การศกษาวจย

เร�อง

การจดการขยะท�เหมาะสมโดยการมสวนรวมของชมชนหมบานเขาเหลก

ต.เขาโจด อ.ศรสวสด� จ.กาญจนบร

เสนอ

คณาจารยภาควชาสงคมศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

จดทาโดย

นางสาววภาพรรณ อดลยเจรญ 0547333

นางสาวศรณยภทร พรยะประสทธ� 0547344

นางสาวศรพชร หม�นนคร 0547348

นางสาวสภทรา มาลยโรจนศร 0547405

นางสาวสวาร พมพน 0547411

นางสาวอรพรรณ สขเอม 0547433

นายณฐ สงขทรพย 0547491

นางสาวศรญญา ชางผาสข 0547495

การศกษาวจยน�เปนสวนหน�งของวชา สมมนาสงคมไทยกบการพฒนา รหสวชา 435245

ภาคปลายการศกษา ปการศกษา 2550

มหาวทยาลยศลปากร

คานา

ปจจบน วทยาการกาวหนา ประชากรเพ�มอยางรวดเรว อตราการใชท�ดนเพ�มข�นเพ�อผลต

เคร�องอปโภค บรโภค อาหาร ท�อยอาศย เปนเหตใหเศษส�งเหลอใชมปรมาณมากข� น กอใหเกด

ปญหาของขยะมลฝอย

ขยะ หรอ มลฝอย หรอ ของเสย เปนเหตสาคญประการหน� งท�กอใหเกดปญหา

ส�งแวดลอม และ มผลตอสขภาพอนามย มลฝอยหรอของเสยกาลงมปรมาณเพ�มมากข�นทกป เพราะ

สาเหตจากการเพ�มของประชากร การขยายตวทางเศรษฐกจและทางอตสาหกรรม นบเปนปญหาท�

สาคญของชมชนซ�งตองจดการและแกไข ปรมาณกากของเสยและสารอนตราย ไดแก ขยะมลฝอย

ส�งปฏกล และสารพษท�ปนเป� อนอยในแหลงน� า ดน และอากาศ ตลอดจนบางสวนตกคางอยใน

อาหาร ทาใหประชาชนท�วไปเส�ยงตออนตรายจากการเปนโรคตาง ๆ เชน โรคมะเรง และ โรค

ผดปกตทางพนธกรรม เปนตน

สถานท�บางแหงกมคนท�งขยะกนตามสะดวก โดยนาไปเทกองรวมกนไวรมทางเดนบาง

โคนตนไมบาง ทาใหมการหมกหมมเนาเป� อยส�งกล�นเหมนคลง บางคร� งอาจมองเหนหนอนจานวน

มากมายไตย �วเย�ยออกมาจากกองขยะ ดนาขยะแขยง นอกจากน�นกองขยะยงเปนแหลงชมนมของ

สตวนาโรคสารพดชนด เชน ยง แมลงวน หน แมลงสาบ ฯลฯ ยามท�ฝนตกลงมาน� าฝนกชะเอาส�ง

สกปรกเนาเหมนในกองขยะไหลไปยงพ�นท�ใกลเคยง และอาจจะไหลลงทอระบายน� า และแมน� าลา

คลองใกล ๆ อกดวย

การท�งขยะลงทอระบายน� าทาใหเกดผลเสยอยางรายแรง คอ ทาใหทอระบายน� าอดตน เม�อ

ฝนตกกไมสามารถระบายน� าฝนได จงเกดสภาพน� าทวมขงตามถนนสายตาง ๆ ตามตรอกซอกซอย

และผลท�ตามมากคอ การเดนทางไปมาตามเสนทางเหลาน�นลาบากข�น การจราจรกตดขดและถนน

หนทางอาจจะไดรบความ เสยหาย ซ�งเม�อน� าลดลงสสภาพปกตกตองซอมแซมใหม ทาใหตอง

ส�นเปลองงบประมาณ

บานเรอนท�มขยะมลฝอยรกรงรงอยภายในบานเรอนบรเวณบาน นอกจากจะดสกปรกไม

นาดอยแลว กยงเปนท�ชมนมของหน แมลงวน แมลงสาบ ซ�งเปนพาหะนาโรคทางเดนอาหารมาส

คน และยงกอความราคาญใหอกดวย

ในสวนของขยะพษมแหลงท�มาจาก 2 ทางดวยกนคอ จากเศษวสดเหลอใชตามบานเรอน

กบจากโรงงานอตสาหกรรม ตวอยางของขยะพษท�เหนกนอย กม ถานไฟฉาย หลอดนออน

กระปองยาฆาแมลง เศษกระปองส ทนเนอร โลหะชบ โครเมยม หรอแผงวงจรอเลกทรอนกส อน

หลงน� เปนการกระทาท�ผดไมควรเอาเย�ยงอยาง คอ โรงงานอตสาหกรรม ลกลอบเอาขยะพษของตน

มาปนกบขยะบาน โดยเฉพาะในเขต กทม. พวกขยะอนตรายท�สรางพษน� เม�อมนถกท�งไวตามกอง

ขยะดงท�กลาวมาแลว หากไมมการกาจดท�ถกท�ควร สารพษในขยะพษเหลาน�นกจะยอยสลายเจอปน

ไปกบน� าขยะ ไหลซมลงสแมน� า ลาคลอง รวมถงแหลงน� าใตดนดวย การหมนเวยนของน� ากไหล

ย อ น กลบ ไป ก ลบ ม า ใน ท� สด จ ะห ว น กลบ ส พ วก เ รา อ ยา ง หล ก เล� ย ง เ ล ยไ ม ได เ ล ย

สารพษมปนอยในขยะตลอด เชน โลหะหนกม ปรอท ตะก�ว สารหน ไซยาไนด แมงกานส

แคดเมยม ฯลฯ สารพษน� เรากรอยแลววาเม�อเขาไปสรางกายเม�อใดกจะเกดโรคตามมา เชน มะเรง

ผวหนง ระบ บทาง เ ดนห ายใจ ปวด กระด ก ล าไ สอก เ สบ ห รออา จถงข� น เ ปน อมพา ต

ขยะมลฝอย คอ ของเหลอท�งจากขบวนการผลตและการใชสอยมนษย ซ� งเปนปญหาของโลก

สมยใหม การเตบโตของเมองท�มขนาดใหญอยางรวดเรว อาจจะมขยะมลฝอยท�มลกษณะแตกตาง

กนไปตามแหลงกาเนด เชน มลฝอยจากบานเรอน สวนใหญจะเปนเศษอาหารท�เหลอจากการปรง

อาหารและการบรโภค รวมท�งเศษอาหาร พลาสตก และ ของท�ไมใชแลว มลฝอยจากโรงงาน

อตสาหกรรมกมลกษณะตาง ๆ เปล�ยนแปลงตามประเภทของอตสาหกรรมน�น ๆ มลฝอยท�ถกท�งอย

ตามถนน แมน� า ลาคลอง ท�สาธารณะตาง ๆ สวนใหญจะเปนใบไม เศษกระดาษ ถงพลาสตก เศษ

ดน เปนตน ซ�งมลฝอยเหลาน� หากไมกาจดอยางถกวธ นอกจากจะทาใหชมชนขาดความสะอาด

เรยบรอย จนเปนท�นารงเกยจแลว ยงทาใหเกดปญหามลพษตอสภาพแวดลอมอยางมากมาย เชน

การปนเป� อนของแหลงน� าและการปนเป� อนของอากาศ เปนแหลงเพาะพนธและแพรกระจายของ

เช�อโรค ตลอดจนกอใหเกดความราคาญตาง ๆ จากกล�นฝ น ตลอดจนเปนตนเหตของอคคภยไดอก

ดวย

การกาจดขยะ ไมวาโดยวธใด ยอมมผลกระทบตอส�งแวดลอมไมมากกนอยท�งในระยะส�น

และระยะยาว โดยเฉพาะในบานเราไมไดมการแยกขยะอนตรายท�มสารเคมและโลหะหนกออกไป

กาจดใหถกตอง กย�งนาเปนหวงผลกระทบตอส�งแวดลอมและสขภาพของประชาชน การหาวธ

กาจดขยะในรปแบบตาง ๆ เปนการแกปญหาท�ปลายเหตเหมอนการระดมคนมากวาดถนนหรอใช

รถดดฝ น เพราะ “ กวาดเทาไหรกไมหมด ถาไมงดท�งขยะ ” แตสาหรบการกาจดขยะใหไดผล ตอง

แกท�ตนเหต คอ " คน "ซ�งเปนผกอใหเกดขยะ โดยการปรบเปล�ยนพฤตกรรมอนทาใหปรมาณขยะ

เพ�มข�นเร�อย ๆ

สาหรบการศกษาของคณะผวจยน�น กไดเหนถงปญหาท�กาลงจะเกดข�นในชมชนของชาว

กะเหร�ยงหมบานเขาเหลก ต.เขาโจด อ.ศรสวสด� จ.กาญจนบร ท�อยในพ�นท�สง แตไดถกกระแสการ

พฒนาทาใหมการสรางขยะท�เพ�มมากข�นประกอบกบ แตถงกระน�น ชาวกะเหร� ยงแตละกลมท�ม

ความเช�อตางกน กมวธการจดการขยะท�แตกตางกนออกไป ดงน�น คณะผวจย จงมความสนใจท�จะ

ศกษาวธการจดการขยะท�เหมาะสมของชาวกะเหร� ยง หมบานเขาเหลก ต.เขาโจด อ.ศรสวสด� จ.

กาญจนบร โดยไดนาวธการจดการของคนเมองไปทดลองใชเปรยบเทยบดวา จะสามารถชวย

ปองกนการเกดปญหาขยะไดหรอไม หรอ วธการจดการของชมชนท�มอยน�น เปนวธท�เหมาะสม

และดกวาของคนเมอง ดงท�ผอานสามารถ หาขอมลไดจากงานวจยฉบบน�

ส�งท�ผวจยคาดหวงในการทางานวจยน� น�น คอ ตองการใหชมชนเกดความตระหนกถง

ปญหาของขยะท�กาลงจะเกดข�นในชมชน โดยชมชนน�นสามารถท�จะเปนผตดตามเฝาระวงปญหา

ตางๆท�เขามาตามกระแสการพฒนาท�ไมหยดย �งได รวมไปถงการเกดการรวมมอกนระหวาง ชมชน

กบหนวยงานภาครฐในการพฒนาและฟ� นฟพ�นท�ใหเปนพ�นท�ท�มความงดงามทางดานทรพยากร

ส�งแวดลอม หรอ เปนสถานท�ท�เปนการทองเท�ยวเชงนเวศนอยางย �งยนไดในท�สด

คณะผวจย

กตตกรรมประกาศ

งานศกษาวจยเร� อง การจดการขยะท�เหมาะสมโดยการมสวนรวมของชมชนหมบานเขา

เหลก ต.เขาโจด อ.ศรสวสด� จ.กาญจนบร จะสาเรจลลวงลงมไดหากปราศจากหนวยงาน องคกร

และบคคลท�ใหการสนบสนน ดงตอไปน�

- คณาจารยภาควชาสงคมศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากรทกทานท�ให

ขอเสนอแนะ และแนวทาง จนงานวจยช�นน�สาเรจลงได

- ผชวยศาสตราจารยสวดา ธรรมมณวงศ และ อาจารย ดร.มนตรา เล�ยวเสง ผเปนท�

ปรกษางานวจยและใหคาแนะนาระหวางท�ลงพ�นท�ศกษาอยางใกลชด

- เจาหนาท�อทยานแหงชาตเฉลมรตนโกสนทร ท�ใหคาแนะนาในการเกบขอมลและชวย

อานวยความสะดวกในการประสานงานและใหขอมลท�เปนประโยชน

- เจาหนาท�ศนยสงเคราะหชาวเขา จงหวดกาญจนบร ท�ใหความชวยเหลอดานขอมลและท�

พกอาศยในการลงภาคสนาม

- กานนนคม สวสด� พนาไพร กานนประจาตาบลเขาโจด ท�ใหความชวยเหลอดานขอมล

และประสานงานกบชาวบานในการลงภาคสนามและการพกอาศยกบชาวบานของผวจย

- สมาชกสภาองคการบรหารสวนตาบลเขาโจด ท�ใหความชวยเหลอในการตดตอ

ประสานงานกบชาวบานและการใหขอมลตางๆ

- อาจารยจาลอง มานะด ท�ใหความชวยเหลอเก�ยวกบขอมลดานวฒนธรรม และประเพณ

ของชาวกะเหร�ยง

- อาจารยไพรช ศรเร�มสกล ท�ใหความชวยเหลอเร�องขอมลท�วไปของหมบานและขอมลท�

เก�ยวของกบการศกษา

- กลมแกนนาชมชนท�ชวยใหคาแนะนางานวจยของพวกเราจยสาเรจลลวงไปไดดวยด

ไดแก

นายไพศาล สนหอม เจาหนาท�อทยาน

นายกาพล สวสด� บรรกษ เจาหนาท�อทยาน

นางสาวสชาดา สนชย เจาหนาท�อทยาน

นางสาวสไพร ศรภมมา เจาหนาท�อทยาน

นางปราณ มานกร เจาหนาท�อทยาน

นายอนนต บญเขญ เจาหนาท�อทยาน

นางสาวสภางค บานกลางดารง เจาหนาท�ศนยพฒนาสงคม

นายสยาม สวสด� คณา เจาหนาท�ศนยพฒนาสงคม

นายนคม สวสด� พนาไพร กานน

นายมาโนช แกวพาว ผชวยกานน

นายสวทย มหาโชคธรณ สารวตรกานน

นายเกษม ลาใยวมล องคการบรหารสวนตาบลเขาโจด

นายทนงศกด� สวสด� พนาไพร องคการบรหารสวนตาบลเขาโจด

นายไพรช ศรเร�มสกล ครศนยการศกษานอกโรงเรยน

นายไกรษร มานตย กลมผทาโฮมสเตย

นางมนทกา มาณะด ผดแลเดกกอนวยเรยนบานเขาเหลก

นายบญมา ดาวเรอง

นายหอย เขาเหลกสมบรณ

- กลมอาสาสมครท�ชวยใหงานของเราสาเรจลลวงไปไดดวยด ไดแก

1) นางสาวอารยรตน ศรเร�มสกล

2) เดกหญงนกเอ�ยง สขนา

3) เดกหญงแววตา โจนอางน� า

4) เดกชายขจร แกวพาว

5) เดกหญงพชรนสา โจนอางน� า

6) เดกชายพรศกด� สวสด� พนาไพร

7) เดกหญงศนนารถ คลองแหง

8) เดกหญงภาวน ถ�นเขาเหลก

9) เดกหญงจราพร บวขาว

10) เดกชายพนม ภพนาสวสด�

- ชาวบานหมบานเขาเหลกทกทานท�ใหความชวยเหลอท�งในดานขอมล ท�พกอาศย และ

การใชชวตในหมบาน

- คณพอและคณแมของผวจยทกทานท�ใหความสนบสนนและเปนกาลงใจสาคญในการ

ทางาน

- และเพ�อนๆสมาชกในกลมทกๆทานท�รวมมอรวมใจกนทางานจนสาเรจลลวง

สารบญ

เร�อง หนา

บทนา

• สภาพท�วไปของชมชน 1

• ความสาคญของการศกษาวจย 2

บทท� 1 ทบทวนวรรณกรรม

• ประเภทและวธการจดการขยะของชมชน 3

• ความคดเหนของคนในชมชนท�มตอการจดการขยะ 10

• วธการจดการขยะท�เหมาะสมโดยชมชนมสวนรวม 12

บทท� 2 วธการศกษา

• ประชากรและกลมตวอยาง 20

• การเกบรวบรวมขอมล 21

• เคร�องมอท�ใชในการเกบขอมล 21

• การวเคราะหขอมล 21

• ข�นตอนการดาเนนงาน 22

• วธการศกษาท�ปรบเปล�ยนใหม 23

บทท� 3 ประเภทและวธการจดการขยะของชมชน 28

บทท� 4 ความคดเหนของคนในชมชนท�มตอการจดการขยะ

• ความคดเหนของกลมอาสาสมครท�มตอการจดการขยะ 38

ในชมชนกอนใชส�อจากชมชน

• ความคดเหนของกลมอาสาสมครตอการจดการขยะ 40

ท�ไดรบจากส�อชมชน

• ประมวลผลท�ไดรบจากการทดลองจดกจกรรมกบกลมอาสาสมคร 42

• ความคดเหนของกลมแกนนาชมชนตอการจดการขยะในชมชน 43

• ปจจยท�สงผลตอความคดเหนในการจดการขยะของคนในชมชน 46

บทท� 5 การจดการขยะท�เหมาะสมกบชมชน

• กจกรรมท�มความเหมาะสมและขอจากดของกจกรรม 48

ในมมมองของคนในชมชน

• กจกรรมท�มความเหมาะสมและขอจากดของกจกรรมในมมองของนกวจย 53

• การตดตามประเมนผลโครงการตางๆ 56

• สรป 57

บทท� 6 ขอเสนอแนะจากผวจย ในการจดการขยะในชมชน 59

บทท� 7 กระบวนการเรยนรของกลมผวจยท�ไดจากงานวจย 64

บรรณานกรม 65

ภาคผนวก

• ภาคผนวกท� 1 ตารางแสดงการเกบขอมลในการศกษา 67

• ภาคผนวกท� 2 เคร�องมอการเกบขอมล 70

• ภาคผนวกท� 3 เกณฑการแบงครวเรอนเพ�อทาการสมภาษณ 79

ถงประเภทและวธการจดการขยะท�พบในครวเรอน

• ภาคผนวกท� 4 รายช�อผเขารวมประชาคมกลมอาสาสมคร 79

และกลมแกนนาชมชน

• ภาคผนวกท� 5 รายละเอยดการทาประชาคมกลมอาสาสมคร 80

• ภาคผนวกท� 6 รายละเอยดการใชส�อในชมชนเพ�อถามความคดเหน 81

ตอการจดการขยะในชมชน

• ภาคผนวกท� 7 แผนแมบทชมชนบานเขาเหลกท�

เก�ยวของกบการจดการขยะ

o ภาคผนวกท� 7.1 ตารางแสดงการทาแผนเพ�อแกปญหาดานเศรษฐกจ 88

o ภาคผนวกท� 7.2 ตารางแสดงการจดอนดบโครงการ : 89

โครงการกลมท� 1 แกปญหาหลกดานหน� สน

o ภาคผนวกท� 7.3 ตารางแสดงขอเสนอแนะในการแกปญหา 91

ดานทรพยากรธรรมชาต

o ภาคผนวกท� 7.4 ตารางแสดงการจดอนดบโครงการ : 92

โครงการกลมท� 3 สงเสรมขอดของชมชนดานความอดมสมบรณ

ทางทรพยากรธรรมชาต

o ภาคผนวกท� 7.5 ตางรางแสดงการทาแผนเพ�อแกปญหา 92

ดานการปกครอง

1

บทนา

สภาพท�วไปของชมชน

จากการศกษางานวจยภาคสนามคร� งท� 1 เร�องการทองเท�ยวเชงนเวศนในหมบานเขาเหลก

พบวา ประชากรในหมบานเขาเหลกเปนชาวกะเหร� ยงโปวกนน� าสกสวนใหญ บานเขาเหลกเปน

หมบานท�เกาแกมอายหลายช�วคน(ต�งแตชวงประมาณสงครามโลกคร� งท�สอง) หมบานเขาเหลก

ต�งอยทางทศตะวนออกของอาเภอศรสวสด� จงหวดกาญจนบร อยหางจากอาเภอศรสวสด� ประมาณ

54 กโลเมตร พ�นท�ท�งหมดของหมบานเขาเหลกมประมาณ 3,000 ไร ซ�งพ�นท�ท�งหมดจะอยในพ�นท�

อทยานแหงชาตเฉลมรตนโกสนทร ลกษณะพ�นท�ของหมบานสวนใหญจะเปนพ�นท�ดอน และท�

ราบหบเขาสลบซบชอน มความลาดเอยง ประชากรหมบานเขาเหลกสวนใหญเปนชนเผากะเหร� ยง

โปว ซ�งมประชากรท�งหมดประมาณ 350 คน ซ�งประชากรสวนใหญจะมอาชพทาไร เล�ยงสตว และ

หาของปาเปนหลก ชาวกะเหร� ยงโปวมวฒนธรรมสบทอดกนมายาวนานและปฏบตกนมาจนถง

ปจจบนไมวาจะเปนการราตง ด�มน� าสก ทาบญสะพาน ฯลฯ

ในอดตต�งบานเรอนตามแนวลาน� าแมพรแบงหมบานออกเปนตอนบน ตอนกลางและ

ตอนลาง ตอมานยมต�งบานเรอนผานเสนทางหลก หรอถนนภายในหมบานท�เพ�งมการลาดยาง

ในชวง2- 3 ปท�ผานมา กะเหร�ยงในพ�นปากาญจนบรน�นมการจดการทรพยากรธรรมชาตของตนเอง

ผาน วถชวต ความเช�อ วฒนธรรม เน�องจากวถการดารงชวตของคนกะเหร� ยงมความสมพนธ

เช�อมโยงกบปาอยางเขมขน ต�งแตการสรางท�อยอาศย อาหาร การประกอบอาชพ เหลาน� ลวนเปน

การพ� งพงทรพยากรจากปา แตเม�อสงคมเกดเปล�ยนแปลงไป อนเน�องมาจาก อทธพลของ

วฒนธรรมภายนอก ไดแก มถนนตดเขาสหมบานทาใหการเดนทางตดตอกบภายนอกสะดวกข�น

การเกดตลาดนดข�นในชมชนใกลเคยง การบรโภคส�อผานทางวทยโทรทศน เปนตน ซ�งส�งเหลาน�

สงผลทาใหวฒนธรรมการบรโภคของชมชนเปล�ยนแปลงไปดวย เม�อสงคมเปล�ยนแปลงไปความ

เช�อเร�องการดแลธรรมชาตเหลาน� ไดถกลดบทบาทความสาคญลง

ในป พ.ศ. 2525 พ�นท�ชมชนไดถกประกาศใหเขาไปอยในเขตอนรกษทรพยากรปาไมจาก

นโยบายการรกษาผนปาท�วประเทศจากรฐบาล ภายใตช�อของอทยานแหงชาตเฉลมรตนโกสนทร

จากการประกาศพ�นท�อทยานแหงชาตเฉลมรตนโกสนทรน� ภายหลงไดเขามามบทบาทสาคญตอ

เร�องการจดการทรพยากรธรรมชาตของชมชน สงผลใหคนในชมชนตองตระหนกดแลพ�นท�ใน

ชมชนเพ�อใหมความสอคลองเช�อมโยงกบนโยบายตางๆของทางอทยานฯ อกท�งอทยานฯยงเปน

หนวยงานท�เขามามบทบาทเก�ยวของกบการผลกดนโครงการตางๆใหเกดข�นจรงๆได ประกอบกบ

การประกาศเขตอทยานแหงชาตเฉลมรตนโกสนทรทบพ�นท�ของหมบาน และทางอทยานไดม

โครงการจอมปา ( JOMPA) ซ� งม จดประสงคเพ�อใหคนสามารถย ร วมกบปา โดยพ� งพ ง

ทรพยากรธรรมชาตนอยลง เน�องจากปจจบนทรพยากรธรรมชาตในภมภาคตะวนตกลดนอยลง

ชมชนจงจาเปนท�จะตองมการจดการตนเองเพ�อใหสอดรบกบนโยบายของโครงการจอมปา โดย

2

การท�ชมชนสามารถลดการขยายพ�นท�ทากน ลดการใชทรพยากร ลดการหาของปาลาสตว อกท�ง

บานเขาเหลกเปนชมชนท�มลาหวยแมพรไหลผาน

ความสาคญของการศกษาวจย

จากสถานภาพท� ต� งของหมบาน เขา เหลก ซ� งต� งอยในเขตอทยานแหงชาตเฉลม

รตนโกสนทร ชาวบานดารงชวตอยอยางพ�งพงธรรมชาต กลาวคอ อาหารและรายไดลวนมาจาก

ทรพยากรธรรมชาต เชน การเกบเหด เกบหนอไม การตผ�ง เปนตน และพ�นท�ของชมชนยงเปน

ตนกาเนดของสายน� าแมพลท�หลอเล� ยงคนในชมชนและชมชนบรเวณใกลเคยง ดงน� น

ทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอมจงมความสาคญกบชวตความเปนอยของชมชนทาใหชมชน

ตองตระหนกถงส�งใหมๆตางท�อาจเขามาสงผลกระทบตอชมชน โดยเฉพาะเร�องขยะของชมชน

เพราะเม�อพฤตกรรมการบรโภคของคนในชมชนเปล�ยนแปลงไปจากการบรโภคส�งท�อยตาม

ธรรมชาตรอบชมชน เปนการบรโภคส�งของตางๆ ท�ซ�อมาจากภายนอกซ�งมความหลากหลายของ

วตถดบและบรรจภณฑมาก อนกอใหเกดขยะท�เหลอมาจากการบรโภคเพ�มมากข� น ทาใหขยะท�

เกดข�นในชมชนเปนขยะท�เขามาใหม ไมวาจากการมตลาดนดท�มาเปดใกลกบชมชนทกอาทตย ทา

ใหคนในชมชนมการบรโภคเพ�มมากข�น เน�องจากสามารถเขาถงผลตภณฑจากภายนอกไดสะดวก

ข�น สงผลใหขยะในชมชนและครวเรอนเพ�มมากข�นเร�อยๆ

อกท�งจากการศกษาในประเดนการทองเท�ยวเชงนเวศน ซ�งกาลงเปนประเดนท�กระแสโลก

ใหความสนใจ จากการท�ผวจยไดเขาไปอยในชมชน ผวจยพบวามเศษขยะถกท�งไวตามทางเดนและ

บรเวณรอบบานเรอนอยจานวนมาก ซ�งการจดการขยะท�มความเหมาะสมกบบรบทของชมชนน�น

เปนปจจยท�สาคญปจจยหน� งสาหรบการทองเท�ยวเชงนเวศนน� และเพ�อจะสอดรบกบเง�อนไขการ

ทองเท�ยวในรปแบบดงกลาว กลมผประกอบการโฮมสเตยและชมชนจงตองตระหนกถงความสาคญ

ในการจดการขยะท�มประสทธภาพ เพ�อปองกนผลกระทบจากขยะท�จะเกดข�นตอชมชนในระยะ

ยาว และจะเปนการชวยดารงความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตไวไดอยางย �งยน

นอกจากน�นการท�ชมชนตองมการจดการขยะดวยตวเองเน�องจากสภาพท�ต�งชมชนท�อย

หางไกลจากการบรการของภาครฐหรอหนวยงานอ�นๆ ท�เก�ยวของ ดงน�นการรวมกนในการหาแนว

ทางการจดการขยะท�จะชวยทาใหชมชนอยรวมกบธรรมชาตไดอยางตอเน�อง และเปนการสรางฐาน

ความเขมแขงใหกบชมชนยนอยไดทามกลางกระแสโลกาภวตน ดงน�นผศกษาจงสนใจท�จะศกษาถง

การจดการขยะของหมบานเขาเหลกวามความเหมาะสมตอบรบททางสงคม และสภาพแวดลอม

ของชมชนหรอไมอยางไร เพ�อหาแนวทางการจดการขยะท�เหมาะสมกบหมบานเขาเหลก โดยเนน

การมสวนรวมของคนในชมชน โดยมวตถประสงคของการศกษาดงน�

1. ศกษาประเภทและวธการจดการขยะของครวเรอนและชมชน

2. ศกษาความคดเหนของคนในชมชนท�มตอการจดการขยะ

3. ศกษาวธการจดการขยะท�เหมาะสมรวมกนกบคนในชมชน

3

บทท� 1

ทบทวนวรรณกรรม

จากการทบทวนวรรณกรรมสามารถสรปตามวตถประสงคการศกษาไดดงน�

1.1 ศกษาประเภทและวธการจดการขยะของชมชน

ประเภทของขยะ

ขยะอนตราย

ขยะอนตราย หรอ ขยะพษ หมายถง ขยะหรอวสดท�ไมใชแลว ผลตภณฑเส�อมสภาพ หรอ

ภาชนะบรรจตางๆท�มองคประกอบหรอปนเป� อนวตถ สารอนตรายท�มลกษณะเปนพษ สารไวไฟ

สารเคมท�กดกรอนได สารกมมนตรงส และ สารท�ทาใหเกดโรค เปนตน

สวนขยะอนตรายจากชมชน หรอ ขยะพษจากชมชนมช�อภาษาองกฤษวา Household

Hazardous Waste มกพบเหนไดจากกจกรรมในชมชน ท�งบานเรอน หรอ สถานประกอบการตางๆ

ภายในชมชน ท�งบานเรอน หรอ สถานประกอบการตางๆ เชน รานคา โรงแรม รานซกแหง ราน

ถายรป ป�มน� ามน เปนตน ซ�งตวอยางของขยะอนตรายในครวเรอน ไดแก ขวดน� ายาทาความสะอาด

ยาหมดอาย ปรอทวดไข แบตเตอร�มอถอ ถานไฟฉาย หลอดไฟแบบตางๆ สตารทเตอร กระปองส

ทนเนอร ถงดบเพลง กระปองเสปรย กระปองสารเคมกาจดแมลง แบตเตอร� รถยนตใชแลว น� ามน

เคร�องใชแลว ซ�งสามารถสงเกตไดจากฉลากหรอสญลกษณท�ตดอยบนบรรจภณฑ เชน

สารไวไฟ จะพบเหนบนภาชนะท�บรรจกาซหงตมน� ามนเช�อเพลง ทน

เนอรหรอผงกามะถน

สารมพษ จะพบเหนบนภาชนะบรรจภณฑประเภทน� ายาลางหองน� า สาร

ฆาแมลง สารปรอทในหลอดฟลออเรสเซนต

สารกดกรอน จะพบเหนบนภาชนะบรรจน� ากรดในแบตเตอร� รถยนต

หรอ ภาชนะ บรรจน� ายาทาความสะอาด

นอกจากน�อาจสงเกตไดจาก คาเตอนท�ระบอยขางภาชนะบรรจ เชน หามรบประทาน หาม

เผา อนตราย Danger, Toxic, Corrosive, Flammable เปนตน

ขยะอนตรายน�นตองมการกาจดอยางถกวธ ซ�งเปนวธการเฉพาะตามชนดของขยะ เพราะ

หากนาขยะอนตรายไปท�งรวมกบไปท�งรวมกบขยะท�วไปแลว จะเกดสารเคมปนเป� อนสอากาศ

สงผลตอสภาวะแวดลอมและระบบทางเดนหายใจของมนษย หรอการฝงกลบขยะดวยวธการ

4

เดยวกบขยะมลฝอยท�วไป จะทาใหสารอนตรายหรอสารพษตางๆ ปนเป� อนสส�งแวดลอมได

เน�องจากไมมระบบปองกนท�เหมาะสม เม�อฝนตกน� าฝนจะชะผานกองขยะอนตราย ทาใหสารพษ

ไหลปนเป� อนเขาสดนและแหลงน� า ซ�งจะถกดดซมเขาสสตวน� าและพชผกตามหวงโซอาหาร และ

สงผลกระทบถงมนษยในท�สด เน�องจากสารพษสามารถเขาสรางกายไดโดยการหายใจ ดดซมผาน

ผวหนง การกน การฉด และเม�อไดรบสารพษมากเกนไป จะเกดอาการท�สามารถแบงได 2 ระดบ

คอ

- แบบเฉยบพลน เปนการสมผสคร� งเดยวในระยะเวลาส�น จะเกดอาการ เกดผดผ�นคน

ระคายเคอง ผวหนงไหม อกเสบ หายใจไมออก หนามด วงเวยน

- แบบเร� อรง เปนการสมผสพษเปนเวลานาน หรอ มากเกนไป จะเกดการสะสมและเกด

อาการ คอ มะเรง อมพาด ผลตอทารก ตาย

ตารางแสดงตวอยางผลตภณฑ และอาการเจบปวยเม�อสารพษเขาสรางกาย

ผลตภณฑ สารท�บรรจ ผลตอสขภาพเม�อสารพษเขาส

รางกาย

ถานไฟฉาย กระปองส สารแมงกานส - ปวดศรษะ งวงนอน

ออนเพลย ซมเซา

- อารมณแปรปรวน จตใจไม

สงบ ประสาทหลอน

- เกดตะครวท�แขนขา

- สมองสบสน สมองอกเสบ

หลอดฟลออเรสเซนต

สารฆาแมลง

ถานกระดม

สารปรอท - เกดการระคายเคองตอผวหนง

- เหงอกบวม อกเสบ เลอดออก

งาย ปวดทอง ทองรวงอยาง

รนแรง

- กลามเน� อกระตก หงดหงด

โมโหงาย

แบตเตอร�รถยนต

สารเคมจากดแมลง

กระปองส

สารตะก�ว - ปวดศรษะ ออนเพลย ตวซด

- ปวดทอง ปวดเม�อยกลามเน�อ

- ความจาเส�อม ชกกะตก หมด

สต

สเปรย น� ายายอมผม ยาทาเลบ

ย า ล า ง เ ล บ เ ค ร� อ ง ส า อ า ง

หมดอาย

สารพษอ�นๆ - เกดการระคายเคองตอผวหนง

คน หรอ เหอ บวม

- ปวดศรษะ หายใจขด เปนลม

5

ดงน�นจงตองมการจดการขยะอนตรายอยางถกวธอนจะเกดผลดอยางมาก เพราะถาเรา

ชวยกนลดการใชผลตภณฑท�มสารพษ รวมถงมการใชซ� าผลตภณฑท�มสารอนตรายประเภท เชน

ถานไฟฉายแบบอดประจซ�า ซ�งนอกจากจะลดปรมาณการเกดขยะอนตรายแลว ยงเปนการชวยกน

ประหยดทรพยากรและพลงงานท�ใชในกระบวนการผลตไดเปนอยางด โดยถาหากเราชวยกนคด

แยกขยะอนตายออกจากขยะประเภทอ�นๆ และ นาไปจากดอยางถกวธ จะลดการปนเป� อนของ

สารพษอนตรายในส�งแวดลอม สาหรบทองถ�น ตองมการจดการท�ถกตองปลอดภย เพ�อเปนการ

ปองกนอนตรายท�จะเกดตอสขภาพอนามยของคน สตว และส�งแวดลอมไดอยางดเพ�อปองกนและ

ลดผลกระทบตอสขภาพและส�งแวดลอม ดงน�

1. เลอกซ�อ เลอกใชใหคมคา

• เลกหรอเล�ยงการใชผลตภณฑท�มสารอนตราย เชน ถานนเกลแคดเม�ยม หรอ ถาน

ราคาถก ไมไดมาตรฐาน โดยเลอกใชถานอลคาไลน หรอ ถานชารจท�ระบขอความ No Mercury

Added แทน

• เลอกใชสารสกดจากธรรมชาตหรอสมนไพรแทนสารเคมสงเคราะห เชน เลอกใช

น� ายาทาความสะอาดหองน� า หรอ ยากนยงท�ผลตจากสารสกดจากธรรมชาต

• เลอกใชสนคาท�มมาตรฐานในการรกษาส�งแวดลอม โดยสงเกตจากฉลากเขยว

หรอ ฉลากส�งแวดลอมอ�นๆ ตวอยางเชน

• ใชผลตภณฑ�มอายการใชงานยาวนาน เชน ถานชารจ หลอดฟลออเรสเซนตท�ม

ช�วโมงการใชงานสง

2. ควรปฏบตตามคาแนะนาวธใชหรอขอควรระวงท�ระบขางภาชนะบรรจอยางเครงครด

3. ไมท�งขยะอนตรายปะปนไปกบขยะท�วไป และ ไมนาไปเผา ฝงดน หรอท�งลงทอระบาย

น� า เพราะจะทาใหสารพษมการปนเป� อนในส�งแวดลอมไดโดยงาย

4. ควรแยกท�งขยะอนตรายอยางระมดระวงและปลอดภย โดย

• ควรจดเกบภาชนะอนตรายในภาชนะบรรจเดม เพ�อปองกนการแตกหก เชน เม�อ

เปล�ยนหลอดฟลออเรสเซนตใหมใหเกบหลอดเกาในกลองเดม หรอ หอดวยกระดาษหนงสอพมพ

เปนตน

• ขยะอนตรายท�เปนของเหลวควรแบกประเภทไมเทรวมกน โดยเกบไวในภาชนะท�

ไมร�วซม อยในท�รมและใหพนมอเดก แลวนาไปท�งในภาชนะหรอสถานท� ท�ทางราชการกาหนด

เพ�อรอการเกบรวบรวมและนาไปกาจดอยางปลอดภย

• ใหแยกขยะท�เปนขยะอนตรายเหลว และเกบไวในพาชนะบรรจเดม สวนท�เปน

ของแขงใหเกบไวท�พาชนะท�มาร�วซมและทาเคร�องหมายบอกใหชดเจน

6

• ท�งซากแบตเตอร�มอถอในพาชนะรองรบท�ต�งอยตามรานคาตามตวแทนโทรศพท

ศพทมอถอ และสถานท�รบชาระคาบรการโทรศพทมอถอท�วประเทศ

• เม�อเปล�ยนหลอดฟลออเรสเซนตใหนาซากมาใสซองใหม หรอ หอหนงสอพมพ

วางรวมไวในบรเวณท�ปลอดภย ระมดระวงอยาใหแตก

• แยกท�งขยะอนตรายตามวนเวลาท�กาหนด หรอ ท�งในภาชนะรองรบขยะอนตราย

ณ สถานท�ท�กาหนด เพ�อจะเกบขนไปไดอยางถกวธ (กรมควบคมมลพษ, 2547)

