เอกสารวิชาการ Assessment/wean/pch/pch48... · 2019-07-01 · 2 ดินและการส ารวจทรัพยากรดิน 6 2.1 ความส

เอกสารวชาการ

เรอง

แนวทางการจดระบบเขตพฒนาทดนลมน า เพอการปรบตวจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

The Management Approaches of Land Development in a Watershed

for Adaptation to Climate Change

ของ

นายอาทตย ศขเกษม ต าแหนง นกวชาการเกษตรช านาญการพเศษ

ต าแหนงเลขท ๑๐๕๒ ส านกงานพฒนาทดนเขต ๙

กรมพฒนาทดน

เสนอ

ขอประเมนเพอแตงตงใหด ารงต าแหนง นกวชาการเกษตรเชยวชาญ ต าแหนงเลขท ๑๐๕๒

ผเชยวชาญดานวางระบบการพฒนาทดน ส านกงานพฒนาทดนเขต ๙

กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

ค าน า

ปจจบนการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศทเกดขนในภมภาคตาง ๆ ของโลกรวมท งประเทศไทยดวย เปนปญหาทสรางผลกระทบเกดความเสยหายตอระบบเศรษฐกจ ระบบสงคม และระบบสงแวดลอม ซงมสาเหตส าคญจากการเพมขนของกาซเรอนกระจก สงผลตอการกดกรอนของดน ดนเสอมโทรม สภาวะภยแลงและอทกภย เปนตน กรมพฒนาทดนมหนาทในการดแลทรพยากรดนในพนทเกษตรกรรม จงตองมการศกษาถงวธปฏบตทเหมาะสม ในการปองกนและการฟนฟศกยภาพการผลตของพนทเกษตรกรรมใหอยในระดบปกต ซงผเกยวของรวมทงเกษตรกรจะตองเพมระดบความตระหนกถงภยจากการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศทเพมขน หลกการส าคญทเปนรากฐานของการด ารงชวตของคนไทยตามพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลเดช คอ แนวทางปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ซงประกอบดวยความพอประมาณใหรจกตน ความมเหตผลใหมสตและปญญา และการมภมคมกนใหรจกการปฏบตตน เพอการด ารงชวตอยอยางเปนสขในอนาคต

ซงเอกสารวชาการนเปนผลงานวจยเชงเอกสารทรวบรวมขอมลวชาการจากแหลงความรตาง ๆ ทมการศกษาคนควาวจย และประสบการณจากการท างานวจย และการบรหารงานราชการในระดบจงหวด โดยมพนทเปาหมายในเขตพนทภาคเหนอตอนลาง 5 จงหวด คอ จงหวดตาก จงหวดสโขทย จงหวดก าแพงเพชร จงหวดนครสวรรค และจงหวดอทยธาน มการประมวลองคความรจากการศกษาดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และผลกระทบตาง ๆ ในพนทเกษตรกรรม พรอมทงเสนอแนะแนวทางการใชเทคโนโลยการพฒนาทดนทางดานการจดระบบอนรกษดนและน า ในพนทเปาหมายเขตพฒนาทดนลมน า 3 ประเภท คอ พนทลม (Lowland area) พนทดอน (Upland area) และพนทสง (Highland area) ซงจะมรปแบบของการปฏบตทแตกตางกนไป เพอใหเกษตรกรไดมทางเลอกใหม ๆ ในการตดสนใจเขามามสวนรวมและแลกเปลยนประสบการณในการปฏบต ดแลรกษาทดนของตน เพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ จงหวงวาเอกสารเลมนจะเปนประโยชนตอเกษตรกร นกวชาการ เจาหนาทของรฐ และผเกยวของทไดด าเนนการพฒนาทดนในพนทเปาหมายรวมกนไดตอไป

นายอาทตย ศขเกษม

มกราคม 2559

บทสรปส าหรบผบรหาร

ปจจบนประเทศไทยมสภาวะเสยงภยททรพยากรดนซงเปนปจจยส าคญตอการเกษตรกรรม จะ

มศกยภาพการผลตลดลง ซงเปนผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทแปรปรวน ทวความรนแรงมากขนตอระบบสงแวดลอมเปนวงกวาง ผลกระทบทมตอภาคเกษตรกรรมทงดานดน ระบบอทกวท ยา ส ง ม ช วต และ ส งแวดลอม ก ารใชป ระโยช น ท ดนควบ ค ไปกบการอน รกษทรพยากรธรรมชาต ตามแนวทางปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงจงเปนวธการหนงทส าคญ เพอสรางความสมดลดานธรรมชาตใหทรพยากรธรรมชาตมใชอยอยางย งยน

แนวทางการปรบตวของเกษตรกร ตามการประยกตใชหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เปนการด ารงชวตใหอยบนพนฐานของทางสายกลางและความไมประมาท โดยค านงถงความพอประมาณ ความมเหตผล การสรางภมคมกนทดในตว ตลอดจนใชความร ความรอบคอบและคณธรรม ป ระกอบการวางแผนการตด สน ใจ แ ห งการกระท า ม ความ รความ เขาใจในการอน รกษ ทรพยากรธรรมชาตทถกวธ เขาใจถงความสมพนธของระบบดน น า ปาไม และพช มหลกคณธรรมและยตธรรมในการจดการบรหารการใชประโยชนและการอนรกษรวมกน แนวทางในการด าเนนการเพอแกไขปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรดน มเปาหมายในการใชทรพยากรดนใหเกดประโยชนอยางมประสทธภาพแบบพอประมาณ และการรวมกลมของเกษตรกรเปนชมชนทเขมแขง ภายใตกระบวนการใชประโยชนทดน เพอประชาชนและสงแวดลอมในระยะยาว

แผนการพฒนาประเทศทย งยน ควรมกลยทธการปรบตวอยางผสมผสานของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเขากบนโยบายการพฒนาประเทศ โดยน ายทธศาสตรการจดระบบเขตพฒนาทดนลมน า ผนวกกบการใชแนวทางการด าเนนชวตตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เพอใหเกษตรกรสามารถน าวธการตาง ๆ ไปประยกตใชในการปรบตวจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศได เขตพฒนาทดนลมน าจงเปรยบเสมอนพนทตวแทนของปญหาทรพยากรดน พนทลมน าทมการบรหารจดการสภาพแวดลอมทด จะตองมการพจารณาวางแผนการใชทดนอยางเหมาะสม ด าเนนการสงเสรมและขยายผลงานการพฒนาทดนตาง ๆ เชน การส ารวจดน การส ารวจภมประเทศ การท าแผนทภมประเทศ แผนทดน แผนทสภาพการใชทดน แผนทวางแผนการใชทดน การส ารวจสภาพเศรษฐกจระดบครวเรอน การจดท าระบบอนรกษดนและน า งานปรบปรงบ ารงดน การกอสรางแหลงน า การบรหารจดการศนยเรยนร แปลงสาธตทฤษฏใหมในระดบครอบครว การจดการเขตความเหมาะสมของการปลกพชในพนทเกษตรแปลงใหญ การใชปยอยางมประสทธภาพ การรกษาสมดลของกจกรรมจลนทรยดน การเกบกกคารบอนอนทรย การรณรงคงดเผาตอซง และการพฒนาเครอขายหมอดนอาสา เปนตน มาสงเสรมใหเกษตรกรไดใชในการประยกตและปฏบตเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศไดตอไป

(1)

สารบญ

บทท หนา 1 ความส าคญและทมา 1 1.1 หลกการและเหตผล 1 1.2 วตถประสงค 3 1.3 ขอบเขตของการศกษา 4 1.4 ระยะเวลาและสถานทด าเนนการ 4 1.5 ผด าเนนการ 4 1.6 ขนตอนและวธด าเนนการ 4 1.7 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 5 2 ดนและการส ารวจทรพยากรดน 6 2.1 ความส าคญของดน 6 2.2 ปจจยทมอทธพลตอการก าเนดดน 7 2.3 การส ารวจดนและการจ าแนกดน 10 2.4 ขอมลดนและการจดการดน 22

2.5 การจ าแนกดนตามกลมชดดนในประเทศไทย 26 2.6 กรณศกษา : สถานะภาพของทรพยากรดนเชงพนทในเขต

ภาคเหนอตอนลาง 50

เอกสารอางอง 66 3 การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 67 3.1 ความหมายของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 67 3.2 สถานการณการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 67 3.3 สาเหตของสภาวะโลกรอน 70 3.4 สถานการณโลกรอนในประเทศไทย 71 3.5 การศกษาสถานการณการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในพนท

ภาคเหนอตอนลางโดยใชแบบจ าลอง 72

3.6 การวเคราะหหาพนทจดรอน (Hotspots) ในพนทลมน าภาคกลาง 73 3.7 ผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 74 เอกสารอางอง 82 4 ผลกระทบของกาซเรอนกระจกตอการเปลยนแปลงภมอากาศ 84 4.1 กาซเรอนกระจกและความสมพนธกบการเปลยนแปลงภมอากาศ 86

(2)

สารบญ (ตอ)

บทท หนา 4.2 ปญหาและแนวทางการลดปรมาณกาซเรอนกระจก 92 4.3 สถานการณของการลดกาซเรอนกระจก 92 4.4 แนวทางการจดการกาซเรอนกระจกในภาคเกษตรกรรม 94 เอกสารอางอง 96 5 ผลกระทบของสภาพการเปลยนแปลงภมอากาศตอการกรอนของดน 97 5.1 การกรอนของดน 97 5.2 ความวกฤตของปญหาการกรอนของดน 99 5.3 ปจจยทมอทธพลตอการกรอนของดนโดยน าไหลบา 104 5.4 การประเมนน าไหลบา 105 5.5 การประเมนการกรอนของดน 107 5.6 การก าหนดระดบความรนแรงของการสญเสยดน 114 5.7 แนวทางแกปญหาการกรอนของดน 115 5.8 มาตรการณอนรกษดนและน า 116 เอกสารอางอง 124 6 ผลกระทบของสภาพการเปลยนแปลงภมอากาศตอการเสอมโทรมของดน 125 6.1 ความเสอมโทรมของดน 125 6.2 ประเภทของดนเสอมโทรม 126 6.3 ผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอการเสอมโทรมของดน 129 6.4 ดนปญหาทางการเกษตร 134 6.5 การส ารวจดนปญหาในพนทภาคเหนอตอนลาง 143 6.6 แนวทางการแกปญหาความเสอมโทรมของดน 155 6.6 ตวอยางโครงการวจยทด าเนนการแกปญหาดนเสอมโทรม 160 เอกสารอางอง 173 7 ผลกระทบของสภาพการเปลยนแปลงภมอากาศตอภยแลงและอทกภย 175 7.1 ความหมายของภยแลง 175 7.2 สถานการณภยแลง 177 7.3 ผลกระทบของสภาวะโลกรอนตอพนทเสยงภย 179 7.4 ลกษณะของการจดการน าในพนทเกษตรกรรมเพอลดผลกระทบจาก

ภยแลง 180

(3)


บทท หนา 7.5 ปจจยทมผลตอการใหน าแกพช 182 7.6 วธการใหน า 186 7.7 ผลกระทบตออทกภย 188 7.8 ลกษณะการเกดของอทกภย 189 7.9 พนทประสพปญหาอทกภย 190 7.10 การปองกนและบรรเทาความเสยหายจากอทกภย 192 7.11 การฟนฟดนภายหลงจากน าทวมและการจดการน าเนาเสย 193 เอกสารอางอง 196 8 เทคโนโลยการพฒนาทดนและบรหารจดการผลตเพอลดการปลดปลอย

กาซเรอนกระจก 196

8.1 ความส าคญของภาคเกษตรกรรมตอการลดผลกระทบจากการ เปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

196

8.2 ยทธศาสตรการด าเนนงานตามแผนบรรเทาสภาวะโลกรอนดาน การเกษตร

197

8.3 เทคโนโลยการพฒนาทดนและการบรหารจดการผลตเพอลดการ ปลดปลอยกาซเรอนกระจก

201

8.4 การรณรงคลดการเผาเศษพชและตอซง 209 เอกสารอางอง 216 9 การสงเสรมงานพฒนาทดนในพนทยทธศาสตรเขตพฒนาทดนลมน า 217 9.1 นยามศพทส าคญ 217 9.2. การจดการพนทลมน า 219 9.3 ขนตอนการด าเนนงานจดระบบอนรกษดนและน า 227 9.4 สรปแนวทางการออกแบบระบบอนรกษดนและน าในสภาพพนท

แตกตางกน 230

9.5 พนทเปาหมายงานเขตพฒนาทดนพนทลมน าในพนทส านกงานพฒนาทดนเขต 9

246

(4)


บทท หนา 9.6 ประโยชนทจะไดรบจากการจดระบบอนรกษดนและน าใน

เขตพฒนาทดน 256

เอกสารอางอง 256 10 การปรบตวของเกษตรกรเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศ 257

10.1 ความหมายของการปรบตว 257 10.2 หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง 258 10.3 การปรบตวของเกษตรกร 263 10.4 การสรางความตระหนก 265 10.5 แนวทางการปรบตวของเกษตรกรตามการประยกตใชหลกปรชญา

ของเศรษฐกจพอเพยง 266

10.6 แนวทางการใชเทคโนโลยการพฒนาทดนเพอลดผลกระทบจาก สภาพการเปลยนแปลงภมอากาศ

273

10.7 ภาพกจกรรม การปฏบตงานออกแบบระบบอนรกษดน และน า 281 10.8 สรปผลและขอเสนอแนะ 286 เอกสารอางอง 287

ประวตการศกษาและการท างาน 288

(5)

สารบญตาราง

ตารางท หนา 2.1 การจ าแนกระดบความลาดชนของพนท 18 2.2 การจ าแนกระดบความลกของดน 19 2.3 การจ าแนกระดบความรนแรงของการกดกรอนของดน 20 2.4 การจ าแนกระดบปรมาณกอนกรวดทปะปนในเนอดน 21 2.5 การจ าแนกระดบปรมาณชนสวนหยาบบนผวดน 21 2.6 กระบวนการทมผลกระทบตอคณภาพดนและสงแวดลอม 25 2.7 รายละเอยดของขอมลกลมชดดนและแนวทางการจดการดนตามกลมชดดน 26 2.8 เนอทของกลมชดดนทส ารวจพบในเขตจงหวดตาง ๆ ในพนทภาคเหนอ

ตอนลาง 58

2.9 สภาพการใชทดนในพนท 5 จงหวด ในเขตภาคเหนอตอนลาง ในป 2558 63 4.1 กาซส าคญทเปนองคประกอบของบรรยากาศ 84 4.2 อายของกาซเรอนกระจกในบรรยากาศและศกยความรอนโลกเปรยบเทยบกบ

กาซคารบอนไดออกไซด 89

5.1 ความสมพนธของอตราการกรอนของดนและปรมาณคารบอนอนทรยของดนในแหลงเกด

99

5.2 อตราการกรอนของดนรายปของประเทศตาง ๆ 100 5.3 พนทและอตราการสญเสยดนในพนทตามภาคตาง ๆ ของประเทศไทย 102 5.4 การประเมนคาสมประสทธของน าไหลบา 106 5.5 คาปจจยการชะลางพงทลายของฝน (R Factor) 109 5.6 คาปจจยความคงทนของดนตอการถกชะลางพงทลายของดน (K Factor) 110 5.7 คาปจจยความลาดชนของพนทตอการถกชะลางพงทลายของดน (LS Factor) 111 5.8 คาปจจยอทธพลของพชหรอสงปกคลมตอการถกชะลางพงทลายของดน (C

Factor) 112

5.9 คาปจจย C และ P ของประเภทการใชทดนทแตกตางกนของประเทศไทย 113 5.10 แสดงความรนแรงของการกรอนของดนในชวงอตราทก าหนดในประเทศไทย 114 6.1 ผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอการเสอมโทรมของดน 133 6.2 ผลกระทบของรปแบบภมอากาศตอภาคเกษตรกรรม 134

(6)

สารบญตาราง (ตอ)

ตารางท หนา 6.3 การส ารวจและจ าแนกประเภทของปญหาของดนในเขตพนทภาคเหนอ

ตอนลาง 144

6.4 บทบาทหนาทของธาตอาหารทจ าเปนตอพช 157 6.5 แนวทางในการแกปญหาดนเสอมโทรมจากโครงการวจยกรมพฒนาทดน 162 7.1 ผลกระทบเชงพนทจากแบบจ าลองพนทเสยงภย 3 ประเภท ในพนท

รบผดชอบของส านกงานพฒนาทดนเขต 9 179

8.1 แนวทางการจดการเศษพชและวสดอนทรยในไรนา 214 9.1 ขอมลอตนยมวทยาและอทกวทยาของพนทลมน าหลกของประเทศไทย 225 9.2 ขอมลการจ าแนกพนทส าคญในลมน าหลกของประเทศไทย 226 9.3 แนวทางการใชประโยชนระบบอนรกษดนและน าในสภาพพนทแตกตางกน 244 9.4 พนทเปาหมายการด าเนนงานเขตพฒนาทดนในส านกงานพฒนาทดนเขต 9 246 9.5 รายชอเขตพฒนาทดนลมน าในพนทเปาหมายของส านกงานพฒนาทดนเขต 9 248 10.1 ความสมพนธของความพอประมาณกบการปฏบตตน 268 10.2 ความสมพนธของความมเหตผลกบการปฏบตตน 268 10.3 ความสมพนธของความมภมคมกนกบการปฏบตตน 269 10.4 มาตรการในการบรรเทาผลกระทบจากการปลอยกาซเรอนกระจกในพนท

เกษตรกรรม 272

10.5 แนวทางการใชเทคโนโลยการพฒนาทดนเพอลดผลกระทบจากสภาวะโลกรอน

274

10.6 แนวทางการลดผลกระทบตามความแตกตางกนของพนทเปาหมาย 275 10.7 แนวทางการปฏบตงานทเหมาะสมในการกอสรางระบบอนรกษดนและน าใน

รอบป 276

10.8 แนวทางความรวมมอในการปฏบตใหเกดประสทธภาพในการปรบตวของเกษตรกร

279

(7)

สารบญภาพ

ภาพท หนา 2.1 ปจจยทมผลตอการบรหารจดการดนอยางย งยน 23 2.2 แผนทภมประเทศแสดงระดบความสงของพนทเขตภาคเหนอตอนลาง 52 2.3 แผนทกลมชดดนพนทในเขตภาคเหนอตอนลาง 60 2.4 แผนทสภาพการใชทดนของพนทในเขตภาคเหนอตอนลาง 61 3.1 ความสมพนธของผลกระทบจากสภาวะโลกรอน 76 4.1 สดสวนของกาซเรอนกระจกในบรรยากาศของโลก 87 5.1 แผนทพนทเสยงตอการเกดดนถลมในเขตภาคเหนอตอนลาง 103 5.2 ลกษณะของแปลงศกษาวจยการสญเสยดนและน าไหลบา 108 6.1 การจ าแนกประเภทของความเสอมโทรมของดน 127 6.2 แผนทดนปญหาจงหวดตาก 146 6.3 แผนทดนปญหาของจงหวดสโขทย 148 6.4 แผนทดนปญหาจงหวดก าแพงเพชร 150 6.5 แผนทดนปญหาจงหวดนครสวรรค 152 6.6 แผนทดนปญหาจงหวดอทยธาน 154 7.1 พนทประสพปญหาแลงซ าซากในเขตภาคเหนอตอนลาง 178 7.2 แผนทแสดงพนทประสพปญหาน าทวมซ าซากของภาคเหนอตอนลาง 191 7.3 การบ าบดน าเสยโดยใชน าหมกชวภาพ พด.6 ในป 2554 193 8.1 แนวทางบรหารจดการลดควนไฟในพนทเกษตรกรรม 212 9.1 ขอบเขตพนทลมน า 25 ลมน าหลกของประเทศไทย 222 9.2 ขอบเขตของเขตพฒนาทดนลมน าในพนทเปาหมายของส านกงานพฒนาทดน

เขต 9 247

10.1 หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง 267 10.2 แนวทางการปรบตวเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 271 10.3 การปฏบตงานของเจาหนาทในพนทเขตพฒนาทดนลมน า 281 10.4 การกอสรางทางล าเลยงในไรนา 282 10.5 การวางทอลอดระบายน าในพนท 282 10.6 สระน าในไรนา 283 10.7 การปรบรปแปลงนาลกษณะท 2 283

(8)

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา 10.8 การกอสรางทางระบายน าออกจากพนท 283 10.9 กจกรรมสงเสรมการปรบปรงบ ารงดนดวยปยพชสด 284 10.10 การสงเสรมการปลกหญาแฝกเพอการอนรกษดน และน า 284 10.11 การจดการดนการรณรงคไถกลบตอซง 285 10.12 การจดตงกลมเกษตรอนทรย 285

บทท 1 ความส าคญและทมา

1.1 หลกการและเหตผล ทรพยากรดนมความส าคญตอการเกษตรกรรม ซงในปจจบนประเทศไทยมสภาวะเสยงภย

ททรพยากรดนจะมศกยภาพการผลตลดลง จากผลกระทบของสภาวะโลกรอนและการใชทดนอยาง ไมเหมาะสม การใชประโยชนทดนควบคไปกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาต ตามแนวทางปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงจงเปนวธการหนง เพอสรางความสมดลดานธรรมชาตใหทรพยากรมใชอยอยางย งยน แนวทางปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ซงมงเนนใหมความพอประมาณ ความมเหตผล และ ผกโยงกบเงอนไขความรคคณธรรม มความรความเขาใจในการอนรกษทรพยากรทถกวธ เขาใจถงความสมพนธของระบบธรรมชาต ดน น า ปาไม มหลกคณธรรมและยตธรรมในการจดการบรหารการใชประโยชนและการอนรกษรวมกน แนวทางในการด าเนนการเพอแกไขปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต มเปาหมายในการใชทรพยากรธรรมชาตใหเกดประโยชนอยางพอประมาณ และการรวมกลมของเกษตรกรเปนชมชนทเขมแขง เพอรกษาสภาพธรรมชาต ทงดน ปาไม แหลงน า ภายใตกระบวนการใชประโยชนทดน เพอประชาชนและสงแวดลอมในระยะยาว

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ทรงพจารณาแนวทางในการพฒนาคณภาพชวตของประชากร โดยใหความส าคญตอปญหาพนฐานท งส ทจ าเปนตอการด ารงชวตประกอบดวย อาหารทมคณภาพ มเครองนงหมตามความเหมาะสม มทอยอาศยถกตอง การระวงรกษาสขภาพตามหลกสขอนามย ตลอดจนการศกษาและเสรมสรางคณธรรมจรยธรรม เนนการสรางฐานรากสงคมชมชนใหเขมแขง ซงเปนฐานของปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาทเกดขนจากผลส าเรจของการด าเนนพระราช กรณยกจดานการพฒนาและดแลพสกนกร โดยพระองคทรงมพระราชด ารสชแนะแนวทางการด าเนนชวตแกพสกนกรชาวไทยมายาวนานกวา 30 ป เพอเตรยมรบวกฤตทางเศรษฐกจ และภายหลงไดทรงเนนย าแนวทางแกไขเพอใหรอดพน และสามารถรกษาความมนคงและย งยน ภายใตกระแสโลกา ภวตน จนสามารถน ามาประยกตใชเพอลดผลกระทบจากสภาวะโลกรอนได เศรษฐกจพอเพยงจงเปนหลกปรชญาทเปนเขมทศการด ารงชวตและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ต งแตครอบครว ชมชน จนถงระดบรฐ ดวยการพฒนาและบรหารประเทศใหด าเนนไปในทางสายกลาง

ผลกระทบจากสภาวะโลกรอน (Global Warming) ซงเปนปรากฏการณธรรมชาตประเภทหนงทเกดจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (Climate Change) สงผลกระทบตอระบบนเวศ และกจกรรมของสงมชวต สาเหตทส าคญคอ การเพมขนของกาซเรอนกระจกจากกจกรรมตาง ๆ ทท าให

