3. УЛААНБААТАР ХОТЫН ... - nobg.ub.gov.mnnobg.ub.gov.mn/wp-content/uploads/2016/05/181-329-Repaired.pdf · хөдөлгөөн ихсэж Нийслэлийн хүн

Гамшгийн эрсдэлийн үнэлгээ хийх, эрсдэлийг бууруулах арга технологийн судалгаа

Гамшиг судлалын хүрээлэн 180

3. УЛААНБААТАР ХОТЫН ГАМШГИЙН ЭРСДЭЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ

3.1. УЛААНБААТАР ХОТЫН ҮЕРИЙН ЭРСДЭЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ



Дэлхий нийтийг хамарсан уур амьсгалын дулааралт нь эрс тэс уур

амьсгалтай Монгол орны байгаль, цаг агаар, уур амьсгалд хүчтэй нөлөөлснөөр

байгалийн аюулт үзэгдэл түүний дотор агаар мандлын гаралтай аюулын

давтамжид ихээхэн нөлөөлж байна.

Уур амьсгалын өөрчлөлтөөс шалтгаалан аадар тунадасны тохиолдлын тоо

нэмэгдсэн болон бэлчээрийн талхдал, ойн нөөцийн хомсдол, газрын элэгдэл

эвдрэл зэргээс үүдэлтэй цөлжилтийн улмаас сүүлийн үед үерийн давтагдал, эрч

хүч, сүйтгэл, хамрах нутгийн хэмжээ улам бүр нэмэгдэх хандлагатай болж байна.

Улаанбаатар хотод олонтоо тохиолдож, харьцангуй их хор уршиг учруулдаг

байгалийн аюул нь үер юм. Цаашид нийслэлд тохиолдох үерийн аюулын давтамж

уур амьсгалын өөрчлөлт, байгаль орчны доройтлын улмаас нэмэгдэх хандлагатай

байна. Мөн Улаанбаатар хотын экосистемийн бүсэд хүн ам механикаар эрчимтэй

өсч хүн амын төвлөрөл, хотжилт, шаардлага хангаагүй үерийн хамгаалалтын

байгууламж, үерийн аюулаас хамгаалах тогтолцоо бүрдээгүй байгаа зэрэг нь

нийслэлийн үерийн эрсдэлийг улам бүр нэмэгдүүлж байна.

Иймд улсын нийт хүн амын дөч гаруй хувь нь амьдардаг Улаанбаатар хотын

үерийн эрсдэлийн үнэлгээг хийж зураглан, эрсдэлийг бууруулах арга хэмжээг авч

хэрэгжүүлэх чиглэлд судалгаа, шинжилгээний ажил явуулах зайлшгүй шаардлага

тулгарч байна. Үерийн эрсдэлийн үнэлгээ нь хүн ам, мал, амьтан, эд хөрөнгө,

хүрээлэн байгаа орчныг үерийн аюулаас хамгаалах арга хэмжээг зохион байгуулж

хүн амын аюулгүй амьдрах нөхцлийг бүрдүүлэх, улмаар хот байгуулалт,

инженерийн байгуулалтын төлөвлөлтийн үндэс суурь болдог.

Судалгааны ажил нь үерийн эрсдэлийн судалгааны онол арга зүйг

боловсруулах, үерийн эрсдэлийг үнэлэх аргачлал боловсруулж Улаанбаатар

хотын хэмжээнд үерийн эрсдэлийн үнэлгээг хийж зураглах, эрсдэлийг бууруулах

арга замыг тодорхойлох зорилготой.

3.1.1. Улаанбаатар хотын үерийн эрсдэлийн үнэлгээ

Улаанбаатар хот орчмын гадаргуугийн усны эх үүсвэр нь Туул, Сэлбэ,

Улиастай, Толгойт, Баянгол зэрэг том жижиг гол горхи мөн хотыг хүрээлэн орших

уулсын амны олон тооны гуу жалга сайраас ирэх бороо цасны ус юм. Эдгээр

голуудын ай сав нь Монгол орны уруйн үер буудаг мужид хамаардаг бөгөөд богино

хугацаанд эрчимтэй орох аадар борооны улмаас хүчтэй үер бууж улмаар хот үерт

автагдах нөхцөл бүрддэг болно.

Сүүлийн жилүүдийн уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөгөөр тус хотод жил бүр

уруйн үер буудаг болсон. Зах зээлийн нийгэмд шилжиж эхэлсэн 1990 оноос хойш

хот нилээд эрчимтэй барилгажиж байгаагаас гэр хорооллууд голын татмаар, мөн

уулын энгэр налуу газраар байрлах болсны зэрэгцээ хөдөө орон нутгаас шилжин

ирэгсдийн тоо эрс нэмэгдэж тэдгээр нь үерийн аюулд өртөх магадлал ихтэй

газруудаар нягтран суурьших болсноор үерийн аюулыг улам нэмэгдүүлж байна.



3.1.1-р зураг. 1991 оноос хойш үерт өртөж байсан газрууд1

Улаанбаатар хотын үерийн аюултай бүсийг 3.1.2-р зурагт үзүүлэв.

3.1.2-р зураг. Улаанбаатар хотын үерийн аюултай бүсийн зураг2

Үер усны шуурхай мэдээлэл дамжуулах холбоо харилцааны хэрэгсэл,

схемийн хувьд бол ЖАЙКА-гийн тусламжаар байгуулагдсан 7 дохиоллын цэг

1 Улаанбаатар хотыг үерээс хамгаалах тогтолцоог бэхжүүлэх, төслийн санал, 2007

2 Мөн тэнд



байдаг. Дохиоллын цэгүүдийн зарим нь ажилладаггүй, нийт 15 км-ийн радиуст

үйлчилж байгаа нь хот өргөжиж хүн амын тоо байршил тэлсэн одоогийн

шаардлагыг хангахгүй байгаа билээ.

3.1.3-р зураг. Улаанбаатар хотын хэмжээнд үерээс сэрэмжлүүлэх систем3

1966-1967 оны үерийн дараагаар Улаанбаатар хотод голын үерээс

хамгаалах далан, сувгууд барьж эхэлсэн билээ. Нийслэлийн 6 дүүргийн нутаг

дэвсгэрт 1966 оноос хойш баригдсан голуудын хамгаалалтын 52 км далан, 1987

оноос хойш баригдсан 31 км үерийн ус зайлуулах суваг, гадаргуугийн ус зайлуулах

7 барилга, байгууламж, авто замын борооны ус зайлуулах 1448 хүлээн авах

шүүрт, 830 ширхэг үзлэгийн худаг, 200-1500 мм-ийн голчтой 73 км орчим ил, далд

шугам сүлжээ байна4. Хотыг үерээс хамгаалах зориулалттай эдгээр суваг,

далангуудын ашиглалтын байдал хангалтгүй, хөрөнгө оруулалтын боломжгүй

зэргээс одоогийн байдлаар үерийн хамгаалалтын байгууламжуудын 80%-нь

эвдэрсэн байдалтай байна.

3 Үерийн гамшгийн эрсдэлийн үнэлгээ: арга зүй- үнэлгээний жишээ, Хот суурин газрын эрсдэлийн үнэлгээний

арга зүй боловсруулах судалгааны ажлын дэд тайлан №3, УБ 2007 4 Эх үүсвэр: http://www.ubb.ub.gov.mn/article/1



3.1.4-р зураг. Улаанбаатар хотын үерийн хамгаалалтын өнөөгийн байдлын

ерөнхий схем5

Үерийн аюулын үед ажиллах хүн хүчний чадавхийн хувьд Нийслэлийн

хэмжээнд НОБГ түүний харъяа аврах отряд, шуурхай бүлэг 105 болон 9 дүүргийн

13 аврах, гал унтраах анги ажиллаж байна.

3.1.5-р зураг. Улаанбаатар хотын аврах, гал унтраах ангийн байрлал6

Улаанбаатар хотын үерийн эрсдэлийг үнэлэхдээ АНУ-ын Цэрэг иргэний

гамшгийн бэлэн байдлын төвийн усны үерийн эрсдэлийн зураглал хийдэг HEC-

REC, HEC-GeoRAS, ArcGIS программ хангамжийг ашиглан Улаанбаатар хотын

хэмжээнд тодорхойллоо.

5 Улаанбаатар хотыг үерээс хамгаалах тогтолцоог бэхжүүлэх, төслийн санал, 2007 6 Мөн тэнд



Үерийн эрсдэлийг тодорхойлохдоо Эс Ар Ти Эм (SRTM) хиймэл дагуулын 20

м-ийн нарийвчлал бүхий өндрийн тоон моделийг ашиглаж гол, үерийн далангийн

хөндлөн огтлолын өгөгдлийг ашиглан хийж гүйцэтгэлээ. \3.1.6-3.1.7- р зураг\.

3.1.6-р зураг. Голын ай сав газрын дагуу хийсэн хөндлөн огтлол

3.1.7-р зураг. Хөндлөн огтлолын тоон утга, тухайн үеийн үерийн өгөгдлийг оруулсан байдал

Үерийн эрсдэлийг үнэлэхдээ үерийн далангаас дээш ус 10см, 30см,100см,

200см дээшилсэн үеийн үерийн эрсдэлийг SRTM-ын 20 м нарийвчлал бүхий

өндрийн тоон моделиос өгөгдлийг ашиглан HEC-RAS, HEC-Geo, ArcGIS програм

дээр хийсэн үр дүнг 3.1.8–р зурагт харууллаа.



3.1.8-р зураг. Улаанбаатар хотын хэмжээн дэх үерийн эрсдэл ихтэй газрууд

3.1.2. Улаанбаатар хотын хүн амд учирч болзошгүй үерийн эрсдэлийн

үнэлгээ

Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэр дэх үерийн аюулын эх үүсвэр нь Туул,

Сэлбэ, Улиастай, Толгойт, Баянгол зэрэг гол, горхи болон хүрээлэн буй уулсын

олон тооны томоохон гуу, жалга зэргээр урсах их хэмжээний усны урсгал юм.

Сүүлийн жилүүдэд Улаанбаатар хотод уруй үер олонтоо тохиолдож, үерт өртөж

хүний амь нас эрсдэх байдал нэмэгдэж байна. Энэ нь уур амьсгалын өөрчлөлтийн

улмаас аадар тунадасны тохиолдлын тоо нэмэгдэж байгаатай, бэлчээрийн

талхдал, ойн нөөцийн хомсдол, газрын элэгдэл, эвдрэл зэрэг цөлжилтийг

идэвхжүүлж буй хүний үйл ажиллагаатай холбоотой юм. Өнгөрсөн 10 жилд

Улаанбаатар хотод 14 удаа аадар бороо орж уруйн үер буусан ба үүний улмаас 15

хүн амь насаа алдсан гэсэн статистик мэдээ байна.

Сүүлийн жилүүдэд хот суурин бараадах хөдөөгийн хүн амын шилжих

хөдөлгөөн ихсэж Нийслэлийн хүн амыг эрчимтэй өсгөж, эдгээр шилжин ирсэн

хүмүүсийн ихэнх нь хотын захын гэр хороололд нэн ялангуяа үерийн аюултай

бүсэд олноороо суурьшиж байгаа нь үерийн аюулд өртөх байдлыг нэмэгдүүлж

байна. Хотын дүүргүүдийн хэмжээнд үерийн аюултай бүсэд суурьшсан айл өрхийн

тоог 3.9-р зурагт үзүүллээ.



Иймд энэ удаагийн Улаанбаатар хотын үерийн эрсдэлийн үнэлгээгээр уруйн

үерийн улмаас хүний амь нас эрсдэх магадлалыг үерийн аюултай бүсэд

суурьшсан айл өрхийн мэдээнд тулгуурлан Хүн амд учрах үерийн эрсдэлийг

үнэлэх аргачлалыг ашиглан хийлээ.

3.1.9-р зураг. Үерийн аюултай бүсэд суурьшсан айл өрхийн тоо, дүүргээр

Хүн амд учрах үерийн эрсдэлийг үнэлэх аргачлалыг ашиглан үерийн аюултай

бүсэд суурьшсан хүн амд учирч болзошгүй үерийн эрсдэлийг үнэлсэн байдлыг авч

үзье. Улаанбаатар хотын дүүргийн аюулын зэргийг тодорхойлохдоо үерийн усны

гүн болон хурдны хослолоор илэрхийлэгдсэн аюулын зэргийн матриц (2.2.4-р

зураг)-ын ердийн хүн амд аюултай байх нөхцлүүдээс дунджаар сонгосон учраас

аюулын зэрэг дүүрэг бүрт харьцангуй ижил түвшинд байна. Газар нутгийн эмзэг

байдлыг дүүрэг бүрт ижил нөхцлөөр сонгосон ба хотын дундаж нь 1.19 байна

Үерийн аюулын эрсдэлд нэрвэгдэж амьдралын хэвийн үйл ажиллагаа нь алдагдах

хүн амын хувь нь газар нутгийн эрсдэлийн түвшинг тодорхойлох бөгөөд

Сонгинохайрхан дүүрэг хамгийн өндөр 0.09, Баянзүрх, Баянгол, Чингэлтэй дүүрэгт

ижил 0.08, Хан-Уул, Сүхбаатар, Налайх, Багануур дүүрэгт ижил 0.07 харин

Багахангай дүүрэгт хамгийн бага 0.05 ба хотын дундаж нь 0.07 хувь байна (3.1.1-р

хүснэгт ба 3.1.10-р зураг). Үүнийг тооцож үзвэл хотын хэмжээнд 80 гаруй мянган

хүн үерийн аюулын улмаас амьдралын ердийн хэмнэл нь алдагдаж болзошгүй

байгаа юм.

Харин хүн амын эмзэг байдлын хувь Чингэлтэй дүүрэгт хамгийн их 0.63 бол

Багахангай дүүрэгт хамгийн бага 0.003, хотын дундаж нь 0.17 хувь буюу 13 мянга

гаруй хүн байна (3.1.1-р хүснэгт ба 3.1.11-р зураг). Энэ нь үерийн аюулд өртөж амь

нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөөрөө хохирч болзошгүй хүн амын тоо юм.

Хүн амын гэмтэж бэртэх болон нас барах магадлалыг эмзэг байдалтай хүн

амын тооноос тодорхойлдог бөгөөд энэ утга Сонгинохайрхан дүүрэгт хамгийн их 9

х10-2 буюу 100 хүн тутамд 9 хүн бол Багахангай дүүрэгт хамгийн бага 5 х10-3 буюу

1000 хүн тутамд 5 хүн харин хүн амын нас барах магадлал Чингэлтэй дүүрэгт

хамгийн их 3 х 10-4 буюу мянган хүн тутамд 4 буюу ойролцоогоор 40 орчим хүн,

Багахангай дүүрэгт хамгийн бага 5 х10-6 сая хүнд 5 хүн буюу үерт өртөж хүн амь

насаа алдах магадлал маш бага байна (3.1.12-р зураг). Эдгээр үзүүлэлтүүдийн

265

218

443

214

365

359

2

41

9

0 100 200 300 400 500

Хан-Уул

Баянгол

Чингэлтэй

Сонгинохайрхан

Сүхбаатар

Баянзүрх

Багахангай

Налайх

Багануур



хотын дунджийг тооцвол гэмтэж бэртэх магадлалын хувьд 2 х 10-2 буюу 200 орчим

хүн, нас барах магадлал нь 7 x 10-4 буюу 10 орчим хүн байна.

3.1.1-р хүснэгт. Улаанбаатар хотын хүн амд учирч болзошгүй үерийн эрсдэлийн үнэлгээ

Дүүргийн нэр

Дүүргийн нийт хүн

ам

Газар нутгийн эрсдэлийн үнэлгээ Хүн амын эрсдэлийн үнэлгээ

аюулын зэрэг (HR)

7

газар нутгийн эмзэг

байдал (AV)

эрсдэлд нэрвэгдэх хүн амын

хувь

хүн амын эмзэг

байдлын хувь (PV)

хүн амын гэмтэж бэртэх

магадлал

хүн амын нас

барах магадлал

Хан-Уул 112055 1.24 6 0.07 0.10 1 х10-3

4 х10-4

Баянгол 185104 1.33 6 0.08 0.15 2 х10-2

6 х10-4

Чингэлтэй 147438 1.34 6 0.08 0.63 1 х10-2

3 х10-3

Сонгинохайрхан 252264 1.43 6 0.09 0.06 9 х10-2

3 х10-4

Сүхбаатар 136917 1.21 6 0.07 0.13 2 х10-2

4 х10-4

Баянзүрх 265997 1.35 6 0.08 0.12 2 х10-2

5 х10-4

Төвийн 6 дүүргийн хүн амын тоо ба үнэлгээний дундаж

1099775 1.32 6 0.07 0.19 3 x 10-2

8 x 10-4

Багахангай 3647 0.4 6 0.05 0.003 3 х10-4

5 х10-6

Налайх 31458 1.2 6 0.07 0.35 5 х10-3

1 х10-3

Багануур 26905 1.2 6 0.07 0.01 1 х10-3

2 х10-5

Захын 3 дүүргийн хүн амын тоо ба үнэлгээний дундаж

62010 0.9 6 0.06 0.12 2 x10-3

3 x 10-4

Улаанбаатар хотын нийт хүн амын тоо ба үнэлгээний дундаж

1161785 1.19 6 0.07 0.17 2 x10-2

7 x 10-4

Үерийн аюулд өртөж нас барах магадлал нь Чингэлтэй болон Налайх дүүрэгт

их (3.1.1-р хүснэгт ба 3.1.12-р зураг) байгаа ба энэ нь үнэлгээнд ашигласан арга нь

хүн амын эмзэг байдлыг хөгжлийн бэрхшээлтэй болон өндөр настай хүн амын

тоогоор тодорхойлсноос шалтгаалсан байна. Учир нь тус дүүргийн хүн амд

хөгжлийн бэрхшээлтэй болон өндөр настай хүн амын эзлэх хувь харьцангуй өндөр

байсан.

Улаанбаатар хотын хэмжээнд үерийн аюултай бүсэд суурьшсан айл өрх

бүхий хороодын хүн амд учирч болох эрсдэлийн үнэлгээг 3.1.2-р хүснэгт ба 3.1.13-

3.1.15-р зурагт үзүүлэв.

7 Үерийн аюулын зэргийг тодорхойлохдоо үерийн усны гүн болон хурдны хослолоор илэрхийлэгдсэн аюулын

зэргийн матриц (2.2.8-р зураг)-ын ердийн хүн амд аюултай аюултай байх нөхцөлийн дунджаар сонгосон.



3.1.10 –р зураг. Улаанбаатар хотын үерийн аюулын зураг, дүүргээр (Масштаб 1:380000)



3.1.11 –р зураг. Улаанбаатар хотын үерийн аюулын эмзэг байдлын зураг, дүүргээр (Масштаб 1:200000)



3.1.12 –р зураг. Улаанбаатар хотын үерийн аюулын эрсдэлийн зураг (үерт өртөж хүн нас барах магадлал), дүүргээр (Масштаб 1:200000)



3.1.2-р хүснэгт. Улаанбаатар хотын үерийн аюултай бүсэд суурьшсан айл өрх бүхий

хороодын хүн амд учирч болзошгүй үерийн эрсдэлийн үнэлгээ

Үерийн аюултай бүсэд айл өрх суурьшсан хороод

Хорооны нийт хүн

амын тоо

8

Үерийн аюултай бүсэд суурьшсан

Газар нутгийн эрсдэлийн үнэлгээ Хүн амын эрсдэлийн үнэлгээ

айл өрхийн

тоо9

хүн амын тоо

10

аюулын зэрэг (HR)

эмзэг байдал

(AV)

эрсдэлд нэрвэгдэх хүн амын хувь (X)

хүн амын эмзэг

байдлын хувь (PV)

хүн амын гэмтэж бэртэх

магадлал

хүн амын нас барах магадлал

Хан-Уул

4-р хороо 7328 49 181 1.2 6 0.07 0.19 3 х10-2

7 х10-4

5-р хороо 6038 50 185 1.13 6 0.07 0.18 2 х10-2

6 х10-4

6-р хороо 7934 27 100 1.25 6 0.08 0.06 9 х10-3

2 х10-4

8-р хороо 10137 25 93 1.3 6 0.08 0.08 1 х10-2

3 х10-4

9-р хороо 14503 27 100 1.4 6 0.08 0.08 1 х10-2

4 х10-4

10-р хороо 7774 16 59 1.16 6 0.07 0.05 7 х10-3

2 х10-4

11-р хороо 7146 18 67 1.28 6 0.08 0.05 8 х10-3

2 х10-4

12-р хороо 5789 9 33 1.24 6 0.07 0.03 4 х10-3

1 х10-4

14-р хороо 3068 44 163 1.2 6 0.07 0.18 3 х10-2

6 х10-4

Баянгол дүүрэг 9-р хороо 13507 104 385 1.51 6 0.09 0.18 3 х10

-2 1 х10

-3

10-р хороо 15737 34 126 1.25 6 0.08 0.08 1 х10-2

3 х10-4

11-р хороо 12243 80 296 1.24 6 0.07 0.18 3 х10-2

7 х10-4

Чингэлтэй дүүрэг

7-р хороо 2993 15 56 1.44 6 0.09 0.22 4 х10-2

1 х10-3

8 Хүн ам, орон сууцны 2010 оны улсын тооллого

9 Нийслэлийн нутаг дэвсгэрт үерийн аюултай бүсэд суурьшиж байгаа айл өрхийн тоог НОБГ-газраас гаргасан 2009 оны судалгаа

10 Хүн амын тоог тодорхойлохдоо өрхийн тоог нийслэлийн дундаж өрхийн хүн амын тоо буюу 4-өөр үржүүлж тооцсон



8-р хороо 1170 36 133 1.24 6 0.07 0.62 9 х10-2

2 х10-3

9-р хороо 1768 39 144 1.18 6 0.07 0.65 9 х10-2

2 х10-3

10-р хороо 1539 35 130 1.6 6 0.10 0.56 1 х10-1

3 х10-3

11-хороо 1423 39 144 1.18 6 0.07 0.60 8 х10-2

2 х10-3

12-р хороо 2835 25 93 1.44 6 0.09 0.37 6 х10-2

2 х10-4

13-р хороо 1785 41 152 1.1 6 0.07 0.70 9 х10-2

2 х10-3

14-р хороо 1580 40 148 1.31 6 0.08 0.81 1 х10-1

3 х10-3

15-р хороо 1865 40 148 1.6 6 0.10 0.72 1 х10-1

4 х10-3

16-р хороо 2328 40 148 1.44 6 0.09 0.71 1 х10-1

3 х10-3

17-р хороо 2921 23 85 1.27 6 0.08 0.40 6 х10-2

2 х10-3

19-р хороо 2526 70 259 1.3 6 0.08 1.17 1 х10-1

5 х10-3

Сонгинохайрхан дүүрэг

1-р хороо 16616 41 152 1.19 6 0.07 0.11 2 х10-2

4 х10-4

2-р хороо 5591 5 19 1.56 6 0.09 0.03 5 х10-3

2 х10-4

4-р хороо 14202 15 56 1.26 6 0.08 0.04 7 х10-3

2 х10-4

5-р хороо 13577 35 130 1.55 6 0.09 0.11 2 х10-2

6 х10-4

7-хороо 11947 54 200 1.42 6 0.09 0.18 3 х10-2

9 х10-4

9-р хороо 8377 9 33 1.42 6 0.09 0.03 5 х10-3

1 х10-4

10-р хороо 12358 5 19 1.5 6 0.09 0.01 2 х10-3

1 х10-4

12-р хороо 7515 7 26 1.45 6 0.09 0.03 4 х10-3

1 х10-4

14-р хороо 9391 5 19 1.65 6 0.10 0.01 3 х10-3

1 х10-4

20-р хороо 9296 28 104 1.32 6 0.08 0.06 9 х10-3

2 х10-4

22-р хороо 12884 10 37 1.39 6 0.08 0.02 3 х10-3

1 х10-4

Сүхбаатар дүүрэг

9-р хороо 9337 104 385 0.86 6 0.05 0.30 3 х10-2

5 х10-4

11-р хороо 9532 19 70 1.15 6 0.07 0.07 1 х10-2

2 х10-4



12-р хороо 8285 41 152 1 6 0.06 0.11 1 х10-2

3 х10-4

13-р хороо 8334 22 81 1.03 6 0.06 0.07 9 х10-3

2 х10-4

14-р хороо 6412 20 74 1.42 6 0.09 0.07 1 х10-2

3 х10-4

15-р хороо 9630 11 41 1.4 6 0.08 0.05 8 х10-3

2 х10-4

16-р хороо 9258 82 303 1.15 6 0.07 0.30 4 х10-2

1 х10-3

17-р хороо 7571 26 96 1.41 6 0.08 0.08 1 х10-2

4 х10-4

18-р хороо 9340 40 148 1.45 6 0.09 0.15 3 х10-2

8 х10-4

Баянзүрх дүүрэг

2-р хороо 14423 7 26 1.4 6 0.08 0.02 3 х10-3

1 х10-4

4-р хороо 13971 15 56 1.3 6 0.08 0.05 7 х10-3

2 х10-4

5-р хороо 16370 13 48 1.13 6 0.07 0.03 4 х10-3

1 х10-4

9-р хороо 11433 77 285 1.16 6 0.07 0.24 3 х10-2

8 х10-4

11-р хороо 5476 6 22 1.6 6 0.10 0.03 6 х10-3

2 х10-4

14-р хороо 10653 31 115 1.25 6 0.08 0.11 2 х10-2

4 х10-4

20-р хороо 6113 74 274 1.38 6 0.08 0.48 8 х10-2

2 х10-3

21-р хороо 19779 76 281 1.68 6 0.10 0.16 3 х10-2

1 х10-3

22-р хороо 13103 25 93 1.45 6 0.09 0.06 1 х10-2

3х10-4

23-р хороо 14587 14 52 1.06 6 0.06 0.04 5 х10-3

1 х10-4

24-р хороо 8806 21 78 1.46 6 0.09 0.05 9 х10-3

3 х10-4

Багахангай дүүрэг

1-р хороо 1774 1 4 0.8 6 0.05 0.003 3 х10-3

1 х10-5

2-р хороо 1873 1 4 0.8 6 0.05 0.003 3 х10-3

5 х10-6

Налайх дүүрэг

1-р хороо 2641 11 41 1.1 6 0.07 0.18 2 х10-2

5 х10-4

6-р хороо 532 30 111 1.3 6 0.08 0.52 8 х10-2

2 х10-3

Багануур

4-р хороо 10670 4 12 1.2 6 0.07 0.01 1 х10-3

2 х10-5



3.1.13–р зураг. Улаанбаатар хотын үерийн аюулын зураг, үерийн аюултай бүсэд суурьшсан айл өрх бүхий хороодоор (Масштаб 1:200000)



3.1.14–р зураг. Улаанбаатар хотын үерийн аюулын хүн амын эмзэг байдлын зураг, үерийн аюултай бүсэд суурьшсан айл өрх бүхий хороодоор (Масштаб 1:200000)



3.1.15–р зураг. Улаанбаатар хотын үерийн эрсдэлийн зураг (үерт өртөж хүн нас барах магадлал), үерийн аюултай бүсэд суурьшсан айл өрх бүхий хороодоор (Масштаб 1:200000)



ДҮГНЭЛТ

Улаанбаатар хотод хийсэн үерийн эрсдэлийн судалгаа нь хот суурин газрын

үерийн эрсдэлийн тухай, эрсдэлийг үнэлэх асуудал, нэн ялангуяа хүн амд учрах

эрсдэлийг үнэлэх асуудлыг авч үзсэнээрээ шинэлэг бөгөөд онол, арга зүй болоод

практикийн өндөр ач холбогдолтой болсон.

Үерийн эрсдэлийг үнэлэх арга зүйг боловсруулж Улаанбаатар хотын хэмжээнд

үнэлгээг хийж аюулд өртөх магадлал өндөртэй газруудыг тогтоолоо. Үерийн

эрсдэлийн үнэлгээ хийхэд өндөр нарийвчлал бүхий газарзүйн мэдээллийн системийн

оронзайн өгөгдлийн гео мэдээллийн санг бий болгох, одоо байгааг шинэчлэх

хэрэгцээ, шаардлага өндөр байна.

Нийслэлийн хэмжээнд үерийн аюултай бүсэд суурьшсан айл өрхийн судалгааг

гаргаж эдгээр хүн амд учрах үерийн эрсдэлийг Хүн амд учрах үерийн эрсдэлийг

үнэлэх аргачлалыг ашиглаж дүүрэг тус бүрээр болон үерийн аюултай бүсэд айл өрх

суурьшсан хороод тус бүрээр үнэлж, зурагт орууллаа. Үерийн аюулын түвшин

Улаанбаатар хотын дүүргүүдэд харьцангуй ижил хэмжээнд байна. Харин үерийн

өндөр эрсдэлтэй нөхцөлд амьдарч буй хүн ам бусад дүүрэгтэй харьцуулахад

Сонгинохайрхан дүүрэгт их байгаа бол Багахангай дүүрэгт хамгийн бага, хотын

хэмжээнд дундажаар 80 гаруй мянган хүн үерийн аюулын улмаас амьдралын ердийн

хэмнэл нь алдагдаж болзошгүй байгаа юм.

Харин үерийн аюулд өртөж амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөөрөө хохирч

болзошгүй буюу эмзэг байдалтай хүн ам хотын хэмжээнд ойролцоогоор 13 мянган

хүн байгаа бол хотын захын 3 дүүрэгт 400 шахам хүн байна.

Хүн амын гэмтэж бэртэх болон нас барах магадлалыг тодорхойлвол

Сонгинохайрхан дүүрэгт хамгийн их 9 х10-2 буюу 100 хүн тутамд 9 хүн бол Багахангай

дүүрэгт хамгийн бага 5 х10-3 буюу 1000 хүн тутамд 5 хүн харин хүн амын нас барах

магадлал Чингэлтэй дүүрэгт хамгийн их 3 х 10-3 буюу мянган хүн тутамд 3 буюу

ойролцоогоор 30 орчим хүн, Багахангай дүүрэгт хамгийн бага 5 х10-6 сая хүнд 5 хүн

буюу үерт өртөж хүн амь насаа алдах магадлал маш бага байна. Эдгээр

үзүүлэлтүүдийн хотын дунджийг тооцвол гэмтэж бэртэх магадлалын хувьд 2 х 10-2

буюу 200 орчим хүн, нас барах магадлал нь 7 x 10-4 буюу 10 орчим хүн байна.

Үерийн ус засаг захиргааны хилээр зохицуулагдахгүй зөвхөн газрын хэвгийг

даган нам газар руу урсдаг байгалийн үзэгдэл тул үерийн эрсдэлийн үнэлгээг засаг

захиргааны нэгжийн хүрээнд бус ус хурах ай савын хүрээнд хийх нь илүү

тохиромжтой. Ингэхдээ хүн амд учрах үерийн эрсдэлийг үнэлэх аргачлалыг ашиглаж

хийж болох ба энэ аргачлалаар гарсан үр дүнг үерийн бэлэн байдлын төлөвлөгөөнд

хэрэглэх боломжтой гэж үзэж байна.

Хүн амын төвлөрөл, түүнийг дагасан эдийн засгийн үйл ажиллагаа нь байгалийн

нөөцөд дарамт учруулдаг бөгөөд түүнийг зохицуулах аливаа арга хэмжээнүүд өөр

хоорондоо нягт уялдаа холбоотой байх хэрэгтэй. Гэтэл хотын усан хангамж, цэвэрлэх



байгууламж, айл өрхийн сууршилт, бохирдолын хяналт, зам тээврийн систем,

үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа, эрүүл мэнд, нийгэм хамгаалал гэх мэтийн хөгжил нь

өөр өөр байгууллага, албан газруудад харъяалагддаг. Эдгээр байгууллагын үйл

ажиллагааны уялдаа холбоо ямар байгаагаас үерийн эрсдэл үүсэх улмаар гамшиг

болох эсэх нь ихээхэн хамаардаг байна. Иймд энэ бүхнийг цогцоор шийдэх арга зам

бол хот төлөвлөлтөд үерийн эрсдэлийн асуудлыг тусгаж өгөх хэрэгтэй. Нэн ялангуяа

газар ашиглалтын төлөвлөгөөнд үерийн эрсдэлийн асуудлыг тусгах нь ихээхэн үр

дүнтэй байх болно.

Улаанбаатар хотод үерийн асуудалд холбогдох 10 гаруй мэргэжлийн

байгууллага байгаа бөгөөд тэдгээр нь хоорондоо уялдаа холбоо муутай, ажил үүргээ

салангид явуулдаг өөрөөр хэлбэл үерийн эрсдэлийг бууруулах тогтолцоо бүрдээгүй,

нөгөө талаас хотын иргэд хууль, журам дагах идэвх сул, оролцоо хангалтгүй байгаа

нь үерийн эрсдэлийг улам их болгож байна. Энэ нь Улаанбаатар хотод гамшгийн

эрсдэлийг бууруулах сайн засаглалыг бий болгох хэрэгцээ байгааг харуулж байна.

Үерийн эрсдэлийг бууруулах үйл ажиллагаанд дараах нийтлэг дутагдал байна.

Үүнд:

үерийн эрсдэлийн иж бүрэн үнэлгээ хийгдээгүй

хөгжлийн төлөвлөлт, бодлого шийдвэрт үерийн эрсдэлийн асуудлыг

тусгаагүй

байгууллагуудын үйл ажиллагаа уялдаа холбоогүй

харилцан мэдээлэл солилцох байдал хангалтгүй

хөрөнгө оруулалтын шийдвэрүүд хоорондоо уялдаа холбоогүй

бүх талын оролцоог хангах байдал учир дутагдалтай

гэр хорооллын байршил төлөвлөлтийн дагуу хийгддэггүй

хатуу хог хаягдлыг зайлуулах, боловсруулах ажил дутагдалтай

оршин суугчид аюулгүй байдал ба барилгын норм стандартыг үл

тоомсорлодог

Улаанбаатар хотын үерийн эрсдэлийг бууруулахын тулд дээр дурдсан

дутагдлыг арилгаж, дор дурдсан үерийн эрсдэлийн менежментийн арга хэмжээг шат

дараатай авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай.



ЗӨВЛӨМЖ

Хот суурин газрын үерийн эрсдэлийг бууруулах хамгийн чухал зүйл бол үерийн

эрсдэлийн менежментийг хэрэгжүүлэх явдал юм.

Үерийн менежментийн прадигмад “үерийг хянах” гэсэн уламжлалт үзэл

баримтлалаас “үерийн эрсдэлийн менежмент” гэсэн үерийн аюул болоод хүний

хөгжлийн орон зайн асуудал хоорондын уялдаа холбоог бүхэлд нь тусгаж урьдчилан

сэргийлэх гэсэн чиглэлд шилжилт явагдаж байна. Үерийн эрсдэлийн менежментийн

үндсэн зорилго бол байгалийн нөөцийг үр ашигтайгаар ашиглах замаар хүмүүсийн

сайн сайхан аж амьдралыг бий болгож хүний амь нас эрсдэх, эдийн засагт хохирол

учрахыг аль болох багасгах явдал юм.

Үерийн эрсдэлийн менежментийн хүрээнд Улаанбаатар хотын үерийн эрсдэлийг бууруулахад дараах арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэхийг зөвлөмж болгож байна.

а. Аюулыг бууруулах. Үер нь өөрийн гэсэн онцлог шинж чанар бүхий ус, цаг агаарын

аюулт үзэгдэл юм. Иймд түүний шинж чанарт нөлөөлөх замаар аюул үүсгэх эрч хүч,

далайцыг нь бууруулах чиглэлд дараах ажлыг хийх шаардлагатай.

Хөрсөнд ус шингэх байдлыг нэмэгдүүлж үерийн аюулыг бууруулах

Барилгажаагүй газрыг хамгаалах

Газар ашиглалтыг сайжруулах

Голын болон нам дор газрын ойр орчмын хоосон зайг хадгалж үлдэх

Ой модыг хамгаалах, хамрах талбайг нэмэгдүүлэх

Голын сав дагуух сууршилтыг хязгаарлах

Хөрсний ургамлан бүрхэвч болон газрын гадаргын ус хүлээн авах

чадварыг нэмэгдүүлэх

Явган замыг ус нэвчүүлдэг хэлбэрээр хийх

Ус шингээх суваг, шуудууны тоо, чанарыг нэмэгдүүлэх

Үерийн усыг хадгалах/өөрчлөх

Том, жижиг ус зайлуулах систем (дамжуулах хоолой, суваг, шуудуу,

шахуурга гэх мэт) нэмж байгуулах

Ус зайлуулах тоног төхөөрөмжийг бөглөрөхөөс сэргийлэх (цэвэрлэх,

шавхах, хатуу хог хаягдлыг цуглуулах)

Ус хураах болон саатуулах усан сан байгуулах

Хаалт, далан босгох

Голын эргийг өргөтгөх юмуу ухаж өндөрсгөх

Суваг шуудуу хийх

б. Өртөх хүрээг үерийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх. Үерийн усанд өртдөг болон

өртөж болзошгүй хүн ам ба дэд бүтцийг бүхэлд нь өртөх хүрээ гэж үзвэл хот

төлөвлөлтийн арга хэмжээгээр дамжуулан Улаанбаатар дахь суурьшил болон дэд

бүтцийг үерийн аюулаас сэргийлэхэд дараах ажлуудыг хийх шаардлагатай.



Эрсдэлийн бүсийг тогтоох

Эрсдэлийн өөр өөр бүсэд газар ашиглалтыг ялгаатай төлөвлөх

Хориглосон газарт шинээр сууршилт үүсэхийг хориглох,

Зөвшөөрөгдсөн газрын сууршилтад татварын хөнгөлөлт үзүүлэх, газар

ашиглахыг хориглосон бүсэд нэмэлт татвар оногдуулах зэргээр эдийн засгийн

хөшүүрэг нэвтрүүлэх

Хүн амын мэдлэгийг сайжруулах (холбогдох дүрэм журмыг танилцуулах,

сургалт явуулах)

Нэгэнт үерийн аюултай газар суурьшсан төлөвлөлтөд төрийн хөрөнгө

оруулалтаар эд хөрөнгийг нь худалдаж авах з

в. Эмзэг байдлыг бууруулах. Эмзэг байдлыг бууруулахын үндсэн зорилго нь хүн ам,

аж амьдрал, дэд бүтцийн үерт тэсвэргүй байдлыг багасгах явдал юм. Эмзэг байдлыг

бууруулах чиглэлд дараах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх шаардлагатай:

Шинэ суурьшлын бүсэд суурь хэрэгцээ (эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэг, нийтийн

тээвэр г м)-г шаардлагатай түвшинд нь байлгах

Үерийн эмзэг байдлыг бууруулах үйл ажиллагаанд бүх талын оролцоог

нэмэгдүүлэх болон ТББ-ын оролцоог дэмжих

Хүн амын орлогын эх үүсвэрийг олон төрөл болгох замаар эдийн засгийн эмзэг

байдлыг нь бууруулах

Үерийн аюултай бүсийн айл өрхийг даатгалд хамруулах

Мэдлэг, мэдээллийг нэмэгдүүлэх (сургалтын материал, ном гарын авлага,

сургалт хийх, үерийн эрсдэлийн зургийг танилцуулах, өмнөх үерээс үлдсэн

сургамж бүхий таних тэмдэг байрлуулах )

Сэрэмжлүүлэг хүргэх зарлан мэдээллийн тогтолцоог шаардлагатай түвшинд

байлгах



3.2. УЛААНБААТАР ХОТЫН ГАЗАР ХӨДЛӨЛТИЙН ЭРСДЭЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ

Ган, зуд, хар салхи, усны үер, гал түймэр гэх мэт байгалийн бүхий л гамшигт

үзэгдэлтэй харьцуулахад маш богино хугацаанд асар их хохирол учруулдаг

байгалийн үзэгдэл бол хүчтэй газар хөдлөлт юм. Хүчтэй газар хөдлөлт нь жилийн



аль ч улиралд өдөр шөнө ялгалгуй агшин зуур тохиолдож, богино хугацаанд хүн,

байгаль, барилга, байгууламжид гамшиг учруулдаг аюулт үзэгдлийн нэг.

Хүн төрөлхтөн 20 дугаар зуунд хүчтэй газар хөдлөлтийн улмаас учирсан

хохирлыг бусад гамшгийн хэмжээтэй харьцуулахад 50,9 хувьд хүрсэн байна.

Өнгөрсөн зуунд дэлхий дээр болсон хамгийн их хохирол учруулсан 30 орчим газар

хөдлөлтийн уршгаар ойролцоогоор 1,5 сая хүний амь нас үрэгдэж, олон тэрбумаар

хэмжигдэх эдийн засгийн хохирол учирч байсан байна.

Хүчтэй газар хөдлөлтийн учруулах хохирлын хэмжээ нь байгалийн гамшигт

үзэгдлийн цар хүрээ, эрчимшилтээс хамаарахаас гадна учирч болох аюулыг

урьдчилан хэрхэн тогтоосон, түүнээс хамгаалах арга хэмжээг ямар арга замаар

хэрхэн шийдвэрлэснээс хамаардаг болохыг дээрхи жишээ тод харуулж байна.

