XXXV Fsil

ctimai elmlrd fnn proqramlar

1. mumi hiss

a) Giri

ctimai elmlrin fnn qrupunda yana olaraq tarix, corafiya, mlki thsil, mlki mdafi v thlksizlik fnlri birlmidir. Onlar Grcstann mumi Thsil sistemind ksim yerini tutur. Onlar mlumatlandrlm, aktiv v msuliyyt hissin malik vtndalarn yetidirilmsin kmk edir, agird doma mkan haqqnda mlumat verir, onun vtnprvr v humanist xsiyyt kimi formalamasn rtlndirir. Bununla yana, qeyd edilmi fnlrin tdrisi agird n vtnda kompetensiyalarnn ilnib hazrlanmas v cmiyytd vtndalq mdniyytinin qazanlmas n mhm hmiyyt malikdir. mumi thsilin hr pillsind (ibtidai, baza v orta mktb) bu fnlr koordinasiyaladrlm, agirdin ya xsusiyytlri v imkanlar nzr alnmaqla tdris edilir. Drs prosesi irsi v ardcllq prinsipi sasnda qurulub.

b) ctimai elmlrin tdrisinin mqsd v vziflri

ctimai elmlrin tdrisinin mqsdlri:

Tarix, corafiya, hquq, iqtisadiyyat, siyast v digr ictimai elmlrin sasnda agird biliyin verilmsi.

Dnyann vahid kild drk olunmasna yardm etmk v ba vern proseslrd Grcstann yerinin myynldirilmsi.

agirdin vtnprvr v msuliyytli vtnda kimi formalamasna yardm etmk.

Onun azad xsiyyt kimi v cmiyytin tamhquqlu zv kimi formalamasna kmk etmk.

agird humanist dnyagrnn formalamasna yardm gstrmk.

Onlarda mhkm irad yaratmaq, znn v yanndaknn mxtlif fvqlad vziyytlrd hyatlarn xilas etmk, fvqlad vziyytlrd shvsiz v thlksiz hrkt etmk bacarn formaladrmaq.

Bilik

ctimai elmlr biliyin qazanlmasna rait yaradr ki, bu da gncin azad xsiyyt v msuliyytli vtnda kimi formalamas n vacibdir. Mxtlif ictimai elmlrin yrnilmsi agird dnya kontekstind z lksinin hkumt, mdni, iqtisadi v siyasi maraqlarn analiz etmk n yardm edir. Eyni zamanda, agird grk hans tbii mhitd yaadn, insann bu v ya digr faliyytinin mhit hans ziyan vurduunu, tbii mhiti nec mhafiz etmk v qorumaq lazm olduunu bilmlidir. Mhz, ictimai elmlrin yrnilmsi il yeniyetmnin xsi ailvi ictimai hyatda mstqil qrarlarn qbul edilmsi, hyata keirilmsi haqqnda biliyi inkiaf edir. Bugnk dinamik etnik v mdni chtdn rngarng dnyada cmiyytin funksiya gstrmsi n qarlql idrak mhm hmiyyt ksb edir. agird mhz ictimai elmlri yrnrkn insan haqlarnn mdafisi v xsiyyt hrmt, xsi v baqasnn mitinin qorunub saxlanmas haqqnda bilik ld edir.

agird yana uyun olaraq biliyin addim-addm qazanlmas yolu il siyasi sistem qanunun n olduunu, hans siyasi sistemlrin mvcud olduunu bilmlidir. znn demokratik cmiyyt v qanunun aliliyi qarsnda msuliyyt v hquqlarn bilmli; Grcstanda insan haqlarnn mdafisinin beynlxalq dairlri, insan haqlarnn mdafisinin mexanizm v vasitlrini tanmaldr v sair.

agird zn z ailsinin, cmiyytin, mktb icmasnn v sinfin, qonu icmann, referent qrupun (bu v ya digr etnik, dini azln, yaxud imtiyazl xalqn v s.), grc cmiyytinin zv kimi drk etmli; z lksinin cmiyytinin v referent icmasnn mdniyytini tanmal; Grcstanda v ya dnyada yaayan baqa cmiyytlrin mdniyytlrini tanmal; qay xlaqnn n olduunu v n n dyrli olduunu analiz etmlidir v s.

agird addm-addm, pilllrl z lksinin iqtisadi vziyytinin sas aspektlri il tan olmaldr: maln, xidmtin, myin v ii bazarnn, minimal mk haqqnn, alclq qabiliyytini v s; imkan daxilind, sahibkarn hquq v vziflri, msuliyyt v etik istifadnin hmiyyti v prinsiplri ffaflnn hmiyyti barsind mlumat olmaldr v s.

agird addm-addm, pill-pill dayanql inkiaf, traf mhitin mdafisi, salam hyat trzi, hyat v salamlq n thlkli vziyytlrin qiymtlndirilmsi, fvqlad durumlarda hrkt, frdi v kollektiv mdafinin imkanlarndan istifad, hkim atdrlanadk zrrkmi ilkin tibbi yardmn gstrilmsi kimi sahlrd biliy malik olmal; z lksinin, regionunun Avropa v dnyada ba vern proseslrl laqsini hiss etmli; btn bu prosesin qarlql laqsini drk etmli; briyytin, dnyann vahid bir cmiyyti kimi qarsnda dayanan siyasi, iqtisadi, traf-mhit v sosial sbblri drk etmlidir.

Bu prosesd o da nzrd tutulur ki, agirdin informasiya ld etmkl paralel spesifik v mumi bacarq-qabiliyytlri inkiaf edir, yksk qli dyrlri formalar.

Konkret tematika/msllr/konsepsiyalar hr bir sinif v fnn proqramlarnn mzmununda aqlanr. Qeyd edilmi biliyin ld edilmsi fnnin spesifikas v ardclln, elc d agirdlrin ya imkanlarn nzr alr.

Bacarq-qabiliyytlr

Doma lknin v dnyann tarixi-corafi hadislrinin yrnilmsi prosesind agirdin aadak qabiliyytlri inkiaf etmlidir:

Mkanda oriyentasiya

nformasiyann axtarlmas v tkili

Kommunikasiya

yrnmk qabiliyyti

Tdqiqat

Yaradclq qabiliyyti

Faktlarn v hadislrin, tarixin interpretasiyas

yaniliklrin istifadsi v yaradlmas

Corafi hadislrin proseslrin v qanunauyunluqlarn yaylmasnn myynldirilmsi

mkdalq

Vtndalq mvqeyinin ilnib hazrlanmas, tnqidi v mdafisi

Tolerantlq

Frdi v ictimai problemlrin analizi v mxtlif msllr arasnda laqlrin myynldirilmsi

Frdi v ictimai problemlrin hlli

ctimai vziyytlrin v proseslrin modelldirilmsi

Hyat v salamlq n thlkli vziyytlrinin qiymtlndirilmsi

Fvqlad vziyytlrd faliyyt

Vziflr

agirdlrd yksk mnvi dyrlr saslanm vziflr formalamaldr:

nsan hyatna, mnliyin v hquqlarna hrmt etmk

rik olmaq v qay gstrmk

Vtn sevgisi

Prinsipiallq v vtndalq cati

Vicdanllq v mksevrlilik

Tarazlq

Tolerantlq

Pekarlq

Doruluq v qanuna hrmt

Thlksiz hyat trzi srmk

Insan hyatna qsd etmmk v onun salamlna qay gstrmk

Dvlt v onun qhrmanlarna hrmt etmk

q) ctimai elmlrin mxtlif pilllrd tdrisi

btidai pill

Mktbin ibtidai pillsind elmlrin mstqil tdrisi V sinifdn balanr. agirdlr 2 il rzind Bizim Grcstan kursunu yrncklr. Bu fnn n tvsiy olunmu tdris yk hr il 3 hftlik saatla myynldirilib.

Bizim Grcstan 2 illik tdris kursu agird z lksini hr trfli grmsin, ona qar mhbbtin drinlmsin yardm edir.

Bu yada agirdlr drk etmlidirlr ki, onlar cmiyytin baqa zvlri kimi bu cmiyytin vtndalardrlar. Onlar anlamaldrlar ki ,Grcstan vtndalarn mumi mhit, kemi ,indiki zaman v glck birldirilir v bugnk Grcstan bir dvlt kimi onlarn birliyin saslanr.

Kurs rivsind V sinifdn uaq: tarixi msllrin yrnilmsin, corafi saslara v mhm metodlara yiylnmy -mxtlif tarixi corafi mlumatlarn tsvirinin qrafiki vasitlrindn (xrit, qlobus, cdvl, diaqram, qrafika, foto, sxematik rsm v s.) istifady balayr, vtnda cmiyyti n xarakterik olan prinsiplrl tan olur.

Tdris kursunun mrkzind insan, bilavasit onun trafnda mvcud alm dayanr. Balanc pillnin bu mrhlsind agird z lksi, onun blglri ,yerlri il tan olur ki, bunlarla da kemid ba vermi mxtlif maraql hadislr ,xsiyytlr v mdniyyt abidlri laqlidirlr. Bu, agirdin kemiin qar maran artracaq v gnclrd frqli praknd mlumatlarn btv kild drki-analizini asanladracaq. Ya xsusiyytlrin saslanaraq mxtlif vacib anlaylarn myynldirilmsin balanr ki, bu da nvbti pilld agirdin yaddanda onun Vtni anlay kimi aydn kild btvlck. Yuxarda sadalananlarn hr biri diyarnaslq prinsipindn istifad edilmkl tdris edilir.

Diyarnaslq prinsipi sasnda Vtnin tarixi v corafiyasnn yrnilmsi il uaqlar yrncklr ki, Grcstann sas znmxsusluqlarndan biri onun tbii, etnik, dini v mdni rngarngliyidir.

V-VI siniflrd agirdlr Grcstan tarixinin hmiyytli msllri il tan olacaqlar. Mllimin kmyi il uaqlar mxtlif sosial, iqtisadi, siyasi, mdni trflrdn Grcstann kemii v masir dvrn laqlndirmyi bacarmaldrlar. nformasiya ld etmk n onlara mxtlif nv mnblr gstrmliyik ki, bu da bu ya n mvafiq drin mlahiz v giri imkanlarn verck. Nticd agirdlr onu da akar edcklr ki, kemii mxtlif perspektivlrdn gr v drk ed bilrlr.

agird znn yaay mkann, Grcstann diqqtlayiq yerlrini, onun rngarng mdniyytini, tbii raitini, tbii resurslarn v iqtisadiyyatn yaylm sahlrini tanmaldr.

agirdlr kemiin bu gn v traf mhitin insanlarn qrarlarna hans tsir gstrdiyini, insanlarn vvl nec yaadqlar, nec qrar qbul etdiklri, mkl nec mul olduqlar v mharib etdiklri, hans mit znmxsusluqlarnn xarakterik olmas v s. il tan olurlar. Bu informasiyaya malik olmaqla birlikd gnclrd zaman duymaq hissi inkiaf edir. Onlar tdricn mhm tarixi v ya corafi hadislri xronoloji rivy sala bilrlr.

Onlar insanlarn tcrbsinin rngarngliyini aq-akar grcklr. agirdlr artq bildiklrini v yaxud yenic bir xsiyyt, vtnda, elc d cmiyytin zv kimi zlri haqqnda yrndiklrini analiz edirlr.

agirdlr xalqn v dvltin n olduunu, dvltin zaman v mkanda nec qurulmas, onun gnclrin trafndak mhitd , onlarn gndlik hyatlarnda nec tqdim olunmas bard mlahiz yrtmlidirlr. agirdlr aada verilmi sas termin v anlaylar yrnmlidirlr:

1. Tarix fnn v mqsdi, mnblr, interpretasiyas, daimilik v dyiknlik;

2. Corafiya xrit, razi, srhdlr, inzibati blg, diyar, region, tbii mhit, relyef, hidroqrafiya, iqlim, flora, fauna, tbii resurslar, hali, mntqlr, iqtisadiyyat sahlri, insan v tbit arasnda laq, traf-mhitin mdafisi;

3. Zaman1-xronologiya, kemi, bu gn, glck, tqvim, zaman vahidlri, vvl/erkn, tarixi dvr/mrhl;

4. Mkan tbii mhit, yer, razi, tbii v antropogen landaft yaay mntqlrinin tiplri v funksiyalar;

5. qtisadiyyat knd v hr tsrrfat, ticart, pul mnasibtlri v kommunikasiya; yollar, nqliyyat; quru, ay, dniz, hava; mobil telefon, pot, elektron pot;

6. Elm thsil, kf, ixtira, ixtisas, mahid, tcrb, saslandrmaq, elmi fikrin inkiaf etdirilmsi;

7. Mdniyyt memarlq, xttatlq, geyim, qida, gigiyena, nn, adt-nn, folklor, elm;

8. Din mrasim, mif, Allaha ibadt, iman;

9. Xalq xsiyyt, ail, cdadlar, cmiyyt/zmrlr v onun zvlri, davran normalar, qaydalar, hali doum/lm, tbii artm, oxluq/azlq, cins-ya strukturu;

10. Dvlt vtnda, idarilik v onun formalar, siyast, qanun, thlksizlik, mnaqi v mkdalq, asayi, hquq, rmzilik;

Bizim Grcstan standart il myyn olunmu nticlr nail olmaq n ictimai elmlr mllimi tdrisin rngarng yanamalarna malik olmaldr ki, fnni yrnn zaman agirdlr effektiv kild sas anlaylar qavrasn, qabiliyyt-vrdilri inkiaf etdirsin v baza pillsi n daha hazrlql olsunlar.

______________________________

1 Zaman kalas VI sinifd daxil olur. V sinifd tarixi hadislrin zaman mxsusluu n hadislrin bugnk gndn uzaqladrlmasndan istifad edirik.

sas yanamalar

Anlaylarn yrnilmsi

ctimai elmlrin baza v orta pilllrind tdris yalnz agirdin mvafiq hazrlq raitind mmkndr. Mrkkb sosial, mdni v siyasi hadislrin yrnilmsi v analizi agirdlrin baza anlaylarn bilmdn qeyri-mmkndr.

ctimai elmlrin sas anlaylar btn kurs rzind dnlm kild, hr trfli ilnib hazrlanmaldr. Bu anlaylara real hyatda, xsi tcrb v mhitl laqli kild nail olunmas uurlu hesab edilir. Onlarn hr trfli ilnib hazrlanmas agirdlr trfindn Grcstann kemiinin mxtlif nmunlri il tanlq, sonra onlarn analizi sasnda v onlar arasnda mxtlif killi laqlrin qurulmas il mmkn olacaq. Drin yrnm nticsind agirdlr yrndiklrini mxtlif kontekstlr uyunladra bilrlr.