2

อณหภมของบรรยากาศสงขน เกดการละลายของภเขาน าแขงทบรเวณขวโลก ท าใหมการเพมขนของระดบน าทะเล การเกดพายทแปรปรวน และภยธรรมชาตทรนแรง ปรมาณน าฝนทผดปกต ซงสง ผลกระทบตาง ๆ ตอผลตภาพของทรพยากรดน ทรพยากรน า และพช ทเปนปจจยส าคญในดานเกษตรกรรมในภมภาคตาง ๆ ของโลก ประเทศทจะไดรบผลกระทบมากทสดกคอ ประเทศก าลงพฒนาและประเทศดอยพฒนา ทมความสามารถในการปรบตวเพอรองรบความเสยงต า และผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศนอยกวาประเทศทพฒนาแลว ดวยเหตดงกลาวประเทศไทยซงอยในประเทศก าลงพฒนา จงตองมมาตรการปองกนผลกระทบจากสภาวะโลกรอน จากการศกษางานวจยดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ท าใหเกดผลกระทบในพนทตางๆ มทงทางตรงและทางออม มหลายประการไดแก การกดกรอนของดน อทกภย ดนถลม แหลงน า ตนเขน ปญหาดนเสอมโทรม การกระจายของฝนผดปกต ภยแลง ขาดแคลนน า ไฟไหมปา ปญหาหมอกควน เปนตน นกวทยาศาสตรไดศกษาแบบจ าลองในการท านายการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในอนาคตวา โลกจะมอณหภมสงขน ปรมาณน าฝนและการกระจายของฝนมความแปรปรวน ในบางพนทจะมปรมาณน าฝนมากขน แตในบางพนทจะเกดภยแลงขาดแคลนน า พนท รมชายฝงล าน าทใกลระดบน าทะเลอาจถกน าทวมไดในอนาคต ซงผลกระทบจากภมอากาศนนยงมความไมแนนอนสง อาจจะเกดขนหรอไมเกดกได และรปแบบการเกดกไมแนนอน ซงสงผลกระทบตอทรพยากรดนทเปนแหลงผลตอาหารทส าคญ ดงนนการเตรยมรบมอของแตละภาคสวนทงสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม จงตองมการน าเสนอแนวทางการปฏบตหลกดานตาง ๆ ไดแก การลดปรมาณกาซเรอนกระจก การกกเกบคารบอน การจดการธาตอาหารและการใชปยอยางเหมาะสม การใชทดนอยางเหมาะสม เปนตน รวมท งน าเสนอแนวทางการปรบตวของเกษตรกร เพอใหสามารถด ารงชวตอยในสภาพทมการเปลยนแปลงของภมอากาศได เกษตรกรจงไมควรประมาทในการวางแผนการเพาะปลก เกษตรกรตองปรบเปลยนพฤตกรรม ดานการเกษตรเขาสโหมดของการด าเนนการภายใตการใชมาตรการณสงเสรมและชวยเหลอตาง ๆ ของภาครฐ เพอลดความเสยงจากการเพาะปลก เชน การควบคมพนทปลก การควบคมการใชน า การปรบเปลยนระบบการเพาะปลก การปลกพชทใชน านอย การปลกพชเศรษฐกจในเขตเหมาะสม เปนตน ซงแตละมาตรการกยงมขอจ ากดในการปฏบตทตองไดรบการพฒนาใหเหมาะสมยงขน พนทเกษตรกรรมซงส านกพฒนาทดนเขต 9 รบผดชอบครอบคลม 5 จงหวด ไดแก ตาก สโขทย ก าแพงเพชร นครสวรรค และอทยธาน อยในเขตพฒนาพนทเศรษฐกจของภาคเหนอตอนลางทส าคญของประเทศ พชเศรษฐกจทส าคญไดแก ขาว ออย มนส าปะหลง ขาวโพดเลยงสตว พชไรตางๆ ไมผล และพชผก แตอยางไรกตามดนซงเปนทรพยากรธรรมชาตทส าคญมอยจ ากดแปรผน ตามลกษณะภมประเทศ ทแบงออกไดเปนพนทสง พนทดอน พนทราบ พนทลม ซงพนทสง

3

สวนใหญอยในเขตพนทปาไม และบรเวณตนน าล าธารกถกบกรกแผวถางท าลาย ประสบปญหาการ กดกรอนของดน พนทดอนมปญหาดนเสอมโทรมมความอดมสมบรณต า ขาดแคลนน าฝน พนทราบเปนทอยอาศย และท าเกษตรกรรมกจะเปนแหลงสะสมของมลพษ ในสวนของพนทลมกประสบปญหาน าทวมซ าซากในฤดฝน ท าใหการพฒนาใชประโยชนพนทขาดความตอเนอง

ดงนนจงไดศกษาแนวทางการปรบตวของเกษตรกร เพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โดยน ายทธศาสตรการจดระบบเขตพฒนาทดนลมน า ผนวกกบการใชแนวทางการด าเนนชวตตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เพอใหเกษตรกรสามารถน าวธการตาง ๆ ไปประยกตใชในการปรบตวจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศได เขตพฒนาทดนลมน าเปนทางเลอกหนงของการบรหารจดการพนทเกษตรกรรมในพนทลมน า ซงไดรบการคดเลอกจากกรมพฒนาทดน เพอการวางแผนพฒนาทดน ดวยการบรณาการกจกรรมทเกยวของกบการพฒนาทดนดานตาง ๆ เปนแหลงส าหรบการสาธตและถายทอดเทคโนโลยดานการพฒนาทดนใหแกเกษตรกร เพอท าการเกษตรกรรมอยางมประสทธภาพและย งยน เขตพฒนาทดนลมน าจงเปรยบเสมอนพนทน ารอง ใหเปนพนทตวแทนของปญหาทรพยากรดน ด าเนนการสงเสรมและขยายผลโครงการพฒนาทดน เชน การส ารวจดน การส ารวจภมประเทศ การท าแผนทภมประเทศ แผนทดน แผนทสภาพการใชทดน แผนทวางแผนการใชทดน การส ารวจสภาพเศรษฐกจระดบครวเรอน การจดท าระบบอนรกษดนและน า งานปรบปรงบ ารงดน การกอสรางแหลงน า การบรหารจดการศนยเรยนร และเครอขายหมอดนอาสา พนท ลมน าทมการบรหารจดการสภาพแวดลอมทด จะตองมการพจารณาวางแผนการใชทดน อยางเหมาะสม พนทสงท าการปกปกษรกษาปาไมธรรมชาต หรอการปลกไมยนตนเปนการฟนฟพนทปาเสอมโทรม รกษาพนทตนน าล าธาร พนทลาดชน พนทดอน พนทราบ พนทลม ทใชท าการเกษตรกรรม กใหมการจดท าระบบอนรกษดนและน าตามสภาพพนท การจดรปทดน การวางผงเมองใหเปนระเบยบเรยบรอย การจดการดน การจดระบบการปลกพช การควบคมโรงงานอตสาหกรรม การจดการแหลงน า และการจดการมลพษภายใตกรอบของหลกวชาการและตามความตองการของเกษตรกรในพนท จงสามารถปรบตวจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศได

1.2 วตถประสงค

1.2.1 เพอศกษาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และผลกระทบในมตตางๆ ในพนทเกษตรกรรม

1.2.2 เพอประมวลผลส าเรจของงานวชาการดานการพฒนาทดน การอนรกษดนและน า การปรบปรงดน และก าหนดแนวทางการบรหารจดการทดนแบบบรณาการ

4

1.2.3 เพอศกษาแนวทางการปรบตวของเกษตรกรในการใชประโยชนทดน และผลส าเรจ ทด าเนนการในพนทตวอยางกรณศกษา

1.3 ขอบเขตของการศกษา 1.3.1 การศกษา วเคราะหขอมลการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ รวมถงยทธศาสตรของ

กรมพฒนาทดนและกระทรวงเกษตรและสหกรณ 1.3.2 การศกษาวเคราะหขอมลเชงพนทของสถานภาพทรพยากรในพนทรบผดชอบของ

ส านกงานพฒนาทดนเขต 9 1.3.3 การเสนอแนะแนวทางการใชเทคโนโลยการพฒนาทดนเพอการจดการดน และการ

ออกแบบระบบอนรกษดนและน าตามสภาพพนท

1.4 ระยะเวลาและสถานทด าเนนการ

ระยะเวลา : เรมตน มกราคม พ.ศ. 2557 สนสด กนยายน พ.ศ. 2558

สถานทด าเนนการ : ส านกงานพฒนาทดนเขต 9 กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตร และสหกรณ

1.5 ผด าเนนการ

นายอาทตย ศขเกษม รบผดชอบในฐานะหวหนาโครงการ มหนาท วางแผนการด าเนนงาน การปฏบตงาน คนควาขอมล วเคราะห และประมวลผลขอมล จดท ารายงานฉบบสมบรณ และสรปผลการด าเนนงาน ปฏบตงาน 100 เปอรเซนต

1.6 ขนตอน และวธด าเนนการ

1.6.1 การทบทวนขอมลจากเอกสารวชาการตางๆ ทเกยวกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทงในประเทศ และตางประเทศทเกยวของในพนทรบผดชอบ

5

1.6.2 การประมวลผลงานวจยดานการส ารวจดน การปรบปรงดน การอนรกษดนและน า ทด าเนนการในชวงทผานมา

1.6.3 การรวมรวม และวเคราะห แผนพฒนาทางดานเกษตรกรรมในมตของการลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

1.6.4 การน าเสนอแนวทางการใชเทคโนโลยการพฒนาทดนทเปนผลส าเรจของงานวชาการ

ทงนโยบายเขตพฒนาทดน การอนรกษดนและน า การจดการดน การจดการน า เปนตน 1.6.5 การน าเสนอแนวทางการปรบตวเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

แบบมสวนรวม

1.7 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1.7.1 เพอใหเจาหนาทกรมพฒนาทดนไดมการน าผลการศกษานไปใชเปนแนวทางในการใหขอมล การปฏบต การอบรม และถายทอดความรแกเกษตรกรเพอน าไปสการลดผลกระทบจาก การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

1.7.2 เพอใหนกวชาการ และหนวยงานทเกยวของไดน าขอมลทศกษาไปประยกตใช และรวมด าเนนการบรณาการจดท าแผนงานลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

1.7.3 เพอใชเปนแนวทางการพฒนาทดนเพอลดผลกระทบ และการปรบตวของเกษตรกรจาก

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ซงจะเปนการสรางความ

รวมมอประสานงาน และยกระดบคณภาพชวตของเกษตรกรใหดขน

บทท 2 ดนและการส ารวจทรพยากรดน

2.1 ความส าคญของดน

ดนเปนทรพยากรธรรมชาตขนมลฐานทส าคญประเภทหนง มการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา

หรอมพลวต และมความส าคญตอมวลมนษยชาตไมทางตรงกทางออม เพราะดนเปนแหลงผลตอาหาร เครองนงหม ยารกษาโรค และทอยอาศยของสงมชวต เปนแหลงกกเกบน าส าหรบใหมนษยไดใชอปโภคและบรโภค ดนเปนเครองกรองสารทไมพงประสงคหรอสารมลพษตาง ๆ ทจะไหลซมลงสแหลงน า ดนเปนทค าจนการทรงตวและเปนแหลงทใหธาตอาหารและเกลอแรแกพช ดนเกดจากกระบวนการทางปฐพวทยาทใชเวลาการกอก าเนดมาหลายรอยลานป ในการเปลยนแปลงหนทปกคลมโลกใหกลายมาเปนดนทมความอดมสมบรณ ซงเกอหนนตอการเปนแหลงสรางความมนคงทางอาหารและคณภาพชวต เปนททราบกนดแลววาการเกดดนหนาเพยงหนงนวตองใชเวลานบรอยป แตการท าลายดนนนสามารถท าไดงายในระยะเวลาอนส น ซงการท าลายดนนนเกดจากการใชทดนอยางไมถกตอง หรอใชทดนเกนความสามารถของดนนน เมอมการพฒนาใชทดนอยางตอเนองมาจากอดตตงแตทมนษยรจกการเกษตรกรรม ดนทเคยมศกยภาพในการผลตสงกมก าลงผลตลดลง การขยายพนทปลกท าใหพนทปาไมมสดสวนลดลง การเพมขนของพนทปลกแตผลผลตตอไรไมไดเพมขนตาม ซงอาจจะลดลงจากเดมเสยดวย จงเหนไดวาความอดมสมบรณของดนนบวนจะลดลง

นอกจากนสงส าคญอกประการหนง คอ การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทท าใหเกด สภาวะโลกรอนทสงผลกระทบอยางรนแรงตอสถานภาพตาง ๆ ของทรพยากรธรรมชาต เชน ปรมาณน าฝนไมสม าเสมอ อณหภมแปรปรวน อยางเชน การลดของอณหภมฉบพลนในฤดหนาวในระดบ 10 องศาเซลเซยส การเพมขนของอณหภมในฤดรอนทสงขนมากกวา 40 องศาเซลเซยส การเกดภย ธรรมชาตทรนแรงทงภยแลงและอทกภย ซงสงผลกระทบตอดนทงดานกายภาพ เคม และชวภาพ นอกจากนยงจะเปนตวเรงใหเกดพนทดนเสอมโทรมเพมขนจากปญหาตาง ๆ เชน การกดกรอนของดน การสญเสยธาตอาหารในดน การขาดแคลนทงน าบนดนและน าใตดน ระบบนเวศของสภาพพนท ในระดบลมน าเกดการเสยสมดล เปนตน การเสรมสรางใหดนมความตานทานตอผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เพอใหดนสามารถใชประโยชนไดอยางย งยนนน จะตองใชวธการตาง ๆ น ามาปฏบตรวมกนแบบผสมผสาน ซงจะท าใหเกดความทาทายตอการใชทรพยากรดนและน า ใหมความย งยนตลอดไปในอนาคต สงนเปนความจรงอยางยง เนองจากการผลตทางเกษตรกรรมมความแตกตางกนระหวางดน ภมประเทศ ภมอากาศ สภาพแวดลอม และการใชท ดน ถงกระน นจดมงหมายของการท าใหดนมความเสอมโทรมลดลง หรอการฟนฟดนเสอมโทรม และการเสรมสราง

7 ความแขงแกรงของดน ทจะสามารถเผชญตอผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาวะโลกรอน กขนกบการใชทดนและการยอมรบทจะใชค าแนะน าการจดการดนทเหมาะสม ซงจะชวยปรบปรงคณภาพของดน และปรบตวใหรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงของสภาพอากาศได

2.2 ปจจยทมอทธพลตอการก าเนดดน

ปจจยทมอทธพลตอการก าเนดดน สงผลใหเกดกระบวนการทกระท ารวมกนมผลท าใหดน ในทแหงหนงจงอาจเหมอนหรอตางไปจากดนในทอกแหงหนงได ปจจยหลกตาง ๆ ทงหมดมอทธพลและมความสมพนธ ซงกนและกน ปจจยท ม อทธพลตอการก าเนดดน (soil forming factors) ประกอบดวย สภาพ ภ มอากาศ (climate) ส ง ม ช วต (living organism) ส ภาพ ภ มประ เทศ (topography) ว ตถตนก าเนดดน (soil parent material) และระยะเวลา (time) ดน ท เกดภายใตสภาพแวดลอมหรอปจจยทใหก าเนดทง 5 ปจจย ทกลาวเหมอนกนและผานขบวนการทใหก าเนดดน (soil forming process) อยางเดยวกนกยอมจะเกดดนทมลกษณะและสมบตทเหมอนหรอคลายคลงกน แตหากปจจยทใหก าเนดดนอยางใดอยางหนงเปลยนแปลงหรอแตกตางออกไป ยอมท าใหดนมลกษณะและสมบตทแตกตางกนดวย ( เอบ, 2542) ซงมรายละเอยด ดงน

2.2.1 สภาพภมอากาศ

ลกษณะภมอากาศมอทธพลตอปรมาณแสง อณหภม ความชนสมพทธ ลม ฝน หมะ

ความแปรปรวนของภมอากาศรวมทงลกษณะสงแวดลอมอน ๆ ซงทงหมดจะมผลตอกระบวนการผพง

และสลายตวของวตถตนก าเนดดนใหเกดขนเรวหรอชาแตกตางกน มอทธพลตออตราการสลายตวของ

ท งหนแรของว ตถตนก าเนดดน (weathering process) ในดานกายภาพและเคม (physical and

chemical weathering) ทงยงมอทธพลตออตราความเรวของการเคลอนยาย และการสะสมใหมของหน

และแรทถกแปรสภาพ โดยตวการส าคญ ๆ เปนวตถตนก าเนดของดน รวมไปถงการชะลางพงทลาย

ของดน การชะละลายธาตอาหารพชในดน และสภาพความชนในดน ในบรเวณเขตรอนซงมอณหภม

สงและมปรมาณฝนตกชก หน แร จะสลายตวเปนดนไดเรว การผพงสลายตวตาง ๆ จงด าเนนไป

อยางรวดเรว เกดการชะลางธาตอาหารพชออกไปไดมาก จงมกท าใหดนมความอดมสมบรณต า

นอกจากนภมอากาศยงมผลตอชนดของสงมชวตและพชพรรณซงเปนปจจยทควบคมการสรางตวของ

ดนดวย

8

2.2.2 สงมชวต

ดนเปนแหลงทอยอาศยขนาดใหญของพช สตว และจลนทรย สงมชวตทอาศยอยบน

ดนและในดน กเปนปจจยทส าคญทท าใหเกดการเปลยนแปลงของสมบตในดนบรเวณน นดวย

กระบวนการสะสมอนทรยวตถ การผสมคลกเคลาวสดตาง ๆ ภายในหนาตดดน การหมนเวยนของ

ธาตอาหารพช และความคงทนของโครงสรางของดน ระดบความชน องคประกอบทางเคมของดน

ลวนเปนอทธพลจากกจกรรมของสงมชวตตาง ๆ ในดน การชอนไชของรากพช ปรมาณน าและธาต

อาหารทพชดดซมจากดนไปใชจะมผลตอกระบวนการเกดดน โดยมอทธพลตอความหนาของชนดน

บน นอกจากนพชพรรณยงมความสมพนธกบชนดของดนอกดวย อาทเชน บรเวณปาดบชน ชนดน

บนจะหนาและมปรมาณอนทรยวตถสะสมสง และดนมความชนตลอดทงป ดนบรเวณพนทปาสน

หรอปาสนเขา มกเปนดนทมความอดมสมบรณต า ปฏกรยาดนเปนกรด บรเวณพนทปาชายเลน เปน

ดนทย งมสภาพไมอยตวหรอเปนเลนเละ มปรมาณเกลอเปนองคประกอบอยส ง บางแหงม

สารประกอบของธาตก ามะถนเปนองคประกอบอยสง ส าหรบพนทปาพร ลกษณะดนสวนใหญเปนดน

ทรายหรอดนเหนยวปนอนทรยสารอยสง ในสภาพน าขงคาปฏกรยาดนจะเปนกลาง แตถาท าใหดน

แหง จะกลายเปนดนกรดจดและเกดการยบตวลงมาก

2.2.3 สภาพภมประเทศ

ลกษณะภมประเทศ มความสงต าของความลาดชน และทศทางของความลาดชนของ

พนท มอทธพลตอการเกดลกษณะชนตาง ๆ ในหนาตดดน ความลกของดน ส ความชนสมพทธใน

ดน และความรนแรงของการชะลาง เปนตน ลกษณะภมประเทศทแตกตางกนจะสงผลใหพนทนน ๆ

มชนของดนทปรากฏอยแตกตางกน พนทลาดชนจะท าใหการกดกรอนของน าไหลบากระท าไดสะดวก

ดนทเกดในททมความลาดชนสง มกจะเปนดนตนมชนดนนอย มการชะลางหนาดนมาก ชนดนบนจะ

บาง สวนในบรเวณทราบจะมการไหลของน าจะชา จงเปนผลท าใหการกดกรอนของดนไดยากขน

มการสะสมของตะกอนดน จงท าใหชนของดนหนา นอกจากนตามบรเวณทเปนแองหรอทลมต าชน

ดนจะหนา เนองจากน าไดพดพาเอาตะกอนจากบรเวณทสงทอยใกลเคยงมาตกทบถมสะสมไว

9

2.2.4 วตถตนก าเนดดน

วตถตนก าเนดดนในทนหมายถง วตถซงเกดจากการผพงสลายตวของหน แร และเศษ

ซากพชและสตว ซงอาจเปนวสดทเกดจากการแปรสภาพอยกบท ณ บรเวณนน ๆ หรอเปนพวก

ตะกอนตาง ๆ ทถกเคลอนยายมาจากแหลงอนโดยวสดน าพา เชน น า ลม หรอธารน าแขง แลวมาทบ

ถมอยในบรเวณใดบรเวณหนง วตถตนก าเนดดนเปนปจจยควบคมการเกดดนทส าคญ และมองเหนได

คอนขางชดเจนทสดและมอทธพลตอองคประกอบของดน เชน ส เนอดน โครงสราง และสมบตทาง

เคมของดน โดยทวไปดนทเกดจากวตถตนก าเนดทสลายตวมาจากหนพวกทมปฏกรยาเปนดาง (basic

rock) มกจะเปนดนเนอละเอยด อาจมสด า น าตาลเหลอง หรอแดง มความอดมสมบรณตงแตระดบต า

ถงสง สวนดนทเกดจากหนพวกหนทรายหรอหนแกรนต ทมแรองคประกอบสวนใหญเปนพวก

ควอตซ จะมปฏกรยาเปนกรด (acid rock) มกจะใหดนเนอหยาบสจาง มธาตอาหารพชนอย ความ

อดมสมบรณและความสามารถในการแลกเปลยนประจบวกต า เปนตนวตถตนก าเนดของดนและระยะ

ในการสลายตว (weathering stage) ของวตถตนก าเนดดน เปนปจจยส าคญทสดทท าใหเกดความ

แตกตางของระดบความอดมสมบรณของดน

2.2.5 เวลา

บทบาทของเวลาทเกยวของกบการเกดดน มทงเวลาทแทจรงทดนเรมพฒนาจากวตถตน

ก าเนดดน ซงเปนอายจรงของดนและระยะเวลาสมพทธ ซงหมายถงระดบการพฒนาของดน ส าหรบ

อทธพลของเวลาในแงของการเกดดนน นหมายถง ชวงหนงของเวลาทตอเนองกนไป โดยไมม

เหตการณรนแรงขดจงหวะการพฒนาตวของดน การเปลยนแปลงทเกดขนภายใตดนจะด าเนนไปอยาง

ตอเนอง ดนแตละทจะมการพฒนาอยตลอดเวลา กระบวนการดงกลาวเรยกวา “ พลวตของดน

(dynamics of soil ) ” เราสามารถใชลกษณะและสมบตบางประการ ในการเปรยบเทยบอายของดน

ได เชน ความลกของดน ความหนาของชนดน สของดน เปนตน ชนดนทมการสะสมอนทรยวตถ

หนากวา แสดงวามระยะเวลาในการพฒนามากกวาแมวาจะเรมพฒนาพรอมกนกตาม ดนลก

มระยะเวลาการพฒนามากกวาดนตน หรอดนสแดงผานกระบวนการเปลยนแปลงมานานกวาดนสด า

หรอสน าตาล และถอเปนดนทมอายมากและดนทผานกระบวนการเกดดนทรนแรงกวาจะถอวามอาย

มากกวา

10

หรอ 5 ปจจยนอาจเรยกวาปจจยควบคมการสรางตวของดน (factors of soil formation) การสรางตวของดน เปนการศกษาถงการพฒนาตวของดน เรมตงแตวสดประกอบดนพฒนาตวเรอยมา จนมการสรางชนดนตาง ๆ ขนมาการสรางตวของดน แบงเปน 2 ขนตอน ไดแก ขนตอนแรกเปนการสลายผพงของวสดประกอบดน เปนชนเลกชนนอยถอไดวาเปนกระบวนการทางธรณ (Geological Process) ขนตอนทสองวสดชนเลกๆ ทมความออนตวกวา วสดประกอบดนซงเรยกวาวตถตนก าเนดดนมการพฒนาตวตอ โดยมการสลายผพงเปนชนทละเอยดมากขน มการสะสมอนทรยวตถ เกดเปนชนสะสมบางๆ ขนมา เมอเวลานานมากขนเกดกระบวนการสะสม (Addition) การสญเสย (Removal) การโยกยาย (Transfer) และการเปลยนสภาพ (Transformation)

2.3 การส ารวจดนและการจ าแนกดน

การส ารวจดนและการจ าแนกดนตามการศกษาของ เอบ (2533) ; เอบ (2542); เอบ (2547) ; เอบ

(2552) กลาววา การศกษาทางดนในประเทศไทย ทงในดานปฐพวทยาธรรมชาต (Pedology) และดานความสมพนธกบพช (Edaphology) นน ไดยดถอววฒนาการทางวชาการดานดนของยโรปและสหรฐอเมรกาเปนหลก ซงเรมมานานกวา 50 ปแลว โดยมหนวยงานตาง ๆ ในกระทรวงเกษตรและสหกรณและองคกรในมหาวทยาลยตาง ๆ ในประเทศ กบมผเชยวชาญจากองคกรระหวางประเทศเขามาชวยเหลอต งแตเรมแรก การศกษาท งสองดานทท าตอเนองกนมาเรอย ๆ น ท าใหมขอมลและขอสนเทศทสามารถน ามาใชในการถายทอดเทคโนโลยทางการเกษตรทเกยวของกบดนมากมาย และผลจากการศกษาท าใหมองเหนปญหาเกยวกบดนและการใชทดนมากยงขน จากขอมลทไดจากการศกษาดนอยางตอเนองกนมาจนถงปจจบน สามารถจะบอกไดวาดนสวนใหญของประเทศไทย มลกษณะเดนเปนตวแทนของดนเขตรอนทมพฒนาการคอนขางสงถงสง และมกจะขาดความอดมสมบรณในระดบการผลตพชเศรษฐกจ

2.3.1 การส ารวจดน การส ารวจดน คอ การใชวธการศกษาทางสนาม และขอสนเทศจากแหลงตาง ๆ มา

ประมวลเขาดวยกนเพอแจกแจง ใหค าจ ากดความ และจ าแนกชนดตาง ๆ ของดนในบรเวณใดบรเวณหนงและแบงขอบเขตของบรเวณทดนแตกตางกนออกเปนหนวยดน ซงอาจจะเปนหนวยเดยว หรอหนวยผสมบนแผนทดน และแปลความหมายขอมลตาง ๆ ทรวบรวมไดจากการส ารวจ เพอวตถประสงคอนเปนประโยชน และการส ารวจดนทสมบรณจะตองประกอบดวยแผนทดน และรายงานการส ารวจดนทมรายละเอยดเกยวกบชนด ลกษณะของดน และการแปลความหมายหนวยพนทตาง ๆ ทปรากฏอยบนแผนทดนงานส ารวจดนเปนงานทตองอาศยหลกวชาการหลายแขนงทงทางดาน

