Á undanförnum árum hefur fjöldi bíla, notkunartíðni þeirra og ökuhraði aukist mjög á Íslandi. Vissulega hefur líka öryggi bíla og notkun öryggisbúnaðar aukist,

Valdimar Briem

Umferetharfraeligethsla iacute skoacutelum

Skyacutersla til samgoumlnguraacuteethuneytisins iacute desember 2008

Efnisyfirlit Samantekt 3

Summary 5

Formaacuteli 7

Inngangur 9

Umferetharfraeligethsla 18

Umferetharfraeligethsla innan iacuteslenska skoacutelakerfisins 19

Umferetharfraeligethsla innan skoacutelakerfis aacute hinum Norethurloumlndunum fjoacuterum 26

Umferetharfraeligethsla iacute oumlethrum loumlndum vesturevroacutepu 36

Uacutettektir aacute umferetharfraeligethslu innan skoacutelakerfis 37

Iacuteslenskir grunnskoacutelar 37

Uacutettektir aacute umferetharfraeligethslu iacute iacuteslenskum grunnskoacutelum 39

Staetha umferetharfraeligethslu aacute yacutemsum stigum grunnskoacutelans 45

Fyrri tilloumlgur um umferetharfraeligethslu aacute Iacuteslandi 48

Uacutettektir aacute umferetharfraeligethslu iacute erlendum grunnskoacutelum 50

Aacuterangur umferetharfraeligethslu 58

Aacuterangur umferetharfraeligethslu innan grunnskoacutelans 58

Aacuterangur oumlkunaacutems iacute skoacutelum 60

Umraeligetha 64

Staetha umferetharfraeligethslu 64

Markmieth umferetharfraeligethslu 66

Skipulag umferetharfraeligethslu 66

Aethferethir vieth umferetharfraeligethslu 69

Hlutlaeliggt mat aacute aacuterangri umferetharfraeligethslu 71

Naacutemsefni 72

Fyrri tilloumlgur um umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum aacute Iacuteslandi 73Niethurstoumlethur 80

Meeth loumlgum skal land byggja 81

Tilloumlgur 81Tilvitnanir 86THORNakkir 93Um houmlfund 94

Samantekt Aacute undanfoumlrnum aacuterum hefur fjoumlldi biacutela notkunartiacuteethni thorneirra og oumlkuhraethi aukist mjoumlg aacute Iacuteslandi Vissulega hefur liacuteka oumlryggi biacutela og notkun oumlryggisbuacutenaethar aukist og vegur thornaeth upp aacute moacuteti thorneirri slysahaeligttu sem aukin umfereth hefur iacute foumlr meeth seacuter Haeligtta oacutevarinna barna thorneas gangandi eetha hjoacutelandi aacute thornviacute aeth lenda iacute umferetharslysi er toumlluvert meiri en fullorethinna en fjoumlldi slysa minnkar thornoacute af thornviacute aeth boumlrn ferethast stoumlethugt minna gangandi og aacute hjoacuteli en aacuteethur

Samtiacutemis thornrengir biacutelaumferethin aelig meir aeth uacutetivistarsvaeligethum barna og takmarkar frelsi thorneirra og thornekkingu aacute umhverfinu Heacuter vieth baeligtist skortur aacute eiginlegri umferetharoumlryggis-fraeligethslu sem minnkar moumlguleika barnanna aacute aeth raacuteetha vieth haeligttur iacute umhverfinu THORNessar afdrifariacuteku breytingar aacute daglegu liacutefi barna eru thornviacute valdandi aeth endurskoetha thornarf aethstaeligethur thorneirra og oumlryggi iacute umferethinni og thornaacute ekki siacutest thornaacute fraeligethslu um thornessi maacutel sem boumlrnum og unglingum er veitt iacute skoacutelum landsins iacute dag

Skyacuterslan inniheldur fyrst stutta lyacutesingu aacute stoumlethu umferetharoumlryggis barna heacuter aacute Iacuteslandi iacute samanburethi vieth umferetharoumlryggi barna iacute naacutegrannaloumlndum okkar Oumlryggi iacute umferethinni er heacuter skyacutert sem ein hlieth thorness kerfis sem umferethin myndar iacute umhverfi okkar iacute heild Siacuteethan kemur yfirlit yfir thornaacute umferetharfraeligethslu sem boumlrnum stendur til boetha heacuter aacute landi og uacutettektir sem gerethar hafa verieth aacute umferetharfraeligethslunni og thornviacute naeligst gerethur samanburethur vieth stoumlethu maacutela iacute naacutegrannaloumlndunum Aacuterangri fraeligethslunnar er svo lyacutest meeth hliethsjoacuten af viacutesindalegum rannsoacuteknum thornar sem hann hefur verieth metinn aacute hlutlaeliggan haacutett einkum meeth tilliti til moumlguleika fraeligethslunnar til aeth draga uacuter slysahaeligttu barna iacute umferethinni Formleg uppbygging umferetharfraeligethslu aacute Iacuteslandi er athugueth gildandi loumlgum og reglugereth lyacutest thornaeligr tilloumlgur raeligddar sem settar hafa verieth fram til uacuterboacuteta aacute undanfoumlrnum aacuteratugum og aeth endingu lagethar fram nyacutejar tilloumlgur um heildstaeligetha og raunhaeligfa umferetharfraeligethslu innan iacuteslenska skoacutelakerfisins

THORNegar gerethar eru aacuteaeligtlanir um aeth minnka haeligttuna aacute thornviacute aeth boumlrn verethi fyrir slysum og oacutehoumlppum iacute umferethinni er nauethsynlegt aeth taka tillit til fjoumllmargra atrietha sem varetha skipulagningu umferetharinnar og umhverfis barnanna og einkum markvissa fraeligethslu barnanna um reglur og haeligttur sem tengjast thornessu umhverfi

a) Skipulag umferetharumhverfis barna Iacute aacuteaeligtlunum um byggingu umferetharmann-virkja (td hringtorga eetha mislaeliggra gatnamoacuteta) eru boumlrn sjaldan houmlfeth til vieth-miethunar sem notendur THORNessi mannvirki miethast einkum vieth thornaeth aeth auethvelda flaeligethi biacutelaumferethar THORNviacute gleymast oft vieth skipulagninguna svo sjaacutelfsagethir hlutir sem gangsteacutettir hjoacutelabrautir og undirgoumlng svo aeth leiksvaeligethi barna seacuteu ekki nefnd

b) Umferetharfraeligethsla barna Aacute Iacuteslandi fer fraeligethslan fram aacute yacutemsum skoacutelastigum og er skilgreind iacute aethalnaacutemskraacute sem hluti af bdquoliacutefsleiknirdquo Greininni liacutefsleikni er aeligtlueth aeth jafnaethi ein kennslustund aacute viku en samkvaeligmt aacutekvaeligethum aethalnaacutemskraacuter iacute liacutefsleikni eru nemendum ekki kennd thornau fraeligethi sem naacutemsgreinin byggist aacute bdquoLiacutefsleiknirdquo er auk thorness einkar oacuteljoacutest hugtak sem margir hafa eigin skil-greiningar aacute Naacutemsefni skortir aeth mestu fyrir greinina sem og seacutermenntaetha kennara til umferetharfraeligethslunnar THORNetta inniber aeth boumlrnin faacute iacute raun afar litla eiginlega umferetharfraeligethslu innan grunnskoacutelans

Umhverfi barna iacute umferethinni er ekki raeligtt seacuterstaklega iacute thornessari skyacuterslu heldur einkum fraeligethsluumhverfi thorneirra Til thorness aeth umferetharfraeligethsla eins og reyndar oumlll oumlnnur fraeligethsla eigi aeth geta borieth aacuterangur veretha yacutemis skilyrethi aeth vera uppfyllt Loumlg og reglugerethir veretha aeth vera fyrir hendi svo aeth thorneir sem skipuleggja og framkvaeligma fraeligethsluna viti hvernig ganga eigi til verka Leggja verethur aeth moumlrkum naeliggilegt opinbert fjaacutermagn til aeth skapa reacutett umhverfi og tiacutema til fraeligethslunnar mennta kennara og aethra fraeligethsluaethila og skapa vietheigandi fraeligethsluefni Setja verethur upp tengslanet sem naeligr til allra thorneirra sem aeth fraeligethslunni koma thornaacute ekki siacutest foreldra og barna Aeth endingu er nauethsynlegt aeth byggja inn raunhaeligft aacuterangursmat aacute oumlllum stigum fraeligethslunnar til thorness aeth aeligtiacuteeth seacute ljoacutest aeth reacutett seacute farieth aeth og innihald fraeligethslunnar komist til skila aacute reacutettan haacutett Endanlegan aacuterangur verethur svo aeth meta iacute ljoacutesi eiginlegra breytinga slysatiacuteethni meethal barna iacute umferethinni

Iacute skyacuterslunni er einnig raeligtt hvort raacuteethlegt seacute aeth faeligra oumlkunaacutem inn iacute grunnskoacutelann Iacute loumlndum thornar sem sliacutekt hefur verieth gert erlendis hefur thornetta gefieth slaeligman eetha engan aacuterangur thornegar miethaeth er vieth hegethun nyacutelietha og slysatiacuteethni thorneirra iacute umferethinni Suacute kunnaacutetta sem aacuteunnist hefur iacute oumlkunaacutemi innan skoacutela hefur yfirleitt ekki reynst varanleg neacute hefur huacuten leitt til aukins umferetharoumlryggis

Aacute undanfoumlrnum thornrem aacuteratugum hefur unglingum iacute efstu bekkjum grunnskoacutela heacuter aacute landi verieth boethieth upp aacute fornaacutem aeth oumlkunaacutemi sem er umferetharoumlryggisfraeligethsla en ekki oumlkunaacutem Kostur hefur verieth gefinn aacute thornessum naacutemskeiethum sem venjulega hafa verieth vinsaeligl meethal nemenda sem valgrein THORNau hafa ekki verieth aacute aethalnaacutemskaacute en stundum aacute skoacutela-naacutemskraacute Enda thornoacutett allt bendi til aeth thornessi fraeligethsla hafi verieth til goacuteeths hefur aacuterangur naacutemskeiethanna ekki verieth metinn hlutlaeliggt Aeth oumlethru joumlfnu maacute aeligtla aeth oumlll raunhaeligf umferetharfraeligethsla auki oumlryggi og baeligti hegethun unglinga iacute umferethinni THORNoacute er ljoacutest ef tekieth er tillit til reynslu annarra thornjoacuteetha aeth thornaeth er oacuteraacuteeth aeth meta umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum til eininga iacute oumlkunaacutemi eetha flytja sjaacutelft oumlkunaacutemieth aacute einhvern haacutett inn fyrir veggi skoacutelans

Heacuter aacute landi hefur aacute siacuteethasta aacuteratug auk thornessa verieth komieth aacute stigbundnu oumlkunaacutemi eftir og utan skoacutela meeth lagalegu iacutevafi mati nyacutelietha aacute eigin aacuterangri refsipunktum og endur-haeligfingu Allt bendir til aeth thornessi tilhoumlgun oumlkunaacutems gefist vel en aacuterangurinn hefur enn ekki verieth metinn hlutlaeliggt THORNannig mat er nauethsynlegt til thorness aeth haeliggt eigi aeth vera aeth draga haldbaeligrar og naacutekvaeligmar aacutelyktanir um hvort eiginlegur aacuterangur seacute fyrir hendi og ef svo er iacute hverju hann felist Aeth oumlethrum kosti liggja einungis fyrir aacutegiskanir og oacuteskhyggja

Til thorness aeth umferetharfraeligethsla skili sem bestum aacuterangri verethur huacuten baeligethi aeth byrja snemma helst aacute leikskoacutelastigi og halda aacutefram eins lengi og auethieth er fram aacute fullorethinsaacuter Aethlaga verethur fraeligethsluna gaumgaeligfilega eftir aldri og thornroska nemanda og augljoacutest er aeth barn sem er aeth laeligra aeth forethast thornaeth aeth veretha undir biacutel aacute umferethargoumltu thornarf aethra fraeligethslu en verethandi oumlkuleyfishafi enda thornoacutett hluti thorneirrar kunnaacutettu sem siacuteethari aethilinn aacutevann seacuter sem barn geti komieth honum aeth goacuteethum notum vieth aeth forethast aeth aka yfir barnieth aacute goumltunni Fraeligethslan aacute seacuterhverju aldursstigi verethur aeth vera vel skipuloumlgeth ef huacuten aacute aeth geta skilaeth seacuter meeth tilheyrandi naacutemsefni og seacuterhaeligfethri kennslu sem miethast vieth aethstaeligethur hverju sinni Hlutlaeliggt mat aacute aacuterangri er alltaf nauethsynlegt og bestur aacuterangur naeligst meeth goacuteethri samvinnu kennara foreldra barna og annarra thorneirra sem bera velfereth barnanna fyrir brjoacutesti

Summary In Iceland during the last decade or so there has been a marked increase in the number of cars their frequency of use and their speed In-car safety and the use of safety equipment has increased and this counteracts to some extent the accident risk that the increased traffic density entails The risk of unprotected children pedestrians and cyclists being involved in traffic accidents is considerably greater than that of adults but also in these groups the accident rate has decreased during this period due to children travelling increasingly less on foot or bicycle but more as car passengers

At the same time automotive traffic crowds out childrenrsquos play areas limits their knowledge and use of the environment and consequently also their autonomy Furthermore lack of actual traffic safety education reduces childrenrsquos chances of being able to cope with unexpected dangers that crop up in the environment This drastic change in childrenrsquos daily life necessitates a thorough revision of their condition as it relates to safety in traffic in particular the education on these matters that children and adolescents receive in school today

This report includes firstly a short description of the present state of childrenrsquos traffic safety in Iceland and how it relates to such safety in the Nordic countries This is followed by an overview of the traffic education currently offered national surveys of traffic education to date and a comparison with similar surveys in other western European countries Objective evaluations of traffic safety education are presented which indicate that the education reduces childrenrsquos traffic accident risk Lastly the structure of traffic education in Iceland is examined existing laws and regulations described improvement proposals made over the last decade discussed and a new set of proposals for a holistic and realistic traffic education put forward

When planning to reduce childrenrsquos risk of accidents and injuries in traffic it is necessary to take into account many different factors related to the structure of both the childrenrsquos traffic environment and their education about this environment

a) Planning childrenrsquos traffic environment Children are seldom used as reference in plans of structural changes in the physical traffic environment and their communication needs and possible use of such structures are rarely taken into consideration Such structures are chiefly intended to facilitate the flow of auto-motive traffic Consequently elementary details such as pavements bicycle paths and pedestrian tunnels are often forgotten not to mention childrenrsquos playgrounds

b) Childrenrsquos traffic education In Iceland traffic education is provided at different school levels and defined as a part of rdquoLife skillsrdquo The subject of Life skills is allotted one teaching hour a week but according to the national curriculum pupils should not be taught this subject () The contents of Life skills are not clearly defined and many users have their own idiosyncratic definitions of it Textbooks and instructions for the subject are for the most part unavailable as are specialised teachers for traffic education This means that children actually get very little traffic education in Icelandic primary schools

This report does not address childrenrsquos physical traffic environment as such but chiefly focuses on their educational environment In order for traffic education as in fact all

other education to be effective various prerequisites must be met Thus clear laws and regulations must be available so that those who organise and provide the education can know how they should go about their task The authorities must provide sufficient financial resources educate teachers and other educational staff and provide instruc-tional materials A connective network must be established extending to all those who provide the education as well as parents and children Lastly but not least effective evaluation of the results must be incorporated at all levels of the education so that it is clear that the right methods are being used and that educational contents are being correctly passed on The ultimate test of the effectiveness of traffic safety education is a reduced traffic accident rate among children

The report also discusses the consequences of providing driver training in secondary schools Where this has been done in other countries it has produced adverse effects or at best no discernable improvement in novice driversrsquo behaviour and accident rate in traffic The knowledge gained in driver education in schools has generally been transient and not reflected in increased traffic safety During the last three decades secondary school pupils in Iceland have been offered the opportunity to carry out preparatory studies for driver education which includes traffic education and not driver training These courses which have been popular among pupils are optional and not a part of the national curriculum but sometimes represented in local school curricula While this educational effort seems to have produced good results it has not been evaluated objectively Other things being equal it is reasonable to suppose that all realistic traffic education will increase traffic safety and improve the traffic behaviour of young people but considering experience in other countries it is inadvisable to include traffic education course merits obtained in secondary school in subsequent driver licensing or move the driver education itself in any form inside secondary schools

Graduated driver training outside and after secondary school has been introduced in Iceland successively over the last decade where it includes regular follow-up self-evaluation legal contingents penal points and rehabilitation Everything points to good results from this kind of driver training but again the results have not been evaluated objectively Such evaluation is necessary if tenable and precise conclusions are to be reached concerning the existence and nature of its effects

In order for traffic education to have optimal effects it must begin early preferably in nursery school and continue for as long possible into adulthood It is necessary to adapt the education carefully to the age and development of the pupils and it is clear that a child who is learning to avoid being run down by a car on a busy road needs different education than a learner driver even if some of the knowledge that the latter acquired as a child can be useful to himher in avoiding running over a child in the street The education at any age level must be well organised if it is to have the desired effect with the appropriate educational materials and specialised teaching tailored to the actual situation Objective evaluation is always necessary and the best effect will be obtained through good collaboration between teachers parents children and all others who care about childrenrsquos welfare

Formaacuteli Samgoumlnguraacuteethuneytieth foacutel skyacutesluhoumlfundi nuacuteverandi verkefni iacute juacuteliacute 2007 sem lieth iacute aacutetaki til aeth moacuteta heildstaeligetha aacuteaeligtlun um umferetharfraeligethslu barna iacute grunnskoacutelum Samningur vieth Umferetharstofu og Samgoumlnguraacuteethuneyti var undirritaethur iacute desember 20071 Verkefnieth felur einkum iacute seacuter aeth rannsaka og lyacutesa nuacuteverandi inntaki og framkvaeligmd umferethar-fraeligethslu barna aacute Iacuteslandi aeth kanna hvernig sliacutekri kennslu seacute haacutettaeth erlendis aeth moacuteta tilloumlgur aeth sliacutekri kennslu heacuter aacute landi fyrir boumlrn iacute grunnskoacutela iacute samraeligmi vieth thornaeth sem best gerist iacute naacutegrannaloumlndum okkar aeth teknu tilliti til iacuteslenskra staethhaacutetta Einnig aeth moacuteta tilloumlgur um gereth naacutemsefnis vegna umferetharfraeligethslu barna iacute skoacutelum

Skyacutersluhoumlfundur hefur aacute undanfoumlrnum aacuterum unnieth aeth thornviacute aeth vekja athygli aacute thornessum maacutelum heacuterlendis og erlendis Hann hefur aacuteethur stundaeth rannsoacuteknir iacute Sviacutethornjoacuteeth ma aacute umferetharoumlryggi og -fraeligethslu barna og tekieth thornar thornaacutett iacute opinberri umraeligethu um thornessi maacutel Stefna iacuteslenskra stjoacuternvalda vieth naacutemskraacutergereth grunnskoacutela td hvaeth varethar fraeligethslu barna iacute umferetharoumlryggi hefur aeth liacutekindum orethieth fyrir aacutehrifum af stefnu annarra norraelignna skoacutelayfirvalda iacute thornessum maacutelum THORNviacute er mikilvaeliggt aeth bera saman moacutetun og uacutetkomu umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum aacute hinum Norethurloumlndunum vieth thornaeth sem gerst hefur heacuter aacute landi og taka tillit til thorness iacute nuacuteverandi verkefni

Erfitt hefur stundum reynst aeth faacute hlutlaeligg goumlgn um sumt af thornviacute sem verkefnieth spannar yfir en thornaeth er alltaf mikivaeliggt aeth liacuteta vandlega til gaeligetha gagnanna Margviacuteslegt efni er nuacute faacuteanlegt aacute veraldarvefnum (bdquovefnumrdquobdquonetinurdquo) Sumt af thornessu efni er liacuteka til iacute prentuethu formi en annaeth maacute einungis naacutelgast meeth aethstoeth veftengdrar toumllvu Oftast getur thornaacute lesandinn sjaacutelfur prentaeth efnieth Iacute tilvitnununum heacuter aeth neethan er vitnaeth iacute thornaeth form boacuteka skyacuterslna eetha greina sem aethgengilegast er fyrir lesandann Stundum er thornetta thornaacute tilvitnun iacute veffang THORNegar um er aeth raeligetha uacutetgefnar baeligkur eetha greinar sem ekki eru aethgengilegar aacute netinu meeth leyfi uacutetgefanda er vitnaeth iacute hina prentuethu uacutetgaacutefu THORNess ber aeth gaeligta aeth veraldarvefurinn er frjaacutels miethill sem hver einstaklingur getur fengieth aethgang aeth Efni sem birt er aacute netinu er oft ekki ritskoethaeth og verethur thornviacute lesandinn aeth hafa vissan fyrirvara aacute gildi upplyacutesinga sem koma uacuter thornannig greinum eetha pistlum THORNetta aacute ma vieth um bdquofraeligethilegarrdquo upplyacutesingar uacuter gagnaboumlnkum sem Wikiacutepediacuteu eetha blogg hinna eetha thornessara sjaacutelfuacutetnefndra bdquoseacuterfraeligethingardquo

Skyacuterslan hefur einkum tvennan tilgang Huacuten er iacute fyrsta lagi aeligtlueth starfshoacutepi samgoumlngu-raacuteethuneytisins um umferetharfraeligethslu barna iacute grunnskoacutelum (sjaacute toumlflu 1) sem og oumlethrum starfsmoumlnnum samgoumlnguraacuteethuneytis og Umferetharstofu til hliethsjoacutenar iacute starfi varethandi thornessi maacutel Skyacuterslan er iacute oumlethru lagi aeligtlueth oumlllum thorneim sem hafa aacutehuga aacute umferetharfraeligethslu og oumlryggi barna iacute umferethinni ekki siacutest thorneim sem aacute einhvern haacutett vinna aeth thornessum maacutelum Skyacutersluhoumlfundur hefur fraacute thornviacute iacute juacuteniacute aacute siacuteethasta aacuteri verieth iacute sambandi vieth meethlimi starfshoacuteps samgoumlnguraacuteethuneytisins setieth nokkra fundi og fengieth thornar upplyacutesingar og gefieth aacutelit sitt aacute seacuterfraeligethilegum atriethum sem varetha starf hoacutepsins

1 Upphaflega var aacutekveethieth aeth skyacuterslan skyldi afhendast iacute aacuteguacutest 2008 Aacute fundi iacute samgoumlnguraacuteethuneytinu thorn 20 maiacute 2008 thornar sem viethstaddir voru samgoumlnguraacuteethherra raacuteethuneytisstjoacuteri formaethur starfshoacuteps sam-goumlnguraacuteethuneytisins og nuacuteverandi skyacutersluhoumlfundur var gert aeth skyacuterslan myndi innihalda auk uacutettektar aacute umferetharfraeligethslu barna iacute grunnskoacutelum samkv naacutemskraacute uacutettekt aacute fornaacutemi fyrir oumlkunaacutem innan grunnskoacutela og moumlgulegum afleiethingum thorness Taldi raacuteherra thornaeth vaelignlegt til thorness aeth oumlllum thornessum maacutelum yrethi sem best skil gereth aeth afhending skyacuterslunnar yrethi seinna en aacute thorneim tiacutema sem tilskilinn hafethi verieth iacute samningi THORNetta var aacutekveethieth

Tafla 1 Starfshoacutepur samgoumlnguraacuteethuneytis um umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum

Nafn Seacuterfraeligethisvieth Stofnun

Birna Hreietharsdoacutettir Formaethur Samgoumlnguraacuteethuneyti

Guethni Olgeirsson Fraeligethsla grunnskoacutelabarna Menntamaacutelaraacuteethuneyti

Karin Erna Elmarsdoacutettir Fraeligethsla Leikskoacutelabarna Umferetharstofa

Knuacutetur Hafsteinsson Oumlkunaacutem Oumlkukennarfeacutelag Iacuteslands

Sigurethur Arnar Sigurethsson Samhaeligfing umferetharfraeligethslu Grundaskoacuteli

Tryggvi Jakobsson Gerethuacutegaacutefa naacutemsgagna Naacutemsgagnastofnun

THORNessi skyacutersla er aeth hluta byggeth aacute aacutefangaskyacuterslu til starfshoacuteps samgoumlnguraacuteethuneytisins sem skilaeth var snemma iacute apriacutel sl og eru sumir kaflar hennar liacutetieth breyttir fraacute thornviacute sem thornar birtist Siacuteethari kaflar skyacuterslunnar eru thornoacute flestir nyacuteir Aacutehersla hefur verieth loumlgeth aacute fernt

i aeth lyacutesa fyrirkomulagi og aethstaeligethum umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum aacute Iacuteslandi og bera hana saman vieth thornaeth sem tiacuteethkast iacute oumlethrum loumlndum einkum uacutet fraacute thorneim lausnum sem fraeligethsluyfirvoumlld hafa gripieth til

ii aeth lyacutesa aacuterangri umferetharfraeligethslu iacute helsta aeligtlunarverki hennar thorne aeth auka getu barna aacute yacutemsum aldri til aeth forethast haeligttur og oumlethlast faeligrni iacute iacute umferethinni

iii aeth raeligetha thornaeligr lausnir sem notast hefur verieth vieth iacute umferetharfraeligethslu barna baeligethi thornaeligr sem hafa reynst vel og thornaeligr sem ekki hafa gefieth tilaeligtlaethan aacuterangur

iv aeth leggja fram almennar tilloumlgur sem geta orethieth til leiethbeiningar thorneim sem skipuleggja umferetharfraeligethslu og veita hana boumlrnum til thorness aeth boumlrnin verethi aacute sem flestan haacutett oumlruggari vegfarendur og lendi ekki iacute slysum

Innihald skyacuterslunnar speglar margra aacutera vinnu aeth thorneim maacutelum sem um er fjallaeth Reynt hefur verieth aeth gera hana sem aethgengilegasta oumlllum lesendum en thorneim sem vilja kynna seacuter maacutelin niethur iacute kjoumllinn eetha hafa aacutehuga aacute seacuterfraeligethilegri umfjoumlllun um thornessi efni er viacutesaeth aacute tilvitnanir thornaeligr sem finna maacute iacute lok skyacuterslunnar Samkvaeligmt samningi thorneim sem undirritaethur var iacute desember 2007 er Umferetharstofa aacutebyrgur eigandi skyacuterslunnar fraacute og meeth samningslokum

THORNess ber aeth gaeligta aeth tilvitnanir og ritaskraacute iacute skyacuterslunni eru settar upp samkvaeligmt thorneim reglum sem teknar hafa verieth fram af American Psychological Association og notaethar eru af fjoumllda tiacutemarita og annarra uacutetgefenda viacutesindarita aacute althornjoacuteethlegum vettvangi THORNoacute meeth thorneirri undantekningu aeth heacuter er iacute iacuteslenskum houmlfundanoumlfnum fornafnieth haft fyrst og er thornaeth ekki skammstafaeth

Reykjaviacutek iacute desember 2008

skyacutersluhoumlfundur

Inngangur Boumlrnin eru aacute aacutebyrgeth okkar allra

Umferetharoumlryggi barna er aethkallandi verkefni iacute nuacutetiacutemathornjoacuteethfeacutelagi okkar ekki siacutest vegna thorness hve umferetharthornungi og hraethi farartaeligkja hefur aukist giacutefurlega aacute siacuteethustu aacuteratugum THORNessi feacutelagslega thornroacuteun hefur thornaeligr afleiethingar aeth haeligtta barna aacute thornviacute aeth lenda iacute slysi eykst aeth miklum mun thornegar thornau veretha sjaacutelfstaeligethir thornaacutetttakendur iacute umferethinni THORNessi einfalda staethreynd aacute seacuter yacutemsar floacuteknar aacutestaeligethur sem farieth verethur yfir heacuter aeth neethan Iacute flestum loumlndum heims baeligethi thorneim sem kennd eru vieth thornroacuteun og thorneim sem aacutelitin eru hafa gengieth iacute gegnum sliacutekt ferli eru gerethar einhverjar raacuteethstafanir til thorness aeth halda niethri fjoumllda thorneirra slysa sem boumlrn veretha fyrir iacute umferethinni THORNetta tekst misjafnlega

Barnasaacutettmaacuteli Sameinuethu thornjoacuteethanna toacutek gildi aacuterieth 1990 Iacute honum stendur ma

bdquoAethildarriacuteki skulu gera allar vietheigandi raacuteethstafanir aacute sviethi loumlggjafar stjoacuternsyacuteslu feacutelags- og menntunarmaacutela til aeth vernda barn gegn hvers kyns liacutekamlegu og andlegu ofbeldi meiethingum misnotkun vanraeligkslu skeytingarleysi illri meethfereth eetha notkun thornar aacute meethal kynferethislegri misnotkun meethan thornaeth er iacute umsjaacute annars eetha beggja foreldra loumlgraacuteethamanns eetha loumlgraacuteethamanna eetha nokkurs annars sem hefur thornaeth iacute umsjaacute sinnirdquo (UNICEF 2008a 19 grein 1 maacutelsgrein)

Samkvaeligmt thornessum saacutettmaacutela er okkur skylt aeth vernda boumlrnin fyrir haeligttum einnig thorneim haeligttum sem vieth skoumlpum sjaacutelf iacute og meeth umferethinni

Allt fraacute thornviacute aeth byrjaeth var aeth aka biacutelum eftir vegum landsins hefur moumlnnum verieth kunnugt um aeth illa geti farieth fyrir gangandi vegfarendum sem kunna ekki foacutetum siacutenum forraacuteeth Athyglin beindist heacuter einkum aeth boumlrnum sem aacuteethur fyrr houmlfethu thornann vafasama vana aeth nota goumlturnar sem leikvoumlll THORNaacute var oft litieth aacute boumlrnin sem hindrun iacute vegi biacutelanna og umferetharfraeligethsla suacute sem hafin var snemma aacute fyrri oumlld miethaethist einkum vieth thornaeth aeth boumlrnin laeligrethu aeth vera ekki fyrir (sbr mynd 1)

QuickTimetrade and aTIFF (Uncompressed) decompressor

are needed to see this picture

Mynd 1 Saelignsk umferetharfraeligethsla fraacute aacuterinu 1924 (aethlagaeth eftir Gummeson 2004) Rannsoacuteknir Stinu Sandels sem var proacutefessor iacute saacutelfraeligethi og uppeldisfraeligethi vieth Kennarahaacuteskoacutelann iacute Stokkhoacutelmi iacute Sviacutethornjoacuteeth voru aacute miethri siacuteethustu oumlld meethal fyrstu eiginlegu rannsoacuteknanna aacute umferetharoumlryggi barna THORNaeligr syacutendu fram aacute aeth boumlrn einkum

gangandi og hjoacutelandi boumlrn voru iacute mikilli slysahaeligttu iacute umferethinni enda thornoacutett umferethar-thornunginn vaeligri thornaacute miklu minni en hann er nuacute iacute dag Sandels benti aacute yacutemsa eiginleika og atriethi iacute hegethun barna sem gerethi thornaeth aeth verkum aeth thorneim var haeligttara vieth aeth veretha fyrir slysi en fullorethnum THORNessi atriethi hafa siacuteethan verieth houmlfeth aeth leietharljoacutesi thornegar syacutena aacute fram aacute hvernig auka megi oumlryggi barna iacute umferethinni Yacutemis thorneirra eru talin upp aacute heimasiacuteethu Umferetharstofu (Umferetharstofa 2008a)

Iacute kjoumllfar thornessara rannsoacutekna Stiacutenu Sandels kom fjoumlldi nyacuterra rannsoacutekna baeligethi iacute Sviacutethornjoacuteeth og aacute althornjoacuteethavettvangi Rannsoacuteknirnar miethuethu einkum aeth thornviacute aeth aacutekvaretha naacutenar orsakir thorness aeth boumlrn aacutettu svo erfitt meeth aeth taka thornaacutett iacute umferethinni aacuten thorness aeth veretha fyrir biacutel THORNaacute var gripieth til yacutemissa aethgeretha sem miethuethust aeth thornviacute aeth auka oumlryggi barna og houmlfethu sumar thorneirra verieth teknar fram iacute viacutesindalegum rannsoacuteknum aacute atferli barna vieth raunhaeligfar aethstaeligethur iacute umferethinni Samfara thornessu var reynt aeth byggja upp umferetharmannvirki og iacutebuacuteetharsvaeligethi sem vaeligru thornannig houmlnnueth aeth boumlrn yrethu ekki iacute vegi fyrir umferethinni Umferethin skapar haeligttu

Iacute Sviacutethornjoacuteeth voru aacute sama tiacutema teknar fram hinar sk bdquoSCAFT undirstoumlethureglurrdquo fyrir uppbyggingu umferetharmannvirkja (separation visibilitet differentiering) (Statens Planverk 1967) Starf Stiacutenu Sandels og kollega hennar hafethi haft toumlluvereth samfeacutelagsleg aacutehrif iacute moacutetun thorness hugarfars sem heacuter laacute aeth baki SCAFT reglurnar aacutettu ma aeth tryggja thornaeth (i) aeth oacutevarethir vegfarendur og biacutelaumfereth maeligttust sem minnst (ii) aeth allir veg-farendur yrethu sem syacutenilegastir oumlethrum vegfarendum og (iii) aeth oacuteliacutekar tegundir umferethar faeligru ekki eftir soumlmu vegum svo aeth huacuten flyti fram sem greiethlegast THORNessar reglur urethu svo aeth leietharljoacutesi vieth moacutetun umferetharoumlryggisstefnu fraacute verkfraeligethilegu sjoacutenarmiethi Uppbygging suacute sem aacutetti seacuter staeth iacute Sviacutethornjoacuteeth samkvaeligmt thornessum undirstoumlethureglum var tiltoumllulega traust fraacute oumlryggissjoacutenarhoacuteli seacuteeth og hefur huacuten verieth til fyrirmyndar moumlrgum oumlethrum loumlndum iacute umferetharoumlryggisstarfi thorneirra

Gott daeligmi um samanloumlgeth aacutehrif feacutelagslegra og verkfraeligethilegra raacuteethstafana iacute umferethar-oumlryggismaacutelum er thornaeth aacutetak sem gert var iacute Sviacutethornjoacuteeth aacute ruacutemum tveim aacuteratugum fraacute byrjun aacutettunda aacuteratugs fram aacute miethjan tiacuteunda aacuteratug fyrri aldar Aacute thorneim tiacutema minnkaethi thornar hlutfallslegur fjoumlldi slysa iacute umferethinni niethur iacute thornann allra minnsta iacute heimi og thornaacute um leieth kostnaethur thornjoacuteethfeacutelagsins vegna thornessara slysa THORNar aacute meethal minnkaethi fjoumlldi alvarlegra slysa gangandi og hjoacutelandi barna iacute umferethinni 1985 niethur iacute einn tiacuteunda hluta thorness sem thornau houmlfethu verieth 1966 Aeth lokum leiddi svo thornessi thornroacuteun til aukinnar velferethar og aacutenaeliggju thornjoacuteethfeacutelagsthornegnanna Fraacute miethjum niacuteunda aacuteratugnum hefur hins vegar tiacuteethni umferethar-slysa iacute Sviacutethornjoacuteeth einungis laeligkkaeth liacutettillega huacuten haeligkkaethi aacute fyrstu tveim aacuterum thornessarar aldar en hefur siacuteethan minnkaeth iacute sama takti og iacute oumlethrum loumlndum vesturevroacutepu (sjaacute heacuter aeth neethan)

Oumlryggisstefna iacute iacuteslenskum umferetharmaacutelum hefur loumlngum haft saelignsku stefnuna aeth fyrirmynd baeligethi vegna gaeligetha hennar og vegna thorness aeth Sviacutethornjoacuteeth og Iacutesland breyttu svo til samtiacutemis fraacute thornviacute aeth aka fram vinstra megin til aeth aka haeliggra megin vegar THORNetta leiddi baeligethi til samkenndar vieth saelignska umferetharoumlryggisstefnu og thorness aeth haeliggt var aeth nota liacutekar lausnir aacute liacutekum vandamaacutelum iacute umferethinni

Aacute siacuteethustu aacuteratugum hafa orethieth stoacuterfelldar breytingar aacute samgoumlngum umferetharhaacutettum og oumlryggismaacutelum auk baeligttrar biacutelataeligkni og aukins oumlryggis iacute biacutelum ekki bara heacuter aacute landi heldur liacuteka iacute oumlethrum loumlndum vesturevroacutepu Allt thornetta hefur leitt til thorness aeth toumlluvert hefur dregieth uacuter tiacuteethni alvarlegra umferetharslysa aacute oumlllu svaeligethinu

THORNraacutett fyrir thornaeth veretha ennthornaacute allt of moumlrg alvarleg slys iacute umferethinni Ein aacutestaeligethan fyrir thornessu er aeth samfara ofannefndum breytingum hefur baeligethi fjoumlldi og aksturshraethi farartaeligkja aukist aeth mun Hefur thornaeth iacute foumlr meeth seacuter aeth slysin ekki siacutest thornegar oacutevarethir vegfarendur veretha fyrir biacutelum veretha stoumlethugt alvarlegri Samt eru stoumlethugt uppi aacute borethi kroumlfur um meiri leyfilegan hraetha jafnvel iacute hverfum thornar sem boumlrn eru aacute fereth thornar sem haacutemarkshraethi aeligtti ekki aeth vera haeligrri en 30 kmklst Mynd 2 syacutenir liacutekindi thorness aeth oacutevarinn vegfarandi sem verethur fyrir biacutel laacutetist iacute slysinu Myndin bendir aacute aeth algert oacuteraacuteeth er aeth leyfa yfirleitt hraethari akstur en 50 kmklst iacute thorneacutettbyacuteli thornar sem umferethartiacuteethni gangandi og hjoacutelandi vegfarenda er sem nokkru nemur

Mynd 2 Liacutekindi aacute dauetha oacutevarins vegfaranda [Probability of death] afstaeligtt hraetha farartaeligkis sem ekur aacute vegfarandann [Collision speed (kmh)] (Ashton amp Mackay 1979)

Slysathornroacuteun iacute umferethinni

THORNaeth er mikilvaeliggt aeth rannsaka naacutekvaeligmlega umferetharslys barna iacute samhengi annarra umferetharslysa Almennt maacute greina mikla minnkun aacute alvarlegum slysum iacute umferethinni aacute siacuteethustu aacuteratugum THORNannig getum vieth td seacuteeth aacute mynd 3 aeth banaslysum hefur faeligkkaeth um naeligr tvo thornriethju aacute sl 35 aacuterum aacute oumlllum Norethurloumlndunum fimm (Valdimar Briem 2006a) Fram til 1990 var slysaskraacutening aacute Iacuteslandi fremur oacuteskipuloumlgeth og maacute segja aeth huacuten hafi fyrst verieth fyllilega naacutekvaeligm from 1996 (Valdimar Briem 2006b) THORNraacutett fyrir aeth buacuteast megi vieth aeth oumlll dauethaslys hafi verieth skraacuteeth fyrir 1996 er heacuter einungis syacutendur naacutekvaeligmur samanburethur milli Norethurlandanna fyrir aacuterin 1996-2005 Tiacuteethni dauethaslysa iacute umferethinni var tiltoumllulega stoumlethug aacute aacuterunum 1996-2000 en hefur siacuteethan minnkaeth stoumlethugt aacute oumlllum Norethurloumlndunum heacuter aacute landi from aacuterinu 2003 Aacute Iacuteslandi thornar sem foacutelksfjoumlldi er tiltoumllulega liacutetill hafa tilfallandi breytingar aacute umhverfi og aethstaeligethum mikil aacutehrif aacute syacutenilegan slysafjoumllda THORNviacute eru greinanlegar sveiflur iacute tiacuteethni dauethaslysa einnig staeligrri Aacute mynd 3 maacute liacuteka sjaacute aeth munur er aacute tiacuteethni dauethaslysa iacute Finnlandi og Danmoumlrku og Iacuteslandi annars vegar og hinsvegar iacute Noregi og Sviacutethornjoacuteeth thornar sem thornau eru faacutetiacuteethust

Svipaethar breytingar aacute slysatiacuteethni barna af baacuteethum kynjum iacute umferethinni aacute Iacuteslandi maacute einnig sjaacute aacute mynd 4 sem gefur skyacutert til kynna aeth meethaltiacuteethni thornessara slysa hafi minnkaeth

um meir en thornriethjung aacute thornessu tiacutemabili (Valdimar Briem 2006b) THORNraacutett fyrir thornetta maacute hins vegar einnig sjaacute aeth hlutfallsleg tiacuteethni dauethaslysa barna er tiltoumllulega mjoumlg haacute heacuter aacute landi (sbr mynd 5 Iceland) eetha ruacutemur fjoacuterethungur af oumlllum dauethaslysum iacute umferethinni thornegar miethaeth er vieth hlutfallslegan fjoumllda einstaklinga iacute viethkomandi aldurshoacutepum 2

Fatal traffic accidents in the Nordic CountriesSwedenFinlandNorwayDenmarkIceland

Sweden permilFinland permilNorway permilDenmark permilIceland permil

umber of fatatalities per 100000 inhabitants

Year1970 1980 1990 1996 1998 2002 2005

Mynd 3 THORNroacuteun banaslysa aacute Norethurloumlndum aacute tiacutemabilinu 1970 til 2005 (vinstri skali) Hlutfallsleg thornroacuteun aacute aacuteratugnum fraacute 1996-2005 er einnig syacutend (efra horn th haeliggri skali) THORNar maacute sjaacute aeth tiltoumllulega liacutetill munur er aacute hlutfallslegum fjoumllda slysa iacute umferethinni aacute oumlllum Norethurloumlndunum en thornoacute hefur Sviacutethornjoacuteeth jafnan komieth best uacutet thornar naeligst Noregur en hin thornrjuacute Norethurloumlndin Finnland Danmoumlrk og Iacutesland eru nokkueth svipueth Myndin er tekin uacuter fyrirlestri sem houmlfundur heacutelt nyacutelega (Valdimar Briem 2006a)

OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) hefur aacute siacuteethustu aacuteratugum staethieth fyrir samanburethi aacute thornroacuteun umferetharslysa Iacute nyacutelegri skyacuterslu stofnunar-innar um umferetharoumlryggi barna iacute loumlndum samtakanna (OECD 2004) maacute sjaacute (mynd 5) aeth afstaethan milli fjoumllda dauethaslysa barna iacute umferethinni aacute Norethurloumlndunum fimm sem oumlll eru meethlimir iacute OECD eru nokkurn veginn suacute sama og syacutend var heacuter aeth ofan fyrir dauethaslys foacutelks aacute oumlllum aldri iacute umferethinni aacute Norethurloumlndum (mynd 3) En eins og thornegar hefur verieth bent aacute eru meethalhlutfoumlllin nokkueth oumlnnur td thornar sem dauethaslys barna eru hlutfallslega tvisvar sinnum fleiri aacute Iacuteslandi en iacute Sviacutethornjoacuteeth (sbr mynd 5) Aacute mynd 3 maacutetti hins vegar sjaacute aeth hlutfallieth fyrir oumlll dauethaslys iacute umferethinni aacute Iacuteslandi og iacute Sviacutethornjoacuteeth var ca 43 Af thornessu og oumlethru thornviacute sem aacuteethur var raeligtt maacute sjaacute aeth tiltoumllulega langtum fleiri boumlrn sloumlsuethust iacute umferethinni heacuter aacute landi en iacute Sviacutethornjoacuteeth miethaeth vieth heildarhlutfoumlll dauethaslysa iacute thornessum tveim loumlndum aacute tiacutemabilinu 1996-2000 THORNviacute var iacuteslensk umfereth augljoacuteslega haeligttulegri boumlrnum en saelignsk umfereth var aacute thornessum aacuterum

THORNaeth er greinilegt af mynd 4 aeth slys barna iacute umferethinni voru hlutfallslega tiacuteethust aacute Iacuteslandi aacute aacuterunum 1993-2000 THORNeim byrjaethi aeth faeligkka thornegar aacuterieth 1996 og hefur laeligkkun slysatiacuteethninnar verieth hroumlethust upp uacuter aldamoacutetum Svipaetha thornroacuteun maacute sjaacute iacute moumlrgum 2 Samkvaeligmt Gunnari Geir Gunnarssyni sem seacuter um slysaskraacuteningu Umferetharstofu leacutetust 18 boumlrn iacute umferethinni aacute Iacuteslandi aacute aacuterunum 1998 ndash 2007 en 216 fullorethnir (Gunnar Geir Gunnarsson 2008) Samkvaeligmt toumllfraeligethi Hagstofu Iacuteslands var meethalfjoumlldi barna 3 ndash 16 aacutera aacute sama tiacutema 61382 aacute aacuteri en fullorethinna 17 ndash 90 aacutera 212696 aacute aacuteri (Hagstofa Iacuteslands 2008) Hlutfallsleg tiacuteethni dauethaslysa barna aacute thornessu tiacutemabili var samkvaeligmt thornessum toumllum 293 aacute 100000 aacute aacuteri en fullorethinna 1016 aacute 100000 aacute aacuteri

naacutegrannaloumlndum okkar ss Bretandi sem hafethi eins og sjaacute maacute aacute mynd 6 thornar aeth auki toumlluvert laeliggri slysatiacuteethni en Iacutesland aacute fyrri helmingi tiacutemabilsins 1996-2005 (sbr mynd 5)

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006

DrengurStuacutelka

atiacutersaquon

Aacuter Mynd 4 Slysathornroacuteun iacute umferethinni (oumlll slys meeth meiethslum einnig dauethaslys) hjaacute boumlrnum fram aeth 16 aacutera aldri af baacuteethum kynjum aacute tiacutemabilinu 1991 ndash 2005 (Valdimar Briem 2006b)

QuickTimetrade and aTIFF (LZW) decompressor

Mynd 5 Meethaltiacuteethni dauethaslysa barna 0-14 aacutera iacute umferetharslysum iacute OECD loumlndunum aacute tiacutemabilinu 1996-2000 miethaeth vieth 100 000 einstaklinga iacute aldurshoacutepi (OECD 2004)

Mynd 6 Fjoumlldi alvarlegra slysa thornar aacute meethal dauethaslysa 0-15 aacutera barna iacute umferethinni iacute Bretlandi aacute aacuterunum 1994-2005 (DfT 2007) Laeligkkun slysatiacuteethni hefur verieth meiri en buacuteist var vieth miethaeth vieth sett markmieth stjoacuternvalda um aeth minnka fjoumllda slysa barna til helminga fram til aacutersins 2010

Unglingar eru liacuteka boumlrn

Boumlrn sem eru farthornegar iacute biacutel eru oacuteneitanlega betur varin gegn slysum en boumlrn sem eru iacute umferethinni sem oacutevarethir vegfarendur (gangandi og aacute hjoacuteli) thorneas ef reacutettum oumlryggis-raacuteethstoumlfunum er beitt THORNetta er greinilegt af iacuteslenskum rannsoacuteknum sem gerethar hafa verieth aacute thornviacute tiacutemabili sem heacuter um raeligethir (Margreacutet Saeligmundsdoacutettir 2004 Valdimar Briem amp Kjartan THORNoacuteretharson 2005) Aacutestaeligethan fyrir hinni laeligkkandi slysatiacuteethni meethal barna iacute umferethinni iacute moumlrgum loumlndum versturevroacutepu sem ofan greind daeligmi fraacute Iacuteslandi Bretlandi og Sviacutethornjoacuteeth sanna er aeth oumlllum liacutekindum minni hlutfallsleg thornaacutetttaka gangandi og hjoacutelandi barna iacute umferethinni Ekki eru fyrir hendi hlutlaeliggar rannsoacuteknir sem syacutena beint fram aacute thornetta en flestum er thornaeth noacuteg aeth liacuteta iacute kringum sig til aeth sjaacute hinn minnkandi fjoumllda barna aacute goumltum uacuteti og hinn aukna fjoumllda barna sem eru farthornegar iacute biacutelum

Iacute thornessu kemur thornoacute fram ein aacuteberandi undantekning fraacute laeliggri slysatiacuteethni en huacuten varethar slys unglinga sem eru farthornegar iacute biacutel THORNetta fyribaeligri kemur ekki ljoacuteslega fram iacute liacutenuritunum heacuter aeth ofan en er greinilegt iacute oumlethrum rannsoacuteknum greinarhoumlfundar aacute baeligethi iacuteslenskum og saelignskum toumllfraeligethilegum goumlgnum (Valdimar Briem 2006a 2007) Niethurstoumlethur thornessara rannsoacutekna syacutena thornaeth td ljoacuteslega aeth hlutfall slasaethra farthornega iacute biacutel eykst mjoumlg hratt fraacute 14 til 17 aacutera aldurs en minnkar aftur eftir thornaeth Mynd 7 heacuter aeth neethan syacutenir aeth slasaethir farthornegar iacute thornessum aldurshoacutepi eru aeth meethaltali ca einu aacuteri yngri en slasaethir oumlkumenn Myndin syacutenir einnig aeth thorneir farthornegar sem slasast iacute thornessum slysum eru oftar unglings-stuacutelkur en unglingspiltar en thorneir oumlkumenn sem slasast eru oftar unglingpiltar en unglingsstuacutelkur Svipaeth fyrirbaeligri er einnig fyrir hendi meethal saelignskra unglinga sem eru farthornegar iacute biacutel sbr mynd 8

Heacuter gaeligti maethur kannski getieth seacuter til aeth thorneir unglingar sem slasast iacute thornessum tilfellum seacuteu farthornegar annarra unglinga thorne ungra oumlkumanna sem nyacutebuacutenir eru aeth faacute biacutelproacutef og aeth thornaeth seacuteu thornaacute oftar ungar stuacutelkur sem eru farthornegar hjaacute ungum piltum Hieth haacutea hlutfall slysa ungra oumlkumann hefur verieth syacutent greinilega og uacutetskyacutert skilmerkilega uacutet fraacute saacutelfraeligethilegum thornaacutettum iacute fari thorneirra iacute skyacuterslum uacuter fyrri rannsoacuteknum greinarhoumlfundar og samstarfsmanna hans (Valdimar Briem 2003 Valdimar Briem Aacutesthornoacuter Ragnarsson amp Kjartan THORNoacuteretharson 1999 2000a 2000b 2001 2002 Valdimar Briem Kjartan

THORNoacuteretharson amp Aacutesthornoacuter Ragnarsson 1998 2004) Svipaethar niethurstoumlethur maacute sjaacute iacute rannsoacuteknum sem gerethar hafa verieth aacute althornjoacuteethavettvangi (sbr ofan nefndar skyacuterslur)

-5 0 5 10 15 20

User function genderPassenger boyPassenger girlDriver BoyDriver girl

Age Mynd 7 Aacute Iacuteslandi maacute sjaacute mikla aukningu aacute oumlllum slysum barna iacute biacutel aacute unglingsaacuterum Aukningin byrjar hjaacute 14 aacutera stuacutelkum sem eru farthornegar iacute biacutel og siacuteethan hjaacute 15 aacutera piltum baeligethi farthornegum og oumlkumoumlnnum Mest verethur aukningin hjaacute farthornegum af baacuteethum kynjum thornegar thorneir veretha 16 aacutera og biacutelstjoacuterum thornegar thorneir veretha 17 aacutera (Valdimar Briem 2006a)

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Child and adolescent car passenger accidents

Mynd 8 Tiacuteethni alvarlegra slysa eetha dauethaslysa barna og unglinga sem eru farthornegar iacute biacutel iacute Sviacutethornjoacuteeth aacute aacuterunum 1985-2002 Tiacuteethni thornannig umferetharslysa eykst mjoumlg aacute unglings-aacuterunum Fjoumlldi alvarlegra slysa thornar aacute meethal dauethaslysa er langtum haeligrri aacute aldrinum 15-18 en 3-14 aacutera og meethalfjoumlldi alvarlegra slysa aacute aacuteri iacute thornessum tveim aldurshoacutepum er 907 og 224 thorne samsvarandi hlutfallinu 41 (Valdimar Briem 2008b) Iacute thornessu sambandi er athyglisvert aeth bera saman hlutfallslegan fjoumllda slasaethra farthornega aacute aldrinum 16-18 aacutera aacute Iacuteslandi (mynd 7) og iacute Sviacutethornjoacuteeth (mynd 8) thornar sem fjoumlldinn aacute Iacuteslandi er fjoacuterum sinnum staeligrri Athuga ber aeth iacute iacuteslensku toumllfraeligethinni eru talin meeth slys aacuten

meiethsla en iacute Sviacutethornjoacuteeth eru einungis skraacuteeth slys meeth meiethslum Hlutfallieth milli tiacuteethni slysa meeth og aacuten meiethsla aacute Iacuteslandi var ca 12 aacute aacuterunum 1990-2000 THORNegar thornetta er tekieth til greina og borinn er saman hlutfallslegur fjoumlldi ungra oumlkumanna 17-18 aacutera sem hafa slasast iacute umferetharslysum iacute thornessum tveim loumlndum maacute sjaacute aeth slysatiacuteethnin meethal ungra oumlkumanna hefur thornar til nyacutelega verieth uthornb tvisvar sinnum haeligrri aacute Iacuteslandi en iacute Sviacutethornjoacuteeth (Valdimar Briem 2008a) THORNoacute hefur slysatiacuteethni meethal ungra oumlkumanna aacute Iacuteslandi minnkaeth toumlluvert aacute siacuteethasta haacutelfa aacuteratug (sbr Holger Torp 2008) Orsakir slysa barna iacute umferethinni

Enda thornoacutett eiginlegt hlutverk nuacuteverandi verkefnis seacute ekki aeth greina aacutehrifathornaeligtti og orsakir umferetharslysa barna aacute Iacuteslandi er thornetta stutta yfirlit samt nauethsynlegt til thorness aeth haeliggt seacute aeth gera seacuter grein fyrir eethli vandamaacutelsins og benda aacute hvar aethgeretha seacute mest thornoumlrf Eins og sjaacute maacute er maacutelieth margthornaeligtt Greinilegt er aeth orsakanna fyrir vandamaacutelum barna iacute umferethinni er ekki einungis aeth leita hjaacute thorneim sjaacutelfum heldur einnig og etv oumlllu fremur iacute thornviacute umferetharsamfeacutelagi sem vieth buacuteum iacute sem er moacutetaeth af draumum foacutelks um stoacuter og oumlflug oumlkutaeligki helst moumlrg aacute hverja fjoumllskyldu og haacutean akstrurshraetha innan thorneacutettbyacutelis sem utan

Margt bendir til aeth liacuteta beri aacute umferethina sem samanslungieth kerfi sem inniheldur marga hluta Hlutarnir hafa hver og einn yacutemsa eiginleika og einkennast af samskiptum siacuten aacute milli Sem aacutehorfendur aeth umferethinni ogeetha thornaacutettakendur iacute henni upplifum vieth umferethina einna helst sem margviacutesleg farartaeligki aethra vegfarendur og atburethi ss umferetharteppur hraethakstur slys og aacuterekstra Hegethun hvers einstaklings sem er hluti iacute thornessu kerfi aacutekvarethast aacute hverjum tiacutema ekki bara af einum oumlethrum hluta kerfisins heldur af oumlllum thorness hlutum eiginleikum thorneirra og samspili vieth aethra hluta auk yacutemis konar ferla sem eru til staethar iacute kerfinu hverju sinni (Valdimar Briem 2006a) Breyting einhvers eins hluta jafnvel thornoacutett huacuten seacute liacutetilvaeligg getur smaacutem saman haft aacutehrif aacute alla aethra hluta kerfisins og thornar af leiethandi kerfieth sem heild ( vaeligngslaacutettur fiethrildis aacute Torgi hins himneska friethar ) THORNviacute fleiri hlutar sem veretha fyrir aacutehrifum og thornviacute staeligrri sem hver breyting er thornviacute meiri verethur breytingin iacute oumlllu kerfinu Enn fremur maacute sjaacute aeth einungis meeth thornviacute aeth hafa fullt yfirlit yfir kerfieth og allar thorness einingar er endanlega haeliggt aeth segja fyrir um aacutehrif einstakra breytinga Aeth oumlethrum kosti verethur aeth liacuteta svo aacute aeth hver einstoumlk breyting hafi meira eetha minna oacutefyrirsjaacuteanlegar afleiethingar Hins vegar er oft haeliggt aeth styacutera nokkueth naacutekvaeligmlega yacutemsum breytingum iacute undirkerfum sem eru hluti af kerfinu sem heild Iacute tilfellum thornar sem moumlgulegt er aeth oumlethlast fullt yfirlit yfir alla hluta undirkerfisins og thornau ferli sem eiga seacuter staeth innan thorness er einnig haeliggt aeth segja fyrir um afleiethingar thorneirra breytinga sem komieth var af staeth iacute kerfinu THORNaeth er mikilvaeliggt aeth hafa thornetta iacute huga thornegar meta skal aacuterangur umferetharfraeligethslu barna Staethan nuacute