Монгол Улсын нутаг дэвсгэр иь Төв Азийн газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүсэд

оршдог бөгөөд судлаачдын боловсруулсан "Монголын газар хөдлөлтийн ерөнхий

мужлалын зураг"- т нийт нутаг дэвсгэрийн 75 хувь нь 7 ба түүнээс дээш (М5К-)

газар хөдлөлт болох магадлалтай болохыг тогтоожээ. Йимд Монгол орны нийт хүн

амын 50 гаруй хувь оршин суудаг Нийслэл хот болон суурин газруудад газар

хөдлөлтийн эрсдэлийг бодит байдлаар үнэлэн , шаардлагатай арга хэмжээг авч

хэрэгжүулэх нь хүн амын аюулгүй байдал, нийгэм эдийн засгийн тогтвортой

хөгжилд чухал ач холбогдолтой.

Болзошгүй газар хөдлөлтөөс урьдчилан сэргийлэх, эрсдэлийг бууруулах үйл

ажиллагааг удирдлага зохион байгуулалтын хувьд Монгол Улсын Гамшгаас

хамгаалах тухай хууль, Галын аюулгүй байдлын тухай хууль, Барилгын тухай хууль

болон бусад холбогдох хууль, тогтоомж, норм, дүрмийн дагуу зохион байгуулж байна.

Одоо үйлчилж байгаа Барилгын чанар байдал, аюулгүй барилгын норм ба

дүрэмийн эрх зүйн баримт бичгүүдийг өнөөгийн нөхцөл байдалтай уялдуулан

зохицуулж улам боловсронгуй болгох шаардлага гарч байна.

Энэ төслийг хэрэгжүүлснээр гамшгаас урьдчилан сэргийлэх, эрэн хайх, аврах,

сэргээн босгох арга хэмжээний үндэс болсон гамшгийн эрсдэлийг үнэлэх арга зүйг

боловсронгуй болгох, нөхцөл байдлыг шуурхай үнэлэх, бодит байдлыг тогтоох,

шаардлагатай мэдээллийн санг байгуулахад чиглэгдсэн.

Монгол оронд газар хөдлөлтийн аюул бодитой байгаа өнөөгийн нөхцөлд хүн ам

олноор төвлөрсөн хот суурингийн ихэнх барилгууд нь хуучирсан, засвар үйлчилгээ

хийгдээгүй, шинээр баригдаж буй зарим барилгууд нь зохих горимын дагуу баригдсан

эсэх нь тодорхойгүй зэрэгбодит шалтгааны улмаас газар хөдлөлтийн эрсдэлийн

үнэлгээг томоохон хотуудын хэмжээнд нэн ялангуяа Улаанбаатар хотод зайлшгүй

хийх шаардлага тулгарч байна.



3.2.1. МОНГОЛ ОРНЫ ГАЗАР ХӨДЛӨЛТИЙН ЭРСДЭЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ

Сүүлийн 50 гаруй жилийн хугацаанд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт хийгдсэн

газар хөдлөлтийн судалгаанаас харахад манай улсын хот, суурин газрын 70 гаруй

хувь нь газар хөдлөлтийн 7 ба түүнээс дээш баллын бүс нутагт оршиж байна. 7 ба

түүнээс дээш балл бүхий газар хөдлөлтийн бүс нутагт манай нийт хүн амын 80

шахам хувь нь амьдарч байна.

ШУА-ийн газар хөдлөлтийн албанаас гаргасан статистик судалгаанаас

үзэхэд сүүлийн жилүүдэд манайд жил бүр дунджаар 60 орчим мянган удаа бага

хэмжээний газар чичирхийлэл болдог байна. Үүнээс М>5,0 дээш хүчтэй газар

хөдлөлтийг аюултай үзэгдэл гэж үздэг. /1990 оноос хойш болсон хүчтэй газар

хөдлөлтийг 3.2.1. дугаар хүснэгтээр үзүүлэв./

3.2.1-р хүснэгт. Монгол оронд 1990 оноос хойш болсон М>5,0 дээш хүчтэй газар хөдлөлтийн

судалгаа

№

Он

Сар

өдөр

Газар

хөдлөлтийн

хүч (М)

Газар хөдлөлт болсон газар Учирсан хохирол

1 1990 V/05 M=5,2 Говь-Алтай аймаг Цогт Чандмань

Хохирол учраагүй

V/27 M=6,1 Увс аймаг Ханхөхий

2 1991 XI/15 М=5,0 Увс аймаг Тэс сум

XII/27 М=6,3 Хөвсгөл аймаг Баянзүрх сум

V/27 M=6,2 Бүсийн гол

3 1992 VIII/31 М=5,5 Өмнөговь аймаг Манлай сум

4 1994 II/10 M5,2 Говь-Алтай аймаг Эрдэнэ сум

VIII/31 M=5,1 Увс аймаг Хяргас сум

5 1995 VI/22 М=5,4 Увс аймаг Бөхмөрөн сум

VI/29 М=5,7 Булган аймаг Тэшиг сум

6 1996 III/12 М=5,5 Баян-Өлгий аймаг Сагсай сум

VIII/01 M=5,1 Говь-Алтай аймаг Цогт сум

7

1998

IX/24

M=5,5

Дундговь аймаг Дэрэн сум Аймгийн төвийн уурын

зуухны барилга, яндан

нурсан 4,1 сая

төгрөгийн хохирол

учирсан

IX/26 M=5 Дархан-Уул аймаг Бүрэнгийн

нуруунд


XI/21 M=5,2 Баян-Өлгий аймаг Сагсай сум

8

1999

II/02 M=5 Сэлэнгэ аймаг Хушаат сум

II/09 M=4,8 Увс аймаг Зүүнхангай,

Өндөрхангай сум

III/27 M=5 Увс аймаг Өлгий сум

9 2000 XII/03 M=4,8 Төв аймаг Жаргалант сум

XII/27 M=5,1 Өмнөговь Даланзадгад сум

Хохирол учраагүй 10 2001 I/07 M=5,1 Баян-Өлгий аймаг Өлгий сум

X/30 M=4,8 Архангай аймаг



11 2002 II/08 M=5 Төв аймаг Борнуур

12 2003 I/24 M=4,8 Өвөрхангай аймаг Богд сум

IX/27-

X/5

хүртэл

M=5,5

Баян-Өлгий аймгийн 9 сум, Увс,

Ховд аймагт мэдрэгдсэн

18 барилгад эвдрэл

гарсан нийт 66,7 сая


учирсан

13

2005

YII/21-

22

X/26

M=5,4 Дундговь аймгийн Хатанбулаг,

Өмнөговь, Номгон сум

11 барилгад эвдрэл

гарсан, 17.2 сая


учирсан.

XI/25 M=4,4 Говь-алтай аймаг Хасагт хайрхан

сум


XII/3 M=5,0 Төв аймгийн Лүн сум УБ хотын 1, 16 дугаар

хороолол, Орбит, 100

айл, Яргайтын зуслан,

Төв аймгийн Угтаал,

Заамар, Баянхангай

суманд хүчтэй

мэдрэгдсэн.

16 2006 I/05 M=4,5 Баянхонгор аймаг Богд сумын

БагаБогд уул

Хохирол гараагүй

II/18 M=5,3 Сэлэнгэ аймаг Цагааннуур сум

Бүтээлийн нуруу

УБ хот 3 дүүрэг,

Дархан-уул, Орхон,

Булган, Сэлэнгэ

аймгийн нутаг дэвсгэрт

мэдрэгдсэн

17 2007 X/31 M=5 Увс аймаг, Тариалан сум, аймгаас

урагш 35 км-т Хархираа уулын

орчимд


Хот байгуулалтын хувьд 6 ба тvvнээс доош баллд хамрагдаж байгаа бол нэн

тохиромжтой, 7-8 баллд хязгаарлагдмал тохиромжтой, 9 ба тvvнээс дээш баллын

ангилалд тохиромж муутай гэсэн үнэлгээг 3.2.2 дүгээр хүснэгтээр харуулав.

3.2.2-р хүснэгт. Монгол орны хот суурингуудын газар хөдлөлтийн үеийн ерөнхий үнэлгээ

Д/д

Газар хөдлөлтийн

үнэлгээ

Үүнээс

Хот байгуулалтын

хувьд

Үнэлгээнд

хамрагдсан хот

суурин

Нийт нутаг

дэвсгэрийн

Тоо Эзлэх

хувь

Хэмжээ

Мян

км.кв

Эзлэх

хувь

1 6 балл түүнээс доош Нэн тохиромжтой 106 29 % 392,0 25 %

2 7-8 балл Хязгарлагдмал 191 52,2 % 868,0 55,4 %

3 9 ба түүнээс дээш Тохиромж муутай 69 18,8 % 306,5 19,6 %

Дүн - 366 хот

суурин 1566,5



Газар хөдлөлт (чичирхийлэл)-ийн vнэлгээний дагуу хот, суурин газрын

төлөвлөлтөд нэн тохиромжтой нөхцөлд Монгол орны өмнөд, зvvн өмнөд хэсэг,

Дорнод Монголын тэгш тал нутгийг, тохиромж муутай ангилалд дундаас дээш

уулархаг нутаг (Алтай, Хангай, Хан Хөхий гэх мэт) болон газар хөдлөлтөөс vvссэн

эртний гvний хагарлын дагуух газар нутаг хамрагдаж байгаа юм.

Нийслэлийн талаархи ерөнхий мэдээлэл

БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖ

Өнөөгийн байдлаар нийслэл Улаанбаатар хотод нийт 92360 барилга

байгууламж байгаагийн 2248 нь нийтийн орон сууц байна. Судалгаагаар БД31-103-

00-ийн 12.2-ын дагуу газар хөдлөлтөд тэсвэргүй 1961 оноос өмнө баригдсан 152

барилга, 1961-1973 онд баригдсан 111 барилга, БД31-103-00-ийн 10.2-ын дагуу

газар хөдлөлтөд аюултай 1961-1973 онд баригдсан 15 барилга, 1973-1987 онд

баригдсан 89 барилга Улаанбаатар хотод байдаг гэсэн тооцоо гарсан байна.

1990-ээд оноос хойш баригдсан барилга байгууламжуудад цэгцтэй судалгаа

хийгдэж байгаагүйн улмаас газар хөдлөлтийн тэсвэрлэлтийг нь тогтоон

тодорхойлох боломжгүй байна.

ДУЛААН ХАНГАМЖ

Улаанбаатар хотын нийт хэрэглэгчдийг ДЦС4-62%-ийг, ДЦС3-35%-ийг,

ДЦС2-3%-ийг хангадаг. Эдгээр станцууд нь газар хөдлөлтийн 8 баллын бүсэд

байрлаж байна. Ф150-Ф1200 ММ-ийн голч бүхий 141.2 км урттай дулаан

хангамжийн гол шугам, 210 гаруй км шугам, 8ш даралт өсгөх насосоор дамжуулан

1756.3 Гкал/ц дулаааны ачаалал бүхий 4200 барилга обьектийг дулаанаар

хангадаг. Гол 13 магистрал шугам нь газар хөдлөлтийн 7-8 баллын бүсэд оршдог.

ЦАХИЛГААН ХАНГАМЖ

Улаанбаатар хотын цахилгаан хэрэглээг Төвийн бүсийн цахилгаан

дамжуулах сүлжээ ХК болон Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ ХК-ууд

хангадаг.

Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ ХК нь 1932 оны 02-р сарын 27-ны өдөр

Монгол Улсын Засгийн газрын 2001 оны 164 дүгээр тогтоолоор байгуулагдсан.

Улаанбаатар хотын 9 дүүргийг цахилгаан эрчим хүчээр хангадаг.

173.4 МВА нийлбэр хүчин чадалтай 35/10.35/6 кВ-ын дэд станц 30 ш

35 кВ-ын цахилгаан дамжуулах агаарын шугам 934.1 км

6, 10 кв-ы хуваарилах байгууламж 26 ш

10/0.4, 6/0.4 кВ-ын трансформаторын дэд өртөө 2057 ш

6, 10 кВ-ын цахилгаан дамжуулах агаарын шугам 1112.8 км

6.10 кВ-ын кабель шугам 632.9 км

Төвийн бүсийн цахилгаан дамжуулах сүлжээ ХК



704 мВа нийлбэр чадал бүхий 220 кВ–н 5 ширхэг, 110кВ –н 19 ширхэг

дэд өртөө байдаг.

УС ХАНГАМЖ

Улаанбаатар хотын ус хангамжийг 4 эх үүсвэрээр хангадаг бөгөөд хотын

хэмжээнд 1 хоногт 150 000м3/хоног ус хэрэглэж байна. Үүнээс гэр хорооллын

198000 өрхөд өдөрт 2000-2500м3/хоног нь зөөврийн худагнаас, 3000-3500

м3/хоног нь төвийн шугаманд холбогдсон худагнаас ундны усны хэрэглээгээр

хангадаг. Гэр хорооллын худаг нь хоорондоо 100-150метрт байрладаг. Өдөрт 52

усны машинаар ус түгээдэг бөгөөд 5-6 машин бэлэн байдалд байдаг.

1. Зөөврийн худаг: Нийслэл хотод нийт 297 зөөврийн худаг байдаг.

2. Төвийн шугамд холбогдсон худаг: Нийт 209 худаг байна. Эдгээр худгуудыг

холбосон 10 км шугам байна.

3. Гүний худаг: Улаанбаатар хотын цэвэр усыг хангадаг 176 гүний худаг

байдаг.

4. Цэвэр усны шугам: Нийт 421.3 км шугам, 4596 худаг үүнээс УСУГ -350.3 км

шугам, 3840 худаг; ОСНААУГ-71 км шугам, 756 худаг тус тус хариуцдаг.

5. Бохир усны шугам: Нийт 209.6 км урт шугам, 7550ш худаг. үүнээс УСУГ-ын

эзэмшилд 122км шугам, 2424ш худаг, ОСНААГ-ын эзэмшилд 87.6км шугам,

5126ш худаг.

Ус хангамжийн дээд, дунд, үйлдвэрийн бүсийн эх үүсвэрүүд 8 баллын газар

хөдлөлтийн бүсэд, төвийн эх үүсвэр нь 7 баллын газар хөдлөлтийн бүсэд байрлаж

байна. Төвлөрсөн ус хангамжийн худгуудын 4% нь газар хөдлөлтийн 6 баллд,

79.3% нь газар хөдлөлтийн 7 баллд 16.7% нь газар хөдлөлтийн 8 баллын бүсэд

байрлаж байна.

АВТО ЗАМ

Нийт 427км авто зам байдаг ба үүнээс 151км нь гол зам, 270км нь туслах

зам байна.

Нийслэл хотын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар 61 төмөрбетон, 1 модон гүүр

ашиглагдаж байна. Улаанбаатар хотын ихэнхи гүүрүүд ашиглалтанд орсноос хойш

жил тутмын арчлалтын ажил, их, дунд засварыг нормативт хугацаанд хийгээгүй

байна. Энэ байдалд дүгнэлт хийж засвар арчлалт хийгээгүй нь гүүрүүдийн техник

ашиглалтын түвшин шаардлага хангахгүй ашиглалтын байдалд сөрөг нөлөө

үзүүлж аливаа байгалийн гамшгийн үед ашиглагдах магадлал муутай байна.

3.2.3. Улаанбаатар хотын газар хөдлөлтийн аюулын үнэлгээ

Улаанбаатар хотыг газрын хөрсний хэв шинжээр нь авч үзвэл газар

хөдлөлтийн өндөр эрсдэлтэй газарт тооцогдоно. Үүнийг 3.2.1 дугаар зургаар

харуулав. Энэхүү бичил мужлалын зураг нь БАК-ын 1980 оны 20-р тогтоол одоо

мөрдөгдөж буй бичил мужлалын зураг юм.



3.2.1-р зураг. Улаанбаатар хотын газар хөдлөлтийн аюулын зураг



Өндөр нарийвчлалтай сансрын зураг, хээрийн ажлын судалгаагаар

Улаанбаатар хот орчмын 200 км дахь хүрээнд хэд хэдэн шулуун ан цав

тогтоогдсон учир болзошгүй газар хөдлөлтийн голомтууд болож болох бөгөөд

зарим нь M>7.5 хүртэлх хүчтэй газар хөдлөлт болох магадлалтай гэж үзэж байна.

1999 онд хийгдсэн судалгаагаар Улаанбаатар хотын хэмжээнд тохиолдож

болзошгүй газар хөдлөлтийн аюулын доорх 3 төрлийг тодорхойлсон байна. Үүнд:

1. Улаанбаатар хотоос хол зайд хөдлөх хүчтэй газар хөдлөлт

2. Улаанбаатар хотоос дунд зэргийн зайнд хөдлөх дунд зэргийн хүчтэй газар

хөдлөлт

3. Улаанбаатар хотын зөвхөн өмнө хэсгийн ойр орчимд болох сул газар хөдлөлт

Эдгээрээс нийслэл хотод хамгийн их эрсдэл учруулах нь дунд зэргийн зайнд

хөдлөх дунд зэргийн хүчтэй газар хөдлөлт гэж судалгаагаар үзсэн байна.

Улаанбаатар хотын оршин сүүлийн 50 жилд 5 удаагийн томоохон газар хөдлөлтийг

мэдэрсэн. Үүнд:

1. 1957 онд Улаанбаатар хотоос баруун урагш 650 км зайд орших Говь-Алтайн

нурууны Их Богдод болсон M>8 баллын хүчтэй газар хөдлөлт

2. 1967 онд Улаанбаатар хотоос баруун хойд зүгт 300 км зайтай болсон Могодын

M>7 баллын хүчтэй газар хөдлөлт

3. 1979 онд Улаанбаатар хотоос хойш 280 км зайд орших Бүтээлийн нурууны


4. 1998 онд Улаанбаатар хотоос 180 км зайд орших Дундговь аймгийн Дэрэнгийн


5. 2010 онд Улаанбаатар хотоос 196 км зайд орших Дундговь аймгийн Дэлгэрцогт

сумын M>5,6 баллын хүчтэй газар хөдлөлт

Монгол орны нийслэл Улаанбаатар хот нь геологийн тогтолцооны хувьд

/хөрсний нягтрал/ Токио, Кобэ, Мехико, Лос Анжелес, Тайпей зэрэг бусад газар

хөдлөлийн бүсэд оршдог том хотуудтай харьцуулахад харьцангуй нягтралт сайтай

хэдий ч Туул, Улиастай, Тэрэлж, Дунд гол, Сэлбийн голын сав газраар газар

хөдлөлтийн идэвхитэй бүсэд хамаарагддаг.

3.2.4. Улаанбаатар хотын газар хөдлөлтийн эмзэг байдлын үнэлгээ:

Нийслэл хотод өнөөдрийн байдлаар 1,3 сая хүн байнга оршин сууж байна.

Энэ нь нийт хүн амын 50 шахам хувь бөгөөд үүн дээр түр оршин суудаг хүнтэй

нийлээд 60 гаруй хувь болдог юм.

Нийслэлд амьдарч буй дээрхи хүний 90 гаруй хувь нь төвийн 6 дүүрэгт

амьдардаг.

Улаанбаатар хотын нийт барилгажилтын талбайн:

- 25 хувь нь 6 балл

- 52 хувь нь 7 балл

- 23 хувь нь 8 балл бүсэд хамрагддаг

Улаанбаатар хотын нийт барилгын 67 % орчим нь тоосгон, үлдсэн хэсэг нь

угсармал панель болон бусад төрлийн хийцтэй барилга эзэлдэг.



Нийслэлийн Захирагчийн ажлын албаны хийсэн судалгаагаар Улаанбаатар

хот нийт 92300 барилгын бүртгэлээс газар хөдлөлтийн тэсвэрлэлтийн шаардлага

хангаагүй барилга Сонгинохайрхан дүүрэгт 19, Баянзүрх дүүрэгт 65, Хан-Уул

дүүрэгт 69, Сүхбаатар дүүрэгт 65, Чингэлтэй дүүрэгт 54, Налайх дүүрэгт 30 нийт

263 барилга байна. Барилга хүлээн авах Улсын комиссын шийдвэргүйгээр

ашиглалтанд оруулсан 100 гаруй барилга байна.

1960 оноос өмнө баригдсан барилгууд буюу 40, 50 мянгатын орон

сууцны барилгуудын төлөвлөлт, зориулалтыг 1990-ээд оноос хойш нийслэлийн

зохих хяналтын байгууллгын хяналт, зөвшөөрөлгүй дур мэдэн өөрчилсөн нь

барилгын бат бэхийг алдагдуулж, газар хөдлөлтөд нэрвэгдэх аюулыг нэмэгдүүлж

байна.

Улаанбаатар хотын хэмжээнд:

• Нийт 95 мянга орчим барилга байгууламж .

Үүнээс:

• 25 мянга орчим нь нийтийн эзэмшлийн зориулалттай.

Үүнээс:

• 3 мянга орчим нь болзошгүй газар хөдлөлтийн 6-8 баллын үед нурах

эрсдэл бүхий барилга байгууламж байна.

Үүнээс:

• 44 барилга нь маш аюултай зэрэглэлд орсон буюу нэн даруй буулгаж

шинэчлэх шаардлагатай байна./ Мэдээллийн эх сурвалж: Нийслэлийн

барилгын чанар, аюулгүй байдлын хэлтэс /

Дээрхи үзүүлэлтийг 3.2.2 дүгээр зургаар үзүүлэв.



3.2.2 -р зураг. Улаанбаатар хотын газар хөдлөлтийн эмзэг байдлын зураг



3.2.5. Улаанбаатар хотын газар хөдлөлтийн эрсдэлийн үнэлгээ:

Улаанбаатар хотын барилгажилтын талбайн 25 хувь нь 6 баллын бүс,

52 хувь нь 7 баллын бүс, 23 хувь нь 8 баллын бүсэд оршдогийг 3.2.3 дугаар

хүснэгтэд үзүүлэв. 3.2.3-р хүснэгт. Улаанбаатар хотын газар хөдлөлтийн үнэлгээ, барилгажилтын хувь

№ Газар хөдлөлтийн

үнэлгээ

Барилгажилтын

талбайн эзлэх

хувь

Барилгажилтын хамрах

хүрээ

1 6 балл 25 XII хороолол, III, IV хороололын зарим хэсэг

2 7 балл 52

Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүрэг бүхэлдээ

Баянгол, Баянзүрх, Хан-Уул дүүргийн зарим

хэсэг

3 8 балл 23

I, X хороолол, Дунд гол, Туул, Сэлбэ голын

сав газар, Сонгинохайрхан дүүргийн

Толгойтын хэсэг

Монгол оронд газар хөдлөлтийн улмаас учирсан хохирол бага амсч байсан

учраас түүнээс урьдчилан сэргийлэх, тэмцэх арга туршлага бага байдаг.

Газар хөдлөлтийн аюул тохиолдоход хот суурин газарт олон хүний амь

үрэгдэх, гал түймэр гарах, цахилгаан дулаан хангамж, харилцаа холбоо

тасалдах, цэвэр бохир ус холилдох, их хэмжээний нурангийн улмаас

төвлөрсөн зам хаагдаж, тээерийн хэрэгслийн хөдөлгөөнд саад учрах,

удирдлага алдагдаж, эмх замбараагүй байдал үүсэх зэрэг олон бэрхшээл,

хавсарсан осол, гамшиг үүсэх бөгөөд энэ байдал удаан үргэлжилбэл иргэд

орон байр, хоол хүнсээр гачигдах, улмаар төрөл бүрийн халдварт өвчин

тархах зэрэг нийгмийн хүрээний олон асуудлуудыг хамарсан хямралт

байдал бий болно.

Нийслэл Улаанбаатар хотод орон сууц, олон нийтийн зориулалтын нийт

24650 барилга байгууламж байна. Гэр хороололын хувьд аж ахуйн аргаар

баригдсан байдаг тул барилгын үндсэн мэдээлэл тодорхойгүй бөгөөд уг

барилгуудын хувьд гамшгийн эрсдэлийг үнэлэх боломжгүй байна.

Нийслэл хотын барилгын шинж чанарыг тодорхойлох хялбарчилсан загвар

болон хотын статистик мэдээлэл дээр тулгуурласан нийт эвдэрч гэмтэж

болзошгүй барилгын тоог тооцож 3.2.3 зурагт үзүүлэв.

Бид үнэлгээг хийхдээ Нийслэлийн барилгын чанар, аюулгүй байдлын

хэлтсийн барилга байгууламжийн тоо бүртгэл, 1999-2000 онд хэрэгжүүлсэн

Улаанбаатар хотын болзошгүй газар хөдлөлийн үеийн эрсдэлийн менежментийн

тогтолцоо МОН99-301 төслийн судалгаанд хамрагдсан 2837 барилга

байгууламжийн талаархи судалгааны үр дүнг үндэслэн одоо байгаа 24650 барилга

байгууламжийн гамшгийн эрсдэлийн зураглалыг гаргалаа.



3.2.3-р зураг. Улаанбаатар хотод болзошгүй газар хөдлөлтийн эрсдэлийн зураг



Улаанбаатар хотын нийт барилгын 67 хувь орчим нь тоосгон, үлдсэн хэсэг

нь угсармал панель болон бусад төрлийн хийцтэй барилга эзэлдэг.

Газар хөдлөлийн бүсэд барилга байгууламж төлөвлөхдөө 7 ба түүнээс дээш

баллд газар хөдлөлийн үйлчлэлийг тооцож төлөвлөдөг.

Газар хөдлөлийн 6 баллын үед нийт барилга байгууламжийн 5 орчим хувь

нь эвдрэл гэмтэл үүсч нэрвэгдэж сүйрэх магадлалтай. 1970 оноос өмнө

баригдсан газар хөдлөлтийн тооцоо хийгдээгүй барилгын насжилт хэтэрсэн,

үндсэн хийц бүтээцийг өөрчилж өргөтгөл хийгдсэн барилга

байгууламжуудад эвдрэл гэмтэл үүсч эрсдэл учирч болзошгүй.

Газар хөдлөлийн 7 баллын үед нийт барилга байгууламжийн 25-30 орчим

хувь нь эвдрэл гэмтэл үүсч нэрвэгдэж сүйрэх магадлалтай.

Газар хөдлөлтийн 8 баллын үед нийт барилга байгууламжийн 75-80 орчим

хувь нь эвдрэл гэмтэлд нэрвэгдэж сүйрэх магадлалтай.

Газар хөдлөлтийн 9 баллын үед нийт барилга байгууламжийн 95 орчим хувь

нь эвдрэл гэмтэлд нэрвэгдэж сүйрэх магадлалтай. Нам давхар,

хийцлэлийн хувьд хөнгөн шийдэлтэй барилгууд тодорхой хэмжээний

эвдрэлд орж нуралгүй үлдэх магадлалтай.

Газар хөдлөлтийн 10 ба түүнээс дээш баллын үед баригдсан барилга

байгууламж, гүүр , төмөр зам болон засмал зам, газар доорхи хоолойнууд

маш ихээр эвдрэн ашиглах боломжгүй болно. Газрын гадаргуу эрс

өөрчлөгдөн, хөрсөнд өргөн хэмжээтэй ан цав үүсч, дагуу болон хөндлөн

чиглэлдээ газрын гадарга тасран, их хэмжээний уул нурж, гулсан зөөгдөнө.

Газар хөдлөлийн хөнөөлийг тусгайлсан судалгаагаар тодорхойлох

боломжгүй.

Монгол оронд газар хөдлөлтийн аюул бодитой оршин байгаа бөгөөд цаашид

нэмэгдэх хандлага ажиглагдаж байгаа, хүн амаар олноор төвлөрсөн Улаанбаатар

хотын ихэнх барилгууд нь хуучирсан бөгөөд засвар үйлчилгээ хийгдээгүй, шинээр

баригдаж буй барилгууд нь зохих горимын дагуу баригдсан эсэх нь тодорхойгүй

байгаа энэ үед газар хөдлөлтийн эрсдэлийн үнэлгээг улсын хэмжээнд нэн

ялангуяа нийслэлд нарийвчилсан үнэлгээний арга зүйг боловсруулан барилга,

байгууламж бүрээр хийх зайлшгүй шаардлага байгаа юм.

ДҮГНЭЛТ



Монгол орны газар хөдлөлтийн нөхцөл байдлын талаархи судалгаа, бичил

мужлалын зураг хуучирсан тул шинэ масштабын нарийвчилсан зургийг

шинэчлэн боловсруулах шаардлагатай.

Улсын болон нийслэлийн хэмжээнд байгаа барилга, байгууламжуудын

паспортжуулалтын ажил эхлэл төдий, орон нутагт удаашралтай байна.

Барилга байгууламжид болзошгүй газар хөдлөлтийн эрсдэлийг тооцох дээрх

аргачлалыг ашиглан анхан шатны үнэлгээг богино хугацаанд барилга

байгууламж нэг бүрээр хийх боломжтой. /Энэхүү аргачлалыг

Сонгинохайрхан дүүргийн цөөн тооны барилга дээр туршиж үзсэн./ Гэхдээ

энэхүү аргачлалыг газар хөдлөлтийн үед болон дараа хэрэглэх боломжгүй

болно.

Улаанбаатар хотын газар хөдлөлтийн бичил мужлалын зургыг шинэчлэн

боловсруулснаар хотын хүн амын нягтаршил, төлөвлөгдөөгүй болон

стандарт хангаагүй барилга байгууламжийг тодотгох, хотын хөгжлийн

ерөнхий төлөвлөгөөтэй уялдуулах, хөрсний бохирдол, эвдрэл бүтцийг дахин

тодорхойлох шаардлага гарч байна.

Улаанбаатар хотын нийтийн орон сууц, барилга байгууламжийн газар

хөдлөлтийн /тэсвэржилтийн/ эмзэг байдлын зураглалыг Нийслэлийн

захирагчийн ажлын албаны Барилгын чанар, аюулгүй байдлын хэлтэст

бүртгэгдсэн нийтийн зориулалттай барилга, орон сууцны анхны мэдээлэлд

тулгуурлан боловсруулсан бөгөөд дээрхи аргачлалаар иж бүрэн судалгаа,

зураглалыг гаргаж үнэлгээ хийхэд цаг хугацаа, төсөв хөрөнгө нэлээдгүй

хэмжээгээр шаардана.

Судалгааны ажлын эцэст гарсан Улаанбаатар хотын нийтийн орон сууц,

олон нийтийн үйлчилгээний зориулалттай барилга, байгууламжын

эрсдэлийн зураг нь Улаанбаатар хотын газар хөдлөлтийн бичил мужлалын

зураглал, барилга байгууламжийн тэсвэржилтийн зурагт тулгуурлан

гаргасан.

Дээрхи зургууд нь хуучин мэдээлэлд тулгуурлан гаргасан зураг болно.

Дээрхи зургууд нь дараах нөхцөл байдлын улмаас дахин шинэчлэх

шаардлагатай. Үүнд:

o Улаанбаатар хотын газар хөдлөлтийн бичил мужлалын зураг нь 1980

онд батлагдсан. 1990-д оны дунд үеэс хойши өнөөг хүртэл

Улаанбаатар хотын газар ашиглалт хотын хөгжлийн ерөнхий

төлөвлөгөөтэй уялдаагүй, хөрсний бохирдол, хөрсний эвдрэл маш их

болсон учраас хөрсний нөхцөл байдал өөрчлөгдөж чичэрхийлэл

дамжуулах чанар өөрчлөгдсөн байх магадлалтай.

o Нийслэлийн захирагчийн албаны Барилгын чанар, аюулгүй байдлын

хэлтэст байгаа байгаа барилга, байгууламжийн хийц бүтээц чанар

стандартын шаардлага хангасан эсэх нь тодорхойгүй, барилгын

дотоод гол болон туслах тулгуур хэсгүүдийг мэргэжлийн

байгууллагын дүгнэлтгүйгээр өөрчлөх байдал ихэссэн.



Энэхүү судалгааны ажилд иргэдийн мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлт,

зураг, төлөвлөгөөгүйгээр барьсан хувийн орон сууц болон нийтийн

зориулалттай орон сууц, барилга байгууламжуудын хийц бүтээцийн

өөрчлөлт, ашиглалт, дотор нь байгаа иргэдийн талаархи мэдээлэл, орчны

нөлөөлөл гэх мэт эрсдэлийн үнэлгээ хийхэд шаардлагатай олон нарийн

мэдээллүүд одоогоор тодорхойгүй байгаа тул зөвхөн Улаанбаатар хотын

газар хөдлөлтийн бичил мужлалын зураг, нийтийн зориулалттай орон сууц,

барилга байгууламжуудын талаархи анхны бүртгэлийн мэдээлэлд

тулгуурлан хийсэн болно.

Монгол Улсын хэмжээнд хот суурин газруудын газар хөдлөлтийн бичил

мужлалын зураг шинэчлэх, барилга байгууламжуудыг паспортжуулах ажил

2011 оноос эхлэн хэрэгжүүлэхээр төлөвлөгдсөн бөгөөд ажил тодорхой

аргачлалуудыг боловсруулах, судалгааны ажлын цар хүрээг тодорхойлох,

төсөв хөрөнгийг бүрдүүлэх чиглэлээр эхлэл шатандаа явж байна.

ЗӨВЛӨМЖ

Газар хөдлөлтийн гамшгийн хор хохирлын хэмжээ нь тухайн нутаг дэвсгэрт

газар хөдлөлтийн улмаас нурж сүйдсэн барилга байгууламж, нас барсан хүмүүс

болон эдийн засгийн хохирлоор тодорхойлогдоно. Газар хөдлөлтийн гамшгийн

улмаас үүсэх хохирол, үр дагаврыг авч үзвэл:

1. Хүн, нийгмийн үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлуудад

- олон хүний амь нэгэн зэрэг эрсдэж, хүнд хөнгөн гэмтэл, бэртэлт гарна

- олон хүн, айл өрх орох оронгүй болно

- амьд үлдсэн хүмүүс өнчрөл, хагацал үзэж, сэтгэл зүйн хямралд орно

- төрийн байгууллагын хяналт түр алдагдана

- аврал эрсэн, тусламж хүссэн эмх замбараагүй байдал үүснэ

- засаг, захиргааны байгууллага болон ард иргэд мэдээллийн хомсдолд орно

2. Дэд бүтцийн салбартай холбоотой асуудлуудад

- барилга, байгууламж эвдэрч нурна

- гал түймэр гарна

- гэрэл, дулаан тасарна

- ус хангамжийн сүлжээ эвдэрнэ

- зам, гарц нурангид хаагдаж, тээврийн хэрэгслийн түгжрээ үүснэ

- химийн хорт бодис алдагдана

- холбоо харилцааны сүлжээ саатна

- радио, телевизийн нэвтрүүлэг тасалдана.

Газар хөдлөлтийн гамшиг нь тухайн хот суурин газрын нийгмийн амьдралын

бүх хүрээнд нөлөөлж, дэд бүтцийн хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулж, хүн амд

эрүүл мэндийн болон ахуйн бусад төрлийн яаралтай тусламж үйлчилгээг

шуурхай хүргэх, дэд бүтцийн салбарт хойшлуулшгүй сэргээн босгох олон ажил,

арга хэмжээг хэрэгжүүлэх нөхцөл байдлыг үүсгэдэг.

Газар хөдлөлтийн гамшгийн эрсдэлийг бууруулахад нэн тэргүүнд доорх арга

хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Үүнд:



1. Хот суурин газрын хөрсний шинж байдлын судалгааг иж бүрнээр хийж

газар хөдлөлтийн бичил мужлалын нарийвчилсан зурагт тусгах, зарлан

мэдээллийн тогтолцоог сайжруулах

2. Газар хөдлөлтийн бичил мужлалын зургийг шинэчлэх, нарийвчлан

боловсруулах

3. Барилга, байгууламжийн үндсэн бүтээгдэхүүний чанар, материалын орц,

бүтээцэд хяналт тавих, чичирхийлэлд тэсвэрлэх чадварыг шалгах

4. Барилга, байгууламжуудыг паспортжуулах, ашиглалтын чанар байдалд

үнэлгээ өгөх

5. Газар хөдлөлтөд өртөмтгий бүс нутаг дахь барилга, дэд бүтэц,

инженерийн барилга байгууламжид эрсдэлийн үнэлгээ хийх, нөөцийг

тодорхойлох

6. Газар хөдлөлтийг тэсвэрлэх нэмэлт арга хэмжээг төлөвлөх, санал


7. Газар хөдлөлтийн аюултай бүс нутгийн эрсдэлийн түвшинг бууруулахад

чиглэгдсэн арга хэмжээг үе шаттайгаар зохион байгуулах

8. Болзошгүй газар хөдлөлтөөс өөрийгөө болон бусдыг хамгаалах чиглэлээр

иргэд болон аж ахуйн нэгж байгууллагуудын чадавхийг дээшлүүлэх,

нэгдсэн ойлголт, хамгаалах арга ухаанд суралцах ухамсрыг төлөвшүүлэх

зэрэг асуудлыг тусгах

Дээрхи тодорхой үйл ажиллагааг үе шаттайгаар газар хөдлөлтийн эрсдэлийг

бууруулах төлөвлөлтийн арга хэмжээнд тусгаж, улмаар бүх нийтийн үйл хэрэг

болговол бидэнд тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхэд чухал алхам болно.

Ер нь аливаа гамшгаас урьдчилан сэргийлэх ажлыг үр дүнтэй зохион

байгуулахад шаардлагатай зардал нь гамшгийн улмаас учирсан хор уршгийг

арилгахад шаардагдах зардлын 10 хувьтай тэнцэдэг гэсэн зарчмыг гол болгон үйл

ажиллагаандаа баримтлах хэрэгтэй.



3.3. УЛААНБААТАР ХОТЫН ХИМИЙН ОСЛЫН ЭРСДЭЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ

Техник, технологи хурдацтай хөгжиж буй өнөө үед технологийн гаралтай

осол ихээр тохиолдох боллоо. Технологийн гаралтай осол дотроос хамрах хүрээ,

хор уршиг хамгийн ихтэй нь химийн осол юм. Сүүлийн 10 жилд Монгол Улсад уул

уурхай ашиглалт, үйлдвэржилт эрчимтэй хөгжихийн сацуу түүнд ашиглагдах

химийн бодисын хэрэглээ, нэр төрөл, тоо хэмжээ, үйлдвэрлэлийг эрчимтэй



нэмэгдүүлж байна. Үүнтэй уялдан Монгол Улс нь химийн бодисын томоохон

импортлогч, хэрэглэгч болж 2010 оны байдлаар 500 гаруй нэр төрлийн, хэдэн зуун

мянган тонн химийн бодисыг улсын хилээр импортлон оруулж ирээд байна. Эдгээр

химийн бодисуудын ихэнх хувь нь Монгол Улсын хүн амын 40 гаруй хувь нь оршин

суусан Улаанбаатар хотод төвлөрөн хадгалагдаж, худалдаалагдаж, ашиглагдаж

байгаа нь хүн амын химийн хорт болон аюулт бодист нэрвэгдэх аюул, химийн

ослын эрсдэлийн түвшинг эрс нэмэгдүүлж байна.

Тиймээс Улаанбаатар хотын химийн ослын эрсдэлийн үнэлгээг хийж

Улаанбаатар хотын план зурагт оруулах судалгаа, шинжилгээний ажлыг гүйцэтгэх

зайлшгүй шаардлага тулгарч байна.

Энэхүү судалгааны ажил нь химийн ослын аюул, эмзэг байдал, эрсдэлийг

үнэлэх онолын суурь аргачлалыг боловсруулж Улаанбаатар хотын 9 дүүргийн

хэмжээнд химийн ослын эрсдэлийн үнэлгээг хийж зураглах зорилготой юм.

3.3.1. Улаанбаатар хотын 9 дүүргийн хэмжээнд ашиглагдаж буй химийн хорт

болон аюултай бодисын судалгаа

Сүүлийн жилүүдэд Монгол Улсын хэмжээнд химийн хорт болон аюултай

бодисын хэрэглээ жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байгаагийн хэрээр химийн осол,

зөрчлийн тоо улам бүр нэмэгдсээр байгаа билээ. Тухайлбал: Манай оронд 2004-

2007 онд химийн осол, зөрчил 20 удаа гарч байсан бол 2008-2010 онд даруй 38

болж өссөн статистик тоо баримт байна11

. Түүнчлэн манай орон хүн ам ихээр

төвлөрсөн нийслэл Улаанбаатар хотод химийн бодисын 70 гаруй хувийг хадгалж,

ашиглаж байгаа гэсэн судалгаа гаргасан юм. Иймд химийн бодисын хэрэглээ

болон түүний хор уршигийн талаар нарийвчилсан судалгаа, шинжилгээ хийж

химийн ослоос урьдчилан сэргийлэх, эрсдлийг бууруулах арга хэмжээг

боловсронгуй болгох арга технологийг боловсруулах зайлшгүй шаардлагатай

байна.