Balanc pillnin bu mrhlsind uaqlar sad corafi tcrblrin aparlmasn yrnirlr. Mvafiq olaraq taprqlar planladrarkn nvbti chtlr nzr alnmaldr:

Mnblrl v yaxud yani vsaitlrl i informasiyann axtarlmas/ilnilmsi/trlmsinin mxtlif vasitlrindn istifad etmk.

Drsin keirilmsi n mllim rngarng mnblr v yani vsaitlrdn istifad etmlidir. Bunlar drslikd mvcud mxtlif nv mnblr, mllim trfindn mvzuya uyun hazrlanm, agird trfindn dzldilmi v toplanm material, sndli v ya bdii film; ail albomlar, sndlr, yazma, khn yalar (ms., mk alti, yaxud khn telefon aparat) ola bilr. Mnblr v yaniliklrl i hm sinif otanda, hm d sinifdn knarda, msln, muzeyd, mktb hytind ba verir.

Yuxarda ks olunmu sas informasiya mnblri el seilmlidir ki, agirdlrd yava-yava oxumann baza qabiliyytlri (mzmunun xarlmas, paralellrin aparlmas v nticnin xarlmas n sas msllrin myynldirilmsi ) inkiaf etsin. Uaqlar myyn etmlidirlr ki, hm mtni, hm fotokili, elc d yan oxumaq olar. Bu hr bir informasiyann axtarlmasn nzrd tutur.

Nvbti mrhld agirdlr ld etdiklri informasiyann mqayis/tsnifatlandrlmas zrind ilyirlr. Ms.:

Cdvlin v yaxud da vrqin vasitsil apn, kompterin v ya baqa masir elektron kommunikasiya vasitlrinin ixtirasnn nticlrini qrupladrr;

Xritnin kmkliyi il cdvld Grcstann blglrin sasn hrlri qrupladrr;

Dvlt idariliyinin mxtlif formalarn bir-biri il mqayis edir v onun fikrinc znn qbul etdiyini seir;

Mxtlif yaay mntqlrinin funksiya gstrmsi n vacib rtlri sadalayr; onun hmiyyti barsind mlahiz yrdr.

Bu yada agirdlrd grk informasiyan vizual formada (qrafik, cdvl, rsm) tsvir etmk qabiliyytinin sas qoyulsun. agirdlrin itirak il yaradlm yani vsaitlrdn istifad agirdlrin motivasiyasn tdris resursuna evirir.

Simulyasiya

Yuxarda sadalanan baza anlaylarnn yax qavranlmas n agirdlr n situasiya v ya prosesin simulyasiya texnikasndan istifad etmk yetrinc maraql v mhsuldar olar.

Mllimin kmyi il sinif yoldalar il birlikd agird mhur dvlt xadimi haqqnda tamaa qoyurlar; tamaada amlq mesind ksilmi mad verilmi tarixi faktlar barsind (ms., Balaca Kaxi) mlahiz yrdr.

Konkret resursun qeyri-rasional istifadsinin simulyasiya oyunlarnda itirak edir (ms., yeni il yolkalar v s. il alver).

Bu cr aktivliklr uaqlara problemlrin/anlaylarn dekonstruksiyasna v nvbti vahid, analiz edilmi qavramaya yardm edck. Simulyasiya oyunlarnn digr nv d rollu oyunlardr. Rollu oyunlar zaman agirdlr mxtlif situasiyalar oynayrlar ki, burada da mxtlif maraqlanan trflr v ya xslr perspektivdn hadisni, prosesi v ya anlay tsvir edirlr.

Mlahiz/analiz bu mrhl n planladrlm almalar v aktivliklr az-ox artq qavranlm informasiyaya saslanmaldr, ms.:

darilikd itirak edn tarixi xslr trfindn keirilmi dvlt tdbirlrini sadalayr v xarakteriz edir. Onlarn nticlrini myynldirir;

Zaman kalas zrind onun fikrinc, qdim dvrdn bu gndk n mhm drd (v ya be) grc siyasi xadiminin qeyd edir v onlar xarakteriz edir;

Mhariblri (znmdafi, ial) v onlarn nticlrini xarakteriz edir;

Hlledici dylr, mhur padahlar v baqa tannm tarixi xsiyytlrin faliyyti haqqnda mlahiz yrdr.

fqt v mnimsm

Kemiin simulyativ rekonstruksiyas il birlikd gndlik mitin, adt-nnlrin tsviri zaman agirdlr kemid yaam insanlarn motivasiyalarn, arzularn, xyallarn ninki analiz , hminin hiss etmk imkann verck mnimsm tlimlrinin daxil edilmsi daha ox ylncli v mhsuldardr. Bu tlimlr onlarn gz il dnyan grmy, baqa dvrn insanlarnn hyatn yaamaa rait yaradr.

agirdlrin mvafiq tkilatlandrlmas sosial v kommunikasiya qabiliyyt-bacarqlarn oxtrfli inkiafnn vacib elementidir.

ctimai elmlr mllimlri sinfi tkil edrkn, msln, qrup klind ilyrkn agirdlr qoyulmu mslni birg hll etmk imkann yaratmal, mxtlif rollarda x etmlidirlr: istniln agird nmaynd v ya lider olmaq imkan verilmlidir. gr agird yax tqdimatdrsa, bu o demk deyil ki, o, hmi qrupda keiriln ilri tqdim etsin.

nsan v cmiyyt

nsan v cmiyyt istiqamtin nticlrin nail olmaq n onlarn agirdin xsi tcrbsin saslanaraq mzakir edilmsi hmiyytlidir. Ailsinin v ya doma blgnin nmunlrini mzakir etmkl. Mllim drs prosesini el aparmaldr ki, agirdlrd insan lyaqtin, azadlq v tarazlna hrmt inkiaf etsin. Bu, dyrlr saslanaraq agirdlrd etik v msuliyytli davrann formalamasna yardm etmlidir. Dyrlr insann, vtndan hquq-vziflrini yrnmk yolu il formalar ki, bu da lkmizin mdni irsin, nnlrin syknir. Mllim vtndalq dyrlrinin formaladrlmas il onlarda Vtn sevgisini d inkiaf etdirmlidir. O, el bir mnblrdn istifad etmlidir ki, agirdlr aktual msllr zrind dnsnlr v onlarda msbt mnasibtlr kk salsn.

Sinifdnknar i informasiyann mxtlif vasitlrl axtarb tapma qabiliyytinin inkiafna istiqamtlnib.

Bu ya qrupu il fnnin spesifikasndan lav, sinifdnknar ilr d planladrlmaldr. Bu, asanlqla hyata keiril bilr, nki agirdlrin sx sosial v tbii mhitin (ailsin, mhllsin, ksin, mktbin, icmasna) toxunur. Mktbdn knarda agirdlr mahid aparmaq (ms., nqliyyatn hrktini, memarl) , msahib klind lazmi informasiyan axtarb tapmaq, soyad genealogiyas, v ya k, hrlr haqqnda v s. lokal tarixlri toplamaq v s. marrutun v yaxud sxemin qurulmas n llr aparmaq, rsmlr kmk tapr verilmlidir. Bu cr aktivliklr fnnin yrnilmsini daha ylncli, biliyin ld edilmsini is daha effektiv edir.

Sadalanm metodik yanamalar ninki zbr, elc d yazl kild hyata keiril bilr.

Baza pillsi

Baza pillsind tarixin, corafiya v vtndalq thsilinin tdrisi agird insan tcrbsinin rngarngliyini gstrmlidir. Briyytin inkiaf fonunda z lksinin nailiyytlrini, hmiyytini. agirdlr hm Grcstann, elc d dnyann tbii, siyasi, sosial, iqtisadi, mdni, dini v etnik rngarngliklri trlmlidir. agird bu informasiyaya saslanaraq kemi v masir dvrn hmiyytli tarixi v ya corafi hadislrini, proseslrini analiz etmyi v mxtlif cmiyytlrin inkiafnn oxar-frqliliklrin grmyi bacarmaldr.

Tarix

Bu pilld agirdd tarixi dnc qabiliyyti formalamaldr: mmkn qdr tarixi hadislrin sbblrini izah etmyi v onun nticlrini analiz etmyi bacarmaldr; tarixi proses mxtlif chtdn (siyasi, sosial, iqtisadi, mdni, dini) baxmaq; tarixi hadisy v xsiyyt frqli interpretasiyann mvcudluu sbblrini myynldirmk, frqli izah-aydnladrmalar mqayis etmk v qiymtlndirmk. Tarixi mnblri axtarmaq, tarixi material (tarixi yazl mnblr, arxeoloji v ya etnoqrafik material, tarixi mvzuda yaradlm bdii srlr, foto-killr v s.) mqayis etmk v thlil; tarixi mvzunu yazmaq, tarixi mvzuda keiriln debatlarda itirak etmk.

Corafiya

Baza pillsinin sonunadk agird mumi corafiya anlaylarn bilmli; lokal, regional v qlobal sviyylrd cryan edn tbii, sosial-iqtisadi v siyasi proseslrin mkan aspektlrini baa dmli; razi blgs prinsiplrini drk etmli; halinin, snaye v qeyri-snaye sahlrinin mkan zr blnmlrini baa dmlidir. O, hminin Grcstann (tbii raitlrinin, resurslarnn, mskunlamalarnn, iqtisadi sahlrinin, sosial sahnin, iqtisadi raitin, regional vahidlri) v baqa lknin corafi xsusiyytlrini mqayis etmyi v bunun sasnda oxarlq-frqlrin v laqlrin myynldirilmsini bacarmaldr; xritdn v baqa corafi vasitlrdn ald informasiyan genilndirmyi v thlil etmyi bacarmaldr; sad tematik xritlri trtib etmyi; corafi mvzunu yazma; corafi problemlrl laqdar debatlarda itirak etmyi, btn yuxarda sadalananar yrnmk agird iqtisadi mdniyytin formaladrlmasnda kmk gstrmlidir.

Mlki thsil

Humanitar dyrlr saslanan mlki thsil agird cmiyyt v dvlt qarsnda z hquq-vziflrini hyata keirmkd v insan hquqlarnn, idariliyin v iqtisadiyyatn inkiaf

_____________________

Arzuolunandr ki, tarixi v ya corafi materialn ldedilmsi v ilnilmsi zaman agird informasiya texnologilarndan (internet v ya CD-Rom vasitlrindn informasiyann axtarlmasnda, kompter proqramlarnn kmyi il materialn ilnilmsind v elektron pot vasitsi il informasiyann mbadilsind) istifad etsin.

Bu pilld agird onun keirdiyi tdqiqat sasnda dlilldirilmi mvzunu yazma yrtmliyik ki, bu da aadaklardan ibartdir: girid mvzunun sas probleminin qsa rhi v bu problemlr znn xsi mvqeyini ks etdirmk; sas hissd z mvqeyini tsdiq etmk n dlillr v misallar gtirmk; nticd is - mvzunun sas hisssind deyilmi dlillri v mlahizlri yekunladrmaq.

etdirilmsi haqqnda ld etdiyi nzri biliyi gndlik hyatla uyunladrmaqda kmk gstrmlidir. Fnni yrnrkn onda hmiyytli vtndalq qabiliyyt-vrdilri inkiaf etdirilmlidir: z mvqeyini formaladrmaq v mdafi etmk; z hrktini tnqidi qiymtlndirmk; frqli fikr, milli, dini v mdniyyt malik insanlara hrmt etmk; ictimai faydal ilrd itirak etmk v qanuna hrmt etmk.

Mlki thsil agird identik inkiafda, zn drk etmd kmk gstrmlidir. Onun tdrisi nticsind yeniyetm znn v ya baqalarnn mxtlif kontekstd zvlyn drk etmyi v xsiyyt kimi anlama bacarmaldr; o, azadl hm hquq v ya eyni zamanda msuliyyt kimi qavramal v cmiyyti d mxtlif maraqlara, dyrlr, tlbatlara malik subyektlrin qarlql laqli kompleks vahid kimi drk etmlidir. n balcas is, mlki thsilin kmyi il agird znn glck maarif v ya mk yolunu myynldirmlidir.

Mlki thsilin kmyi il agird traf mhitinin mhafizsinin zruriliyini baa dck v onun cmiyytin sabit inkiaf il laqsini baa dck; sabit inkiafn masir dnyann xilas edilmsi n n drcd hmiyytli olduunu akar edckdir; agird el bir traf mhitin yaradlmasnda fal itirak etmyi yrnmlidir ki, orada xomramllq, insan lyaqtin hrmt etmk, qarlql yardm, fikir mbadilsi hyat qaydasna evrilmidir.

Mlki thsilin tdrisi prosesind agird: Grcstan bir dvlt kimi drk etmli; zn onun vtnda kimi tanmal; mlki, siyasi, iqtisadi, mdni hyatda itirak etmk forma v vasitlrini yrnmli; dvltin hquqi bazasnn hmiyyti kimi demokratiyan, konstitusiyan, Milli v beynlxalq qanunvericiliyi baa dmli; znn v baqasnn hquqlar v vziflri arasnda mvcud olan laqni drk etmli v znn v baqasnn hquqlarn mdafi etmk n konkret addmlar atma bacarmal; insan/uaqlarn hquqlarnn hmiyytini drk etmli v onlar mdafi etmk n hyata keirilsi konkret hrktlr etmyi bacarmal; insanlarn spesifik qruplamalarnn hquqlarn mdafi etmyin hmiyytini drk etmli v onlar mdafi etmk n konkret addmlar atma bacarmaldr.

Orta pill

Tarix, corafiya v mlki thsilin tdrisi mumi thsilin nc orta pillsind mktbin baza pillsind agird trfindn ld edilmi bilik v bacarqlar, icbari v znn sediyi fnlri daha drindn yrnmy, elmi tdqiqatn mumi spesifikasna yiylnmy saslanr.

Tarix

Grcstan v dnya tarixi biliyi agirdin vtnprvr v siyasi chtc savadl vtnda kimi formalamasnn ilkin rtidir. Tarixi yrnmk agird alamaldr ki, tarix qrlmaz bir prosesdir v masir cmiyyt n n hmiyytli siyasi, sosial v xlaq problemlri hmiyytli drcd srlr v minilliklr boyu ba vermi dyiikliklrl rtlnir. Tarixin tdrisi agirdd hminin problemi hll etmk qabiliyytini inkiaf etdirmlidir.