THORNaeth er greinilegt af thornviacute sem ofan hefur verieth raeligtt aeth tiacuteethni umferetharslysa barna aacute Iacuteslandi er allmikieth haeligrri en iacute sumum naacutegrannaloumlndum okkar en hefur thornoacute minnkaeth toumlluvert aacute siacuteethasta aacuteratug Minnkunin er ekki einskorethueth vieth Iacutesland heldur kemur huacuten einnig greinilega fram aacute svipaethan haacutett iacute slysatoumllum fraacute naacutegrannaloumlndunum thornar sem thornjoacuteethfeacutelag og taeligkni hefur thornroacuteast aacute liacutekan haacutett og gert hefur verieth svipaeth aacutetak til aeth minnka slys barna iacute umferethinni THORNaeth er aacutelit flestra seacuterfraeligethinga aeth umferetharfraeligethsla hafi haft mikieth aeth segja iacute thornessu sambandi (sjaacute siacuteethar iacute thornessari skyacuterslu) THORNetta undirstrikar mikilvaeliggi thorness aeth efla aacuterangursriacuteka umferetharfraeligethslu heacuter aacute landi einkum innan skoacutelakerfisins

Iacute nuacuteverandi verkefni er gereth hlutlaeligg greining aacute aacutehrifum umferetharoumlryggisfraeligethslu aacute kunnaacutettu atferli og umferetharslys barna Aacute siacuteethustu aacuteratugum hefur skapast allgoacuteeth thornekking aacute thornviacute hvaetha thornaeligttir umferetharfraeligethslu eru mikilvaeliggir eetha nauethsynlegir til thorness aeth huacuten gefi aacuterangur THORNviacute er haeliggt aeth faacute yfirlit yfir umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum og moumlguleikana aacute aeth beina ungum vegfarendum inn aacute oumlruggari brautir meeth aethstoeth hennar Meeth thornviacute aeth aacutekvaretha aacutehrif umferetharfraeligethslunnar aacute atferli og slysatiacuteethni barna iacute umferethinni maacute sjaacute hvaetha aethgerethir eru liacuteklegastar til aacuterangurs THORNetta gefur svo aacute endanum betri moumlguleika aacute aeth hanna thornaacute umferetharoumlryggifraeligethslu sem er best vieth haeligfi iacute grunnskoacutelum aacute Iacuteslandi

Til thorness aeth auka skilning aacute thorneim samboumlndum sem eru hvaeth mikilvaeliggust iacute umferethar-fraeligethslunni maacute syacutena hana sem styacuteranlegt undirkerfi iacute umferethinni Iacute liacutekaninu aacute mynd 9 er gefieth til kynna aeth umferetharfraeligethslan moacuteti thornrjuacute meginatriethi sem siacuteethan hafi aacutehrif aacute oumlryggi barna iacute umferethinni THORNau eru (i) kunnaacutetta (ii) viethhorf og (iii) atferli Kunnaacutetta um haeligttur og reglur sem beita maacute iacute umferethinni til aeth forethast haeligtturnar er thornaeth sem oftast er reynt aeth moacuteta iacute umferetharfraeligethslunni THORNviacute naeligst er reynt aeth hafa aacutehrif aacute viethhorf vegfarenda vieth oumlryggi thornaacute venjulega iacute sk aacuteroacuteethursherferethum iacute fjoumllmiethlum Atferli vegfarenda er oftast thornaeth sem ekki er tekist aacute vieth aeth moacuteta meeth aethstoeth umferetharfraeligethslu en thornaeth er thornoacute senni-lega saacute mikilvaeliggasti thornessara thornriggja thornaacutetta og kjarni raunhaeligfrar og aacutehrifariacutekrar fraeligethslu THORNetta verethur raeligtt naacutenar iacute siacuteethari koumlflum skyacuterslunnar

Umferrsaquo arfraeligrsaquo sla

Kunnaacutetta

Oumlryggi iacute

umferrsaquo inniVirsaquo horf

Atferli

Mynd 9 THORNriacuter mikilvaeliggir thornaeligttir iacute umferetharfraeligethslu barna kunnaacutetta viethhorf og atferli THORNegar thorneir eru allir til staethar iacute reacutettum hlutfoumlllum iacute fraeligethslunni leietha thorneir vegfarandann til oumlryggis iacute umferethinni

Umferetharfraeligethsla THORNaeth kemur greinilega fram af thornviacute sem aeth ofan hefur verieth raeligtt aeth umferethin getur verieth stoacuterhaeligttuleg boumlrnum og unglingum Eins og flest annaeth haeligttulegt er umferethin ekki alltaf haeligttuleg og stundum haeligttulegri en aacute oumlethrum tiacutemum Boumlrn laeligra snemma aeth biacutelar seacuteu goacuteeth og nytsoumlm thorning sem gaman geti verieth aeth leika seacuter aeth iacute sandkassanum Auk thorness eru biacutelarnir thorneim venjulega nauethsynlegir thornegar thornau thornurfa aeth komast iacute og uacuter skoacutela og til toacutemstundaiethkunar aacute thornaeliggilegan og hagkvaeligman haacutett Foreldrarnir skyacutera boumlrnunum liacuteka fraacute thornviacute aeth umferethin seacute haeligttuleg aeth thornau megi ekki hlaupa uacutet aacute goumltu en geri thornau thornaeth verethi thornau aeth gaeligta siacuten og liacuteta til vinstri og haeliggri

Boumlrn gera ekki alltaf mun aacute thornviacute sem fullorethnir aethgreina sem leik eetha alvoumlru THORNau hafa heldur ekki thornaacute reynslu til aeth bera sem gerir thorneim kleift aeth meta liacutekur aacute afleiethingum floacutekinnar atburetharaacutesar Yacutemsir saacutelraelignir og feacutelagslegir thornaeligttir moacuteta afstoumlethu barna til umhverfisins og atferli thorneirra thornar og nyacutetilkomnir margmiethlar geta haft oacutevaelignt aacutehrif Syacutendarveruleiki saacute sem boumlrnin taka vieth uacuter kvikmyndum og toumllvuleikjum getur undir sumum kringumstaeligethum skert moumlguleika thorneirra aacute aeth oumlethlast raunhaeligfa veruleikasyacuten og sjaacutelfsiacutemynd Mikil toumllvunotkun minnkar eethlileg samskipti vieth aethra fjoumllskyldumeethlimi Margt bendir til thorness aeth boumlrn og unglingar sem njoacuteta ekki eethlilegrar umgengni vieth siacutena naacutenustu hafi tiltoumllulega veika sjaacutelfsiacutemynd og oacutethornroskaetha veruleikasyacuten og aeth thornessir thornaeligttir seacuteu oft tengdir aukinni aacutehaeligttutoumlku og slysum ma iacute umferethinni

THORNaeth er ekki noacuteg aeth skyacutera boumlrnum fraacute thornviacute aeth umferethin geti verieth haeligttuleg THORNaeth verethur liacuteka aeth veita boumlrnunum naacutekvaeligma fraeligethslu um umfereth og thornaeligr andstaeligethur sem huacuten felur iacute seacuter Boumlrnin veretha aeth laeligra iacute hverju slysahaeligtta iacute umferethinni seacute foacutelgin og undir hvaetha kringumstaeligethum suacute haeligtta seacute fyrir hendi Til thorness aeth geta varast haeligttuna veretha thornau aeth vita naacutekvaeligmlega iacute hverju huacuten lyacutesi seacuter auk thorness sem thornau veretha aeth oumlethlast getu til aeth raacuteetha vieth haeligttuna thornegar hana ber aeth houmlndum og forethast aethstaeligethur sem fela iacute seacuter thornannig haeligttu Gagnger umferetharfraeligethsla inniber thornviacute baeligethi aeth boumlrn oumlethlist kunnaacutettu um umferethina og thornaeth sem aeth henni lyacutetur og einnig aeligfingu iacute aeth umgangast umferethina aacute oumlruggan haacutett Auk thorness veretha boumlrn aeth laeligra aeth nota seacuter thornaacute moumlguleika sem umferethin byacuteethur thorneim upp aacute til aeth komast feretha sinna THORNetta er ein af mikilvaeliggustu niethurstoumlethum nyacuterri rannsoacutekna aacute thornessu sviethi og verethur raeligtt naacutenar heacuter aeth neethan

Hegethun barna og unglinga baeligethi iacute umferetharumhverfi og annars staethar er fjoumllthornaeligtt og floacutekieth fyrirbaeligri sem moacutetast af yacutemsum aacutehrifum aacute oumlllu aeligskuskeiethinu Umferetharfraeligethsla er ekki einungis veitt iacute skoacutelum iacute samstarfi vieth loumlgreglu og opinbera aethila heldur einnig aacute heimilinu iacute daglegri umgegni iacute fjoumllskyldu og feacutelagahoacutepi Meethal fraeligethsluatrietha maacute einnig telja thornaacute leiki sem boumlrn iethka og thornaeligr kvikmyndir sem boumlrn horfa aacute seacuter til skemmtunar Allir thornessir thornaeligttir moacuteta veruleikasyacuten barnanna og thornau margviacuteslegu viethmieth sem eru mikilvaeligg iacute hegethun allra einstaklinga Upplyacutesingar um samspil hinna yacutemsu fraeligethsluatrietha iacute moacutetun umferetharhegethunar barna eru samt oft af skornum skammti og aacute thornessu vantar ennthornaacute naacutekvaeligmar rannsoacuteknir

THORNoumlrf er aacute umferetharfraeligethslu af yacutemsu taeligi fyrir einstaklinga aacute oumlllum aldri Nuacuteverandi uacutettekt er einkum miethueth vieth umferetharfraeligethslu aacute skoacutelaskylduaacuterunum fraacute sex til sextaacuten aacutera aldurs og hlutverk umferetharfraeligethslunnar innan grunnskoacutelans (Menntamaacutelaraacuteethuneytieth 2002) Aeth thornessum tiacutema loknum er foacutelk aeth mestu sjaacutelft aacutebyrgt fyrir thornviacute aeth oumlethlast til-hlyacuteethilega kunnaacutettu THORNoacute hefur efsti bekkur grunnskoacutela (10 bekkur) nokkra seacuterstoumlethu aacute thornessu sviethi thornviacute thornar geta unglingarnir oft hafieth undirbuacutening fyrir oumlkunaacutem Suacute

umferetharfaeligethsla sem veitt hefur verieth iacute efstu bekkjum grunnskoacutelans meeth tilliti til thornessa hefur verieth valgrein iacute sumum skoacutelum og oftast borieth heitieth bdquofornaacutem aeth oumlkunaacutemirdquo Nyacutelega hafa komieth fram hugmyndir um aeth auka iacutevaf oumlkunaacutems og veita sliacuteka fraeligethslu naacutemskraacuterbundieth iacute grunn- og framhaldsskoacutelum Oumlkunaacutem innan skoacutelakerfisins hefur thornoacute yfirleitt ekki gefieth goacuteetha reynslu iacute thorneim loumlndum sem thornaeth hafa reynt (td iacute BNA og Aacutestraliacuteu) og um thornaeth verethur fjallaeth naacutenar siacuteethar iacute thornessari skyacuterslu

Allgott yfirlit yfir iacuteslenka skoacutelakerfieth maacute faacute aacute vefnum httpwwwmenntagattis

httpwwwmenntamalaraduneytiis httpwwwskolatorgis

Umferetharfraeligethsla innan iacuteslenska skoacutelakerfisins

Umferetharfraeligethsla barna iacute iacuteslenskum skoacutelum er skilgreind sem hluti af naacutemsgreininni liacutefsleikni Umferetharfraeligethsla sem sliacutek er thornoacute hvorki vel syacutenileg neacute skilgreind iacute umferethar-oumlryggisaacuteaeligtlun fyrir tiacutemabilieth 2002-2012 (Doacutemsmaacutelaraacuteethuneytieth 2001a 2001b) en thornar er umferetharoumlryggi barna annarra en farthornega iacute biacutelum yfirleitt liacutetill gaumur gefinn Tvaeligr skyacuterslur voru lagethar fyrir Althorningi snemma aacute thornessari oumlld thornar sem lagt var til aeth yacutemis atriethi fyrri umferetharoumlryggisaacuteaeligtlunar yrethu endurskoethueth (Doacutemsmaacutelaraacuteethuneytieth 2002 Samgoumlnguraacuteethuneytieth 2004)

Houmlfundur nuacuteverandi skyacuterslu hafethi iacutetrekaeth samband vieth samgoumlnguraacuteethuneytieth aacute aacuterunum 2004-2005 og benti aacute mikilvaeliggi thornessara maacutela Iacute september 2004 flutti skyacutersluhoumlfundur erindi um nauethsyn baeligttrar umferetharfraeligethslu barna og unglinga iacute undirbuacuteningsnefnd fyrir umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun til 2012 iacute samgoumlnguraacuteethuneyti (Valdimar Briem 2004) Hann raeligddi svo thornessi maacutel yacutetarlegar aacute fundi meeth samgoumlnguraacuteethherra iacute februacutear 2005 (Valdimar Briem 2005b)

Iacute mars 2005 var loumlgeth fram tillaga fraacute starfshoacutepi tilskipuethum af samgoumlnguraacuteethuneyti um umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun stjoacuternvalda um faeligkkun alvarlegra umferetharslysa til aacutersins 2016 (Samgoumlnguraacuteethuneytieth 2005) Iacute thornessari tilloumlgu sem er aetheins 12 bls aacute lengd er hvorki nefnt umferetharoumlryggi barna neacute umferetharfraeligethsla Aftur aacute moacuteti eru iacute skyacuterslunni 10 beinar tilvitnanir til biacutela og 56 tilvitnanir til vega og vegaframkvaeligmda

Iacute kjoumllfarieth hafa komieth yacutemsar mikilvaeliggar umraeligethur og aacutekvarethanir Meethal annars stendur iacute skyacuterslu samgoumlnguraacuteethherra til Althorningis (Althorningi 2007) aeth bdquoMeeth thorningsaacutelyktun um fjoumlgurra aacutera samgoumlnguaacuteaeligtlun fyrir aacuterin 2005ndash2008 sem samthornykkt [var] thornann 30 maiacute 2005 var umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun iacute fyrsta sinn felld inn iacute samgoumlnguaacuteaeligtlunrdquo (bls 1) Iacute grein 237 Umferetharoumlryggi iacute naacutemskraacute grunnskoacutela og leikskoacutela stendur svo aeth bdquoFraacute thornviacute aeth grunnskoacutelinn fluttist til sveitarfeacutelaga hefur umferetharfraeligethsla iacute grunnskoacutelum landsins ekki verieth iacute foumlstum skorethum Iacute umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun er fyrirhugaeth aeth efla thornaacute fraeligethslu til muna meeth thornviacute aeth gera hana aeth foumlstum lieth iacute naacutemskraacute leikskoacutela og grunnskoacutela og jafn-vel aeth koma aacute samthornaeligttingu umferetharfraeligethslu inn iacute framhaldsskoacutela Markmieth verkefnis-ins er 1 aeth koma umferetharfraeligethslu inn iacute skoacutelanaacutemskraacuter allra grunnskoacutela 2 aeth halda naacutemskeieth iacute umferetharfraeligethslu fyrir grunnskoacutelakennara iacute grunnskoacutelum landsins thorneim aeth kostnaetharlausu 3 aeth efla naacutemsefnisgereth iacute umferetharfraeligethslu og stuethla aeth thornroacuteun naacutems- og fraeligethsluvefs um umferetharmaacutelrdquo Iacute skyacuterslunni er einnig tilkynnt um samning um umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum (sjaacute aeth neethan) og naacutemskeieth sem haldin houmlfethu verieth iacute yacutemsum skoacutelum iacute thornviacute sambandi

Ofan nefndan samning gerethi Umferetharstofa iacute juacuteliacute 2005 vieth Naacutemsgagnastofnun og Grundaskoacutela aacute Akranesi og iacute honum er skilgreint samstarf thornessara thornriggja aethila um thornroacuteun naacutemsefnis til umferetharoumlryggis barna (Naacutemsgagnastofnun 2005) Kennarar vieth Grundaskoacutela hafa um aacuterabil syacutent thornessum maacutelum aacutehuga og unnieth aeth thorneim af mikilli atorku (Aacutesta Egilsdoacutettir 2006 Aacutesta Egilsdoacutettir amp Sigurethur Arnar Sigurethsson 2004) Umferetharstofa veitir nuacute Grundaskoacutela samkv ofan nefndum samningi fjaacuterhagslegan stuethning til thornessara verka en aacuteethur hafethi einkum menntamaacutelaraacuteethuneytieth stutt thornessi stoumlrf Framan af var aacuterangurinn aethallega skoumlpun naacutemsefnis og uppsetning upplyacutesingavefs um umferetharfraeligethslu (Umferetharstofa Grundaskoacuteli amp Naacutemsgagnastofnun 2008)

Iacute lok aacutersins 2006 vareth Grundaskoacuteli bdquomoacuteethurskoacutelirdquo umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum aacute Iacuteslandi (Sigurethur Arnar Sigurethsson amp Aacutesta Egilsdoacutettir 2008) og bdquoleiethtogaskoacutelarrdquo urethu hver iacute siacutenum landsfjoacuterethungi Brekkuskoacuteli aacute Akureyri Grunnskoacuteli Reyetharfjarethar og Floacuteaskoacuteli iacute Villingaholtshreppi (Umferetharstofa 2008b) Iacute juacuteniacute 2007 var svo undirritaethur nyacuter samningur thornar sem Grunnskoacuteli Seltjarnarness var uacutetnefndur iacute forustu umferethar-fraeligethslu grunnskoacutela aacute houmlfuethborgarsvaeligethinu (Umferetharstofa 2007)

Af oumlethrum mikilvaeliggum aacutekvoumlrethunum sem teknar hafa verieth nyacutelega aacute thornessu sviethi maacute nefna thornaeth sem kemur fram iacute tilkynningu samgoumlnguraacuteethherra um aeth aacutekveethieth hefethi verieth aeth verja auknu feacute iacute umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun en bdquoalls verethur varieth 1763 milljoacutenum kroacutena til umferetharoumlryggisaethgeretha naeligstu fjoumlgur aacuterrdquo (Samgoumlnguraacuteethuneytieth 2007a) THORNaacute tilkynnti raacuteethherra einnig aeth bdquoVieth houmlfum verieth aeth efla umferetharoumlryggisfraeligethslu iacute skoacutelum og huacuten thornarf aeth vera samfelld eacuteg segi naeligstum fraacute voumlggu til grafar byrja iacute leikskoacutela halda aacutefram gegnum grunnskoacutela og naacute upp iacute framhaldsskoacutela THORNaacute eru flestir orethnir beinir thornaacutetttakendur iacute umferethinni sem oumlkumenn og thorness vegna thornurfa aacuteminningar og fraeligethslan aeth halda aacutefram allt liacutefiethrdquo

Iacute framhaldi af thornessu skipaethi samgoumlnguraacuteethherra bdquostarfshoacutep sem [var] falieth aeth annast heildarendurskoethun umferetharlaga nr 501987 meeth siacuteethari breytingum Helstu markmieth meeth endurskoethun laganna eru meethal annars aeth moacuteta reglur um umferetharfraeligethslu iacute skoacutelumrdquo (Samgoumlnguraacuteethuneytieth 2007b)

Atburethir iacute soumlgu umferetharoumlryggisfraeligethslu aacute grunnskoacutelastigi aacute Iacuteslandi aacute siacuteethasta aacuteratug fyrri aldar hafa verieth raktir af Benedikt Siguretharsyni skoacutelastjoacutera aacute Akureyri bdquoAethalnaacutemskraacute grunnskoacutela fraacute 1976 og 1977 toacutek ekki meeth beinum haeligtti aacute umferetharfraeligethslu eetha skil-greiningu aacute hlutverki grunnskoacutela iacute forvoumlrnum af thorneim toga - Iacute aethalnaacutemskraacute grunnskoacutela fraacute 1989 er hins vegar nokkueth afgerandi grein gereth fyrir markmiethum og uacutetliacutenum umferetharfraeligethslustarfs iacute grunnskoacutelum (bls 177-178) THORNar er stuethst vieth umferetharloumlg og viacutesaeth til seacuterstakrar reglugerethar sem menntamaacutelaraacuteethuneytieth setur (meeth samraacuteethi vieth Umferetharraacuteeth) Reglugerethin (nr 5341989 ) er suacute uacutetfaeligrsla sem naacutemskraacutein fraacute 1989 byggir vieth og styethur thornar beinliacutenis hvaeth annaethrdquo (Benedikt Siguretharson 2002)

Umferetharfraeligethsla iacute grunnskoacutela byrjaethi aeth moacutetast upp uacuter miethjum sjoumlunda aacuteratug fyrri aldrar einkum iacute sambandi vieth breytinguna fraacute vinstri til haeliggri umferethar Guethmundur THORNosteinsson kennari kom framar moumlrgum oumlethrum aeth thornessari thornroacuteun Enda thornoacutett framlag hans kaeligmi aeth oumlllum aldurshoacutepum innan grunnskoacutelans beindist thornaeth einkum aeth fraeligethslu barna iacute efstu bekkjunum thornaacute iacute sambandi vieth undirbuacutening thorneirra undir aeth byrja thornaacutetttoumlku iacute umferethinni sem sjaacutelfstaeligethir oumlkumenn THORNannig fraeligethsla er einstoumlk aacute Norethurloumlndum en hefur aacuteethur verieth reynd iacute daacuteliacutetieth annarri uacutetfaeligrslu utan Evroacutepu og er thornetta raeligdd naacutenar heacuter aeth neethan (sjaacute Oumlkunaacutem iacute skoacutelum bls 44 ndash 45 og Aacuterangur oumlkunaacutems iacute skoacutelum bls 57 ff)

Saga umferetharoumlryggisfraeligethslu aacute leikskoacutelastigi og upp iacute fyrstu bekki barnaskoacutela aacute Iacuteslandi siacuteethustu aacuteratugi var rakin iacute skyacuterslunni Gagn og gaman sem birtist fyrir fimm aacuterum (Valdimar Briem Mariacutea Finnsdoacutettir amp Margreacutet Saeligmundsdoacutettir 2003) THORNar maacute sjaacute aeth thornessi starfsemi var drifin aacutefram af mikilli einureth en tiltoumllulega litlum efnum allt fraacute lokum sjoumlunda aacuteratugs fyrri aldar fram til mieths aacuters 2002 aacute vegum Umferetharraacuteeths en siacuteethan aacute vegum Umferetharstofu (Umferetharstofa 2008b)

Nuacute til dags aacute formleg fraeligethsla barna iacute okkar thornjoacuteethfeacutelagi seacuter iacute fyrsta lagi staeth iacute skoacutelum og hefur thornaeth loumlngum einnig aacutett vieth um skipulega umferetharfraeligethslu Nyacutejar naacutemskraacuter fyrir baeligethi leikskoacutela og grunnskoacutela toacuteku aacuterieth 1999 vieth af naacutemskraacute thorneirri sem verieth hafethi iacute gildi fraacute 1989 Samkvaeligmt thornessu var umferetharfraeligethsla nuacute skilgreind sem hluti af Liacutefsleikni en hafethi aacuteethur verieth bdquoutan greinardquo Aacutekvaeligethi fyrri Aethalnaacutemskraacuter grunnskoacutela Liacutefsleikni (Menntamaacutelaraacuteethuneytieth 1999b) varethandi umferetharfraeligethslu voru aacuteethur raeligdd af nuacuteverandi skyacutersluhoumlfundi (Valdimar Briem 2006b bls 23-25)

Bein fyrirmaeligli um umferetharfraeligethslu iacute leikskoacutelastarfi maacute finna iacute Aethalnaacutemskraacute leikskoacutela bdquoLeggja thornarf aacuteherslu aacute reglur sem gilda um umfereth og aeth gaeligta varuacuteethar aacute goumltum Boumlrn thornurfa aeth kynnast umferethinni og laeligra hegethunar- og umferetharreglur jafnskjoacutett og thornau hafa thornroska til THORNetta stuethlar aeth auknu oumlryggi thorneirra og reacutettum viethbroumlgethum iacute umferethinnirdquo (Menntamaacutelaraacuteethuneytieth 1999c) Eins og aacuteethur var nefnt gefur Umferetharstofa leieth-beiningar um umferetharfraeligethslu 5-6 aacutera barna sem veitt er af foreldrum og starfsfoacutelki leikskoacutela baeligethi sem hluti af daglegri fraeligethslu og aacute haacutelfs dags naacutemskeiethi aacuter hvert Eiginleg moacutetun og framkvaeligmd fraeligethslunnar fer aeth oumlethru leyti fram iacute leikskoacutelunum Auk thornessa sendir Umferetharstofa fraeligethsluefni til 3-7 aacutera barna iacute poacutesti en fyrrum heacutet thornetta Umferetharskoacutelinn ungir vegfarendur og var aacute vegum Umferetharraacuteeths Vefsloacuteethir fraeligethslu-efni og leiethbeiningar maacute einnig finna aacute Umferetharvef (Umferetharstofa ofl 2008)

Engin fyrirmaeligli eru hins vegar um umferetharfraeligethslu iacute Aethalnaacutemskraacute framhaldsskoacutela (Menntamaacutelaraacuteethuneytieth 1999a) Liacutefsleikni

Iacute upphafi undirbuacuteningsskeieths nuacuteverandi verkefnis (aacute miethju aacuteri 2004) var naacutemskraacutein fraacute 1999 enn iacute gildi Iacute henni var fraeligethsla iacute liacutefsleikni miethueth vieth aeth bdquoefla alhlietha thornroska nemandansrdquo og raeligkta bdquoandleg verethmaeligti liacutekamlegt heilbrigethi og saacutelraelignan styrk feacutelagsthornroska siethvit og virethingu fyrir sjaacutelfum seacuter og oumlethrum aacuteraeligethi frumkvaeligethi eethlislaeligga skoumlpunargaacutefu og aethloumlgunarhaeligfni iacute daglegu liacutefirdquo (Menntamaacutelaraacuteethuneytieth 1999b) Kjarni liacutefsleikni er samkvaeligmt naacutemskraacutenni bdquosjaacutelfsthornekking samskipti skoumlpun og liacutefsstiacutellrdquo en thornar vieth baeligtast viethfangsefni tengd bdquosamfeacutelagi umhverfi naacutettuacuteru og menningurdquo (bls 7-8) Miethaeth var iacute naacutemskraacutenni 1999 vieth kennslu iacute liacutefsleikni iacute bdquoeina klukkustund iacute greininni aacute viku fraacute og meeth 4 bekk til loka grunnskoacutelardquo (bls 5) thorne 2 heildarkennslutiacutema aacute aacuteri fraacute 9 aacutera til 15 aacutera aldurs fyrir alla greinina

Iacute nyacuterri Aethalnaacutemskraacute grunnskoacutela Almennum hluta (Menntamaacutelaraacuteethuneytieth 2006) stendur eftirfarandi um liacutefsleikni bdquoAlmenn menntun aacute aeth styrkja einstaklinga til thorness aeth aacutetta sig aacute eigin stoumlethu iacute samfeacutelaginu og aeth geta tengt thornekkingu og faeligrni vieth daglegt liacutef og umhverfi THORNessar skyldur skoacutelans falla ma undir hugtakieth liacutefsleikni og mietha aeth thornviacute iacute samvinnu vieth heimilin aeth buacutea nemendur undir liacutef og starf iacute lyacuteethraeligethislegu thornjoacuteethfeacutelagi efla borgaravitund og skilning aacute reacutettindum einstaklingsins aacutebyrgeth hans og skyldum Einnig aeth dyacutepka skilning thorneirra aacute samfeacutelaginu og hlutverki einstaklingsins iacute thornviacute THORNar maacute nefna skilning aacute soumlgulegum forsendum samfeacutelagsins atvinnuhaacutettum menningu naacutettuacuteru

fjoumllskylduaacutebyrgeth og fjaacutermaacutelaskyldum Undir thornetta falla einnig skyldur skoacutelans til thorness aeth stuethla aeth forvoumlrnum gegn hvers konar vaacute meeth fiacuteknivoumlrnum slysavoumlrnum og umferetharfraeligethslurdquo (bls 8) (ath skaacuteletur nuacuteverandi skyacutersluhoumlfundar) Liacutefsleikni er sem sagt ein margra greina sem eiga aeth miethla ofannefndri thornekkingu og faeligrni Eins og kemur fram heacuter aeth neethan er framkvaeligmd thornessarar miethlunar thornoacute einkar oacuteljoacutes

Samkvaeligmt Aethalnaacutemskraacute grunnskoacutela Almennum hluta er meethalhlutfall reacutettmaeligts kennslutiacutema iacute liacutefsleikni af heildarkennslutiacutema nemanda iacute grunnskoacutela 21 (sbr toumlflu aacute bls 13) Iacute 1-4 bekk er hlutfallieth 08 iacute 5-7 bekk er hlutfallieth 29 og iacute 8-10 bekk er hlutfallieth 27 Heildarhlutfall thorness kennslutiacutema sem maeliglt er meeth hefur thornviacute haeligkkaeth um 08 fraacute fyrri naacutemskraacute Hins vegar er thorness ekki laacutetieth getieth hversu stoacutert proacutesentuhlutfall eigi aeth renna til umferetharfraeligethslu

Uppi hefur verieth nokkur umraeligetha um bdquoliacutefsleiknirdquo sem hugtak aacute siacuteethustu aacuterum (Kristjaacuten Kristjaacutensson 2001 2006) Iacute thornessu hugtaki finna sumir aethra thornroskamoumlguleika en thornaacute sem skilgreindir eru af menntamaacutelaraacuteethuneytinu ss bdquoaeth oumlrva tilfinningagreind nemendardquo (Auethur Joacutensdoacutettir 2004) Uppruna hugtaksins (e life skills) virethist mega rekja til leiethbeiningarstarfs fyrir unglinga iacute Chicago iacute BNA sem vareth vinsaeliglt iacute seacuterskoacutela- og endurhaeligfingarstarfi almennt thornar iacute landi iacute byrjun niacuteunda aacuteratugs siacuteethustu aldar THORNessi starfsemi var einkum miethueth vieth aeth kenna afbrotaunglingum og eiturlyfjafiacuteklum eethlileg samskiptamunstur og opna thorneim moumlguleika aacute aeth veretha nyacutetir thornjoacuteethfeacutelagsthornegnar Endur-haeligfing meeth aethstoeth liacutefsleikniaethferetha hefur einnig oumlethlast vinsaeligldir iacute Evroacutepu aacute siacuteethustu 15 aacuterum einkum iacute Bretlandi (RoSPA 2008 UNICEF 2008b)

Suacute notkun hugtaksins bdquoliacutefsleiknirdquo sem nuacute maacute greina innan iacuteslensks skoacutelakerfis er daacuteliacutetieth oumlnnur enda thornoacutett kjarninn seacute saacute sami Tilgangurinn heacuter er fremur aeth gefa boumlrnum sem greinilega eru aeth tapa foacutetfestu iacute thornviacute thornjoacuteethfeacutelagi sem foreldrar thorneirra byggethu upp al-mennt moumlguleika aacute aeth oumlethlast aeligethri hugsjoacutenir og eiga eethlileg samskipti vieth annaeth foacutelk

Liacutefsleikni er nuacute orethinn vel moacutetaethur naacutemsthornaacutettur innan leikskoacutela en tengist thornar ekki aacute neinn haacutett umferetharfraeligethslu sem er thornar hins vegar tekin til seacuterstakrar umraeligethu iacute naacutemskraacute (sjaacute heacuter aeth ofan) Sama er aeth segja um liacutefsleikni aacute naacutemskraacute framhaldsskoacutela sem thornar er liacuteka orethinn mikilvaeliggur thornaacutettur en iacute thorneirri naacutemskraacute er engin umferetharfraeligethsla nefnd

Innihald hinnar iacuteslensku liacutefsleikni er svipaeth innihaldi thorneirrar (nafnlausu) thornvergreinar sem lyacutest er iacute saelignsku aethalnaacutemskraacutenni fyrir grunnskoacutela (Lpo94) sem toacutek gildi 1994 (sjaacute heacuter aeth neethan) Nyacute Aethalnaacutemskraacute grunnskoacutela Liacutefsleikni

Endurgereth Aethalnaacutemskraacuter grunnskoacutela Almenns hluta var lokieth iacute desember 2006 (Menntamaacutelaraacuteethuneytieth 2006 2007b) og nyacute og endurbaeligtt Aethalnaacutemskraacute grunnskoacutela Liacutefsleikni kom svo uacutet iacute mars 2007 (Menntamaacutelaraacuteethuneytieth 2007a) Iacute auglyacutesingu fraacute menntamaacutelaraacuteethuneytinu 20 desember 2006 um gildistoumlku aethalnaacutemskraacuter grunnskoacutela iacute oumlllum siacutenum 12 hlutum stoacuteeth eftirfarandi

bdquo1 gr Meeth viacutesan til 29 og 30 gr laga nr 661995 um grunnskoacutela meeth aacuteorethnum breytingum staethfestir menntamaacutelaraacuteethherra heacuter meeth aeth nyacute aethalnaacutemskraacute grunnskoacutela tekur gildi fraacute og meeth 1 aacuteguacutest 2007 Aethalnaacutemskraacutein kemur til framkvaeligmda iacute skoacutelum fraacute og meeth skoacutelaaacuterinu 2007-2008 eftir thornviacute sem vieth verethur komieth og skal aeth fullu vera komin til framkvaeligmda eigi siacuteethar en aeth thornremur aacuterum liethnum fraacute gildistoumlku Jafnframt fellur aethalnaacutemskraacute grunnskoacutela fraacute 24 februacutear 1999 uacuter gildirdquo (Menntamaacutelaraacuteethuneytieth

2007a) Aethalnaacutemskraacute leikskoacutela fraacute 1999 er enn iacute gildi Iacute henni er liacutefsleikni skilgreind aacute bls 16-17 en er ekki tengd umferetharfraeligethslu (Menntamaacutelaraacuteethuneytieth 1999c)

Nyacuteja grunnskoacutelanaacutemskraacutein fyrir liacutefsleikni (Menntamaacutelaraacuteethuneytieth 2007a) er aeth sumu leyti betur upp sett og markvissari en fyrirrennari hennar fraacute 1999 Iacute formaacutela aacute bls 4 stendur fyrst allra oretha aeth liacutefsleikni seacute bdquosjaacutelfstaeligeth naacutemsgrein iacute grunnskoacutela og hefur raacuteethstoumlfunartiacutema iacute viethmiethunarstundaskraacute fyrir fjoacuteretha til tiacuteunda bekkrdquo THORNviacute naeligst kemur tilvitnun iacute saacutettmaacutela og reglugerethir sem luacuteta aeth jafnreacutetti oumlryggi barna og toacutebaksvoumlrnum bdquoSamkvaeligmt loumlgum og yacutemsum skuldbindingum innlendum og erlendum ber aeth veita boumlrnum og ungmennum yacutemsa fraeligethslu sem stendur utan hefethbundinna naacutemsgreina Maacute thornar nefna 26 grein mannreacutettindayfirlyacutesingar Sameinuethu thornjoacuteethanna barnasaacutettmaacutela Sameinuethu thornjoacuteethanna 10 grein laga um jafna stoumlethu og jafnan reacutett kvenna og karla 117 grein umferetharlaga 14 grein laga um toacutebaksvarnir Riacuteoacuteyfirlyacutesingu Sameinuethu thornjoacuteethanna iacute umhverfismaacutelum fraacute 1992 Salamanca-yfirlyacutesinguna fraacute 1994 og loumlg um Lyacuteethheilsustoumleth nr 18 fraacute 2003rdquo og aeth bdquoNaacutemsgreininni er meethal annars aeligtlaeth aeth auethvelda skoacutelum aeth veretha vieth ofangreindum kroumlfum aacute heildstaeligethan haacutettrdquo

Iacute inngangi aacute bls 5 stendur bdquoNaacutemsgreinin liacutefsleikni aacute aeth efla alhlietha thornroska nemandans andleg verethmaeligti liacutekamlegt heilbrigethi og saacutelraelignan styrk feacutelagsthornroska og borgaravitund siethvit og virethingu fyrir sjaacutelfum seacuter og oumlethrum styrkja aacuteraeligethi frumkvaeligethi eethlislaeligga skoumlpunargaacutefu og aethloumlgunarhaeligfni til aeth takast aacute vieth kroumlfur og aacuteskoranir iacute daglegu liacutefirdquo THORNetta er allt gott og lofsvert og kemur heim og saman vieth riacutekjandi hugsjoacuten iacute thornjoacuteethfeacutelaginu um goacuteetha thornegna Enn fremur segir heacuter bdquoSkoacutelinn aethstoethar foreldra iacute uppeldishlutverkinu og er menntun og velfereth nemenda thornviacute sameiginlegt verkefni heimila og skoacutela [thornar sem] skoacutelinn skapi nemendum jaacutekvaeligtt og oumlruggt naacutemsumhverfirdquo

THORNetta er aacutereacutettaeth iacute eftirfarandi einkar athyglisverethu setningu bdquoIacute liacutefsleikni er ekki verieth aeth kenna nemendum thornau fraeligethi sem naacutemsgreinin byggist aacute heldur eru thornau nyacutett til aeth fjalla aacute uppbyggilegan og markvissan haacutett um hugmyndir liacutefssyacuten og reynslu nemenda Meeth liacutefsleikni er verieth aeth svara kalli nuacutetiacutemans um aeth buacutea nemandann betur undir aeth takast aacute vieth liacutefiethrdquo (bls 5) (ath skaacuteletur og undirstrikun skyacutersluhoumlfundar)

THORNessi yfirlyacutesing um ekki-kennslu er uacutetfaeligreth naacutenar iacute naeligsta kafla um bdquonaacutem og kennslurdquo (bls 6) bdquoUacutetfaeligrsla liacutefsleikni iacute aethalnaacutemskraacute hviacutelir annars vegar aacute viethfangsefnum thornar sem sjaacutelfsthornekking thornroski og mannraeligkt einstaklinga er iacute brennidepli og hins vegar aacute viethfangsefnum thornar sem ytri thornaeligttir daglegs liacutefs eru iacute fyrirruacutemi Hinum fyrrnefndu hefur verieth gefieth heitieth sjaacutelfsthornekking samskipti skoumlpun og liacutefsstiacutell Hin siacuteetharnefndu eru sett fram undir heitinu samfeacutelag umhverfi naacutettuacutera og menning maacute liacuteta aacute sjaacutelfsthornekkingu samskipti skoumlpun og liacutefsstiacutel sem kjarna greinarinnarrdquo (ath feitletraeth samkv naacutemskraacutenni) Ekki er minnst aacute naacutemsefni eetha tiacutema sem gefa skuli einstoumlkum thornaacutettum greinarinnar

Kaflanum um bdquonaacutem og kennslurdquo lyacutekur meeth eftirfarandi maacutelsgrein bdquoYacutemsir geta komieth aeth kennslu iacute liacutefsleikni ss umsjoacutenarkennari naacutems- og starfsraacuteethgjafi skoacutelans skoacutelasafns-fraeligethingur nemendur skoacutelans iacute tengslum vieth jafningjafraeligethslu og feacutelagsliacutef og aethilar utan skoacutelans AEligskilegt er thornoacute aeth yfirumsjoacuten meeth naacutemsgreininni seacute iacute houmlndum fagstjoacutera greinarinnarrdquo (bls 6) Greinilegt er aeth enginn seacuterstakur aethili er gerethur aacutebyrgur fyrir thornviacute aeth fraeligethsla eigi seacuter staeth iacute liacutefsleikni THORNaeth aeth naacutenast allir moumlgulegir aethilar bdquogetirdquo komieth aeth fraeligethslunni thornyacuteethir naacutenast aeth enginn seacutertakur aethili thornurfi aeth koma aeth henni Heacuter er einnig iacute fyrsta skipti minnst aacute bdquofagstjoacutera greinarinnarrdquo en engin naacutenari skyacutering er

neins staethar gefin aacute thornviacute hver thornetta seacute eetha hvert hlutverk thornessi aethili hafi (ath skaacuteletur nuacutev skyacutersluhoumlfundar)

Naeligsti kafli naacutemskraacuterinnar (bls 6-7) fjallar um bdquonaacutemsmatrdquo iacute liacutefsleikni sem bdquoverethur aeth byggjast aacute fjoumllbreytilegum matsaethferethumrdquo thornar sem bdquoerfitt [seacute] aeth meta [viethfangsefnin] aacute hefethbundinn haacutettrdquo en thornoacute seacute moumlgulegt bdquoaeth meta thornekkingaratriethi meeth skriflegum eetha munnlegum proacutefumrdquo bdquoMeeth sjaacutelfsmati nemanda geta kennari nemandi og foreldrar hans fylgst meeth framvindu og naacutemsaacuterangrirdquo svo sem meeth bdquo verkefnum sem kennari gefur umsoumlgn um og thornemavinnu [sem] er haeliggt aeth setja upp syacuteningar aacute rdquo Taka verethur undir thornaeth aeth erfitt mun veretha aeth meta aacuterangur liacutefsleikninaacutems aacute nokkurn haacutett thornar sem greinin er ekki kennd og naacutemsefni er ekki til THORNraacutett fyrir thornaeth aeth miethaeth seacute vieth tiacutema fyrir greinina innan naacutemskraacuter er ekki auethvelt aeth aacutetta sig aacute hvernig honum skuli varieth Samkvaeligmt ofangreindum skilgreiningum er oacutemoumlgulegt aeth liacuteta aacute liacutefsleikni aacute nokkurn annan haacutett en sem bdquoekki-naacutemsgreinrdquo Umferetharfraeligethsla innan liacutefsleikni

THORNraacutett fyrir thornaeth aeth liacutefsleikni seacute auethsjaacuteanlega ekki-naacutemsgrein samkvaeligmt naacutemskraacutenni kveethur sama naacutemskraacute aacute um yacutemislegt varethandi umferetharkunnaacutettu barna Samkvaeligmt markmiethum Aethalnaacutemskraacuter grunnskoacutela Liacutefsleikni 2007 tilheyrir umferetharkunnaacutetta einungis viethfangsefnunum samfeacutelagi umhverfi naacutettuacuteru og menningu sem tilheyra ekki bdquokjarna greinarinnarrdquo Um umferetharkunnaacutettu stendur eftirfarandi aacute bls 7-12

bdquoLokamarkmieth iacute liacutefsleikni iacute grunnskoacutela Nemandi verethi meethvitaethur um yacutemsar haeligttur og slysagildrur iacute umhverfi siacutenu og reacutett viethbroumlgeth vieth thorneim svo sem iacute umferethinni aacute heimilum og iacute tengslum vieth hamfarir iacute naacutettuacuterunni seacute meethvitaethur um nauethsyn aacutebyrgrar hegethunar iacute umferethinnirdquo (bls 7)

bdquoAacutefangamarkmieth iacute liacutefsleikni vieth lok 4 bekkjar Nemandi aacute aeth kunna skil aacute umferetharreglum fyrir gangandi vegfarendur thornjaacutelfast iacute notkun reiethhjoacutels sem leiktaeligkis aacute leiksvaeligethum og stiacutegum og kunna skil aacute umferetharreglum sem gilda um hjoacutelandi vegfarendur geta bent aacute slysagildrur iacute umhverfinu iacute umferethinnirdquo (bls 9)

bdquoAacutefangamarkmieth iacute liacutefsleikni vieth lok 7 bekkjar Nemandi aacute aeth hafa tileinkaeth seacuter helstu umferetharreglur og thornekkja helstu umferetharmerkirdquo (bls 10)

bdquoAacutefangamarkmieth iacute liacutefsleikni vieth lok 10 bekkjar Nemandi aacute aeth aacutetta sig aacute nauethsyn thorness aeth syacutena oumlrugga og aacutebyrga hegethun iacute umferethinni vegna umferetharoumlryggis siacutens og annarrardquo (bls 11)

Iacute viethauka vieth Aethalnaacutemskraacute grunnskoacutela Liacutefsleikni (2007) eru sett upp nokkur daeligmi um thornrepamarkmieth iacute liacutefsleikni fyrir 4-10 bekk Daeligmi sem varetha umferetharfraeligethslu eru thornaacute

4 bekkur Nemandi kunni umferetharreglur og thornekki umferetharmerki fyrir gangandi vegfarendur thornekki vel oumlruggustu leieth siacutena iacute skoacutelann og beri sig reacutett aeth vieth gangbrautir og goumltuljoacutes laeligri aeth lesa og nyacuteta seacuter leiethbeiningar og skilaboeth af skiltum (bls 13)

5 bekkur Nemandi kunni umferetharreglur fyrir gangandi hjoacutelandi og akandi vegfarendur thornjaacutelfist iacute notkun reiethhjoacutels aacute goumlngustiacutegum laeligri aeth forethast haeligttur aacute heimilum vieth skoacutela og iacute naacutenasta umhverfi laeligri aeth afla seacuter upplyacutesinga um ferethir almenningsvagna iacute grenndarsamfeacutelaginu (bls 14)

6 bekkur Nemandi kunni helstu umferetharreglur og thornekki algengustu umferetharmerki (bls 15)

Ekkert daeligmi um thornrepamarkmieth varethandi umferetharfraeligethslu er nefnt fyrir 7 bekk

8 bekkur Nemandi thornekki almennar umferetharreglur og umferetharmerki og nauethsyn thorness aeth syacutena aacutebyrga hegethun iacute umferethinni (bls 16)

10 bekkur Nemandi seacute meethvitaethur um haeligttur iacute umferethinni sem skapast af miklum hraetha (bls 18)

Samkvaeligmt vef Umferetharstofu er markmieth umferetharfraeligethslu skyacutert uppsett iacute naacutemskraacutenni fyrir liacutefsleikni thorne aeth nemandinn bdquoverethi meethvitaethur um yacutemsar haeligttur og slysagildur iacute umhverfi siacutenu og reacutett viethbroumlgeth vieth thorneim svo sem iacute umferethinni aacute heimilum og iacute tengslum vieth hamfarir iacute naacutettuacuterunnirdquo (httpwwwumferdisid3643) Samt er eitt augljoacutest vandamaacutel iacute sambandi vieth thornetta aacutegaeligta markmieth thorne aeth samkvaeligmt naacutemskraacutenni aacute ekki aeth kenna liacutefsleikni umferetharfraeligethsla tilheyrir ekki kjarna greinarinnar og thornar af leiethandi aacute ekki aeth eiga seacuter staeth nein umferetharfraeligethsla innan grunnskoacutelans

Skyacutersluhoumlfundur benti aacute thornaeth aacute fundi meeth liacutefsleiknihoacutep menntamaacutelaraacuteethuneytisins fyrir thornrem aacuterum (Valdimar Briem 2005a) aeth iacute fyrri naacutemskraacutenni fyrir liacutefsleikni (1999) sem thornaacute var iacute gildi vaeligri ekki til neitt eiginlegt naacutemsefni og viethmieth fyrir aacuterangri og aacutefanga-markmieth iacute sambandi vieth thornrepamarkmieth bekkja vaeligru einungis sett fram sem almennur aacutesetningur THORNessu hefur ekki verieth breytt iacute nyacuteju naacutemskraacutenni (2007) THORNaeth er augljoacutest aeth thornegar ekki liggja fyrir raunhaeligf viethmieth varethandi aacutekveethin atriethi iacute naacutemsefni er oacutemoumlgulegt aeth vita hvort boumlrnin hafi tileinkaeth seacuter thornaeth sem til stoacuteeth aeth thornau laeligrethu THORNar vieth baeligtist aeth ekki er gengieth uacuter skugga um thornaeth iacute skoacutelum aeth boumlrn syacuteni thornaeth meeth reacutettu atferli iacute um-ferethinni aeth thornau hafi oumlethlast skilning aacute thornessum markmiethum Ef litieth er aacute hegethun sumra unglinga iacute umferethinni maacute draga thornaacute aacutelyktun aeth liacutetieth af tjaacuteethum aacutesetningi naacutemskraacuterinnar hafi skilaeth seacuter sem skyldi

Enn sem komieth er hefur ekki verieth skilgeint hvort viacutesindalegar rannsoacuteknir skapi grunninn aeth ofannefndu fraeligethslustarfi innan liacutefsleikni Aacute Umferetharvef maacute finna til-vitnanir iacute kenningu Howards Gardner um fjoumllgreindir (httpwwwumferdisid3647) og virethist hugtakieth bdquotilfinningagreindrdquo einkum vera undan hans rifjum runnieth THORNarna er einnig getieth 4MAT fraeligethslukerfi Bearnice McCarthy (httpwwwumferdisid3330) og virethist thornaeth liacuteka vera aacute einhvern haacutett tengt liacutefsleikni Auk thorness maacute finna oacutetalmargt annaeth aacute Umferetharvef upplyacutesingar tengla tilloumlgur til naacutemsefnis og naacutemskraacutea o fl Starfsemin er enn aacute thornroacuteunar- og tilraunastigi en almennt maacute segja aeth huacuten gefi goacuteethar vonir um framtiacuteeth umferetharfraeligethslu

Enn hefur ekki verieth byrjaeth aacute oacutehaacuteethu mati aacute aacuterangri thornessarar starfsemi THORNviacute maacute fremur liacuteta aacute hana sem raacuteethgjoumlf en eiginlega fraeligethslu Af augljoacutesum aacutestaeligethum er aacuterangursmat saacute thornaacutettur sem kemur siacuteethast iacute hverju fraeligethsluaacutetaki en thornaeth er oacutemissandi ef endanlega aacute aeth vera haeliggt aeth sannreyna gagnsemi thorneirra aethferetha sem beitt er og moumlguleikunum aacute aeth naacute raunhaeligfum aacuterangri iacute umferetharfraeligethslu Auk thorness sem aacuterangursmat er nauethsynlegt fyrir fraeligethsluna iacute heild sinni verethur aeth byggja inn mat fraacute byrjun iacute hvert atriethi og aacutefanga Sliacutekt tilheyrir goacuteethum kennslusieth Sigurethur Arnar Sigurethsson sem er aethstoetharskoacutelastjoacuteri Grundaskoacutela hefur nyacutelega tekieth fyrsta skrefieth iacute aacutett aeth thornannig mati meeth gereth uacutettektar meethal skoacutelastjoacutera og stjoacuternenda skoacutela aacute aacuterangri hins nyacuteja skipulags umferetharfraeligethslu innan liacutefsleikni (Sigurethur Arnar Sigurethsson 2007) Hann dregur thornaacute aacutelyktun aeth niethur-stoumlethur kannanarinnar gefi til kynna vissan jaacutekvaeligethan aacuterangur iacute umferetharfraeligethslu siacuteethustu aacutera THORNetta er raeligtt naacutenar heacuter aeth neethan

Umferetharfraeligethsla innan skoacutelakerfis aacute hinum Norethurloumlndunum fjoacuterum THORNaeth er margt sameiginlegt meeth Norethurloumlndunum fimm um menningu og menntun enda thornjoacuteethirnar aeth miklu leyti af sameiginlegum roacutetum sprottnar Norethurloumlndin standa framar-lega meethal thornjoacuteetha Evroacutepu iacute taeligknithornroacuteun og rannsoacuteknum ekki siacutest hvaeth varethar umferethina THORNviacute er eethlilegt aeth umferetharfraeligethsla aacute Iacuteslandi seacute iacute fyrsta lagi athugueth iacute ljoacutesi samanbaeligri-legrar fraeligethslu aacute hinum Norethurloumlndunum fjoacuterum og iacute oumlethru lagi uacutet fraacute thornviacute sem best gerist aacute thornessu sviethi iacute nokkrum oumlethrum loumlnd norethvesturevroacutepu Aacutestraliacutea Nyacuteja Sjaacuteland og Kanada standa einnig framarlega aacute thornessu sviethi Aetheins iacute einstoumlkum tilfellum er haeliggt aeth taka mieth af oumlethrum loumlndum ss BNA thornar sem sambandsriacutekin eru afar misthornroacuteueth aacute thornessu sviethi og tiltoumllulega liacuteethieth af niethurstoumlethum birt opinberlega utan stofnana

Uacutettektin aacute umferetharfraeligethslu aacute Norethurloumlndum var gereth aacute eftirfarandi haacutett

i Meeth naacutekvaeligmri leit aacute veraldarvefnum (meeth Google leitarveacutelinni) uacutet fraacute fjoumll-moumlrgum leitarskilyrethum aacute Norethurlandamaacutelunum (nema finnsku) og ensku THORNetta var yacutemsum vandkvaeligethum bundieth thornar sem ekki er til nein samraeligming eetha flokkun eetha yfirlit aacute leitarorethum aacute netinu THORNeir (opinberu) aethilar sem setja upp thornessar siacuteethur eru oft furethulega sjaacutelfhverfir og hugsa greinilega ekki um thornarfir og aethstaeligethur thorneirra sem leita upplyacutesinga fraacute thorneim THORNetta gekk thornoacute allvel aeth lokum

ii Skyacutersluhoumlfundur aacute gott samband vieth fjoumllmarga seacuterfraeligethinga aacute sviethi umferethar-oumlryggis aacute hinum Norethurloumlndunum og viacuteethar Sendar voru uacutet fyrirspurnir um umferetharoumlryggisfraeligethslu barna til seacuterfraeligethinga og thorneir beethnir aeth svara sjaacutelfir eetha senda fyrirspurnirnar aacutefram til seacuterhaeligfethara foacutelks Spurningarnar voru einfaldar miethaethar vieth umferetharfraeligethslu innan skoacutelakerfis og aeligtlaethar sem rammi fyrir floacuteknari svoumlr (mynd 10) Syacutend eru orethreacutett svoumlr seacuterfraeligethinga hvers lands

Denmark

Further education

Compulsory education

Child care

Gymnasium

High school

Middle school

Lower school

Zero class

Playschool

Nursery

Spurning 1 Is this schematic picture of the Danish school system correct If not please describe the correct organisation with your own words beginning with playschool (use Danish or English)

Svar 1

Spurning 2 If you know how traffic safety education is carried out in the schools it would be nice if you could write a few lines about it

Svar 2

Mynd 10 Fyrirspurn um umferetharoumlryggisfraeligethslu barna sem send var til seacuterfraeligethinga aacute Norethurloumlndum Fyrirspurnin til Danmerkur er heacuter tekin sem daeligmi