БОАЖЯамнаас авсан мэдээгээр 2010 оны байдлаар Монгол Улсад 350

(давхардсан тоогоор) гаруй ААНБ, иргэн, 450 орчим төрлийн химийн бодис

импортлох, экспортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, ашиглах, тэсэрч дэлбэрэхээс

бусад бодис үйлдвэрлэх, худалдах зөвшөөрөл авсан байна12. Засгийн газрын 2006

оны 296-р тогтоолд зааснаар химийн хорт болон аюултай бодисыг:

1. Дорноговь аймаг дахь Замын-Үүдийн боомт

2. Сэлэнгэ аймаг дахь Алтанбулагийн боомт

3. Сэлэнгэ аймаг дахь Сүхбаатар боомт

4. Буянт-Ухаа дахь “Чингис хаан” олон улсын нисэх буудлын хилийн шалган

нэвтрүүлэх боомтоор. 11

Д.Сэржмядаг, З.Баттулга, П.Амарзаяа, Р.Сарантуяа “2000-2009 он Монгол улсад тохиолдсон

аюулт үзэгдэл, ослын мэдээний эмхэтгэл”

12

“Монгол улсын гамшгийн (химийн ослын) нөхцөл байдлын мэдээ; 2004-2011 он”



Нефтийн бүтээгдэхүүний хувьд:

5. Дорнод аймаг дахь Баянхошууны боомт

6. Сүхбаатар аймаг дахь Бичигтийн боомтоор тус тус нэвтрүүлдэг байна13.

Зөвшөөрөл бүхий нийт ААНБ-ын 15% нь хөдөө орон нутагт, үлдсэн 85% нь

Улаанбаатар хотод байрлаж байна. Нийслэлд байрлаж байгаа 85% буюу 260

гаруй ААНБ-ын 30 гаруй хувь нь химийн бодисоо хөдөө орон нутаг руу шууд

тээвэрлэдэг бөгөөд үлдсэн 70 орчим хувь нь Улаанбаатар хотод хадгалагдаж,

ашиглагдаж байна (3.3.1.1 дүгээр зургаар харуулав). Нийт химийн бодис

импортлох, ашиглах, худалдах эрх бүхий ААНБ-ын жагсаалтыг А-В1-ээс А-В8

хүртэлх хавсралтад харуулав.

3.3.1.1-эр зураг. Монгол Улсын хэмжээнд химийн бодис импортолж, ашиглаж, худалдаж буй

ААНБ

Улаанбаатар хотын 9 дүүргийн нутаг дэвсгэрт байрлах химийн бодис

импортлох, ашиглах, худалдах, эрх бүхий нийт 261 ААНБ бүртгэгдсэнээс Баянгол,

Хан-Уул, Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүргүүдэд 80 гаруй хувь нь оршиж байна.

3.3.1.2 дугаар зурагт 9 дүүргийн нутаг дэвсгэрт байрлах ААНБ-ын тоог хувиар

13

“Химийн хорт болон аюултай бодис” Гарын авлага. (2010). УБ хот

18

9 7

4 3

3 1

1

1

1

261

Монгол Улсын хэмжээнд химийн бодис хэрэглэж байгаа ААНБ-ын тоо

Дархан

Орхон

Сэлэнгэ

Дорнод

Төв

Өмнөговь

Булган

Говьсүмбэр

Ховд

Хэнтий

Улаанбаатар



харууллаа.

3.3.1.2-р зураг. Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрт байрлах химийн бодис импортлох, ашиглах,

худалдах эрх бүхий ААНБ.

Эдгээр ААНБ-ын тоо болон ашиглаж, худалдаж, хадгалж байгаа химийн

бодисын жилийн хэрэглээг тоо хэмжээгээр ангилж дүүрэг тус бүрээр 3.3.1.1 дүгээр

хүснэгтэд харууллаа.

3.3.1.1-р хүснэгт. ААНБ-ын тоо болон хэрэглээний ангилал

Баян-

гол

Хан-

Уул

Баян

-

зүрх

Сонгино

-

хайрхан

Сүх-

баата

р

Чингэл-

тэй Багануур Налайх Бага-

хангай Нийт

1 тн-оос

бага 9 9 10 11 5 2 2 0 0 48

1-10 тн 9 21 9 9 4 4 1 1 0 58

10-100 тн 17 22 22 11 10 4 2 0 0 88

100-1000

тн 12 13 15 5 2 5 0 0 0 52

1000 тн-

оос дээш 5 6 1 0 0 2 0 1 0 15

Нийт 52 71 57 36 21 17 5 1 0 261

ААНБ-уудын химийн бодисын жилийн хэрэглээгээр 1тн-оос бага, 1-10тн, 10-

100тн, 100-1000тн, 1000тн-оос дээш гэсэн ангилалд хуваасан бөгөөд химийн

бодисын жилийн хэрэглээ нь 1тн-оос бага, 1-10тн, 10-100тн гэсэн ангилалд ихэнх

ААНБ-ууд хамрагдаж байна. Эдгээр ААНБ-ууд дийлэнх нь Баянгол Хан-Уул,

Баянгол , 20%

Хан-Уул, 27%

Баянзүрх , 22%

Сонгино хайрхан ,

14%

Сүхбаатар , 8%

Чингэлтэй , 6% Багануур , 2.50%

Налайх , 1.50%

Бага-Хангай, 0%

бусад 4%



Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүргүүдэд байрлаж байгааг 3.3.1.3 дугаар зургаас

харж болно.

3.3.1.3-р зураг. ААНБ-ын тоо болон хэрэглээний ангилал

Химийн ослын аюул, эмзэг байдал, эрсдэлийн зураглалыг гаргахад юуны

өмнө тухайн нутаг дэвсгэрт ашиглагдаж, хадгалагдаж байгаа химийн бодисын

хэмжээ, хор аюулын зэргийг тодорхойлсон байх шаардлагатай. Иймд Улаанбаатар

хотын хүн ам ихээр төвлөрсөн нутаг дэвсгэрт байрлах химийн онцгой хортой

болон аюултай бодис их хэмжээгээр ашиглаж, хадгалж байгаа 34 ААНБ-ыг сонгон

авч GPS-ээр байршлыг тогтоон, хор аюулын зэрэг өндөртэй химийн бодис

ашиглаж, хадгалж байгаа 18 ААНБ-ын химийн ослын аюул, эмзэг байдал,

эрсдлийн судалгааг хийсэн юм.

Нийслэл Улаанбаатар хотын хувьд ихэвчилэн хөргөлтийн систем, арьс шир,

ноос ноолуурын үйлдвэр, уул уурхай, геохимийн лаборатори болон цэвэрлэгээний

зориулалтаар аммиак, натрийн цианид, органик ба органик биш хүчлүүд, шүлт,

органик уусгагч зэрэг бодисыг их хэмжээгээр импортлон ашиглаж, худалдаж байна

(3.3.1.4, 3.3.1.5-р зураг).

0

5

10

15

20

25

1 тн-оос бага

1-10 тн

10-100 тн

100-1000 тн

1000 тн-оос дээш



3.3.1.4-р зураг. Хор аюулын зэрэг өндөртэй (1тн-оос дээш) химийн бодис ашиглаж, хадгалж

байгаа ААНБ /дүүргээр/

3.3.1.5-р зураг. Түгээмэл хэрэглэгддэг зарим хор аюулын зэрэг өндөртэй химийн бодис ашиглаж,

хадгалж байгаа ААНБ-ын тоо /дүүргээр/.

Улаанбаатар хотын 9 дүүргийн хэмжээнд хортой ба шатамхай бодисын

ангилалд багтах аммиак ашигладаг ААНБ 17, онцгой хортой бодисын ангилалд

багтах натрийн цианид хадгалж, ашигладаг ААНБ 5, хортой, идэмхий,

цочроомтгой, исэлдүүлэгч бодисын ангилалд14 багтах хүчил, шүлт ашигладаг

ААНБ 65, онцгой хортой, шатамхай бодисын ангилалд15 багтах органик уусгагч

14

“БОАЖЯамнаас авсан химийн бодисын зөвшөөрөл бүхий ААНБ-ын жагсаалт” 2011 он 15 “Монгол улсад бүртгэгдсэн химийн бодисуудын аюулын үнэлгээ ба химийн аюулын лавлах

мэдээлэл” 2010 он

0

2

4

6

8

10

10 10 10

5

0 1 1 1 0

ААНБ-ын тоо

0 10 20 30

Хан-Уул

Баянгол

Баянзүрх

Сүхбаатар

Чингэлтэй

Багануур

Налайх

Бага хангай

4

6

4

1

0

0

1

1

0

1

2

1

0

1

0

10

10

11

6

4

3

0

9

3

4

1

3

1

0

2

4

4

4

2

1

0

Аммиак

Натрийн цианит

Органик биш хүчил

Шүлт

Органик уусгагч



ашигладаг ААНБ 17 байгааг судалгаагаар тогтоолоо. Дээрхи бодисуудын хор

аюулын үнэлгээг 3.3.1.2-оос 3.3.1.6 хүртэлх хүснэгтээр харуулав16.

3.3.1.2-р хүснэгт. Хан-Уул дүүргийн нутаг дэвсгэрт ашиглагдаж хадгалагдаж байгаа хор аюулын

зэрэг өндөртэй химийн бодис

Химийн

бодисын нэр Томьѐо

CAS

дугаар

Бодисын хор

аюулын зэрэглэл

Европын

холбооноос

гаргасан

аюулын

тэмдэглэгээ*

Ашиглаж байгаа ААНБ-ын

нэр

/Хан-Уул дүүрэг/

Устөрөгчийн

хэт исэл H2O2 7722-84-1

Хортой, хүчтэй

исэлдүүлэгч, маш

хүчтэй түлэмхий

R8, R35

Витафит-Инвест ХХК,

Говь ХХК, Эс-Жи-Эс

Монголиа ХХК, Жи-Ти-Жи-

Би ХХК

Азотын

хүчил HNO3 7697-37-2

Онцгой хортой,

идэмхий, хүчтэй

исэлдүүлэгч,


R8, R35

Витафит-Инвест ХХК, Эс-

Жи-Эс Монголиа ХХК,

АПУ ХХК,

Натрийн

шүлт NaOH 1310-73-2 Онцгой идэмхий R35


Алтан Жирэм ХХК, ДЦС-3,

Жи-Ти-Жи-Би ХХК

Фосфорын

хүчил H3PO4 7664-38-2

Хортой, идэмхий,

исэлдүүлэгч R34


Говь ХХК, Жи-Ти-Жи-Би

ХХК

Аммиак NH3 7664-41-7 Аюултай, хортой,

түлэмхий

R10, R23,

R34, R50

Говь ХХК, Эс-Жи-Эс

Монголиа ХХК, АПУ ХХК,

ДЦС-3,

Хүхрийн

хүчил H2SO4 7664-93-9

Хортой, аюултай,

онцгой идэмхий,

онцгой

исэлдүүлэгч

R35

Их Эргэлт ХХК, Эс-Жи-Эс

Монголиа ХХК, Дэлгэрсүх

ХХК, АПУ ХХК, ДЦС-3,

Жи-Ти-Жи-Би ХХК

Шоргоожны

хүчил HCOOH 64-18-6

Аюултай,

идэмхий R35 Их Эргэлт ХХК

Аммонийн

нитрат NH4NO3 6484-52-2



тэсрэмтгий

R8, R9 Их Эргэлт ХХК, АПУ ХХК

Цууны хүчил C2H4O2 64-19-7

Хортой, онцгой

цочроомтгой,

түлэмхий,

R10, R35 Эс-Жи-Эс Монголиа ХХК

16

www.mne.mn/chemical.

http://www.mne.mn/chemical



шатамхай

Ацетон C3H6O 67-64-1 Аюултай, онцгой

шатамхай

R11, R36

R66, R67 Эс-Жи-Эс Монголиа ХХК

Давсны

хүчил HCl 7647-01-0


түлэмхий,

цочроомтгой

R34, R37 Эс-Жи-Эс Монголиа ХХК,

АПУ ХХК

Хайлуур

хүчил HF 7664-39-3


аюултай, онцгой

идэмхий

R26/27/28**,

R35 Эс-Жи-Эс Монголиа ХХК

Перхлорын

хүчил HClO4 7601-90-3

Аюултай, хүчтэй

исэлдүүлэгч R5 R8 R35 Эс-Жи-Эс Монголиа ХХК

3.3.1.3-р хүснэгт. Сонгинохайрхан дүүргийн нутаг дэвсгэрт ашиглагдаж хадгалагдаж байгаа хор

аюулын зэрэг өндөртэй химийн бодис

Химийн

бодисын

нэр

Томьѐо CAS дугаар Бодисын хор аюулын

зэрэглэл

Европын


гаргасан

аюулын



нэр

/Сонгинохайрхан дүүрэг/

Аммиак NH3 7664-41-7

Аюултай, хортой,

түлэмхий

R10, R23,

R34, R50

Мах-Импекс ХХК, Сүү

ХХК, Реактив ХХК, Монгол

Мах Экспо ТӨХК,

Улаанбаатар Импекс,

Багахангай Мах

боловсруулах үйлдвэр,

Азотын




исэлдүүлэгч, хүчтэй

түлэмхий

R8, R35 Сүү ХХК, Реактив ХХК,

Хуади Куанэй ХХК

Цууны

хүчил C2H4O2 64-19-7



түлэмхий, шатамхай

R10, R35 Реактив ХХК, Хуади

Куанэй ХХК


шатамхай

R11, R36

R66, R67

Реактив ХХК, Хуади

Куанэй ХХК

Давсны



түлэмхий,


R34, R37 Реактив ХХК, Хуади

Куанэй ХХК

Хайлуур

хүчил HF 7664-39-3



идэмхий

R26/27/28**,

R35 Хуади Куанэй ХХК



Натрийн


Сүү ХХК, Реактив ХХК,

Хуади Куанэй ХХК

Устөрөгч

ийн хэт

исэл

H2O2 7722-84-1


исэлдүүлэгч, маш


R8, R35 Сүү ХХК, Реактив ХХК

Хүхрийн

хүчил H2SO4 7664-93-9



онцгой исэлдүүлэгч

R35 Дэлгэрсүх ХХК, Реактив

ХХК, Хуади Куанэй ХХК

Цианид

натри NaCN 143-33-9 Онцгой хортой

R36/27/28**,

R32, R50/53

Хортой, аюултай, онцгой

идэмхий, онцгой


Бензол C6H6 71-43-2 Онцгой шатамхай,

хортой

R45, R46,

R11,

R36/38**,

R48/23/24**,

R65

Вагнер Ази Тоног

төхөөрөмж ХХК-ын

агуулах, Хуади Куанэй

ХХК

Натрийн

хэт исэл Na2O2

1313-60-6

Аюултай, хүчтэй

исэлдүүлэгч R8, R35

Реактив ХХК, Хуади

Куанэй ХХК

Хлор Cl2 7782-50-5



тэсрэмтгий

R23 R36 R37

R38 R50

Төв цэвэрлэх

байгууламжийн агуулах

3.3.1.4-р хүснэгт. Баянгол дүүргийн нутаг дэвсгэрт ашиглагдаж хадгалагдаж байгаа хор аюулын


Химийн

бодисын

нэр

Томьёо CAS

дугаар


аюулын зэрэглэл

Европын


гаргасан

аюулын


Ашиглаж байгаа ААНБ-ын нэр

/Баянгол дүүрэг/


Аюултай, хортой,

түлэмхий

R10, R23,

R34, R50

ДЦС-4, Жаст-Агро ХХК,

Акт-Лабс Эйшиа ХХК,

Цэцүүх Трейд ХХК

Гидразин H2N-

NH2 302-01-2


шатамхай

R45, R10,

R23/24/25,

R34, R43,

R50/53

ДЦС-4, Цэцүүх Трейд ХХК

Хүхрийн

хүчил H2SO4 7664-93-9



онцгой


R35

ДЦС-4, Акт-Лабс Эйшиа

ХХК, Цэцүүх Трейд ХХК,

Реактив ХХК

Давсны



түлэмхий, R34, R37



http://en.wikipedia.org/wiki/R45:_May_cause_cancer

http://en.wikipedia.org/wiki/R10:_Flammable

http://en.wikipedia.org/wiki/R23/24/25:_Toxic_by_inhalation,_in_contact_with_skin_and_if_swallowed

http://en.wikipedia.org/wiki/R34:_Causes_burns

http://en.wikipedia.org/wiki/R43:_May_cause_sensitisation_by_skin_contact

http://en.wikipedia.org/wiki/R50/53:_Very_toxic_to_aquatic_organisms,_may_cause_long-term_adverse_effects_in_the_aquatic_environment



цочроомтгой Реактив ХХК

Натрийн





Бензол,

октан C6H6 71-43-2

Онцгой

шатамхай, хортой

R45, R46,

R11,

R36/38**,

R48/23/24**,

R65

Вагнер-Ази Тоног

төхөөрөмж ХХК, Цэцүүх

Трейд ХХК, Реактив ХХК


шатамхай

R11, R36 R66,

R67

Цэцүүх Трейд ХХК,


Хартугалг

аны исэл PbO2 1309-60-0


хүчтэй


R61, R62 R33,

R20/22**,

R50/53**



Реактив ХХ{

Цианид

натри NaCN 143-33-9 Онцгой хортой

R36/27/28**,

R32, R50/53**




Этилен

гликоль

CH2OH

-

CH2OH

107-21-1

Хортой,

шатамхай,

түлэмхий

R22 Туушин ХХК агуулах

3.3.1.5-р хүснэгт. Баянзүрх дүүргийн нутаг дэвсгэрт ашиглагдаж хадгалагдаж байгаа хор аюулын


Химийн

бодисын

нэр

Томьѐо CAS дугаар


аюулын

зэрэглэл

Европын


гаргасан

аюулын



нэр

/Баянзүрх дүүрэг/


Аюултай,

хортой,

түлэмхий

R10, R23,

R34, R50

МСS TIGER ХХК

Бензол,

октан C6H6 71-43-2

Онцгой

шатамхай,

хортой

R45, R46,

R11,

R36/38**,

R48/23/24**,

R65

Цагаан Шонхор Холдинг

ХХК

Цууны

хүчил C2H4O2 64-19-7



түлэмхий,

шатамхай

R10, R35 МСS Кока Кола ХХК

Ацетон C3H6O 67-64-1 Аюултай, онцгой R11, R36 МСS Кока Кола ХХК



шатамхай R66, R67

Давсны


Хортой,

аюултай,

түлэмхий,


R34, R37 МСS Кока Кола ХХК

Монгол Товон ХХК

Хайлуур

хүчил HF 7664-39-3



идэмхий

R26/27/28**,

R35 МСS Кока Кола ХХК

Натрийн

шүлт NaOH 1310-73-2 Онцгой идэмхий R35 МСS Кока Кола ХХК

Азотын






R8, R35 Монгол Товон ХХК

3.3.1.6 -р хүснэгт. Багануур, Налайх дүүргийн нутаг дэвсгэрт ашиглагдаж

хадгалагдаж байгаа хор аюулын зэрэг өндөртэй химийн бодис

Химийн

бодисын

нэр

Томьѐо CAS дугаар


аюулын

зэрэглэл

Европын


гаргасан

аюулын



нэр

/Налайх, Багануур дүүрэг/


Аюултай,

хортой,

түлэмхий

R10, R23,

R34, R50

Зэвсэгт Хүчний 311-р

анги-Налайх

Дулааны станц ХК-

Багануур

*Европын холбооноос гаргасан аюулын тэмдэглэгээг 4-В2–р хавсралтаас харна уу.

**Аюулын тэмдэглэгээг 2 ба түүнээс дээшээр хослуулан тэмдэглэсэн байгаа ба үүнийг аюулын

үзүүлэх нөлөөг нийлбэр байдлаар илэрхийлсэн гэж ойлгоно. Жиш нь: R26/27/28-амьсгалах, залгих,

арьсанд хүрсэн тохиолдолд маш хортой17

Судалгаанаас харахад Улаанбаатар хотын хүн ам ихээр төвлөрсөн Хан-Уул,

Сонгинохайрхан, Баянгол, Баянзүрх дүүргүүдийн нутаг дэвсэрт хор аюулын зэрэг

өндөртэй химийн бодис ихээр ашиглаж, хадгалж байна. Иймд аюулгүй ажиллагааг

хангаж ажиллах, эмзэг байдал, сул талуудыг арилгах, зэрэг чухал шаардлагатай

үйл ажиллагааг яаралтай хэрэгжүүлэх шаардлагатай байгааг харуулж байна.

17

http://msds.chem.ox.ac.uk/risk_phrases.htm

http://msds.chem.ox.ac.uk/risk_phrases.htm



3.3.2. Улаанбаатар хотод байрлах химийн аюултай объектоос шингэн, ууршимтгай химийн хорт болон аюултай

бодис алдагдах үеийн хордолтын бүс, аюулын хамрах хүрээ болон зураглал

Шингэн , ууршимтгай химийн бодис ихээр ашигладаг объектод химийн осол гарах үеийн хордолтын бүс болон аюулын

хамрах хүрээг 2.2.3.2- д үзүүлсэн аргачлалаар тооцоолсон дүнг 3.3.2.1 дүгээр хүснэгтээр харуулав. Уг хүснэгтэд үзүүлсэн

тооцоог ашиглан Улаанбаатар хотод байрлах химийн аюултай объектоос шингэн, ууршимтгай химийн хорт болон аюултай бодис

алдагдах үеийн хордолтын бүс буюу аюулын хамрах хүрээний нэгдсэн зураглалыг хийж 3.3.2.1 дүгээр зургаар, объект тус бүрийн

хордолтын бүсийн аюулын зураглалыг хавсралт А-Г1-ээс А-Г17 хүртэлх зургаар харуулав.

3.3.2.1-р хүснэгт. Химийн осол гарсан үед химийн бодисын хордолтын бүс буюу

болзошгүй аюулын хамрах хүрээ

№ Химийн аюултай

объект

Байршил буюу

аюул үүсэх цэг

Химийн хорт

болон аюултай

бодисын нэр

Хэмжээ

(тн)

Анхдагч

хордолтын

бүс

Хордолтын

бүсийн нийт

гүн (км) 200С

Хордолтын

бүсийн бодит

талбай (км2) буюу

аюулын хамрах

хүрээ

1

Дулааны 4-р

цахилгаан станц

ХХК

47053’35N

106047’59E

Аммиак 5 1.04 2.1 0.59

Давсны хүчил 60 0 2.88 1.10

2 Цэцүүхтрейд ХХК 47054’46N

106051’43E

Фторт устөрөгч 1 0 0,13 0,002

Аммиак 40 3.68 7.41 7.30

Давсны хүчил 120 0 4.48 2.67



Формалин 20 4.35 5.20 3.60

3 Төв цэвэрлэх

байгууламж

47054’11N

106045’57E Шингэн хлор 18

4.0 6.05 4.80

4 М-Си-Эс Кока Кола

ХХК

47054’26N

107001’19E Давсны хүчил 5 0 0.68 0.06

5 Говь ХХК 47053’56N

106052’03E Аммиак 3.6 0.75 1.62 0.35

6 Эс Жи Эс монголиа

ХХК

47053’49N

106054’18E Давсны хүчил 4.2

0 0.63 0.053

7 “АПУ” ХХК 47053’54N

106054’18E Аммиак 2.3 0.5 1.20 0.20

8 Гуравдугаар

цахилгаан станц

47054’05N

106051’52E Аммиак 6.1 1.25 2.50 0.80

9 Мах – Импекс ХХК 47054’54N

106048’25E

Аммиак

35 3.5 7.00 6.52

10 Сүү ХХК 47054’59N

106049’19E Аммиак 22 2.5 5.12 3.49



11 “Реактив” ХХК 47054’58N

106049’19E

Давсны хүчил 400 0 9.38 11.70

Аммиак 50 4.21 8.56 9.75

12 Монгол Мах-Экспо

ТӨХК

47054’30N

106046’07E Аммиак 4 0.88 1.8 0.43

13

Улаанбаатар

импекс Номин

агуулах

47054’14N

106045’45E Аммиак 3.8 0.79 1.68 0.38

14

Багахангай Мах


үйлдвэр НӨХК

47054’38N

106047’42E Аммиак 4

0.88 1.8 0.43

15 Монгол товон ХХК Давсны хүчил 4 0.88 0.63 0.05

16 Жаст Агро ХХК Аммиак 1 0.21 0.56 0.04

17 МCS Tiger ХХК 57054’26N

107001’19E Аммиак 2.4 0.4 1.1 0.19

18 Дулааны станц

ХК- Багануур Аммиак 2.2 0.5 1.20 0.20

19 Зэвсэгт Хүчний

311-р анги-Налайх Аммиак 2.0 0.5 1.20 0.20



3.3.2.1-р зураг. Улаанбаатар хотод байрлах химийн аюултай объектоос шингэн, ууршимтгай химийн хорт болон аюултай бодисын ослын

үеийн хордолтын бүс буюу болзошгүй аюулын хамрах хүрээ



3.3.3 Улаанбаатар хотод тохиолдож болох химийн ослын аюул, эмзэг

байдал, эрсдэлийн үнэлгээ ба зураглал

Химийн осол болох магадлалыг 2.2.3.5 дугаар аргачлалын дагуу 2.2.3.5.3

болон 2.2.3.5.4 дүгээр томъѐогоор тооцоолж 3.3.3.1 дүгээр хүснэгтэнд үзүүлэв.

3.3.3.1-р хүснэгт. 2006-2011 онд гарсан химийн осол, зөрчлийн дүнд үндэслэн химийн

ослоор амь насаа алдах хүний тоон магадлал

д/д Дүүрэг

Нийт хүн

амын

тоо

2006-2011

химийн осол,

зөрчлийн тоо

Нас

барсан

хүний

тоо

Химийн ослоор

амь эрсдэх

магадлал (Р)

Нэг хүнд ногдох

ослын тоо/

магадлал (F)

(хүн-1

осол)

1 Хан-Уул 94670

10 0 0

2.1х10-5

2 Багануур 25969

7 1 1.5 х 10-5

5.4х10-5

3 Баянзүрх 221565

5 0 0 4.5х10

-6

4 Баянгол 165159

4 0 0 4.8х10-6

5 Багахангай 3864

4 0 0 2х10-4

6 Сонгино-Хайрхан 220295

4 0 0 3.6х10-6

7 Сүхбаатар 129486

1 0 0 1.5х10-6

8 Чингэлтэй 136014

1 0 0 1.5х10-6

9 Налайх 28152

2 0 0 1.4x10-5

Дээрх хүснэгтэд үзүүлсэн химийн ослын магадлалыг аюулын түвшин, үүсэх

магадлал, тэдгээрийн шалгууруураар авч үзвэл:

Магадлал Түвшин Дүүрэг (нэг хүнд ногдох химийн ослын

магадлалаар)

Ер нь болдог В Багануур, Багахангай, Хан-Уул

Заримдаа болдог C Бусад 5 дүүрэг

Маш ховор болдог Е Налайх

Аммиак, давсны хүчил, хайлуур хүчил гэх мэт шингэн ууршимтгай бодисын

хүн амыг хордуулах аюулыг 2.2.3.3 дугаар аргачлалын дагуу 2.2.3.3.1 дүгээр

томъѐогоор тооцоолоход (дээрх ууршимтгай, шингэн химийн хорт болон аюулт

бодисын аюулын бүст тархах хордолтын тунг шууд үхэлд хүргэх тунгаар тооцон

авна) HQ>0.2 буюу ноцтой байна.

Улаанбаатар хотын 9 дүүргийн химийн ослын эрсдэлийн эмзэг байдлыг

2.2.3.4-д үзүүлсэн аюулын бүсд харгалзах 0-3 хүртэлх оноогоор дүгнэж 3.3.3.2

дугаар хүснэгтээр үзүүлэв.



3.3.3.2 дугаар хүснэгт. 9 дүүргийн эмзэг байдлын үнэлгээ

Эмзэг байдлын зэрэг Оноо Дүүрэг

Өндөр эмзэг 3 оноо Баянгол, Сонгино-хайрхан

Бага эмзэг 2 оноо Хан-уул, Чингэлтэй

Ялимгүй эмзэг 1 оноо Бусад 5 дүүрэг

Эмзэг биш 0 оноо ---

Химийн ослын эрсдэлийн тоон утгыг 2.2.3.5 дугаар аргачлалд заасны дагуу

2.2.3.5.1 дүгээр томъѐонд үндэслэн тооцоолж 3.3.3.3 дугаар хүснэгтэд үзүүлэв. Уг

хүснэгтэд үзүүлсэн химийн ослын эрсдэлийг үндэслэн химийн үйлдвэр, химийн

бодис хадгалах, худалдаалах, ашиглах газруудын байрлалын хувьд тохирох болон

үл тохирох байдлыг 2.2.3.6 дугаар аргачлалын дагуу 9 дүүргээр тодорхойлсон

химийн эрсдэлийг зэрэглэх матрицыг 3.3.3.4 дугаар хүснэгтэд харуулав. Химийн

ослын эрсдэлийн тоон илэрхийлэл дээр үндэслэн 2.2.3.7 аргачлалын дагуу

Улаанбаатар хотын 9 дүүргийн химийн ослын эрсдэлийн түвшин, зэрэглэлийг

3.3.3.5 дүгээр хүснэгтэд харуулав. 3.3.3.4-р хүснэгт. Химийн эрсдэлийг зэрэглэх матриц

GSRF

IRF

Өндөр

эрсдэл

(IRF > 10-4

)

Дунд

эрсдэл

(10-4

>IRF>10-

5)

Бага

Эрсдэл

(10-5

>IRF>10-6

)

Маш

бага эрсдэл

(IRF <10-6

)

Бага эрсдэлийн бүс

(GSRF < 10-3

) CS S S

S: Баянзүрх,

багануур,

Налайх,


Дунд эрсдэлийн бүс

(10-3

≤ GSRF <10-2

) U CS: Хан-Уул S S: Сүхбаатар

Өндөр эрсдэлийн

бүс (10-2

≤ GSRF <10-

1)

U U: Баянгол CS:

Сонгинохайрхан S: Чингэлтэй

Маш өндөр

эрсдэлийн бүс

(GSRF > 10-1

U U U CS

U-Тухайн бүс газар тохирохгүй, CS-тохирч болох/болохгүй (мониторинг шаардлагатай),

S-тухайн бүс газар тохиромжтой



3.3.3.3-р хүснэгт. Химийн ослын эрсдэл (дүүргээр)

№ Дүүрэг Хорооны

тоо1

Нийт хүн

амын тоо2

Аюул өртөх

газар нутгийн

хэмжээ (км2)3

GSRF

Болзошгүй аюулд

нэрвэгдэх хүний

тоо/аюулын

зэрэглэл (нэрвэгдэх

хүн/нийт хүн)4

Биет эмзэг

байдал (0-3

оноогоор)5

Нэг хүнд

ногдох ослын

магадлал (F)

(хүн-1

осол)

Болзошгүй

эрсдэл

(нэрвэгдэх

хүн/нийт

хүн/жил (IRF)

1 Хан-Уул 16 94670 34.6 км2

7x10-2

6 х 10-1

3 2.1х10-5 0.37х10

-4

2 Багануур 4 25969 0.2 км2 3x10

-4 1 х10

-3 1 5.4х10

-5 0.5х10-8

3 Баянзүрх 24 221565 1.2 км2 9x10

-4 1 х 10

-4 1 4.5х10

-6 0.45х10-9

4 Баянгол 20 165159 29,5 км

2 1x10

-1 10 х10

-1 3

4.8х10-6

0.14х10-4

5 Багахангай 2 3864 0 0 4 х10

-4 1

2х10-4

0.8х10-7

6 Сонгино-

Хайрхан 32 220295 30 км2

2.5x10-2

6 х 10-1

3 3.6х10

-6 0.65х10

-5

7 Сүхбаатар 18 129486 1 км

2 4x10

-3 3 х10

-2 1

1.5х10-6

0.45х10-7

8 Чингэлтэй 19 136014 3.5 км

2 4x10

-2 1 х10

-2 2

1.5х10-6

0.3х10-7

9 Налайх 6 28152 0.2 км

2 3x10

-4 1 х 10

-3 1

1.4x10-5

0.14x10-7

1-2011 оны Улаанбаатар хотын мэдээ 2- Enhancing Policies and Practices for Ger Area Development in Ulaanbaatar (2010)

3- Шингэн , ууршимтгай химийн бодис ихээр ашигладаг объектод химийн осол гарах үеийн хордолтын бодит талбайгаар аюулын хамрах хүрээгээр

тооцоолсон дүн 4- Хордолтын бүсд байгаа болзошгүй аюулд нэрвэгдэх хүний тоо (нэрвэгдэх хүн/нийт хүн)

5- Шингэн , ууршимтгай химийн бодис ихээр ашигладаг объектод химийн осол гарах үеийн хордолтын буюу аюулын бүсд байгаа хүн амд

үнэслэсэн хүн амын биет эмзэг байдлыг үнэлсэн дүн (оноогоор) 6-2006-2011 онд гарсан химийн осол, зөрчлийн дүнд үндэслэн химийн ослын магадлал (хүн/жил)



3.3.3.5-р хүснэгт. Улаанбаатар хотын 9 дүүргийн химийн ослын эрсдэлийн түвшин, зэрэглэл

Эрсдэлийн

түвшин

Тоон

илэрхийлэл

Эрсдэлийн

зэрэглэл

Эрсдэлийн түвшин,

зэрэглэлийг өнгөөр

илэрхийлэх

Тайлбар Эрсдэлийн менежментийн стратеги

Ялимгүй

эрсдэлийн

түвшин

10-8

-10-7

1 БУСАД 6 ДҮҮРЭГ Аюулгүй гэж үзэж болох

бага эрсдэл

Ямар нэг хариу арга хэмжээ авах шаардлагагүй.

Тухайн нөхцөл байдлыг цаашид ажиглаж байх

хэрэгтэй.

Бага

эрсдэлийн

түвшин

10-7

-10-6

2 СОНГИНОХАЙРХАН

ДҮҮРЭГ

Аюулыг хайхрахгүй байж

болох эрсдэл


Тухайн нөхцөл байдлыг цаашид ажиглаж,

баримтжуулж байх хэрэгтэй.

Хүлцэх

эрсдэлийн

түвшин

10-6

-10-4

3 ХАН-УУЛ,

БАЯНГОЛ ДҮҮРЭГ

Эдийн засаг, нийгмийн

хүчин зүйл талаас

зөвтгөгдсөн, нийгэм өөрийг

үйл ажиллагааны явцад

ашиг гаргахын тулд байж

болно гэж зөвшөөрч байгаа

эрсдэл


Тухайн нөхцөл байдлыг цаашид ажиглаж,

хяналтыг ойр ойрхон хийх хэрэгтэй. Мөн


Анхаарвал

зохих

эрсдэлийн

түвшин

10-4

-10-3

4

Аюулаас урьдчилан

сэргийлэх арга хэмжээг авч

хүлцэх эрсдэлийн түвшинд

оруулах шаардлагатай

эрсдэл

Тухайн нөхцөл байдалд тохирсон урьдчилан

сэргийлэх, бэлэн байдлыг хангах арга хэмжээ авч

хүлцэх эрсдэлийн түвшинд хүргэх шаардагатай.

Мөн тухайн нөхцөл байдлыг цааш байнга ажиглаж




Яаралтай

арга хэмжээ

авах

шаардлагатай

эрсдэлийн

түвшин

10-3

-10-2

5

Аюулыг нэн даруй

зайлшгүй багасгах

шаардлагатай их эрсдэл

Тухайн нөхцөл байдалд тохирсон урьдчилан

сэргийлэх, бэлэн байдлыг хангах арга хэмжээг

яаралтай авч хүлцэх эрсдэлийн түвшинд хүргэх

шаардлагатай. Мөн тухайн нөхцөл байдлыг цааш

байнга ажиглаж баримтжуулж байх хэрэгтэй.

Дээрх судалгаа, тооцоонд үндэслэн боловсруулсан Улаанбаатар хотод тохиолдож болох химийн ослын болзошгүй аюул,

эмзэг байдал, болзошгүй эрсдэлийн зураглалыг 3.3.3.1, 3.3.3.2 болон 3.3.3.3 дугаар зургуудаар үзүүлэв.



3.3.3.1-р зураг. Улаанбаатар хотод тохиолдож болох химийн ослын болзошгүй аюул



3.3.3.2-р зураг. Улаанбаатар хотод тохиолдож болох химийн ослын эмзэг байдал



3.3.3.3-р зураг. Улаанбаатар хотод тохиолдож болох химийн ослын болзошгүй эрсдэл



ДҮГНЭЛТ

“Гамшгийн эрсдэлийн үнэлгээ хийх, эрсдэлийг бууруулах арга технологийн

судалгаа” сэдэвт төслийн “Улаанбаатар хотын химийн ослын эрсдэлийн судалгаа”

ажил нь химийн ослын эрсдэлийн үндсэн ойлголт, эрсдэлийг үнэлэх арга зүй

боловсруулах, хүн амд учрах химийн ослын эрсдэлийг үнэлэх зэрэг асуудлыг авч

үзсэнээрээ онол, практикын өндөр ач холбогдол бүхий шинэлэг ажил боллоо.

Энэхүү төслийн хүрээнд Монгол Улсад ашиглах, худалдаалах зорилгоор

химийн бодис импортлон оруулж ирж буй аж ахуйн нэгж байгууллагууд, химийн

бодисын нэр төрөл, хэмжээг тогтоох, Улаанбаатар хотын 9 дүүргийн хэмжээнд

химийн бодис ашиглах, худалдаалах, хадгалах зөвшөөрөл бүхий ААНБ-уудыг

химийн бодисын хор, аюулын зэрэг, тоо хэмжээгээр нь ангилах судалгааг хийж

гүйцэтгэлээ. Мөн химийн ослын аюул, эмзэг байдал, эрсдэлийг үнэлэх аргачлал

боловсруулж Улаанбаатар хотын 9 дүүрэг тус бүрээр химийн ослын аюул, эмзэг

байдал, эрсдэлийн үнэлгээ хийж Улаанбаатар хотын план зурагт оруулах судалгаа,

шинжилгээний ажлыг гүйцэтгэлээ. Уг судалгааны ажлаар дараах үндсэн 4 дүгнэлтэд

хүрлээ.

Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрт ашиглагдаж, хадгалагдаж буй химийн

бодисын талаар:

2011 оны байдлаар Монгол улсын хэмжээнд 450 гаруй төрлийн химийн

бодисыг экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, ашиглах, тэсэрч

дэлбэрэхээс бусад бодис үйлдвэрлэх, худалдах тусгай зөвшөөрөл бүхий 350 гаруй

ААНБ, иргэн бүртгэгдсэнээс, хүн ам ихээр төвлөрсөн нийслэл Улаанбаатар хотод 70

орчим хувь нь байрлаж байна. Эдгээрээс химийн онцгой хортой болон аюултай

бодис ашиглаж байгаа 34 ААНБ-ыг сонгон авч байршлыг GPS-ээр тогтоон

Улаанбаатар хотын зураглалд орууллаа.

Улаанбаатар хотын 9 дүүргийн нутаг дэвсгэрт ашиглагдаж, хадгалагдаж

байгаа химийн бодисыг хор аюулын зэрэг болон жилийн хэрэглээгээр ангилж, дүүрэг

тус бүрээр харьцуулсан судалгааг хийхэд Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан,

Баянзүрх дүүргүүдэд хор аюулын зэрэг өндөртэй химийн бодис ихээр ашиглагдаж,

хадгалагдаж байгаа нь харагдаж байна.

Улаанбаатар хотын хэмжээнд тохиолдож болох химийн ослын аюул:

Улаанбаатар хотын хэмжээнд химийн бодис ашиглаж, хадгалж, худалдаалж

буй объектоос шингэн, ууршимтгай химийн хорт болон аюултай бодис (аммиак,

шингэн хлор, фторт устөрөгч, давсны хүчил г.м.) алдагдах үеийн хордолтын бодит

талбай буюу аюулын бүсэд байгаа хүн амын тоог дүүрэг тус бүрээр тооцоолон

гаргав. Химийн ослын болзошгүй аюулд өртөх хүний тоогоор Баянгол дүүрэг хамгийн

өндөр буюу 10х10-1

, Сонгинохайрхан, Хан-Уул дүүрэг (6x10-1

) тус тус байна. Харин

Сүхбаатар, Чингэлтэй, Багануур, Налайх дүүргийн хувьд химийн ослын болзошгүй



аюулд байгаа хүн амын тоогоор дээрх дүүргүүдээс хэд дахин бага буюу 10-2-10-3 бол

Баянзүрх, Багахангай дүүргүүдийн хувьд аюулд өртөх хүний тоогоор хамгийн бага

буюу 10-4 байгаа нь судалгаанаас харагдаж байна.

Улаанбаатар хотын хэмжээнд тохиолдож болох химийн ослын эмзэг байдал:

Энэхүү судалгаанд химийн ослын эмзэг байдлыг тооцоолохдоо биет эмзэг

байдал буюу химийн хорт болон аюултай бодис алдагдах үед тухайн хүн амыг

хордолтын ямар бүсэд байна гэдгээс хамууруулан 0-ээс 3 хүртэлх тоогоор эмзэг

байдлыг үнэлэх аргыг ашигласан. Уг аргаар Улаанбаатар хотын 9 дүүргийн химийн

ослын эмзэг байдлыг тус бүрт үнэлсэн.

Судалгаанаас харахад Баянгол, Сонгинохайрхан дүүргийн хүн ам нь химийн

хорт болон аюултай бодист өртөх эмзэг байдлаараа өндөр, Хан-Уул, Чингэлтэй

дүүрэг бага эмзэг, харин бусад 5 дүүргийн хувьд ялимгүй эмзэг байна.