Bu vziflrin yerin yetirilmsi tlb edir ki, agirdin tarixi dncsi olsun: o, tarixi dvr drk etmyi bacarmaldr (tarixi dvrn tsviri zaman hadislri o dvrd yaam insanlarn gz il gr bilsin; kemid ba vermi hadislrin ninki tkc bugnk baxdan, hm d o dvrn dyrlrinin v grlrinin nzr alnmas il qiymtlndir bilsin); tarixi hadislr arasnda mrkkb sbb-ntic laqlrini myynldir v thlil ed bilsin; tarixi hadislrin sbblrinin v nticlrinin frqli qiymtlndirilmsini mqayis v thlil etsin ; qanunauyunluqlar bard z mlahizsini saslandra bilsin; mstqil tarixi tdqiqat bacarsn (tarixi tdqiqat-axtar mqsdinin myynldirilmsi v planladrlmas; yazl, vizual, dbi mnblrin axtarlmas; tarixi sndlrin thlili; tarixilrin frqli grlrini mqayis etmk; keirilmi tdqiqatn sasnda tarixi mvzunun yazlmas).

Corafiya

Bu pilld agird dnya lklrinin sas xsusiyytlrini, onlarda cryan edn mxtlif proseslri v hadislri yrnckdir; tbiti qorumann v mumiyytl, sabit inkiaf problemlrini, bu msllr mnasibtd alternativ yanamalar, onlarn hllinin mmkn yollarn, qlobal problemlrin corafi xsusiyytlrini mzakir v thlil edck; bilik v tcrb il tchiz olunmu hr bir insann v cmiyytin traf mhitin salamladrlmasna, onun davamllnn qorunub-saxlanmasna nec byk xidmt gstr bilcyini drk edckdir.

Orta pillni baa atdrdqdan sonra agird traf mhitd ba vern hadislri mahid etmk sasnda halinin sas tlbatlarn v problemlrini myynldirmyi bacarmal v problemlrin hlli yollarn tdqiq etmyi v bu bard mlahiz yrtmyi bacarmaldr. Corafi tdqiqat planladrma, tdqiqat keirmyi v onun nticsini hm yazl, hm d ifahi kild tsvir etmyi bacarmaldr; tdqiqat prosesind vizual material (xrit v ya baqa corafi vasitlr) yaratmaldr.

___________________

. Mcburidir ki, tarixi dvr drk etm qabiliyytinin formaladrlmas ibtidai v baza mktbi pillsind balansn.

Bu mqsd nail olmaq n agirdin drslikdn baqa mxtlif tarixi materiala li atmas zruridir.

agird baa dmlidir ki, xsiyytin azad iradsi v seim etmk qabiliyyti vardr. O, drk etmlidir ki, tarix baqa yollada inkiaf ed bilrdi. Bu halda onda bel bir tssrat yaranmamaldr ki, glck vvlcdn myynldirilmidir v xsiyytin hrktinin v onun etdiyi seimin hmiyyti yoxdur.

Mlki thsil

Bu pilld mlki thsil agird siyasi, hquqi v iqtisadi elmlrin saslarna yiylnmk imkan verck; sosial, xlaq, vtnda msuliyytini drk etmk v ictimai hyatda itirak etmk n zruri kompetensiyalarn inkiaf etdirilmsind ona kmk gstrckdir.

Mlki thsilin mcburi v seimli fnlri agird xsi inkiafn, identikliyin el bir yeni amillrinin drk olunmasnda kmk gstrckdir ki, bunlar aadaklardan ibartdir: znn v baqasnn xsi xsusiyytlrinin thlili; znn v baqalarnn lyaqtlrinin v nqsanlarnn thlili; cmiyytd znn yeri v hmiyytinin myynldirilmsi; znn glcyinin planladrlmas; mn-in v bizim-in maraqlarnn nzr alnmas il mstqil qrarlarn qbul olunmas; identikliy nail olman hmiyytli pilllrindn biri kimi penin v onun seilmsi n konkret addmlarn atlmas;rqabt qabiliyytliliyi, mstqillik, qrarlarn qbul olunmas, dyr kimi seim azadl v onun inkiafna qay;

Mlki thsil agird kmk gstrckdir: masir dnyada sabit inkiaf prosesind z rolunu grmkd v mvafiq addmlarn atlmasnda; iqtisadi dncy v onun hmiyytinin drk edilmsind sabit inkiaf kontekstind; intermdni savadllqda v qarlql mnasibtlrd; ictimai thlksizliyin hmiyytind v onda znn rolunun drk edilmsind; ictimai faliyytin hmiyytinin drkind v yerin yetirilmsind; salam hyat qaydasnn hmiyytinin baa dlmsind frdi v ictimai sviyyd. Ona ml etmyin mvafiq addmlarnn atlmasnda; dyrin v sabit inkiafn ls kimi pekarln myynldirilmsind onun hmiyytinin tyinatnda; mkdalq mdniyytinin inkiafnda; iqtisadi, siyasi, sosial mnafelrin, mnaqilrin v onlarn nizama salnmas mexanizmlrinin saslarnn yrnilmsind rolundan.

Orta pilld mlki thsilin tyinat agird aadak kmyi gstrmkdn ibartdir: Grcstan oxmilltli lk kimi drk etmk; zn Grcstann vtnda kimi drk etmk; vtndalqla rtlnn hquqlara, vziflr v msuliyytlr ml etmk/yerin yetirmk n konkret hrktlrin hyata keirilmsind; vtnda cmiyyti n znn v baqasnn hquqlarn qoruman hmiyytinin baa dlmsi v hyata keirilmsi.

c) Fnlrin tdrisinin tkili

btidai pill

I, II, III v IV siniflrd Grcstan tarixinin, corafiyasnn v mlki thsilin elementlri baqa tdris fnlrin (grc dili v dbiyyat, tbitnaslq, estetik v mk trbiysi, riyaziyyat) daxildir. V-VI siniflrd Grcstan tarixi, corafiyas v mlki thsil inteqrativ kild Bizim Grcstan fnnind tdris olunur.

I-IV siniflrd mlki mdafi v thlksizlik msllri tbitnaslq v fiziki tlim/idman (sonradan idman) tdris proqramlarna daxil edilmidir; lakin, IV sinifd bir semestr rzind, cm klind 12 saat xsusi olaraq hrktin thlksizliyi (tdris ilinin ikinci semestri n tvsiy olunur) fnnin ayrlmdr; V-VI siniflrd qeyd olunan msllr tbitnaslq, ictimai elmlri v idman tdris proqramlarna daxil edilmidir.

Baza pillsi

VII sinifdn tarix v corafiyann tdrisi mstqil fnn kimi balanr. Mlki thsilin tdrisi VII-VIII siniflrd tarixl inteqrativ yolla aparlr.

IX sinifd hr fnn tarix, corafiya v mlki thsil ayr-ayrlqda tdris olunur.

VII-IX siniflrd mlki mdafi v thlksizlik fnnin daxil olan mvzular biologiya, fizika, kimya, corafiya, tarix, mlki thsil v idman tdris proqramlarna daxil edilmidir;

VIII sinifd bir semestr rzind btvlkd 12 saat xsusi olaraq Fvqlad raitd thlksizlik fnni n ayrlmdr (tdris ilinin ikinci semestri n tvsiy olunur);

Orta pill

Bu pilld (X-XII) hr sinifd tarix mcburi fnn kimi qalr.

X-XI siniflrd corafiya mcburi fndir, X-XII siniflrd is agirdlrin lav seimli fnlr, ms.: corafi tdqiqat seimi etmk imkan vardr.

Tarix, corafiya v ictimai elmlrinin fnn qrupu X sinifd agird mlki thsilin mcburi kursunu, X-XII siniflrd is - seimli fnlri, ms.: dvlt, vtndalq, sahibkarln saslarn, praktiki hquq v s. tklif edir.

X sinifd mlki mdafi v thlksizliyin myyn msllrinin tdrisi mlki thsil, biologiya v idman tdris proqramlarnda inteqrativdir. XI sinifd fnn daxil olan tematika fizika v kimya tdris proqramlarna inteqrasiya olunmudur. XII sinifd lav kild ayrca fnn Mlki mdafi v thlksizlik tdris olunur. Ona 14 saat ayrlmaldr (tdris ilinin birinci semestrind).

Standartda gstriln indekslr

Standartn nticsinin indeksi vardr. ndeks fnnin, sinfin v nticnin nmrsi bard informasiya verir. Ms.:

c. elm. V-VII. 7.-ictimai elm fnn

V-VI. sinif

7-nticnin nmrsi

ctimai elmlr fnlrinin qsaldlm indekslri:

Tar. - tarix

Co. corafiya

Ml. mlki thsil

Th. mlki mdafi v thlksizlik

) Fnlrin tdrisi istiqamtlrinin tsviri

Milli Tdris Plannda hr bir sinfin v ya pillnin sonunda tdris prosesinin nticlri v agird trfindn onlara nail olunman indikatorlar myynldirilmidir. Nticlr istiqamtlr sasn qrupladrlmdr. Hr bir istiqamt fnnin tdrisinin sas tyinatn ks etdirir v bir v ya bir ne komponent sahsin saslanr. Tarixin X v corafiyann XII siniflrinin standart istiqamtlri tdqiqi v ya kommunikasiya qabiliyyt-vrdilrin uyun olaraq myynldirilmidir.

Tdrisin fnlr v siniflr sasn istiqamtlri

stiqamtlr

Bizim Grcstan

Tarix

Corafiya

Mlki thsil

Mlki mdafi v thlksizlik

Zaman v mkan

5-6

7,8,9,10

7-11

7-8

traf-mhit v iqtisadiyyat

5-6

7,8,11,12

7-11

7-8

Dvlt idariliyi v siyast

5-6

7-9,11-12

7-8

Mdniyyt v din

5-6

7-9,11-12

7-8

nsan v cmiyyt

5-6

7-9,11, 12

7-8

traf mhit v sosial sistemlr

7-11

xsiyytin inkiaf

9-10

Dayanql inkiaf

9-10

znidar v idarilik

9-10

Tarixi interpretasiya v tdqiqat

10

Kommunikasiya

10

12

Corafi tdqiqat

12

xsi thlksizliyin tminat

4,8,12

Fvqlad vziyytlrd thlksiz davrann saslar

4,8,12

Hkimqdr ilkin tibbi yardm

12

Zaman v mkan

ctimai elmlrin istiqamtind Zaman v mkann birlmi nticlri, ilk nvbd, agird zaman v mkanda istiqamtlnm qabiliyytini alayr.

Bu istiqamt corafiyada nzr arpandr. O, corafiya n el bir hmiyytli mvzular v qabiliyyt-vrdilri birldirir, hanslar ki, xritni oxumaqdan, yani vsaitlrin thlilindn, interpretasiyasndan v yaradlmasndan; elc d razilrin corafi yerlmsinin myynlmsindn; corafi mhitin, geoloji zamann, corafi hadislrin, proseslrin v qanunauyunluqlarn yaylmas biliyindn ibartdir.

Tarix gldikd is agird aadaklardan ibart olan fundamental anlaylara yiylnir: zaman vahidlri, n/gec, kemi, indiki, glck, xronologiya istilahlar (illrin geoxronoloji hesablanmas), illrin hesablanmas, dvrilik, sr, minillik, tqvim, tarixi dvr/mrhllr,dvr v region.

traf mhit v iqtisadiyyat

traf mhit v iqtisadiyyat istiqamtindn mqsd agird tbii traf mhitin v iqtisadiyyatn cmiyyt n hmiyytini gstrmkdn ibartdir. Bu istiqamt tbii traf mhiti, tbii resurslar, halinin, iqtisadiyyatn sahlrinin drk edilmsi v yrnilmsin ynldilmi nticlri birldirir. agird corafi amillrin qarlql laqlrini v qarlql aslln drk etmk imkan verilir. El bu istiqamtdc traf mhitin mhafizsi anlaylarnn formaladrlmasna doru ynldilmi nticlr trafl nmayi etdirilir.

Burada birlmi nticlr agird iqtisadiyyatn v tbii amillrin qarlql tsirini drk etmk, bu laqlrin zaman v mkan rivlrind drkinin qanunauyunluqlarn mnimsmy imkan verir.

Dvlt idariliyi v siyast

Bu istiqamtdn mqsd agird dvltin n olduu v funksiyalar bard bilik vermkdn, siyasi proseslrin hmiyytini v mumi qanunauyunluqlar drk etmkdn ibartdir. Elc d tarixi faktlarn mumildirilmsind agird kmk gstrmkdn ibartdir.

Mdniyyt v din

Bu istiqamtdn mqsd agird yer zrind insann yaratd mdni irslrin rngarngliyini gstrmkdn v onun tsnifatnda kmk gstrmkdn, ona tarixi dvrlri v chtlri znmxsus sciyyvi etnoqrafik mit v mdni nailiyytlr sasnda frqlndirmkd kmk gstrmkdn , agird dinin ndn ibart olduunu v hmiyytini myynldirmkd kmk gstrmkdn,Yer znd mvcud olan dini sistemlrin rngarngliyi bard tsvvr yaratmaqdan ibartdir.

nsan v cmiyyt

Bu istiqamtdn mqsd agird tarixin balca yaradcsnn z hquqlar v cmiyyt qarsnda myyn vziflri olan insann olmasn gstrmkdn ibartdir. Cmiyyt mxtlif sosial tbqlrdn ibartdir. agird bilmlidir ki, mxtlif tarixi dvrlrd mxtlif sosial tbqnin insanlarnn hquqi vziyyti v ictimai hyata onlarn clb olunmas sviyysi nec idi.

traf mhit v sosial sistemlr

traf mhit v sosial sistemlr istiqamtind siyasi v sosial chtdn halinin, yerlmnin corafi yrnilmsin doru ynldilmi cmiyyt barsind nticlr birldirilmidir. Bu istiqamtin nticlri agirdlrd traf mhit il cmiyyt arasnda laqlri mhkmlndirir.

Tarixi interpretasiya v tdqiqat

Bu istiqamtdn mqsd agird tarixi tdqiqat qabiliyyti alamaqdan ibartdir.Ona tarixi mnblr v tdqiqat metodlarnn rngarngliyi bard informasiya versin, ona z mlahizlrini formaladra v onlar dlillrl mdafi etmyi yrdn tarixi mvzunu yazma yrtsin.