Finnland

Umferetharfraeligethsla var fyrst tekin inn iacute finnska fraeligethslukerfieth sem skyldugrein aacute naacutemskraacute aacuterieth 1954 THORNegar greinin bdquofeacutelagsfraeligethslardquo var tekin upp sem seacuterstaeligtt naacutemsefni 1967 var umferetharfraeligethsla eitt af naacutemsefnunum innan hennar THORNegar feacutelagsfraeligethsla hvarf aftur uacutet af naacutemskraacute var umferetharfraeligethsla sameinueth yacutemsum oumlethrum greinum ss leikfimi Aacuterieth 2004 toacutek nyacute aethalnaacutemskraacute fyrir grunnskoacutela gildi og vareth thornaacute umferetharfraeligethsla hluti af heilsu- umhverfis- og feacutelagsgreinum og thornemanu bdquooumlryggi og umferethrdquo sem er svo aftur hluti af yacutemsum greinum Seacuterstoumlk aacutehersla er loumlgeth aacute umferetharfraeligethslu iacute Finnlandi sem liacutefslangt naacutem og hluti af thornroacuteun einstaklingsins iacute nuacutetiacutemathornjoacuteethfeacutelagi

Iacute Finnlandi seacuter einkum menntamaacutelaraacuteethuneytieth (httpwwwminedufiOPMlang=en) um aeth thornroacutea naacutemskraacute og naacutemsefni fyrir umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutela Finnska mennta-maacutelaraacuteethuneytieth veitir einnig feacute til fraeligethslunnar gegnum menntakerfieth og er fraeligethslan veitt 7-15 aacutera boumlrnum iacute grunnskoacutelanum en er ekki skyldugrein Af thorneim soumlkum hefur nokkueth dregieth uacuter umferetharfraeligethslu innan finnska skoacutelans iacute seinni tiacuteeth Nuacute eru thornaeth aethallega yngstu bekkirnir sem faacute fraeligethslu iacute umferetharoumlryggi en minni aacutehersla er loumlgeth aacute thornannig fraeligethslu iacute eldri bekkjum og framhaldsskoacutela

Auk finnska menntamaacutelaraacuteethuneytisins seacuter oumlnnur sjaacutelfstaeligeth opinber stofnun Liikenneturva (httpwwwliikenneturvafienliikenneturvaindexphp) um aeth thornroacutea naacutemsefni iacute umferetharfraeligethslu fyrir boumlrn og kennara innan skoacutelakerfisins Liikenneturva stendur einnig fyrir rannsoacuteknum aacuteroacuteethursherferethum og opinberri umraeligethu um umferethar-oumlryggi Hlutverk hennar er thornviacute aeth sumu leyti liacutekt sameiginlegu verkefni Umferetharstofu Naacutemsgagnastofnunar og Grundaskoacutela aacute Iacuteslandi Liikenneturva er undir yfirumsjoacuten finnska samgoumlnguraacuteethuneytisins en fjaacutermoumlgnunin kemur uacuter tryggingarfeacute og er aacutekveethin af feacutelagsmaacutelaraacuteethuneyti

Aethrir tenglar httpwwwophfienglishfrontpageasppath=447 httpwwwedufienglishSubPageasppath=5004699

Textahoacutelf 1a Svoumlr finnska seacuterfraeligethingsins (svoumlrin eru sett fram iacute einni greinargereth)

Childrenrsquos traffic safety education in Finland and the services of Liikenneturva

The Finnish school system

All children living permanently in Finland are legally obligated to complete the compulsory education syllabus The syllabus can be completed by either participating in basic education or by acquiring a corresponding education through some other means Therefore there is no compulsory school attendance in Finland

Compulsory education starts during the year when the child turns seven years old and ends when the basic education syllabus is completed or when ten years have elapsed from the start of compulsory education The guardian of a child of compulsory education age is responsible for ensuring that the studentrsquos compulsory education is completed

Generally compulsory education is provided in primary schools Primary school comprises grades 1-9 and is intended for the whole age group (7-16 years old) During the first six years the education is provided by the class teacher who teaches all or most subjects During the last three years separate subjects are usually taught by different subject teachers

(frh iacute textahoacutelfi 1b)

Textahoacutelf 1b Svoumlr finnska seacuterfraeligethingsins (svoumlrin eru sett fram iacute einni greinargereth) Upper secondary education consists of general upper secondary education and vocational upper secondary qualifications General upper secondary education is general education that prepares students for the matriculation examination The principal objective of vocational programmes is vocational competence Approximately 92 of those who completed basic education in 2003 continued directly to general or vocational upper secondary school Completion of upper secondary education is considered to be the minimum requirement for performance in working life and lifelong learning

The National Board of Education decides on the goals and main content of basic education by setting the national core curriculum guidelines that govern all the education providers The national core curriculum defines not only the goals and main content of the various subjects but also so-called cross-curricular themes which are themes that integrate upbringing and education The national core curriculum provides rules on such issues as special needs education student welfare student evaluation and co-operation between the home and school

Traffic safety is included in one of the cross-curricular themes called ldquoSafety and trafficrdquo The goal of the theme is to help the student understand the physical psychological and social dimensions of safety and guide the student towards responsible behaviour Basic education must provide the student with age-appropriate skills to function in different environments and situations

In the beginning of basic education the rdquoSafety and trafficrdquo theme focuses on providing children with models of safe behaviour in the studentsrsquo own environment The starting point is concrete situations being able to manage them and strengthening safe ways of acting Little by little the aims widen to cover acting in different traffic situations and conditions At the end of basic education the theme emphasizes a communal and social view to traffic safety in addition to the actions of the individual

The content of the instruction expands as the students begin to move around more independently In the beginning of basic education instruction focuses on the viewpoint of the pedestrian Biking in safe areas should also be covered early on because students bike quite a lot especially in their free time Biking instruction expands gradually and eventually covers mopeds as well It is essential to take into account the studentsrsquo traffic environment and tailor instruction to suit it It is not meaningful to give specific contents of instruction for particular grades because even a first grader requires basic information on how to get around safely

In the national core curriculum traffic safety is included in health education environmental studies physical education and social studies health education covering traffic safety to the largest extent Basic issues such as traffic rules and safe ways of acting should be covered in connection with environmental studies in grades 1-4 and deepen the topic in the following grades

According to the core curriculum the goal in environmental studies in grades 1-4 is that the student learns to function safely in his immediate surroundings and follow instructions in school and in traffic The key contents of traffic safety education are school safety traffic behaviour and avoidance of dangerous situations

(frh iacute textahoacutelfi 1c)

Textahoacutelf 1c Svoumlr finnska seacuterfraeligethingsins (svoumlrin eru sett fram iacute einni greinargereth) In grades 5-6 health studies is a part of biologygeography and physicschemistry In grades 8-9 health education is an independent subject Several safety-related goals are mentioned in connection with it such as recognizing and contemplating choices related to health illness and safety as well as assessing the environment lifestyles culture and media from the viewpoint of safety and health The key contents are traffic safety and behaviour dangerous situations accidents and first aid

The core curriculum mentions that safe traffic behavior should be emphasized in connection with physical education The purpose of social studies instruction is to guide the student towards becoming an active and responsible actor in society The key contents mention traffic safety

In all grades traffic safety education should emphasize locality functionality continuity the setting of goals and cooperation with studentsrsquo parents Traffic safety education yields the best results when it is carried out in connection with the surrounding community Local conditions and current issues in the surrounding traffic environment should be taken into consideration when planning the school curriculum Teaching methods emphasize self-orientation activity problem-solution and cooperation Liikenneturva and traffic safety work

Liikenneturva is the central organisation for traffic safety work in Finland Its mission is to promote the safety of road traffic by influencing peoplersquos attitudes and traffic behaviour Liikenneturva uses various tools to achieve this publicising and campaigning taking care of traffic education with regards to different age groups and providing advanced training for vehicle drivers

In Finland the fundamental principle in traffic safety work covering all age groups is that no one should have to die or be seriously injured in traffic People make mistakes but no one should have to pay for them with hisher life Therefore people should be given adequate traffic safety information and necessary changes should be made to the traffic environment

It is important that children can move around safely in their surroundings To ensure this both supervision and protective measures are needed Children can be protected by designing the environment so that it is safe to all and by making sure safety equipment is used The purpose of traffic safety education is to provide children with necessary skills for managing in traffic Things like the childrsquos age experiences and individual skills as well as features of the traffic environment and the volume of traffic should be taken into account when carrying out traffic education

The responsibility for the education of a child rests with the childrsquos parents Day care and schools support the parentsrsquo work This applies to traffic safety education as well The services of Liikenneturva

Liikenneturva offers various services for schools and families with children Parents are encouraged to take responsibility for their childrenrsquos traffic safety and Liikenneturva has material on for example how to transport an infant safely in a vehicle and what to teach to a preschooler about traffic The materials are free some are distributed nationally through various channels (ie the maternity package and national health service) others are available on Liikenneturvarsquos website and upon request

(frh iacute textahoacutelfi 1d)

Textahoacutelf 1d Svoumlr finnska seacuterfraeligethingsins (svoumlrin eru sett fram iacute einni greinargereth When children sign up for school their parents receive a letter from Liikenneturva The letter gives advice on teaching safe routes to school and using safety equipment Starting school is a big step in the life of a child who often begins to move around independently at this time For this reason Liikenneturva has chosen this particular event to reach out to parents concerning childrenrsquos traffic safety

Liikenneturvarsquos materials for schools that are available on the internet include

ndash A package for mapping out dangerous spots near the school and along school routes The package includes background information instructions for teachers forms for children and parents and advice on what to do with the results

ndash Various classroom exercises demonstrations and checklists on for example walking or biking to school using safety equipment using public transport the schoolsrsquo safety culture etc The exercise and demonstrations are designed for classroom use There are separate sets for grades 1-6 and 7-9 some exercises and demonstrations are also meant for young children

ndash Guidelines for instructions and posters on moped use (for grades 8-9)

Liikenneturva also publishes an electronic newsletter ldquoTurvauutisetrdquo (Safety News) at least 4 times a year The newsletter addresses traffic safety issues related to a particular time of year (ie the use of reflectors in the fall) and contains information on upcoming events or materials Hints and tips for traffic safety education in schools are also given

Every fall the regional offices of Liikenneturva organize traffic safety events for school teachers These events last approximately 2 hours and concentrate on current traffic safety themes in addition to giving teachers practical ideas for classroom use The traffic safety events precede and are meant to support the National Traffic Safety Week organized by the Finnish National Board of Education

The state authorities encourage schools to have a traffic safety plan as a way to improve local traffic safety To help schools achieve this objective Liikenneturva is about to launch a model for a school traffic safety plan The model covers routes to and from school the surrounding environment traffic safety education networks and the schoolrsquos safety culture The aim is to compile guidelines instructions and practices write them down and make them a part of the schoolrsquos everyday life The model will be available online and assistance to schools will be provided whenever possible

Noregur

Norska grunnskoacutelakerfieth er iacute aethalatriethum mjoumlg svipaeth thornviacute iacuteslenska og margt liacutekt um umferetharfraeligethslu barna Ekki reyndist haeliggt aeth faacute upplyacutesingar um umferetharfraeligethslu fraacute norskum yfirvoumlldum thornraacutett fyrir iacutetrekaethar fyrirspurnir til TOslashI (Transportoslashkonomisk institutt httpwwwtoino) Sikker Trafikk (httpwwwtryggtrafikkno) og Statens vegvesen (httpwwwvegvesenno) Baeligethi Sikker Trafikk og Statens vegvesen beita seacuter thornoacute fyrir umferetharoumlryggi barna og halda uppi aacuteroacuteethri fyrir thornviacute aacute heimasiacuteethum siacutenum

Skyacutersluhoumlfundur er hins vegar iacute goacuteethu sambandi vieth seacuterfraeligethinga vieth Hoslashgskolen i Nord-Troslashndelag (httpwwwhintno) sem er eini haacuteskoacutelinn iacute Noregi sem byacuteethur upp aacute kennaranaacutem iacute umferetharfraeligethslu og oumlkukennslu Megnieth af upplyacutesingunum heacuter aeth neethan er fengieth thornaethan

Hjaacute norska menntamaacutelaraacuteethuneytinu (Kunnskapsdepartementet) er umferetharfraeligethsla nefnd iacute aethalnaacutemskraacute fyrir grunnskoacutela sem ber nafnieth bdquoKunnskapsloslashftetrdquo (httpwwwregjeringennonbdepkdtemaandreKunnskapsloeftethtmlid=1411) THORNar er umferetharfraeligethslu komieth fyrir iacute naacutemskraacute fyrir liacutekamsraeligkt (laeligreplan i kroppsoslashvning bls 116) THORNar stendur sem markmieth eftir 4 bekk aeth nemandinn eigi aeth geta bdquofarieth eftir umferetharreglum fyrir gangandi og hjoacutelandi vegfarendurrdquo og eftir 7 bekk er markmiethieth aeth syacutena fram aacute bdquooumlrugga notkun reiethhjoacutels sem farartaeligkisrdquo (Idrettsaktivitet og dans bls 117) Komieth er aeth umferetharoumlryggi aacute einum oumlethrum staeth iacute aethalnaacutemskraacute en thornaeth er iacute naacutemskraacute fyrir naacutettuacuterufraeligethi (laeligreplan i naturfag) thornar sem iacute lokamarkmiethi eftir 10 bekk undir fyrirsoumlgninni fenomener og stoffer (bls 60) stendur aeth nemandinn eigi aeth geta gert grein fyrir bdquohvernig oumlryggisbuacutenaethur hindri og minnki skaetha vieth oacutehoumlpp og slysrdquo

Almennt raacuteetha skoacutelar og einstakir kennarar sjaacutelfir toumlluvert miklu um hvaeth hvar og hvenaeligr aacutehersla skuli loumlgeth aacute umferetharfraeligethslu iacute naacuteminu Fraeligethsla iacute notkun leacutetts bifhjoacutels er td ekki raeligdd sem sliacutek iacute naacutemskraacutenni en kemur fyrir iacute yacutemsum skoacutelum og thornaacute sem valgrein (programfag) innan skoacutelanaacutemskraacuter Fyrir nokkrum aacuterum var byrjaeth aeth veita almenna umferetharfraeligethslu (Trafikalt grunnkurs) sem valgrein innan skoacutelakerfis aeth thornviacute er virethist fyrir tilstilli Statens vegvesen og svipar henni aeth yacutemsu leyti til fornaacutems aeth oumlkunaacutemi aacute Iacuteslandi Trafikalt grunnkurs er einnig skyldunaacutem iacute oumlkunaacutemi bdquoTrafikalt grunnkurs er obligatorisk og er felles for alle de lette kjoslashretoslashyklassene (moped motorsykkel personbil tre- og firehjuls moped snoslashscooter og traktor) kan du ta ved en trafikkskole eller i den offentlige skolen Kan ogsaring tas paring annen maringte i skolen i ungdomsskolen og i den videregaringende skolen hvis skolen du garingr paring har dette tilbudetrdquo (httpwwwvegvesennocsSatellitec=Pageampcid=1162372675303amppagename=forerkort2FPage2FSVVsubSideInnholdMal)

Umferetharfraeligethsla er hins vegar greinileg aacute stefnuskraacute norska samgoumlnguraacuteethuneytisins og er hluti af samgoumlnguaacuteaeligtlun til aacutersins 2012 (Nasjonal Transportplan 2002-2011 httpwwwregjeringennonbdepsddokregpublstmeld19992000Stmeld-nr-46-1999-2000-108htmlid=322759) THORNeim sem hafa aacutehuga er viacutesaeth thornangaeth

Aethrir tenglar httpwwwregjeringennonbdepkdtemaGrunnopplaringhtmlid=1408 httpwwwnoreguriseducationeducationprimaryprimaryhtm

Textahoacutelf 2 Svoumlr norska seacuterfraeligethingsins

Svar 1 Barnehage fra 1-5 aringr Frivillig men 804 av alle barn mellom 1-5 aringr garingr i barnehage (SSB 2006) Obligatorisk skolestart for 6 aringringer 10aringrig obligatorisk grunnskole og 3aringrig videregaringende opplaeligring (rett men ikke plikt)

Svar 2 (Mikieth af svari seacuterfraeligethingsins kemur fram iacute textanum heacuter aeth ofan aeth oumlethru leyti stendur iacute svarinu) Undervisningsopplegget under de ulike kompetansemaringlene vil variere fra den enkelte skole og laeligrer Det ligger foslashringer for denne type opplaeligring (mopedopplaeligring) under rdquoprogramfagrdquo (valgfag) hvor formaringlet er aring bull Gi elevene muligheter for valg som skal kunne bidra til oslashkt engasjement og bedre

forutsetninger for senere utdanningsvalg bull Gi elevene erfaring med innhold oppgaver og arbeidsmaringter som karakteriserer de

ulike utdanningsprogrammene bull Gi elevene bedre tilpasset opplaeligring og mulighet for bedre praktisk aktivitet eller

fordypning

Danmoumlrk

Danska menntamaacutelaraacuteethuneytieth (httpwwwuvmdk) heldur uacuteti aacutegaeligtri heimasiacuteethu Umferetharfraeligethsla er meethal skyldugreina meeth eigin naacutemskraacute iacute 1-9 bekk danska grunn-skoacutelans og fellur huacuten undir bdquoSameiginleg markmiethrdquo (Faeliglles maringl) iacute danska fraeligethslu-kerfinu Sameiginleg markmieth voru fyrst sett upp 2002 og voru thornau thornroacuteueth fram uacuter fyrri fraeligethslumarkmiethum sem baacuteru nafnieth Skyacuter markmieth (Klare maringl)

Sameiginleg markmieth faacute nafn sitt af thornviacute aeth liacuteta maacute aacute thornau ma sem bindandi samning um fraeligethslu milli fraeligethsluyfirvalda og sveitarfeacutelaga en einnig eiga thornau aeth tryggja sameigin-legan grunnskoacutela oumlllum thorneim sem hlut eiga aeth maacuteli nemendum kennurum foreldrum og yfirvoumlldum Samkvaeligmt thornviacute eiga boumlrn aeth hafa moumlguleika aacute aeth oumlethlast soumlmu menntun og faeligrni hvar sem er iacute skoacutelum landsins Skyacuterar naacutemskraacuter gefa auk thorness kennurum upp-lyacutesingar um thornaeth hvernig framkvaeligma eigi kennsluna og foreldrum loforeth um thornaeth hverju thorneir og boumlrnin megi buacuteast vieth af fraeligethslunni

Umferetharfraeligethslu er lyacutest iacute naacutemskraacute uacutetgefinni af danska menntamaacutelaraacuteethuneytinu (Uddannelsesstyrelsen 2005) en einnig maacute naacutelgast naacutemskraacutena aacute netinu (httpwwwfaellesmaaluvmdkfagFaerdselslaereprinthelefagetpdf) Iacute henni eru skyacutert sett fram aacutefanga- og lokamarkmieth fraeligethslunnar THORNessi markmieth eru baeligethi almenn og markviss og stefna thornau aeth thornviacute aeth nemandinn tileinki seacuter reacutetta og oumlrugga hegethun iacute umferethinni laeligri gagnkvaeligma tillitssemi vieth aethra vegfarendur og afleiethingar aacutehaeligttutoumlku en einkum aeth vera aacutebyrgir og oumlruggir vegfarendur Markmieth hvers aacutefanga er iacute smaacute-atriethum tengt naacutemskraacutenni en auk thornessara skilgreininga (Laeligseplan) maacute einnig finna iacute naacutemskraacutenni naacutemsleiethbeiningar thornar sem allt thornaeth sem nemandinn aacute aeth kunna iacute greininni er uacutetskyacutert og lyacutest iacute smaacuteatriethum

Kennurum eru gefnar tiltoumllulega frjaacutelsar hendur vieth fraeligethsluna Umferetharfraeligethslan fer fram iacute samhengi yacutemissa annarra greina og aacutekveethur kennarinn oft meeth aethstoeth um-feretharfulltruacutea skoacutelans hvar umferetharfraeligethslan kemur inn iacute aethrar greinar og iacute hvaeth miklum maeligli Fraeligethslan skal innihalda baeligethi boacuteklegt naacutem og atferlisaeligfingu iacute umferethar-umhverfi iacute samraacuteethi vieth foreldra og loumlgreglu Er thornessari framkvaeligmd lyacutest allnaacutekvaeligmlega iacute kennsluleiethbeiningum iacute siacuteethari hluta naacutemskraacuterinnar (Undervisningsvejledning upp aacute 26 bls)

Eitt aacutehugavert fyrirbaeligri sem iacute marga aacuteratugi hefur maacutett finna iacute doumlnsku umferethinni aacute vissum tiacutemum skoacuteladagsins er umferetharverethir vieth goumltur iacute naacutegrenni vieth skoacutela THORNetta eru boumlrn uacuter 5 og 6 bekk thorness skoacutela sem thornau gaeligta og hlutverk thorneirra er stoumlethva umferethina vieth goumlngubrautir vieth skoacutelann iacute byrjun og stundum lok skoacuteladagsins svo aeth oumlnnur boumlrn geti komist klakklaust leiethar sinnar (httpwwwskolepatruljedkOPRETTELSE-1htm) Umferetharverethir thorneas boumlrn sem aethstoethuethu oumlnnur boumlrn voru fyrst fengnir til sliacutekra starfa aacute fjoacuteretha aacuteratug fyrri aldar iacute BNA Nuacute maacute finna umferetharverethi iacute yacutemsum uacutetgaacutefum iacute yacutemsum loumlndum heims allt fraacute Keniacuteu iacute Afriacuteku til Taiacutelands og Malaeligsiacuteu iacute Asiacuteu Iacute Bretlandi hafa td eldri borgarar stundum thornetta hlutverk (Lollipop manlady) en heacuter aacute landi thornar sem svona starfsemi hefur nyacutelega verieth tekin upp eru thornaeth oftast gangaverethir skoacutelans Iacute Danmoumlrku eru thornessir litlu umferetharoumlryggisverethir iacute miklu uppaacutehaldi og eru thorneir aacuterlega hylltir fyrir hina aacutegaeligtu frammistoumlethu siacutena (sjaacute httpwwwrfsfdk10aa2774 og httpwwwrfsfdk10d52774)

Svoumlr vieth fyrirspurnum um umferetharfraeligethslu iacute doumlnskum skoacutelum hafa borist fraacute seacuter-fraeligethingi vieth Raringdet for Stoslashrre Faeligrdselssikkerhed (httpwwwrfsfdk) sem er suacute stofnun iacute Danmoumlrku sem einkum hefur umsjoacuten meeth umferetharfraeligethslu barna Svoumlr hafa

einnig borist fraacute Danmarks Tekniske Universitet (DTU Transport Institut for Transport httpwwwdtfdk) en iacute ljoacutes kom aeth eins og stendur eru thornar engar rannsoacuteknir eetha oumlnnur starfsemi sem varethar umferetharfraeligethslu eetha umferetharoumlryggi barna

Aethrir tenglar httpwwwemudkgskfagindinspirationtrafikhtml httpwwwworkindenmarkdkEducation httpwwwtrafikklubdk

Textahoacutelf 3 Svoumlr danska seacuterfraeligethingsins

Svar 1 The thing you refer to here as playschool is called boslashrnehave in Danish or can be described with the English word kindergarden

According to a change in the law just recently the compulsory education starts at age 6 in Zero class

When the young children leave school at age 1516 they can attend gymnasium or a technical school

Svar 2 Traffic education is a compulsory subject in the Danish school system But the schools can decide for themselves how much traffic education they provide for the children and how they choose to do it Normally they have a pedestrian test at age 6-7 a small Biketest at age 9 a regular Biketest at age 9 and some sort of traffic education concerning behaviour safety and responsibility at age 14-16

Sviacutethornjoacuteeth

Fraacute thornviacute aeth hafa aacuteethur verieth fyrirmyndarland iacute umferetharoumlryggi og umferetharfraeligethslu barna skilur Sviacutethornjoacuteeth sig nuacute orethieth toumlluvert fraacute hinum Norethurloumlndunum iacute thornessu tilliti

Iacute fyrri aethalnaacutemskraacute fyrir saelignska grunnskoacutela fraacute 1983 (Lgr83) var umferetharfraeligethsla meethal tilgreinds naacutemsefnis en gereth aeth thornema utan greina Aacuteethur hafethi huacuten verieth aacute aethalnaacutemskraacute sem sjaacutelfstaeligeth grein Samkvaeligmt nuacuteverandi aethalnaacutemskraacute fyrir grunnskoacutela (Lpo94) sem toacutek gildi 1994 er bdquoumferethrdquo nefnd sem eitt af thorneim bdquo kunnaacutettusviethum sem naacute yfir yacutemsar aethrar naacutemsgreinar ldquo og eiga aeth vera bdquo innlimueth iacute kennslu thorneirra greina Meethal thornessara svietha eru td umhverfi umfereth jafnreacutetti neytendamaacutel kynliacutef forvarnir og suacute aacutehaeligtta sem er samfara notkun aacutefengis viacutemugjafa og annrra lyfjardquo (Skolverket 2006 bls 17 thornyacuteeth nuacutev skyacutersluhoumlfundar) THORNessari nafnlausu thornvergrein svipar til liacutefsleikni innan grunnskoacutelanaacutemskraacuter aacute Iacuteslandi

Umferetharoumlryggisfraeligethsla sem sliacutek hvarf thornar meeth af naacutemsskraacute grunnskoacutela iacute Sviacutethornjoacuteeth enda thornoacutett nokkrir bdquoiacutehaldssamirrdquo skoacutelar hafi haldieth aacutefram fraeligethslu aacute thornessu sviethi iacute staeligrri eetha minni maeligli THORNessari thornroacuteun maacutela hefur verieth moacutetmaeliglt harethlega af seacuterfraeligethingum innan skoacutela- og haacuteskoacutelageira svo og thorneim stjoacuternmaacutelamoumlnnum sem hafa beitt seacuter fyrir auknu umferetharoumlryggi en thornetta hefur verieth hroacutepaeth fyrir daufum eyrum

Aacute siacuteethustu aacuterum hefur NTF (Nationalfoumlreningen foumlr Trafiksaumlkerhetens Fraumlmjande httpwwwntfse) verieth eina opinbera stofnunin sem hefur veitt upplyacutesingar aacuteroacuteethur og fraeligethslu um umferetharoumlryggi barna aacute liacutekan haacutett og Umferetharstofa hefur gert aacute Iacuteslandi Eins og maacutelum er nuacute haacutettaeth iacute Sviacutethornjoacuteeth er liacutetil sem engin umferetharfraeligethsla iacute flestum grunnskoacutelum enda thornoacutett sums staethar seacute reynt aeth veita fraeligethslu og upplyacutesingar aacute thornessu sviethi Sum sveitarfeacuteloumlg iacute Sviacutethornjoacuteeth td iacute borgunum Malmouml Gautaborg og Lundi hafa

umferetharfraeligethslu aacute skoacutelanaacutemskraacute (sjaacute td httpwwwtrafiksakraskolanse) Iacute oumlethrum sveitarfeacuteloumlgum ss iacute Stokkhoacutelmi hefur umferetharfraeligethsla ekki komist aacute skoacutelanaacutemskraacute enda thornoacutett einstaka skoacutelar hafi sliacuteka fraeligethslu iacute einhverri mynd

Enn syrtir iacute aacutelinn hvaeth varethar umferetharoumlryggi saelignskra barna Naacutemskeieth fyrir kennara iacute umferetharoumlryggisfraeligethslu barna iacute grunnskoacutela sem NTF saacute um voru loumlgeth niethur fyrir reacutettum thornrem aacuterum Fjaacuterframloumlg til NTF hafa stoumlethugt verieth aeth minnka siacuteethastliethin aacuter en thornau hafa verieth grundvoumlllurinn fyrir mestum hluta starfseminnar Nuacute liggur fyrir saelignska thorninginu tillaga um aeth haeligtta opinberum fjaacuterveitingum til NTF iacute lok naeligsta aacuters THORNetta hefur vakieth mikil moacutetmaeligli baeligethi aacute thorningi og uacuter yacutemsum oumlethrum aacutettum og ekki er endanlega seacuteeth fyrir thornaeth enn hvaeth uacuter verethur

Skyacutersluhoumlfundur sendi fyrirspurnir til yacutemissa seacuterfraeligethinga iacute Sviacutethornjoacuteeth um umferetharoumlryggi barna ma NTF Svoumlr hafa borist fraacute NTF varethandi umferetharfraeligethslu barna iacute grunn-skoacutelum (sjaacute neethan)

Aethrir tenglar

httpwwwregeringensesbd3708 httpwwwskolverketse

Textahoacutelf 4a Svoumlr tveggja saelignskra seacuterfraeligethinga (A og B) A Svar A (sett fram iacute einni greinargereth) Skolans trafikundervisning kommer upp i diskussioner daring och daring men snurrar runt i byraringkratin Haumlr i Halmstad gjorde NTF en enkaumlt till 300 laumlrare De fick personligt besoumlk och ombads att paring en konferens ta reda paring och sammanfatta sin skolas trafikundervisning De fick bara in 40 svar trots att laumlrarna faringtt frankerat kuvert De oumlvriga 260 hade nog ingen trafikundervisning vaumlrd namnet och daumlrfoumlr skickade de inte in

Grundskolan missar trafikundervisningen NTF (httpwwwntfseTidningdefault34711asp)

I oumlvrigt har det lokalt i naringgon kommun handlat om cykelhjaumllmsanvaumlndning innan lagen kom

Foumlr gymnasiet har Vaumlgverket ett projekt om Alkohol och trafik Donrsquot drink and drive som NTF skoumlter Lokalt i vaumlstra Sverige drivs ett projekt foumlr gymnasieungdomar Sjaumllvsaumlker paring trafikoumlvningsplatserna men det aumlr nedlaumlggningshotat (httpwwwntfseHallanddefaultaspRecID=13480)

Lokalt har foumlraumlldrafoumlreningar agerat foumlr barnens vaumlg till och fraringn skolan paring flera haringll Saumlrskilt jobbigt blir det med saumlkra skolvaumlgar naumlr foumlraumlldrarna vaumlljer friskolor som ligger i andra delar av kommunen De staumlller krav som retar upp andra foumlraumlldrar som har sina barn i den naumlrbelaumlgna kommunala skolan

NTF Halland faringr tydligen i framtiden inga bidrag fraringn NTF centralt och ej heller fraringn Region Halland Foumlrmodligen faringr verksamheten avvecklas paring ett par aringr

Textahoacutelf 4b Svoumlr tveggja saelignskra seacuterfraeligethinga (A og B) B Svar B1 Den schematiska uppstaumlllningen staumlmmer Maringnga elever byter t ex skola naumlr de aumlr 12 aringr dvs skolaringr 6 De olika delarna aumlr alltsaring mer flytande och inte saring statiska

Aringr 0 i skolan heter egentligen Foumlrskoleklass flera laumlrare anser att det aumlr nedvaumlrderande att kalla det aringret foumlr rdquonollanrdquo eller rdquo6-aringrsrdquo

Paring samma saumltt heter det inte laumlngre daghemlekskola utan rdquofoumlrskolardquo

Svar B2 Enligt de undersoumlkningar som gjorts (SKL och Hem amp Samhaumllle i samarbete med NTF) goumlrs en del (ganska lite) trafiksaumlkerhetsutbildning i skolan men utan systematik snarare aumlr det den enskilda laumlraren och ibland rektorn paring den enskilda skolan som initierar I princip inga kommuner har riktlinjer Det finns inte heller naringgra nationella riktlinjer utan bara en enda rad i laumlroplanen (under rdquorektorns ansvarrdquo) maringl foumlr trafikutbildningen saknas Undervisningen ska vara rdquotematiskrdquo vilket innebaumlr att det som aumlndaring goumlrs ofta blir en temadag ofta inte ens en dag per laumlsaringr

I vaumlgverkets regeringsuppdrag som redovisades mars 2007 foumlreslog man bl a att man boumlr saumltta upp maringl i laumlroplanen foumlr vad man ska uppnaring med aumlmnet trafik i skolan Man beskrev ocksaring att trafiken i skolan skulle bedrivas enligt rdquolaumlrande foumlr haringllbar utvecklingrdquo I houmlstas tillsattes en arbetsgrupp daumlr bl a NTF finns med foumlr att naumlrmare beskriva vad man menar med detta Arbetet paringgaringr

Just nu haumlnder en del - vi som foumlrespraringkar att man faktiskt ska arbeta med trafiksaumlkerhet i skolan hoppas paring nationella riktlinjer Idag garingr maringnga ungdomar ut grundskolan utan att ha diskuterat trafik eller trafiksaumlkerhet en enda garingng

Samtidigt oumlkar problemen med mopeder foumlr 15-aringringar - kan det bero paring att de helt saknar utbildning Detta vet vi idag inte

Samanburethur aacute nokkrum atriethum iacute umferetharfraeligethslu aacute Norethurloumlndum samkvaeligmt upplyacutesingum seacuterfraeligethinganna

Toumlluverethur mismunur er aacute umferetharfraeligethslu barna aacute Norethurloumlndum og er huacuten langtum umfangsmeiri og betri iacute Danmoumlrku og Finnlandi en Noregi og Sviacutethornjoacuteeth ndash frammistaetha Iacuteslands er thornar aacute milli en er naeligr aacutestandinu iacute Noregi og Sviacutethornjoacuteeth THORNaeth virethist vera sem yfirvoumlld iacute Noregi og Sviacutethornjoacuteeth seacuteu aacutenaeliggeth meeth siacutena laacutegu slysatiacuteethni og finnist thornau hafa gert noacuteg Iacute thornessum loumlndum minnkar tiacuteethni alvarlegra slysa barna gangandi og aacute hjoacuteli aacute sama haacutett og heacuter aacute landi og reyndar iacute oumlethrum loumlndum vesturevroacutepu (sbr aeth ofan) THORNetta aacute thornoacute liacutetieth skilt vieth aukna oumlryggismeethvitund barnanna en thornyacuteethir aeth boumlrnunum seacute ekieth oftar aacute milli staetha THORNetta kemur td fram iacute naacutenari greiningu aacute saelignskum slysatoumllum (Valdimar Briem 2008b) thornar sem minnkun tiacuteethni slysa gangandi og hjoacutelandi barna samsvarar aukningu slysa barna sem eru farthornegar iacute biacutel og samanloumlgeth slysatiacuteethni er svo til oacutebreytt

Iacute Finnlandi er skoacutelaganga ekki skylda en kunnaacutetta iacute naacutemsgreinum er hins vegar skylda og naeliggir skoacutelar iacute boethi sem veita boumlrnum fraeligethslu Annars er iacute raun skoacutelakerfieth upp-byggt aacute svipaethan haacutett og virkar eins aacute hinum Norethurloumlndunum Mikil umhugsun og seacuterkunnaacutetta hafa farieth iacute aeth byggja upp umferetharfraeligethslu iacute Finnlandi og er huacuten til fyrir-myndar Helsti gallinn aacute umferetharfraeligethslunni er aeth huacuten er ekki noacutegu skyacutert skilgreind innan skoacutelakerfisins og thornviacute leacutettara aeth koma henni uacuter jafnvaeliggi

Danmoumlrk er fyrirmyndarland um umferetharfraeligethslu barna Fraeligethslan er vel skilgreind og innbyggeth iacute skoacutelakerfieth Vel er hugsaeth um hlutverk samskipti og fraeligethslu allra aethila Naacutemsgoumlgn eru fyrir hendi og not thorneirra ljoacutes Aacuterangursmat er innbyggt iacute fraeligethsluna

Fornaacutem aeth oumlkunaacutemi hefur thornekkst lengi aacute Iacuteslandi en almennt ekki aacute hinum Norethurloumlndunum Iacute Noregi var thornoacute nyacutelega byrjaeth aeth gera tilraunir meeth thornetta

Umferetharfraeligethsla iacute oumlethrum loumlndum vesturevroacutepu Rose 25 skyacuterslan

Aacuterieth 2003 hoacutefst naacutekvaeligm uacutettekt aacute umferetharoumlryggisfraeligethslu (Road Safety Education RSE) iacute grunnskoacutelum aacute vegum Evroacutepusambandsins naacutenara tilgreint the European Commissionrsquos Directorate General for Transport and Energy (DG TREN) Verkefnieth feacutekk nafnieth Rose 25 sem er stytting aacute bdquoRoad Safety Education in all 25 EU Member Statesrdquo3 Lokakyacuterslan (Rose 25) kom uacutet tveim aacuterum seinna iacute tveim uacutetgaacutefum lokaskyacuterslu (European Commission 2005b) sem er 321 bls aacute lengd og styttri uacutetgaacutefu (European Commission 2005a) upp aacute 52 bls sem einnig maacute liacuteta aacute sem aacutebendingar um goacuteetha framkvaeligmd (bdquoGood Practice Guide) um umferetharoumlryggisfraeligethslu iacute loumlndum vestur-evroacutepu Skyacutersluna og yacutemsar upplyacutesingar um umferetharfraeligethslu iacute loumlndunum 25 maacute einnig naacutelgast aacute netinu (httpeceuropaeutransportrose25index enhtm)

Niethurstoumlethur Rose 25 skyacuterslunnar eru iacute thornrem hlutum Iacute fyrsta hlutanum er athyglinni beint aeth thorneim stofnunum sem eru aacutebyrgar fyrir umferetharoumlryggisfraeligethslu barna baeligethi opinberum og sjaacutefstaeligethum stofnunum Einnig er fraeligethsluferlieth athugaeth og thornaeligr aethferethir sem notaethar eru vieth fraeligethsluna baeligethi innan opinbers skoacutelakerfis og utan skoacutelans

Iacute oumlethrum hlutanum er athyglinni beint aeth thornviacute sem getur talist goacuteeth framkvaeligmd umferethar-oumlryggisfraeligethslu barna Iacute thornessu starfi var reynt aeth taka tillit til sem flestra hoacutepa veg-farenda Eftir naacutena yfirfereth kjarnahoacuteps verkefnisins var tekin fram margthornaeligtt niethurstaetha thornar sem seacuterstoumlk aacutehersla var loumlgeth aacute thornrennt iacute fraeligethslunni thorne aeth byggja upp thornekkingu barna aeth aeligfa upp reacutett atferli og aeth byggja upp reacutett hugarfar og aacutebyrga afstoumlethu og thornaacute einnig aeth breyta rangri afstoumlethu iacute reacutetta Bent var aacute aeth thornessu verethur einungis komieth til leiethar meeth thornviacute aeth nota haeligfa kennara og haldbaeligr viethmieth Auk thorness verethur fraeligethslan aeth vera aethgengileg og veita verethur fraeligethsluatriethin aacute reacutettum tiacutema og iacute reacutettri roumleth Aeth siacuteethustu er nauethsynlegt aeth meta aacuterangur fraeligethslunnar aacute hlutlaeliggan haacutett aacute oumlllum stigum hennar og verethur sliacutekt mat aeth vera inbyggt iacute fraeligethsluna fraacute byrjun

Iacute thornriethja hlutanum eru thornessi markmieth borin saman vieth thornaacute moumlguleika sem fyrir hendi eru innan og utan skoacutelakerfis aacute umferetharoumlryggisfraeligethslu barna eins og nuacute gerist iacute loumlndum vesturevroacutepu Seacuterfraeligethihoacutepurinn harmar thornaeth aeth liacutetieth seacute stundum gert uacuter nauethsyn thornessarar fraeligethslu og huacuten oft laacutetin viacutekja fyrir oumlethrum aacutehugaefnum thorneirra sem taka aacutekvarethanir ogeetha raacuteetha yfir fjaacuterframloumlgum Samhaeligfingu skortir oft um fraeligethsluaethferethir og ndashinnihald auk thorness sem aacuterangursmat vanti aeth mestu Iacute Rose 25 skyacuterslunni er thornessum atriethum lyacutest iacute smaacuteatriethum og aeth siacuteethustu eru lagethar fram tilloumlgur um aethgerir til uacuterboacuteta

Danmoumlrk Finnland og Sviacutethornjoacuteeth toacuteku thornaacutett iacute undirbuacuteningi Rose 25 skyacuterslunnar fraacute byrjun enda oumlll meethlimir iacute ES Greinilegt er af lyacutesingum finnska og danska seacuterfraeligethingsins aeth margar af tilloumlgum Rose 25 hafa verieth teknar til greina vieth moacutetun umferetharfraeligethslu innan skoacutelakerfis iacute thornessum loumlndum en sennilegt er einnig aeth thornessir seacuterfraeligethingar hafi aacutett sinn hlut iacute aeth moacuteta thornaeligr tilloumlgur sem settar voru fram iacute skyacuterslunni

Farieth verethur naacutenar yfir niethurstoumlethur Rose 25 skyacuterslunnar heacuter aeth neethan (bls 49ndash55)

3 Nuacute er fjoumlldi landa iacute ES orethinn 27

Uacutettektir aacute umferetharfraeligethslu innan skoacutelakerfis Iacuteslenskir grunnskoacutelar

Auk hinnar foumlgru og fjoumllbreytilegu iacuteslensku naacutettuacuteru hefur menningin loumlngum verieth thornaeth sem vieth iacuteslendingar erum stoltastir af Aacute siacuteethari helmingi thorneirrar aldar sem nuacute er nyacuteliethin joacutekst fjoumlldi skoacutela aacute Iacuteslandi mjoumlg og fraeligethsla var houmlfeth iacute haacutevegum Aacuteethur hafethi fraeligethslan aeth miklu leyti aacutett seacuter staeth aacute heimilum Nuacute eru uthornb 200 grunnskoacutelar aacute iacuteslandi auk fjoumllda leikskoacutela og framhaldsskoacutela Eins og mynd 10 syacutenir eru grunnskoacutelarnir dreifethir um allt land

Mynd 10 Grunnskoacutelar aacute Iacuteslandi eftir landsvaeligethum (Skyacuterr 2008) Iacute thorneacutettbyacuteli getur hver punktur syacutent fleiri en einn skoacutela

Enda thornoacutett thornaeth sjaacuteist ekki skyacutert aacute myndinni heacuter aeth ofan er ljoacutest aeth houmlfuethborgarsvaeligethieth hefur seacuterstoumlethu hvaeth varethar fjoumllda og staeligreth skoacutela Eitt af thornviacute sem liacuteklegt er aeth aacutekvarethi baeligethi form og innihald fraeligethslu almennt og thornoacute kannski einkum umferetharfraeligethslu er staethsetning skoacutelanna Um helmingur thornjoacuteetharinnar byacuter aacute tiltoumllulega litlum reit aacute sueth-vesturhorni landsins thorneas houmlfuethborgarsvaeligethinu og heacuter eru umhverfi og skilyrethi umferetharinnar nokkueth oumlnnur en annars staethar aacute landinu Staeligreth skoacutelanna er einnig aacutehugaverethur thornaacutettur iacute thornessu sambandi en hefur thornoacute liacuteklega minni aacutehrif aacute fraeligethslu-starfsemina eins og iacute ljoacutes kemur heacuter aeth neethan

Til thorness aeth haeliggt seacute aeth gera gagngerar uacutettektir aacute umferetharfraeligethslu iacute iacuteslenskum grunn-skoacutelum er nauethsynlegt aeth vita um hlutfallslegan fjoumllda thorneirra grunnskoacutela sem eru staethsettir iacute thorneacutettbyacuteli og thorneirra sem eru iacute dreifbyacuteli sem og fjoumllda nemenda iacute thornessum skoacutelum Skyacutersluhoumlfundur sendi uacutet fyrirspurnir til nokkurra seacuterfroacuteethra aethila um yacutemsa thornaacute m ofan nefnda eiginleika skoacutelanna Uacutet uacuter thorneirri leit kom aeth upplyacutesingarnar voru hvergi faacuteanlegar iacute heild heldur einungis hlutar thorneirra aacute hverjum staeth thornaacute naeligstum eingoumlngu aacute netinu THORNetta var upphafieth aeth umfangsmikilli leit aacute veraldarvefnum

Staeligreth og staethsetning skoacutela

Leitaeth var gagna aacute vietheigandi siacuteethum iacute vefgagnaboumlnkum Menntamaacutelaraacuteethuneytis httpwwwmenntamalaraduneytiisstofnanirkd=NAampstfn=gsamprod=pnrampfg=3085amptm=isl Skoacutelatorgs httpwwwskolatorgisvefurefnigrunnskolarasp og Hagstofunnar httpwwwhagstofanisPageID=781ampsrc=tempDialogvarvalaspma=SKO0210226ti=GrunnskF3lanemendur+eftir+bekkjum+og+skF3la+20012D2007+++26path=DatabaseskolamalgsNemendur26lang=326units=FjF6ldi Einnig var leitaeth eftir upplyacutesingum um iacuteslenska grunnskoacutela almennt og einstaka grunnskoacutela almennum og einstoumlkum upplyacutesingum um nemendafjoumllda og heimasiacuteethur skoacutelanna aacute httpwwwgoogleis THORNar naeligst var leitaeth aacute httpwwwjais og httpwwwfinnais til aeth faacute fram staethsetningu og poacutestnuacutemer skoacutelanna og svo aacute siacuteethum skoacutelanna thornar sem thornaeligr fyrirfundust Aeth endingu var svo leitaeth iacute prentuethu eintaki af Siacutemaskraacutenni (Jaacute 2008) eftir upplyacutesingum af thornessu taeligi sem ekki reyndust aethgengilegar aacute vefnum

Iacute toumlflu 2 er syacutendur fjoumlldi nemenda iacute bekkjum grunnskoacutela samkvaeligmt upplyacutesingum af vef Hagstofu Iacuteslands Tafla 2 Nemendur iacute grunnskoacutelum eftir bekkjum og landsvaeligethum 2007 (samkv upplyacutesingum fraacute Hagstofu Iacuteslands 2008)

Alls 1 b 2 b 3 b 4 b 5 b 6 b 7 b 8 b 9 b 10 b

Houmlfuethborgarsvaeligethieth 26250 2557 2642 2479 2517 2530 2622 2578 2743 2813 2769 Reykjaviacutek 14597 1398 1477 1379 1386 1392 1460 1415 1502 1594 1594

Hbsv utan Reykjaviacutekur 11653 1159 1165 1100 1131 1138 1162 1163 1241 1219 1175

Suethurnes 3184 289 305 320 308 306 319 310 346 344 337Vesturland 2423 248 227 236 222 241 227 237 233 281 271Vestfirethir 1096 85 105 88 125 99 118 120 125 113 118Norethurland vestra 1268 111 131 143 121 115 117 138 126 132 134Norethurland eystra 4145 386 384 403 444 418 437 398 434 406 435Austurland 1834 162 189 174 178 189 183 215 161 194 189Suethurland 3602 291 337 316 336 368 391 371 394 414 384

THORNegar upp var staethieth var orethinn til gloppoacutettur listi yfir 226 grunnskoacutela aacute Iacuteslandi Iacute ljoacutes kom vieth naacutenari greiningu aeth nyacuteir skoacutelar hafa verieth stofnaethir aacuten thorness aeth upplyacutesingar um thornaacute vaeligru faeligrethar inn iacute aethalgagnabankana einnig aeth sumir skoacutelar houmlfethu fengieth nyacute noumlfn aethrir verieth semeinaethir undir nyacutejum noumlfnum og enn aethrir sennilega lagethir niethur THORNetta var lagfaeligrt eftir thornviacute sem best vareth aacute kosieth Siacuteethan voru strikaethir uacutet af listanum aacutetta skoacutelar sem engar upplyacutesingar voru til um nema nafnieth eitt og voru thornaeth Broddanesskoacuteli Fljoacutetshliacuteetharskoacuteli Gagnfraeligethaskoacutelinn aacute Oacutelafsfirethi Grunnskoacutelinn iacute Austur-Landeyjum Grunnskoacutelinn iacute Oacutelafsviacutek Heppuskoacuteli Meethferetharheimilieth aacute Torfastoumlethum og Soacutelvallaskoacuteli

Upplyacutengar skorti um staethsetningu fimm skoacutela Huacutesabakkaskoacutela Kleppsaacuterreykjaskoacutela Ljoacutesafossskoacutela Nesjaskoacutela og Soacutelgarethaskoacutela Auk thorness reyndist ekki unnt aeth faacute fram upplyacutesingar um nemendafjoumllda fimm annarra skoacutela Dalbrautarskoacutela Grunnskoacutelans iacute Borgarfirethi eystra Hafnarskoacutela Reykjahliacuteetharskoacutela og Vesturhliacuteetharskoacutela Endanlegar upplyacutesingarnar um nemendafjoumllda og staethsetningu iacute thorneacutettbyacuteli eetha dreifbyacuteli eru syacutendar iacute toumlflu 3 Sjaacute maacute aeth faacutemennir skoacutelar eru einkum iacute dreifbyacuteli en fjoumllmennir iacute thorneacutettbyacuteli

Tafla 3 Fjoumlldi grunnskoacutela eftir nemendafjoumllda iacute thorneacutettbyacuteli og dreifbyacuteli

Nemendafjoumlldi Fjoumlldi grunnskoacutela

fraacute til iacute thorneacutettbyacuteli iacute dreifbyacuteli Samtals 0 50 8 37 47 50 100 1 25 28

100 150 2 11 14 150 200 5 12 17 200 250 3 6 9 250 300 9 3 12 300 350 6 4 10 350 400 5 5 10 400 450 10 5 15 450 500 5 4 9 500 550 8 0 8 550 600 7 1 8 600 650 1 1 2 650 700 1 1 2 700 750 2 1 3 750 800 1 0 1

Samtals 74 116 195

THORNeacutettbyacuteli er skilgreint heacuter sem houmlfuethborgarsvaeligethieth (Reykjaviacutek meeth uacutethverfum Koacutepavogur Garethabaeligr Hafnarfjoumlrethur og Mosfellsbaeligr) og Akureyri (thorneacutettbyacuteli) Samanlagethur fjoumlldi er sums staethar haeligrri en summan af dreifbyacuteli og thorneacutettbyacuteli thornar sem upplyacutesingar skorti um staethsetningu fimm faacutemennra skoacutela

Uacutettektir aacute umferetharfraeligethslu iacute iacuteslenskum grunnskoacutelum

THORNrjaacuter uacutettektir eetha kannanir hafa verieth gerethar aacute undangengnum aacuteratug aacute umferetharfraeligethslu iacute iacuteslenskum grunnskoacutelum THORNessar uacutettektir sem birtar voru meeth reacutettra fimm aacutera millibili gefa allgoacuteetha hugmynd um stoumlethu umferetharfraeligethslu aacute thorneim tiacutema sem thornaeligr voru gerethar thorneas iacute juacuteniacute 1997 tveim aacuterum aacuteethur en liacutefsleikni var tekin upp iacute aethalnaacutemskraacute grunn-skoacutela iacute mars 2002 thornrem aacuterum eftir upptoumlku liacutefsleikni og iacute desember 2007 aacutetta aacuterum eftir upptoumlku liacutefsleikni Voru thornetta kannanir thorneirra Joacutehanns Aacutesmundssonar fyrir mennta-maacutelaraacuteethuneytieth (Joacutehann Aacutesmundsson 1997) Benedikts Siguretharsonar aacute Akureyri (Benedikt Siguretharson 2002) og Sigurethar Arnars Sigurethssonar aacute Akranesi (Sigurethur Arnar Sigurethsson 2007) THORNessum thornrem koumlnnunum er lyacutest heacuter aeth neethan og niethurstoumlethur uacuter thorneim bornar saman Faacuteeinum fyrri uacutettektum var einnig lyacutest af Benedikt (bls 33) en thornaeligr eru minna aacutehugaverethar iacute thornessu samhengi Koumlnnun Joacutehanns Aacutesmundssonar

Uacutettekt Joacutehanns var gereth aacute vegum menntamaacutelaraacuteethuneytis til aeth kanna tilhoumlgun og magn aacutetta oacutegreinabundinna naacutemsthornaacutetta iacute grunnskoacutelum thornar sem einn thornessara thornaacutetta var um-feretharfraeligethsla (Athuga ber aeth liacutefsleikni hafethi thornaacute ekki verieth tekin upp sem grein iacute naacutem-skraacute og umferetharfraeligethsla thornviacute utan greina) Koumlnnunin inniheldur lyacutesingu skoacutelastjoacutera aacute stoumlethu umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum siacutenum hvaeth varethar (i) sjaacutelfstaeligethi fraeligethslunnar (ii) afstoumlethu til annarra naacutemsgreina (iii) fjoumllda kennslustunda aacute naacutemsaacuterinu iacute 1 - 10 bekk og (iv) hlutfall svarenda sem bdquoskraacuteethu tiacutema eetha krossuethu vieth til merkis um aeth nemendum iacute thornessum aacutergoumlngum vaeligri veitt fraeligethslardquo iacute umferetharoumlryggi

Marktaeligkni niethurstaethna koumlnnunarinnar takmarkast af thornviacute aeth af samtals 204 grunn-skoacutelum aacute Iacuteslandi svoumlruethu einungis 113 eetha 554 koumlnnuninni Voru thornar meeth taldir almennir grunnskoacutelar einkaskoacutelar og seacuterskoacutelar Svarstiacuteethnin foacuter upp iacute 571 thornegar einkaskoacutelar og seacuterskoacutelar voru ekki taldir meeth sem iacute thornessu falli er reacutettara thornar eeth naacutemskraacute thornessara skoacutela er oft toumlluvert oumlethruviacutesi en skoacutela innan hins almenna kerfis Um thornaeth segir houmlfundur bdquoTHORNetta hlutfall er enn of laacutegt til aeth haeliggt seacute aeth alhaeligfa um niethurstoumlethurnar thornviacute ber aeth taka niethurstoumlethunum fyrst og fremst sem viacutesbendingum en ekki sem naacutekvaeligmum toumllumrdquo (bls 3) Einnig maacute sjaacute aeth ldquostoacuteru skoacutelarnir hafa frekar svaraeth en thorneir smaeligrri nema iacute Reykjaviacutek thornar sem virethist staeligrri skoacutelarnir hafa skilaeth seacuter aetheins verrrdquo (bls 4) Enn fremur aeth bdquoStoacuterir skoacutelar iacute thorneacutettbyacuteli eru liacuteklegri til aeth kenna flesta eetha alla [aacutetta] thornaeligttina en smaeligrri skoacutelar iacute dreifbyacutelirdquo (bls 6)

Af niethurstoumlethunum maacute raacuteetha aeth skipuleg umferetharfraeligethsla iacute grunnskoacutelum hafi verieth nokkueth takmoumlrkueth aacute thornessum tiacutema THORNoacute tilkynna flestir skoacutelastjoacuteranna eetha ca 90 aeth thorneirra skoacuteli veiti umferetharfraeligethslu aacute skoacutelaaacuterinu THORNegar thornetta er borieth saman vieth hina oacutegreinabundnu naacutemsthornaeligttina maacute sjaacute aeth thornetta er nokkurn veginn sama og hlutfall skoacutela sem veitir umhverfismennt Einungis kynfraeligethsla og fiacuteknivarnir hafa haeligrra hlutfall ca 98 og 95 Skyndihjaacutelp og feacutelagsmaacutel iacute skoacutelum hafa ca 80 hvort og almenn feacutelags-viacutesindi og jafnreacutettisfraeligethsla ca 72 og 75 Umferetharfraeligethslan syacutenir sig thornviacute vera til-toumllulega vel staeligeth meethal hinna oacutegreinabundnu naacutemsthornaacutetta

Niethurstoumlethurnar benda auk thorness til aeth iacute einungis 8 skoacutelanna seacute engin umferetharfraeligethsla Iacute 43 er huacuten nefnd iacute naacutemskraacute sem hluti af og samthornaeligtt oumlethrum naacutemsgreinum en iacute 48 tilfella er umferetharfraeligethslan ekki aacute stundaskraacute en thornoacute tekin fyrir og kennd aacute skoacutelaaacuterinu

Iacute thorneim ruacutemlega 90 grunnskoacutela thornar sem umferetharfraeligethsla var veitt var skiptingin thornannig aeth iacute aetheins 12 tilfella er umferetharfraeligethslan tiltoumllulega sjaacutelfstaeligeth og thornaacute tilgreind sem thornema valgrein sjaacutelfstaeligeth umferetharfraeligethsla naacutemskeieth eetha heimsoacuteknir Iacute 38 til-fella er umferetharfraeligethslan innan samfeacutelagsfraeligethi iacute 18 oacutetilgreind og 11 thornverfag Iacute 9 tilfella er umferetharfraeligethslan tekin fyrir af loumlgreglu og iacute 3 sem loumlg + annaeth

