสาหลักของการพัฒนาที่ยั่งยืน (Pillars of Sustainable development) ได้แก่ การพัฒนา

เศรษฐกิจการพัฒนาสังคมและการคุ้มครองสิ่งแวดล้อม

2. วัตถุประสงค์หลักและเงื่อนไขที่จำเป็นสำหรับการพัฒนาที่ยั่งยืน (OverarchingObjectives

andEssentialRequirementsforSustainable development)ได้แก่การขจัดความยากจนการเปลี่ยน

1-20

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

แบบแผนของการผลิตและการบริโภคการคุ้มครองและจัดการทรัพยากรธรรมชาติซึ่งเป็นฐานของการพัฒนา

เศรษฐกิจและสังคมการพัฒนาที่ยั่งยืนในกระแสโลกาภิวัฒน์การสาธารณสุขกับการพัฒนาที่ยั่งยืน

3. การพัฒนาที่ยั่งยืนจะบรรลุผลสำเร็จได้ต้องประกอบด้วยการร่วมกันของทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องใน

ลักษณะของการเป็นหุ้นส่วนหรือภาคีทั้งในระหว่างรัฐบาลกับรัฐบาลและระหว่างรัฐบาลกับกลุ่มประชาสังคม

การเสริมสร้างให้เกิดธรรมาภิบาลทั้งในระดับชาติและระดับนานาชาติ การเสริมสร้างสันติภาพความมั่นคง

เสถียรภาพและความเคารพในสิทธิมนุษยชนและเสรีภาพขั้นมูลฐานรวมทั้งสิทธิต่อการพัฒนา




การประชุมใหญ่สหประชาชาติว่าด้วยสิ่งแวดล้อมและการพัฒนาที่กรุงเดอจาเนโร ยืนยัน

หลักการพัฒนาที่ยั่งยืนตามที่ประกาศไว้ในปฏิญญากรุงสตอกโฮลม์ฯตามนัยของบทนิยามที่WECD

เสนอไว้โดยมีหลักการที่1ว่าด้วยเรื่องอะไร




สธ

มสธ มสธ

1-21


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

เรื่อง ที่ 1.2.3 หลัก ทรัพย สิทธิ

สาระ สังเขปหลักทรัพยสิทธิ (Property Rights) ตามหลักกฎหมายระหว่างประเทศเรียกว่า หลัก “สิทธิ

อธิปไตย” หลักสิทธิอธิปไตยประกอบด้วยหลักที่รัฐมีอำนาจเด็ดขาดในการบริหารจัดการและควบคุมดูแล

ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทุกประเภทที่มีไว้เพื่อสาธารณประโยชน์หรือสาธารณสมบัติของแผ่นดิน

เช่นที่ดินทุ่งหญ้าเลี้ยงสัตว์รวมทั้งสิทธิชุมชนและชุมชนนิยมดังมีหลักสำคัญที่สรุปได้ดังนี้

1. สิทธิ อธิปไตย (Sovereign Right) สิทธิอธิปไตยประกอบด้วยหลักการดังนี้

1.1รัฐมีอำนาจเด็ดขาดในการบริหารจัดการและควบคุมดูแลทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

ที่มีไว้เพื่อสาธารณประโยชน์หรือเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินรวมทั้งมีอำนาจจัดการทรัพยากรธรรมชาติ

ทุกประเภทไม่ว่าจะเป็นที่ดินแหล่งน้ำป่าไม้ทรัพยากรประมงทรัพยากรธรณีทรัพยากรความหลากหลาย

ทางชีวภาพอำนาจของรัฐนี้ตามหลักกฎหมายระหว่างประเทศเรียกว่า“สิทธิอธิปไตย” (SovereignRight)

ซึ่งได้รับการยืนยันโดยปฏิญญาสต๊อกโฮล์มฯหลักการที่21และปฏิญญาริโอฯหลักการที่2

1.2เอกชนสามารถมีกรรมสิทธิ์และทรัพยสิทธิอย่างอื่นได้ตามหลักกฎหมายที่ดินและประมวล

กฎหมายแพ่งรวมทั้งมีสิทธิในการทำประมงหรือสำรวจหาแหล่งแร่ภายใต้การดูแลของรัฐ

อำนาจของรัฐดังกล่าวยังมีประเด็นปัญหาจากนักวิชาการและนักคิดหลายฝ่ายว่าการจัดการ

ทรัพยากรธรรมชาติตามหลักสาธารณสมบัติของแผ่นดินและหลักสาธารณประโยชน์ดังกล่าวอาจเป็นตัวการ

สำคัญที่ทำให้ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมถูกทำลายลง

2. สาธารณ สมบัติ ของ แผ่นดิน สาธารณสมบัติของแผ่นดินที่ถูกใช้เพื่อสาธารณประโยชน์มีฐานะเป็นทรัพย์ส่วนกลางเช่นทุ่งหญ้า

สำหรับเลี้ยงสัตว์ซึ่งคนส่วนใหญ่จะใช้ประโยชน์จากทรัพย์ส่วนกลางโดยไม่มีข้อจำกัดจนอาจทำให้ทุ่งหญ้านั้น

ถูกทำลายไปเพราะมีผู้นำสัตว์มากินหญ้าจำนวนมากเกินขีดที่จะรองรับได้และทรัพย์ส่วนกลางจะปราศจาก