11 ปฐพวทยา (soil science) ธรณวทยา (geology) และทางดานภมศาสตร (geography) ธรณสณฐานวทยา (geomorphology) อตนยมวทยา (climatology) ตลอดจนวชาทเกยวของกบปาไม เกษตรศาสตร และการใชประโยชนทดนดานตาง ๆ เขามาใชในการศกษา เพออธบายถงลกษณะและคณสมบต ทส าคญของดน ก าเนดของดนและการจ าแนกดน การศกษาหนาตดของดน (soil profile) หมายถงการศกษาลกษณะของดนตามผวดานขางของดนทตดจากผวหนาลงลกไปดานลางไดปรากฏใหเหนการเรยงตวของชนดนตาง ๆ ทมเอกลกษณเฉพาะหรอเปนการแสดงทมรปรางลกษณะของดนในมตทางดานความลกของแตละชนดดน หรอดนหนง (soil individual) ในชนดนท าใหเกดชนดนขนมาหลายชน กระบวนการตาง ๆ ทเกดในขนตอนทสองนเปนกระบวนการทางดน (pedological process) ดนตางชนดกนกมลกษณะหนาตดของดนแตกตางกน (เอบ, 2542) ฉะนนดนในทนจะตองเปนดนทมชนดนอยางนอย 1 ชนดน ถอไดวาเปนดนทมอายนอย แตถาดนทมการพฒนาตวมานาน จะตองประกอบดวย 5 ชนดนหลก ไดแกชน O, A, E, B, C และ R ชน O หรอชนดนอนทรย (organic horizon) ตามปกตจะอยตอนบนสดของหนาตดดน เปนชนทประกอบดวยอนทรยวตถเปนสวนใหญมสคอนขางคล า ประกอบดวยเศษซากพชตาง ๆ ทยงไมผพงสลายตว หรอมการสลายตวบางแลวเปนบางสวน ช น A หรอช นดนสะสมอนทรยวตถ (accumulation of organic mater horizon) เปนชนดนแร (mineral horizon) เกดอยบนผวหนาของดน หรอใตชน O ลกษณะเดนของชนดน A คอ เปนชนทประกอบดวยอนทรยวตถทสลายตวแลว ผสมคลกเคลาอยกบแรธาตในดนมสคล า หรออาจพบลกษณะทบงชวามการไถพรวน ชน E หรอชนชะลาง (eluvial horizon ) เปนชนดนบนตอนลางทมการชะละลาย (leaching) หรอมการเคลอนยายออก (eluviation) มากทสดของวสดตาง ๆ เชน ดนเหนยว เหลก และอะลมนมออกไซด เปนผลใหเกดการสะสมของแรทมความคงทนตอการสลายตว เชน ควอรตซในอนภาคขนาดทรายและทรายแปงในปรมาณทสงลกษณะเดน คอ เปนชนทมสจางมอนทรยวตถต ากวาชน A และมกจะมเนอดนหยาบกวา ชน B หรอชนสะสมของแร (illuvial horizon) เปนชนดนหลกของหนาตดดนซงอยใตชน E ทตดกนมกจะมความหนามากกวาชนดนอน ๆ ชน B เปนชนดนลาง (subsurface horizons) ทเปนชนสะสม (illuviation) ของแรเกลอ เหลกและอะลมนมออกไซด และอนภาคของดนทถกชะลางมาจากดนชนบน โดยชนนมอนทรยวตถและมการพฒนาการของดนนอยกวา

12 ชน C หรอชนวตถตนก าเนดดน (parent material horizon) เปนชนของวสดทเกาะตวกนอยางหลวม ๆ ใตช นท เปนดนประกอบดวยหนและแรทก าลงผพ งสลายตว ซงอาจจะมองคประกอบทเหมอนหรอตางไปจากวสดทท าใหเกดชน A E หรอ B กได ชน R เปนชนของหนแขง (bed rock) เปนชนหนพน หรอชนของหนแขงชนดตาง ๆ ทยงไมมการผพงสลายตว เปนชนทเชอมตดแนน ใชพลวขดไมคอยเขาถงแมจะไดรบความชน การก าหนดหนวยยอยในการศกษาดนมศพททส าคญ ไดแก พดอน (pedon) มความหมายคอ ปรมาตรทเลกทสดทสามารถบอกไดวาเปนดนหนงและดนหนง (soil individual) มความหมายคอ ดนทก าหนดเปนแนวความคดวา เปนเทหวตถทมลกษณะเปนสามมตเปนองคประกอบของภมทศน ดนจะปรากฏอย ณ ทหนง ซงในทางดงจะเรมตงแตสวนทสมผสอากาศลกลงไปจนถงชนวสดธรณทอยดานลาง ในทางราบจะขยายขอบเขตดานขางออกไป จนถงลกษณะทเปลยนแปลงไปจากเดมโดยสนเชงดนหนง ๆ จะมขอบเขตตดกบดนอน ๆ หรอวสดทไมใชดน ความแตกตางระหวางดนหนงกบดนอน ๆ จะเปนอะไรกไดเชน ความลกตางกน ลกษณะของชนดนทประกอบอยตางกน โดยทขนาดทเลกทสดของดนหนง เรยกวา พดอน หลกในการส ารวจดน

การส ารวจดนประกอบดวยหลกการ 4 ประการดวยกน คอ การตรวจสอบดนในสนาม การวเคราะหตวอยางดนในหองปฏบตการ การท าแผนทดน และการท ารายงานส ารวจดน สามารถอธบายไดดงน

1) การตรวจสอบดนในสนาม คอ การทนกส ารวจดนท าการส ารวจลกษณะส าคญของดนในสนาม เพอหาขอบเขตของดนชนดตาง ๆ และเกบขอมลพนฐานทส าคญ รวมถงการท าแผนทดนจากแผนทพนฐานทใชในการส ารวจ การท าค าอธบายหนาตดดน และการเกบตวอยางดน เพอน ามาวเคราะหในหองปฏบตการ

2) การวเคราะหดนในหองปฏบตการ โดยยดถอตามวธการทเปนมาตรฐาน มการวเคราะหทงคณสมบตทางกายภาพ เคม และการวเคราะหทางจลสณฐาน

3) การท าแผนทดน เปนกระบวนการทตองใชทงขอมลจากภาคสนาม ขอบเขตของชนดดน และผลการวเคราะหดน

4) การท ารายงานการส ารวจดน เปนการประมวลขอมลและขอสนเทศตาง ๆ ทไดจากการส ารวจดนในทองทหนง ๆ ออกมาเปนรปเลม ตามหวขอทก าหนดไว

13

2.3.3 การจ าแนกดน (soil classification) การส ารวจดนจ าเปนตองน าระบบการจ าแนกดนมาใช เพอจ าแนกดนทส ารวจพบในสนามออกเปนชนดตาง ๆ ท งน ระบบการจ าแนกดน (Soil classification system) ทน ามาใชในประเทศไทยเปนระบบสากล ซงการจ าแนกดนจะอาศยสมบตทางกายภาพและเคมของดน ตลอดจนสภาพแวดลอมทมสวนเกยวของกบการก าเนดดนเปนบรรทดฐานในการจ าแนกดน พฒนาการของระบบการจ าแนกดนทใชในประเทศไทยแบงออกไดเปน 2 ชวง คอ ชวงระหวางพ.ศ. 2506 - 2518 ใชระบบการจ าแนกดนแบบเกา และชวงหลง พ.ศ. 2518 เปนตนมาจนถงปจจบน ใชระบบการจ าแนกดนแบบใหมของสหรฐอเมรกา (USA comprehensive soil classification system) ระบบการจ าแนกดนในชวง พ.ศ. 2506 - 2518 เปนชวงทเรมแรกทมการน าระบบการจ าแนกดนมาใชในการส ารวจดนในประเทศไทย เปนระบบการจ าแนกดนแบบเกา ซงนายดดล (R. Dudal) และนายมอรแมน (F.R. Moorman) ดดแปลงมาจากระบบการจ าแนกดน ค.ศ. 1938 (พ.ศ. 2481) ของสหรฐอเมรกา ระบบการจ าแนกดนนจ าแนกดนโดยใชลกษณะและการจดเรยงตวของชนดน โดยจดดนทมวตถตนก าเนด อายของการก าเนด และลกษณะภมอากาศทเหมอนกนเขาไวเปนพวกเดยวกน เรยกวา กลมดน (great soil group) กลมดนแตละกลมสามารถแบงยอยออกได เรยกวา ชดดน (soil series) โดยชอทน ามาใชเรยก คอ ชอสถานททพบดนนนครงแรกเปนบรเวณกวางขวาง เชน ชดดนโคราช ชดดนล าปาง ชดดนภเกต ชดดนระยอง เปนตน ทงนการน าชอของสถานท เชน ชอของจงหวด อ าเภอ หรอหมบาน มาก าหนดเปนชอของชดดนกเพอความสะดวกในการจดจ า ลกษณะทใชเปนบรรทดฐานในการแบงชดดนออกจากกลมดน ไดแก ลกษณะทางกายภาพและเคมของดน เชน ปรมาณและลกษณะการเรยงตวของชนดน โครงสรางของดน การระบายน าของดน ลกษณะของชนลกรงหรอชนหน สดน ปรมาณธาตอาหารในดน และปฏกรยาดน ชดดนทมชอเดยวกนจะมลกษณะเฉพาะตวทไมซ ากบชดดนใด ๆ หากดนทใดในประเทศไทยมลกษณะเหมอนชดดนทเคยมการก าหนดชอไวแลว กจะใชชอชดดนนนทงหมด เมอแบงดนออกจนถงระดบชดดนแลว แตละชดดนยงสามารถแบงยอยออกไปไดอกเปนชนดดน (Soil type) โดยยดลกษณะเนอดนของดนชนบนในแตละชดดนเปนหลกในการแบง เชน ชดดนโคราช ชนดทมเนอดนบนเปนดนรวนปนทราย (Korat series, sandy loam) เปนตน ระบบการจ าแนกดนของประเทศไทยผเกยวของไดพจารณาแลวเหนวา ระบบการจ าแนกดนแบบใหมของสหรฐอเมรกาทเรยกวา ระบบอนกรมวธานดน (Soil taxonomy) เปนระบบทเปนสากลจงไดน าระบบดงกลาวมาใชในชวง พ.ศ. 2518 ถงปจจบน

14 ระบบอนกรมวธานดน แบงขนการจ าแนกดนเปน 7 ขน โดยเรยงล าดบจากการจ าแนกขนสงสดไปหาขนต าสด ดงน อนดบดน (Soil order) อนดบดนยอย (Soil suborder) กลมดน (Soil great group) กลมดนยอย (Soil subgroup) พวกดนหรอวงศดน (Soil family) ชดดน (Soil series) ชนดดน (Soil type)

อนดบดน (Soil order) แบงออกเปน 12 อนดบ โดยมชอซงเกดจากการน าค าจากภาษาละตน กรก หรอภาษาอน ๆ ผสมกนเปนค าขนมาเปนแบบสากลใชไดทวโลก บรรทดฐานทส าคญทน ามาใชแบงดนออกเปนอนดบกลาวโดยสงเขปคอ การใชสมบตทางกายภาพและเคมของดนอยางกวาง ๆ ซงเปนผลท าใหเกดชนดนวนจฉย (Diagnostic horizon) ตาง ๆ ทงดนชนบนและดนชนลาง เชน ช นมอลลก (Mollic epipedon) ช นโอครก (Ochric epipedon) ช นอารจลลก (Argillic horizon) ชนแคมบก (Cambic horizon) ชนออกซก (Oxic epipedon) ชนสปอดก (Spodic horizon) ชนชบงแตละประเภทจะมสมบตและค าจ ากดความเฉพาะตวอยางชดเจน ซงลกษณะโดยสรปของอนดบดน 12 อนดบ มดงน

1) อนดบดนแอลฟซอลส (Alfisols) (พยางค alf ไมมทมาของรากศพท แตอาจมาจากค าวา pedalfer ซงหมายถง มการสะสมสารอน ๆ ) ดนพวกนจะมชนทแสดงวามการสะสมอนภาคดนเหนยวทถกชะลางจากดนชนบนลงไปยงดนชนลางอยางชดเจน เรยกวา ชนอารจลลก และมพวกธาตตาง ๆ ทเปนดางอยในระดบปานกลางถงสง ซงโดยปกตแลวจะมอตรารอยละความอมตวของประจบวกทเปนดาง (Base saturation percentage - % BS) สงกวารอยละ 35 ตวอยางชดดนทจ าแนกอยในอนดบดนน ไดแก ชดดนก าแพงแสน ชดดนนครปฐม ชดดนเขายอย ชดดนหางดง ชดดนแมสาย เปนตน

2) อนดบดนแอนดซอลส (Andisols) (พยางค and มาจากค าญ ปนวา ando = andolike หมายถง ดนด า (Black soil)) ดนทจ าแนกในอนดบนสวนใหญเกดมาจากวตถทเกดจากการประทของภเขาไฟ ดงนน องคประกอบหลกจงเปนพวกแรทไมเปนผลก (Amorphous) หรอเปนพวกสารอลมเนยม - ฮวมสเชงซอน (Al - humus complexes) จงท าใหดนมความสามารถในการแลกเปลยนประจบวกสง อมน าไดด มการดดซบธาตฟอสฟอรสไวไดมาก และมความอดมสมบรณสง

15

3) อนดบดนแอรดซอลส (Aridisols) (พยางค id มาจากค าละตนวา aridus หมายถง แหงแลง (Dry, arid)) เปนดนทเกดขนในเขตแหงแลง คอนขางแหงแลง หรอเขตทะเลทราย ดนทจดอยในอนดบนมกมสจาง ดนชนบนมอนทรยวตถสะสมอยนอยและเกดเปนชนบาง ๆ สวนดนชนถดลงไป (Subsurface horizon)อาจมพวกปน ยบซม (Gypsum) และเกลอตาง ๆ สะสมอย ดนทอยในอนดบนไมพบในประเทศไทย

4) อนดบดนเอนทซอลส (Entisols) (พยางค ent มาจากค าวา recent หมายถง ใหม) เปนดนใหม ลกษณะชนของดนเกดขนไมชดเจน โดยทวไปจะไมพบดนชน B และตงแตดนชนบนลงไปถงดนชนลางจะมลกษณะคลายคลงกน ยกเวนเนอดน ซงอาจเหมอนหรอแตกตางกนได หากเปรยบเทยบกบระบบการจ าแนกดนแบบเกา ดนทอยในอนดบนจะมลกษณะใกลเคยงกนกบดนทอยในกลมดนตะกอนน าพา (Alluvial soil) ดนตะกอนทราย (Regosols) และดนทลาดเชงเขาทเปนดนตน ซงมชนทมการผพงอยกบท (ชน C) และชนหนพน (ชน R) ตวอยางชดดนทจ าแนกอยในอนดบดนน ไดแก ชดดนน าพอง ชดดนระยอง ชดดนพทยา ชดดนสตหบ เปนตน

5) อนดบดนเจลซอลส (Gelisols) (พยางค el มาจากค าละตนวา gelare หมายถง เปนน าแขง (Freeze) ดนในอนดบนพบในเขตหนาวเยน บรเวณขวโลกซงมอากาศหนาวเยนจด โดยจะพบชนดนเยอกแขงคงตวในระดบความลกไมเกน 2 เมตร ไมพบอนดบดนนในประเทศไทย

6) อนดบดนฮสโทซอลส (Histosols) (พยางค ist มาจากค ากรกวา histos หมายถง เนอเยอ (tissue) เปนดนทมอนทรยวตถสะสมอย ซงระบบการจ าแนกดนแบบเกาเรยกวา ดนอนทรย (Organic soil) เกดในบรเวณทราบลมเปนบงหรอแองใหญ ๆ และมกมน าขงเปยกแฉะตลอดทงป ซงเรยกรวม ๆ วา พนทชมน า หรอพนทพร ดนอนดบนพบในพนทราบลมน าขง หรอในทมอากาศหนาวเยน เชน พนทภเขาสง และพนทหนาวในเขตทนดรา ปกตจะมชนอนทรวตถหนามากกวา 40 เซนตเมตร หากอนทรยวตถสลายตวนอย โดยสวนใหญยงคงสภาพเดมและสามารถบอกไดวาอนทรยวตถนนเปนเศษซากสวนใดของพช จะเรยกวา พท (Peat) แตหากอนทรยวตถสลายตวสมบรณจนไมสามารถบงบอกสภาพเดมของอนทรยวตถนนได จะเรยกวา มค (Muck) ซงปกตจะมสคล ากวาพท ตวอยางชดดนทจ าแนกอยในอนดบดนน ไดแก ชดดนนราธวาส ชดดนกาบแดง เปนตน

7) อนดบดนอนเซปทซอลส (Inceptisols) (พยางค ept มาจากภาษาละตนวา inceptum หมายถง เรมพฒนา (Beginning)) เปนดนทแรธาตบางอยางถกท าใหเปลยนแปลงหรอเคลอนยายออกไป แตยงไมมการสะสมอยในดนชนลาง ลกษณะเนอดนในชนตาง ๆ จะแตกตางกนเพยงเลกนอย ดนพวกนยงเปนดนใหม แตเรมจะมชน B ทพอสงเกตเหนได เชน เรมมโครงสรางของดน หรอมส หรอมจดประเกดขนในดนเหลาน ชน B นเรยกวา ชนแคมบก ตวอยางชดดนทจ าแนก

16 อยในอนดบดนน ไดแก ชดดนราชบร ชดดนสงหบร ชดดนสระบร ชดดนรงสต ชดดนองครกษ ชดดนเสนา เปนตน

8) อนดบดนมอลลซอลส (Mollisols) (พยางค oll มาจากภาษาละตนวา mollis หมายถง ออนนม (Soft) เปนดนทมการสะสมอนทรยวตถมากอยในดนชนบน มความรวนซยด และมสคล า มความหนามากกวา 25 เซนตเมตร และมสารพวกทเปนดางมาก ชนดนทเรยกวาชนมอลลก เกดในแถบชนถงแถบคอนขางแหงแลง และมสภาพเปนทงหญาธรรมชาต หรอเปนบรเวณทมการสะสมอนทรยวตถมากตวอยางชดดนทจ าแนกอยในอนดบดนน ไดแก ชดดนตาคล ชดดนชยบาดาล ชดดนบางเลน ชดดนด าเนนสะดวก เปนตน

9) อนดบดนออกซซอลส (Oxisols) (พยางค ox มาจากค าฝรงเศสวา oxide หมายถง การสะสมออกไซด เปนดนทดนชนลางมพวกออกไซดของเหลกและอลมนม (Sesquioxides - Fe2O3และ Al2O3) สะสมอยมาก ดนมกมสแดงหรอสแดงปนเหลอง และมดนเหนยวประเภททไมมการยดหรอหดตว (Non - swelling clay) ซงชนดนนเรยกวา ชนออกซก ดนอนดบนมอตราการผพงสลายตวสงจงเปนดนลก และมชนดนสแดงหนามากกวา 2 เมตร ดนอนดบนเทยบไดกบดนทอยในกลมดน Latosols ในระบบการจ าแนกดนแบบเกา ตวอยางชดดนทจ าแนกอยในอนดบดนน ไดแก ชดดนโชคชย ชดดนทาใหม ชดดนหนองบอน เปนตน

10) อนดบดนสปอดโดซอลส (Spodosols) (พยางค od มาจากค ากรกวา spodos หมายถง เถาถานไม (Wood ash) การสะสมอนทรวตถ) เปนดนทเกดในแถบทมอากาศชน ฝนตกคอนขางมาก ดนชนลางมพวกฮวมส และเหลกออกไซดหรออะลมเนยมออกไซดสะสมอยมาก และมความสามารถในการแลกเปลยนประจบวกสง ดนชนนจะมสน าตาลเขม เรยกวา ชน Bh และ Bir หรอเรยกวา ชนสปอดก สวนดนทอยชนขางบนของชนดนสน าตาลเขมหรอน าตาลปนแดง จะมสขาวหรอสเทาออน ซงสามารถเหนสทแตกตางกนนไดอยางชดเจน การทชนดนนมสเทา เนองจากเหลกและฮวมสถกชะลางลงไปสะสมอยดานลาง ดนสวนใหญทจดอยในอนดบนจะมเนอดนทเปนทรายจดหรอคอนขางเปนทราย ดนพวกนเทยบไดกบดนทอยในกลมดน Ground - water Podzols ของระบบการจ าแนกดนแบบเกา ตวอยางชดดนทจ าแนกอยในอนดบดนน ไดแก ชดดนบานทอน ชดดนทาอเทน เปนตน

11) อนดบดนอลทซอลส (Ultisols) (พยางค ult มาจากค าละตนวา ultimus หมายถง ขนสดทาย (Last, ultimate)) เปนดนทชนดนลางมการสะสมอนภาคของดนเหนยวซงเรยกวา ชนอารจลลก และมพวกธาตตาง ๆ ทเปนดางต า โดยปกตแลวมอตรารอยละความอมตวของประจบวกทเปนดางนอยกวารอยละ 35 ตวอยางชดดนทจ าแนกอยในอนดบดนน ไดแก ชดดนแมรม ชดดนแม

17 แตง ชดดนเชยงแสน ชดดนโคราช ชดดนวารน ชดดนสตก ชดดนยโสธร ชดดนรอยเอด ชดดนชมพร ชดดนคอหงส ชดดนสงขลา เปนตน

12) อนดบดนเวอรตซอลส (Vertisols) (พยางค ert มาจากค าละตนวา verto หมายถงกลบดาน (Invert, turn)) เปน ดน เหนยวท มการขยายตวและหดตวส ง พบผวถไถ (Slickenside) ระหวางกอนดน และมรอยแตกระแหงทผวดนกวางและลกในฤดแลง ระบบการจ าแนกดนแบบเกาจงจ าแนกดนพวกนใหอยในกลมดน Grumusols ตวอยางชดดนทจ าแนกอยในอนดบดนน ไดแก ชดดนลพบร ชดดนบานหม ชดดนโคกกระเทยม ชดดนทาเรอ เปนตน

อนดบดนยอย (Soil subgroup) ม 64 อนดบยอย โดยแบงยอยออกไปจากอนดบแต

ละอนดบ ลกษณะส าคญทใชเปนบรรทดฐานในการแบงแยก ไดแก ลกษณะโดยละเอยดของชนดนวนจฉยทเหนแตกตางกน ลกษณะการเรยงตวชองชนดนวนจฉย ลกษณะแชขงของน าในดน สภาพความชนของดน และอณหภมของดน

กลมดนยอย (Soil subgroup) มมากกวา 2,400 กลมยอย โดยแบงยอยออกไปจากกลมดน ลกษณะทใชเปนบรรทดฐานในการแบงแยก ไดแก ลกษณะของดนทผนแปรแตกตางไปจากลกษณะทแทจรงของกลมดนแตละกลม

พวกดนหรอวงศดน (Soil family) มมากมายหลายพวก ซงแบงยอยออกไปจากกลมดนยอย ลกษณะส าคญทใชแบงยอยดนออกไปจากกลมยอย ไดแก ลกษณะเนอดนของชนดนวนจฉย ปรมาณและชนดของแรดนเหนยว และแรชนดอนๆ ทอยในดน ลกษณะและปรมาณของเศษหนหรอศลาแลง อณหภมของดนทระดบความลก 50 เซนตเมตร และปฏกรยาดน ตามระบบอนกรมวธานดน (soil taxonomy) เปนการศกษาและจดหมวดหมดนอยางเปนระบบโดยอาศยลกษณะและสมบตของดนทพบ ทงนการจ าแนกดนในการส ารวจดนระดบคอนขางละเอยด คอ ชดดนหรอดนคลาย (soil series or soil variant) โดยใหหนวยแผนทเปนประเภทดน (soil phase) ของชดดนหรอดนคลาย ซงเปนลกษณะและสมบตของดน หรอสภาพแวดลอมทมผลตอการใชประโยชนทดนและการจดการดนนน ๆ โดยท าการศกษาหนาตดของดน ทงนประเภทดนทน ามาพจารณา มดงน

1) เนอดนบน (surface textural phase) พจารณาเนอดนจากความลก ซงไดก าหนดตงแตผวดนบนลงไปถงระดบความลก

25 เซนตเมตร แบงลกษณะดนออกเปน ดนทราย (s) ดนทรายปนดนรวน (ls) ดนรวนปนทราย (sl) ดนรวนเหนยวปนทราย (scl) ดนรวน (1) ดนรวนปนทรายแปง (sil) ดนรวนปนดนเหนยว (cl) ดน

18 รวนเหนยวปนทรายแปง (sicl) ดนเหนยวปนทรายแปง (sic) ดนเหนยวปนทราย (sc) และดนเหนยว (c)

2) ความลาดชนของพนท (slope phase) ลกษณะของสภาพพน ท ท เอยงไปจากแนวราบ มหนวยว ดเปนองศาหรอ

เปอรเซนตของมมเอยง แบงความลาดชนออกเปน 8 ชน ดงตารางท 2.1 3) ความลกของดน (depth phase)

ความหนาของชนดนตงแตผวดนบนลงไปจนถงชนดาน ชนกอนกรวด ลกรงหรอเศษหนมาก ชนหนพน ชนดานดนเหนยว ชนปนมารล หรอชนดานอนทรย ซงชนเหลานเปนอปสรรคตอรากพชในการชอนไชลงไปในดนชนลาง ความลกของดนจงเปนตวก าหนดระบบของรากพช แบงความลกของดนออกเปน 5 ชน ดงตารางท 2.2

ตารางท 2.1 การจ าแนกระดบความลาดชนของพนท

สญลกษณ ความลาดชน

(%)

ค าอธบาย ความลาดชน

A 0 - 2 ราบเรยบถงคอนขางราบเรยบ B 2 - 5 ลกคลนลอนลาดเลกนอย C 5 - 12 ลกคลนลอนลาด D 12 - 20 ลกคลนลอนชน E 20 - 35 เนนเขา F 35 - 50 สงชน G 50 - 75 สงชนมาก H > 75 สงชนอยางยง

19 ตารางท 2.2 การจ าแนกระดบความลกของดน

สญลกษณ ความลก

(ซม.)