Meethaltal kennslustunda iacute umferetharfraeligethslu var ca 10 stundir aacute aacuteri iacute 1 og 2 bekk en minnkaethi svo niethur iacute ca 6 stundir aacute aacuteri iacute 5 - 8 bekk Iacute 9 bekk foacuter svo meethalstunda-fjoumlldinn upp iacute ca 13 en naacuteethi haeligsta marki iacute 10 bekk meeth ca 22 kennslustundum Hins vegar tilgreindu aeth meethaltali yfir 50 skoacutelastjoacutera tiacutema iacute umferetharfraeligethslu iacute 1 bekk stoumlethugt faeligrri tilgreindu fraeligethslu iacute eftirkomandi aacutergoumlngum niethur iacute um 10 iacute 8 bekk en siacuteethan joacutekst thornetta aftur upp iacute ruacutemlega 20 iacute 10 bekk THORNessi hlutfoumlll eru syacutend aacute mynd 11

THORNessar siacuteethast nefndu niethurstoumlethur skyacuterir skyacutersluhoumlfundur aacute thornann haacutett aeth thornaeth bdquovirethist draga uacuter umferetharfraeligethslu thornar sem huacuten naeligr haacutemarki iacute 1 bekk og naeligr laacutegmarki iacute 8 bekk en fer svo aeth aukast aftur Aeth stoacuterum hluta skyacuterist thornetta meeth thornviacute aeth skoacutelar iacute thorneacutettbyacuteli eru eingoumlngu meeth umferetharfraeligethslu iacute yngstu bekkjardeildum en ekki iacute efstu bekkjardeildum THORNessu er svo thornveroumlfugt farieth meeth skoacutela iacute dreifbyacuteli en thorneir hafa tilhneigingu til aeth vera meeth umferetharfraeligethslu aacute unglingastigi og thornaacute sem undirbuacutening undir oumlkunaacutem en eru siacuteethan ekki meeth thornessa fraeligethslu iacute yngstu bekkjardeildunumrdquo (bls 15-16)

Auk mismunar milli skoacutela kom fram mismunur iacute framkvaeligmd umferetharfraeligethslu milli dreifbyacutelis og thorneacutettbyacutelis og almennt eru niethurstoumlethur koumlnnunarinnar vandtuacutelkaethar af yacutemsum orsoumlkum THORNaacute skrifar Joacutehann ma bdquoIacuteslenskt skoacutelakerfi er mjoumlg fjoumllbreytt Faacutemennasti skoacutelinn iacute koumlnnuninni telur 3 nemendur en saacute fjoumllmennasti 808 nemendur Aacute meethan aacute koumlnnuninni stoacuteeth feacutekk skyacutersluhoumlfundur nokkrar upphringingar fraacute skoacutelastjoacuterum faacutemennra skoacutela erindieth var iacute flestum tilfellum aeth benda aacute seacuterstoumlethu thornessara skoacutela

Einkum bentu thorneir aacute seacuterstoumlethu svokallaethrar samkennslu thorne nemendur aacute mismunandi aldri vaeligru saman iacute deildbekk Annaeth sem verethur aeth benda aacute er aeth naacutemsthornaeligttirnir [thornaacute m umferetharfraeligethsla] gera miklar kroumlfur til skoacutela um sjaacutelfstaeligetha uacutetfaeligrslu jafnvel aeth buacutea til naacutemsefni sjaacutelfirrdquo (bls 17-18)

Mynd 11 Kennslumagn og aacuteherslur aacute umferetharfraeligethslu eftir aacutergoumlngum (Joacutehann Aacutesmundsson 1997)

Koumlnnun Benedikts Siguretharsomar

Koumlnnun Benedikts aacute fyrirkomulagi umferetharfraeligethslu aacute Iacuteslandi (Benedikt Siguretharson 2002) var gereth iacute bdquo84 grunnskoacutelum aacute voumlldum svaeligethum (Svaeligethin ndash Reykjanesbaeligr Aacuterborg Austur Heacuteraeth Eyjafjoumlrethur Nl vestra Reykjaviacutekursvaeligethieth) Haft var siacutemasamband vieth skoacutelastjoacutera (eetha aethstoetharskoacutelastjoacutera) og raeligtt vieth thornaacute og lagethar fyrir thornaacute beinar spurningar Iacute soumlmu skoacutelum voru lagethir spurningalistar fyrir umsjoacutenarkennara Iacute 8 grunnskoacutelum voru spurningalistar auk thorness lagethir fyrir nemendur iacute 6-10 bekk ndash einn hoacutep iacute aacutergangi Jafn-framt var raeligtt vieth 22 umsjoacutenarkennara iacute thornessum soumlmu skoacutelum ndash einstaklingslega eetha iacute hoacutepum ndash auk 5 siacutemtala vieth umsjoacutenarkennara Fimm nemendahoacutepar (iacute 8-10 bekk) voru heimsoacutettir og raeligtt vieth nemendur um umferetharhaeligttu umferetharfraeligethsluna og fraeligethsluefnirdquo (bls 53)

Auk thornessara thornriggja hoacutepa innan grunnskoacutelans thorne skoacutelastjoacutera umsjoacutenarkennara og nemenda var haft bdquosiacutemasamband vieth nokkra stjoacuternendur iacute framhaldsskoacutelum (skoacutela-meistara eetha aethstoetharskoacutelameistara ndash aacutefangastjoacutera) Einnig var leitaeth til naacutemsraacuteethgjafa og forvarnarfulltruacutea [og] virtist nokkueth fljoacutett augljoacutest aeth umferetharfraeligethsla aacute thornviacute skoacutelastigi er afar takmoumlrkueth [og] aacute seacuter litla hefeth iacute vinnuvenjum ndash auk thorness sem naacutemskraacute framhaldsskoacutelans staethsetur ekki hlutverk aeth thornessu leytirdquo (bls 58)

Aeth lokum var haft bdquosamband breacuteflega vieth oumlll loumlgreglumdaeligmi og leitaeth upplyacutesinga um framkvaeligmd og fyrirkomulag Einnig var haft samband siacutemleiethis vieth thornaacute loumlgreglumenn sem gegndu skilgreindu hlutverki vieth umferetharfraeligethslu iacute skoacutelumndash eftir aacutebendingu loumlgreglustjoacutera eetha yfirmanna iacute loumlgreglunnirdquo (bls 58)

Uacutet fraacute samanteknum niethurstoumlethum siacutenum bendir Benedikt ma aacute aeth umferetharfraeligethsla iacute skoacutelum seacute mjoumlg takmoumlrkueth aeth huacuten hafi sennilega minnkaeth eftir aeth nyacuteja naacutemskraacutein toacutek gildi thorne 1999 aeth naacutemsgreinin liacutefsleikni seacute illa skilgreind ekki minnst hvaeth varethar

umferetharfraeligethslu en baeligtir thornoacute vieth bdquoLiacutefsleikni er nyacute naacutemsgrein og liacutett moacutetueth Naacutemsefni iacute greininni er takmarkaeth og heildarsyacuten hefur ekki verieth byggeth upp aacute grundvelli naacutem-skraacuterinnar sem toacutek gildi 1999 aeth thornviacute er snyacuter aeth umferetharfraeligethslunnirdquo (bls 61)

Benedikt tekur einnig fram aeth liacutetieth sem ekkert samstarf seacute lengur haft vieth loumlgreglu og foreldra og auk thorness sem miethur er aeth bdquoUmferetharfraeligethsla aacute vegum loumlgreglunnar [seacute] iacute sumum byggetharloumlgum eini formlegi umferetharfraeligethsluthornaacutetturinn sem er virkurrdquo (bls 59)

Benedikt setur fram helstu niethurstoumlethur siacutenar uacuter koumlnnuninni aacute bls 1ndash4 iacute skyacuterslunni Niethurstoumlethurnar uacuter thornessum (fyrri) hluta koumlnnunarinnar eru einnig settar fram iacute styttu formi iacute uacutethendu Benedikts aacute fundi iacute Umferetharstofu iacute desember 2003 (Benedikt Siguretharson 2003) og thornar sem houmlfundur nuacuteverandi skyacuterslu telur seacuter ekki faeligrt aeth taka thornetta efni saman aacute betri veg er thornessi styttri samantekt (uacuter seinni hluta verkefnisins) birt heacuter oacutebreytt aeth oumlethru leyti en thornviacute aeth heacuter eru atriethin nuacutemerueth svo aeth auethveldrara seacute aeth bera thornau saman vieth atriethi uacuter hinum tveim koumlnnunum

i bdquoMarkmieth rannsoacuteknarinnar beindist aeth eftirfarandi

a aeth kortleggja forsendur og framkvaeligmd umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum

b aeth kortleggja ferethatiacutema ferethatilefni og umfang feretha grunnskoacutelabarna utan vieth skoacuteladaginn

c aeth draga fram breytilegar aacuteherslur iacute umferetharfraeligethslu og oumlryggismaacutelum skoacutela-barna iacute vestraelignum loumlndum og tengja vieth iacuteslenskan raunveruleika

ii Kastljoacutesinu var beint aeth grunnskoacutelanum ndash thornar sem Umferetharskoacutelinn Ungir vegfarendur er thornekkt staeligreth og iacute ljoacutes kom aeth umferetharfraeligethsla iacute framhaldsskoacutelum er afar liacutetil og ekki markviss

iii Umferetharfraeligethsla iacute grunnskoacutelum er viacuteetha mjoumlg takmoumlrkueth og sums staethar naeligr huacuten einungis til yngri nemenda (1-3 bekkur) Aetheins einn skoacuteli af thorneim sem leitaeth var til taldi sig hafa formlegt skipulag sem tryggethi thornaeth aeth fraeligethsla naeligethi til allra nemenda

iv Framkvaeligmd umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum er takmarkaethri en aacutekvaeligethi eldri naacutemskraacuter (1989) og gildandi reglugereth (5341989) gaacutefu fyrirheit um thornoacute ekki seacute unnt aeth fullyretha hvort dregieth hafi uacuter fraeligethslunni eetha hversu mikieth henni kynni aeth hafa hrakaeth fraacute thornviacute aeth menntamaacutelaraacuteethuneytieth gerethi uacutettekt aacuterieth 1996

v Naacutemsgreinin liacutefsleikni hefur ekki thornroacuteast eetha orethieth til naeligg hefeth eetha leiethsoumlgn til thorness aeth umferetharfraeligethslan hafi komist thornar iacute reglubundinn farveg

vi Ekki er heildstaeligtt samraeligmi aacute thornviacute skipulagi sem unnieth er eftir Samstarf vieth loumlg-reglu skortir iacute einstoumlkum tilfellum alveg og iacute oumlethrum tilvikum er thornaacutettur loumlgreglu ekki iacute skipuloumlgethum farvegi

vii Umferetharraacuteeth nuacute Umferetharstofa hefur ekki fengieth umbeethna fjaacutermuni til uacutetgaacutefu naacutemsefnis neacute heldur til aeth fylgja eftir stefnumoumlrkun raacuteethsins sem kynnt var iacute niethurstoumlethu raacuteethgjafarnefnda 1998

viii Ekki er starfandi naacutemstjoacuteri eetha verkefnisstjoacuteri aacute vegum menntamaacutelaraacuteethuneytisins (sbr thornoacute fyrirmaeligli iacute reglugereth) eetha UmferetharraacuteethsUmferetharstofu (sbr Umferetharraacuteeth dags 14041998) ndash og stoumlrf umferetharoumlryggisfulltruacutea hafa ekki verieth thornroacuteueth og fest iacute sessi eins og iacutetrekaeth hefur verieth lagt til ma iacute goumlgnum doacutemsmaacutelaraacuteethherra til Althorningis

ix Aacuteherslur umferetharfraeligethslu eins og thorneim er lyacutest iacute gildandi fyrirmaeliglum laga reglu-gerethum og markmiethum iacute naacutemskraacutem liggja fremur iacute thornviacute aeth ldquokenna boumlrnum aeth taka aacutebyrgeth aacute seacuter sjaacutelfrdquo ndash laeligra aeth varast haeligttur ndash fremur en aeth loumlgeth seacute aacutehersla aacute ldquoumferetharuppeldirdquo iacute samstarfi vieth foreldra

x Aacuteherslur doacutemsmaacutelaraacuteethherra iacute skyacuterslu til Althorningis 1999 varethandi baeligtta samhaeligf-ingu umferetharoumlryggisnefndir (fulltruacutea) og nyacuteja taeligkni iacute naacutemsefnisgereth til um-feretharfraeligethslu hafa ekki komieth til framkvaeligmda

xi Tillaga aeth umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun 2002-2012 gefur umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum takmarkaeth vaeliggi og iacute aacuteaeligtluninni kemur thornaeth taeligpast noacutegu skyacutert fram aeth umferethar-fraeligethsla seacute aeligtlaeth aeth vera formlegur hluti af liacutefsleikni iacute grunnskoacutela og framhalds-skoacutela

xii Iacute tilloumlgu aeth umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun 2002-2012 er ekki lagt seacuterstakt vaeliggi aacute oumlryggi barna aacute skoacutelaleiethum og aethskilnaeth goumlngu- og hjoacutelreiethastiacutega ndash neacute heldur seacuterstakar aethgerethir iacute samstarfi vieth foreldra ogeetha iacutebuacutea iacute einstoumlkum hverfumrdquo

Aacute thornessum kynningarfundi fyrir starfsfoacutelk Umferetharstofu thornann 4 desember 2003 (Benedikt Siguretharson 2003) harmaethi Benedikt baeligethi thornaeth aeth liacutetieth samstarf vaeligri aacute milli umferetharyfirvalda og skoacutela og aeth enginn opinber aethili virtist taka aacutebyrgeth aacute oumlryggi barna iacute umferethinni Aacute fundinum lyacutesti hann einnig nokkrum niethurstoumlethum uacuter aacuteframhald-andi starfi iacute thornessu sama verkefni thornaacute einkum meeth tilliti til feretha barna til og fraacute skoacutela Farieth verethur naacutenar yfir thornessar niethurstoumlethur Benedikts heacuter aeth neethan Koumlnnun Sigurethar Arnars Sigurethssonar

Sigurethur Arnar gerethi koumlnnun siacutena meethal skoacutelastjoacutera og stjoacuternenda grunnskoacutela aacute tiacutemabilinu oktoacuteber - desember 2007 Skyacutersla hans meeth niethurstoumlethunum var birt iacute lok desember (Sigurethur Arnar Sigurethsson 2007) Samantektin aacute niethurstoumlethum kannanar Sigurethar er heacuter eins og huacuten var sett fram iacute skyacuterslunni (bls 13) nema hvaeth atriethin eru nuacutemerueth og er huacuten aacute thornennan veg

i bdquoIacute helmingi skoacutela er seacuterstaklega gereth grein fyrir umferetharfraeligethslu iacute skoacutelanaacutemskraacute Iacute nokkueth fleiri skoacutelum eetha um 65 hefur samstarf skoacutela og loumlgreglu verieth skipu-lagt og sinnir loumlgregla thornviacute hluta af thorneirri umferetharfraeligethslu sem fram fer iacute grunn-skoacutelum Iacute flestum skoacutelum sinna umsjoacutenarkennarar nemenda thorneirri umferethar-fraeligethslu sem fram fer iacute skoacutelum en telja flestir svarendur thornoacute aeth umferetharfraeligethslu verethi best sinnt meeth samstarfi thorneirra aethila sem koma aeth kennslu og forvoumlrnum iacute umferetharmaacutelum Skoacutelar virethast taka thornaacutett iacute thorneim hvatningarverkefnum sem skipuloumlgeth eru varethandi samgoumlngumaacutel og umferetharoumlryggi og samtvinna vieth skoacutelastarfieth

ii Iacute koumlnnun sem framkvaeligmd var aacuterieth 2002 reyndist aetheins einn skoacuteli hafa formlega aacuteaeligtlun um framkvaeligmd umferetharfraeligethslu iacute skoacutelanum (Benedikt Siguretharson 2002) og maacute thornviacute telja aeth mikil breyting hafi orethieth thornar aacute thornar sem um helmingur skoacutela gerir seacuterstaklega grein fyrir umferetharfraeligethslu iacute skoacutelanaacutemskraacute

iii Flestir thornaacutetttakendur telja aeth umferetharfraeligethslu seacute almennt sinnt iacute grunnskoacutelum landsins og aeth thorneirra skoacutelar sinni umferetharfraeligethslu thornoacute hvorki mikieth neacute liacutetieth Iacute koumlnnun Benediktar Siguretharsonar (2002) kemur fram aeth 28 skoacutelastjoacutera toumlldu aeth umferetharfraeligethslu vaeligri sinnt iacute siacutenum skoacutela aeth mestu eetha oumlllu leyti og aeth 23 toumlldu henni vera aacuteboacutetavant Liacuteta maacute aacute aeth thornaeth hlutfall hafi aukist toumlluvert thornar sem um

60 svarenda telja aeth umferetharfraeligethslu seacute sinnt frekar mikieth eetha hvorki mikieth neacute liacutetieth en einungis 4 telja umferetharfraeligethslu mjoumlg liacutetieth sinnt iacute siacutenum skoacutela

iv THORNaeth naacutems- og kennsluefni sem til er er hvorki talieth vera gott neacute slaeligmt en aeth leggja thornurfi aacuteherslu aacute vettvangstengt efni vefefni handbaeligkur fyrir kennara og verkefna-baeligkur fyrir boumlrn Greina thornarf frekar hversu mikieth umfang umferetharfraeligethslu thornarf aeth vera til aeth teljast naeliggilegt og hvaetha atriethi iacute umferetharfraeligethslu kennarar telja sig thornurfa betra kennsluefni iacute

v Meirihluti skoacutela sem fengieth hafa naacutemskeieth iacute umferetharfraeligethslu telja aeth naacutemskeiethin hafi skilaeth seacuter vel til thorneirra sem thornaeth saacutetu og aeth naacutemskeiethin hafi haft aacutehrif aacute tilhoumlgun umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum THORNoacute er ekki aeth greina fylgni milli thorneirra skoacutela sem fengieth hafa naacutemskeieth og thorneirra sem fjalla seacuterstaklega um umferetharfraeligethslu iacute skoacutelanaacutemskraacute eetha aeth thorneir skoacutelar telji umferetharfraeligethslu almennt betur sinnt iacute siacutenum skoacutela Naacutemskeiethin hafa verieth haldin iacute skoacutelunum til aeth faacute sem flesta sem koma aeth kennslu nemenda iacute umraeligethu um umferetharfraeligethslu iacute thorneirra skoacutelardquo

Samanburethur aacute koumlnnunum Joacutehanns Benedikts og Sigurethar Arnars

Allar thornessar thornrjaacuter ofangreindu kannanir beina athyglinni aeth formlegu skipulagi um-feretharfraeligethslunnar og thornviacute hvort umferetharfraeligethsla seacute yfirleitt veitt iacute thorneim skoacutelum sem toacuteku thornaacutett iacute koumlnnuninni Einkum gefa thornaeligr gott yfirlit yfir doacutem skoacutelastjoacuternenda aacute thornessum thornaacutettum og einnig aeth vissu marki aacute aacuteliti thorneirra og annarra tengdra aethila aacute gaeligethum hennar Iacute engri thorneirra er thornoacute fyrir hendi hlutlaeliggt mat aacute aacuterangri fraeligethslunnar sem byggist aacute oacutehaacuteethum athugunum aacute kunnaacutettu atferli slysahaeligttu eetha slysum fyrir og eftir fraeligethsluna

THORNaeth er moumlguleiki aacute thornviacute aeth suacute slaeligma staetha umferetharfraeligethslu sem Benedikt finnur seacute aeth hluta til komin vegna hinnar roacutettaeligku breytingar iacute skoacutelakerfinu sem aacute seacuter staeth meeth tilkomu liacutefsleikni sem naacutemsgreinar Allar breytingar valda umroacuteti og nauethsynlegt er aeth gefa oumlllum sem hlut eiga aeth maacuteli tiacutema til aeth aethlagast breytingunum

Eitt seacuterlega aacutehugavert atriethi iacute thornessum samanburethi er suacute minnkun aacute umferetharfraeligethslu sem Benedikt bendir aacute uacuter 5-10 klst aacute aacuteri niethur iacute enn laeliggri toumllu Samkvaeligmt naacutemskraacutenni 1999 aacutetti kennsla iacute liacutefsleikni aeth nema 1 klst aacute viku eetha ca 40 klst aacute aacuteri Vissulega er hlutfall umferetharfraeligethslu ekki tilgreint en allt bendir til aeth huacuten hafi orethieth allmjoumlg uacutetundan iacute fraeligethslu iacute liacutefsleikni aacute thorneim thornrem aacuterum sem grenin hafethi thornaacute verieth vieth lyacuteethi

Iacute skyacuterslu Benedikts skortir aacute aeth teknar seacuteu fram aacutestaeligethur fyrir vali aacute hoacutepum svaeligethum og skoacutelum Einnig vantar naacutenari lyacutesingar aacute skoacutelum sem voru meeth iacute koumlnnuninni einkum aacute nemendafjoumllda tegund skoacutela og fleiru sem gott hefethi verieth aeth faacute upplyacutesingar um

Eitt thornaeth sem einkum vaeligri gott aeth hafa meeth en vantar iacute allar thornrjaacuter kannanirnar er naacutekvaeligm brottfallsgreining thorne greining aacute thornviacute hvaetha skoacutelar svoumlruethu ekki koumlnnuninni og aacutestaeligethunum fyrir thornviacute Brottfall getur skapaeth verulegan vanda iacute rannsoacuteknum af thornessu taeligi einkum thornegar um er aeth raeligetha samanbureth aacute rannsoacuteknum thornar sem mikieth brottfall hefur aacutett seacuter staeth Ef vieth toumlkum til daeligmis aeth iacute tveim koumlnnunum yrethi 50 brottfall iacute baacuteethum thornaacute er saacute moumlguleiki fyrir hendi aeth einungis thorneir sem ekki houmlfethu svaraeth annarri koumlnnuninni hefethu einmitt svaraeth hinni thorneas aeth uacutervoumllin iacute thornessum tveim koumlnnunum skoumlruethust ekki Aacuten naacutenari vitneskju um hverjir thornaeth voru sem svoumlruethu iacute hvorri koumlnnuninni fyrir sig vaeligri thornviacute uacutet iacute blaacuteinn aeth gera naacutekvaeligman samanbureth aacute niethurstoumlethunum THORNetta myndi thornoacute sennilega ekki gerast iacute raun thornar sem yacutemsir aethrir thornaeligttir raacuteetha liacuteka um hvort svaraeth seacute en daeligmieth sem tekieth var heacuter aeth ofan gefur viacutesbendingu um vandamaacutelieth

Samkvaeligmt Joacutehanni voru aacuterieth 1997 samanlagt 204 grunnskoacutelar aacute landinu thornar meeth taldir einkaskoacutelar og seacuterskoacutelar Fjoumlldi skoacutela sem svaraethi koumlnnun hans var 124 eetha 55 Setjum svo aeth fjoumlldi grunnskoacutela hafi haldist oacutebreyttur thornau 10 aacuter sem kannanirnar spoumlnnuethu Iacute koumlnnun Benedikts toacuteku thornaacutett 84 grunnskoacutelar THORNaeth er thornviacute fraeligethilegur moumlgu-leiki aacute aeth einungis tveir af skoacutelunum hafi verieth thorneir soumlmu iacute baacuteethum koumlnnununum Samskonar samanbureth maacute gera vieth koumlnnun Sigurethar en iacute henni toacuteku thornaacutett 126 grunn-skoacutelar Aeth sjaacutelfsoumlgethu er thornetta mjoumlg oacuteliacutekleg uacutetkoma einkum thornar sem buacuteast maacute vieth aeth soumlmu skoacutelastjoacuterar laacuteti yfirleitt veretha af thornviacute aeth svara koumlnnunum og thornviacute liacuteklegt aeth thornaeth seacuteu einmitt thorneir soumlmu sem verieth hafa meeth iacute oumlll thornrjuacute skiptin Sennilegasta uacutetkoman er thornoacute uacutet fraacute tilviljanaliacutekani en samkvaeligmt thornviacute vaeligri liacuteklegt aeth minna en 14 af grunnskoacutelum landsins hefethu tekieth thornaacutett iacute oumlllum thornrem koumlnnununum Spurningin er thornaacute hvort haeliggt seacute aeth draga haldbaeligra aacutelyktun uacutet fraacute niethurstoumlethunum um thornroacuteuun umferetharfraeligethslunnar aacute thornessum tiacuteu aacuterum

THORNraacutett fyrir aeth thornaeth seacute engan veginn skyacutert er thornaeth gefieth iacute skyn iacute skyacuterslu Joacutehanns aeth brottfallieth seacute aeth hluta til vegna thorness aeth skoacutelastjoacuterar toumlldu sig ekki geta gefieth tilhlyacuteethileg svoumlr vieth spurningunum vegna seacuterstoumlethu eetha smaeligethar skoacutelans Ef svo er vaeligri thornetta aeth vissu leyti loumlgmaeligt aacutestaeligetha fyrir thornviacute aeth skoacutelinn vaeligri ekki meeth iacute koumlnnuninni

Skyacutersluhoumlfundur kannaethi iacute samraacuteethi vieth Sigureth Arnar naacutenar vissa eiginleika thorneirra skoacutela sem svoumlruethu koumlnnun hans og bar thornessa eiginleika saman vieth eiginleika thorneirra skoacutela sem svoumlruethu ekki Skilyrethi fyrir toumllfraeligethilegum samanburethi var ma suacute samantekt sem skyacutersluhoumlfundur lyacutesti heacuter aeth ofan aacute fjoumllda nemenda og staethsetningu grunnskoacutela (tafla 3) Iacute thornessum aacuteframhaldandi koumlnnununum kom ekki iacute ljoacutes neinn toumllfraeligethilega marktaeligkur munur aacute svarstiacuteethni faacutemennra og fjoumllmennra skoacutela neacute heldur aacute svarstiacuteethni skoacutela iacute thorneacutett- og dreifbyacuteli Enginn marktaeligkur munur var heldur aacute svarfyacutesi skoacutelastjoacuternenda iacute Reykjaviacutek og annars staethar THORNviacute maacute aacutelykta aeth aacutestaeligethurnar fyrir thornviacute aeth skoacutelastjoacuternendur svoumlruethu ekki koumlnnun Joacutehanns vaeligru ekki lengur fyrir hendi iacute koumlnnun Sigurethar Arnars Staetha umferetharfraeligethslu aacute yacutemsum stigum grunnskoacutelans

Erfitt er aeth meta stoumlethu umferetharfraeligethslu innan iacuteslenska skoacutelakerfisins eins og er Sigurethur Arnar hefur verieth skyacutersluhoumlfundi innan handar iacute thornessu og hefur hann gefieth heildaraacutelit sitt iacute stuttu maacuteli meeth eftirfarandi orethum

bdquoLeikskoacutelinn stendur styrkum foacutetum iacute umferetharfraeligethslunni Varethandi grunnskoacutelann maacute [sjaacute af] koumlnnunum [Benedikts og Sigurethar Arnar] aeth mikil framfoumlr hefur orethieth aacute thornessu sviethi [og ljoacutest er] aeth td Grundaskoacuteli standist allan samanbureth aacute vieth bestu skoacutela aacute Norethurloumlndum Fleiri skoacutelar eru einnig nokkueth goacuteethir Hins vegar eru til skoacutelar sem eru aeth gera liacutetieth Mitt mat er aeth thornaeth hafi tekist aacute tveimur til thornremur aacuterum aeth breyta um-feretharfraeligethslu iacute huga kennara og skoacutela uacuter thornviacute aeth vera hallaeligrisleg afgangsstaeligreth yfir iacute aacutehugavert og mikilvaeliggt verkefni Suacute staetha aacute eftir aeth koma enn betur iacute ljoacutes Framhalds-skoacutelinn sinnir umferetharfraeligethslu mjoumlg liacutetieth og hviacutelir suacute fraeligethsla fyrst og fremst aacute starfandi oumlkukennurum oumlkuskoacutelum og tryggingafeacuteloumlgunumrdquo (Sigurethur Arnar Sigurethsson 2008)

Samkvaeligmt thornessu er umferetharfraeligethsla iacute grunnskoacutelum aacute Iacuteslandi iacute goacuteethum maacutelum Sigurethur Arnar byggir skoethun siacutena aacute eigin reynslu thornaacute m beinum samtoumllum vieth aethra skoacutelastjoacutera og eigin koumlnnun meethal skoacutelastjoacuternenda THORNoacute ber aeth benda aacute aeth miethaeth vieth thornann fjoumllda grunnskoacutela sem skyacutersluhoumlfundur kom fram til aeth nuacute vaeligru aacute landinu (sbr toumlflu 3) toacuteku minna en tveir thornriethju skoacutelastjoacuternenda thornaacutett iacute koumlnnuninni 2007 eetha taeligp 64 grunnskoacutela iacute oumlllu landinu THORNviacute er ekki haeliggt aeth segja meeth fullri vissu um stoumlethu umferetharfraeligethslunnar

uacutet fraacute thornessari koumlnnun en uacutetbreiethsla fraeligethslunnar er taeligplega til fyrirmyndar thornegar tillit er tekieth til thorness aeth 60 skoacutelastjoacuternenda iacute koumlnnuninni toumlldu aacuteherslu aacute umferetharfraeligethslu ekki hafa aukist aacute undanfoumlrnum tveim til thornrem aacuterum og meir en fjoacuterethungur (26) taldi aeth umferetharfraeligethslu vaeligri almennt ekki sinnt iacute grunnskoacutelum Auk thornessa toumlldu 40 aeth umferetharfraeligethslu vaeligri frekar liacutetieth eetha mjoumlg liacutetieth sinnt iacute siacutenum skoacutela 60 toumlldu aeth henni vaeligri hvorki mikieth neacute liacutetieth eetha frekar mikieth sinnt en enginn taldi aeth umferetharfraeligethslu vaeligri mjoumlg mikieth sinnt iacute siacutenum skoacutela THORNviacute maacute aeligtla aeth aacutestandieth aacute moumlrgum stoumlethum seacute ekki sem best yrethi aacute kosieth

Nauethsynlegt er thornoacute aeth fara aetheins betur yfir aacuterangur kannanarinnar til thorness aeth komast aeth sem naacutekvaeligmustum niethurstoumlethum og bera niethurstoumlethurnar saman vieth koumlnnunina fraacute 1996 og ganga thornaacute uacutet fraacute thorneim svoumlrum sem skilaeth var inn Af thornessum samanburethi maacute fyrir thornaeth fyrsta sjaacute aeth aacuterieth 1996 var umferetharfraeligethsla valgrein iacute grunnskoacutelum en er nuacute skyldugrein sem ekki aacute aeth kenna THORNaeth skal laacutetieth liggja milli hluta hvort thornetta geti talist fram- eetha afturfoumlr Samanburethur aacute nokkrum niethurstoumlethuatriethum thornessara tveggja kannana er syacutendur heacuter aeth neethan iacute toumlflu 4 Tafla 4 THORNroacuteun umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum aacute Iacuteslandi aacute 12 aacuterum fraacute thornviacute fyrir og thornar til eftir aldamoacutetin 2000 samkvaeligmt niethurstoumlethum tveggja kannana

Proacutesentuhlutfall iacute koumlnnun Fyrirspurn 1996 2007 Proacutesentumismunur

Umferetharfraeligethsla kennd (meir en bdquomjoumlg liacutetiethrdquo) 92 96 +4

Umferetharfraeligethsla aacute skoacutelanaacutemskraacute 43 49 +6

Umferetharfraeligethsla kennd en er ekki aacute skoacutelanaacutemskraacute 48 47 -1

kennurum 83 65 -18 loumlgreglu 9 19 +10

Umferetharfraeligethsla kennd af (eftir thornviacute sem best verethur aacutekvarethaeth) oacutetilgreint 17 17 plusmn0

THORNaeth virethist af toumlflunni heacuter aeth ofan sem einhver smaacuteaukning hafi orethieth aacute umferethar-fraeligethslu aacute naacutemskraacute iacute grunnskoacutelum fraacute thornviacute fyrir aldamoacutet en aeth thornessa aukningu megi eingoumlngu rekja til framlaga loumlgreglu til fraeligethslunnar Hins vegar hefur framlag kennara minnkaeth verulega THORNaeth er aeth segja aeth thornraacutett fyrir thornaacute aukningu aacute upplyacutesingum og al-mennum aacutehuga aacute thornessum maacutelum sem Sigurethur Arnar bendir aacute hefur kennsla kennara iacute grunnskoacutelum iacute umferetharfraeligethslu ekki aukist heldur minnkaeth aacute sl 12 aacuterum Suacute aukning sem Sigurethur Arnar nefnir aacute thornaacute einungis vieth iacute samanburethi vieth thornaacute ryacuternun og ringulreieth sem greinilega aacutetti seacuter staeth aacute fyrstu aacuterunum eftir aeth liacutefsleiknin heacutelt innreieth siacutena (sbr koumlnnun Benedikts) Nuacute blasir ringulreiethin aftur vieth meeth enn frekari ryacuternun og minnst sjouml slaeligmum aacuterum iacute umferetharfraeligethslu thornegar kennarar uppgoumltva hin nyacuteju aacutekvaeligethi liacutefsleikninnar nefnilega aeth ekki eigi aeth kenna hana

Naacutemsefni til umferetharfraeligethslu

Allt fraacute thornviacute aeth Joacuten Oddgeir Joacutensson skrifaethi boacutek siacutena um umferetharfraeligethslu litlu joacutela-sveinanna fyrir naeligr sjouml aacuteratugum (Joacuten Oddgeir Joacutensson 1940) hefur yacutemilegt naacutemsefni til thornannig fraeligethslu komieth uacutet baeligkur toumllvugoumlgn myndefni ljoacuteethabaeligkur hljoacuteethbaeligkur toacutenlist greinar ritgerethir toumllvugoumlgn toumllvuleikir samsett goumlgn tiacutemarit ofl THORNetta efni er auethvitaeth misjafnlega fallieth til notkunar til umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum iacute dag og ekkert af thornviacute er samieth meeth samfellda og viacutexilverkandi umferethafraeligethslu iacute huga (sjaacute umfjoumlllun um Rose 25 aacute bls 34 og 50 ndash 55)

Suacute umferetharfraeligethsla sem fyrirfinnst aacute Iacuteslandi eins og stendur er algjoumlrlega aacute aacutebyrgeth einstakra skoacutela og samkvaeligmt skoacutelanaacutemskraacutem thorneirra Kennarar hafa thornviacute alveg frjaacutelsar hendur hvaeth varethar val aacute efni og ekki er miethaeth vieth neina samhaeligfingu thorness Eins og bent hefur verieth aacute er engin samraeligmd naacutemskraacute eetha samraeligmt naacutemsefni til fyrir um-feretharfraeligethslu Litlar framfarir hafa thornviacute orethieth iacute thornessum efnum siacuteethan 1996 thornegar Joacutehann Sigurethsson skilaethi skyacuterlu sinni til menntamaacutelaraacuteethuneytisins

Iacute desember 1998 lagethi raacuteethgjafarnefnd Umferetharraacuteeths um naacutemsefni til umferetharfraeligethslu fram tilloumlgur siacutenar (Einar Guethmundsson Joacutehann Oumlrn Heacuteethinsson Sigurethur THORNorsteinsson ofl 1998) Iacute skyacuterslunni er sett upp yfirlit yfir thornarfir aacute fraeligethsluefni aacute oumlllum skoacutelastigum en huacuten syacutenir jafnframt aeth ekki er um auethugan gareth aeth gresja iacute thornessum efnum Auk faacuteeinna rita sem fram aeth thornessu houmlfethu verieth notueth iacute yacutemsum uacutetgaacutefum var thornaeth einkum naacutemsefni Umferetharskoacutela ungra vegfarenda (3 ndash 7 aacutera boumlrn) og umferetharfraeligethslu 5 og 6 aacutera barna iacute leikskoacutela sem var gjaldgengt aacute thornessum markaethi Hvort tveggja thornessara fraeligethsluaacutetaka voru starfraeligkt aacute vegum Umferetharraacuteeths sem thornaacute heyrethi undir doacutems- og kirkjumaacutelaraacuteethuneytieth

THORNar eeth thornaeth er ekki innan verkahrings nuacuteverandi skyacuterslu aeth fara yfir eetha meta thornetta efni iacute smaacuteatriethum viacutesar skyacutersluhoumlfundur lesanda aacute vefi Naacutemsgagnastofnunar (httpnamsgagnastofnunis) Umferetharstofu (httpwwwusis) og Grundaskoacutela (httpwwwumferdis) ef frekari upplyacutesinga er oacuteskaeth Oumlkunaacutem iacute skoacutelum

Iacute skyacuterslu Joacutehanns Aacutesmundssonar (1997) kom fram aeth meethalfjoumlldi kennslustunda sem varieth var til umferetharfraeligethslu var meir en tvisvar sinnum meiri iacute 10 bekk grunnskoacutela en iacute 1 ndash 8 bekk Enda thornoacutett thornetta hlutfall geti verieth nokkueth yacutekt thornar sem einungis 20 skoacutelastjoacuternenda tilgreindu tiacutema fyrir efsta bekkinn er thornetta allmerkileg uacutetkoma Aeth thornviacute er best maacute lesa seacuter til iacute skyacuterslunni er thornetta tiltoumllulega haacutea hlutfall einkum til komieth vegna undirbuacuteningsnaacutemskeietha fyrir oumlkunaacutem

Naacutemskeieth af thornessu taeligi hafa verieth veitt unglingum iacute grunnskoacutela aacute undanfoumlrnum aacutera-tugum og er thornetta aacutetak aeth moumlrgu leyti aacutehugavert (sjaacute (Doacutemsmaacutelaraacuteethuneytieth 2001b Guethmundur THORNorsteinsson 2008) Fyrstu skipuloumlgethu naacutemskeiethin voru veitt 1978 og fraacute thornviacute upp uacuter 1980 aacutetti Guethmundur THORNorsteinsson reglulega fundi meeth nemendum 10 bekkjar iacute grunnskoacutela Vieth fraeligethsluna aethstoethuethu einnig oumlkukennarar iacute sjaacutelfboethavinnu Aacuterieth 1982 stoacuteeth Guethmundur fyrir naacutemskeiethi iacute umferetharfraeligethslu fyrir kennara aacute vegum Kennarahaacuteskoacutelans en fraeligethsla af thornessu taeligi foacuter thornoacute aethallega fram aacute thornessum aacuterum aacute einstoumlkum fundum meeth kennurum

Upp uacuter thornessu toacutek fornaacutem aeth oumlkunaacutemi aeth faacute fastara form Fraacute aacuterinu 1986 var thornetta fornaacutem veitt aacute naacutemskeiethum iacute 10 bekk iacute moumlrgum grunnskoacutelum thornaacute yfirleitt iacute 1 ndash 2

kennslustundir aacute viku allan veturinn Fyrsta boacuteklega naacutemsefnieth var bdquoOumlkunaacutemiethrdquo (Guethni Karlsson 1 uacutetg 1987 2 uacutetg 1997) og siacuteethan kom bdquoVeganesti iacute umferethinnirdquo (Houmlrethur Bergmann 1992) Upp uacuter 1990 toacuteku uthornb 60 grunnskoacutelar thornaacutett iacute thornessu aacutetaki Oft hefur reynst erfitt thornaacute og siacuteethar aeth faacute haeligfa kennara til fraeligethslunnar thornar sem kennarar innan skoacutelans telja sig ekki hafa fengieth tilhlyacuteethilega menntun aacute thornessu sviethi eetha vegna thorness aeth oumlkukennarar hafa oft ekki almenna kennaramenntun og eru ekki vanir vieth aeth kenna iacute skoacutelabekkjum

Guethmundur hefur verieth frumkvoumlethull aeth umferetharfraeligethslu aacute oumlllum stigum grunnskoacutelans Hann hefur sjaacutelfur fraeligtt boumlrn og unglinga um umfereth og aethferethir til aeth oumlethlast oumlryggi iacute thornviacute umhverfi og leiethbeint verethandi kennarum iacute umferetharfraeligethslu ekki bara heacuter aacute landi heldur einnig aacute hinum Norethurloumlndunum Hann er aacute thornessu skoacutelaaacuteri meeth naacutemskeieth fyrir tiacuteundubekkinga iacute einum grunnskoacutela Hann telur aeth eitt helsta vandamaacutelieth iacute fraeligethslunni seacute skortur aacute naacutemsefni en hann notar nuacute mest eigieth naacutemsefni aacute glaeligrum en auk thorness bdquoOumlkunaacutemiethrdquo eftir Guethna Karlsson og veitir suacute boacutek einnig ramma fyrir fraeligethsluna Aeth fraeligethslunni koma auk thorness aethrir seacuterfraeligethingar sem gestir og fyrirlesarar ma fraacute loumlgreglu og tryggingafeacuteloumlgum

Aacuterangurinn af fornaacutemi aeth oumlkunaacutemi hvaeth varethar kunnaacutettu nemenda og nyacutetingu hennar iacute eiginlegu oumlkunaacutemi eetha hvaeth varethar slysatiacuteethni meethal oumlkunema og ungra oumlkumanna hefur ekki verieth metinn heacuter aacute landi aacute hlutlaeliggan haacutett THORNannig undirbuacuteningur aeligtti aeth oumlethru joumlfnu aeth vera af hinu goacuteetha en reynsla annarra thornjoacuteetha hefur syacutent aeth heacuter er nauethsynlegt aeth fara varlega iacute sakirnar Aacuterangur oumlkunaacutems iacute skoacutelum hefur verieth metinn aacute naacutekvaeligman og aacutereiethanlegan haacutett iacute BNA og Aacutestraliacuteu og fraacute thornessu er naacutenar greint heacuter aeth neethan (sjaacute Aacuterangur oumlkunaacutems iacute skoacutelum bls 57 ff) Fyrri tilloumlgur um umferetharfraeligethslu aacute Iacuteslandi

Umferetharoumlryggisfraeligethsla fyrir boumlrn hefur lengi verieth aacutelitin aacutekjoacutesanleg og mikilvaeligg Heacuter aacute landi vareth umferetharfraeligethsla naacutenast fastur liethur iacute skoacutelastarfi innan grunnskoacutela fraacute aacuterinu 1952 thornegar Slysavarnafeacutelag Iacuteslands og loumlgreglan hoacutefu samstarf um thornannig fraeligethslu Eins og aeth ofan var lyacutest hefur thornroacuteun maacutela tekieth alllangan tiacutema en liacuteta maacute aacute nuacuteverandi skyacuterslu sem einn lieth iacute henni Tilloumlgur houmlfundar um thornroacuteun thornessara maacutela framvegis eru settar fram iacute lok skyacuterslunnar

Yacutemsar tilloumlgur hafa aacuteethur verieth lagethar fram um umferetharfraeligethslu barna heacuterlendis og eru tekin til umraeligethu heacuter thornrjuacute soumlfn tillaga THORNau eru (i) fyrri tilloumlgur raacuteethgjafarnefndar Umferetharraacuteeths (Guethni Olgeirsson Eiriacutekur Hreinn Helgason Guethruacuten THORNoacutersdoacutettir ofl 1998) (ii) nyacuteuacutetkomnar braacuteethabirgethatilloumlgur starfshoacuteps samgoumlnguraacuteethuneytis (Samgoumlnguraacuteethuneytieth 2008a) og (iii) tilloumlgur Guethmundar THORNorsteinssonar um tilhoumlgun umferetharfraeligethslu sem hann leacutet skyacutersluhoumlfundi iacute teacute nyacutelega (Guethmundur THORNorsteinsson 2008) Einungis fyrsta tilloumlgusafnieth er sett fram iacute thornessum kafla skyacuterslunnar en annaeth og thornriethja safnieth eru sett fram meeth athugasemdum iacute umraeligethukaflanum iacute lok thornessarar skyacuterslu og allar tilloumlgurnar auk tillaga Rose 25 skyacuterslunnar raeligddar thornar naacutenar

Fyrsta tilloumlgusafnieth thorne tilloumlgur raacuteethgjafarnefndar Umferetharraacuteeths fraacute 1998 um umferetharfraeligethslu barna iacute grunnskoacutela varethar yacutemislegt sem enn hefur ekki komieth til framkvaeligmdar THORNaeligr eru syacutendar heacuter aeth neethan (Guethni Olgeirsson ofl 1998 bls 30 ndash 32 sjaacute einnig uacutetfaeligrslu og skyacuteringar aacute bls 11 ndash 21 iacute soumlmu skyacuterslu) Engar athugasemdir eru settar fram heacuter en tilloumlgurnar eru raeligddar naacutenar iacute umraeligethukaflanum iacute lok thornessarar skyacuterslu (bls 69 ndash 71) og thornar maacute sjaacute allar athugasemdir nuacuteverandi skyacutersluhoumlfundar

bdquo31 Umferetharfraeligethsla og oumlryggisfraeligethsla iacute aethalnaacutemskraacute grunnskoacutela ndash liacutefsleikni

Iacute samraeligmi vieth skoacutelastefnu menntamaacutelaraacuteethuneytisins bdquoEnn betri skoacutelirdquo verethi mark-mieth umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum felld undir liacutefsleikni Viethfangsefni umferethar-fraeligethslu verethi samofin aacute eethlilegan haacutett oumlethrum thornaacutettum liacutefsleikni en faacutei thornar fastan sess fraacute upphafi

32 Liacutefsleikniaacuteaeligtlun grunnskoacutela

Lagt er til aeth hver grunnskoacuteli vinni seacuterstaka liacutefsleikniaacuteaeligtlun skoacutelans iacute samvinnu allra starfsmanna skoacutelans foreldra og nemendur Aacuteaeligtlunin verethi birt iacute skoacutelanaacutemskraacute skoacutelans aacuter hvert og seacuterstaklega kynnt oumlllum aethilum skoacutelasamfeacutelagsins thorne starfsfoacutelki foreldrum og nemendum

33 Fagstjoacuteri iacute liacutefsleikni iacute grunnskoacutela

Lagt er til aeth grunnskoacutelar verethi hvattir til aeth skipa seacuterstakan fagstjoacutera iacute liacutefsleikni sem ma hefur yfirumsjoacuten meeth skipulagi liacutefsleikniaacuteaeligtlunar skoacutelans Aacutehersla verethi loumlgeth aacute aeth fagstjoacuteri iacute liacutefsleikni skipuleggi meeth kennurum skoacutelans aethgeretharaacuteaeligtlun um um-feretharfraeligethslu fraacute 1-10 bekkjar Umferetharraacuteeth leggi aacuteherslu aacute aeth styethja fagstjoacuterann meeth margviacuteslegum haeligtti

34 Valgrein iacute umferetharfraeligethi iacute efstu bekkjum grunnskoacutela

Umferetharraacuteeth beiti seacuter fyrir thornviacute aeth valgrein iacute umferetharfraeligethi verethi iacute boethi fyrir nemend-ur iacute 9 og 10 bekk iacute sem flestum grunnskoacutelum Leitaeth verethi eftir samstarfi vieth yacutemsa aethila til aeth styethja vieth kennsluna Loumlgeth verethi aacutehersla aacute aacutebyrgeth iacute umfereth umferethar-oumlryggi og undirbuacutening aeth oumlkunaacutemi Jafnframt verethi loumlgeth aacutehersla aacute aeth tengja fraeligethsluna um umfereth umhverfismaacutelum

35 Umferetharfraeligethsla er samstarfsverkefni heimila og skoacutela

Lagt er til aeth skoacutelar kynni fyrir foreldrum markmieth umferetharfraeligethslu meeth thornaeth aeth leietharljoacutesi aeth faacute foreldra markvisst til samstarfs iacute aeth naacute settum markmiethum iacute umferetharfraeligethslu nemenda Nefndin telur nauethsynlegt aeth foreldrar og skoacutelar stefni aeth sama markmiethi iacute uppeldi og miethli soumlmu megingildum iacute uppeldi og viethhorfi til menntunar

36 Umferetharnefndir foreldrafeacutelaga

Lagt er til aeth Umferetharraacuteeth styethji foreldrafeacuteloumlg vieth grunnskoacutela til aeth stofna og starfraeligkja umferetharnefndir vieth hvern skoacutela sem hafa thornaeth aeth markmiethi aeth auka umferetharoumlryggi barna og ungmenna iacute skoacutelahverfinu og styethja vieth umferetharfraeligethslu skoacutelans AEligskilegt er aeth aacutehugasamir kennarar starfi meeth nefndunum Leitaeth verethi samstarfs ma vieth landssamtoumlkin Heimili og skoacutela iacute thornessu skyni og svaeligethasamtoumlk foreldrafeacutelaga Lagt er til aeth umferetharnefndir foreldrafeacutelaganna nyacuteti markmieth umferetharfraeligethslunnar til aeth vinna meeth kennurum og taka thornaacutett iacute aeth skipuleggja verkefnikannanir sem maeligla kunnaacutettu nemenda - Lagt er til aeth umferetharnefndir foreldrafeacutelaganna kynni aacuterlega hugmyndirtilloumlgur siacutenar fyrir foreldrum og kennurum um meeth hvaetha haeligtti foreldrar geta komieth inn iacute umferetharfraeligethsluna Lagt er til aeth umferetharraacuteeth veiti reglulega viethurkenningu til umferetharnefnda foreldrafeacutelaga fyrir aacuterangur iacute starfi

37 Hlutverk loumlgreglu iacute umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum

Hlutverk loumlgreglu iacute heimsoacuteknum iacute grunnskoacutela verethi einkum foacutelgieth iacute stuethningi vieth kennara iacute umfjoumlllun um umferetharmaacutel iacute naacutemsgreininni liacutefsleikni Mikilvaeliggt er aeth loumlgregla faacutei vietheigandi thornjaacutelfun iacute thornviacute skyni aacute vegum Loumlgregluskoacutela riacutekisins Uacutetbuacuteieth verethi hentugt efni fyrir loumlgreglu vegna skoacutelaheimsoacutekna og verethi thornaeth unnieth iacute samvinnu Umferetharraacuteeths og loumlgreglu Lagt er til aeth loumlgregla auglyacutesi aacuterlega reiethhjoacutelaskoethunar-daga og merki skoethunarhaeligf hjoacutel meeth greinilegum haeligtti sbr biacutelaskoethunarnuacutemer

38 Hlutverk umferetharoumlryggisnefnda iacute umferetharfraeligethslu

Lagt er til aeth raacuteethnir verethi amk iacute hlutastarf umferetharoumlryggisfulltruacutear sem geta stutt fraeligethsluna og eflt samvinnu aethila sem varetha thornennan maacutelaflokk Umferetharoumlryggis-nefndum verethi aeth oumlethru leyti skoumlpueth sem best aethstaetha til thorness aeth stuethla aeth og styrkja umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum baeligethi er snertir fraeligethslu og umferetharaethstaeligethur

39 Hlutverk umferetharnefnda sveitarfeacutelaga iacute vinnu aeth umferetharmaacutelum iacute grunnskoacutelum

Umferetharnefndum sveitarfeacutelaga verethi falieth aeth gegna veigamiklu hlutverki iacute thornviacute aeth tryggja umferetharoumlryggi barna og ungmenna (og annarra einnig) iacute starfi siacutenu iacute sam-raeligmi vieth aacutekvaeligethi iacute umferetharloumlgum Umferetharnefndir sveitarfeacutelaga verethi hvattar til aeth leita til iacutebuacuteasamtaka iacute sveitarfeacutelaginu og foreldrafeacutelaga iacute leik- og grunnskoacutelum og nemendafeacutelaga iacute framhaldsskoacutelum til aeth tryggja sem best umferetharoumlryggi og umferetharaethstaeligethur barna og ungmenna

310 Skoacutelaakstur

Lagt er til aeth skoacutelabiacutelstjoacuterum verethi gert aeth saeligkja naacutemskeieth aacute kostnaeth sveitarfeacutelaga um samskipti reglur einelti ofl Lagt er til aeth sveitarfeacuteloumlg semji vieth flutningsaethila til thornriggja aacutera iacute senn til aeth tryggja betur oumlryggi og gaeligethi skoacutelaaksturs - Iacute grunnskoacutela-loumlgum thornurfa aeth vera aacutekvaeligethi um skoacutelabiacutela td um fjarlaeliggeth iacute eknum km eetha haacute-markstiacutemi ferethar samraeligmd skraacute um laacutegmarksbuacutenaeth iacute skoacutelabiacutelum umfram hoacutep-ferethabiacutela oumlryggisbuacutenaeth umsjoacutenaraethila hvers skoacutela og tilkynningaskyldu - THORNaacute er nauethsynlegt aeth tryggja aeth fatlaethir einstaklingar sem thornurfa aeth ferethast meeth skoacutelabifreiethum faacutei nauethsynlegan uacutetbuacutenaeth Framfylgja thornarf reglum um notkun merkjabuacutenaethar fyrir skoacutelabiacutela

Uacutettektir aacute umferetharfraeligethslu iacute erlendum grunnskoacutelum

Gerethar hafa verieth allmargar kannanir erlendis af svipuethu taeligi og ofan greindar iacuteslensku kannanir en oft er erfitt aeth naacutelgast skyacuterslurnar thornar sem thornaeligr hafa ekki alltaf verieth gefnar uacutet opinberlega Nokkrar athyglisverethar undantekningar eru thornoacute til Norraelignar uacutettektir

Uacutettekt Linderoth og Gregersen (1994) aacute umferetharoumlryggisfraeligethslu iacute saelignskum grunn-skoacutelum var gefin uacutet aacute sama tiacutema og nyacute naacutemskraacute fyrir grunnskoacutela var aeth ganga iacute gildi iacute Sviacutethornjoacuteeth THORNaacute hafethi umferetharoumlryggi verieth kennt iacute skoacutelum iacute aacuteratug sem rdquothornema-greinrdquo Uacutettektin var iacute tveim aacutefoumlngum saacute fyrri meeth svoumlrum skoacutelayfirvalda sveitarfeacutelaga saacute siacuteethari meeth svoumlrum stjoacuternenda skoacutelanna Iacute svoumlrum skoacutelayfirvalda maacutetti sjaacute aeth mikill munur var aacute milli sveitarfeacutelaga hvaeth varethaethi innihald og magn umferetharfraeligethslu og sums staethar var ekki til nein stundaskraacute iacute greininni THORNriacuter fjoacuterethu skoacutelayfirvalda svoumlruethu aeth fraeligethslan vaeligri goacuteeth en gaacutetu thorness stundum aeth baeligethi kennarar og nemendur syacutendu henni liacutetinn

aacutehuga Hjaacute skoacutelastjoacuterunum kom thornaeth fram aeth 80 barnaskoacutela houmlfethu umferetharfraeligethslu en aetheins ruacutemlega 60 gagnfraeligethaskoacutela Fraeligethslan innibar einkum aeligfingu iacute vegfarenda-hlutverkum og kunnaacutettu aacute umferetharreglum og -merkjum Ruacutemur helmingur skoacutelastjoacutera svoumlruethu aeth umferetharfraeligethslan hefethi tilaeligtlueth aacutehrif THORNeir sem toumlldu seacuter ekki faeligrt aeth inna af hendi fullnaeliggjandi fraeligethslu soumlgethu aacutestaeligethuna einkum vera skort aacute naacutemskeiethum fyrir kennara eetha skort aacute tiacutema fraeligethsluefni eetha fjaacuter til fraeligethslunnar Um thornaeth bil helmingur skoacutelastjoacutera aacuteleit umferetharoumlryggisfraeligethsluna skipa aacuteliacuteka haacutean sess og aethrar thornema-greinar