วธการจดการขยะ

การจดการขยะม 2 ข�นตอนคอการแกปญหาท�ตนเหตและปลายเหต การจดการขยะใน

ชมชนท�ตนตนเหตม 4 วธ ดงน�

1. การนากลบมาใชใหม (Recycle) ซ�งตองแปรรปกอนใช ใชกบขยะบางชนดท�อาจนา

กลบมาใชประโยชนไดอก เชน เศษแกวไปหลอมทาขวดใหม ยางรถยนตใชทายางมะตอย กระดาษ

รไซเคล โลหะอ�นๆ เปนตน (How Product Impact Natural System, 2545)

2. การใชซ�า (Reuse) เปนการพยายามใชของท�มอยแลวใหเกดประโยชนสงสด เพราะของ

บางอยางสามารถนาไปใชประโยชนใหมไดโดยเพยงทาความสะอาดและไมตองผานการแปรรป

ใหม เชน ขวดเหลานาไปเปนขวดน� าปลา ยางรถยนตใชเปนกนชนทาเรอ การใชกระดาษอดสาเนา

มาเขยนรางหนงสอ เปนตน (โครงการรณรงคส�งของท�ไมใชแลวท�วประเทศ. 2539 : 57 - 62)

3. หลกเล�ยงหรองดใชของท�ไมจาเปน(Avoid) ของท�ใชคร� งเดยวแลวท�งเลย ของท�ใชเปน

ธรรมเนยมซ�งไมจาเปนตองใชกได แตใชเพราะความเคยชน เชน หลอดกาแฟ ถงพลาสตก ขวด

น� าอดลมวนเวย จานชามถวยท�ใชแลวท�งเลย กระดาษหอของขวญท�ยอยสลายไมได การดอวยพร

ตางๆ มดโกนพลาสตก กลองยเอชท (UHT) รวมถงของกระจกกระจกท�ซ�อมาแลวทาประโยชน

อะไรไมได ไมนานกตองท�งกลายเปนขยะ เปนตน รวมถงการ Repair หรอซอมแซมของท�ยงใชได

อยไมใหกลายเปนขยะเรวเกนไป และการบรจาคส�งของท�เราไมตองการแลว แตอาจจะยงเปน

ประโยชนกบคนอ�นได กควรบรจาคแทนท�จะท�งไป

4. การลดการใช (Reduce) หากไมสามารถหลกเล�ยงการใชหรอบรโภคของบางอยางไดเสย

ทเดยว กพยายามใชส�งของในลกษณะดงกลาวขางตนใหนอยลง (มหาวทยาลยเชยงใหม, 2547)

สวนการจดการขยะโดยการแกปญหาท�ปลายเหตม 3 วธ ดงน�

1. การฝงกลบ วธการฝงกลบท�ถกสขลกษณะน�นคนในชมชนมองวาจะตองไมกอใหเกด

ปญหามลพษตอสขภาพแวดลอม รวมท�งเหตราคาญอ�นๆ เชน กล�นเหมน ควน ฝ นละออง และการ

ปลวของกระดาษ พลาสตกและอ�น ๆ ซ�งจะตองควบคมใหอยภายในขอบเขตจากด ท�งบนพ�นผวดน

และใตดน ตองตรวจสอบอยางสม�าเสมอ เชน ตรวจสอบการปนเป� อนของแหลงน� าใตดนบรเวณ

ใกลเคยง อกท�งตองคานงถงทศนยภาพของพ�นท�และบรเวณใกลเคยง เชน การจดใหมส�งปองกน

การปลวของขยะหรออาจปลกตนไมลอมรอบ เปนตน นอกจากน� ยงจะตองมมาตรการในการ

7

ควบคมดแลไมใหมการนาของเสยอนตรายมากาจดรวมกบขยะมลฝอยท�วไปในบรเวณท�ฝงกลบ

ขยะ ซ�งวธการฝงกลบขยะมลฝอยท�ใชน�นใช 2 แบบ คอ

1.1 การฝงกลบแบบถมท� เปนการฝงกลบขยะมลฝอยในพ�นท�ท�เปนหลม เปนบอ

หรอเปนพ�นท�ท�ต �าอยกอนแลว และตองการถมใหพ�นท�แหงน�นสงข�นกวาระดบเดม เชน บรเวณ

ท�ดนท�ถกขดออกไปทาประโยชนอยางอ�นมากอนแลว เปนตน ในพ�นท�เชนน� เราเทขยะมลฝอยลง

ไป แลวเกล�ยขยะใหกระจายพรอมกบบดทบใหแนน จากน�นกใชดนกลบ แลวจงบดทบใหแนนอก

เปนคร� งสดทาย

1.2 การฝงกลบแบบขดเปนรอง เปนการกาจดขยะมลฝอยแบบฝงกลบในพ�นท�

ราบ ซ�งเปนท�สงอยแลวและไมตองการท�จะใหพ�นท�แหงน�นสงเพ�มข�นไปอก หรอสงข�นไมมากนก

แตในขณะเดยวกนกตองการใชพ�นท�ฝงกลบขยะมลฝอยใหไดจานวนมาก ๆ ดงน�นจงตองใชวธขด

เปนรองกอน การขดรองตองใหมความกวางประมาณ 2 เทาของขนาดเคร�องจกรท�ใช เพ�อความ

สะดวกตอการทางานของเคร�องจกร และมความยาวตลอดพ�นท�ท�จะฝงกลบ สวนความลกข�นอยกบ

ระดบน� าใตดน จะลกเทาไรกไดแตตองไมใหถงระดบน� าใตดน สวนมากจะขดลกประมาณ 2-3

เมตร และตองทาใหลาดเอยงไปทางดานใดดานหน� ง เพ�อไมใหน� าขงในรองเวลาฝนตก ดนท�ขด

ข�นมาจากรองกกองไวทางดานใดดานหน�ง สาหรบใชเปนดนกลบตอไป

นอกจากน�นยงสามารถใชทาเปนคนดน สาหรบก�นมใหลมพดขยะออกไปนอกบรเวณได

อกดวย สวนวธการฝงกลบขยะมลฝอยกทาเชนเดยวกบแบบถมท�คอเม�อเทขยะมลฝอยลงไปในรอง

แลวกเกล�ยใหกระจายบดทบแลวใชดนกลบและบดทบอกคร� งหน�ง

2. การหมกทาปย สาหรบการหมกทาปยน�นจะใชกบขยะเปยก ขยะมลฝอยสวนท�เปนขยะ

เปยกน�นสวนใหญเปนสารอนทรยท�ยอยสลายไดงาย ดงน�นการนาไปกองท�งไวกจะบดเนาและสง

กล�นเหมนแตถานาขยะสวนน� ไปหมกดวยวธการท�ถกตอง กล�นเหมนจะลดลงไปไดอยางมาก

นอกจากน�นผลตผลท�ไดยงสามารถไปใชเปนปยสาหรบบารงดนเพ�อการเกษตรไดอกดวย การหมก

ขยะมลฝอยเพ�อทาเปนปยน�น เปนการอาศยกระบวนการทางชววทยา ซ� งจลนทรยจะยอยสลาย

อนทรยวตถใหเปนแรธาตท�คอนขางจะคงรปและมคณประโยชนตอพชนอกจากน� ของท�หมกไดท�

แลวจะมปรมาตรลดลงประมาณรอยละ 30-65 และยงสามารถทาลายจลนทรยบางชนดท�อาจทาให

เกดโรคไดอกดวย

3. การเผา (How Product Impact Natural System, 2545)

เพ�อใหเขาใจตวอยางการจดการขยะโดยการหมกทาปยท� เปนรปธรรมมากข� นจะขอ

ยกตวอยางการเล�ยงไสเดอนดนในโรงเรอนเพ�อกาจดขยะชมชน ซ�งเปนการจดการขยะของเสยจาก

ชมชนท�สลายตวไดเรว เชน สารอนทรยจาพวกเศษอาหารจากชมชนเพ�อทาเปนปยหมก อนเปนการ

กลบไปสกระบวนการผลตแบบด�งเดมท�มผลตอสขภาพและส�งแวดลอมนอยท�สด โดยการสราง

โรงเรอนผลตปยหมกมลไสเดอนดน ตองมการพรางแสงเพราะไสเดอนไมชอบแสงสวางมาก

บรเวณบอเล�ยงตองมตาขายปดดานบน เพ�อปองกนศตรของไสเดอน เชน นก หนและมด ดานลาง

8

ของบอมทอเพ�อระบายน� าหมกท�ไดจากการยอยสลายขยะของไสเดอนดน ในสวนของบอเกบขยะ

ควรอยในบรเวณเดยวกนกบบอเล�ยงไสเดอน เพ�อความสะดวกในการใหอาหาร

ภาชนะท�นามาเล�ยงไสเดอนไดจะมท�งท�เปนบอดน ถง กระถาง กลอง ถง ถงขยะ รองน� า

กระบะ ซ�งเปนถงหมกท�ใชผลตปยหมกจากวสดอนทรยไดด โดยมความกวางต�งแต 100 เซนตเมตร

และยาว 180 เซนตเมตร มความลกไมเกน 50 เซนตเมตร โดยใชวสดอนทรยสดๆ เนนสวนท�เปน

ผกสเขยว วชพช โดยใชขยะสดรองเปนพ�นหนาประมาณ 6 น�ว ใชปยคอกโรยหนาใหหนาประมาณ

2 น�ว โรยปนขาวใหท�วบรเวณ แลวใหความช�นเลกนอยประมาณรอยละ 20 ของน� าหนกขยะสดหรอ

ใหเปยกชมแตหามมน� าขง ท�งไวประมาณ 2-3 วน จะสงเกตไดวามความรอนท�สงข� น ท�งไว

ประมาณ 4-6 สปดาหความรอนท�เกดข�นจะหายไป หรออาจจะเรวกวาน� หากการหมกมความหนา

นอยกวากาหนด การสรางกองหมกท�หนาเกนไปจะทาใหระยะเวลาในการหมกนานออกไป

เน�องจากเปนการหมกโดยกระบวนการท�ไมใชออกซเจน ซ�งมผลทาใหไมพรอมท�จะเปนท�อาศย

ของไสเดอนดน ทาใหไสเดอนดนหนลกลงไปในดนท�มอณหภมต �ากวา ทาใหอตราการกนอาหาร

ลดลง มผลตออตราการเกดตวออนในรนตอไป อกท�งอาหารขยะสดท�มากเกนไปจะทาใหเกดกล�น

เหมนในบรเวณโรงเรอนท�อาจจะชกนาแมลงวน แมลงสาบ หนและสตวอ�นๆ มาสโรงเรอน การ

กาจดกล�นทาไดโดยใชน� าหมกท�ไดจากกระบะผลตปยหมกจากมลไสเดอนดนมารดใหท�ว หรออาจ

ใชกากน� าตาลผสมน� าแลวพนใหท�วแปลง

การหมกท�สมบรณจะทาใหวสดมสเขมจนเปนสน� าตาล มลกษณะรวนซย ไมมกล�นเหมน

ซ�งปรมาณเร�มตนท�เหมาะสมในการเล�ยงไสเดอนดนคอ 2 กโลกรมตอจานวนขยะอนทรยท�เร� มบด

แลวประมาณ 1 กโลกรม หรอไสเดอนดน 1 กโลกรมตอพ�นท� 1 ตารางเมตร เวลาประมาณ 4-6

สปดาหปรมาณไสเดอนดนจะเพ�มข�นอยางรวดเรว

โดยท�วไปขยะสดจะมน� าเปนองคประกอบไมนอยกวารอยละ 80 ดงน�นในขณะท�ทาการ

หมกและการสลายขยะอนทรยโดยใชไสเดอนดนจะมของเหลวหรอนาหมกจามลไสเดอนดน

ออกมาจากกองขยะจานวนมาก การสรางบอรวมน� าหมกจงเปนส�งจาเปนอยางมาก จะทาใหน� าหมก

ไมแชขงอยในโรงผลตปยหมก ถาน� าแชขงจะทาใหไสเดอนหนข�นมาอยเหนอน� าเน�องจากหายใจไม

ออก ทาใหไมมขยะไมถกยอยสลายโดยไสเดอนดน น� าหมกเหลาน�มแรธาตและปรมาณจลนทรยอย

เปนจานวนมาก สามารถนาไปใชเปนปยสาหรบพชไดอยางสมบรณ

สวนการแยกไสเดอนดนออกจากปยหมกมลไสเดอนดนเพ�อนาไปเปนปยสาหรบตนไม

และพช สามารถทาไดหลายเทคนค เชน การใชแสงไล เน�องจากไสเดอนดนไมชอบแสง หรอใช

ตะแกรงรอนดวยมอในกรณท�มมลไสเดอนปรมาณนอย หรอใชเคร�องรอนขนาดใหญ ทางานดวย

มอเตอรไฟฟา ชวยแยกไสเดอนดนอกมาจากกองปยหมกในกรณท�มปรมาณกองปยหมกมล

ไสเดอนดนในปรมาณมาก (ดร. อาณต ตนโช. 2548:28-34)

การทบทวนวรรณกรรมตามวตถประสงคขอท� 1 ทาใหทราบแนวทางภาพรวมในการ

จดการขยะของชมชนซ�งม 2 ข�นตอน คอ การจดการขยะท�ตนเหตม 4 วธ คอ

9

1. การนากลบมาใชใหม (recycle) ซ� งตองแปรรปกอนใช ใชกบขยะบางชนดท�อาจนา

กลบมาใชประโยชนไดอก เชน เศษแกวไปหลอมทาขวดใหม ยางรถยนตใชทายางมะตอย กระดาษ

รไซเคล โลหะอ�นๆ เปนตน

2. หลกเล�ยงหรองดใชของท�ไมจาเปน(Avoid) ของท�ใชคร� งเดยวแลวท�งเลย ของท�ใชเปน

ธรรมเนยมซ�งไมจาเปนตองใชกได แตใชเพราะความเคยชน รวมถงของกระจกกระจกท�ซ�อมาแลว

ทาประโยชนอะไรไมได ไมนานกตองท�งกลายเปนขยะ

วธการน� รวมถงการ Repair หรอซอมแซมของท�ยงใชไดอยไมใหกลายเปนขยะเรวเกนไป

และการบรจาคส�งของท�เราไมตองการแลว แตอาจจะยงเปนประโยชนกบคนอ�นได กควรบรจาค

แทนท�จะท�งไป

3. การลดการใช (reduce) หากไมสามารถหลกเล�ยงการใชหรอบรโภคของบางอยางไดเสย

ทเดยว กพยายามใชส�งของท�บรโภคตามความเคยชนและบรโภคเปนวฒนธรรมใหนอยลง เชน

หลอดกาแฟ ถงพลาสตก ขวดน� าอดลมวนเวย

4. การใชซ�า (reuse) เปนการพยายามใชของท�มอยแลวใหเกดประโยชนสงสด เพราะของ

บางอยางสามารถกลบไปใชประโยชนใหมไดเพยงแคทาความสะอาด

หากยงมขยะท�เหลอจากการแกปญหาท�ตนเหตกจะมวธการจดการขยะท�ปลายเหตดงน�

1. การฝงกลบ ซ�งแบงเปนการการฝงกลบแบบถมท�กบการฝงกลบแบบขดเปนรอง ฝงกลบ

แบบถมท�เปนการฝงกลบขยะมลฝอยในพ�นท�ท� เปนหลมเปนบอ หรอเปนพ�นท�ท�ต �าอยกอนแลว

และตองการถมใหพ�นท�แหงน�นสงข�นกวาระดบเดม สวนการฝงกลบแบบขดเปนรอง เปนการกาจด

ขยะมลฝอยแบบฝงกลบในพ�นท�ราบ ซ�งเปนท�สงอยแลวและไมตองการท�จะใหพ�นท�แหงน�นสง

เพ�มข�นไปอก หรอสงข�นไมมากนก แตกตองการใชพ�นท�ฝงกลบขยะมลฝอยใหไดจานวนมาก ๆ

ดงน�นจงตองใชวธขดเปนรองกอน

2. การหมกทาปย เปนการนาขยะสดมาหมกเพ�อลดกล�นเหมนและการท�งไปโดยเปลา

ประโยชน เพราะการนามาหมกอยางถกวธสามารถนาไปใชในการเกษตรได อกท�งยงไมสงกล�น

เหมนและการเนาเสย ซ�งเปนแหลงเช�อโรค กอความราคาญและสงผลกระทบตอสภาพแวดลอม

โดยการหมกทาปยวธหน� งคอการเล�ยงไสเดอนดนในโรงเรอนเพ�อกาจดขยะชมชน โดยวธตาม

ธรรมชาต กอใหเกดผลกระทบตอสขภาพและส�งแวดลอมนอยท�สด ซ�งไสเดอนดนจะเปนตวเรงการ

ยอยสลายของขยะสด สามารถนาน� าหมกท�เกดจากกระบวนการยอยสลายและปยมกท�ไสเดอนดน

ชวยเรงการยอยสลายไปเปนปยกบการเกษตรได ซ�งชมชนบานเขาเหลกมการทาการเกษตรเปน

อาชพหลก หากสามารถทาน� าปยหมกหรอปยชวภาพมาใชในการเกษตรได ชวยลดคาใชจายในการ

ซ�อสารเคมจากภายนอก และลดผลกระทบตอสภาพแวดลอมและสขภาพของคนในชมชนจากการ

ใชสารเคม ท�สาคญคอชวยลดขยะอนตรายซ�งชาวบานยงมวธการกาจดท�ไมถกตอง

10

วฒนธรรมการบรโภคของคนกะเหร�ยง

สถานท�ใชในการประกอบอาหาร ไดแก หองครว ชานในและชานนอก ซ�งใชพ�นท�ทก

สวน ทาใหมข� เถากระจายในบาน แตคนกะเหร�ยงจะมการทาความสะอาด แตเปนวธงายๆ ไมพพ

ถนมากนก ดงน�นจงทาใหมองวาพ�นท�บานของกะเหร� ยงจงไมสะอาด ปญหาเร�องข� เถา ซ�งทาให

ครวกะเหร�ยงไมสะอาดเทาท�ควรแลว นอกน�นยงมเร� องของการจดการขยะเปยกในครวเรอน คอ

คนกะเหร�ยงนยมเล�ยงสนขไวเฝาบาน จงนาอาหารสวนท�เหลอจากการบรโภค ซ�งไดแกเศษขาว

หรอกบขาวท�หลนจากโตกขาวเวลาเจาของบานรบประทานอาหารเปนการเล�ยงสตวไปดวย ดงน�น

การจดการขยะเปยกจงเปนการนาไปเล�ยงสตว แตสาหรบคนกะเหร� ยงสะกอคดวาการจดการเศษ

อาหารเปนเร�องท�เลกนอยไมจาเปนตองแกไขในเร�องน� เพราะชาวกะเหร�ยงเช�อวา วธท�ใชอยน�นดอย

แลว(สรยา,2531)

ชาวกะเหร�ยงสวนใหญมอปนสยรกความเปนอยท�เรยบงาย ไมวาจะเปนเร�องอาหารการกน

หรอทรพยสมบต ในสวนของอาหารการกน ชาวกะเหร� ยงมกจะยรโภคขาวเจาเปนอาหารหลก

โดยมผกและน� าพรกเปนกบขาวประจาทกม�อ เน�อสตวมกจะมในโอกาสพเศษเทาน�น ผกและ

น� าพรกมท�งท�ไดจากปาและท�ปลกไวใกลบาน ชาวกะเหร�ยงเช�อวาถามขาวในยงฉาง มผกและมพรก

ในไรในสวน กมชวตอยไดโดยไมตองมส�งอ�น

ชาวกะเหร�ยงนอกจากปลกขาวไรและขาวโพดแลว กมการทาสวนผกและสวนผลไมดวย

ตนไมผลท�เหนไดท�วไปในหมบานชาวกะเหร�ยงโปกมขนน มะมวง มะพราว สมโอ ฯลฯ สวนผก

สวนหน�งจะมไวเพ�อการบรโภค อกสวนหน�งอาจจะนาไปขายแลกเปนเงนเลกๆนอยๆ เชน พรก

ผกกด ผกหวาน หนอไม เหดเผาะ ฯลฯ(สจรตลกษณ ดผดงและสรนยา คาเมอง. 2539:19)

1.2 ศกษาความคดเหนของคนในชมชนท�มตอการจดการขยะ

มหาวทยาลยสงขลานครนทร ฉบบสงคมศาสตรและมนษยศาสตรศกษาการสงเสรมการม

สวนรวมและกระบวนการเรยนรของประชาชนในการจดการขยะมลฝอยชมชน กรณศกษาเทศบาล

ตาบลปรก อาเภอสะเดา จงหวดสงขลา ไดทาการสารวจความร ทศนคตและพฤตกรรมของชาวบาน

ในการจดการขยะมลฝอยโดยใชแบบสอบถาม พบวา ปญหาท�พบในการจดการขยะมลฝอย ไดแก

ปญหาในการเกบขยะมลฝอยซ�งมความลาชา ไมตรงเวลา เสยงดงรบกวนและมขยะตกหลนระหวาง

การจดเกบของพนกงานรอยละ 43.2 รองลงมาเปนปญหาดานถงรองรบขยะมลฝอยท�ไมเพยงพอ

และชารดรอยละ 37.8 ปญหาดานวธการกาจดขยะ ไดแก ควนจากการเผาขยะบานเรอนและไม

ทราบวธการาจดขยะมลฝอยบางประเภทรอยละ 16.2 และปญหาเดกท�งขยะมลฝอยไมเปนท�รอยละ

2.7

ดานการคดแยกขยะมลฝอยพบวาชาวบานรอยละ 56.2 ไมมการคดแยกขยะ โดยใหเหตผล

วา เน�องจากไมมถงขยะสาหรบคดแยกขยะมลฝอยในชมชนรอยละ 55.8 มขยะมลฝอยประเภทเดยว

11

หรอมจานวนนอยไมจาเปนตองคดแยกรอยละ 18.6 อกท�งชาวบานเหนวาเม�อคดแยกแลวกตองเผา

รวมกนอยดรอยละ 6.9 การคดแยกไมสะดวกและเสยเวลารอยละ 13.8 ในสวนของผท�คดแยกขยะ

กอนท�งใหเหตผลในการแยกขยะวาเน�องจากขยะบางสวนสามารถนากลบไปใชประโยชนไดรอย

ละ 38.7 เม�อคดแยกแลวทาใหสามารถกาจดโดยเผาไดงายรอยละ 32.3 คดแยกขยะมลฝอยเปยก

เพราะมกล�นเหมนรอยละ 19.4 และรสกเหนใจพนกงานเกบขยะมลฝอยรอยละ 9.7

สาหรบทศนคตของชาวบานดานการมสวนรวมในการแกปญหาขยะมลฝอย ชาวบาน

สวนมากเหนดวยกบการท�ตนเองควรมสวนรวมในการจดการขยะรอยละ 96 และเหนดวยหากการม

สวนรวมจะจดใหมโครงการหรอกจกรรมเก�ยวกบการจดการขยะมลฝอยในชมชนรอยละ 93.8

ท�เขตเทศบาลเมองสมทรปราการกมการศกษาความคดเหนของประชาชนตอการจดการ

ขยะเชนกน พบวา กลมตวอยางสวนมากเหนดวยและยอมรบวาประชาชนควรมสวนรวมในการ

รบผดชอบตอปญหาขยะ แตกมประชาชนบางสวนเหนวาการจดการขยะควรเปนหนาท�ของ

หนวยงานท�รบผดชอบ ซ�งผศกษาวเคราะหวาเปนเพราะกลมตวอยางไมมสวนรวมในการแกไข

ปญหาขยะของชมชน และกลมตวอยางรอยละ 58.1 กไมเหนดวยกบการใหบรการเกบขนขยะตาม

วนเวลาท�กระทาอย คอเวลาท�ใหบรการไมแนนอน ใหบรการเวลาท�ไมมใครอย หรอใหบรการเชา

เกนไปทาใหรถตด อกท�งกลมตวอยางเหนวารถเกบขนขยะมนอยและไมทนสมย ดงน�นจงตองการ

ใหเพ�มปรมาณรถเกบขนขยะ ปรบปรงสภาพรถท�ใชในการเกบขนขยะใหทนสมย และควรมฝาปด

เพ�อปองกนขยะรวงหลน นอกจากน�นถงขยะท�จดไวกมนอย จดวางไมท�วถง ผพงงาย จงควรจดการ

เปล�ยนถงขยะจากโลหะใหเปนพลาสตก ควรมการสารวจพ�นท� เพ�อทาการจดวางถงขยะใหมให

เหมาะสม ถงขยะและบรเวณท�จดวางถงขยะหรอท�พกขยะ ควรมการทาความสะอาดสม�าเสมอ เพ�อ

ปองกนกล�นและการแพรกระจายของเช�อโรค(ปานกมล พสฐอรรถกลและเสาวลกษณ รงตะวนเรอง

ศร.2547:165-166)

จากการทบทวนวรรณกรรมตามวตถประสงคขอท� 2 สามารถนามาเปนแนวทางในการ

จดทาแบบสอบถามทศนคตของคนในชมชนตอการจดการขยะ เชน เหตผลท�ชาวบานไมมการแยก

ขยะเพราะไมมถงขยะสาหรบคดแยกขยะมลฝอยในชมชน มขยะมลฝอยประเภทเดยวหรอมจานวน

นอยไมจาเปนตองคดแยก เม�อคดแยกแลวกตองเผารวมกนอยด การคดแยกไมสะดวกและเสยเวลา

สวนเหตผลของผท�คดแยกขยะกอนท�งเพราะขยะบางสวนสามารถนากลบไปใชประโยชนได เม�อ

คดแยกแลวทาใหสามารถกาจดโดยเผาไดงาย คดแยกขยะมลฝอยเปยกเพราะมกล�นเหมนและรสก

เหนใจพนกงานเกบขยะมลฝอย ทาใหมกรอบคาถามคราวๆในการสอบถามทศนคตของคนใน

ชมชนตอการจดการขยะ

นอกจากน�นยงโยงไปถงเร�องการจดการขยะไดวาทาไมชาวบานถงมวธการจดการขยะใน

แบบตางๆ อาจจะเปนเพราะชาวบานเหนวาไมใชหนาท�ของตน หนวยงานของรฐควรเปนผ

แกปญหามากกวา และชาวบานมความคดเหนอยางไรตอการจดการขยะโดยท�ชมชนมสวนรวม ซ�ง

การสอบถามทศนคตสวนน� ทาใหผวจยทราบวาชาวบานมความคดเหนอยางไรตอการจดการขยะ

12

ภายในชมชนและครวเรอน นอกจากน�นผวจยยงไดเรยนรถงทศนคตของชาวบานตอการจดการขยะ

เพ�อเปนแนวทางในการพดคย แลกเปล�ยนกบชาวบาน ซ�งจะนาไปสการหาแนวทางการจดการขยะท�

เหมาะสมกบบรบทของชมชนมากย�งข�นโดยการมสวนรวมกบคนในชมชน

1.3 ศกษาวธการจดการขยะท�เหมาะสมโดยชมชนมสวนรวม

เกณฑในการพจารณาการจดการขยะอยางเหมาะสมและมประสทธภาพ

โครงการรณรงคส�งของท�ไมใชแลวท�วประเทศ (2539: 57 -62) กลาวถงการจดการขยะท�

เหมาะสมวาตองมหลกเกณฑในการพจารณาประกอบการตดสนใจใหสามารถดาเนนการจดการ

ขยะมลฝอยอยางมประสทธภาพและเหมาะสมน�น จะตองทาใหขยะมลฝอยถกเกบขนออกไปจาก

ชมชนอยางรวดเรวเรยบรอยดวยวธการท�ถตองอยางประหยด ทาใหเกดมลพษตอสภาพแวดลอม

นอยท�สดและมผลประโยชนตอบแทนพอสมควร ดงน�น กอนท�จะตดสนใจดาเนนการ ดวยวธการ

ใดๆ จะตองพจารณาถงองคประกอบท�สาคญๆ อก 5 ประการ ไดแก

1. ชนด ปรมาณ และลกษณะของขยะมลฝอย เชน

• ชนดและปรมาณตามประเภทของกจกรรมและแหลงกาเนด

• ปรมาณท�ผลตออกมาและท�เกบขนได

• ลกษณะและสวนประกอบของขยะมลฝอยในชมชนน�นๆ

2. คาใชจาย ไดแก

• คาใชจายในการลงทน (initial investment)

• คาใชจายในการดาเนนงานและซอมแซมบารงรกษา

3. ปญหาเก�ยวกบสภาพแวดลอม

• การทาใหเกดมลพษแกพ�นดนและแหลงน� า

• การทาใหเกดมลพษแกอากาศ

• ปจจยอ�นๆ ท�อาจมผลกระทบตอสขภาพและความเปนอยของมนษย

• ทศนยภาพของพ�นท�และบรเวณใกลเคยง

4. การนาเอาทรพยากรบางสวนจากขยะมลฝอยกลบมาใชเปนประโยชน

• ทางดานพลงงาน (energy)

• ทางดานวสด (materials)

• ทางดานพ�นท�ดน (land area)

5. กฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบ และหนวยงานท�เก�ยวของ

การฝกอบรมหรอวธการสอนเพ�อใหสรางการตระหนกถงปญหาส�งแวดลอม

การฝกอบรมหรอวธการสอนเก�ยวกบส�งแวดลอมศกษาซ�งนยมใชในปจจบน ไดแก

1. การศกษานอกหองเรยน เปนการใหผเรยนไดเรยนรโดยตรงจากธรรมชาต แตการออก

นอกสถานท�อาจจะตองใชเวลาในการไปและการเตรยมการมาก แตการออกไปศกษาในตลาดหรอ

13

ปาละเมาะหลงโรงเรยน ซ�งผสอนตองมเปาหมายใหแนนอนวาตองการใหผเรยนเรยนรอะไรบาง จะ

ใหผเรยนทากจกรรมอะไรบาง และประเมนผลไดอยางไรวาผเรยนไดเรยนรตามท�ผสอน

ต�งเปาหมายเอาไว

2. การใชภาพยนตร จะทาใหผเรยนมความสนใจในบทเรยนมาก และในปจจบนกมความ

แพรหลาย อาจหายมไดตามสถาบนการศกษาตางๆ

3. การใชสไลด ปจจบนน�สไลดประกอบเสยหาไดงาย อกท�งผลตเองไดดวย เสยคาใชจาย

และเวลานอยกวาการไปทศนศกษาหรอการทาฟลมภาพยนตร ท�งยงทาใหผเรยนไดเหนภาพท�

ชดเจนจากของจรง และมคาบรรยายท�เหมาะสม จะทาใหบทเรยนนาสนใจมากข�น

4. การใชแผนใส ใชงาย ประหยดเวลาในการเสนอเน�อหา อกท� งยงมสสนตามความ

ตองการอกดวย

5. การใชสถานการณจาลองและเกม การสรางสถานการณจาลองเปนการสมมตใหผเรยน

เปนคนเขาไปอยในสถานการณอยางหน� ง แลวใหแตละคนอภปรายหรอตดสนใจตอส�งใดส�งหน� ง

สวนการสอนดวยเกมน�นแตกตางจากการใชสถานการณจาลองตรงท�ไมจาเปนตองสมมตใหผเรยน

เขาไปอยในสถานการณน�นๆเสมอไป แตเปนการใหมการแขงขนกน

6. การเชญวทยากรมาบรรยายหรออภปราย วธน� จะทาใหผเรยนมความสนใจมากข� น

โดยเฉพาะถาเปนผเช�ยวชาญในสาขาน�นๆมาบรรยายหรออภปรายเอง

7. การทดลอง จะทาใหผเรยนพบเหนปญหาหรอเขาใจส�งแวดลอมไดดข�น เชน การให

ผเรยนหดดแลตนไมและสงเกตการณเจรญเตบโต

8. การสมภาษณ บางคร� งการเชญวทยากรมาอาจไมสะดวก ดงน�นอาจใชวธไปสมภาษณ

ผเช�ยวชาญ วธการสมภาษณจะตองมการนดหมายลวงหนา และสงขอบขายของเร� องท�จะตอง

สมภาษณไปลวงหนา ถามการถายเทปหรอถายวดโอตองแจงใหผท�เราตองการสมภาษณรเพ�อท�จะ

เตรยมตวไดถกตอง

9. การจดกจกรรมพเศษ ควรจะใหผเรยนไดมกจกรรมพเศษ เพ�อใหผเรยนไดรวมทา

กจกรรมหรอไดรบขาวสารเก�ยวกบส�งแวดลอมอยางสม�าเสมอ

10. การทารายงาน ใหผเรยนทารายงานเปนกลมหรอบคคลเพ�อใหรจกคนควาและเสนอ

ขอมลเก�ยวกบสภาพแวดลอม เพราะขอมลท�ผเรยนไมเคยไดรบมากอน ถาไดคนควาเพ�มเตม อาจทา

ใหเกดการเปล�ยนแปลงเจตคตได

11. การอภปรายโตแยง ใหผเรยนหาขอมลมายนยนสนบสนนความคดของตน โดยมการ

โตแยงกนระหวางบคคลหรอระหวางกลม

12. การแสดง การใหผเรยนไดแสดงบทบาทของกลมตางๆตามทองเร�องท�จดข�น

13. การฉวยโอกาส การเปล�ยนเจตคตทางส�งแวดลอม บางคร� งตองคอยจงหวะท�เหมาะสม

เชน การท�จะบอกใหผเรยนบางคนไมท�งขยะลงบนพ�น บางทอาจไมไดผล แตถามใครบางคนไป

14

เหยยบเอาเปลอกกลวยท�ท�งไวแลวล�นลมศรษะแตก ผสอนควรรบอธบายถงการท�งขยะไมเปน

ระเบยบ ซ�งทาใหผอ�นไดรบบาดเจบ เปนตน

การสอนเก�ยวกบส�งแวดลอมน�นถงแมจะเนนหนกในทางปฏบตเพ�อใหผเรยนมสวนรวม

เพ�อกอใหเกดเจตคตและพฤตกรรมไปในทางท�พงประสงคตอส�งแวดลอม แตการสอนโดยการ

บรรยายในสวนทฤษฎอาจทาใหผเรยนเกดความเบ�อหนาย ดงน�นควรใชส�อโสตทศนวสดมาชวยใน

การสอน และการสอนท�จะไดผลดน�นจะตองคานงถงความตองการและความสนใจของผเรยน โดย

ดจากประสบการณ ความเก�ยวของกบวถการดาเนนชวตและควรคานงถงความแตกตางระหวาง

บคคลเปนสาคญ (สมสวย สะหร�งบน. 2538:35-37)

ส�อท�ใชในการประกอบการสนทนากลมยอย คอ การแสดงละคร ซ�งจะมการนาเสนอ

ภาพรวมของขยะในชมชน และการจดการขยะท�มอยในชมชน และนาเสนอวธการจดการขยะ

ของชมชนอ�นเพ�อเปนแนวทางในการจดการขยะของชมชน วธการจดการขยะท�นาเสนอน�นเปน

การเพ�มมลคาใหกบขยะโดยการผานการแยกประเภทขยะออกเปนส�ประเภท ซ�งตวอยางของชมชน

อ�นท�มกจกรรมการจดการขยะท�ทางกลมผวจยเลอกมาเปนกรณศกษาเพ�อแลกเปล�ยนกบชมชน

ประกอบไปดวย 3 กจกรรมดงน� คอ ธนาคารขยะ ทอดผาปาขยะ การสรางผลตภณฑท�มาจากขยะ

ตวอยางการจดการขยะท�เหมาะสมกบชมชน

ดานการจดการขยะโดยชมชนมสวนรวมผานโครงการและกจกรรมตางๆ สามารถดงความ

สนใจและความรวมมอของคนในชมชนไดมากกวา ซ�งแตละชมชนมการจดโครงการและกจกรรม

ดงน�

1. โครงการจดการขยะมลฝอยหมบานนารอง ( สนบสนนโครงการเมองนาอย ) ของ

องคการบรหารสวนตาบลเมองเกาอาเภอเมอง จงหวดขอนแกน โครงการน� เปนโครงการจดการขยะ

มลฝอยของหมบานนารอง เพ�อเปนแนวทางท�ดในการเปนแบบอยางการดาเนนงานของหมบานอ�น

ๆ โดยมการจดกจกรรมตาง ๆ ดงน� กจกรรมการคดแยกขยะ การใหความรปลกจตสานกผน า

หมบาน ประชาชนท�เปนอาสาสมครโดยกระบวนการเรยนรเนนการปฏบตการแบบมสวนรวม ให

มพฤตกรรมเปนแบบอยางในกลมผนา โดยผานกระบวนการในการจดประชมผนา ระดมความคด

และแนวทางการดาเนนงาน มการเปดรบสมครอาสาสมครเขารวมโครงการ และมการผลตส�อ

เตรยมอปกรณ ทดลองใช และฝก เชน เทคนคการถายทอด การใหความรเพ�อขยายผลการปฏบตไป

ยงครวเรอนใกลเคยง การแบงเขตรบผดชอบและกจกรรมอ�นๆท�จะชวยขยายผลใหเกดความสะอาด

สวยงามข�นในชมชน รวมท�งมการสงใบสมครเขารวมประกวดนวตกรรมระดบจงหวด/ระดบภาค

(โครงการรณรงคจดการขยะมลฝอยเพ�อลดปรมาณขยะ, 2544)