ค าอธบาย ความลกของดน

d1 0 - 25 ตนมาก

d2 25 - 50 ตน

d3 50 - 100 ลกปานกลาง

d4 100 - 150 ลก

d5 ลกกวา 150 ลกมาก

4) การกดกรอนของดน (soil erosion phase)

การท าใหอนภาคดนเคลอนยายจากจดหนงไปสอกจดหนงโดยการกระท าของตวการกดกรอน แบงการกดกรอนของดนตามสภาพความรนแรงออกเปน 5 ชน ดงตารางท 2.3

5) ประเภทอนๆ (others) ทอาจพบในหนวยแผนทดน ไดแก 5.1) ก อ น ก ร ว ด ใ น ช น ด น (gravelly phase) วต ถ ท เป น ข อ ง แ ข ง ม

เสนผาศนยกลางใหญกวา 2 มลลเมตรขนไป ถาชนสวนทมขนาด 2.0 - 7.5 เซนตเมตร เรยกวา กรวด (gravel) ปรมาณกอนกรวดทปะปนอยในเนอดน มหนวยวดเปนรอยละโดยปรมาตร แบงกอนกรวดภายในความลกของชนดน 0 - 25 เซนตเมตร จากผวดน แบงเปน 5 ชน ดงตารางท 2.4

5.2) สภาพการระบายน าของดน (drained phase) สภาพการระบายน าของดนจะเกยวของกบการอมตวดวยน าและระดบน าใตดน ไดแก

- mw (moderately well drain) การระบายน าของดนดปานกลางหรอมการอมตวดวยน าในชวงสน ๆ ท าใหเกดจดประสทเดนชด ภายในความลก 100 เซนตเมตร จากผวดน

- gm (gray mottle) การระบายน าของดนคอนขางเลวถงดปานกลาง ท าใหเกดจดประสเทาภายในความลก 75 เซนตเมตรจากผวดน

5.3) คาความอมตวดวยประจบวกทเปนดางสง (high base saturation phase) จะเกยวของกบการแลกเปลยนแคตไอออนในดน ไดแก

- hb (high base saturation) มคาการอมตวดวยประจบวกทเปนดางสง (ในสนามมคาความเปนกรดเปนดางของดนโดยประมาณ 5.5 หรอสงกวา)

20

- lb (low base saturation) มคาการอมตวดวยประจบวกทเปนดางต า (ในสนามมคาความเปนกรดเปนดางของดนโดยประมาณ 5.5 หรอต ากวา)

5.4) สภาพของดนตอนลาง (substratum phase) ทเปนชนวตถตนก าเนดดนหรอชนหนพน ในกรณทดนตอนบนและดนตอนลาง มวตถตนก าเนดดนทแตกตางกนอยางเดนชดในระดบการจ าแนกดนตงแตวงศดน (family) และชดดน (series) ไดแก

- c sub (clayey substratum) ชนดนลางทเปนดนเหนยว - sis sub (siltstone substatum) ชนดนลางทเปนหนทรายแปง

5.5) กอนหนบนผวดน (stonny phase)ชนสวนเนอหยาบกระจดกระจายบนผวดน โดยพจารณาวสดทมขนาดใหญ ไดแก กอนหน (stone) มหนวยวดเปนเปอรเซนตของพนท แบงออกเปน 6 ชน ดงตารางท 2.5

ตารางท 2.3 การจ าแนกระดบความรนแรงของการกดกรอนของดน

สญลกษณ การสญเสยของชนดน

( %) *

ค าอธบาย การกดกรอนของดน

E0 0 ไมม (non eroded)

E1 > 0 - 25 เลกนอย (slightly eroded)

E2 25 - 75 ปานกลาง (moderately eroded)

E3 > 75 รนแรง (severe eroded)

E4 100 รนแรงมาก (very severe eroded)

หมายเหต: * หมายถงเปอรเซนตการสญเสยของชนดน A หรอชนดน E หรอการสญเสยดนบน 20 เซนตเมตร (ถาชนดน A และ/หรอชนดน E เดมมความหนานอยกวา 20 เซนตเมตร)

21 ตารางท 2.4 การจ าแนกระดบปรมาณกอนกรวดทปะปนในเนอดน

สญลกษณ ปรมาณกอนกรวด

(%) โดยปรมาตร ค าอธบาย

ปรมาณกอนกรวด - < 5 ไมมกอนกรวด

sg 5 - 15 ปนกอนกรวดนอย

g 15 - 35 ปนกอนกรวด

vg 35 - 60 ปนกอนกรวดมาก

xg < 60 ปนกอนกรวดมากทสด

5.6) สภาพพนทหรอสภาพภมสณฐานของดน (physiography phase) เปน

ลกษณะทปรากฏใหเหนรองรอยการจดการสภาพพนทบนพนผวดน ไดแก - b (bundish) การพบคนนา

ตารางท 2.5 การจ าแนกระดบปรมาณชนสวนหยาบบนผวดน

สญลกษณ ปรมาณชนสวนหยาบ

(% ของพนท) ค าอธบาย

st 0.01 - 0.10 กอนหนกระจดกระจายบนผวดน vst 0.1 - 3.0 กอนหนกระจดกระจายบนผวดนมาก xst 3.0 - 15.0 กอนหนกระจดกระจายบนผวดนมากทสด rb (rubbly) 15.0 - 50.0 หนดาดกระจดกระจายบนผวดน vrb (very rubbly) 50.0 - 90.0 หนดาดกระจดกระจายบนผวดนมาก rl (rubble land) > 90.0 พนทดาดหน หรอทดนทเตมไปดวยกอนหน

22

2.4 ขอมลดนและการจดการดน ปจจยทเกยวของกบการบรหารจดการดนอยางย งยนนน สามารถอธบายความสมพนธได

ดงภาพท 2.1 ซงประกอบดวยกระบวนการตาง ๆ ไดแก การจดการดน การจดการน า การจดการระบบฟารมโดยการจดการดนเปนการจดการธาตอาหารแบบผสมผสานเพอใหเกดความสมดลทงธาต อาหารหลก (N P K Ca Mg) และธาตอาหารรอง (Zn Cu Fe Se) การปรบปรงสมบตเคมของดน เชน การใชปนเพอแกไขสภาพปฏกรยาดนทไมเหมาะสมตอพช รวมท งการเสรมสรางคาการแลกเปลยนประจบวกใหเพมขน การปรบปรงโครงสรางของดน การเพมความเสถยรของเมดดน การเพมคารบอนอนทรย การควบคมอณหภมดนบรเวณรากพชใหเหมาะสมระหวาง 25 ถง 30 องศาเซลเซยส การเพมกจกรรมของสงมชวตในดนทงจลนทรย แมลงทมประโยชนและไสเดอน การใชปยพชสดและไบโอชา

การจดการน าโดยการเพมประสทธภาพการใชน าซงสามารถท าไดหลายวธ ประกอบดวย การอนรกษน าไวทบรเวณเขตรากพชโดยการเพมการแทรกซมน าลงไวในดน ลดการไหลบาของน าทผวดน การลดการระเหยของน า การเกบกกน าและการหมนเวยนการใชน าโดยใชระบบชลประทานขนาดเลก การใชน าหยด การพฒนาพชใหมระบบรากลกและทนทานตอความแหงแลง การคลมดนโดยใชพชคลมดน การใชวสดอนทรย หรอพลาสตกคลมดน

สวนการจดการระบบการท าฟารมซงจะตองมการผสมผสานทงการจดการดน การจดการพชและการจดการน าอยางเหมาะสม ประกอบดวยการจดการระบบการปลกพช เชน การปลกพชห มน เวยน ก ารป ลกพ ช ผสมผส าน ก ารป ล กพ ชห ลากหลาย เช ง น เวศน ก ารต รงก าซคารบอนไดออกไซด การจดการกาซมเทนจากสตว เปนตน ทงนเมอมการจดการดน การจดการน าการจดการฟารมพรอมกนไปอยางเหมาะสมกจะมความสมดลเชงนเวศวทยา ชวยใหประชาชนทอยบนทดนนนมสภาพทางเศรษฐกจมนคงด ซงจะชวยใหเกดการใชประโยชนทดนใหมประสทธภาพและเกดประโยชนสงสด ถกตองตามสมรรถนะและศกยภาพของทดน โดยค านงถงความสอดคลองกบสภาพเศรษฐกจ - สงคมในปจจบน (Lal and B.A. Stewart, 2012) ดงภาพท 2.1

การจดการระบบการท าฟารมทดตองค านงถงปจจยตาง ๆ ทเกยวของ ซงจะชวยใหการเพาะปลกมประสทธภาพ สงหนงทส าคญคอ การลดผลกระทบจากการเสอมโทรมของดน ซงเกดขนจากสาเหตปจจยตาง ๆ หลายประการรวมทงการถกกดกรอน การลดลงของความอดมสมบรณของดน สภาพความเปนกรดของดนเพมขน สภาพความเปนดางของดนเพมขน การเสอมสภาพของโครงสรางของดน ลมและน าเปนตวเรงใหเกดการสญเสยอนทรยวตถและความหลากหลายทางชวภาพ ความพยายามทจะฟนฟการเสอมโทรมของดนจะตองรถงความสามารถในการผลตของทรพยากรดน และใชการจดดนและการอนรกษดนและน าทเหมาะสม ระบบการจดการดนทไมดและไมเหมาะสมเปนสาเหต

23 หลกของการเสอมโทรมของดนในพนทเพาะปลก ทางกายภาพและทางเคมโดยเฉพาะอยางยงความอดมสมบรณของดนทลดลง สงผลใหผลผลตและรายไดลดลง เกดการอพยพของแรงงานเขาเขตเมอง จงมความจ าเปนตองหาวธปฏบตทเหมาะสมเพอเพอรกษาแหลงผลตอาหาร ควบคไปกบการรกษาทรพยากรธรรมชาต

1. Ecosystem management 2.Silvo-pastoral systems 3.Agro-silvo-pastoral systems 4.Eco-efficiency approach

Soil management 1.Nutrients: macro, micro 2.Reaction: liming,leaching 3.Structure: conservation agriculture 4.Temperature: optimize 5.Biota: macro, micro 6.Precision framing : soil-specific management 7.Amendments: manure, biochar

Water management 1.Soil water retention 2.Infiltration capacity and storage 3.Runoff control 4.Evaporation reduction 5.Supplemental irrigation(micro,DSI,CI) 6.Water harvesting and recycling 7.Plastic mulch 8.Aerobicrice

Farming system management 1.Crops: rotations, complex systems, perennial culture, GM crops 2.Trees : species management, GM varieties, super-CO2 adsorbing trees, albedo management 3.Animals: species management, methane management

ภาพท 2.1 ปจจยทมผลตอการบรหารจดการดนอยางย งยน

ทมา : Lal and B.A. Stewart (2012)

24

ยงยทธ (2557) ได กลาวถง คณภาพดนม 2 สวน ดงน 1) คณภาพดนสวนทเปนเนอแทหรอสวนทมาจากภายใน ซงรวมเอาความสามารถทสบทอด

มาของดนอนเปนธรรมชาตของดนนน และเปนสวนซงมบทบาทชวยใหพชเจรญเตบโตและบทบาทอนซงไดมาจากการสลายตวของวตถตนก าเนดดน ภายใตอทธพลของปจจยทควบคมการก าเนดดน (soil forming factor) เชน วตถตนก าเนดดน ภมอากาศ ภมประเทศ พชพรรณ และเวลา กระบวนดงกลาวท าใหดนชนดหนงมสมบตเฉพาะตวในดานองคประกอบของแร ความลกของหนพน เนอดน ชนดของแรดนเหนยว และความจในการแลกเปลยนแคตไอออน

2) คณภาพดนสวนทเปนพลวต ซงเปลยนแปลงไดจากพฤตกรรมการใชทดนแตละกจกรรม สวนทสองนมความส าคญมาก เนองจากคณภาพดนจะดขนหรอเลวลง สวนมากจะขนอยกบพฤตกรรมและระบบการจดการทดนนน มผลตอสมบตดนทเปนพลวต ซงมกระบวนการทสงผลกระทบตอคณภาพดนและสงแวดลอม แสดงดงตารางท 2.6 ดงน คณภาพของดน (Soil Quality) หมายถง ความสามารถเฉพาะของดนในการท าหนาทภายในขอบเขตของดนนน ๆ ตามวตถประสงคทก าหนดไว เชน เพอค าจนพชพรรณทขนอยบนดนนน เพอเปนแหลงผลตผลทางการเกษตร เพอรกษาไวหรอเพมพนคณภาพของน าและอากาศ และเพอชวยใหมนษยไดด ารงซงชวตและแหลงทอยอาศยทมคณภาพ การประเมนคณภาพของดน การประเมนคณภาพของดน หรอบางครงเรยกอกอยางหนงวา สขภาพของดน สามารถกระท าไดโดยการส ารวจตวชวดของดนหลายประการ ซงการคดเลอกตวชวดเหลาน ขนอยกบวตถประสงคหรอหนาทของดนทท าการศกษาและขนาดของพนท เชน การศกษาวจยพนททางการเกษตร พนทลมน า หรอการศกษาทงภมภาค เปนตน ในการศกษาถงปรมาณทสญเสยโดยกษยการรปแบบตางๆ ตวชวดทใชในการศกษาอาจใชความหนาของช นดนบน หรอการเกดรองน าอนเนองมาจากการกดชะของน า หรอปรมาณของตะกอนทถกพดพามาจากการกดชะ เปนตน การก าหนดตวชวดส าหรบศกษาลกษณะทางกายภาพ เคม และทางชวภาพของดน อาจใชขอมลทไดจากการศกษาทางภาคสนาม หรอขอมลทไดจากการวเคราะหในหองปฏบตการกได ตวชวดคณภาพของดนกจะมประโยชนอยางยงในการประกอบการเปลยนแปลงการจดการดน การวางแผนการใชทดนนนไดอยางมประสทธภาพ

25 ตารางท 2.6 กระบวนการทมผลกระทบตอคณภาพดนและสงแวดลอม

กระบวนการ ผลกระทบตอคณภาพดน ผลกระทบตอสงแวดลอม การกดกรอนของดน สญเสยหนาดน สญเสยธาตอาหาร

ลดความสามารถในการควบคมการไหลของน าและการไหลของพลงงานในดน

ม ก า ร ก ด ก ร อ น ข อ ง ด น ม า ก ล าน าตนเขน เปนสาเหตหนงของอทกภย

การสญเสยอนทรยวตถ ความอดมสมบรณของดนลดลง โครงสรางดนเสอมลง ลดความสามารถในการควบคมการไหลของน า และการไหลของพลงงานในดน

การเสอมโทรมของดนเกดตอเนอง สงเสรมภาวะเรอนกระจก เนองจากการปลดปลอยคารบอนไดออกไซด

การสลายของโครงสรางดน ความพรนของดนลดลง และไรเสถยรภาพ ความจความชนและความสามารถในการเคลอนยายน าในดนลดลง

เพมปรมาณน าไหลบาและเกดการกดกรอนของดนไดงาย

การเกดดนเคม มเกลอทละลายไดในดนสงเกนไปสญเสยสมดลของธาตอาหาร พชไมเจรญเตบโต

พ น ท ป ร า ศ จ า ก พ ช ค ล ม ด น จงเกดการกดกรอนของดนไดงาย

การปนเปอนของสารเคม มสารชวะพษ (toxins) ลดความสามารถของดนในการเปนบฟเฟอรของสงแวดลอม

มการชะละลายหรอการเคลอนยายของสารเคมไปกบน าไหลบา

ทมา : ยงยทธ (2557)

26 2.5 การจ าแนกดนตามกลมชดดนในประเทศไทย

กรมพฒนาทดนไดส ารวจดนของประเทศไทยจ าแนกดนตามกลมชดดนเปน 62 กลมชดดน และแนะน าแนวทางการจดการดนทสอดคลองกบลกษณะทวไปของดน ปญหาและขอจ ากดของดน การจดการดนทเหมาะสมโดยการใชระบบอนรกษดนและน า การปรบปรงบ ารงดน และการจดการพชทเหมาะสม ซงมรายละเอยดส าคญแสดงดงตารางท 2.7 ดงน ตารางท 2.7 รายละเอยดของขอมลกลมชดดนและแนวทางการจดการดนตามกลมชดดน ประเภทของกลมชดดน ขอมลทวไป/ปญหาและขอจ ากด/การจดการ

1. ดนในพนทลม (Lowland soils) 1.1 กลมชดดนท 1 ไดแก ชดดนบานกลาง (Bag) ชดดนบานหม (Bm) ชดดนบานโภชน (Bpo) ชดดนวฒนา (Wa)

เปนดนเหนยวจด การระบายน าเลว ผวหนาดนแตกระแหงในฤดแลง เนอท 178,413 ไร หรอรอยละ 0.6 ของเนอททงหมด เปนพวกดนเหนยว สด า ลกมาก มรอยแตกระแหงกวางและลก เกดจากตะกอนทน าพดพามาทบถม ปฏกรยาดนเปนกรดเลกนอยถงดางเลกนอย การระบายน าเลวถงเลวมาก ความอดมสมบรณปานกลาง พบอยในบรเวณตะพกล าน าระดบต า (Semi–recent to low terrace) และทราบน าทวมถง ลกษณะพนทราบเรยบถงเกอบราบเรยบความลาดชนรอยละ 0 - 2 มศกยภาพเหมาะสมทจะใชในการท านาแตสามารถปลกพชไรเชนถวเขยวและผกตาง ๆ หลงการปลกขาวได ถามน าชลประทานหรอแหลงน าธรรมชาตเพยงพอ

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) ก า ร ม น า แ ช ข ง

ในชวงฤดฝน 2) เนอดนเหนยวจด

3) ดนบ างชดขาดธาตอาหารหลกและจลธาต

การจดการดน น าและพช 1) ท าคนดนลอมรอบ

พนทปองกนน าทวม 2) ยกรองส าหรบปลกไมผล

3) การปรบปรงดนดวยปยอนทรย รวมกบปยเคม

1.2 กลมชดดนท 4 ไดแก ชดดนบางมลนาก (Ban)

มเนอท 925,674 ไร หรอรอยละ 3.09 ของเนอทท งหมด เปนพวกดนเหนยว ลกมาก เกดจากตะกอนล าน าทมอายยงนอย (Recent to semi–recent riverine alluvium) ปฏกรยาดนเปนดาง การระบายน าคอนขางเลว

27 ชดดนชยนาท (Cn) ชดดนชมแสง (Cs) ชดดนพมาย (Pm) ชดดนราชบร (Rb)

ความอดมสมบรณปานกลาง พบอยบรเวณทราบลมน าทวมถง (River basin of flood plain) และบรเวณลานตะพกล าน าคอนขางใหม (Semi recent terrace) สภาพพนทราบเรยบถงเกอบราบเรยบความลาดชนรอยละ 0 - 2มความเหมาะทจะใชท านามากกวาการปลกพชอยางอน อยางไรกตามหลงการเกบเกยวขาวหรอในชวงฤดแลงอาจใชปลกพชไรหรอพชผกทมอายส นไดสามารถน าน าจากแหลงน าธรรมชาตมาใชในการปลกพชได

ชดดนสระบร (Sb) ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช ชดดนสงหบร (Sin) ชดดนทาเรอ (Tr)

1) น าทวมและขงแชใน ช ว งฤ ด ฝ น เป นระยะเวลา 4 - 5 เดอน

2) ดนขาดธาตอาหารพช

3) การระบายน าเลว

การจดการดน น าและพช 1) การเลอกชนดของ

พชให เหมาะสมกบสภาพของพนท

2)การปองกนน าทวมขง ท าคนดนลอมรอบ

3) ก ารแ ก ป ญ ห าก ารระบายน าของดน

4) การปรบปรงสมบตทางดานกายภาพของดนดวยปยอนทรย ทงปยพชสด ปยหมก

5) การปรบปรงความอดมสมบรณของดนดว ย ป ย เค ม แล ะ ป ยอนทรย

6) การปลกพชหมนเวยน

1.3 กลมชดดนท 5 ไดแก ชดดนหางดง (Hd) ชดดนพาน (Ph)

มเนอท 778,557 ไร หรอรอยละ 2.60 ของเนอทท งหมด เปนพวกดนเหนยว ลกมาก เกดจากตะกอนล าน าพดพามาทบถมคอนขางใหม (Semi - recent alluvium) ปฏกรยาดนเปนกลางหรอเปนดาง การระบายน าเลว ความอดมสมบรณต าถงปานกลาง พบในบรเวณตะพกล าน าระดบต า (Semi - recent terrace) สภาพพนทราบเรยบถงเกอบราบเรยบความลาดชนรอยละ 0 - 2 กลมชดดนนมความเหมาะสมทจะใชท านา แตยงสามารถใชปลกพชไรและพชผกตาง ๆ ไดเปนอยางดในชวงฤดแลงหรอหลงการเกบเกยวขาวแลว

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) มน าแชขงในชวง

ฤดฝน เนองจาก เปนพนทราบต า

2) ดนขาดธาตอาหารพชบางธาต

3) ดนเหนยวและแนน

28 การจดการดน น าและพช 1) มศกยภาพเหมาะ

สมในการปลกขาว 2) การปองกนน าทวมขง

3) การระบายน าของดน

4)การปรบปรงสมบตทางดานกายภาพของดนดวยวสดอนทรย เชน แกลบหรอปยอนทรย

5) การใชทงปยอนทรยและปยเคมควบคกนไป 7) การไถกลบตอซง

6) การปลกพชตระกลถวหมนเวยนหรอปลกพชปยสด

1.4 กลมชดดนท 6 ไดแก ชดดนเชยงราย (Cr) ชดดนมโนรมย (Mn) ชดดนนครพนม (Nn)

มเนอท 602,382 ไร หรอรอยละ 2.01 ของเนอทท งหมด เปนพวกดนเหนยวลกมาก เกดจากตะกอนล าน าเกา (Old alluvium) ปฏกรยาดนเปนกรดจด การระบายน าเลวถงคอนขางเลว ความอดมสมบรณต า พบอยในบรเวณทราบน าทวมถง (Flood plain) และลานตะพกล าน าระดบต า (Low terrace) สภาพพนทราบเรยบถงเกอบราบเรยบความลาดชนรอยละ 0 - 2 เนองจากกลมชดดนท 6 อยในบรเวณพนทราบเรยบถงราบลม เนอดนเปนดนเหนยวการระบายน าเลวในชวงฤดฝนจะมน าขงเหนอผวดนนาน 3 - 5 เดอนจงมศกยภาพเหมาะสมทจะใชท านาในชวงฤดฝนและในชวงฤดแลงสามารถปลกพชไรพชผกหรอพชอน ๆ ทมอายส นไดส าหรบพนทในเขตชลประทานหรอมแหลงน าธรรมชาต ท าคนดนลอมรอบพนทและยกรองปลกเพอชวยการระบายน าของดน ปลกไมยนตน ไมผลหรอพชไรและพชผกไดตลอดทงป

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) มน าทวมขงในฤด

ฝน ป ระม าณ 3 - 4 เดอน

2) การระบายน าของดนเลว

3) ดนแนนเนองจากเปนดนเหนยว

4) ความอดมสมบรณของดนต า

การจดการดน น าและพช 1) การปลกพช

หมนเวยน เชน ขาว - ถว,ขาวโพด - ถว

2) การจดการเพอแกปญหาน าทวมขงในฤดฝน

3) การจดการเพอแกปญหาการระบายน าเลว

29 4) ก ารป รบป รงดน

ดว ย ป ย เค ม แล ะ ป ยอนทรย

5) การไถกลบตอซง

1.5 กลมชดดนท 7 ไดแก ชด ดน เกษตรสม บ รณ (Ksb) ชดดนนาน (Na) ชดดนหนองกง (Nkg) ชดดนนครปฐม (Np) ชดดนพจตร (Pic) ชดดนสโขทย (Skt) ชดดนทาพล (Tn)

มเนอท 1,622,889 ไร หรอรอยละ 5.42 ของเนอทท งหมด เปนพวกดนเหนยว ลกมาก เกดจากตะกอนล าน า (Riverine deposits) ปฏกรยาดนเปนกลางถงเปนดาง การระบายน าคอนขางเลว ความอดมสมบรณปานกลาง พบอยในบรเวณตะพกล าน าระดบต า (Semi - recent to low terrace) สภาพพนทราบเรยบถงคอนขางราบเรยบความลาดชนรอยละ 0 - 2 ชดดนมความเหมาะสมในการท านามากกวาปลกพชไรไมผลและพชผก อยางไรกตาม กลมชดดนนยงสามารถปลกพชไรและพชผกตาง ๆ ไดในฤดแลง ถาอยในเขตชลประทานหรออยใกลแหลงน าธรรมชาต ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) การมน าขงในชวงฤดฝน 2) ดนขาดธาตอาหารพช 3) ดนเหนยว

ชดดนอตรดตถ (Utt) การจดการดน น าและพช 1) เลอกชนดของพชใหเหมาะสม

2) เลอกพชใหเหมาะสม

3) การแกปญหาดานการระบายน าของดน

4) การไถกลบตอซง 1.6 กลมชดดนท 15 ไดแก ชดดนหลมสก (La) ชดดนลบแล (Le) ชดดนแมสาย (Ms) ชดดนแมทะ (Mta)

มเนอท 566,808ไร หรอรอยละ 1.89 ของเนอททงหมด เปนพวกดนทรายแปง ลกมาก เกดจากตะกอนล าน าคอนขางใหม ปฏกรยาดนเปนกลางหรอเปนดาง การระบายน าเลวถงคอนขางเลว ความอดมสมบรณต าถงปานกลาง พบในบรเวณตะพกล าน าระดบต า (Semi - recent terrace) มความเหมาะสมในการท านามากกวาปลกพชไรไมผลและพชผก อยางไรกตามกลมชดดนนยงใชปลกพชไรและพชผกตาง ๆ ไดดวย