Kommunikasiya

Bu istiqamtdn mqsd agird xritlr v baqa corafi vasitlrin thlili v onlarn analoqlarn yaratmaq bacar vermkdn ibartdir; tarixi v corafi tdqiqatn frdi v qrup halnda (iin blnmsi, qrup halnda mzakir v s.) ilmk qabiliyyt-vrdilri alamaqdan; frdi i prosesind yaranm problemlri df etmy ynldilmi msllrl maraql hmyadlarn clb etmkdn; tdqiqat prosesind o xslrl v tkilatlarla mkdalq etmkdn ibartdir, hanslardan ki, arzuolunan informasiya almaq mmkndr. Mxtlif tip auditoriya n tqdimat hazrlamaq bacarndan ibartdir.

xsi inkiaf

Frdi sviyyd xsi inkiaf zninkiaf v baqalarnn inkiaf prosesidir. O, aadak vziflrin yerin yetirilmsin ynldilmi mqsdlri, planlar v hrktlri hat edir:

z-zn thlil etmyin inkiaf

znn biliyinin inkiaf

dentikliyin axtarlmas, taplmas v ya yenildirilmsi

mkanlarn v ya istedadn inkiaf

Potensialn myynldirilmsi v inkiaf

nsan kapitalnn inkiaf

Hyat keyfiyytinin yksldilmsi

xsi inkiaf plannn myynldirilmsi v yerin yetirilmsi

Sabit inkiaf

ksr hallarda sabit inkiaf hazrk tlblri o drcd dy bilir ki, glck nsillrdn tlblrin dnilmsi imkanlarn almayan bir inkiaf kimi izah edirlr.

Sabit inkiaf dyiikliklr prosesindn ibartdir. Bu dyiikliklrd tbii resurslardan istifad etmk, investisiyalar, elmi-texniki inkiaf, xsiyytin inkiaf v tsisat dyiikliklri qarlql razlama sasnda ba verir v insann tlbatlarn v nailiyytlrini dy bilmsi n lazmi indiki v glck potensial yaradr. Myyn mnada, shbt insanlarn hyat sviyysinin tminat barsind gedir.

znidar v idar

znidaretm v idaretm gzlnilnlri, hakimiyytin verilmsi v ya faliyyt nzarti myynldirn qrarlarla (frdi, ail, icma, lk sviyysind) laqdardr. O, frdi, yaxud qrup halnda v ya ictimai faliyytin idaretm proseslrini v liderliyin spesifik hisssini hat edir.

Corafi tdqiqat

Bu istiqamtdn balca mqsd ondan ibartdir ki, yeniyetm corafiya v corafi biliyin insan faliyytinin mxtlif sahlri n hmiyytini drk etsin. Corafi tdqiqatlarn nnvi (tsviri, mqayisli-corafi, kartoqrafik) v yeni (riyazi, msafli, geo-informasiya) metodlar il tan olsun. Corafi proqnozlar v modelldirm msllrini yrnsin. Mvafiq problemlrl laqdar nzri material v mnblr axtara bilsin; shra raitind informasiya toplama, materialn tkilini, thlilini v corafi mvzunun strukturunun ilnib-hazrlanmasn bacarsn.

Mlki mdafi v thlksizlik tlim tdrisi sas istiqamtd aparlr:

Gndlik hyatda xsi thlksizliyi tmin etmk;

Fvqlad raitd thlksizlik davrannn saslar;

Txirsalnmaz hkimqdr yardm.

__________________________

UnitedNations. 1987. Report of theWorldCommission on Environment and DevelopmentGeneralAssemblyResolution 42/187, 11 December 1987. Retrieved : 2007-04-12; Smith, Charles; Rees, Gareth (1998). EconomicDevelopment, 2nd edition. Basingstoke: Macmillan. ISBN 0333722280

nsan hyat v thlksizliyi n thlklr znn sbblri-mqsdlri, yaylmas, tsiredici amillri, nticlri v mvafiq thlksizlik tdbirlrin sasn mxtlifdir. Eyni zamanda, uan bymsi il yana hm onunla laqdar thlklilik tiplri, elc d thlksizlik normalarna ml etmk imkanlar dyiir.

agird v tdris nticsin ynldilmi maarif prosesi, tbii ki, hm thlklrin v onunla arpmann, elc d uaqlarn ya xsusiyytlrini nzr almaldr.

Mlki mdafi v thlksizlik thsil proqramnn mxtlif motivasiyal v imkanl agirdlr n mxtlif imkanlar nzrd tutmas vacibdir.

d) ctimai elmlrd qiymtlndirm

ctimai elmlrd qiymtlndirm komponentlri:

1. Sinif ii

2. Ev tapr

3. Yekun tapr

1. Sinif ii

Aadak bilik v qabiliyytlr qiymtlndirilir:

Problemlrin dnlmsi

Kommunikasiya

Tdris

mkdalq

_______________________

Bilik hr bir fnnin v sinfin proqram mzmununa uyun olaraq qiymtlndirilir.

ctimai hyatda fal itirak etmk

Yaradclq

Zamann tarixi anlam

traf mhit msuliyyt v qay

Tarixi tdqiqat

Corafi tdqiqat

Mkanda istiqamt

Tarixi dvrn drki

yani vsaitlrdn istifad etmk v onlar yaratmaq

Qabiliyytlr aadak fallqlarla qiymtlndirilir:

Mvzu il laqdar qoyulmu suallarla

Qoyulmu suallara verilmi cavabla

Mzakir olunas msl il laqdar mlahiz v thlil il

Mzakir olunan hadislr v proseslr z mnasibtinin ks olunmas il

Qoyulmu problemin hlli yolunun tklif olunmas il

Qrup halnda i daxil ediln xidmtl

Diskussiyada itirakn tezliyi il

Aydnlam anlaylarn v terminlrin izah v ya ondan istifad etmkl

Hadislrin v proseslrin mzakirsi zaman z mlahizlrini saslandrmaqla

yani vasitlrdn istifad etmkl v onlar yaratmaqla

Tqdimatla

Zaman limitin ml etmkl

Diskussiyalarda sylnilmi mlahizlr v dlillrl

2. Ev tapr

Aadak bilik v qabiliyytlr qiymtlndirilir:

Problemin drk edilmsi

nformasiyann ld edilmsi v tkili

laqlrin v istiqamtlrin myyn olunmas

Kommunikasiya

Tdris

mkdalq

Problemlrin hlli

Yaradclq

Tarixi zamann anlalmas

traf mhit msuliyyt v qay

Tarixi-corafi tdqiqat

Mkanda istiqamtlnm

Tarixi dvrn duyulmas

yani vasitlrdn istifad etmk v onlar yaratmaq

Tnqidi tfkkr

Qabiliyytlr aadak fallqla qiymtlndirilir:

Anlaylarn v terminlrin izahlar v ya onlardan istifad etmkl

Hadislrin v proseslrin mzakirsi zaman mlahizlrin dlilldirilmsi il

Qoyulmu suala verilmi cavabla

Mzakir olunan msl il laqdar mlahiz v thlil il

Qoyulmu problemlrin hlli yollarnn formaladrlmas il

yani vasitlrdn istifad etmkl v onlar yaratmaqla

Tqdimatla

Diskussiyada sylnilmi mlahizlr v dlillrl

Yazl nmunlr yaratmaqla

3. Yekun qiymtlndirm

Aadak qabiliyytlr qiymtlndirilir:

Tnqidi raitlrd (test, yoxlama yaz v s.) bilik v qabiliyyt-vrdilrin akara xarlmas

Problemlrin drk edilmsi

nformasiyann taplmas v tkili

laqlrin v nisbtlrin myyn edilmsi

Kommunikasiya

Tarixi-corafi tdqiqat

Problemin hlli

Yaradclq

Mkanda istiqamtlnm

Tarixi dvrn drk olunmas

yani vasitlrdn istifad etmk v onlar yaratmaq

traf mhit msuliyyt v qay

Tnqidi tfkkr

Yekun taprqlarnn tiplri:

Yoxlama yaz ii

Testldirm

Sual-cavab

Mvzu-esse

Tqdimat

Layih

Referat

Tdqiqat

Diskussiya

Konfrans

____________________________

Yekun ilri hm ifahi (diskussiya, tamaa) v yazl (test, sr, tarixi-corafi mvzu), elc d qarq (tqdimat v ya layihnin tqdimat) formasnda tdris mvzusunun, mvzular blokunun v ya tdris prosesinin myyn mrhlsinin baa atdrlmasndan sonrak i.

Yekun taprqlarnn dycyi tlblr

Taprn hr bir tipin znqiymtlndirmnin mumi rubrikas lav olunmaldr;

mumi rubrika konkret taprn rti v keilmi materialn nzr alnmas il dqiqldirilmlidir;

1bal rubrikaya daxil olan meyarlara blnmlidir;

Fnn standartnn o nticlri gstrilmlidir, hanslarn ki, qiymtlndirilmsi yekun taprna xidmt edir.

Qiymtlndirm rubrikasnn nmunlri:

Tqdimatn qiymtlndirm rubrikas

Bu halda agirdlr hr bir meyarda sfr v ya bir bal verilir v yekun baln xarlmas n onlarn cmi hesablanr. Maksimum cm on baldr.

agirdin ad, soyad

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Maraql giri (problemin eynildirilmsi)

1

Tdqiqatn/srin akara xarlma qabiliyyti

1

Yaradclq bacar

1

Problemin hlli yollarnn tklifi

0

Mvzunun anlaql tqdimat (mntiqi ardcllq)

0

Shbt (aparlmas, tembri)

1

yani vsaitlrdn istifad

0

Auditoriya il laq

1

nformasiyan ld etmk bacar (adekvat sual-cavab)

1

Zaman limitinin qorunmas

0

Cmi

6

Layihnin qiymtlndirilmsinin mumildirilmi rubrikas

Maksimum yekun balnn blnmsi il toplanm ballarn on ball qiymtlndirmy keirilmsi ba verckdir.

Elementar

1 bal

Qbul ediln

2 bal

Ustalq

3 Bal

1.Mqsd

Yax hkk olunmamdr, qaranlqdr

Bir mqsd fokuslama ba verir

Yax formaladrlm mqsdlr, asan qavranlas

2.Tkilatlq

Zif tkil edilmidir, ideyalar arasnda mntiqi zncir yoxdur, bu da oxucunu/dinlyicini adrr

Ardcllq dnlmdr, tkilati lamtlrl, ideyalar arasnda bzi keid saddir, bzisi anlalmaz

Yax tkil olunmu format, bir ideyadan o birisin mntiqi keid, tkil layihnin smrliyini artrr

3.Mzmunun korrektliliyi

Uyunsuzlua, yanl informasiyaya tez-tez rast glinir

sasn dqiqdir, bzi uyunsuzluqlar v ya yanl informasiya il

Tamamil dzgndr, faktlar dqiq v aydndr

4.Dil funksionall

Dil chtdn rvan deyildir, shvlri oxdur

Dil chtd aydndr, azacq shvlrl

Dili rvandr, duru iarlrin ml olunmudur

5.Tdqiqat

Tdqiqat qeyri-smrli planladrlmdr, istifad olunan mnblr etibarl deyildir, analiz sthidir

Tdqiqat planladrlmdr, lakin qrupun potensiyalndan btvlkl istifad olunmamdr, mhdud miqdarda mnblrdn istifad olunmudur, analiz qbul edilndir

Tdqiqat planladrlmdr, bir ne mnbdn istifad edilmidir v thlil drindir

6.yaniliklr

yani vasitlr bir ox hallarda mzmuna uyun glmir, yaxud da qrup trfindn yaradlmamdr

yani vasitlrin mzmunla laqsi aydndr, lakin yeknsqdir,

Rngarnglik, mzmunun ardcll, shmanl icra

7.Yaradclq

Qrup trfindn az yaradclq enerjisinin xrclnmsi

Bzn qrupun orijinal fikirlri nzr arpr, bu da layihnin yax akar edilmsin kmk gstrir

Qrupun orijinall, yenilik v znmxsus bax nzr arpr ki, bu da layihni maraql edir

8.Fnlrl laqlr

Fnlrd qrupun kompetensiyas nzr arpmr, faktlarn qeyri-dqiq interpretasiyasna rast glinir

Mlahizlr bir v ya iki fndn alnm bilikl laqdardr

sas mlahizlrin mxtlif fndn alnm bilikl laqlndirilmsi ba verir ki, bu da qrupun bir ox istiqamtlrd kompetensiallna iar edir

9.Nticlr

Nticlr formaladrlmamdr

Nticlr tdqiqata adekvat kild formaladrlmdr, lakin dqiq deyildir

Nticlrd yenilik vardr (orijinallq), tdqiqatla mntiqi laq hiss olunur, onlar aydn formaladrlmdr

10.Tqdimat

Layihnin mzi smrli akar edilmmidir, fikrin formaladrlmasnda v cavablarn verilmsind tinlik yaranr, yani vasitlrdn mqsdynl istifad olunmamdr

Layihnin mzmununu qaranlq formaladrr, yani vasitlrdn istifad edir, suallarn ksriyytin cavab verir

Layihnin mzi aydn formaladrlmdr, nitq rvandr, auditoriyaya rmndir, sas ideyalar almdr, yani vasitlrdn istifad edir v btn suallara cavab verir

Referatn qiymtlndirilm rubrikas

Bu halda 3-c v 5-ci kriterilr 0-2 bal il, btn qalanlar is 0 v ya 1 bal il qiymtlndirilir. Maksimum cm on baldr.

agirdin ad, soyad

1

1.Mqsd/tezis-tdqiqat nticsind deyilmi sas ideya

1

2.Referatn tkili

1

3.Mzmunun dqiqliyi, faktiki etibarllq

2

4.Dil rvanl

0

5.Tdqiqat

2

6.llstrasiyalar/yani vasitlr

1

7.tqdim olunmu fikrin dlillrl v misallarla mhkmlndirilmsi

1

8.Nticlr

1

Cm

9

Diskussiyann qiymtlndirilmsi rubrikas

Konkret agirdin hr bir meyarnn qarsnda yekun bal qoyulur, btn meyarlarda ald ballar cmldirilir v altya blnr (onlarn orta hesab hesablanr).