ผู้ดแูลเพราะผูค้นผู้ใช้ประโยชน์จากทรพัย์สว่นกลางโดยปราศจากการหวงแหนและทะนถุนอมรกัษาทรพัยส์นิ

นั้นให้คงอยู่

1-22

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

3. สิทธิ ชุมชน และ ชุมชน นิยมสิทธิชุมชนและชุมชนนิยมจากปัญหาของทรัพย์ส่วนกลางทำให้มีแนวคิดสิทธิชุมชนให้การรับรอง

สิทธิชุมชนในการเข้ามาดูแลทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เพื่อให้ประชาชนในท้องถิ่นมีสิทธิจัดการ

ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในชุมชนของตน โดยแนวคิดนี้เกิดจากนักคิดทางฝ่ายชุมชนนิยมของ

ต่างประเทศแนวคิดนี้มีมากในช่วงปี ค.ศ. 1987-1991และต่อมาได้รับการรับรองในปฏิญญาริโอฯหลัก

การที่ 22 ซึ่งได้รับรองว่าประชาชนที่เป็นชนเผ่าดั้งเดิมไม่ว่าจะเป็นชนเผ่าพื้นเมืองของทวีปอเมริกาคือ ชน

เผ่าอินเดียนแดงหรือชนเผ่าAborigineในทวีปออสเตรเลียหรือชุมชนท้องถิ่นอื่น

หลักการสิทธิชุมชนนี้ได้ถูกนำมาบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช2540

มาตรา46และรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรพ.ศ.2550มาตรา66และมาตรา67




หลักทรัพยสิทธิหรือสิทธิอธิปไตยมีหลักการที่สำคัญอย่างไร




สธ

มสธ มสธ

1-23


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

เรื่อง ที่ 1.2.4 หลัก การ ป้องกัน ล่วง หน้า และ หลัก ผู้ ก่อ มลพิษ เป็น ผู้ จ่าย

สาระ สังเขปหลักการป้องกันล่วงหน้าคือกระบวนการตัดสินใจเกี่ยวกับปัญหาสิ่งแวดล้อมในกรณีที่ยังไม่มีความ

แน่นอนชัดเจนเกี่ยวกับหลักฐานและผลการศึกษาวิจัยทางวิทยาศาสตร์ว่ามีภยันตรายต่อมนุษยชาติและสิ่ง

แวดล้อมแล้วหรือไม่

หลักผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย เป็นหลักการทางเศรษฐศาสตร์สิ่งแวดล้อมซึ่งองค์กรความร่วมมือทาง

เศรษฐกิจและการพัฒนาเสนอให้นำมาใช้เป็นหลักการพื้นฐานสำหรับการป้องกันแก้ไขปัญหามลพิษ

1. หลัก การ ป้องกัน ล่วง หน้า (Precautionary Principle) หลักการป้องกันส่วนหน้า คือกระบวนการตัดสินใจเกี่ยวกับปัญหาสิ่งแวดล้อมในกรณีที่ยังไม่มี

ความแน่นอนชัดเจนเกี่ยวกับหลักฐานและผลการศึกษาวิจัยทางวิทยาศาสตร์ว่ามีภยันตรายต่อมนุษยชาติ

และสิ่งแวดล้อมแล้วหรือไม่ตามหลักการนี้ให้หลีกเลี่ยงความเสี่ยงต่อการเกิดภยันตรายตามความเหมาะสม

และความจำเป็นตามสถานการณ์ไว้ก่อนโดยไม่จำเป็นต้องรอให้มีผลพิสูจน์ทางวิทยาศาสตร์โดยสมบูรณ์ว่า

มีปัญหาเช่นนั้นเกิดขึ้นจริงหรือไม่ก็ตามเช่นปัญหาโลกร้อนซึ่งองค์การสหประชาชาติได้ริเริ่มให้มีข้อตกลง

นานาชาติเพื่อการป้องกันไว้ก่อนภายในกรอบของอนุสัญญาการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศของโลก (UFCCC)

และพิธีสารโตเกียวดังปรากฎในในหลักการที่15ของปฏิญญาริโอฯดังต่อไปนี้

“Principle15:InordertoProtecttheenvironment,theprecautionaryapproachshall

bewidelyappliedbyStatesaccordingtotheircapabilities.Wheretherearethreatsofseri-

ousorirreversibledamage,lackoffullscientificcertaintyshallnotbeusedasareasonfor

postponingcost-effectivemeasuresenvironmentaldegradation.”