Улаанбаатар хотын хэмжээнд тохиолдож болох химийн ослын эрсдэл:

Улаанбаатар хотын 9 дүүргийн химийн ослын болзошгүй эрсдэлийг

тооцоолохдоо дээрх химийн ослын аюул, эмзэг байдал болон сүүлийн 5 жилд

Улаанбаатар хотын хэмжээнд бүртгэгдсэн химийн осол, зөрчлийн мэдээн дээр

үндэслэн тооцоолсон осол тохиолдох магадлалыг ашигласан. Судалгаанаас гарсан

үр дүнг Олон Улсын эрсдэлийн түвшинтэй харьцуулахад Баянгол, Хан-Уул дүүргүүд

химийн эрсдэлээрээ бусад 7 дүүргүүдээс хамгийн өндөр байгаа боловч энэ нь

“Хүлцэх эрсдэлийн түвшин”-д, Сонгинохайрхан дүүргийн хувьд “бага эрсдэлийн

түвшин”-д байгаа бол бусад 6 дүүргүүдийн хувьд “ялимгүй эрсдэлийн түвшин”-д

байна.

ЗӨВЛӨМЖ

Монгол улсын хэмжээнд импортлон оруулж ирж буй бодисын 70 орчим хувь нь

Улаанбаатар хотод худалдаалагдаж, ашиглагдаж, хадгалагдаж байгаа нь

нийслэлийн хүн амыг химийн хорт болон аюултай бодист нэрвэгдэж хордох, гэмтэх,

үхэх гол аюулыг бий болгож байна. Тухайлбал:

- Химийн хорт болон аюултай бодисын хэрэглээ ихэссэн;

- Химийн бодисын зохисгүй хэрэглээ;

- Хэрэглээнд тавигдах хяналт шалгалт сул;

- ААНБ-ын ашиглаж буй химийн бодисын талаарх мэдээлэл дутмаг, хадгалж

ашиглаж буй газар нь тодорхой бус, хаягийн зөрчилтэй

- Химийн хорт болон аюултай бодисыг ашиглах, хадгалах, худалдаалах объект

нь хүн амын оршин суух газар төвлөрсөн;

- Химийн бодис хадгалах, ашиглах, горим зөрчсөн, стандартыг хангаагүй;



- Химийн бодис хадгалах, худалдаалах, ашиглах ААНБ-уудын ажилтан, албан

хаагч болон ард иргэдийн химийн бодисын талаарх мэдлэг, ойлголт

хангалтгүй;

- Химийн осол, түүний талаарх мэдээ, зөрчил, дутагдлыг нуун дарагдуулдаг;

- Дурын хэрэглэгчид худалдаалдаг;

зэрэг хүчин зүйлс нь химийн ослын аюулыг эрс нэмэгдүүлж байна

Иймд дараах зөвлөмжүүдийг хүргэж байна. Үүнд:

- Химийн бодис хадгалах, ашиглах ААНБ-ын байрлах газрын зөвшөөрлийг

олгохдоо нийгэм, эдийн засгийн аюулгүй байдлыг хангах эрх зүйн хэм хэмжээг

шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр боловсронгуй болгож, стандартчилах;

- Химийн бодис ашиглаж байгаа ААНБ-ын талаарх мэдээллийн санг нарийн

дэлгэрэнгүй болгох(химийн бодис хадгалж, ашиглаж байгаа газрын хаяг, г.м),

шинэчилэх;

- ААНБын ажилтан албан хаагч, ард иргэдийн химийн бодисын талаарх мэдлэг,

чадавхийг дээшлүүлэх, хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны цогц арга

хэмжээг авч хэрэгжүүлэх зорилгоор холбогдох мэргэжлийн байгууллагууд

харилцан уялдаа холбоотой ажиллах;

- Химийн бодисын ашиглалт, хадгалалт, тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаанд,

холбогдох байгууллагууд хамтран аюулгүй байдлыг хангах ажлын хэрэгжилт,

үр дүнд хяналт тавих;

- Химийн бодис ашиглах, хадгалах, тээвэрлэх эрх бүхий ААНБ-ууд нь “Химийн

хорт болон аюултай бодис хадгалах, тээвэрлэх, ашиглах, устгах журам”-ыг

хатуу баримталж ажиллах;

- Химийн бодис ашиглах, хадгалах, тээвэрлэх эрх бүхий ААНБ-ууд химийн

ослын эрсдлийн үнэлгээг хийлгэх;

Дээрх арга хэмжээг үр дүнтэйгээр авч хэрэгжүүлэх нь орчин үед улам нэмэгдэх

хандлагатай байгаа химийн ослын аюул, эрсдэлийг бууруулах үндэс гэж үзэж байна.



3.4. УЛААНБААТАР ХОТЫН ГАЛ ТҮЙМРИЙН ЭРСДЭЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ



Улаанбаатар хотод хамгийн их гардаг техникийн холбогдолтой ослын нэг нь

гал түймэр юм. Сүүлийн 10 жилийн судалгаанаас харахад гал түймрийн давтамж

хамрах хүрээ, учруулах хохирол нэмэгдсээр байна.

Манай улсын эдийн засгийн өсөлт, дэд бүтцийг дагаж бизнес эрхлэгчид

Улаанбаатар хотод төрөл бүрийн зориулалттай барилга барих сонирхол эрс

нэмэгдэж байгаа нь нөхцөл шаардлага хангаагүй зай талбайд хот төлөвлөлтийн

болон /Галын аюулгүйн норм стандарт, дүрмийн/ техникийн шаардлага хангахгүй

барих нь цөөнгүй байна.

Мөн хүн амын төвлөрөл, хотжилт, гал тэсвэршилтийн зэрэглэл багатай гэр

орон сууц, стандартын шаардлага хангаагүй, галын аюулгүй зай хэмжээ зөрчсөн гал

түймрийн онц аюултай объектууд нэмэгдэж байгаа зэрэг нь нийслэлийн гал түймрийн

эрсдэлийг улам бүр нэмэгдүүлж байна.

Улаанбаатар хотын гал түймрийн эрсдэлийн үнэлгээг хийж зураглан,

эрсдэлийг бууруулах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх тогтолцоог бий болгох чиглэлд

судалгаа, шинжилгээний ажил явуулах зайлшгүй шаардлага тулгарч байна.

Иймд гал түймрийн эрсдэлийг тодорхойлох арга зүйг боловсруулах, гал

түймрийн эрсдэлийг үнэлэх аргачлал боловсруулж Улаанбаатар хотын хэмжээнд гал

түймрийн эрсдэлийн үнэлгээг хийж зураглах, эрсдэлийг бууруулах арга замыг

тодорхойлох зорилготой энэхүү судалгаа, үнэлгээг хийлээ.

Түлхүүр үг:

Гал түймрийн аюул- хүний амь нас, эрүүл мэнд, байгалийн баялаг, эд хөрөнгөд

үзүүлэх гал түймрийн хүчин зүйлийн нөлөөлөлийн шууд ба шууд бус заналхийлэл.

Гал түймрийн эмзэг байдал- гал түймрийн хүчин зүйлийн нөлөөлөлд хүний амь нас,

эрүүл мэнд, эд хөрөнгө, байгалийн баялаг өртөх нөхцөл байдал.

Гал түймэртэй тэмцэх чадавхи- Хүний амь нас, хүрээлэн буй орчин, эд материалд

нөлөөлөх гал түймрийн хүчин зүйлийн нөлөөлөл болон гал түймрийн үүсэлт

тархалтыг хязгаарлах хийц бүтээц, гал түймэртэй тэмцэх техник тоног төхөөрөмж,

инженерийн байгууламж, холбоо, мэдээлэл, хүч хэрэгсэл түүний хүчин чадал, мэдлэг

зэрэг үйл ажиллагаанд шаардлагатай зохицуулалтын арга хэмжээг хэрэгжүүлсэн

байдал.

Гал түймрийн эрсдэл –гал түймрийн улмаас хүний амь нас, мал амьтан, эд хөрөнгө,

хүрээлэн байгаа орчинд учирч болзошгүй хор уршгийн магадлал юм.

3.4.1. Улаанбаатарын гал түймрийн аюулын нөхцөл байдал

Нийслэлд сүүлийн 10 жилд гарсан гал түймрийн тоо нилээд хэмжээгээр өсч

түүний хамрах хүрээ, учруулах хохирлын хэмжээ мөн адил өссөөр байна. / 3.4.1.1-р

зураг./ Сүүлийн 10 жилийн статистикаас харахад Нийслэлд жилд дунджаар 1413

орчим гал түймэр гарч , гал түймрийн улмаас 34 хүн амь насаа алдаж, 1,19 тэрбум

төгрөгийн хохирол учирсан үзүүлэлттэй байна.

Судалгаанаас үзэхэд объектын гал түймрийн 70 хувь нь хүйтний улиралд

гардаг бөгөөд намар 10 дугаар сарын сүүлчээс объектын гал түймрийн гаралт эрс



нэмэгдэж хавар 4 дүгээр сарын сүүлчээс цөөрч эхэлдэг. Энэ нь хүйтний улиралд

иргэд аж ахуйн нэгж байгууллагуудын галлагаа эхлэж пийшин зуух, ил задгай гал,

цахилгаан халаагуур ашиглан халаах, дулаацах, хөлдсөн дулааны шугамыг ил

галаар гэсгээх, цогтой үнс нурмаа задгай газар асгах гэх зэрэг олон шалтгаантай

байдаг. Эдгээрийн шалтгааны эзлэх хувийг 3.4.1.2-р зурагт харуулав.

3.4.1.1-р зураг. Нийслэлд суулийн 10 жилд гарсан гал түймрийн тоо

3.4.1.2-р зураг. Гал түймэр гарч буй шалтгаан

Зургаас санамсаргүй байдлаас гарсан гал түймрийн эзлэх хувь нь дангаараа 48

хувийг эзэлж байгаа нь харагдаж байна. Эдгээр гал түймэр нь хүйтний улиралд

зонхилон гардаг.

Энэ нь хувь хүмүүс болоод албан байгууллага өвөлжилтийн бэлтгэлээ сайн

хангаагүйгээс анхны хүйтрэлтээр галлагаа, халаалтыг хэт замбараагүй хийх, мөн

иргэдийн эдийн засгийн чадавхи муугаас гэр, байшингийн дулаалгаа муу хийх, байр

сууцны зай бага байгаа зэргээс шалтгаалан яндан болон пийшин зуухны цонолт

болох, цогтой үнс, нурмаа ил задгай асгах галын аюулгүй байдлын шаардлага

1152 1302

1188 1328

1593 1523

1622

1426 1318

1687

0

500

1000

1500

2000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 20092010

цахилгаанаас 33%

санамсаргүй байдлаас

/пийшин зуухны цонолт, ил

задгай асгасан үнс нурам, лаа, дэн, тамхины

гал/ 48%

санаатай үйлдлээр

2% шалтгаан тогтоогдоогүй

7%

архидан согтуурснаас

3%

бусад 7%



хангаагүй цахилгаан халаалтын замбараагүй хэрэглээ зэрэг шалтгаанаас галын тоо

эрс өсгөх хүчин зүйлийн нэг болоод байна.

Харин 12 дугаар сард галын тоо зуны саруудад гарсан тоонд дөхөж очтол

буурсан байна. Үүнийг галын аюулгүй байдлаа хангаж чадаагүй иргэд байгууллагын

өмчид 10, 11 дүгээр сард гал эрчимтэй гараад цааш сэрүүний улиралд дасан

зохицож байгаатай холбон ойлгож болох юм.

1 дүгээр сард гал хамгийн олон гарч байгаа нь хэт хүйтрэлтээс шалтгаалж 10, 11

дүгээр сард тохиолдож байгаатай ижил шалтгаанаар галын тоо өсөж байна гэж үзэх

үндэслэлтэй байна.

Гал түймрийн улмаас учирсан хохирол жилд дундажаар 1,19 тэрбум төгрөг

байгаа бөгөөд энэ үзүүлэлт өсөх хандлагатай байгааг дараахь зурагт харуулав.

3.4.1.3-р зураг. Гал түймрийн улмаас учирсан эдийн засгийн хохирол,

сая төгрөг

Гарсан гал түймрийн улмаас амь насаа алдаж буй хүний тоо жилд дундажаар

34 байгааг 3.4.1.4-р зурагт харуулав.

3.4.1.4-р зураг. Гал түймрийн улмаас нас барсан хүний тоо

3.4.2. Хот суурин газрын гал түймрийн эрсдэлийн шалтгаан

Гал түймэр үүсч тархан дэлгэрэх нь онолын хувьд шатах материал,

хүчилтөрөгчийн орчин, галын эх үүсвэрээс шалтгаалдаг.

666.5

1070 883.9

744.4 962.8 886.4

1800 1800 1900 1863

0

500

1000

1500

2000

2500

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 20092010

44

27 27 24 31

39

58

22

33 39

0

20

40

60

80

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 20092010



Амьдрал дээр эдгээр хүчин зүйлс нь хүн амын сууршилт, тэдгээрийн үйлдэл,

хотжилт, барилгын материал, газрын тосны салбарын объектууд болдог. Эдгээр

хүчин зүйлсийн хоорондын харилцан хамаарлаас шалтгаалан гал түймэр үүсч тархан

дэлгэрч хүн ам, мал амьтан, эд материалд ноцтой хохирлыг учруулдаг.

Гал түймрийн аюул үүсгэж буй шалтгаануудыг тус тусад нь авч үзье.

Нэг. Барилга түүний материалууд

Улаанбаатар хотод Барилгын тухай хууль, Галын аюулгүйн норм стандартын

шаардлагыг зөрчиж олон арван барилга байгууламж баригдсаар байна.

Сүүлийн жилүүдэд баригдаж буй барилгууд нь чанарын шаардлага хангаагүй

барилгын материал их хэмжээгээр ашиглах, батлагдсан дүрэм журам, норм

стандарт, зураг төслийн дагуу баригдахгүй байгаа нь тэдгээрээс учирч болзошгүй

аюулын эрсдэлийг нэмэгдүүлсээр байна.

Хурдацтай хөгжлийг дагаад хүн амын нягтрал ихсэж, хот төлөвлөлтийн

зарчим алдагдан Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан иргэдийн эрүүл аюулгүй

орчинд амьдрах эрх хязгаарлагдаж байгаа нь зөвхөн нийслэлийн хэмжээнд 470

мян.га талбайд29 10 түүнээс дээш давхар бүхий орон сууц болон олон нийтийн

барилга байгууламж 2009 оны байдлаар 200 гаруй баригдаж үйл ажиллагаа явуулж

байна.

Энэ талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг энэхүү тайлангийн 3.4.3.1-д тусгагдсан

“Өндөр барилгын гал түймрийн аюулын судалгаа, эрсдэлийн үнэлгээ”-ний дэд

тайлангаас үзнэ үү.

Хоѐр. Газрын тосны салбарын объектууд

Нийслэл Улаанбаатар хотод автомашины тоо жил бүр өсөн нэмэгдэхтэй

уялдан ШТС-уудыг их хэмжээгээр барьж Монгол улсад дагаж мөрдөж буй норм

дүрмийн заалтыг чандлан биелүүлэхтэй холбоотой асуудлууд доголдоод байгаа

билээ. Үүнтэй холбоотойгоор болзошгүй гал түймрийн үед унтраах үйл ажиллагаанд

хүндрэл учрах (аврах, унтраах техник хэрэгсэл дутмаг, авралтын зам гарцны

стандартыг мөрдөх г.м), хүмүүсийг аврах үйл ажиллагаанд хүндрэл учрах эрсдэл

бий болоод байна.

Газрын тосны салбарын объект нь аюул, осолд өртөх эрсдэл өндөртэй. Учир

нь газрын тосны бүтээгдэхүүн нь шатамхай чанараараа онцгой аюултай бодисуудын

ангилалд хамаарагддаг. Өөрөөр хэлбэл шатамхай тэсрэмтгий, очноос шатах,

температур ихсэхэд өөрөө шатах, шатахууны уур, агаарын холимог тэсрэлтийн

аюултай болон өндөр температур ялгаруулан шатах, гал хурдан тархах, байгаль

орчинд сөрөг нөлөөлөхөөс гадна хүний биеорганизмд хортой үйлчлэл үзүүлдэг.

Иймээс газрын тосны бүтээгдэхүүнийг хадгалж, түгээж буй объектууд нь

болзошгүй гал түймэр гарахад байнгын бэлэн байдалтай байх онц чухал эрсдэл

ихтэй объект юм.

29 Д.Ганболд. Нэг хүнд ноогдох ногоон байгууламжийн хэмжээг 2 дахин нэмэгдүүлнэ



2009 оны байдлаар Улаанбаатар хотод 140 шатахуун түгээх станц, 20 агуулах

байгаа ба эдгээрийн ихэнх нь байгууллага, аж ахуйн нэгж, гэр хороололын бүсэд

аюулгүй зай хэмжээ зөрчин оршиж буй нь гал түймрийн болон бусад осол гарахад

хүн ам, томоохон үйлдвэр, аж ахуйн нэгж өртөх магадлал ихтэй байна. Шатахуун

түгээр станц болон, агуулахуудын дүүргүүдэд байрлаж буй харьцааг 3.4.2.1, 3.4.2.2-р

зурагт харуулав.

3.4.2.1-р зураг. ШТС-ын дүүргүүдэд байрласан

харьцаа

3.4.2.2- зураг. Шатахууны агуулахын дүүргүүдэд

байрласан харьцаа

Шатахуун түгээх станцын хувьд төвийн дүүрэг болох Чингэлтэй, Сүхбаатарт

харьцангуй цөөхөн, Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүрэгт харьцангуй их, шатахууны

агуулахын хувьд Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргээс бусад 4 дүүрэгт тэр дундаа

Сонгинохайрхан, Баянгол дүүрэгт төвлөрсөн байгаа нь харагдаж байна.

Гэтэл Сонгинохайрхан, Баянгол дүүрэгт хүн ам хамгийн их буюу 1 км2-д 5599

хүн төвлөрсөн, мөн үйл ажиллагаа явуулж буй аж ахуйн нэгж, байгууллагын

байршлаар бусад дүүргээс их буюу 25%-ийг эзэлж байдаг байна30.

Улаанбаатар хотод ихэвчлэн баруун болон баруун хойноосоо салхилдаг учир

эдгээр дүүргүүдэд буй шатахууны агуулах, шатахуун түгээх станцад томоохон

хэмжээний аюул, осол тэр дундаа гал түймэр гарах тохиолдолд хүн ам болон

үйлдвэр, аж ауйн нэгж олноор өртөх магадлал их байгааг харуулж байна. Энэ талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг тайлангийн 3.4.3.2-д тусгагдсан

“Шатахуун түгээх станцын гал түймрийн аюулын судалгаа, эрсдэлийн үнэлгээ” ”-ний

дэд тайлангаас үзнэ үү.

Гурав. Хүн амын сууршилт, хотжилт

Улаанбаатар хотод хүн ам ихээр төвлөрч гэр хороолол өргөжин тэлж байгаа нь

гал түймрийн эрсдэлийг нэмэгдүүлсээр байгаа билээ. Учир нь гарч буй гал түймрийн

дийлэнх буюу 70 гаруй хувийг гэр хороололд гарсан гал түймэр эзэлдэг. 31

Нийслэлийн гэр хороололд амьдарч буй өрхийн тоо, гарч буй гал түймрийн

тоог дүүргээр нь 3.4.2.3, 3.4.2.4–р зурагт харуулав.

30

“Нийслэл хот-2007 онд” статистикийн танилцуулга, УБ 2008 он, 8-9-р тал 31

ОБЕГ-т ирүүлсэн шифрийн мэдээ

Баянгол

19%

Баянзүрх

25%

Сонгинохайр

хан 22%

Сүхбаатар

9%

Чингэлтэй 10%

Хан-Уул

15%

Баянзүрх 5%


50%

Баянгол 25%

Хан-Уул 20%



3.4.2.3-р зураг. 2010 оны байдлаар Нийслэлийн дүүргүүдийн өрхийн тоо

3.4.2.4-р зураг. 2005-2010 онуудад Нийслэлийн дүүргүүдэд гарсан гал түймрийн тоо

Дээрх зурагнаас хүн амын нягтрал ихтэй, гэр хороололд гал түймэр их гардаг

болох нь харагдаж байна.

Гэр хороололд гарсан гал түймрийн шалтгааныг дээр 1.2-р зурагт харуулсан.

Үүний шалтгаан нь ихэнх иргэд барилгын төрөл бүрийн шинэ бодис материалуудын

талаар тодорхой мэдлэггүйгээсээ болж зүй зохистой хэрэглэж чадалгүй өөрсдийн

аюулгүй байдалд нөлөөлж байгаа юм. Тухайлбал цахилгаан хэрэгслүүдийг

(дамжуулах утас, цахилгаан халаагуур, залгавар, салгавар ... гэх мэт) ашиглаж

байгаа ачааллаас нь хамааруулан сонгохгүйгээр хямд үнэтэйг нь авч гал гарах

нөхцөлийг бүрдүүлдэг. Мөн зарим материалуудын галын аюултай шинж чанарыг

сайн мэдэхгүйгээсээ болж өндөр температурын орчинд хэрэглэснээр тэдгээр нь

цонож шатах, уугих, асах температурын нөхцөлийг бүрдүүлдэг байна.32

32 С.Базаррагчаа нар “Монгол улсын хэмжээнд сүүлийн 10 жилд гарсан гал түймрийн судалгаа” ЭШӨ

2007 он.

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

нийт өрхийн тоо

байшин хороолол

гэр хороолол

0

500

1000

1500

БГД БЗД ЧД ХУД СХД СБД НД БНД БХД

1267

1920

1116

806

1677 1380

194 155 23



Иймд Нийслэлийн хүн амын нягтрал, гэр хороололын замбараагүй байдал,

хоорондын зай хэмжээ, гал тэсвэршилтийн зэрэглэл багатай монгол гэр, хувийн сууц

их байгаа нь гал түймрийн эрсдэлийг нэмэгдүүлэх хүчин зүйлийн нэг болоод байна.

Гал тэсвэршилтийн IY-Y зэрэгтэй монгол гэр, хувийн сууцны хоорондын зай

хэмжээ бага /3.4.2.5-р зураг/, замбараагүй гудамж, мухар гудамж, байршил муутай

/3.4.2.6-р зурагт харуулснаар уулын орой, гуу жалганы ойролцоо гэх мэт/ газарт

байгаа айл өрхөд гал түймэр гарсан тохиолдолд Аврах гал унтраах ангийн

тусламжийг авч чадалгүй цаг алдан гал түймрийн тархан дэлгэрэх талбайг

нэмэгдүүлэх /хэд хэдэн өрх өртөх/, орон гэргүй болох, амь насаа алдах зэрэг эрсдэл

өндөртэй нөхцөл байдлыг үүсгээд байгаа билээ.

Мөн түүнчлэн судалгаанаас харахад галлагаа эхлэх үед үнс нурмаа ил

задгай асгах, пийшин зуухны галын аюулгүй байдлыг хангаагүй, зориулалтын бус

халаах хэрэгсэл ашигласнаас гал түймрийн тоо өсдөг.

1980-аад онд Галын аюулаас хамгаалах газрын Туршин шалгах станцад

хийсэн физик /биет/ загвар дээр хийсэн туршилт шинжилгээний үр дүнд монгол

гэрийн бүрэн шатах хугацааг 5-10 мин гэж тогтоосон байдаг. Иймд дээрх

шалтгаанаас үүдэн нягт байршсан гэрүүдийн нэгд гал түймэр гарсан тохиолдолд

ойролцоох гэр, сууцнууд бүхэлдээ гал түймрийн аюулд өртөх эрсдэл өндөртэй байна.

3.4.2.5-р зураг. Гэр хооронд, хамар хашааны хувийн байшингийн хоорондын зай



3.4.2.6-р зураг. Уулын орой, гуу жалганы ойролцоо нягтрал ихтэйгээр байрласан гэр хороолол

3.4.3. Улаанбаатар хотын гал түймрийн эрсдэлийн үнэлгээ

Гал түймрийн эрсдэлийн ерөнхий үнэлгээг хийхдээ дээр дурьдсан ерөнхий

арга зүйн дагуу нийслэлийн хэмжээнд буй гэр хороолол, олон нийтийн барилга

байгууламж, төрөл бүрийн үйл ажиллагааны чиглэл бүхий үйлдвэрийн барилга

байгууламж тус бүрт дээр заагдсан шаардлагатай тоон утгыг тооцон гаргахад

ихээхэн хүч хөдөлмөр шаардлагатай юм. Иймд гал түймрийн эрсдэлийн үнэлгээг

хийхдээ гал түймрийн аюулын зэрэглэл, эмзэг байдал, чадавхиас хамааруулан

ерөнхий байдлаар үнэллээ.

Сүүлийн жилүүдэд Улаанбаатар хотод гарч буй гал түймрийн тоо, түүнээс

учирсан хохирлын хэмжээ өссөөр байгаа билээ. Энэ нь хүн амын хэт төвлөрөл, гал

түймрийн аюултай объектуудын өсөлт, иргэдийн санамсар болгоомжгүй үйлдэл

зэрэгтэй холбоотой юм.

1990 оноос хойш хотын хүн ам эрчимтэй өсч барилгажилт, гэр хорооллууд

эрчимтэй өссөний зэрэгцээ хөдөө орон нутгаас шилжин ирэгсэд гэр хороололын

нягтралыг нэмэгдүүлж гал түймрийн аюулыг улам нэмэгдүүлж байна. /3.4.3.1-р зураг./

3.4.3.1-р зураг. 1995-2010 онд Нийслэлд гарсан гал түймрийн тоо

165 171

784

1045

709

1062 1152

1302 1188

1328

1593 1523 1622

1426 1318

1687

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

http://www.google.mn/imgres?q=%D0%A3%D0%BB%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80+%D1%85%D0%BE%D1%82%D1%8B%D0%BD+%D0%B3%D1%8D%D1%80+%D1%85%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BB&hl=mn&biw=999&bih=740&gbv=2&tbm=isch&tbnid=KHj9eq_bdSgO8M:&imgrefurl=http://new.factnews.mn/list/%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D0%B2/page/143&docid=a5M7IcRS5HFxkM&imgurl=http://new.factnews.mn/images/news/crop300/old/3384_676.jpg&w=292&h=292&ei=7MKfTt7TL-ebiQLCuuWDAQ&zoom=1





Дээр дурьдсанчлан хүн амын өсөлттэй холбоотой гал тэсвэршилтийн зэрэг

багатай, галын аюултай объектын (гэр, орон сууц бусад барилга) тоон өсөлт нь гал

түймрийн аюулыг нэмэгдүүлэх хүчин зүйлийн нэг болоод байгаа билээ.

Объектыг галын аюулын зэрэглэлээс нь хамааруулан ангилан авч үздэг. Үүнд

галын аюулын зэрэглэл, гал тэсвэршилтийн зэрэг, барилга байгууламжийн хийц

бүтээц зэрэг үндсэн үзүүлэлтийг харгалзан улсын онц чухал болон галын онц

аюултай, галын аюултай 1,2,3 дугаар зэрэглэлийн объект гэж ангилдаг.33

Нийслэлийн хэмжээнд байгаа галын онц аюултай болон онц чухал объектын

судалгааг дүүргээр нь 3.4.3.2-р зурагт харуулав.

3.4.3.2-р зураг. Нийслэлийн дүүргүүдэд орших галын онц аюултай, улсын онц чухал объектын тоо

Дээрх зургаас харахад Баянзүрх, Баянгол, Сонгинохайрхан дүүргүүдэд галын

онц аюултай объектууд бусад дүүргээс харьцангуй их байна.

Улаанбаатар хотын хэмжээнд гал түймрийн эрсдэлтэй, онц чухал объектын

байршил, шатахуун түгээх станцын эрсдэлтэй бүсийг 3.4.3.3-р зурагт үзүүлэв.

33

ОБЕГ-ын даргын тушаал 2008.04.30 №267

Баянзүрх

Баянгол

Чингэлтэй

Хан-Уул


Сүхбаатар


Налайх

Багануур

11 10

13 9

3 13

2 3

82 81

36 58

67 28

2 14

11

галын онц аюултай объектын тоо онц чухал объектын тоо



3.4.3.3-р зураг. Гал түймрийн эрсдэлтэй, онц чухал объектын байршил, шатахуун түгээх станцын

эрсдэлтэй бүс

Дүүргүүдийн хүн ам, гал түймрийн тоо, гал түймрээс учирсан хохирлыг 3.4.3.1-р

хүснэгтэд харуулав.

3.4.3.1-р хүснэгт. Нийслэлийн дүүргүүдийн хүн ам, гал түймрийн тоо

13 Хүн ам, орон сууцны 2010 оны улсын тооллого 2 НОБГ-газраас гаргасан 2009 оны судалгаа

Дүүргүүд Хүн амын тоо1 Гал түймрийн тоо

2 Гал түймрийн

улмаас нас барсан

хүний тоо

Учирсан

хохирол

2009 он 2010 он дундаж 2009

он

2010

он

дундаж 2009

он

201

0

он

дунд

аж

1

Хан-Уул 104166 112055 108110 143 157 150 - 4 2 151281200

2

Баянзүрх 250241 265997 258119 265 366 315 4 4 4 453292900

3

Баянгол 174851 185104 179977 186 269 227 6 10 8 158067043

4

Багануур 25875 26905 26390 15 24 20 1 - 1 78547000



Дүүргүүдийн нэг хүнд ногдох гал түймрийн тоог 3.4.3.4-р зурагт харуулав.

3.4.3.4-р зураг. Нэг хүнд ногдох гал түймрийн тоо /эзлэх хувиар/

Зургаас харахад Багануур дүүрэг нь харьцангуй цөөн хүн амтай боловч гарч буй

гал түймрийн тоо нь хүн амтай харьцуулахад өндөр байгаа нь харагдаж байна.

Гал түймэртэй тэмцэх чадавхи нь гал түймрийн эрсдэлийг үнэлэх ерөнхий арга

зүйд тусгагдсан олон хүчин зүйлээс хамаарах бөгөөд тэдгээр үзүүлэлтүүдийг бүгдийг

нь авч үзэхэд ихээхэн цаг хугацаа шаардагдах тул энэ удаад зөвхөн мэргэжлийн

байгууллагын хэмжээнд авч үзье.

Нийслэлийн Онцгой байдлын газрын Аврах гал унтраах ангиудын чадавхи, гал

унтраахад хэрэглэгдэх галын гидрант, худаг, хөөс үүсгэгчийн хэмжээг 3.4.3.2-р


Техник зэвсэглэмжийн хувьд 82,3 хувийн бэлэн байдалтай байгаа ба нийт 13

аврах гал унтраах ангийн 51 автомашинаас ашиглалтын хугацаа дууссан 6, эвдрэл

гэмтэлтэй 3 нормын дагуу ашиглах боломжтой 42 техник хэрэгсэл байна.3

Гал түймрийн аюулын үед ажиллах хүн хүчний чадавхийн хувьд Нийслэлийн

хэмжээнд НОБГ түүний харъяа аврах отряд, шуурхай бүлэг 105 болон 9 дүүргийн 13

аврах, гал унтраах анги ажиллаж байна.

3 Д.Баян-Эрдэнэ нар “Гал унтраах бэлэн байдлын зарим хүчин зүйлүүд” ЭШБХ-ын илтгэл. 2009 он

Хан-Уул 7%

Баянзүрх 6% Баянгол

7%

Багануур 44%

Багахангай 6%

Сонгино-Хайрхан

7%

Сүхбаатар 9%

Чингэлтэй 7%

Налайх 7%

5

Багахангай 3615 3647 3631 6 5 6 2 - 1 48530000

6

Сонгино-

Хайрхан

241410 252264 246837 254 354 304 13 10 12 367287195

7

Сүхбаатар 135103 136917 136010 262 264 263 2 4 3 390260170

8

Чингэлтэй 141243 147438 144340 157 214 185.5 5 7 6 170851300

9

Налайх 30215 31458 30836 31 49 40 - - 31980000

Нийт 110671

9

116178

5

113425

2

1318 1703 1510 33 39



3.4.3.2-р хүснэгт. НОБГ-ын гал түймэртэй тэмцэх чадавхийн талаарх

мэдээлэл

Дүүрэг АГУА-

ийн

дугаар

зэрэглэл орон

тоо Галын

авомашины

тоо

Галын

гидрант худаг Хөөс

үүсгэгчийн

хэмжээ, л ЧД 10 I 95 8 - 3 3 230

СХД

26 II 58 7 1*,1’

5 4 700 11 II 28 3 1*

29 II 3 -

БЗД 63 II 43 5 1* 15 3 260 БГД 18 II 42 3 - 10 2 100 СБД 34 II 42 4 1’ 5 - 130

ХУД 30 II 41 3 -

25 6 300 14 II 42 3 - 65 III 31 2 1*

БН 64 II 57 4 1*,1’ 2 1 200 Налайх 28 II 51 4 1* 2 4 1000

БХ 80 III 30 2 - - 2 200

1*- нэг автомашин хугацаа дууссан,

1’-нэг автомашин эвдрэлтэй

Гал түймрийг унтраахад ашиглах гүний худгийн байршил болон Аврах гал

унтраах ангиудын байршлыг 5.3.1.5-р зурагт харуулав.



3.4.3.5-р зураг. Улаанбаатар хотын гүний худгийн байршил болон АГУА-дын байршил

Дээрхи гал түймрийн аюул, эмзэг байдал, чадавхид тулгуурлан гал

түймрийн эрсдэлийн ерөнхий үнэлгээний аргачлалын дагуу дараах томъѐог

ашиглав. 26

Нийслэлийн гал түймрийн эрсдэлийг ерөнхий байдлаар дүүргээр гарган

эрсдэлийн түвшин, зэрэглэлийн өнгөний илэрхийлэлийг тусган 3.4.3.3-р хүснэгтэд

харуулав.

3.4.3.3-р хүснэгт. Нийслэлийн дүүргүүдийн гал түймрийн эрсдэл

Дүүрэг

Гал

түймрийн

аюул

/гал*хүн-1

/

Эмзэг

байдал

/хүн *гал-1

/

Хувь хүний

эрсдэл галын

хувьд

/гал үхэл/хүн

жил/

Гал түймрийн

эрсдэл

Тоон


Эрсдэлийн

түвшин,

зэрэглэлийн

өнгөний


Хан-Уул 1,3*10-4

1,3*10-3

1,8*10-5

1,6*10-6

Баянзүрх 1,3*10-4 1,2*10-3

1,5*10-5

1,56*10-6

Баянгол 1,4*10-4 3,5*10-3

4,4*10-5

4,9*10-6

Багануур 8,9*10-4 5,0*10-3

3,8*10-5

4,4*10-5

Багахангай 1,3*10-4 1,6*10-2

2,7*10-4

2,0*10-5

Сонгинохайрха

н 1,4*10-4 3,9*10

-3 4,8*10

-5 1,2*10

-6

Сүхбаатар 1,9*10-4 1,1*10-3

2,2*10-5

2,0*10-6

Чингэлтэй 1,4*10-4 3,2*10-3

4,1*10-5

4,4*10-6

Налайх 1,5*10-4 0 - 0

Баянгол, Сүхбаатар, Багахангай дүүргүүд нь “Анхаарвал зохих эрсдэлийн

түвшин” ба 2-р зэргийн эрсдэлтэй гарсан байна. Энэ нь аюулаас урьдчилан

сэргийлэх арга хэмжээг авч хүлцэх эрсдэлийн түвшинд оруулах шаардлагатай

эрсдэл юм. Налайх дүүргийн хувьд “Ялимгүй эрсдэлийн түвшин” ба 5-р зэргийн

эрсдэлтэй гарсан байна. Бусад дүүргүүд нь “Хүлцэх эрсдэлийн түвшин” ба 3-р

зэргийн эрсдэлтэй гарсан байна.

Эрсдэлийн үнэлгээг газарзүйн мэдээллийн систем(GIS)-ээр зураг

боловсруулж тоон болон чанарын үнэлгээг гарган гал түймрийн аюул, эмзэг

байдал, эрсдэлийн зургийг 3.4.3.6-3.4.3.8-р зурагт харуулав.

26 С.Хүрэлсүх Гамшгийн эрсдэлийн үнэлгээ 2008 он



3.4.3.6.-р зураг. Улаанбаатар хотын гал түймрийн аюулын зураг



3.4.3.7.-р зураг. Улаанбаатар хотын гал түймрийн эмзэг байдлын зураг



3.4.3.8.-р зураг. Улаанбаатар хотын гал түймрийн эрсдэлийн зураг



Дээрх судалгаа, үнэлгээнээс харахад Нийслэлийн гал түймрийн эрсдэл өндөр байна. Тэр дундаа эрсдэл өндөртэй гарсан хороодуудын 77% нь гэр хороолол байна. Объектын гал түймрийн эрсдэлийг тухайн объектын зориулалт, явуулж буй

үйл ажиллагаа зэргээс нь хамааруулан өөр өөр аргачлалын дагуу үнэлэх бөгөөд

бидний боловсруулсан “Олон нийтийн барилга байгууламж”, “Үйлдвэрийн барилга

байгууламж”-ийн гал түймрийн эрсдэлийг үнэлэх аргачлал нь тухайн объектуудад

ашиглаж болохоор байгаа нь “б” дүгээр хавсралтад тусгагдсан Сүхбаатар

дүүргийн 5-р хороолол 3-р хороо 24-р байр, “Сонгинохайрхан дүүргийн 20-р

хорооны нутаг дэвсгэрт орших “Шунхлай” ХХК-ний шатахууны агуулахын гал

түймрийн эрсдэлийн загвар үнэлгээнээс харагдлаа.

Гал түймрийн аюулын зэрэглэл, хүн амын төвлөрөл, гал түймэртэй тэмцэх

чадавхи зэргийг харгалзан Нийслэлд үйл ажиллагаа явуулж буй шатахуун түгээх

станц, өндөр барилга буюу 10 түүнээс дээш барилга байгууламжийн гал түймрийн

аюул, эмзэг байдал, чадавхийг үнэлэн эрсдэлийн үнэлгээг хийсэн болно.

3.4.3.1. Нийслэл (Улаанбаатар)-ийн өндөр барилгын гал түймрийн эрсдэлийн

үнэлгээ

I. Өндөр барилгын ойлголт

Өндөр барилга нь манай улсын хувьд галын онц аюултай объектод орох

бөгөөд онц аюултай объект гэдэг нь гал түймрийн улмаас олон хүний амь бие

осолдох тэсэрч дэлбэрэх болон цацраг идэвхит бодис, хорт хий, утаа ихээр

ялгарах, бага хэмжээний эх үүсвэрээс гал түймэр гарах боломжтой, шууд ба шууд

бус хохирлын хэмжээ нь улс орон, бүс нутгийн хэмжээнд нөлөөлхүйц, хийц бүтээц,

техник технологийн иж бүрдэл бүхий аж ахуйн нэгж байгууламжийг хэлнэ27.

Өндөр барилгын тодорхойлтыг дараах байдлаар ангилж болно. Үүнд:

1.төрөл бүрийн толь бичиг, нэвтэрхий толины тодорхойлт,

2.тухайн улсын галын мэргэжлийн байгууллагын тодорхойлт,

3.олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөх хэмжээний тодорхойлт:

1. Төрөл бүрийн толь бичиг, нэвтэрхий толины тодорхойлт,

а/ олон давхар барилгыг өндөр барилга гэнэ. б/. 6 түүнээс олон давхар лифттэй

барилгыг өндөр барилга гэнэ28.

1. Тухайн улсын галын мэргэжлийн байгууллагын тодорхойлолт,

АНУ-ын NFPA-гийн хүний аюулгүй байдлын 101-р хуулинд “Галын машин

нэвтэрч орох хамгийн доод талын давхраас хүмүүс оршин байдаг хамгийн дээд

талын давхар хүртэл 23 м түүнээс өндөр барилгыг хэлнэ хэмээн тодорхойлсон

байдаг29 ба

27

ОБЕГ-ын даргын 2008.04.30-ны өдрийн 267 дугаар тушаалын 1 дүгээр хавсралт 28

www.answers.com, www.dictionary.com, www.wordiQ.com, www.britannica.com 29

National Fire Protection Association (NFPA) 101 Life Safety code

http://www.answers.com/

http://www.dictionary.com/

http://www.wordiq.com/

http://www.britannica.com/



АНУ-ын Массачусетийн хуулинд 21 м-ээс өндөр30, Энэтхэг улсын Хидрабади

мужийн барилгын хуулинд 4 түүнээс олон давхар буюу 15 метрээс өндөр

барилгыг31, Японд 31 м-ээс өндөр буюу 8 түүнээс олон давхар барилгыг32, АНУ-ын

Калифорнийн барилгын хуулинд 16 м-ээс өндөр барилгыг33, ихэнхи баригын

инженер, архитекторууд 23 м түүнээс өндөр барилгыг34 өндөр барилга гэнэ

хэмээн тус тус тодорхойлсон байдаг.

Олон улсын хэмжээнд гал унтраах техникийн хүрч чадах хамгийн өндөр

цэгээс илүү өндөр барилгыг өндөр барилга гэх ба энэ нь 6-10 давхар байдаг.

Өөрөөр хэлбэл зарим улс муж-д галын техник 6 хүртэл давхар, зарим нь 10 хүртэл

давхар барилгын оройд хүрэх чадвартай байна гэсэн үг.