Aeth minnsta kosti tvaeligr uacutettektir hafa verieth gerethar aacute aacuterangri umferetharfraeligethslu iacute saelignskum grunnskoacutelum aacute seinni helmingi siacuteethasta aacuteratugs fyrri aldar samkv aacuteaeligtluninni um aeth bdquorannsaka og fraeligethast iacute naeligrsamfeacutelaginurdquo (Forska och laumlra i naumlrsamhaumlllet) Eins og aacuteethur hefur verieth greint fraacute var umferetharfraeligethsla sem sliacutek ekki lengur aacute aethalnaacutemskraacute thornegar thornaacute var komieth en var nefnd sem thornema innan oacutenafngreinds thornverfags sem einna helst samsvarar liacutefsleikni innan iacuteslenska skoacutelakerfisins

Erfitt hefur reynst aeth naacute iacute skyacuterslur uacuter thornessum uacutettektum en amk thornrjaacuter sliacutekar voru gerethar aacute vegum saelignsku vegageretharinnar sem veitti feacute til thornessa fraeligethsluaacutetaks aacute aacuterunum 1993 - 1998 Nuacuteverandi skyacutersluoumlfundur er kunnugur houmlfundi einnar thornessara uacutettekta og laacutenaethist honum meeth thornviacute aeth faacute skyacutersluna um niethurstoumlethur uacutettektarinnar (Linderholm 1999) sem er baeligethi oacutehlutdraeligg og vel uacuter garethi gereth Iacute thornessari skyacuterslu komu fram baeligethi jaacutekvaeligethar og neikvaeligethar hliethar aacute thornessari nyacuteju tegund umferetharfraeligethslu Suacute aethfereth sem einkum var maeliglt meeth iacute skyacuterslunni aeth nota aeligtti vieth fraeligethsluna var virk thornaacutetttaka nemenda iacute verk-efnum baeligethi innan skoacutelans og iacute naeligrumhverfi heimilis og skoacutela Einnig var loumlgeth aacutehersla aacute eigin athughanir nemenda og skyacuterslugereth sem og notkun umferetharliacutekana

THORNetta er einkar aacutehugavereth aethferetharfraeligethi sem aeth oumlethru joumlfnu aeligtti aeth leietha til goacuteethrar uacutetkomu Sumir helstu seacuterfraeligethingum Evroacutepu aacute sviethi umferetharfraeligethslu maeligla meeth henni en thornaacute sem hluta af samfelldri fraeligethslu sem veitt er af haeligfum kennurum og felld inn iacute staeligrri samfeacutelagsramma (sjaacute heacuter aeth neethan) THORNviacute er thornaeth eethlilegt aeth meethal thorness jaacutekvaeligetha iacute aacutetakinu aeth rannsaka og fraeligethast iacute naeligrsamfeacutelaginu var aeth iacute thorneim tilfellum thornegar farieth var eftir thornessum aethferethum og fraeligethslunni gefinn nauethsynlegur tiacutemi toacuteku nemendur hana vel til siacuten og baeligethi nemendur og kennarar voru aacutenaeliggethir meeth uacutetkomuna

THORNviacute miethur voacute thornoacute oftar hieth neikvaeligetha thornyngra THORNetta innibar aeth iacute flestum tilfellum var ekki farieth eftir fyrir loumlgethum aethferethum heldur var megnieth af thornviacute feacute og tiacutema sem aeligtlaeth var fraeligethslunni notaeth til annarrar fraeligethslu iacute bekkjunum skoacutelaferethalaga eetha almenns reksturs skoacutelanna Auk thorness var einungis takmarkaeth fjaacutermagn lagt fram til thornessa aacutetaks af saelignsku vegagerethinni og naeliggethi thornaeth aetheins til faacuterra skoacutela og einstakra bekkja innan thorneirra THORNar vieth baeligttist aeth megninu af heildarfjaacutermagninu var uacutethlutaeth thornegar aacute fyrstu aacuterum aacutetaksins Afleiethingin vareth thornegar aacute heildina er litieth aeth ekki kom iacute ljoacutes neinn greinanlegur aacuterangur af thornessu fraeligethsluaacutetaki hvorki varethandi aukna kunnaacutettu nemenda aacute umferetharoumlryggi neacute laeliggri slysatiacuteethni meethal skoacutelabarna og unglinga iacute thorneim sveitarfeacuteloumlgum sem fengieth houmlfethu verkefnisstyrki (Linderholm 1999) Uacutettekt aacute vegum Evroacutepusambandsins - Rose 25 skyacuterslan

Rose 25 skyacuterslan (European Commission 2005b) inniheldur lyacutesingar 25 landsseacuter-fraeligethinga (bdquocountry expertsrdquo) aacute fyrirkomulagi og framkvaeligmd umferetharfraeligethslu iacute heimaloumlndum thorneirra thornar aacute meethal aacute thornrem Norethurlandanna Finnlandi Danmoumlrku og Sviacutethornjoacuteeth Raeligddir voru yacutemsir thornaeligttir iacute fraeligethsluskipulagi og grein gereth fyrir hlutfallslegu vaeliggi thorneirra Landsseacuterfraeligethingarnir gerethu uacutettektir siacutenar samkvaeligmt spurningalista sem

var aeligtlaethur til aeth faacute fram taeligmandi yfirlit yfir umferetharfraeligethsluna thorne hvaeth kaeligmi best uacutet iacute framkvaeligmd hennar og vaeligri thornar til fyrirmyndar og hvaeth vaeligri gagnsliacutetieth eetha faeligri miethur Aeth endingu voru lagethar fram tilloumlgur um hvernig baeligta maeligtti stoumlethu maacutela

Sjouml manna fraeligethilegur starfshoacutepur verkefnisstjoacuterans og sex seacuterfraeligethinga sk bdquokjarnahoacutepurrdquo (bdquocore grouprdquo) skipulagethi uacutettektina og vann uacuter landsgoumlgnunum Hlutverk kjarnahoacutepsins var thornviacute aeth gera naacutekvaeligma uacutettekt aacute gaeligethum umferetharfraeligethslu iacute Evroacutepu sem byggethist baeligethi aacute eigin reynslu seacuterfraeligethinganna og thorneim upplyacutesingum sem fengust uacuter landsskyacuterslunum 25 Kjarnahoacutepurinn bar aacutebyrgeth aacute thorneirri aethferethafraeligethi sem beitt var vieth uacutervinnslu gagnanna og valdi daeligmi um bdquogoacuteetha framkvaeligmdrdquo (good practice) umferetharfraeligethslu Iacute thornessu starfi var loumlgeth aacutehersla aacute hugmynd sem aacute uppruna sinn iacute finnskri fraeligethslusyacuten aeth umferetharfraeligethsla eigi aeth vera liacutefslangt ferli (sbr ofan) Aeth siacuteethustu settu seacuterfraeligethingarnir fram tilloumlgur um framtiacuteetha skipulag og tilhoumlgun um-feretharfraeligethslu sem byggethust aacute niethurstoumlethum uacutettektarinnar4

Lokaskyacuterslan er iacute thornrem hlutum Fyrsti hlutinn fjallar um feacutelagslegt skipulag umferetharfraeligethslunnar og thornaeligr stofnanir sem aeth henni standa Annar hlutinn fjallar um innihald fraeligethslunnar og thornaacute notendahoacutepa sem fraeligethslan beinist aeth og syacutend eru daeligmi um goacuteetha framkvaeligmd hennar Iacute thornriethji hluta er athyglinni beint aeth nauethsynlegum aethgerethum varethandi skipulag og framkvaeligmd umferetharfraeligethslu barna og tilloumlgur kjarnahoacutepsins lagethar fram Fyrsti hluti I Feacutelagslegt skipulag

Venjan er iacute loumlndum Evroacutepusambandsins aeth fleiri en ein riacutekisstofnun beri aacutebyrgeth aacute umferetharfraeligethslu barna Oftast eru thornetta menntmaacutelaraacuteethuneyti og samgoumlnguraacuteethuneyti en einnig koma aethrar stofnanir aeth fraeligethslunni og hviacutelir aacutebyrgethin aacute henni thornaacute venjulega einkum aacute einni stofnun Hlutverk aacutebyrgra raacuteethuneyta er breytilegt milli landa allt fraacute thornviacute aeth vera raacuteethgefandi um tilhoumlgun og framkvaeligmd til thorness aeth raacuteethstafa veittu feacute og samhaeligfa starfsemina Iacute sumum tilfellum hafa auk thorness aethrar riacutekisstofnanir eetha einkastofnanir lykilhlutverk iacute umferetharfraeligethslunni Yfirleitt eru thornaeligr stofnanir sem veita fraeligethsluna fjaacutermagnaethar af hinu opinbera

Iacute flestum loumlndum ES sjaacute skoacutelar og thornar af leiethandi kennarar um umferetharfraeligethsluna og oft seacuter loumlgreglan einnig um vissa hluta hennar Loumlgreglan aethstoethar kennara iacute fraeligethslunni einkum uacuteti iacute umferethinni eetha kemur aeth hagnyacutetri fraeligethslu ss um notkun reiethhjoacutela

Innan hvers lands deilist aacutebyrgethin aacute umferetharfraeligethslunni yacutemislega baeligethi aacute milli opinberra stofnana og innan thorneirra Aacutebyrgethin skiptist auk thorness aacute milli stjoacuternarraacuteetha og sveitarfeacutelaga sveitarstjoacuterna og skoacutela osfrv Toumlluverethur munur getur verieth aacute milli landa aacute vaeliggi og gildi innihaldi og framkvaeligmd umferetharfraeligethslunnar og innan landa aacute milli heacuteraetha sveitarstjoacuterna og einstakra skoacutela

Yacutemsar einkastofnanir koma aeth umferetharfraeligethslu og eru thornaeligr yacutemist aacute vegum hjaacutelpar- eetha sjaacutelfboethasamtaka ss Rauetha krossins og feacutelaga bifreiethaeigenda eetha einkafyrirtaeligkja ss tryggingastofnana og biacutelaframleiethenda THORNessir aethilar dreifa yacutemis konar fraeligethslu- og aacuteroacuteethursgoumlgnum og standa fyrir oumlryggisaethgerethum Stundum koma fyrirtaeligkin og stofnanirnar (einkum tryggingastofnanir) aeth sjaacutelfri umferetharfraeligethslunnni

4 Nuacuteverandi skyacutersluhoumlfundur var fenginn til thorness aeth vera oacutehaacuteethur seacuterfraeligethingur vieth yfirfereth og aacutelitsgereth aacute Rose 25 skyacuterslunni Aacuteethur hafethi skyacutersluhoumlfundur verieth boethinn aacute lokafund Rose 25 verkefnisins iacute Pariacutes og haldieth thornar fyrirlestur (Valdimar Briem 2004a)

Samhaeligfing fraeligethslustarfsemi allra thornessara stofnana getur tekieth seacuter floacutekin munstur Til thorness aeth einfalda maacutelin er oft uacutetnefnd samhaeligfingarnefnd sem hefur annaeth hvort raacuteeth-gjafarhlutverk eetha framkvaeligmdavald THORNannig nefndir hafa venjulega forystu iacute skipu-lagningu aethgeretha og upplyacutesingadreifingu Aacuterangur umferetharfraeligethslunnar takmarkast ma af thornviacute hversu vel tekst aeth samhaeligfa thornaeligr stofnanir sem hlut eiga aeth fraeligethslunni ss sveitarstjoacutern skoacutela og loumlgreglu

Lykilatriethiethieth iacute thornessu ferli er samt alltaf fraeligethslan sjaacutelf thornaacute einkum suacute fraeligethsla sem veitt er iacute skoacutelum Fjoumllmargt bendir til thorness aeth lykilinn aeth heildstaeligethri og aacuterangursriacutekri um-feretharfraeligethslu barna seacute fyrirkomulag hennar innan hins almenna fraeligethslukerfis

Landsseacuterfraeligethingarnir benda aacute yacutemis erfieth vandamaacutel Enda thornoacutett thornessi vandamaacutel seacuteu ekki aeligtiacuteeth thornau soumlmu er kjarni thorneirra mjoumlg svipaethur og oftast maacute finna hann iacute fyrirkomulagi umferetharfraeligethslunnar Sum nyacuterri landa sambandsins hafa td enga fasta hefeth vieth um-feretharfraeligethslu innan skoacutelakerfis afstaethan til umferetharoumlryggis er margviacutesleg og ekki er alltaf moumlgulegt aeth samhaeligfa opinbera fraeligethslu og einkaframtak Aacute meethan allir vilja boumlrnum vel eru oft viethhafethar fraeligethsluaethferethir sem ekki gefa neinn raunhaeligfan aacuterangur Til daeligmis eru sums staethar notueth seacuterstoumlk aeligfingasvaeligethi eetha -ryacutemi til fraeligethslunnar (traffic gardens simulated road environments) en thornoacute aeth sliacutekt aeligtti iacute sjaacutelfu seacuter aeth gefa goacuteethan aacuterangur er kennslan undir thornessum kringumstaeligethum ekki alltaf suacute besta

Bestur aacuterangur iacute umferetharfraeligethslu barna naeligst thornegar huacuten er framkvaeligmd sem gagnvirkt ferli meeth persoacutenulegri samvinnu kennara og nemenda THORNannig umferetharfraeligethsla kemur svo til eingoumlngu fyrir innan skoacutelakerfis Aethrar stofnanir bjoacuteetha einkum upp aacute nettengt naacutem eetha auglyacutesingaherferethir oftast oacutereglulega og iacute takmoumlrkuethum maeligli en aeth thornviacute er best verethur metieth gefa aethgerethir af thornessu taeligi liacutetinn raunhaeligfan aacuterangur Annar hluti II Goacuteeth framkvaeligmd

Raunhaeligfur aacuterangur af umferetharfraeligethslu er skilgreindur heacuter sem (i) baeligtt kunnaacutetta vegfarenda um umferetharoumlryggi (ii) aukieth hlutfall oumlruggrar hegethunar iacute umferethinni og (iii) aukieth umferetharoumlryggi maeliglt iacute laeliggri slysatiacuteethni Kjarnahoacutepurinn komst aeth thorneirri niethurstoumlethu aeth heildstaeligethum aacuterangri af thornessu taeligi megi einungis naacute meeth umferetharfraeligethslu sem einkennist af persoacutenulegri gagnvirkni milli kennara og nemenda Meeth thornetta aeth leietharljoacutesi var settur upp listi framkvaeligmdaratrietha sem liacuteta maacute aacute sem nauethsynleg til raunhaeligfs aacuterangurs af fraeligethslunni

Allra fyrst voru skilgreindar forsendurnar fyrir vali framkvaeligmdar- og fraeligethsluatrietha og voru thornaeligr notaethur til aeth finna daeligmi um goacuteetha framkvaeligmd Siacuteethan var gerethur listi yfir thornessar forsendur (IIa) til aeth leiethbeina landsseacuterfraeligethingunum iacute vali thorneirra aacute daeligmigerethum athoumlfnum sem tryggja goacuteetha framkvaeligmd umferetharfraeligethslunnar

i Athafnirnar skulu einkennast af persoacutenulegri gagnvirkni vieth nemendur og skulu thornannig aacutehrifariacutekar athafnirnar endurtakast moumlrgum sinnum iacute fraeligethslunni

ii Athygli skal beint aeth athoumlfnum sem innihalda samfellda hegethun en ekki einstakar atferliseiningar eetha atburethi THORNegar um er aeth raeligetha fjoumllmiethla skulu reglulegir sjoacutenvarps- eetha uacutetvarpsthornaeligttir og viacutexilverkandi vefsiacuteethur hafa forgang

iii Athafnirnar skulu hafa breitt iacutevaf iacute almennum oumlryggisaethgerethum iacute umferethinni ss iacute verkfraeligethilegum framkvaeligmdum eetha aethgerethum umferetharloumlgreglu hafa viacuteethtaeligkan syacutenileika og uacutetbreiethslu iacute fjoumllmiethlum

iv Athafnirnar skulu naacute til fleiri en eins aethila td gegnum stoacutert tenginet

v Athafnirnar skulu vera einfaldar og tjaacuteningarmiethlar thorneirra skyacuterir og thornaeligr skulu vera aethlaethandi og naeliggar til thorness aeth naacute thornviacute takmarki sem stefnt er aeth iacute fraeligethslu hvers aldurshoacuteps

vi Auethvelt skal vera aeth endurtaka athafnirnar

Landsseacuterfraeligethingarnir flokkuethu auk thorness athafnirnar aacute tvennan haacutett (IIb) fyrst samkvaeligmt hoacutepum vegfarenda og ferethamaacuteta og thornviacute naeligst iacute undirflokka

Ferethamaacuteti vegfarendur athafnir Undirflokkar (naacutenari skilgreining)

Farthornegar iacute biacutel Oumlryggisbuacutenaethur saeligtisbelti barnabiacutelstoacutelar

Almenningssamgoumlngur Straeligtisvagnar skoacutelabiacutelar

Leiktaeligki Liacutenuskautar hjoacutelabretti hlaupahjoacutel

Gangandi boumlrn AEligfing-faeligrni syacutenileiki leiethir iacute skoacutelann viethbroumlgeth vieth atferli annarra vegfarenda

Boumlrn aacute reiethhjoacuteli AEligfing-faeligrni almennt hemlun syacutenileiki aeligfing-faeligrni aacute oumlryggissvaeligethum oumlryggisbuacutenaethur

Unglingar aacute leacutettu bifhjoacuteli Fraeligethsla skyndinaacutemskeieth fyrirlestrar

Fornaacutem aeth oumlkunaacutemi Almenn oumlryggishugsun viacutemuefni hraethakstur

Almennar athafnir Fraeligethsla kennara fraeligethsla loumlgreglumanna fraeligethsla og upplyacutesingar fyrir foreldra thornaacutetttaka og meeth-virkni iacute umferetharoumlryggisstarfi umferetharoumlryggis-viku (-degi) oumlruggar leiethir iacute skoacutelann

Kjarnahoacutepnurinn valdi svo endanleg daeligmi um goacuteetha framkvaeligmd meeth hliethsjoacuten af thorneim atriethumathoumlfnum sem landsseacuterfraeligethingarnir houmlfethu tekieth fram samkvaeligmt upphaflegum valforsendum (IIa) og (IIb) Auk thorness notaethi kjarnahoacutepnurinn eftirtaldar viethboacutetar-forsendur (IIc) vieth endanlegt val aacute fraeligethsluatriethum

i Jafnvaeliggi skal vera milli thornriggja thornaacutetta (i) uppbyggingu aacute kunnaacutettu nemenda (ii) yfirfaeligrslu aacute faeligrni fraacute kennara til nemenda (iii) breytingu aacute afstoumlethu nemenda til oumlryggis iacute umferethinni

ii Miethaeth skal vieth trausta gaeligethastaethla varethandi kunnaacutettu og haeligfni kennara

iii Auethskildar og leacutettaethgengilegar aethgerethir til uacuterboacuteta skulu vera fyrir hendi

iv Reacutett tiacutemasetning aethgeretha seacute viethhoumlfeth

v Traust aacuterangursmat verethur aeth vera innbyggt iacute fraeligethsluna og skal thornaeth framkvaeligmast aacute oumlllum stigum hennar

THORNriethji hluti III Krafa um raunhaeligfan aacuterangur og samraeligmdar aethgerethir

Houmlfundar Rose 25 skyacuterslunnar benda aacute fernskonar alvarleg vandamaacutel (IIIa) sem komieth geta upp vieth gereth rammaaacuteaeligtlunar fyrir umferetharfraeligethslu aacute vegum hins opinbera

i Haeligtta er aacute aeth opinberir aethilar telji umferetharfraeligethslu ekki vera aacute meethal forgangs-aethgeretha iacute thornjoacuteethfeacutelaginu THORNviacute faacutei huacuten ekki nauethsynlegar fjaacuterveitingar og er iacute raun yacutett uacutet af borethinu aacuteethur en til eiginlegra framkvaeligmda kemur

ii Gagnsemi umferetharfraeligethslu getur takmarkast af thornviacute aeth fraeligethsluna skortir (i) skyacutera stoumlethlun aacute fraeligethilegu innihaldi (ii) viethteknar fraeligethsluaethferethir (iii) framthornroacuteun baeligttra aethferetha (iv) raunhaeligft efnislegt umfang (v) fraeligethsluviethmieth fyrir oacuteliacuteka aldurshoacutepa og (vi) seacutermenntun og aeligfingu kennara iacute greininni

iii Oft skortir samhaeligfingu aacute milli thorneirra stofnana sem koma aeth umferetharfraeligethslunni og leiethir thornetta venjulega til tiltakanlegrar ryacuternunar aacute gagnsemi hennar baeligethi fyrir nemendurna og thornjoacuteethfeacutelagieth iacute heild

iv Tilfinnanlegur skortur er aacute aacuterangursmati og gaeligethastjoacuternun iacute umferetharfraeligethslu og iacute moumlrgum loumlndum virethist ekki vera gert raacuteeth fyrir sliacutekum aethgerethum THORNetta stendur kyrfilega iacute vegi fyrir raunhaeligfri stefnumoacutetun raacuteethuneyta viethkomandi landa hvaeth varethar umferetharfraeligethslu thornar eeth allar skyacuterslur sem birtar eru um stoumlethu thornessara maacutela veretha thornaacute aeth styethjast vieth aacutegiskanir iacute staeth staethreynda og erfitt getur verieth aeth naacutelgast aacutereiethanlegar og reacutettmaeligtar niethurstoumlethur

Gegnt thornessum bakgrunni vandamaacutela stillir kjarnahoacutepurinn upp (IIIb) almennum tilloumlgum um stefnumoumlrkun aacute sviethi umferetharfraeligethslu

i Forgangur umferetharfraeligethslu verethur einungis tryggethur meeth thornviacute aeth skyacuterar aacuteaeligtlanir seacuteu settar upp aacute landsviacutesu aacutehugi almennings vakinn aacute thornessum maacutelaflokki og almennri umraeligethu komieth af staeth Endanlegt markmieth thornannig aethgeretha seacute aeth faacute naeliggilegar fjaacuterveitingar til aeth koma aacute samraeligmdu safni fraeligethsluaethgeretha sem innihalda fjoumllthornaeligtta thornroacuteunarmoumlguleika

ii Til thorness aeth koma aacute haldbaeligrri stoumlethlun umferetharfraeligethslu thornarf langtiacutema aacuteaeligtlanir sem hrint er iacute framkvaeligmd stig af stigi thornannig aeth staetha fraeligethslunnar batni stoumlethugt Umferetharfraeligethslan verethur aeth vera vel syacutenileg aacute naacutemskraacute grunnskoacutela og algert laacutegmarksumfang hennar aeligtti aeth vera ein kennslustund aacute viku Menntun kennara iacute thornessari grein eins og iacute oumlethrum greinum krefst aacuteralangs naacutems og verethur huacuten aeth njoacuteta sama stuethnings og aethrar naacutemsgreinar Grunnur umferetharfraeligethslu aacute aeth vera safn seacuterhaeligfethra fraeligethsluaethgeretha sem miethla liacutefsleikni og skulu thornaeligr nyacutetast vieth-komandi hoacutepum vegfarenda hverjum aacute sinn haacutett ss gangandi eetha hjoacutelandi boumlrnum og unglingum aacute leacutettu bifhjoacuteli eetha iacute fornaacutemi fyrir oumlkunaacutem

iii Auk hefethbundinnar umferetharfraeligethslu thornarf aeth koma aacute framfaeligri nyacutejum fraeligethslu-atriethum thornaacute m umraeligethu um bdquohreyfanleikardquo foacutelks iacute nuacutetiacutemasamfeacutelagi og siacutebreyttar umferetharaethstaeligethur iacute iacute naeligrumhverfinu THORNessi hreyfanleikathornroacuteun felst einkum iacute tiacuteethum ferethum foacutelks milli staetha naeligr og fjaeligr og aukna biacutelanotkun almennt Huacuten krefst siacutefelldrar aethloumlgunar og hefur aacute tiltoumllulega skoumlmmum tiacutema valdieth verulegum

og varanlegum breytingum aacute afstoumlethu foacutelks til sjaacutelfs siacuten fjoumllskyldunnar og umhverfisins

iv Auka thornarf samhaeligfingu iacute umferetharfraeligethslu meeth gagnvirkum boethskiptum milli riacutekisstofnana annars vegar og hins vegar loumlgreglu sveitarfeacutelaga skoacutela foreldra og barna AEligskilegt er aeth uacutetnefndir verethi umferetharfulltruacutear iacute oumlllum skoacutelum sem aethstoetha vieth samhaeligfingu umferetharfraeligethslu og annars naacutemsefnis innan skoacutela og eru iacute virku sambandi vieth foreldra og loumlgreglu Haeliggt er aeth nota thornannig tenginet til aeth koma aacuteleiethis upplyacutesingum um nyacuteja fraeligethslumoumlguleika og rannsoacuteknarniethurstoumlethur Umferetharfulltruacutearnir eiga auk thorness aeth taka virka aacutebyrgeth aacute dreifingu upplyacutesinga og samraeligmingu yacutemissa hlietha umferetharoumlryggis

v Byggja verethur aacuterangursmat og gaeligethastjoacuternun umferetharfraeligethslunnar aacute traustum grunni Fyrsta skilyrethieth er skilgreining markmietha Byrja verethur meeth samstaeligethum og raunhaeligfum markmiethum hjaacute aeligethstu riacutekisstofnunum landsins THORNessar stofnanir veretha aeth sjaacute til thorness aeth umferetharfraeligethsla aacute landsviacutesu verethi felld inn iacute langtiacutema umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun og framkvaeligmd meeth aethstoeth skammtiacutema aethgerethaaacuteaeligtlana uacutet fraacute skilgreiningu goacuteethrar framkvaeligmdar Hafa verethur iacute huga aeth grundvoumlllur gagnvirkrar umferetharfraeligethslu er aeth geta metieth aacuterangur hennar og aeth aacuterangurs-matieth verethur aeth vera innbyggt iacute framkvaeligmdaratriethin fraacute byrjun

vi Nauethsynlegt er aeth sjaacute umferetharfraeligethslunni undirbuacuteningi hennar og framkvaeligmd aacute oumlllum stigum fyrir nauethsynlegu fjaacutermagni Fjaacuterveitingar veretha aeth vera opinberar stoumlethugar og eyrnamerktar seacuterstoumlkum framkvaeligmdaratriethum

Til viethboacutetar thornessum almennu tilloumlgum leggja seacuterfraeligethingarnir fram tilloumlgur um seacuterstakar aethgerethir innan sjaacutelfrar umferetharfraeligethslunnar (IIIc) Aethgerethirnar einkennast af skyacuterum markmiethum og vel skilgreindu innihaldi en heacuter eru auk thorness markhoacutepar aethgerethanna skilgreindir td meeth tilliti til aldurs Bent er aacute aeth endurteknar aethgerethir eru liacuteklegri til aeth hafa sjaacutelfbaeligr aacutehrif en einstakar aethgerethir og thornurfa thornaeligr aeth mynda samfellda og heildstaeligetha roumleth

Aethgerethir innan umferetharfraeligethslu eiga aeth tengjast og samhaeligfast oumlethrum naacutemsgreinum innan skoacutelans Umferetharfraeligethslan aacute einnig aeth tengjast oumlethru thornviacute sem er aeth gerast iacute thornjoacuteethfeacutelaginu einkum aethgerethum og atburethum iacute naeligrsamfeacutelaginu Kjarni aethgerethanna aacute aeth vera gagnvirkt ferli og persoacutenuleg samvinna allra hlutaetheigandi aethila Tilloumlgurnar eru tengdar seacuterstoumlkum hoacutepum vegfarenda og uacutetskyacuterethar meeth daeligmum um goacuteetha framkvaeligmd

i Boumlrn sem eru farthornegar iacute biacutel geta stuethlaeth aeth eigin oumlryggi og aacute thornann haacutett verieth virkir thornaacutettakendur iacute umferethinni Ein mikilvaeligg oumlryggisraacuteethstoumlfun foreldra skal vera aeth faacute boumlrn til aeth sjaacute til thorness sjaacutelf aeth oumlryggisbuacutenaethur seacute notaethur THORNetta krefst umhugsunar og virkrar thornaacutetttoumlku barna og foreldra Iacute thornessu thornarfnast foreldrar aacutereiethanlegra upplyacutesinga og aethstoethar seacuterfraeligethinga THORNviacute getur gaumgaeligfni vieth oumlryggi barna iacute biacutelum sem virtist vera svo einfoumlld aethgereth stuethlaeth aeth oumlryggishugsun og oumlryggisaethgerethum allra thorneirra sem hlut eiga aeth maacuteli

ii Allt fraacute thornviacute aeth gangandi vegfarendur taka siacuten fyrstu skref thornar til aeth thorneir geta farieth feretha sinna til daglegra starfa eftir eigin leiethum er raunhaeligf aeligfing iacute um-feretharoumlryggi undir eethlilegum kringumstaeligethum lykillinn aeth goacuteethum aacuterangri THORNviacute er aeligskilegt aeth foreldrar taki virkan thornaacutett iacute umferetharfraeligethslu skoacutelans Til thorness eru yacutemsar leiethir og heacuter getur umferetharfulltruacutei skoacutelans gegnt lykilhlutverki iacute upp-

lyacutesingamiethlun og samhaeligfingu Fyrstu aethgerethirnar beinast aeth thornviacute aeth kenna boumlrnunum oumlrugga og raunhaeligfa hegethun en aacute siacuteethari skoacutelastigum beinast aethgerethirnar aeth sjaacutelfstaeligethri thornaacutetttoumlku og oumlryggishugsun Eldri boumlrn geta oft hjaacutelpaeth yngri boumlrnum iacute thornessum efnum og veretha thornaeligr athafnir thornaacute jafnframt hluti af thorneirra eigin fraeligethslu

iii Notkun reiethhjoacutels er floacutekieth viethfangsefni og faeligrni iacute thornviacute krefst aeligfingar athygli kunnaacutettu og samhaeligfingar margra liacutekamlegra og huglaeliggra thornaacutetta Til thorness thornurfa boumlrn aethstoeth umferetharkennara vietheigandi fraeligethsluefni og aeligfingu vieth reacutettar aethstaeligethur Einnig verethur aeth taka tillit til seacuterkenna nemandans ss aldurs Boumlrnin thornurfa fraeligethslu um umferetharreglur og oumlryggisbuacutenaeth og aeligskilegt er aeth thornau oumlethlist iacute neethri bekkjum skoacutelans almenna kunnaacutettu um bremsur ljoacutes og annaeth sem lyacutetur aeth notkun reiethhjoacutela THORNannig kunnaacutetta nyacutetist auk thorness siacuteethar iacute naacutemi iacute efri bekkjum thornegar unglingarnir fara aeth laeligra aacute leacutett bifhjoacutel eetha hefja fornaacutem aeth oumlkunaacutemi

iv Almenningssamgoumlngur eru aeth oumlethru joumlfnu oumlruggasti ferethamaacutetinn og thornar aeth auki umhverfisvaelignar THORNaeligr thornykja hins vegar oft ekki bdquofiacutenarrdquo Nauethsynlegt er aeth baeligta iacutemynd almenningssamgangna og til thorness eru auglyacutesingaherferethir einkar vel fallnar Foreldrarnir veretha einnig aeth taka virkan thornaacutett iacute thornessum aethgerethum thornviacute thorneir eru fyrirmynd barnanna og moacuteta varanlega ferethamunstur thorneirra Iacute umhverfi thornar sem boumlrn geta af oumlryggisaacutestaeligethum ekki gengieth eetha hjoacutelaeth iacute skoacutelann thornarf aeth leggja seacuterstaka aacuteherslu aacute thornaeth iacute umferetharfraeligethslunni aeth nota almanningssamgoumlngur fremur en einkabiacutel ma til thorness aeth auka feacutelagslega aacutebyrgetharhugsun barnanna

v Unglingar aacute efstu stigum grunnskoacutela eru naacutelaeliggt oumlkuleyfisaldri og hafa einnig naacuteeth leyfilegum aldri til aeth aka leacutettu bifhjoacuteli THORNeir thornarfnast umferetharfraeligethslu sem hefur reacutetta samsetningu boacuteklegs og verklegs naacutems og gefur aethgerethunum aethlaethandi viethmoacutet THORNetta eykur liacutekurnar aacute thornviacute aeth fraeligethslan skili seacuter aacute reacutettan haacutett Unglingar aacute gelgjuskeiethi stjoacuternast oacutesjaldan fremur af tilfinningum en roumlkum og hegethun thorneirra og viethhorf vieth moumlrgum maacutelefnum moacutetast oft af jafningjum Sjaacutelfsmat og innsaeligi iacute eigin takmarkanir eru mikilvaeligg atriethi iacute umferetharfraeligethslunni aacute thornessu aldursstigi og heacuter thornarf fremur aeth leggja aacuteherslu aacute thornaeth aeth forethast haeligttur en aeth raacuteetha vieth thornaeligr

Rose 25 skyacuterslan er einstoumlk iacute sinni roumleth baeligethi vegna thorness hversu moumlrg loumlnd og margir seacuterfraeligethingar um umferetharfraeligethslu komu aeth henni og vegna thorness viacuteethtaeligka samanburethar sem iacute henni er gerethur Tilloumlgur skyacuterslunnar eru tiltoumllulega einfaldar miethaeth vieth aeth heacuter er verieth aeth bera saman og meta umferetharfraeligethslu barna iacute 25 loumlndum en thornaeligr eru aeth sama skapi markvissar og maacutelefnalegar

Tilloumlgur Rose 25 skyacuterslunnar eru lagethar fram af nokkrum helstu seacuterfraeligethingum Evroacutepu aacute thornessu sviethi og eru thorneir yfirleitt sammaacutela um hvernig standa eigi aeth umferetharfraeligethslunni til thorness aeth tilaeligtlaethur aacuterangur naacuteist Seacuterfraeligethingarnir leggja seacuterstaka aacuteherslu aacute aeth stjoacutern-voumlld taki vandamaacutelieth foumlstum toumlkum ma meeth goacuteethu skipulagi og naeliggum fjaacuterveitingum til framkvaeligmdaraethila Eethli thorneirra vandamaacutela sem koma upp iacute fraeligethslunni er svipaeth iacute thornessum loumlndum og lausnirnar thornviacute venjulega thornaeligr soumlmu THORNeir sem veita sjaacutelfa umferethar-fraeligethsluna veretha aeth hafa skyacuterar reglur um goacuteetha framkvaeligmd til aeth fara eftir auk staethlaeths mats aacute aacuterangri starfs siacutens og aacute kunnaacutettu nemendanna Tilloumlgur thornaeligr sem seacuterfraeligethingarnir leggja fram setja thornessum aethgerethum traustan ramma

Aacuterangur umferetharfraeligethslu

Boumlrnum er veitt umferetharfraeligethsla iacute thornviacute skyni aeth minnka liacutekurnar aacute thornviacute aeth thornau verethi fyrir slysum iacute umferethinni Eins og bent hefur verieth aacute er thornaeth einkum thornrennt sem hefur aacutehrif aacute slysaliacutekurnar en thornaeth er kunnaacutetta barnanna um oumlryggi iacute umferethinni viethhorf thorneirra vieth aacutehaeligttutoumlku og atferli undir haeligttulegum kringumstaeligethum (sbr mynd 9) Yacutemsar uacutettektir hafa verieth gerethar erlendis aacute aacutehrifum umferetharfraeligethslu aacute thornessi atriethi og sumar skyacuterslanna og niethurstoumlethur thorneirra hafa verieth birtar aacute opinberum vettvangi Oft getur reynst erfitt aeth naacutelgast skyacuterslur sem aetheins hafa verieth gefnar uacutet innan stofnana og eru thornaeth thornviacute iacute fyrsta lagi thornaeligr sem birtar hafa verieth opinberlega sem heacuter veretha athugaethar Aacuterangur umferetharfraeligethslu innan grunnskoacutelans

Iacute thorneim erlendu rannsoacuteknum sem fyrir liggja er athyglinni beint aeth gereth og aacutehrifum umferetharfraeligethslunnar fremur en skipulagi hennar Flestar uacutettektir sem meta aacuterangur umferetharfraeligethslu eru miethaethar vieth eitt skoacutelakerfi og eru gerethar iacute einu landi einu heacuteraethi einni borg eetha jafnvel einum skoacutela Almennar yfirlitsrannsoacuteknir thornar sem borinn er saman aacute hlutlaeliggan haacutett aacuterangur uacuter moumlrgum rannsoacuteknum eru aeth sjaacutelfsoumlgethu toumlluvert sjaldgaeligfari Oft innihalda yfirlitsrannsoacuteknir tiltoumllulega oacutegagnryacutenieth yfirlit yfir einhvern fjoumllda einstakra uacutettekta eetha rannsoacutekna thornar sem niethurstoumlethur hverrar og einnar eru settar fram samkvaeligmt aacutelyktunum upprunalegra houmlfunda Hefur thornetta aetheins takmarkaeth gildi Mikilvaeliggustu yfirlitsrannsoacuteknirnar eru hins vegar thornaeligr sem gerethar eru uacutet fraacute aacutekveethnum traustum samanburetharstuethlum ekki siacutest thornviacute aeth upprunalegu rannsoacuteknirnar standist viacutesindalegt gaeligethamat Aeth oumlethrum kosti standast yfirlitsrannsoacuteknirnar thornaeth ekki heldur

Skyacutersluhoumlfundur hefur leitaeth eftir rannsoacuteknum af thornessu taeligi aacute boacutekasoumlfnum og iacute gagnaboumlnkum aacute netinu meeth hjaacutelp yacutemissa leitarveacutela (bdquosearch enginesrdquo) Heacuter hefur iacute fyrsta lagi verieth leitaeth aeth yfirlitsrannsoacuteknum sem innihalda upprunalegar rannsoacuteknir sem metnar eru meeth tilliti til aacutereiethanleika (bdquoreliabilityrdquo) og reacutettmaeligtis (bdquovalidityrdquo) Til thorness aeth thornannig samanburethur gefi aacutereiethanlegar niethurstoumlethur veretha uacutettektirnar auk thorness aeth standast vissar aethrar viacutesindalegar gaeligethakroumlfur ss aeth innihalda naeliggar og aacutereiethanlegar toumllfraeligethilegar niethurstoumlethur Aeth svo komnu hafa fundist tiltoumllulega faacutear rannsoacuteknir meeth aacutereiethanlegu mati (bdquoevaluationrdquo) eetha yfirgriacutepandi greiningu (bdquometa-analysisrdquo) aacute aacuterangri umferetharfraeligethslu Stutt aacutegrip af niethurstoumlethum tveggja yfirlitsrannsoacutekna er sett fram heacuter aeth neethan en lesanda bent aacute aeth leita til upprunalegra gagna ef naacutenari lyacutesinga er oacuteskaeth

Fyrri yfirlitsrannsoacuteknin var gereth fyrir 25 aacuterum aacute vegum Nordisk Trafiksikkerhedsraringd (Ryhammar Carstensen Laumlhtimaumlki ofl 1983) Houmlfundar voru Gitte Carstensen Danmoumlrku Reima Lehtimaumlki og Pirkko Raumlmauml Finnlandi Trond O Pedersen og Karin Beacuterard-Andersen Noregi og Lars Ryhammar Sviacutethornjoacuteeth THORNessum seacuterfraeligethingum var aeligtlaeth aeth svara spurningunni bdquoHversu vel fallnar hafa thornaeligr aethferethir verieth sem hingaeth til hafa verieth notaethar til aacuterangursmats iacute rannsoacuteknum aacute umferetharfraeligethslu barnardquo Af 35 uacutettektum sem toumlldust haeligfar aeth gaeligethum til mats aacute thornessu vandamaacuteli voru 14 valdar uacutet flestar thorneirra norraelignar 5

5 Sandels (1968 a amp b) Saharinen (1969) Nummenmaa Syvaumlnen et al (1972 a amp b) Schioldberg (1974) Kromann (1976) Spolander amp Dahlstedt (1977) Limbourg amp Gerber (1979) Arnestad (1979) Ryhammar (1979) Singh (1980) Tengbom amp Westius (1980) Rothengatter (1981) Sjaacute (Ryhammar ofl 1983) til aeth faacute naacutenari upplyacutesingar um thornessar tilvitnanir

Verkefni seacuterfraeligethinganna var sem sagt ekki einungis aeth athuga og meta niethurstoumlethur uacutettektanna heldur einnig og oumlllu fremur aeth meta hversu vel thornaeligr aethferethir sem notaethar voru voru haeligfar til thorness aeth faacute fram aacutereiethanlegar og reacutettmaeligtar niethurstoumlethur varethandi fraeligethsluna Samkvaeligmt mati thorneirra voru uacutettektirnar mikilvaeliggar vegna thorness hversu aethkallandi thornaeth vandamaacutel er sem heacuter er leitast vieth aeth finna uacuterlausnir aacute Hins vegar var flestum uacutettektunum aeth einhverju leyti aacuteboacutetavant einkum varethandi houmlnnun tilraunanna en thornaeligr voru flestar meeth bdquohaacutelftilraunasniethirdquo (bdquoquasi-experimentalrdquo) bdquoDe stoumlrsta metodologiska svaringrigheterna har naturligt visat sig vara i projekt daumlr man foumlrsoumlkt att naring ett komplicerat maringl Brister i undersoumlkningarna var otillfredsstaumlllande urval olikheter mellan experiment- och kontrollgrupper redan foumlre undervisningen faring maumltningar stort bortfall och fraringnvaron av bortfallsanays samt bristande kontroll av stoumlrande variablerrdquo (Ryhammar ofl 1983 bls 97)

Iacute oumlllum 14 uacutettektunum var kunnaacutetta barnanna metin og iacute flestum thorneirra einnig atferli thorneirra annaeth hvort haeligfni eetha hegethun THORNaeth siacuteethara var erfiethara thornar sem brottfall milli fyrstu og siacuteethari maeliglinga var oft mjoumlg mikieth Iacute thornrem af uacutettektunum var gerethur saman-burethur vieth tiacuteethni umferetharslysa sem thornoacute reyndist oacuteraunhaeligft iacute thornessum tilfellum Seacuterfraeligeth-ingarnir toumlldu bestu lausnina aacute vandamaacutelinu vera aeth velja margs konar viethmieth Aeth thorneirra doacutemi voru flestar thornessar rannsoacuteknir mjoumlg mikilvaeliggar thornraacutett fyrir yacutemsa bresti sem oft skoumlpuethust af thornviacute hversu erfiethar svona rannsoacuteknir eru iacute framkvaeligmd

Varethandi aacuterangur sjaacutelfrar umferetharfraeligethslunnar var niethurstaetha seacuterfraeligethinganna aeth huacuten gaeligfi yfirleitt tilaeligtlaethan aacuterangur Erfitt vaeligri hins vegar aeth meta hversu mikill aacuterangurinn vaeligri og hve lengi aacutehrifin entust

Suacute yfirlitsrannsoacutekn sem af moumlrgum aacutestaeligethum ber aeth meta sem mikilvaeliggasta iacute thornessum hoacutepi rannsoacutekna var unnin fyrir bdquoCochrane samvinnunardquo sk iacute Cambridge iacute Englandi (bdquoThe Cochrane Collaborationrdquo httpwwwcochraneorg) Niethurstoumlethur hennar hafa verieth gefnar uacutet baeligethi iacute British Medical Journal og iacute fleiri smaacuteatriethum aacute netinu iacute The Cochrane Database of Systematic Reviews (Duperrex Roberts amp Bunn 2002 2006) Rannsoacuteknin var houmlnnueth sem kerfisbundieth mat aacute umferetharoumlryggisfraeligethslu gangandi vegfarenda og iacute henni voru einungis hafethar meeth viacutesindalegar rannsoacuteknir sem foacutelu iacute seacuter aacuterangursmat thornar sem viethfangshoacutepar houmlfethu verieth valdir samkvaeligmt tilviljanakenndu uacutervali (bdquorandomised selectionrdquo) og full stjoacutern verieth aacute tilraunaaacutefoumlngum (bdquocontrolled trialsrdquo) 6 Metin voru aacutehrif umferetharfraeligethslu aacute slys atferli og viethhorf vegfarenda auk thorness sem almenn gaeligethi tilraunanna voru metin samkvaeligmt stoumlethluethum viethmiethum

Skyacutersluhoumlfundar fundu 13899 aacutehugaverethar uacutettektir aacute thornessu sviethi eftir umfangsmikla leit iacute fjoumllmoumlrgum gagnaboumlnkum Af thornessum uacutettektum voru 674 valdar uacutet sem moumlgulegar til aacuteframhaldandi athugunar en eftir aeth hafa farieth naacutekvaeligmlega iacute gegnum skyacuterslurnar voru einungis 15 eftir sem samsvoumlruethu fyllilega kroumlfum rannsoacuteknarinnar 7 og af thorneim fjoumllluethu 14 um umferetharoumlryggisfraeligethslu barna

6 Meirihluti rannsoacutekna aacute thornessu sviethi er hins vegar meeth haacutelftilraunasniethi (sbr Ryhammar ofl 1983) Ef reacutett er aeth farieth og aacutereiethanlegir fylgnithornaeligttir valdir er sliacutekt tilraunasnieth fullt eins aacutebyggilegt og snieth meeth tilviljanakenndu uacutervali Hins vegar eru thornaacute niethurstoumlethurnar ekki sambaeligrilegar siacuten aacute milli aacute sama haacutett og oft erfiethara aeth tuacutelka thornaeligr og draga fyllilega almennar aacutelyktanir THORNar sem thornetta eru einmitt helstu markmieth Cochrane kannananna er eethlilegt aeth velja til thorneirra einungis rannsoacuteknir meeth tilviljanakenndu uacutervali 7 Ampofo-Boateng (1993) Bouck (1992) Cross (1988) Downing (1981) Limbourg (1981) Luria (2000) Matson (1980) Miller (1982) Nishioka (1991) Renaud (1989) Singh (1979) Thomson (1992) Thomson (1997a) Thomson (1997b) Thomson (1998) Sjaacute (Duperrex ofl 2002) til aeth faacute naacutenari upplyacutesingar um thornessar tilvitnanir

Niethurstoumlethur skyacutersluhoumlfunda voru thornaeligr aeth greinilegt er aeth vandvirk oumlryggisfraeligethsla baeligtir yfirleitt greinilega atferli gangandi barna iacute umferethinni og leiethir thornar meeth einnig til minni aacutehaeligttutoumlku iacute umferethinni Liacuteklegt maacute telja aeth atferlieth seacute tengt skilningi barnanna aacute thornviacute hvaeth seacute aeligskilegt iacute umferethinni og minnki thornannig haeligttuna aacute aeth lenda iacute slysi THORNar sem thornaeth er einmitt thornetta sem er aethalmarkmieth umferetharfaeligethslunnar maacute draga thornaacute aacutelyktun aeth fraeligethslan hafi tilaeligtlueth aacutehrif Aftur aacute moacuteti telja houmlfundarnir aeth ekki seacute haeliggt aeth skera uacuter um thornaeth aacute grundvelli rannsoacuteknanna hvort thornetta minnki iacute raun tiacuteethni slysa barna iacute um-ferethinni ndash til thorness thornurfi aacuteframhaldandi viacutesindalegar rannsoacuteknir

THORNraacutett fyrir thornaeth aeth baacuteethar ofannefndar rannsoacuteknir seacuteu vel hannaethar og innihaldi aacutebyggilegar og markvissar niethurstoumlethur inniheldur hvorug thorneirra yfirgriacutepandi greiningu (meta-analysis) iacute eiginlegri merkingu THORNar af leiethandi gefa thornaeligr ekki moumlguleika aacute thornviacute aeth faacute fram naacutekvaeligm toumllfraeligethileg aacutehrif (bdquostatistical effectsrdquo) thorneirra aethgeretha sem gripieth var til eins og Roberts amp Kwan (2008) naacuteethu aeth gera iacute sinni greiningu aacute aacuterangri oumlkunaacutems iacute grunnskoacutelum (sjaacute heacuter aeth neethan) 8

Fleiri yfirlitsgreiningar eru til um thornetta efni en thornraacutett fyrir aeth thornaeligr seacuteu yfirleitt skrifaethar aacute aethgengilegan haacutett innihalda thornaeligr fremur lyacutesingu aacute tilhoumlgun rannsoacutekna og niethurstoumlethum thorneirra en hlutlaeliggan samanbureth og mat aacute aacuterangri og gaeligethum yacutemiskonar fraeligethsluverkefna THORNessar skyacuterslur eru samt sem aacuteethur oft froacuteethlegur og aacutehugaverethur lestur Nyacutelegar uacutettektir af thornessu taeligi eru td suacute sem gereth var fyrir samgoumlnguraacuteethuneyti vesturaacutestraliacuteu (Elliott 2000) og suacute sem gereth var fyrir SWOV iacute Hollandi (Dragutinovic amp Twisk 2006) Aacuterangur oumlkunaacutems iacute skoacutelum

Liacutekt og thornegar um er aeth raeligetha aacuterangur umferetharfraeligethslu barna iacute laeliggri bekkjum hafa nokkrar kannanir verieth gerethar aacute althornjoacuteethlegum vettvangi aacute aacuterangri oumlkunaacutems iacute efri bekkjum grunnskoacutela THORNannig fraeligethsla var fyrst tekin upp iacute BNA fyrir meir en haacutelfri oumlld fyrst sem undirbuacuteningur undir eiginlegt oumlkunaacutem eftir grunnskoacutela en siacuteethar sem hluti af oumlkunaacutemi Aacuterangurinn var oft aacuteaeligtlaethur aacute einhvern haacutett eftir aeth naacuteminu var lokieth og til aeth byrja meeth virtist thornetta lofa goacuteethu Siacuteethar thornegar hafieth var aeth meta niethurstoumlethurnar sam-kvaeligmt hlutlaeliggum viethmiethum og aacute viacutesindalegan haacutett kom iacute ljoacutes aeth svo til allar thornessar fyrri kannanir voru miethur aacutebyggilegar vegna leacutelegrar houmlnnunar og skorts aacute eiginlegu aacuterangursmati

Upp uacuter thornviacute var svo aacutekveethieth vieth National Highway Traffic Safety Administration (NHTSA) aeth gera naacutekvaeligmt mat aacute aacuterangri oumlkunaacutems iacute skoacutelum THORNetta sameiginlega aacuterangursmat sem siacuteethar feacutekk nafnieth bdquoDeKalb verkefniethrdquo spannaethi yfir 35 sambandsriacuteki og er umfangsmesta og aacutereiethanlegasta einstaka rannsoacuteknin sem gereth hefur verieth aacute aacuterangri oumlkunaacutems innan skoacutelakerfis Vegna thorness hve liacutetieth samraeligmi er oft milli fraeligethslu-kerfa sambandsriacutekja BNA getur hins vegar verieth erfitt aeth samraeligma niethurstoumlethurnar Endanlegri skyacuterslu var skilaeth upp uacuter 1980 (Stock Weaver Ray ofl 1983) en frekari toumllfraeligethileg uacutervinnsla uacuter goumlgnunum hefur verieth gereth siacuteethar af oumlethrum viacutesindamoumlnnum THORNraacutett fyrir thornaeth hafa hinar upprunalegu aacutelyktanir staethist iacute oumlllum meginatriethum

Aacuterangur DeKalb verkefnisins og yacutemissa annarra vel hannaethra og hlutlaeliggra rannsoacutekna aacute aacuterangri oumlkunaacutems iacute skoacutelum var metinn af Vernick Li Ogaitis ofl (1999) THORNessi hoacutepur seacuterfraeligethinga gerethi yfirlitsrannsoacutekn aacute niethurstoumlethum niacuteu kannana sem valdar voru uacutet fraacute 8 THORNegar fyrir liggja naeliggar toumllfraeligethilegar upplyacutesingar maacute bera saman aacutehrif aethgeretha sem stoumlethlueth fraacutevik fraacute nuacutelli (thorne engin aacutehrif) thornaacute annaeth hvort sem jaacutekvaeligethar eetha neikvaeligethar aacutehrifastaeligrethir THORNaacute maacute einnig faacute fram marktaeligkni aacutehrifanna og thornar meeth tiltoumllulegt mikilvaeliggi thorneirra

stroumlngum gaeligethaviethmiethum (full stjoacutern aacute tilraunaaacutefoumlngum og sambaeligrilegar aethstaeligethur fraeligethslunnar iacute oumlllum og tilviljanakennt uacuterval iacute sumum) aacute vegum Center for Injury Research and Policy iacute Baltimore BNA THORNeir toacuteku thornannig saman niethurstoumlethur siacutenar

bdquoNiacuteu rannsoacuteknir stoacuteethust gaeligethaviethmieth okkar Aacute grundvelli thornessara rannsoacutekna kom fram aeth enginn foacutetur er fyrir thorneirri aacutelyktun aeth oumlkukennsla iacute gagnfraeligethaskoacutelum minnki tiacuteethni umferetharslysa ungra oumlkumanna hvort heldur seacute miethaeth vieth einstaklinga eetha samfeacutelagieth almennt THORNaeth er ljoacutest aeth fraeligethslan gefur unglingunum taeligkifaeligri til aeth taka oumlkuproacutef fyrr en ella en einnig aeth huacuten er beint tengd haeligrri tiacuteethni umferetharslysa ungra oumlkumannardquo (Vernick ofl 1999 bls 40 thornyacuteeth nuacutev skyacutersluhoumlfundar)

Rannsoacuteknarmennirnir leietha aeth thornviacute oacutetviacuteraeligeth roumlk aeth thorneir unglingar sem fara iacute oumlkunaacutem iacute skoacutela og taka siacuteethan oumlkuproacutef utan skoacutela faacutei iacute raun minni fraeligethslu og aeligfingu en thorneir sem fara iacute venjulegt oumlkunaacutem utan skoacutela (sjaacute aeth neethan) THORNeir skrifa enn fremur aeth bdquoTHORNar sem engin goumlgn liggja fyrir sem syacutena fram aacute aeth oumlkunaacutem [innan grunnskoacutela] dragi uacuter tiacuteethni umferetharslysa ungs foacutelks droumlgum vieth thornaacute aacutelyktun aeth skoacutelum og sveitarfeacuteloumlgum beri aeth leita eftir oumlethrum leiethum en thornessari til aeth minnka fjoumllda dauethsfalla iacute umferethinni svo sem stigbundieth oumlkunaacutemrdquo (Vernick ofl 1999 bls 40) Benda ber aacute aeth stigbundieth oumlkunaacutem hefur enn ekki verieth tekieth upp almennt iacute BNA

Svipueth yfirlitsrannsoacutekn var gereth nokkrum aacuterum seinna aacute vegum Cochrane samvinnunnar (Roberts amp Kwan 2008 upprunaleg greining var birt 2001 og hefur verieth uppfaeligreth liacutetillega siacuteethan) Einungis thornrjaacuter kannanir sem allar voru birtar fyrir 1990 stoacuteethust heacuter gaeligethaviethmieth seacuterfraeligethinganna (tilviljanakennt uacuterval og stjoacutern aacute tilraunaaacutefoumlngum) og voru thornaeligr teknar meeth iacute endanlega greiningu Einnig heacuter iacute thornessari greiningu voru niethurstoumlethurnar mjoumlg aacutethornekkar niethurstoumlethum Vernicks ofl (1999)

bdquoNiethurstoumlethurnar syacutena aeth oumlkunaacutem [innan grunnskoacutela] veldur thornviacute aeth unglingar taka oumlkuproacutef fyrr en ella THORNaeligr faeligra engar soumlnnur fyrir thornviacute aeth oumlkunaacutem [innan grunnskoacutela] dragi uacuter umferetharslysum [unglinganna] [en] benda [hins vegar] til aeth oumlkunaacutemieth leiethi til liacutetillar en thornoacute aeth oumlllum liacutekindum mjoumlg mikilvaeliggrar aukningar aacute hlutfallslegum fjoumllda unglinga sem lenda iacute umferetharslysumrdquo (Roberts amp Kwan 2008 bls 1 thornyacuteeth nuacutev skyacutersluhoumlfundar)