2. หลัก ผู้ ก่อ มลพิษ เป็น ผู้ จ่าย (Polluter Pay Principle) หลักผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่ายเป็นหลักเศรษฐศาสตร์สิ่งแวดล้อมซึ่งองค์การความร่วมมือทางเศรษฐกิจ

และการพัฒนา(OrganizationforEconomicCo-OperationandDevelopment:OECD)เสนอให้นำ

มาใช้เป็นหลักการพื้นฐานสำหรับการป้องกันแก้ไขปัญหามลพิษโดยมีสาระสำคัญคือการกำหนดให้ผู้ก่อให้

เกดิมลพษิมหีนา้ที่แบกรบัภาระการลงทนุและออกคา่ใช้จา่ยทัง้หมด(Internationalizationofenvironment

costs)ในการป้องกันและแก้ไขปัญหามลพิษที่เกิดขึ้นจากการประกอบการหรือดำเนินกิจกรรมของตนรวม

ทั้งมีหน้าที่ชดใช้ค่าใช้จ่ายในการขจัดมลพิษทั้งหมดที่รัฐต้องดำเนินการไปเพื่อแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นและหาก

เกิดความเสียหายต่อชีวิต สุขภาพอนามัยหรือทรัพย์สินของผู้ใดผู้ก่อมลพิษมีหน้าที่ชดเชยความเสียหาย

ดังกล่าวให้แก่ผู้ได้รับความเสียหายตามปฏิญญาริโอฯในหลักการที่16ดังนี้

1-24

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

“Principle:16Nationalauthoritiesshouldendeavourtopromotetheinternationaliza-

tionofenvironmentalcostsandtheuseofeconomicinstruments,takingintoaccountthe

approachthatthepollutershould,inprinciple,bearthecostofpollution,withdueregardto

thepublicinterest,andwithoutdistortinginternationaltradeandinvestment.”




1. หลักการป้องกันล่วงหน้า (Precautionary Principle) มีความสำคัญต่อการพิจารณา

กระบวนการตัดสินใจเกี่ยวกับปัญหาสิ่งแวดล้อมอย่างไร

2. หลักผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย (PolluterPayPrinciple)มีหลักการว่าอย่างไร




สธ

มสธ มสธ

1-25


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

เรื่อง ที่ 1.2.5 หลัก ความ รับ ผิด เด็ด ขาด ทาง แพ่ง

สาระ สังเขปหลักความรับผิดเด็ดขาดทางแพ่ง(StrictCivilliability)เป็นหลักกฎหมายที่กำหนดให้ผู้ที่ก่อให้

เกิดความเสียหายแก่ผู้อื่นมีหน้าที่ต้องรับผิดชดใช้ค่าเสียหายถึงแม้ว่าผู้กระทำให้เกิดความเสียหายจะมิได้

กระทำโดยจงใจหรือประมาทเลินเล่อก็ตามผู้ที่ก่อให้เกิดความเสียหายจะได้รับการยกเว้นความรับผิดเมื่อ

การกระทำของผู้ก่อให้เกิดความเสียหายเข้าข้อยกเว้นตามกฎหมายว่าไม่ต้องรับผิดทั้งนี้ผู้ที่ได้รับความเสีย

หายมีหน้าที่พิสูจน์แต่เพียงว่าตนได้รับความเสียหายอย่างไรและเสียหายแค่ไหนเพียงใด

หลักความรับผิดเด็ดขาดทางแพ่งได้นำมาใช้ในกฎหมายว่าด้วยเรื่องละเมิดของไทยตามประมวล

กฎหมายแพ่งมาตรา 437 และตามพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม พ.ศ. 2535 ได้

บัญญัติไว้ในมาตรา 96 ซึ่งให้ผู้ก่อให้เกิดมลพิษต้องรับผิดในความเสียหายที่เกิดขึ้นอย่างเคร่งครัด เว้นแต่

ในกรณีพิสูจน์ได้ว่า มลพิษเช่นว่านั้นเกิดจากเหตุสุดวิสัยหรือการสงคราม การกระทำตามคำสั่งของรัฐบาล

หรือเจ้าพนักงานของรัฐหรือการกระทำหรือละเว้นกระทำของผู้ที่ได้รับอันตรายหรือความเสียหายเอง หรือ

ของบุคคลอื่นซึ่งมีหน้าที่รับผิดชอบโดยตรงหรือโดยอ้อมในการรั่วไหลหรือแพร่กระจายของมลพิษนั้น

เกี่ยวกับเรื่องนี้ปฏิญญาริโอฯหลักการที่13กำหนดไว้ว่า

“Principle13:Statesshalldevelopnationallawregardingliabilityandcompensation

forthevictimsofpollutionandotherenvironmentaldamage.Statesshallalsocooperatein

anexpeditiousandmoredeterminedmannertodevelopfurtherinternationallawregarding

liabilityandcompensationforadverseeffectsofenvironmentaldamagecausedbyactivities

withintheirjurisdictionorcontroltoareasbeyondtheirjurisdiction.”




หลักความรับผิดเด็ดขาดทางแพ่ง (strictCivil liability)มีหลักการสำคัญว่าอย่างไรและ

หลักการนี้ได้นำไปใช้ในกฎหมายไทยในเรื่องใดบ้าง

1-26

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ




สธ

มสธ มสธ

1-27


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

เรื่อง ที่ 1.2.6 หลัก การ มี ส่วน ร่วม ของ ประชาชน

และ หลัก การก ระ จา ยอำ นาจ

สาระ สังเขปหลกัการมีสว่นรว่มของประชาชน (PublicParticipation)เปน็หลกัการสำคญัซึง่ปรากฏในปฏญิญาริ

โอฯหลักการที่10และหลักการที่27ซึ่งให้ความสำคัญเกี่ยวกับการมีส่วนร่วมของประชาชนว่ามีความสำคัญ

และความจำเป็นต่อการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมอย่างมีประสิทธิภาพ

หลักการกระจายอำนาจ (Decentralization)คือหลักการที่ส่วนกลางให้ส่วนท้องถิ่นเข้ามามีหน้า