Ямар барилгыг өндөр барилга гэх вэ гэдгийг тухайн улс мужийн гал,

барилгын хуулиар тодорхойлсон байдаг.

2. Олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөх хэмжээний тодорхойлолт:

Emporis Standard 35-100 м буюу 12-39 давхар барилгыг өндөр барилга гэнэ

хэмээн тодорхойлсон байдаг35.

Монгол улсад мөрдөж буй эрх зүйн бичиг баримтын жагсаалтыг дурьдвал

ДБХСайдын 2003 оны 252 дугаар тушаал БНбД 31-03-03 “Олон нийт иргэний

барилга” г.м цөөн хэдэн эрх зүйн бичиг баримт байна.

Өндөр барилгын гал түймрийн аюулгүй байдлын стандартууд.

1. ASTM E 2484. ЭНЭ НЬ ӨНДӨР БАРИЛГЫН ХАНАНЫ ГАДНА ТАЛААР АВРАЛТ ЯВУУЛАХ

ТОНОГ ТӨХӨӨРӨМЖ ХЭРЭГСЛИЙН СТАНДАРТ ЮМ.

2. National Fire Protection Association (NFPA) 101 Life Safety code буюу Галын

аюулаас хамгаалах үндэсний холбоо Аюулгүй байдлын хууль, 101

3. NFPA 20 STANDARD FOR THE INSTALLATION OF STATIONARY PUMPS FOR FIRE

PROTECTION БУЮУ ГАЛ ТҮЙМРИЙН АЮУЛААС ХАМГААЛАХ ҮНДЭСНИЙ ХОЛБОО

ГАЛЫН АЮУЛААС ХАМГААЛАХ БАЙНГЫН НАСОС УГСРАХ СТАНДАРТ

4. The International Building Code (IBC 2000) and the Building Construction and

Safety Code, NFPA 5000TM-2002,

5. National Fire Alarm Code, NFPA 72-2002,

II. Өндөр барилгын галын тоног төхөөрөмж тэдгээрийн ашиглалт,

хадгалалт

Өндөр барилгын галын тоног төхөөрөмжид агааржуулалтын систем, өндөр

барилгаас аврах гадна шат, гал унтраах дотор даралтат усан цэг, авралтын гадна

хоолой, орон сууц, олон нийтийн барилга байгууламжид утаа нэвтрүүлэхгүй

хаалга, хүн нэг бүрийн аврах хэрэгсэл шат гэх мэт тоног төхөөрөмжийг барилга

байгууламжид төлөвлөж иргэд, үйлчлүүлэгчдийн аюулгүй байдлыг хангасан байх

шаардлагатай.

30

Massachusetts, United States General Law 31

building code of Hyderabad, India 32

Mamoru Kohno High rise building fires 33

California Building Code, Section 403.1.2 34

www.wikipedia.org 35 www.standards.emporis.com

http://en.wikipedia.org/wiki/Massachusetts

http://en.wikipedia.org/wiki/Hyderabad,_India



Нийслэл Улаанбаатарын хувьд энэхүү галын тоног төхөөрөмжийг нийт барилга

байгууламжид гал түймрээс урьдчилан сэргийлэх стандарт, норм дүрэмд

нийцүүлэн төлөвлөөгүй, аюулгүй байдлыг хангаагүй байгаа нь судалгааны үр

дүнгээр илэрхийлэгдэж байна.

Барилгад мөрдөж буй эрх зүйн актууд, Гал түймрийн аюулаас хамгаалах

үндэсний хууль тогтоомжийн дагуу өндөр барилгад гал түймэртэй тэмцэх дараах

хэрэгслүүд байх ѐстой, Үүнд:

Хаалга, гал түймэр эсэргүүцэх хана, шал, хоолой хөндий зэрэг гал

түймрээс хамгаалах пассив хэрэгслүүд

Гал түймрээс урьдчилан сэргийлэх дохиолол, сэрэмжлүүлэг

Гал түймэр гарсан үед зайлж гарах хэрэгслүүд

Ослын гэрэлтүүлэг

Дотор гал түймэр унтраах усны шугам, галын машиныг холбох тотго

Иргэдийн аюулгүй байдлыг хангах үйлчилгээнүүдийн хангалтанд

зориулсан онцгой үеийн эрчим хүчний хангалтууд

Спринклерүүд

Гал түймэр унтраах усан хангамж

Улсын хэмжээнд гал түймэр унтраах усан хангамжийн талаархи эрх зүйн бичиг

баримт нь өнөөгийн байдлаар хязгаарлагдмал байгаа бөгөөд энэ талаар дагаж

мөрдөж буй хууль, дүрэм стандарт, нормыг дурьдвал:

Монгол Улсын хууль “Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын

ашиглалтын тухай хууль”;

БНбД 40-01-06 “Ариутгах татуурга. Гадна сүлжээ ба байгууламж”;

БНбД 40-02-06 “Ус хангамж. Гадна сүлжээ ба байгууламж”;

БНбД 40-05-98 “Барилга доторхи усан хангамж, ариутгах татуурга”;

БНбД 3.05.04-90 “Усан хангамж, бохир ус, гадна шугам, сүлжээ, түүний

барилга байгууламж”;

БНбД 40-102-06 “Ус хангамж. Ариутгах татуургын сүлжээний хуванцар хоолойг

төлөвлөх ба угсрах. Үндсэн журам” зэрэг норматив бичиг баримтыг дагаж мөрдөж

байна.

3.4.3.1.1-р зураг. Гал түймэр унтраах дотор даралтат усан цэг



Галд тэсвэрлэх зэрэглэлээс үл хамааран орон сууцны болон олон нийтийн

барилгын гадна гал түймэр унтраах усны зарцуулалт барилгын багтаамж, давхрын

тооноос хамааран 12-25 давхар барилгад 25-35 л/сек байна.

Дотор гал унтраах усны хамгийн бага зардал давхрын тооноос хамааран

12-25 давхар барилгад 1-2 цацраг нэг цацрагийн зардал 2,5 л/сек

байна36.

Олон улсын хэмжээнд өндөр барилгын гал түймэр унтраах усан хангамжийг

төлөвлөхдөө зэрэгцээ буюу цуваа холболтоор мөн өндөр барилгын дээвэр дээр

гал түймрийн үед унтраах үйл ажиллагаанд ашиглаж болох хүрэлцэхүйц

хэмжээний нөөц усан санг төлөвлөдөг бөгөөд энэ нь нэгдүгээрт усны даралтыг

шаардлагатай хэмжээнд өгөх, хоѐрдугаарт байнгын бэлэн байдлыг хангах

зорилготой байдагт оршино.

Усан хангамжийг ашиглалтын байдлаар нь:

Ундны

Хөдөө аж ахуйн

Төмөр замын

Галын

Үйлдвэрийн гэж ангилагддаг.

Улаанбаатар хот нь 1959 онд төвлөрсөн усан хангамжийн эхний ээлж

ашиглалтанд орж, хотын хүн амыг цэвэр усаар хангаж бохир усыг татан зайлуулах

үйлчилгээг хариуцах мэргэжлийн “Ус суваг ашиглалтын газар” байгуулагдсан

байна.

Улаанбаатар хотын усан хангамжийн төвлөрсөн системийн үндсэн барилга

байгууламжид Туул голын дагуух 4 эх үүсвэрээс ус олборлох зориулалттай хотын

төвөөс 5-80 км зайд орших 175 гүний худаг, олборлосон усыг хотын хэрэгцээнд

хүргэх 7 насос станц, цэвэр усны 350,3 км, ариутгах татуургын 154 км шугам

хоолой, нийтдээ 70 гаруй мянган м3 ус нөөцлөх багтаамжтай усан сангууд орно.

Хоногт 150.0-160.0 мян м3 ус түгээж, 170-аад мянган м3 бохир усыг механик-

биологи, байгалийн аргаар 88-93% цэвэршүүлж байна.

Манай орны усны нийт нөөц 38.8 шоо км бөгөөд жилд ашиглах боломжит

усны нөөцийн хэмжээ 34.6 шоо км, үүний 17.8 хувийг газрын доорхи усны нөөц

бүрдүүлдэг. Нийт ус хэрэглээний 80 орчим хувийг газрын доорхи усны нөөцөөс

хангаж байна37.

Манай улсын нийт хүн амын 30.8 хувь нь төвлөрсөн цэвэр ус түгээгүүрийн

системээс, 24.8 хувь нь зөөврийн ус тээврийн үйлчилгээнээс, 35.7 хувь нь ус

36 Барилга доторхи усан хангамж ариутгах татуурга БНбД 40-05-98/2005

37 Монгол улсын статистикийн мэдээлэл 2008 он



түгээх цэг, худгаас усаар хангагдаж, 9.1 хувь нь булаг шанд, гол горхи, цас мөсний

усыг унд, ахуйдаа хэрэглэж байна.

Нийт усны эх үүсвэрийн 70 хувьд ариун цэврийн хамгаалалтын бүс

тогтоогоогүй, 30 хувь нь ариун цэврийн паспортгүй байгаа нь хүн амын унд, ахуйн

хэрэглээний усны аюулгүй байдлыг хангах, бохирдолтоос хамгаалах талаархи

хууль тогтоомжийн хэрэгжилт орон нутагт хангалтгүй байгааг илэрхийлж байна.

Монгол Улсад нэг хүнд ногдох ус хэрэглээний хэмжээ дэлхийн дунджаас 3-4

дахин бага байна. Судалгаанаас үзэхэд төв, суурин газруудын болон томоохон

хот, аймгийн төвүүдийн гэр хороололд амьдарч байгаа нэг хүнд хоногт дунджаар

8-10 литр ус ногдож байгаа нь эрүүл ахуйн нормоос 4-5 дахин бага байна. Харин

усны хэрэглээний хэмжээ Улаанбаатар хотод хөгжилтэй орнуудын усны

хэрэглээнээс давж байгаа нь усыг маш үрэлгэн ашиглаж, ус түгээх шугам сүлжээ,

тоног төхөөрөмжийн засвар үйлчилгээ тогтмол бус байгаатай холбоотой юм. Ийм

байдлаар ундны усны зориулалттай цэвэр усыг үргүй зарцуулбал 2010 онд

нийслэл хотыг цэвэр усаар хангах асуудал ихээхэн бэрхшээлтэй болох төлөвтэй

байна38.

Мөн гэр хорооллын хэрэглэгчдэд нийтдээ 494 ус түгээх байр ажилдагаас

140 ус түгээх байр нь 98 км урт шугам бүхий төвлөрсөн шугаманд холбогдон

ажиллаж байна. 2009 онд УБНААСТ 2-ын хүрээнд Баянхошуу, Чингэлтэй, Дарь-Эх,

Дамбадаржаагийн гэр хорооллуудад 80 км усан хангамжийн шугам тавьж, 112

УТБ-ыг холбосноор 245 мянган хүн амыг стандартад нийцсэн ундны усаар хангаж,

1 хүний хоногийн хэрэглээг 10 (одоо 8) литрт хүргэнэ.

Гэр хорооллын нийт өрхийн 80 орчим хувь нь гүний худгаас, 20 орчим хувь

нь булаг шандны ил задгай усан хангамжийн эх үүсвэртэй байна.

Хоногт дунджаар орон сууцанд амьдардаг нэг хүн 210 литр ус, гэр хороололд

амьдардаг хүн 5 литр ус хэрэглэсэн гэж төлбөрөө төлжээ39.

Гал түймэр унтраах усан хангамжийн сүлжээг гадна буюу дотор гэж ангилах

бөгөөд даралтын төрлөөр нь бага даралтын, өндөр даралтын гэж ангилдаг.

Нийслэлийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй нийт 208 өндөр барилгын

137 нь гал унтраах дотор усан хангамжийг төлөвлөсөн боловч тэдгээр нь

стандартын бус холбох тотго, хушуутай, агааржуулалтыг буруу төлөвлөсөн, шатны

хөндийг утаанаас хамгаалах хаалга төлөвлөөгүй зөрчилтэй байгаа нь судалгааны

үр дүнгээс харагдаж байна.

Гал унтраах гадна усан хангамж

Барилгын гадна талд 100 м дутамд галын гидранттай байх ѐстой. Усны

даралт 3-4 бар ундрага нь 1500-1600 лит/минут буюу 25-26,6 л/сек байх хэрэгтэй

гэж заасан байдаг байна.

Судалгаагаар нийслэлийн хэмжээнд 2-3.8 атм-ын хүчин чадалтай 44 галын

гидрант /3.4.3.1.1 дүгээр хүснэгтэд/ тоологдсоноос 30 нь гал түймрийн үед ашиглах

боломжтой байна.

38

Усны үндэсний хөтөлбөр 39

“Усан хангамж” www.ulaanbaatar.mn



3.4.3.1.1-р хүснэгт. Дүүргүүдийн өндөр барилга болон галын гидрантын тоо

№ Дүүрэг Одоо байгаа гидрантын тоо Өндөр барилгын тоо

1 Баянзүрх 5 50

2 Баянгол 10 53

3 Чингэлтэй 4 23

4 Хан-Уул 3 26

5 Сонгино-Хайрхан 3 22

6 Сүхбаатар 5 28

Манай улсад мөрдөж буй барилгын норм ба дүрэмд зааснаар 12-оос 16

давхар хүртэл барилга байгууламж нь эзэлхүүнээсээ хамаарч 10-35 л/с

зарцуулалттай гадна шугам сүлжээ, 1 сая хүн амтай хот суурины нэгэн зэрэг гарч

болох гал түймрийн тоо 4 буюу түүнээс дээш гэж үзэн гадна галын усны

зарцуулалтын норм 3 давхраас дээш барилгад 100 л/с-ээр тооцон төлөвлөнө40 гэж

заасан байх бөгөөд СНиП II-Г. 3-62-д хот суурин газарт галын гидрант хоорондын

зай нь 150м-ээс багагүй зайтай байна гэжээ. Нийслэлийн 4.7 мян.км2 нутаг

дэвсгэрт тархан байрласан 208 өндөр барилгад нэгэн зэрэг гарах гал түймрийн

тоог 4 гэж үзвэл дээр дурьдсан 34 гидрантын тоо болон шугамын усны даралт

хүрэхээргүй байна.

ОХУ–ын норм нормативд гал түймэр унтраах усан хангамжийн талаар авч

хэрэгжүүлж буй арга хэмжээнд 12- оос дээш 16 хүртэл давхартай орон сууцны

барилгад 1 хушууг 2,5 л/с-ийн зарцуулалттайгаар төлөвлөнө гэж заасан байна41.

Харин манай улсын БНбД 40-05-98 “Барилгын доторхи усан хангамж, ариутгах

татуурга” дүрэмд зааснаар 12 хүртэл давхартай олон нийтийн барилга

байгууламжид 2 хушууг 2.5 л/с-ийн зарцуулалттайгаар төлөвлөнө гэж заасан

байна. Энэ нь өнөөдрийг хүртэл баригдаж буй бүх барилга байгууламжид гал

түймэр унтраах дотор усан даралтат цэгийг төлөвлөх шаардлагатай гэж заагдсан

бөгөөд Улаанбаатар хотын төвийн шугамын даралт нь дээрхи бүх усан хангамжийг

хангахад хүчин чадал хүрэхгүй болно. Судалгааны дүнгээс харахад нийслэлийн

хэмжээнд байгаа нийт 208 өндөр барилгын оршин суугчид болон гал түймэр

унтраах дотуур усан даралтат цэгийг усаар хангахад хоногт 126 тн ус зарцуулж

байна42.

Стандарт норм дүрмийн шаардлагаар галын гидрант 150 м тутамд 1 байх

ѐстой. [СНиП II-Г. 3-62] Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэр 4,7 мянган км2.

Эдгээрээс харахад гал унтраах гадна усан хангамж буюу галын гидрант

хангалттай бус байна.

Гал түймэр унтраах дотор усан хангамж

40

БНбД 40-02-06 “Ус хангамж, гадна сүлжээ ба байгууламж” 41 СНиП 2.04.01 5.2.1-ийн хүснэгт 1* [118]” 42 Усны үндэсний хөтөлбөр



Нийслэлийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй өндөр барилгын гал

түймэр унтраах дотор усан хангамжийн судалгааг 5.3.2.2 дугаар хүснэгтээр

харуулав.

3.4.3.1.2-р хүснэгт. Гал түймэр унтраах дотор усан хангамжийн судалгааны дүн

№ Дүүрэг Нийт өндөр

барилгын тоо

Төлөвлөгдсөн Стандартын

шаардлага хангасан

1 Баянзүрх 50+2 29 5

2 Баянгол 53 27 2

3 Чингэлтэй 23 15 6

4 Хан-Уул 26+2 25 4

5 Сонгино-Хайрхан 22 22 3

6 Сүхбаатар 28+2 17 8

7 Нийт 208 135 28

Дээрхи судалгааны дүнгээс харахад өнөөдөр нийслэл хотод үйл ажиллагаа

явуулж байгаа нийт 208 барилга байгууламжаас гал түймэр унтраах дотор усан

хангамж төлөвлөгдсөн 135 барилга байгаагаас стандарт, норм дүрмийн

шаардлага хангасан (БНбД 40-05-98 “Ариутгах татуурга, дотор усан хангамж”

тусгаснаар 12 хүртэл давхартай барилга байгууламжид 1 хушууг 2,5л/с-ийн

зарцуулалттай, 12- 25 хүртэлх давхар барилга байгууламжид 3 хушууг 2,5 л/с-ийн

зарцуулалттайгаар төлөвлөнө гэж заасан байна) 28 барилга байгууламж /3.4.3.1.2

дугаар зураг/ хэвийн буюу иргэдийн аюулгүй амьдрах нөхцлийг бүрдүүлсэн байна.

3.4.3.1.3-р зураг. Гал түймэр унтраах дотор усан хангамжийн төлөвлөлт

Дээрхи судалгааны үр дүнгээс харахад 135 буюу 39%-нь гал түймэр унтраах

дотор даралтат усан цэгийг төлөвлөснөөс 28 барилга буюу 12%-нь гал түймэр

88%

12%

нийт өндөр барилга 208

норм дүрмийн дагуу төлөвлөгдсөн 28

208

135

28

Нийт өндөр барилга 208

Дотор усан хангамж төлөвлөгдсөн 135

Стандартын шаардлага хангасан

0 50 100 150 200 250



унтраах дотор усан даралтат цэгийг стандарт норм дүрмийн дагуу төлөвлөн

ашиглаж байна.

Жишээлбэл: БГД-ийн 6-р хороо “Кекүшүзан towr”, БГД-ийн 4-р хороо “Наран

булаг трейд“-ийн оффисын барилга, БЗД-т үйл ажиллагаа эрхэлдэг “Роял кастл”,

“Чингис зочид буудал”, “Кристал таун” гэх мэт барилга байгууламж нь норм

стандартын дагуу гал түймэр унтраах дотор усан хангамжийг төлөвлөн үйл

ажиллагаа эрхэлж байна.

Зарим стандарт норм дүрмийн шаардлага хангаагүй Гал унтраах дотор усан

даралтат цэгийг төлөвлөсөн боловч шаардлага хангахгүй, бэлэн байдлыг

алдагдуулсан, ажиллагаагүй байгааг 3.4.3.1.3, 3.4.3.1.4 -р зурагт харуулав.

3.4.3.1.3-р зураг. Галын дотор усан хангамж .

3.4.3.1.4-р зураг. Өндөр барилгад гал түймэр унтраах дотор усан даралтат цэг төлөвлөгдсөн байдал

Гал түймэр унтраах автомат тоног төхөөрөмж

Манай улсын хөгжил сүүлийн жилүүдэд хурдацтай хөгжихийн зэрэгцээ

тэдгээрийн аюулгүй байдлыг хангах арга хэмжээг мэдээлэл техник тоног

төхөөрөмжийн хүрээнд шийдэх асуудал гараад байгаа билээ. Манай улс



социализмийн үед зөвхөн “Гал импекс” төрийн өмчит байгууллагын хүрээнд улсын

бүхий л галын аюулгүй байдлыг хангах тоног төхөөрөмж нийлүүлж худалдаалдаг

байсан. 1992 оноос хойш энэ чиглэлээр олон хувийн хэвшлийн компани үйл

ажиллагаа эрхлэх болсон бөгөөд энэхүү хөгжлийг дагаж мэдээллийн болон

аюулгүй байдлыг хангах тоног төхөөрөмж нь их хэмжээгээр нийлүүлэгдэж байна.

Өнөөгийн байдлаар гал түймрээс урьдчилан сэргийлэх дохиолол, автомат тоног

төхөөрөмжийн суурилуулалт, угсралтын ажлыг гүйцэтгэдэг “Юниверсал нетворк”

ХХК, “Биско” ХХК г.м компаны тоо 32-д43 хүрч өссөн ч өндөр барилгад галын

аюулгүй байдлыг хангах автомат тоног төхөөрөмжийг ашиглах талаар учир

дутагдалтай байна. Энэ нь улс орны хөгжилтэй шууд хамааралтай бөгөөд эдийн

засгийн нөөц боломжоос хамаарч иргэдийн аюулгүй амьдрах баталгаа хангагдаж

байгааг харуулж байна.

Гал түймэр унтраах автомат тоног төхөөрөмжийг

- спринклер

- дренчир

- аэрозол

- нунтаг

- хий гэх мэтээр ангилна.

Гал түймрийг илрүүлэх зорилгоор

- гар мэдээлэгч

- утааны

- дулааны

- оптик

- хэт ягаан туяаны г.м ангилна.

. Бүх өндөр барилгуудад галын дохиололтой байх ѐстой ба конторын

зориулалттайгаас бусад барилгуудад давхар болгоны гарах хаалгуудын дэргэд гар

кнопууд байна. Өндөр барилгын гал түймрээс урьдчилан сэргийлэх дохиололын

систем нь хяналтын төв удирдлагаар хангагдсан системүүд нь цахилгааны

хяналттай байх ба 24 цаг цахилгаанаар тэжээх чадвар бүхий батерейтэй хийгдсэн

байна. Энэ хугацаа дууссаны дараа дуут дохиолол 10 минутын туршид

ажиллахаар байх ѐстой. Лифт зогсох талбай, нийтээр зорчдог коридоруудад,

шатны хонгил руу гарах талбайнууд автомат утаа мэдрэгчүүдээр тоноглогдсон

байх ѐстой. Автомат спринклерийн системээр хамгаалагдсан коридоруудыг

автомат утаа мэдрэгчүүдээр тоноглох шаардлага байхгүй.

Гал түймэр унтраах спринклерийн систем төлөвлөөгүй агуулах, дэлгүүр,

хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн байр зэрэгт шатах материалын дундаж

ачааллаас илүү их ачаалалтай шатах материал агуулагддаг газруудад дулаан

болон утааны автомат мэдрэгчүүдийг тавьсан байна. Дохиололын систем нь дуут

дохио өгөгчтэй байх ба энэхүү дуут дохио нь бүх давхруудад дуут дохио нь хүрч

байхаар микрофонтой байна.

Гал түймрээс урьдчилан сэргийлэх дохиололын системийг давхар бүрд

бүсчилсэн байдлаар төлөвлөх бөгөөд ингэхдээ гал түймэр унтраах зориулалт

43

Газрын харилцаа барилгын геодизи зураг зүйн газрын 2010 оны 1/570 тоот албан бичиг



бүхий автомат спринклерийн систем нь холбогдсон байна. Лифтний хонгилуудад

дохиолол болон гал түймэр илрүүлэх хэрэгсэл төлөвлөгдөх бөгөөд ингэхдээ

дараахи шаардлагыг хангасан байна. Үүнд:

1. Монтажны утас нь лифтний аюулгүй ажиллагаанд саад болохооргүй байх;

2. Утаснууд нь аюулгүй байдлыг хангаж төмөр хоолойд сүвлэгдсэн байх ба

ерөнхий шит нь лифтний хонгилын гадна талд байрласан байвал зохино.

Судалгаанд хамрагдсан нийт барилга байгууламжуудын дийлэнх хувьд гал

түймэр унтраах автомат тоног төхөөрөмж суурилагдаагүй бөгөөд энэ нь эдийн

засаг болон хот төлөвлөлтийн шаардлагаас улбаатай юм. Нийслэлийн

дүүргүүдийн гал түймрээс урьдчилан сэргийлэх автомат тоног төхөөрөмж

төлөвлөгдсөн барилга байгууламжийг 3.4.3.1.3 дугаар хүснэгтээр харуулав.

3.4.3.1.3-р хүснэгт. Автомат тоног төхөөрөмж суурилагдсан барилгын тоо

№ Барилгын хаяг Нийт өндөр барилгын тоо

Үүнээс автомат тоног төхөөрөмж суурилагдсан

1 Баянзүрх 50+2 17 32%

2 Баянгол 53 10 18%

3 Чингэлтэй 23 11 47%

4 Хан-Уул 26+2 11 39,2%

5 Сонгино-Хайрхан 22 11 50%

6 Сүхбаатар 28+2 14 46,6%

7 Нийт 208 74 35,5%

Судалгааны дүнгээс харахад өндөр барилгад гал түймэр унтраах автомат тоног

төхөөрөмжийг төлөвлөхдөө зөвхөн мэдрэгч, мэдээлэгчийг ашиглаж байгаа бөгөөд

энэ нь үйлчилгээ, албан газруудад л үйлчилж байна. Гал түймрээс урьдчилан

сэргийлэх автомат дохиолол нь зарим нэг орон сууцанд төлөвлөгдөн ашиглаж

байгаа боловч эдгээр нь чанарын шаардлага хангахгүй байгааг судалгааны үр

дүнгээс харж болно.

Олон улсын стандартад барилга байгууламжийн гал түймрийн аюулгүй

байдлын хангахдаа доор дурьдсан зүйл заалтыг тусгасан байдаг байна. Үүнд:

Барилгын аль ч хэсгээс шатны хонгил хүртлэх зай 30 метрээс багагүй байх

ѐстой. Хэрэв тухайн барилга усан спринклерийн системтэй бол энэ зайг 45 метр

хүртэл нэмэгдүүлж болно. Барилгын блокуудын эргэн тойрон галын машин техник

орж гарахад зориулж 6 метр өргөн зурвас гаргасан байх ѐстой. Газар доорхи

болон барилгын дээд давхруудад байрлуулсан автомат гал түймэр унтраах насос,

дизель мотортой насосууд бүхий системүүд нь барилгын удирдлагын төв

системтэй нэгтгэсэн байдаг. Эдгээр системүүдийн онцлогийг дурьдвал:

1. Спринклерийн систем:

Спринклерийн систем нь хамгийн эртний өргөн хэрэглээний гал түймэр унтраах

автомат систем юм. Гал түймрийн үед дээрхи системүүд нь автоматаар гал түймэр



гарч буй дохио өгч гал түймрийг анхны эх үүсвэр дээр нь унтраадаг.

Спринклерийн системүүдийг дараахи байдлаар ангилдаг. Үүнд:

Устай спринклерийн систем

Хоолойг даралттай усаар дүүргэсэн байх ба спринклерийн толгой нээгдэнгүүт

усаар шүршдэг.

Судалгаанаас харахад энэ төрлийн систем хамгийн өргөн хэрэглэгддэг байна.

Гал түймэр унтраах спринклерийн систем нь юуны өмнө барилгын бүтээцийг гал

түймрээс хамгаалах хэрэгсэл юм. Барилгад гал түймэр гарсан үед шатлагаас

ялгарсан дулааны үйлчлэлээр гал түймэр унтраах спринклерийн /3.4.3.1.5-р зураг/

толгой дахь хайлагч элемент хайлж шатаж буй материалын гадаргууд ус өгдөг

байна.

3.4.3.1.5-р зураг. Гал түймэр унтраах спринклерийн хушуу

Хуурай спринклерийн систем

Хуурай спринкерийн систем нь усны урсгалыг илрүүлэх нэгж нь даралттай

усаар эхний тал хүртэл дүүргэгдсэн байх ба хоолойн хоѐр дахь тал нь даралттай

агаараар дүүргэгдсэн байна. Спринклерийн толгой нээгдэхэд хоѐр дахь талын

агаарын даралт унаж хуурай системийн усны урсгал илрүүлэх нэгж онгойж усаар

шүршинэ. Энэ төрлийн системийг агаарын температур хэлбэлзэлтэй өрөө

тасалгаанд ихэвчлэн төлөвлөдөг.

Нээлттэй спринклерийн систем

Энэ систем нь дулаан мэдэрч задардаг нэгж байхгүй ба спринклерийн

нээлттэй толгойнуудыг хэрэглэх ба гараар ажиллуулах үед спринклерийн бүх

толгой усаар шүршдэг байна. Ийм системийг гал түймрийн шууд дээр биш байгаа

спринклерийн толгойг агаарын халуун урсгал онгойлгож болзошгүй, гал түймэр

хурдан тархаж болох өндөр таазтай газарт хэрэглэдэг.

30 метрээс өндөр барилгад спринклерийн системээр тоноглогдсон байх нь

чухал /спринклерийн төлөвлөлтийг 3.4.3.1.6 дугаар зурагт харуулав/. Ингэхдээ

орчин үеийн оффисын барилгуудын давхрын байгуулалтыг ямар нэгэн

хязгаарлалтгүйгээр өөрчлөх шаардлага гардаг. Энэ шаардлагад нийцүүлэн

спринклерийн системийг төлөвлөх шаардлагатай.



3.4.3.1.6-р зураг. Спринклер төлөвлөлт

Хөөсөөр гал түймэр унтраах систем

Хөөсөөр гал түймэр унтраах системийг холбогдох норм дүрэм, техникийн

стандартын дагуу угсардаг. Энэ төрлийн системийг машины зогсоол, авто машины

үйлчилгээний гарааж, нисэх онгоцны ангар, тэсвэрлэн шатдаг материалын

агуулах, түүнтэй ажилладаг газруудад хэрэглэдэг.

Нунтгаар гал унтраах систем

Нунтгаар гал унтраах системүүд нь гал унтраах химийн бусад бодисуудаас

илүү үр дүнтэй ба гал түймрийг хурдан унтраадаг. Энэ төрлийн автомат гал түймэр

унтраах системийг ихэвчлэн архив, эмийн сан, төрөл бүрийн химийн бодис

хадгалдаг өрөө тасалгаанд төлөвлөдөг.

2. Өндөр барилга дахь гал түймэр унтраах насосууд44

Цуваагаар ажиллаж байгаа гал түймэр унтраах насосууд нь нэг өрөөнд

байрласан байх ѐстой ба хамгийн дээд тал нь 3 насосыг цуваагаар байрлуулж

болно. Гал түймэр унтраах насос нь авто машины шахах чадвараас дээшхи

давхаруудад үйлчлэх бөгөөд гал түймэр унтраах насосны цахилгаан мотор нь

нөөц тэжээлтэй байна.

3. Өндөр барилгын гал түймрийн аюулгүй байдлын системүүд45

Тухайн барилга 23 метрээс өндөр төлөвлөгдсөн тохиолдолд [олон улсын

хэмжээнд] өндөршилтөөс бий болсон аюулаас хамгаалах зорилгоор гал түймрийн

аюулгүй байдлыг хангах өвөрмөц систем шаардлагатай гэдгийг заасан байна.46

Эдгээр системүүд нь дуут дохиотой, гал сөнөөгчийн утастай, гал түймрийн

аюулаас хамгаалах бусад өвөрмөц систем бүхий галын дохиололын системээр

тоноглогдсон байх шаардлагатай байдаг.

Өндөр барилгын галын аюулгүй байдлын сүүлийн үеийн галын дохиололын

системүүдийг 3.4.3.1.7 дугаар зурагт харуулав.

44 HighBeamBusiness Fire pumps in high-rise buildings. 44 Reliable Fire equipment Company 44 Үндэсний галын аюулаас хамаалах холбооны 101 дүгээр стандарт 45 Reliable Fire equipment Company 46 Үндэсний галын аюулаас хамаалах холбооны 101 дүгээр стандарт



3.4.3.1.7-р зураг. Галын дохиололын систем

АМ-2020 галын дохиололын системийг ихэвчлэн өндөр барилгад

төлөвлөгддөг. Энэ нь хаяглаж болох аналог систем бөгөөд 1980 датчик нь хаяглах

чадвартай, хэсэг хоорондын харьцах программтай, хяналтын модультай олон талт

ажиллагаатай юм. Олон улсын стандартын шаардлагад нийцэх гал түймрийн

аюулаас дохиололын сүлжээгээр тоноглогдсон АМ-2020-нь AFP-200, AFP2400

хяналтын пультүүдтэй холбогдсон үед илүү олон хэрэгсэлд хаяглах чадвартай юм.

Хяналтын пульт нь цахилгааны шатны дуудлгагыг хянаж, утааны хяналтын систем,

онцгой үеийн цахилгаан моторууд, барилга дахь гал түймэр унтраах насосуудыг

идэвхжүүлдэг юм.

4. Онцгой үеийн дуут дохио

Судалгаанаас харахад өндөр барилга нь онцгой үед ашиглагдах дуут

дохиогоор тоноглогдсон байдаг байна. Зарим төрлийн дуут дохиог 3.4.3.1.8 дугаар


3.4.3.1.8-р зураг. Галын дуут дохио

Эдгээрээс гадна гар ажиллагаатай дуут дохионы систем идэвхжиж байхад

барилгын өөр бүсүүд рүү нэг зэрэг олон дохио дамжуулах боломжтой, дохиог

автоматаар тоглуулдаг, нэг, хоѐр, гурван суваг бүхий дуут дохионы системээр

тоноглогдсон байдаг байна. Зарлалыг мэдээлэх хяналтын пульт нь бүсийг бүрэн

сонгох болон урьд нь өгөгдсөн командыг автоматаар үгүйсгэх чадвартай байх

ѐстой. Барилгыг нэлэнхүйд нь хамруулан байрлуулсан яригчууд нь яаралтай



дохио, урьдчилан бичсэн мессеж эсвэл шууд мессежийг АМ-2020 хяналтын

пультнээс дамжуулдаг байна.

5. Гал сөнөөгчдийн телефон утасны систем

Онцгой үеийн утасны аппаратууд нь барилгыг бүхэлд нь хамран давхар

бүрд байрлуусан байх ба гал унтраах ангийн гал сөнөөгчдөд гал унтраах явцдаа

тэдгээрийг чөлөөтэй ашигладаг байхаар төлөвлөгдсөн байна. Онцгой үеийн

телефон утасны систем нь барилгыг нэлэнхүйд нь хамарсан хоѐр талын

холбоотой байна.

Агааржуулалт, утаа зайлуулах систем, гал унтраах анхан шатны багаж

зэвсэглэмж

Барилга байгууламжийг төлөвлөхдөө юуны өмнө гал түймрийн үед хүмүүсийн

аюулгүй байдлыг хангах, гал түймэр эсэргүүцэх хамгаалалтын системтэй байхаар

тооцдог. Олон давхар барилга байгууламжийн үндсэн авралтын зам гарц нь шат

байдаг учраас гал түймрийн үед утаажилтанд өртөхөөргүйгээр төлөвлөгдсөн байх

шаардлагатай.

Өөрөөр хэлбэл гал түймрийн үед утаа зайлуулах систем нь өрөөний аль нэг

хэсэгт үүссэн гал түймрийн эхний үед хүмүүсийг тухайн хэсгээс нүүлгэн

шилжүүлэлтийг хангахын тулд төлөвлөгддөг.47

Өндөр барилгад гал түймэр гарсан үед өрөө тасалгааны агаарын солилцоо,

шатлагын бүтээгдэхүүний тархах хурд зэрэг нь дараахи зүйлүүдээс ихээхэн

шалтгаална. Үүнд:

- Барилгын хийц бүтээцээс хамаарсан салхины даралтын үйлчлэл;

- Барилгын агааржуулалтын системийн ажиллагаа, хүчин чадал;

- Гал түймрийн нөхцөлд эзэлхүүнээр тархсан илүүдэл даралтын үйлчлэл г.м

болно.

Иймд барилгын агааржуулалтын системийг төлөвлөхдөө гал түймрийн

аюулгүй байдлын үүднээс өрөөнүүдийн гол босоо хоолойд давхар бүрийн агаар

цуглуулах хоолой холбогдох газарт гал барих хавхлаг, агаарын хаалт тавих

шаардлагатай байдаг.6

Судалгаанаас харахад ашиглалтанд орсон өндөр барилгуудын 29,3% -д гал

түймрийн үед иргэд, үйлчлүүлэгчдийн аюулгүй байдлыг хангах үүднээс утаа

зайлуулах болон агааржуулалтын систем огт байхгүй байна. Нийслэлийн өндөр

барилгад агааржуулалт болон утаа зайлуулах систем төлөвлөгдсөн судалгааг

3.4.3.1.9-р зурагт харуулав.

3.4.3.1.9-р зураг. Өндөр барилгын утаа зайлуулах болон агааржуулалтын систем

47 БНбД 41-02-01 –ын “5. Түймрийн үеийн утаа эсэргүүцэх хамгаалалт”

системтэй 71%

системгүй 29%



Дээрх зургаас харахад өндөр барилгад гал түймэр гарсан тохиолдолд

иргэдийг нүүлгэн шилжүүлэх аврах үйл ажиллагаа явуулахад ихээхэн хүндрэл

учрах хандлага ажиглагдлаа.

Өндөр барилгын гал түймэр унтраах анхан шатны багаж зэвсэглэмж

Үйлдвэрийн барилга байгууламжид гал түймрийн аюулгүй байдлын

түвшингөөс үл хамааран байгалийн зарим үзэгдэл, хүний санаатай болон

санамсаргүй үйлдлийн улмаас гал түймэр гарах тохиолдол байдаг. Иймээс гал

түймэр унтраах анхан шатны багаж хэрэгсэл нь аж ахуйн үйл ажиллагааны бүхий л

салбарт зайлшгүй байх шаардлагатай. Гал түймэр унтраах анхан шатны багаж

зэвсэглэмж нь гал түймэр үүсвэрлэн гарсан анхны үед шатлагыг зогсоох

зориулалтаар хэрэглэгдэх хүрз, галын дэгээ, хөрөө, сүх, царил, хувин, жоотуу,

элстэй сав /хайрцаг/, устай сав /торх/, эсгий болон галд тэсвэртэй бүтээлэг, төрөл

бүрийн гал унтраагуул, галын хушуу, хоолой, усан сан зэрэг багтана. Эдгээрээс

өндөр барилгад галын хушуу, хоолой, усан сан, гал унтраагуулуудыг гал

тэсвэршилтийн зэрэг, үйлчилгээний төрөл, талбайн хэмжээ, галын ачаалал зэргийг

харгалзан норм дүрмийн дагуу MNS 5566:2005 стандартад зааснаас багагүйгээр

тогтоон мөрдүүлэхээс гадна гал түймрээс урьдчилан сэргийлэх автомат дохиолол,

гал түймэр унтраах автомат тоног төхөөрөмжөөр тоноглосон байна48 гэж заасан

байна.

Судалгааны үр дүнгээс харахад Нийслэлийн хэмжээнд ашиглагдаж байгаа

нийт 208 өндөр барилга эдгээрээс 90,8% нь орон сууц, 5,3% нь оффиссын, 2,4%

нь зочид буудал, 1,4% нь бусад чиглэлийн зориулалттай үйл ажиллагаа явуулж

байгаа ба эдгээр нь гал тэсвэршилтийн I, II зэргийн барилга байна. Нийслэлд

ашиглалтанд орсон өндөр барилгын төвлөрлийг судалгааны үр дүнгээс харахад

Баянгол, Баянзүрх дүүрэгт бусад дүүрэгтэй харьцуулахад илүү төвлөрсөн болохыг

3.4.3.1.10 дугаар зурагт харуулав. Гал түймэр унтраах анхан шатны багаж

зэвсэглэмжийг тухайн барилгын зориулалт, үйл ажиллагааг харгалзан төлөвлөдөг.

Нийслэлд ашиглалтанд орсон өндөр барилгуудын зориулалтыг 3.4.3.1.10,


3.4.3.1.10-р зураг. Өндөр барилгын 3.4.3.1.11-р зураг. Өндөр барилгын

байршил зориулалт

3.4.3.1.10-р зургаас харахад орон сууцны барилга дийлэнх буюу 91%-ийг

эзэлж байгаа ба судалгаанаас үзэхэд эдгээр орон сууцанд 14173 өрх буюу

48

“Аж ахуйн нэгж, байгууллага, барилга байгууламжид гал унтраах анхан шатны багаж хэрэгслийн зайлшгүй байх шаардлага, норм” MNS 5566:2005

Баянгол

26% Баянзүрх

25%

Сонгинохайр

хан 11%

Сүхбаатар

14%

Чингэлтэй

11%

Хан-Уул

13%

зочид буудал

2%

захиргаа 1%

орон сууц 91%

оффис 5%

үйлчилгээний 1%



ойролцоогоор 56692 хүн амьдарч байна гэсэн тоо гарч байна. Эдгээр хүмүүсийн

амьдарч буй уг барилгуудад гал түймэр унтраах анхан шатны багаж зэвсэглэмжийг

хэрхэн хангасан талаарх судалгааны дүнг 3.4.3.1.4 дүгээр хүснэгтэд харуулав.