III sviyy (8-10 bal)

II sviyy (5-7 bal)

I sviyy (1-4 bal)

Dinlm

Hmi natiqi dinlyir v diqqt yetirir

Tez-tez dinlyir v natiq baxr

Nadir hallarda dinlyir v natiq baxr

Shbt

Rvan danr v dinlyicilr baxr

Nitqi sasn baa dlndir v dinlyicilr baxr

Nitqi aydn deyil, dinlyicilr baa dmkd tinlik kirlr

_____________________________

tarix n 6-c meyar nzrd tutmaya bilrik, mvafiq olaraq 7-ci meyar maksimum 2 balla qiymtlndirilmlidir

Qeyri-verbal kommunikasiya

Smrli qavraya v qeyri-verbal kommunikasiya formalarndan istifad ed bilr (gzl, jestlrl, mimikalarla, ssl)

Tez-tez qeyri-verbal laq yarada bilr

Qeyri-verbal kommunikasiya formalarndan nadir hallarda istifad edir

tirak

Diskussiyann mvzusuna zruri rhlr v mlahizlr sylmkl maraq gstrir

sasn maraq gstrir. rhlr v fikirlr hmi mvzuya uyun glmir

Mara azdr. z mlahizlrini diskussiya mvzusu il ks etdirmir v ya laqlndirmyi bacarmr

Kooperasiya

Sinif yoldalar il mkdalq edir, baqalarnn fikir sylmlrini gzlyir v diskussiya qaydalarna ml edir

sasn sinif yoldalar il mkdalq edir, bzn baqasnn shbtin qoulur, sasn diskussiyann qaydalarna ml edir

Az mkdalq edir v diskussiya qaydalarna az ml edir

Mlahiznin dlilldirilmsi

Mlahiz orijinaldr v faktlarla, anlaylarla drinldirilmidir, msl il mntiqi laq vardr

Mlahizni mhkmlndirmk n mbahisli faktlar v anlaylardan istifad olunmudur

Mlahiz msl il mntiqi laqdn mhrumdur v faktlardan istifad olunmamdr

Tarix fnni zr yekun taprnn konkret misal:

Mvzu yazn: Birinci slib yr.

a) Tdqiqatn sas ideyasn, tezisini formaladrn;

b) Referatn strukturuna ml edin (giri, sas hiss, ntic) v mvzuya istifad olunmu dbiyyat siyahsn lav edin;

Referatn qiymtlndirilmsi rubrikas

1.Mqsd/tezis-tdqiqatn sas ideyasnn formaladrlmas

0-1

0 Bal tdqiqatn mqsdi myynldirilmmidir/

tdqiqatn mqsdi aydn myyn edilmmidir

-

1 Bal girid, seilmi mvzuya mnasibtd o suallar aydn tqdim edilmidir, hanslarda ki, referatda cavab verilmidir

2.Referatn tkili (referatn strukturu-girii, sas hisssi, nticlri) v istifad olunmu resurslar, hanslarn ki, bazasnda referat yaradlmdr

0-1

0 Bal sasnda referatn yerin yetirildiyi resurslar aydn deyildir, iin strukturu yoxdur, referatn adekvat biblioqrafiyas yoxdur

-

1 Bal agirdin referat hans bazada yerin yetirdiyi yax grnr; tqdim edilmi biblioqrafiya elmi srlrl komplektldirilmidir

3.Mzmunun dqiqliyi, faktiki etibarll

0-2

0 Bal - ld edilmi material ox azdr, ilkin mnblri tanmr, tkrar mnblr ilnilmmidir

1 Bal axtarlm material birinci v ikinci mnblri hat edir, lakin tqdim edilmi mnblr sthi ilnmidir, yni agird yalnz material qismn anlayr

2 Bal birinci v ikinci mnblri tanyr, ld edilmi faktlar etibarldr, nki mnbnin oxunulmas asan ba verir; birinci v ikinci mnblr mvafiq ilnib-hazrlanmdr, agird mnblr tnqidi mnasibt nmayi etdirir

4.Dil rvanl

0-1

0 Bal dili rvan deyildir, fikirlr ardcllqla verilmmidir

-

1 Bal dil aydn v baa dlndir, mlahizlr ardcldr

5.Tdqiqat (mnblrin qarlql uyunluu v qarlql sasnda z ehtimalnn ilnib-hazrlanmas)

0-2

0 Bal agirdin mvzuya mnasibtd mvqeyi nzr arpmr, onun referat orijinal sr tssrat yaratmr; agird mnblrin thlili qabiliyytini nmayi etdir bilmir, plagiatlq nzr arpr

1 Bal agird mnblrin thlili qabiliyytini nmayi etdirir, lakin mnblrd faktlarn v ehtimallarn seilmsind tinlik kir, buna mvafiq olaraq onun trfindn deyilmi bzi ehtimaln sas yoxdur

2 Bal agird fakt v ehtimal bir-biri il inandrclqla frqlndirir, birinci v ikinci mnblri mvafiq ilmidir, onlarn thlili sasnda mvafiq ehtimallar sylyir, ardcllqla yerldirilmi materialn sasnda z n maraql suallara cavab verir

6. llstrasiyalar/

yani vasitlr

0-1

-

-

-

7.Tklif olunmu mlahiznin dlil v misallarla drinldirilmsi

0-2

0 Bal z mvqeyi yoxdur

1 Bal msly mnasibtd z grn tqdim etmy alr, lakin z mvqeyini mdafi etmkd tinlik kir

2 Bal fnni yax bildiyini nmayi etdirir, ildiyi materialdan istifad etmkl z mvqeyini yax formaladrr v onu dlillrl laqlndirir, inaml mlahiz yrdr, nzr alr, lakin tsirlr kor-koran inanmr

8.Nticlr

0-1

0 Bal referatda verilmi nticlr dlilldirilmmidir v yanldr

1 Bal tdqiqatn nticlrini yekunladrr, bunun oxuculara atdrlmasn yax bacarr

Yekun bal

c) Mvafiq faktiki material o drcd ilyin ki, siz aadak msllr zr mlahiz yrtmk imkan versin:

Avropallarn Yaxn rq tcavz n n v nec inkiaf etdi

Onu douran mqsdlr ndn ibart idi

Bu yr hans nticlr gtirib xardr

___________________

Tarix fnni n 6-c meyar nzr almaya bilrik. Bu halda 7-ci meyar maksimum 2bal il qiymtlndirilir.

) Mlahiz zaman frqli mvqelri mzakir edin, onlar genilndirin, z mvqeyinizi formaladrn v onu saslandrn;

d) Referatn tam ilnib hazrlanmas n: msl bard mvcud olan ilkin v sonrak mnblrl tan olun v onlar zrind ilyin.

Standarta uyunluq misal X sinfin tarix standartnn istiqamtin uyundur tarixi interpretasiya v tdqiqat 4-c, 5-ci, 6-c, 7-ci nticlrin v istiqamtlrin kommunikasiya 8-ci nticsi il, elc d, XI sinfin tarix standartnn istiqamti il - dvlt idarsi v siyast 5-ci ntic il.

Corafiya zr yekun taprnn konkret misal:

Mvzunu tqdim edin Almaniyann kompleks xarakteristikas,

a) Aadak msllri mzakir edin: 1) Almaniyann fiziki-corafi yerlmsi, 2) Tbii resurslar, 3) halisi (cins-ya strukturu, miqrasiya, iqtisadi chtc fal hali), 4) qtisadi vziyyti (tsrrfat sahlri, nqliyyat), 5) Siyasi vziyyti (siyasi strukturu).

b) Mlahiz yrdn v nticlr xarn (dnya siyasi xritsind lknin yeri v onun inkiafnn glck perspektivlri).

Qiymtlndirm meyarlar

lk be mslni mzakir edir

0-1-2

0 Bal yalnz bir v ya iki mslni sthi mzakir edir

1 Bal taprqda verilmi msllrin yardan oxunu mzakir edir

2 Bal hr be mslni mzakir edir

Mzmun ardcllna ml edir

0-1

0 Bal bir msldn digrin ardcllqla kemir

-------------

1 Bal msllri ardcllqla mzakir edir

Thlil v tnqidi dnc qabiliyyti nmayi etdirir

0-2

0 Bal yalnz faktlara diqqt yetirir, konkret dnc qabiliyytini nmayi etdirmyi bacarmr

1 Bal bir-iki mslni thlil edir v onlara mnasibtd z mvqeyini ks etdirir

2 Bal

agird materialda verilmi msllri mzakir edir, onlarla laqdar z mvqeyini ks etdirir

yani vasitlrdn istifad edir

0-1

0 Bal yani vasitlr mvcud deyildir v yaxud czidir

----------------

1 Bal mruzy rngarng yani vasitlr lav olunmudur

Aydn v rvan danr

0-1

0 Bal aydn danmr, fikir ifad etmkd tinlik kir

1 Bal aydn danr, nitqi rvandr

Qoyulmu suallara cavab verir, yrnilmi msllri bildiyini nmayi etdirir

0-1

0 Bal auditoriya trfindn qoyulmu suallara mumiyytl cavab vermir.

1 Bal suallara adekvat cavab verir, bilik v thlil qabiliyyti nmayi etdirir

Vaxt limitin ml edir

0-1

0 Bal vaxt limitin ml etmir

1 Bal - vaxt limitin ml olunmudur

Ntic/nticlr xarr

0-1-2

0 Bal ntic xara bilmir/qeyri-adekvat ntic/lr xarr

1 Bal

Myyn nticlr xarr, lakin onlar saslandra bilmir

2 Bal maraql nticlr xarr, onlarn sosial-iqtisadi kontekstini aydnladrr v hmiyytli amillrin thlili sasnda izah edir, mlahiz maraql v inandrcdr

Standartla uyunluq yekun tapr XI sinfin corafiya standartnn ikinci nticsin uyundur:

XXXVI Fsil

btidai pilld fnn kompetensiyalar

IV Sinif

Mlki mdafi v thlksizlik (hrktin thlksizliyi)

Standart

stiqamtlr sasn ilin sonunda nail olunas nticlr:

xsi thlksizliyin tminat

Fvqlad vziyytlrd thlksiz davrann saslar

Th.IV.1. agird thlksiz hrkt qaydalarndan istifad ed bilr.

Th.IV.2. agird halinin ox olduu yerlrd v shra raitlrind thlksiz davran qaydalarna ml ed bilr.

Th.IV.3. agird qeyri-adi raitd thlksiz davran saslarn tsvir ed bilr.

lin sonunda nail olunas nticlr v onlarn indikatorlar

stiqamt: xsi thlksizliyin tminat

Th.IV.1. agird thlksiz hrkt qaydalarndan istifad ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Yol hrkti qaydalarn tanyrsa;

Konkret vziyyti yol hrkti qaydalarna uyunladra bilirs.

Th.IV.2. agird insann ox olduu yerlrd v shra raitlrind thlksiz davran qaydalarna ml ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Mxtlif qeyri-sabit st qatlarda (ms.: suda, buz zrind v s.) thlksiz hrkt etm qaydalarn sadalaya bilirs;

ctimai nqliyyatda v ya baqa insan ox olan yerlrd thlksiz davran qaydalarn sadalaya bilirs;

Shra raitlrind hrkt etmk n zruri yalar, onlarn tyinatn sadalaya bilirs v onlardan istifad etmk qaydalarn bilirs.

stiqamt: fvqlad vziyytlrd thlksiz davrann saslar

Th.IV.3. agird qeyri-adi raitd thlksiz davran saslarn tsvir ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Yad mhitd hrkt etmyin v ya yaaman mmkn thlklrini sadalaya bilirs;

Konkret mhit uyun olaraq thlksiz davran qaydalarn tsvir ed bilirs.

Proqramn mzmunu

IV sinif n mcburi mzmun msllrinin siyahs

(Aada sadalanan msllr bu sinif n ayrlm btn mzmunun 60%-ni tkil edir).

ctimai nqliyyatda, attraksionlarda v qeyri-ordinar raitd thlksizlik: thlksizlik qaydalar: metroda, avtobusda, nqliyyat dayanacaqlarnda, attraksionlarda, hrd istiqamtlnm, yad xslrl mnasibtlrd, qeyri-ordinar (qeyri-adi) raitd davran qaydalar v s.

Yollarda thlksizlik: yol hrkti qaydalar v nianlar; svetoforlarda v yol nizamlayclarnda iarlr sasn hrkt qaydalar. Velosipedl hrkt zaman thlksizlik. Uaq qruplarnn hrkti qaydalar v s.

Qeyri-sabit st qatlarda (suda, bataqlqda, buz zrind v s.) thlksizlik:

zmk, su zrind istiraht sullar, hrkt, yaxud insan boularkn, buzun davamll gstricilri, buz zrind hrkt qaydalar, donmaqdan zn mdafi v s. zr thlksizlik qaydalar.

Turist qabiliyyt-vrdilri: qrupun formaladrlmas. Tkilati hazrlq, marrutun myynldirilmsi; turistin lvazimatlar; arxa antas v kndir; drglrin tkili; yr zaman thlksizliyin tminat; istiqamtin mzi. fqn myynldirilmsi nvlri; kompas, yerind istiqamtlnm; yr xm qrupun hrkti; manelri df edrkn sorta v zn sorta; rzaqlar v qab-qacaq; ocaq qalamaq, yar zaman yemk hazrlamaq.

V-VI Siniflr

Bizim Grcstan

Standart

stiqamtlr sasn 2 ilin sonunda nail olunas nticlr:

Zaman v mkan

Dvlt idariliyi v siyast

traf mhit v iqtisadiyyat

nsan v cmiyyt

Mdniyyt v din

c.th.V-VI.1. agird xritlri oxuya v onlardan istifad ed bilr.

c.th.V-VI.6. agird mxtlif tarixi dvrd Grcstanda mvcud olmu idarilik formalarn sciyylndir bilr.

c.th.V-VI.10. agird Grcstan halisinin xsusiyytlrini saya bilr.

c.th.V-VI.15. agird insanlarn bu v ya digr cmiyyt mnsubiyytin sasn mxtlif nian v rtlrini tanya bilr.

c.th.V-VI.20. agird Grcstanda mvcud olan dinlri tsvir ed bilr.

c.th.V-VI.2. agird informasiya trlmsinin mxtlif vasitlrindn istifad ed v yarada bilr (cdvl, qrafik, foto, sxem, tsvir).

c.th.V-VI.7. agird lknin idarolunmasnda itirak edn Grcstan tarixinin tannm xsiyytlrini xarakteriz ed bilr.

c.th.V-VI.11. agird Grcstann corafi obyektlrini mskunlama tiplri il laqlndir bilr.

c.th.V-VI.16. agird mxtlif cmiyytlri onlar n xarakterik olan lamt-xsusiyytlri v qaydalarna sasn mqayis ed bilr.

c.th.V-VI.21. agird mdniyytin mxtlif komponentlrini frqlndir v onlarn qarlql laqsini mzakir ed bilr.

c.th.V-VI.3. agird sxematik xritlr trtib ed bilr.

c.th.V-VI.8. agird xsiyytlrin v mxtlif sosial tbqnin Grcstan tarixind rolu bard mlahiz yrd bilr.

c.th.V-VI.12. agird diyar tbii resurslarna sasn xarakteriz ed v onlarn hmiyyti bard mlahiz yrd bilr.

c.th.V-VI.17. agird mxtlif tarixi dvrd insan lyaqtin, azadlna v brabrliyin ml olunmasn tsvir ed bilr.

c.th.V-VI.22. agird Grcstan halisinin mdniyyt oxarlq-frqlndirici chtlrini tsvir ed v mvafiq sbblri mzakir ed bilr

c.th.V-VI.4. agird xronoloji vahidlri (il, sr, minillik) v illrin qeydiyyat sistemini (qdim v yeni era) izah ed v onlardan istifad ed bilr.

c.th.V-VI.9. agird Grcstan tarixinin mxtlif mrhllrind hali n mharib v slh nticlrini mqayis ed bilr.

c.th.V-VI.13. agird tbii resurslardan smrli v hrtrfli istifad etmk bard mlahiz yrd bilr.

c.th.V-VI.18. agird mxtlif cmiyytlrd uan hquq-vziflrini frqlndir bilr.

c.th.V-VI.23. agird syahtin v ticartin hmiyyti bard mlahiz yrd bilr.

c.th.V-VI.5. agird tarixi faktlar mvafiq dvrlrl laqlndir bilr.

c.th.V-VI.14. agird qdim dvrlrdn bu gndk kommunikasiyalarn inkiaf bard fikir yrd bilr.

c.th.V-VI.19. agird qanunilik il dinc yana yaama laqlndir bilr.