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) น าทวมขงในฤดฝน

นาน 3 - 5 เดอน 2) ก าร ร ะ บ าย น า ทคอนขางเลว

3) ดนขาดธาตอาหารพชบางธาต

4) ดนแนนเนอง จากโครงสรางดนถกท าลายในการท าเทอก

30 การจดการดน น าและพช 1) การเลอกชนดของ

พชใหเหมาะสม 2) การปองกนน าทวมขง

3) ก า ร จ ด ก า ร เพ อแกปญหาการระบายน า

4)การสรางคนคน า 5) การไถกลบตอซง ของดน 1.7 กลมชดดนท 16 ไดแก ชดดนหนกอง (Hk) ชดดนล าปาง (Lp) ชดดนศรเทพ (Sri)

มเนอท 549,007 ไร หรอรอยละ 1.83 ของเนอททงหมด เปนพวกดนทรายแปง ลกมาก เกดจากตะกอนล าน าทบถมกนเปนเวลานาน (Old alluvium) ปฏกรยาดนเปนกรดจดมาก การระบายน าเลว ความอดมสมบรณต า พบในบรเวณตะพกล าน าระดบต า (Low terrace) สภาพพนทราบเรยบถงคอนขางเรยบความลาดชนรอยละ 0 - 2


นาน 3 - 4 เดอน 2) ก า ร ร ะ บ า ย น าคอนขางเลวถงเลว

3) ดนขาดแคลนน า ขาดความชน

4) ดนขาดธาตอาหาร การจดการดน น าและพช 1) การแกปญหาการ

ระบายน าของดนโดยยกรองปลกเพอชวยใหการระบายน าของดน

2) ใชปยเคมควบคกบปยอนทรย


4) การไถกลบตอซง 1.8 กลมชดดนท 17 ไดแก ชดดนเขมราช (Kmr) ชดดนหลมเกา (Lk) ชดดนรอยเอด (Re) ชดดนเรณ (Rn)

มเนอท 223,690 ไร หรอรอยละ 0.75 ของเนอททงหมด เปนพวกดนรวนละเอยด ลกมาก เกดจากตะกอนล าน าทบถมกนเปนเวลานาน (Old alluvium) ปฏกรยาดนเปนกรดจดมาก การระบายน าเลวถงคอนขางเลว ความอดมสมบรณต า พบอยในบรเวณตะพกล าน าระดบต า (Low terrace) และเนนตะกอนรปพด (Alluvial fan) สภาพพนทราบเรยบถงคอนขางเรยบความลาดชนรอยละ 0 - 2 มศกยภาพเหมาะสมในการท านามากกวาการปลกพชไรไมผลและพชผกในฤดฝน แตสามารถใชปลกพชไรหรอพชผกทมอายสนในฤดแลง ถามแหลงน าธรรมชาตหรออยในเขตชลประทาน

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1)ด น ม ค ว า ม อ ด ม 2) เน อ ดนค อนขาง 3) ในบางพนทมน าทวม

31

สมบรณต าเนองจากดนคอนขางเปนทราย

เปนทรายอนทรยวตถต ามากและดนแนน

ขง

การจดการดน น าและพช 1) ก ารป รบป รง ด น

ดวย ป ย อนท รยและปยเคม

2) การใชวสดคลมดนเพอรกษาความชน


4) การใช ปยพชสด เชน ปอเทอง ถวพรา

5) การสรางแหลงน าในไรนา


1.9 กลมชดดนท 18 ไดแก ชดดนโคกส าโรง (Ksr) ชดดนหนองบนนาก (Nbn) ชดดนอทย (Uti)

มเนอท 545,622 ไร หรอรอยละ 1.82 ของเนอททงหมด เปนพวกดนรวนละเอยด ลกมาก เกดจากตะกอนล าน าทบถมเปนเวลานาน ปฏกรยาดนเปนกลางหรอเปนดาง การระบายน าเลวถงคอนขางเลว ความอดมสมบรณต าถงปานกลาง พบอยในบรเวณตะพกล าน าระดบต า สภาพพนทราบเรยบถงเกอบราบเรยบความลาดชนรอยละ 0 - 2 พบในบรเวณทราบต าสภาพพนทราบเรยบถงเกอบราบเรยบ ดนมการระบายน าคอนขางเลวถงเลวในฤดฝนมน าขงนาน 3 - 4 เดอน จงมศกยภาพเหมาะสมในการท านามากกวาการปลกพชไร พชผก และไมผล แตถาไดแกไขปญหาน าขงและการระบายน าของดนกสามารถใชปลกพชไร และไมผลได ในฤดแลงสามารถปลกพชไรและพชผกอายสนได ในฤดแลงถามน าชลประทานและน าจากแหลงน าธรรมชาตเสรม


นาน 3 - 4 เดอน 2) ก า ร ร ะ บ า ย น าคอนขางเลวถงเลว

3) ความอดมสมบรณของดนคอนขางต าถงต า

4) เนอดนคอนขางเปนท ร าย แ ล ะ ม ส ภ าพคอนขางแนนทบ

การจดการดน น าและพช 1) การเลอกชนดและ

พนธพชปลก 2) การแกปญหาการระบายน าของดน

3) การปรบปรงสมบตทางกายภาพของดน

4) การปรบปรงความอดมสมบรณของดน


32 1.10 กลมชดดนท 21 ไดแก ชดดนสรรพยา

มเนอท 133,807 ไร หรอรอยละ 0.45 ของเนอททงหมด เปนพวกดนรวนหยาบ เกดจากตะกอนล าน าทบถมใหมถงคอนขางใหม (Recent to semi - recent alluvium) มช นแนนทบภายในความลก 100 เซนตเมตร จากผวดน ปฏกรยาดนเปนกรดจดมากถงเปนดางเลกนอย การระบายน าคอนขางเลว ความอดมสมบรณต า พบอยในบรเวณสวนต าของสนดนรมฝงแมน า (Lower part of river levees) สภาพพนทราบเรยบถงเกอบราบเรยบความลาดชนรอยละ 0 - 2 มศกยภาพเหมาะสมกบการท านาในชวงฤดฝนและเหมาะสมในการปลกพชไรและพชผกอายส นในฤดแลง ปญหาการใชประโยชนทดนส าหรบการปลกพชตาง ๆ ไมคอยม สวนนาขาวอาจถกน าทวมในบางป และพนทนอกเขตชลประทานจะขาดแคลนน าในชวงฤดแลง

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) น าทวมขงในฤดฝน 2) ก า ร ร ะ บ า ย น า

ค อนขาง เลวในบางพนท

3) ดนขาดธาตอาหาร

การจดการดน น าและพช 1) การแกปญหาน า

ทวมขงและการระบาย 2) การเพมความ สามารถในการอมน า

3) การปรบปรงดน

4) การใชวสดคลมดน 5 ) ก า ร ใ ช น า ใ ห มประสทธภาพ

1.11 กลมชดดนท 22 ไดแก ชดดนขอนแกน (Kkn) ชดดนล าทะเมนชย (Ltc) ชดดนโนนแดง (Ndg) ชดดนสนทราย (Sai) ชดดนสทน (St)

มเนอท 570,159 ไร หรอรอยละ 1.90 ของเนอททงหมด เปนพวกดนรวนหยาบ ลกมาก เกดจากตะกอนล าน าเนอหยาบ ปฏกรยาดนเปนกรดจดถงเปนกลาง การระบายน าเลวถงคอนขางเลว ความอดมสมบรณต า พบอยในบรเวณตะพกล าน าระดบต า (Low terrace) สภาพพนทราบเรยบถงเปนลกคลนลอนลาดเลกนอยความลาดชนรอยละ 0 - 3 เหมาะแกการท านาเนองจากสภาพพนทคอนขางราบเรยบ มน าแชขงในฤดฝน แตสามารถปลกพชไรหรอพชผก เชน ถวเหลอง ถวลสง ยาสบ กระเทยม ฯลฯ กอนและหลงการปลกขาว ถาอยในเขตชลประทานหรอมแหลงน าธรรมชาต พบในพนทราบต า มสภาพพนทราบเรยบถงเกอบราบเรยบเปนสวนใหญ จงเหมาะสมในการปลกขาวเปนอนดบแรก ในชวงฤดฝนและสามารถปลกพช

33

ไรอายสน กอนและหลงการปลกขาว นอกจากนควรน าพชบ ารงดนมาปลกสลบกบการปลกขาว ส าหรบการใชกลมชดดนนปลกไมผลจ าเปนจะตองปองกนน าทวมโดยท าคนดนลอมรอบพนทและยกรองปลกเพอชวยระบายน าออกจากดน

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) เนอดนคอนขางเปน

ทราย 2) ด น ม ค ว าม อ ด มสมบรณต า

3) น าทวมในบรเวณทราบระหวางเนนดนหรอทราบระหวางหบเขา

การจดการดน น าและพช 1) การเลอกชนดของ

พชทจะปลก 2) แ ก ป ญ ห า ก า รระบายน าของดนในฤดฝน

3) การปรบปรงดนดวยปยอนทรยและเคม

1.12 กลมชดดนท 25 ไดแก ชดดนเพญ (Pn) ชดดนศรเมองใหม (Smi)

มเนอท 20,286 ไร หรอรอยละ 0.07 ของเนอทท งหมด เปนพวกดนตน เกดจากตะกอนล าน าทบถมบนชนหนผ ปฏกรยาดนเปนกรดจดถงเปนดางเลกนอย การระบายน าเลวถงคอนขางเลว ความอดมสมบรณต า พบอยในบรเวณลานตะพกล าน าระดบต า (Low terrace) สภาพพ น ทคอนขางราบเรยบความลาดชนรอยละ 1 - 2 เหมาะทจะใชท านา สวนฤดแลงสามารถปลกพชไรทมระบบรากตน รวมทงพชผกบางชนดได แตไมเหมาะส าหรบการปลกไมผลและพชไร การระบายน าเล วและมปญหาในการเขตกรรมดวยการเพมศกยภาพของดนน กระท าไดยากและตองลงทนสง จงควรพฒนาเปนทงหญาเลยงสตวหรอปลกไมโตเรว

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) ดน ตน เนองจากม

กรวดและลกรงปะปนในชนดนเปนอปสรรคตอการไถพรวนและรากพชไชชอนไดยาก

2) ด น บ น เ น อ ด นคอนขางเปนทรายมความสามารถในการอมน าและดดซบธาตอาหารไดต า

การจดการดน น าและพช 1) ปลกพชทมระบบ

รากสนและทนแลงได 2) เพมอนทรยวตถ 3) ปรบปรงดนดวยปยเคม

และปยอนทรย

34 4) ใชวสดคลมดน 2. ดนบนพนทดอน (Upland soils) 2.1 กลมชดดนท 28 ไดแก ชดดนชยบาดาล (Cd) ชดดนลพบร (Lb) ชดดนน าเลน (Nal) ชดดนวงชมพ (Wc)

มเนอท 452,151 ไร หรอรอยละ 1.51 ของเนอทท งหมด เปนพวกดนเหนยว ลกมาก สด า มรอยแตกระแหงกวางและลก เกดจากการสลายตวของหนภเขาไฟและหนปน ปฏกรยาดนเปนกลางถงเปนดาง การระบายน าดถงดปานกลาง ความอดมสมบรณปานกลางถงสง พบอยในบรเวณพนผวทเหลอคางจากการกดกรอน (Erosion surface) สภาพพนทคอนขางราบเรยบถงลกคลนลอนลาดความลาดชนรอยละ 2 - 8 มศกยภาพเหมาะสมในการปลกพชไร และไมผลมากกวาการท านา

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) การกดกรอนของ

ดน 2) ดนขาดธาตอาหารพชบางธาต

การจดการดน น าและพช 1) ใชระบบการ

อนรกษดนและน า 2) การปลกพชหมนเวยนทมพชตระกลถวปลกรวม

3) การกอสรางแหลงน า

2.2 กลมชดดนท 29 ไดแก ชดดนบานจอง (Bg) ชดดนเชยงของ (Cg) ชดดนแมแตง (Mt) ชดดนหนองมด (Nm) ชดดนปากชอง (Pc)

มเนอท 56,734 ไร หรอรอยละ 0.19 ของเนอททงหมด เปนพวกดนเหนยว ลกถงลกมาก เกดจากวตถตนก าเนดดนเนอละเอยดทแมน าพดพามาทบถมเปนเวลานาน (Old alluvium) และเกดจากการสลายตวผพ งของหนเนอละเอยดทงหนอคนและหนชน ปฏกรยาดนเปนกรดจด การระบายน าดถงดปานกลาง ความอดมสมบรณต า พบอยในบรเวณตะพกล าน าระดบกลางถงสงและพนททเหลอคางจากการกดกรอน (Erosion surface) สภาพพนทคอนขางราบเรยบถงภเขาหรอเนนเขาความลาดชนรอยละ 2 - 20 เหมาะสมในการปลกพชไรและไมผลมากกวาการปลกขาว เนองจากสภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดถงลอนชนจงเกบกกน าไวปลกขาวไมได


ดน 2) ความอดมสมบรณของดนต าถงปานกลาง

3) การขาดแคลนน า

4) ระดบน าใตดนอย 5) ดนมการซาบซมน า

35

ลกมาก เรวและเกบกกน านอย การจดการดน น าและพช 1)การอนรกษดนและ

น า 2)การพฒนาแหลงน า 3) การป รบป รงความ

อดมสมบรณของดน 2.3 กลมชดดนท 31 ไดแก ชดดนเลย (Lo) ชดดนโนนสง (Nsu) ชดดนวงไฮ (Wi)

มเนอท 392,463 ไร หรอรอยละ 1.31 ของเนอทท งหมด เปนพวกดนเหนยว ลกถงลกมาก เกดจากวตถตนก าเนดดนเนอละเอยดพวกหนดนดานหนปนและหนแกรนตเปนสวนใหญ ปฏกรยาดนเปนกลางถงเปนดาง การระบายน าดถงดปานกลาง ความอดมสมบรณปานกลาง พบอยในบรเวณพนผวทเหลอคางจากการกดกรอน สภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดถงเนนเขาเตย ความลาดชนรอยละ 2 - 20 มความเหมาะสมในการปลกพชไร และไมผลหลายชนด แตไมเหมาะสมในการท านา เนองจากสภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดถงเนนเขา จงเกบกกน าไวปลกขาวไมได

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) ความอดมสมบรณ

ของดนในธรรมชาตอยในระดบปานกลาง

2) การกดกรอนของดน

3) ขาดแคลนน า

4) มเนอดนเหนยว การจดการดน น าและพช 1) การปลกพชปยสด 2) การปลกพช

หมนเวยน 3) การอนรกษดนและน า

4) การปรบปรงดน 2.4 ก ล ม ช ด ด น ท 3 3 ไดแก ชดดนดงยางเอน (Don) ชดดนก าแพงเพชร (Kp) ชดดนก าแพงแสน (Ks) ชดดนน าดก (Nd) ชดดนธาตพนม (Tp) ชดดนตะพานหน (Tph)

มเนอท 1,509,477 ไร หรอรอยละ 5.04 ของเนอทท งหมด เปนพวกดนทรายแปงละเอยดหรอดนรวน ลกมาก เกดจากตะกอนแมน าคอนขางใหม (Semi - recent alluvium) หรอตะกอนน าพารปพด ปฏกรยาดนเปนกรดเลกนอยถงเปนกลาง การระบายน าดถงดปานกลาง ความอดมสมบรณปานกลาง พบอยในบรเวณตะพกล าน าคอนขางใหม (Semi - recent terrace) สนรมน าเกา (Old river levee) และเนนตะกอนรปพด (Alluvial fan) ม ศกยภาพเหมาะสมในการปลกพชหลายชนด เชน พชไร พชผก ไมผล และขาวอยางไรกตาม เกษตรกรอาจพจารณาขอจ ากดตาง ๆ ในแตละพนทแลวเลอกใชประโยชนทดนใหเหมาะสมกบศกยภาพอยางแทจรง

36


ของดนลดลง 2) ขาดแคลนน าส าหรบการเพาะปลกในฤดแลง

การจดการดน น าและพช 1)การพฒนาแหลงน า 2) การจดท าระบบ

อนรกษดนและน า 3) การปรบปรงดน

2.5 ก ล ม ช ด ด น ท 3 5 ไดแก ชดดนดานซาย (Ds) ชดดนโคราช (Kt) ชดดนสตก (Suk) ชดดนวารน (Wn)

มเนอท 664,515 ไร หรอรอยละ 2.22 ของเนอทท งหมด เปนดนรวนละเอยด ลกถงลกมาก เกดจากตะกอนล าน าทมอายมาก (Old alluvium) หรอวตถตนก าเนดดนเนอหยาบพวกหนทรายและหนควอรตไซต ปฏกรยาดนเปนกรดจดมาก การระบายน าดถงดปานกลาง ความอดมสมบรณต า พบอยในบรเวณตะพกล าน าระดบกลางถงสงและพนผวทเหลอคางจากการกดกรอนหรอเนนเขา สภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดถงเนนเขามความลาดชนรอยละ 2 - 20 เหมาะสมส าหรบปลกพชไร ไมผล และไมยนตน ตลอดทงพฒนาเปนทงหญาเลยงสตว เปนทดอนไมเหมาะกบการท านา สภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดถงลกคลนลอนชนเปนสวนใหญ ลกษณะเนอดนเปนดนรวนปนทรายถงดนรวนเหนยวปนทราย การระบายน าด มความพรนสงเกบกกน าไดนอย แตกลมชดดนนมความเหมาะสมในการปลกพชตาง ๆ ในชวงฤดฝน


ของดนลดลง 2 ) ข า ด แ ค ล น น าส าหรบการเพาะปลกในฤดแลง

3) เนอดนคอนขางหยาบระบายน าเรวและอมน าไดนอย


การจดการดน น าและพช 1) การพฒนาแหลงน า 2) อนรกษดนและน า 3) การปรบปรงดน

37 2.5 กลมชดดนท 36 ไดแก ชดดนเพชรบรณ (Pe) ชดดนปราณบร (Pr)

มเนอท 204,616 ไร หรอรอยละ 0.68 ของเนอทท งหมด เปนดนรวนละเอยด ลกถงลกมาก เกดจากตะกอนล าน าเกา (Old alluvium) หรอวตถตนก าเนดดนเนอหยาบ ปฏกรยาดนเปนกลางหรอเปนดาง การระบายน าดถงดปานกลาง ความอดมสมบรณต าถงปานกลาง พบในบรเวณตะพกล าน าระดบกลางถงสง (Middle to high terraces) และพนผวทเหลอคางจากการกดกรอน สภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดเลกนอยถงเชงเขาความลาดชนรอยละ 2 - 12 เหมาะสมส าหรบปลกพชไร ไมผล ไมยนตน และพชผกบางชนด แตไมเหมาะกบการท านาเนองจากสภาพพนทไมอ านวย


ของดนลดลง 2 ) ข า ด แ ค ล น น าส าหรบการเพาะปลกในฤดแลง



การจดการดน น าและพช 1) การพฒนาแหลงน า 2) ก ารจดท าระบบ


2.6 ก ล ม ช ด ด น ท 3 8ไดแก ชดดนชมพลบ ร (Chp) ชดดนเชยงใหม (Cm) ชดดนไทรงาม (Sg) ชดดนทามวง (Tm)

มเนอท 107,250 ไร หรอรอยละ 0.36 ของเนอททงหมด เปนพวกดนรวนหยาบ ลกมาก เกดจากตะกอนรมแมน าทมอายนอย ปฏกรยาดนเปนกรดเลกนอยถงเปนกลาง การระบายน าดถงดปานกลาง ความอดมสมบรณปานกลาง พบบรเวณสนดอนรมฝงแมน าหรอล าน าสาขาของแมน า สภาพพนคอนขางราบเรยบความลาดชนรอยละ 1 - 2 มความเหมาะสมในการปลกพชไรพชผกและไมผลหลายชนด


ของดนลดลง 2) พ น ท รมฝงแมน าบางปอาจมน าทวมท าใหพชทปลกเสยหาย



38 การจดการดน น าและพช 1) การพฒนาแหลงน า 2) ก ารจดท าระบบ


2.8 ก ล ม ช ด ด น ท 4 0 ไดแก ชดดนจกราช (Ckr) ชดดนจอมพระ (Cpr) ชดดนหวยแถลง (Ht) ช ด ดน แก งส น ามน าง (Ksn) ชดดนมญจาคร (Mki) ชดดนปกธงชย (Ptc)

มเนอท 690,559 ไร หรอรอยละ 2.30 ของเนอททงหมด เปนพวกดนรวนหยาบ ลกถงลกมาก เกดจากตะกอนล าน าหรอวตถตนก าเนดเนอหยาบ ปฏกรยาดนเปนกรดจดหรอเปนกลาง การระบายน าดถงดปานกลาง ความอดมสมบรณต า พบในบรเวณตะพกล าน าระดบกลางถงสงหรอเนนตะกอนรปพด (Alluvium fan) สภาพพนทคอนขางราบเรยบถงเปนลกคลนลอนลาดความลาดชนรอยละ 2 - 5 มความเหมาะสมในการปลกพชไร และไมผลเหมาะสมเลกนอยส าหรบปลกพชผก และไม เหมาะสมในการท านา เนองจากเนอดนคอนขางเปนทราย และสภาพพนทไมอ านวยแตสามารถใชปลกไมโตเรวและหญาเลยงสตวไดด

ชดดนสนปาตอง (Sp) ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) ความอดมสมบรณ

ของดนต า 2) ขาดแคลนน า

3) เนอดนบนคอนขางเปนทรายจดเนอดนคอนขางหยาบระบายน าเรวและอมน าไดนอย




2.9 ก ล ม ช ด ด น ท 4 1 ไดแก ช ด ด น ม ห าส า ร ค าม (Msk) ชดดนวเชยรบร (Wb)

มเนอท 79,511 ไร หรอรอยละ 0.27 ของเนอททงหมด เปนพวกดนทราย หนาปานกลาง เกดจากตะกอนล าน าเกาหรอตะกอนเนอหยาบทบถมอยบนชนดนทมเนอดนเปนดนรวนปนดนเหนยวหรอรวนเหนยวปนทรายแปง ปฏกรยาดนเปนกรดเลกนอยถงเปนกลาง การระบายน าดอยบนชนดนทมการระบายน าดปานกลาง ความอดมสมบรณต า พบในบรเวณตะพกน าระดบกลาง สภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดถงลกคลนลอนชน ความลาดชนรอยละ 2 - 12

39 ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) ความอดมสมบรณ

ของดนต า 2) ขาดแคลนน า ดนอมน าไดต า

3) เนอดนบนคอนขางเปนทรายจดระบายน าเรว

4) การกดกรอนของดนในระดบปานกลาง



2.10 ก ลม ชด ดน ท 44ไดแก ชดดนจนทก (Cu) ชดดนดานขนทด (Dk) ชดดนน าพอง (Ng)

มเนอท 109,662 ไร หรอรอยละ 0.37 ของเนอททงหมด เปนพวกดนทรายหนา เกดจากตะกอนล าน าหรอตะกอนเนอหยาบหรอเกดจากการสลายตวผพงของหนเนอหยาบเชนหนควอรตไซตหนแกรนต ปฏกรยาดนเปนกรดเลกนอยถงเปนกลาง การระบายน าคอนขางมาก ความอดมสมบรณต า พบอยบรเวณตะพกล าน าระดบกลาง หรอพนผวทเหลอคางจากการกดกรอนหรอทลาดเชงเขา สภาพพนทเปนลกคลนคลนลอนลาดถงลกคลนลอนชนความลาดชนรอยละ 2 - 12



3) เนอดนบนเปนทรายจดเนอดนหยาบระบายน าเรวและอมน าไดนอย

4) ดนลางมน าขง 5) การกดกรอนของดนในระดบปานกลาง



4) ท าทางระบายน าในพนทปลกพชไร

2.11 ก ลม ชด ดน ท 46ไดแก ชดดนเชยงคาน (Ch) ชดดนกบนทรบร (Kb)

มเนอท 776,273 ไร หรอรอยละ 2.59 ของเนอททงหมด เปนพวกดนตนถงกอนกรวดหรอเศษหนปนลกรงหนามาก เกดจากการสลายตวผพงของหนดนดาน หนบะซอลตและหนแกรนต ดนรวนเหนยวหรอดนเหนยวปนกรวดลกรง ปฏกรยาดนเปนกรดจดมาก การระบายน าด ความอดมสมบรณ

40 ชดดนโปงตอง (Po) ชดดนภสนา (Ps)

ต า พบในบรเวณพนผวทเหลอคางจากการกดกรอนสภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดถงเนนเขาเตยความลาดชนรอยละ 2 - 20 เหมาะสมเลกนอย ถงไมเหมาะสมส าหรบปลกพชไร พชผก และไมผล เนองจากเปนดนตนถงตน

มากมกรวดลกรงปนในชนดนมากกวารอยละ 35 โดยปรมาตรไมเหมาะสมในการท านา เนองจากสภาพพนทสงและดนเกบกกน าไมได อยางไรกตามดนมศกยภาพพอทจะพฒนาเปนทงหญาเลยงสตวได หากตองการใชปลกพชไรควรเลอกพชไรทมรากตนและปลกในดนทมช นดนหนามากกวา 15 เซนตเมตร