3.4.3.1.4-р хүснэгт. Гал түймэр унтраах анхан шатны багаж зэвсэглэмжийн

судалгааны дүн. /Орон сууц/

№ Асуулт тоо Шаардлага хангахгүй /муу/

Эзлэх хувь

1 Гал түймэр унтраах анхан шатны багаж хэрэгсэлслийг байрлуулах

189 145 76,7%

2 Оршин суугч болон ажиллагсадын анхан шатны багаж хэрэгслийг ажиллуулах мэдлэг

151 102 67,5%

3 Хадгалалт, хамгаалалт 152 95 62,5%

Анхан шатны багаж хэрэгсэл /гал унтраагуул, хүрз, элстэй хайрцаг/ байрлуулсан 7 орон сууц байна.

Оффис, зочид буудал болон бусад үйлчилгээний зориулалтаар ашиглагдаж

байгаа барилгуудын гал түймэр унтраах анхан шатны багаж зэвсэглэмжийн

судалгааны дүнг 3.4.3.1.5 дугаар хүснэгтэд харуулав.

3.4.3.1.5-р хүснэгт. Гал түймэр унтраах анхан шатны багаж зэвсэглэмжийн судалгааны дүн. /аж ахуйн нэгж, үйлчилгээний бусад барилга/

№ Асуулт ААНБ тоо

Шаардлага хангахгүй /муу/

Эзлэх хувь

1 Гал түймэр унтраах анхан шатны багаж хэрэгслийг байрлуулах

19 7 36,8%

2 Оршин суугч болон ажиллагсадын гал түймэр унтраах анхан шатны багаж хэрэгслийг ажиллуулах мэдлэг

151 102 67,5%

3 Гал түймрээс урьдчилан сэргийлэх дохиолол /Утаа мэдрэгч/

19 3 15,8%

4 Усан хангамж /Гал түймэр унтраах дотор усан хангамж/

19 3 15,8%

5 Хадгалалт, хамгаалалт 19 1 5,3%

4 аж ахуй нэгж байгууллага спринклер буюу гал унтраах автомат системтэй.

Эдгээр барилгад ашиглагдаж байгаа гал унтраагуулын 80% нь МFZ маркийн

4, 5 л-ийн нунтаг, 20% нь ОУ маркийн 5л-ийн нүүрсхүчлийн хийн хор байна.

4 ба 5 дугаар хүснэгтээс харахад өндөр барилгад үйл ажиллагаа явуулж буй

аж ахуйн нэгжүүдийн гал түймэр унтраах анхан шатны багаж зэвсэглэмжийг

стандарт шаардлагын дагуу байршуулсан байгаа боловч орон сууцны барилгын

хувьд хангалтгүй байна.

III. Өндөр барилгаас аврах үйл ажиллагаа

Аливаа барилга нь инженер-техникийн шийдлийн хувьд гал түймрийн

аюулгүй байдлыг хангасан байхаар төлөвлөгдөнө. Өөрөөр хэлбэл гал түймэр

гарах үед хүмүүсийг аврах, гал түймрийн голомтонд гал унтраах бие

бүрэлдэхүүнийг хүрэлцэн очих, гал түймэр унтраах бодис хүргэх, шатаж байгаа

барилгаас болон барилга нурах үед зэргэлдээ барилгад гал түймэр

дэлгэрүүлэхгүй байх нөхцөл боломжоор хангасан шийдэлтэй байна. Олон улсад

төрөл бүрийн өвөрмөц шийдэл бүхий өндөр барилгуудыг /3.4.3.1.12-р зураг/ барих



болсон ба эдгээр барилгуудын галын аюулын хамгаалалтын онцлог49

, гал

түймрийн аюулаас хамгаалах асуудал инженерүүдийн тулгамдсан асуудлын нэг

хэвээр байсаар байна.

3.4.3.1.12-р зураг. Өвөрмөц шийдэл бүхий өндөр барилгын төлөвлөлт

Барилгын гал түймрийн аюулаас хамгаалах хийц бүтээц,

материалын галын аюулын шинж чанар Олон улсын хэмжээнд өндөр барилгад дагаж мөрдөж буй гал түймрийн

аюулгүй байдлыг хангах стандарт, норм, дүрэмд тусгаснаар өндөр барилгын хамгаалалттай ган, төмөр бетон рам, шилэн болон металл хөшгин хананууд, дүүжин таазны эрдэс пельтаг бүрсэн шатахгүй гипсэн хавтангуудыг галд тэсвэртэй хийц бүтээцүүд гэж нэрлэнэ50.

Өндөр барилгын бүх гарцууд гэрэлтдэг, хийц бүтээц нь хамгийн багадаа 1 цагийн галд тэсвэршилттэй байх ѐстой. Гадагш гарсан ганц гарцтай өндөр барилгын гарцны битүү хонгил нь механик салхижуулалттай эсвэл цэвэр агаар шахах насостой байх ѐстой.

Олон улсын болон европын стандарт, ОХУ-ын галын аюулгүй байдлын норм ба дүрэмд тусгаснаар өндөр барилгын хийц бүтээц нь гал тэсвэршилтийн 1 зэрэглэлд багтдаг51. Даацын хана, хучилт, шатны марш, багана зэрэг нь гал тэсвэршилтийн 3,5цаг, давхар хоорондын болон дээврийн хучилт, тусгаарлагч хана зэрэг нь гал тэсвэршилтийн зэрэг нь 1,5 цаг тус тус байх ѐстой

52.

Барилгын гал тэсвэршилтийн зэргийг түүний бүтээцийн гал тэсвэршилтээр нь тодорхойлдог. Барилгын бүтээцийн галын аюулын ангийг гал түймэр дэлгэрэх, тархах түүний аюултай хүчин зүйл бий болоход түүний оролцох хэмжээгээр тогтоодог. Өөрөөр хэлбэл тэдгээрийн зориулалт, технологийн үйл ажиллагааны онцлогоор тогтоогдоно.53

Гал түймрийг барилгын хийц бүтээцээр хязгаарлаж болох бөгөөд энэ

төрлийн хийц бүтээцэд хана, тусгаарласан хэсгүүд, шал, хаалга, цонх зэрэг

барилгын тусдаа байрлах орон зайн шийдлүүд хамрагддаг. Эдгээр хаалтууд нь гал

түймэр барилгын нэг хэсгээс нөгөө хэсэг рүү тархахаас сэргийлэх, тархалтыг

удаашруулах зорилгоор хийгддэг. Үүнээс гадна ийм хаалтууд нь гал түймэртэй

49 Patrick G. Cox High Rise Fire Protection 50

Factory Mutual Research Recommendations 51

Пожарная безопасность Москва 1967 ст36 52

СНиП II-А.5-62 “Противопожарные требования. Основные положения проектерования” 53

БНбД 21-01-02 “Барилга байгууламжийн галын аюулгүй байдал” 5.17-р заалт



тэмцэх үйл ажиллагааны үед гал түймрийн хэмжээг тогтоож байдаг учраас чухал

ач холбогдолтой юм.

Олон улсын болон европын стандарт, ОХУ-ын галын аюулгүй байдлын норм

ба дүрэмд тусгаснаар өндөр барилгын хийц бүтээц нь гал тэсвэршилтийн 1

зэрэглэлд багтдаг54. Даацын хана, хучилт, шатны марш, багана зэрэг нь гал

тэсвэршилтийн 3,5 цаг, давхар хоорондын болон дээврийн хучилт, тусгаарлагч

хана зэрэг нь гал тэсвэршилтийн зэрэг нь 1,5 цаг тус тус байна55.

Өндөр барилгын ган рам, урьдчилан цутгасан “банзан” шалнуудын хийц

бүтээцийг 3.4.3.1.13-р зургаас харж болно.

3.4.3.1.13-р зураг. Өндөр барилгын карказ

Мөн хөшгөн ханыг өндөр барилгад өргөнөөр хэрэглэдэг /3.4.3.1.14-р зураг/.

Эдгээрийг шалны хавтанд болон бүтээцийн рамд бэхэлсэн байх ба давхраас

давхарт шилжих хэсгээр дөл, утаа, халуун нь зай завсруудаар дамжиж болзошгүй

гэдгийг анхаарах нь чухал байдаг.

3.4.3.1.14-р зураг. Хөшгөн ханын төлөвлөлт

Хөндий хоолой сувгууд нь барилгын гол чухал элементүүд ба гал түймэр

үүгээр ч мөн дамжиж болох талтай. Барилгын галын аюулаас хамгаалагдсан

байдлыг хадгалахыг хүсвэл эдгээрийн нэгдсэн байдлыг хадгалж үлдэх хэрэгтэй

байдаг.

54

Пожарная безопасность Москва 1967 ст36 55

СНиП II-А.5-62 “Противопожарные требования. Основные положения проектерования”



Өндөр барилгын хийц, бүтээцүүдийн галаас хамгаалах пассив хэрэгсэл нь

аврах зам гарц, босоо хөндий хоолойнууд хамгаалсан бүс тогтоосон байдаг. Гал

түймрээс хамгаалах пассив хэрэгсэлүүд нь өөрөө дангаараа 30 метрээс өндөр

барилгад хангалттай хамгаалалт болж чаддаггүй.

Зайлж гарах хэрэгслүүдэд дараах зүйлүүд хамаардаг. Үүнд:

Коридор

Шатны хонгил

Хамгаалалттай лифтүүд

Зэргэлдээ байгаа цамхаг эсвэл барилгуудыг холбосон “Тэнгэрийн гүүрнүүд”

Хоргодох талбай эсвэл давхрууд

Эдгээр хийц бүтээцийн материал нь гал даах чадвараараа стандартад

нийцсэн байх шаардлагатай байдаг.

Өндөр барилгын бүх гарцууд гэрэлтдэг, хийц бүтээц нь хамгийн бага нь 1

цагийн галд тэсвэршилттэй байх ѐстой.

Орон сууцны 11 давхар өндөр барилгын хийц бүтээцийн гал тэсвэршилтэнд

тавигдах шаардлага56-ын дагуу барилгын хийц бүтээцийн бодит шатах чанар ба

гал тэсвэршилтийн хязгаарын үзүүлэлтүүд нь 3.4.3.1.6 дугаар хүснэгтэд заасан

шинж чанартай байна.

3.4.3.1.6-р хүснэгт. Хийц бүтээцийн гал тэсвэршилтийн үзүүлэлт

Барилгын хийц бүтээц Шатах чанар ба гал

тэсвэршилтийн хязгаар

Гал тэсвэршилтын зэрэг

Дотор даацын хананууд

Төмөр бетон хавтан 15 см

Шатахгүй

3 цаг I

Гадна даацын хананууд

Төмөр бетон хавтан 25 см

Шатахгүй

4 цаг I

Хамар хананууд Төмөр бетон хавтан 10 cм

шатахгүй 2-цаг

I.

Хамар хананууд Төмөр бетон хавтан 4 cм

Шатахгүй 1-цаг

I.

Дам нуруу Төмөр бетон 15 cм

шатахгүй 1,5-цаг

I.

Шат болон тулах бүтээцүүд Угсармал төмөр бетон

Шатахгүй 1,5-цаг

I.

Зоорийн давхрын дээрхи дам нуруу 15 cм

Шатахгүй 1,5-цаг

I.

56 Debrecen: középmagas lakóház tanulmány tűzmegelőzési tapasztalatai-Орон сууцны дунд зэргийн

өндөр галын аюулгүй байдлын судалгаа (Унгар)



Бие даасан хэсэг рүү (орон сууц) нэвтрэх хаалга тэсвэрлэн шатдаг 0,25

цагийн гал тэсвэршилттэй байх ѐстой. Гал эсэргүүцэх бүсийн талбайн хэмжээ

7800 м2 байна.

Агааржуулалтын хоолойнууд шатахгүй материалаар хийгдсэн, 0,65 цагийн

гал тэсвэршилттэй байх ѐстой.

Монгол Улсын “Олон нийт иргэний барилга БНбД 31-03-03” стандартад

тусгагдснаар хог дамжуулах хоолой агаар нэвтэрдэггүй, барилгын хийц бүтээцтэй

харьцах хэсэгтээ дуу чимээний хамгаалалттай байна гэж заасан байдаг.

Олон нийтийн барилгын давхар, гал тэсвэршилтын зэрэг болон

төлөвлөлтийн элементүүдийг 3.4.3.1.7 дугаар хүснэгтэд харуулав.

Тайлбар: Гал тэсвэршилтын I, II зэрэгтэй барилгад гал түймэр унтраах автомат

төхөөрөмж тавих нөхцөлд гал түймэр эсэргүүцэх хананы хоорондох давхрын

талбайн хэмжээг хоѐр дахин нэмэгдүүлж төлөвлөхийг зөвшөөрнө. 57

3.4.3.1.7-р хүснэгт. Барилгын давхараас шалтгаалсан гал эсэргүүцэх хананы төлөвлөлтийн хэмжээ

Барилгын гал

тэсвэршилтын

зэрэг

Давхрын

тоо

Барилгын гал эсэргүүцэх хананы хоорондох давхрын

талбай ам/мет-ээр

1 давхар 2 давхар 3-5

давхар

6-9

давхар

10-16

давхар

I 16 6000 5000 5000 5000 2500

II 16 6000 4000 4000 4000 2200

Барилгыг холбох хүзүүвчийн хашлаг бүтээцийн гал тэсвэршилтийн хязгаар

үндсэн барилгын гал тэсвэршилтийн зэрэгтэй ижил байна. Явган хүн зорчих

хонгилын бүтээцийг шатдаггүй материалаар хийсэн байна. Барилгын хонгилтой

залгагдах уулзварын хэсгийн ханыг гал тэсвэршилтийн 2 цагаас доошгүй

хязгаартай, шатдаггүй материалаар хийнэ. Хонгил руу гарах хаалганы самбар

галд тэсвэртэй байх шаардлагатай.

Монгол улсад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа БНбД 21-01-02 “Барилга

байгууламжийн галын аюулгүй байдал” ѐсоор Орон сууцны зориулалтаар

ашиглагдаж байгаа өндөр барилга нь галын аюулын Ф1.3 ангид, зочид буудал

Ф1.2 ангид, захиргаа, офиссын барилга нь Ф4.3 ангид багтаж байна.

Эдгээр галын аюулын ангийн барилгуудад төрөл бүрийн ахуйн хэрэглээний

полимер, хуванцар материалаар хийгдсэн эд зүйлс тухайлбал цахилгаан хэрэгсэл

(компьютер, канон, хэвлэгч, зурагт, хөргөгч г.м) мөн тэдгээрийн гүйдлийг

дамжуулах утас, залгавар зэрэг хуванцар материалаар бүрхэгдсэн үйлдвэрийн

олон төрлийн технологийн боловсруулалтаар гарган авсан химийн нэгдлүүдийг

агуулсан полимер материал байдаг. Эдгээр нь хялбар шатах, шатах үедээ хорт

хий, утаа ялгаруулах, галын аюултай, унтраах үед урвалд орох шинж чанартай

57 Олон нийт иргэний барилга БНбД 31-03-03



байдаг учир гал түймрийн аюулаас хамгаалах хаалт, хийц бүтээцийг норм дүрмийн

дагуу төлөвлөн хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байдаг. Ялангуяа өндөр

барилгуудад хүн ам олноор төвлөрч байдаг учраас тэдгээр барилгын гал түймрийн

аюулаас хамгаалах хийц бүтээц, хамгаалах хэрэгсэл чухал үүрэгтэй.

Анхны өндөр барилга буюу “Баянгол зочид буудал”-ын 12 давхарын 2

барилга Улаанбаатарт 1964 онд Сүхбаатар дүүргийн 1-р хороо Чингис хааны

өргөн чөлөөнд баригдсан байна. Хийц бүтээцийн хувьд угсармал, гал

тэсвэршилтийн II зэрэг. Уг барилга нь олон жил ашиглагдаж байгаа боловч гал

түймрийн аюулгүй байдлыг хангасан байдал нь сүүлд баригдсан зарим

барилгуудаас илүү сайн байна. 3.4.3.1.8 дугаар хүснэгтэд нийт өндөр барилгын

хийц бүтээц, гал тэсвэршилтийг харуулав.

Доорхи хүснэгтээс харахад Улаанбаатар хотод сүүлийн 3 жилд өндөр

барилгын тоо эрс өссөн ба тэдгээрийн хийц бүтээц нь олон улсын стандартад

дөхөж очсон боловч ихэнх барилгууд нь гадна дулаалгыг шатдаг хөөсөнцөр

полистиролоор хийсэн нь дээрхи барилгуудын гал тэсвэршилтийн зэргийг

бууруулах хүчин зүйлийн нэг болж байгаа нь харагдаж байна.

3.4.3.1.8-р хүснэгт. Өндөр барилгын хийц бүтээц

Ашиглалтад

орсон он

Ба

ри

лгы

н т

оо

Да

вха

р

Үйлчилгээний чиглэл Хийц бүтээц Гал

тэсвэршилт

ийн зэрэг

1964 2 12 Зочид буудал “Баянгол” Угсармал II

1980-1989 31 11-12 Орон сууц

Оффис-1

Угсармал II

1990-2000 23 10-13 Үйлчилгээ, зочид буудал,

орон сууц

Угсармал, төмөр

карказан цутгамал

I*-II

2002-2006 38 10-15 Банк, орон сууц, оффис Төмөр карказан

цутгамал

I*-II

2007-2010 114 10-18 Зочид буудал, захиргаа,

үйлчилгээ

Төмөр карказан

цутгамал

I*-II

I*-Гадна дулаалгыг хөөсөнцөр полистирол материал ашиглан хийсэн нь гал тэсвэршилтийн зэргийг бууруулах хүчин зүйл болж байна.

Төмөр карказан хийцтэй цутгамал барилгууд нь хийц бүтээцийнхээ хувьд

дотроо 4 төрөл байна. Үүнийг хийц бүтээцийнх нь хувьд, эзлэх хувийн жингээр

3.4.3.1.16 дугаар зурагт харуулав.

Судалгаанаас харахад тоосгон болон шавар өнгөлгөөтэй цутгамал

барилгуудын дулаалгыг хялбар шатах хөөсөнцөр хавтангаар хийсэн нь тухайн

барилгын гал тэсвэршилтийн зэрэгт нөлөөлөх хүчин зүйлийн нэг болж байна.

Мөн зарим барилга хоорондын галын аюулгүй байдлын зай алдагдсан

байгаа нь /3.4.3.1.18-р зураг/ гал түймрийн үед конвекцийн, кондукцийн дулаан



3.4.3.1.16-р зураг. Өндөр барилгын хийц бүтээцийн эзлэх хувь

солилцооны нөлөөлөлд хялбар өртөн гал тархан дэлгэрэх таатай нөхцөлийг

бүрдүүлж олон барилгад гал дэлгэрэх магадлалтай байгаа нь өндөр эрсдэлтэй

байдалд хүргэж байна.

3.4.3.1.17-р зураг. Шавар болон шилэн, тоосгон өнгөлгөөтэй өндөр барилга

3.4.3.1.18-р зураг. Өндөр барилгууд

Төмөр карказан рамтай шилэн

өнгөлгөөтэйцутгамал байшин

3%

Төмөр карказан рамтай тоосгон

өнгөлгөөтэй цутгамал байшин

7% Төмөр карказан рамтай шавар

өнгөлгөөтэй цутгамал байшин

62%

Угсармал байшин 22%

Бүрэн цутгамал 4%

Бусад 2%



Эдгээр барилгуудын аврах зам гарцад хэрэглэсэн материал болон гал

түймрийн аюулаас хамгаалах хийц бүтээцэд хийсэн судалгаа, шинжилгээний дүнг

3.4.3.1.9 дүгээр хүснэгтэд харуулав.

3.4.3.1.9-р хүснэгт. Өндөр барилгын гал түймрийн аюулаас хамгаалах хийц бүтээцийн харьцуулсан судалгааны дүн.

Ашиглагдах газрын нэр Гал түймрийн аюулын ангилал

/ихгүй/

Шаардлага

хангахгүй/т

оо/

Эзлэх

хувь, %

Барилгын ерөнхий хийцлэл Шатдаггүй хуудсан ба хавтан

материал хэрэглэсэн бетон ба

төмөр бетон, байгалийн болон

хиймэл чулуун материалын хашлага

буюу даацан бүтээцтэй

7 3,4

Барилгын гадна ханын гадаргуу Шатдаг, тэсвэрлэн шатдаг

материалаар өнгөлөхгүй

25 12,2

Хөлийн өрөө, шатны хонгил,

цахилгаан шатны өмнөх талбайн

хана, таазны дүүргэгч, засал

чимэглэл

Ш1, Д1, У2, Х2 5 2,4

Утаанд автахгүй шатны хонгил /28м-

ээс дээш өндөр барилгад заавал

төлөвлөх/6

У1 35 16,8

Судалгааны үр дүнгээс харахад өндөр барилгуудын 48,5% нь дороо

автомашины гараажтай /3.4.3.1.19 дүгээр зураг/, 79,4% нь 1-2 давхартаа оффис,

худалдаа үйлчилгээ явуулж байна. /3.4.3.1.20 дугаар зураг/.

3.4.3.1.19, 3.4.3.1.20-р зураг. Өндөр барилгын зоорийн болон хаяавчийн давхарын

ашиглалт

Өндөр барилгын зоорийн болон хаяавчийн давхарт автомашины зогсоол

төлөвлөж ашиглахдаа тэдгээрийн талбайн хэмжээ, галын ачаалал зэргээс

хамаарч гал түймэр унтраах анхан шатны багаж хэрэгсэлээр хангах ба дээрхи

автомашины зогсоолын аюулгүй байдлыг хангах гал түймэр унтраах анхан шатны

48,5% 51,5%

гараажтай үгүй

79,4%

20,6%

доод давхарт үйлчилгээтэй үгүй



багаж хэрэгслийн хангалт стандартын шаардлага хангахгүй байгаа нь судалгааны

дүнгээр илэрхийлэгдэж байна.

Мөн түүнчлэн манай улсад мөрдөж байгаа норм дүрэмд тусгаснаар орон

сууцны барилгын зоорийн болон хаяавчийн давхарт холбогдох норм дүрмийн

шаардлагын дагуу тээврийн хэрэгслийн зогсоол төлөвлөж болно58 гэж заасан

бөгөөд 1.37 дугаар зүйлд 5 хүртэл давхар сууцны барилгуудын тухайд зоорийн

болон хаяавчийн давхрын гарцыг үндсэн сууцны шатны хонгилоор дамжихаар

төлөвлөж болно гэж заасан бөгөөд судалгаанд хамрагдсан өндөр барилгын

дийлэнх хэсэг болох 70% нь зоорийн давхараас гадагш гарах гарц нь үндсэн

сууцны шатны хонгилоор дамжихаар төлөвлөгдсөн байна.

Барилга байгууламжийн зоорийн давхарт төлөвлөгдөж буй автомашины

зогсоол нь хэмжээнээс хэтэрсэн Жнь: ХУД. 1-р хороо Зайсангийн гудамж “Twen

park”-ийн барилгын 27а, 27б байруудын дор 160, БЗД-ийн 14-р хороо 801-р байрны

дор 108 автомашины зогсоол төлөвлөсөн байгаа нь хэт ихээр төлөвлөгдсөн

байгаа нь харагдаж байна.

Автомашины гараажыг орон сууцны зоорийн давхарт төлөвлөн ашиглаж

байгаа нь гадна талбай, зай хэмжээг хэмнэсэн орчин үеийн шийдэл. Гал түймрийн

аюулгүй байдлын талаасаа автомашинд төрөл бүрийн хуванцар материал

агуулагдаж байдаг учир гал түймрийн үед хорт хий ялгаруулан шатах, нефть

бүтээгдэхүүн агуулж буй саванд гал дамжсан тохиолдолд дэлбэрэх аюултай

байдаг. Иймд тухайн гараажид гал түймэр гарсан тохиолдолд шингэн хийн

динамик, дулааны термодинамикийн хуулиар орон сууц бүхэлдээ утаанд автах

магадлал өндөр байдаг. Судалгаагаар 1 өндөр барилгад ойролцоогоор 68 өрх

буюу 272 хүн амьдарч байгаа учир тэдгээр хүн угаартах, гал түймрийн аюулд

өртөх магадлал өндөр байна. Судалгаанд хамрагдсан нийт гараажуудын 6,9% нь

гал түймэр унтраах автомат систем суурилуулсан, дийлэнх нь галын аюулгүй

байдлын талаарх стандарт нормыг бүрэн гүйцэд хангаагүй байна. Энэ нь Үндсэн

хуулинд заагдсан иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг59 зөрчиж байна.

Гурав эсвэл түүнээс олон давхарыг холбож байгаа бүх нээлхийнүүдийг 1

цагийн гал тэсвэршилттэй хийц бүтээцээр хүрээлсэн байрлаж буй давхраасаа

илүү олон давхарт үйлчилдэг агаар сэлгэх төхөөрөмжүүдийг галын дохиолол

автоматаар унтраадаг байна. Эсвэл барилгын гол лоббид байрлах галын

дохиололын самбарт байрлуулсан унтраалгаар гараар унтраах боломжтой байх

ѐстой.

Аврах үйл ажиллагаа, зам гарц

Өндөр барилгаас аврах үйл ажиллагаа, аврах зам гарц/шат/-ны төлөвлөлт

онцлог, төрөл ангилал

Хүмүүст гал түймрийн аюултай хүчин зүйл нөлөөлөх буюу энэ аюул нь шууд бий

болсон үед тэднийг албадан нүүлгэн шилжүүлэхийг аврах үйл ажиллагаа гэнэ.

58 БНбД 31-01-01 “Орон сууцны барилгын зураг төсөл төлөвлөх норм ба дүрэм” 1.31 59 Монгол улсын Үндсэн хуулийн 2-р бүлэг 16-р зүйл



Аврах үйл ажиллагааг аврах гал унтраах ангийн бие бүрэлдэхүүн, тусгай

бэлтгэгдсэн мэргэжлийн ажилчдын туслалцаатайгаар аврах хэрэгсэл ашиглаж,

аваарын болон аврах зам, гарцаар гүйцэтгэнэ. Гал сөнөөгчийн орж ирэх зам гарц

өндөр барилга доторхи хүмүүсийн гарч явах зам гарц давхцахгүй байвал зохино.

Малайзын Петроносын цамхаг зэрэг маш өндөр барилгад тусгайлсан

хамгаалалттай лифтнүүд нь аврах хэрэгслүүдийн нэг хэсэг болж байдаг байна.

Олон улсад мөрдөж буй гал түймэртэй тэмцэх хууль тогтоомжид гал

сөнөөгчид 1 дүгээр давхар руу нэвтэрч галын хонгил болон шатны хонгил руу орох

боломжоор хангагдсан байх ѐстой хэмээн заасан байдаг. Гал түймэр унтраах

насос бүхий машинууд байрлаж зогсох тайлбай гаргаж өгсөн байх ѐстой ба

хамгийн багаар бодоход барилгын нэг талд шатны машин байрлаж зогсох тайлбай

гаргаж өгсөн байх ѐстой.

Барилгын эзлэхүүн төлөвлөлт, байгаль орчин, барилгын бүтээц, инженер

техникийн болон зохион байгуулалтын цогцолбор арга хэмжээгээр аврах зам,

гарцад хүмүүсийн хамгаалалт хангагдах ѐстой.

Барилга, давхар, өрөө тасалгаанаас аврах гарцын тоо ба нийт өргөний

хэмжээг аврагдан гарч болох хамгийн их хүний тоо болон хүмүүс байж болох

хамгийн хол цэгээс /байршлаас/ тэд нарын гарч болох хамгийн ойр дөт аврах гарц

хүртэлх зай хэмжээ зэргээс хамааруулан тооцож тогтооно.

Өндөр барилгын аврах хийц, бүтээц төлөвлөлтийн шаардлага.

10-аас дээш давхар барилгын шатны хонгил утаа нэвтэрдэггүй байхаар

төлөвлөгдсөн байх шаардлагатай бөгөөд 2 шатны нэг нь буюу түүнээс олон

шаттай тохиолдолд 50-иас доошгүй хувь нь утаа нэвтрүүлэлтийн 1 дүгээр зэрэгтэй

бусад нь 2-3 дугаар зэрэгтэй байна. Шатны хонгил болон давхарын хаалгануудын

хоорондох зай тэнхлэгээрээ 2,5 м-ээс багагүй байна. Утаа нэвтэрдэггүй шатны

хонгилоор шилжүүлэх хүмүүсийг агаар шахах хэрэгслээр тоноглогдсон гонхоор

дамжин гарахаар тооцох бөгөөд цахилгаан шатны үүдээр дамжин гарахаар

төлөвлөхийг хориглоно. Утаа нэвтэрдэггүй шатны хонгилыг барилгын гадна хананд

байрлуулах ба өнцөг бүхий барилгын дотор буланд байрлуулж болохгүй. Олон

улсын стандартад тусгагдснаар өндөр барилгад автомат спринклер системтэй бүх

коридорийн хаалганууд нь өөрөө хаагддаг, хүн байрладаг өрөө тасалгаанууд нь

хоѐр дахь гарцтай эсвэл галын авралтын гарцтай холбогдсон бол гарцын хонгил

руу цэвэр агаар шахах насосгүй байж болно.

Аврах зам гарцын бүх хаалганууд өөрөө хаагддаг эсвэл автоматаар

хаагддаг байх ѐстой. Гулсдаг эсвэл сөхөж онгойлгодог хаалганууд байж үл болно.

Шатны хонгилын хаалганууд нь өөрөө бариулын оньсоор түгжигддэг байвал

зохино. Шатны хонгилын хаалганууд шатны хонгил хоорондын болон дээвэр рүү

гарсан хаалганууд нь цоожгүй байх ѐстой ба галын дохиолол ажиллах болон

цахилгаан тасарсан үед түгжээ нь тайлагддаг байна.

10 түүнээс илүү өндөр давхар барилгын битүү шатны хонгилоос 5 дахь

давхар бүрд барилга руу дахин эргэж орох орцтой байна.

Хоѐр дугаар зэргийн шатны хонгилыг 0,75 цагийн гал тэсвэршилтийн

хязгаартай шатдаг материалаар давхарын өндөр бүрээр тусгаарлан хувааж, хэсэг

бүрийн дээд талаас агаар оруулахаар тооцон төлөвлөнө.



- Конторын зориулалттай өндөр барилгад мухар коридор 22,86 метрээс илүү

урт биш, бусад зориулалтын өндөр барилгад мухар коридор 9,144 метрээс

илүү урт биш байх ѐстой. Хэрэв мухар коридор нь дээд заасан

үзүүлэлтүүдээс илүү урт бол галын болон барилгын хуулийн шаардлагад

нийцсэн автомат спринклээр уг мухар коридорыг бүхэлд нь хамгаалсан байх

ѐстой. 139 м2 –аас илүү талбай бүхий өрөө тасалгааг барилгын шатны

хонгил, лифтний хонгил агааржуулалтын хонгил хоолойноос шатахгүй,

утаанд тэсвэртэй тусгаарлагч ханаар тусгаарласан байх ѐстой

- Барилгын аль ч хэсгээс шатны хонгил хүртлэх зай 30 метрээс багагүй байх

ѐстой.Хэрэв тухайн барилга усан спринклерийн системтэй бол энэ зайг 45

метр хүртэл нэмэгдүүлж болно. Барилгын блокуудын эргэн тойрон галын

машин техник орж гарахад зориулж 6 метр өргөн зурвас гаргасан байх

ѐстой.

Аврах зам дахь хаалга заавал гадагшаа нээгддэг байх ѐстой.

Аврах зориулалттай шат ба шатны хонгилыг дор дурьдсан төрөлд хуваана. Үүнд:

А. Шатны төрлүүд:

1-р төрөл – Шатны хонгилд байрлуулсан дотор шат

2-р төрөл – Дотор задгай шат

3-р төрөл – Гадна задгай шат

Б. Энгийн шатны хонгилын төрлүүд:

1-р төрөл “Ш1” – давхар бүрдээ, гадна ханандаа шиллэсэн буюу задгай

нүхтэй шатны хонгил

2 –р төрөл “Ш2” –адрын хучилтынхаа шиллэсэн буюу задгай нүхээр туссан

байгалийн гэрэлтүүлэгтэй шатны хонгил

В. Утаашихгүй шатны хонгилийн төрлүүд:

1-р төрөл “У1” – Давхараасаа задгай хүзүүвчээр гадна агаарын бүсээр дамжин

шатны хонгилд орох орцтой утаа автахгүйгээр хамгаалагдсан шатны хонгил

2-р төрөл “У2” – Гал түймэр гарах үед даралттай агаар үүсгэгчтэй шатны

хонгил

3 –р төрөл “У3”- Давхараасаа /байнгын буюу гал гарах үед/ агаарын даралттай

/тамбур шлюз/ гонх-хаалгаар дамжин орох орцтой шатны хонгил

Эдгээр шат ба шатны хонгилыг барилгын норм дүрмийн дагуу хэрэглэдэг.

Аврах зам нь барилга, байгууламжийн өрөө тасалгаанд байгаа хүмүүсийг аврах

гарцаар аюулгүй гаргах ажиллагааг хангасан байх ѐстой.

Барилга, барилгын давхар бүрээс болон өрөө тасалгаанаас аврах гарцын тоо 2-

оос доошгүй байх ѐстой, аврах гарцыг нэг дор байрлуулж болохгүй, тарааж

байрлуулах ѐстой. Нэг нэгээсээ хамгийн хол алслагдсан аврах гарцны хоорондох

хамгийн бага зай L -ыг дараах томъѐогоор тодорхойлно.

L≥1,5√П П – Өрөөний периметр

Өндөр барилгын авралтын үйл ажиллагааны зам гарцын өнөөгийн байдал

Сүүлийн жилүүдэд Манай улсын барилгын салбарын эрчимтэй хөгжлийг

энэ салбарт оруулж буй гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалтын хэмжээгээр

тодорхойлж болно. Улсын хэмжээнд барилгад оруулсан хөрөнгө оруулалтын

хэмжээ 1997 онд 16 тэрбум 704 сая төгрөг байсан бол 2007 онд 127 тэрбум 395



сая төгрөг болж даруй 10 орчим хувиар өссөн60, Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр

40000 айлын орон сууц барих нь энэ салбарын хөгжлийн хурдацыг тодорхойлж

болно.

Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт, дэд бүтцийг дагаж бизнес эрхлэгчид

Улаанбаатар хотод өндөр барилга барих сонирхол эрс нэмэгдэж байгаа нь нөхцөл

шаардлага хангаагүй зай талбайд хот төлөвлөлтийн болон норм стандартын

шаардлага зөрчсөн өндөр барилга барих явдал цөөнгүй байна.

Өнөөдрийн байдлаар нийслэл хотод улсын комисс хүлээж авч ашиглалтанд

орсон 10–аас дээш давхартай 208 өндөр барилга, мөн баригдаж буй олон барилга

байгаагаас судалгаанд нийслэлийн Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн нутаг

дэвсгэрийн ашиглалтанд орсон 10 –аас дээш давхар 48 барилгууд хамрагдлаа.

Энд Галын аюулгүй байдлын тухай хууль, стандарт, норм дүрмийн хэрэгжилт, гал

түймэр гарсан үед авралтын үйл ажиллагаа хийх зам гарц, гал унтраах техник

хэрэгслэл байрлах нөхцөл боломж хэрхэн хангагдаж байгаад судалгааны ажил

чиглэлээ.

Нийслэл хотод баригдаж байгаа өндөр барилгуудыг судлаж үзэхэд хамгийн

өндөр нь 22 давхар орон сууц болон оффисийн зориулалтын байрууд олноор

сүндэрлэн босож байна. Гэвч нийслэл хотод өндөр барилгад гарсан гал түймрийг

унтраах, аврах үйл ажиллагаа явуулахад ашиглах автомеханик шат ганцхан

байгаа болон авралтын үйл ажиллагаа явуулах барилгын хийц бүтээцийн

төлөвлөлт /утаагүйжилтын шат, галын авралтын шат/ зэрэг өндөр барилгад гал

түймэр гарсан тохиолдолд хүмүүсийг аврах боломж, техник хэрэгсэлийн бэлэн

байдал норм стандартын шаардлага зөрчсөн барилгууд олон байна.

Судалгаанд хамрагдсан Сонгинохайрхан, Хан-Уул дүүргийн нутаг дэвсгэрт

байрладаг өндөр барилгуудад гал түймэр гарсан үед хүмүүсийг аврах

зориулалтын зам гарц, утаа тусгаарлах хийц, галын автомашин очих, байрлах зам

талбайн төлөвлөлтийг дараах хүснэгтээр авч үзье.

3.4.3.1.10-р хүснэгт. Өндөр барилгын аврах зориулалтын хийц, зам гарцын төлөвлөлтийн судалгааны дүн д/д Судалгаанд

хамрагдсан

дүүрэг

Өн

дөр

бар

ил

гын

то

о

Ай

л ө

рхи

йн

то

о

6

давха

ра

ас д

ээш

х

давха

рууд

ад

гал

ын

шатт

ай

б

ай

рн

ы т

оо

Ута

агү

йж

ил

тын

хаа

лга

тай

ба

йр

ны

то

о

Ута

агү

йж

ил

тын

ха

ал

га тө

лөвл

өж

хи

йгэ

эгү

й

Гал

га

рса

н

үе

д

гал

ын

авто

ма

ши

н,

авто

ме

хан

ик

ш

ат,

буса

д

техн

ик

хэр

эгс

эл

хүрэл

цэн

очи

х

зам

га

рц

,

ба

йр

луул

ах

бо

лом

ж

Тайлбар

60 Монгол улсын статистикийн мэдээлэл 2009 он



1 Сонгинохайрх

ан

22 1978 10 9 13 86% 55% галын аврах шат хийгдээгүй, 59%утаагүйжилтын хаалга байхгүй, 14% автомашин хүрэлцэн очиж байрлахад хүндрэлтэй

2 Хан-Уул 26 1711 12 10 16 79% 54% нь галын аврах шат төлөвлөж хийгээгүй, 62% утаагүйжилтын хаалга байхгүй,

21% автомашин хүрэлцэн очиж байрлахад хүндрэлтэй

Нийслэл 208 1417

4

Судалгааны явцад ажиглагдсан нэг томоохон асуудал нь барилга

байгууламжийн батлагдсан зураг төсөл, хийцийг өөрчилсөн зөрчлүүд байсан.

Жишээ нь 3.4.3.1.21-р зурагт СХД-ийн 12-р хороо 6-р байрны 11, 12-р давхаруудад

нийтийн эзэмшлийн коридор нарийсгаж хийц

өөрчилсөн зөрчил илэрсэн байна. Энэ мэт иргэн аж

ахуй нэгж байгууллагууд нь өөрийн дураар барилга

байгууламжийн хийц бүтээцийг дур мэдэн өөрчлөх

зөрчил дутагдал их байна.

3.4.3.1.21-р зураг. Барилгын хийц өөрчилсөн хэсэг

Олон улсын хэмжээнд өндөр барилгад гал түймэр /газар хөлөлт, террорист

халдлага/ -ийн аюул гарсан үед авралтын үйл ажиллагаанд зураг төсөлд

төлөвлөгдсөн цахилгаан шат, дотор, гадна шат, авран хамгаалах бүхээг/

аварийно-спасательной платформы/, нисдэг тэрэг, автомеханик шат, өндрөөс хүн

буулгаж аврахад зориулсан тусгай тавцан хийлдэг гудас /дэвсгэр/, өөрийгөө

хамгаалах аврах бусад хэрэглэлүүдийг ашиглана. Олон улсын хэмжээнд өндөр

барилга болон барилга байгууламжаас гал түймэр гарсан тохииолдолд ашигладаг

хүмүүсийг аврах тоног төхөөрөмж, хэрэгслийг 3.4.3.1.22- 3.4.3.1.25 дугаар зурагт

харуулав. Манай улсын хувьд энэ төрлийн аврах үйл ажиллагаанд ашиглах тоног

төхөөрөмж, багаж хэрэгсэл хангалтгүй байна.



3.4.3.1.22-р зураг. Автомеханик шат.

Өндөр барилгаас хүмүүсийг аврах үйл ажиллагаанд ашиглана. Манай улсын

хэмжээнд ганцхан байдаг.

3.4.3.1.23-3.4.3.1.25-р зураг. Барилгаас авралтын үйл ажиллагаанд ашигладаг хоолой, хүн аврах

тавцан

Дэлхий дахинд хамгийн сүүлийн үед өндөр барилгаас аваарын үед олон

хүнийг аврах төхөөрөмж “Аврах бүхээг” –ийг ашиглаж байна /3.4.3.1.26 дугаар

зураг/. Энэ төхөөрөмж нь өндөр барилгын 5 хүртэл давхрын 135 хүнийг зэрэг

аврах боломжтой.

Энэхүү судалгааны ажлын үр дүнг харгалзан Нийслэлд ашиглалтанд орж үйл

ажиллагаа явуулж буй өндөр барилгын гал түймрийн аюулын үнэлгээг хийлээ.



3.4.3.1.26-р зураг. Өндөр барилгаас хүн аврах бүхээгний гадна бүтэц

3.4.3.1.27-р зураг. Аврах бүхээгийг ашиглах үе шат

IY. Өндөр барилгын галын аюулын эрсдэлийн үнэлгээ

Нийслэл хот хөгжиж өндөр барилгын тоо жил ирэх бүр өсөн нэмэгдэж

байгаа нь учирч болох эрсдэлийн түвшинг нэмсээр байгаа билээ.

Өндөр барилгад хийсэн аюул, эмзэг байдал, чадавхийн үнэлгээг ашиглан

эрсдэлийг үнэллээ.