Aeth oumlethru joumlfnu maeligtti aeligtla aeth thornviacute meiri fraeligethslu sem unglingar faacute um umferetharoumlryggi aacuteethur en thorneir oumlethlast oumlkureacutettindi thornviacute meira verethi oumlryggi thorneirra og faeligrri slys iacute umferethinni Reynslan hefur thornoacute hingaeth til bent til hins gagnstaeligetha Iacute grein sem birtist iacute tiacutemariti danska laeligknafeacutelagsins skrifaethi Lings ( 2002) svo meeth hliethsjoacuten af ofannefndum rannsoacuteknum

bdquoJeg ser ingen grund til at tro at resultaterne ikke skulle kunne overfoslashres til danske forhold De illustrerer endnu engang hvordan man ud fra de allerbedste motiver tilsyneladende med fornuften paring sin side let kan komme til at foretage sig noget der skader mere end det gavnerrdquo (bls 5106)

Doumlnsk skoacutelayfirvoumlld hafa greinilega tekieth thornessar aacutebendingar alvarlega thornviacute aeth hvergi iacute doumlnsku naacutemskraacutenni fyrir umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum (sjaacute fyrr iacute thornessari skyacuterslu) er minnst aacute thornann moumlguleika aeth grunnskoacutelaboumlrn geti fengieth oumlkunaacutem af neinu taeligi

Ekki er haeliggt aeth kenna thornviacute um aeth unglingarnir sem um er fjallaeth iacute ofan nefndum rannsoacuteknum hafi ekki hlotieth leiethbeiningu hjaacute voumlnum kennurum thornviacute iacute flestum tilfellum voru einungis fengnir vel haeligfir oumlkukennarar til fraeligethslunnar Ekki er heldur svo aeth rannsoacuteknirnar dygethu ekki thornviacute baeligethi var vel aeth thorneim staethieth og stoacuter fjoumlldi ungmenna athugaethur Til daeligmis toacuteku um 16 thornuacutesund ungmenni thornaacutett iacute DeKalb rannsoacutekninni

Fraeligethsluaethferethirnar voru aeth viacutesu hvorki staethlaethar neacute sambaeligrilegar alls staethar og ekki thornaulproacutefaethar fyrirfram en thornaeligr voru thornoacute seacuterstaklega hannaethar til thornessara rannsoacutekna af voumlnum kennurum Loumlg sambandsriacutekja BNA um oumlkuproacutef eru margviacutesleg og yacutemsum reglum var beitt um notkun fraeligethslunnar iacute oumlkunaacutemi og veitingu oumlkureacutettinda THORNviacute er einnig tuacutelkun niethurstaethnanna tiltoumllulega floacutekin Nyacutejar skyacuterslur

Fleiri aacutehugaverethar skyacuterslur varethandi oumlkunaacutemumferetharfraeligethslu iacute skoacutelum hafa nyacutelega verieth birtar erlendis af helstu seacutefraeligethingunum aacute thornessu sviethi Iacute skyacuterslum thornessum er bent aacute thornau vandamaacutel sem rakin hafa verieth heacuter aeth ofan en jafnframt aacute nauethsyn thorness aeth yfirvoumlld notfaeligri seacuter thornaacute jaacutekvaeligethu reynslu sem fram hefur komieth aacute siacuteethustu aacuterum til aeth auka kunnaacutettu og faeligrni unglinga og thornar meeth oumlryggi thorneirra iacute umferethinni Til daeligmis bendir Williams (2006) aacute aeth thornraacutett fyrir aeth oumlkunaacutem innan skoacutelakerfis hafi brugethist vonum ekki siacutest hvaeth varethar faeligkkun slysa ungra oumlkumanna iacute umferethinni thornaacute seacuteu komnar fram yacutemsar nyacutejar fraeligethslu- og umsyacutesluaethferethir sem lofi goacuteethu Unnieth hefur verieth aeth thornviacute iacute moumlrgum loumlndum sl aacuteratug aeth thornroacutea oumlkunaacutemieth og margt bendir til aeth thornaeth hafi gengieth tiltoumllulega vel Einkum hefur verieth loumlgeth aacutehersla aacute samhaeligfingu fraeligethsluatrietha iacute stigbundnu oumlkunaacutemi svipuethu thornviacute sem komieth hefur verieth aacute heacuter aacute landi aeth evroacutepskri fyrirmynd (Holger Torp 2008 Kjartan THORNoacuteretharson 2007)

Mayhew (2007) rekur soumlgu oumlkunaacutems iacute norethurameriacuteku og spaacuteir hann um framtiacuteeth oumlku-naacutems iacute thornessum loumlndum Hann birtir yfirlit yfir oumlkunaacutem iacute Kanada og BNA og tilraunir til aeth koma thornar aacute stigbundnum kerfum til oumlkureacutettinda Hann bendir aacute aeth markmieth oumlku-naacutems iacute norethurameriacuteku seacute og hafi aeligtiacuteeth verieth aeth hleypa sem oumlruggustum oumlkumoumlnnum uacutet iacute umferethina thornaacute seacuter iacute lagi oumlkumoumlnnum sem ekki muni keyra aacute aethra vegfarendur eetha hluti iacute umhverfinu Hann bendir einnig aacute aeth oumlkunaacutem innan skoacutelakerfis hafi fram aeth thornessu ekki syacutent sig leietha til tilaeligtlaeths aacuterangurs Fyrst og fremst hafi ekki verieth haeliggt aeth syacutena oacutetviacuteraeligtt fram aacute aeth oumlkunaacutem innan skoacutelakerfis leiethi til neinnar aukningar aacute umferetharoumlryggi um-fram thornaeth sem faeligst meeth stigbundnu oumlkunaacutemi eftir grunnskoacutela THORNvert aacute moacuteti hefur verieth syacutent fram aacute aeth hlutfallsleg stytting hefethbundins oumlkunaacutems vegna undangengins fornaacutems aeth oumlkunaacutemi iacute skoacutela hafi haft slaeligm aacutehrif aacute oumlryggi nyacutelietha iacute umferethinni

Mayhew leggur aacuteherslu aacute aeth oumlkunaacutem hafi mikilvaeliggu hlutverki aeth gegna og thornviacute vaeligri fraacuteleitt aeth bannlyacutesa fornaacutem aeth oumlkunaacutemi aacuteethur en maacutelin hafi verieth rannsoumlkueth betur Niethurstoumlethur Mayhews sem og thornaeligr sem aacuteethur var vitnaeth iacute gefa til kynna aeth aethferetha-fraeligethi vieth houmlnnun umferetharfraeligethslu unglinga hafi verieth tiltoumllulega liacutetill gaumur gefinn og oft hefur verieth anaeth uacutet iacute verkefnin iacute fljoacutetheitum og aacuten fyrirhyggju Eins og aacuteethur var bent aacute maacute treysta thornviacute aeth goacuteethur vilji seacute fyrir hendi en til thorness aeth finna thornaeligr fraeligethslu-aethferethir sem vaelignlegastar eru til aacuterangurs thornarf framthornroacuteun thorneirra aeth gerast jafnhlietha aacutereiethanlegu og skipulegu aacuterangursmati

Senserrick (2007) lyacutesir thornviacute hvernig staetha maacutela er nuacute iacute Aacutestraliacuteu Huacuten getur thorness aeth aacutehrif oumlkunaacutems innan skoacutelakerfis hafi verieth athugueth gaumgaeligfilega aacute vegum yfirvalda iacute lok siacuteethasta aacuteratugs Iacute ljoacutes hafi komieth aeth boacutekleg kunnaacutetta nemenda hafi vissulega verieth betri aeth naacutemskeiethi loknu enda thornoacutett thornetta hafi ekki enst til langtiacutema Hins vegar hafi thornetta fornaacutem ekki skilaeth seacuter iacute oumlruggari akstri eetha laeliggri slysatiacuteethni THORNessar niethurstoumlethur hafi svo leitt til thorness aeth oumlkunaacutem iacute skoacutelum hafi verieth lagt niethur iacute Aacutestraliacuteu um siacuteethustu aldamoacutet

Nuacute thornegar yacutetarlegri athuganir og nyacutejar niethurstoumlethur liggja fyrir er kominn upp toumlluverethur aacutehugi fyrir thornviacute iacute Aacutestraliacuteu aeth hefja aacute nyacute fornaacutem aeth oumlkunaacutemi innan skoacutelakerfis Byggir

thornetta einkum aacute thorneirri reynslu sem fengist hefur af nyacutejum kennsluaethferethum og samruna thornannig oumlkunaacutems vieth stigbundin oumlkureacutettindi Aethallega er aacuteaeligtlaeth aeth koma aacute naacutemskeiethum fyrir unglinga iacute 10 bekk grunnskoacutelans Ein mikilvaeligg nyacutejung er aeth ekki er leyfeth stytting oumlkunaacutems utan skoacutela aacute grundvelli thornessara naacutemskeietha eins og verieth hafethi aacuteethur iacute BNA og Aacutestraliacuteu og sem gefist hafethi illa Senserrick bendir thornoacute seacuterstaklega aacute aeth aacuterangur thornessara nyacutejunga hafi enn ekki verieth metinn aacute hlutlaeliggan haacutett

Iacute Bretlandi er um thornessar mundir verieth aeth koma aacute nyacuteju samraeligmdu kerfi fyrir oumlkunaacutem og oumlkuproacutef fyrir gjoumlrvallt konungsriacutekieth (United Kingdom) Einn athyglisverethur thornaacutettur iacute thornessu er aeth stjoacuternvoumlld gangast fyrir thornviacute aeth gera unglingum innan grunnskoacutela kleift aeth tileinka seacuter yacutemis atriethi oumlkunaacutemsins td iacute oumlkuhermi (DfT 2007) Fyrir sjaacutelfri fraeligethslunni stendur The Driving Standards Agency (DSA) sem seacuter um oumlkuproacutef iacute Bretlandi THORNessar nyacutejungar eru einkar athyglisverethar thornegar tekieth er tillit til thorness aeth umferetharfraeligethsla er ekki aacute aethalnaacutemskraacute breskra skoacutela heldur hefur hingaeth til verieth algjoumlrlega aacute vegum sveitarfeacutelaganna Stjoacuternvoumlld hafa hins vegar seacuteeth framkvaeligmdaraethilunum fyrir aethferetha-fraeligethi og roumlkum fyrir reacutettri framkvaeligmd meeth rannsoacuteknaniethurstoumlethum og uacutettektum

Ofan nefndar aacuteaeligtlanir voru fyrst gerethar heyrum kunnar aacuterieth 2000 THORNaacute var thorneim andmaeliglt ma af thorneim hoacutepi seacuterfraeligethinga sem um soumlmu mundir var aeth gera Cochrane uacutettektina aacute oumlkunaacutemi innan skoacutelans (Achara Adeyemi Dosekun ofl 2001) Foacuter hoacutepurinn fram aacute thornaeth vieth stjoacuternvoumlld aeth maacutelin yrethu athugueth naacutenar aacuteethur en svo afdrifariacutek aacutekvoumlrethun yrethi tekin Var bent aacute aeth fraeligethilegum grundvelli thornessarar aacutekvoumlrethunar stjoacuternvalda vaeligri aacuteboacutetavant og aeth fyrri rannsoacuteknir fraacute Aacutestraliacuteu og BNA syacutendu aeth naacutemskeieth af thornessu taeligi gaeligtu haft thornveroumlfugar afleiethingar vieth thornaeth sem til vaeligri aeligtlast THORNessum aacutebendingum var greinilega engu skeytt

THORNetta breska aacutetak hoacutefst nuacute iacute haust (2008) og thornaacute iacute fyrstu einungis iacute Skotlandi Engin af tilloumlgum breska samgoumlnguraacuteethuneytis er iacute sjaacutelfu seacuter neikvaeligeth (sbr Proposals of the consultation Directgov 2008) en hins vegar er hvergi minnst aacute thornaeth aeth laeligra af reynslunni eetha meta aacuterangur aacute hlutlaeliggan haacutett THORNaeth kemur spaacutenskt fyrir sjoacutenir aeth thornraacutett fyrir thornessar oacuteyfirveguethu aacutekvarethanir hefur breska samgoumlnguraacuteethuneytieth aacuteethur maeliglt meeth thornviacute vissulega iacute oumlethru samhengi aeth hafa skuli hlutlaeligg viethmieth vieth mat aacute umferetharfraeligethslu (Sentinella 2004)

Margir seacuterfraeligethingar aethhyllast stefnu sem kallast bdquoraunhaeligft umferetharoumlryggirdquo (evidence based road safety) thorne umferetharoumlryggisstefnu sem er grundvoumlllueth aacute hlutlaeliggum rann-soacuteknum og traustum aethgerethum Heacuter er loumlgeth aacutehersla aacute aeth umferetharfraeligethsla byggist aacute reglulegu aacutereiethanlegu og reacutettmaeligtu mati aacute aacuterangri hvers fraeligslustigs Sliacutekt virethist thornoacute ekki vera stefna bresku riacutekisstjoacuternarinnar hvaeth varethar oumlkunaacutem iacute skoacutelum

Almennt maacute segja aeth nuacute seacuteu fyrir hendi moumlguleikar til aeth baeligta oumlkunaacutem ungmenna enn frekar Grundvoumlllinn maacute ma finna iacute nyacutejum kennsluaethferethum og nyacuterri hugsun aacute thornessu sviethi (sbr Mynttinen 2008) Ef reacutett er aeth farieth gaeligti fornaacutem aeth oumlkunaacutemi etv komieth til viethboacutetar hinu stigbundna oumlkunaacutemi sem fer fram utan skoacutelans og thornaacute orethieth til thorness aeth auka gaeligethi thorness THORNannig vaeligri haeliggt aeth thornroacutea fram heildstaeligtt oumlkunaacutem sem leietha myndi til aukins oumlryggis vegfarenda THORNaeth mikilvaeliggasta iacute thornessu sambandi er aeth meta naacutemieth aacute hinum yacutemsu stigum thorness aacute hlutlaeliggan haacutett meeth til thorness houmlnnuethum matsverkfaeligrum Aeth oumlethrum kosti er oacutemoumlgulegt aeth gera seacuter grein fyrir iacute hverju hin goacuteethu eetha slaeligmu aacutehrif aethgerethanna felist

Umraeligetha Staetha umferetharfraeligethslu

Oumlryggi barna iacute umferethinni byggist aacute kunnaacutettu og skilningi

Umferetharfraeligethsla barna hefur loumlngum miethast vieth aeth boumlrn geti bjargaeth seacuter sjaacutelf ef haeligttu ber aeth houmlndum thornegar thornau eru ein siacutens lieths iacute umferethinni Fram aacute seinni hluta siacuteethustu aldar var thornaeth almennt aacutelit foreldra aeth boumlrn allt niethur iacute thornriggja aacutera aldur vaeligru faeligr um aeth bjarga seacuter aacute eigin spyacutetur ef thornau faeligru ekki langt fraacute heimilinu og haft vaeligri auga meeth thorneim Boumlrnin voru aacuteminnt um aeth fara ekki fyrir biacutelana og thorneim sagt aeth liacuteta vel iacute kringum sig aacuteethur en thornau faeligru yfir goumltuna Aacutelitieth var aeth thornessu myndu thornau fara eftir ef foreldrarnir bara segethu thorneim aeth vara sig

THORNessar skoethanir voru almennt riacutekjandi thornegar Stina Sandels proacutefessor iacute uppeldis- og saacutelarfraeligethi vieth haacuteskoacutelann iacute Stokkhoacutelmi iacute Sviacutethornjoacuteeth hoacutef aeth birta niethurstoumlethur athugana sinna aacute umhverfi og atferli barna iacute umferethinni (Sandels 1968) THORNaacute var Stokkhoacutelmur stoacuterborg meeth yfir haacutelfa miljoacuten iacutebuacutea Athuganir hennar opnuethu augu margra fyrir thornviacute aeth biacutelar og oacutevarin boumlrn aeligttu einkar illa saman og aeth liacutetil boumlrn hefethu litla moumlguleika aacute aeth komast klakklaust uacuter haeligttum iacute umferethinni Um thornessar mundir var einnig farieth aeth birta slysa-toumllur sem syacutendu aeth gangandi og hjoacutelandi boumlrn lentu moumlrgum sinnum oftar iacute umferethar-slysum en aethrir vegfarendur

Aacutelitieth var aeth aacutestaeligethunnar fyrir thornessu vaeligri aethallega aeth leita hjaacute boumlrnunum sjaacutelfum thornviacute aeth thornau skorti kunnaacutettu til aeth raacuteetha vieth aethstaeligethurnar THORNar aeth auki vaeligru boumlrn hvatviacutes og hefethu ekki sama vitsmunalega thornroska og fullorethnir og aacutelpuethust thornviacute oft fyrir biacutelana THORNetta var einnig aacutelit Stinu Sandels en huacuten benti auk thorness aacute aeth viss aacutebyrgeth hviacuteldi aacute biacutelstjoacuterunum sem aeligttu aeth taka til greina huglaeliggar takmarkanir barnanna Auk thorness hefethu boumlrnin vegna smaeligethar sinnar takmarkaetha moumlguleika aacute aeth sjaacute biacutelana og biacutel-stjoacuterarnir aeligttu af soumlmu aacutestaeligethu erfitt meeth aeth sjaacute boumlrnin THORNessar aacutestaeligethur eru iacute sjaacutelfu seacuter engan veginn rangar en braacutett kom iacute ljoacutes eftir thornviacute sem fleiri athuganir voru gerethar og hlutlaeliggar niethurstoumlethur jukust aeth hlutirnir voru toumlluvert floacuteknari en svo

Stina Sandels og margir aethrir samtiacuteetha seacuterfraeligethingar aacutelitu aeth sjoacuten- og heyrnarskyn barna vaeligri minna thornroskaeth en fullorethinna Vieth vitum nuacute aeth skynfaeligri barna eru tiltoumllulega vel thornroskueth fraacute unga aldri en aftur aacute moacuteti tekur thornaeth langan tiacutema aeth oumlethlast thornaacute samhaeligfingu skynjunar og atferlis sem er nauethsynleg til thorness aeth geta tekieth reacutettar og oumlruggar aacutekvarethanir og borieth sig reacutett aeth iacute umhverfinu ekki siacutest umferethinni

Til thorness aeth raacuteetha vieth floacuteknar og aacutehaeligttusamar aethstaeligethur thornarf kunnaacutettu og goacuteethan skilning aacute eethli thorneirra og auk thorness haeligfni til aeth draga roumlkreacutettar aacutelyktanir um hvaetha atferli seacute vaelign-legast Fyrst eftir uthornb 10 aacutera aldur geta boumlrn almennt farieth aeth raacuteetha vieth thornannig roumlk-leiethslu Haeligfileikar barna thornroacuteast mishratt og eru orsakirnar aeth hluta liacuteffraeligethilegar THORNetta getur valdieth oacutefyrirsjaacuteanlegum og torraeligethum erfiethleikum iacute syacuteninni aacute sjaacutelfan sig og um-gengni vieth aethra Til daeligmis hefur thornaeth komieth fram iacute nyacutejum rannsoacuteknum iacute taugaliacutefeethlis-fraeligethi aeth hjaacute unglingum aacute gelgjuskeiethiethi thornroskast thornaeligr heilastoumlethvar sem styacutera tilfinn-ingum oft fyrr en thornaeligr sem styacutera roumlkleiethlsu og er thornaeth etv ein meginorsoumlk thorness aeth unglingum er stundum haeligtt vieth aeth laacuteta fremur stjoacuternast af tilfinningum siacutenum en vitraelignum aacutelyktunum (Moe 2008) Sliacutekt getur haft afdrifariacutekar afleiethingar fyrir unglinga sem eru aeth byrja aeth aka biacutel aacute eigin aacutebyrgeth

Nuacute til dags vitum vieth einnig meira um thornaeth hvernig feacutelagslegar aethstaeligethur og umhverfi moacuteta og styacutera aacutekvarethanatoumlku einstaklinga THORNjoacuteethfeacutelag thornaeth sem vieth buacuteum iacute nuacute er um margt breytt fraacute thornviacute thornjoacuteethfeacutelagi sem miethaldra og eldra foacutelk oacutelst upp iacute Umhverfieth er aeth yacutemsu leyti floacuteknara en fyrr ekki siacutest umferethin og hafa thornessar breytingar aacutett seacuter staeth aacute tiltoumllulega skoumlmmum tiacutema aacuten thorness aeth foacutelk hafi haft naeligga moumlguleika aacute aeth aethlaga sig breyttum aethstaeligethum

Aukin biacutelaeign og biacutelanotkun orsaka meiri umferetharthornunga Vegna krafa um aukinn hraetha og meiri greiethfaeligrni iacute umferethinni hafa stoumlethugt fleiri vegir og thornar til heyrandi mannvirki verieth byggeth Gangsteacutettir goumlngu- og hjoacutelabrautir hafa stundum komieth aacute eftir ef afgangsfeacute hefur fallieth til og plaacutess og tiacutemi verieth til THORNetta veldur thornviacute aeth boumlrn hreyfa sig yfirleitt minna nuacute en aacuteethur tiacuteethkaethist ferethast minna gangandi og hjoacutelandi fara siacuteethur ein feretha sinna og thorneim er oftar ekieth iacute skoacutelann jafnvel thornoacutett vegalengdirnar seacuteu stundum fremur stuttar Iacute sumum hverfum eru boumlrnin naacutenast innilokueth aacute afmoumlrkuethum svaeligethum og laeligra ekki aeth rata iacute naeligrumhverfi siacutenu eetha raacuteetha vieth aethstaeligethur iacute umferethinni utan thorneirra

THORNessi nyacuteja staetha maacutela krefst nyacuterra lausna meeth tilliti til baeligethi hreyfanleika barna og oumlryggis Maacutelunum hefur verieth gefinn gaumur erlendis um nokkurt skeieth einkum iacute loumlndum breska samveldisins Iacute Bretlandi var fyrir uthornb tiacuteu aacuterum hafieth verkefni sem aacute iacuteslensku hefur fengieth nafnieth Goumlngum iacute skoacutelann (Samgoumlnguraacuteethuneyti 2008) sem gengur einmitt uacutet aacute aeth auka hreyfanleika barna og umferetharoumlryggi Foreldrar fylgja boumlrnunum aacute leieth og kenna thorneim aeth fara oumlruggar leiethir iacute skoacutelann Iacutesland toacutek fyrst thornaacutett iacute thornessu aacutetaki fyrir aacuteri siacuteethan

Annaeth svipaeth aacutetak sem aacutetti upphaf sitt iacute Kanada aacuterieth 1996 hefur fengieth nafnieth bdquoSkoacutelabiacutellin gangandirdquo (Walking School Bus sjaacute td Kingham 2007) Aacutetakieth felst iacute thornviacute aeth foreldrar skiptast um aeth fylgja eigin boumlrnum og oumlethrum boumlrnum uacuter naacutegrenninu iacute og uacuter skoacutela THORNetta er nuacute orethieth uacutetbreitt iacute moumlrgum oumlethrum loumlndum og ma hoacutefust tilraunir meeth thornaeth fyrir skoumlmmu iacute Malmouml iacute Sviacutethornjoacuteeth (Malmouml kommun 2008)

Starfsemi af thornessu taeligi er mjoumlg lofsvereth og leysir huacuten sum af thorneim vandamaacutelum sem byggeth hafa verieth inn iacute umhverfieth iacute seinni tiacuteeth THORNraacutett fyrir thornetta koma stoumlethugt upp svipueth vandamaacutel thornar sem stefnan iacute umferetharmaacutelum almennt breytist trauethla Aacutetoumlk sem Goumlngum iacute skoacutelann og Skoacutelabiacutellin gangandi virethast aeth moumlrgu leyti hafa haft tilaeligtlueth aacutehrif og sem daeligmi maacute nefna aeth iacute Reykjaviacutek hefur seacutest allmikil aukning aacute foacutelki aacute reieth-hjoacuteli upp aacute siacuteethkastieth Heilu fjoumllskyldurnar njoacuteta uacutetiverunnar saman thorneas ef veethur leyfir en alltof viacuteetha er ekki gert raacuteeth fyrir hjoacutelandi foacutelki iacute umferethinni hvaeth thornaacute heilum fjoumllskyldum Haeligttuaacutestand skapast thornegar oacutevanir og illa varethir hjoacutelreietharmenn blandast inn iacute umfereth sem thorneysist um aacute 50 km hraetha eetha meira Oft er engin oumlnnur leieth faeligr en um illa farnar og thornroumlngar gangsteacutettir thorne ef biacutelum hefur ekki thornegar verieth lagt thornar Umhverfi og fraeligethsla barna iacute umferethinni aacute Iacuteslandi Hvers er thornoumlrf

Iacutesland hefur seacuterstoumlethu iacute moumlrgu iacute umferetharoumlryggismaacutelum barna sem oumlethru Til daeligmis er Iacutesland eina landieth iacute heimi meeth loumlg um keethjuhliacutef reiethhjoacutela Iacutesland hefur lengi verieth eitt Norethurlandanna um aeth hafa fornaacutem aeth oumlkunaacutemi (sbr thornoacute Noreg heacuter aeth ofan) Aacute Iacuteslandi houmlfum vieth umferetharfraeligethslu Ungra vegfarenda fyrir oumlll boumlrn sbr thornaacute umferetharkluacutebba sem starfandi iacute moumlrgum naacutegrannaloumlndum sem eru toumlluvert takmarkaethri Aacute Iacuteslandi eru nuacute sumsstaethar gangbrautarverethir vieth skoacutela og liacutekist fyrirkomulagieth thornviacute sem tiacuteethkast iacute Bretlandi thornar sem fullorethnir annast gangbrautarvoumlrsluna Iacute moumlrgum oumlethrum loumlndum hafa boumlrnin sjaacutelf thornetta hlutverk eldri boumlrn aethstoetha yngri og veita jafningjafraeligethslu

Allt thornetta og fjoumllmargar fleiri aethgerethir syacutena fram aacute aeth umferetharoumlryggi barna er okkur ofarlega iacute huga Fjoumllbreytnin iacute raacuteethstoumlfununum er mikill en aftur aacute moacuteti skortir fasta moacutetun umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum og hefur fraeligethslan aacutett erfitt uppdraacutettar innan skoacutelakerfisins

Umferetharoumlryggisfraeligethsla krefst samvinnu margra aethila ef huacuten aacute aeth bera aacuterangur Meethal thorneirra eru mennta- og fraeligethsluyfirvoumlld skoacutelar kennarar loumlgregla foreldrar og nem-endur auk stjoacuternenda farartaeligkja iacute umferethinni og thorneirra sem skipuleggja thornaeth umferethar-umhverfi sem boumlrnin lifa og hraeligrast iacute Samtvinna verethur heacuter umhverfishoumlnnun og hegethunar- og atferlismoacutetun Markmieth umferetharfraeligethslu

Tilgangur umferetharfraeligethslu heacuter aacute landi er skilgreindur iacute reglugereth um umferetharfraeligethslu (Menntamaacutelaraacuteethuneytieth 1989) 1 gr bdquoTilgangur umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum er

1 Aeth gera nemendur sem haeligfasta thornaacutetttakendur iacute umfereth og aeth thorneir skynji umhverfi sitt og umfereth uacutet fraacute sjoacutenarmiethi umferetharoumlryggis

2 Aeth gera nemendum grein fyrir nauethsyn umferetharreglna og kenna thornaeligr reglur sem gilda iacute umfereth aacute hverjum tiacutema Fraeligethslu skal hagaeth iacute samraeligmi vieth thornroska og aldur nemenda thornannig aeth thorneir oumlethlist sem bestan skilning aacute viethfangsefninu

3 Aeth kenna nemendum aeth fara eftir settum reglum thornannig aeth thorneir stofni hvorki sjaacutelfum seacuter eetha oumlethrum iacute oacutethornarfa haeligtturdquo

Heacuter er markmiethieth skilgreint almennt uacutet fraacute haeligfni og viethhorfum nemandans (1) en aethallega uacutet fraacute kunnaacutettu aacute reglum (2 og 3) eins og venja var aacute thorneim tiacutema Allt thornetta er gott og blessaeth en nuacute iacute dag er ljoacutest aeth yacutemsir aethrir thornaeligttir eru jafnvel mikilvaeliggari thornaacute fyrst og fremst skilningur nemandans sem er ma haacuteethur thornroska og viethhorfum fraeligethslan sem viethhoumlfeth er umhverfi aethstaeligethur og naacutemsefni THORNar vieth baeligtist aeth thornessi atriethi verka saman og hafa aacutehrif aacute hvert annaeth og aeth liacuteta verethur aacute thornetta sem eitt heildarferli aacute loumlngum tiacutema THORNetta er raeligtt naacutenar annars staethar iacute thornessari skyacuterslu og kemur fram iacute tilloumlgunum iacute lokin

Einnig er tilgangur umferetharfraeligethslu skilgreindur iacute naacutemskraacute fyrir liacutefsleikni almennt iacute lokamarkmiethi og naacutenar iacute thornrem thornrepamarkmiethum (sjaacute heacuter aeth ofan Umferetharfraeligethsla innan liacutefsleikni bls 21) thornaacute einkum uacutet fraacute einstoumlkum haeligfniatriethum Iacute skyacuterslu starfshoacuteps Umferetharraacuteeths (Guethni Olgeirsson ofl 1998) eru auk thorness yacutemsar fleiri tilloumlgur um markmieth og aethgerethir sem thornoacute hafa ekki fundieth leiethina aeth hjarta liacutefsleikni Sliacutekt kemur amk ekki fram iacute thorneim naacutemskraacutem sem birtar voru 1999 og 2007 Skipulag umferetharfraeligethslu

Taka verethur tillit til fjoumllmargra thornaacutetta vieth skipulagningu og framkvaeligmd umferethar-fraeligethslu thornaacutetta sem er aeth finna iacute umhverfinu og hjaacute barninu sjaacutelfu Til thorness aeth fraeligethslan eigi aeth bera tilaeligtlaethan aacuterangur veretha fraeligethsluatriethin aeth vera reacutett valin vera aethgengileg fyrir boumlrnin miethaeth vieth thornroska thorneirra og aethstaeligethur og vekja aacutehuga og vilja barnanna til aeth tileinka seacuter fraeligethsluna Einungis thornegar thornessi skilyrethi eru uppfyllt getum vieth buacuteist vieth aeth boumlrnin skilji hvaeth um er aeth vera og til hvers er aeligtlast og einungis thornaacute getum vieth buacuteist vieth aeth umferetharfraeligethslan beri aacuterangur

Ekkert af thornessu er hins vegar moumlgulegt ef grundvallarskipulag umferetharfraeligethslunnar er ekki iacute lagi THORNetta er thornaeth skipulag sem aacutekveethieth er af yfirvoumlldum iacute landinu meeth velfereth barnanna fyrir augum Innifalieth iacute thornessu er aeth laacuteta verethur iacute teacute fjaacutermagn og mannskap til fraeligethslunnar aacute oumlllum stigum hennar

Aacute mynd 12 og 13 er stillt upp liacutekoumlnum af innbyrethis aftoumlethu stofnana annars vegar og hins vegar framkvaeligmdaraethila sem skipuleggja og veita umferetharfraeligethslu Uppsetningin er iacute thornessu samhengi ekki taeligmandi einungis lyacutesandi og aeligtlueth til thorness aeth veita greinargott yfirlit yfir aethstaeligethurnar eins og thornaeligr eru nuacute Yacutemsar aethrar einingar og samboumlnd maeligtti einnig hafa meeth iacute thornessum liacutekoumlnum THORNaeth er ekki innan verkahrings nuacuteverandi skyacuterslu aeth greina innbyrethis afstoumlethu og hlutverk stofnana og framkvaeligmdaraethila iacute smaeligrri atriethum eetha aeth skyacutera thornetta meeth thornaeth fyrir augum aeth koma aacute nyacuteju skipulagi Hins vegar getur thornessi lyacutesing orethieth hvati til aeth koma af staeth thornannig starfi Stofnanir

THORNaeligr stofnanir sem einkum koma aeth skipulagi umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum eru menntamaacutelaraacuteethuneyti samgoumlnguraacuteethuneyti Umferetharstofa Naacutemsgagnastofnun Grundaskoacuteli sveitarfeacuteloumlgin loumlgreglan og sjaacutelfir skoacutelarnir Einnig kemur fyrir aeth tryggingafeacuteloumlg laacuteta af hendi aethstoeth til fraeligethslunnar THORNessar stofnanir hafa yacutemiskonar samvinnu siacuten aacute milli eins og gefieth er til kynna aacute mynd 12 Piacutelurnar taacutekna flaeligethi aacutehrifa milli stofnana thornar sem aacutehrif geta verieth fyrirmaeligli fraacute aacutehrifariacutekum til aacutehrifasnauethari stofnana samvinna eetha veiting upplyacutesinga vinnu- eetha fjaacuterframloumlg Brotnar liacutenur taacutekna oacutebein aacutehrif Yacutemis oumlnnur aacutehrif og samskipti en thornau sem syacutend eru aacute myndinni eru moumlguleg og aeligttu reacutettilega aeth faeligrast inn iacute liacutekanieth siacuteethar

Samgoumlnguraacutersaquo uneyti

Naacutemsgagnastofnun

Menntamaacutelaraacutersaquo uneyti

Umferrsaquo arstofa

Grundaskoacuteli

Skoacutelar

Sveitarfeacuteloumlg

Loumlgregla

Stofnanir

Tryggingarfeacuteloumlg Foreldrafeacuteloumlg

Mynd 12 THORNaeligr stofnanir sem koma aeth umferetharfraeligethslu mynda siacuten aacute milli kerfi samkvaeligmt innbyrethis aacutehrifum THORNessi samboumlnd eru gefin til kynna meeth liacutenum milli eininga iacute liacutekaninu

Miethaeth er vieth aeth sjaacutelf umferetharfraeligethslan seacute aethallega veitt boumlrnum af kennurum og oumlethrum aethilum iacute skoacutelunum en thornoacute einnig af loumlgreglu og foreldrum Skoacutelarnir eru heacuter iacute

brennidepli vegna thorness aeth samkvaeligmt loumlgum og reglugereth skal thornaeth vara aacute aacutebyrgeth skoacutelanna aeth veita umferetharfraeligethslu og aacute aacutebyrgeth menntamaacutelaraacuteethuneytis aeth setja raun-haeligfa naacutemskraacute fyrir skoacutelana aeth fara eftir iacute fraeligethslunni Eethlilegast er aeth hlutverk allra thornessara aethlila seacute skilgreint iacute reglugereth

Vieth verethum aeth ganga aeth thornviacute sem viacutesu aeth soacutemasamlega seacute staethieth aeth skipulagi umferethar-fraeligethslunnar aeth nauethsynleg fjaacuterframloumlg seacuteu fyrir hendi og aeth kennarar og aethrir sem aeth henni standa seacuteu reiethubuacutenir aeth veita boumlrnum thornaacute fraeligethslu sem thornau eiga reacutett aacute

Bent var aacute thornaeth iacute Rose 25 skyacuterslunni aeth umferetharoumlryggisfraeligethsla barna seacute oacutesjaldan eitt af olnbogaboumlrnum thornjoacuteethfeacutelagsins og aeth eitt af aethalvandamaacutelunum seacute hversu foacutetunum seacute oft kippt undan henni thornegar spara eigi opinbert feacute Skyacutersluhoumlfundur hefur verieth vitni aeth thornviacute hvernig thornetta hefur verieth framkvaeligmt aacute kerfisbundinn haacutett iacute Sviacutethornjoacuteeth thornar sem riacutekis-stjoacuternin er einmitt thornessa dagana aeth taka burt siacuteethustu fjaacuterframloumlgin fraacute oumlllu thornviacute sem getur heitaeth umferetharfraeligethsla barna THORNetta hefur ekki verieth gert aacute einni noacutettu heldur aacute 15 aacutera tiacutemabili og oft hefur umhyggju fyrir oumlryggi barna verieth borieth vieth sem roumlk fyrir skerethingunum Nuacute er svo komieth aeth braacuteethum eru einungis eftir upplyacutesingar saelignsku vegageretharinnar aacute netinu um umferetharoumlryggi barna aeth frjaacutesu framlagi nokkurra sveitar-feacutelaga til thornessara maacutela oacutetoumlldu Heacuter aacute landi aeligttum vieth aeth laacuteta thornetta veretha okkur til varnaethar Framkvaeligmdaraethilar

Samkvaeligmt koumlnnun Sigurethar Arnar Sigurethssonar (2007 bls 5) eru kennarar thorneir sem einkum annast umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum aacute Iacuteslandi Af skoacutelastjoacuternendum svoumlruethu 47 aeth umsjoacutenarkennarar sinntu aethallega fraeligethslunni 11 aeth [aethrir] kennarar oumlnnuethust hana og 19 aeth loumlgreglan gerethi thornaeth Tuttugu og fjoumlgur proacutesent svoumlruethu aeth umferethar-fraeligethslan vaeligri samstarf allra eetha margra aethila

Aacute aacuterunum milli 1980 ndash 1990 kom Guethmundur THORNorsteinssson upp neti truacutenaetharkennara sem houmlfethu umferetharfraeligethslu innan siacutens verkahrings THORNviacute miethur vareth thornetta ekki aeth hefeth Svipueth hugmynd kom upp iacute starfshoacutepi Umferetharraacuteeths 1998 thornar sem lagt var til bdquoaeth raacuteethnir verethi [vieth skoacutela] amk iacute hlutastarf umferetharoumlryggisfulltruacutear sem geta stutt fraeligethsluna og eflt samvinnu aethila sem varetha thornennan maacutelaflokkrdquo Einnig var lagt til af starfshoacutepi Umferetharraacuteeths bdquoaeth fagstjoacuteri iacute liacutefsleikni skipuleggi meeth kennurum skoacutelans aethgeretharaacuteaeligtlun um umferetharfraeligethslu fraacute 1-10 bekkjarrdquo Ef til vill var thornaeth hugsaeth svo aeth umferetharoumlryggisfulltruacutei og fagstjoacuteri yrethu einn og sami einstaklingur iacute seacuterhverjum skoacutela en thornetta kemur ekki fram iacute tilloumlgunum THORNetta er einmitt thornaeth hlutverk sem umferetharfulltruacutear hafa iacute doumlnskum skoacutelum og vaeligri vaelignlegt til eftirbreytni aacute Iacuteslandi

Lagt hefur verieth fram af starfshoacutepi samgoumlnguraacuteethuneytis iacute nyacuteuacutetkominni aacutefangaskyacuterslu hoacutepsins (sjaacute heacuter aeth neethan) aeth vera skuli umferetharfulltruacutear iacute iacuteslenskum skoacutelum Myndi thorneim thornaacute sennilega vera aeligtlaeth aacutemoacuteta hlutverk sem thornaeth sem aeth ofan hefur verieth raeligtt THORNetta er goacuteeth tillaga sem fellur vel aeth fyrri tilloumlgum seacuterfraeligethinga aacute thornessu sviethi

Iacute doumlnsku skoacutelanaacutemskraacutenni fyrir umferetharfraeligethslu er toumlluvereth aacutehersla loumlgeth aacute hlutverk umferetharfulltruacutea iacute samhaeligfingar- og leiethbeiningarstarfi THORNetta hlutverk umferetharfulltruacutea aeligtti einnig aeth leggja aacuteherslu aacute heacuter aacute landi

Iacute sumum oumlethrum loumlndum gegna gangbrautarverethir oft mikilvaeliggu hlutverki iacute leiethsoumlgn barna iacute umferethinni vieth skoacutela Heacuter aacute landi eru thornaeth venjulega gangaverethir skoacutelans sem hafa thornetta hlutverk sums staethar eins og td iacute Bretlandi eru thornetta oft eldri borgarar en

venjulega eru thornetta boumlrn uacuter efri bekkjum grunnskoacutelans Gangbrautarverethirnir aethstoetha ekki einungis boumlrn vieth aeth komast yfir goumltuna heldur eru liacuteka fyrirmynd aeth goacuteethri hegethun og stundum hafa thorneir thornaeth hlutverk aeth uacutetskyacutera og kenna reglur og reacutetta hegethun

THORNegar gangbrautarverethirnir eru oumlnnur skoacutelaboumlrn maacute tala um jafningjafraeligethslu iacute thornessu samhengi Annars getur jafningjafraeligethsla komieth fyrir undir oumlethrum kringumstaeligethum iacute skoacutelanum THORNannig fraeligethsla hefur verieth reynd iacute Bretlandi og gefist vel

Ganga barna til og fraacute skoacutela krefst venjulega samstarfs foreldra og skoacutela en auk thorness oft leiethbeiningarstarfs sem foreldrarnir eru yfirleitt ekki vel undirbuacutenir fyrir Heacuter er thornviacute aeligskilegt aeth foreldrar hafi samstarf vieth skoacutela og kennara um thornetta og undir svona kringumstaeligethum gegnir umferetharfulltruacutei skoacutelans mikilvaeliggu hlutverki

Eins og aacuteethur hefur verieth bent aacute gegnir einnig loumlgreglan mjoumlg mikilvaeliggu hlutverki iacute thornessu sambandi Samkvaeligmt skyacuterslu Sigurethar Arnar gegnir loumlgreglan ein umferethar-fraeligethsluhlutverki iacute um 20 grunnskoacutela heacuter aacute landi og uthornb fjoacuterethungi umferetharfraeligethslu meeth kennurum Auk thorness svoumlruethu 65 skoacutelastjoacuternenda (thorne 74) aeth fyrir laeliggi skipulegt samstarf loumlgreglu og skoacutela THORNaeth er einnig athyglisvert aeth allir thornessir 74 skoacutelastjoacuternendur gaacutefu aacutehugavereth svoumlr vieth spurningu 11 bdquoIacute hverju felst samstarf loumlgreglu og skoacutelansrdquo en einungis 27 gaacutefu daeligmi um einstoumlk bdquoverkefni sem unnieth er iacute skoacutelanum sem tengist umferetharfraeligethslurdquo THORNaeth er greinilega mikieth erfiethara aeth finna daeligmi um frumkvaeligethi skoacutelans iacute umferetharfraeligethslu en hlutverk loumlgreglunnar iacute fraeligethslunni

Liacuteta maacute aacute afstoumlethuna aacute meethal framkvaeligmdaraethila um umferetharfraeligethslu aacute kerfisbundinn haacutett og er thornetta syacutent aacute mynd 13 heacuter aeth neethan

Umferrsaquo arstofa Grundaskoacuteli

Kennarar Skoacutelar

Jafningjar

Loumlgregla

Framkvaeligmdararsaquo ilar

Gangbrautarverrsaquo ir

ForeldrarUmferrsaquo arfulltruacutear

Mynd 13 Framkvaeligmdaraethilar sem koma aeth umferetharfraeligethslu mynda siacuten aacute milli kerfi samkvaeligmt innbyrethis aacutehrifum THORNau samboumlnd sem eru gefin til kynna meeth liacutenum milli eininga eru heacuter til braacuteethabirgetha

Aethferethir vieth umferetharfraeligethslu

THORNaeth er oacuteljoacutest um hvaeth seacute iacute raun fraeligtt iacute umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum aacute Iacuteslandi Enda thornoacutett allir telji fraeligethsluna nauethsynlega hafa svoumlr thorneirra fraeligethsluaethila sem raeligtt hefur verieth vieth ekki naeliggt til aeth skyacutera maacutelieth Benedikt Siguretharson veitir thornessari hlieth umferetharfraeligethslu

nokkra umfjoumlllun en hvorki Joacutehann Aacutesmundsson neacute Sigurethar Arnar Sigurethsson taka thornessa hlieth umferetharfraeligethslumaacutelanna til umraeligethu iacute skyacuterslum siacutenum

Vandamaacutelieth er auethvitaeth aeth engir fastir punktar eru fyrir innihaldi umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum Heacuter duga ekki lauslega framsett markmieth heldur veretha framkvaeligmdaraethilar aeth geta stuethst vieth skyacuterar kennsluleiethbeiningar Annaeth vandamaacutel er skortur naacutemsefnis baeligethi handa nemendum og thorneim sem eiga aeth annast fraeligethsluna THORNriethja vandamaacutelieth er aeth faacuteir til thorness thornjaacutelfaethir eetha vanir kennarar eru faacuteanlegir til thornessara verka og engin fraeligethsla er fyrir hendi fyrir thornaacute kennara sem aeligtlaeth er aeth annast umferetharfraeligethslu Oft eru fengnir til fraeligethslunnar einhverjir sem seacuterstakan aacutehuga hafa aacute thornessum maacutelum eetha ekkert betra hafa aeth gera Eins og syacutent var fram aacute aacuteethur hefur umferetharfraeligethslunni verieth yacutett aelig meir uacutet af puacutelti kennara og loumlgreglan iacute auknum maeligli fengin til hennar iacute staethinn

Almennt maacute segja aeth hverju sinni eru valdar til umferetharfraeligethslu aethferethir sem thornykja skynsamlegar og vaelignlegar til aacuterangurs en iacute nuacuteverandi aacutestandi maacutela eru thornessar aethferethir yfirleitt ekki staethlaethar eetha reyndar aacute raunhaeligfan haacutett Soumlmu aethferethir eru oft notaethar aacuterum saman vieth umferetharfraeligethsluna aacuten thorness thornoacute aeth aacuterangur thorneirra seacute nokkurn tiacutema metinn

Iacute thorneirri almennu umraeligethu um thornetta sem upp hefur komieth nyacutelega er vakin athygli aacute thorneim vandamaacutelum sem boumlrn eiga vieth aeth striacuteetha iacute umferethinni Huacuten syacutenir fram aacute jaacutekvaeligethan hugsunarhaacutett og viethleitni til aeth raacuteetha boacutet aacute vandanum sem iacute sjaacutelfu seacuter er afar mikilvaeliggt THORNaeligr aethgerethir sem oftast hefur verieth gripieth til aacute seinni aacuterum innibera hins vegar ekki markvissa og skipulagetha umferetharfraeligethslu Oft eru thornetta bdquoherfarirrdquo gegn einhverjum haacuteska Ef svo einhver jaacutekvaeligethur aacuterangur kemur iacute ljoacutes hvaeth varethar slysatiacuteethni iacute umfereth-inni er thornetta thornakkaeth thorneim aethgerethum sem gripieth var til hverjar svo sem thornaeligr nuacute voru Vieth naacutenari rannsoacutekn getur niethurstaethan hins vegar orethieth aeth hin raunverulega aacutestaeligetha fyrir aacuterangrinum ef hann svo var einhver hafi verieth einhver allt oumlnnur eins og td aeth foreldrar thornora ekki lengur aeth laacuteta boumlrn siacuten ganga eetha hjoacutela ein iacute skoacutelann heldur aka thorneim fraacute dyrum heimilisins til dyra skoacutelans

Hvaeth thornurfa boumlrnin aeth kunna og hvernig eiga thornau aeth laeligra thornaeth

Umferetharfraeligethsla hefur loumlngum miethast vieth aeth kenna boumlrnum reglur sem thornau skulu notfaeligra seacuter til aeth komast leiethar sinnar iacute umferetharumhverfi foacutetgangandi eetha aacute hjoacuteli Einkum varetha reglurnar atferli sem aeligskilegt er aeth viethhafa thornegar boumlrnin maeligta oumlethrum vegfarendum eetha farieth er yfir umferethargoumltur Til daeligmis ef engin goumlnguljoacutes eru til staethar til aeth stoumlethva umferethina er barninu kennt aeth liacuteta til vinstri siacuteethan til haeliggri og siacuteethan aftur til vinstri og ef enginn biacutell er aeth koma aeth ganga hratt yfir goumltuna Ef goumlnguljoacutes eru til staethar aacute barnieth aeth yacuteta aacute ljoacutesahnappinn biacuteetha eftir graelignum kalli og ganga svo yfir aacute goumlngubrautinni THORNessar reglur eru svo einfaldar aeth thornriggja aacutera goumlmul boumlrn eiga ekki iacute neinum erfiethleikum meeth aeth laeligra thornaeligr

THORNaeth er thornoacute ekki noacuteg aeth kunna thornessar regur heldur verethur liacuteka aeth fara eftir thorneim og thornaeth aacute reacutettan haacutett og vieth reacutett tilfelli Iacute rannsoacutekn sem skyacutersluhoumlfundur gerethi aacute kunnaacutettu og skilningi 3 ndash 6 aacutera leikskoacutelabarna aacute yacutemsum fyrirbaeligrum iacute umferethinni meeth tilliti til atferlis thorneirra (Valdimar Briem amp Hans Bengtsson 2000) kom iacute ljoacutes aeth flest barnanna kunnu ofannefndar reglur og houmlfethu laeligrt thornaeligr iacute byrjun leikskoacutelans THORNau gaacutetu thornulieth thornaeligr upp og oftast syacutent naacutekvaeligmlega hvernig bruacuteethur iacute umferetharliacutekani aeligttu aeth fara aeth til aeth komast leiethar sinnar THORNegar uacutet iacute umferethina var komieth reyndist aftur aacute moacuteti hieth floacutekna umhverfi thorneim ofvietha og thornau gaacutetu oftast ekki beitt reglunum seacuter aeth gagni Boumlrnin aacutettu erfitt meeth aeth samhaeligfa atferli sitt umferetharreglunum og oumlethru sem var aeth gerast iacute

umhverfinu THORNetta maacute fremst tuacutelka sem efiethleika meeth aeth skilja atburethi iacute umhverfinu iacute samhengi eigin atferlis og afleiethinga thorness

Svipaethar niethurstoumlethur maacute sjaacute iacute yacutemsum oumlethrum rannsoacuteknum sem gerethar hafa verieth aacute siacuteethustu aacuteratugum Iacute Hollandi voru iacute byrjun niacuteunda aacuteratugs siacuteethustu aldar gerethar tilraunir sem syacutendu fram aacute aeth haeliggt vaeligri aacute stuttum tiacutema aeth kenna 4 ndash 5 aacutera boumlrnum aeth fara yfir umferethargoumltur einsoumlmul og aacuten aethstoethar fullorethinna og viethhafa thornaacute reacutett atferli THORNoacute kom iacute ljoacutes aeth strax og aethstaeligethur breyttust ss td thornegar kennarinn hvarf uacuter augsyacuten og boumlrnin voru ein aacute gangsteacutettinni eetha iacute feacutelagsskap jafningja hurfu thornau aftur til sama oacutetrygga atferlismunsturs og fyrir fraeligethsluna (Rothengatter 1981 van der Molen 1983) Tiacuteu aacuterum siacuteethar var iacute Skotlandi gereth rannsoacutekn aacute thornviacute hvort 5 ndash 11 aacutera boumlrn vaeligru faeligr um thornaeth sjaacutelf aeth velja oumlrugga leieth yfir umferethargoumltu (Ampofo Boateng Thomson Grieve ofl 1993) Iacute ljoacutes kom aeth oumlll boumlrnin aacutettu erfitt meeth thornetta thornegar aethstaeligethur voru floacuteknar THORNau yngstu voru alls oacutefaeligr um aeth velja oumlrugga leieth en thornoacutett getan yxi meeth aldrinum aacutettu einnig elstu boumlrnin stundum iacute erfiethleikum meeth thornetta Hins vegar ef boumlrnin fengu mark-vissa fraeligethslu urethu elstu boumlrnin faeligr um aeth leysa thornetta svo til undantekningarlaust aacute eigin spyacutetur og sex aacutera boumlrn naacuteethu sambaeligrilegum aacuterangri eftir fraeligethsluna og 9 ndash 10 aacutera boumlrn naacuteethu fyrir fraeligethsluna

Goacuteethur aacuterangur naeligst yfirleitt iacute umferetharfraeligethslu aacute stuttum tiacutema thornegar verkefnin eru vel skipuloumlgeth boumlrnin laacutetin leysa thornau upp aacute eigin spyacutetur thornau faacute stoumlethuga endurgjoumlf og stuethst er vieth jafningjafraeligethslu (Lamb Joshi Carter ofl 2006 Thomson 2006) Mikilvaeliggar fraeligethslueiningar veretha aeth endurtakast baeligethi undir soumlmu og oacuteliacutekum kringumstaeligethum til thorness aeth alhaeligfing eigi seacuter staeth THORNannig fraeligethsla gefur boumlrnunum betri skilning aacute tilgangi reacutettrar hegethunar og eigin atferlis og kunnaacutetta suacute sem faeligst aacute thornann haacutett geymist lengi

Aacutehugaverethar niethurstoumlethur hafa naacuteethst iacute amk einu tilraunaverkefni thornar sem notaethur var bdquosyacutendarveruleikirdquo (virtual reality) vieth umferetharfraeligethsluna (Thomson Tolmie Foot ofl 2005) Boumlrn eiga venjulega ekki erfitt meeth aeth nota yacutemiskonar liacutekoumln af veruleikanum seacuter til aethstoethar vieth aeth laeligra hvernig hlutunum er raunverulega haacutettaeth eins og syacutent var td fram aacute iacute ofannefndri rannsoacutekn skyacutersluhoumlfundar (Valdimar Briem amp Hans Bengtsson 2000) Hins vegar verethur thornoacute fyrr eetha seinna aeth samhaeligfa syacutendarveruleika og raunveru-leika til thorness aeth aacuterangur naacutemsins verethi raunhaeligf hegethun Heacuter sem iacute oumlethru er thornaeth algert skilyrethi aeth verkefnin seacuteu vel skipuloumlgeth komi iacute reacutettri roumleth og seacuteu leyst af hendi iacute raunhaeligfu samhengi Hlutlaeliggt mat aacute aacuterangri umferetharfraeligethslu

Aacuterangursmat aacute umferetharfraeligethslu barna gerir okkur kleift aeth aacutekvaretha hvaetha aethgerir seacuteu fallnar til thorness aeth naacute sem bestum aacuterangri iacute fraeligethslunni og auka thornar meeth oumlryggi barna iacute umferethinni Heacuter er miethaeth vieth vel framkvaeligmt aacuterangursmat thornar sem notueth eru raunhaeligf gaeligethaviethmieth Niethurstoumlethur yfirlitsrannsoacuteknanna sem lyacutest var heacuter aeth ofan syacutena thornaacute yfir-leitt fram aacute greinilegan og jaacutekvaeligethan aacuterangur af umferetharfraeligethslunni

Eitt alvarlegt vandamaacutel er thornoacute hversu slaeliglega oft er staethieth aeth rannsoacuteknum sem aeligtlaeth er aeth meta aacuterangur umferetharfraeligethslu THORNaeligr eru oft miethur vel skipulagethar framkvaeligmdar eetha greindar og hafa oft ekki viethunanleg gaeligethaviethmieth THORNetta ber td Cochrane yfirlitsrann-soacuteknin vitni um en samkvaeligmt henni taldist einungis ruacutemlega 1permil af upphaflegum fjoumllda athugaethra rannsoacutekna haeligft til thorness aeth vera meeth iacute endanlegri greiningu Vissulega voru viethmieth heacuter stroumlng og takmoumlrkueth vieth klassiacuteskt tilraunasnieth en brottfallieth gefur viacutesbendingu um thornau vandamaacutel sem heacuter er vieth aeth etja