ที่ในการดูแลรักษาสิ่งแวดล้อมซึ่งปรากฏในพระราชบัญญัติสาธารณสุขของไทยตั้งแต่ พ.ศ. 2484 โดย

ให้ท้องถิ่นเข้ามามีส่วนร่วมในการจัดการ บำรุงรักษา ริเริ่มโครงการหรือกิจกรรมใดที่อาจมีผลกระทบต่อ

ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

1. หลัก การ มี ส่วน ร่วม ของ ประชาชน (Public Participation) หลักการมีส่วนร่วมของประชาชนที่ปรากฏอยู่ในปฏิญญาริโอหลักการที่10 และหลักการที่ 27 ได้

ยืนยันว่าการมีส่วนร่วมของประชาชนมีความสำคัญและความจำเป็นต่อการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมอย่างมี

ประสิทธิภาพเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืนซึ่งรัฐกับประชาชนต้องร่วมมือกันโดยสุจริตและมีจิตวิญญาณของการ

เป็นภาคีกันและควรต้องมีการรับรองสิทธิของประชาชนดังนี้1)การมีส่วนร่วมของประชาชนในการตัดสิน

ใจของรัฐ2)การเข้าถึงข้อมูลข่าวสารของทางราชการ3)การเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมและวิธีพิจารณาทาง

ปกครองเพื่อให้มีสิทธิได้รับการชดเชยความเสียหายอย่างมีประสิทธิภาพและความร่วมมือกันระหว่างรัฐกับ

ประชาชนดังนี้c]fy’

“Principle 10:Environmentissuesarebesthandledwiththeparticipationofallcon-

cernedcitizens,attherelevantlevel.Atthenationallevel,eachindividualshallhaveappropriate

accesstoinformationconcerningtheenvironmentthatisheldbypublicauthorities,including

informationonhazardousmaterialsandactivesintheircommunities,andtheopportunityto

participateindecision-makingprocesses.Statesshallfacilitateandencouragepublicaware-

nessandparticipationbymakinginformationwidelyavailable.Effectiveaccesstojudicial

andadministrativeproceedings,includingredressandremedy,shallbeprovided.”

“Principle 27:Statesandpeopleshallcooperateingoodfaithandinspiritofpartnership

inthefulfillmentoftheprincipleembodiedinthisDeclarationandinthefurtherdevelopment

ofinternationallawinthefillofsustainabledevelopment.”

1-28

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

2. หลัก การก ระ จา ยอำ นาจ (Decentralization) หลักการกระจายอำนาจคือการกระจายอำนาจให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเข้ามามีหน้าที่ดูแล

รักษาสิ่งแวดล้อมหลักการนี้ปรากฏอยู่ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช2540มาตรา290

และรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช2550มาตรา290ซึ่งมีสาระสำคัญเช่นเดียวกันทั้ง2ฉบับ

แต่ฉบับ2550มีส่วนเพิ่มในข้อ4คือ

“เพื่อส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นย่อมมีอำนาจหน้าที่ตามที่

กฎหมายบัญญัติ กฎหมายตามวรรคหนึ่งอย่างน้อยต้องมีสาระสำคัญดังต่อไปนี้

(1)การจัดการ การบำรุงรักษา และการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมที่อยู่

ในเขตพื้นที่

(2)การเข้าไปมีส่วนร่วมในการบำรุงรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมที่อยู่นอกเขตพื้นที่

เฉพาะในกรณีที่อาจมีผลต่อการดำรงชีวิตของประชาชนในพื้นที่ของตน

(3)การมีสว่นรว่มในการพจิารณาเพือ่รเิริม่โครงการหรอืกจิกรรมใดนอกเขตพืน้ที่ซึง่อาจมีผลกระทบ

ต่อคุณภาพสิ่งแวดล้อมหรือสุขภาพอนามัยของประชาชนในพื้นที่

(4)การมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น

หลักการมีส่วนร่วมของชุมชนนี้ได้ปรากฏอยู่ในปฏิญญาสต๊อกโฮลม์ฯหลักการที่17ด้วย




1.จงบอกถึงหลักการการมีส่วนร่วมของประชาชนในปฏิญญาริโอฯ

2.รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช2550ได้มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการมีส่วน

ร่วมของประชาชนไว้ในมาตราใดและสอดคล้องกับรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช

2540อย่างไรหรือไม่



สธ

มสธ มสธ

1-29


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

(โปรด ตรวจ คำ ตอบ จาก แนว ตอบ ใน แนว การ ศึกษา หน่วย ที่ 1 ตอน ที่ 1.2 กิจกรรม 1.2.6)

1-30

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

แนว ตอบ กิจกรรม หน่วย ที่ 1

แนวคิด พื้น ฐาน ของ กฎหมาย สิ่ง แวดล้อม

ตอน ที่ 1.1 ความ หมาย ขอบเขต และ ลักษณะ ของ กฎหมาย สิ่ง แวดล้อม

แนว ตอบ กิจกรรม1.1.1

สหภาพยุโรป(EU)ได้ให้คำนิยามว่า“สิ่งแวดล้อม”ดังนี้

สิ่งแวดล้อมหมายถึงองค์รวมของภาวะปัจจัยทั้งหมดที่มีสหสัมพันธ์ระหว่างกันอย่างสลับซับซ้อน