Аюулын үнэлгээ:

1. Болзошгүй гал түймрийн аюулын эх үүсвэрийг тодорхойлох;

Болзошгүй гал түймрийн аюулын эх үүсвэр; Доорхи үнэлгээнд 1-10 хүртэлх оноо өгч үнэлгээг гаргалаа.



3.4.3.1.11-р хүснэгт. Болзошгүй гал түймрийн аюулын эх үүсвэрийн үнэлгээ

№

Гал түймэр гарах орчин нөхцөл, гал түймэргаргах эх үүсвэрийг хязгаарлах арга хэмжээ

Судалгаанд хамрагдсан дүүргүүдийн өндөр барилгууд

Чи

нгэ

лтэ

й

Сон

гин

о

Ха

йр

ха

н

Ба

ян

зүр

х

Ба

ян

гол

Сүхб

аа

тар

Ха

н-У

ул

1

Обьект байгууламждаа шатдаг бодис материалыг ашиглахаас аль болох зайлсхийж шатдаггүй болон, тэсвэрлэн шатдаг бодис материалыг орлуулан хэрэглэж буй байдал

7 7 7 7 7 7

2

Шатах бодис, материал хэрэглэх технологийг галын аюулгүй байх дээд зэргийн шийдэлтэй механик болон автомат ажиллагаанд шилжүүлэх

5 5 5 5 5 4

3 Цахилгаан тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын дүрэм, стандартын шаардлага хангасан эсэх

4 4

4 4 4 4

4

Статик цахилгаан орчны аюулгүй болзлыг стандартын шаардлагын дагуу хангасан тоног төхөөрөмж, технологи ажиллагааг хэрэглэж буй байдал

4

4 4 4 4 4

5 Барилга байгууламж, тоног төхөөрөмжөө аянга цахилгаанаас хамгаалж буй байдал

10 10 10 10 10 10

11 Тогтсон галын аюулгүйн дүрэмтэй түүнийг чанд биелүүлж, тогтоосон журмын дагуу үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа эсэх.

5 5 5 5 5 5

Тус бүрийн оноо 5,8 5,8 5,8 5,8 5,8 5,6

Байгууллагуудын галын аюулыг зайлуулах тогтолцооны түвшин

5,8 буюу дунд үнэлгээтэй

Өндөр барилгын галын аюулын үнэлгээний талаар урьд хийсэн

судалгаа, бүртгэл

Өндөр барилгад урьд галын аюулын үнэлгээний талаар хийгдсэн судалгааны

материал байхгүй байна.

Тухайн гал түймрийн аюулын нөлөөлөлийн дүнд хоёрдогч, гуравдагч

аюулууд үүсэн гарах боломж:

Барилга байгууламжид гал түймэр гарч удаан хугацаагаар үргэлжилсэн

тохиолдолд даацын зэрэглэлээ алдах, цаашлаад нурах аюулыг дагуулж байдаг.

Мөн түүнчлэн улсын хэмжээнд гал унтраах бодисын дийлэнх хэсгийг ус, хөөс

эзлэж байгаа бөгөөд Сүүлийн 10 жилийн судалгаанаас харахад манай орны хувьд

гарсан гал түймрийг ихэвчлэн ус ашиглан унтрааж байгаа ба зарим нэг нефтийн,

автомашины гал түймрийг гал унтраах хөөс үүсгэгч ашиглан унтрааж байна. Гал

түймрийг унтраахаар зарцуулсан ус, хөөс ямар харьцаатай байгааг 3.4.3.1.28,

3.4.3.1.29 дүгээр зурагт харуулав.



3.4.3.1.28-р зураг. 2003, 2008 онд гал унтраахад зарцуулагдсан ус, хөөсний хэмжээ

3.4.3.1.29-р зураг. 1 галд ноогдох ус, хөөсний хэмжээ

Дээрхи зургаас харахад нийт гал түймрийг унтраахад ус хөөсийг их

хэмжээгээр ашиглаж байгаа бөгөөд эдгээр нь барилга байгууламжид гарсан гал

түймрийг унтраахад тодорхой хэмжээгээр нөлөөлж байгаа боловч дагалдах аюул

болох барилгын даацын хийц бүтээцэд нөлөөлж нурах болон даацын чанараа

алдахад ихээхэн хэмжээгээр нөлөөлж байна.

Эмзэг байдлын үнэлгээ

- Гал түймэртэй тэмцэх менежмент;

Мөн Нийслэлийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй өндөр барилгуудын гал

түймэртэй тэмцэх менежментийн байдалд заавал хэрэгжүүлэх ѐстой дараахи арга

хэмжээг авч буй эсэхэд дүн шинжилгээ хийлээ.

3.4.3.1.12-р хүснэгт. Гал түймэртэй тэмцэх менежментийн үнэлгээ

№ Өндөр барилгад гарсан гал түймэртэй тэмцэх менежмент Өгөгдсөн

оноо

1 Гал түймрийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх, түүнтэй тэмцэх, үүсэх эрсдэлийг багасгах менежментийг боловсронгуй болгох арга хэмжээ авдаг эсэх

1

2 Өндөр барилгын онцлогт тохирсон гал түймрийн аюулгүй ажиллагааны дүрэм журам боловсруулан мөрдөж ажилладаг эсэх

1

3 Гал түймрийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх төлөвлөгөө боловсруулан түүнийг хэрэгжүүлж ажилладаг эсэх

1

3515

2535

11652

758

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000

зарцуулсан ус, тн

зарцуулсан хөөс, л

2008 он 2003 он

2.8

2.03

7.5

0.5

0 1 2 3 4 5 6 7 8

1 галд ноогдох ус, тн

1 галд ноогдох хөөс, л

2008 он 2003 он



4 Гал түймэр гарсан үед ажиллах шуурхай төлөвлөгөөтэй эсэх 10

5 Оршин суугчид болон үйл ажиллагаа эрхлэгчдийн дунд ГТАУС сургалт, сурталчилгааны ажил зохион байгуулдаг эсэх

1

6 Нийт оноо 14

Дундаж оноо 2,8 оноо

2,8 буюу муу гэсэн үнэлгээ харагдаж байна.

Дээрхи үнэлгээний арифметик дундажыг үзэхэд өндөр барилгад үйл ажилагаа

эрхэлж буй аж ахуй нэгж байгууллага нь галын аюулгүй байдлыг хангах талаар

муу ажиллаж байна гэсэн дүгнэлтэд хүрч байна.

Өндөр барилгын гал түймрийн аюулгүй байдлыг хангах менежментийн

түвшин нь орон сууц ба байгууллагуудын дүнгийн дунджаар тооцогдон гарч

байгаа ба энэ нь 2-р зэрэг буюу дунд гэсэн үнэлгээтэй гарч байна.

Гал түймрийн аюулд өртөх магадлал бүхий өрхийн тоо;

Нийслэл хотын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй 10 буюу түүнээс дээш

давхар 208 барилга байгууламжид амьдарч буй 13738 өрхийн 47162 оршин

суугчид болон тэдгээрт үйлчилгээ эрхлэгчдийн гал түймэрт өртөх магадлал өндөр

байгаа нь уг барилга байгууламжид буй гал түймрийн аюулгүй байдлыг хангах

тоног төхөөрөмж тэдгээрийн хадгалалт, ашиглалт хангалтгүй байгаа нь энэхүү

судалгааны ажлын үр дүнгээс харагдаж байна.

Барилгын ашиглалтын хугацаа

3.4.3.1.13-р хүснэгт. Барилгын ашиглалтын байдалд өгсөн үнэлгээ

№

Барилгын ашиглалтын хугацаа

Судалгаанд хамрагдсан дүүргүүдийн өндөр барилгын тоо

Чи

нгэ

лтэ

й

Сон

гин

о

Ха

йр

ха

н

Ба

ян

зүр

х

Ба

ян

гол

Сүхб

аа

тар

Ха

н-У

ул

23 22 50+2 53 28+2 26+2

1 1980-1990 - 4 2 6 4 -

2 1990-2000 2 5 4 - - -

3 2000-2010 21 13 44+2 47 24+2 28

Тус бүрийн оноо 2 2 2 2 2 2

Багцалсан оноо 2 буюу муу үнэлгээтэй

Гал түймэртэй тэмцэх тоног төхөөрөмжийг ашиглах боломж

Нийслэлийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй өндөр барилгад стандарт

норм дүрмийн дагуу байх шаардлагатай гал түймэртэй тэмцэх тоног төхөөрөмжид

судалгаа хийсэн бөгөөд тэдгээрийг ашиглах боломжийн талаар 3.4.3.1.14 дүгээр

хүснэгтээр харуулав. Үнэлгээг 1-10 хүртэлх оноо өгч үнэлэв.



3.4.3.1.14-р хүснэгт. Гал түймэртэй тэмцэх тоног төхөөрөмжид өгсөн үнэлгээ

№

Галын аюулгүй байдлын шаардлага

Судалгаанд хамрагдсан дүүргүүдийн өндөр барилгын тоо

Чи

нгэ

лтэ

й

Сон

гин

о

Ха

йр

ха

н

Ба

ян

зүр

х

Ба

ян

гол

Сүхб

аа

тар

Ха

н-У

ул

23 22 50+2 53 28+2 26+2

1 Гал түймэр унтраах анхан шатны багаж хэрэгслийн хангалтын төвшин

3,4 0 0,38 0,7 1,6 0,7

2

Гал түймрээс урьдчилан сэргийлэх дохиоллын автомат систем, гал түймэр унтраах автомат системтэй эсэх

4,7 5 3,2 1,8 4,6 3,9

3 Барилга доторх гал түймэр унтраах усан хангамжтай эсэх

2,6 1,36 0,96 0,3 2,6 1,4

Тус бүрийн оноо 3,5 2,1 1,5 0,9 2,9 2

Багцалсан оноо 2,15 оноо буюу маш муу үнэлгээтэй

Өндөр барилгын галын аюулын эмзэг байдлын талаар урьд нь хийгдсэн

судалгаа

Өндөр барилгын галын аюулын эмзэг байдлын талаар урьд хийгдсэн

судалгаа байхгүй бөгөөд өнөөдрийн түвшинд өндөр барилгын галын аюулын эмзэг

байдал ямар хэмжээнд хүрснийг энэхүү судалгааны материалыг үндэслэн

тодорхойлогдоно.

Оршин суугчдын гал түймэртэй тэмцэх талаархи мэдлэгийн түвшин,

эмзэг байдлын үнэлгээ

Оршин суугчдын гал түймэртэй тэмцэх талаархи мэдлэгийн түвшинг

тодорхойлохын тулд Нийслэлийн 6 дүүргийн өндөр барилгад амьдарч буй оршин

суугчдаас асуумжийн судалгааг авсан бөгөөд судалгаанд 150 иргэн оролцож

хариулт өгсөн байна. Үүнд: Судалгаанд хамрагдсан 150 иргэний

1. Судалгаанд хамрагдсан оршин суугчдын нас

3.4.3.1.30-р зураг. Оршин суугчдын нас 3.4.3.1.31-р зураг. Иргэдийн боловсрол

68%

8%

5%

19%

10-20 нас

20-30 нас

30-40 нас

5 түүнээс дээш

67% 8%

5%

19%

1%

дээд

дунд

тусгай дунд

бүрэн дунд

бусад



Гал түймэр гарсан тохиолдолд ямар дугаарын утсанд дуудлага өгөх вэ,

Танай гэрийн цахилгаан шугам сүлжээ таны аюулгүй байдлыг хэрхэн хангасан бэ?

Асуултанд гэсэн асуултанд

3.4.3.1.32-р зураг. Дуудлага өгөх утасны 3.4.3.1.33-р зураг. Цахилгааны хариулт шугам сүлжээ

Өндөр барилгад амьдарч буй иргэд өөрийн гэр ахуйдаа хийн тулга

ашигладаг эсэх, Таны амьдарч буй барилга байгууламж гал түймрийн аюулгүй

байдлыг хэрхэн хангасан гэж үзэж байна вэ гэсэн асуултанд хариулсан байдлыг

3.4.3.1.34, 3.4.3.1.35-р зурагт харуулав.

3.4.3.1.34-р зураг. Гэртээ хийн тулга 3.4.3.1.35-р зураг. Иргэдийн санал ашигладаг айл өрх

Дүүргүүдээс авсан судалгааны дүнгээр эмзэг байдлыг үнэлэхэд 1-10

хүртэлх оноогоор дүгнэж үнэлгээ өгөв. Үнэлгээг 3.4.3.1.16-р хүснэгтэд харуулав.

3.4.3.1.16-р хүснэгт. Эмзэг байдлын үнэлгээ

№ 3-р асуулт 4-р асуулт 8-р асуулт 10-р асуулт

А 97 115 25 37

Б 16 15 124 26

В 9 14 90

Г 24

0 50 100 150

101

102

103

105

80%

10%

10%

хэвийн

халалт үүсдэг

залгаанууд суларсан

0

50

100

150

тийм үгүй

25

124 48%

34%

18%

хангасан

хангаагүй

мэдэхгүй



Нийт 146 144 149 153

66%-зөв 79,8%-зөв 83,2 24,1%

Өгөгдсөн оноо 6,6 7,9 8,3 2,4

Дундаж оноо 6,3 оноо буюу сайн үнэлгээтэй байна.

Дээрхи онооноос дүгнэхэд Нийслэлийн хэмжээнд буй өндөр барилгын

оршин суугчдын мэдлэг болон уг барилга байгууламжийн галын аюулгүй байдал

6,3 оноо буюу сайн үнэлгээтэй гарч байна.

Гал түймэртэй тэмцэх чадавхийн үнэлгээ

Удирдлагын тогтолцоо;

Гал түймэр унтраах бэлэн байдлыг хангах анхдагч нөхцөл бол нэн тэргүүнд

гал түймрийг унтраах менежментийн зохион байгуулалт хангагдсан байх явдал юм.

Хууль эрхзүйн орчны түвшинд гал түймэр унтраах менежментийн зохион

байгуулалтын талаар төрөөс баримтлах үзэл баримтлал нь хууль, тухайн харилцааг

зохицуулсан бусад эрхзүйн шинжтэй хэм хэмжээ тогтоосон актуудаар илэрхийлэгдэнэ.

Хууль эрх зүйн орчинг дараах байдлаар ангилна.

1. Үндсэн хууль

2. Галын аюулгүй байдлын тухай болон Гамшгаас хамгаалах тухай хууль

3. Монгол Улсын нэгдэн орсон Гамшгаас хамгаалах чиглэлээр гаргасан Олон Улсын

гэрээ, конвенц

4. Гал түймрийн аюулаас хамгаалах болон тодорхой төрлийн гамшиг ослын үед

ажиллах харилцааг зохицуулах эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтнаас батлан

гаргасан дүрэм, журам, шийдвэрүүдийг хамруулан ойлгож болох юм. Дээр дурьдсанчлан

байгууллагын менежментийн зохион байгуулалт, удирдлага, бүтэц нь бэлэн байдлын

түвшинд голлох үүрэгтэй учир нийслэлийн онцгой байдлын газрын бүтэц, зохион

байгуулалтын талаар авч үзье.

Доорхи схемээс харахад Нийслэлийн Онцгой байдлын газрын гал түймэр

унтраах менежментийн зохион байгуулалт нь босоо удирдлагатай болох нь

харагдаж байна. Нийслэлийн онцгой байдлын газрын” Гал түймэртэй тэмцэх,

хяналтын” хэлтэс нь гал түймрээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр дүүргийн онцгой

байдлын хэлтэс, аврах гал унтраах ангиудтай хамтран иргэд, аж ахуйн нэгжид энэ

талын сургалт, сурталчилгаа мэдээллийг хүргэн ажиллаж байна.

Хан-Уул, Сонгино-Хайрхан дүүрэг тус бүр 3 гал унтраах ангитай ба бусад

дүүрэг нь тус бүр нэг ангитай нийслэлийн хэмжээнд нийт 13 аврах гал унтраах

анги үүрэг гүйцэтгэж байна. Эдгээр гал унтраах ангиудаас хамгийн алслагдсан нь

Багануур дүүргийн 64 дүгээр анги Нийслэлийн Онцгой байдлын хэлтсээс 135 км-

ийн зайд байрладаг бол хамгийн ойр нь Чингэлтэй дүүргийн 10 дугаар Гал

унтраах анги НОБГ-ын дэргэд оршиж байна.



3.4.3.1.36-р зураг. Нийслэлийн ОБГ-ын бүдүүвч

Гал унтраах бэлэн байдлыг хангах үүднээс өглөө бүр 101 дугаарын утсаар

бүх ангиудаас хүн хүч хэрэгслийн мэдээ авах, ба сар бүр шифрийн мэдээгээр энэ

мэдээг авдаг. НОБГ-ын ахлах мэргэжилтэн /хариуцлагтай жижүүр/ графикийн

дагуу ангиудын бэлтгэл бэлэн байдлыг шалгадаг. Бүх аврах, гал унтраах анги 3

шатны дасгал сургууль хийж гал түймэр унтраах ур чадварын бэлтгэл бэлэн

байдлыг хангадаг байна.

Гал түймэр унтраах шуурхай удирдлагын бүтцийг авч үзье.

3.4.3.1.37-р зураг. Шуурхай удирдлагын бүтэц

Гал түймрийн мэдээ хүлээн авах төв диспетчерийн алба буюу 101 –нь гал

түймэр гарсан тухай мэдээг хүлээж аваад гал түймэр гарсан газрын хамгийн

ойролцоо байгаа гал унтраах ангийг гаргах ба салаан дарга гал түймэр гарсан



газарт хүрэлцэн очоод нөхцөл байдлыг үнэлээд шаардлагатай тохиолдолд төвөөс

ахлах мэргэжилтэн буюу хариуцлагатай жижүүр болон галын шинжээчийг

ирүүлэхийг хүснэ. Мөн нэмэлт дуудлага өгөх, диспетчир мөн энэ гал түймрийн

тухай Гал түймэртэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн даргад мэдэгдэх ба

гал түймэр гарсан газарт хүрэлцэн очсон хэлтсийн даргад хариуцлагатай жижүүр

нөхцөл байдлыг танилцуулан шаардлагатай бол хэлтсийн дарга гал түймэр

унтраах удирдлагыг гартаа авах гэсэн зохион байгуулалтаар гал унтраах үйл

ажиллагаа явагдаж байна.

Өндөр барилгад гал гарсан тохиолдолд уг гал түймрийг хохирол багатай

даван туулахад чиглэгдсэн гал түймэртэй тэмцэх бэлтгэл, бэлэн байдал

(Онцгой байдлын албаны хэмжээнд);

Хүч хэрэгсэл

Усан хангамж

Хүч хэрэгсэл:

Өндөр барилгад гарсан гал түймрийг унтраах ажлыг зохион байгуулж

гүйцэтгэхдээ Гал түймэр унтраах дүрмийг удирдлага болгон шаардлагатай

тохиолдолд цэрэг, цагдаагийн бие бүрэлдэхүүнийг дайчилж ажиллана. Олон

улсын хэмжээнд 1 сая хүн амтай хотод 4 гал түймэр зэрэг гарах нөхцлөөр тооцож

хүч хэрэгслийг байрлуулах бөгөөд өнөөгийн түвшинд энэхүү нөхцөл бүрдэж гал

түймэр унтраах үйл ажиллагаа хэвийн явагдаж байгааг дараахи судалгаанаас

харж болно.

Нийслэлийн Онцгой байдлын газрын хүн хүчний бэлэн байдлыг 3.4.3.1.38-р


3.4.3.1.38-р зураг. НОБГ-ын хүн хүч

Бүтэц орон тоо – 795

2009 оны байдлаар нийт бие бүрэлдэхүүний 68,7% нь тодорхой хэмжээний

мэргэжлийн бэлтгэлтэй, мэргэшсэн алба хаагч байна. Иймд нийслэлийн онцгой

байдлын албаны хувьд бие бүрэлдэхүүний бэлэн байдал дээрх хэмжээтэй байна

гэж үзэж болно.

Хүн хүчний бэлэн байдал нь зохих сургалтгүйгээр хангалттай хэмжээнд байж

чадахгүй. Иймд гал түймрийн тухай ухуулга, сурталчилгааг идэвхтэй явуулж,

мэдээллээр тогтмол хангах нь бэлэн байдлын түвшинд сайнаар нөлөөлнө.

Өндөр барилгад гал түймэр гарсан тохиолдолд уг гал түймрийг хохирол

багатай даван туулахад чиглэгдсэн гал түймэртэй тэмцэх бэлтгэл, бэлэн байдлын

түвшинд эхний ээлжинд Онцгой байдлын байгууллагын өндөр барилгад гарсан гал

Офицер, 163

Гал сөнөөгч,

490

Жолооч, 156

Дуудлага

хүлээн авагч,

56



түймэр унтраах техник хэрэгслийн бэлэн байдлын түвшинг үнэлэх шаардлагатай

юм. Энэхүү хэсэгт нэгэнт гарсан гал түймрийг унтраах, аврах тоног төхөөрөмж

тэдгээрийн бүрэн бүтэн эсэх, бензин болон ус, хөөсөөр цэнэглэгдсэн, өгсөн үүргийг

биелүүлэхэд зайлшгүй шаардлага бүхий сэлбэг материалын иж бүрдэл, дагалдах

төхөөрөмж, гар болон механик хэрэгсэл нь бүрэн ажиллагаатай тогтоосон нормоор

хангагдсан зэргээр тодорхойлогдоно. Өөрөөр хэлбэл гал түймэр унтраах техник

хэрэгсэл нь ашиглалтын хугацаанд техникийн гэмтэлгүй, иж бүрэн тоноглогдсон,

түгшүүрийн дохиогоор шууд үүрэг гүйцэтгэх боломжтой байх шаардлагыг хангасан

байна.

Өнөөдрийн байдлаар гал унтраах ангид ОХУ,Япон, Америкт үйлдвэрлэгдсэн

Галын үндсэн, тусгай, туслах албаны автомашин, зөөврийн болон чиргүүлт галын

мотопомп г.м техник хэрэгслүүд ашиглагдаж байна.

Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн нутаг дэвсгэрт байрласан гал түймэр унтраах

ангиудыг тэдгээрийн гал түймэр унтраах автомашины тооноос хамааруулан 3

зэрэглэлд хуваасан байдаг61.

Улаанбаатар хотод нийт 13 аврах гал унтраах анги байдаг ба I зэрэглэлийн

1, II зэрэглэлийн 10, III зэрэглэлийн 2 байна. Эдгээр ангиудын орон тоо, ажилласан

галын тоотой харьцуулсан үзүүлэлтийг 3.4.3.1.2-р хүснэгтэд харуулсан .

Эдгээрээс харахад Улаанбаатар хотын нийт 208 барилгад хүмүүсийг аврах

зориулалт бүхий нэг ширхэг аврах техник буюу 27 метр сунах хүчин чадалтай

автомеханик шат оногдож байна. Үүнийг өндөр барилгад амьдарч буй өрх болон

хүний тоонд харьцуулбал:

3.4.3.1.39-р зураг. Өндөр барилгад ноогдох автомеханик шат

Дээрхи судалгааны дүнг нэгтгэн харахад Нийслэл Улаанбаатарын хэмжээнд

үйл ажиллагаа явуулж буй 208 барилгын 47162 оршин суугчдад 1 галын 27 м

сунадаг автомеханик шат бүхий галын аврах хэрэгсэл ноогдож байна.

Гал түймэр унтраах усан хангамж:

Судалгаагаар нийслэлийн хэмжээнд 2-3.8 атм-ын хүчин чадалтай 44 галын

гидрант тоологдсоноос 30 нь гал түймрийн үед ашиглах боломжтой байна.

Ашиглах боломжтой гидрантын тоо, хөөс үүсгэгчийн хэмжээг дүүргүүдээр

3.4.3.1.18-р хүснэгтэд харуулав.

Стандарт норм дүрмийн шаардлагаар галын гидрант 150 м тутамд 1 байх

ѐстой. [СНиП II-Г. 3-62] Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэр 4,7 мянган км2.

Эдгээрээс харахад гал унтраах нөөц хэрэгслийн бэлэн байдал хангалттай бус

байна.

61

MNS 5108:2001 “Гал унтраах ангийн зэрэглэл, галын автомашины тоо”

100% 0%

Өндөр барилга

27 м сундаг шат



3.4.3.1.18-р хүснэгт. Галын гидрантын судалгаа

Баянзүрх Баянгол Чингэлтэй Хан-Уул Сонгинохайрхан

Хөөс

үүсгэгч

260л 100л 230л 300л 700л

Галын

гидрант,

худаг

Гидрант-5 Гидрант-10 Гидрант-4 Гидрант-3 Гидрант-30

Сүхбаатар Налайх Багануур Багахангай

Хөөс

үүсгэгч

130л 1000л 200 л 200л

Галын

гидрант,

худаг

Гидрант-5 Гидрант -2,

худаг-4

Гидрант-2,

худаг-1

Нийслэлийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй өндөр барилгын дотор

усан хангамжид судалгаа хийсэн бөгөөд судалгааны үр дүнг дараахи хүснэгтээр

харуулав.

Өндөр барилгын гал түймэр унтраах дотор усан хангамжид хийгдсэн

судалгааны ажлын дүн. /үнэлгээг тоон дүнгээр 1-10 хүртэлх оноогоор өгсөн болно./

3.4.3.1.19-р хүснэгт. Өндөр барилгын гал түймэр унтраах усан хангамжийн судалгаа № Дүүрэг Нийт өндөр

барилгын тоо

Дотор усан

хангамж

төлөвлөгдсөн

Стандартын

шаардлага

хангасан

Өгөгдсөн оноо

1 Баянзүрх 50+2 29 5 0,96

2 Баянгол 53 27 2 0,3

3 Чингэлтэй 23 15 6 2,6

4 Хан-Уул 26+2 25 4 1,4

5 Сонгино-Хайрхан 22 22 3 1,36

6 Сүхбаатар 28+2 17 8 2,6

7 Нийт 208 135 28

1,53 оноо буюу

маш муу



Дээрхи судалгааны дүнгээс харахад өнөөдөр нийслэл хотод үйл ажиллагаа

явуулж байгаа нийт 208 барилга байгууламжаас гал түймэр унтраах дотор усан

хангамж төлөвлөгдсөн 135 барилга тэдгээрээс стандарт, норм дүрмийн шаардлага

хангасан (БНбД 40-05-98 “Ариутгах татуурга, дотор усан хангамж” тусгаснаар 12

хүртэл давхартай барилга байгууламжид 1 хушууг 2,5л/с-ийн зарцуулалттай, 12-

25 хүртэлх давхар барилга байгууламжид 3 хушууг 2,5 л/с-ийн зарцуулалттайгаар

төлөвлөнө гэж заасан байна) 135 барилга байгаагаас 28 барилга байгууламж

хэвийн буюу иргэдийн аюулгүй амьдрах нөхцлийг бүрдүүлсэн байна.

3.4.3.1.40-р зураг. Усан хангамж төлөвлөлт

Өндөр барилгад гал унтраах автомат тоног төхөөрөмжийг төлөвлөхдөө

зөвхөн мэдрэгч, мэдээлэгчийг ашиглаж байгаа бөгөөд энэ нь үйлчилгээ, албан

газруудад л үйлчилж байна. Зарим нэг орон сууцанд төлөвлөгдөн ашиглаж байгаа

боловч чанарын шаардлага хангахгүй байгааг судалгааны үр дүнгээс харж болно.

Дүүргүүдийн автомат тоног төхөөрөмжтэй өндөр барилгын судалгаа: Оноо

өгөгдсөн байдал 1-10 хүртэлх оноо өгч дундаж дүнг гаргалаа.

3.4.3.1.20-р хүснэгт. Өндөр барилгын автомат тоног төхөөрөмжийн судалгаа

№ Барилгын хаяг Нийт өндөр барилгын тоо

Үүнээс автомат тоног төхөөрөмж

суурилагдсан

Өгөгдсөн оноо

1 Баянзүрх 50+2 17 32% 3,2

2 Баянгол 53 10 18% 1,8

3 Чингэлтэй 23 11 47% 4,7

4 Хан-Уул 26+2 11 39,2% 3,9

5 Сонгино-Хайрхан 22 11 50% 5

6 Сүхбаатар 28+2 14 46,6% 4,6

7 Нийт 208 74 35,5% 23,2

8 Дундаж оноо 3,8 оноо буюу муу

88%

12%

Галын дотор усан хангамж норм, дүрмийн дагуу

төлөвлөгдсөн

нийт өндөр барилга 208

норм дүрмийн дагуу төлөвлөгдсөн 28

208

135

28

Нийт өндөр барилга 208

Дотор усан хангамж төлөвлөгдсөн 135

Стандартын шаардлага хангасан

0 50 100 150 200 250

Гал унтраах дотор усан хангамж төлөвлөгдсөн



Гал түймрийн аюулыг бууруулах талаар авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ

Нийслэлийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй барилга байгууламжид гал

түймэр гарч болох эх үүсвэр, орчин нөхцлийг хязгаарлах арга хэмжээг объектийн

хэмжээнд хэрхэн гүйцэтгэсэн талаархи мэдээллийг 3.4.3.1.21-р хүснэгтээр

харуулав.

3.4.3.1.21-р хүснэгт. Гал түймрийн аюулыг бууруулах талаар авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ

№

Гал түймрийн аюулыг бууруулах талаар авч

хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ

Судалгаанд хамрагдсан дүүргүүдийн

өндөр барилгууд

Чи

нгэ

лтэ

й

Сон

гин

о Х

ай

рхан

Ба

ян

зүр

х

Ба

ян

гол

Сүхб

аа

тар

Ха

н-У

ул

1 Обьект байгууламждаа шатдаг бодис

материалыг ашиглахаас аль болох зайлсхийж

шатдаггүй болон, тэсвэрлэн шатдаг бодис

материалыг орлуулан хэрэглэж буй байдал

3 3 3 3 3 3

2 Шатах бодис, материал хэрэглэх технологийг

гал түймрийн аюулгүй байх дээд зэргийн

шийдэлтэй механик болон автомат

ажиллагаанд шилжүүлэх

2,5 2,5 1,5 1,5 2,6 1,5

4 Гал түймрийн аюултай тоног төхөөрөмжийг

тавигдаж буй шаардлагын түвшинд

стандартын дагуу тусгаарласан өрөө, ил

талбайд байрлуулах

4 4 4 4 4 4

7 Цахилгаан тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын

дүрэм, стандартын шаардлага хангасан эсэх 4 4 4 4 4 4

8 Статик цахилгаан орчны аюулгүй болзлыг

стандартын шаардлагын дагуу хангасан тоног

төхөөрөмж, технологи ажиллагааг хэрэглэж

буй байдал

4 4 4 4 4 4

9 Барилга байгууламж, тоног төхөөрөмжөө

аянга цахилгаанаас хамгаалж буй байдал 5 5 5 5 5 5

11 Тогтсон галын аюулгүйн дүрэмтэй түүнийг

чанд биелүүлж, тогтоосон журмын дагуу үйл

ажиллагаагаа явуулж байгаа эсэх.

2 2 2 2 2 2

Тус бүрийн оноо 3,5

3,5 3,3 3,3 3,6

3,3

Өндөр барилгын галын аюулыг зайлуулах

тогтолцооны түвшин

3,4 буюу муу үнэлгээтэй



Хүн амын дунд гал түймрийн аюулгүй байдлыг хангахад чиглэсэн сургалт,

сурталчилгаа

Нийслэлийн 6 дүүргийн өндөр барилгад амьдардаг оршин суугч болон

үйлчилгээ эрхлэгчдийн дунд сургалт, сурталчилгаа явуулж байсан эсэх талаар

иргэдээс авсан асуумжийн дүнгээр “Оршин суугчдын гал түймэртэй тэмцэх

талаархи мэдлэгийн түвшин, эмзэг байдлын үнэлгээ”-нд тусгасан бөгөөд

судалгааны асуумж нь “Та гал түймэр гарсан үед өөрийгөө болон бусдыг аврах

талаар ямар нэгэн сургалтанд хамрагдаж байсан уу?” судалгаанд нийт 149 иргэн

хамрагдснаас 137 иргэн үгүй гэж хариулсан нь Гал түймрийн аюулгүй байдлыг

хангах, гал түймэртэй тэмцэх талаар иргэдэд сургалт сурталчилгаа хангалтгүй

хүрдэг нь судалгааны дүнгээр илэрхийлэгдэж байна.

Нийт иргэдийн 91,9%-нь гал түймрийн аюулгүй байдлыг хангах, өөрийгөө болон

бусдыг аврах талаар сургалтанд хамрагдаагүй байгаа нь хүн амын дунд хийгдсэн

сургалт сурталчилгаа хангалтгүй буюу маш муу үнэлгээтэй байна.

Оршин суугчдын гал түймэртэй тэмцэх чадавхийн үнэлгээ

Өндөр барилгад оршин суугчдын гал түймрийн хэргийн мэдлэгийг шалгаж

дараахи судалгааг дүүргүүдийн иргэдийн дунд явууллаа.

Оршин суугчдын гал түймэртэй тэмцэх чадавхийг тодорхойлохын тулд

Нийслэлийн 6 дүүргийн өндөр барилгад амьдарч буй оршин суугчдаас асуумжийн

судалгааг авсан бөгөөд судалгаанд 150 иргэн оролцож хариулт өгсөн байна. Үүнд:

3.4.3.1.41-р зураг. Иргэдийн нас 3.4.3.1.42-р зураг. Боловсрол

3.4.3.1.43-р зураг. Гал түймэр гарсан үед 3.4.3.1.44-р зураг. Гал гарсан үед та

68%

8%

5%

19%

10-20 нас

20-30 нас

30-40 нас

5 түүнээс дээш

67% 8%

5%

19%

1%

дээд

дунд

тусгай дунд

бүрэн дунд

бусад

050

100

цахилгаан шатаар

аваарийн шатаар

явган шатаар 14%

86%

тийм

үгүй



гадагш яаж гарах вэ? өөрийгөө болон бусдыг аврах талаар ямар нэгэн сургалтанд хамрагдаж байсан уу?

Та гал түймэр унтраах багаж хэрэгсэл ашиглаж чадах уу, Утаа ихтэй үед

ямар арга хэмжээ авах вэ гэсэн асуултанд хариулсан байдлыг 3.4.3.1.45,


3.4.3.1.45-р зураг. Гал унтраах багаж 3.4.3.1.46-р зураг. Утаа ихтэй үед авах хэрэгсэл ашиглаж чадах эсэх арга хэмжээ

Дүүргүүдээс авсан судалгааны дүнгээр эмзэг байдлыг 1-10 хүртэлх

оноогоор үнэлэн 3.4.3.1.22-р хүснэгтэд харуулав.

3.4.3.1.22-р хүснэгт. Эмзэг байдлын үнэлгээ № 5-р асуулт 6-р асуулт 7-р асуулт 9-р асуулт

А 16 12 49 61

Б 73 137 102 59

В 65 14

Г 32

Нийт 154 149 151 166

89,6%-зөв 8,5% 32,4% 72,2

Өгөгдсөн оноо 8,9 0,8 3,2 7,2

Дундаж оноо 5,2 оноо буюу дунд үнэлгээтэй байна.

Дээрхи онооноос дүгнэхэд Нийслэлийн хэмжээнд буй өндөр барилгын

оршин суугчдын мэдлэг болон уг барилга байгууламжийн гал түймрийн аюулгүй

байдал 5,2 оноо буюу дунд үнэлгээтэй гарч байна.

Өндөр барилгад гал түймрийн аюулгүй байдлын талаар авч хэрэгжүүлж

байгаа бодлого, төлөвлөлт, арга хэмжээ, үйл ажиллагаанд хийсэн шинжилгээ

26%

74% тийм

үгүй

37%

36%

8%

19%

Гадагш гарна

гал унтраах анги дуудна

шалтгааныг тодруулж утаа зайлуулах арга хэмжээ авна мэдэхгүй



Нийслэлийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй 10 ба түүнээс дээш

барилга байгууламж нь Галын онц аюултай объектод62 хамаарах бөгөөд гал

түймрийн улсын хяналтын байцаагчид нь өөрийн хариуцсан үүргийн хувьд эдгээр

байгууламжуудыг шалгахдаа хороо хариуцсан байцаагчид хувиарлан өгч хяналт

тавиулах тал зарим дүүрэг дээр ажиглагдаж байна.

Хороо хариуцсан байцаагчид нь барилга байгууламжид үзлэг шалгалтыг

ихээхэн хойрго хийж байгаа нь энэхүү судалгааны үр дүнгээр илэрч байна. Жнь:

Сонгино-Хайрхан дүүрэгт өндөр барилгын 11, 12-р давхарт иргэд дур мэдэн

өргөтгөл хийж нэг давхартаа 8 өрх буюу ойролцоогоор 32 хүнтэй хонгилд өргөтгөл

хийснээр /3.4.3.1.47-р зураг/ коридорын өргөн нь 50 орчим см зайтай байгаа нь гал

түймрийн үед аврах үйл ажиллагаа явуулахад хүндрэл учрахаар байна.

3.4.3.1.47-р зураг. Иргэд хийц бүтээцийг дур мэдэн өөрчилсөн байдал

Удирдлага зохион байгуулатын хувьд хийвэл зохих ажилд өгсөн үнэлгээг

3.4.3.1.23-р хүснэгтэд харуулав.

Өндөр барилгын гал түймрийн аюулын эрсдэлийн дүн

Аюулын үнэлгээний тоон утгыг тодорхойлоход оноо өгч тооцон түвшинг

тодорхойлох аргаар үнэлгээний утгыг 3.4.3.1.24-р хүснэгтэд илэрхийллээ.

62 Онцгой Байдлын Ерөнхий Газрын даргын 2008 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдрийн “Объектийн

ангиллын тухай” 267 тоот тушаал



3.4.3.1.23-р зураг. Удирдлага зохион байгуулатын хувьд хийвэл зохих ажилд өгсөн

үнэлгээ

№

Удирдлага зохион байгуулалтын хувьд хийвэл

зохих ажлууд

Судалгаанд хамрагдсан дүүргүүдийн

өндөр барилга

Чи

нгэ

лтэ

й

Сон

гин

о

Ха

йр

ха

н

Ба

ян

зүр

х

Ба

ян

гол

Сүхб

аа

тар

Ха

н-У

ул

1 Гал түймрийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх,

түүнтэй тэмцэх, үүсэх эрсдэлийг багасгах

менежментийг боловсронгуй болгож хөтлөн

явуулах инженер техникийн комиссыг байгуулан

ажиллуулдаг эсэх

7 8 5 5 6

5

2 Гал түймэр гарсан үед ажиллах шуурхай

төлөвлөгөө боловсруулан түүний дагуу дадлага,

сургуулилт хийдэг эсэх

0 0 0 0 0

0

3 Гал түймрийн аюулгүй байдлыг хангах сургалт,

сурталчилгаа явуулдаг эсэх

2 2 2 2 2 2

Тус бүрийн оноо 9 10 7 7 8 7

Дундаж оноо 3 3,3 2,3 2,3 2,6 2,3

Хангалтын зэрэг

2,6 буюу маш муу үнэлгээтэй байна.

3.4.3.1.24-р хүснэгт. Аюулын үнэлгээ

Аюулын

үнэлгээний

утга

Болзошгүй гал

түймрийн аюулын

эх үүсвэр


гарах эх үүсвэрийг

нэмэгдүүлж байгаа

хүчин зүйлс


түймэр

Бүх о

но

оны

ни

йл

бэр

Дунд

аж

оно

о

Ма

ш и

х (

10

)

Дунд

зэ

рэг

(5)

Ба

га

зэр

эг

(1)

Ма

ш и

х (

10

)

Дунд

зэ

рэг

(5)

Ба

га

зэр

эг

(1)

Ма

ш и

х (

10

)

Дунд

зэ

рэг

(5)

Ба

га

зэр

эг

(1)

Өгөгдсөн

оноо

5,8 5 5 15,8 5,2

Өндөр барилгын эмзэг байдал ба өртөх зэргийн үнэлгээг 3.4.3.1.25-р




3.4.3.1.25-р хүснэгт. Өндөр барилгын эмзэг байдал ба өртөх зэргийн үнэлгээ

Үнэлгээ Өгөгдөх оноо Өгөгдсөн

оноо

Өндөр барилгад гарсан гал түймэртэй тэмцэх менежмент Өндөр (10)

Дунд (5)

Бага (1) 2,8

Гал түймрийн аюулд өртөх магадлал бүхий өрхийн тоо Өндөр (10) 10

Дунд (5)

Бага (1)

Барилгын стандарт, норм дүрмийн хэрэгжилт, ашиглалтын хугацаа

Сулхан (10)

Дунд (5)

Сайн (1) 2

Гал түймэртэй тэмцэх тоног төхөөрөмжийг ашиглах боломж Өндөр (10)

Дунд (5)

Бага (1) 2,15

Өндөр барилгын эмзэг байдлын талаар урьд нь хийгдсэн судалгаа

Байгаа (10)

Байхгүй (1) 1

Оршин суугчдын гал түймэртэй тэмцэх талаархи мэдлэгийн төвшин

Сулхан (10)

Дунд (5) 6,3

Сайн (1)

Нийт оноо 24,25

Дундаж оноо 4,04

Гал түймэртэй тэмцэх чадавхийн үнэлгээг 3.4.3.1.26-р хүснэгтэд харуулав.