2. เทศบาลนครพษณโลก จงหวดพษณโลก รวมมอกบภาคเอกชนจดทาส�อใหความรและ

ประชาสมพนธเร�องการคดแยกขยะและนาขยะไปใชประโยชน โดยทาปยหมกจากขยะเปยกหรอ

เศษอาหารท�เหลอจากการบรโภค จดทากจกรรมรบซ�อวสดรไซเคลหมนเวยนในแตละชมชน และ

15

จดต�งขยะในโรงเรยนเทศบาลวดพนป ผลจากการดาเนนงานเทศบาลนครพษณโลกสามารถลด

ปรมาณขยะท�ตองนาไปกาจดไดมากกวารอยละ 50 ซ�งกอนท�จดทาโครงการมขยะท�เกดข� นใน

ชมชนท�ตองกาจด 150 ตนตอวน ปจจบนมขยะมลฝอยท�ตองกาจดประมาณ 70 ตนตอวน

3. กจกรรมขยะแลกไข ท�เทศบาลนครระยอง จงหวดระยอง จดข�นในชมชนหมบานจดสรร

ประสบความสาเรจอยางมาก มรายไดจากการดาเนนการประมาณ 1,000 บาทตอคร� ง และขยายผล

ไปยงชมชนอ�นๆในเขตเทศบาล ผลจากการดาเนนการสามารถจดต�งกองทนชมชนได เพยง

ระยะเวลา 9 เดอน หลงจากเร�มตนโครงการมปรมาณวสดรไซเคลท�รวบรวมไดถง 93 ลานตน

นอกจากน� ยงมกจกรรมธนาคารขยะในโรงเรยนเทศบาลวดปากน� าและโรงเรยนเทศบาลวดลม

มหาชยชมพลอกดวย

4. กจกรรมผาปาสามคครไซเคล ท�วดบานหาญ มการบอกบญพมพใบฎกา จดพมผาปา

เหมอนกบงานบญทอดผาปาทกอยาง เพยงแตส�งท�ชาวบานจะนามาทาบญท�วดกคอขยะท�ยงใชได

โดยจะตดตอกบรานรบซ�อของเกาไวลวงหนาเพ�อมาตราคาผาปาขยะ ไดเงนจานวน 17,777 บาท

จากกจกรรมน� สวนหน�งถวายวดเพ�อบรณะศาลาการเปรยญท�ยงกอสรางไมเรยบรอย อกสวนหน�งให

ศนยเดกเลกท�อยในความดแลของวด

ศนยวสดรไซเคลชมชนเร�มแรกเกดข�นจากผนาชมชนสขสนต 26 เขตบางกะป กรงเทพ ท�ม

แนวคดในการจดการขยะมลฝอยภายในชมชนเอง โดยเนนการคดแยกขยะ นารายไดจากการคดแยก

มาจดต�งกอทนเพ�อสวสดการใหแกสมาชก โดยรวมมอกบชมชนใกลเคยงจดต�งเปนคณะกรรมการ

จดการส� งแวดลอมชมชน เขตบางกะป เพ�อรวมมอกนแกปญหาขยะมลฝอย โดยชมชนเปน

ผดาเนนการเอง ไดรบการสนบสนนงบประมาณการกอสรางจากกองทนเพ�อสงคม นอกจากน� ยง

เปนสถานท�ศกษาดงานของหนวยงานราชการ นกเรยน นกศกษาและชมชนอ�นๆ ท�สนใจอกดวย

(ตนตะวน. 2545 : 57-60)

5. โครงการ 29 บาท ครวเรอนสะอาด หมบานสดใส ของชาวหาดสองแคว จงหวด

อตรดตถ การกอต�งโครงการเกดข�นเน�องจากไมมท�ท�งขยะท�เพยงพอ ทาใหท�งขยะเกล�อนกลาด

เพราะงบประมาณท�ไดเพยงปละ 4 ลานบาทไมเพยงพอตอการจดการปญหา ทางองคการบรหาร

สวนตาบลทองถ�นจงไดรวมมอกบมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ จดทาโครงการกาจดขยะมลฝอย

แบบประชาชนมสวนรวม โดยการใหความรกบประชาชนชาวหาดสองแควใหรจกการคดแยกขยะ

กอนนาไปท�ง ผานโครงการและกจกรรมตางๆ เชน การจดเวทสาธารณะและการทอดผาปาขยะร

ไซเคล ซ�งขยะท�เกดจากการคดแยกน�นจะนามายอยสลายและนามาหมกใหกลายเปนกาซชวภาพ

การทาจลนทรยแหง(โบกาฉ)สาหรบหมกขยะยอยสลาย มการทาบญชรายรบรายจายในครวเรอน

การจดอบรมแตละคร� งจะมคาลงทะเบยนครวเรอนละ 29 บาทเพ�อนามาเปนกองทนใหกบหมบาน

ในการทาโบกาฉ งบสวนหน�งจะนาไปซ�อถงพลาสตกสดามกอกขนาดบรรจ 20 ลตร ดานลางตวถง

สามารถเปด-ปดไดสะดวกเพ�อใหนาสามารถไหลออกไดงาย ดานในตดตะแกรงดกสงจากถงราว 7-

10 เซนตเมตร ถงดาน� ไดแจกจายใหกบทกครวเรอนท�เขารบการอบรมใหนาไปหมกเศษอาหาร พช

16

ขยะยอยสลายสาหรบทาน� าหมกชวภาพเพ�อนาไปใชในการทาการเกษตร โครงการน� นอกจากจะ

เปนผลดกบชาวบานและชมชนเองท�นาปยหมกไปใชประโยชนได ไมตองซ�อปย ลดคาใชจายใน

การบรการเกบขยะแลว ยงชวยลดงบประมาณเพ�อซ�อรถขนขยะ การจางคนงาน ลดการส�นเปลอง

การใชน� ามนและการจดซ�อถงขยะไวบรการชาวบานตามจดตางๆ ทาใหทศนยภาพสองขางทางดข�น

(สรรกษ บางสด. 2548:49-52)

6. การจดการขยะของชมชนน� าผาง จงหวดนาน ซ�งไดมการจดทาเวทพดคยกนชมชนเพ�อ

หาทางในการจดการขยะท�ด เพราะชมชนใชวธการจดการขยะแบบเดมๆ คอ เผา ท�งลงแมน� า หรอ

ท�งตามสถานท�สาธารณะ จานวนนกทองเท�ยวท�เพ�มข�นเร� อยๆทาใหปรมาณขยะและความรนแรง

ของปญหามากข�น ชมชนมความเหนวาไมควรนาวธการจดการขยะแบบคนเมองมาใช เพราะตองใช

งบประมาณจานวนมากในการซ�อรถขยะและการจางพนกงานเกบขยะ อาจกอใหเกดการกนกน

พ�นท�ไวท�งขยะ ผลกระทบตอส�งแวดลอม การทองเท�ยว จนน�สดเปนปญหาใหญท�ไมสามารถ

หาทางออกได

ชมชนไดหาวธการจดการขยะแบบพ�งตนเอง ดวยการใหคนในชมชนลดการสรางขยะให

นอยท� สด พรอมท� งใหมการจดการขยะภายในครวเรอนสาหรบขยะสาธารณะหรอขยะจาก

นกทองเท�ยวใหทางองคการบรหารสวนตาบลรบผดชอบ ไดกาหนดแนวทางรวมกนเพ�อลดปรมาณ

ขยะ คอ ลดการใชถงพลาสตก ดวยการใชตะกราไมไผหรอถงผา พรอมกบคดแยกขยะ ขยะท�

สามารถนากลบมาใชใหมได ใหแยกเกบไวขายกบพอคา สวนขยะท�ตองกาจดใหทาหลมเปยกเพ�อ

ฝงกลบ สวนขยะแหงใหเผา ขยะอนตรายพวกหลอดไฟ ถานไฟฉาย เปนตน ใหนาไปท�งในหลม

รวมของหมบาน การประกอบพธกรรมใดๆกใหใชวสดธรรมชาต เชน ใบตองแทนพลาสตก เปน

ตน ขยะพษ เชน ผลตภณฑจากยาฆาแมลงกท�งในแนวไรหรอแนวสวนของแตละบานลกอยางนอย

30 เซนตเมตร นอกจากน� ยงสงเสรมใหเพ�มมลคาขยะดวยการนาขยะประเภทพลาสตก กระปอง

ขวดแกว กระดาษ ดวยการนามาทาเปนดอกไมรไซเคลเสรมรายไดใหกบชาวบาน เพ�อเปนแนวทาง

ปฏบตรวมกนของชมชนและกาหนดบทลงโทษสาหรบผท�ท�งขยะหรอส�งปฏกลตามแหลงน� า

สาธารณะ ทางองคการบรหารสวนตาบลจงไดออกขอบงคบวาดวยการจดการส�งปฏกลและขยะมล

ฝอยข�น(ผนาทองถ�น. 2546:62)

7. การทอดผาปาขยะของเครอขายพฒนาชมชนและส�งแวดลอมคคลอง (เครอขายคลอง)

ไดรวมกนจดกจกรรมทอดผาปาขยะ ท�มช�อวา “ผาปาขยะชมชนรวมใจ พฒนาส�งแวดลอม” เปน

กจกรรมสรางสรรคท�ผนวกเอาประเพณทอดผาปาท�คนไทเราทากนมาแตนมนาน รวมกบกบการ

พฒนาส�งแวดลอมไดอยางลงตว นาสนใจ และมสสน งานทอดผาปาขยะเกดจากความรวมมอของ

สามเครอขายชมชนรมคลอง คอ เครอขายคลองเปรมประชากร เครอขายคลองบางเขน เครอขาย

คลองบางบว

วตถประสงคของการทอดผาปาขยะ

- เพ�อใหไดรวมกนเกบขยะ ทาความสะอาดชมชนและคลอง แลว

17

- นาขยะท�ไดมาบรจาค รวมทอดผาปาเพ�อต�งเปนกองทนส�งแวดลอม นาไปจดสรางบอ

บาบดน� าเสยใหกบวดและโรงเรยนรมคลองใหเกดการอนรกษคลอง เปนการแสดงความรบผดชอบ

ตอคลองคลองท�พวกเขาอาศยใชประโยชนมาเน�นนาน

- การบอกใหสงคมไดรวาชมชนคนรมคลองไมไดเปนผทารายคลองตามท�เขาเขาใจ แต

พยายามท�จะรกษาคลองใหกลบไปดดงเดมมากกวา

การดาเนนการ

เร�มต�งแตการประชมวางแผนงานรวมกนอยางมสวนรวม และแตละชมชนสงตวแทนมา

เปนคณะทางานเพ�อรวบรวมรบขยะจากชาวบานท�อยอาศยรมคลอง โดยประสานขอความรวมมอ

จากสานกระบายน� าขอยมเรอมาใชในการทากจกรรม การระดมขยะมาจาก 3 สวน คอ การระดมจาก

ในชมชน ซ�งจะรวบรวมขยะแลวนามาทอดผาปารวมกน การรบบรจาคขยะทางเรอจากชาวบานท�

อยอาศยรมคลอง โดยมการลงเรอรบขยะในวนเสาร 2 สปดาหกอนวนท� 5 มถนายน ซ�งจะเปนวน

ทอดผาปาขยะ และทางท�สามคอรบบรจาคเอกชน หางราน โรงเรยน องคกรตางๆท�สนใจตองการ

ทาบญรวมกน

ผลการดาเนนงาน

- เปนกจกรรมท�คดและทาโดยองคกรชมชนรวมกนจดทาเองวางแผนงานและงบประมาณ

เองโดยชมชน

- ชาวบานไดทาความสะอาดชมชน คลอง ไดนาส�งของท�เหลอใชแลวมาสรางเปนรายได

และสามารถนาไปสรางบอบาบดน� าเสยซ�งเปนการอนรกษคลองอกทาง

- มการเช�อมโยงการจดการขยะและการบาบดน� าเสยโดยเปาหมายไปสการดแลคลอง

สอดคลองกบวถชวต โดยใชการจดกจกรรมทอดผาปาขยะ ซ�งผท�ไมมเงนกสามารถรวมทาบญได

ไดรบความรวมมอจากชาวบานเปนอยางด จากระดบครวเรอนโดยแทจรง ซ�งไดมาจากความสมคร

ใจ บานรมคลองหลายๆบานท�ไมเคยไดรวมกจกรรมกเขามามสวนรวมได

ไดรบรวมมอเปนอยางดจาก แตละชมชน โรงเรยน และวด สรางความรวมมอระหวาง บาน วด

โรงเรยน หนวยงาน หางราน สถานประกอบการณตางๆ กมสวนรวมโดยการบรจาคขยะมาให เปน

การเช�อมโยงขยายผลการมสวนรวมในทองถ�น

- สรางความเขาใจใหสาธารณะไดรบรถงความใสใจในส� งแวดลอมของชาวชมชน

หนวยงานตางๆ ไดเขาใจชมชนมากข�น

- เปนการทางานรวมกนระหวางชมชนท�ง 3 สายคลอง คอ เครอขายคลองเปรมประชากร

เครอขายคลองบางเขนและเครอขายคลองบางบว(มลนธชมชนไทย, 2548)

แตละชมชนอาจมโครงการและกจกรรมมากกวา 1 กจกรรมท�เหมาะสมกบชมชน เชน

เทศบาลตาบลปรก อาเภอสะเดา จงหวดสงขลา มการพฒนากระบวนการเรยนรของแกนนาชมชน

ในการจดการส�งแวดลอมชมชน สามารถเสรมสรางการเรยนรแกกลมตวอยาง ท�งในดานความร

18

ความเขาใจ ทศนคต และทกษะในการเปนผนาการปฏบตการดานส�งแวดลอมเชงบรณาการมการ

จดทาโครงการดานการจดการส�งแวดลอม 5 โครงการ ซ�งเช�อมโยงกนดงน�

(1) โครงการรณรงคคดแยกขยะและวธการจดการขยะ

(2) กจกรรมน� าหมกสารพดประโยชน

(3) โครงการผกปลอดสารพษ

(4)โครงการคลองสวย น� าใส และ

(5 ) โครงการหนนอยรไซเคล

ผลจากโครงการ กลมตวอยางมพฤตกรรมการจดการขยะอยางถกตอง มความเขาใจปญหา

ในชมชน และสามารถวางแผนกจกรรมตางๆอยางบรณาการ รวมท�งมการขยายผลการเรยนรส

ครวเรอน ชมชน โรงเรยน และองคกรทองถ�น ปจจยท�เอ�อตอการดาเนนงานคอ การสนบสนนจาก

เทศบาลและหนวยงานภายนอก และความเขมแขงของผนาชมชนในบางพ�นท� ปญหา และอปสรรค

ในการพฒนากระบวนการเรยนรของแกนนาชมชน ไดแก ความขดแยงทางการการเมอง ความ

ขดแยงในชมชน ขอจากดดานเวลาของแกนนา ความเคยชนตอพฤตกรรมการบรโภคท�สงผล

กระทบตอส�งแวดลอม สวนปจจยหรอเง�อนไขท�เอ�อตอกระบวนการขยายผลการเรยนรเร� องการ

จดการส�งแวดลอมสชมชน คอ การไดรบขอมลขาวสารอยางตอเน�อง การดาเนนการเชงรกโดยใช

วธการวจยเชงปฏบตการในชมชน การสนบสนนจากปจจยภายนอกในดานความร เงนทน และดาน

ขวญกาลงใจ และการประสานงานท�มประสทธภาพ

จากการทบทวนวรรณกรรมตามวตถประสงคขอท� 3 ทาใหทราบปจจยตอการจดการขยะท�

เหมาะสมและมประสทธภาพ ไดแก

1. ชนดของขยะตามประเภทของกจกรรมและแหลงกาเนด ปรมาณท�ผลตออกมาและท�เกบ

ขนได ลกษณะและสวนประกอบของขยะมลฝอยในชมชนน�นๆ

2. คาใชจายในการลงทน และการดาเนนงานและซอมแซมบารงรกษา

3. ปญหาเก�ยวกบสภาพแวดลอม ไดแก การทาใหเกดมลพษแกพ�นดน แหลงน� าและอากาศ

ปจจยอ�นๆ ท�อาจมผลกระทบตอสขภาพและความเปนอยของมนษย ทศนยภาพของพ�นท�และ

บรเวณใกลเคยง

4. การนาเอาทรพยากรบางสวนจากขยะมลฝอยกลบมาใชเปนประโยชน ท� งทางดาน

พลงงาน วสดและพ�นท�ดน

5. กฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบ และหนวยงานท�เก�ยวของ

จากการทบทวนวรรณกรรมสามารถนาเอาแนวทางดงกลาวมาใชสรางความรวมมอจากคน

ในชมชนไดโดยการใชส�อประกอบการอบรมบรรยาย อภปราย เชน การใชภาพยนตร การใชสไลด

การใชแผนใส หรอการสรางเหตการณจาลอง การเลนเกม การเลนละคร การทดลอง การทา

รายงาน การอภปรายโตแยงภายในกลม หรอการพาไปศกษาดงานนอกสถานท� ซ�งจะทาใหชาวบาน

เหนภาพและเขาใจสถานการณไดดข�น ไมนาเบ�อและสะทอนความคดความรสกของชาวบานผาน

19

กจกรรมตางๆโดยท�ชาวบานอาจจะไมรตว สาหรบบานเขาเหลกซ�งมขอจากดในการใชเทคโนโลย

ไมมความสะดวก เน�องจากไฟฟามจากดและไมมเทคโนโลยท�พรอม ดงน�นผวจยตองเตรยมความ

พรอมและวางแผนรองรบการแกปญหาลวงหนาดานเทคโนโลย

สาหรบโครงการและกจกรรมตางๆท�ชมชนรวมกนจดต�งข�นเพ�อแกปญหาขยะท�สามารถ

นามาเสนอเปนแนวทางการแกไขปญหาขยะกบบานเขาเหลกได คอ

1. กจกรรมขยะแลกไข

2. กจกรรมผาปาสามคครไซเคล

3. กจกรรมธนาคารขยะ

4. การลดการใชถงพลาสตก ดวยการใชตะกราไมไผหรอถงผา พรอมกบคดแยกขยะ ขยะท�

สามารถนากลบมาใชใหมได ใหแยกเกบไวขายกบพอคา สวนขยะท�ตองกาจดใหทาหลมเปยกเพ�อ

ฝงกลบ สวนขยะแหงใหเผา ขยะอนตรายใหนาไปท�งในหลมรวมของหมบาน การประกอบ

พธกรรมใดๆกใหใชวสดธรรมชาต ขยะพษ สงเสรมใหเพ�มมลคาขยะดวยการนาขยะประเภท

พลาสตก กระปอง ขวดแกว กระดาษ ดวยการนามาทาเปนดอกไมรไซเคลเสรมรายไดใหกบ

ชาวบาน ออกขอบงคบในการจดการขยะเพ�อเปนแนวทางปฏบตรวมกนและลงโทษผฝาฝน

5. โครงการ 29 บาท ครวเรอนสะอาด หมบานสดใส เปนการจดอบรมใหกบชาวบานเรอง

การจดการขยะโดยเสยคาอบรม 29 บาท พรอมกบมอบถงดาเพ�อใหแตละบานนาไปหมกขยะเปน

น� าปยหมกใชในการเกษตร

6. โครงการหนนอยรไซเคล

บางโครงการมการนาเงนท�ไดจากการจาหนายขยะต�งข�นเปนเงนกองทนหมบาน เพ�อใชใน

การทากจกรรมอ�นตอไป มอบใหกบผประสบภยหรอผด อยโอกาส บางชมชนมการต�งระบบ

ธนาคาร ออกบญชใหกบชาวบานแตละคนเพ�อสะสมรายไดท�ไดจากการจาหนายขยะ เปนการ

สงเสรมการออมและแกปญหาเร�องหน� สนในชมชนอกทางหน�ง

แตละชมชนมรปแบบการจดการขยะท�แตกตางกนข�นอยกบสภาพสงคม วฒนธรรม วถ

ชวตและส� งแวดลอมของชมชน การจดการขยะโดยชมชนมสวนรวมในการวเคราะหปญหา

วางแผนและรวมกนหาทางแกไข ทาใหการจดการขยะมความย �งยนเพราะชาวบานยอมเขาใจปญหา

และสภาพชมชนของตนเองท�สด ทาใหมความเหมาะสมกบสภาพส�งแวดลอมของชมชน การ

จดการขยะน�อาจนาไปสการแกปญหาอ�นๆในชมชนไดดวย เชน การสงเสรมการออมโดยการจดต�ง

ธนาคารขยะ เพ�อแกปญหาหน� สน เปนตน

ผวจยสามารถนารปแบบหรอวธการจดการขยะของแตละชมชนมาเปนแนวทางใหกบ

ชาวบานในการจดการขยะท�มความเหมาะสมตอบรบทของชมชน ตามวตถประสงคขอท� 3 ท�

ตองการหาแนวทางในการจดการขยะท�เหมาะสมรวมกนกบคนในชมชน

20

บทท� 2

วธการศกษา

2.1 ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากรท�ศกษา คอ ประชาชนท�อาศยในหมบานเขาเหลก ตาบลเขาโจด อาเภอศร

สวสด� จงหวดกาญจนบร

การศกษาการจดการขยะของหมบานเขาเหลกเปนงานวจยเชงคณภาพ (qualitative

research) ซ�งเปนขอมลในลกษณะการบรรยาย เน�องจากขอมลท�ใชในการศกษาเปนขอมลเก�ยวกบ

ประเภทของขยะ วธการจดการขยะ และทศนคตของคนในชมชนท�เก�ยวกบการจดการขยะ และ

การวจยในคร� งน� มรปแบบของการวจยเชงปฏบตการ (action research) ท�เนนการใหคนในชมชน

มสวนรวมในการศกษาต�งแตการศกษาในวตถประสงคขอท� 1 ศกษาวธการจดการของชมชน โดย

รวมกบกลมอาสาสมครในการเดนสารวจขยะ และศกษาในวตถประสงคขอท� 2 ศกษาทศนคตของ

คนในชมชนท�มตอการจดการขยะเพ�อใหผศกษาและกลมอาสาสมครไดทราบขอมลและเหนถง

ความสาคญของการจดการขยะในหมบาน และรวมกนพดคยแสดงความคดเหนเพ�อหาแนวทางใน

การจดการขยะ รวมท�งเขารวมกจกรรมและทดลองปฏบตการและรวมประเมนผลการศกษาการ

จดการขยะ

กลมตวอยางในการศกษาแบงออกเปน 2 กลม เน�องจากการศกษาในวตถประสงคขอท� 1

และวตถประสงคขอท� 2 เปนการศกษาและเกบขอมล เพ�อใหเกดองคความร ขอมลท�ไดน�นมาจาก

การสมตวอยางจากประชากรท�งหมดในหมบาน สวนการศกษาในวตถประสงคขอท� 3 เปนการ

ทดลองปฏบตการ เพ�อใหเกดความร และพบแนวทางในการจดการขยะท�เหมาะสมกบชมชน

กลมตวอยางจงหมายถงผท�เขารวมทดลองปฏบตการ ดงน�นกลมตวอยางจง ไดแก

กลมตวอยางท�ใชศกษาในวตถประสงคขอท� 1 และวตถประสงคขอท� 2 คอ ประชาชนท�

อาศยในหมบานเขาเหลก ตาบลเขาโจด อาเภอศรสวสด� จงหวดกาญจนบร ใชการสมตวอยาง

แบบเจาะจง (purpossive sampling ) กลมตวอยาง คอ ประชากรในหมบานเขาเหลก สมตวอยาง

ตามโซนของหมบาน ซ�งแบงออกเปน 3 โซน คอ โซนบน โซนกลาง และโซนลาง โดยเกบ

ขอมลในประเดนเดยวกน ตามวตถประสงคท�ศกษา คอ การศกษาการจดการขยะในชมชน และ

ศกษาทศนะคตของคนในชมชนเก�ยวกบการจดการขยะ โดยไมจากดจานวนประชากรท�ศกษา

จนกวาจะไมพบความแตกตางของขอมลท�เกบได หรอถงจดอ�มตวของขอมล

กลมตวอยางท�ใชศกษาในวตถประสงคขอท� 3 คอ ผท�มความสนใจเขารวมในการศกษา

แนวทาง และรวมปฏบตการการจดการขยะ กลมตวอยางจะไดมาจากผท�มความสนใจ รวมท�ง คร

พระสงฆ ท�จะเขารวมในกระบวนการการศกษาหาแนวทาง ทดลองปฏบตการ และการ

ประเมนผลการจดการขยะ นอกจากน� กลมตวอยางน� ยงมสวนรวมในการศกษาตามวตถประสงค

ขอท� 1และขอท� 2 ดวย

21

2.2 การเกบรวบรวมขอมล (ดรายละเอยดในภาคผนวกท� 1 ตารางแสดงการเกบขอมลใน

การศกษา หนา 65)

การเกบรวบรวมขอมล แบงเปนสองสวน คอ

ใชการสารวจสนาม และการทดลองปฏบตการจดการขยะ กลาวคอ การสารวจสนาม

(Field survey) ใชในการเกบขอมล ตามวตถประสงคท�ศกษาท�ง 3 ขอ กลาวคอ การสมภาษณแบบ

มโครงสราง ในการเกบขอมลการจดการขยะและทศนคตของคนในชมชนท�มตอการจดการขยะ

น�น เน�องจากผศกษาตองการเขาไปศกษาวาชมชนมการจดการขยะอยางไร การสนทนากลม

(focus group) เพ�อรวมกนระหวางผวจยและอาสาสมครในชมชนในการหาแนวทางการจดการขยะ

และการสงเกตแบบไมมสวนรวมเพ�อเกบขอมลเก�ยวกบขยะ การจดการขยะของคนในชมชน

รวมท�งการเกบขอมลระหวางการสนทนากลม การทดลองปฏบตการ

วธการทดลอง ใชในการเกบขอมลในวตถประสงคขอท� 3 ศกษาหาวธการจดการขยะท�

เหมาะสมรวมกบคนในชมชน เน�องจากเปนการนาแนวทางท�ไดจากการสนทนากลมมาทดลอง

ปฏบตจรง

2.3 เคร�องมอท�ใชในการเกบขอมล (ดรายละเอยดในภาคผนวกท� 2 เคร�องมอในการแกบขอ

มล หนา 68)

ใชแบบบนทกการสมภาษณแบบมโครงสรางในการสมภาษณตามวตถประสงคขอท� 1

ศกษาการจดการขยะของคนในชมชน และวตถประสงคขอท� 2 ศกษาทศนะคตของคนในชมชนท�ม

ตอการจดการขยะในชมชน แบบบนทกการสงเกตแบบมโครงสรางใชในการเกบขอมลใน

วตถประสงคขอท� 1 เพ�อเกบขอมลประเภทของขยะท�มอยในชมชน และการจดการขยะในชมชน

การสงเกตแบบไมมโครงสรางในการเกบขอมลตามวตถประสงคท�ง 3 ขอ ในประเดนประเภทของ

ขยะท�มอยในชมชน การจดการขยะ ทศนคตของคนในชมชนท�มตอการจดการขยะในชมชน และ

สงเกตการณสนทนากลม เพ�อหาแนวทางการจดการขยะ การทดลองปฏบตการ แบบบนทกการ

สนทนากลม ใชในการเกบขอมลจากการสนทนากลมเพ�อหาแนวทางการจดการขยะ และการ

สรปผลการทดลองปฏบตการจดการขยะ

2.4 การวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ประกอบดวยการวเคราะหขอมลตามประเดนในวตถ

วตถประสงค ตอไปน�

วตถประสงคขอท� 1 และวตถประสงคขอท� 2 ใชวธการวเคราะหขอมลจากการสรปผลการ

เกบขอมล จดหมวดหมตามวตถประสงคท�ศกษา สวนวตถประสงคขอท� 3 ใชวธการสรปผล

ขอมลจากการสนทนากลมยอย ผลการทดลองปฏบตการ ประเมนความเปนไปไดในการจดการ

ขยะอยางย �งยน โดยในทกข�นตอนของการวเคราะหขอมลในวตถประสงคขอท� 3 น� เปนการรวม

วเคราะหขอมลของผศกษาและกลมตวอยางท�เขารวมทดลองการปฏบตการขยะ

22

จากน�นสรปผลขอมลท�งหมดและตความขอมลเพ�อตอบโจทยการวจย ใชวธการบรรยาย

และอธบายเช�อมโยงความสมพนธกน เพ�อใหเกดความเขาใจวา การจดการขยะของชมชนเขาเหลก

วามความเหมาะสมตอบรบททางสงคม และสภาพแวดลอมของชมชนหรอไมอยางไร และมการ

จดการขยะรปแบบใดท�เหมาะสมกบชมชนเขาเหลก โดยเนนการมสวนรวมของคนในชมชน

2.5 ข�นตอนการดาเนนงาน

ข�นตอนท� 1 วนท� 22 ตลาคม 2550

ตดตอกบผนาชมชนท�ง เจาอาวาส กานน อ.ไพรช อบต.เกษม ซ�งทางผวจยจะท�ตดตอกบ

ผนาชมชนไวกอนหนาลงหมบาน เพ�อขอความรวมมอในการจดกจกรรมของกลมผวจย ในการชวย

ประชาสมพนธและรวมช� แจงรายละเอยดถงสาเหตของการเขาไปในหมบานของนกศกษาใหแก

ชาวบานในหมบาน เพ�อขอความรวมมอจากชาวบาน และกระตนใหชาวบานเขามามสวนรวมทา

กจกรรมกบกลมผวจย อกท�งผวจยลงสารวจหมบาน เพ�ออธบายถงการเขามาของกลมผวจยวาจะมา

ทากจกรรมเก�ยวกบการจดการขยะภายในชมชน และเกบขอมลเก�ยวกบประเภทของขยะภายใน

หมบานและวธการจดการขยะของแตละบานอยางคราวๆ พรอมกบเขาไปพดคยสรางความสมพนธ

กบชาวบาน กลาวเชญชวนชาวบานในการเขารวมเปนอาสาสมครทากจกรรมรวมกนกบผวจย ใน

วตถประสงคท�ง 3 ขอ ข�นตอนน� เปนการประสานงานเพ�อใหเกดความราบร�นในการดาเนนงานตาม

วตถประสงคท�ง 3 ขอ

ข�นตอนท� 2 วนท� 23 ตลาคม 2550

ประชมรวมกบชาวบาน เพ�อช�แจงวานกศกษา มหาวทยาลยศลปากร เขามาศกษาวจยและ

เขามาทากจกรรมอะไรในหมบาน ในชวงวนท� 19-29 ตลาคม 2550 เพ�อเปนการขอความรวมมอจาก

ชาวบานท�สนใจเขารวมในการหาแนวทาง ทดลองปฏบตการการจดการขยะและงานวจยของกลม

อ�น ซ�งทางกลมผวจยจะอธบายงานหรอกจกรรมท�กลมผวจยจะทาเก�ยวกบการจดการขยะภายใน

ชมชนอยางละเอยด พรอมท�งใชส�อมาอธบายเพ�มเตม เพ�อสะทอนใหเหนถงปญหาขยะท�เกดข�นใน

ท�ตางๆ ท�วโลก อนมสาเหตมาจากการไมมการจดการขยะท�เหมาะสม เพ�อกระตนใหชาวบานเหน

และตระหนกถงปญหาขยะท�อาจเกดข� นภายในชมชน หากชมชนยงไมมว ธการจดการขยะท�

เหมาะสม เปดโอกาสใหชาวบานแสดงความคดเหนตอปญหาดงกลาว กลาวเชญชวนชาวบานใน

การเขารวมเปนอาสาสมครทากจกรรมรวมกนกบผวจย โดยข�นตอนน� เปนการประสานงานเพ�อให

เกดความราบร�นในการดาเนนงานตามวตถประสงคท�ง 3 ขอ

ข�นตอนท� 3 วนท� 23 - 26 ตลาคม 2550

กลมผวจยและกลมชาวบานอาสาสมครดาเนนการเกบขอมลในวตถประสงค ขอท� 1 และ

วตถประสงคขอท� 2 คอ โดยการสารวจและสมภาษณกลมตวอยาง โดยไปตามแตละบานท�ง 3 โซน

เพ�อช� แจงถงปญหาขยะท�อาจเกดข�นภายในชมชม หากไมมการจดการขยะท�เหมาะสมตอชมชม

พรอมกบเกบขอมลเก�ยวกบประเภทของขยะ วธการจดการขยะของแตละบานวาการจดการขยะท�

ชมชนใชน�นมความคดมาจากอะไร ทาไมถงใชวธการเหลาน� มผลมาจากฐานความเช�อ วฒนธรรม

23

ประเพณบางหรอไม และทศนคตของชาวบานตอการจดการขยะของชมชนในปจจบน อกท�ง

สอบถามความคดเหนชาวบานวาชมชนควรมการจดการขยะอยางไร ตามความเหนของชาวบาน

ซ�งข�นตอนน�จะชวยใหผวจยมพ�นฐานความรละความเขาใจการจดการขยะท�มอยในหมบาน

และยงกอใหเกดประโยชนในการนาความรท�ไดไปใชในการรวมหาแนวทาง ทดลอง และ

ปฏบตการขยะรวมกบชาวบาน โดยเนนการมสวนรวมของคนในชมชน จากน�นสรปผลการเกบ

ขอมล ในข�นตอนน�ตรงกบวตถประสงคขอท� 1 และ 2

ข�นตอนท� 4 วนท� 25 -26 ตลาคม 2550

จดการสนทนากลมยอยรวมกบอาสาสมครและผนาชมชน เพ�อสรปขอมลของวตถประสงค

ขอท�1 และ 2 และหาแนวทางรวมกนในการจดกจกรรมการจดการขยะท�มความเหมาะสมกบชมชน

เพ�อนาไปทดลองปฏบตการ รวมท�งใชส�อมาอธบายถงแนวทางท�สามารถนาเอามาใชในการทดลอง

ปฏบต

ข�นตอนท� 5 วนท� 27 - 31 ตลาคม 2550

นาเอาแนวทางการจดการขยะท�เหมาะสมกบชมชนท�ไดตกลงรวมกนกบกลมอาสาสมคร

และผนาชมชนไปทดลองปฏบตการ โดยจะทดลองปฏบตเฉพาะโซนกลางของหมบาน และในวนท�

28 ตลาคม ซ�งเปนวนสดทายของการนาเอาวธการจดการขยะไปทดลองปฏบตมาสรปผลรวมกนกบ

กลมอาสาสมครและผนาชมชน เพ�อดวาสามารถนามาใชจดการขยะในชมชนไดอยางเหมาะสมและ

ย �งยนหรอไม สามารถใชจดการขยะในชมชนไดหรอไม และควรมวธการแกไข ปรบปรงการจดการ

ขยะหรอไม อยางไร และมแนวทางใดท�จะทาใหการจดการดงกลาวดาเนนการตอไปได หลงจาก

ผวจยออกจากชมชนแลว โดยเปดโอกาสใหอาสาสมครและผนาแสดงความคดเหนไดอยางเตมท�

และมสวนรวมในการจดการขยะภายในชมชนของตนเอง ข�นตอนน� เปนการดาเนนงานใน

วตถประสงคขอท� 3

ข�นตอนท� 6 วนท� 1 พฤศจกายน 2550

สงมอบงานใหแกผน าชมชนและชาวบานอาสาสมคร เพ�อสานตอและดาเนนกจกรรม

ตอไปในชมชนอยางย �งยน และสรปผลการเกบขอมลท�ศกษาตามวตถประสงคท�งหมด เพ�อเปนการ

ตรวจสอบความถกตอง ชดเจนของขอมลอกคร� ง ข�นตอนน� เปนการตรวจสอบความถกตอง และ

ครบถวนของขอมล ซ�งเปนการดาเนนงานในวตถประสงคท�ง 3 ขอ

2.6 วธการศกษาท�ปรบเปล�ยนใหม

วธการศกษาและการวางแผนการดาเนนการกอนลงภาคสนาม เม�อเร�มดาเนนการศกษาวจย

การจดการขยะของชมชนเขาเหลกน�น ผศกษาไดปรบเปล�ยนแกไขข�นตอน วธการศกษาและ

แผนการดาเนนงานในบางสวน เพ�อใหมความสอดคลองกบบรบทของชมชนในระหวางการลง

พ�นท�ศกษา โดยแบงกลมท�ศกษาออกเปน 2 กลม คอ กลมเดกและกลมผใหญในชมชน เน�องจาก

การใหท� งสองกลมรวมสนทนาในเวทเดยวกน จะทาใหกลมเดกแสดงความคดเหนไดไมเตมท�

เพราะคนในชมชนใหความสาคญกบระบบอาวโส ซ�งจะทาใหผศกษาไดขอมลจากกลมเดกยากข�น

24

ดงน�นรปแบบของการศกษาของผวจย คอ แบงกลมผศกษาในการสนทนาออกเปนกลมเดกและกลม

ผใหญคนละเวท โดยผวจยจะนาความคดเหนท�ไดจากกลมเดกไปเสนอแลกเปล�ยนในเวทของกลม

ผใหญ

นอกจากน�นไดปรบเปล�ยนแผนในการดาเนนงานจากท�วางแผนไวกอนลงภาคสนาม ดงน�

1. ชวงเวลาของการดาเนนโครงการท�มการปรบเปล�ยนวนและเวลา เพ�อใหสอดคลองกบ

กจกรรมของคนในชมชน เน�องจากในชวงเวลาท�ลงภาคสนามน�นเปนฤดกาลของการเกบเหดโคน

การหาของปาและการทอดกฐน ทาใหตองปรบเปล�ยนวนและเวลาเพ�อใหผเขารวมกจกรรมและ

การประชมสามารถเขารวมกจกรรมในชมชนและการประกอบอาชพได ซ�งจะสะดวกแกผเขารวม

ประชมหรอรวมกจกรรม

2. กลมอาสาสมคร จากเดมท�กาหนดไววากลมอาสาสมครในการทดลองจะไดมาจากบาน

ท�ผศกษาเขาไปอาศยอย แตเม�อดาเนนการจรงไดมการปรบเปล�ยนกลมอาสาสมครในการทดลอง

จากผใหญเปนเดกท�มอายระหวาง 11-15 ป เน�องจากชวงเวลาท�กลมผศกษาเขามาในหมบานเปน

ชวงเวลาของการเกบเหดโคนและหาของปา ทาใหชาวบานเขาไปในปาเพ�อหาเหดและของปา

ตลอดท�งวน ซ�งมเพยงเดกและคนสงอายท�ไมไดไปหาของปา อกท�งหลงจากท�ไดผลการศกษาใน

วตถประสงคขอท� 1 แลวพบวาขยะท�พบมากท�สดในชมชน ซ�งสามารถพบไดตามทางเดนท�วไปใน

ชมชน คอ ถงขนมท�เกดจากการบรโภคของเดก ดวยเหตน� จงไดเปล�ยนกลมอาสาสมครในการ

ทดลองเปนเดก เพ�อสามารถแกปญหาไดท�ตนเหต

ซ�งหลงจากท�ไดมการทาประชาคมและทดลองทากจกรรมกบกลมอาสาสมคร การท�

เปล�ยนกลมอาสาสมครไปน�นทางกลมผศกษาไดพจารณาแลว วากลมตวอยางกลมใหมน�นสามารถ

ใหขอมล พดคยแลกเปล�ยนความคดเหนและรวมกจกรรมได เน�องจากไดแยกกลมสนทนาระหวาง

กลมเดกและกลมผนา ทาใหกลมอาสาสมครแสดงความคดเหนไดอยางเตมท� และกลมตวอยางเอง

กเปนคนในชมชน ซ�งไดเรยนรถงประเภทและวธการจดการขยะในครวเรอนและชมชนมาโดย

ตลอด ดงน�นจงสามารถนาขอมลท�ไดจากกลมเดกมาใชในการศกษาได เม�อไดขอเสนอแนะจาก

กลมเดกแลว ไดนาขอเสนอแนะดงกลาวเขาสเวทผใหญ เพ�อใหผใหญรวมแสดงความคดเหน และ

วเคราะหวาการจดการขยะท�เดกเสนอมามความเหมาะสมกบชมชนอยางไร

3. จากเดมกลมตวอยางในการตอบวตถประสงคขอท� 1 เปนการสมตวอยางตามโซนของ

หมบาน ซ�งแบงออกเปน 3 โซน คอ โซนบน โซนกลาง และโซนลาง โดยเกบขอมลในประเดน

เดยวกน คอ การศกษาการจดการขยะในชมชน และความคดเหนของคนในชมชนเก�ยวกบการ

จดการขยะ โดยไมจากดจานวนประชากรท�ศกษา จนกวาจะไมพบความแตกตางของขอมลท�เกบ

ไดหรอถงจดอ�มตวของขอมล แตหลงจากท�ไดดาเนนการจรงไดเปล�ยนกลมตวอยางเปน 9 กลม

กลมละ 3 ครวเรอน รวมเปน 27 ครวเรอน การสมตวอยางใหมเพ�อใหมความหลากหลายทางดาน

อาชพ การศกษา และวฒนธรรม ซ�งอาจจะมผลตอความรและวธการในการจดการขยะ

25

4. กลมตวอยางในการสอบถามความคดเหนตอการจดการขยะน�นในวตถประสงคขอท� 2

น�น จากท�กาหนดไววาจะใชกลมตวอยางเดยวกบกลมท�ตอบวตถประสงคขอท� 1 แตเม�อดาเนนการ

จรงไดเปล�ยนเปนกลมเดกท�ไดทดลองกจกรรม และกลมแกนนาชมชน

5. รปแบบส�อท�ใช เดมส�อท�จะใชประกอบไปดวยวดทศน ส�อส�งพมพ แตเม�อถงวนท�ตอง

ดาเนนการทางผศกษาไดมการเปล�ยนส�อท�ใชไปเปนการใชส�อในรปแบบของการแสดงละคร

เน�องจากชวงเวลาท�ผวจยลงพ�นท�ศกษาน�นเปนชวงฤดหนาวทาใหมแสงอาทตยไมเพยงพอในการใช

เคร�องใชไฟฟาหลายๆชนด ทาใหทางผวจยตองปรบเปล�ยนรปแบบการใชส�อท�จะยงคงเขาถงกลม

อาสาสมครไดอย จงไดมการคดส�อท�เปนละครข�นมาโดยมเน�อหาท�องจากส�งท�ทางผวจยพบเหนใน

ชมชน

26

ตารางท� 1: ระยะเวลาการทางานของผวจย 22

ต.ค.