ก่อให้เกิดสภาวะแวดล้อมและสภาวะชีวิตของปัจเจกบุคคลและสังคมตามสภาพที่เป็นอยู่หรือตามที่ได้รู้สึก

ว่าเป็นเช่นนั้น (Thecombinationofelementswhosecomplex interrelationshipsmakeupthe

setting,thesurroundingsandtheconditionsoflifeoftheindividualandofsociety;asthey

areorastheyarefeltและTheenvironmentthusincludesthebuiltenvironment,thenatural

environmentandallnaturalresource,includingairlandandwater.italsoincludesthesur-

roundingsoftheworkplace)8

ขอบเขตของกฎหมายสิ่งแวดล้อมมีทั้งการกำหนดนโยบายอำนาจหน้าที่ของรัฐ รับรองการมีส่วน

ร่วมของประชาชนกำหนดระบบการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติระบบการบริหารจัดการมลพิษและ

หลักกฎหมายระหว่างประเทศว่าด้วยการพัฒนาอย่างยั่งยืน

แนว ตอบ กิจกรรม 1.1.2

ลักษณะของกฎหมายสิ่งแวดล้อมเป็นทั้งกฎหมายภายในและกฎหมายระหว่างประเทศกฎหมาย

ภายในจะมีลักษณะเป็นกฎหมายมหาชนเพราะเป็นกฎหมายว่าด้วยความสัมพันธ์ระหว่างรัฐกับเอกชนและ

ความสัมพันธ์ในระหว่างองค์กรหรือหน่วยงานของรัฐด้วยกันเองและยังมีลักษณะเป็นทั้งกฎหมายแพ่งและ

กฎหมายอาญาดว้ยและนอกจากนี้ยงัมีลกัษณะเปน็กฎหมายระหวา่งประเทศเพราะมีขอ้ตกลงระหวา่งประเทศ

เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมเป็นจำนวนมาก

ส่วนสภาพบังคับของกฎหมายคือเป็นข้อบังคับของรัฐที่กำหนดความประพฤติของมนุษย์ผู้ใดฝ่าฝืน

จะต้องได้รับผลร้ายหรือถูกลงโทษสำหรับปัญหาการบังคับใช้กฎหมายสิ่งแวดล้อมในอดีตต่อรัฐบาลหรือ

8TerminologyReferenceSystemUS.EnvironmentalProtectionAgency(http;//iaspub.epa.gov/trs_proc_

qry.navigate_team_id=10011&p_team_cd=TERMDIS)


สธ

มสธ มสธ

1-31


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

หน่วยงานของรัฐให้ต้องปฏิบัติตามกฎหมายมีหลายประการแต่ภายหลังเมื่อมีประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราช

อาณาจักรไทยพุทธศักราช2540ได้คุ้มครองการใช้สิทธิดังกล่าวกับบุคคลทั่วไป

ตอน ที่ 1.2 ขบวนการ ทาง ความ คิด เกี่ยว กับ สิ่ง แวดล้อม และ หลัก การ ของ กฎหมาย สิ่ง แวดล้อม






(EcologyMovement)


หลักการว่าด้วยขบวนการสิ่งแวดล้อมอยู่ในหลักการที่1ว่าด้วยเรื่องPrinciple1:Humanbeings

areattheCenterofconcernsforsustainabledevelopment.theyareentitledtoahealthyand

productivelifeinharmonywithnature.(มนุษย์เป็นศูนย์กลางพัฒนาที่ยั่งยืนมนุษย์ทุกคนมีสิทธิใน

ชีวิตที่มีสุขภาวะที่ดีและมีผลงานที่สอดคล้องกลมกลืนธรรมชาติ)





(EcologyMovement)


หลักทรัพยสิทธิหรือสิทธิอธิปไตย มีหลักการที่สำคัญคือรัฐมีอำนาจเด็ดขาดในการบริหารจัดการ

และควบคมุดแูลทรพัยากรธรรมชาติและสิง่แวดลอ้มที่มีไว้เพือ่สาธารณประโยชน์หรอืเปน็สาธารณสมบตัิของ

แผ่นดินรวมทั้งมีอำนาจจัดการทรัพยากรธรรมชาติทุกประเภทไม่ว่าจะเป็นที่ดินแหล่งน้ำป่าไม้ทรัพยากร

ประมงทรัพยากรธรณี ทรัพยากรความหลากหลายทางชีวภาพ อำนาจของรัฐนี้ตามหลักกฎหมายระหว่าง

ประเทศเรียกว่า“สิทธิอธิปไตย”


1. หลักการป้องกันล่วงหน้าเป็นหลักการพิจารณาในกระบวนการตัดสินใจเกี่ยวกับปัญหาสิ่ง

แวดล้อมว่าการใดมีภยันตรายต่อมนุษย์และสิ่งแวดล้อมไม่ว่าเกิดขึ้นจริงหรือไม่ให้หลีกเลี่ยงความเสี่ยงต่อ

1-32

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

การเกิดภยันตรายและความสูญเสียที่อาจเกิดขึ้นได้ ด้วยการวางมาตรการป้องกันที่เห็นว่าน่าจะเหมาะสม