3) เป น ด น ต น ม ก ร ว ดล ก ร ง ป น ก บ ด น เป นปรมาณมาก

4) การกดก รอนของดนในระดบปานกลาง

การจดการดน น าและพช 1) การพฒนาแหลงน า 2) การจดท าระบบ

อนรกษดนและน า โดยใชผสมผสานระหวางวธการทางพชและวธกล


4) ควรเลอกพนททมดนบนหนามากกวา15 เซนตเมตร และเลอกพชไรทมรากตน

5) ใชวสดคลมดน

2.12 ก ลม ชด ดน ท 47ไดแก ชดดนโคกปรอ (Kok) ชดดนล (Li) ชดดนมวกเหลก (Ml) ชดดนนครสวรรค (Ns)

มเนอท 334,846 ไร หรอรอยละ 1.12 ของเนอททงหมด เปนพวกดนตนถงช นหนพ น เกดจากการสลายตวผพ งของหนช นเนอละเอยด เชนหนดนดานและหนอคนพวกหนบะซอลตและแอนดไซต ดนรวน รวนเหนยวหรอเหนยว ปฏกรยาดนเปนกรดถงเปนกลาง การระบายน าด ความอดมสมบรณต า พบในบรเวณพนผวทเหลอคางจากการกดกรอน และทลาดเชงเขา สภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดถงเนนภเขา ความลาดชนรอยละ 2

41 ชดดนสบปราบ (So) ชดดนทาล (Tl)

- 20 เหมาะสมเลกนอยถงไมเหมาะสมในการปลกพชทวไป เนองจากเปนดนตนถงตนมาก และสภาพพนทสวนใหญมความลาดชนสง

ชดดนวงน าเขยว (Wk) ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) ดนตนถงตนมากม

เศษหนและกรวด 2) ขาดแคลนน าในการเพาะปลก

3) ความอดมสมบรณของ ดนต า

ลกรงปะปนอยในชนดนและพบหนพนหรอห น ท เป น วต ถ ต นก าเนดดนในความลก 50 เซนตเมตร

แหลงน าธรรมชาตมจ ากด

4) เวลาฝนทงชวงดนจะแหงเรว

การจดการดน น าและพช 1) การพฒนาแหลงน า 2) การจดท าระบบ

อนรกษดนและน า โดยใชผสมผสานระหวางวธพชและวธกล


4) ก าร เต รยมห ลมปลกในการปลกไมผลห รอไม ยน ตน บ างชนด

5) ควรเลอกพนททมดนบนหนามากกวา15 เซนตเมตร และเลอกพชไรทมรากตน


2.13 ก ลม ชด ดน ท 48ไดแก ชดดนแมรม (Mr) ชดดนนาเฉลยง (Nc) ชดดนน าชน (Ncu) ชดดนทายาง (Ty)

มเนอท 1,003,269 ไร หรอรอยละ 3.35 ของเนอททงหมด เปนพวกดนตนถงกอนหนหรอเศษหน และอาจพบช นหนพ นภายในความลก 150 เซนตเมตรจากผวดน ดนรวนปนทราย ปฏกรยาดนเปนกรดถงเปนกลาง การระบายน าด ความอดมสมบรณต า พบในบรเวณตะพกล าน าระดบกลางถงสงและเนนเขา สภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดถงลาดชนเชงเขาความลาดชนรอยละ 2 - 20 มความเหมาะสมเลกนอยถงไมเหมาะสมส าหรบปลกพชไร พชผก และไมยนตน เนองจากเปนดนตนถงตนมาก มกอนหน เศษหนทผวดน ไมเหมาะสมในการท านาเนองจากเปนทสงและดนเกบกกน าไม

42

อย แตมศกยภาพพอทจะใชปลกหญาเลยงสตวและปลกไมโตเรวบางชนด

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) ดนตนถงตนมากม

กรวดลกรงและหรอเศษหนปนกบเนอดนมากท าใหรากแทงไดยาก ดนอมน าไดนอย

2) มการกดกรอนของดนในระดบปานกลางถงรนแรง

3) ความอดมสมบรณของดนลดลงเรวเมอหนาดนกรอนหายไปช นกรวดลกรงและหรอเศษหนจะโผลขนมาแทน

4) ดนแหงจดและขาดแ ค ล น น า ใ น ก า รเพาะปลก

การจดการดน น าและพช 1) การจดการปญหา

ดนตน 2) การจดท าระบบอนรกษดนและน า โดยใชผสมผสานระหวางวธพชและวธกล


4) การพฒนาแหลงน า 5) การใชวสดคลมดน 2.14 ก ลม ชด ดน ท 49ไดแก ชด ดน โพนพ ส ย (Pp) ชดดนสกล (Sk) และชดดนสระแกว (Ska)

มเนอท 126,663 ไร หรอรอยละ 0.42 ของเนอททงหมด เปนพวกดนตนถงลกรงหรอชนเชอมแขงของเหลกทบถมอยบนชนดนเหนยว ดนรวนปนทราย ปฏกรยาดนเปนกรดถงเปนกลาง การระบายน าดถงดปานกลาง ความอดมสมบรณต า พบในบรเวณตะพกล าน าระดบกลาง สภาพพนทคอนขางราบเรยบถงลกคลนลอนชนความลาดชนรอยละ 1 - 12 มความเหมาะสมเลกนอยถงไมเหมาะสมในการปลกพชโดยทวไป เนองจากเปนดนตนถงตนมาก ถาจะใชปลกพชไรตองเลอกบรเวณทมหนาดนบนหนามากกวา 15 เซนตเมตร และเลอกปลกเฉพาะพชรากสนเทานน


กรวดลก รงห รอเศษหนปนกบเนอดนมาก4) ขาดแคลนน า

2) การกดกรอนของด น ป า น ก ล า ง ถ งรนแรง

3) ความ อดมสม บ รณของดนต า

43 การจดการดน น าและพช 1) การจดการปญหา

ดนตน 2) การจดท าระบบอนรกษดนและน า


4) ดนแหงจดและขาดแ ค ล น น า ใ น ก า รเพาะปลกโดยเฉพาะในฤดแลง

5) การพฒนาแหลงน า


2.15 ก ลม ชด ดน ท 52ไดแก ชดดนตาคล (Tk)

มเนอท 192,536 ไร หรอรอยละ 0.64 ของเนอททงหมด เปนพวกดนตนถงชนมารลหรอกอนปน เกดจากการสลายตวของหนปนและหนอคนเนอละเอยดทเคลอนยายลงมาทบถมตามทลาดเชงเขา ดนรวนเหนยวหรอเหนยว ปฏกรยาดนเปนดาง การระบายน าด ความอดมสมบรณปานกลางถงสง พบในบรเวณพนผวทเหลอคางจากการกดกรอนของหนปน และทลาดเชงเขา สภาพพนทคอนขางราบเรยบถงลกคลนลอนลาดกลมชดดนท 52 เหมาะสมในการปลกพชไร และพชผกหลายชนด ถงแมจะเปนดนตนแตมหนาดนหนากวา 15 เซนตเมตร ความอดมสมบรณสง สมบตทางกายภาพสวนใหญดเหมาะสมเลกนอยส าหรบปลกไมผล ไมยนตน ไมเหมาะสมในการท านาเพราะเปนทดอนและสภาพพนทคอนขางสง จงเกบกกน าไมคอยอย มความเหมาะสมอยางมากในการปลกหญาเลยงสตว


เศษหนปนและหรอกอนปนปะปนอยกบดนเปนชนหนาท าใหเตรยมดนยากและรากพชไมคอยเจรญเตบโต

2) ดนเปนดางจดท าให ธ า ตฟ อสฟ อ รสเห ล ก แ ม ง ก า น สทองแดงสงกะสและโบรอนอยในรปทไมล ะ ล า ย จ ง เ ป นประโยชนตอพชนอยเป น เห ต ให พ ช ข าดแคลนธาตเหลานน

44 การจดการดน น าและพช 1) แกปญหาดนตน 2) การจดท าระบบ


4) ใหจลธาตเสรมทางใบ


2.16 ก ลม ชด ดน ท 54ไดแก ชดดนล านารายณ (Ln)

มเนอท 362,515 ไร หรอรอยละ 1.21 ของเนอททงหมด เปนพวกดนลกปานกลางถงชนมารลหรอกอนปน เกดจากการสลายตวผพวของหนอคน หนบะซอลต หนแอนดไซต หนปน และหนทรายเนอละเอยด ดนเหนยว ปฏกรยาดนเปนดาง การระบายน าด ความอดมสมบรณปานกลาง พบในบรเวณพนผวท เหลอคางจากการกดกรอนและธารลาวา (Lava flow) สภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดถงลกคลนลอนชนความลาดชนรอยละ 2 - 8 มความเหมาะสมในการปลกพชไร พชผก ไมผลหรอไมยนตน และพฒนาเปนทงหญาเลยงสตว แตในฤดแลงไมสามารถปลกพชลมลกได เนองจากดนมความชนไมเพยงพอ และระบบชลประทานยงเขาไมถง สวนใหญใชเพาะปลกเฉพาะในฤดฝน


ดนระดบปานกลาง 2) มหนปะปนในชนหนาตดดน

3) ดนขาดฟอสฟอรส

4) ขาดแคลนน า การจดการดน น าและพช 1) การสรางแหลงน า 2) การจดท าระบบ

อนรกษดนและน า โดยใชผสมผสานระหวางวธการทางพชและวธกล

3) การปรบปรงดนดวยปยพชสด ปยอนทรย

4) ใชวสดคลมดน 2.17 ก ลม ชด ดน ท 55ไดแก ชดดนจตรส (Ct) ชดดนทบกวาง (Tw)

มเนอท 486,384 ไร หรอรอยละ 1.62 ของเนอททงหมด เปนพวกดนลกปานกลางถงชนหนพน เศษหน กอนหนหรอลกรง เกดจากการสลายตว ผพงของหนตะกอนเนอละเอยด พวกหนดนดานและหนทรายแปงทเปนดนดาน ดนเหนยว ปฏกรยาดนเปนกลางหรอเปนดาง การระบายน าดถงดปาน

45 ชดดนวงสะพง (Ws)

กลาง ความอดมสมบรณปานกลาง พบในบรเวณพนผวทเหลอคางจากการกดกรอน สภาพพนทคอนขางเรยบถงเปนลกคลนลอนลาด ความลาดชนรอยละ 1 - 8 มความเหมาะสมในการปลกพชไร พชผก ไมผล ไมยนตนและพฒนาเปนทงหญาเลยงสตว แตเหมาะสมเลกนอยถงไมเหมาะสมในการท านา เนองจากบางบรเวณมสภาพพนทไมอ านวยเชน มความลาดชนสงเกนไปจงกกเกบน าไมได

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) ด น ม โครงส ร าง

แนนทบ 2) การกดกรอนของดน

3) ขาดแคลนน า

4) ความอดมสมบรณของดนต า

การจดการดน น าและพช 1 )ก ารจด ท า ร ะบ บ

อ น รก ษ ด น แล ะน า โ ด ย ใช ผ ส ม ผ ส านระหวางวธการทางพชและวธกล

2) การปรบปรงดน 3) พฒนาแหลงน าและรกษาความชมชนในดน

4) การใชว ส ดคลมดน

2.18 ก ลม ชด ดน ท 56ไดแก ชดดนลาดหญา (Ly) ชดดนเพชรบรณ (Pe) ชดดนโพนงาม (Png)

มเนอท 947,788 ไร หรอรอยละ 3.16 ของเนอททงหมด เปนพวกดนลกปานกลางถงชนหนพน เศษหนหรอลกรง เกดจากการสลายตวผพงของหนตะกอนเนอหยาบ หรอหนอคนเนอหยาบ ดนรวนหรอรวนปนทราย ปฏกรยาดนเปนกรดจด การระบายน าดถงดปานกลาง ความอดมสมบรณต า พบในบรเวณพนผวทเหลอคางจากการกดกรอน สภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดถงเนนเขาความลาดชนรอยละ 2 - 35 มความหมาะสมเลกนอยถงเหมาะสมปานกลางส าหรบปลกพชไร ในดนชนลางมชนเศษหนโดยขนอยกบสภาพภมประเทศ และความลาดชนของพนทเหมาะสมเลกนอยถงไมเหมาะสมส าหรบปลกพชผกตาง ๆ และไมผล

46 ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) ด น ม ค ว าม อ ด ม

สมบรณต า 2) การกดกรอนของดน ส ง เน อ งจาก ดนคอนขางเปนทราย

3) ด น ช น ล าง ม ก รวดลกรงหรอเศษหนปะปนอยกบเนอดนปรมาณมาก

4) ขาดแคลนน าในการเพาะปลก

การจดการดน น าและพช 1)จดระบบการปลก

พชใหเหมาะสม 2) การจดท าระบบอนรกษดนและน า โดยใชผสมผสานระหวางวธการทางพชและวธกล


2.19 ก ลม ชด ดน ท 59ไดแก ด น ต ะ ก อ น ล าน า พ าเชงซอนทมการระบายน าเลว (AC)

มเนอท 21,892 ไร หรอรอยละ 0.07 ของเนอททงหมด เปนพวกดนรวนหยาบหรอดนรวนละเอยด เกดจากตะกอนน าพาเชงซอน ชนดนมลกษณะเปนชนสลบ เนอดนไมแนนอนขนอยกบตะกอนทมาทบถม ปฏกรยาดนเปนกรดจดถงเปนกลาง การระบายน าเลวถงคอนขางเลว ความอดมสมบรณต า พบในบรเวณทราบลมหรอทราบลมระหวางหบเขา (Alluvial plain/valley flats) สภาพพนทราบเรยบถงคอนขางราบเรยบความลาดขนรอยละ 0 - 2 มศกยภาพเหมาะสมในการท านาในฤดฝนและปรบปรงพนทเพอปลกพชไรในฤดแลงหรอหลงการเกบเกยวขาว เนองจากบางสวนของกลมดนนในภาคเหนออยในเขตชลประทาน อยางไรกตาม เนองจากพนทดงกลาวมน าทวมขงในฤดฝน และดนมสภาพการระบายน าคอนขางเลวถงเลวจงไมเหมาะส าหรบการปลกไมผลและไมยนตน

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) น าท วม เนองจาก

ดนกลมนพบบรเวณทราบลมและบรเวณทราบต าระหวางหบเขาในฤดฝนทมฝนตกชก

2) ดนมการระบายน าค อนขาง เลวถ งเลวในฤดฝนระดบน าใตดนสงและอยใกลผวดนเปนระยะ

3) ด น ม ค ว า ม อ ด มสมบรณต าในบรเวณ ทเนอดนคอนขางเปนทรายจด

น าจงไหลบาเขาทวม เวลานานจงเปน

47 ท าใหขาวหรอพชอนๆ

ท ป ล ก ได ร บ ค ว ามเสยหายในบางป

อปสรรคตอการปลกพชไรพชผกและไมผลถาจะใชปลกพชดงกลาวตองยกรองเพอใหการระบายน าของดนดขน

การจดการดน น าและพช 1) เลอกชนดของพช

ให เห ม าะกบสภาพพนทจงเหมาะส าหรบการปลกขาวในฤดฝนเปนอนดบแรกและใชปลกพชไรอายสนตาม

2) การจดท าระบบอนรกษดนและน า โดยใชผสมผสานระหวางวธการทางพชและวธกล


4) แกปญหาดานการระบายน าของดนมการยก รอ งแล ะท า ร อ งระบายน ารอบแปลง


2.20 ก ลม ชด ดน ท 60ไดแก ชดดนดนตะกอนล าน าทมการระบายน าด (AL - W)

มเนอท 5,299 ไร หรอรอยละ 0.02 ของเนอททงหมด ดนนมการผสมของดนหลายชนด ซงเกดจากตะกอนล าน าพดพามาทบถมบรเวณสนดนรมน า บรเวณพนท เนนตะกอนซงสวนใหญ มสภาพพน ทคอนขางราบเรยบ จนถงลกคลนลอนลาดมความลาดชนประมาณรอยละ 2 - 12 โดยทว ๆ ไปดนกลมนมการระบายน าดถงดปานกลาง สวนใหญเปนดนลก เนอดนเปนพวกดนรวน บางแหงมชนดนทมเนอดนคอนขางเปนทรายหรอมชนกรวด ซงแสดงถงการตกตะกอนตางยคของดนอน เปนผลมาจากการเกดน าทวมใหญในอดต ดนกลมนโดยทว ๆ ไปมความอดมสมบรณปานกลาง และปฏกรยาดนเปนกรดปานกลางถงเปนกลาง ปจจบนดนนมการใชประโยชนทดนคอนขางกวางขวาง นยมปลกพชผก พชไร ไมผลและไมยนตนมศกยภาพเหมาะสมในการปลกพชผก พชไร ไมผล และไมยนตน เนองจากเปนดนลก การระบายน าดปานกลางถงด ความอดมสมบรณอยในระดบปานกลาง ในชวงการเพาะปลกดนมกไมขาดความชน

48 หรอถาขาดกสามารถน าน าจากแหลงน าธรรมชาตมาใชได เพราะสวนใหญ

กลมดนนพบบรเวณสนรมฝงแมน า และบรเวณหบเขา มกมน าเพยงพอ ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) เสยงตอการถกน า

ทวมในฤดฝน 2) ขาดแคลนน าในฤดแลง

การจดการดน น าและพช 1) สามารถน าน าจาก

แหลงน าธรรมชาตในหบเขามาใชได

2) ใชผสมผสานระหวางวธการทางพชและวธกล


3. ดนบนพนทสง (Highland soils) 3.1 กลมชดดนท 62

มเนอท 5,964,465 ไร หรอรอยละ 19.913 ของเนอททงหมด เปนพนทลาดชนเชงซอน (Slope complex - SC) พนทสวนมากมความลาดชนมากกวารอยละ 35 เปนพนททยงไมไดศกษาส ารวจและจ าแนกดน เนองจากสภาพพนทมความลาดชนสง ยากตอการจดการดแลรกษาส าหรบการน ามาใชท าการเกษตร สภาพทวไปเปนปาไมตามธรรมชาตและแหลงตนน าล าธาร จงควรรกษาไวลกษณะและสมบตตาง ๆ ของดนบนพนทสงเชน เนอดน สดน ความลกของดน ปฏกรยาของดน ตลอดจนความอดมสมบรณตามธรรมชาตไมแนนอน ขนอยกบหนทเปนวตถตนก าเนดดนบรเวณนน ๆ แตสวนใหญมกมเศษหนกอนหน และหนพนโผลกระจดกระจายทผวดน

ปญหาและขอจ ากดในการปลกพช 1) เปนดนตนมหนโผลทผวดน 2) มกดกรอนของดนอยาง เปนสวนใหญ รนแรงเกดขน

การจดการดน น าและพช 1) รกษาปาไม 2) การจดท าระบบ

อนรกษดนและน า 3) ปองกนไฟไหมปา

49 การศกษาวเคราะหขอมลดนกอนการเพาะปลก จะชวยใหเกษตรกรมขอมลเบองตน ส าหรบ การวางแผนการเพาะปลกพชและการใชทดนไดเหมาะสมมากขน การศกษาขอมลแผนทดนจะท าให ทราบถงลกษณะของชดดน จ านวนเนอท การกระจายของดน ขอบเขต วเคราะหปญหาและขอจ ากด การส ารวจดน และเกบตวอยางดนมาตรวจสอบและวเคราะหสมบตตาง ๆ ของดน ไดแก สมบตทางเคมของดนท าใหสามารถน ามาใชประเมนความอดมสมบรณของดน ความอดมสมบรณของดนเปนสงบงชความสามารถในการใหผลผลตของดน ดนทมศกยภาพดจะเปนดนทจะใหธาตอาหารทจ าเปนแกพชในปรมาณทเพยงพอและในอตราสวนทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช การใชประโยชนทดนจากในอดตจนถงปจจบนมการเปลยนแปลงมากมาย ทงเกดจากทางธรรมชาตและกจกรรมของมนษย โดยเฉพาะการเปลยนพนทปาไมไปใชประโยชนทางการเกษตร ซงสงผลท าใหความอดมสมบรณของดนลดลง เชน ปรมาณอนทรยวตถลดลง สงผลใหดนมความสามารถในการดดยดธาตอาหารพชในดนลดลง ความสามารถในการอมน าลดลง ความหนาแนนรวมของดนสงขน ความพรนของดนลดลง นอกจากนการปรบเปลยนสภาพปาเพอน าไปใชประโยชนทางการเกษตร สงผลตอระบบการหมนเวยนธาตอาหารซงสะสมอยในรปมวลชวภาพของพช และเมอมการน าผลผลตออกไปจากพนทกเปนการสญเสยธาตอาหารไปดวย ท าใหระบบส ารองธาตอาหารพชลดลง ในบางกรณการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน สงผลใหดนมการเปลยนแปลงรปแบบการจดการดน ซงอาจสงผลใหปฏกรยาของดนเปนกรดเพมมากขน ท าใหมผลกระทบตอความเปนประโยชนของธาตอาหารพช โดยเฉพาะฟอสฟอรสจะอยในรปทพชไมสามารถใชประโยชนได หรอบางพนทมการสญเสยหนาดนจากการ กดกรอนของน าไหลบา การเกดชนดานไถพรวน นอกจากนการปลกพชตดตอกนเปนเวลายาวนานโดย ไมมการปรบปรงบ ารงดน กลวนแลวแตท าใหความอดมสมบรณของดนมการเปลยนแปลงได การวเคราะหขอมลสมบตทางเคมของดน ไดแก ปรมาณธาตอาหาร ปรมาณอนทรวตถ สภาพความเปนกรดดางของดน เปนตน ซงจะท าใหจดการดนและการใสปยทถกตองทงชนดและปรมาณ ขอมลสมบตทางกายภาพของดนท าใหทราบถงลกษณะขององคประกอบเนอดน ความเสถยรของเมดดน ความหนาแนนของดน ความชนในดน ขอมลสมบตทางชวภาพของดน ท าใหทราบถงชนดและปรมาณของจลนทรยและสงมชวตขนาดเลกในดน ซงมกจกรรมทเกยวของกบระบบรากพช และการหมนเวยนของอนทรยวตถ แรธาต สารละลายในดน ซงพชจะน าไปใชประโยชนตอการเจรญเตบโตของพช ขอมลพ นฐานจะน าไปใชในการวางแผนการผลต เชน การเตรยมดน การจดระบบอนรกษดนและน า การเลอกชนดพชปลกทเหมาะสม การจดการแหลงน า การใหน า แกพช การจดเตรยมปยอนทรยและปยเคม จะเปนการลดความเสยงทในระบบการผลต

50

2.6 กรณศกษา : สถานะภาพของทรพยากรดนเชงพนทในเขตภาคเหนอตอนลาง 2.6.1 สภาพภมประเทศของพนทภาคเหนอตอนลาง พนทภาคเหนอตอนลางของประเทศไทยทท าการศกษาประกอบดวย 5 จงหวด คอ

ตาก สโขทย ก าแพงเพชร นครสวรรค และอทยธาน มพนท 29,961,346 ไร หรอ 47,938.15 ตารางกโลเมตร ซงจะมพนทบางจงหวดอยในเขตกลมจงหวดภาคเหนอตอนลาง 1 และกลมจงหวดภาคเหนอตอนลาง 2 ซงเปนการก าหนดเขตพนทโดยคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต โดยทกลมจงหวดภาคเหนอตอนลาง 1 ประกอบดวย ตาก พษณโลก เพชรบรณ สโขทย และอตรดตถ ภมประเทศดงภาพท 2.2 สวนใหญทางดานตะวนตกมลกษณะเปนเทอกเขาสง พนทดอน ทราบสงและ พนทตอนกลางคอนมาทางตอนใตเปนพนทราบและพนทราบลมแมน าเปนแหลงท าการเกษตรทส าคญ และทางดานตะวนออกเปนภเขาสง สวนกลมจงหวดภาคเหนอตอนลาง 2 ประกอบดวย 4 จงหวด ไดแก นครสวรรค ก าแพงเพชร พจตร และอทยธาน สวนใหญเปนทราบลมเหมาะแกการเกษตรบางพนทจะเปนปาและภเขาสลบซบซอน (ศนยวจยและพฒนาโครงสรางมลฐานอยางย งยน, 2558) จากภาพท 2.2 จะเหนไดวาสวนใหญพนทบรเวณภเขาสงจะอยทางทศตะวนตกในจงหวดตาก และอทยธาน และทศตะวนออกและทศใต คอ สโขทย ก าแพงเพชร และนครสวรรค ลกษณะทางธรณวทยามทงหนแปร หนอคน หนตะกอน ตะกอนรวน และการสะสมของดนตะกอนแมน า มการสะสมตวของจะลาดเทไปทางตะกอนในสภาพแวดลอมแบบภาคพนสมทรและภาคพนทวป เปนแหลงส าคญของทรพยากรธรรมชาต น ามน และแรธาตตาง ๆ พนทมลกษณะเปนพนทสง พนทลาดเชงเขาพนทดอน พนทราบ พนทลม มแมน าไหลผานและแหลงน าธรรมชาตทส าคญ ไดแก แมน าปง แมน ายม แมน านาน แมน าเจาพระยา แมน าสะแกกรง และบงบอระเพด เปนตน มภเขาและปาไมทเปนทงอทยานแหงชาตและปาสงวน ไดแก หวยขาแขงในจงหวดอทยธาน เขาหลวงในจงหวดสโขทย อทยานแหงชาตแมวงกในจงหวดนครสวรรค แหลงพชพรรณธรรมชาต ซงมทงสภาพปาดบเขา ปาดบแลง ปาเบญจพรรณมลกษณะเปนปาโปรง พนทปาไมรกทบ มไมไผชนดตาง ๆ พนธไมจะผลดใบในฤดแลง ทงหญาปาละเมาะ ลกษณะภมอากาศแตกตางกนไป มเทอกเขาถนนธงชยเปนพนทรบลมมรสมตะวนตกเฉยงใตทพดมาจากมหาสมทรอนเดยและทะเลอนดามนท าใหพนทดานตะวนออกจะไดรบความชนจากลมมรสมไมเตมทพนทตอนในจะเปนสภาพทงหญาซาวนนาและเปนเขตอบฝนมสภาพแหงแลงทยาวนาน ซงสามารถแสดงขอมลโดยยอตามรายจงหวดตาง ๆ ไดดงน