23

ต.ค.

24

ต.ค.

25

ต.ค.

26

ต.ค.

27

ต.ค.

28

ต.ค.

29

ต.ค.

30

ต.ค.

31

ต.ค.

ข�นตอนท� 1 ประสานงาน

1.1 ตดตอกบผนาชมชน

1.2 สา ร ว จ จ ด ท� งแ ล ะ จ ด

ทาลายขยะ พรอมทา

แผนท�ประกอบ

1.3 หาอาสาสมครเขารวม

กจกรรม

ข�นตอนท� 2 สมภาษณคนใน

ชมชน

2.1 ศกษาประเภทและ

วธการจดการขยะ

2.2 ความคดเหนของคนใน

ชมชน

ข� น ต อ น ท� 3 ท าก จ ก รร ม

รวมกนกบกลมอาสาสมคร

3.1 การทาประชาคมเดก

3.2 เดนสารวจและเกบขยะ

ในชมชน

3.3 การแสดงละคร เพ�อ

สะทอนสถานการณขยะ

3.4 ประดษฐส�งของจากวสด

เหลอใช

ข�นตอนท� 4 สมภาษณและ

จดเวทประชาคมชาวบาน

และแกนนาชมชน

ข�นตอนท� 5 ทดลองผล

หลงจากท�ทากจกรรม

รวมกบกลมอาสาสมคร

ข�นตอนท� 6 ตดตาม

ประเมนผลความเปนไปได

ของโครงการกบกลมผนาใน

ชมชนและสรปผลการศกษา

27

ตารางท� 2: วธการดาเนนงานวจย วตถประสงค ตวช�วดแตละข�นตอน ข�นตอนในการศกษา แหลงขอมล

1. ศ กษ าว ธ กา ร

จดการขยะของคน

ท� ง ใ น ร ะ ด บ

ครวเรอนและชมชน

1. ความรความเขาใจเก�ยวกบการ

จดการขยะในชมชน

§ ประเภทขยะ

§ ว ธการจดการขยะใน

ชมชน

§ แหลงท�พบ (แผนท�)

§ ปรมาณ

2. การมสวนรวมของชาวบานใน

การเกบขอมลรวมกน

1.การประชมช� แจงถงการเขามา

ของนกศกษา

2. สา รวจชมชน โดยใ ชกา ร

สมภ าษณ และ สง เ กต เพ�อ เกบ

ขอมลรวมกบอาสาสมคร

3. สารวจขยะภายในครวเรอน จาก

การสารวจและสงเกต

1. ครวเรอนท�ไดมาจากการสม

ตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง

ท�งหมด 27 ครวเรอน รวมถง

กลมอาสาสมครท�เขารวมศกษา

กบผวจย

2. ศกษาทศนคต

ของคนในชมชนท�ม

ตอการจดการขยะ

1. ทศนคตของชาวบานตอการ

จดการขยะจากส�อและการจดการ

ขยะในชมชน

2. ทราบแนวทางการจดการขยะท�

มความเหมาะสมกบชมชน

1. การใชส�อ

2. จดสนทนากลมยอย เพ�อใหคน

ในชมชนแสดงความคดเหนตอ

การจดการขยะจากส�อ และความ

คดเหนตอการจดการขยะในชมชน

1. กลมอาสาสมครท� เขา รวม

ศกษากบผวจย

2. คนในชมชนท�สนใจเขารวม

3. ศกษาวธการ

จ ด ก า ร ข ย ะ ท�

เหมาะส มรวมกน

กบคนในชมชน

1.กลมอาสาสมครและผวจยทราบ

รปแบบของการจดการขยะท�ม

ความเหมาะสมกบชมชนน�

2. ความคดเหนของชาวบานและ

กลมอาสาสมครตอกจกรรม

3. ผลจากกจกรรมท�ไดดาเนนการ

1.จดสนทนากลมยอยกบคนใน

ชมชนและกลมอาสาสมคร เพ�อหา

แนวทางการจดการขยะรวมกน

2.นาแนวทางท�ตกลงรวมกนมา

ทดลองปฏบตการ

3.สนทนากลมยอยอกคร� ง เพ� อ

รวมกนสรปผล และประเมนผล

1.ชาวบานและกลมอาสาสมคร

ท� เ ขา ร ว มส นท น า ก ล มยอ ย

รวมกบผวจย

28

บทท� 3

ประเภทและวธการจดการขยะของชมชน

จากการศกษาเร�องการจดการขยะท�เหมาะสมโดยการมสวนรวมของชมชน ในข�นแรก

ผวจยไดทาการเดนสารวจรอบหมบานรอบหมบาน ประกอบกบการทาแผนท� โดยผวจยสารวจพบ

จดเผาขยะ ถงขยะ จดท�งขยะ จดฝงกลบขยะ บรเวณท�มขยะหนาแนน ซ�งผวจยไดทาสญลกษณลง

บนแผนท�เพ�อศกษาถงปรมาณขยะ ประเภทขยะ จดท�พบขยะในชมชน และวธการจดการขยะของ

ชมชน

โดยจากการเดนสารวจพ�นท�ถนนสายหลกของหมบาน ผวจยพบวาในพ�นท�ดงกลาวน�นม

ปรมาณถงขนมมากท�สด พลาสตก ขวดแกว เศษผาและกระปองเปนลาดบรองลงมา ซ�งจากชนด

ของขยะท�พบตามแหลงท�สารวจดงกลาวทาใหทราบวาการบรโภคของชมชนไดรบอทธพลของการ

บรโภคจากภายนอกมากข�นจากการบรโภคท�พ�งพงวตถดบธรรมชาตท�มอยในชมชน

หลงจากท�ผวจยไดทาการสารวจพ�นท�ในชมชนโดยภาพรวมแลว ผวจ ยไดมการสารวจ

ชมชนอกคร� งหน� งโดยใชแผนท�ชมชนในการเกบขอมล คอ การทาเคร�องหมายลงในพ�นท� เพ�อ

ช�ใหเหนถงจดท�พบขยะเปนจานวนมาก จดท�ต�งของถงขยะสาธารณะ จดท�มการจดการขยะดวย

วธการตาง และจดหรอบานท�มการนาส�งของตางๆมาใชใหม เชน การนายางรถยนตท�ไมใชแลว

มาทาเปนกระถางตนไม หลงจากน�นผวจยไดทาการวเคราะหผลท�ไดจากการทาแผนท�เพ�อใหเหน

ถงท�มาของขยะ จากการสารวจพบวาถงขยะท�เปนของสาธารณะจดต�งอยในสถานท�สาคญของ

ชมชน คอ หนาบานของผนา โรงเรยน ศนยการศกษานอกโรงเรยน วด และรานคา ซ�งผวจยพบวา

เหตท� เปนเชนน�นเพราะในกรณท�อยหนาบานของผน าชมชน สามารถวเคระหไดในมตทาง

การเมอง คอ ผนาชมชนไมวาจะเปนกานนหรอสมาชกองคการบรหารสวนตาบล เปนผท�อนมต

งบประมาณของหมบาน รวมไปถงการจดซ�อถงขยะเขามาในชมชน เหตท�ถงขยะสาธารณะต�งอย

หนาโรงเรยนหรอศนยการศกษานอกโรงเรยน เพราะเปนสถานท�ท�มเดกๆมาทากจกรรมรวมกน

จานวนมาก จงเปนเหตใหเกดการสรางขยะในพ�นท�น�นๆมากข�น สาหรบกรณรานคาถอไดวาเปน

จดท�สรางขยะโดยตรง และนอกจากน� ยงเปรยบเสมอนจดพบปะพดคยกนของชาวบาน ซ�งจะมการ

บรโภคสนคา จงเปนเหตใหตองมถงขยะต�งอยหนารานคา

ผวจยไดวเคราะหถงจดท�พบขยะหนาแนน เชน รานคา รมหวยแมพล เพราะเปนท�มการ

พบปะหรอการทากจกรรมรวมกนของชมชนโดยเฉพาะกลมเดก เชน กลมเดกจะมาว�งเลนและทา

กจกรรมรวมกน รวมไปถงกรณของหนารานคาดวย

หลงจากท�ผวจยไดสารวจชมชนโดยใชแผนท�อยางละเอยดแลว ผวจยไดสงเกตพบวามขยะ

ท�กระจดกระจายอยตามพ�นท�สาธารณะในชมชนจานวนมาก เชน ในพ�นท�ท�มหญารกสงท�อย

หางไกลจากครวเรอน หรออยนอกเหนอจากความรบผดชอบของการจดการขยะแตละครวเรอน

ทาใหผวจยวเคราะหไดวาในพ�นท�สาธารณะในชมชนไมมผรบผดชอบอยางเปนทางการ แตผวจย

29

ไดต�งสมมตฐานวาชาวบานอาจจะนาขยะท�ผวจยพบมาพกไวใหมปรมาณมากแลวจงจดการพรอม

กน หรอพกขยะไวใหแหงเพ�อรอการจดการตอไป เน�องจากชวงท�ผวจยไดศกษาน�นเปนชวงหนา

ฝน แตเม�อไดสารวจอยางละเอยดแลวไมพบรองรอยการจดการมากอน

30

ถงขยะ จดเผาขนาดใหญ จดเผาขนาดเลก ขยะหนาแนน

จดฝงกลบขยะ recycle reuse จดท�งขยะ

แผนท�แสดงจดท�พบขยะตามพ�นท�ตางๆ ในชมชน

31

นอกจากการเดนสารวจพ�นท� ผวจยไดสมภาษณถงประเภทและวธการจดการขยะจากคนใน

ชมชนตามบานตางๆ โดยคานงถงความแตกตางในดานการประกอบอาชพ การศกษา บทบาททาง

สงคม และการเมองในชมชน ซ�งจากการสมภาษณทาใหทราบวาขยะท�พบตามถนนเสนหลกของ

หมบานน�นสวนใหญเปนขยะท�มาจากการอปโภคบรโภคจากครวเรอนเน�องจากคนในชมชนมกจะ

นาขยะไปท�งบรเวณหลงบานของตนเอง และในการสมภาษณครวเรอนขางตนทาใหผวจยทราบถง

ประเภทและวธการจดการตางๆดงน�

3.1 ประเภทและการจดการขยะท�พบในครวเรอน

จากการศกษาพบวาประเภทและการจดการขยะของชาวบานแตละครวเรอน 27 ครวเรอน

(ดรายละเอยดในภาคผนวกท� 3 เกณฑการแบงครวเรอนในการสมภาษณถงประเภทและวธการ

จดการขยะท�พบในครวเรอน หนา 77 ) น�นมความแตกตางกน โดยเง�อนไขของความแตกตางกนน�น

มปจจยมาจากพฤตกรรมการบรโภคและความรในการจดการตอขยะท�มลกษณะแตกตางกนออกไป

โดยทางผวจยจดกลมของครวเรอนท�มประเภทและการจดการท�มลกษณะคลายกนไวในกลม

เดยวกน โดยการจดการของแตละกลมน�นมดงน�

• ครวเรอนท�บรโภคสนคาจากภายนอกนอย และจดการขยะดวยวธการด�งเดม–

ครวเรอนประเภทน� มลกษณะการใชชวตท�พ�งพงกบส�งแวดลอมธรรมชาตสง เน�องจากเปนกลม

ครวเรอนท�อาศยอยในชมชนมานาน จงไดมการสะสมความร ความเช�อ ท�กลายเปนส�งท�เรยกวาภม

ปญญาสาหรบคนในรนปจจบน โดยลกษณะการบรโภคของคนกลมน� จะเปนการบรโภคของท�

สามารถหาไดในชมชน หรอ ในพ�นท�ปารอบชมชน คอ ผก และ ผลไม หลากหลายพนธ ซ� ง

ครวเรอนกลมน� จะมรายจายนอยมาก ดงน�นขยะท�เกดข�นในครวเรอนกคอขยะท�เกดจากการบรโภค

เปนสวนใหญ คอ เศษอาหาร บรรจภณฑท�ทามาจากใบตองในลกษณะการเกบหออาหารท�เหลอจาก

การบรโภค ดงน�นการจดการท�พบคอ จะใชวธการเผาเปนสวนใหญโดยจะเผาจาพวก ถงพลาสตก

จากหอขนม ขวดพลาสตกท�ไมใชแลว สาหรบเศษอาหารท�เหลอจากการบรโภคและไมตองการเกบ

ไวบรโภคภายหลง กจะนามาใชเล�ยงสตวตอไป แตสาหรบขยะท�คดวาจะเกดผลเสยตอเร�องสขภาพ

ของสมาชกในครวเรอน อยางหลอดไฟ ถานไฟฉาย เศษแกวแตก และบรรจภณฑสารเคม กจะ

นาไปฝง หรอ นาไปท�งในพ�นท�ปารอบชมชนใหหางไกลจากครวเรอนของตน หรอ ชมชนมากท�สด

สวนในเร�องของส�งของเคร�องใชตางๆในครวเรอน กจะมการประดษฐเคร�องใช ส�งของ

ข�นมาเอง โดยใชวสดท�สามารถหาไดในชมชนหรอ การนาส�งของท�สามารถใชประโยชนไดอกมา

ใชซ� า และ นาไปใชประโยชนอ�นๆ กลาวคอ จากการศกษาผวจยไดพบส�งของท�กลมครวเรอน

ประเภทน�ไดประดษฐ หรอ ดดแปลง ดงน� กลมครวเรอนน�จะมการเขาปานาไมใผมา เพ�อนามาสาน

เปนท�ตากขาวในชวงฤดเกบเก�ยว และ นามาทาเปนกระบงท�ใชสาหรบฤดการหาของปา นอกจากน�

กลมครวเรอนประเภทน�ไดมการนาส�งของท�สามารถใชไดมาใชประโยชนคอ การนาเส�อผาท�ตนใส

ไมไดใหแกคนอ�น การนาเส�อผาเกามาทาเปนหนไลกา ผาข� ร� ว หรอ หากชดกะเหร� ยงเกดชารด

32

พอท�จะสามารถซอมแซมไดกจะนามาปะซอมแซมเพ�อใหชดกะเหร� ยงดงกลาวยงคงสามารถนามา

สวมใสไดตอไป ถอเปนการรกษาภมปญญาการทอผาชดกะเหร�ยงอกดวย

• ครวเรอนท�มการบรโภคส�งของจากภายนอกคอนขางมากและยงมวธการจดการ

ขยะแบบด�งเดม - กลมคนน� สามารถจดไดวาเปนกลมคนรนใหมท�ไดมการรบวฒนธรรมจาก

ภายนอกเขามาในการใชชวตประจาว น กลาวคอ พฤตกรรมการบรโภคของคนกลมน� ได

เปล�ยนแปลงไปจากเดม คอ ไดเปล�ยนจากการบรโภคของท�มอยในชมชน แตปจจบน กลมคนกลมน�

จะมการจบจายใชสอยในเร�องของการบรโภคมากข�น โดยเฉพาะกลมเดกไดมการใชจายสาหรบ

เร�องดงกลาวมาก คอ กลมเดกนยมท�จะบรโภคขนมท�มขายในรานคาภายในชมชนมากกวา การ

บรโภคผก ผลไมในชมชน ซ�งผลท�ตามมาคอ การเกดขยะท�ยอยสลายไดยาก คอ ถงขนม ขวดน� า

พลาสตก โดยวธการจดการของคนกลมน�กจะใชวธการคดวารวดเรวและสะดวกมากท�สด ซ�งกคอ

การเผาและ การฝง กลาวคอ ขยะทกชนดท�สามารถเผาได อยางถงพลาสตกจากหอขนม ขวด

พลาสตกท�ไมใชแลว กจะเผาท�งหมดโดยไมไดผานกระบวนการการคดแยก แตสาหรบขยะคดวาจะ

เปนอนตรายตอสมาชกในครวเรอน และ ชมชนในเร�องของสขภาพ คอ หลอดไฟ ถานไฟฉาย เศษ

แกวแตก และบรรจภณฑสารเคม กจะทาการฝง หรอ นาไปท�งในบรเวณพ�นท�ปารอบชมชนให

หางไกลจากครวเรอนของตนมากท�สด

สาหรบส�งของท�สามารถใชประโยชนได คอขวดพลาสตก ขวดแกว กระปองเบยร ลอ

เหลกรถยนต ขาเตาแกส ถงพลาสตก เส�อผา บตรเตมเงนโทรศพทมอถอ แผนซด ฝาน� าอดลม

ยางรถยนต ถานไฟฉาย คนกลมน�กจะนากลบมาใชประโยชนตางๆ คอ การนาขวดพลาสตกมาใส

การนาขวดแกวท�ใสน� าปลามาใสน� าผ�ง ขวดโหลนามาใสเคร�องปรงในครว การนาผาท�ไมสามารถ

สวมใสไดแลวนามาทาเปนผาข� ร�วหรอพรมเชดเทา ซ�งจะพบวามการทาทกครวเรอน นอกจากน� ยง

มการนาแผนซดมาทาเปนท�ไลแมลงวนซ�งจะพบในกลมรานคา การทาโมบายจากกระปองเบยร

หรอบตรเตมเงน การนาไฟแชคมาประดษฐเปนรถมอเตอรไซค หรอการนาลอเหลกจากรถยนตมา

ทาเปนชงชา หรอการนาถานไฟฉายท�หลงจากใชพลงงานหมดแลวจะนามาทบใหแตกถา

ถานไฟฉายหมดวยสงกะส แตถาถานไฟฉายหมดวยกระดาษกจะสามารถนามาฝงไวบรเวณโคน

ตนไมไดเลย นอกจากน�จากการศกษาพบวากลมคนกลมน� ไดมการสรางรายไดใหกบตวเองจากการ

ขายขวดพลาสตก ขวดแกว รวมไปถง หมอแบตเตอร� ท�ไมใชแลว เศษเหลก เศษตะปกสามารถนาไป

ขายใหกบรถรบซ�อของเกาท�เขามาในชมชน

• ครวเรอนท�มการบรโภคส�งของจากภายนอกคอนขางมากและมวธการจดการขยะ

หลากหลาย กลมคนดงกลาวจดไดวา เปนกลมบคคลท�ไดมการตดตอส�อสารกบภายนอก

คอนขางมาก และมกทาหนาท�เปนตวแทนของชมชนในการเขารบการอบรมตางๆ ดงน�นส�งท�กลม

คนน� ไดรบมากคอ ความรจากภายนอกท�ไดรบการถายทอดมา โดยเปนปจจยท�สาคญท�ทาใหการ

มองเร�องขยะมความแตกตางออกไป กลาวคอ ในสวนของขยะ กลมคนกลมน� มวธการจดการท�

คลายกนกบกลมคนอ�นในชมชน คอ การเผา การฝง โดยจะเผาขยะท�สามารถเผาได และ สาหรบ

33

ขยะคดวาจะเปนอนตรายตอสมาชกในครวเรอน และ ชมชนในเร�องของสขภาพ คอ แตสาหรบขยะ

ท�คดวาจะเกดผลเสยตอเร�องสขภาพของสมาชกในครวเรอน อยางหลอดไฟ ถานไฟฉาย เศษแกว

แตก และบรรจภณฑสารเคม กจะนาไปฝง หรอ นาไปท�งในพ�นท�ปารอบชมชนใหหางไกลจาก

ครวเรอนของตน หรอ ชมชนมากท�สด และ ในสวนของ ส�งของท�สามารถนาไปใชประโยชนได

อยาง ขวดพลาสตก ขวดแกว กระปองเบยร ลอเหลกรถยนต ขาเตาแกส ถงพลาสตก เส�อผา

บตรเตมเงนโทรศพทมอถอ แผนซด ฝาน� าอดลม ยางรถยนต ถานไฟฉาย โฟม เศษอาหารคนกลม

น�กจะนากลบมาใชประโยชนตางๆ คอ การนาขวดพลาสตกมาใสการนาขวดแกวท�ใสน� าปลามาใส

น� าผ�ง ขวดโหลนามาใสเคร�องปรงในครว การนาผาท�ไมสามารถสวมใสไดแลวนามาทาเปนผาข� ร�ว

หรอพรมเชดเทา ซ�งจะพบวามการทาทกครวเรอน นอกจากน� ยงมการนาแผนซดมาทาเปนท�ไล

แมลงวนซ�งจะพบในกลมรานคา การทาโมบายจากกระปองเบยรหรอบตรเตมเงน การนาไฟแชคมา

ประดษฐเปนรถมอเตอรไซค หรอการนาลอเหลกจากรถยนตมาทาเปนชงชา หรอการนา

ถานไฟฉายท�หลงจากใชพลงงานหมดแลวจะนามาทบใหแตกถาถานไฟฉายหมดวยสงกะส แตถา

ถานไฟฉายหมดวยกระดาษกจะสามารถนามาฝงไวบรเวณโคนตนไมไดเลย นอกจากน� จาก

การศกษาพบวากลมคนกลมน� ไดมการสรางรายไดใหกบตวเองจากการขายขวดพลาสตก ขวดแกว

รวมไปถง หมอแบตเตอร� ท�ไมใชแลว เศษเหลก เศษตะปกสามารถนาไปขายใหกบรถรบซ�อของเกา

ท�เขามาในชมชนโฟมกจะนาไปผสมกบน� ามนเบนซน เพ�อใหเกดคณสมบตท�เปนเหมอนส�งท�ชวย

อดรร�วตางๆได สวนเศษอาหาร กจะนาไปหมกเปนน� าหมกชวภาพ หรอ EM ท�ใชในการเกษตร

ตอไป สวนท�เหลอกจะนาไปปฏบตเหมอนกบกลมคนท�วไป

ความรตาง ๆ ท�คนกลมน� ไดรบมาน�นกมาจากท�ไดไปศกษาในระบบ หรอเปนการไดรบ

ความรจากคนในพ�นท�อ�น หรอจากส�อตางๆ รวมท�งการเขารวมอบรมกบหนวยงานภายนอก ซ�งกลม

คนเหลาน�น�นมความพยายามท�จะถายทอดความรตางๆไปสชมชน เพ�อใหสามารถใชประโยชนจาก

ส�งของตางๆอยางมมลคาและมคณคา

นอกจากการสารวจและการสมภาษณครวเรอนตางๆแลว ผวจยยงไดทราบขอมลจากเวท

ประชาคมหมบานวา การเกบเหดโคนในพ�นท�รอบปาชมชนของชาวบานและคนนอกชมชนสงผล

ใหเกดขยะในพ�นท�ดงกลาว ซ�งสถานการณน� เปนส�งใหมท�พ�งเกดข�นเม�อประมาณ1-2ปท�ผานมา ซ�ง