3.4.3.1.26-р хүснэгт. Гал түймэртэй тэмцэх чадавхийн үнэлгээ

Гал түймэртэй тэмцэх чадавх Өгөгдөх оноо Өгөгдсөн оноо

Удирдлагын тогтолцоо; Сайн (6-10) 8

Дунд (3-6)

Сул (1-3)

Өндөр барилгад гал түймэр гарсан тохиолдолд уг гал түймрийг хохирол багатай даван туулахад чиглэгдсэн гал түймэртэй тэмцэх бэлтгэл, бэлэн байдал

Сайн (6-10)

Дунд (3-6)

Сул (1-3) 1,53



Гал түймрийн аюулыг бууруулах талаар авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ;

Сайн (6-10)

Дунд (3-6) 3,4

Сул (13)

Хүн амын дунд хийгдсэн сургалт, сурталчилгаа; Сайн (6-10)

Дунд (3-6)

Сул (1-3) 0,8

Онцгой байдлын алба хаагч дунд хийгдсэн сургалт, сурталчилгаа;

Сайн (6-10)

Дунд (3-6)

Сул (1-3) 3

Оршин суугчдын гал түймэртэй тэмцэх талаархи мэдлэгийн төвшин;

Сайн (6-10)

Дунд (3-6) 5,2

Сул (13)

Нийт оноо 21,93

Дундаж оноо 3,6

Дээрхи аюул, эмзэг байдал, хамгаалалтын чадавхийн үнэлгээний дундаж

оноог R=(H*V)/C томъѐонд орлуулан эрсдэлийн тоон утгыг тооцъѐ.

Өндөр барилгын эрсдэлийн үнэлгээний утга Онооны нийлбэр

Аюулын үнэлгээ 5,2

Өртөнгө (эмзэг) байдлын үнэлгээ 4,04

Гал түймэртэй тэмцэх чадавхийн үнэлгээ 3,6

Эрсдэлийн үнэлгээ

R=(H*V)/C

5.8

Эрсдэлийн үнэлгээний үр дүн болох оноог түвшинд харьцуулан гаргавал

дундаж үнэлгээтэй гарч байна.

Оноо 9-10 7-9 хүртэл 5-7 хүртэл 3-5 хүртэл 1-3 хүртэл

Түвшин Маш бага Бага Дундаж Өндөр Маш өндөр

Дээрхи эрсдэлийг үнэлсэн үнэлгээ нь өндөр барилгын гал түймрийн аюулгүй

байдлыг бүрэн хэмжээнд системчилсэн байдлаар шинжилж, шинжилгээний үр дүнг

ашиглан эрсдэлийг тооцсон болно. Биелэлтийг үнэлэхдээ тухайн чиглэлийн

элемент тус бүр бүрийн хангалтыг судлан 1–10 хүртэлх баллаар дүгнэсэн бөгөөд



ингэхдээ 1-3 оноо маш муу, 3-5 оноо муу, 5-7 оноо дундаж, 7-9 оноо сайн, 9-10

оноо маш сайн гэсэн үнэлгээ өгч арифметик дундаж гаргадаг аргаар тооцлоо.

Баллаар дүгнэсэн эрсдэлийн үнэлгээний арга нь бусад аргаар тооцсон

үнэлгээнээс ялгаатай тал нь өгөгдөж буй онооны их багаас хамаарах бөгөөд дээр

дурьдсан арга нь зөвхөн үнэлгээ хийсэн ажлын хэсгийн байр суурь, үзэл бодол

юм.

Эрсдэлийг үнэлэх матрицын арга

Эрсдэлийг үнэлэх матрицын аргын хор уршиг ба өртөх зэргийн шалгуураас

өндөр барилгын гал түймрийн аюулд өртөх зэрэг буюу эмзэг байдлын төвшинг I

буюу гамшгийн хэмжээний гэж сонгон тодорхойллоо. /Эрсдэлийг тооцох матрицын

арга /.

Гал түймрээс үүсэх эрсдэлийн төвшинг тодорхойлъѐ

Судалгааны үр дүнгээр тооцон гаргасан гал түймрийн аюул тохиолдож болох

магадлал-ховор болдлг буюу D магадлал, хор уршиг ба өртөх зэрэг гамшгийн

хэмжээний буюу I төвшин гэсэн үзүүлэлтийг матрицад тусгахад эрсдэл өндөр

бүсэд огтолцож байна. Өөрөө хэлбэл өндөр барилгад тохиолдох гал түймрээс

үүсэх эрсдэл өндөр байна.

(Өндөр барилгын гал түймрийн эрсдлийн үнэлгээний матриц)

Гал түймэр гарах магадлал

Олон болдог

Ер нь болдог

Заримдаа болдог

Ховор болдог

Маш ховор болдог

A B C D E

Аю

ул

д ө

ртө

х з

эр

эг

Гамшгийн хэмжээний

I I ГАЛ-ID

Ноцтой II II

Дунд зэрэг III III

Яльгүй IV IV

Эрсдэлийн түвшин

Эрсдлийн үнэлгээний аюулд өртөх зэрэг болон гал түймэр гарах магадлалын

огтлолцлоос харахад өндөр барилгын галын аюулын эрсдэл I-D буюу эрсдэл

өндөр түвшинд байна.

Өндөр барилгын гал түймрийн эрсдэлийн аюулын индексийн харьцуулсан

матриц



Өндөр барилгын эрсдлийн аюулын индексийн матриц дээр ID эрсдэлийн

зэргийг тэмдэглэн харахад R2 буюу үйл ажиллагааг нь хяналтад байлгаж

эрсдэлийг бууруулах арга хэмжээ авах түвшинд байгаа нь харагдаж байна.

Харьцуулсан үнэлгээний матрицад дээрхи үзүүлэлтийн огтлолцол нь R2 буюу

хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй эрсдэлийн төвшинд байна. Дээрхи үнэлгээгээр

өндөр барилгын гал түймрийн аюулгүй байдлын хангалтанд хийсэн судалгаагаар

тогтоогдсон дутагдалтай, эмзэг, сул талуудыг арилгах, менежментийн үйл

ажиллагаанд эрс шинэчлэл хийх ажлыг яаралтай хэрэгжүүлэх шаардлагатай

байгааг харуулж байна.

3.4.3.2. Нийслэл (Улаанбаатар)-ийн Шатахуун түгээх станцын гал түймрийн

эрсдэлийн үнэлгээ

1. Хууль, эрх зүйн орчин

Шатахуун түгээх станц нь шатахууныг хүлээн авах, савлах, хадгалах,

хэрэглэгчид жижиглэн худалдаалах зориулалттай барилга, байгууламжийн

цогцолбор юм. Нөгөө талаас Шатахуун түгээх станц нь (ШТС) тээврийн хэрэгслийг

газрын тосны бүтээгдэхүүнээр хангах зориулалттай ба бүтээгдэхүүний шинж

чанараас шалтгаалан уг объект нь галын онц аюултай объектын ангилалд

хамрагддаг.

Газрын тосны бүтээгдэхүүнийг олборлох, үйлдвэрлэх, хадгалах, байгалийн

болон шингэрүүлсэн хийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, нефть

бааз, агуулах, шатахуун түгээх станц зэрэг гал түймрийн аюулын үед олон хүний

амь бие осолдох тэсэрч дэлбэрэх аюултай объектуудыг галын онц аюултай

объект63 гэж хэлнэ.

Иймд эдгээрийн галын аюулгүй байдлыг хангуулахтай холбоотой асуудал

чухал юм.

Шатахуун түгээх станцын гал түймрийн аюулгүй байдлыг хангуулах үндсэн

асуудлуудыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, үр дүнтэй хэрэгжүүлэхэд гамшгаас

хамгаалах тухай, галын аюулгүй байдлын тухай болон холбогдох бусад хуулиудын

зүйл, заалтуудыг тодорхой болгох, хэрэгжүүлэх, хянах асуудал нь түүний 63 ОБЕГ-ын даргын 2008.4.30-ны №267 –р тушаал. “Объектын ангилалын тодорхойлолт”

АЮУЛД ӨРТӨХ ЗЭРЭГ

I- ГАМШГИЙН

ХЭМЖЭЭНИЙ II- НОЦТОЙ

III- ДУНД

ЗЭРЭГ IV- ЯЛЬГҮЙ

БО

ЛО

Х М

АГ

АД

ЛА

Л

(A)ОЛОН

БОЛДОГ RI

(B)ЕР НЬ

БОЛДОГ R2

(С) ЗАРИМДАА

БОЛДОГ

(D) ХОВОР

БОЛДОГ ГАЛ-ID R4

(E) МАШ ХОВОР

БОЛДОГ R3



харилцаанд үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулах эрх зүйн орчин нөхцлийг бүрдүүлэн

нийгэм дэх гамшгийн эмзэг байдал, эрсдэл, хохирлын хэмжээг бууруулснаар

хэмжигдэнэ.

Шатахуун түгээх станц нь Онцгой байдлын асуудал эрхэлсэн

байгууллагатай Гамшгаас хамгаалах тухай хууль, Галын аюулгүй байдлын тухай

хууль, Ой, хээрийг түймрээс хамгаалах тухай хууль болон бусад хууль

тогтоомжийн хүрээнд эрх зүйн харилцаанд ордог.

Өнөөгийн байдлаар шатахуун түгээх станцад гал түймрийн аюулгүй байдлыг

хангахтай холбоотой дараах стандарт, норм дүрмүүд мөрдөгдөж байна. Үүнд:

- “Шатахуун түгээх станц барилга байгууламж, тоног төхөөрөмжийн

техникийн ерөнхий шаардлага” MNS 4628-98;

- “Газрын тосны бүтээгдэхүүний галын аюулгүй байдал” MNS 5282-2003;

- “Газрын тос, газрын тосны бүтээгдэхүүний агуулах галын аюулгүйн норм”

БНбД 21-03-04.

“Шатахуун түгээх станц барилга байгууламж, тоног төхөөрөмжийн техникийн

ерөнхий шаардлага” MNS 4628-98 стандарт, Олон улсын “Fire safety requirements

for petroleum service station” Ref FS-PAN701 стандартуудад ШТС-ын байршил,

тоног төхөөрөмжүүдэд тавигдах техникийн шаардлага, галын болон техникийн

аюулгүй байдалтай холбоотой заалтуудад агуулгын шинжилгээ хийж гал түймрийн

аюулаас хамгаалах арга хэмжээ эрх зүйн баримт бичгүүдэд хэрхэн тусгагдсаныг

харьцуулан авч үзэв.

3.4.3.2.1-р хүснэгт. Стандартад хамрагдсан аюулгүйн арга хэмжээ

MNS 4628-98 Ref FS-PAN701

1 Байршил +

2 Тоног төхөөрөмжийн техникийн шаардлага + +

3 Гал түймрийн аюулгүй байдал + +

4 Техникийн аюулгүй байдал + +

Тайлбар: + тэмдгээр стандартад аюулгүйн арга хэмжээ өргөн хүрээтэй тусгагдсан байдлыг тэмдэглэв.

Хүснэгтээс харахад гал түймрийн аюулаас хамгаалах арга хэмжээ нь

одоогийн мөрдөгдөж байгаа MNS 4628-98 стандартад олон улсын стандарттай

дүйцэхүйц хэмжээтэй тодорхойлогджээ гэж дүгнэж болохоор байна.

Гэвч “Шатахуун түгээх станц барилга байгууламж, тоног төхөөрөмжийн

техникийн ерөнхий шаардлага” MNS 4628-98-ын 3.1-д “Тухайн ШТС-ын барилга,

байгууламжийн цогцолборын иж бүрэн зургийг зөвхөн мэргэжлийн зураг төслийн

эрх бүхий байгууллагаар хийлгэж, орон нутгийн засаг захиргаа, гал түймэртэй

тэмцэх, байгаль орчин, иргэний хамгаалалтын болон мэргэжлийн улсын хяналтын

албадаар хянуулж, албан ѐсны дүгнэлт зөвшөөрөл авч, уг зураг төслийн дагуу

барьж байгуулна.” гэж заасан байдаг боловч өнөөгийн байдлаар энэ заалт нь

биелэгдэхгүй байгаа нь судалгаанаас харагдлаа. Судалгаанд нийслэлийн

Сүхбаатар дүүрэг хамрагдсан ба судалгааны дүнг 3.4.3.2.2-р хүснэгтэд харуулав.



3.4.3.2.2-р хүснэгт. СБД-ийн шатахуун түгээх станцын үйл ажиллагаа эрхлэх

зөвшөөрлийг харуулсан судалгаа

д/д Хаяг, нэр зөвшөөрөл д/д Хаяг, нэр зөвшөөрөл

1 СБД-ийн 3-р хороо “МТ”

ШТС-37

(-) 7 СБД-ийн 7-р хороо

“Оньс трейд”

(+)

2 СБД-ийн 2-р хороо

“Шунхлай” ШТС-1

(+) 8 СБД-ийн 10-р хороо

“НИК” ШТС-11

(-)

3 СБД-ийн 5-р хороо “Тэс

петролиум”


“Жаст-Ойл” ШТС-8

(-)




“Сод монгол” ШТС-23

(-)

5 СБД-ийн 1-р хороо “Сод

монгол” ШТС-41



(-)




“Тэс петролиум” ШТС-9

(-)

Тайлбар: (+) тэмдгээр албан ѐсны зөвшөөрөлтэй, (-) тэмдгээр албан ѐсны зөвшөөрөлгүй болохыг тэмдэглэв.

3.4.3.2.1-р зураг. Шатахуун түгээх станцын албан ѐсны зөвшөөрөлтэй эсэх

Дээрх судалгаанаас харахад Сүхбаатар дүүрэгт үйл ажиллагаа явуулж буй

нийт шатахуун түгээх станцын 50% нь хууль эрх зүйн орчин нь бүрдээгүй хирнээ

үйл ажиллагаа явуулж байгаа нь харагдаж байна.

2. Ангилал, хийц бүтээцэд хийсэн шинжилгээ

ШТС-ыг суурин, зөөврийн, хөдөлгөөнт гэж 3 ангилдаг байна. Хот суурин

газар, авто замын дагуу суурин ШТС-ыг байрлуулах ба барилга байгууламж нь гал

тэсвэршилтийн II-оос доошгүй зэрэглэлтэй байхаар тодорхойлогдсон байдаг

байна.

Сүхбаатар дүүрэгт нийт 12 шатахуун түгээх станц үйл ажиллагаа явуулж

байгаа ба бүгд суурин шатахуун түгээн станцын ангилалд хамрагдаж, барилга

байгууламжийг нь гал тэсвэршилтийн II зэрэглэлд багтаасан онцгой байдлын

албаны ажлын байрны дүгнэлттэй байна. ШТС-уудын барилга байгууламжийн

хийц бүтээцийн судалгааны дүнг 3.4.3.2.3 дугаар хүснэгтэд харуулав.

50% 50% зөвшөөрөлтэй

зөвшөөрөлгүй



3.4.3.2.3-р хүснэгт. СБД-ийн ШТС-ын барилга байгууламжийн хийц бүтээцийн судалгаа.

д

/

д

Хаяг, нэр Гал

тэсвэршилтийн

зэрэг, хийц бүтээц

д/

д

Хаяг, нэр Гал

тэсвэршилтийн

зэрэг, хийц

бүтээц

1 СБД-ийн 3-р хороо “МТ”

ШТС-37

II -тоосгон 7 СБД-ийн 7-р хороо

“Оньс трейд”

II- тоосгон


“Шунхлай” ШТС-1

II-тоосгон 8 СБД-ийн 10-р хороо


II- тоосгон


петролиум”

II-3 давхар, төмөр

бетонон карказ,

модон хүрээтэй

цонхтой



II- тоосгон



II- металл гадартай

сэндвич, модон

доторлогоотой

1

0

СБД-ийн 13-р хороо


вагончик

5 СБД-ийн 1-р хороо “Сод

монгол” ШТС-41

II- тоосгон, дотор

өрөө тасалгааг

шахмал цаасан

хавтангаар

тусгаарласан

1

1



II-тоосгон



II- тоосгон 1

2


“Тэс петролиум” ШТС-9

II- тоосгон

Хүснэгтээс харахад зарим ШТС тухайлбал СБД-ийн 2-р хороо “НИК” ШТС-

29, СБД-ийн 1-р хороо “Сод монгол” ШТС-41, СБД-ийн 5-р хороо “Тэс петролиум”

зэрэг барилга байгууламжид хялбар шатах модон хийцлэл орсон байгаа нь гал

тэсвэршилтийн зэргийг бууруулж байгаа нь харагдаж байна.

Олон улсын ШТС-ын байгуулалт, хийц бүтээцийг 3.4.3.2.2, 3.4.3.2.3 дугаар


3.4.3.2.2-р зураг. ОХУ-ын ШТС-ын барилга байгууламжийн хийц бүтээц



3.4.3.2.3-р зураг. Нэг маягийн шатахуун түгээх станцын байгуулалтын зураг

Дээрх зургаас харахад ШТС-ын барилга байгууламж нь гал тэсвэршилтийн

I-II зэрэг ба байгуулалтын хувьд зай хэмжээ нь шатахуун түгээх станцын дэргэд

эсвэл түүнд нэвтрэх эрсдэлийг аль болох багасгахад хүрэлцэхүйц хэмжээний

хангалттай, хот суурингийн төв, чухал барилгууд, гол байгууламжууд г.м хүмүүс

олноор цуглардаг газраас хол байрласан, гаднаа ногоон байгууламжтай байдаг

байна.

Харин манай монгол улсад байгаа ШТС-ын хийц бүтээц байгуулалтыг


3.4.3.2.4-р зураг. Манай улсад үйл ажиллагаа эрхэлж буй ШТС-ын барилга байгууламжийн хийц

бүтээц, байгуулалт



Дээрх зургаас харахад манай улсад ШТС-ын хийц бүтээц нь олон улсын

түвшинд дөхөж очсон боловч төлөвлөлтийн хувьд аюулгүй зай хэмжээ зөрчигдөн

ШТС-д нэвтрэх зай хэмжээ хангалттай бус, хот суурингийн төв, чухал барилгууд,

гол байгууламжууд г.м хүмүүс олноор цуглардаг газартай ойр байрласан, гадна

талбайд ногоон байгууламжгүй байгаа нь харагдаж байна.

Судалгаанаас харахад ШТС-ын байгуулалт, аюулгүй зай хэмжээг анхаарч

эрх зүйн баримт бичигт тусгагдсан заалтуудыг бодитойгоор хэрэгжүүлэх арга

хэмжээ авах зайлшгүй шаардлагтай байгаа нь ажиглагдлаа.

ШТС-уудын байршлыг нутаг дэвсгэрийн хүрээгээр авч үзэн 3.4.3.2.5-р зурагт

харуулав.

3.4.3.2.5-р зураг. СБД-ийн ШТС-ын байршил

3.4.3.2.6-р зураг. ШТС-ын гал унтраах усан хангамжийн бүтэц

1-р хороо

17%

2-р хороо

17%

3-р хороо

9%

5-р хороо

9%

7-р хороо

8%

10-р хороо

8%

12-р хороо

8%

13-р хороо

8%

14-р хороо

8%

15-р хороо

8%

Галын усан

хангамж

Галын гидрант

Галын автомашины Гүний худаг



3.4.3.2.5-р зургаас 1, 2-р хороонд 17%-ийг бусад 8 хороонд адил хэмжээтэй

тархан байрласан байна. Судалгаанаас үзэхэд эдгээр ШТС-д 1875 м3 шатахуун

байна гэсэн тоо гарч байна.

ШТС-д галын гадна усан хангамж зайлшгүй шаардлагатай байдаг.

ШТС-ын галыг унтраахаар ашиглагдах усан хангамжийн бүтцийг 3.4.3.2.6-р


Дээрх зургаас харахад ШТС-ын гал унтраахад галын гидрант чухал үүрэгтэй ба Сүхбаатар дүүргийн галын гидрантыг судлан үзэхэд дүүргийн нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд нийт 8 галын гидранттай ба эдгээрийн зөвхөн 5 ажилладаг. Эдгээр 5 гидрантын хаяг байршлийн судалгааг 3.4.3.2.7 дугаар зурагт харуулав.

Байршил

Ажиллагаатай эсэх

Хүчин чадал


БИС-ийн урд талд

ажиллагаатай 3 /атм/



Байршил



СБД-ийн 6-р хороо Солонгос элчингийн зүүн урд талд


Байршил



СБД-ийн 6-р хороо Ардчилсан намын байрны баруун талд




Байршил



СБД-ийн 6-р хороо Соѐлын төв өргөөний баруун талд


Байршил



СБД-ийн 2-р хороо Циркийн зүүн хойд талд




Дээрх зургаас харахад тус дүүргийн 6-р хороонд 4, 2-р хороонд 1 галын

гидрант ажиллаж байна.

Гэтэл олон улсын стандартад “Галын гидрант нь галын машин нэвтрэх

замын аль ч хэсгээс 50 м-ийн дотор байх ѐстой. Галын машин нэвтрэх замын

захаас шатахуун түгээх станцын ашигтай талбайн хамгийн алсын цэг хүртэл

туулах зай 50 м-ээс хэтрэхгүй байх ѐстой64.” гэж заасан байдаг байна.

Дээрхи судалгаанаас харахад манайд галын гидрант учир дутагдалтай

бараг байхгүйтэй адил хэмжээнд байгаа нь ажиглагдлаа.

Тус дүүргийн 14, 15-р хороо нь гэр хороолол бөгөөд сүүлийн 5 жилийн

судалгаанаас харахад гарч байгаа гал түймрийн дийлэнх хувийг эзэлж байдаг

байна. Тус хороодод жилд гардаг гал түймрийн дундаж тоог 3.4.3.2.4 дүгээр


3.4.3.2.4-р хүснэгт. Гал түймрийн тоо

Хороо Нэр Галын тоо, дундажаар1

жилд

Сүхбаатар дүүрэг 14-р хороо Долоон буудал 116

Сүхбаатар дүүрэг 15-р хороо Дамбадаржаагийн хийд 56

Эдгээр хороодод 250 м3 бүхий шатахууны багтаамжтай 2 ШТС оршдог

бөгөөд гал түймрийн өндөр эрсдэлтэй бүсэд оршиж байна гэж үзэх үндэслэлтэй

байна.

Мөн гал түймрийн үед ашиглаж болох усан хангамжид гүний худаг ордог.

Иймд тус дүүрэгт орших гүний худгийн байршлын судалгааг 3.4.3.2.8 дугаар зурагт

харуулав.

64 “Fire safety requirements for petroleum service station” Ref FS-PAN701



Хаяг Байршил Ус авах боломж 1 мин-д шахах ус

Хамгийн ойр АГУА хүртэлх зай

Цагийн хуваарь

Утас

Орос Япон

СБД-ийн 12-р хорооны нутаг дэвсгэр

100 айлын зүүн талд

болно болно 1 тн АГУ 10-р ангиас 3 км

24 цаг 70157035

Хаяг Байршил Ус авах боломж 1 мин-д

шахах ус

Хамгийн ойр АГУА

хүртэлх зай

Цагийн

хуваарь Орос Япон

СБД-ийн 17-р

хорооны нутаг

дэвсгэр

Шарга морьт

зуслан явах

замд

болно болно 1 тн АГУ 30-р ангиас

11 км

24 цаг

ШТС-ын гал унтраах анхан шатны багаж зэвсэглэмж

Ямар ч үйлдвэр, барилга байгууламжид гал түймрийн аюулгүй байдлын

түвшингөөс үл хамааран байгалийн зарим үзэгдэл, хүний санаатай болон

санамсаргүй үйлдлийн улмаас гал түймэр гарах тохиолдол байдаг. Иймээс гал

түймэр унтраах анхан шатны багаж хэрэгсэл нь аж ахуйн үйл ажиллагааны бүхий л

салбарт зайлшгүй байх шаардлагатай. Гал түймэр унтраах анхан шатны багаж

хэрэгсэлд гал үүсвэрлэн гарсан эхлэлийн үед шатлагыг зогсоох зориулалтаар

хэрэглэгдэх хүрз, галын дэгээ, хөрөө, сүх, царил, хувин, жоотуу, элстэй сав

/хайрцаг/, устай сав /торх/, эсгий болон галд тэсвэртэй бүтээлэг, төрөл бүрийн гал

унтраагуул, галын хушуу, хоолой, усан сан зэрэг багтана. Эдгээрээс өндөр

барилгад галын хушуу, хоолой, усан сан, гал унтраагуулуудыг гал тэсвэршилтийн

зэрэг, үйлчилгээний төрөл, талбайн хэмжээ, галын ачаалал зэргийг харгалзан

норм дүрмийн дагуу MNS 5566:2005 стандартад зааснаас багагүйгээр тогтоон

Жигжид

зуслан

Шарга морьт явах

замд байрлах



мөрдүүлэхээс гадна галын автомат дохиолол, гал түймэр унтраах тоног

төхөөрөмжөөр тоноглосон байна65 гэж заасан байдаг.

Гал түймэр унтраах анхан шатны багаж зэвсэглэмжийг тухайн ШТС-ын

савны багтаамж, хушууны тооноос хамааруулан төлөвлөн байршуулдаг учир нийт

ШТС-уудын судалгааг 3.4.3.2.5 дугаар хүснэгтэд харуулав.

3.4.3.2.5-р хүснэгт. Галын анхан шатны багаж хэрэгслийн судалгаа

д/д

Хаяг, нэр Шатахууны төрөл

Багтаамж, м3

Түгээгүүр,

хошууны тоо

Гал унтраагуулын марк, тоо

Галын саравчинд

байх иж бүрдэл

1 СБД-ийн 3-р хороо “МТ” ШТС-37

АИ-92 АИ-95 дизель

100 2, 4

MFZ-4 7 ш (-)

2 СБД-ийн 2-р хороо “Шунхлай” ШТС-1

А-80, АИ-92,95,98, дизель

125 4, 8

MFZ-4 11 ш (+)

3 СБД-ийн 5-р хороо “Тэс петролиум”

А-80 АИ-92 дизель

150 2, 4

MFZ-20А 1ш, MFZ-8 2ш, MFZ-4 ш

(+)

4 СБД-ийн 2-р хороо “НИК” ШТС-29

А-80, АИ-92,95, дизель

200 5, 18

MFZ-4 8 ш (-)

5 СБД-ийн 1-р хороо “Сод монгол” ШТС-41

А-80, АИ-92, дизель

150 3, 3

MFZ-4 8 ш (+)

6 СБД-ийн 1-р хороо “Жаст-Ойл” ШТС-4


200 2, 8

ОПУ-5 2ш, MFZ-5 6 ш

(-)

7 СБД-ийн 7-р хороо “Оньс трейд”


150 2, 4

MFZ-4 6 ш (+)

8 СБД-ийн 10-р хороо “НИК” ШТС-11

А-80, АИ-92,98, эко92 дизель

250 3, 12

MFZ-4 6 ш

(-)

9 СБД-ийн 12-р хороо “Жаст-Ойл” ШТС-8


200 3, 5

MFZ-4 5 ш ОУ-5 2ш

(+)



100 MFZ-4 12 ш

(+)



100 2, 4

MFZ-4 8 ш

(+)


А-80 АИ-92

150 3, 3

MFZ-20 1 ш

(+)

65

“Аж ахуйн нэгж, байгууллага, барилга байгууламжид гал унтраах анхан шатны багаж хэрэгслийн

зайлшгүй байх шаардлага, норм” MNS 5566:2005



петролиум” ШТС-9 дизель MFZ-4 5ш

Тайлбар: + тэмдгээр стандарт шаардлагад бүрэн нийцэж байгааг, (-) тэмдгээр стандарт шаардлагад бүрэн нийцэхгүй байдлыг тэмдэглэв.

Дээрх хүснэгтээс харахад нийт ШТС-ын 33,3 хувь нь гал түймэр унтраах

анхан шатны багаж зэвсэглэмжийг стандартын шаардлагад нийцүүлэн нормын

дагуу байршуулаагүй байгаа нь ажиглагдлаа. Мөн нийт гал унтраагуулын 25% нь

стандартын шаардлагад хүрэхгүй байна.

Ашиглагдаж байгаа гал унтраагуулын 80% нь МFZ маркийн 4, 5 л-ийн

нунтаг, 20% нь ОУ маркийн 5л-ийн нүүрсхүчлийн хийн хор байна.

Баталгаатай 9 кг эсвэл 2 ш 4.5 кг гал унтраагуулыг түгээгүүр тус бүрд

байлгах ба цаг агаарын нөлөөнөөс хамгаалагдсан байх ѐстой66 гэж олон улсын

стандартад заасан байна.

3. Зам гарц, аюулгүй зай хэмжээ

ШТС-ын зам гарц, аюулгүй зай хэмжээтэй холбоотойгоор MNS 4628-98-д

тусгасан нормын хэрэгжилтэнд хийсэн шинжилгээний дүнг 3.4.3.2.6 дугаар


3.4.3.2.6-р хүснэгт. ШТС-ын зам гарцын шинжилгээний дүн

Стандартын заалт Хангагдаагүй /тоо/

Эзлэх хувь,%

ШТС-ын нутаг дэвсгэр дээрх автомашины хөдөлгөөн нь нэг чигтэй байна.

10 83,3

Шатахуун түгээх болон буулгах талбайн эргэн тойронд гал унтраах зориулалтын тээврийн хэрэгсэл чөлөөтэй зорчих боломжтой байна

4 33,3

ШТС-ын орох, гарах замыг 3,5 м-ээс багагүй өргөнтэй хийж, орох ба гарахыг хориглосон, шатахуун цэнэглэх газар 100м-т байгааг харуулсан зэрэг замын тэмдгүүдийг байрлуулсан байна

9 75

Орох замын эхэн дээр тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний хурдыг хязгаарласан замын тэмдэг, түгээх талбайгаас 15 м-ийн хол зайд мотоциклийн хөдөлгүүрийг унтраах, галын аюултай бүсийг анхааруулсан тэмдэг, түгээж байгаа шатахууны үнэ, үйлчилгээний төрлийг харуулсан самбарыг байрлуулна

10 83,3

ШТС-ын орох, гарах зам дээр автотээврийн хэрэгсэл 0 0

66 “Fire safety requirements for petroleum service station” Ref FS-PAN701



эргэх радиусыг оновчтой хийсэн байна

Дээрх хүснэгтээс харахад ШТС-тай холбоотой хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж

буй стандартад заагдсан зам гарцын заалтууд бүрэн мөрдөгдөхгүй байгаа нь

харагдаж байна.

Мөн судалгаанаас харахад гал түймрийн аюулгүй байдлыг хангах зай

хэмжээг бүх ШТС-ууд зөрчин стандартад заагдсан хэмжээнээс дотогш байгаа нь

/3.4.3.2.9, 3.4.3.2.10-р зураг/ ажиглагдсан төдийгүй зарим нэг ШТС нь салхины

дээд талд битүү хаалт/бетонон хашаа/ хийснээр шатахууны уур хуримтлагдан

тэсрэх холимогийг хуримтлуулах нөхцлийг бүрдүүлж байна. / 3.4.3.2.11-р зураг/

3.4.3.2.9-р зураг. Уг ШТС-ын орлогын худаг, савнуудтай зэрэгцээ

худалдааны төв байгаа байдал.

3.4.3.2.10-р зураг. ШТС-ын талбайг автомашны зогсоол болгосон байдал



Зургаас харахад ШТС-ын орлогын худаг, савнуудаас 1 метр гаруй зайтай 2

давхар худалдааны төв зэрэгцэн оршиж байгаа нь эрсдэлийг нэмэгдүүлэх хүчин

зүйл болсон байна.

Дээрх зургаас харахад ШТС-ын тэсэрч, дэлбэрэх болон галын онц аюултай

бүсийг автомашины зогсоол болгон ашиглаж байгаагаас гадна аюулгүйн зайн

хэмжээ алдагдан томоохон худалдааны төвүүд зэрэгцэн оршиж байгаа нь олон

хүний амь нас эрсдэх нөхцөл байдлыг бий болгож байгаа нь ажиглагдлаа.

3.4.3.2.11-р зураг. Уг ШТС-ын гадна хашааг битүү бетонон ханаар хийсэн

байдал. Дээрх зургаас харахад уг ШТС-ын хашааг битүү бетонон хавтангаар хийсэн

нь тухайн орчинд тэсрэх хольцыг хуримтлуулах нөхцөлийг бүрдүүлсэн байна.

4. Тоног төхөөөрөмж, техникийн аюулгүй байдлын шинжилгээ

ШТС-ын савны тоноглолууд /амьсгалах хавхлага, гэрэлтүүлгүүд, аваарын ба

орлого, зарлагын хаалт, шат, галын хэрэгсэл, төрөл бүрийн зориулалтын

мэдээлэл г.м/ бүрэн ажилтай байх67 зэрэг бусад техникийн шаардлагаас гадна

галын аюулгүй байдал талаас нэн түрүүнд аянга зайлуулагч, газардуулагч

шаардлагатай болдог. Мөн тэдгээрийн газардуулгын эсэргүүцлийг жилд 2-оос

доошгүй удаа хэмжиж шалгаж байх ѐстой байдаг байна.

Судалгаанд хамрагдсан 12 ШТС-ын 3 нь хамгийн сүүлд 2010 оны 5-7-р сард

газардуулгын эсэргүүцлийн хэмжилт хийлгэсэн, нэг ШТС нь зориулалтын бус аянга

зайлуулагчтай байна./3.4.3.2.12-р зураг/

67 MNS 4628-98-ын 5.11 дэх заалт



3.4.3.2.12-р зураг. Зориулалтын бус аянга зайлуулагч.

Газардуулагчийн эсэргүүцлийн хэмжилттэй холбоотой судалгааны дүнг

3.4.3.2.13, 3.4.3.2.14-р зурагт харуулав.

3.4.3.2.13-р зураг. Хэмжилтийг

стандартын шаардлагын дагуу

хийлгэдэг эсэх.

3.4.3.2.14-р зураг. Хэмжилт хийлгэсэн

хугацаа

Дээрх зургаас харахад ШТС-уудад ашиглагдаж байгаа аянга зайлуулагч,

газардуулгын эсэргүүцлийн хэмжээнд тавигдах хяналт суларсан байгааг харуулж

байна.

ШТС-ын гал түймрийн аюулын үнэлгээ

Газрын тосны бүтээгдэхүүний галын аюулын шинж чанар, гал түймэрт өртөх

магадлал

Газрын тосны салбарын обьект нь эрсдэл өндөртэй, гамшигт өртөх

магадлал ихтэй бөгөөд газрын тосны бүтээгдэхүүн нь шатамхай чанараараа

“онцгой аюултай бодис”-уудын ангилалд хамаардаг.

Газрын тосны бүтээгдэхүүн нь шатамхай тэсрэмтгий, очноос шатах, температур

ихсэхэд өөрөө шатах, шатахууны уур, агаарын холимог тэсрэлтийн аюултай болон

тийм 25%

үгүй 75%

2010 25% 2009

17%

огт байхгүй

58%



өндөр температур ялгаруулан шатах, гал хурдан тархах, хортой учир байгаль

орчинд сөрөг нөлөөлөхөөс гадна хүний биед хортой, стратегийн чухал

бүтээгдэхүүн зэрэг онцлог шинж чанартай.

ШТС-д дараахи төрлийн осол гарах магадлалтай Үүнд: Түлш асгарснаас гал түймэр гарах- шингэн бүтээгдэхүүн асгарснаас шатах-

шингэний гадаргуу дээрхи агаарт ХШШ, ШШ-ний уур үүсч шатлага явагдах.

Гал түймрийн бөмбөлөг- Ил задгай талбайд шингэн бүтээгдэхүүний уур хийн

холимогийн үүлэнцэр агаартай нэгдэж өндөр нягтралтайгаар шатах буюу

дэлбэрэлт явагдах.

Дэлбэрэлт – тэсрэлттэй шаталт- хязгаарлагдмал орчинд болон ил задгай

талбайд их хэмжээний дууны хурдтай уур хийн агаарын холимог шатах.

Тэсрэлт- хязгаарлагдмал орчинд болон ил задгай талбайд их хэмжээний

дууны хурднаас хурдан уур хийн агаарын холимог тэсрэх.

ШТС-д гал түймэр гарах эх үүсвэр нь ил гал, төмөр бүтээцийн үрэлт,

цахилгаан энергийн хуримтлал, аянга, өөрөө авалцан асалт, өөрөө шатах процесс

гэх мэтээс үүдэлтэй байдаг.

Гамшгийн бусад төрөлтэй харьцуулахад хамгийн их аюул осол гарах

магадлалтай нь тэсрэлт болон гал түймэр гарах аюул юм.

ШТС-ын объектын үйл ажиллагаа нь эрсдэл өндөртэй байдал нь дараахи

байдлаар илэрхийлэгдэж байна.

Шатахуун, тос нь:

Гал гарах эрсдэл өндөртэй, амархан шатдаг шингэн;

Хөнгөн хэсэг нь амархан ууршиж, агаартай тэсрэмтгий холимог үүсгэдэг,

Бензин шатахууны уур агаараас хүнд;

Хөрс, ус агаарыг бохирдуулж, орчны ургамал, амьтанд нөлөөлдөг,

Ажиллагсад болон орчинд байгаа хүмүүсийн эрүүл мэндэд нөлөөлдөг зэрэг

хор, хөнөөл бүхий эрсдэлтэй бүтээгдэхүүн юм.

ШТС-ын нутаг дэвсгэр, барилга байгууламжид хамаарах орон зайг галын

болон тэсрэлтийн аюултай байдлаар нь ангилдаг.

ШТС-ын үйл ажиллагаа эрхлэгчид нь газрын тосны бүтээгдэхүүний

тэсрэмтгий, галд өртөмтгий, ууршимтгай чанар хордуулах болон цэнэгжих чанарыг

мэдэж байх нь чухал. Эдгээрээс заримыг нь танилцуулбал :

3.4.3.2.7-р хүснэгт. Нефть бүтээгдэхүүний аюулын зэрэглэл Нефтийн бүтээгдэхүүний ангилал

Гал авалцах хэм, 0 С Нефтийн бүтээгдэхүүний төрөл

I II III IV

28 0С 28-450 С 45-1200С 1200С –аас дээш

Бензин Керосин Дизелийн түлш Тос, түрхлэг тос

3.4.3.2.8-р хүснэгт. Нефть бүтээгдэхүүний гал авалцах ба тэсрэх хязгаар Нефтийн бүтээгдэхүүн

Нефтийн бүтээгдэхүүний уурын агаарт өөрөө асах хэм, уурын агаарт

Ханасан уурын тэсрэлт явагдах хэм, 0С

Тэсрэлт үүсэх холимог бий болох концентраци, эзэлхүүний хувиар

Доод Дээд Доод Дээд



өөрөө асах хэм, 0С

Автобензин

255-300 -39 -7 0.75 5.2

Авиабензин 380-480 -37 -4 0.98 5.5

Дизелийн түлш, зуны

240 69

119

-

-

Дизелийн түлш, өвлийн

345 76 115 - -

Шингэрүүлсэн хий

- - - 2 9.5

Моторын тос 340 154 193 - -

‎ 3.4.3.2.9-р хүснэгт. Тэсрэмтгий холимгийн зэрэг ба бүлэг

Зэрэглэл Бүлэг

А Б Г Д

I Метан - - -

II Бензин, Бутан, этан, спирт

Бензол, пентан - -

III ‎Этилен,

устөрөгч, гэрлийн хий

- - -

Холимгийн өөрөө асах хэм, 0С

450 300-450 175-300 120-175

ШТС-ын нутаг дэвсгэр, барилга байгууламжид хамаарах орон зайг галын

болон тэсрэх аюултай байдлаар нь дараах байдлаар ангилдаг. (Английн APEA/IP-

ийн зөвлөмж, Монгол улсын Үйлдвэр худалдааны сайдын 2002 оны 27–р

тушаалаар батлагдсан ШТС-ын галын аюулгүйн дүрэм зэргийг үндэс болгон )

1-р бүс- Байнгын тэсрэлтийн аюултай орчин

2-р бүс- Үйл ажиллагааны үед тэсрэмтгий холимог үүсч болзошгүй орчин

3-р бүс- Осол, гэмтлийн үед тэсрэмтгий холимог үүсч болзошгүй орчин

Эдгээр бүсийн хүрээ нь тухайн газар нутгийн өндөршилт, байршил, салхины

хурд, агаарын температур зэргээс хамаарах нь ойлгомжтой. Иймээс ч 1-р бүсийн

хүрээ, 2-р бүсийн хүрээгээр тэлэгдэх магадлал өндөртэй юм. 3-р бүсийн хүрээ нь

асгарсан шатахууныг зайлуулах төхөөрөмж (суваг шуудуу, зайлуулах систем)-ийн

хүчин чадал, тархалтын цар хүрээнээс шалтгаалдаг. Газар доорх савны

бүсчлэлийг 3.4.3.2.15 -р зурагт харуулав.



3.4.3.2.15-р зураг. Газар доорх савны бүсчлэл.



Documents

3. УЛААНБААТАР ХОТЫН ... - nobg.ub.gov.mnnobg.ub.gov.mn/wp-content/uploads/2016/05/181-329-Repaired.pdf · хөдөлгөөн ихсэж Нийслэлийн хүн