จงหวดตากมเนอท 10,254,156 ไร ทางดานตะวนตกเปนภเขาสงสลบซบซอน สภาพพนทเปนภเขาสงบรเวณตอนบนและดานทศตะวนออกของจงหวด โดยภเขาทางดานทศตะวนออกเปนสวนหนงของแนวขอบทราบสงโคราช ทางดานทศตะวนตกของจงหวดเปนทราบบรเวณกวาง ซงมแมน าตากไหลผาน สวนทางดานตะวนตกมลกษณะเปนแองทลอมรอบดวยภเขา มล าน าทส าคญไหลผานพนท

51

ไดแก แมน าปง เขตการปกครองประกอบดวย 8 อ าเภอ 63 ต าบล 529 หมบาน นอกจากนรฐบาลยงไดก าหนดให อ าเภอแมสอด จงหวดตาก เปนเขตเศรษฐกจการคาพเศษทส าคญ

จงหวดสโขทยมเนอท 4,122,557 ไร สภาพพนททางดานทศเหนอและทศตะวนตกสวนใหญเปนภเขาสงหรอทลาดชนเชงซอน รวมถงเขตอทยานแหงชาตและเขตรกษาพนธสตวปา บรเวณพนทราบถงคอนขางราบ บรเวณตอนกลาง ทศตะวนออกและทศใตของจงหวด มล าน าทส าคญไหลผานพนท ไดแก แมน ายม เขตการปกครองประกอบดวย 9 อ าเภอ 84 ต าบล 843 หมบาน

จงหวดก าแพงเพชรมเนอท 5,379,681 ไร มพ นทสวนใหญเปนพนทราบลมอยทางทศตะวนออกของจงหวด บรเวณทมสภาพพนทแบบลกคลนลอนลาดถงลอนชน อยถดจากบรเวณทเปนทราบไปทางทศตะวนตกระหวางทราบดานตะวนออกกบภเขาสงดานตะวนตก มลกษณะเปนเนนเขาเตย ๆ สลบกบทราบ และสภาพพนทแบบเนนเขาหรอภเขาพบทางดานทศเหนอของอ าเภอพรานกระตาย และทางดานทศตะวนตกของจงหวด ซงตดตอกบแนวเขาสงของจงหวดตาก มล าน าทส าคญไหลผานพนท ไดแก แมน าปง เขตการปกครองประกอบดวย 11 อ าเภอ 78 ต าบล 928 หมบาน

จงหวดนครสวรรคมเนอท 5,998,548 ไร มลกษณะคลายแองกระทะ โดยพนทตอนกลางของจงหวดเปนพนทลมคลายแองกระทะทต าของทราบน าทวมถง สวนบรเวณทางทศตะวนออกและทางทศตะวนตกจะมระดบคอย ๆ สงขน โดยเฉพาะทางดานทศตะวนตกสด ในอ าเภอแมวงก พนทมระดบสงมาก จดสงสดคอ เขาตาอโจอยสงจากระดบทะเลปานกลางประมาณ 1,780 เมตร มล าน าทส าคญไหลผานพนท ไดแก แมน าปง แมน านาน และเปนตนก าเนดแมน าเจาพระยา เขตการปกครองประกอบดวย 15 อ าเภอ 130 ต าบล 1,420 หมบาน

จงหวดอทยธานมเนอท 4,206,404 ไร ซงอยทางดานตะวนตกเชนกน กมสภาพพนทโดยทวไปจะปาและภเขาลาดเทจากทศตะวนตกต าลงมาทางทศตะวนออก โดยทางทศตะวนตกจะเปนเทอกเขาสลบซบซอน ตอนกลางของจงหวดเปนทดอน พนทเปนลกคลน สวนทางทศตะวนออกของจงหวดสวนใหญเปนทราบลมทางการเกษตรมล าน าทส าคญไหลผานพนท ไดแก แมน าสะแกกรง เขตการปกครองประกอบดวย 8 อ าเภอ 70 ต าบล 583 หมบาน

52

ภาพท 2.2 แผนทภมประเทศแสดงระดบความสงของพนทเขตภาคเหนอตอนลาง ทมา :ส านกงานพฒนาทดนเขต 9 (2558)

52

53

2.6.2 ลกษณะสภาพภมอากาศของพนทภาคเหนอตอนลาง

ภาคเหนอตอนลางมลกษณะภมอากาศตามระบบการจ าแนกภมอากาศของ Koppen เปนแบบทงหญาเมองรอน (Tropical Savana Climate : Aw) มฤดแลงสลบกบฤดฝนอยางชดเจนม 3 ฤดกาล ไดแก ฤดฝนเรมต งแตเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคม ฤดหนาวเรมต งแตเดอนพฤศจกายนถงเดอนกมภาพนธ และฤดรอนเรมตงแตเดอนมนาคมถงเดอนเมษายน โดยในแตละจงหวดมขอมลสภาพอากาศ ดงน

1) สภาพภมอากาศของจงหวดตาก จากขอมลอตนยมวทยาเฉลยรายเดอนในรอบ 30 ป (พ.ศ. 2526 - 2556) ของสถาน

ตรวจวดสภาพอากาศประจ าจงหวดตาก พบวา จงหวดตากมลกษณะภมอากาศตามระบบการจ าแนก

ภมอากาศของ Koppen เปนแบบทงหญาเมองรอน (Tropical Savana Climate : Aw) มฤดแลงสลบกบฤด

ฝนอยางชดเจน ม 3 ฤดกาล ไดรบอทธพลลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอในชวงเดอนพฤศจกายนถงเดอน

กมภาพนธท าใหเกดอากาศหนาวเยนและแหงแลง ไดรบอทธพลลมมรสมตะวนตกเฉยงใต ในชวงเดอน

พฤษภาคมถงเดอนกนยายน ท าใหมเมฆมากและฝนตกชก ฤดฝนเรมตงแตเดอนมถนายนถงเดอนตลาคม

ฤดหนาวเรมตงแตเดอนพฤศจกายนถงเดอนกมภาพนธ อากาศแหงแลงและหนาวเยน อยในชวงอทธพลของ

ลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ ฤดรอนเรมตงแตเดอนมนาคมถงเดอนพฤษภาคม อากาศรอนจดในเดอน

เมษายนเปนชวงฤดเปลยนมรสมครงแรก ลกษณะภมอากาศของจงหวดตาก พบวา มปรมาณน าฝนเฉลย

1072.5 มลลเมตรตอป โดยปรมาณฝนตกเฉลยมากทสดในเดอนกนยายน 221.1 มลลเมตร และนอยทสด

ในเดอนมกราคม 2.2 มลลเมตร จงหวดตากมลกษณะอากาศคอนขางรอนเกอบตลอดป มอณหภมเฉลย

ประมาณ 27.5 องศาเซลเซยส อณหภมสงสดในชวงเดอนเมษายน ซงจะมอณหภมเฉลยสงถง 31.4 องศา

เซลเซยส อณหภมต าทสดอยในชวงเดอนธนวาคม 23.3 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลยตอป

ประมาณรอยละ 68.5 มคาสงสดในเดอนตลาคมเฉลยประมาณรอยละ 82 และต าสดในเดอนมนาคมเฉลย

ประมาณรอยละ 51

2) สภาพภมอากาศของจงหวดสโขทย จากขอมลอตนยมวทยาเฉลยรายเดอนในรอบ 30 ป (พ.ศ. 2526 - 2556) ของสถาน

ตรวจวดสภาพอากาศประจ าจงหวดสโขทย พบวาสภาพภมอากาศทวไปมลกษณะภมอากาศตามระบบการ

จ าแนกภมอากาศของ Koppen เปนแบบทงหญาเมองรอน (Tropical Savana Climate : Aw) มฤดแลง

สลบกบฤดฝนอยางชดเจนม 3 ฤด ไดแก ฤดรอนเรมตงแตกลางเดอนกมภาพนธไปจนถงกลางเดอน

54

พฤษภาคม ฤดฝนเรมตงแตกลางเดอนพฤษภาคมถงกลางเดอนตลาคม ฤดหนาวเรมตงแตกลางเดอนตลาคม

ถงกลางเดอนกมภาพนธ สภาพภมอากาศของจงหวดสโขทยพอสรปไดดงน ฝนมปรมาณน าฝนเฉลย

1,144.95 มลลเมตร เดอนทมฝนตกมากทสดในรอบปคอเดอนกนยายน มปรมาณเฉลย 267.9 มลลเมตร

และเดอนทมฝนตกนอยทสด คอ เดอนพฤศจกายนมปรมาณเฉลย 5.4 มลลเมตร ความชนสมพทธเฉลยราย

ปมคารอยละ 76 – 77 ในชวงเดอนกนยายนเปนชวงทมความชนสมพทธเฉลยสงสดอยในชวงรอยละ 83 –

84 และเฉลยต าสดในชวงเดอนเมษายน คอ อยในชวงรอยละ 68 อณหภมเฉลยรายปเทากบ 27.6 องศา

เซลเซยส โดยเดอนเมษายนมคาอณหภมสงสดเฉลย 37.7 องศาเซลเซยส และเดอนมกราคมมคาอณหภม

เฉลยต าสด 18.5 องศาเซลเซยส

3) สภาพภมอากาศของจงหวดก าแพงเพชร

จากขอมลอตนยมวทยาเฉลยรายเดอนในรอบ 30 ป (พ.ศ. 2526 - 2556) ของสถาน

ตรวจวดสภาพอากาศประจ าจงหวดก าแพงเพชร พบวา จงหวดก าแพงเพชรมลกษณะภมอากาศตามระบบ

การจ าแนกภมอากาศของ Koppen เปนแบบทงหญาเมองรอน (Tropical Savana Climate : Aw) มฤดแลง

สลบกบฤดฝนอยางชดเจน ม 3 ฤด คอ ฤดฝนตงแตเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคม ฤดหนาวเรมจาก

เดอนพฤศจกายนถงเดอนกมภาพนธ ฤดรอนตงแตกมภาพนธถงเดอนเมษายนเปนชวงเวลาหนามรสมโดย

ไดรบอทธพลจากลมสรสมตะวนออกเฉยงใต ซงพดมาจากทะเลจนใตและอาวไทยประกอบกบเปนชวงท

ไดรบแสงแดดเตมท จงมอากาศรอนและแหงแลงมาก จงหวดก าแพงเพชรมปรมาณน าฝนเฉลยตลอดป

1,318.6 มลลเมตร เดอนทฝนตกมากทสดคอเดอนกนยายนซงมปรมาณน าฝน 276.5 มลลเมตร เดอนท

แลงทสดคอเดอนมกราคมซงมปรมาณน าฝนเพยง 2.5 มลลเมตร คาศกยการคายระเหยน ารวมทงป 1,363

มลลเมตร อณหภมเฉลยตลอดป 27.4 องศาเซลเซยส ความแตกตางของอณหภมระหวางเดอนทรอนทสด

และเดอนทหนาวทสดมเพยงเลกนอย คอ แตกตางกนเพยง 18.4 องศาเซลเซยส โดยทรอนทสดคอเดอน

เมษายนซงมอณหภมเฉลย 37.2 องศาเซลเซยส เดอนธนวาคมและมกราคมมอากาศหนาวเยนทสด โดยม

อณหภมเฉลย 18.8 องศาเซลเซยส ลกษณะอณหภมแบบนเปนลกษณะของประเทศทอยในเขตรอน

ความชนสมพทธเฉลยตลอดปรอยละ 76.4 โดยเดอนกนยายนมความชนสมพทธสงสดรอยละ 85 สวน

เดอนทมความชนสมพทธต าสดคอเดอนมนาคมมคารอยละ 66

55

4) สภาพภมอากาศของจงหวดนครสวรรค จากขอมลอตนยมวทยาเฉลยรายเดอนในรอบ 30 ป (พ.ศ. 2526 - 2556) ของสถาน

ตรวจวดสภาพอากาศประจ าจงหวดจงหวดนครสวรรค พบวา จงหวดนครสวรรคมลกษณะภมอากาศตามระบบการจ าแนกภมอากาศของ Koppen เปนแบบทงหญาเมองรอน (Tropical Savana Climate : Aw) มฤดแลงสลบกบฤดฝนอยางชดเจน ม 3 ฤด ภมอากาศแบบนจะมอณหภมสงตลอดป มฝนตกชกเปนบางระยะและมฤดรอนทเดนชด ลมมรสมประจ าฤดซงมอย 2 ประเภท คอ ลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอและลมมรสมตะวนตกเฉยงใต ฤดฝนจะไดรบอทธพลจากมรสมตะวนตกเฉยงใต ลมมรสมนพดผานทะเลอนดามนน าเอาความชมชนเขามาสประเทศไทย โดยเรมจากเดอนพฤษภาคมไปจนถงเดอนตลาคมรวมระยะเวลาประมาณ 6 เดอน ปรมาณน าฝนเฉลยในชวงนจะมประมาณรอยละ 87.3 ของปรมาณน าฝนตลอดป สวนลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ จะเรมพดเขามาตงแตเดอนพฤศจกายนถงเดอนกมภาพนธ ลมมรสมนพดมาจากประเทศจนน าเอาความแหงแลงเขามาสประเทศไทย และในชวงกลางเดอนพฤศจกายนถงตนเดอนกมภาพนธ นอกจากอากาศจะแหงแลงแลว ยงมความหนาวเยนดวยในชวงนนบวาเปนฤดหนาว สวนฤดรอนจะเรมตงแตกลางเดอนกมภาพนธไปจนสนสดเดอนเมษายน ปรมาณน าฝนเฉลยตลอดปของจงหวดนครสวรรคเทากบ 1,156.9 มลลเมตร เดอนทฝนตกมากทสดคอเดอนกนยายน ซงมปรมาณน าฝน 240.2มลลเมตร ทงนเพราะอยในชวงทไดรบอทธพลจากลมมรสมตะวนตกเฉยงใตอยางเตมท เดอนทแลงทสดคอเดอนธนวาคมซงมปรมาณน าฝนเพยง 4.5 มลลเมตร อณหภมเฉลยตลอดป 28.3 องศาเซลเซยส อณหภมของเดอนทรอนทสดมความแตกตางจากเดอนทหนาวทสดเทากบ 19 องศาเซลเซยส โดยเดอนทรอนทสดคอเดอนเมษายนซงมอณหภมเฉลย 38.1 องศาเซลเซยส สวนเดอนทหนาวเยนทสดคอเดอนธนวาคมมอณหภมเฉลย 19.1 องศาเซลเซยส ลกษณะอณหภมแบบนเปนลกษณะของประเทศทอยในเขตรอนความชนสมพทธเฉลยตลอดปเทากบรอยละ 72.4 โดยในเดอนกนยายนความชนสมพทธสงทสดในเดอนกนยายนเทากบรอยละ 83 สวนเดอนมนาคมมความชนสมพทธต าทสดเทากบรอยละ 62

5) สภาพภมอากาศของจงหวดอทยธาน จากขอมลอตนยมวทยาเฉลยรายเดอนในรอบ 30 ป (พ.ศ.2521 - 2550) ของสถาน

ตรวจวดสภาพอากาศประจ าจงหวดอทยธาน พบวา จงหวดอทยธาน มลกษณะภมอากาศตามระบบการจ าแนกภมอากาศของ Koppen เปนแบบทงหญาเมองรอน (Tropical Savana Climate : Aw) มฤดแลงสลบกบฤดฝนอยางชดเจน ม 3 ฤด ตงอยในเขตรอนมลมมรสมตะวนตกเฉยงใตและลมมรสมตะวนตกเฉยงเหนอพดผานเปนประจ า ลมมรสมตะวนตกเฉยงใตจะน าเอาไอน าจากทะเลพดผานขนไปทางทศเหนอระหวางเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคม ระยะนมฝนตกชกเรยกวาฤดฝน ระหวางเดอนพฤศจกายนถงเดอนกมภาพนธจะมลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ พดจากทศเหนอลงมาทางทศใต น าเอาความแหงแลงและความหนาวเยนลงมา ระยะนเรยกวาฤดหนาว ตอจากนนอากาศกแหงแลงและรอนชนคอ ระหวางเดอน

56

มนาคมถงเดอนเมษายนเรยกวาฤดรอน มปรมาณน าฝนเฉลยตลอดป 1,283.5 มลลเมตร และมจ านวนวนฝนตกเฉลย 112 วน เดอนทฝนตกมากทสดคอเดอนกนยายน ซงมปรมาณน าฝน 275.1 มลลเมตร เดอนทแลงทสดคอ เดอนมกราคมซงมปรมาณน าฝนเพยง 1.9 มลลเมตร คาศกยการคายระเหยน ารวมท งป 1,355.3 มลลเมตร อณหภมเฉลยตลอดป 28 องศาเซลเซยส ความแตกตางของอณหภมระหวางเดอนทรอนทสดและเดอนทหนาวทสดมเพยงเลกนอยคอ แตกตางกนเพยง 18.9 องศาเซลเซยส โดยเดอนทรอนทสดคอเดอนเมษายนซงมอณหภมเฉลย 37.2 องศาเซลเซยส เดอนธนวาคมและมกราคมมอากาศหนาวเยนทสดโดยมอณหภมเฉลย 18.3 องศาเซลเซยส ลกษณะอณหภมแบบนเปนลกษณะของประเทศทอยในเขตรอน ความชนสมพทธเฉลยตลอดปรอยละ 75 โดยเดอนกนยายนมความชนสมพทธสงสดรอยละ 84 สวนเดอนทมความชนสมพทธต าสดคอเดอนกมภาพนธมนาคมและเมษายนโดยมคาเทากนรอยละ 64

2.6.3 การส ารวจดนในพนทภาคเหนอตอนลาง ดนเกดจากการสลายตวผพงของหนชนดตาง ๆ โดยใชเวลาทนานมาก หนทสลายตวผกรอน

นจะมขนาดตาง ๆ กน เมอผสมรวมกบซากพช ซาก สตวน า และอากาศ กกลายเปนเนอดนซงสวนประกอบเหลานจะมากนอยแตกตางกนไปตามชนดของดน อนภาคของดนจะรวมตวกนเขาเกดเปนเมดดน อนภาคเหลานจะมขนาดไมเทากน ขนาดเลกทสดคออนภาคดนเหนยว อนภาคขนาดกลางเรยกอนภาคทรายแปงอนภาคขนาดใหญ เรยกวาอนภาคทราย เนอดน จะมอนภาคทง 3 กลมนผสมกนอยในสดสวนทไมเทากนท าใหเกดลกษณะของดนประเภทตาง ๆ ตามวตถตนก าเนดดนทางธรรมชาต การส ารวจกลมชดดนในพนทเขตภาคเหนอตอนลางในจงหวดตาก สโขทย ก าแพงเพชร นครสวรรค และอทยธาน สภาพพนทโดยทว ๆ ไปของภาคเหนอตอนลางเปนเทอกเขาสงสลบกบทราบระหวางหบเขา หรอทราบบรเวณสองฝงแมน าสายใหญ ลกษณะดนทพบสวนใหญเปนดนทมพฒนาการไมมากนก ในดนยงคงมธาตอาหารทเปนประโยชนตอพชอยในระดบทไมต าจนเกนไป ดนในบรเวณทราบหรอคอนขางราบเปนดนทมศกยภาพทางการเกษตรอยในระดบปานกลางถงสง แตขอจ ากดของพนทภาคเหนอตอนลางทส าคญคอ เปนพนทลาดชนเชงซอน มพนทภเขาและเทอกเขาตาง ๆ ทมความลาดชนมากกวารอยละ 35 ขนไป ครอบคลมเปนบรเวณกวางขวางของพนททางดานตะวนตก พนทดอน พนทราบลมรมฝงแมน า ซงพนทเหลานจดวามความเสยงตอการกดกรอนของดนสง การถกน าทวมซ าซากประกอบดวย 33 กลมชดดน รวมทงพนทอทยาน พนทปา พนทหนพนโผล พนทชมชนและสงปลกสราง พนทแหลงน า มเนอทรวม 29,961,346 ไร ซงกลมชดดนทส ารวจพบตามจ านวนขอบเขตของพนทซงพบมากไปหาพนทซงพบนอยเรยงตามล าดบ คอ กลมชดดนท 62 ดนในพนทลาดชนเชงซอน กลมชดดนท 7 เปนพวกดนเหนยวลกมากเกดจากตะกอนล าน า กลมชดดนท 33 เปนพวกดนรวนปนทรายแปงลกมาก กลมชดดนท 48 เปนพวกดนตนถงกอนหนหรอเศษหน กลมชดดนท 56 เปนพวกดนลกปานกลางถงชนหนพนปนเศษหนหรอลกรง กลมชดดนท 4 เปนพวกดนเหนยวในทลมต าลกมาก กลมชดดนท 5 เปน

57

พวกดนเหนยว ดนสเขมลกมาก กลมชดดนท 46 เปนพวกดนตนถงกอนกรวดหรอเศษหนปนลกรงหนามาก กลมชดดนท 40 เปนพวกดนรวนหยาบลกถงลกมาก กลมชดดนท 35 เปนดนรวนละเอยดปนทราย ลกถงลกมาก กลมชดดนท 6 เปนพวกดนเหนยวดนสจางลกมาก กลมชดดนท 22 เปนพวกดนรวนหยาบปนทรายลกมาก กลมชดดนท 15 เปนพวกดนรวนปนทรายแปงในทลมต าลกมาก กลมชดดนท 16 เปนพวกดนรวนปนทรายแปงลกมากในนาดอน กลมชดดนท 18 เปนพวกดนรวนละเอยดปนทรายลกมาก กลมชดดนท 55 เปนพวกดนลกปานกลางถงชนหนพนปนเศษหนกอนหนหรอลกรง กลมชดดนท 28 เปนพวกดนเหนยวจดลกมาก กลมชดดนท 31 เปนพวกดนเหนยวลกถงลกมาก กลมชดดนท 54 เปนพวกดนลกปานกลางถงชนมารลหรอกอนปน กลมชดดนท 47 เปนพวกดนตนถงชนหนพน กลมชดดนท 17 เปนพวกดนรวนละเอยดปนทรายลกมาก กลมชดดนท 36 เปนดนรวนปนทรายลกถงลกมาก กลมชดดนท 52 เปนพวกดนตนถงชนมารลหรอกอนปน กลมชดดนท 1 เปนพวกดนเหนยวจดสด าลกมาก กลมชดดนท 21 เปนพวกดนรวนหยาบปนทราย กลมชดดนท 49 เปนพวกดนตนถงลกรงหรอชนเชอมแขงของเหลกทบถมอยบนชนดนเหนยวและดนรวนปนทราย กลมชดดนท 44 เปนพวกดนทรายจดดนลก กลมชดดนท 38 เปนพวกดนรวนหยาบลกมาก กลมชดดนท 41 เปนพวกดนทรายหนาปานกลาง กลมชดดนท 29 เปนพวกดนเหนยวสแดงลกถงลกมาก กลมชดดนท 59 เปนพวกดนรวนหยาบหรอดนรวนละเอยด กลมชดดนท 25 เปนพวกดนตน กลมชดดนท 60 ดนตะกอนล าน ามการผสมของดนหลายชนด สามารถเปรยบเทยบเนอท ดงตารางท 2.8 และมลกษณะของการกระจายของดนทส ารวจพบในพนท ดงภาพท 2.3

58

ตารางท 2.8 เนอทของกลมชดดนทส ารวจพบในเขตจงหวดตาง ๆ ในพนทภาคเหนอตอนลาง

หนวยแผนทดน จ านวนเนอท (ไร)

ตาก สโขทย นครสวรรค ก าแพงเพชร อทยธาน สพข.9

ดนในพนทลม

กลมชดดนท 1 - - 178,413 - - 178,413

กลมชดดนท 4 32,280 147,021 664,351 56,275 25,747 925,674

กลมชดดนท 5 - 207,272 59,432 511,853 - 778,557

กลมชดดนท 6 - 50,320 469,215 65,540 17,307 602,382

กลมชดดนท 7 35,520 517,353 642,682 185,641 241,693 1,622,889

กลมชดดนท 15 60,872 262,566 193,752 47,766 1,852 566,808

กลมชดดนท 16 - 153,546 32,772 362,689 - 549,007

กลมชดดนท 17 - 26,399 186,683 - 10,608 223,690

กลมชดดนท 18 - 92,374 111,744 231,602 109,902 545,622

กลมชดดนท 21 21,734 45,991

43,265 22,817 133,807

กลมชดดนท 22 70,439 7,110 58,416 86,136 348,058 570,159

กลมชดดนท 25

13,228 7,058 20,286

ดนบนพนทดอน

-

กลมชดดนท 28 - - 449,925 - 2,226 452,151

กลมชดดนท 29 8,137 - 31,538 - 17,059 56,734

กลมชดดนท 31 308,645 17,334 - 3,365 63,119 392,463

กลมชดดนท 33 93,535 466,563 190,562 749,570 9,247 1,509,477

กลมชดดนท 35 59,651 - 158,069 367,406 79,389 664,515

59

หนวยแผนทดน จ านวนเนอท (ไร)