ขยะท�พบไดแก ขวดแกว ขวดพลาสตก ถงพลาสตก เปนตน และสถานการณขยะท�เกดข�นตาม

ฤดกาลหาของปาเปนส�งใหม ท�เกดข�นมาน� ไดมชาวบานจานวนหน� งไดเขาไปจดการโดยการเกบ

ขวดแกว และขวดพลาสตกท�ยงใชไดอยนาออกไปขายใหแกรถรบซ�อของเกา สวนขยะท�ไมสามารถ

นาไปขายไดชาวบานกลมดงกลาวจดการกบขยะเหลาน�นโดยการนาไปรวบรวมและเผา

ในการศกษาการจดการขยะในชมชนบานเขาเหลกน�นทางกลมผวจยเร�มตนการศกษา

โดยการสารวจการจดการขยะในพ�นท�สาธารณะในชมชน เพ�อใหเหนภาพรวมของการจดการขยะ

ท�ชมชนปฏบต จากการศกษาพบวา ในพ�นท�สาธารณะของชมชนมขยะท�เปนถงพลาสตกจากหอ

ขนมมากท�สด ขวดพลาสตก ขวดแกว เศษผาและกระปองเปนลาดบรองลงมา แตในพ�นท�ดงกลาว

34

ยงไมมการจดการ จากการศกษาการจดการขยะในพ�นท�ครวเรอนดวยการสมภาษณเพ�อใหเหน

รายละเอยดของการจดการขยะในแตละครวเรอน ทาใหทราบวาขยะท�พบในพ�นท�สาธารณะใน

ชมชน เปนขยะท�มาจากครวเรอน ดงน�นการจดการขยะท�มจงเปนการจดการในพ�นท�ครวเรอน

นอกจากน� จากเวทประชาคมหมบานยงทาใหทราบวาชมชนประสบกบสถานการณใหม

ของขยะ กลาวคอ สถานการณขยะในพ�นท�ปารอบชมชน เกดจากการเขาไปเกบเหดโคนของคน

ในชมชน และคนนอกชมชน ซ�งชมชนยงไมมการจดการขยะในพ�นท�ดงกลาว และแนวโนมของ

ขยะในพ�นท�ดงกลาวมแนวโนมเพ�มมากข�น เน�องจากคนภายนอกชมชนเขามาเกบเหดโคนมากข�น

ดงน�นปญหาขยะ จงไมใชปญหาท�เกดข�นจากคนในชมชนเทาน�นแตปญหาขยะยงเกดข�นจากคนท�

เขามาในชมชนดวย

จากการศกษาพบวา พฤตกรรมสวนใหญของคนในชมชนเขาเหลกในเร�องการจดการขยะ

น�นเปนการจดการโดยครวเรอนอยางปจเจก โดยงานวจยแสดงใหเหนวาการมกระบวนการจดการ

ขยะในพ�นท�ครวเรอน มากกวาจดการในพ�นท�สาธารณะของชมชนและ เน�องจากคนในชมชนมฐาน

คดวาความรบผดชอบตอการจดการขยะน�นวาเปนเร�องภายในครวเรอนท�จะตองจดการดแล แตใน

พ�นท�นอกเหนอบรเวณครวเรอนของตนเองน�นไมไดสงผลกระทบตอตนเองคนในชมชนจงไมมการ

จดการรวมกน

3.2 จากขอมลท�ไดจากการศกษาดงกลาว ผวจยพบวาชมชนแหงน�มวธการจดการขยะดวยวธการ

จดการตางๆ โดยเรยงลาดบการจดการท�มอยในชมชน ซ�งมดงน�

- การบรโภคส�งของเทาท�จาเปน โดยคนในชมชนเขาเหลกจะใชการบรโภคสนคาท�มความ

จาเปนตอการดารงชวตโดยมการบรโภคสนคาฟ มเฟอยไมมากเทาคนสวนใหญในสงคมเมอง อกท�ง

คนในชมชนสวนใหญจะทาการผลตส�งของท�หาไดในชมชนและบรเวณใกลเคยงเปนส�งของ

เคร� องใช เชน การบรโภคอาหารของคนในชมชนจะบรโภคจนหมด ไมเหลอท�ง การเกบผกใน

ชมชนกน เปนตน

- การจดการโดยการเผา เปนการจดการกบส�งของจาพวกท�ไมสามารถนากลบมาใชไดอก

แลว เชน ถงพลาสตก ขวดพลาสตก กระดาษ ผา เปนตน

- การจดการโดยการฝง เปนการจดการกบส�งของท�อาจจะทาใหเกดอนตรายตอสขภาพ

ของคนในชมชนซ� งสวนใหญเปนส� งของมคมและมสารเคม รนแรงผสมอย เชน เศษแกว

ถานไฟฉาย เปนตน

- การนาของใชตาง ๆ ไปใหผอ�น เปนการนาส�งของท�ไมมความสาคญหรอส�งของท�ตนใช

ไมไดแลวใหแกคนอ�นๆ ท�งคนในครอบครวหรอเพ�อนบาน เปนวธการจดการท�ใชกบส�งของจาพวก

ท�ยงสามารถนกลบมาใชประโยชนไดอก เชน เส�อผา กระเปา หนงสอเรยน รองเทา เปนตน

- การคดแยกส�งของเพ�อนาไปขาย เปนวธการจดการผานทางรถรบซ�อของเกาท�จะข�นมารบ

ซ�อในชมชนเปน อยางไรกตามคนในชมชนเพ�งจดการดวยวธน� จากการท�มรถรบซ�อของเกาเขามา

35

บรการ ในชวง 5 ปท�ผานมา เชน ขวดแกว ขวดพลาสตก กระปองโลหะ แบตเตอรร� เปนตน โดย

กอนกนาท�จะมรถเขามารบซ�อ คนในชมชนใชวธการอ�นๆในการจดการ ไดแก การเผา การฝง และ

การใชซ�าในการจดการ

- การซอมแซม เปนวธการจดการซอมแซมส�งของท�ชารดเสยหายใหสามารถกลบมาม

สภาพใชการไดอกคร� ง เชน กระเปา เส�อผา กระบง เคร�องใชไฟฟา เปนตน

- การนาสวนของส�งของตางๆกลบมาใชอกคร� ง เปนการนาสวนตางๆของส�งของมาใชให

เกดประโยชนท�งในรปแบบเดมหรอใชการประดษฐดดแปลงส�งของตางๆใหเกดประโยชนใชสอย

ในรปแบบใหมๆ เชน การนาไสไฟแชคมาดดแปลงเปนรถมอเตอรไซตของเดกเลน การประดษฐโม

บายจากฝากระปองเบยร เปนตน

- การผลตน� าหมกชวภาพ ซ�งเปนกระบวนการใชกากของเศษอาหารหมกผสมกนกบน� าเพ�อ

ผลตปยชวภาพในการทาการเกษตร โดยมเพยงกลมแกนนาโครงการนารองของอทยานแหงชาต

เฉลมรตนโกสนทรท�รวมกนทาเทาน�น

3.3 สรป

จากการศกษาวจยเร�องการจดการขยะท�เหมาะสมตอบรบทของชมชนทาใหผวจยสรปไดวา

ชมชนน�นมวธการจดการขยะท�แตกตางกนไปโดยการกากบของ ความเช�อ วฒนธรรมการบรโภค

ปจจยทางเศรษฐกจ และการเมอง และองคความรในการจดการขยะ โดยส�งสาคญคอวธคดของ

ชมชนตอส�งของตางๆท�ชมชนใชวามคณคาและมลคา ซ�งสงผลใหคนในชมชนใชส�งของตาง ๆ

อยางประหยดและใชอยางคมคา และมการเพ�มมลคาใหกบส� งของตาง ๆ ดวยการทานบารง

ซอมแซมส�งของตาง ๆ ใหสามารถนากลบมาใชประโยชนไดอก โดยสามารถดไดจากขอมลท�พบวา

กระบวนการจดการจากภายในใชวธการนาส�งของตางๆใหผอ�น รวมท�งการซอมแซมและการ

บรโภคส�งของท�จาเปนเทาน�น การผลตเคร�องใชจากวสดธรรมชาตท�หาไดงายในชมชน อกท�งคน

ในชมชนไดม นาความรขางนอกมาประยกต เชน การทาน� าหมกชวภาพ การสรางสรรคส�งใหมจาก

วสดท� เหลอใช เปนตน ในการศกษาพบวาวธการจดการขยะในชมชนบานเหลาน� มวธการท�

สอดคลองกบการจดการยะดวยวธการของสงคมเมองซ�งเปนกระบวนการท�เกดภายหลงจากการท�

คนในชมชนเมองประสบปญหาในการจดการขยะ เน�องดวยปรมาณขยะท�มมากเกนกบ

ความสามารถในการจดการ ทาใหเกดส�งท�เรยกวาการจดการขยะโดยการเปล�ยนแปลงพฤตกรรม

ต�งแตการลดการบรโภค การใชซ�า การซอมแซม และการนากลบเขาสกระบวนการรไซเคล หรอท�

เรยกวากระบวนการ 4Rs กระบวนการจดการขยะของบานเขาเหลกน�นมอยในวถปฏบตของชมชน

ซ�งดวยวธการเหลาน� เปนกระบวนการในการชะลอและลดการเกดส�งของท�เหลอใช โดยกระบวนท�

มอยในชมชนเขาเหลกน�นทาใหเราไมเหนส�งของเหลอเปนขยะมากเทาในสงคมเมอง

จากการจดการในลกษณะดงกลาว ทาใหทราบวาการจดการขยะในชมชนกตามการท�คนใน

ชมชนมวธคดในการมองขยะเหลาน�นวาเปนทรพยากรท�ประโยชนและมคณคา จงทาใหคนใน

36

ชมชนมวธการจดการทรพยากรเหลาน�นกอนท�จะกลายเปนขยะ (prevention) ซ�งเปนการปองกน

และลดการเกดขยะในชมชน และเปนวธการท�ชมชนปฏบตกนมาอยางยาวนาน จนอาจถอไดวาเปน

วฒนธรรมของชมชนท�สอดแทรกอยในวถปฏบตของชาวกะเหร�ยง (ปรชา เป� ยมพงศสานต,2541) ท�

กลาวถงการปรบเปล�ยนโลกทศนตอทรพยากรธรรมชาต รวมท�งการกระตนและสรางจตสานกตอ

ส�งแวดลอม โดยนาเอาหลกการตามปรชญาสเขยวผสมผสานเขากบวธคดนเวศวทยาแนวลกและ

นเวศวทยาของชาวพทธหรอปรชญาตะวนออก อกท�งยงนาเอาจรยศาสตรทางส�งแวดลอมหรอ

จรยธรรมทางนเวศเขามากาหนดและควบคมการกระทาของคน โดยผานกระบวนการทาง

วฒนธรรมทองถ�นท�ยดถอและสบทอดกนมายาวนาน เพราะไมวาจะเปนมนษย พช หรอสตวลวน

ต�งอยบนความเสมอภาค และสทธเทาเทยมกน เนนเร� องการเคารพกฎเกณฑของนเวศวทยา ซ� ง

แสดงใหเหนวาคนในชมชนน�นเหนคณคาของทรพยากรและใชอยางคมคา และเปนการสะทอนให

เหน โลกทศนหรอปรชญาการใชชวตของคนในสงคมกะเหร� ยงท�มวถชวตท�พ�งพาและผกพนอย

กบธรรมชาต ซ�งเปนการจดการท�คนในชมชนปฏบตมากอนท�โลกตะวนตกเร�มตระหนกถงการ

จดการขยะหลงเกดปญหาส�งแวดลอมข�น ในขณะท�โลกตะวนตกมการจดการกบขยะท�ปลายเหต

และเพ�งเร�มมาตระหนกถงการจดการขยะท�ตนเหต โดยการใชวธการรไซเคล เพ�อลดการเกดขยะ

แตอยางไรกตามการปรบเปล�ยนวถชวตของชมชนบานเขาเหลกท�สงคมเปดรบภายนอก

มากข�น ท�งระบบการผลตท�เปนไปการผลตเพ�อการคา (mass production) และการศกษาในระบบ

ของรฐบาลไดมอทธพลตอการเปล�ยนแปลงตอประเพณและความเช�อเร�องธรรมชาตของชมชน และ

พฤตกรรมการบรโภคซ� งไดรบอทธพลมาจากภายนอกชมชน จนเกดสนคาลกษณะใหมข�นใน

ชมชน รวมท�งชมชนมการตดตอส�อสาร การอพยพยายถ�นและการรบส�อเขามาในชมชน จงทาให

ชมชนเร�มมการพฒนาและวถชวตของคนในชมชนเปล�ยนแปลงไป การบรโภคของคนในชมชนท�

เพ�มมากข�น สงผลใหมขยะเพ�มมากข�นดวย อยางไรซ� งคนในชมชนสวนใหญน�นยงคงใชวธการ

จดการสบตอกนมาดงขอมลท�พบขางตน แตยงกลมคนอกจานวนหน� งประยกตใชความรท�ไดมา

จากภายนอก ซ� งเปนการจดการดวยความรบผดชอบของแตละครวเรอนท�จะตองทาหนาท�ของ

ตนเองในการจดการกบขยะภายในและรอบบรเวณบานของตนเอง ทาใหขยะท�เกดข�นในบรเวณ

ชมชนจากพฤตกรรมการท�งขยะอยางไมเปนท�ของเดก และขยะในพ�นท�ปาท�เกดจากท�งคนในชมชน

และคนนอกชมชนเมอถงฤดการหาของปา ยงคงเปนปรากฎการณท�เพ�งเกดข�นตอชมชน โดยยงไมม

การรวมมอกนในการรบมอและหาแนวทางจดการขยะลกษณะใหมน�

37

บทท� 4

ความคดเหนของคนในชมชนท�มตอการจดการขยะ

จากการสารวจประเภทและการจดการขยะตามวตถประสงคขอท� 1 ผวจยพบวาในชมชน

ท�งในพ�นท�ครวเรอนและพ�นท�สาธารณะในชมชนมถงขนมมากท�สด ซ�งเกดจากการบรโภคของ

ผวจยจงคดวาเดกนาจะเขามามสวนรวมในการจดการขยะของชมชนมากท�สด เพ�อเปนการกระตน

ใหเหนความสาคญของการจดการ รวมท�งเพ�อใหลดการบรโภคขนม ดวยเหตน� จงไดใหกลมเดก

เขามามสวนรวมในการจดการขยะกบผวจย โดยการทาประชาคมกลมเดกเพ�อใหเดกแสดงความ

คดเหนตอการจดการขยะของชมชน และทดลองกจกรรมท�เดกไดนาเสนอเพ�อหาแนวทางในการ

จดการขยะท�เหมาะสมกบชมชนรวมกบผวจย ท�งน� ผวจยไดสอบถามความคดเหนของคน 2 กลม

คอ กลมเดกซ�งเรยกวาอาสาสมครและกลมแกนนาชมชน(ดรายละเอยดในภาคผนวกท� 4 ตาราง

แสดงรายช�อผเขารวมการประชมประชาคมแกนนาและกลมอาสาสมคร หนา 77) เน�องจากการทา

ประชาคมรวมกนท�งสองกลมจะทาใหเดกไมกลาแสดงความคดเหน เพราะชมชนจะเคารพเร�อง

ระบบอาวโส ดงน�นจงไดทาประชาคมและทดลองกจกรรมกบกลมเดกกอน แลวจงนาความ

คดเหนของเดกและผลการทดลองเสนอตอชาวบานและท�ประชมประชาคมแกนนาชมชน เพ�อให

ชาวบานและกลมแกนนาชมชนไดแสดงความคดเหน และผลกดนโครงการหรอกจกรรมในการ

จดการขยะท�เหมาะสมใหเกดข�นในชมชนตอไป

สาหรบกจกรรมท�ทดลองกบกลมอาสาสมคร ไดแก

1. การทาประชาคมเดก (ดรายละเอยดในภาคผนวกท� 5 รายละอยดการทาประชาคมกลม

อาสาสมคร หนา 78)

2. การใชส�อในชมชนเพ�อถามความคดเหนตอการจดการขยะในชมชน (ดรายละเอยดใน

ภาคผนวกท� 6 รายละเอยดการใชส�อในชมชนเพ�อถามความคดเหนตอการจดการขยะในชมชน หนา

79)

3. กจกรรมท�กลมอาสาสมครเดกเสนอเพ�อทดลองปฏบต

กจกรรมท�ทากบกลมแกนนาชมชนและชาวบาน ไดแก

1. สมภาษณและจดเวทประชาคมชาวบานและแกนนาชมชน

สาหรบการสอบถามความคดเหนของกลมอาสาสมครตอการจดการขยะในชมชนน�น

ไดแบงออกเปน 2 ชวง คอ ความคดเหนของกลมอาสาสมครท�มตอการจดการขยะในชมชนกอนท�

มการจดทาส�อ และความคดเหนของกลมอาสาสมครท�มตอการจดการขยะในชมชนหลงจากท�ได

ใชส�อในชมชนแลว เพ�อตดตามผลวากจกรรมท�ไดทดลองโดยส�อจากชมชนน�น สามารถชวยให

กลมอาสาสมครเหนความสาคญและต�นตวในการเฝาระวง ตดตามหรอมสวนรวมในการแกไข

ปญหาขยะในชมชนไดมากนอยเพยงใด

38

4.1 ความคดเหนของกลมอาสาสมครท�มตอการจดการขยะในชมชนกอนใชส�อจากชมชน

การทาประชาคมเดก

ผวจยไดจดทาประชาคมเพ�อสอบถามความคดเหนเก�ยวกบการจดการขยะท�เหมาะสมใน

มมมองของเดก หรอท�ผวจ ยเรยกเดกกลมน� วากลมอาสาสมคร ซ� งจากการเกบขอมลของผวจย

พบวากลมเดกเปนกลมคนท�สรางขยะจาพวกถงขนมพลาสตกมากท�สด ซ�งกสอดคลองกบขอมล

ท�วาในชมชนมขยะประเภทถงขนมพลาสตกมากท�สดอกดวย ดงน�นผวจยมความคดเหนวากลม

อาสาสมครกลมน� จะเปนกาลงสาคญและมบทบาทในชมชนตอไป ในการท�จะเฝาระวง ตดตามใน

การชวยแกไขปญหาเร�องของขยะในชมชน โดยกลมเดกน�นสามารถท�จะเขารวมกจกรรมหรอ

เสนอโครงการตางๆ ตอกลมผใหญท�เปนแกนนาชมชนได จงเปนเหตใหผวจยกลมอาสาสมครเขา

มามสวนรวมในกระบวนการศกษาต�งแตตน เพ�อเปนการฝกฝนใหเกดการกลาแสดงออกทาง

ความคดและการกระทาอยางสรางสรรคในทางท�เปนประโยชนตอชมชน

อยางไรกตามกลมอาสาสมครน�นกทราบวาไดเกดขยะรปแบบใหมในชมชน ซ�งเปนขยะท�

ไมสามารถยอยสลายได คอ ถงพลาสตกและถงขนม ซ�งพบมากตามพ�นท�สาธารณะในชมชนและ

กลมอาสาสมครเองกทราบวาในชมชนมขยะสวนน� มาก ซ�งเกดจากการบรโภคของเดกๆ และยง

ทราบถงโทษของขยะจากการศกษาในโรงเรยน แตกลมอาสาสมครยงไมเหนความสาคญของ

ปญหา เน�องจากยงเปนปญหาท�ยงไมสงผลกระทบรนแรง สวนการจดการขยะในพ�นท�ครวเรอน

และพ�นท�ปารอบชมชน กลมอาสาสมครเหนความสาคญของการจดการนอยกวาพ�นท�สาธารณะ

เน�องจากในพ�นท�ครวเรอนพอแมจะเปนผท�จดการขยะในครวเรอนมากท�สด ทาใหกลมอาสาสมคร

มบทบาทในการจดการขยะในครวเรอนนอย อกท�งขยะในครวเรอนสวนมากเปนขยะพวกเศษ

อาหาร ผก ผลไมท�เหลอจากการบรโภคท�ครวเรอนสามารถจดการได และมปรมาณไมมาก สวน

พ�นท�ปารอบชมชนซ�งพบปญหาขยะตามฤดกาลท�เปนประเดนใหมในชมชน กลมอาสาสมครไมได

เขาไปพบปญหาโดยตรง ทาใหกลมอาสาสมครไมทราบปญหา

ผลท�ไดรบจากการทาประชาคมเดก คอ ความคดเหนของกลมอาสาสมครท�มตอการ

จดการขยะท�เหมาะสมของชมชน สามารถแบงออกเปนแนวทางในการจดการขยะท�เหมาะสมกบ

ชมชนได 3 พ�นท� ดงน�

1. พ�นท�ในครวเรอน

2. พ�นท�สาธารณะในชมชน

3. พ�นท�ปารอบชมชน

การจดการขยะในพ�นท�ครวเรอน

ในพ�นท�ครวเรอน ส�งท�กลมอาสาสมครสะทอนออกมาใหเหนคอ ชาวบานไดมการจดการ

ขยะท�ตนเหตอยแลวในครวเรอน โดยกลมอาสาสมครมความคดเหนตอการจดการขยะแตละวธวาม

39

ความเหมาะสมกบขยะแตละประเภท เน�องจากเปนวธการท�คนในชมชนสามารถจดการกบขยะ

ดงกลาวไดดวยตนเอง อยางไรกตามกลมอาสาสมครคดวาควรท�จะหาวธการจดการขยะอ�นๆ เพ�อ

รองรบและจดการกบขยะในชมชนและในแตละครวเรอนท�มแนวโนมเพ�มมากข�น เน�องจากการ

เปล�ยนแปลงทางดานคานยมและวฒนธรรมการบรโภค วฒนธรรมการแตงกาย การศกษา การ

ประกอบอาชพ ความเช�อและโลกทศนท�มลกษณะเหมอนสงคมเมองมากข� น ลกษณะดงกลาว

โดยเฉพาะลกษณะของวฒนธรรมการบรโภคของชมชนท�เปล�ยนแปลงไป คอ การนาสนคาจาก

ภายนอกเขามาในชมชน กอใหเกดการบรโภคสนคาท�ใชวสดท�ยอยสลายไดยาก และนาไปสการ

เพ�มปรมาณขยะข�นภายในชมชน และจากการสารวจวธการจดการขยะในชมชน เพ�อจดทาแผน

แมบทชมชน พบวาปรมาณขยะท�พบในครวเรอนท�งชมชนในป พ.ศ.2547 มปรมาณ 7,980

กโลกรม และจากการสมภาษณพบวาครวเรอนมการจดการขยะถ�มากข�นจากท�มการเผาขยะ

ประมาณเดอนละคร� ง เม�อประมาณ 2-3 ปท�ผานมา ไดเปล�ยนมาเผาอาทตยละคร� ง ซ�งขยะท�เพ�มข�น

น�นเปนปรากฏการณใหมสาหรบคนในชมชนท�จะตองชวยกนหาวธการในการรบมอกบส�งท�จะ

เกดข�นดงกลาว

การจดการขยะในพ�นท�สาธารณะของชมชน

ในพ�นท�สาธารณะในชมชน ขยะท�พบเปนพวกถงขนมเปนสวนมาก ซ�งเกดจาก

การบรโภคในกลมเดก โดยไมมผจดการดแล เดมทครท�โรงเรยนบานเขาเหลกจะพานกเรยน

ทาความสะอาดชมชน เม�อครท�เปนแกนนาในการทากจกรรมไดยายไปสอนโรงเรยนอ�น ทา

ใหกจกรรมดงกลาวลมเลกไป เน�องจากไมมผสานตอ ทาใหสามารถพบขยะพวกถงขนมได

ท�วไปตามพ�นท�สาธารณะในชมชน เพราะเดกมกจะท�งขยะไมถกท�เม�อไมพบถงขยะอยใกล

บรเวณน�น แตเม�ออยท�โรงเรยนเดกๆจะท�งขยะลงถงมากกวา เพราะกลวถกครดหรอต แสดง

ใหเหนวาเดกๆจะกลวครมากกวาพอแม จากตรงน�ทาใหผวจยเหนวาการจะทากจกรรมใดๆ ซ�ง

เร�มจากเดกกอนจะงายกวา เน�องจากเดกสามารถรบรส�งใหมๆไดงาย และการท�เดกกลวคร จะ

ทาใหเดกใหความรวมมอในการทากจกรรมไดดข�นหากเร�มตนการทากจกรรมท�โรงเรยน

การจดการขยะในพ�นท�ปารอบชมชน

สาหรบพ�นท�สาธารณะน�น กลมอาสาสมครไมทราบมากอนวาเกดขยะในพ�นท�ปา

รอบชมชน ซ�งเปนขยะตามฤดกาลจากการหาเหดโคนและของปา เน�องจากเดกสวนใหญแทบ

จะไมไดเขาไปในพ�นท�ปาเลย ทาใหไมทราบสถานการณขยะในพ�นท�ปา อกท�งประเดน

ดงกลาวยงเปนประเดนใหมท� เกดข�นในชมชน ทาใหเดกยงไมทราบถงปญหาสวนน� กลม

อาสาสมครจงเหนวาไมมปญหาขยะในพ�นท�ปารอบชมชน

ท�กลาวมาขางตน คอความคดเหนของกลมอาสาสมครท�มตอการจดการขยะในชมชน

กอนท�จะมการทดลองทากจกรรมรวมกบกลมอาสาสมคร โดยหลงจากการทาประชาคม กลม

อาสาสมครไดนาเสนอกจกรรมท�เดกสามารถทาไดดวยตนเอง เพ�อลดปญหาขยะในชมชน ไดแก

การประดษฐส�งของจากวสดเหลอใช กจกรรมเดนเกบขยะในชมชนและและกจกรรมเดนสารวจ

40

ผก-ผลไมในชมชน นอกจากน� ทางผวจยไดมการนาเสนอขอมลดานการจดการขยะท�ไดจากการ

ทบทวนวรรณกรรมเขามาผสมผสานรวมกบขอมลท�ไดจากการศกษาจากชมชนจากวตถประสงค

ขอท� 1 และกจกรรมท�กลมอาสาสมครเสนอมาจากการทาประชาคม ถายทอดออกมาในรปแบบส�อ

ท�มาจากสถานการณของชมชน เพ�อใหกลมอาสาสมครไดเหนถงสภาพของปญหาท�เกดข�นใน

ชมชน อนจะนาไปสการเสนอแนวทางของการทากจกรรมท�จะรวมทดลองเพ�อหากจกรรมท�ม

ความเหมาะสมในชมชนตอไป

หลงจาก ท�ผวจยไดทาการประชาคมเดกและไดผลจากการทากจกรรมในขางตนแลว ก

ไดมการจดทาเปนส�อ เพ�อสะทอนผลท�ไดจากการศกษากลบไปสคนในชมชน เพ�อเปนการแสดง

ใหคนในชมชนไดเหนถงส�งท�ชมชนกาลงประสบอยซ�งกคอ การมเศษขยะ จาพวกถงขนมพลาสตก

ในพ�นท�สาธารณะในชมชน ซ�งเกดจากการบรโภคของเดก ท�สงผลกระทบหลายดาน เชน ทาให

สภาพภมทศนของชมชนไมนามอง ทาใหวฒนธรรมอาหารทองถ�นเร�มหายไปเพราะแสดงใหเหน

วา มการบรโภคขนมจากภายนอกมากข�น ดงน�นกลมผวจยจงคดวาการทาส�อท�จะสะทอนปญหา

ขยะในชมชนไดดท�สด

4.2 ความคดเหนของกลมอาสาสมครตอการจดการขยะท�ไดรบจากส�อชมชน

ผวจยไดจดทาส�อข�น 3 ส�อดวยกน คอ การแสดงละคร การเดนเกบขยะในชมชน และ

การเดนสารวจผก-ผลไมในชมชน ซ�งเปนส�อท�สะทอนพฤตกรรมหรอสถานการณท�เกดข�นจรงใน

ชมชน โดยหลงจากท�ผวจ ยไดใชส� อท� งสามจนครบถวนแลว ผวจ ยกไดมการนดพบกลม

อาสาสมครอกคร� งหน�ง เพ�อเปนการสอบถามความคดในเร�องการจดการขยะท�เหมาะสมสาหรบ

ชมชนเปนคร� งท�สอง เพราะผวจยตองการประเมนวากจกรรมหรอส�อท�งหมดท�ผวจยไดใชทาการ

ทดลองกบกลมอาสาสมครต�งแตหลงจากการทาประชาคมคร� งแรกแลวน�น กลมอาสาสมครม

มมมองท�เปล�ยนแปลงไปมากนอยเพยงใดตอการจดการขยะท�เหมาะสมสาหรบชมชน

ในการสงเกตพฤตกรรมของกลมอาสาสมครเบ�องตน สามารถกลาวไดวา ส�อท�งหมดท�

ผวจยไดใชน�นเปนส�อท�เปดโอกาสใหกลมอาสาสมครไดมการแสดงบทบาทของตนเอง ในการเขา

มามสวนรวมในระดบชมชน ซ�งกลมอาสาสมครกมความพรอมและเตมใจท�จะใหความรวมมอใน

การจดการเร�องขยะในชมชนตอไป โดยดไดจากความตองการของกลมอาสาสมครเองท�ตองการ

ใหเกดชมรมเกบขยะเพ�อรกษาความสะอาดในชมชน โดยหลงจากการท�ทดลองทากจกรรมท�งหมด

แลว ผวจยกไดแนวทางในการจดการขยะท�เหมาะสมท�ไดจากการใชส�อกบกลมอาสาสมคร ซ�ง

ในท�น�สามารถแบงการจดการขยะท�เหมาะสมแบงตามพ�นท� 3 พ�นท� ไดดงน�

การจดการขยะในพ�นท�ครวเรอน

กลมอาสาสมครมความเหนวาวธการจดการขยะท�เหมาะสมในพ�นท�ครวเรอน คอ การลด

การใช(reduce) ซ�งถอวาเปนวธการจดการท�ตนเหต กอนท�จะมการใชทรพยากรท�ทกๆครวเรอน

41

สามารถปฏบตได เพ�อจะเปนหนทางนาไปสการลดขยะประเภทถงพลาสตก ถงขนมและขยะอ�นๆ

ในพ�นท�ครวเรอนและชมชน แตยงพบวามนอย เพราะสวนมากชาวบานจะใชวธการใชทรพยากรท�

มอยใหคมคามากท�สด ซ�งเปนวธลดขยะท�ไดมการใชทรพยากรน�นๆแลว เชน การใชซ� า(reuse)