Daeligmi um thornaeth hvernig ekki eigi aeth fara aeth aacuterangursmati er koumlnnun sem nyacutelega var gereth aacute vegum hollenska samgoumlnguraacuteethuneytisins (Twisk Vlakveld amp Commandeur 2007) Iacute henni var gereth tilraun til aeth meta aacuterangur 11 umferetharfraeligethsluverkefna sem unnin voru aacute aacuterunum 2003 ndash 2006 Aacuterangur verkefnanna var metinn uacutet fraacute atferlis-breytingum sem boumlrnin sjaacutelf skyacuterethu fraacute THORNau fengu sama spurningalista tvisvar fyrir fraeligethsluaacutetakieth og svo maacutenuethi seinna eftir aeth fraeligethsluaacutetakinu var lokieth Smaacutebreytingu til batnaethar iacute atferli maacutetti thornaacute greina iacute 6 af 11 verkefnanna og var thornetta talieth vera fraeligethslunni aeth thornakka Var betrunin iacute thornessum tilfellum 10 ndash 41 en ekki var haeliggt aeth bera saman hin oacuteliacuteku fraeligethsluaacutetoumlk vegna mismunar aacute innihaldi thorneirra Svona lausaralegt aacuterangursmat segir iacute raun liacutetieth annaeth en aeth sum boumlrn svoumlruethu soumlmu spurningum aftur aacute sama haacutett en oumlnnur boumlrn svoumlruethu soumlmu spurningum aftur aacute annan haacutett THORNviacute er iacute thornessu tilviki iacute raun ekkert haeliggt aeth segja um aacuterangur umferetharfraeligethslunnar meeth hliethsjoacuten af niethurstoumlethunum

THORNaeth verethur aeth leggja sterka aacuteherslu aacute nauethsyn thorness aeth meta aacuterangur fraeligethsluaethferetha aacute hlutlaeliggan haacutett aacute oumlllum stigum fraeligethslunnar THORNar aeth auki verethur aeth meta aacuterangurinn eftir aacute meeth thornviacute aeth rannsaka hvort aacutebyggilega megi tengja fraeligethsluna einhverjum aacutekjoacutesan-legum breytingum ss aukinni kunnaacutettu nemenda breyttri afstoumlethu til oumlryggis og aacutehaeligttutoumlku eetha laeliggri slysatiacuteethni viethkomandi hoacutepa Til thorness aeth geta thornetta verethur aeth byggja inn matsferlieth iacute sjaacutelft naacutemieth fraacute byrjun thornviacute aeth ekki er unnt aeth oumlethrum kosti aeth faacute endanlega raunhaeligft mat Hefur reynslan syacutent mjoumlg greinilega fram aacute nauethsyn thornannig ferlis Endanlegur gaeligethastuethull er auethvitaeth varanleg laeligkkun slysatiacuteethni

THORNaeth er mikilvaeliggt aeth skilja aacute milli liacuteklegra skyacuteringa aacute thorneim aacutehrifum sem koma fram iacute aacuterangursmati og sannreyndum skyacuteringum aacute thorneim THORNaeligr fyrri eru miethaethar vieth thornaeligtti sem koma fram aftur og aftur og haeliggt er aeth leietha sterk roumlk aeth aeth seacuteu aacutestaeligetha hinna sjaacuteanlegu aacutehrifa THORNaeligr siacuteethari miethast vieth aeth gengieth hafi verieth skrefinu lengra og hinir sennilegu thornaeligttir proacutefaethir iacute vel houmlnnuethum tilraunum Eitt daeligmi um thornetta er suacute aacutelyktun flestra aeth slaeligmur aacuterangur oumlkunaacutems innan skoacutela seacute einkum vegna eftirgjafar aacute naacutems-kroumlfum og styttingu aacute eiginlegu oumlkunaacutemi THORNetta er mjoumlg liacutekleg skyacutering en heacuter vantar thornoacute staethfestingu sem einungis maacute faacute meeth aacutereiethanlegum og reacutettmaeligtum tilraunum Naacutemsefni

Tilfinnanlegur skortur er aacute markvissu naacutemsefni til umferetharfraeligethslu barna iacute grunnskoacutela Vissulega hefur margt verieth samieth aacute loumlngum tiacutema en thornaeth efni er afar margviacuteslegt og oft ekki vel fallieth til fraeligethslunnar (sbr ofan) Ekki hefur verieth farieth eftir thorneim tilloumlgum sem settar voru fram af raacuteethgjafarnefnd Umferetharraacuteeths (Einar Guethmundsson ofl 1998) nema etv hvaeth varethar yngstu aldursflokkana en thornar var thornegar til aacutegaeligtt naacutemsefni til umferetharfraeligethslu fimm og sex aacutera barna og umferetharskoacutelans Ungir vegfarendur THORNetta efni hefur verieth thornroacuteaeth fram og haldieth vieth aacute loumlngum tiacutema en fraeligethslan er thornoacute einungis aeth takmoumlrkuethu leyti tengd grunnskoacutelanaacutemi THORNaeth sem einna helst stendur iacute vegi fyrir thornroacuteun naacutemsgagna til umferetharfraeligethslu er aeth ekki er fyrir hendi fastmoacutetueth fraeligethsla af thornessu taeligi innan grunnskoacutelans sem haeliggt er aeth tengja efnieth vieth

Af thornessu leiethir aeth til thorness aeth geta skapaeth naacutemsefni fyrir umferetharfraeligethslu verethur aeth vera buacuteieth aeth leggja droumlg aeth haldbaeligru skipulagi og traustri framkvaeligmd fraeligethslunnar THORNetta er enn ekki fyrir hendi heacuter aacute landi THORNviacute naeligst verethur aeth thornroacutea fram naacutemsefnieth stig af stigi thornar sem aacuterangur hvers stig er metinn aacute raunhaeligfan haacutett THORNaeth er hins vegar algjoumlrlega oacuteraunhaeligft aeth skapa naacutemsefni sem ekki er tengt eiginlegri fraeligethslu

Fyrri tilloumlgur um umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum aacute Iacuteslandi Tilloumlgur starfshoacuteps Umferetharraacuteeths

THORNessar tilloumlgur voru birtar iacute noacutevember 1998 iacute skyacuterslunni Umferetharfraeligethsla iacute skoacutelum Tilloumlgur raacuteethgjafarnefndar Umferetharraacuteeths um stefnumoumlrkun og framtiacuteetharsyacuten (Guethni Olgeirsson ofl 1998 sjaacute einnig heacuter aeth ofan bls 48 ndash 50) Ekki var kveethieth aacute um aeth niethurstoumlethur skyacutersluhoumlfunda skyldu vera aacute nokkurn haacutett bindandi fyrir athafnir yfirvalda eetha moacutetun fraeligethslustefnu iacute framtiacuteethinni en thorness einungis vaelignst bdquoaeth tilloumlgur hoacutepsins nyacutetist eins og aeth var stefnt iacute aacuteframhaldandi stefnumoacutetun og [vieth] framkvaeligmdir aacute sviethi umferetharfraeligethslu og umferetharoumlryggisrdquo

Iacute skipunarbreacutefi raacuteethgjafarnefndarinnar fraacute menntamaacutelaraacuteethuneytinu stendur aeth bdquonefndin thornarf aeth skoetha hvernig unnt er aeth veretha fraeligethsluyfirvoumlldum til raacuteethuneytis um fram-setningu markmietha og hvaetha skilyrethi thornurfi aeth uppfylla til thorness aeth naacute sem bestum aacuterangri Jafnframt er til thorness aeligtlast aeth nefndin skili fraacute seacuter metnaetharfullum tilloumlgum um tilhoumlgun umferetharfraeligethslu aacute oumlllum skoacutelastigum [og aeth] Aacutebendingar oacuteskast um aacuteherslu iacute fraeligethslunni aacute einstoumlkum naacutemsaacuterum fyrirkomulag heimsoacutekna loumlgreglu og annarra aethila rdquo (innskot iacute hornklofum og undirstrikanir nuacutev skyacutersluhoumlf) Skyacuterslan er thornviacute aeligtlueth starfsmoumlnnum raacuteethuneytisins til hliethsjoacutenar en raacuteethuneytieth er samvaeligmt thornessu ekki skuldbundieth til aeth fara eftir neinu af thornviacute sem iacute skyacuterslunni stendur THORNetta kemur einnig greinilega iacute ljoacutes iacute stefnumoacutetun og framkvaeligmdum aacute sviethi umferetharfraeligethslu og umferetharoumlryggis naeligstkomandi tiacuteu aacutera

THORNar sem nuacuteverandi skyacutersla miethast fyrst og fremst vieth umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutela eru heacuter einungis teknar fyrir tilloumlgur thornriethja kafla skyacuterslu Umferetharraacuteeths Samanlagt tiacuteu tilloumlgur voru lagethar fram iacute thornessum kafla um komandi stefnumoacutetun og framkvaeligmd umferetharfraeligethslu hver iacute sinni grein (31 ndash 310) og eru thornaeligr raeligddar heacuter aeth neethan

Fyrstu thornrjaacuter greinarnar heyra saman thornar eeth thornaeligr fjalla um yacutemsar hliethar liacutefsleikni sem thornaacute var greinilega komin upp aacute boreth iacute menntamaacutelaraacuteethuneytinu sem skyldunaacutemsgrein innan skoacutelakerfisins og thornaeth liacuteka tekieth sem gefieth aeth umferetharfraeligethsla aeligtti aeth heyra undir thornessa naacutemsgrein Liacutefsleikni var thornoacute fyrst tekin upp iacute aethalnaacutemskraacute fyrir grunnskoacutela aacuteri eftir aeth tilloumlgur starfshoacutepsins voru bornar fram THORNegar tekieth er tillit til thorness hversu mikilvaeligg umferetharfraeligethslan er fyrir oumlryggi barna verethur aeth liacuteta aacute thornaeth sem spor iacute reacutetta aacutett aeth huacuten seacute heacuter tekin upp sem skylda aacute aethalnaacutemskraacute grunnskoacutelans Hins vegar thornegar litieth er til neikvaeligethrar naacutemsstoumlethu liacutefsleikni iacute skoacutelakerfinu og neikvaeligethrar stoumlethu umferetharfraeligethsu innan liacutefsleikni maacute etv sjaacute thornessa thornroacuteun iacute oumlethru ljoacutesi

Iacute 31 er lagt til aeth bdquomarkmieth umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum [verethi] felld undir liacutefsleiknirdquo Samkvaeligmt 32 er framkvaeligmdin hins vegar aacute aacutebyrgeth bdquohvers grunnskoacutelardquo Iacute 33 er svo hvatt til bdquoaeth grunnskoacutelar verethi hvattir til aeth skipa seacuterstakan fagstjoacutera iacute liacutefsleikni [sem ma] skipuleggi meeth kennurum skoacutelans aethgeretharaacuteaeligtlun um umferetharfraeligethslurdquo

Nuacute eftir aacute aeth hyggja er greinilegt aeth margt hefur brostieth iacute thornessum aacuteaeligtlunum Liacutefsleikni er skyldugrein aacuten kennsluskyldu kennsluleiethbeininga eetha naacutemsefnis Grunnskoacutelar fara meeth umferetharfraeligethslu eftir eigin geeththornoacutetta og einungis uthornb helmingur thorneirra er meeth hana aacute skoacutelanaacutemskraacute Fagstjoacuterar iacute liacutefsleikni hafa aeth thornviacute er virethist aldrei orethieth aeth veruleika og yfirleitt er erfitt aeth sjaacute hver taki aacutebyrgeth aacute umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum

Iacute 34 er lagt til aeth bdquovalgrein iacute umferetharfraeligethi verethi iacute boethi fyrir nemendur iacute 9 og 10 bekk iacute grunnskoacutelumrdquo Umferetharfraeligethi er thornaeth sama og nuacute er oftar kallaeth bdquofornaacutem aeth oumlkunaacutemirdquo og raeligtt hefur verieth allyacutetarlega heacuter aeth ofan THORNetta hefur verieth vinsaeliglt valfag einkum iacute 10 bekk siacuteethastliethna aacuteratugi og er enn einkum iacute Koacutepavogi Eins og raeligtt hefur verieth aacuteethur er thornessi fraeligethsla ekki meeth oumlllu einfoumlld eetha sjaacutelfsoumlgeth og krefst huacuten gaum-gaeligfilegrar athugunar

Iacute 35 er lagt til bdquoaeth skoacutelar kynni fyrir foreldrum markmieth umferetharfraeligethslurdquo Svo virethist sem skoacutelarnir hafi ekki staethieth sig iacute thornessu stykki enda aacutetti sliacutek miethlun aeth hafa verieth hlutverk fagstjoacutera iacute liacutefsleikni sem ekki hefur stigieth fram aacute sviethieth Eftir thornviacute er enn beethieth

Iacute 36 er lagt til aeth settar verethi aacute stofn aeth undirlagi Umferetharraacuteeths umferetharnefndir for-eldrafeacutelaga THORNannig nefndir virethast ekki hafa orethieth aeth veruleika aacute tiacutemum Umferetharraacuteeths sem virkrar stofnunar fram aeth miethju aacuteri 2002 Aeth thornviacute er virethist hafa thornaeligr heldur ekki komieth upp til umraeligethu hjaacute arftaka Umferetharraacuteeths Umferetharstofu Til thorness aeth thornannig nefndir gaeligtu orethieth aeth veruleika thornyrfti yacutemislegt annaeth aeth vera fyrir hendi eins og td flest thornaeth sem tekieth var upp iacute ofannefndum tilloumlgum en ekki hefur orethieth aeth veruleika

Iacute 37 er hlutverk loumlgreglu iacute umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum athugaeth Maeliglt er meeth aukinni samvinnu skoacutela og loumlgreglu aeth loumlgreglan faacutei seacuterstaka thornjaacutelfun iacute umferetharfraeligethslu og aeth vietheigandi naacutemsefni verethi buacuteieth til Loumlgregla og skoacutelar hafa iacute marga aacuteratugi haft svona samvinnu svo aeth huacuten er iacute sjaacutelfu seacuter engin nyacutejung Hins vegar var tillagan um naacutemsefni og thornjaacutelfun nyacute af naacutelinni en huacuten verethur thornviacute merkilegri sem ekkert er minnst aacute sliacuteka thornjaacutelfun og naacutemsefni fyrir kennara iacute skoacutelum neins staethar iacute tilloumlgunum THORNaeth virethist sem gengieth seacute aeth thornviacute sem viacutesu aeth kennarar kunni umferetharfraeligethslu thornraacutett fyrir thornaeth aeth kennarar kvarti sjaacutelfir einmitt oft yfir thornviacute aeth thorneir hafi ekki fengieth naeligga fraeligethslu iacute thornessari grein

Iacute 38 er lagt til aeth bdquoraacuteethnir verethi [til umferetharoumlryggisnefnda thorneirra sem settar hafa verieth aacute foacutet fyrir tilstuethlan Umferetharraacuteeths viacuteetha um land] umferetharoumlryggisfulltruacutear sem geta stutt fraeligethsluna og eflt samvinnu rdquo Ekki er alveg vitaeth hvernig thornessari tilloumlgu reiddi af aacute thorneim tiacuteu aacuterum sem liethin eru fraacute thornviacute aeth huacuten var loumlgeth fram eetha hversu mjoumlg thornetta hefur stutt starf umferetharoumlryggisnefndanna Svo virethist sem fram til aacutersins 2003 hafi baeligethi umferetharoumlryggisnefndir og umferetharoumlryggisfulltruacutear verieth virk um land allt Aacuterieth 2002 skipaethi doacutemsmaacutelaraacuteethherra umferetharoumlryggisnefnd til thornriggja aacutera aacute vegum raacuteethuneytisins (Samgoumlnguraacuteethuneytieth 2004) en eftir thornaeth virethast umferetharoumlryggisnefndir og ndash fulltruacutear sveitarfeacutelaganna alveg hverfa af sjoacutenarsviethinu

Iacute 39 er lagt til aeth bdquoumferetharnefndum sveitarfeacutelaga verethi falieth aeth tryggja umferetharoumlryggi barna og ungmennardquo iacute samraacuteethi vieth iacutebuacuteasamtoumlk og foreldrafeacuteloumlg Umferetharnefndir sveitarfeacutelaga starfa samkvaeligmt 116 gr umferetharlaga nr 501987 en hafa ekki vel skigreint hlutverk iacute umferetharoumlryggi

Iacute 310 er lagt til bdquoaeth sveitarfeacuteloumlg [tryggi] betur oumlryggi og gaeligethi skoacutelaakstursrdquo

Allt thornaeth sem heacuter er stungieth upp aacute er gott og aeligtti aeth geta stuethlaeth aeth auknu oumlryggi barna iacute umferethinni Helmingur tillaganna thorne grein 36 ndash 310 fjallar samt ekki um umferethar-fraeligethslu iacute skoacutelum sem sliacuteka heldur fremur stuethning samfeacutelagsins og foreldra vieth fraeligethsl-una THORNetta thornyacuteethir iacute raun aeth jafnvel thornoacutett menntamaacutelaraacuteethuneytieth hefethi aacuteformaeth aeth fara eftir tilloumlgum raacuteethgjafarnefndarinnar hefethi thornaeth ekki vald til aeth segja fyrir um tilhoumlgun thornessara maacutela en einungis getaeth maeliglst til aeth thornau yrethu hugleidd

Menntamaacutelaraacuteethuneytieth hefethi hugsanlega getaeth haft bein aacutehrif aacute thornaeth sem grein 31 ndash 35 fjallar um Vegna leacutelegrar skipulagningar liacutefsleikni eetha beins klaufaskaps verethur niethur-staethan samt suacute aeth 31 ndash 33 gr eru gagnslausar hvaeth varethar umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum Eftir eru grein 34 og 35 thornar sem iacute 34 gr er boethaeth nokkueth sem thornegar var thornaacute og er nuacute virkt en verkefni 35 gr hefur nuacute Grundaskoacuteli og Umferetharstofa tekieth aeth seacuter Nuacute thornegar til stendur aeth endurskoetha tilhoumlgun umferetharfraeligethslu barna laeliggi hins vegar beint vieth aeth aethlaga thornessar fyrri tilloumlgur nyacuterri kunnaacutettu og aethstaeligethum og fella thornaeligr inn iacute tilloumlgur samgoumlnguraacuteethuneytisins thornar sem vieth aacute Tilloumlgur starfshoacuteps samgoumlnguraacuteethuneytisins

Skyacutersluhoumlfundur hefur unnieth samhlietha starfshoacutepi samgoumlnguraacuteethuneytisins siacuteethan iacute juacuteliacute 2007 Aacute thorneim tiacutema hefur skyacutersluhoumlfundur setieth nokkra fundi einkum til aeth kynna seacuter stoumlrf hoacutepsins og seacutersvieth meethlimanna og til aeth kynna og raeligetha yacutemis atriethi varethandi eigin skyacuterslu Skyacutersluhoumlfundur lagethi fram aacutefangaskyacuterslu iacute apriacutel sl tveim maacutenuethum aacuteethur en aacutefangaskyacutersla starfshoacuteps samgoumlnguraacuteethuneytisins var birt og maacute thornviacute finna yacutemis sam-eiginleg atriethi iacute skyacuterslunum Skyacutersluhoumlfundur hefur thornoacute hvorki tekieth thornaacutett iacute moacutetun tillaga thorneirra sem birtast iacute aacutefangaskyacuterslu starfshoacuteps samgoumlnguraacuteethuneytisins sem etv maacute liacuteta aacute sem braacuteethabirgethatilloumlgur neacute heldur iacute undirbuacuteningsstarfinu fyrir tilloumlgurnar nema gegnum ofan nefndar viethraeligethur vieth starfshoacutepinn THORNar sem tilloumlgur starfshoacutepsins skarast vieth stoumlrf skyacutersluhoumlfundar og thornaeligr tilloumlgur sem lagethar eru fram iacute lok nuacuteverandi skyacuterslu telst reacutett aeth fara vandlega yfir tilloumlgur starfshoacutepsins aacuteethur en lengra er haldieth

Megintilloumlgur starfshoacuteps samgoumlnguraacuteethuneytisins sem lagethar voru fram iacute aacutefangaskyacuterslu thorneirri sem birt var iacute juacuteniacute sl (Samgoumlnguraacuteethuneytieth 2008b) eru syacutendar orethreacutettar heacuter aeth neethan (kafli 20 bls 6-7 heacuter nuacutemeraethar i ndash xvi og meeth skaacuteletri) og athugasemdir gerethar vieth thornaeligr eftir thornviacute sem vieth aacute

i bdquoAeth umferetharfraeligethsla verethi styrkt enn frekar sem skilgreindur thornaacutettur iacute aethalnaacutemskraacutem fyrir leik- grunn- og framhaldsskoacutelardquo

Aeth gefinni stoumlethu maacutela iacute Liacutefsleikni maacute segja aeth thornetta seacute heillaraacuteeth Aacutesetningur saacute sem felst iacute tilloumlgunni er thornoacute ekki skilgreindur naacutenar og er huacuten thornar af leiethandi margraeligeth Umferetharfraeligethsla er eins og sakir standa einungis skilgreindur thornaacutettur iacute aethalnaacutemskraacute fyrir grunnskoacutela Huacuten er sett fram sem aacutesetningur iacute aethalnaacutemskraacute fyrir leikskoacutela en ekki nefnd aacute nafn iacute aethalnaacutemskraacute fyrir framhaldsskoacutela

ii bdquoAeth menntamaacutelaraacuteethuneytieth hafi frumkvaeligethi aeth thornviacute aeth gefa uacutet handboacutek um markmieth og leiethir iacute umferetharfraeligethslu iacute skoacutelumrdquo

THORNar sem naacutenast ekkert naacutemsefni er til er thornetta liacuteka iacute sjaacutelfu seacuter goacuteeth hugmynd Aacuteethur en thornetta yrethi gert vaeligri hins vegar ekki uacuter vegi aeth menntamaacutelaraacuteethherra afleacutetti kennslubanni yfir Liacutefsleikni THORNetta auethvitaeth aeth thornviacute tilskyldu aeth nuacuteverandi naacutemskraacute verethi aacutefram iacute gildi oacutebreytt eetha styrkt og umferetharfraeligethsla haldi aacutefram aeth vera hluti af liacutefsleikni Betri kostur vaeligri aeth gera umferetharfraeligethslu aeth sjaacutelfstaeligethri naacutemsgrein meeth eigin kennsluleieth-beiningar aacute sama haacutett og gert hefur verieth iacute danska skoacutelakerfinu

iii bdquoAeth 117 gr umferetharlaga nr 501987 verethi felld uacutet vieth endurskoethun umferetharlaga sem nuacute stendur yfir Einnig verethi reglugereth um umferetharfraeligethslu nr 5341989 felld formlega uacuter gildirdquo

117 gr umferetharlaga nr 501987 hljoacuteethar svo bdquoKennsla iacute umferetharreglum skal fara fram iacute grunnskoacutelum Menntamaacutelaraacuteethherra setur aeth fenginni umsoumlgn

[Umferetharstofu]1) reglugereth um tilhoumlgun kennslunnar og proacutefkroumlfur2) Raacuteethherra getur og meeth sama haeligtti sett reglur um sliacuteka kennslu iacute oumlethrum skoacutelum 1) L 832002 13 gr 2)

Rg 5341989rdquo (Althorningi 1987)

Iacute reglugereth nr 5341989 er naacutenar kveethieth aacute um hvernig umferetharfraeligethsla skuli fara fram iacute grunnskoacutelum aacute Iacuteslandi Framkvaeligmd umferetharfraeligethslu samkv Liacutefsleikni er hins vegar viacuteeths fjarri thornviacute sem kveethieth er aacute um iacute 117 gr umferetharlaga og reglugerethinni fraacute 1989 og thornviacute er gild aacutestaeligetha fyrir thornviacute aeth athuga thornessi maacutel niethur iacute kjoumllinn THORNaeth er thornoacute ekki aeligskilegt aeth nema uacuter gildi einmitt thornau loumlg og reglugerethir sem voru sett til thorness aeth tryggja thornaeth aeth umferetharfraeligethsla fari yfirleitt fram innan veggja grunnskoacutelans Heacuter er greinilega thornoumlrf aacute dyacutepri hugsun um hvaeth gera eigi iacute umferetharfraeligethslumaacutelum iacuteslenskra barna Er ekki naeligr thornegar maethur er vitni aeth thornviacute aeth loumlgin seacuteu sniethgengin aeth krefjast thorness aeth loumlgunum verethi hlyacutett iacute staeth thorness aeth hvetja til thorness aeth loumlgin verethi afnumin

iv bdquoAeth starf Umferetharstofu verethi eflt og aeth sett verethi aacute stofn umferetharfraeligethslusvieth Umferetharstofu sem gegni lykilhlutverki iacute aeth miethla upplyacutesingum um umferetharmaacutel til barna og ungmenna iacute skoacutelum landsinsrdquo

Einnig thornessi tillaga er mjoumlg goacuteeth Nauethsynlegt er thornoacute einnig aeth miethla umferetharfraeligethslu til allra annarra fraeligethsluaethila til thorness aeth boumlrnin geti notieth haeligfrar fraeligethslu Auk thorness er mikil thornoumlrf aacute thornviacute aeth sett verethi aacute stofn innan Umferetharstofu umferetharrannsoacuteknasvieth sem gegni lykilhlutverki iacute aeth kanna og greina umferetharoumlryggismaacutel og meta gagnsemi yacutemissa aethgeretha sem gripieth er til iacute oumlryggisskyni iacute umferethinni Yacutemislegt sem nuacute er unnieth aacute stofnuninni ss slysagreiningu maeligtti hafa innan thornessa svieths og gaeligfi thornannig samhaeligfing moumlguleika aacute skilvirkari verkefnaskipan

v bdquoAeth aacutehersla verethi loumlgeth aacute fjoumllbreytni iacute kennslu iacute umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum og leitast verethi vieth aeth samthornaeligtta umferetharfraeligethslu oumlethrum naacutemsgreinum og oacuteliacutekum valkostum iacute samgoumlngum eins og unnt errdquo

THORNetta er aacutegaeligt tillaga Aacute meethan umferetharfraeligethsla er sliacutek hornreka sem raun er aacute er samt erfitt aeth aeligtlast til aeth kennarar gefi henni gaum eetha viethhafi heacuter fjoumllbreytileika iacute kennslu

vi bdquoAeth hvatt verethi til aeth skoacutelar setji seacuter umferetharoumlryggisaacuteaeligtlanir sem hluta af skoacutelanaacutemskraacute og umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun viethkomandi sveitarfeacutelagsrdquo

THORNetta er einnig aacutegaeligt tillaga en heacuter maacute koma meeth soumlmu athugasemd og vieth tilloumlguna aacute undan Sjaacute einnig nuacutegildandi reglugereth nr 5341989 4 gr sem kveethur aacute um hieth sama

vii bdquoAeth hvatt verethi til aeth umferetharfulltruacutear verethi tilnefndir iacute oumlllum leikskoacutelum grunnskoacutelum og framhaldsskoacutelumrdquo

Raeligtt hefur verieth toumlluvert um umferetharfulltruacutea iacute skoacutelum og hugsanlegt hlutverk thorneirra heacuter aeth ofan Reyndar er gert raacuteeth fyrir kennurum iacute thornessu hlutverki iacute reglugereth nr 5341989 4 gr fyrstu maacutelsgrein 5 gr siacuteethustu maacutelsgrein osfrv

viii bdquoAeth hvatt verethi til thorness aeth umferetharfraeligethi verethi hluti af almennu kennaranaacutemirdquo

Sjaacute iacute thornessu sambandi reglugereth nr 5341989 10 gr siacuteethari maacutelsgrein sem kveethur aacute um thornetta bdquoUmferetharfraeligethirdquo hefur annars haft aethra merkingu en thornaacute sem huacuten virethist hafa heacuter thorneas thornaacute soumlmu og bdquofornaacutem aeth oumlkunaacutemirdquo hefur nuacute (sbr heacuter aeth ofan 34 gr iacute tilloumlgum raacuteethgjafarnefndar Umferetharraacuteeths Guethni Olgeirsson ofl 1998)

ix bdquoAeth gerethur verethi samningur vieth embaeligtti Riacutekisloumlgreglustjoacutera um thornaacutetttoumlku loumlgreglunnar iacute umferetharfraeligethslu iacute skoacutelumrdquo

Heacuter maacute styethjast vieth nuacutegildandi reglugereth nr 5341989 6 gr thornriethju maacutelsgrein um samvinnu fraeligethsluyfirvalda vieth viethkomandi loumlgreglustjoacutera THORNannig samvinna hefur verieth vieth lyacuteethi aacuteratugum saman en auethvitaeth er haeliggt aeth auka hana og baeligta toumlluvert

x bdquoAeth boethieth verethi upp aacute umferetharfraeligethslu sem valgrein iacute 8-10 bekk grunnskoacutelardquo

Umferetharfraeligethsla er nuacute thornegar aacute naacutemskraacute sem skyldugrein iacute 8 ndash 10 bekk thornoacutett bann seacute vieth thornviacute aeth huacuten seacute kennd (sjaacute Liacutefsleikni) Fornaacutem aeth oumlkunaacutemi er nuacute thornegar valgrein iacute moumlrgum skoacutelum iacute 9 ndash 10 bekk og hefur verieth iacute fjoumlldamoumlrg aacuter Ekki er thornoacute raacuteethlegt aeth leyfa unglingum aeth hefja eiginlegt oumlkunaacutem aacute thornessum naacutemsstigum Hafa aacutestaeligethurnar fyrir thornviacute thornegar verieth raeligddar gaumgaeligfilega heacuter aeth ofan

xi bdquoAeth umferetharfraeligethsla iacute framhaldsskoacutelum verethi thornroacuteueth iacute takt vieth breyttar aacuteherslur iacute samgoumlngumaacutelumrdquo

Umferetharfraeligethsla hefur hingaeth til ekki verieth aacute naacutemskraacute framhaldsskoacutela enda thornoacutett vel gaeligti farieth aacute thornviacute THORNannig fyrirkomulag var raeligtt iacute skyacuterslu raacuteethgjafarnefndar Umferetharraacuteeths (Guethni Olgeirsson ofl 1998) Umferethin er hluti af liacutefi svo til allra einstaklinga iacute okkar thornjoacuteethfeacutelagi fraacute voumlggu til grafar THORNess vegna faeligri vel aacute thornviacute aeth hefja gagnvirka fraeligethslu allra thornjoacuteethfeacutelagsthornegna um oumlryggi iacute umferethinni thornegar aacute unga aldri og halda thornannig fraeligethslu aacutefram svo lengi fram eftir aldri sem kostur er aacute Aftur aacute moacuteti er thornaeth oacuteraacuteeth aeth laacuteta unglinga hefja oumlkunaacutem sem sliacutekt innan naacutemskraacuter aacuten thorness aeth framkvaeligmt hafi verieth raunhaeligft og yacutetarlegt mat aacute nytsemi thorness og oumlryggi

xii bdquoAeth heimilt verethi aeth meta oumlkunaacutem til eininga iacute framhaldsskoacutelumrdquo

THORNaeth er ekki allsendis ljoacutest hvaeth aacutett er vieth meeth thornessari tilloumlgu Ef bdquooumlkunaacutemrdquo er thornaeth sem aacutett er vieth iacute tilloumlgunum tveim heacuter naeligst aeth ofan er greinilega thornoumlrf aacute aeth taka thornetta til gaumgaeligfilegrar umhugsunar og naacutenari umraeligethu svo aeth ljoacutest verethi hvaeth seacute iacute huacutefi Suacute haeligtta sem er thornviacute samfara thornviacute aeth meta oumlkunaacutem til eininga iacute efstu bekkjum grunnskoacutela hefur verieth raeligdd allyacutetarlega heacuter aeth ofan Soumlmu roumlk maacute faeligra gegn thornviacute aeth meta oumlkunaacutem til eininga iacute framhaldsskoacutelum einkum ef aeligtlunin er aeth stytta thornaeth oumlkunaacutem sem oumlku-nemar eru skyldaethir til iacute oumlkunaacutemi utan skoacutela eetha skeretha aacute einhvern haacutett kroumlfur til oumlkunema og oumlkunaacutems Heacuter aeth ofan voru kynntar skoethanir nokkurra fremstu seacuterfraeligethinga aacute thornessu sviethi og ljoacutest er aeth meeth nyacutejum aethferethum iacute oumlkunaacutemi aacute boreth vieth thornaeligr sem teknar hafa verieth upp heacuter aacute landi aacute siacuteethustu aacuterum koma upp yacutemsir nyacuteir moumlguleikar Hins vegar er engin aacutestaeligetha til aeth ana uacutet iacute framkvaeligmdir aacute thornessu sviethi aacuten thorness aeth maacutelin hafi aacuteethur verieth rannsoumlkueth iacute thornaula

xiii bdquoAeth thornroacuteaeth verethi enn frekar vefsvaeligethieth wwwumferdis thornannig aeth thornaeth naacutei til allra atrietha varethandi umferetharfraeligethslu barna fraacute leikskoacutela og upp iacute framhaldsskoacutelardquo

THORNaeth er gott aeth fyrir hendi seacute vel skipulagt vefsvaeligethi thornar sem nemendur kennarar og aethrir sem hafa aacutehuga og thornoumlrf geti leitaeth upplyacutesinga Skyacutersluhoumlfundur hefur hins vegar aacuteethur bent aacute erfiethleika vankanta og jafnvel haeligttu sem eru samfara thornviacute aeth nota netieth sem kennslutaeligki 9

xiv bdquoAeth almennur umferetharoumlryggisdagur verethi haldinn aacuterlega aeth hausti thornegar skoacutelarnir taka til starfardquo

Goacuteeth hugmynd

xv bdquoAeth samstarfsverkefni Umferetharstofu Grundaskoacutela og Naacutemsgagnastofnunar aacute sviethi umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum verethi efltrdquo

THORNetta verkefni hefur thornegar skilaeth umtalsverethum aacuterangri eins og raeligtt hefur verieth heacuter aeth ofan og thornviacute aeligskilegt aeth halda thornviacute aacutefram og efla frekar Samgoumlnguraacuteethuneytieth tilkynnti nuacute aacute doumlgunum aeth samningur vieth Grundaskoacutela hefethi verieth framlengdur til 30 september 2009 (Samgoumlnguraacuteethuneytieth 2008c) Hins vegar maacute thornetta ekki veretha eini farvegur um-feretharfraeligethslunnar til barna eetha kennara Boumlrn thornurfa raunhaeligfa umferetharfraeligethslu innan skoacutelakerfisins og kennarar thornurfa aeth laeligra aeth veita boumlrnunum hana

xvi bdquoAeth thornroacuteaeth verethi naacutemsefni og viethfangsefni til umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum og fjaacutermagni veitt til thorness Verethi thornviacute skipt aacute eftirfarandi aldursstig

1 Naacutemsefni fyrir leikskoacutela 2 Naacutemsefni fyrir grunnskoacutela sem skiptist iacute eftirfarandi hluta

a fyrir 1-4 bekk grunnskoacutela b fyrir 5-7 bekk grunnskoacutela c fyrir 8-10 bekk grunnskoacutela

3 Naacutemsefni fyrir framhaldsskoacutelardquo

THORNetta er sjaacutelfsagt Eitt thornaeth mikilvaeliggasta iacute thornessu sambandi er aeth naacutemsefnieth passi thorneim aldurshoacutepum nemenda sem aacute aeth nota thornaeth iacute

Aacutehugavert er aeth athuga iacute thornessu sambandi reglugereth nr 5341989 9 gr um naacutemsefni Auk thorness ber aeth vel aeth merkja aeth reglugereth nr 5341989 10 gr fyrri maacutelsgrein skipar fyrir um mat aacute thornekkingu nemenda THORNannig mat maacute teljast nauethsynlegt ef raunverulegur aacuterangur af umferetharfraeligethslu aacute aeth naacutest

Heacuter lyacutekur tilloumlgum starfshoacuteps samgoumlnguraacuteethuneytisins Sumt af thornviacute sem lagt er fram iacute thorneim virethist eiga raeligtur siacutenar aeth rekja til skyacuterslunnar fraacute 1998 Umferetharfraeligethsla iacute skoacutelum Tilloumlgur raacuteethgjafarnefndar Umferetharraacuteeths um stefnumoumlrkun og framtiacuteetharsyacuten Oumlrloumlg thorneirra tillaga sem thornar voru lagethar fram voru raeligdd heacuter aeth ofan Hins vegar er yacutemislegt fleira iacute thorneim tilloumlgum sem vel maeligtti halda til haga

9 bdquoSuacute reynsla sem fengist hefur af notkun veraldarvefs iacute fraeligethslu barna bendir til thorness aeth raunverulegur aacuterangur af thornessu seacute oft fremur liacutetill og aeth boumlrn thornurfi auk thorness aacute heilmikilli fraeligethslu aeth halda til aeth geta notaeth vefinn aacute hagkvaeligman haacutett (Kuiper Volman amp Terwel 2004) Afar liacutetil reynsla er fyrir hendi um hlutverk foreldra iacute kennslu barna uacutet fraacute veftengdum upplyacutesingum Yacutemis heilsuvandamaacutel koma upp iacute sam-bandi vieth setu barna vieth toumllvuleiki og vefskautun ma offita (Skidmore amp Yarnell 2004) og innihald leikjanna byggir oft aacute veruleikafyrrtum liacutekingum sem boumlrn eiga erfitt meeth aeth tengja daglegu liacutefi Vieth stoumlndum thornaacute frammi fyrir thorneirri staethreynd aeth litlar soumlnnur eru fyrir gagnsemi veftengdrar fraeligethslu barna og thorneim moumlguleika aeth aacuterangurinn getur orethieth verri en enginnrdquo (Valdimar Briem 2005c bls 4)

Mikieth af thornviacute sem heacuter er lagt fram af starfshoacutepnum er thornoacute thornegar til staethar iacute reglugereth nr 5341989 tilheyrandi 117 gr umferetharlaga nr 501987 Vandamaacutelieth er aeth ekki hefur verieth farieth eftir reglugerethinni sem skyldi hvorki vieth moacutetun naacutemskraacutea neacute svo til neinu oumlethru thornviacute sem kveethieth var aacute um og varethar aeth framfylgja boacutekstaf laga og reglna THORNviacute vaeligri afar oacuteaeligskilegt aeth nema loumlgin og reglugerethina uacuter gildi thornviacute thorneirra er meiri thornoumlrf nuacute en nokkru sinni aacuteethur Lagagreinina thornarf hins vegar aeth yfirfara og reglugerethina er nauethsyn-legt aeth endurnyacuteja iacute ljoacutesi nyacuterra aethstaeligethna Tilloumlgur Guethmundar THORNorsteinssonar

Guethmundur THORNorsteinsson afhenti skyacutersluhoumlfundi tilloumlgur siacutenar aacute fundi thorn 11 september THORNar skrifar Guethmundur ma bdquo varaeth [er] vieth yfirborethskenndum lausnum til thorness aeth baeligta fraeligethsluna og naacute viethhlyacutetandi aacuterangri THORNar sem erfitt getur orethieth aeth faacute naeliggilegt fjaacutermagn til thorness aeth baeligta stoumlethuna verulega vill undirritaethur leggja aacuteherslu aacute eftirfarandi thornaeligtti

i Menntun og fraeligethslu til kennara og foreldra ii Naacutemsefni og aethgengi upplyacutesinga verethi sem best iii Fulltruacutei (truacutenaetharkennari) verethi iacute hverjum skoacutela sem sjaacutei um skipulag og

aethstoeth iacute fraeligethslunnirdquo

Iacute thornessum thornrem tilloumlgum kemur fram sumt thornaeth sem mikilvaeliggast er iacute thornviacute skyni aeth reacutetta stoumlethu umferetharfraeligethslumaacutela Auk thornessa voru aacute fundinum raeligdd fjoumllmoumlrg oumlnnur atriethi varethandi umferetharfraeligethslu stoumlethu hennar og soumlgu aacute Iacuteslandi iacute haacutelfa oumlld

Iacute fyrstu tilloumlgu sinni bendir Guethmundur aacute mikilvaeliggi thorness aeth fraeligetha thornaacute aethila sem fraeligetha og styethja boumlrnin til oumlryggis iacute umferethinni ekki einungis boumlrnin sjaacutelf THORNetta skortir aeth mestu heacuter aacute landi eins og sakir standa THORNegar vieth athugum soumlgu umferetharfraeligethslunnar maacute sjaacute aeth liacutetill raunhaeligfur aacuterangur naeligst meeth fraeligethslu sem veitt er af thorneim sem ekki vita hvaeth thorneir eigi aeth kenna Vieth vitum liacuteka aeth fraeligethslu fyrir kennara aacute thornessu sviethi hefur aeth mestu skort heacuter aacute landi

Guethmundur hefur aacute loumlngum starfsferli siacutenum fraeligtt boumlrn aacute oumlllum stigum grunnskoacutelans um umferetharoumlryggi Eitt af thornviacute sem hann telur hafa verieth hvaeth erfiethast iacute thornessu starfi er hinn viethverandi skortur aacute goacuteethu naacutems- og upplyacutesingarefni Fyrir utan aeth thornetta minnki moumlguleikana aacute aeth koma reacutettum upplyacutesingum til barnanna torveldar thornetta einnig fram-kvaeligmd og skipulagningu fraeligethslunnar

THORNriethja tillaga Guethmundar varethar mikilvaeliggi thorness aeth hver skoacuteli hafi fulltruacutea sem er aacutebyrgur fyrir umferetharfraeligethslunni Svipaethar tilloumlgur hafa verieth lagethar fram af oumlethrum aacutebyrgum aethilum ma af seacuterfraeligethihoacutepi Evroacutepusambandsins og hafa thornaeligr verieth raeligddar heacuter aeth ofan Aacuten thornannig tengilieths iacute skoacutelanum er erfitt fyrir yfirvoumlld aeth koma mikilvaeliggu efni til skila erfitt fyrir almenna kennara aeth vita hvernig fara eigi aeth og hvaetha fraeligethslu-efni eigi aeth nota erfitt fyrir foreldra aeth faacute upplyacutesingar um hvernig best megi haacutetta fraeligethslunni heima og auk thorness hafa boumlrnin sjaacutelf engan sem thornau vita aeth thornau geti leitaeth til um thornessi efni iacute skoacutelanum

Heacuter maacute baeligta vieth aeth umferetharfraeligethsluumhverfi barna inniheldur fyrst og fremst heimili skoacutela og loumlgreglu THORNaeth maeligtti einnig vera iacute verkahring umferetharfraeligethslufulltruacutea aeth nyacuteta efni og upplyacutesingar af veraldarvefnum og koma thorneim aacute framfaeligri iacute kennsluumhverfi barnanna

Niethurstoumlethur THORNaeth efni sem sett hefur verieth fram heacuter og umraeligethan um thornaeth eru langt iacute fraacute taeligmandi Umferethin teygir sig inn iacute alla kima thornjoacuteethfeacutelags okkar og tengist naacutenast oumlllu thornviacute sem skeethur thornar THORNar af leiethandi er umferetharfraeligethsla mikilvaeliggur undirbuacuteningur fyrir thornaacutettoumlku barna iacute umferethinni og thornjoacuteethfeacutelaginu Iacute thornessari skyacuterslu hefur verieth leitast vieth aeth takmarka umraeligethuna vieth thornaeth sem mikilvaeliggast er iacute thornessu sambandi fyrst og fremst sliacutekt sem hefur verieth rannsakaeth aacute hlutlaeliggan og raunhaeligfan haacutett ss yfirgriacutepandi greiningar aacute aacuterangri umferetharfraeligethslu og oumlkunaacutems iacute skoacutelum

Ljoacutest er aeth skipuleggja verethur umferetharfraeligethsluna vel fraacute grunni og byggja inn raun-haeligft aacuterangursmat aacute oumlllum stigum hennar (e evidence based road safety education) Til thorness thornarf aeth vera fyrir hendi vel skipulagt fraeligethslukerfi sem hefur upp aacute aeth bjoacuteetha naeliggan fjoumllda seacuterfroacuteethra kennara naeligg fraeligethslugoumlgn goacuteetha aethstoumlethu og naeliggt fjaacutermagn til aeth fram-kvaeligma fraeligethsluna Sliacutekt er einungis haeliggt aeth bjoacuteetha upp aacute innan hins opinbera skoacutela-kerfis Undirbuacuteningur aeth thornviacute krefst markvissrar samvinnu yfirvalda skoacutela foreldra loumlgreglu og barnanna sjaacutelfra

Gerethar hafa verieth rannsoacuteknir sem gefa goacuteethar viacutesbendingar um aacuterangursriacutekar aethferethir Maacute thornar td nefna aethferethir sem notaethar hafa verieth af saacutelfraeligethingum vieth moacutetun einfalds atferlis barna iacute umferetharumhverfi og aethferethir sem notaethar hafa verieth vieth moacutetun feacutelags-legs atferlis eldri barna og unglinga meeth feacutelagsleg vandamaacutel (life skills) THORNaeth fyrra hefur reynst vel vieth aeth kenna undirstoumlethuatriethi thorness aeth hegetha seacuter samkvaeligmt grundvallarreglum iacute umferethinni og thornaeth siacuteethara hefur gefieth goacuteetha raun vieth aeth minnka almennt aacutehaeligttuhegethun viethkomandi einstaklinga

Seacuterfraeligethingar hjaacute Umferetharstofu og Grundaskoacutela inna af hendi gott starf aacute thornessum vettvangi og stuethlar thornaeth aeth aukinni thornekkingu kennara barna og almennings aacute thorneim haeligttum sem umferethin getur skapaeth og upplyacutesir um aethferethir sem nota maacute til aeth forethast thornessar haeligttur Slysatiacuteethni meethal barna iacute umferethinni hefur minnkaeth aacute Iacuteslandi aacute siacuteethari aacuterum aacute liacutekan haacutett og iacute oumlethrum loumlndum vesturevroacutepu en thornraacutett fyrir thornaeth lenda ennthornaacute allt of moumlrg boumlrn iacute umferetharslysum aacute Iacuteslandi

Aacutehugavert starf hefur verieth unnieth iacute umferetharfraeligethslumaacutelum iacute naacutegrannaloumlndum okkar aacute undanfoumlrnum aacuterum Auk aacuteframhaldandi thornroacuteunar hefethbundinna fraeligethsluaethferetha er thornar ma um aeth raeligetha thornroacuteun hugmynda og fraeligethsluaethferetha iacute liacutefsleikni Einnig hafa nyacutejungar iacute toumllvutaeligkni leitt til tilrauna aacute umferetharfraeligethslu meeth aethstoeth syacutendarveruleika THORNannig kennsluaethferethir getum vieth eflaust notfaeligrt okkur heacuter aacute landi siacuteethar meir thornegar buacuteieth er aeth leysa thornann almenna vanda sem umferetharfraeligethslan er nuacute iacute THORNessi vandi verethur hins vegar ekki leystur meeth thornviacute aeth hlaupa aacute eftir nyacutejungum heldur oumlllu fremur meeth hefethbundnum aethferethum sem hafa skynsemi natni og aluacuteeth iacute fyrirruacutemi Nauethsynlegt er aeth veita um-feretharfraeligethslunni goacuteetha aethstoumlethu nota raunhaeligfar fraeligethslu- og matsaethferethir og koma aacute samvinnu thorneirra aethila sem hlut eiga aeth maacuteli

Vaeliggi umferetharfraeligethslu hefur minnkaeth enn iacute hinni nyacuteju naacutemskraacute liacutefsleikni sem sjaacutelf er naacutemsgrein aacute hverfanda hveli og naacutenast maacute lyacutesa sem bdquoekki-naacutemsgreinrdquo Roacutettaeligkra endur-boacuteta og nyacuteskoumlpunar er thornviacute thornoumlrf aacute thornessu sviethi Sum thorneirra atrietha sem taka aeligtti meeth iacute thornessu starfi maacute finna iacute fyrri tilloumlgum aethrar liggja thornegar fyrir iacute gildandi umferetharloumlgum Margt annaeth hefur hingaeth til ekki verieth sett fram og raeligtt THORNaeth sem einkum vantar er samt aeth koma goacuteethu skipulagi aacute uppbyggingu thornessa svieths

Samkvaeligmt thornviacute sem fyrr hefur komieth fram iacute thornessari skyacuterslu aeligttu tilloumlgur Rose 25 aeth vera naeligrtaeligkastar til fyrirmyndar fyrir umferetharfraeligethslu heacuter aacute landi Til fyrirmyndar er einnig fyrirkomulag umferetharfraeligethslu iacute Danmoumlrku og Finnlandi Yacutemislegt iacute danska umferetharfraeligethslukerfinu svipar til thorness sem lagt var til iacute Rose 25 skyacuterslunni ndash hefur danskt fyrirkomulag etv verieth thornar til fyrirmyndar upphaflega og endanlegar tilloumlgur Rose 25 skyacuterslunnar hafa greinilega verieth hafethar til hliethsjoacutenar vieth nyacutejustu uacutetfaeligrslur doumlnsku naacutemskraacuterinnar fyrir umferetharfraeligethslu THORNaeth er margt sem maeliglir meeth thornviacute aeth vieth toumlkum upp svipaetha tilhoumlgun iacute umferetharfraeligethslu heacuter aacute Iacuteslandi

Aacute lofti eru um thornessar mundir hugmyndir um hluta oumlkunaacutems iacute efri bekkjum grunnskoacutela og iacute framhaldsskoacutela Samkvaeligmt naacutekvaeligmum samanburetharrannsoacuteknum erlendis hefur thornoacute fraeligethsla af thornessu taeligi ekki gefieth goacuteetha raun Oumlll raunhaeligf umferetharfraeligethsla thorn aacute m bdquofornaacutem aeth oumlkunaacutemirdquo aeligtti aeth vera til goacuteeths thorneas thornegar huacuten eykur oumlryggishugsun og tillitsemi haeligfni iacute aeth forethast slys faeligrni iacute umgengni vieth umhverfieth og aacutehuga unglinga aacute thornessum atriethum Oumlethru maacuteli gegnir um fraeligethslu innan skoacutelakerfisins sem er dulbuacuteieth oumlkunaacutem sem hefur aeth markmiethi afslaacutett af eiginlegu oumlkunaacutemi og er stundaeth aacute kostnaeth annars naacutems Almennt maacute telja thornaeth oacuteraacuteethlegt aeth laeligkka reacutettindaaldur eetha minnka oumlkunaacutemstiacutema utan skoacutela til oumlkureacutettinda aacute grundvelli oumlkunaacutems innan skoacutela Meeth loumlgum skal land byggja

Aacute undanfoumlrnum aacuterum hafa yfirvoumlld aacute Iacuteslandi gripieth til yacutemissa aethgeretha til aeth draga uacuter slysum barna og baeligta aethstoumlethu thorneirra iacute umferethinni Eitt mikilvaeliggasta skrefieth iacute aacutett aeth thornessu markmiethi var stigieth fyrir ruacutemum 20 aacuterum thornegar sett voru loumlg sem kvaacuteethu aacute um aeth kenna skyldi boumlrnum umferetharreglur iacute grunnskoacutelum Iacute thornessu samhengi eru bdquoumferetharreglurrdquo hugtak sem hefur viacuteetha og fjoumllbreytilega merkingu eins og fram kemur iacute reglugereth um tilhoumlgun umferetharfraeligethslunnar sem var samthornykkt stuttu seinna

Reglugerethin er vandlega uacuter garethi gereth og iacute henni er loumlgeth aacutehersla aacute margt thornaeth sem er undirstaetha raunhaeligfrar umferetharfraeligethslu barna Reglugerethin var vissulega samin aacute tiacutema thornegar enn var ekki buacuteieth aeth sannreyna margt thornaeth sem nuacute er vitaeth um tilhoumlgun aacuterangurs-riacutekrar umferetharfraeligethslu en huacuten er skynsamlega upp sett og traust iacute aethalatriethum Vanda-maacutelieth er bara aeth hingaeth til hefur ekki verieth farieth eftir aacutekvaeligethum hennar svo einhverju nemi THORNviacute er staetha umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum aacute Iacuteslandi iacute dag yfirleitt ekki mikieth betri en huacuten var fyrir um 20 aacuterum Tilloumlgur

Gott er aeth geta stuethst vieth greinargoacuteethar og vel undirbyggethar tilloumlgur thornegar moacuteta aacute opinbera stefnu og framkvaeligmd umferetharfraeligethslu Verethur thornviacute leitast vieth aeth ljuacuteka skyacuterslunni einmitt aacute thornennan haacutett Fyrirmyndir margra tillaganna heacuter aeth neethan maacute finna iacute fyrri tilloumlgum til uacuterboacuteta iacute umferetharfraeligethslu og fraeligethslu almennt en heacuter eru einkum teknar meeth tilloumlgur sem byggja aacute goacuteethri reynslu og traustum roumlkum og thornaeligr sameinaethar iacute heilsteypt safn Tilloumlgurnar miethast einkum vieth fraeligethslu iacute grunnskoacutelum en flestar thorneirra maacute heimfaeligra liacutetieth breyttar aacute fraeligethslu iacute leikskoacutelum Engar seacuterstakar tilloumlgur eru thornviacute lagethar fram hvaeth varethar umferetharfraeligethslu iacute leikskoacutelum en thornar eru auk thorness baeligethi fraeligethsla og naacutemsefni viethunandi eins og sakir standa Engar seacuterstakar tilloumlgur eru heldur lagethar fram um umferetharfraeligethslu aacute oumlethrum skoacutelastigum eetha seacuter-haeligfethum naacutemskeiethum en margt thornaeth sem raeligtt hefur verieth heacuter aeth ofan aacute almennt vieth um umferetharfraeligethslu hvar sem huacuten svo er veitt Raacuteethlegast er aeth leggja aacuteherslu aacute umbaeligtur thornar sem thorneirra er mest thornoumlrf thorneas iacute grunnskoacutelum

Taka verethur tillit til yacutemissa undirstoumlethuatrietha vieth skipulagningu og uacutetfaeligrslu raunhaeligfrar umferetharfraeligethslu innan skoacutelakerfis

A Aeth til seacuteu loumlg sem kveetha aacute um aeth sliacutek umferetharfraeligethsla skuli veitt iacute skoacutelum og thornar til heyrandi reglugereth sem skyacuterir iacute oumlllum meginatriethum hvernig umferetharfraeligethslan eigi aeth fara fram

Eins og staetha maacutela er iacute dag inniber thornetta aeth

bull endurskoetha verethur loumlg og reglugereth um umferetharfraeligethslu meeth tilliti til nuacute raacuteethandi aethstaeligethna iacute umferethinni og loumlgfesta verethur fraeligethsluna skyacuterar og betur iacute thornviacute skyni aeth huacuten verethi veitt aacute raunhaeligfan haacutett loumlgum samkvaeligmt

bull iacute reglugerethinni komi fram hverjir eigi aeth njoacuteta fraeligethslunnar hvar huacuten eigi aeth fara fram og hverjir eigi aeth veita hana

bull menntamaacutelaraacuteethuneyti og samgoumlnguraacuteethuneyti hafi sameiginlega umsjoacuten meeth umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum og hafi thornar annaeth raacuteethuneytanna yfir-umsjoacuten meeth framkvaeligmd hennar og beri aacutebyrgeth aacute henni

bull framkvaeligmd umferetharfraeligethslunnar verethi sinnt annars vegar meeth aethstoeth stofnana sem Umferetharstofu Naacutemsgagnastofnunar og Grundaskoacutela og hins vegar iacute samraacuteethi vieth sveitarstjoacuternir skoacutelastjoacuternendur loumlgreglu og foreldra

bull skilgreina verethur og setja skyacutert fram reacutett barna til umferetharfraeligethslu og oumlryggis almennt iacute umferethinni

B Fraeligethsluyfirvoumlld veretha aeth aacutebyrgjast aeth fyrir liggi raunhaeligfur grundvoumlllur fyrir umferetharfraeligethslu innan skoacutelakerfisins og inniber thornetta einkum tvennt thorne

i gott skipulag fyrir fraeligethsluna samkvaeligmt aacutekvaeligethum laganna thorneas aeth til seacute

bull naeligg fjaacutermoumlgnun til allrar fraeligethslunnar meeth foumlstum fjaacuterveitingum bull naeligg og goacuteeth aethstaetha bull naeliggilegur fjoumlldi kennara og annarra aethila sem annast fraeligethsluna bull naeliggt og vel skipulagt fraeligethsluefni

ii goacuteetha framkvaeligmd fraeligethslunnar thorneas aeth

bull boumlrnum innan grunnskoacutelans seacute veitt markviss aacuterangursriacutek og raunhaeligf umferetharfraeligethsla

bull kennarar og aethrir fraeligethsluaethilar hafi fullgoacuteetha menntun aacute thornessu sviethi og fraeligethi boumlrnin meeth raunhaeligfum aethferethum og fraeligethsluefni

bull til seacute virkt tenginet kennara fraeligethslufulltruacutea foreldra og barna thornar sem dreift seacute upplyacutesingum og freacutettum