2 lin sonunda nail olunas nticlr v onlarn indikatorlar

stiqamt: Zaman v mkan

c.th.V-VI.1. agird xritlri oxuya v onlardan istifad ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Xritlrin fsansi biliyini bruz ver bilirs;

Grcstanla hmsrhd olan lklri v iri corafi obyektlri tanya bilirs;

Siyasi xrit/atlasdan istifad edirs v Grcstann diyarlarn v diyar mrkzlrini tanya bilirs;

Xritlrin kmyi il Grcstann srhdlrinin mxtlif tarixi dvrlrd dyiilmsini mzakir ed bilirs;

Grcstan xarici alml birldirn yollar gstr bilirs (ms.: Qara dnizin vasitsi il);

Koordinatlarn vasitsi il xritd corafi obyektlri myynldir v axtara bilirs;

Tematik xritlrdn lazmi informasiyan se v onlardan istifad ed bilirs.

c.th.V-VI.2. agird informasiya trlmsinin mxtlif vasitlrindn istifad ed v yarada bilr (cdvl, qrafik, foto, sxem, tsvir).

Ntic gz nnddir, gr agird:

Qrafiklri v cdvllrd verilmi informasiyan oxuya v bunlardan istifad ed bilirs;

Mxtlif vasitlrl trlm informasiyan hr hans bir lamt sasn (ms. illrin v ya sahlr sasn) mqayis ed bilirs;

Mxtlif vasitlrdn ld edilmi informasiyann tsnifatn apara bilirs;

Eyni tip vasit il verilmi informasiyan bir v ya iki niany sasn qrupladrma bacarrsa;

Mxtlif vasitlrl tarixi v ya corafi informasiyan tqdim etmyi bacarrsa.

c.th.V-VI.3. agird sxematik xritlr trtib ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Grcstann konturlu xritlrini doldura bilirs (relyefin formalar, hidroqrafik obyektlr, diyarlar v yaay msknlri, memarlq abidlri);

Yerind sad lmlr apara bilirs v yerin planladrlmas zr obyektlri qeyd etmyi bacarrsa;

Doma diyarn xritsini trtib edrkn onda zruri elementlri - bal, fsanni, rmzlri, fqin chtlrini ks etdirmyi bacarrsa.

c.th.V-VI.4. agird xronoloji vahidlri (il, sr, minillik) v illrin qeydiyyat sistemini (qdim v yeni era) izah ed v onlardan istifad ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Zaman vahidlrini bir-biri il brabrldir bilirs (ms.minillik 10 sr; sr 100 il v s.);

Terminlrdn qdim era-yeni era, bizim il qeydiyyatna qdr/bizim il qeydiyyat il, qdim il hesab/yeni il hesab, sa Msih doulanadk/sa Msih doulandan sonra istifad ed bilirs;

Zaman xttind (kalasnda) konkret tarixi tarixlri v ya tarixi mrhllri qeyd etmyi bacarrsa.

c.th.V-VI.5. agird tarixi faktlar mvafiq dvrlrl laqlndir bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

hmiyytli tarixi faktlar sadalaya bilirs;

Konkret tarixin mnsub olduu sri v ya minilliyi sadalaya bilirs;

Konkret tarixi hadisni ilkin v gec prinsipi il frqlndirmyi bacarrsa; ms.:

Tbilisinin Kartlinin lk grc kitabnn ap

paytaxt elan olunmas

Qurucu Davidin arl

stiqamt: dvlt idariliyi v siyast

c.th.V-VI.6. agird mxtlif tarixi dvrd Grcstanda mvcud olmu idarilik formalarn sciyylndir bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Mxtlif tip idarilik sisteminin sas xsusiyytlrini, onlar qeyd edn terminlri saya bilirs v onlardan dzgn istifad etmyi bacarrsa;

Hakimiyytin mxtlif formalarn bir-biri il mqayis ed bilirs.

c.th.V-VI.7. agird lknin idarolunmasnda itirak edn Grcstan tarixinin tannm xsiyytlrini xarakteriz ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Mxtlif zamanlarda faliyyt gstrmi xslri sadalaya, onlarn idarilik strukturlarnda rolunu myynldir bilirs;

Hakimlri dvrlr sasn bir-birindn frqlndir bilirs;

Hakimiyytd itirak edn tarixi xslr trfindn keirilmi dvlt tdbirlrini sadalaya v xarakteriz ed bilirs. Onlarn nticlri bard z mlahizlrini demyi bacarrsa;

Zaman kalasnda, onun fikrinc, n hmiyytli 4 (yaxud 5) grc siyasi xadiminin qdim dvrdn bu gndk qeyd ed v onlar xarakteriz ed bilirs.

c.th.V-VI.8. agird xsiyytlrin v mxtlif sosial tbqnin Grcstan tarixind rolu bard mlahiz yrd bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Kemi cmiyytin hr hans bir sosial tbqsini seir v bu tbqnin nmayndsinin gndlik hyatn tsvir ed bilirs (ms.: kndli, aznaur, tacir, sntkar, alim v s.);

Dvr mvafiq olaraq tannm xsiyytlri sadalaya bilirs, onun sosial statusunu myynldirmyi bacarrsa (ms.: ar, tacir, sntkar, bankir, torpaq sahibkar, prezident, alim v s.).

c.th.V-VI.9. agird Grcstan tarixinin mxtlif mrhllrind hali n mharib v slh nticlrini mqayis ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Mharibnin nvlrini sadalaya bilirs (znmdafi, istilalq), onlarn nticlrini xarakteriz ed bilirs;

Grcstan tarixind slh yolu il qbul olunmu qrarlar sadalaya, onlarn msbt v mnfi nticlrini qeyd ed bilirs;

Grcstan tarixinin mxtlif dvrnn dy yerlrini konkret xrity krmyi bacarrsa (ms. Didqori, Basiani, Qarnisi, Krtsanisi v s.);

Mxtlif tarixi dvrd Grcstanda mharib aparmaq qaydalarn mqayis etmyi bacarrsa (srlr, yarallara v hlak olanlara mnasibtd tutduu mvqe . Mharib zaman qaydalara v qanunlara ml etmk zrurti bard mlahiz yrd bilirs);

Tbitd mharibnin sbb olduu ekoloji dyiikliklr bard informasiya toplaya bilirs (su, hava, torpaq, me); dyiikliklrin nticlrini cdvl v ya kil (plakat) qismind tqdim etmyi bacarrsa.

stiqamt: traf mhit v iqtisadiyyat

c.th.V-VI.10. agird Grcstan halisinin xsusiyytlrini saya bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Tbii artm, doum v lm arasnda laq yarada bilirs;

Sinfin v ya lokal traf mhitin gstricilrin sasn Grcstan halisinin cins v ya strukturunu xarakteriz edirs;

Grcstanda yaayan etnik v dini azlqlar sadalaya bilirs;

Xritdn istifad etmkl Grcstan halisinin etnik v dini rngarngliyini tsvir ed bilirs;

Miqrasiyann mmkn sbblri bard z mlahizsini dey v mvafiq misallar gtir bilirs (ms., tbii raitlr, ekologiya, mhariblr);

Grcstann mxtlif regionlarnda inkiaf etmi tsrrfat tiplrini sadalaya bilirs.

c.th.V-VI.11. agird Grcstann corafi obyektlrini mskunlama tiplri il laqlndir bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Fotokildn v ya xritdn istifad etmkl mxtlif razilr n xarakterik olan peyzajlar tsvir ed bilirs (ms. dalar, melr v s.);

Grcstanda yaylm yaay evlrinin tiplrini frqlndirmyi bacarrsa;

Evlrin memarln corafi mhitl laqlndir bilirs;

Mxtlif tip msknlri frqlndir v konkret corafi mhitd onlarn meydana glmsi sbblri bard mlahiz yrd bilirs (ms.n n hrlri ay sahillrind salrlar, tin gediln yerlrd n n xarabalqlara rast glirik);

Grcstann konturlu xritsin mxtlif tip yaay msknlri daxil ed bilirs (hr, qsb, knd);

Mxtlif msknlrin faliyyti n zruri olan rtlri gstr bilirs, onlarn hmiyyti bard fikir yrd bilirs;

znn v baqa yaay mskninin tbii raitlrini bir-biri il mqayis etmyi bacarrsa.

c.th.V-VI.12. agird diyar tbii resurslarna sasn xarakteriz ed v onlarn hmiyyti bard mlahiz yrd bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Mxtlif corafi mhitd mvcud olan iki yaay msknini mqayis ed v onlar arasnda frqlri myyn ed bilirs (material, memarlq);

Grcstann mxtlif regionunda taplm tbii resurslar nsxsini mqayis ed bilirs;

Onun hrind v ya kndind istifad olunan tbii ehtiyatlar nsxsini myyn edirs v konturlu xrity kr bilirs;

Hr hans bir tbii resursu seir v onun regionun inkiaf n hmiyyti bard fikir yrd bilirs;

Tbii ehtiyatlar lknin (regionun) tsrrfat ilri il laqlndir bilirs.

c.th.V-VI.13. agird tbii resurslardan smrli v hrtrfli istifad etmk bard mlahiz yrd bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Bir materialdan hazrlanm yalar qrupladra bilirs (ms., gildn brni d v krpic d hazrlanr);

Resurslarn tapld andan istehlaknadk adlarnn dyimsini ks etdir bilirs (ms., buda-un-rk-bulka);

Grcstann-onun hr hans bir regionunun yerst sularnn rngarngliyi, onlarn hmiyyti bard fikir yrd bilirs. Mlahiznin nticlrini znn arzu etdiyi formada tqdim ed bilirs;

Su ehtiyatlarndan smrli istifad etmk v onun irklnmsinin qarsn almaq yollar bard fikir yrd bilirs;

Medn istifad etmyi ks etdirn nvlri sadalaya bilirs;

Medn istifad etmyin traf mhit n thlksiz formalarn ayra bilirs;

Tkrar emaln mmkn olduu istehlak yalarn myyn ed bilirs.

c.th.V-VI.14. agird qdim dvrlrdn bu gndk kommunikasiyann inkiaf bard fikir yrd bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Yaznn yaradlmasnn briyyt n hans msbt dyiikliklr gtirdiyini anlaya bilirs;

ap, kompter v ya baqa masir elektron kommunikasiya vasitlrindn istifad etmk nticlrini qrupladrma bacarrsa;

Zaman kalasnda nqliyyatn mxtlif nvlrinin ixtiras v onun inkiafn qeyd ed bilirs;

Nqliyyat nvlrini saya bilirs. Onlarn mxtlif mhitd tyinat bard mlahiz yrdrs, misallar gtir bilirs.

stiqamt: insan v cmiyyt

c.th.V-VI.15. agird insanlarn bu v ya digr cmiyyt mnsubiyytin sasn mxtlif lamt v rtlrini tanya bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

znn zv olduunu hesab etdiyi cmiyytlri sadalaya bilirs (ms .:ail, sinif, soyad, mktb, dostlar qrupu, rqqaslar ansambl v s.);

znn mxtlif cmiyytlr mnsubiyyti rtlrini frqlndirmyi bacarrsa (ms. : ya hddi, qan qohumluu, cins, nitq dili, yaay yeri v s.);

Hr hans bir sosial qrupun v cmiyyt zvlrinin mumi lamt-xsusiyytlrini saya bilirs (ms.: qohumluq, xarici grn, xarakter, maraq, qabiliyyt, riklik, ya, mhbbt, doma dil, dad-zvq v s.);

Bu cr lamt-xsusiyytlri v rtlri ayrmaqla zn zv hesab etdiyi cmiyytlr arasnda laq yaratma bacarrsa;

nsanlarn mxtlif, frqli v mumi lamt-xsusiyytlri bard mlahiz yrd bilirs;

znn mnsub olduu cmiyytlrin zvlrin hans sbb gr hrmt etdiyini dey bilir v tsvir edirs;

nsann qurmaq v datmaq imkanlar bard shbt apara bilirs. Birincinin stnlyn drk edir v zn qurucular birliyin aid edirs.

c.th.V-VI.16. agird mxtlif cmiyytlri onlar n xarakterik olan lamt-xsusiyytlri v qaydalarna sasn mqayis ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

sas cmiyytlr n xarakterik olan xsusiyytlri v qaydalar tsvir edirs (ms.: ail, mktb, doma yaay yeri, doma tarixi diyar);

Sinif yoldalar n hmiyytli olan cmiyytlr oxar znmxsusluqlar tsvir ed bilirs;

Grcstann mxtlif diyarnda eyni tip cmiyytlrin (ms.: ail, qonuluq, mhll) znmxsusluqlarn mqayis edirs;

Doma diyarn v ya Grcstann nmunsind mxtlif tip cmiyytlrin (ms.: ail, qonuluq, mhll) znmxsusluqlarn mqayis edirs.

c.th.V-VI.17. agird mxtlif tarixi dvrd insan lyaqtin, azadlna v brabrliyin ml olunmasn tsvir ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Lyaqtin, azadln v brabrliyin n demk olduunu z szlri il izah ed bilirs;

nsanlarn mxtlifliyini onlarn hquqlar v brabrliyi il laqlndirmyi bacarrsa;

Doma diyarn v mumiyytl, Grcstann nmunsind insanlarn lyaqt, azadlq v brabrliyin ml olunmasn mqayis edirs.

c.th.V-VI.18. agird mxtlif cmiyytlrd uan hquq-vziflrini frqlndir bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Gndlik hyatda zntkilin hmiyytini xarakteriz edirs;

Qrup/komanda ii zaman sinif yoldalarna mnasibtd z msuliyytini myynldirirs;

Mxtlif cmiyytlrd znn hquq-vziflrini izah ed bilirs (ms.: aild, mktbd, qohumlar arasnda, qonuluqda v s.);

Uaq v yeniyetmnin hquq-vziflri arasnda mvcud olan oxarlq-frqlr bard mlahiz yrd bilirs.