พวกถงพลาสตกนามาใสอาหารหรอส�งของจนไมสามารถใชประโยชนไดอก ขวดแกวนาไปใส

น� าผ�ง และส�งของบางอยางท�สามารถนาไปประดษฐเปนของประดบตกแตงบานได เชน บตรเตม

เงนนาไปทาเปนโมบาย เปนตน ซ�งเปนวธการท�ไมยงยากซบซอน ทกครวเรอนสามารถปฏบตได

อกท�งยงทาใหปรมาณขยะท�จะเผาลดลง ไมตองเผาขยะบอยๆ ทาใหสงผลกระทบตอสขภาพและ

ส�งแวดลอมลดลง

การจดการขยะในพ�นท�สาธารณะในชมชน

การจดการขยะท�มความเหมาะสมในพ�นท�สาธารณะในชมชน กลมอาสาสมครเหนวาคน

ในชมชนควรรวมมอกนในการจดการขยะ โดยการต�งชมรมเกบขยะหรอชมรมรกษาความสะอาด

ในชมชน ซ�งถอไดวาเปนการคดตอยอดจากส�อท�ผศกษาไดถายทอดในการทาใหชมชนนาอย เปน

ชมชนปลอดขยะ กลมอาสาสมครยงตองการใหแตละบานนาขยะของแตละครวเรอนมาแยกท�งใน

หลมสวนกลางของชมชน และกาจดขยะน�นๆตอไป และมความตองการใหเกดการประกวดบานท�

รกษาความสะอาดไดดท�สดในแตละป ซ�งครสอนเดกปฐมวยในชมชนไดเสนอแนะวาอาจจะ

จดเปนกจกรรมหนาบานนามอง โดยต�งคณะกรรมการตดสนบานท�รกษาความสะอาดไดดท�สดใน

แตละป และมอบรางวลใหหรอตดปายประกาศหนาบาน เพ�อเปนการสรางแรงจงใจในการรกษา

ความสะอาดในแตละครวเรอน

กจกรรมท�กลมอาสาสมครนาเสนอเพ�อจดการขยะในพ�นท�สาธารณะขางตน ถอวาเปนการ

เร�มตนในการเกดกระบวนการจดการแบบกลมในการพฒนาและแกไขปญหาเร�องขยะในชมชน

และเปนการใหบทบาทกบกลมอาสาสมครในการเฝาระวงการเกดขยะและตดตามสถานการณขยะ

ในชมชน ซ�งในบางกจกรรมกลมอาสาสมครสามารถมสวนรวมในการจดการขยะในชมชนได

เน�องจากขยะท�ปรากฏในพ�นท�สาธารณะในชมชนยงไมมผรบผดชอบหรอดแลอยางเปนทางการ

นอกจากชวงเทศกาลสาคญๆ เชน วนพอ เปนตน จะมการระดมคนในชมชนมาชวยกนทาความ

สะอาดชมชน โดยในท�น� กลมอาสาสมครมความตองการท�จะใหโครงการตางๆท�กลมอาสาสมคร

ไดคดรวมกบผวจยน�น ไดถกผลกดนเขาสเวทประชาคมของผใหญอกดวย

การจดการขยะในพ�นท�ปารอบชมชน

ในระดบพ�นท�สาธารณะ กลมอาสาสมครไมไดมการสะทอนใหเหนถงโครงการหรอ

กจกรรมท�สามารถเขามาจดการกบขยะในพ�นท�สาธารณะหรอพ�นท�ปาเพ�มเตมจากการทาประชาคม

คร� งแรกแตอยางใด เน�องจากกลมอาสาสมครเหนวาเปนเร�องท�ควรอยในความรบผดชอบของ

ผใหญท�จะหาแนวทางในการแกไขปญหาขยะในพ�นท�ดงกลาว โดยเฉพาะขยะตามฤดกาลท�เกด

จากการหาของปาของบคคลภายนอก เน�องจากเปนเร�องท�สาคญและเก�ยวของกบหลายฝาย จงตอง

มความละเอยดรอบคอบในการจดการ แตถงกระน�นส�งท�กลมอาสาสมครสามารถทาได คอ การ

42

ชวยลดการบรโภค เพ�อเปนการแบงเบาภาระคาใชจายของครวเรอน ท�มรายไดลดลง เน�องจากการ

หาของปายากข�น

หลงจากท�ผวจยไดผลของการทดลองท�งหมดแลว ผวจยกไดมการมาวเคราะหเพ�อประเมน

วาประโยชนท�กลมอาสาสมครจะไดรบจากการทดลองของผวจยน�น ไดทาใหเกดการเปล�ยนแปลง

หรอเกดประโยชนมากนอยเพยงใด โดยทาการประเมนจากส�งท�อาสาสมครสะทอนกลบมาในรป

ของการสงรายงานผลการทดลองในแตละกจกรรม ท�ผวจยและกลมอาสาสมครรวมกนทดลอง

และเรยนรไปพรอมๆกน ซ�งหลงจากน�นผวจยกไดนาผลงานท�งหมดมาประมวลผลท�ไดจากการ

ทดลองจดกจกรรมกบกลมอาสาสมคร

4.3 ประมวลผลท�ไดรบจากการทดลองจดกจกรรมกบกลมอาสาสมคร

จากการท�ผวจยไดมการทดลองกจกรรมรวมกบกลมอาสาสมครในชมชน ไมวาจะเปนการ

แสดงละคร กจกรรมเดนเกบขยะในชมชน และการเดนสารวจผก-ผลไมในชมชน ซ�งผลท�กลม

อาสาสมครไดรบจากการเขารวมกจกรรมตางๆ มดงน�

- สรางความเขาใจในสถานการณขยะในชมชน หลงจากท�ผวจยไดทาการทดลองกบกลม

ตวอยางหรอกลมอาสาสมครท�มาเขารวมกจกรรมกบกลมผวจย ผลท�ไดรบคอเกดการกระตนให

กลมอาสาสมครเขาใจถงสถานการณขยะชมชนในปจจบน และเร�มตระหนกถงความสาคญของการ

จดการขยะในชมชน จากเดมท�กลมอาสาสมครไมไดใหความสนใจกบการจดการขยะในชมชน

และไมเหนปญหาท�กาลงเกดข�นในปจจบน

- ความใสใจดานส�งแวดลอม กลมอาสาสมครมองเหนความเช�อมโยงระหวางปญหา

ส�งแวดลอมและปญหาขยะ โดยมการพดถงเร�องการทาใหชมชนของตนน�นสะอาดมากข�น และยง

นาไปสการรวมกนระดมความคดเหนท�จะคดโครงการตางๆท�จะแกไขปญหาดงกลาวรวมกน ซ�ง

ผลท�ไดจากการตดตามคอ ทางชมชนจะมการจดโครงการหนาบานนามอง เพ�อรกษาความสะอาด

ภายในบานและบรเวณบานของตน ซ�งท�งผวจยคาดวากจกรรมน� จะย�งทาใหพ�นท�แตละครวเรอน

สะอาดมากข�น เน�องจากผลการสารวจการจดการของแตละครวเรอนพบวาครวเรอนมการจดการ

กบทรพยากรกอนท�ส�งเหลาน� จะไปสการเปนขยะ ซ�งเปนวถปฏบตของคนในชมชนอยกอนแลว

สวนการจดการขยะชมชนมการจดการขยะดวยการการเผา ฝง ซ�งหากขยะมเพ�มมากข�นในอนาคต

การเผาหรอฝงขยะจานวนมากอาจกอใหเกดปญหามลพษ ท�สงผลกระทบตอส�งแวดลอมและคนใน

ชมชน ดงน�นในการทาการทดลองผวจยจงไดมการสอดแทรกความรเก�ยวกบการจดการขยะท�

ปลายเหตอยางถกตอง หรอมโทษนอยท�สด ซ�งทาใหอาสาสมครมความรความเขาใจท�พรอมนาไป

เผยแพรตอไป

- การกระตนใหเกดการใชทรพยากรอยางคมคา จากการศกษาของผวจยพบวาในชมชนม

การจดการทรพยากรกอนท�จะไปเปนขยะ โดยการยดอายการใชงานของทรพยากร เพ�อปองกน

และลดการเกดขยะ ซ� งทางผวจยเหนวาเปนการจดการท�ดอยแลว และไดสนบสนนการจดการ

43

ดงกลาวโดยการเพ�มความรเก�ยวกบการจดการทรพยากร ดวยการนาทรพยากรเหลาน�นมาการ

ประดษฐเปนของใช ซ�งเปนการจดประกายความคดสรางสรรคใหแกกลมอาสาสมคร นอกจากน�

ยงเปนการกระตนใหกลมอาสาสมครนาความรดงกลาวไปถายทอดใหกบคนอ�นๆ ในชมชนดวย

- การรเร�มใหเกดการสรางกระบวนการกลม จากการจดกจกรรมรวมกบกลมอาสาสมคร

น�น ทางผวจยไดมการผลกดนและสนบสนนกลมอาสาสมครเหลาน� เน�องดวยความคาดหวงวา

กลมน� จะสามารถทาหนาท� เปนแกนนาเยาวชนในการชวยกนดแลชมชนของตนได อกท�งจด

ประกายใหคนในชมชนเกดความคดท�จะดแลชมชนอยางตอเน�อง โดยการรวมมอและเหนชอบจาก

ชมชนกบองคกรภายนอก เพ�อใหเกดโครงการตางๆ ท�สอดคลองกบท�งชมชนเองและทางอทยาน

ซ�งจะนาไปสการเกดโครงการท�มประสทธภาพและประสทธผล รวมท�งสามารถดารงอยไดใน

ชมชนตอไป

- เพ�มบทบาทใหกลมอาสาสมครเปนผ เฝาระวง ตดตามและมสวนรวมในการแกปญหา

จากเดมท�ชมชนไมไดดงเดกเขามามสวนรวมในการแกปญหาของชมชน ซ�งความจรงแลวเดก

สามารถมสวนรวมในการดแลชมชนได ซ�งหลงจากผวจยไดใหกลมอาสาสมครเขามามสวนรวมใน

การศกษา ทาใหชมชนเหนวากลมอาสาสมครกลมน�มความสามารถในการจดการขยะในชมชนได

ในระดบความรและความสามารถท�เหมาะสมกบวย เชน การเปนสมาชกชมรมเกบขยะ เปนตน

เปนการสรางกระบวนการมสวนรวมใหเกดข�นในชมชน ท�จะกอใหเกดการจดการขยะท�ย �งยนและ

มประสทธภาพ

จากการท�ผวจยไดสอบถามความคดเหนจากกลมอาสาสมครท�เปนกลมเดก ซ� งกไดผล

ออกมาดงขางตนแลว ผวจยกไดนาผลการทดลองกจกรรม ความคดเหนและกจกรรมตางๆท�กลม

อาสาสมครนาเสนอ คอ โครงการหรอกจกรรมตางๆคอ หลมท�งขยะสวนกลาง โครงการหนาบาน

นามอง และชมรมเกบขยะ และนอกจากน� ผวจ ยกไดเสนอโครงการท�มาจากผวจยในการแกไข

ปญหาชมชนคอโดยท�งหมดน�ผวจยไดนาเสนอผานเวทประชาคมของกลมผใหญท�เปนกลมแกนนา

ชมชน ธนาคารขยะ ถงขยะสวนกลาง เตาเผาขยะ แนวทางแกไขปญหาขยะอนตรายและการจดการ

ขยะตามฤดกาล เพ�อใหกลมแกนนาชมชนแสดงความคดเหนตอกจกรรมท�ไดทดลองกบกลม

อาสาสมคร และกจกรรมท�กลมอาสาสมครนาเสนอในการจดการขยะในชมชน เพ�อหาแนว

ทางการจดการขยะท�เหมาะสมกบชมชน แลวนากจกรรมท�เหมาะสมใหกลมแกนนาชมชนเขาส

วาระของการประชาคม เพ�อหากจกรรมท�มความเหมาะสมกบชมชน และใหผนาชมชนผลกดน

กจกรรมน�นๆใหเกดข�นจรงในชมชนตอไป

4.4 ความคดเหนของกลมแกนนาชมชนตอการจดการขยะในชมชน

หลงจากท�ไดสนทนากลมยอยและทดลองกจกรรมเพ�อหาแนวทางการจดการขยะท�

เหมาะสมกบชมชนกบกลมอาสาสมครแลว ผวจยไดประชมประชาคมรวมกบกลมแกนนา

ชมชน ไดนาเสนอเก�ยวกบท�มาในการศกษาเร�องการจดการขยะ ความสาคญของการจดการ

44

ขยะ และเสนอผลการศกษา ไดแก ประเภทและการจดการขยะท�พบในชมชน ซ�งพบขยะพวก

ถงขนมมากท�สด จากการบรโภคของเดกเปนสวนใหญ ทาใหผวจ ยใหเดกเขามาเปนกลม

อาสาสมครในการทดลองกจกรรม เพ�อกระตนและใหบทบาทเดกในการแกไขปญหาในชมชน

พรอมเสนอกจกรรรมท�ไดทดลองกบกลมอาสมครและผลของแตละกจกรรมท�กลาวมาแลว

ขางตนดวย จากน�นจงแจงใหทราบถงสถานการณขยะในชมชน ซ�งพบวาเกดปญหาขยะตาม

ฤดกาลเปนปญหาใหมท�เกดข�นในชมชน จงยงไมมการจดการขยะในสวนน� อยางเปนรปธรรม

และสดทายไดเสนอกจกรรมท�เดกนาเสนอเพ�อแกปญหาขยะในระดบชมชน ไดแก หลมท�ง

ขยะสวนกลาง โครงการหนาบานนามอง และชมรมเกบขยะ รวมถงขอเสนอแนะของผวจย

ในการจดการขยะในระดบชมชน ไดแก ธนาคารขยะ ถงขยะสวนกลาง เตาเผาขยะ แนว

ทางแกไขปญหาขยะอนตรายและการจดการขยะตามฤดกาล เพ�อใหกลมแกนนาไดแสดงความ

คดเหนตอส�งท�ผวจยไดนาเสนอ

การจดการขยะในพ�นท�ครวเรอน

กลมแกนนามความเหนโดยปกตทกครวเรอนจะมการจดการขยะภายในครวเรอนของ

ตนเองอยแลว ตามความเหมาะสมของขยะ เชน ถงพลาสตก เศษกระดาษ หรอของท�ไม

สามารถใชประโยชนไดแลวและสามารถเผาไดกจะนาไปเผา สวนเศษอาหารหรอผก ผลไมท�

เหลอจากการบรโภคจะนาไปใหสตวกน หรอทาน� าปยหมก ข�นอยกบความสะดวกของแตละ

ครวเรอน แตหลงจากท�ไดแลกเปล�ยนความรและความคดเหนระหวางผวจยและกลมแกนนา

แลว ท�ยงเหนวาควรจะมการจดการท�เหมาะสมมากข�น เพ�อลดผลกระทบท�จะเกดข�นกบคนใน

ชมชนและส�งแวดลอม คอ ขยะอนตราย เน�องจากวธท�ชมชนจดการกบขยะอนตรายในปจจบน

คอ นาไปฝง และถาเปนถานไฟฉายจะนาไปทบใหแตกแลวฝงตามโคนตนไม เพ�อเปนปยให

ตนไมเจรญเตบโตไดด เพราะในถานไฟฉายมผงคารบอนซ�งชวยบารงดน แตกมสวนประกอบ

สารเคมอ�นๆท�เปนอนตรายดวย แตชมชนยงไมมความรเหลาน� ผวจยจงมขอเสนอแนะในการ

จดการกบขยะอนตราย ดงน�

- รวบรวมขยะอนตรายท�งชมชน ลงไปท�งในเขตเทศบาลหรอในเมอง โดยการ

ต�งเวรรบผดชอบผท�จะนาขยะอนตรายลงไปท�งในเขตเมองหรอเทศบาล แตบางสวนกเหนวา

วธดงกลาวมตนทนในการจดการ และการหาผรบผดชอบในการจดการน�นอาจจะเปนไปได

ยาก หรออาจประสานกบทางรถขยะของอทยานใหชวยขนลงไปให ซ�งทางอทยานกยนดท�จะ

จดการให

- ผศกษาไดเสนอวธการฝงซ�งเปนวธท�ชมชนจดการอยแลว เพยงปพ�นและขาง

หลมดวยถงพลาสตกหรอถงดากอน หรออาจจะใชปนซเมนตแทนพลาสตกกได ซ�งจะชวย

ปองกนสารเคมจากขยะอนตรายท�จะซมลงดนและปนเป� อนในแหลงน� า ซ�งกลมแกนนาเหน

ดวยกบวธการดงกลาว เน�องจากไมยงยากซบซอนมากนก และไมใชเงนทนในการจดการสง

45

การจดการขยะในพ�นท�สาธารณะในชมชน

กลมแกนนามความเหนวาเดกจะชอบท�งขยะเกล�อนกลาดไมเปนท�เปนทาง ซ� ง

เม�อกอนไมเปนปญหามาก เน�องจากทกสปดาหครท�โรงเรยนบานเขาเหลกจะพานกเรยนเดน

เกบขยะในชมชน แตโครงการดงกลาวกไดลมเลกไปเพราะครท�เปนแกนนาในการทากจกรรม

ยายไปสอนท�อ�น ทาใหไมมผสานตอกจกรรม ประกอบกบปจจบนเดกบรโภคขนมถงมากข�น

ทาใหพบถงขมไดท�วไปในชมชน ดงน�นกลมแกนนาชมชนจงเหนวากจกรรมเดนเกบขยะ ซ�ง

ตอมากลมอาสาสมครไดเสนอเปนชมรมเกบขยะในชมชนน�น เปนโครงการท�ดท�จะชวยให

ชมชนสะอาดมากข� น แตอยางไรกตามตองนากจกรรมท� งหมดท�นาเสนอเขาสท�ประชม

ประชาคมชาวบาน เพ�อหาขอตกลงรวมกนวาจะเลอกกจกรรมใดในการจดการขยะในชมช

การจดการขยะในพ�นท�ปารอบชมชน

ปจจบนเกดปญหาขยะตามฤดกาลในชวงท�มการหาเหดโคนและของปา ซ�งบคคล

จากภายนอกท�เขามาหาของปาไดท�งขยะท�หออาหาร เคร�องด�มและเศษอาหารไวในปา ซ� ง

ชาวบานใหเหตผลวาขยะดงกลาวไดทาลายเช�อเหดและจะสงผลกระทบตอส�งแวดลอมใน

อนาคตได เน�องจากปญหาน� เปนปญหาใหมท�ชมชนเกดข� นทาใหยงไมมการจดการท�เปน

รปธรรม โดยเบ�องตนชาวบานไดแกปญหาดวยการใครพบขยะเม�อเขาไปในปากชวยกนเกบ

ออกมา และมการรวมกลมแบบไมเปนทางการกลมเลกๆกลมหน� งเพ�อออกไปเกบขยะในปา

หากมเวลาวาง

เหตผลท�ชาวบานยงไมมการจดการกบปญหาดงกลาว เหตผลหน�งท�สาคญคอชมชนไมม

อานาจในการจดการกบปญหาดงกลาว เน�องจากเปนพ�นท�ของอทยาน จงใหเปนหนาท�ของ

อทยานในการจดการ ซ�งกลมแกนนาชมชนไดเสนอแนวทางในการปองกนและแกปญหา ขยะ

ตามฤดกาล ดงน�

1. ใหอทยานอนญาตใหกลมบคคลภายนอกสามารถเขามารบซ�อของปาจากชาวบานได

แตหามเปนผหาของปาเอง วธน� ทางเจาหนาท�อทยานและแกนนาชมชนเหนวาเปนไปไดยาก

และจะสงผลเสยตอชาวบานเอง เน�องจากจะทาใหกลมคนท�เคยเขามาหาของปาไดไมพอใจ

ความพอใจน�จะทาใหชาวบานไดรบอนตรายเม�อลงไปยงหมบานเขาบางหรอเม�อลงไปพ�นราบ

หรอใหทางอทยานอนญาตใหบคคลภายนอกเขามาหาของปาได แตจะจากดอปกรณ

บางอยางในการหาของปา เพ�อไมทาลายทรพยากรและส�งแวดลอมมากเกนไป โดยการ

ตรวจสอบรถท�เขามาในชมชน ทางกลมผน าเหนวาวธน� ยากตอการตรวจสอบคนเขาออก

ภายในชมชนไดตลอดเวลา เน�องจากชาวบานเองกตองเขาปาหาของปาเชนกน

2. ทางผศกษาเสนอวาใหทางอทยานอนญาตใหบคคลภายนอกเขามาหาของปาได แต

ตองหกรายไดสวนหน� งใหกบชมชน ซ�งเปนผดแลรกษาปา โดยเงนสวนน� จะนาไปต�งเปน

เงนกองทนในการพฒนาหมบาน ซ�งทางกลมแกนนาชมชนและเจาหนาท�อทยานเหนวาวธน�

46

นาจะมความเปนไปไดมากกวาวธการแรก เน�องจากจะยตธรรมกบท�งทางอทยาน ชมชนและ

บคคลภายนอก

กจกรรมท�ไดกลาวมาท�งหมดขางตนน�น ทางกลมแกนนาชมชนจะมการเสนอเขาสท�

ประชมประชาคมหมบาน เพ�อแจงใหชาวบานไดรบทราบและแสดงความคดเหน เพ�อลง

ความเหนวาจะใชกจกรรมหรอโครงการใดในการปองกนและแกไขเก�ยวกบปญหาขยะท�

เหมาะสมสาหรบชมชน

นอกจากน�จากการศกษาของผวจย ทาใหสามารถวเคราะหปจจยท�สงผลตอวธคดของ

ชาวบานในการจดการขยะท�มอยในชมชน เพ�อเปนการประเมนวาปจจยใดเปนเหตใหกลม

อาสาสมครและแกนนาชมชนสะทอนความคดเหนดงกลาว นอกจากน� การวเคราะหปจจยท�

สงผลตอวธคดของชาวบานในการจดการขยะท�มอยในชมชน ทาใหผวจยสามารถหาโครงการ

หรอกจกรรมท�เหมาะสมสาหรบชมชนเพ�อใหกจกรรมเหลาน�สามารถท�จะดาเนนการตอไปได

4.5 ปจจยท�สงผลตอความคดเหนในการจดการขยะของคนในชมชน

ปจจยท�สงผลตอความคดเหนในการจดการขยะของคนในชมชน ผวจยไดวเคราะห

จากการทาประชาคมกลมอาสาสมคร กลมแกนนาชมชนและจากการสมภาษณชาวบาน

บางสวน สามารถวเคราะหไดดงน�

- ดานความรและการศกษา จากการท�กลมอาสาสมครหรอแกนนาของกลมเดกไดไป

ศกษาในโรงเรยน ซ�งมกจกรรมท�เกดข�นในโรงเรยน คอ มการเกบขยะในโรงเรยนเปนประจา

และการคดแยกขยะ ซ�งส�งน� ทาใหเดกไดรบแนวคดน� มาใช ในการแสดงความคดเหนและ

ขอเสนอแนะเก�ยวกบการจดการขยะวา ควรมชมรมเกบขยะข�นในชมชน นอกจากน� จากการท�

ชาวบานไดแสดงความคดเหนวา ควรท�จะรวบรวมขยะอนตรายนาไปท�งในเมอง จากความ

คดเหนดงกลาวแสดงใหเหนวาชาวบานจะคานงถงความสามารถของตนเองในดานการจดการ

และผด าเนนการจดการ เม�อชาวบานเหนวาเกนความสามารถของคนในชมชนแลวน� น

ชาวบานจะเสนอใหหนวยงานท�มความสามารถในการจดการเปนผดาเนนการแทน

- ดานการเมอง จากการท�กลมแกนนาไดเสนอความคดเหนเก�ยวกบเร� อง ขยะตาม

ฤดกาลวาควรใหทางอทยานเปนผออกกฎระเบยบในการต�งกฎเก�ยวกบการท�คนนอกเขามาเกบ

เหดโคนในบรเวณอทยาน แทนท�จะเปนผนาในชมชนซ�งไมมอานาจในการออกกฎ จงแสดง

ใหเหนถงบทบาทของผนาในชมชน ท�ยงคงมบทบาทท�ถกจากดสทธชมชนโดยกฎหมายของ

ภาครฐ เน�องจากหมบานเขาเหลกเปนหมบานท�อยในเขตอทยานแหงชาต นอกจากน� ชมชนยง

คานงถงงบประมาณท�ชมชนสามารถเสนอโครงการเพ�อรบเงนสนบสนนอกดวย

- ผลประโยชนท�ชาวบานจะไดรบ ในชมชนเขาเหลกมความเช�อวาการพฒนาท�เขามา

ตองเปนการพฒนาแบบมเง�อนไข หมายความวาการพฒนาใดๆท�เขามาจะตองเปนการพฒนาท�

ชาวบานจะไดรบประโยชนทางเศรษฐกจ และไมเสยประโยชนในการประกอบอาชพ เชน

47

ชาวบานจะเหนวาโครงการหรอกจกรรมน�นๆ เปนประโยชน จะตองเปนโครงการท�มผลเปน

รปธรรมจบตองได ชาวบานสามารถเขาถงประโยชนไดอยางท�วถง และไมกระทบตอเวลาการ

ทาไรทานาของชาวบาน เปนตน

ปจจยขางตนเปนหตใหผวจยตระหนกมากข�นในการทากจกรรมหรอโครงการตางๆใน

ชมชนใหสอดคลองกบปจจยดงกลาว เพราะถาไมคานงถงปจจยดงกลาวแลว การทากจกรรม

หรอโครงการใหประสบความสาเรจยอมเปนไปไดยาก

จากการทาประชาคมกลมอาสาสมครและกลมแกนนาชมชน ทาใหทราบความคดเหนและ

ขอเสนอตอการจดการขยะในชมชน ซ�งกจกรรมท�งท�กลมตวอยาง กลมแกนนาและผวจยเสนอน�น

กลมแกนนาชมชนจะนาเขาสท�ประชมประชาคมหมบาน เพ�อหาแนวทางการจดการท�เหมาะสม

ตอไป จากการท�กลมอาสาสมครและแกนนาชมชนแสดงความคดเหนตอการจดการขยะในชมชน

และกจกรรมท�ไดทดลอง รวมถงท�นาเสนอ ทาใหทราบวากลมอาสาสมครและกลมแกนนาชมชน

ใชวธการคดเลอกความเหมาะสมของกจกรรมหรอโครงการอยางไร ซ�งจะกลาวในวตถประสงค

ตอไป

48

บทท� 5

วธการจดการขยะท�เหมาะสมกบชมชน

จากการท�กลมผวจ ยทากจกรรมรวมกบกลมอาสาสมคร และจากเวทประชาคมแกนนา

รวมท�งจากการสมภาษณผนาในชมชนและการเสนอแนะกจกรรมของกลมผวจย ซ�งผลท�ไดรบคอ

คนในชมชนไดมการเสนอแนะโครงการหรอกจกรรม เพ�อจดการขยะในพ�นท�ครวเรอน ชมชน และ

พ�นท�ปารอบชมชน โดยคนในชมชนไดแสดงความคดเหนตอโครงการตางๆ วามความเหมาะสมกบ

ชมชนหรอไมตามมมมองของคนชมชน เพ�อนาไปสการจดต�งโครงการหรอกจกรรมท�คนในชมชน

เหนดวยและพรอมท�จะเขามามสวนรวม ท�งน� จากการแสดงความคดเหนเร�องการจดการขยะท�

เหมาะสมในชมชน คนในชมชนไดเสนอแนวทางการจดการขยะท�มความเหมาะสม และท�ชมชน

เหนวายากตอการดาเนนการ โดยเสนอไวดงน�

ตารางท� 3 กจกรรมท�มความเหมาะสมและขอจากดของกจกรรมในมมมองของคนในชมชน

กจกรรม เง�อนไขท�ทาใหกจกรรมดาเนนการได ขอจากดหรออปสรรคท�อาจพบ

1. เดนเกบขยะ

ในชมชน

- เปนกจกรรมท�ใหประโยชน

- สามารถทาไดงาย ไมซบซอน

- ใชงบประมาณนอย

- ตองการกลมอาสาสมครท�พรอมจะ

ทาหนาท�ตรงน� เทาน�น

2. ประดษ ฐ

ส�งของจากวสด

เหลอใช

- ครสามารถนาเอาไปเปนกจกรรมใน

โรงเรยน เพ�อถายทอดความรใหกบ

เดกๆ

- กลมอาสาสมครกสามารถนาความร

เหลาน� ไปถายทอดใหกบเดกรนตอๆ

ไปได

- สรางจนตนาการท�สรางสรรคใหกบ

เดก ซ� งทาใหเดกเหนประโยชนและ

คณคาของทรพยากร

- สามารถตอยอดเปนผลตภณฑท�สราง

รายไดใหกบชมชนได

3. โครงการ

ห น า บ า น น า

มอง

- คนในชมชนเองกใหความสนใจ และ

พรอมท�จะใหความรวมมอในการทา

กจกรรม

- ใชเวลานอย ไมยงยาก

- ผน าพรอมท�จะเปนแกนนาในการ

49

ผลกดนกจกรรมดงกลาวใหเกดข� น

ในชมชน

- ทาใหแตละครวเรอนเปนระเบยบ

และ เสรมสรางสขนสยท�ด

4. เพ�มจานวน

ถ ง ข ย ะ ใ น

ชมชน

- ชมชนและผน าเองเหนดวยและให

การสนบสนนอยางย�ง

- ชวยลดขยะภายในพ�นท�ของชมชนให

นอยลง ซ� งเปนประโยชนตอชมชน

เอง

- มงบประมาณสนบสนนจากทาง

อบต.

- ช ว ย ล ด ป ร ม า ณ ข ย ะ ใ น พ� น ท�

สาธารณะของชมชน

5. โครงการขด

ห ล ม ข ย ะ ท ก

หลงคาเรอน

- ทาไดงาย ใชเวลานอย

- แตละครวเรอนกมความสามารถใน

การจดการกบขยะภายในครวเรอน

- สงเสรมใหเยาวชนท�งขยะใหเปนท�

6. ธนาคารขยะ

- กลมเดกและครเปนแกนนาในการทา

หนาท�ดาเนนการและรบชวงโครงการ

เพ�อใหโครงการสามารถดาเนนตอไปได

ในชมชน

- โครงการน� ยงอยในข�นของการเสนอ

โครงการตอผอานวยการโรงเรยนเพ�อ

ของบประมาณ และ การสรรหา

อา สา สมค รท� จะ เขา มา ทา หน า ท�

ดงกลาว

7. ชมรมเกบ

ขยะ

- ทาไดยาก ภายใตเง�อนไข เพราะ

ตอง มกล มอา สา สมค รใน กา ร

รบผดชอบทาหนาท�ดงกลาว

- หากทางโรงเรยนจะเขามาเปนผ

สา น ต อ โ ค ร ง ก า ร ก อ า จ ทา ให

กจกรรมน� สามารถเกดข� นไดใน

ชมชน

8. หลมท�งขยะ

สวนกลาง

- เว ทปร ะชาคม ไม คอ ยใหกา ร

สนบสนน

- ไมมพ�นท� สวนกลางท�จะใชเปน

พ�นท�ในการทาหลมขยะ

50

จากกจกรรมท�เลอกมาทาน�น สวนใหญคนในชมชนมกมองวาเปนกจกรรมท�ทาไดงาย ไม

ซบซอน ใชเวลานอยในการดาเนนงาน หรอสามารถทาใหเหนผลท�เปนรปธรรมในระยะเวลาอนส�น

มงบประมาณอดหนน ผนาในชมชนเปนแกนนาหลกในการดาเนนการ และท�สาคญคอทกคนม

ความสามารถและศกยภาพเพยงพอในการเขารวมทากจกรรมหรอโครงการตางๆ ได โดยท�ตนเอง

ไมเดอดรอน หรอรบกวนเวลาสวนตว

จากความคดเหนของคนในชมชนตอโครงการตางๆท�จะจดทาใหผวจ ยไดทราบวา

โครงการตางๆท�ชมชนเสนอ จะประกอบดวยปจจยตางๆดงน�

1. การมสวนรวมของคนในชมชน โครงการจะมความเหมาะสมและดาเนนการตอไปได

น�น ท� งผน าและชาวบานตองรบรขอมลเก�ยวกบโครงการและเหนดวยกบโครงการน�น ซ� งกจะ

นาไปสการรวมปฏบตไปพรอมๆ กน โดยทกคนสามารถเขารวมกจกรรมหรอโครงการได ซ�งการ

ดาเนนโครงการใดๆกตามในชมชน ทกๆคนจะตองเหนดวย และคดวาตนเองน�นพรอมท�จะมสวน

รวมในโครงการน�นๆ โดยเราจะเหนไดจากการจะต�งโครงการใดกตามจะตองผานเวทประชาคมใน

ชมชนกอนทกโครงการ

2. การผลกดนกจกรรมหรอโครงการของผนา ผนาตองพยายามขบเคล�อนกจกรรมหรอ

โครงการอยางสม�าเสมอ ท�งกอนท�จะเกดกจกรรมหรอโครงการและหลงจากท�เกดกจกรรมหรอ

โครงการข�นแลว และมการประชาสมพนธและกระตนใหชาวบานเหนความสาคญของการทา

กจกรรมอยเสมอ โดยผนาตองปฏบตใหชาวบานเหนเปนตวอยางท�ดดวย เพราะถาผนาซ�งเปนคน

ผลกดนเกดกจกรรมหรอโครงการข�นแลว แตผนากลบไมปฏบตตามท�ไดประชาสมพนธ ชาวบาน

- ไมมผท�จะมาทาหนาท�รบผดชอบ

จดการกบขยะในหลม

- คนในชมชนเขามามสวนรวมนอย

- ตองมการประสานงานกบทาง

อ ท ย า น แ ห ง ช า ต เ ฉ ล ม

ร ต น โ ก สน ท ร ไ ด เ พ ร า ะ ท า ง

อทยานมรถขนขยะอยแลว อาจจะ

ฝากรถของอทยานลงไปท�งได

9.น า ข ย ะ

อนตรายไปท�ง

ในเมอง

- ไมมใครในชมชนเปนตวแทนใน

การนาขยะอนตรายลงไปท�ง

- เปนการเพ�มภาระใหกบคนใน

ชมชน และอาจกอใหเกดอนตราย

ไดอกดวย

51

จะขาดความเช�อม�นและความใสใจในการรวมกจกรรมหรอโครงการน�นๆ ซ�งในบรบทของชมชน

น�นผน าอยางเปนทางการไดแก กานน และ อบต. น�นมบทบาทในการตดสนใจ ผลกดน พรอม

จดสรรงบประมาณเขามาสนบสนนโครงการ อกท�งเปนผกระตน และ เผยแพรขอมลขาวสารตางๆ

ใหชาวบานไดรบร

3. ประโยชนท�ชาวบานและชมชนจะไดรบจากการเขารวมกจกรรมหรอโครงการ กจกรรม

ท�จะจดทาจะตองเก�ยวของกบประโยชนท�คนสวนใหญจะไดรบ เพ�อสรางแรงจงใจในการเขารวม

โครงการ เชน การใหรางวลตอบแทน การยกยองสรรเสรญ เน�องจาก ลกษณะการประกอบอาชพ

ของชาวบานทาใหเวลาท�อยท�บานมนอย ซ�งในบรบทของชมชน ชาวบานคดวา ส�งท�จะทาจะตอง

กอใหเกดประโยชนในดานตางๆ เชน รายได สขภาพ เปนตน กจะทาใหเปนแรงจงใจในการตดสน

เขารวมโครงการของชาวบาน

4. ดานงบประมาณและคาใชจาย ใชงบประมาณไมมาก สามารถหางบประมาณมา

สนบสนนไดหรอมงบประมาณท�รองรบอยแลว เน�องจากวาชมชนบานเขาเหลก มรายไดท�ไม

เพยงพอในการทาโครงการขนาดใหญ หรอ ใชงบประมาณในการจางบคลากร เทคโนโลยตางๆได

5. ความสะดวก แบงออกเปน 2 ดาน ดงน�

- ดานระยะเวลา ใชระยะเวลาในการดาเนนการไมมากในการรวมกจกรรม เปนกจกรรมท�

ไมเบยดเบยนเวลาในการประกอบอาชพ และเปนกจกรรมท�สามารถเหนผลเปนรปธรรมไดใน

ระยะเวลาอนส�น เน�องจากวถชวตความเปนอย เปนสงคมเกษตรกรรม ดงน�นจงไมมเวลาวาง

มากนก ในการทากจกรรมหรอโครงการท�เปนของชมชนสวนรวม

- ดานการดาเนนงาน ข�นตอนการเขารวมกจกรรมไมยงยากซบซอน เปนกจกรรมท�เขาใจได

งาย ไมใชความรเฉพาะทางหรออปกรณเฉพาะมากเกนไป โดยเฉพาะอปกรณท�ตองซ�อใหม

และมราคาสง เน�องจากชาวบาน มชดความรท�จากดในเร�องท�สอดคลองกบวถชวตความเปนอย

เปนสวนใหญ ดงน�นในการดาเนนโครงการท�ตองใชทกษะ หรอ ความรพเศษ ชาวบานจะตอง

งายตอการเขาใจของชาวบาน

นอกจากผวจยจะประเมนกจกรรมหรอโครงการท�คนในชมชนคดวาเหมาะสมกบชมชน

แลว ผวจยยงไดนาเสนอความคดของผวจยเองตอการคดเลอกกจกรรมหรอโครงการตางๆ อกดวย

เน�องจากผวจยตองการใหกจกรรมหรอโครงการท�เกดข� นในชมชนน� นมประสทธภาพและ

ประสทธผลท�เพยงพอจะทาใหโครงการน�นๆ สามารถดาเนนตอไปในชมชนเองไดอยางย �งยน

ดงน�นผวจ ยมความคดบางอยางเก�ยวกบการวธการคดเลอกกจกรรมในมมมองท�แตกตางจาก

ชาวบาน ซ�งวธการคดเลอกกจกรรมของชาวบานเองยงคงไวอย เน�องจากวธการคดเลอกโครงการท�

ชาวบานมน�นเปนส�งท�ควรมตามความคดของชาวบานเองอยแลว แตในขณะเดยวกนกลมผวจยกได

เสนอแนะวธการคดเลอกอ�นๆ เสรมเขาไปดวยในการคดเลอกกจกรรม ซ�งสวนหน� งไดมาจากการ

ทบทวนวรรณกรรม เพ�อใหโครงการเหลาน�นสามารถคงอยในชมชนไดตอไป โดยท�ง 9 ขอน� ผวจย

เหนวาการท�จะจดทาใหโครงการบรรลผลสาเรจและดารงอยตอไปในชมชนน�นควรคานงถงปจจย

52

ในหลายๆดาน เน�องจากจะชวยทาใหการจดทาโครงการมความเหมาะสมกบบรบทชมชนมากย�งข�น

ซ�งมดงตอไปน�

1. คาใชจายในการลงทน และการดาเนนงานและซอมแซมบารงรกษา

2. การมสวนรวมระหวางผนาและคนในชมชน

3. การผลกดนกจกรรมหรอโครงการของผนา

4. ประโยชนท�ชาวบานและชมชนจะไดรบจากการเขารวมกจกรรมหรอโครงการ

5. ความสะดวกท�งในดานของเวลาและการดาเนนงาน

6. กฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบ และหนวยงานท�เก�ยวของ เพ�อเปนมาตรการหรอกลไก

สาคญในการผลกดนโครงการตางๆใหเกดข�นจรงชมชน อาจมไดผลกดนเปนกฎหมาย จากการท�

คนในชมชนมลกษณะความสมพนธท�ใกลชดกน อกท�งเปนเพยงชมชนขนาดเลกในพ�นท� เขต

อทยานฯ เพราะเปนการควบคมท�เครงครดมากเกนไป ดงน�นชมชนควรมการต�งนโยบายหรอ

ขอตกลงรวมกนระหวางคนในชมชน เพ�อใหคนในชมชนสามารถยอมรบและปฏบตรวมกนได โดย

ไมกอใหเกดปญหาความขดแยงกน

7. การประสานงานหรอรวมมอกบหนวยงานหรอองคกรท�งราชการและเอกชน เพ�อชวย

ยกระดบความรความเขาใจและกอใหเกดการแลกเปล�ยนความรกบคนในชมชนในการจดการขยะ

แตละประเภทอยางถก วธ และการรณรงคใหชวยกนลดการบรโภคสนคาจากภายนอก โดยเฉพาะ

ขยะอนตรายและถงขนม ซองพลาสตกตางๆ ซ�งเปนปรากฏการณใหมสาหรบคนในชมชน โดยท�

ชมชนยงมไดเตรยมความพรอมในการรบมอกบขยะดงกลาวท�มแนวโนมในอนาคตวาจะเพ�มมาก

ข�นเร�อยๆ ในชมชน นอกจากน�การสรางแนวรวมกบองคกรหรอหนวยงานภายนอกจะนาไปสการ

จดทาโครงการรวมกนเพ�อใหโครงการดงกลาวไดรบการสนบสนนและเปนสวนหน� งของนโยบาย

ของหนวยงานหรอองคกรน�นๆ ดวย

8. ปญหาเก�ยวกบสภาพแวดลอม ไดแก การทาใหเกดมลพษแกพ�นดน แหลงน� าและอากาศ

ปจจยอ�นๆ ท�อาจมผลกระทบตอสขภาพและความเปนอยของมนษย ทศนยภาพของพ�นท�และ

บรเวณใกลเคยง เน�องจากสภาพภมศาสตรของชมชนอยในพ�นท�ปาอนรกษและต�งอยในบรเวณท�

เปนแหลงตนน� า โดยสภาพแวดลอมของชมชนมความอดมสมบรณทางธรรมชาตมาก ดงน�นการท�

ชมชนจะมโครงการใดๆ น�น ควรคานงถงมลพษหรอผลกระทบท�อาจเกดข� นจากขยะและการ

จดการขยะ

จากวธการคดเลอกกจกรรมหรอโครงการท�มความเหมาะสมตามมมมองของผวจย

ดงกลาว จงทาใหสามารถบอกไดวามกจกรรมใดบางท�ผวจยเหนวามความเหมาะสมกบชมชน

และชมชนมความจาเปนหรอสมควรท�จะตองทา โดยตระหนกถงท�ความสามารถในการจดการ

และดาเนนการของชมชน ซ�งมดงน�

53

ตารางท� 4 กจกรรมท�มความเหมาะสมและขอจากดของกจกรรมในมมองของนกวจย

กจกรรม เง�อนไขท�ทาใหกจกรรมดาเนนการได ขอจากดหรออปสรรคท�อาจพบ

1. เดนเกบขยะ

ในชมชน

- เปนกจกรรมท�ไมยาก

- คนในชมชนมความสามารถในการ

จดการและดแล

- เปนการสะทอนใหกลมอาสาสมคร

เหนสภาพแวดลอมและสถานการณ

ขยะในพ�นท�ของชมชนท�เพ�มข�น

- กระตนใหคนในชมชน โดยเฉพาะ

กลมเดกท� มาเ ปนอาสาสมครเร� ม

ตระหนกถงการท�งขยะลงในถงขยะ

2. ชมรมเกบ

ขยะ

- ใชงบประมาณนอย

- ชมชนสามารถจดการกบขยะท�อยใน

พ�นท�ชมชนเองได

- ชวยทาใหขยะในพ�นท�ชมชนลดลง

- กอใหเกดความสามคคในการสราง

ความรวมมอของคนในชมชนในการ

ชวยกนรกษาความสะอาด

3. โครงการ

ห น า บ า น น า

มอง

- เปนกจกรรมประกวดความสะอาด

ประจาปของชมชน

- ชวยกระตนใหคนในชมชนแตละ

ครวเรอนรกษาความสะอาดท�งพ�นท�

ภายในบานและบรเวณบานเพ�มมาก

ข�น และอาจขยายไปสการทาใหพ�นท�

ในชมชนปราศจากขยะอกดวย

- รวมมอกบชมรมเกบขยะ เพ�อใหเปน

ตนแบบชมชนสะอาด

- งบประมาณเพ�อจดซ�อของรางวล

สา ห ร บ บ า น ท� สะ อ า ด ท� ส ด ก ใ ช

งบประมาณไมมากนก

4. หลมท�งขยะ

สวนกลาง

- ชวยทาใหการจดการกบขยะท�ปลาย

เหตของแตละครวเรอนและในพ�นท�

ของชมชนเองน�นเปนระบบและเปน

54

ท�เปนทางมากข�นมากย�งข�น ทาใหจด

ท�แตละครวเรอนนาขยะไปเผาไม

กระจดกระจาย

5. เพ�มจานวน

ถ ง ข ย ะ ใ น

ชมชน

- ชวยลดขยะท�อยตามทางเดนในพ�นท�

ชมชน

- ชวยสรางอปนสยและระเบยบวนย

ใหกบเดกท� เปนกลมสาคญท�ทาให

ขยะประเภทถงขนมมมากในชมชน

ใหรกความสะอาดและท�งขยะใหเปน

ท�เปนทางมากข�น

6. นโยบายขด

ห ล ม ข ย ะ ท ก

หลงคาเรอน

- แตละครวเรอนมพ�นท�ในการจดการ

กบขยะท�ปลายเหตเปนแหลงท�แนนอน

ตายตว ทาให จด เผาขยะไมกระจด

กระจายอยในพ�นท�ของชมชนหรอพ�นท�

สาธารณะ

7. โครงการขด

ห ล ม ข ย ะ

อนตราย

- ทาใหมพ�นท�สาหรบท�งขยะอนตรายท�

เ ปนห ลกแ หลง แนน อน ทาใหขย ะ

เหลาน� ไมกระจดกระจายอยในพ�นท�ของ

ชมชนและสาธารณะ แตอยางไรกตาม

- ตองอาศยผเช�ยวชาญในการทาหลม

ขยะเพ�อท�งขยะอนตรายควรมการ

จดทาอยางมมาตรฐาน

8. ประดษ ฐ

ส�งของจากวสด

เหลอใช

- เปนกจกรรมท�อาจกอใหเกดขยะ

เพ�มมากข� น เน�องจากวสดบางอยาง

อาจตองนาเขาจากภายนอก เปนวสด

ท�ไมไดมอยแลวภายในทองถ�น ซ�งจะ

ทาใหใหเพ�มคาใชจายมากข�นดวย

9. ธนาคารขยะ

- เสยเวลาในการจดการ เน�องจาก

ลกษณะการดาเนนชวตของคนใน

ชมชนกบการประกอบอาชพ

55ความเหมาะสมของกจกรรม

ท�ทาและเสนอแนะในชมชน

กจกรรมในมมมอง

ของคนในชมชน

กจกรรมในมมมอง

ของผวจย

กจกรรมท�เหมาะสม

เดนเกบขยะในชมชน

ประดษฐส�งของจาก

วสดเหลอใช

โครงการหนาบานนามอง

ธนาคารขยะ

เพ�มจานวนถงขยะ

กจกรรมท�อาจพบอปสรรค

หลมท�งขยะสวนกลาง

ชมรมเกบขยะ

นาขยะอนตรายไปท�งในเมอง

กจกรรมท�เหมาะสม กจกรรมท�อาจพบอปสรรค

เดนเกบขยะ

ชมรมเกบขยะ

โครงการหนาบานนามอง

ขดหลมขยะทกครวเรอน

เพ�มจานวนถงขยะ

หลมท�งขยะสวนกลาง

ขดหลมขยะอนตราย

ธนาคารขยะ

ประดษฐส�งของจากวสดเหลอใช

แผนภมแสดงความเหมาะสมและความเปนไปไดของกจกรรม

56

5.1 การตดตามประเมนผลโครงการตางๆ

เพ�อตดตามประเมนผลโครงการวามการดาเนนการไปถงข�นตอนใด และมความเปนไปได

มากนอยเพยงใดท�จะทาใหโครงการมความเปนไปได ซ�งผวจยไดทาการประสานงานกบเจาหนาท�

อทยาน และ จากแผนแมบทของชมชน เพ�อตองการใหส�งท�ชมชนเสนอเขาไปสแผนพฒนาของ

หนวยงาน ซ�งจะทาเกดเปนโครงการท�ย �งยนตอไป

ทางดานการจดกจกรรมการเดนสารวจผกและผลไมในชมชน โดยแผนแมบทของชมชน

ท�จดทาข�นมา มเน�อหาท�สอดรบกนในสวนท�แผนแมบทกลาวถง ปญหาทางดานเศรษฐกจ ท�คน

ในชมชนประสบกบปญหาหน� สนในครวเรอน(ดรายละเอยดในภาคผนวกท� 7.1 ตารางแสดงการทา

แผนเพ�อแกปญหาดานเศรษฐกจ หนา 86) โดยจะมแนวทางการแกปญหา คอ การลดละเลก

รายจายท�ไมจาเปน การใชชวตพอเพยง การเปล�ยนคานยมท�ฟ มเฟอย โดยจะม การทาโครงการ

บญชครวเรอน และโครงการครวเรอนตนแบบ(ดรายละเอยดในภาคผนวกท� 7.2 ตารางแสดงการ

จดอนดบโครงการ:โครงการกลมท� 1 แกปญหาหลกดานหน� สน หนา 87) ซ�งถาหากแผนแมบทได

ดาเนนการตามแผนดงกลาว กสามารถนาเพ�มโครงการการสงเสรมการกนผก และผลไม ในชมชน

แทนการไปซ�อขนมท�รานคา เพราะจะสามารถการเปล�ยนคานยมท�ฟ มเฟอย และลดรายจายท�

ฟ มเฟอยลงได ซ�งสอดรบกบหลกการแผนแมบทท�ไดกลาวไวขาวตน ซ�งถาหากชมชนนากจกรรม

การเดนสารวจ ผลไมในชมชนมาปรบเปล�ยนใหเปนกจกรรมการสงเสรมการกนผลไม และขนมท�

ทาข� นในชมชน ซ�งเปนส�งท�ตรงกบวตถประสงคของกจกรรมน� กจกรรมกคาดไดวาจะเปน

โครงการท�เปนไปได โดยมการตดตามประเมนผานทางแผนแมบท

โดยสรปแลว กจกรรมตาง ๆ ท�ทางกลมผวจยไดทดลอง รวมถงกจกรรมตางๆ ท�ทาง

ผวจย และ ชมชนไดนาเสนอน�น เปนกจกรรมทางดานการจดการขยะ ซ�งสามารถเช�อมโยงกบแผน

แมบทชมชน ในดานทรพยากรธรรมชาต(ดรายละเอยดในภาคผนวกท� 7.3 ตารางแสดง

ขอเสนอแนะในการแกปญหาดานทรพยากรธรรมชาต หนา 89) ซ�งในแผนแมบทไดกลาวไววา

ปญหาของชมชนน�น ยงไมมการบรหารจดการ เร�องการใชทรพยากรอยางย �งยน ซ�งในแผนไดเสนอ

แนวทางการแกปญหา คอ การสงเสรมกระบวนการเรยนรใหคนมความสามารถในการอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาต และส�งแวดลอม พรอมกบมโครงการตางๆเพ�อสนบสนน(ดรายละเอยดใน

ภาคผนวกท� 7.4 ตารางแสดงการจดอนดบโครงการ:โครงการกลมท� 3 สงเสรมขอดของชมชนดาน

ความอดมสมบรณทางทรพยากรธรรมชาต หนา 90) ซ�งกจกรรมตางๆทางดานการการจดการขยะ

กเปนกจกรรมท�ชวยสงเสรมกระบวนการเรยนร ใหคนในชมชนมความสามารถในการอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาตดวยเชนเดยวกน ดงน�น กจกรรมตางๆ ทางดานการจดการขยะกสามารถเขาไป