C Setja verethur traustan ramma fyrir umferetharfraeligethslu innan skoacutelakerfisins sem markast af thorneim stofnunum sem hlut eiga aeth maacuteli og sem tryggja aeth

bull umferetharfraeligethsla verethi sjaacutelfstaeligeth grein innan aethalnaacutemskraacuter meeth eigin naacutemskraacute meeth vel skilgreindu markmiethi og kennsluleiethbeiningum skyacuterum aacutefanga- og lokamarkmiethum fyrirmaeliglum um hvaeth eigi aeth fraeligetha

um og hvernig thornetta eigi aeth fara fram iacute mismunandi aldurshoacutepum tilgreindan fjoumllda kennslustunda og tiacutemasetningu aacute stundatoumlflu

bull iacute skilgreiningu aacute umferetharfraeligethslu verethi seacuterstaklega bent aacute thornoumlrfina aacute ndash gagnverkandi samspili milli nemanda kennara og annarra aethila ndash sambandi og samtvinnun vieth almenna liacutefsleikni ndash tilliti til thornroska nemandans aacute hverju aldursstigi ndash liacutefslangri fraeligethslu meeth tilliti til einkenna hvers einstaklings

bull til verethi iacute hverjum skoacutela umferetharfulltruacutear (truacutenaetharkennarar) sem sjaacute um skipulag og aethstoeth iacute fraeligethslunni og haldi iacute thornessum tilgangi utan um tenginet sem er staethsett iacute skoacutelunum og tengist baeligethi inn- og uacutetaacutevieth

bull tryggeth verethi raunhaeligf menntun thorneim kennurum sem seacuterhaeligfa sig iacute umferetharfraeligethslu barna og unglinga sem og oumlethrum aethilum sem annast umferetharfraeligethslu ss loumlgreglu og foreldrum

D THORNar sem umferetharfraeligethsla krefst baeligethi boacuteklegs naacutems og hagnyacutetrar thornjaacutelfunar undir handleiethslu haeligfra kennara verethur huacuten aeth moacutetast af raunhaeligfum niethurstoumlethum uacuter rannsoacuteknum aacute fraeligethslu af thornessu taeligi og innihalda

bull kerfisbundna uppbyggingu kunnaacutettuatrietha varethandi umferetharreglur og aacutestaeligethur fyrir thorneim auk eiginleika umferethar farartaeligkja og vegfarenda iacute samraeligmi vieth aldur thornroska og getu nemandans

bull kerfisbundna uppbyggingu margthornaeligttrar reynslu af umfereth iacute naeligr- og fjaeligrumhverfi

bull gagnvirka thornjaacutelfun iacute aeth forethast eetha raacuteetha vieth yacutemiskonar haeligttur iacute um-ferethinni aeth skilja eethli og tilureth aethstaeligethna sem innihalda thornessar haeligttur og moumlguleika til aeth fyrirbyggja thornaeligr

bull gagnvirkar fraeligethsluaethferethir sem moacutetat af

ndash aacutehugaverethu og fjoumllbreyttu fraeligethsluumhverfi

ndash skoumlpun reacutettra viethhorfa og skilnings aacute vandamaacutelum

ndash endurgjoumlf kennara vieth reacutettu atferli nemenda

ndash notkun vel hannaeths naacutemsefnis aacute oumlllum aldursstigum

ndash vel skipuloumlgethu og tiacutett endurteknu aacuterangursmati

bull samvinnu og samhaeligfingu milli allra thorneirra aethila sem koma aeth umferetharfraeligethslu barnanna

E THORNroacutea verethur umferetharfraeligethslu barna markvisst og kerfisbundieth fraacute byrjun og upp iacute gegnum skoacutelakerfieth

bull Aethferethafraeligethilega verethur umferetharfraeligethslan aacute oumlllum skoacutelastigum aeth vera

ndash gagnsaelig thornannig aeth hver hluti seacute auethskilinn uacutet fraacute thorneim upp-lyacutesingum sem til eru um aethra hluta hinnar kerfislegu heildar

ndash siacutevaxandi thornannig aeth hver hluti byggi aacute oumlethrum hlutum sem boumlrnin hafa oumlethlast skilning aacute og

ndash gagnverkandi thornannig aeth hver og einn thornaacutetttakenda iacute fraeligethslunni stuethli stoumlethugt aeth aukinni kunnaacutettu og skilningi nemandans

bull Iacute yngstu aldursflokkunum verethur fraeligethsla og naacutemsefni aeth vera einfoumlld augljoacutes og hlutbundin meeth tengingar inn iacute raunveruleika barnanna iacute naacutettuacuterlegu umhverfi siacutenu einkum aacute thornviacute svaeligethi sem hefur heimili og skoacutela sem viethmiethunarstaethi siacutena Taka verethur tillit til huglaeliggra tak-markana yngri barna auk thorness hvernig hugsun og athygli thornroacuteast meeth aldri

bull Eftir thornviacute sem boumlrnin eldast er haeliggt aeth auka fjoumllbreytileikann iacute fraeligethsl-unni meeth thornviacute aeth kenna thorneim hvernig ferethast megi aacute yacutemsan haacutett milli soumlmu staetha og hvaetha mismunndi aacutehrif ferethaloumlg thorneirra hafi aacute aethstoumlethu thorneirra sjaacutelfra iacute siacutenu liacutefraeligna og feacutelagslega umhverfi Heacuter er einkar mikil-vaeliggt aeth boumlrnin oumlethlist innsyacuten iacute hvernig thornau geta sjaacutelf haft aacutehrif aacute thornessa thornaeligtti meeth ferethvali siacutenu og geri seacuter thornaacute jafnframt grein fyrir eigin moumlgu-leikum til sjaacutelfstaeligethrar aacutekvarethanatoumlku sem inniber baeligtt umhverfi og minni haeligttu iacute umferethinni

bull Aacute efstu skoacutelastigunum veretha boumlrnin aeth laeligra aeth samhaeligfa thornaacute thornekkingu og reynslu sem thorneim hefur aacuteskotnast fram aeth thornessu thorneim skilningi sem er nauethsynlegur sjaacutelfstaeligethri og aacutebyrgri umferetharthornaacutetttoumlku aacute fullorethinsaacuterum THORNau veretha aeth laeligra hvernig farartaeligki og ferethamaacutetar hafa aacutehrif aacute baeligethi feacutelagslegt og naacutetturlegt umhverfi og hvernig hvernig thornau sjaacutelf geta styacutert thornessum thornaacutettum til aeth naacute sem bestu jafnvaeliggi oumlryggis notkunar farar-taeligkja og varethveislu umhverfisins Aacute thornessum aldri moacutetast viethhorf og afstaetha barnanna til oumlryggis sjaacutelfra siacuten og og annarra einstaklinga sem og einnig aacutebyrgetharhugsun thorneirra gagnvart thornjoacuteethfeacutelaginu og hinu naacutettuacuterlega umhverfi

bull Eins og aacuteethur hefur verieth bent aacute er til liacutetieth naacutemsefni til umferetharfraeligethslu barna iacute grunnskoacutelum heacuter aacute landi eins og stendur Ekkert af thornessu naacutems-efni hefur heldur verieth thornroacuteaeth eetha metieth aacute hlutlaeliggan haacutett THORNviacute er erfitt aeth maeligla meeth nokkru af thornessu efni Ekki er heldur raunhaeligft gera naacutekvaeligmar tilloumlgur um naacutemsefni fyrr en ljoacutest er hvernig skipulagi og framkvaeligmd umferetharfraeligethslu barna iacute iacuteslenskum grunnskoacutelum verethur haacutettaeth iacute fram-tiacuteethinni Fyrst thornaacute verethur haeliggt aeth thornroacutea fram gott naacutemsefni meeth tilhlyacuteethi-legum aethferethum Fram aeth thornviacute verethur aeth notast vieth thornyacutett naacutemsefni sem tekieth hefur verieth fram vieth aethstaeligethur sem liacutekjast aethstaeligethum heacuterlendra barna iacute umferethinni THORNannig efni maacute einna helst finna aacute sumum hinna Norethurlandanna Sjaacute naacutenar um thornetta iacute neethanmaacutelsgrein 10 aacute naeligstu siacuteethu

THORNaeth maeligtti leggja fram fjoumllmargar aethrar tilloumlgur um einstoumlk atriethi iacute umferetharfraeligethslu barna iacute skoacutelum Yfirleitt er thornoacute haeliggt aeth sjaacute thornaeligr sem seacuterstaka uacutetfaeligrslu af almennu tilloumlgunum heacuter aeth ofan Ennfremur maeligtti leggja fram margar tilloumlgur um umferethar-oumlryggi barna uacutet fraacute gereth umhverfisins en thornaeligr tilheyra ekki beint umferetharfraeligethslu Sameiginlegt er thornoacute flestum thornessum tilloumlgum aeth thornaeligr koma thornaacute fyrst til greina thornegar buacuteieth er aeth koma aacute traustri umferetharfraeligethslu samkvaeligmt hinum ofanskraacuteethu almennu tilloumlgum

10 Naacutemsefni til umferetharfraeligethslu barna

Eins og aacuteethur hefur hefur verieth raeligtt iacute thornessari skyacuterslu er aacute thornessu nyacuteja aacuterthornuacutesundi haeliggt aeth draga hin Norethurloumlndin iacute tvo dilka hvaeth varethar umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum Annars vegar eru Danmoumlrk og Finnland thornar sem mikil aacutehersla er loumlgeth aacute skipulagetha umferetharkunnaacutettu og ndashoumlryggi barna og aeth gera fraeligethslu iacute thornessum efnum sem best uacuter garethi Hins eru vegar Sviacutethornjoacuteeth og Noregur thornar sem umferetharfraeligethsla barna er nuacute orethieth tiltoumllulega liacutetil og oacuteskipuloumlgeth Danmoumlrk skarar heacuter fram uacuter sem thornaeth eina thornessara landa sem skipuleggur fraeligethsluna iacute thornaula innan hins opinbera fraeligethslukerfis Ef nota aacute heacuter aacute landi naacutemsefni fraacute oumlethru landi thornaacute verethur Danmoumlrk augljoacuteslega fyrir valinu Iacute Finnlandi hefur naacutemsefni einnig verieth thornroacuteaeth fyrir kennara og boumlrn Innan Evroacutepusambandsins maacute finna margt efni einkum aacute yacutemsum vefsiacuteethum aacute netinu

Danmoumlrk

Iacute Danmoumlrku er thornaeth Raringdet for Stoslashrre Faeligrdselssikkerhed sem seacuter um aeth taka fram og sjaacute skoacutelum fyrir naacutemsefni til umferetharfraeligethslu

wwwrfsfdk einkum

httpwwwrfsfdk1f000c

Materiale til skole og institution

Heacuter maacute finna baeligkur baeligklinga plakoumlt ofl og er efninu raethaeth eftir naacutemsstigum Margt af thornessu efni maacute taka niethur af netinu aacute pdf-formi annaeth verethur aeth panta gegn borgun Allt efnieth er aacute doumlnsku

wwwsikkertrafikdkskolemateriale

httpwwwtrafiksjovdk Umferethargetraunir fyrir yngsta aldurshoacutepinn

Finnland

Iacute Finnlandi er thornaeth Liikenneturva sem seacuter skoacutelum fyrir naacutemsefni

httpwwwliikenneturvafienliikenneturvaindexphp einkum

Traffic education tool box sem er beint til kennara sem vinna meeth boumlrnum aacute aldursbilinu 7 til 15 aacutera Efnieth inniheldur grunnupplyacutesingar um boumlrn og umfereth og yfirlit markmieth leiethir og naacutemsefni til umferetharfraeligethslu THORNaeth tekur yfir nauethsynlegar umferetharreglur fyrir yacutemsa hoacutepa notenda myndefni og upplyacutesingar um oumlryggisbuacutenaeth og umferetharumhverfi auk umraeligethuefnis Heacuter maacute einnig finna yacutemsar aeligfingar og kennsluaethferethir Netsiacuteethan er iacute siacutefelldri thornroacuteun og thornar er stoumlethugt baeligtt vieth nyacuteju efni Nemendur geta nyacutett seacuter hana iacute sjaacutelfsnaacutemi

Aacute siacuteethunni geta kennarar fundieth thornaeth efni sem thorneir thornurfa fyrir kennslu aacute hinum yacutemsu skoacutelastigum Margt af efninu er nettengt oumlethru maacute hlaetha niethur af netinu Allt efnieth er aacute finnsku

Rose 25

Iacute Rose 25 skyacuterslunni er aacute bls 277 ndash 306 listi yfir yacutemislegt efni aethgerethir (Actions) sem tengist umferetharfraeligethslu barna iacute skoacutelum ndash nauethsynlegt er aeth leita skynsamlega uacutet fraacute nafni efnisins meeth hjaacutelp leitarveacutelar (td Google)

httpeceuropaeutransportrose25index enhtm

Efnieth er aacute yacutemsum tungumaacutelum aethildarriacutekja Evroacutepusambandsins

Tilvitnanir Achara S Adeyemi B Dosekun E Kelleher S Lansley M Male I Muhialdin

N Reynolds L Roberts I Smailbegovic M og van der Spek N (2001) Evidence based road safety the Driving Standards Agencys schools programme Lancet 358(9277) 230-232

Althorningi (1987) Umferetharloumlg (nr 50) Reykjaviacutek Althorningi Althorningi (2007) Skyacutersla samgoumlnguraacuteethherra um stoumlethu umferetharoumlryggismaacutela fyrir aacuterieth

2006 (THORNskj 1181 mdash 703 maacutel) Reykjaviacutek Althorningi Ampofo Boateng K Thomson J A Grieve R og Pitcairn T (1993) A

developmental and training study of childrens ability to find safe routes to cross the road British Journal of Developmental Psychology 11(1) 31-45

Ashton S J og Mackay G M (1979 5-7 September) Some characteristics of the population who suffer trauma as pedestrians when hit by cars and some resulting implications Fyrirlestur haldinn vieth Conference of the International Research Committee on Biokinetics of Impacts (IRCOBI) on the Biomechanics of Trauma Gothenburg Sweden

Auethur Joacutensdoacutettir (2004) Liacutefsleikni - Kenndu meacuter aeth lifa Soacutett af netinu 23 januacutear 2005 aacute httpwwwdoktorisArticleaspxgreinid=1835

Aacutesta Egilsdoacutettir (2006) Yfirlit yfir thornroacuteunarverkefni um umferetharfraeligethslu iacute grunnskoacutelum 2002- 2004 Reykjaviacutek RANNUM

Aacutesta Egilsdoacutettir og Sigurethur Arnar Sigurethsson (2004) Umferetharfraeligethsla iacute grunnskoacutela sem hluti af liacutefsleikni (Lokaskyacutersla) Reykjaviacutek RANNUM

Benedikt Siguretharson (2002) Umferetharfraeligethsla iacute skoacutelum (Aacutefangaskyacutersla mars 2002) Reykjaviacutek RANNUM

Benedikt Siguretharson (2003 4 desember) Umferetharfraeligethsla iacute skoacutelum og ferethahaeligttir grunnskoacutelanemenda Uacutethenda aacute kynningarfundi hjaacute Umferetharstofu

DfT (2007) DfT child road safety strategy 2007 London Department for Transport Directgov (2008) Driver Testing and Training to be overhauled Soacutett af netinu

Monday 21 July 2008 Doacutemsmaacutelaraacuteethuneytieth (2001a) Skyacutersla starfshoacuteps sem skipaethur var til aeth fara yfir

nuacutegildandi umferetharloumlggjoumlf umferetharloumlgin og reglugerethir samkvaeligmt thorneim Soacutett af netinu 24 januacutear 2008 aacute httpdomsmalaraduneytiisutgefid-efniskyrslur_til_radherranr574

Doacutemsmaacutelaraacuteethuneytieth (2001b) Umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun 2002-2012 tillaga starfshoacuteps markmieth og aethgerethir Soacutett af netinu 3 mars 2005 aacute httpwwwusis

Doacutemsmaacutelaraacuteethuneytieth (2002) Skyacutersla doacutemsmaacutelaraacuteethherra um stoumlethu umferetharoumlryggismaacutela fyrir aacuterieth 2002 Soacutett af netinu 3 mars 2005 aacute httpwwwusisid713

Dragutinovic N og Twisk D (2006) The effectiveness of road safety education Leidschendam the Netherlands Institute for Road Safety Research SWOV

Duperrex O Roberts I og Bunn F (2002) Safety education of pedestrians for injury prevention a systematic review of randomised controlled trials BMJ 324 1129-1132

Duperrex O Roberts I og Bunn F (2006) Safety education of pedestrians for injury prevention (Cochrane Review) (Review Issue 4) Cambridge England John Wiley and Sons Ltd

Einar Guethmundsson Joacutehann Oumlrn Heacuteethinsson Sigurethur THORNorsteinsson Tryggvi Jakobsson THORNoacutera Guethmundsdoacutettir og Guethmundur THORNorsteinsson (1998) Umferetharfraeligethsla (Tilloumlgur raacuteethgjafarnefndar Umferetharraacuteeths um naacutemsefni til umferetharfraeligethslu) Reykjaviacutek Umferetharraacuteeth

Elliott B J (2000) Review of Good Practice Children and Road Safety Education Salamander Bay NSW Western Australian Department of Transport Office of Road Safety

European Commission (2005a) ROSE 25 - Inventory and Compiling of a European Good Practice Guide on Road Safety Education Targeted at Young People - Booklet Vienna Austria KFV

European Commission (2005b) ROSE 25 - Inventory and Compiling of a European Good Practice Guide on Road Safety Education Targeted at Young People - Final Report Vienna Austria KFV

Guethmundur THORNorsteinsson (2008 11 september 2008) Tilloumlgur um umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum

Guethni Karlsson (1997) Oumlkunaacutemieth (3 uacutetg stytt og endurskoethueth) Reykjaviacutek Maacutel og menning

Guethni Olgeirsson Eiriacutekur Hreinn Helgason Guethruacuten THORNoacutersdoacutettir Magnuacutes V Magnuacutesson og Guethmundur THORNorsteinsson (1998) Umferetharfraeligethsla iacute skoacutelum Tilloumlgur raacuteethgjafarnefndar Umferetharraacuteeths um stefnumoumlrkun og framtiacuteetharsyacuten Reykjaviacutek Umferetharraacuteeth

Gummeson M (2004 1 June) Historik om trafikundervisning Soacutett af netinu 12 January 2008 aacute httpwwwvvsetemplatespage3____441aspx

Gunnar Geir Gunnarsson (2008 17 desember) Slysafjoumlldi iacute tveim aldurshoacutepum 1998 - 2007

Hagstofa Iacuteslands (2008) Fjoumlldi einstaklinga iacute yacutemsum aldurshoacutepum 1998 - 2007 Soacutett af netinu 28 desember 2008 aacute httpwwwhagstofais

Holger Torp (2008 11 - 12 aacuteguacutest) Obtaining a driving licence by steps and stages Fyrirlestur haldinn vieth The Second NORBIT Scientific Conference httpwwwusisAppsWebObjectsUSwoawadpid=4878 Norraeligna huacutesinu Reykjaviacutek Iceland

Houmlrethur Bergmann (1992) Veganesti iacute umferethinni naacutemsefni fyrir umferetharfraeligethslu vieth lok grunnskoacutela (Oumlnnur uacutetgaacutefa) Reykjaviacutek Naacutemsgagnastofnun

Jaacute (2008) Siacutemaskraacutein 2008 Reykjaviacutek Jaacute Joacutehann Aacutesmundsson (1997) Aethrir naacutemsthornaeligttir Niethurstoumlethur uacuter koumlnnun um

oacutegreinabundieth naacutem iacute grunnskoacutelum skoacutelaaacuterieth 1996-1997 (ISBN 9979-821-87-6) Reykjaviacutek Menntamaacutelaraacuteethuneytieth

Joacuten Oddgeir Joacutensson (1940) Litlir joacutelasveinar laeligra umferetharreglur Reykjaviacutek Iacutesafoldarprentsmiethja

Kingham S (2007) An assessment of the benefits of the walking school bus in Christchurch New Zealand TRANSPORTATION RESEARCH PART A 200707 41(6) 502-510

Kjartan THORNoacuteretharson (2007 12 oktoacuteber 2007) Upplyacutesingar um tilhoumlgun oumlkunaacutems

Kristjaacuten Kristjaacutensson (2001) Liacutefsleikni iacute skoacutelum Saga forsendur flokkun voumlrn Uppeldi og menntun 10 81-104

Kristjaacuten Kristjaacutensson (2006) Liacutefsleikni og tilfinningagreind Uppeldi og menntun 15(1) 25-41

Kuiper E Volman M og Terwel J (2004) Using the World Wide Web (WWW) as an information resource in K-12 education A review of the literature [Internet als informatiebron in het onderwijs Een verkenning van de literatuur] Pedagogische Studien 81(6) 423-443

Lamb R Joshi M S Carter W Cowburn G og Matthews A (2006) Childrens acquisition and retention of safety skills the Lifeskills program Injury Prevention 12(3) 161-165

Linderholm I (1999) Att forska och laumlra En utvaumlrdering av Vaumlgverkets projekt Forska och laumlra i naumlrsamhaumlllet (Rapport 1999 1) Lund Sweden Trivector Information AB

Linderoth B og Gregersen N P (1994) Karlaumlggning av trafiksaumlkerhetsundervisningen i grundskolan (VTI rapport 392) Linkoumlping VTI

Lings S (2002) [School based driver education for the prevention of traffic accidents] Ugeskrift for Laeligger 164(44) 5104-5106

Malmouml kommun (2008 18 aacuteguacutest 2008) Vandrande skolbuss Soacutett af netinu 23september 2008 aacute httpwwwmalmosegatortorgtrafiktrafiksakraskolanfilm443a4266c112be0864a5800011108html

Margreacutet Saeligmundsdoacutettir (2004 maiacute) Oumlryggi barna iacute biacutelum 2004 Koumlnnun vieth leikskoacutela aacute notkun oumlryggisbuacutenaethar barna Soacutett af netinu 21 mars 2008 aacute httpwwwusispagekonnun2004

Mayhew D R (2007) Driver education and graduated licensing in North America past present and future Journal of Safety Research 38(2) 229-235

Menntamaacutelaraacuteethuneytieth (1989 9 noacutevember) Reglugereth um umferetharfraeligethslu 5341989 Reglugerethasafn Soacutett af netinu 15 aacuteguacutest 2007 aacute httpwwwreglugerdisinterprodkmWebGuardnsfkey2534-1989

Menntamaacutelaraacuteethuneytieth (1999a) Aethalnaacutemskraacute framhaldsskoacutela liacutefsleikni Soacutett af netinu 31 aacuteguacutest 2008 aacute httpwwwmenntamalaraduneytiisutgefid-efninamskrarnr3954

Menntamaacutelaraacuteethuneytieth (1999b) Aethalnaacutemskraacute grunnskoacutela liacutefsleikni Soacutett af netinu 4 aacuteguacutest 2005 aacute httpbellastjrisutgafuskraritadpid=33154ampleitarord=nE1mskrE120grunnskF3la

Menntamaacutelaraacuteethuneytieth (1999c) Aethalnaacutemskraacute leikskoacutela Soacutett af netinu 9 mars 2008 aacute httpbellastjrisutgafurALalmennurhlutipdf

Menntamaacutelaraacuteethuneytieth (2002) Iacuteslenska skoacutelakerfieth Reykjavik Menntamaacutelaraacuteethuneytieth Menntamaacutelaraacuteethuneytieth (2006) Aethalnaacutemskraacute grunnskoacutela almennur hluti Soacutett af

netinu 1 apriacutel 2008 aacute httpbellamrnstjrisutgafuragalmennurhluti_2006pdf Menntamaacutelaraacuteethuneytieth (2007a) Aethalnaacutemskraacute grunnskoacutela Liacutefsleikni Soacutett af netinu 9

mars 2008 aacute httpbellamrnstjrisutgafuradalnamskra_grsk_lifsleiknipdf Menntamaacutelaraacuteethuneytieth (2007b) Breytingar aacute grunnskoacutelaloumlgum nr 661995 og

endurskoethaethur almennur hluti aethalnaacutemskraacuter grunnskoacutela fraacute 1999 Soacutett af

netinu 9 mars 2008 aacute httpwwwmenntamalaraduneytiisfrettirDreifibrefnr3839

Moe D (2008 11 - 12 aacuteguacutest) Brain maturation and risk behavior among young drivers Fyrirlestur haldinn vieth The Second NORBIT Scientific Conference httpwwwusisAppsWebObjectsUSwoawadpid=4878 Norraeligna huacutesinu Reykjaviacutek Iceland

Mynttinen S (2008 11 - 12 aacuteguacutest) What evidence do we have to support II phase driver training Fyrirlestur haldinn vieth The Second NORBIT Scientific Conference httpwwwusisAppsWebObjectsUSwoawadpid=4878 Norraeligna huacutesinu Reykjaviacutek Iceland

Naacutemsgagnastofnun (2005) Vefefni til umferetharfraeligethslu - samningur Soacutett af netinu 11 juacuteliacute 2005 aacute httpnamsgagnastofnunisfrettirnr395

OECD (2004) Keeping Children Safe in Traffic Paris OECD Roberts I og Kwan I (2008) School based driver education for the prevention of

traffic crashes Cochrane Database Syst Rev(3) CD003201 RoSPA (2008) Lifeskills - Learning for Living Soacutett af aacute httpwwwlifeskills-

bristolorgukindexhtm Rothengatter J A (1981) Traffic safety education for young children Lisse Swets amp

Zeitlinger BV Ryhammar L Carstensen G Laumlhtimaumlki R Raumlmauml P Pedersen T O og Beacuternard-

Andersen K (1983) Evalueringsmetoder i forskning om barn och trafikundervisning - en litteraturstudie (NTR Rapport nr 33) Helsingfors Nordisk Trafiksikkerhedsraringd

Samgoumlnguraacuteethuneyti (2008 17092008) Goumlngum iacute skoacutelann 2008 Soacutett af netinu 23092008 1100 2008 aacute httpwwwmenntamalaraduneytiisfrettirFrettatilkynningarnr4660

Samgoumlnguraacuteethuneytieth (2004) Skyacutersla samgoumlnguraacuteethherra um stoumlethu umferetharoumlryggismaacutela fyrir aacuterieth 2003 Soacutett af 2005 aacute httpwwwusisid713

Samgoumlnguraacuteethuneytieth (2005) Umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun 2002-2016 Tillaga starfshoacuteps um um umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun stjoacuternvalda um faeligkkun alvarlegra umferetharslysa til aacutersins 2016 Markmieth og aethgerethir Reykjaviacutek Samgoumlnguraacuteethuneytieth

Samgoumlnguraacuteethuneytieth (2007a 23 apriacutel ) Aukieth feacute iacute umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun Soacutett af netinu 10 mars 2008 aacute httpwwwsamgonguraduneytiisradherraraedur-og-greinar-SBnr1190

Samgoumlnguraacuteethuneytieth (2007b 5 maiacute) Starfshoacutepur um heildarendurskoethun umferetharlaga Soacutett af netinu 10 mars 2008 aacute httpwwwsamgonguraduneytiisfrettirnr1205

Samgoumlnguraacuteethuneytieth (2008a 1062008) Aacutefangaskyacutersla um eflingu umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum Uacutetgefieth efni - umferetharmaacutel Soacutett af netinu 31 aacuteguacutest 2008 aacute httpwwwsamgonguraduneytiismalaflokkarumferdamalutgefninr1614

Samgoumlnguraacuteethuneytieth (2008b) Efling umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum - Markmieth og leiethir (Aacutefangaskyacutersla) Reykjaviacutek Samgoumlnguraacuteethuneytieth

Samgoumlnguraacuteethuneytieth (2008c 15102008) Grundaskoacuteli aacutefram moacuteethurskoacuteli iacute umferetharfraeligethslu Soacutett af netinu 27 oktoacuteber 2008 aacute httpwwwsamgonguraduneytiismalaflokkarumferdamalfrettirnr1731

Sandels S (1968) Smaring barn i trafiken Undersoumlkningar av smaring barns trafikfoumlrmaringga Stockholm Laumlromedelsfoumlrlagen

Senserrick T M (2007) Recent developments in young driver education training and licensing in Australia J Safety Res 38(2) 237-244

Sentinella J (2004) Guidelines for Evaluating Road Safety Education Interventions London Department for Transport

Sigurethur Arnar Sigurethsson (2007) Umferetharfraeligethsla iacute grunnskoacutelum - koumlnnun 2007 (Unpublished report) Akranes Iacutesland Grundaskoacuteli

Sigurethur Arnar Sigurethsson (2008 6 mars) Umferetharfraeligethsla innan iacuteslenska skoacutelakerfisins

Sigurethur Arnar Sigurethsson og Aacutesta Egilsdoacutettir (2008) Grundaskoacuteli er moacuteethurskoacuteli iacute umferetharfraeligethslu Soacutett af netinu 10 mars 2008 aacute httpwwwgrundaskoliisdefaultaspsid_id=30015amptre_rod=013|amptId=1

Skidmore P M L og Yarnell J W G (2004) Commentary The obesity epidemic Prospects for prevention QJM An International Journal of Medicine 97(12) 817-825

Skolverket (2006) Laumlroplan foumlr det obligatoriska skolvaumlsendet foumlrskoleklassen och fritidshemmet - Lpo 94 Retrieved from

Skyacuterr (2008 januacutear) Skoacutelatorgieth Soacutett af netinu 29 mars 2008 aacute httpwwwskolatorgisvefurefnigrunnskolarasp

Statens Planverk (1967) SCAFT 1968 Riktlinjer foumlr stadsplanering med haumlnsyn till trafiksaumlkerhet (Publikation Nr 5) Uppsala Statens planverk

Stock J R Weaver J K Ray H W Brink J R og Sadoff M G (1983) Evaluation of safe performance secondary school driver education curriculum project Final report (DOT-HS-806-568) Washington DC US Department of Transportation

Thomson J A (2006) Issues in safety education interventions Injury Prevention 12(3) 138-139

Thomson J A Tolmie A K Foot H C Whelan K M Sarvary P og Morrison S (2005) Influence of virtual reality training on the roadside crossing judgments of child pedestrians Journal of Experimental Psychology Applied 11(3) 175-186

Twisk D A M Vlakveld W P og Commandeur J J F (2007) Wanneer is educatie effectief Systematische evaluatie van educatieprojecten (When Is Education Effective Systematic Evaluation of Education Projects) (R-2006-28) Leidschendam the Netherlands Institute for Road Safety Research SWOV

Uddannelsesstyrelsen (2005) Faeligrdselslaeligre (5) Koslashbenhavn Uddannelsesstyrelsen Umferetharstofa (2007) Grunnskoacuteli Seltjarnarness leiethtogaskoacuteli iacute umferetharfraeligethslu Soacutett

af netinu 9 oktoacuteber 2007 aacute httpwwwusisAppsWebObjectsUSwoawadpdetail=3466ampname=frett_ny

Umferetharstofa (2008a) Hvaeth gerir boumlrnum erfitt fyrir iacute umferethinni Soacutett af netinu 9 mars 2008 aacute httpwwwusisscriptsWebObjectsdllUSwoa1wadpid=1202ampwosid=uWjGLI1hamzDqRrIbmHK70

Umferetharstofa (2008b) Umferetharfraeligethsla barna Soacutett af netinu 9 mars 2008 aacute httpwwwusisid1282

Umferetharstofa Grundaskoacuteli og Naacutemsgagnastofnun (2008) Umferetharvefurinn Soacutett af netinu 10 mars 2008 aacute httpwwwumferdis

UNICEF (2008a) Barnasaacutettmaacuteli Sameinuethu thornjoacuteethanna Soacutett af netinu 29 June 2008 aacute httpwwwunicefisbarnasattmalinn

UNICEF (2008b) Life skills Soacutett af netinu 17 February 2008 aacute httpwwwuniceforglifeskills

Valdimar Briem (2003) Psykologiska faktorer i foumlrares beteende och olycksfall i trafiken Fyrirlestur haldinn vieth Nordic Conference Sober in Traffic Hveragerdi 12-14 September 2003 Hveragerdi Iceland

Valdimar Briem (2004a 3 juacuteniacute) Road user education a life-long continuum Fyrirlestur haldinn vieth Seminar by invitation (Colloque sur invitation) French Ministry of Transportation (INSERR) in Paris France

Valdimar Briem (2004b 29 september 13ndash15) Umferetharoumlryggishugsun og umferetharfraeligethsla Fyrirlestur haldinn vieth Fundur iacute Undirbuacuteningsnefnd fyrir umferetharoumlryggisaacuteaeligtlun til 2012 Samgoumlnguraacuteethuneytieth Reykjaviacutek

Valdimar Briem (2005a 27 juacuteniacute 13ndash14) Minnispunktar fraacute fundi vieth Sesselju Snaeligvarr og liacutefsleiknihoacutep Menntamaacutelaraacuteethuneytis

Valdimar Briem (2005b 23 februacutear 15ndash17) Minnispunktar fraacute fundi vieth Sturlu Boumlethvarsson samgoumlnguraacuteethherra

Valdimar Briem (2005c) Umferetharoumlryggi barna Verkefnislyacutesing (Oacutebirt skyacutersla) Reykjaviacutek Samgoumlnguraacuteethuneyti

Valdimar Briem (2006a 4 - 5 desember) Childrenrsquos traffic safety in Iceland Accidents and education Fyrirlestur haldinn vieth The 1st Scientific NORBIT Conference httpwwwsintefcomTeknologi-og-samfunnTransportsikkerhet-og--informatikkThe-1st-Scientific-NORBIT-Conference SINTEF THORNraacutendheimi Noregi

Valdimar Briem (2006b) Oumlryggi barna iacute umferethinni Slys og fraeligethsla (Skyacutersla saeligkist aacute httpwwwvegagerdinisum-vegagerdinarannsoknir-og-throunrannsoknarrad-oryggismalarannsoknarskyrslur) Reykjaviacutek RANNUM

Valdimar Briem (2008a 11 - 12 aacuteguacutest) Equality and inequality in driversrsquo accidents Fyrirlestur haldinn vieth The Second NORBIT Scientific Conference httpwwwusisAppsWebObjectsUSwoawadpid=4878 Norraeligna huacutesinu Reykjaviacutek Iceland

Valdimar Briem (2008b) Childrenrsquos problems in traffic (Lecture 19 noacutevember) Lund Department of Technology and Society Institute of Technology Lund University

Valdimar Briem Aacutesthornoacuter Ragnarsson og Kjartan THORNoacuteretharson (1999) Psychological factors in young drivers traffic behaviour and accident patterns Fyrirlestur haldinn vieth The 3rd Nordic Safe Community Conference 25 - 28 August 1999 Reykjavik Iceland

Valdimar Briem Aacutesthornoacuter Ragnarsson og Kjartan THORNoacuteretharson (2000a) Drivers traffic behaviour and accident patterns Fyrirlestur haldinn vieth International Conference on Traffic and Transport Psychology 4-7 September 2000 Berne Switzerland

Valdimar Briem Aacutesthornoacuter Ragnarsson og Kjartan THORNoacuteretharson (2000b) Young drivers accident patterns In K Brookhuis D d Waard amp C Weikert (Eds) Human Factors in Telecommunications - Implications for the Aged and Disabled Maastricht Shaker Publishing

Valdimar Briem Aacutesthornoacuter Ragnarsson og Kjartan THORNoacuteretharson (2001 November 7-9) Psychological factors in young drivers accidents Fyrirlestur haldinn vieth

Human Factors and Ergonomics Society Europe Chapter Annual Scientific Meeting Turin Italy

Valdimar Briem Aacutesthornoacuter Ragnarsson og Kjartan THORNoacuteretharson (2002) Psychological factors in young drivers traffic accidents In D d Waard K Brookhuis J Moraal amp A Toffetti (Eds) Human Factors in Transportation Health and the Workplace Maastricht Shaker Publishing

Valdimar Briem og Hans Bengtsson (2000) Cognition and character traits as determinants of young childrens behaviour in traffic situations International Journal of Behavioral Development 24(4) 492-505

Valdimar Briem og Kjartan THORNoacuteretharson (2005) Umferetharkannanir 1985 - 2002 (Skyacutersla saeligkist aacute httpwwwvegagerdinisum-vegagerdinarannsoknir-og-throunrannsoknarrad-oryggismalarannsoknarskyrslur) Reykjaviacutek RANNUM

Valdimar Briem Kjartan THORNoacuteretharson og Aacutesthornoacuter Ragnarsson (1998) Stoumlethlun proacutefs fyrir aksturshaeligfni oumlkumanna Fyrsta gereth (Saacutelfraeligethilegt proacutef) Reykjaviacutek Umferetharraacuteeth

Valdimar Briem Kjartan THORNoacuteretharson og Aacutesthornoacuter Ragnarsson (2004) Saacutelraelignir thornaeligttir iacute umferetharslysum ungra oumlkumanna (Skyacutersla saeligkist aacute httpwwwvegagerdinisum-vegagerdinarannsoknir-og-throunrannsoknarrad-oryggismalarannsoknarskyrslur) Reykjavik RANNUM

Valdimar Briem Mariacutea Finnsdoacutettir og Margreacutet Saeligmundsdoacutettir (2003) Gagn og gaman Mat aacute umferetharfraeligethslu barna aacute leikskoacutelastigi (Skyacutersla saeligkist aacute httpwwwvegagerdinisum-vegagerdinarannsoknir-og-throunrannsoknarrad-oryggismalarannsoknarskyrslur) Reykjavik RANNUM

van der Molen H H (1983) Pedestrian Ethology Groningen University of Groningen Press

Vernick J S Li G Ogaitis S MacKenzie E J Baker S P og Gielen A C (1999) Effects of high school driver education on motor vehicle crashes violations and licensure American Journal of Preventive Medicine 16(1 Suppl) 40-46

Williams A F (2006) Young driver risk factors successful and unsuccessful approaches for dealing with them and an agenda for the future Injury Prevention 12 Suppl 1 i4-8

THORNakkir Margir hafa veitt meacuter aethstoeth af yacutemsu taeligi vieth fraacutegang thornessarar skyacuterslu og vil eacuteg thornakka thorneim oumlllum hjartanlega fyrir hjaacutelpina Einkum vil eacuteg thornakka thorneim Magneu Aacutesmunds Guethmundi THORNorsteinssyni Kjartani THORNoacuteretharsyni og Holger Torp fyrir aeth aeth lesa yfir droumlg aeth lokaskyacuterslunni og gefa meacuter aacutebendingar um hvernig faeligra maeligtti yacutemislegt iacute henni aacute betri veg THORNaacute vil eacuteg thornakka thorneim norraelignu seacuterfraeligethingum sem hafa veitt meacuter beinar upplyacutesingar um skoacutelakerfi landa sinna og tilhoumlgun umferetharfraeligethslu thornar thorneim Silje Sitter Hoslashgskolen i Nord-Troslashndelag Noregi Sirpa Rajalin Liikenneturva Finnlandi Katrine Formann Roslashjel Raringdet for Stoslashrre Faeligrdselssikkerhed Danmoumlrku Katarina Bokstroumlm og Jan Sjoumlstroumlm NTF Sviacutethornjoacuteeth og Sigurethi Arnari Sigurethssyni Grundaskoacutela Iacuteslandi Eacuteg hef einnig fengieth mikilvaeliggar upplyacutesingar um thornessi efni fraacute Anders Englund og Bo Johansson Uppsala Universitet Sviacutethornjoacuteeth Nils Petter Gregersen NTF Sviacutethornjoacuteeth Gitte Carstensen Danmarks Tekniske Universitet Danmoumlrku Karin Weber KFV Austurriacuteki sem og fleiri seacuterfraeligethingum Auk thorness hafa starfsmenn samgoumlnguraacuteethuneytis menntamaacutelaraacuteethuneytis Umferetharstofu og yacutemissa annarra opinberra stofnana veitt meacuter oacutemetanlega aethstoeth aacute yacutemsum stigum verkefnisins Oumlllu thornessu aacutegaeligta foacutelki faeligri eacuteg kaeligrar thornakkir fyrir aethstoeth thorneirra iacute thornessu mikilvaeligga starfi sem vonandi aacute eftir aeth leietha til baeligtts oumlryggis barna nuacute og iacute framtiacuteethinni Skyacutersluhoumlfundur

Um houmlfund Houmlfundur thornessarar skyacuterslu er proacutefessor (associated professor) vieth saacutelfraeligethideild Haacuteskoacutelans iacute Lundi iacute Sviacutethornjoacuteeth Hann er loumlggiltur saacutelfraeligethingur meeth Fil Dr M Sc og B A Honours graacuteethur iacute saacutelfraeligethi fraacute Bretlandi og Sviacutethornjoacuteeth auk haacuteskoacutelaproacutefa iacute fjoumllskyldu-meethfereth kennslufraeligethi toumllvufraeligethum og toumllfraeligethi Hann hefur um aacuterabil verieth stjoacuternadi rannsoacuteknarhoacutepa aacute sviethi oumlryggis barna og unglinga og auk thorness fengist vieth yacutemis rannsoacuteknarverkefni um umfereth og oumlryggi ma um athyglistruflunir af voumlldum farsiacutemanotkunar vieth akstur og um saacutelraelign aacutehrif dauethaslysa aacute jaacuternbrautum og vegum Houmlfundur hefur aacute undanfoumlrnum aacuterum starfaeth aacute Iacuteslandi iacute yacutemsum verkefnum iacute samvinnu vieth Samgoumlnguraacuteethuneytieth Feacutelagsviacutesindastofnun Haacuteskoacutela Iacuteslands Geethdeild Haacuteskoacutelasjuacutekrahuacutess Umferetharstofu og Umferetharraacuteeth

Skyacutersluhoumlfundur hefur auk thornessa verieth fraeligethilegur raacuteethgjafi iacute samvinnuverkefnum aacute sviethi umferetharfraeligethslu aacute evroacutepskum vettvangi Hann er fulltruacutei Iacuteslands iacute norraelignum samtoumlkum um rannsoacuteknir aacute atferli foacutelks iacute umferethinni (NORBIT) og gekkst fyrir thornviacute aeth raacuteethstefna samtakanna var haldin iacute Reykjaviacutek sl sumar Hann er meethlimur iacute yacutemsum samtoumlkum um thornroacuteunarsaacutelfraeligethi og umferetharsaacutelfraeligethi og hefur tekieth thornaacutett iacute og haldieth fyrirlestra aacute althornjoacuteetharaacuteethstefnum og birt greinar iacute althornjoacuteethlegum tiacutemaritum um thornessi efni Hann tekur einnig reglulega aeth seacuter fraeligethilegar umsagnir fyrir yacutemis althornjoacuteethleg viacutesindatiacutemarit

Meethal uacutetgefins efnis aacute iacuteslensku er Oumlryggi barna iacute umferethinni ndash Slys og fraeligethsla (2006) Gagn og gaman Mat aacute umferetharfraeligethslu barna aacute leikskoacutelastigi meeth Mariacuteu Finnsdoacutettur og Margreacuteti Saeligmundsdoacutettur (2003) Saacutelraelignir thornaeligttir iacute umferetharslysum ungra oumlkumanna meeth Aacutesthornoacuteri Ragnarssyni og Kjartani THORNoacuteretharsyni (2004) Umferetharkannanir 1985 ndash 2002 meeth Kjartani THORNoacuteretharsyni (2004) Saacutelfraeligethilegar afleiethingar dauethaslysa og aacutehrif aacute umferetharoumlryggi meeth Eiriacuteki Liacutendal (2006) og Eldri oumlkumenn iacute umferethinni aacute Iacuteslandi meeth Kjartani THORNoacuteretharsyni (2007)

Netfang skyacutersluhoumlfundar ValdimarBriempsychologyluse

Veffoumlng httpwwwpsychologyluse og httpwwwluseforskning (heacuter maacute finna upplyacutesingar um helstu nyacuteleg fraeligethilegu rit houmlfundar sem eru iacute gagnabanka haacuteskoacutelans iacute Lundi - leit samkv houmlfundarnafni)

Efnisyfirlit

Samantekt

Summary

Formaacuteli

Inngangur

Boumlrnin eru aacute aacutebyrgeth okkar allra

Umferethin skapar haeligttu



Orsakir slysa barna iacute umferethinni

Staethan nuacute

Umferetharfraeligethsla

Liacutefsleikni

Umferetharfraeligethsla innan liacutefsleikni

Noregur

Danmoumlrk


Umferetharfraeligethsla iacute oumlethrum loumlndum vesturevroacutepu

Rose 25 skyacuterslan

Uacutettektir aacute umferetharfraeligethslu innan skoacutelakerfis

Iacuteslenskir grunnskoacutelar


Hbsv utan Reykjaviacutekur

Samtals


Koumlnnun Joacutehanns Aacutesmundssonar


Koumlnnun Sigurethar Arnars Sigurethssonar

Fyrri tilloumlgur um umferetharfraeligethslu aacute Iacuteslandi


Norraelignar uacutettektir

Uacutettekt aacute vegum Evroacutepusambandsins - Rose 25 skyacuterslan


Staetha umferetharfraeligethslu

Umhverfi og fraeligethsla barna iacute umferethinni aacute Iacuteslandi Hvers er thornoumlrf

Markmieth umferetharfraeligethslu

Skipulag umferetharfraeligethslu

Stofnanir



Hlutlaeliggt mat aacute aacuterangri umferetharfraeligethslu

Naacutemsefni

Fyrri tilloumlgur um umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum aacute Iacuteslandi

Tilloumlgur starfshoacuteps Umferetharraacuteeths

Tilloumlgur starfshoacuteps samgoumlnguraacuteethuneytisins

Tilloumlgur Guethmundar THORNorsteinssonar

Meeth loumlgum skal land byggja

Tilloumlgur

Tilvitnanir

THORNakkir

Um houmlfund

Efnisyfirlit Samantekt 3

Summary 5

Formaacuteli 7

Inngangur 9

Umferetharfraeligethsla 18

Umferetharfraeligethsla innan iacuteslenska skoacutelakerfisins 19

Umferetharfraeligethsla innan skoacutelakerfis aacute hinum Norethurloumlndunum fjoacuterum 26

Umferetharfraeligethsla iacute oumlethrum loumlndum vesturevroacutepu 36

Uacutettektir aacute umferetharfraeligethslu innan skoacutelakerfis 37

Iacuteslenskir grunnskoacutelar 37

Uacutettektir aacute umferetharfraeligethslu iacute iacuteslenskum grunnskoacutelum 39

Staetha umferetharfraeligethslu aacute yacutemsum stigum grunnskoacutelans 45

Fyrri tilloumlgur um umferetharfraeligethslu aacute Iacuteslandi 48

Uacutettektir aacute umferetharfraeligethslu iacute erlendum grunnskoacutelum 50

Aacuterangur umferetharfraeligethslu 58

Aacuterangur umferetharfraeligethslu innan grunnskoacutelans 58

Aacuterangur oumlkunaacutems iacute skoacutelum 60

Umraeligetha 64

Staetha umferetharfraeligethslu 64

Markmieth umferetharfraeligethslu 66

Skipulag umferetharfraeligethslu 66

Aethferethir vieth umferetharfraeligethslu 69

Hlutlaeliggt mat aacute aacuterangri umferetharfraeligethslu 71

Naacutemsefni 72

Fyrri tilloumlgur um umferetharfraeligethslu iacute skoacutelum aacute Iacuteslandi 73Niethurstoumlethur 80

Meeth loumlgum skal land byggja 81

Tilloumlgur 81Tilvitnanir 86THORNakkir 93Um houmlfund 94

Year1970 1980 1990 1996 1998 2002 2005

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006

DrengurStuacutelka

atiacutersaquon

-5 0 5 10 15 20

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Kunnaacutetta

Oumlryggi iacute

Atferli

Denmark

Further education

Child care

Gymnasium

High school

Middle school

Lower school

Zero class

Playschool

Nursery

Svar 1

Svar 2

Finnland

Noregur

fordypning

Danmoumlrk

Aethrir tenglar

Alls 1 b 2 b 3 b 4 b 5 b 6 b 7 b 8 b 9 b 10 b

100 150 2 11 14 150 200 5 12 17 200 250 3 6 9 250 300 9 3 12 300 350 6 4 10 350 400 5 5 10 400 450 10 5 15 450 500 5 4 9 500 550 8 0 8 550 600 7 1 8 600 650 1 1 2 650 700 1 1 2 700 750 2 1 3 750 800 1 0 1

Samtals 74 116 195

Umferrsaquo arstofa

Grundaskoacuteli

Skoacutelar

Loumlgregla

Stofnanir

Jafningjar

Loumlgregla

Goacuteeth hugmynd

Danmoumlrk

wwwrfsfdk einkum

httpwwwrfsfdk1f000c

Finnland

Rose 25

Efnisyfirlit

Samantekt

Summary

Formaacuteli

Inngangur






Staethan nuacute


Liacutefsleikni


Noregur

Danmoumlrk








Samtals














Stofnanir




Naacutemsefni






Tilloumlgur

Tilvitnanir

THORNakkir

Um houmlfund

Year1970 1980 1990 1996 1998 2002 2005

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006

DrengurStuacutelka

atiacutersaquon

-5 0 5 10 15 20

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Kunnaacutetta

Oumlryggi iacute

Atferli

Denmark

Further education

Child care

Gymnasium

High school

Middle school

Lower school

Zero class

Playschool

Nursery

Svar 1

Svar 2

Finnland

Noregur

fordypning

Danmoumlrk

Aethrir tenglar

Alls 1 b 2 b 3 b 4 b 5 b 6 b 7 b 8 b 9 b 10 b

100 150 2 11 14 150 200 5 12 17 200 250 3 6 9 250 300 9 3 12 300 350 6 4 10 350 400 5 5 10 400 450 10 5 15 450 500 5 4 9 500 550 8 0 8 550 600 7 1 8 600 650 1 1 2 650 700 1 1 2 700 750 2 1 3 750 800 1 0 1

Samtals 74 116 195

Umferrsaquo arstofa

Grundaskoacuteli

Skoacutelar

Loumlgregla

Stofnanir

Jafningjar

Loumlgregla

Goacuteeth hugmynd

Danmoumlrk

wwwrfsfdk einkum

httpwwwrfsfdk1f000c

Finnland

Rose 25

Efnisyfirlit

Samantekt

Summary

Formaacuteli

Inngangur






Staethan nuacute


Liacutefsleikni


Noregur

Danmoumlrk








Samtals














Stofnanir




Naacutemsefni






Tilloumlgur

Tilvitnanir

THORNakkir

Um houmlfund

Year1970 1980 1990 1996 1998 2002 2005

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006

DrengurStuacutelka

atiacutersaquon

-5 0 5 10 15 20

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Kunnaacutetta

Oumlryggi iacute

Atferli

Denmark

Further education

Child care

Gymnasium

High school

Middle school

Lower school

Zero class

Playschool

Nursery

Svar 1

Svar 2

Finnland

Noregur

fordypning

Danmoumlrk

Aethrir tenglar

Alls 1 b 2 b 3 b 4 b 5 b 6 b 7 b 8 b 9 b 10 b

100 150 2 11 14 150 200 5 12 17 200 250 3 6 9 250 300 9 3 12 300 350 6 4 10 350 400 5 5 10 400 450 10 5 15 450 500 5 4 9 500 550 8 0 8 550 600 7 1 8 600 650 1 1 2 650 700 1 1 2 700 750 2 1 3 750 800 1 0 1

Samtals 74 116 195

Umferrsaquo arstofa

Grundaskoacuteli

Skoacutelar

Loumlgregla

Stofnanir

Jafningjar

Loumlgregla

Goacuteeth hugmynd

Danmoumlrk

wwwrfsfdk einkum

httpwwwrfsfdk1f000c

Finnland

Rose 25

Efnisyfirlit

Samantekt

Summary

Formaacuteli

Inngangur






Staethan nuacute


Liacutefsleikni


Noregur

Danmoumlrk








Samtals














Stofnanir




Naacutemsefni






Tilloumlgur

Tilvitnanir

THORNakkir

Um houmlfund

Year1970 1980 1990 1996 1998 2002 2005

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006

DrengurStuacutelka

atiacutersaquon

-5 0 5 10 15 20

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Kunnaacutetta

Oumlryggi iacute

Atferli

Denmark

Further education

Child care

Gymnasium

High school

Middle school

Lower school

Zero class

Playschool

Nursery

Svar 1

Svar 2

Finnland

Noregur

fordypning

Danmoumlrk

Aethrir tenglar

Alls 1 b 2 b 3 b 4 b 5 b 6 b 7 b 8 b 9 b 10 b

100 150 2 11 14 150 200 5 12 17 200 250 3 6 9 250 300 9 3 12 300 350 6 4 10 350 400 5 5 10 400 450 10 5 15 450 500 5 4 9 500 550 8 0 8 550 600 7 1 8 600 650 1 1 2 650 700 1 1 2 700 750 2 1 3 750 800 1 0 1

Samtals 74 116 195

Umferrsaquo arstofa

Grundaskoacuteli

Skoacutelar

Loumlgregla

Stofnanir

Jafningjar

Loumlgregla

Goacuteeth hugmynd

Danmoumlrk

wwwrfsfdk einkum

httpwwwrfsfdk1f000c

Finnland

Rose 25

Efnisyfirlit

Samantekt

Summary

Formaacuteli

Inngangur






Staethan nuacute


Liacutefsleikni


Noregur

Danmoumlrk








Samtals














Stofnanir




Naacutemsefni






Tilloumlgur

Tilvitnanir

THORNakkir

Um houmlfund

Year1970 1980 1990 1996 1998 2002 2005

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006

DrengurStuacutelka

atiacutersaquon

-5 0 5 10 15 20

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Kunnaacutetta

Oumlryggi iacute

Atferli

Denmark

Further education

Child care

Gymnasium

High school

Middle school

Lower school

Zero class

Playschool

Nursery

Svar 1

Svar 2

Finnland

Noregur

fordypning

Danmoumlrk

Aethrir tenglar

Alls 1 b 2 b 3 b 4 b 5 b 6 b 7 b 8 b 9 b 10 b

100 150 2 11 14 150 200 5 12 17 200 250 3 6 9 250 300 9 3 12 300 350 6 4 10 350 400 5 5 10 400 450 10 5 15 450 500 5 4 9 500 550 8 0 8 550 600 7 1 8 600 650 1 1 2 650 700 1 1 2 700 750 2 1 3 750 800 1 0 1

Samtals 74 116 195

Umferrsaquo arstofa

Grundaskoacuteli

Skoacutelar

Loumlgregla

Stofnanir

Jafningjar

Loumlgregla

Goacuteeth hugmynd

Danmoumlrk

wwwrfsfdk einkum

httpwwwrfsfdk1f000c

Finnland

Rose 25

Efnisyfirlit

Samantekt

Summary

Formaacuteli

Inngangur






Staethan nuacute


Liacutefsleikni


Noregur

Danmoumlrk








Samtals














Stofnanir




Naacutemsefni






Tilloumlgur

Tilvitnanir

THORNakkir

Um houmlfund

Documents

Á undanförnum árum hefur fjöldi bíla, notkunartíðni þeirra og ökuhraði aukist mjög á Íslandi. Vissulega hefur líka öryggi bíla og notkun öryggisbúnaðar aukist,