c.th.V-VI.19. agird qanunilik il dinc yana yaama laqlndir bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Nzaktli v thlksiz davran qaydalar biliyi ks etdirirs;

Fvqlad vziyytd znn davran qaydalarn tsvir edirs;

Qanunu pozmaa gr czalandrlmaman cmiyyt v xsiyyt nec thlk yaratdn tsvir ed bilirs;

Cmiyytd qbul olunmu qaydalar dvlt n xarakterik olan qanunlardan frqlndirmyi bacarrsa;

xlaq v hquqi qiymtlri bir-birin uyun glmyn insanlarn davrann frqlndirmyi bacarrsa;

nsanlar arasnda mnaqilrin sas sbblrini tanya bilirs;

Mxtlif milltlr v dinlr mnsub olan insanlar arasnda dinc yana yaamaq nmunlri gtirmyi bacarrsa;

Mxtlif milltlrdn v dinlrdn olan insanlarn ny gr dinc v lyaqtl yaaman saslandra bilirs.

stiqamt: mdniyyt v din

c.th.V-VI.20. agird Grcstanda mvcud olan dinlri tsvir ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Yana uyun olaraq dinin tyinat v insan hyatnda yerini drk edir v bu bard mlahiz yrd bilirs;

Masir Grcstanda xristianln v ona tan olan baqa dinlrin yaylmas areallarn xritd gstr bilirs;

Grcstann mxtlif gulrind mvcud olan dinlri v onlarla laqdar mrasim/mdni nnlri mqayis ed bilirs (ms.: toy, dfn mrasimi, yeni il);

Hr bir dinin humanitar dyrlrin daycs olduunu baa drs.

c.th.V-VI.21. agird mdniyytin mxtlif komponentlrini frqlndir v onlarn qarlql laqsini mzakir ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Mdniyyt sahlrini v ya komponentlrini saya v onlarn akarlqlarn tsvir ed bilirs;

Mdni insann n demk olduunu z szlri il izah edirs;

Grc mdniyytinin hr hans bir sahsini xarakteriz edirs;

Xalq mdniyytinin ona tan olan nmunlrini saya bilirs, onlarda mdniyyt nnlri elementlrini mmkn qdr ayrma bacarrsa;

Grc mdniyytin Qrb v ya rq mdniyytinin tsirini frqlndir bilirs (ms.: geyim, memarlq).

c.th.V-VI.22. agird Grcstan halisinin mdni oxar-frqli chtlrini tsvir ed v mvafiq sbblri mzakir ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Grcstann mxtlif razisind (gusind) xalq deyimlrini, eirlri v mahnlarn qrupladra bilirs;

znn doma gusind yerln memarlq abidsini (abidlrini) tsvir edirs;

Grcstanda yaayan milltlrin ail v ya dini bayramlarn tsvir ed v onlar arasnda paralellr apara bilirs;

Grcstann tarixi diyarlar n xarakterik olan adt-nnlri (mdni rngarngliyi) mqayis ed bilirs.

c.th.V-VI.23. agird syahtin v ticartin hmiyyti bard mlahiz yrd bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Syahtlrin mmkn nticlri bard mlahiz yrd bilirs (ms.: tcrb- biliyin bir lkdn digr lky keirilmsi, ticartin inkiaf, mdniyytin mxtlif elementlrinin yaylmas);

cnbi syahtilr trfindn Grcstan haqqnda toplanm mlumatlarn lknin yrnilmsi n hmiyyti bard fikir yrd bilirs.

Proqramn mzmunu

V v VI siniflr n mcburi mzmun msllrinin siyahs

(Aada sadalanan msllr bu siniflr n ayrlm btn mzmunun 80%-ni tkil edir).

Zaman v mkan:

1. Grcstann yerlmsi v srhdlri/qonular v traf almi

2. Grcstann quru qonular

3. Qara dniz sahili lklr

4. Arxeoloji irslilik

5. cnbilrin gz il grlm Grcstan

6. Zaman v tarix-xronologiya v il hesab

7. Tqvim nec v n n meydana glmidir

Grcstann tbiti:

8. Relyefin formalar: dalar, da silsillri v dznliklr

9. Hidroqrafiya: aylar. Gllr, dryaalar, buzlaqlar, bataqlqlar

Grcstann iqlimi:

10. Qrbi v rqi Grcstan iqlimi arasnda frqlr

11. Da v aran iqlimi arasnda frqlr

Grcstann tarixi-corafi diyarlar (corafi xarakteri, tarixi-etnoqrafik xarakteri);

12. Kartli

13. Kaxeti

14. mereti

15. Tueti

16. Pav-Xevsureti

17. Xevi

18. Mtiuleti-Qudamaari

19. Sameqrelo

20. Quriya

21. Svaneti

22. Raca-Lexumi

23. Abxaziya

24. Samsxe

25. Cavaxeti

26. Acarstan

27. Grcstann tarixi torpaqlar (bugnk Grcstann rivlrindn knarda)

halisi:

28. Qdimd v indi Grcstanda demoqrafik vziyyt

29. Doum v lm

30. Tbii hrkt mtlq rqmlrd sad misallarn mzakirsi

31. Cinsi struktur

32. Ya strukturu

33. Miqrasiya v onun sbblri v nticlri

Grcstann tbii resurslarnn corafiyas:

34. Me resurslar

35. Su resurslar

36. Faydal qazntlar

37. Hasilatndan istifadsindk resurslarn ad dyiikliklri

38. Resurslar v mvafiq tsrrfat sahlri

39. Resurslardan smrli istifad etmk v onlar mhafiz

40. Tkrar emal

41. Tbitd mharibnin sbb olduu dyiikliklr

traf mhit v iqtisadiyyat:

42. Yc tsrrfatdan istehsal tsrrfatnadk, da silahdan metal silahnadk

43. Grc xalqnn tsrrfat miti

44. Sntkarln nnvi sahlri

45. Grcstanda pul dvriyysi

46. Texniki trqqi (at-tkr-araba; od-raq-elektrik lampas; media-vasitlrinin evolyusiyas )

47. Sahibkarlq v xeyriyyilik

Dvlt v idarilik:

48. Qara dniz: Arqonavtlar bard fsan, qdim yunan tikintilri, masirlik

49. ar Parnavaz (Parnavaz barsind fsan)

50. Grcstanda xristianla qdrki panteon v dini-etiqadlar

51. Roma v Grcstan (Farsman Kvelinin Romaya sfri)

52. Grcstanda xristianln yaylmas (Andria Pirveldzodebuli v Simon Kananeli, Mqdds Nino)

53. Vaxtanq Qorqasali (Tbilisinin bnvrsinin qoyulmas, iranllarla v imali qafqazllarla dylr)

54. Bizans-ran mhariblri v grc knyazlqlar (ar Qubaz, Ayet v Pardadze)

55. rblr v Grcstan (ar Murvan v David v Konstentine Mxeidzelr, Bua Trk v Konstanti Kaxi, Abul-Qasmi v Mikel Qobron)

56. David Kurapalat v Tornike Eristavi

57. III Baqrat (Grcstann birldirilmsi)

58. David Amaenebeli (Qurucu David) (Edzuxi mharibsi, Didqori mharibsi, Davidin kitablara hvsi, peimanlq xoru)

59. Tamar dvr (grc dbiyyatnda Tamar obraz, Tamarn r getmsi mslsi, amxor, Basian, Tamarn qbri barsind sylnnlr)

60. Monqollar v Grcstan (Sotne Dadiani, DemetreTavdadebuli)

61. Giorgi Brdzinvale ( masirlrinin Giorgi Brdzinvale barsind mlumatlar, Gds mqdds ocaqlar)

62. Grc xalqnn Teymur Lng qar qhrmanlq mbarizsinin epizodlar;

63. VIII Giorgi v Grcstann paralanmas (Yotam Zedginidze)

64. I Luarsab, I Simon

65. Grc xalqnn ah Abbasa qar qhrmanlq mbarizsinin epizodlar (Frydanl grclr, Ketevan Dzamebuli, Giorgi Saakadze v Martopi v Marabda dylri, Baxtrioni)

66. Mharibd davran qaydalar v mharib qurbanlarnn kateqoriyalar

67. Sulxan-Saba Orbelianinin Avropaya eliliyi

68. II Erekle (Aspindza dy, Krtanisi dy)

69. Giorgevski traktat v grc dvltiliyinin lv edilmsi

70. Grcstan Rusiya imperiyasnn trkibind (grc torpaqlarnn birldirilmsi, 1832-ci il sui -qsdi, Terqdaleulebi)

71. 1918-1921-ci illrd Grcstan Demokratik Respublikas (Birinci respublikann bayra, gerbi, himni, Konstitusiyas, Qocor-Tabaxmela dylri)

72. kinci dnya mharibsind grc qhrmanlar

73. 9 aprel facisi v Grcstann mstqilliyinin brpas. Masir Grcstan v traf alm

Trbiy, thsil, mdniyyt:

74. Grc folkloru (musiqi, rqs, xalq poeziyas)

75. Grcstanda qonaqprvrlik

76. Toy/yas (Grcstanda adln v matmin qeyd edilmsi)

77. nnvi v masir ail

78. Trbiynin xalq qaydalar, orta srlrd kbarlarn trbiysi

79. dmann nnvi sahlri

80. Grcstanda thsil ocaqlar

81. Savadll yaymaq cmiyytindn Universitetdk (lya avavadze, Yakob Qoqebavili, vane Cavaxivili)

82. Grc mtbsi

83. Grc incsnti

84. Grc mtbuat

85. Grc xzinsinin macralar EkvtimeTaaivili

nsan v cmiyyt:

86. nsanlarn rngarnglik lamtlri

87. Ail v baqa sosial qruplar

88. nsan lyaqti

89. nsan hquqlar v azadlqlar

90. Uaq hquqlar v azadlqlar

91. nsan hquqlar, hdliklri v davran qaydalar

92. nsan lyaqti, hrmt v dinc yana yaamaq

93. Davran qaydalar v qanunlar

94. Brabrlik v dalt

95. Grcstanda ictimai tbqlrin inkiaf

96. Qdim grc hququ

97. Siyasi partiyalar

98. Masir Grcstanda insan hquqlar

Etnik v dini-konfesial rngarnglik

99. Grc xalq

100. oxetnikli Grcstan

101. Tbilisi mdniyyti

102. hr v knd qdimd v indi

103. Grcstanda mcburi yerdyimlr

104. Grcstan vtnda anlay n demkdir

Yaay msknlri

105. Grcstanda qdim yaay msknlri/onlarn funksiyalar/yaay msknlrinin inkiaf (Grcstann tarixi hrlri); Grcstanda fortifikasiya tikililri

106. Masir knd msknlri

107. hr msknlri

108. Msknlrin funksiyalar

Syahtlr

109. cnbi syahtilr Grcstanda, onlarn marrutlar, onlarn syahtlrinin nticlri

110. Grc syahtilri, onlarn marrutlar, onlarn syahtlrinin nticlri

Nqliyyat v kommunikasiyalar

111. Yollar v gedi-gli vasitlri

112. Grcstan xarici alml birldirn nqliyyat yollar

113. Zaman rivsind nqliyyat nvlrinin dyimsi

114. Nqliyyat v traf mhit

115. Kommunikasiya vasitlrinin inkiaf

116. Grc lifbas

Zruri yani vsaitlr: tematik tarixi xritlr; Grcstann fiziki-corafi xritsi, Grcstann faydal qazntlarnn xritsi, sad diaqramlar, Grcstann yaay mntqlrinin xritsi, Grcstann tarixi-corafi yaltlrinin xritsi.

XXXVII Fsil

Baza pillsind fnn kompetensiyalar

VII Sinif

Tarix

Standart

stiqamtlr sasn ilin sonunda nail olunas nticlr:

Zaman v mkan

Dvlt idariliyi v siyast

traf mhit v iqtisadiyyat

nsan v cmiyyt

Mdniyyt v din

Tar.VII.1. agird faktlar v hadislri mvafiq tarixi dvr il laqlndir bilr.

Tar.VII.3. agird mxtlif tarixi dvrd mvcud olan dvlt idariliyi formalarn xarakteriz v bir-biri il mqayis ed bilr.

Tar.VII.5. agird tbii raitin msknlrin tiplrin, cmiyytin nnlrin v tsrrfatn inkiafna nec tsir gstrdiyini izah ed bilr.

Tar.VII.7. agird mxtlif sosial tbqnin strukturunu v onlarn nmayndlrini xarakteriz v bir-biri il mqayis ed bilr.

Tar.VII.9. agird cmiyytin hyatnda v dnya tarixi proseslrind dinin hmiyytin rik ola bilr.

Tar.VII.2. agird mxtlif lklrin, tarixi-corafi diyarlarn v corafi obyektlrin xritd yerlmsini myynldir bilr.

Tar.VII.4. agird siyasi xadimin lk tarixind hmiyyti bard fikir yrd bilr.

Tar.VII.6. agird dnya tarixi proseslri bard mlahiz zaman iqtisadi amillrin hmiyytini drk ed bilr.

Tar.VII.8. agird mxtlif qayda, norma qanun v nnni bu v ya digr tarixi dvr mnasibtd onlarn mnsubiyytin sasn frqlndir bilr.

Tar.VII.10. agird mdniyytin trkib hisslri bard fikir yrd bilr.

lin sonunda nail olunas nticlr v onlarn indikatorlar

stiqamt: Zaman v mkan

Tar.VII.1. agird faktlar v hadislri mvafiq tarixi dvrl laqlndir bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Tarixi hadislri xronoloji ardcllqla ver bilirs, tarixi faktlar qdim v yeni il hesablamalar sistemlri il laqlndirmyi bacarrsa;

Frdi kild v ya sinifd qrup halnda i zaman, zaman xttind (kalada) tarixi hadislri v tarixi dvrlri qeyd ed bilirs;

Konkret tarix mnsub olan srlri v minilliklri sadalaya bilirs;

Drslikd mvcud olan mvzularla laqdar hmiyytli tarixlri xronoloji ardcllqla

dz v onlar mvafiq tarixi dvrlr aid edn cdvl trtib ed bilirs. Ms.:

Mvzu: dvr

I mvzu (mk v texnologiyalar)

II mvzu(mit v msknlrin tiplri)

III mvzu (sad sosial qruplardan masir dvltdk)

Aqrardan vvlki

Paleolit oddan istifad edirdilr

Yuxar paleolit insan maaralarda yaayr

Soyadl icmalarn formalamas

Aqrar

Neolit - kinilik v heyvandarln meydana glmsi

B.e.. IV minillik birinci hrin qurulmas

B.e.. III . vvli Kartli arlnn yaranmas

Snaye

Postsnaye

Tar.VII.2. agird mxtlif lklrin, tarixi-corafi diyarlarn v corafi obyektlrin xritd yerlmsini myynldir bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Mvafiq dvrn tarixi xritsind ayr-ayr dvltlrin srhdlrini cza v onlarn n hmiyytli mdni-siyasi mrkzlrini gstr bilirs;

Xritdn istifad etmkl dnyann hmiyytli lklrinin v tarixi-etnoqrafik diyarlarnn yerlmsini myynldirirs;

Siyasi xritdn istifad edrk razilrin v siyasi-mdni mrkzlrin qeyd olunduu rti iarlri izah ed bilirs;

Xritnin kmyi il dnya tarixinin sas hadislri bard fikir yrd bilirs;

Mxtlif dvrlrin siyasi v mdni tarixi bard informasiyan konturlu xrity kr bilirs.

stiqamt: dvlt idariliyi v siyast

Tar.VII.3. agird mxtlif tarixi dvrd mvcud olan dvlt idariliyi formalarn xarakteriz v bir-biri il mqayis ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Mxtlif tarixi dvrn nmunlrin saslanaraq dvlt idariliyi formalarn xarakteriz edirs;

Bir dvrd dvlt idariliyinin mxtlif formalarn mqayis ed v onlarn msbt v mnfi chtlri bard mlahiz yrd bilirs.