และจำเป็นตามสถานการณ์ไว้ก่อนโดยไม่จำเป็นต้องรอผลพิสูจน์ทางวิทยาศาสตร์โดยสมบูรณ์เสียก่อน

2. หลักผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย (PolluterPayPrinciple)คือการกำหนดให้ผู้ก่อให้เกิดมลพิษมีหน้า

ที่แบกรับภาระการลงทุนและออกค่าใช้จ่ายทั้งหมด(Internationalizationofenvironmentcosts)ในการ

ป้องกันและแก้ไขปัญหามลพิษที่เกิดขึ้นจากการประกอบการหรือดำเนินกิจกรรมของตน รวมทั้งมีหน้าท้อง

ชดใช้ค่าใช้จ่ายในการขจัดมลพิษทั้งหมดที่รัฐต้องดำเนินการไปเพื่อแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นและหากเกิดความ

เสียหายต่อชีวิตสุขภาพอนามัยหรือทรัพย์สินของผู้ใดผู้ก่อมลพิษมีหน้าที่ชดเชยความเสียหายดังกล่าวให้

แก่ผู้ได้รับความเสียหาย


หลักความรับผิดเด็ดขาดทางแพ่ง (strictCivilliability)เป็นหลักกฎหมายที่กำหนดให้ผู้ที่ก่อให้





หลักการดังกล่าวได้ใช้ในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ของไทย ในมาตรา 437 และต่อมาได้

บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมพ.ศ.2535ในมาตรา96เกี่ยวกับความ

รับผิดในความเสียหายที่เกิดจากแหล่งกำเนิดมลพิษ


หลักการมีส่วนร่วมของประชาชน (Public Participation) ที่ปรากฏอยู่ในปฏิญญาริโอหลักการที่

10และหลักการที่27ได้ยืนยันว่าการมีส่วนร่วมของประชาชนมีความสำคัญและความจำเป็นต่อการคุ้มครอง

สิ่งแวดล้อมอย่างมีประสิทธิภาพเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืนซึ่งรัฐกับประชาชนต้องร่วมมือกันโดยสุจริตและมีจิต

วญิญาณของการเปน็ภาคีกนัและควรตอ้งมีการรบัรองสทิธิของประชาชนดงันี้1)การมีสว่นรว่มของประชาชน

ในการตัดสินใจของรัฐ2)การเข้าถึงข้อมูลข่าวสารของทางราชการ3)การเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมและวิธี

พิจารณาทางปกครองเพื่อให้มีสิทธิได้รับการชดเชยความเสียหายอย่างมีประสิทธิภาพและความร่วมมือกัน

ระหว่างรัฐกับประชาชน

2. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช 2540มาตรา 290 และรัฐธรรมนูญแห่งราช

อาณาจักรไทยพุทธศักราช2550มาตรา290ซึ่งมีสาระสำคัญเช่นเดียวกันทั้ง2ฉบับแต่ฉบับ2550มีส่วน

เพิ่มในข้อ4คือได้มีการเพิ่มการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่นด้วย


สธ

มสธ มสธ

1-33


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

แบบ ประเมิน ผล ตนเอง หลัง เรียน

วัตถุประสงค์ เพื่อประเมินความรู้เดิมในการเรียนรู้ของนักศึกษาเกี่ยวกับเรื่อง “แนวคิดพื้นฐานของ

กฎหมายสิ่งแวดล้อม”

คำ แนะนำ อ่านคำถามต่อไปนี้ แล้วเขียนคำตอบลงในช่องว่างที่กำหนดให้ นักศึกษามีเวลาทำแบบ

ประเมินผลชุดนี้30นาที

1. จงบอกถึงความหมายของ“สิ่งแวดล้อม”ในทางชีววิทยานิเวศวิทยาและวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม

2.เมื่อมีการจัดตั้งศาลปกครองได้กำหนดให้บุคคลอาจฟ้องคดีสิ่งแวดล้อมต่อศาลปกครองได้อย่างไร

3.วัตถุประสงค์หลักของการพัฒนาที่ยั่งยืนมีอะไรบ้างที่เป็นหลักการสำคัญ

1-34

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ


สธ

เฉลย แบบ ประเมิน ผล ตนเอง หน่วย ที่ 1

ก่อน เรียน1. หลักการของกฎหมายสิ่งแวดล้อม มีพื้นฐานจากหลักทรัพยสิทธิตามกฎหมายแพ่ง คือหลัก

สาธารณสมบัติของแผ่นดินตามที่บัญญัติไว้ในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1304 และหลัก

เหตุเดือดร้อนรำคาญตามมาตรา 1337หรือเหตุรำคาญตามพระราชบัญญัติสาธารณะสุขพ.ศ. 2535 โดย

ในส่วนของกฎหมายสิ่งแวดล้อมได้บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมแห่ง

ชาติพ.ศ.2535ซึ่งกำหนดให้มีการตั้งคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติพ.ศ.2518ซึ่งมีบทบัญญัติสำคัญ

ในการกำหนดให้มีการก่อตั้งคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติซึ่งทำหน้าที่เป็นที่ปรึกษาของรัฐบาลเกี่ยว

กับการกำหนดนโยบายและการบริหารงานด้านสิ่งแวดล้อมในทำนองเดียวกับ NEPA ของสหรัฐอเมริกา