อยในแผนแมบทชมชนได เพราะมความสอดคลองกน ซ�งถาหากกจกรรมสามารถเขาไปอยใน

แผนแมบทชมชนไดสาเรจ แผนแมบทกจะเปนส�งท�ตดตามประเมนผลกจกรรมตางๆ ใหมความ

เปนไปได และมความย �งยนในชมชน

57

นอกจากกจกรรมท�ทางกลมผวจยใชทดลองกบกลมอาสาสมครแลว ยงมกจกรรมหรอ

โครงการในแผนแมบท ท�จะชวยสงเสรมใหกจกรรมท�ทดลองน�นมความเปนไปได และมความ

ย �งยนในชมชน น�นคอ กจกรรม การจดฝกอบรมพฒนาองคกรผนาในชมชนและสรางแรงจงใจให

บคลากร ผนาและประชาชน โดยการจดเวทประชาคมประชมวางแผน ศกษาดงานในดานการ

พฒนาชมชน และการจดประกวดครอบครวหรอผน าและกลมท�มความเสยสละตอชมชน(ด

รายละเอยดในภาคผนวกท� 7.5 ตารางแสดงการทาแผนเพ�อแกปญหาดานการปกครอง หนา 90) ซ�ง

กจกรรมเหลาน� จะทาใหอาสาสมครและกลมแกนนามความเขมแขง และจะเปนตวแทนในการ

ขบเคล�อนกจกรรมในชมชนตอไป

5.2 สรป

ขยะท�พบในชมชนสวนใหญเปนถงพลาสตกจากหอขนมเปนจานวนมากท�สด เน�องจาก

พฤตกรรมการบรโภคท�เปล�ยนแปลงไป ประกอบกบการมรานคาในหมบานทาใหเดกสามารถ

บรโภคสนคาจากภายนอกไดสะดวกข�น ขยะท�เกดจงมมากข�นและเปนขยะท�ยอยสลายไดยาก แต

คนในชมชนยงใชวธการจดการดวยวธการเผา การฝง และคนในชมชนยงใชส�งของตาง ๆ อยาง

คมคา ซ�งเปนวธการจดการท�คนในชมชนเคยปฏบตมา วธการดงกลาวสอดคลองกบบรบทของ

ชมชน วถชวตของคนในชมชน ความเช�อ วฒนธรรมการบรโภค ปจจยทางเศรษฐกจ การเมอง

และองคความรในการจดการขยะ

สาหรบเร�องความคดเหนของคนในชมชนท�มตอการจดการขยะน�นทางกลมผวจยไดมการ

ทาประชาคมเดกและประชาคมผใหญ ทาใหทราบลกษณะของคนในชมชนวา การรวมกลมทา

กจกรรมตาง ๆ ในชมชนน�นคอนขางยาก ตองมตวอยางใหดกอนชาวบานจงจะเขารวม

การจดการขยะท�เหมาะสมในชมชนบานเขาเหลกน�น เปนแนวทางการจดการขยะท�ตาง

ไปจากชมชนเมอง และไมสามารถท�จะนาเอาวธการจดการแบบชมชนเมองมาปฏบตได เน�องจาก

วธการของชมชนเมองเปนการแกไขท�ปรมาณขยะ และรฐเปนผรบภาระในการจดการ แตเน�องจาก

ชมชนบานเขาเหลกน�นมขยะท�กระจดกระจายตามพ�นท�ตางๆในชมชนท�มปรมาณไมมากนก อกท�ง

การท�ในชมชนมกลมคนท�หลากหลายแตกตางกนออกไป ซ�งสงผลใหแตละกลมมการจดการขยะท�

หลากหลายตามไปดวย ซ�งการจดการเหลาน�มความสาคญตอการจดการขยะท�มความเหมาะสมกบ

บรบทของชมชน เน�องจากชมชนต�งอยหางไกลจากการบรการของรฐ ดงน�นการจดการขยะของ

ชมชนจงเปนการจดการขยะท�อยนอกระบบของรฐ อยางไรกตามการจดการขยะของคนในชมชน

ยงไมสามารถจดการกบขยะรปแบบใหมท�เขามาได ไมวาจะเปนขยะตามฤดกาลและขยะอนตราย

เน�องจากการจดการกบขยะเหลาน� เกนความสามารถในการจดการของชาวบาน ดงน�นจงจาเปนท�

จะตองมการสรางความรวมมอกบกลม องคกร หรอหนวยงานภายนอก รวมท� งผผลตหรอ

58

ผประกอบการเองกควรเขามามสวนรวมในการแกไขปญหาดงกลาว โดยการสรางกลไก นโยบาย

หรอโครงการเพ�อจดการกบขยะรปแบบใหมดงกลาว

และเน�องจากชมชนเขาเหลกน�นมกลมคนท�หลากหลาย จงมแนวทางในการจดการของแต

ละกลมแตกตางกนออกไป ข�นอยกบบรบทของกลมตางๆ เชน องคความร การตดตอกบภายนอก

นอกจากน�นการจดการในชมชนท�เหมาะสมน� ยงตองเปนการจดการขยะท�เนนตรงกระบวนการ

สรางขยะ เพราะชมชนน�มฐานความคดเร�องการจดการส�งแวดลอมอยแลว น�นคอ วธคดและวธ

ปฏบตตอธรรมชาตท�สอดคลองกบวถชวตของคนกะเหร�ยง ท�มความผกพนและพ�งธรรมชาต ดแล

รกษาธรรมชาต ซ�งการจดการขยะของคนในชมชนน�น เร�มตนมาต�งแตการท�เขาเหนคณคาและใช

ทรพยากรอยางคมคาใชจนกวาจะใชงานไมไดแลว จงอาจกลาวไดวา คนกะเหร�ยงมการจดการขยะ

ท�ไดกลายเปนวฒนธรรมชมชนกวาได นอกจากท�กลาวมาแลวน�น การจดการขยะท�เหมาะสมของ

ชมชนน� ยงตองใหบทบาทกบกลมคนตางๆ ใหมากข�น ไมวาจะเปนกลมเดก และการมสวนรวม

ของทกภาคภาค ไมวาจะเปน กลมแกนนา หรอ กลมอทยาน

59

บทท� 6

ขอเสนอแนะจากผวจย ในการจดการขยะในชมชน

ในปจจบนการจดการขยะสวนใหญมลกษณะเปนการจดการขยะท�รฐเปนผดแลจดการ

(formal waste management) แตเม�อไดมาศกษาในชมชนพบวาชมชนตางมกระบวนการจดการขยะ

ท�ตนเหต ซ�งเปนการจดการของคนในชมชนเอง โดยมไดพ�งพารฐหรอองคกรภายนอกในการเขามา

ดแลจดการ เน�องจากการผลกภาระในการจดการขยะใหรฐเปนผจดการน�นไมเพยงพอ และยงไมใช

วธการจดการขยะท�เหมาะสม อกท�งสภาพบรบทของชมชนท�ตางกนระหวางชมชนเมองและชมชน

เขาเหลก ดงน�นจงสงผลใหการจดการขยะแตกตางกนออกไป กลาวคอ การจดการขยะในเมองเนน

การจดการขยะ เพ�อลดปรมาณขยะ ซ�งแตในชมชนพบวามขยะมไดมมากเทากบในเมอง แตเปนขยะ

ท�อยกระจดกระจายอยในพ�นท�สาธารณะในชมชน ดงน�นการจดการแบบเมองจงไมเหมาะสมกบ

บรบทชมชน

จากการท�กลมผวจยไดเขาไปศกษาเร�องการจดการขยะน�น พบวาการจดการขยะในชมชน

น�น มการจดการท�ชวยปองกนและลดการเกดขยะผานการใชวฒนธรรมชมชนในการจดการขยะ

อยางไรกตามทางกลมผวจยเหนวาการจดการขยะของชมชนน�นยงไมครอบคลมการจดการขยะใน

ทกพ�นท� และยงมไดถกยกระดบความรใหเปนท�รบรหรอตระหนกของสงคมภายนอก นอกจากน�น

ทางผวจยยงพบวามขยะเกดข�นตามฤดกาลและขยะอนตรายท�ถอไดวาเปนปรากฏการณขยะรปแบบ

ใหมของชมชน ซ�งคนในชมชนยงมไดรบรถงโทษและความเสยหายท�อาจเกดข�นกบวถชวตความ

เปนอยของตนเองในเร�องของสขภาพ ส�งแวดลอม และการประกอบอาชพ อกท�งคนในชมชนยงไม

มวธการในการจดการกบสถานการณดงกลาว ดงน�นทางกลมผวจยจงไดมขอเสนอแนะ เพ�อเปน

แนวทางใหกบชมชนในการจดการขยะ และเสรมสรางใหกจกรรมหรอโครงการตางๆ สามารถ

ดาเนนตอไปในชมชนไดอยางตอเน�องและมประสทธภาพ ซ�งขอเสนอแนะดงกลาวมดงตอไปน�

การจดการกบขยะตามฤดกาล

ปรากฏการณขยะในปจจบนท�คนในชมชนกาลงเผชญหนาอยและเปนส�งท�เพ�งเกดข�น คอ

ขยะตามฤดกาล ซ�งพบอยในพ�นท�ปารอบชมชนในชวงของฤดกาลเกบของปา โดยทางคนในชมชน

เองกไดรบอนญาตใหมการใชพ�นท�ดงกลาวในการแสวงหาทรพยากรและหาของปา หากคนใน

ชมชนมการประสานงานกบทางอทยาน เพ�อหามาตรการหรอแนวทางในการรบมอกบส�งดงกลาว

จะชวยทาใหขยะในพ�นท�สาธารณะของอทยานลดนอยลง ซ� งทางอทยานเองกไดมการออก

กฎระเบยบหามมใหท�งโฟมในเขตอทยาน มฉะน�นจะถกปรบ ซ�งหากทางอทยานปรบกฎระเบยบ

ใหครอบคลมไปถงการท�งขยะทกชนด หรอมการเพ�มเงนคาปรบมากข�นจะชวยทาใหกลมคน

60

ภายนอกและคนเขาเหลกท�เขามาเกบของปาในพ�นท�อทยาน ไมกลาท�งขยะตามทางเดนในปา ซ�งจะ

ชวยลดขยะในพ�นท�อทยานได ซ�งจะใหคนในชมชนเปนผดแลรบผดชอบน�น คนในชมชนเหนวา

เปนส�งท�เกนกาลงความสามารถในการเขาไปจดการกบขยะเหลาน�น เพราะอาจกอใหเกดความ

ขดแยงระหวางคนในและนอกชมชนเน�องจากเร�องดงกลาวเก�ยวของและเช�อมโยงไปถงกลมคน

ภายนอกท�เขามาหาของปาดวย ดงน�นรฐท�ทาหนาท�เปนกลาง และเปนเจาของผนปาดงกลาวควร

เปนผน าในการทาหนาท� รบผดชอบในการจดการกบขยะเหลาน� โดยอาจออกกฎระเบยบ หรอ

ขอบงคบของอทยาน เพ�อบงคบใชกบกลมคนภายนอกในชวงฤดกาลเกบของปา และรวมมอกบคน

ในชมชนในการเพ�มสทธของชมชนในการมสวนรวมชวยกนรกษาส�งแวดลอมทางธรรมชาต และ

ทางชมชนเองกควรมมาตรการในการเฝาระวงกลมคนภายนอกท�เขามาท�งขยะในพ�นท�ปา และ

ชวยกนรกษาความสะอาดในพ�นท�ปา โดยทางชมชนเองกมสทธชมชนในการจดการส�งแวดลอมซ�ง

มกลาวอยในกฎระเบยบปาไม แตในทางปฏบตสทธดงกลาวกลบมไดยกระดบหรอกระตนใหคนใน

ชมชนไดรบสทธน�นอยางแทจรง ดงน�นองคกรหรอหนวยงานท�เก�ยวของควรใหสทธแกชมชน

เพ�อใหคนในชมชนมสวนรวมในการดแลรกษาปาไมและทรพยากรของเขาเองดวย

การจดการกบขยะอนตราย

ชมชนเขาเหลกท�มบรบททางสงคมและส�งแวดลอมท�ผกพนกบธรรมชาตมาก การนาวสด

สารเคมซ� งเปนส�งใหมเขามาในชมชนน�นอาจกอใหเกดอนตรายตอคนในชมชนและส�งมชวต

โดยรอบในระยะยาว หากจดการกบขยะเหลาน� ไมถกวธ ซ�งคนในชมชนเองกยงไมทราบถงอนตราย

หรอภยจากขยะดงกลาว ดงน�นคนในชมชนจงยงไมเหนวาการจดการกบขยะดงกลาวมความสาคญ

แตเน�องจากชมชนมการตดตอกบภายนอกมากข�น วถชวตท�เร� มเปล�ยนไป จงคาดไดวาในอนาคต

ขยะเหลาน� จะมแนวโนมวาเพ�มสงข� นเร� อยๆ ส�งท�ตองตระหนกถงจากการใชสารเคม คอการท�

สารเคมอนตรายซมเป� อนลงไปในดน และแหลงตนน� า อนจะกอใหเกดอนตรายท�งคนและสตว ซ�ง

ไมเฉพาะคนในชมชนเทาน�น แตยงมคนในชมชนอ�นๆอกมากท�ตองพ�งพาอาศยแหลงน� าน� ในการ

ดารงชวตเชนเดยวกน ซ�งเคยมกรณพพาทมาแลวคร� งหน�งท�สารเคมท�ใชในการเกษตรไหลลงแหลง

น� า ทาใหสตวน� าตาย คนท�บรโภคน� าดงกลาวกเจบไขไดปวย ดงน�นหนทางและวธการในการรบมอ

กบส�งท�จะเกดข�นในอนาคตจงเปนส�งท�ตองเรงใหเกดข�น เพ�อปองกนการเกดปญหาท�จะตามมา

อยางไรกตามวธการในการท�จะรบมอกบขยะดงกลาวตองไดรบความรวมมอและความ

ชวยเหลอจากหลายฝาย ท�งคนในชมชน องคกรหรอหนวยงานภายนอก และอทยาน เน�องจากขยะ

ดงกลาวมผลกระทบตอคนหลายฝาย และเปนส�งท�ไมสามารถใหใครเพยงคนใดคนหน� งเปน

ผรบผดชอบท�งหมด ซ� งแมแตผผลตวสดสารเคมเองกควรมสวนรวมในการหาทางแกไขและ

ชวยเหลอ ไมวาจะเปนการรบคนขยะดงกลาวไปจดการใหถกตองตามกระบวนการ (returnable

recycling program) หรอการใชวสดท�เปนมตรกบส�งแวดลอมในการผลตวสดสารเคม เพ�อใหม

61

ผลกระทบตอส�งแวดลอมนอยท�สด ทางอทยานเองไดช�อวาเปนเจาของพ�นท� ดงน�นตองชวยรบภาระ

ในสวนน� ดวย โดยอาจมการใหความชวยเหลอในดานของการขนสงในการนารถเขามารบขยะ

ดงกลาวไปท�งในเมอง สวนคนในชมชนเองกควรท�จะรจกการคดแยกขยะอนตราย ถงแมขยะเหลาน�

จะไปสามารถเพ�มรายไดใหกบคนในชมชนไดเหมอนกบขยะ recycle แตคนในชมชนเองควรพง

ระลกอยเสมอวาการกระทาดงกลาวจะสงผลดใหกบลกหลานของตนเองในอนาคต ใหพวกเขา

สามารถดารงชวตอยทามกลางธรรมชาตเหลาน� ไดตอไป และควรสรางเปนขอปฏบตรวมกนของคน

ในชมชนในการชวยกนคดแยกขยะดงกลาว เพ�อสงตอไปในเมอง

นอกจากน�แลวทางผวจยเหนวานาจะเกดกระบวนการทางวฒนธรรม ท�จะเปนฐานของการ

สรางความเขมแขงของชมชนในการรบมอกบปรากฏการณใหมๆท�จะเขามาในชมชน

การสรางวฒนธรรมทองถ�นเพ�อทาใหเกดกระบวนการจดการขยะท�มประสทธภาพ

วธการตามกระบวนการจดการขยะของชมชนน�ถอไดวาเปนกระบวนการท�ฝงรากลกอยใน

วถปฏบตของคนกะเหร� ยงมายาวนาน อนเน�องมาจากวถชวตความเปนอยของคนกะเหร� ยงท�ตอง

พ�งพาอาศยกบทรพยากรธรรมชาต ปาไม ซ� งลวนเปนแหลงอาหารและรายไดของชาวกะเหร� ยง

ดงน�นส�งใดกตามท�อาจสงผลกระทบตอพ�นท�ท�คนเหลาน� พ�นท�น�นจะไดรบการปกปองจากผอาศย

พ�นปาแหงน� เพ�อใหพวกเขาสามารถดารงชวตอยและพ�งพาอาศยทรพยากรเหลาน�นไดตอไป อกท�ง

ยงรกษาทรพยากรเหลาน�นมใหหมดไป เพ�อใหลกหลานในภายภาคหนาไดใชทรพยากรเหลาน�น

สบไป ดงน�นคนกะเหร�ยงจงมวธการในการจดการกบขยะท�พยายามใหมผลกระทบตอส�งแวดลอม

นอยท�สด โดยใชกระบวนการอนเปนการจดการขยะกอนเกดขยะข�นเปนการจดการขยะลวงหนา

โดยการปองกน และลดการเกดขยะ(proactive waste reduction & proactive recycle) โดยการส�งสม

ความร และถายทอดความรน�นไปสคนรนถดไป จนกลายเปนการสรางวถปฏบตและกลายเปน

วฒนธรรมชมชน ท�คนในชมชนรบและสบทอดกนมา ซ�งวฒนธรรมชมชนน� สามารถถกยกระดบ

ข�นไปเพ�อเผยแพรใหสงคมไดรบร และตระหนกถง อกท�งอาจมการนาไปปรบหรอประยกตใชใน

สงคมอ�นๆ ดวย โดยถอไดวาการกระทาดงกลาวจะนาไปสการพฒนาอยางย �งยนในเชงของ

ส�งแวดลอม

การสรางความเขมแขงของชมชนท�จะทาใหโครงการการจดการขยะมความย�งยน

วถชวตของคนในชมชนเขาเหลก มการสรางกลไกลควบคมซ�งกนและกนดวยระบอบวถ

ประชา และรวมกนสรางสรรคชมชนได อยางไรกตามดวยเหตท�ชมชนเองตางกเร�มเปล�ยนแปลงไป

เน�องจากการรบวฒนธรรมและการตดตอส�อสารกบภายนอกมากข�น ทาใหสถานการณขยะท�เกดข�น

ในชมชนเปล�ยนไป แตการจดการขยะในปจจบนของชาวบานจงยงมลกษณะเปนกาจดการแบบเดม

และสงผลทาใหการตระหนกถงการมสวนรบผดชอบตอสงคมและชมชนเร�มลดลง สงเกตไดจาก

การเขารวมกจกรรม หรอการประชมของหมบานท�มชาวบานเขามาใหความสนใจนอย เน�องจากคด

62

วาเร�องดงกลาวเปนหนาท�ของแกนนาหรอผนาในชมชนเทาน�นท�ทาหนาท�เปนผรบผดชอบจดตอ

เร�องสาธารณะของชมชน ดงน�นการกระตนและเสรมสรางความรวมมอใหเกดข�นตอชมชนบานเขา

เหลกจงเปนส�งท�ผวจยคดวาเปนส�งท�จะชวยทาใหคนในชมชนหนกลบมาเหนความสาคญของการ

เขามามสวนรวม และหาแนวทางในการปองกนและแกไขปญหาตางๆ รวมกน ซ�งหากคนในชมชน

ตางเหนพองวาส�งใดเปนปญหาของชมชนหรอสวนรวมท�จะตองชวยกนแกไขหรอปองกนแลว กจะ

นาไปสการแลกเปล�ยนความคดเหนในการหาแนวทางการจดการ และการรวมตวของกลมคนท�จะ

มาเปนอาสาสมครในการทางานเร�องตางๆ อกท�งการรวมมอกบกลม หนวยงานหรอองคกรภายนอก

ในการจดการกบปญหาบางอยางในชมชน

ดงน�นกจกรรมท�ผวจย ไดเขาไปจดทารวมกบกลมอาสาสมครน�น กเพราะมความตองการท�

จะไปกระตนจตสานกของเดกตอเร�องพฤตกรรมการท�งขยะ การบรโภค และสะทอนถงสถานการณ

ขยะในพ�นท�ชมชนและพ�นท�ปา ซ�งกลมอาสาสมครไดเสนอแนวทางการจดการขยะในพ�นท�ชมชน

กลบมา ซ�งถอไดวาเดกเร�มตระหนกและเหนความสาคญของขยะในชมชนของพวกเขาแลว และ

การรวมกลมอาสาสมครดงกลาวยงเปนการรเร�มการสรางองคประกอบหน�งของข�นตอนการนาไปส

การเกดชมชนเขมแขงอกดวย อกท�งการนาผลการศกษาและขอเสนอแนะของกลมอาสาสมครตอ

การประชมประชาคมน�นกชวยกระตนเร�องขยะและส�งแวดลอมทรพยากรในกลมของผนาและแกน

นาชมชนใหตระหนกถงความสาคญของการหาแนวทางในการปองกนและแกไขปญหาท�เกดข�น

โดยความสามารถของชมชนเอง หรออาจมการรวมมอกบกลมหรอองคกรภายนอกในการจดการ

และรบมอกบปญหาท�จะเกดข�นดงกลาว

การกระตนใหเกดการเพ�มบทบาทและใหอานาจ (Empowerment) การจดกจกรรมกบกลม

อาสาสมครท�เปนเดกน�น เน�องจากผวจยเหนวานอกจากเดกจะเปนกลมท�สามารถเรยนรปลกฝงได

งายแลว ยงเปนกลมสาคญท�จะชวยลดขยะประเภทถงขนมในพ�นท�ชมชนไดแลวกลมเดกเหลาน� ยง

ถอไดวาเปนกลมท�จะเปนแกนนาในการพฒนาชมชนของพวกเขาตอไป ดงน�นการเร� มตนเพ�ม

บทบาทและอานาจใหแกกลมเดก โดยการใหเดกเขามามสวนรวมและแสดงความรบผดชอบตอ

สวนรวมน�นจงจาเปนอยางย�ง เพ�อรวมกนหาแนวทางในการต�งรบ ปองกนและแกไขสถานการณ

ขยะท�เกดข�นรวมกนกบกลมผใหญหรอแกนนาในชมชน และหนวยงานหรอองคกรภายนอก อก

ท�งเขามามบทบาทหรอเปนแกนนาสาคญในการเกบขยะในพ�นท�ของชมชน

การสนบสนนใหเกดการมสวนรวมของภาคภาคท�หลากหลาย การมสวนรวมดงกลาวจะ

สงผลสาคญในการจดการขยะใหย �งยน เน�องจากโครงการหรอกจกรรมบางอยางชมชนมอาจ

จดการเพยงฝายเดยวได เพราะโครงการดงกลาวอาจอยนอกเหนอความสามารถของคนในชมชน

ดงน�นทกภาคสวนควรมบทบาทตอการจดการขยะของชมชน ต� งแต หนวยงานของรฐบาล

บรษทเอกชน หรอ องคกรอสระตางๆ และตวชมชนเองเขามารวมมอกบการจดการเร�องขยะ โดยใน

ชมชนบานเขาเหลกน�นเพ�อมความจาเปนท�จะตองพ�งพาและอาศยความรวมมอจากองคกรภายนอก

63

หรอทางอทยานแหงชาตเฉลมรตนโกสนทร เน�องจากสทธของชมชนตอการจดการทรพยากร

ทองถ�นน�นถกเพกถอนไป เม�อรฐเขามาควบคมทรพยากรธรรมชาตตางๆของประเทศจากการจดต�ง

อทยานแหงชาต หนวยงานอทยานแหงชาตเฉลมรตนโกสนทรท�จะเขามาทาหนาท�เปนแกนนา

สาคญในการเขามบทบาทตอกระบวนการจดการขยะของหมบาน หรอเขามามสวนเก�ยวของในการ

ชวยสนบสนนโครงการในเร�องตางๆ เชน งบประมาณ คาปรกษาในการจดทาโครงการ หรอการ

รบนาเอาแนวทางหรอวตถประสงคของโครงการไปใสไวในแผนงานหรอกฎระเบยบตางๆ ของ

หนวยงานท�สอดคลองกน เพ�อเปนการรองรบความย �งยนของโครงการดงกลาวตอไป

64

บทท� 7

กระบวนการเรยนรของกลมผวจยท�ไดจากงานวจย

ในปจจบนในวงการวชาการมการกลาวถงนเวศวทยาแนวลก (deep ecology) อยาง

กวางขวาง อนเน�องมาจากปญหาส�งแวดลอมในปจจบนท�เพ�มมากข�นท�เปนผลมาจากกระบวนการ

ผลตและบรโภคตามกระแสระบบทนนยม แตจากการท�ผวจยไดศกษาการจดการขยะของชมชนเขา

เหลกกลบพบวาวธการจดการของคนในชมชนมลกษณะท� เปนการอนรกษธรรมชาตและ

ส�งแวดลอมอยกอนแลว กลาวคอมการจดการและใชทรพยากรอยางคมคากอนท�ส�งเหลาน�นจะ

กลายเปนขยะ โดยผานกระบวนการทางวฒนธรรมและวถปฏบตของชมชนท�สบทอดกนมา

ยาวนาน

นอกจากน�ผวจยยงไดรบมมมองใหมจากการเขาไปศกษาในชมชนเขาเหลก กลาวคอ คน

กะเหร�ยงซ�งมกถกคนสวนใหญมองวาเปนชนกลมนอยท�มภาพในทางลบวาเปนผทาลายธรรมชาต

จากการทาไรเล�อนลอย และเปนกลมท�ไมมบทบาทในการดแล และรกษาธรรมชาต แทท�จรงแลว

กลบเปนกลมคนท�มโลกทศนในการดแลธรรมชาต และรกษาส�งแวดลอมมากกวาชมชนเมอง ส�ง

เหลาน�ทาใหเราตองกลบมาพจารณากนวา เราจะมโลกทศน วธปฏบตตอธรรมชาตอยางไร และจะ

เลอกการจดการส�งแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต โดยเฉพาะขยะแบบใดท�จะเปนการรกษา

ส�งแวดลอมอยางแทจรง

65

บรรณานกรม

กรมการปกครอง. โครงการรณรงคส�งของท�ไมใชแลวท�วประเทศ. กรงเทพมหานคร, 2539.

กรมควบคมมลพษ. ขยะอนตราย. (2550).[ออนไลน]. เขาถงไดจาก

http://infofile.pcd.go.th/waste/Municipal.pdf

โครงการจดการขยะมลฝอยหมบานนารอง ( สนบโครงการเมองนาอย ).(2550). [ออนไลน]. เขาถง

ไดจาก http://www.muangkao.com/binpilot49.doc

ตนตะวน. “สรางความรวมมอในชมชนในการจดการขยะ,” วารสารทองถ�นไทย. 1.(2) :57-60,

2545.

ปรชา เป� ยมพงศสานต. นเวศเศรษฐศาสตร และนเวศวทยาการเมอง. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2541.

ปานกมล พสฐอรรถกลและเสาวลกษณ รงเรองตะวนศร. “การสงเสรมการมสวนรวมและ

กระบวนการเรยนรของประชาชนในการจดการขยะมลฝอยชมชน,” วารสาร

มหาวทยาลยสงขลานครนทร ฉบบสงคมศาสตรและมนษยศาสตร.10. ( 2) :165-166, 2547.

แผนแมบทชมชนบานเขาเหลก.(2550).หมท� 5 ตาบลเขาโจด อาเภอศรสวสด� จงหวดกาญจนบร

มลนธชมชนไทย. (2550). [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://www.chumchonthai.or.th

ลาวลย จระพงษ,ไคโตซาน.(2550).[ออนไลน]. เขาถงไดจาก :

http://www.doae.go.th/Library/html/detail/ditosan.htm

สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร. สงคมและวฒนธรรมกะเหร�ยง กาญจนบร.

นครปฐม: สานกพมพมหาวทยาลยศลปากร พระราชวงสนามจนทร,2533.

66

สมสวย สะหร�งบน. การสรางหลกสตรฝกอบรมส�งแวดลอมศกษาเร�องการจดการขยะมลฝอย ใน

ครวเรอนสาหรบคณะกรรมการชมชนเขตเทศบาลเมองนครปฐม. กรงเทพมหานคร :

2538.

สรรกษ บางสด. “29 บาทครวเรอนสะอาดหมบานสดใส,” วารสารผนาทองถ�น. 5. (56) : 49-52.

2548.

สจรตลกษณ ดผนง และคนอ�นๆ. สารานกรมกลมชาตพนธ กะเหร�ยงโป. กรงเทพมหานคร:

สานกพมพบรษทสหธรรมก จากด, 2540.

อาณต ตนโช. “การเล�ยงไสเดอนดนในโรงเรอนเพ�อกาจดขยะชมชน,” วารสารเกษตรธรรมชาต. 48

(1): 28-34, 2546.

วธคดชมชนน� าผาง จงหวดนาน วารสารผนาทองถ�น. 3.27:62, 2548.

67

ภาคผนวก

ภาคผนวกท� 1 ตารางแสดงการเกบขอมลในการศกษา

ประเดนการเกบขอมล

(แยกตามวตถประสงค)

กลมผใหขอมล

วธการดาเนนงาน

เคร�องมอท�ใชเกบขอมล

1. ศกษาวธการจดการขยะ

ของชมชน

ประเดนในการเกบขอมล

ชด A:

ความรความเขาใจเก�ยวกบ

การจดการขยะในครวเรอน

§ ประเภทขยะ

§ วธการจดการขยะ

§ รายละเอยด ข�นตอน

วธการจดการ

§ แ ห ล ง ท� ม า ข อ ง

ความรในการจดการ

ขยะ

ชด B: ความรความเขาใจ

เก�ยวกบการจดการขยะใน

ชมชน

§ ประเภทขยะ

§ วธการจดการขยะ

§ รายละเอยด ข�นตอน

วธการจดการ

§ แหลงท�พบขยะใน

ชมชน (แผนท�)

§ ปรมาณขยะแตละ

ป ร ะ เ ภ ท ท� พ บ ใ น

ชมชน

ชด A:

กลมตวอยาง 27 ครวเรอน

ชด B:

ไม ม เ น� อ ง จา ก เ ป นก า ร

สงเกตแบบไมมสวนรวม

พ�นท�ท�สงเกต

ชด A:

การสารวจครวเรอนโดยใชการ

สงเกตแบบไมมสวนรวม

แ ล ะ ก า ร ส ม ภ า ษ ณ แ บ บ ม

โครงสราง

ชด B:

การสงเกตแบบไมมสวนรวม

ชด A:

แบบบนทกการสารวจใน

ครวเรอน

ชด B:

แบบบนทกการสง เกตใน

ชมชน

68

2 .ศกษาทศนคตของคนใน

ชมชนท�มตอการจดการขยะ

ประเดนในการเกบขอมล

ชด C:

§ ค ว า ม ค ด เ ห น ข อ ง

ช า ว บ า น ถ ง ผ ล ด -

ผ ล เ ส ย ข อ ง ก า ร

จ ด ก า ร ข ย ะ ข อ ง

ชมชนในปจจบน

§ เหตผลในการจดการ

ขยะแตละประเภท

และผลด-ผลเสย ตอ

ก า ร จด ก า ร ข ย ะ ท�

กระทาอยในปจจบน

§ แ น ว โ น ม ข อ ง

ปรมาณและประเภท

ขยะในอนาคต

§ ค ว า ม ค ด เ ห น ข อ ง

ชาวบานตอส�อ เพ�อ

นาไปสการวเคราะห

ห า แ น ว ท า ง ก า ร

จ ด ก า ร ข ย ะ ท�

เหมาะสมตอ ปจจย

เง�อนไข ของชมชน

(สง ค ม วฒน ธ ร ร ม

การเมอง เศรษฐกจ

§ แนวทางและวธการ

จ ด ก า ร ข ย ะ ท�

เหมาะสมตอชมชน

เขาเหลก

ชด C:

กลมอาสาสมครท� เขารวม

ศกษากบผ วจยจ านวน 8

ค น แ ล ะ ค น ใน ช ม ช น ท�

สนใจเขาสนทนากลม โดย

ไมจากดจานวน

ชด C:

การสนทนากลมยอย ( focus

group)

ชด C:

แบบบนทกการสนทนากลม

ยอย

69

3. ศกษาวธการจดการขยะท�

เหมาะสมรวมกนกบคนใน

ชมชน

ประเดนในการเกบขอมล

ชด D:

กจกรรมท�ทา

§ วตถประสงค

§ ผเขารวมกจกรรม

§ ข� น ต อ น ก า ร

ดาเนนงาน

§ เ ก ณ ฑ ก า ร วด ผ ล

โครงการ

§ สรปผลกจกรรม

ชด E:

§ ผ ล ก า ร ด า เ น น

โครงการ เพ�อดว า

โครงการประสบผล

ตามวตถประสงค

§ ปจจย หรอ เง�อนไข

ท� ท า ให โ ค ร ง ก า ร

บ ร ร ล ผ ล ห ร อ ไ ม

บรรลผล

§ การเสนอแนวทางใน

ก า ร ด า เ น น ง า น

จดการขยะเพ� อให

กจกรรมเปนไปตาม

วตถประสงค

ชด D:

กลมอาสาสมครท� เขารวม

ศกษากบผวจย

ชด E:

กลมอาสาสมครท�เขารวม

ศกษากบผวจย

ชด D:

- การสนทนากลมยอย( focus

group) เพ�อหาแนวทางในการ

ทดลองปฏบตการจดการขยะ

ชด E:

- ก า ร สนท น า ก ล มยอ ย เ พ� อ

สรปผลกจกรรม

แบบบนทกผลการทดลอง

- แบบบนทกกจกรรมการ

จดการขยะ ชด D

- บนทกสนทนากลมยอย ชด

E

70

ภาคผนวกท� 2 เคร�องมอการเกบขอมล

แบบสอบถามชด A

แบบบนทกการสารวจ ( ในครวเรอน )

ช�อผสงเกต...........................................................................................................................................

สถานท�.............................................โซน........................ วน/เวลาท�สงเกต.......................................

ประเดนในการสารวจ

1. เพ�อสารวจประเภทของขยะและวธการจดการขยะท�พบในครวเรอน (โปรดอธบายข�นตอนการ

จดการขยะในขอ 2 )

ขยะแหง ตนทาง Recycle ปลายทาง เผา

Reduce ฝง

Reuse อ�นๆ

Repair

อ�นๆ

ขยะเปยก ตนทาง Recycle ปลายทาง เผา

Reduce ฝง

Reuse

Repair อ�นๆ

อ�นๆ

ขยะอนตราย ตนทาง Recycle ปลายทาง เผา

Reduce ฝง

Reuse อ�นๆ

Repair

อ�นๆ

71

ขยะท�วไป ตนทาง Recycle ปลายทาง เผา

Reduce ฝง

Reuse อ�นๆ

Repair

อ�นๆ

2. รายละเอยดของข�นตอนการจดการขยะท�สารวจได ...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

3. ชาวบานในแตละครวเรอนสรางขยะประเภทใดมากท�สด และเน�องมาจากสาเหตใด (เพ�อนาไปส

การลดขยะประเภทน�นๆ อยางเหมาะสม)

.........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

4. ไดรบความรเก�ยวกบการจดการขยะหรอไม และมาจากแหลงใดบาง อยางไร (เพ�อดแหลงท�มา

ของความรในการจดการขยะของชมชน วธการถายทอดหรอผมบทบาทในการถายทอด) ...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

72

แบบสอบถามชด B

แบบบนทกการสงเกต (ในชมชน)

ช�อผสงเกต...........................................................................................................................................

สถานท�.............................................โซน........................ วน/เวลาท�สงเกต.......................................

ประเดนในการสารวจ

1. เพ�อสารวจประเภทของขยะและวธการจดการขยะท�พบในชมชน (เพ�อดวธการจดการขยะตามแต

ละประเภทในชมชน)

ขยะเปยก ตนทาง Recycle ปลายทาง เผา

Reduce ฝง

Reuse ทาปย

Repair อ�นๆ ระบ.........

อ�นๆ ระบ........

ขยะแหง ตนทาง Recycle ปลายทาง เผา

Reduce ฝง

Reuse ทาปย

Repair อ�นๆ ระบ..........

อ�นๆ ระบ............

ขยะอนตราย ตนทาง Recycle ปลายทาง เผา

Reduce ฝง

Reuse ทาปย

Repair อ�นๆ ระบ

73

อ�นๆระบ..........

ขยะท�วไป ตนทาง Recycle ปลายทาง เผา

Reduce ฝง

Reuse อ�นๆ............

Repair อ�นๆ ระบ.........

อ�นๆ ระบ............

2. รายละเอยดของข�นตอนการจดการขยะท�สารวจได ดการจดการของ

.........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

3. เพ�อสงเกตจดท�ท�งขยะในชมชน (แผนท�ประกอบ) (เพ�อใหทราบถงพ�นท�ท�งขยะวาจะมผลดหรอ

ผลเสยตอชาวบานหรอไม อยางไร และนาไปสการการแลกเปล�ยนความคดเหนในการจดการขยะท�

เหมาะสมตอไป)

.........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

4. ชาวบานในชมชนมการสรางขยะประเภทใดมากท�สด และเน�องมาจากสาเหตใด (เพ�อนาไปสการ

ลดขยะประเภทน�นๆ อยางเหมาะสม)

.........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

74

แบบสอบถามชด C

แบบบนทกการสนทนากลมยอย

เพ�อทราบทศนคตของคนในชมชนตอการจดการขยะ

ผเขารวมสนทนา

.........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

ผบนทก............................................................................................................................................

วนท�.............................................................................. .................................. ................................

1. ความคดเหนตอการจดการขยะของชมชนในปจจบนวามผลดและผลเสยตอชาวบานหรอไม

อยางไร (เพ�อทาใหทราบวาการจดการขยะท�เปนอยควรมรปแบบการจดการขยะอ�นๆ หรอไม)

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

2. เหตผลในการจดการขยะแตละประเภทในปจจบน (เพ�อดเหตผลวาทาไมชาวบานจงใชวธน�นใน

การจดการขยะแตละประเภท)

.........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

3. คาดวาแนวโนมของปรมาณขยะในชมชนจะเปนอยางไร และเปนขยะประเภทใด เพราะเหตใด

(เพ�อหาแนวทางในการจดการขยะประเภทน�นๆ)

ขยะเปยก เพ�ม ลดลง คงท�

ขยะแหง เพ�ม ลดลง คงท�

ขยะอนตราย เพ�ม ลดลง คงท�

75

ขยะท�วไป เพ�ม ลดลง คงท�

4. มความคดเหนอยางไรตอการจดการขยะจากส�อ (เพ�อท�จะทาใหชาวบานไดพจารณาถงความ

เหมาะสมของวธการจดการขยะท�พบในส�อ ซ�งจะนาไปสการหาแนวทางในการจดการขยะท�

เหมาะสมกบชมชน)

.........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

5. รวมเสนอแนะแนวทางวธการจดการขยะ ท�คดวามความเหมาะสมกบบรบทของชมชน (โดย

คานงถง คาใชจาย ความสะดวก ระยะเวลา กฎ/กตกาของหนวยงานท�เก�ยวของ ประเพณวฒนธรรม

ความเช�อ ฯลฯ) (เพ�อหาวธการในการทดลองจดการขยะท�มความเหมาะสมกบบรบทชมชน)

.........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

76

แบบสอบถามชด D

แบบบนทกผลการทดลองโครงการ

เพ�อหาแนวทางการจดการขยะท�เหมาะสมกบชมชน โดยบนทกการดาเนนโครงการและผล

การดาเนนโครงการ เพ�อสรปผลการดาเนนโครงการและวเคราะหวาโครงการท�เกดข�นมความ

เหมาะสม ประสบความสาเรจหรอไม เพราะอะไร จะมวธการดาเนนโครงการตอไปอยางไร ใน

รปแบบใดจงจะเหมาะสมและประสบความสาเรจ

ผบนทก............................................................................................................................................

วนท�.............................................................................. .................................. ................................

ประเดนในการดาเนนกจกรรม

1. วตถประสงคของกจกรรม

2. ผเขารวมกจกรรม

3. ข�นตอนการดาเนนงาน

4. เกณฑการวดผลโครงการ

5. สรปผลกจกรรม

77

แบบสอบถามชด E

แบบบนทกการสนทนากลมยอย (แบบประเมนผลการทดลอง)

เพ�อสรปผลการทดลองจดการขยะ

ผเขารวมสนทนากลมยอย

.........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

ผบนทก............................................................................................................................................