Tar.VII.4. agird siyasi xadimin lk tarixind hmiyyti bard fikir yrd bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Frdi kild v ya sinifd qrup halnda i zaman kalada, onun fikrinc tarix n n hmiyytli drd v ya be siyasi xadimi qeyd edirs v sinif nnd onun seiminin sbblri bard shbt aparrsa;

Hr hans bir siyasi xadimin barsind informasiya (drslikdn v ya lav mtbu material/elektron material vasitsi il) toplayrsa v onun faliyytinin hm msbt, hm d mnfi chtlri haqqnda mvzu yazrsa;

Cdvl vasitsi il iki radikal surtd frqli siyasi xadimin motivasiyasn v mqsdlrini qrupladra bilirs;

Eyni tarixi xsiyytin faliyytini frqli qiymtlndirn iki mnbni mqayis ed bilirs. Bu frqli interpretasiyann sbblri il laqdar z fikrini ifad ed bilirs;

Mllimin kmyi il sinif yoldalar il birlikd rol oyununa qoulursa v sinif tamaasnda verilmi tarixi faktlar barsind mlahiz yrd bilirs.

stiqamt: traf mhit v iqtisadiyyat

Tar.VII.5. agird tbii raitin msknlrin tiplrin, cmiyytin nnlrin v tsrrfatn inkiafna nec tsir gstrdiyini izah ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Arxeoloji v etnoqrafik (drslikd verilmi v ya internetl axtarlm) materiala diqqt yetirir v aadak suallara cavab verirs - bu yalarn (msknlrin) mnsub olduu xalq n il mul olurdu?;

Msknlrin tiplrini myynldirir v konkret tarixi-corafi mhitd onlarn meydana glmsi sbblri bard mlahiz yrd bilirs. Mxtlif mhitd msknlrin yerlmsinin mdni v tsrrfat znmxsusluqlar bard fikir yrd bilirs;

Sinifd qrup halnda i zaman fotokillrin v ya video materialn vasitsi il mxtlif tarixi-corafi mhitd mvcud olmu iki mskni mqayis edir v onlar arasnda mvcud olan oxarlq-frqlri myynldir bilirs (material, memarlq).

Tar.VII.6. agird dnya tarixi proseslri bard mlahiz zaman iqtisadi amillrin hmiyytini drk ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Sinifd qrup halnda v ya frdi i zaman iki frqli sosial strukturlu cmiyyti se bilirs. Onlarn adt-nnlrini mqayis ed bilirs (ms.: kri v kinilik cmiyyti, aran v da halisi);

Bu v ya digr lknin sakinlrinin miti v nnlri bard mnblrin v dbiyyatn kmyi il informasiya axtarrsa, onlar bir-biri il mqayis edirs;

Kiik mvzu yazr, bunda eyni sosial tbqnin nmayndlrinin iki mxtlif dvrd bir-biri il mqayis edirs (ms.: antik dvrd v orta srlrd kinilik);

Frdi v ya sinifd qrup halnda i zaman zaman kalasnda v ya drd ideyan (kfi) qeyd edirs, hanslar ki, onun fikrinc n qdim dvrdn bu gndk iqtisadiyyatda n hmiyytli dyiikliklr sbb olmudur v sinif qarsnda znn v qrupun seimini saslandra bilirs.

stiqamt: insan v cmiyyt

Tar.VII.7. agird mxtlif sosial tbqnin strukturunu v onlarn nmayndlrini xarakteriz v bir-biri il mqayis ed bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Bu v ya digr dvrn yavi mdniyytini ks etdirn materialn (drslikd verilmi v ya lav ld edilmi) sasnda mvafiq dvrn sosial differensiasiyaya zmant vern yalar bir-birindn ayra bilirs. z dnclrini saslandrrsa;

Frdi kild v ya sinifd qrup halnda i zaman cdvlin kmyi il mxtlif sivilizasiyalara mnsub olan cmiyytlri qrupladra v bu cmiyytlrd mcburi myin mxtlif formalarn qrupladra bilirs; hm kemid, hm d masir dnyada mcburi myin mvcudluu sbblri bard mlahiz yrd bilirs;

Mxtlif dvrlrin cmiyytlrinin hr hans bir sosial tbqsini seir v bu tbqnin nmayndsinin gndlik hyatn yazl surtd tsvir ed bilirs (ms.: Orta srlr Avropasnda kndli, Roma Respublikasnda qul, Qdim Hindistanda katriya);

Mllim trfindn tklif olunmu dvrdn parlaq tarixi xslri sadalayr, onlarn sosial statusunu myynldir bilirs (ms.: ar ,tacir, ovu, bankir, mlkdar, prezident, alim v s.) v onlarn nailiyytlrinin sbblrini formaladrrsa;

Hr hans bir lknin nmunsind agirdlrin hyatn iki mxtlif tarixi dvrd mqayis ed bilirs.

Tar.VII.8. agird mxtlif qayda, norma, qanun v nnni bu v ya digr tarixi dvr mnasibtd onlarn mnsubiyytin sasn frqlndir bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Sinifd qrup halnda i zaman mxtlif dvrn ayr-ayr lklrinin qanunvericiliyini bir-biri il mqayis edirs (ms. Hamurappinin qanunlar v Roma qanunvericiliyi, rit v xristian kanonik qanunu);

Mxtlif dvr v mdniyyt n xarakterik etiketlri v davran qaydalarn frqlndir bilirs;

Masir Grcstanda v onun trfindn seilmi hr hans bir lkd uaqlarn qanuni hquqlarn, vziflrini v msuliyytlrini bir-biri il mqayis ed bilirs;

znn mahidlri il laqdar qanunu pozmaa gr czalandrlmaman cmiyyt v xsiyyt nec thlk olduu bard mlahiz yrd bilirs;

Yuxar sinif agirdlrinin tcrbsi nzr alnmaqla z sinif yoldalar il birlikd z sinfinin konstitusiyasn ilyib hazrlayrsa. Onu hr hans bir tarixi dvrn tdris qaydalar il mqayis ed bilirs.

stiqamt: mdniyyt v din

Tar.VII.9. agird cmiyytin hyatnda v dnya tarixi proseslrind dinin hmiyytin rik ola bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Drslik, lav dbiyyat v yaxud vizual material sasnda mxtlif dvrn cmiyytinin dinlri bard shbt apara bilirs;

Qrup halnda i zaman hr hans bir lknin nmunsi sasnda dini tolerantlq bard mlahiz yrd bilirs (hm kemi, hm d bu gn);

Sinifd diskussiya zaman kemid dinin ail mitin nec tsir gstrdiyi v bu gn onun hans tsir malik olduunu izah ed bilirs;

Xritd ona tan olan dinlrin meydana gldiyi yerlri, yaylmasnn bugnk areallarn gstr bilirs v onlarla laqdar hmiyytli kult abidlrini, rmzlrini v nnlrini sadalaya bilirs;

Hr hans bir lknin dini v ya mdniyyti bard ld edilmi informasiyann sasnda hmin informasiyann bu lky syaht zaman ona nec kmk ed bilcyi bard mlahiz yrd bilirs.

Tar.VII.10. agird mdniyytin trkib hisslri bard fikir yrd bilr.

Ntic gz nnddir, gr agird:

Sivilizasiyann sas xarakterik xsusiyytlrini sadalayrsa;

Frqli mdniyytlrin mbd tikililrini sadalayr v onlar bir-biri il mqayis etmyi bacarrsa;

Drslikd mvcud olan v lav ld edilmi material vasitsi il memarlq, rssamlq v dbiyyatn balca nmunlrini bir-biri il mqayis edirs;

Mxtlif tarixi dvrlrd elmin v texnikann inkiaf bard mlahiz yrd bilirs.

Proqramn mzmunu

VII sinif n mcburi mzmun msllrinin siyahs

(Aada sadalanan msllr bu siniflr n ayrlm btn mzmunun 80%-ni tkil edir).

Tarix ndir?

1. Kemiimiz bard nec yrnk/zaman v mkan

2. nsann meydana glmsi

3. btidai alm: tsrrfatn formalar ovuluq v yclq; kinilik (Grcstanda qdim kinilik mdniyyti), heyvandarlq, sntkarlq, ibtidai dinlr, dy v mk silahlar, ibtidai insanlarn msknlri

Qdim rqin sivilizasiyalar dvltiliyin balanc:

4. Nil hvzsi qdim Misir

5. Mesopotamiya: a) umer/Babilistan b) Assuriya

6. Xuanxe hvzsi Qdim in

7. Hind hvzsi Qdim Hindistan

n Asiya regionu:

8. Het arl

9. Finikiya (Finikiya koloniyalar)/Qds v srail

10. Midiya/ran

Yunan sivilizasiyas:

11. Krit-Mikena (Arqonavtlarn yr, Troya mharibsi)

12. Sparta Hasarsz Polis/Afina-demokratiyann vtni

13. Makedoniyal sgndr

Roma sivilizasiyas:

14. Etrusklar, arlar v Respublika dvrnd Roma (Roma dvlt quruluu)

15. Roma imperiyas: Oktaviann islahatlar v Roma mdniyytinin Qzl dvr. Trayan, Mark Avreliy; Diokletin islahatlar

Antikrobdan orta srlrdk:

16. Byk Konstantinin Roma mperiyasn xilas etmk n islahatlar (din mnasibtd mstqillik)

17. Xalqlarn byk k (Roma imperiyasnn squtu v Avropa razisind vhi arlqlar)

18. Sasanilr ran

19. Bizansn Qzl dvr Roman birldirmnin brpa olunmasna chdlr, quruculuq, Prokopi Kesalielinin iki tarixi

Franklar:

20. Merovinqlrin Frank arl, Salik hququ, Karlos Martelli v onun islahatlar

21. Karolinlrin Frank arl, Karolink intibah

slam almi:

22. Mhmmd v slam, rb dvltinin formaladrlmas; Qds- dinin mqdds hri kimi

Slavyanlar v Normanlar:

23. Normanlar v Skandinaviya eposu, Normanlar Qrbi Avropa v Atlantik okeannda

24. Slavyanlar, Varyaqlar v Kiyev Rusiyas (Varyaqlar v Grcstan)

Avropa Verden saziindn sonra:

25. Roma xristian imperiyas

26. l-De-Frans, Kapetinqlr Fransada

27. rb spaniyas, Rekonkista

28. al Uilyam ngiltrd, Dhtli xa kitab

Bizans slibilr, Bizans v rq lklri:

29. Bizans v slcuqlar

30. Slib yrlri (Avropa piliqrimlri, Slib yrlri masirlrin gz il)

31. Monqollar: monqollarn iallar, monqollarn imperiyas Avropa syyahlarnn gz il

32. Osmanllar Yaxn rqd

33. Bizansn restavrasiyasndan Konstantinopolun squtunadk (paleoqos dvrnn mdniyyti)

34. XII-XV srlrd taliyann hr-dvltlri (Grcstanla laq)

35. Yzillik mharib

36. Qzl gllr mharibsi

Mtlqiyyt dvr

37. Katolik arlar Ferdinand v zabel

38. Roma xristian imperiyas

39. Osmanl imperiyas

40. Tdorlar v Startlar

41. Rielye, XIV Lui

42. I Pyotr Rusiyas, Rusiya v Qafqaz

Kolumba qdrki Amerika sivilizasiyalar:

43. Mayya, Asteklr v nklr;

Dvlt aparat v nmayndli orqanlar:

44. ar saray, saray, etiket

45. Rtbli nmayndli orqanlar

nsan v cmiyyt:

46. Hindistanda Kasta quruluu

47. Afinal vtndalar v qullar

48. Koloniat Romada

49. Feodal cmiyyti (feodal iyerarxiyas, cngavrlr ordenlri, turnirlr, trubadurlar, hr miti), Grcstanda feodal cmiyyti

50. Etiketlr v davran normalar

51. dariliklr v znidarlr

52. Uaqlarn hquqlar v sosial statuslar

53. Grcstanda uaqlarn hquqlarn mdafi

54. Mktblrd kk salm qaydalar

Mdniyyt v din:

55. Gilqame eposu (dnyan su basaca haqqnda mif)

56. Homer v Troya (liman)

57. Dnyann yeddi mczsi

58. Orta srlr dvr Saklar v deyimlr (ms.: ar Arturun v dyirmi stolun barsind deyimlr, Boevulf haqqnda deyim, Nibelunqlar eposu);

59. Politeizmdn monoteizmdk: dinlr v konfessiyalar

60. Qala-hrlr v mbd tikililri

61. Dirli (kflr, rssamlq, memarlq, dbiyyat)

62. Maarifilik

Zruri yani vsaitlr: tematik tarixi xritlr.

VII Sinif

Corafiya

Standart

stiqamtlr sasn ilin sonunda nail olunas nticlr:

Zaman v mkan

stiqamt: traf mhit v iqtisadiyyat

traf mhit v sosial sistemlr

Co.VII.1. agird corafi il hesablanmas sistemini mnimsy bilr.

Co.VII.2. agird corafi informasiyan ld etmk n mxtlif yani vasitlri oxuya bilr.

Co.VII.3. agird mkanda istiqamtln bilr.

Co.VII.4. agird tbii srvtlrdn smrli v hrtrfli istifad etmk bard mlahiz yrd bilr.

Co.VII.5. agird Yer krsinin daxili quruluu bard mlahiz yrd bilr.

Co.VII.6. agird relyefin formalarn relyefin yaranma proseslri il laqlndir bilr.