โดยมีสาระสำคัญเกี่ยวกับการกำหนดให้มีมาตรการวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อมและต่อมาได้มีการตรา

พระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมแห่งชาติพ.ศ.2535ที่เป็นเรื่องเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมใน

หลายเรื่องทั้งการคุ้มครองสิ่งแวดล้อม การป้องกันมลพิษ และเมื่อมีการตรารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักร

ไทยพุทธศักราช2540และรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช2550ได้มีบทบัญญัติรับรองสิทธิ

ของประชาชนในการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติตามหลักการพัฒนาที่ยั่งยืนและการรับรอง

สิทธิของชุมชนรวมทั้งกำหนดแนวนโยบายของรัฐเกี่ยวกับทรัพยากรธรรมชาติด้านที่ดินและป่าไม้

2. สภาพบังคับของกฎหมายพิจารณาได้จากสภาพบังคับทางอาญาคือโทษหรือผลร้ายที่ผู้กระทำ

ผิดกฎหมายจะพึงได้รับ สภาพบังคับทางแพ่งคือการชดใช้ค่าเสียหายหรือค่าสินไหมทดแทนหรือให้ทำการ

ชำระหนี้ตามสัญญาและสภาพบังคับทางปกครอง

ความสัมพันธ์ของกฎหมายทั้ง 3ลักษณะอาจแบ่งออกเป็นการใช้อำนาจรัฐบังคับให้บุคคลซึ่งมิใช่

หน่วยงานของรัฐหรือบุคคลของรัฐต้องปฏิบัติตามกฎหมายคือคำสั่งห้ามหรือให้หยุดกระทำการอย่างใดอย่าง

หนึ่งซึ่งเป็นการกระทำที่ไม่ชอบด้วยกฎหมายซึ่งรวมถึงคำสั่งไม่อนุญาตให้พักใช้ใบอนุญาตให้เพิกถอนใบ

อนุญาตประกอบกิจการต่างๆนอกจากนั้นยังมีโทษทางปกครองที่ไม่ใช่โทษปรับทางอาญาซึ่งเจ้าพนักงานของ

รัฐมีอำนาจสั่งปรับผู้กระทำผิดกฎหมายได้ทันที เช่นอำนาจตามพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพ

สิ่งแวดล้อมพ.ศ.2535มาตรา90และมาตรา92

3.หลักการพัฒนาที่ยั่งยืน (SustainableDevelopment) คือการพัฒนาที่ตอบสนองความจำเป็น

ของคนไทยในยุคปัจจุบันโดยไม่ทำให้ความสามารถของชนรุ่นต่อไปในอนาคตที่จะตอบสนองความจำเป็น

ของเขาต้องเสื่อมถอยหรือลดน้อยถอยลงไปทั้งนี้การประชุมใหญ่สหประชาชาติว่าด้วยสิ่งแวดล้อมและการ

พัฒนา (UNConferenceonEnvironmentandDevelopment:UNCED)หรือEarthSummitเมื่อ

ค.ศ.1992ที่กรุงริโอเดอจาเนโรประเทศบราซิลที่ประชุมได้ประกาศหลักการเรียกว่าปริญญาริโอว่าด้วย


สธ

มสธ มสธ

1-35


สธมสธ ม

สธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

เรื่องสิ่งแวดล้อมและการพัฒนา (RioDeclarationonEnvironmentandDevelopment)ยืนยันหลักการ

พัฒนาที่ยั่งยืนตามที่ประกาศไว้ในปฏิญญากรุงสตอกโฮลม์ฯตามนัยของบทนิยามที่WECDเสนอไว้คือ

1. มนุษย์เป็นศูนย์กลางพัฒนาที่ยั่งยืน มนุษย์ทุกคนมีสิทธิในชีวิตที่มีสุขภาวะที่ดีและมีผลงานที่

สอดคล้องกลมกลืนธรรมชาติ

2. มนุษย์มีสิทธิเพื่อการพัฒนาต้องสามารถตอบสนองต่อความจำเป็นของการพัฒนาสิ่งแวดล้อม

ของคนรุ่นปัจจุบันและในอนาคตได้อย่างเป็นธรรม

หลักทรัพยสิทธิ (Property Right) ตามหลักกฎหมายระหว่างประเทศเรียกว่า หลัก “สิทธิ

อธิปไตย” หลักสิทธิอธิปไตยประกอบด้วยหลักที่รัฐมีอำนาจเด็ดขาดในการบริหารจัดการและควบคุมดูแล

ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทุกประเภทที่มีไว้เพื่อสาธารณประโยชน์หรือสาธารณสมบัติของแผ่นดิน

เช่นที่ดินทุ่งหญ้าเลี้ยงสัตว์รวมทั้งสิทธิชุมชนและชุมชนนิยม

หลักผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย (Polluter Pay Principle) เป็นหลักเศรษฐศาสตร์สิ่งแวดล้อมซึ่ง

องค์การความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา (Organization for EconomicCo-Operation and

Development:OECD) เสนอให้นำมาใช้เป็นหลักการพื้นฐานสำหรับการป้องกันแก้ไขปัญหามลพิษ โดย