วนท�.............................................................................. .................................. ................................

1. ผลการดาเนนงานเปนอยางไร (เพ�อดวาโครงการไดผลตามวตถประสงคหรอไม)

.........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

. .........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

. .........................................................................................................................................................

. .........................................................................................................................................................

2. ปจจย / เง�อนไข ท�ทาใหโครงการประสบผลหรอไมประสบผลตามเปาหมายคออะไร (เพ�อด

ปจจยหรอเง�อนไขท�จะทาโครงการตอไปใหเปนไปตามวตถประสงค)

.........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

. .........................................................................................................................................................

78

3. หากตองการทาใหโครงการจดการขยะบรรลตามวตถประสงคควรมวธการทาอยางไร (เพ�อหาวธ

ท�ทาใหโครงการตอไปมความเหมาะสมและตรงตามวตถประสงค)

.........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

. .........................................................................................................................................................

.......................................................................... ........................................... ..................................

79

ภาคผนวกท� 3 เกณฑการแบงครวเรอนเพ�อทาการสมภาษณถงประเภทและวธการจดการขยะท�พบ

ในครวเรอน

แบงเง�อนไขความแตกตางออกเปน 9 กลมตวอยาง จานวน 27 ครวเรอน ดงน� คอ

1. รานคาของชาจานวน 3 ราน

2. บานผนาท�เปนทางการจานวน 5 หลง ผนาอยางไมเปนทางการจานวน 3 หลง

3. บานท�มการทาโฮมสเตยจานวน 3 หลง

4. บานท�ทาอาชพเกษตรกรรมท�ใชสารเคมจานวน 2 หลง และไมใชสารเคมจานวน 2 หลง

5. บานท�มลกหลานไปทางานหรอศกษาตอในเมองจานวน 2 หลง

6. บานท�มการทาโครงการนารองจานวน 3 หลง

7. วด

8. บานท�มครในชมชนอาศยอยจานวน 2 หลง

9. บานท�ไมใชคนพ�นถ�นแตด�งเดม 2 หลง

ภาคผนวกท� 4 รายช�อผเขารวมประชาคมกลมอาสาสมครและกลมแกนนาชมชน

รายช�อผเขารวมประชาคมกลมอาสาสมครและทดลองกจกรรม มท�งหมด 10 คน ดงน�

1) นางสาวอารยรตน ศรเร�มสกล อาย 15 ป ช�น ม.4 โรงเรยนศกษาสงเคราะหพนมทวน

2) เดกหญงนกเอ�ยง สขนา อาย 14 ป ช�น ม.2 โรงเรยนศกษาสงเคราะหพนมทวน

3) เดกหญงแววตา โจนอางน� า อาย 13 ป ช�น ม.1 โรงเรยนศกษาสงเคราะหพนมทวน

4) เดกชายขจร แกวพาว อาย 13 ป ช�น ม. 1 โรงเรยนประชามงคล

5) เดกหญงพชรนสา โจนอางน� า อาย 12 ป ช�น ป. 6 โรงเรยนบานเขาเหลก

6) เดกชายพรศกด� สวสด� พนาไพร อาย 12 ป ช�น ป. 6 โรงเรยนบานเขาเหลก

7) เดกหญงศนนารถ คลองแหง อาย 12 ป ช�น ป. 6 โรงเรยนบานขาเหลก

8) เดกหญงภาวน ถ�นเขาเหลก อาย 11 ป ช�น ป. 5 โรงเรยนบานเขาเหลก

9) เดกหญงจราพร บวขาว อาย 11 ป ช�น ป. 5 โรงเรยนบานเขาเหลก

10) เดกชายพนม ภพนาสวสด� อาย 12 ป ช�น ป. 5 โรงเรยนบานเขาเหลก

รายช�อผเขารวมประชมประชาคมกลมแกนนาชมชน มดงตอไปน�

1) นายไพศาล สนหอม เจาหนาท�อทยาน

2) นายกาพล สวสด� บรรกษ เจาหนาท�อทยาน

3) นางสาวสชาดา สนชย เจาหนาท�อทยาน

4) นางสาวสไพร ศรภมมา เจาหนาท�อทยาน

5) นางปราณ มานกร เจาหนาท�อทยาน

80

6) นายอนนต บญเขญ เจาหนาท�อทยาน

7) นางสาวสภางค บานกลางดารง เจาหนาท�ศนยพฒนาสงคม

8) นายสยาม สวสด� คณา เจาหนาท�ศนยพฒนาสงคม

9) นายนคม สวสด� พนาไพร กานน

10) นายมาโนช แกวพาว ผชวยกานน

11) นายสวทย มหาโชคธรณ สารวตรกานน

12) นายเกษม ลาใยวมล องคการบรหารสวนตาบลเขาโจด

13) นายทนงศกด� สวสด� พนาไพร องคการบรหารสวนตาบลเขาโจด

14) นายไพรช ศรเร�มสกล ครศนยการศกษานอกโรงเรยน

15) นายไกรษร มานตย กลมผทาโฮมสเตย

16) นางมนทกา มาณะด ผดแลเดกกอนวยเรยนบานเขาเหลก

17) นายบญมา ดาวเรอง

18) นายหอย เขาเหลกสมบรณ

ภาคผนวกท� 5 รายละเอยดการทาประชาคมกลมอาสาสมคร

วตถประสงคในการทาประชาคมกลมอาสาสมคร

1. เพ�อใหกลมเดกท�เปนอาสาสมครเรยนรประเภทขยะและการจดการขยะท�มอยใน

ครวเรอนของตน

2. เพ�อใหกลมอาสาสมครรวมแสดงความคดเหนท�มตอการจดการขยะท�มอยในชมชน

และครวเรอน และรวมกนหาแนวทางในการทากจกรรมท�เก�ยวกบการจดการขยะในชมชนและ

ครวเรอนรวมกน

3. เพ�อหาแนวทางท�เหมาะสมในการจดการขยะในพ�นท�ครวเรอน และชมชน

4. เพ�อใหกลมอาสาสมครรบรและตระหนกถงเร� องขยะในชมชนท� เพ�มมากข� นถง

สถานการณขยะท�เกดข�นในชมชน เน�องจากขยะมปรมาณมากข�น ซ�งนอกจากขยะจะเกดข�นจาก

คนในชมชนเองแลว ชมชนแหงน� ยงมขยะตามฤดกาลซ�งเปนส�งใหมท�คนในชมชนไมเคยประสบมา

กอน โดยเฉพาะในชวงของฤดกาลการเกบเหดโคน รวมไปถงขยะท�เกดข�นตามเทศกาลตางๆ ดวย

ท�งน� เพ�อเปนการเตรยมพรอมในการปองกนปญหาขยะท�จะเกดข�น

5. เพ�อใหกลมอาสาสมครไดตระหนกถงหนาท�ความรบผดชอบท�ตองมรวมกนในชมชน

เน�องจากไมวาจะเปนกลมคนวยใดกไดช�อวาเปนคนในชมชนเชนเดยวกน อกท�งยงกลมเดก

รบทราบวาตนเองกสามารถเขามามสวนรวมและมสวนสาคญในการเสนอแนะแนวทางและชวย

แกปญหาตางๆ ของชมชน

81

ภาคผนวกท� 6 รายละเอยดการใชส�อในชมชนเพ�อถามความคดเหนตอการจดการขยะในชมชน

ผวจยไดจดทาส�อข�น 3 ส�อดวยกน คอ การแสดงละคร การเดนเกบขยะในชมชน การเดน

สารวจผก-ผลไมในชมชน ซ�งเปนส�อท�สะทอนพฤตกรรมหรอสถานการณท�เกดข�นจรงในชมชน

โดยมรายละเอยด ดงตอไปน�

4.1 การแสดงละคร

ผวจยไดใชส�อการแสดงละคร เน�องจากเปนส�อท�ผวจยคดวาสามารถสะทอนใหเหน

ถงสภาพปญหาของชมชนไดด โดยเฉพาะกบกลมอาสาสมครท�เปนกลมเดกในชมชน เพราะกลม

อาสาสมครอยในชวงวยท�เหมาะสมในการถายทอดความรโดยใชละคร นอกจากน�กลมอาสาสมคร

กจะสามารถถายทอดความรท�ไดจากละครไปสกลมเดกในวยเดยวกนได โดยประเดนท�ผวจ ย

ตองการใหมมมองแกกลมอาสาสมคร คอ ปญหาของขยะตามฤดกาลท�ทาใหเกดอปสรรคในการ

หาของปา และการชวยลดภาระคาใชจายของผปกครองดวยการลดการบรโภคขนมถงจากภายนอก

ซ�งเน�อหาของบทละครมดงน�

เชาตร ณ บานหลงหน�ง ท�สองสามภรรยา กาลงจะต�นเพ�อออกไปหาเหดโคน

ภรรยา : พอๆต�นๆ…. สายแลว!

สาม : รแลวแม

ภรรยา : รบหงขาวเตรยมไวใหดะบอกอน

สาม : ออ

ภรรยา : วนน� เราจะไปหาเหดแถวไหนด ชวงน�หาไดนอยจรงๆ บานอ�นกรบต�นกนแตเชามดออกไป

หากนแลว แถมปน�คนจากขางลางกข�นมาหาเยอะกวาปกอนๆอก

สาม : น�นส ! ง�นเราคงตองเขาปาไปลกๆหนอยแลวกน ใกลเปดเทอมลกแลว

ภรรยา : ออ.........

ระหวางทางในปา

ภรรยา : ตายจรงทาไมเด�ยวน�ขยะมนเยอะอยางน� น�!

สาม : จรงดวย!

ภรรยา : แมวาเจอขยะเยอะกวาเหดอก

สาม :พอวาระหวางหาเหดน�จะเกบขวด ท�เจอตามทางไปขายดวยดกวา อาจไดเยอะกวาเหดซะอก

ภรรยา : ง�นกเกบขยะอ�นๆไวดวยเลย ขยะน�มนเยอะข�นจรงๆ

เดนหาเหนจนถงชวงบายของวน

ภรรยา : เฮออ.. สงสยวนน� ไดแคน�ละ สายแลว รอนจรงๆ แมวาไดซกรอยแหละม�ง

วนน�กเปนวนสดทายท�จะหาได

สาม : น�นสนะ ....เหนวาบานแมไอแดบกวาอยางง�นนะ

82

ท�รานคา

แมคา : วนน� เปนไง หาไดเยอะม�ย เหนวากนวาเหดหมดแลวหน

ภรรยา : พรงน�กไมไปหากนแลว อยางวนน� เขาไปหาในปาลกนน

สาม : แตปน� เหดหมดเรวนะ คนขางลางเขามาหากนเยอะเลย ระหวางทางนะกเจอขยะเตมไปหมด

น�กเกบมาไดกระบงใหญเลย เด�ยววาจะเกบไวรอรถข�นมาซ�อ ขยะเยอะข�นอยางน� ไมรวาตอไปจะ

เปนยงไงนะ ไอท�ขายไมไดกตองเอามาเผาน�ส ควนกเยอะยงกะไฟไหม

แมคา : เอาน� ยงไมถงเจดขด 95บาท

ภรรยา : หาต�งคร� งคอนวน ยงไดไมถงรอยเลย วาจะซ�อน� าสมกนหนอย แตเอาไวกอนเหอะ

แมคา : จะเซนไวกอนม�ยละ

ภรรยา :ไวกอนละ เอาไวเซนอยางอ�น 555!

ท�บานดะบอ

ภรรยา : อาวไปไหนกนหมดแลว

พอ ดหนอยสวาดะบออยขางบานหรอเปลา

สาม : ออ เด�ยวเอาขวดท�เกบมาแยกไวกอน

ดะบอ : พอออออ อยากกนหนม ขอตงหนอยยย

ภรรยา : น�ๆ มาถงกขอเงนเลยนะ มาชวยแมหงขาวหนอย ตกน� ามาลางผกใหแมหนอย

ดะบอ :( รบตกน� า เอาผกมาแชไว)

พอออ เสรจแลวขอกนหนมนะ

พอ : เออออ ถามแมดลก

ดะบอ :นะพอนะ เด�ยวแดบมาจะไปรานคาดวยกน

แม : เด�ยวกเปดเทอมแลวนะ วนน�กหาเหดไดไมถงรอย

ดะบอ : กนนดเดยวจรงๆ นะพอนะ

พอ : แมใหลกหนอย หาบาท

ดะบอ : ขอสบบาทนะ นะ

พอให5 บาท แมให 5

แดบ : ดะบออ!!

ดะบอ : เอออ เด�ยวกอไฟใหแมกอน

รานคา

แดบ : ดะบอ ซ�อไร มขนมออกมาใหมๆ น�ๆ หอใหญเหมอนในทวเลย แมคา น�เทาไหร

แมคา : 25

แดบ : อะน� เอาดโดดวย

ดะบอเอาไร

83

ดะบอ : ดโด กบหนมขาวโพด

ม 10บาท จะไดเหลอไว3 บาท

ดะบอ : ไปเลนท�โรงเรยนกนเถอะ เพ�อนๆคงเลนน� าแถวน�น

แดบ : ออๆ ไปกน

ดะบอกนขนมแปงขาวโพดหมด แดบกนน�าสมหมด กาลงจะท�งขยะลงตามขางทาง !!!

ทนใดน�น นางฟา กปรากฏกายข�น

เดกๆท�ง2 สองหยดน�ง มองหนากน

นางฟา : หามท�งนะ นองๆรม�ยวาการท�เราท�งขยะไมเปนท�อยางน� จะเกดอะไรข�นบาง

เดกๆท�ง 2 สายหนาพรอมกน

นางฟา : มา พ�นางฟาจะเลาใหฟง

การท�เราท�งขยะไมเปนท�อยางน� เม�อมนมหลายๆช�นเขา อยางแรกท�เราจะเหนเลยกคอ บาน

ของเราชมชน ของเราจะสกปรก ไมนาอยนะ

เสยงเหมอนมบางส�งแหวกอากาศออกมา!!!

ทนใดน�นมารรายปรากฏกายข�นมา

นางมาร : เดกๆจะอยาไปเช�อ ปาคนน� นะ เขาจะหลอกหน ถาขยะเยอะเรากเผาๆๆๆๆ เด�ยวมนก

หายไป จรง ม�ยยยย!!!

เดกๆ พยกหนาเหนดวย

นางมาร : ท�งๆไปเหอะๆ

เดกๆมองหนากนย�มเหนดวย

นางฟา : เดกๆตองฟงนางฟานะ นางฟาจะเลาใหฟงเพ�ม

น�แหนะ (มารรายเร�มทารายนางฟา) ปาคนน� น�มาวนวายกบเดกๆทาไม

นางฟา : โอยย! นางมารรายน�นแหละทาไมมาบอกใหเดกๆทาในส�งไมถกตอง

นางมาร : ช�นกแคบอกในส�งท�เดกๆ ทากนอยทกวน จรงม�ยย!!!

นางฟา : มายยนะ

ท�ง 2 ทะเลาะกน นางฟากไมสามารถท�จะชนะมารรายได

เดกท�งสองกท�งขยะลงตามพ�นขางทางใกลสะพานขามลาหวย กลางหมบาน

ภรรยา : ดะบอ ชวยแมกวาดบานหนอย เอาถงขยะไปเทแลวเผาดวยนะ

ดะบอ : ทาไมเด�ยวน� เผาบอยจงเลยแม

ภรรยา : อาว! กตองกนตองใชเยอะข�นน� ไอน�กอยาก ไอน�นกด ขนมท�แกกนดวยน�

ดะบอ : รแลวนา... เด�ยวจดไฟแปบเดยวกหายหมด

ขยะกองโต กอใหเกดควนไฟลอยท�วตวดะบอ และสนขท�บานเล�ยงไว ดะบอน�งเฝาดไฟเพ�อปองกน

ไมใหลามไป

84

เชาวนตอมา ท�บานดะบอ

สาม : ดะบอต�นยงลก

ดะบอ : (ไอ) แอะๆ เจบคอ มนๆท�หวดวย พอ

พอ : ไมสบายรเปลา? เม�อวานไปเลนน� ามารเปลา?

ดะบอ : เปลาพอ เม�อวานกกนหนมกะดะบอแลวกน�งดคนอ�นเลนกน

แม : สงสยกนขนมเยอะเกนไปซะละม�งง ขาวปลากไมคอยกน กนแตขนมน�นแหละ ง�นเด�ยวไปหา

ยามากนไป แลวกนอนพกซะนะ

ดะบอ : จาแม แตเด�ยวออกไปเลนน� านะ พกหนอยเดยวคงจะหาย

แดบ : ดะบออยม �ยย ออกไปเลนท�โรงเรยนกน

ดะบอ : แปบนงๆ เด�ยวชวยแมทางานกอน

แมตะโกนเรยกใหดะบอท�ยนคยกบแดบอยหนาบานไปซ�อของมาทากบขาว

แม : ดะบอเอย ไปซ�อน� าปลากบน� ามนใหแมหนอยเรว (พดพลางคนหาเงนในกระเปาตง แลวหน

ไปบนกบพอวา) ทาไงดละพอ เงนเราเหลอไมพอจะซ�อของหรอใหดะบอมนไปโรงเรยนแลว จะ

ไปหยบยมใครด

ระหวางท�ดะบอเดนมาหาแมเพ�อนาเงนไปซ�อของกไดยนท�พอกบแมคยกน แตกเดนเขาไปหาพอกบ

แมเหมอนไมไดยนอะไร

ดะบอ : ไหนแมจะใหดะบอซ�ออะไร

แม : ไมตองซ�อแลวลก เด�ยวแมทากบขาวอยางอ�นดกวา(ฝนทาเสยงราเรง)

ดะบอ : ง�นดะบอไปเลนน� ากบแดบกอนนะแม

พอ แม : ไปเถอะ แตอยากลบมดนะ เอาน�เอาเงนไปซ�อขนมกนกบแดบมนส (แมย�นเงนให 10

บาท)

ระหวางทางท�ไปเลนน�า แดบกบดะบอแวะซ�อขนมท�รานคากอน

ท�รานคา

แดบ : ดะบอวนน� กนไรด เม�อวนศกรเหนวาแมคาไปซ�อขนมมาใหมๆเยอะเลย

ดะบอ : เหรอๆ ไหนๆ

แดบ : น�ไง ขนมมของแถมเหมอนในการตนท�เราดเม�อวานไง เราจะเอาอนน�นะ แลวกโคกขวดนง

ดะบอ : วนน� ไมเอาไรหรอกแดบ พอแมเราไมมตงแลว เราจะเกบเงนท�พอแมใหมาซ�อขนมไว

หยอดกระปกดกวา

แดบ : โอโห! ดะบอเกงจง ไวคราวหนาเราจะทาบางนะ เราจะแบงเงนบางสวนใสกระปกไวนะ

วนน�ขอซ�อกอนนะ :

ระหวางทาง แดบแบงใหดะบอกนขนมดวยกน

85

แดบ : อรอยเนอะ แตกนแลวรสกคอแหงจง ....อาว หมดแลว (มองทางซายทางขวาไมมคน จงกาลง

จะท�งขยะลงขางทาง)

ทนใดน�นนางมารกปรากฏตวออกมา เพ�อยใหเดกท�งสองคนท�งขยะไมถกท�

นางมาร : ท�งเลยๆ โยนมนท�งเลย ใหมนปลวไปท�วเลย มขยะเกล�อนเยอะ หลายส สวยดออก ท�ง

เลย

เสยงเหมอนมบางส�งแหวกอากาศออกมา!!!

นางฟา : อยานะ หามท�งนะ จาท�ครสอนท�โรงเรยนไดม�ย วาการท�เราท�งขยะอยางน� จะเปนยงไง

เดกท�งสองมองหนากนอยางครนคด

นางมาร : อยาไปฟงปาคนน� เลย ครเคยสอนอารายยย มแตเร�องนาปวดหว แคคดกปวดหวแลววว

นางฟา : ไมนะ เด�ยวพ�นางฟาจะชวยทวนความจานะ อยางแรกเลยการท�หนๆท�งอยางน� จะทาให

หมบานเราเตมไปดวยขยะลอยไปท�ว น�นะ อยางถามนมเยอะๆในแมน� าพวกเดกกจะไมมน� าสะอาด

เยนๆไววายเลนกน เพราะหวยกจะเตมไปดวยขยะ อกอยางการท�หนๆกนขนมเยอะๆอยางน�กจะเปน

การทาใหพอแมตองเปลองเงนจากท�หามาไดอยางยากลาบาก

ดะบอ : (พยกหนาเหนดวย ) จรงดวยเนาะแดบ จาไดมยท�เรากนขนมเยอะๆ น� เราสกคอแหงแลว

บางทกเจบคอดวยนะ พอถงขยะเยอะกตองเผา เผาขยะทไรเราไมสบายทกทเลย แถมตอนน� นะแม

เรากไมคอยมตงดวย แถมตองเอาเงนใหเราซ�อขนมทกวนๆอก

แดบ : จรงเหรอ?

ดะบอ : ใช เราวาเราเช�อพ�นางฟาดกวา แลวกเรามาท�งขยะใหเปนดกวานะ เวลาจะเอาไปเผากจะได

ไมเสยเวลากวาด

นางฟา : ใชจะ อกอยางนะ ถาเราซ�อขนมนอยลง ขยะท�เราจะเผากจะลดลงดวย ควนท�เกดจากการ

เผากจะไมเยอะ อยางท�ดะบอเผาขยะเม�อวนกอนไงจะ แลวอยางท�หนปวดหว สาเหตหน� งอาจมา

จากการดมควนขยะมากเกนไปกไดนะ

ดะบอ : จรงดวยแดบ วนกอนเราเปนอยางท�พ�นางฟาบอกมาเลยนะ

นางมาร : ไมนะไมใชอยางท�ปาคนน�บอก ไมใชเลย อยาไปเช�อเคา ท�งไปเลย เด�ยวขยะมนกปลวไป

ท�อ�น เผาเด�ยวมนกหมดไง

ดะบอ : เราวาเช�อพ�นางฟาดกวานะแดบ

แดบ : เรากข� เกยจกวาดขยะเยอะแลวกตองมาน�งเผาขยะเยอะๆดวย เอาไงดอะ

ดะบอ แดบ มองหนากน แลวนาขยะไปท�งลงถง แลวไปท�รานคาซ�อของไปใหพอแมทากบขาว

สาหรบม�อเยน พอแมกดใจท�ดะบอเกบเงนท�ลดการซ�อขนมมาใหพอแมในยามจาเปน

86

วตถประสงคของการแสดงละคร

• เพ�อสะทอนพฤตกรรมเก�ยวกบการบรโภคของกลมอาสาสมคร และสถานการณขยะ

ปจจบนภายในชมชน

• เพ�อกระตนใหกลมอาสาสมครไดเร�มตระหนกถงความสาคญของขยะมากข�น และสราง

ความเขาใจในโทษของการเผาขยะ ซ�งเกดจากการบรโภคส�งท�ไมสามารถยอยสลายได

จานวนมาก โดยความคาดหวงวาจะนาไปสการลดขยะในชมชน

ผลจากการจดกจกรรม

จากการแลกเปล�ยนความคดเหนกบกลมอาสาสมครหลงจากการชมละคร เดกๆไดรบ

ขอคดเก�ยวกบการประหยดอดออม อกท�งยงสรางทางเลอกในการบรโภคผก-ผลไมท�มอยในชมชน

เพ�อเปนการลดการบรโภคขนมถงจากภายนอก และยงทาใหเกดการกระตนใหเดกตระหนกถง

สถานการณขยะท�เพ�มมากข�นในปจจบน จะนาไปสการเกดกระบวนการปองกนการเกดขยะตอไป

4.2 กจกรรมเดนเกบขยะในชมชน

หลงจากท�ผวจยไดทาการแสดงละครแลว กไดมการดาเนนการในข�นตอไป คอผวจย

ไดคดส�อท�สามารถทาใหกลมอาสาสมครเขาใจไดงายและเหนภาพไดชดเจนถงสภาพของปญหาท�

เกดข�นจรงในชมชน กลาวคอ ผวจยคดวาจะเปนวธการท�ดกวาหากใหกลมอาสาสมครน�นเหนวา

ขยะกระจดกระจายอยตามชมชน เปนขยะท�เปนจาพวกถงขนมมากท�สด ซ�งเกดจากการบรโภคของ

เดกเอง การเรยนรจากของจรงจะทาใหกลมอาสาสมครเขาใจสถานการณไดดข�น และนาสนใจ

กวาการเรยนรแบบการสอนในหองเรยน ดงน�นผวจยจงไดใชส�อท�เปนรปแบบของการทากจกรรม

ดงกลาว พรอมกบการพดคยแลกเปล�ยนความคดเหนรวมกนในขณะทากจกรรมดวย

วตถประสงคของกจกรรมเดนเกบขยะในชมชน

• เพ�อจดประกายใหกลมอาสาสมครไดตระหนกถงการมสวนรวมในการดแลรกษาความ

สะอาดและขยะในชมชนของตน

• เพ�อใหกลมอาสาสมครไดเรยนรประเภทและวธการจดการขยะท�งของครวเรอนและชมชน

จากการพบเหนจากประสบการณและการลงมอปฏบตจรง

• เพ�อใหไดเหนสถานการณขยะท�เพ�มมากข�นชมชน ซ�งจะนาไปสการลดขยะ

ผลท�ไดรบจากการทากจกรรม

กลมอาสาสมครไดเรยนรประเภทขยะท�มอยในชมชน และกลมคนท� กอใหเกดขยะ

ประเภทน�นๆ ทาใหกลมอาสาสมครเร�มตระหนกวาพวกเขาสามารถมสวนรบผดชอบกบขยะท�เกด

ในพ�นท�ของชมชนได พรอมท�งเร�มเกดความคดในการท�งขยะใหถกท� ตอมาจงไดเกดการผลกดน

กจกรรมการเกบขยะท�ไดทดลอง ใหเกดเปนกลมอาสาสมครในการรกษาความสะอาดในชมชน

87

ซ�งถอเปนการสรางบทบาทใหกบเดกมสวนรวมในการชวยกนรกษาความสะอาดท�งครวเรอนและ

ชมชนใหมากข�น

4.3 การเดนสารวจผก-ผลไมในชมชน

ผวจยเหนวาการท�จะประสบความสาเรจในการแกไขปญหาขยะท�เกดจากการบรโภคของ

ขนมของกลมเดกน�น ผวจยไดช� ใหกลมอาสาสมครเหนถงผก-ผลไมท�มในชมชน ซ� งเปนอก

ทางเลอกหน� งในการบรโภคท�สามารถลดรายจายของครวเรอน และเปนประโยชนตอสขภาพ

ผวจยจงไดนากลมอาสาสมครเดนสารวจผก – ผลไมในชมชน โดยหลงจากท�ผวจยไดทาการ

ทดลองทากจกรรมดงกลาวกบกลมอาสาสมครแลว กไดมการประเมนผลเบ�องตนโดยผวจยไดให

กลมอาสาสมครเขยนบนทกพฤตกรรมการบรโภคในชวตประจาวนของกลมอาสาสมคร เพ�อเปน

การประเมนวากจกรรมท�งหมดท�ผวจยไดใชไปน�นประสบความสาเรจหรอไม เพยงใด

วตถประสงคในการการเดนสารวจผก-ผลไมในชมชน

• เพ�อใหกลมอาสาสมครทราบผก-ผลไมท�มอยในชมชนท�หลากหลาย ซ� งสามารถเปน

ตวเลอกใหกบกลมอาสาสมครในการบรโภคผก-ผลไมในชมชน แทนการบรโภคขนมถง

จากภายนอก

• เพ�อใหกลมอาสาสมครทราบถงผลท�เกดข�นจากการบรโภคขนม อนนาไปสการเกดขยะ

ประเภทถงขนมในชมชน

ผลการจดกจกรรม

กลมอาสาสมครไดเหนวาในชมชนของตนมทรพยากรทางดานอาหารท�อดมสมบรณ ทา

ใหการบรโภคผก-ผลไมในชมชนเปนอกทางเลอกหน� ง ท�จะลดการบรโภคขนมจากภายนอกให

นอยลง นอกจากน� กลมอาสาสมครยงไดความรใหมๆเก�ยวกบผกผลไมในชมชนท�ตนไมรจกมา

กอนวาคออะไร และสามารถนาไปใชประโยชนไดอยางไร ซ�งทาใหเกดความรใหมๆท�เกดจาก

การแลกเปล�ยนความรระหวางกลมอาสาสมครดวยกนเอง ซ�งความรเหลาน� จะสามารถนาไปใชให

เปนประโยชนกบชวตประจาวนตอไป อยางไรกตามจากการท�ผวจยไดใหกลมอาสาสมครเขยน

บนทกพฤตกรรมการบรโภคในชวตประจาวน พบวากลมอาสาสมครยงคงบรโภคขนมอย แตกได

สะทอนใหเหนวาบรโภคนอยลงกวาเดม ดงน� นถอไดวาการทดลองใชส�อดงกลาวกบกลม

อาสาสมครน�นประสบผลสาเรจในระดบหน� ง คอ เปนจดเร�มตนในการเขาใจปญหาขยะในชมชน

และเร�มเกดความพยายามท�จะแกปญหาดงกลาว

88

ภาคผนวกท� 7 แผนแมบทชมชนบานเขาเหลกท�เก�ยวของกบการจดการขยะ

ภาคผนวกท� 7.1 ตารางแสดงการทาแผนเพ�อแกปญหาดานเศรษฐกจ

หวขอปญหาของชมชน แผนงาน / โครงการ กจกรรม

ปญหาหน� สน - โครงการฝกอบรมอาชพ

เสรมเพ�มรายได

- โครงการผลตของใชใน

ครวเรอน

- โครงการออมทรพยสาหรบ

คนทางาน

- โครงการลด ละ เลกอบายมข

ทกวนพระ

- โครงการครวเรอนตนแบบ

ก า ร ด า เ น น ช ว ต ต า ม แ น ว

เศรษฐกจพอเพยง

- โคร งการจดทาบญ ช

ครวเรอน

เพาะเหด เล�ยงปลา จกสาน ทอ

ผ า ท า ป ย ห ม ก เ ก ษ ต ร

ผสมผสาน

ปลกผกสวนครว ทาน� ายาลาง

จาน ทาปยชวภาพ ทาภาชนะ

จากวสดพ�นบาน

จดต�งกลมออมทรพยสาหรบผ

เกบของปา เชน หนอไม เหด

หรอผประกอบอาชพโดยการ

รบจางแรงงาน

จดต� งกลมอบาสก อบาสกา

ชวยเผยแพรพระพทธศาสนา

และเปนแบบอยางการลด ละ

เลกอบายมขของคนในชมชน

คด เ ล อ ก ค ร ว เ ร อ น เ ขา ร ว ม

โครงการการดาเนนชวตตาม

แ น ว เ ศ ร ษ ฐ ก จ พ อ เ พ ย ง ม า

ปฏบต ใหเ ปน รปธรรมและ

ขยายผลท�งชมชน

จดฝกอบรมในการใหความร

ในการจดทาบญชครวเรอน

เบ�องตน

ท�มา : แผนแมบทชมชนบานเขาเหลก หมท� 5 ต.เขาโจด อ.ศรสวสด� จ.กาญจนบร, 2550, หนา 23

89

ภาคผนวกท� 7.2 ตารางแสดงการจดอนดบโครงการ : โครงการกลมท� 1 แกปญหาหลกดานหน�สน

ลาดบท� ช�อโครงการ วตถประสงค เปาหมาย สถานท�

ดาเนนการ

ระยะเวลา งบประมาณ ผจดสรร ยทธศาสตร

1.

2.

3.

4.

5.

โ ค ร ง ก า ร ฝ ก อ บ ร ม

อาชพ เสรมเพ�มรายได

โครงการผลตของใชใน

ครวเรอน

โค ร งก า รอ อ มท ร พ ย

สาหรบ

คนทางาน

โค ร ง ก า ร ล ด ล ะ เ ล ก

อบายมข ทกวนพระ

โ ค ร ง ก า ร ค ร ว เ ร อ น

สงเสรมเพ�มรายได

แกชมชน

การเพ�มรายไดลด

รายจายในครวเรอน

สง เ สรม การ ออ ม

ท ร พ ยใน ก ล ม ว ย

แรงงาน

สงเสรมใหเลกด�ม

เหลาและอบายมขทก

วนพระ ลดรายจายท�

ไมจาเปน

สงเสรมความเปนอย

อยางพอเพยง

50 คน

120

ครวเรอน

120

ครวเรอน

120

ครวเรอน

120

บานเขาเหลก

บานเขาเหลก

บานเขาเหลก

บานเขาเหลก

บานเขาเหลก

2551

2550-2554

2551

2550-2554

2551

80,000

100,000

100,000

30,000

130,000

อบต.เขาโจด

อบต.เขาโจด

จงหวด

อบต.เขาโจด

การพฒนาเศรษฐกจชมชน

ต า ม แ น ว ท า ง เ ศ ร ษ ฐ ก จ

พอเพยง

90

6.

ตนแบบ การดาเนนชวต

ต า ม แ น ว เ ศ ร ษ ฐ ก จ

พอเพยง

โครง การ จดทาบญ ช

ครวเรอน

ส ง เ ส ร ม ก า ร ล ด

รายจา ย – เพ� ม

รายได

ครวเรอน

120

ครวเรอน

บานเขาเหลก

2550-2554

5,000

จงหวด

อบต.เขาโจด

ท�มา : แผนแมบทชมชนบานเขาเหลก ต.เขาโจด อ.ศรสวสด� จ.กาญจนบร, 2550, หนา 49

91

ภาคผนวกท� 7.3 ตารางแสดงขอเสนอแนะในการแกปญหาดานทรพยากรธรรมชาต

หวขอปญหา แนวทางในการแกปญหา

ไมมการบรหารจดการเร� องการใชทรพยากร

อยางย �งยน

สงเสรมกระบวนการเรยนรใหประชาชนม

ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร อ น ร ก ษ

ทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอม

ตารางแสดงขอด – ขอเสยของชมชนดานทรพยากรธรรมชาต

ลาดบท� ขอด ขอเสย หมายเหต

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

ธรรมชาตท�สวยงาม

ทรพยากรท�สมบรณ

เปนสถานท�ทองเท�ยว

มสมนไพรหลากหลาย

ชาวบานอยกนแบบพอ

กนและพอเพยง

ชาวบานดารงชวตยง

ยดถอวฒนธรรม

กะเหร�ยง

- ภาษา

- การทาไร

มภมปญญา

หลากหลาย

ชาวบานรกถ�นฐาน

ของตนเอง

ขาดการมสวนรวม

ของชมชน

องคกรไมเขมแขง

บรเวณบานยงไมม

ความสะอาดเรยบรอย

การส�อสารในชมชน

ไมสะดวก

เร�องน� าไมเพยงพอ

ไมมไฟฟา - ไมม

สถานอนามย

ยงไมมกรรมสทธ� และ

ขาดแนวเขตท�ชดเจน

ระดบการศกษาต�า

ท�มา : แผนแมบทชมชนบานเขาเหลก หมท� 5 ต.เขาโจด อ.ศรสวสด� จ.กาญจนบร, 2550, หนา 21-22

92

ภาคผนวกท� 7.4 ตารางแสดงการจดอนดบโครงการ : โครงการกลมท� 3 สงเสรมขอดของชมชนดาน

ความอดมสมบรณทางทรพยากรธรรมชาต

ลาดบ

ท�

ช�อโครงการ วตถประสงค เปาหมาย ส ถ า น ท�

ดาเนนการ

ระยะเวลา งบประมาณ ผจดสรร

1. โครงการอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาต

และส�งแวดลอม

ป ล ก ฝ ง

แ น ว ค ด ใ น

การอนรกษ

1 บ า น เ ข า

เหลก

2550-

2554

100,000 อบต.เขา

โจด

2. โครงการสงเสรม

การทองเท� ยว เชง

นเวศน

สงเสรมการ

ทองเท�ยวใน

หมบานและ

เขตอทยานฯ

1 บ า น เ ข า

เหลก

2551 200,000 อบต.เขา

โ จ ด ,

อทยานฯ

,กศน.

3. โ ค ร ง ก า ร ค ร ว

ชมชน

ส ร า ง ค ร ว

ช ม ช น จ า ก

พ� น ท� ท� ม

ค ว า ม อ ด ม

ส ม บ ร ณ

เพ�อใหชมชน

ใชเปนแหลง

โภชนาการ

1 บ า น เ ข า

เหลก

2551 20,000 อบต.เขา

โ จ ด ,

อทยานฯ

,กศน.

ท�มา : แผนแมบทชมชนบานเขาเหลก หมท� 5 ต.เขาโจด อ.ศรสวสด� จ.กาญจนบร, 2550, หนา 49

ภาคผนวกท� 7.5 ตางรางแสดงการทาแผนเพ�อแกปญหาดานการปกครอง

ปญหาของชมชน แผนงาน / โครงการ กจกรรม

ชมชนและองคกรไมเขมแขง - จดฝกอบรมพฒนาองคกร

ผนาในชมชน

- สรางแรงจงใจใหบคลากร

และผนาและประชาชน

- จดเวทประชาคมประชม

วางแผน

- ศกษาดงานในดานพฒนา

ชมชน

- จดประกวดครอบครวหรอ

ผนาและกลมท�มความเสยสละ

ตอชมชน

ท�มา : แผนแมบทชมชนบานเขาเหลก หมท� 5 ต.เขาโจด อ.ศรสวสด� จ.กาญจนบร, 2550, หนา 23