มีสาระสำคัญคือการกำหนดให้ผู้ก่อให้เกิดมลพิษมีหน้าที่แบกรับภาระการลงทุนและออกค่าใช้จ่ายทั้งหมด

(Internationalization of environment costs) ในการป้องกันและแก้ไขปัญหามลพิษที่เกิดขึ้นจากการ

ประกอบการหรือดำเนินกิจกรรมของตน รวมทั้งมีหน้าท้องชดใช้ค่าใช้จ่ายในการขจัดมลพิษทั้งหมดที่รัฐ

ต้องดำเนินการไปเพื่อแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นและหากเกิดความเสียหายต่อชีวิตสุขภาพอนามัยหรือทรัพย์สิน

ของผู้ใดผู้ก่อมลพิษมีหน้าที่ชดเชยความเสียหายดังกล่าวให้แก่ผู้ได้รับความเสียหายตามปฏิญญาริโอฯใน

หลักการที่16

หลักความรับผิดเด็ดขาดทางแพ่ง (strictCivil liability) เป็นหลักกฎหมายที่กำหนดให้ผู้ที่ก่อให้





หลัง เรียน1. ความหมายในทางชีววิทยา นิเวศวิทยา และวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม ได้ให้ความหมาย “สิ่ง

แวดล้อม” ว่าหมายถึง “องค์รวมปัจจัยของภาวะปัจจัยทางกายภาพ เคมีและชีวภาพที่อยู่โดยรอบและมี

ปฏิสัมพันธ์กับสิ่งมีชีวิตหรือระบบนิเวศ”(Inbiology,ecology,andenvironmentalscience,anenvi-

ronmentisthecomplexofphysical,chemical,andbioticfactorsthatsurroundandactupon

anorganismorecosystem)

1-36

มสธ มสธ


สธ


สธ

มสธ มสธ

ความหมายของ “สิ่งแวดล้อมธรรมชาติ” หมายความถึงสภาวะของสิ่งแวดล้อมที่เกือบจะไม่ได้รับ

ผลกระทบใดๆจากกิจกรรมของมนุษย์ (Thethenaturalenvironment issuchan environmentthat

isrelativelyunaffectedbyhumanactivity)

2. เมื่อมีการจัดตั้งศาลปกครอง ได้กำหนดให้บุคคลอาจฟ้องคดีสิ่งแวดล้อมต่อศาลปกครองได้

กล่าวคือให้ศาลปกครองมีอำนาจพิจารณาคดีที่อาจจะมีผู้ได้รับความเดือดร้อนหรือเสียหายจากการกระทำ

หรือละเว้นการกระทำของหน่วยงานของรัฐหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐตามพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและ

วิธีพิจารณาคดีปกครองพ.ศ.2542มาตรา42ซึ่งบัญญัติว่า“ผู้ใดได้รับความเดือนร้อนหรือเสียหายหรืออาจ

จะเดือดร้อนหรือเสียหายโดยมิอาจหลีกเลี่ยงได้อันเนื่องมาจากการกระทำหรืองดเว้นการกระทำของหน่วย

งานทางปกครองหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐหรือมีข้อโต้แย้งเกี่ยวกับสัญญาทางปกครองหรือกรณีอื่นใดที่อยู่ใน

เขตอำนาจศาลปกครองดังที่ได้บัญญัติไว้ในมาตรา9และในการแก้ไขหรือบรรเทาความเดือดร้อนหรือความ

เสยีหายหรอืยตุิขอ้โต้แยง้นัน้ตอ้งมีคำบงัคบัตามที่กำหนดในมาตรา72ผู้นัน้มีสทิธิฟอ้งคดีตอ่ศาลปกครองได”้

3. วัตถุประสงค์หลักและเงื่อนไขที่จำเป็นสำหรับการพัฒนาที่ยั่งยืน (OverarchingObjectives

andEssentialRequirementsforSustainable development)ได้แก่

1)การพัฒนาเศรษฐกิจการพัฒนาสังคมและการคุ้มครองสิ่งแวดล้อม

2)การขจัดความยากจน การเปลี่ยนแบบแผนของการผลิตและการบริโภค การคุ้มครอง

และจัดการทรัพยากรธรรมชาติซึ่งเป็นฐานของการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมการพัฒนาที่ยั่งยืนในกระแส

โลกาภิวัฒน์การสาธารณสุขกับการพัฒนาที่ยั่งยืน

3) การพัฒนาที่ยั่งยืนจะบรรลุผลสำเร็จได้ ต้องประกอบด้วย การร่วมกันของทุกฝ่ายที่

เกี่ยวข้องในลักษณะของการเป็นหุ้นส่วนหรือภาคีทั้งในระหว่างรัฐบาลกับรัฐบาลและระหว่างรัฐบาลกับกลุ่ม

ประชาสังคมการเสริมสร้างให้เกิดธรรมาภิบาลทั้งในระดับชาติและระดับนานาชาติการเสริมสร้างสันติภาพ

ความมั่นคงเสถียรภาพและความเคารพในสิทธิมนุษยชนและเสรีภาพขั้นมูลฐานรวมทั้งสิทธิต่อการพัฒนา

Documents

หน่วยที่ แนวคิดพื้นฐานของ กฎหมายสิ่งแวดล้อมlaw.stou.ac.th/dynfiles/Ex.41706-1.pdf · แวดล้อมหน่วย