ตาก สโขทย นครสวรรค ก าแพงเพชร อทยธาน สพข.9

กลมชดดนท 36 20,049 24,047 46,916 50,173 63,431 204,616

กลมชดดนท 38 37,520 11,682 27,326 6,055 24,667 107,250

กลมชดดนท 40 54,105 58,071 2,431 134,201 441,751 690,559

กลมชดดนท 41 - - 36,488 - 43,023 79,511

กลมชดดนท 44 10,590 - 27,855 14,624 56,593 109,662

กลมชดดนท 46 465,097 17,151 119,126 161,756 13,143 776,273

กลมชดดนท 47 26,899 98,935 175,348 11,505 22,159 334,846

กลมชดดนท 48 310,116 130,537 55,041 444,339 63,236 1,003,269

กลมชดดนท 49 - 23,066 - 103,597 - 126,663

กลมชดดนท 52 337 - 176,387 - 15,812 192,536

กลมชดดนท 54 - - 333,480 - 29,035 362,515

กลมชดดนท 55 68,458 77,205 237,592 91,288 11,841 486,384

กลมชดดนท 56 60,826 148,500 310,243 241,806 186,413 947,788

กลมชดดนท 59 221 - 14,162 - 7,509 21,892

ดนบนพนทสง

กลมชดดนท 62 3,564,984 1,283,620 522,009 139,654 454,197 5,964,465

พนทอทยาน /ปา 4,618,724 - - 950,858 1,658,321 7,227,903

พนทหนพนโผล 6,857 - 1,978 - 3,769 12,604

พนทชมชน 142,530 193,306 354,062 234,515 98,237 1,022,650

พนทแหลงน า 176,030 62,587 130,550 70,974 51,886 492,027

รวมพนท 10,254,156 4,122,557 5,998,548 5,379,681 4,206,404 29,96,1346

ทมา : ส านกงานพฒนาทดนเขต 9 (2558)

ตารางท 2.8 (ตอ)

57

ภาพท 2.3 แผนทกลมชดดนพนทในเขตภาคเหนอตอนลาง

60

58

ภาพท 2.3 แผนทกลมชดดนทส ารวจพบในพนทเขตภาคเหนอตอนลาง

ภาพท 2.4 แผนทสภาพการใชทดนของพนทในเขตภาคเหนอตอนลาง

61

62

2.6.4 การใชทดนของจงหวดในภาคเหนอตอนลาง จากขอมลการส ารวจสภาพการใชทดนของพนทภาคเหนอตอนลางซงเปนพนทเปาหมาย

ของส านกงานพฒนาทดนเขต 9 พบวา พนทภาคเหนอตอนลางครอบคลมจงหวดตาก สโขทย ก าแพงเพชร นครสวรรค และอทยธาน มพนทประมาณ 29,961,346 ลานไร จ าแนกตามประเภทการใชทดนได ดงภาพท 2.4 และแสดงรายละเอยดของขอมลดงตารางท 2.9 ประกอบดวย

1) พนทเกษตรกรรม ประกอบดวย เกษตรผสมผสานหรอไรนาสวนผสม นาขาว พชไร ไมยนตน ไมผล พชสวน ไรหมนเวยน ทงหญาเลยงสตวและโรงเลยงสตว พชน า สถานทเพาะเลยงสตวน าม มเนอท 14,231,597 ไร คดเปนรอยละ 47.50

2) พนทปา ประกอบดวย ปาผลดใบ ปาไมผลดใบ ปาปลก วนเกษตร มเนอท 13,515,399 ไร คดเปนรอยละ 45.11

3) พนทเบดเตลด ประกอบดวย ทงหญาและปาละเมาะ พนทลม เหมองแร บอขด ทราย ททงขยะ พนทเบดเตลดอน มเนอท 547,955 ไร คดเปนรอยละ 1.83

4) พนทชมชนและสงปลกสราง ประกอบดวย ตวเมองและยานการคา หมบาน สถานทราชการและสถาบนตาง ๆ สถานคมนาคม พนทอตสาหกรรม สงปลกสรางอนๆ สนามกอลฟ มเนอท 1,107,355 ไร คดเปนรอยละ 3.7

5) พนทน า ประกอบดวย แหลงน าธรรมชาต และแหลงน าทสรางขน มเนอท 559,040 ไร คดเปนรอยละ 1.87

จะเหนไดวาพนทจงหวดตากและอทยธานเปนพนทภเขาและปาไมเปนสวนใหญ สวนจงหวดก าแพงเพชรและสโขทยเปนพนทปลกพชไร และจงหวดนครสวรรคเปนพนทนาเปนสวนใหญ

59

ตารางท 2.9 สภาพการใชทดนในพนท 5 จงหวด ในเขตภาคเหนอตอนลาง ในป 2558

หนวยแผนท สภาพการใชทดน ก าแพงเพชร ตาก นครสวรรค สโขทย อทยธาน รวม 5 จงหวด

เนอท (ไร)

รอยละ เนอท (ไร) รอยละ เนอท (ไร)

รอยละ เนอท (ไร)


รอยละ เนอท (ไร) รอยละ

1. พนทเกษตรกรรม (A) 3,623,275 67.34 1,877,347 18.28 4,672,777 77.89 2,342,236 56.82 1,715,962 40.77 14,231,597 47.50

A0 เกษตรผสมผสาน/ไรนาสวนผสม

1,160 0.02 - - 5,981 0.1 1,968 0.05 - - 9,109 0.03

A1 นาขาว 1,582,733 29.43 292,960 2.85 2,756,749 45.95 1,376,310 33.38 657,068 15.62 6,665,820 22.25

A2 พชไร 1,696,506 31.54 871,568 8.5 1,653,513 27.54 664,660 16.13 912,784 21.7 5,799,031 19.36

A3 ไมยนตน 201,262 3.73 86,250 0.84 109,243 1.82 104,435 2.53 93,730 2.23 594,920 1.99

A4 ไมผล 123,795 2.29 85,127 0.83 82,706 1.4 175,377 4.24 45,607 1.07 512,612 1.71

A5 พชสวน 6,473 0.12 21,971 0.21 20,898 0.35 1,130 0.03 1,290 0.02 51,762 0.17

A6 ไรหมนเวยน 2,349 0.04 466,068 4.54 - - 639 0.02 - - 469,056 1.57

A7 ทงหญาเลยงสตวและโรงเรอนเลยงสตว

5,275 0.1 53,137 0.51 26,977 0.45 14,493 0.36 3,296 0.08 103,178 0.34

A8 พชน า 96 - - - - - 13 - - - 109 0.00

A9 สถานทเพาะเลยงสตวน า 3,626 0.07 266 0 16,710 0.28 3,211 0.08 2,187 0.05 26,000 0.09

63

60







2 พนทปา (F) 1,334,098 24.8 7,952,343 77.56 609,145 10.16 1,374,061 33.33 2,245,752 53.39 13,515,399 45.11

F1 ปาผลดใบ 714,559 13.28 3,482,976 33.97 186,089 3.1 296,607 7.19 225,096 5.35 4,905,327 16.37

F2 ปาไมผลดใบ 607,675 11.30 4,422,440 43.13 410,641 6.85 1,022,167 24.79 2,011,109 47.81 8,474,032 28.28

F5 ปาปลก 11,864 0.22 45,836 0.45 12,415 0.21 55,287 1.35 9,547 0.23 134,949 0.45

F6 วนเกษตร - - 1,091 0.01 - - - - - - 1,091 0.00

3.พนทเบดเตลด (m) 74,371 1.4 95,066 0.93 217,828 3.63 101,137 2.44 59,553 1.43 547,955 1.83

M1 ทงหญาและไมละเมาะ

33,656 0.63 76,598 0.75 145,253 2.42 42,664 1.03 56,331 1.35 354,502 1.18

M2 พนทลม 25,694 0.48 1,668 0.02 55,374 0.92 52,112 1.26 1,922 0.05 136,770 0.46

M3 เหมองแรบอขด 10,711 0.21 14,387 0.14 12,664 0.22 3,636 0.08 1,169 0.03 42,567 0.14

M4 พนทเบดเตลดอนๆ 4,050 0.08 2,256 0.02 4,375 0.07 1,757 0.04 120 - 12,558 0.04

M6 หาดทราย 21 - 20 0 9 - 702 0.02 - - 752 0.00

M7 ททงขยะ 239 - 137 0 153 - 266 0.01 11 - 806 0.00

ตารางท 2.9 (ตอ) 64

61







4.พนทชมชนและสงปลกสราง 260,531 4.84 151,431 1.49 355,252 5.91 216,894 5.26 123,247 2.93 1,107,355 3.70

U1 ตวเมอง 15,159 0.28 11,528 0.11 39,993 0.67 11,016 0.27 6,881 0.16 84,577 0.28

U2 หมบาน 192,040 3.57 86,135 0.85 230,191 3.83 149,762 3.63 85,033 2.02 743,161 2.48

U3 สถานทราชการและสถาบนตาง ๆ

18,946 0.35 23,349 0.23 55,113 0.92 43,287 1.05 14,880 0.35 155,575 0.52

U4 สถานคมนาคม 2,380 0.04 18,177 0.18 3,907 0.06 5,165 0.13 10,481 0.25 40,110 0.13

U5 พนทอตสาหกรรม 29,909 0.56 7,762 0.08 23,041 0.38 5,452 0.13 4,422 0.11 70,586 0.24

U6 สงปลกสรางอนๆ 1,819 0.03 4,050 0.04 3,007 0.05 2,212 0.05 1,550 0.04 12,638 0.04

U7 สนามกอลฟ 278 0.01 430 0 - - - - - - 708 0.00

5.พนน า 87,406 1.62 177,969 1.74 143,546 2.41 88,229 2.15 61,890 1.48 559,040 1.87

W1 แหลงน าธรรมชาต 65,568 1.22 89,965 0.88 114,533 1.92 61,722 1.5 33,443 0.8 365,231 1.22

W2 แหลงน าทสรางขน 21,838 0.4 88,004 0.86 29,013 0.49 26,507 0.65 28,447 0.68 193,809 0.65

รวมเนอท 5,379,681 100 10,254,156 100 5,998,548 100 4,122,557 100 4,206,404 100 29,961,346 100

ทมา :ส านกงานพฒนาทดนเขต 9 (2558)

65 ตารางท 2.9 (ตอ)

66

เอกสารอางอง

กรมพฒนาทดน. 2558. สถานภาพทรพยากรดนและทดนของประเทศไทย. กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ

ยงยทธ โอสถสภา. 2557. คณภาพดนเพอการเกษตร. สมาคมดนและปยแหงประเทศไทย, กรงเทพฯ.

เอบ เขยวรนรมณ. 2533. ดนของประเทศไทย. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร คณะเกษตร ภาควชาปฐพวทยา. กรงเทพฯ. 651 น.

. 2542. การส ารวจดน. ภาควชาปฐพวทยา คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลย เกษตรศาสตรกรงเทพฯ.

. 2542. การส ารวจดน มโนทศน หลกการและเทคนค. ภาควชาปฐพวทยา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพฯ. 733 น.

. 2547. คมอปฏบตการ การส ารวจดน. ครงทพมพ 5. ภาควชาปฐพวทยา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ.

. 2552. คมอปฏบตการการส ารวจดน. กรงเทพฯ: ภาควชาปฐพวทยา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

Lal, R. and B.A. Stewart. 2012. World soil Resources and food security. Advance in soil science. CRC Press, Taylor & Francis Group, Boca Raton London, New York.

บทท 3 การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

3.1 ความหมายของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

การเป ลยนแปลงสภาพภ มอากาศ (Climate change) เปนค า ทก ลาวโดยรวมถงการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทเกดขนในชวงระยะเวลายาวนานหลายศตวรรษ ทมสาเหตมาจากกจกรรมของมนษยทงทางตรงและทางออม ทท าใหเกดการเปลยนแปลงองคประกอบของบรรยากาศโลกโดยนอกเหนอจากความผนผวนของสภาพภมอากาศตามธรรมชาตแลว ยงเปนสงทสงเกตไดในชวงเวลาใกลเคยงกน สวนค าวา สภาวะโลกรอน (Global warming) มความหมายเฉพาะเจาะจงถงการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทเกดจากการเพมขนของความเขมขนของกาซเรอนกระจก (Green house gases, GHG) รวมตวอยเปนชนท าใหเกดการสะสมของความรอนบรเวณชนผวโลกในชน โทรโปสเฟยร อณหภมของโลกจงเพมสงขน

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตามความหมายทางอตนยมวทยา หมายถง การเปลยนแปลงลกษณะอากาศเฉลยในพนทหนง ลกษณะอากาศเฉลย หมายความรวมถงลกษณะทงหมดทเกยวของกบอากาศ เชน อณหภมฝน ลม ความเขมของแสงแดด แตในความหมายตามกรอบอนสญญาสหประชาชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (United Nations Framework Convention on Climate Change: UNFCCC) หมายถง การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศอนเปนผลทางตรงห รอทางออมจากกจกรรมตาง ๆ ของมนษยทท าใหองคประกอบของบรรยากาศเปลยนแปลงไป ความหมายทใชในคณะกรรมการระหวางรฐบาลวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ หมายถง การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศไมวาจะเนองมาจากความผนแปรตามธรรมชาตหรอจากกจกรรมของมนษย (กรมอตนยมวทยา, 2556)

3.2 สถานการณการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ปจจบนเปนทประจกษวาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเกดขนจรง มการกลาวถงโลกรอน

มานานนบรอยป โดยใน พ.ศ. 2441 Svante August Arrhenius นกวทยาศาสตรชาวสวเดน ซงเปนทงนกฟสกสและเคม ไดเตอนวาการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดอาจท าใหเกดสภาวะโลกรอนขนได แตไมมคนสนใจเทาทควรจนกระทงอก 80 ป ตอมาในชวง พ.ศ 2523 ถง 2533 นกวทยาศาสตรเรมตนตวสนใจอยางจรงจง ใน พ.ศ. 2531 โครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาตรวมกบองคการอตนยมวทยาโลกไดกอต งคณะกรรมการระหวางรฐบาลวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

68 (Intergovernmental Panel on Climate Change : IPCC) เพอประเมนความรเกยวกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และผลกระทบตลอดจนกลยทธในการตอบสนองตอปญหาดงกลาว ในพ.ศ. 2533 IPPC ไดเสนอรายงานการประเมนครงท 1 (FAR) ทเนนปรากฏการณทางวทยาศาสตรของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และมผลตอการก าหนดนโยบายและสาธารณชนเปนอยางยง อนเปนพนฐานในการเจรจาของสหประชาชาตในเวลาตอมา หลงจากนนในป 2532 ไดมรายงานการประเมนครงท 2 (SAR) เปนการตดตามผลงานความรวมมอการใชแบบจ าลองทพฒนาเพมเตมในป 2544 มรายงานการประเมนครงท 3 (TAR) ทมการพฒนาการศกษามาก และเปนทยอมรบของประชาคมโลกมากขนตอมาไดมการน าเสนอรายงานการประเมนครงท 4 (FAR)ในป 2550 ทใชเปนเอกสารอางองกนมาก และผลงานเปนทยอมรบ และตระหนกถงภยของสภาวะโลกรอนประเทศ ทพฒนาแลวตองลดกาซเรอนกระจก และใหความชวยเหลอประเทศทก าลงพฒนา และมมาตรการณซอขายคารบอนเกดขน

จากการศกษาทางวทยาศาสตรแสดงใหเหนวาอณหภมของโลกสงขน และมแนวโนมสงขน ปรมาณน าฝน และระดบน าทะเลเปลยนแปลงไป โดยในรายงานการประเมนครงท 4 ของ IPCC (IPCC, 2007) สรปเกยวกบอณหภมผวพนของโลกไววาในชวงพ.ศ. 2538 – 2549 มจ านวน 11 ปจาก 12 ปทเปนปทรอนทสดเทาทเคยบนทกไดโดยตรงตงแต พ.ศ. 2393 และในชวง 100 ปทผานมา พ.ศ. 2449– 2548 อณหภมผวพนของโลกเพมขนโดยเฉลย 0.74 องศาเซลเซยส ในชวงพ.ศ. 2522– 2548 การเพมขนของอณหภมผวพนของโลกเหนอพนดนมอตราสงกวาการเพมขนของอณหภมน าทะเลประมาณ 2 เทา คอ 0.27 องศาเซลเซยสตอทศวรรษ เทยบกบ 0.13 องศาเซลเซยสตอทศวรรษ ซงโดยภาพรวมแลวอณหภมน าทะเลเฉลยทงโลกสงขน และมความสมพนธกบระดบน าทะเลทเพมขนโดยอตราการเพมขนในระยะหลงสงกวาในอดตโดยจากขอมลสถานวดระดบน าระหวาง พ.ศ. 2504 – 2546แสดงใหเหนวาระดบน าทะเลเฉลยทงโลกเพมขนดวยอตราเฉลย 1.8 มลลเมตรตอป สวนการตรวจวดดวยดาวเทยมระหวาง พ.ศ. 2536 – 2546 พบวาระดบน าทะเลเฉลยทงโลกเพมขนดวยอตรา 3.1 มลลเมตรตอป (Bindoff et. al, 2007) และระหวาง พ.ศ. 2536 – 2551 พบวาอตราการเพมขนของระดบน าทะเลเฉลยทงโลกมคาสงขนเปน 3.4 มลลเมตรตอป (Cazenave and Llovel, 2001) การเพมขนของระดบน าทะเลเกดเนองจาก (1) การขยายตวของน าทะเลจากอณหภมน าทะเลทสงขน (2) การเพมขนของมวลน าทะเลจากการละลายของธารน าแขงบนแผนดนและการละลายของน าแขง ขวโลกทงจากเกาะกรนแลนดและทวปแอนตารกตกา

สาเหตของการเพมขนของอณหภมโลกมาจากปรมาณการปลดปลอยกาซเรอนกระจก ภายใตสถานการณจ าลองความเขมขนของกาซเรอนกระจกในชนบรรยากาศในระดบตาง ๆ คาดการณวาภายในสนศตวรรษน (ค.ศ. 2099) อณหภมผวพนของโลกเฉลยจะเพมขนจากระดบเมอ พ.ศ.2523 –

69 2542 คดเปนคาเฉลยแบบ best estimate ในกรณตาง ๆ ดงน (1) ทความเขมขนของกาซเรอนกระจกในชนบรรยากาศเทากบ 600 สวนในลานสวน อณหภมผวพนของโลกเฉลยจะเพมขน 1.8 องศาเซลเซยส (2) ทความเขมขนเทากบ 700-800 สวนในลานสวน อณหภมเฉลยจะเพมขน 2.4 องศาเซลเซยส (3) ทความเขมขนเทากบ 850 สวนในลานสวน อณหภมเฉลยจะเพมขน 2.8 องศาเซลเซยส (4) ทความเขมขนเทากบ 1,250 สวนในลานสวน อณหภมเฉลยจะเพมขน 3.4 องศาเซลเซยส (5) ทความเขมขนเทากบ 1,550 สวนในลานสวน อณหภมเฉลยจะเพมขน 4 องศาเซลเซยส (IPCC, 2007) ความเขมขนของกาซเรอนกระจกในช นบรรยากาศ และผลจากการเปลยนแปลงอณหภมโดยเฉลยของโลกจะมสวนส าคญในการปรบเปลยนทางกายภาพของภมศาสตรโลก ซงจะมผลอยางยงกบภมประเทศตาง ๆ ทเปนอยอาศยและมการด ารงชวตอยของมวลมนษยและสงมชวตในโลก การคาดการณของแบบจ าลองนอกจากการคาดการณผลกระทบจากอณหภมเฉลยทเพมสงขนแลว ยงมการคาดการณถงผลกระทบจากสภาพอากาศรนแรง การมชวงฤดรอนทยาวนานขนและฤดหนาวทสนลง ภาวะแหงแลงในชวงฤดแลงททวความรนแรง ฝนตกชกเพมขนในชวงฤดฝนการเกดสภาวะอากาศแปรปรวนและสภาพอากาศรนแรงบอยครงขน รวมทงสถตของระดบสงสดของน าทะเลทมแนวโนมเพมขนเชนกน ในสวนของภาคเกษตรปาไมและระบบนเวศ อาจสงผลใหประเทศในภมภาคทอากาศหนาวเยนมผลผลตทางการเกษตรเพมขนในขณะทประเทศในภมภาคทอากาศรอนอยแลว อาจประสบปญหาผลผลตทางการเกษตรลดลง สภาพดนเสอมโทรม อากาศทอบอนขนจะสงผลใหเกดภาวะทเหมาะสมของการแพรพนธและแพรระบาดของแมลงศตรพชเพมขน รวมถงสงผลตอการเกดไฟปาบอยครงขน อตราการตายของปศสตวและสตวปาเพมสงขน ในสวนของการจดการน าอาจสงผลใหปรมาณน าในแหลงน าลดนอยลง ส าหรบประเทศทตองพงพาแหลงน าจากการละลายของหมะและในประเทศอากาศรอนจะสงผลใหความตองการใชน าเพมขน อาจเกดภาวะขาดแคลนน าในวงกวางและอาจสงผลตอปญหาคณภาพน า เชน ปรากฏการณขปลาวาฬหรอน าเขยว เนองจากการเพมขนอยางรวดเรวของสาหราย เปนตน ในสวนของสขภาพของมนษยอาจสงผลดในแงของการลดอตราการตายจากสภาพอากาศหนาว แตกอาจสงผลกระทบใหอตราการตายทเกยวของกบสภาพอากาศรอนเพมขน โดยเฉพาะในประชากรกลมเสยงทออนไหวตอสภาพอากาศ เชน เดกออน ผสงอาย ผปวยเรอรง และผทถกทอดทงทางสงคม เปนตน มความเสยงตอภาวะขาดแคลนน าและอาหาร ภาวะทพโภชนาการ การระบาดของโรคระบาดทางน าและอาหารเพมขน ในสวนของผลกระทบตอภาคอตสาหกรรมการตงถนฐานและสงคม โดยรวมความตองการใชพลงงานในการท าความรอนอาจลดนอยลง แตความตองการใชพลงงานในการท าความเยนจะเพมขน คณภาพอากาศในเมองมแนวโนมจะแยลง และคณภาพชวตของคนไรบานหรอคนทไมมทพกอาศยจะแยลงอปสรรคในการเดนทางจากหมะจะลดนอยลง ในขณะทการทองเทยวและกจกรรมฤดหนาวทตองพงพาหมะจะไดรบผลกระทบ ภาวะขาด

70 แคลนน าอาจสงผลใหเกดการอพยพยายถนฐานของประชากร ในชวงฤดฝนจะมฝนตกชกเพมขน สภาวะอากาศแปรปรวนและสภาพอากาศรนแรงจะเกดบอยครงขน ในสวนของผลกระทบตอภาคอตสาหกรรม การตงถนฐานและสงคม โดยรวมกอใหเกดความเสยหายตอทรพยสน ธรกจดานประกนภยอาจมความจ าเปนตองงดการประกนภยพบตในพนทเสยง การอพยพยายถนฐานของประชากร สถตของระดบสงสดของน าทะเลมแนวโนมทจะเพมขน ในภาคเกษตรปาไมและระบบนเวศจะไดรบผลกระทบจากการรกล าของน าเคม สงผลตอการจดการน า เนองจากมปรมาณน าจดในแหลงน าจดลดลง เกดภาวะขาดแคลนน า ในสวนของสขภาพของมนษยเกดการบาดเจบและการตายเนองจากคลนและลมพายในทะเล ปญหาการกดเซาะชายฝงและการเพมขนของระดบน าทะเลจนเกดการทวมพนทอยอาศยเดม

3.3 สาเหตของสภาวะโลกรอน

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเกดจากสาเหตทงจากธรรมชาต และการกระท าของมนษย การเปลยนแปลงทมสาเหตจากธรรมชาตตองใชระยะเวลายาวนาน เชน การเคลอนทของเปลอกโลก การหมนของแกนโลกการหมนของโลกรอบดวงอาทตย การหมนของโลกรอบตวเอง และการเกดจดดบบนดวงอาทตย พนโลกทเปนน าแขงละลายเพมขน รงสจากดวงอาทตย การระเบดของภเขาไฟ ไฟไหมปาในทวปตาง ๆ กรณของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในการท ากจกรรมการใชประโยชนทดนและภาคปาไมเปนตวการหลกในการปลอยกาซเรอนกระจก อยางเชนไฟไหมปาในประเทศอนโดนเซย และมาเลเซย ซงจะมอตราการปลอยกาซเรอนกระจกทยงสงกวาระดบเฉลยของโลก ซงเปนเรองทควรจะตองตระหนกเปนอยางยง ทสงผลกระทบตอปญหาหมอกควนในภาคใตของประเทศไทย ซง IPCC ระบวา สาเหตของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เกดจากกจกรรมของมนษยในชวง 50 ป ทผานมา มดงน

3.3.1 การใชพลงงานทมาจากเชอเพลงฟอสซล เชน น ามน กาซธรรมชาต และถานหน เพอตอบสนองความตองการดานพลงงานการเผาไหมเชอเพลง

3.3.2 การเกษตรกรรมทเกยวของกบการใชประโยชนทดนทไมเหมาะสม เชน การจดการดน ในนาขาวน าขง และการเลยงปศสตวปลดปลอยกาซมเทน การปลกออยทมการเผาใบออย ท าให เกดการปลดปลอยกาซคารบอนไดออกไซด และการใชปยไนโตรเจนปลดปลอยกาซไนตรสออกไซด เปนกจกรรมตาง ๆ ทมการปลอยกาซเรอนกระจกไปในบรรยากาศ

3.3.3 การใชประโยชนทรพยากรทมากเกนไป เชน การตดไมท าลายปา

3.3.4 การสรางสงกอสราง และสาธารณปโภคการขนสงทสงผลกระทบตอสภาพแวดลอม

71

3.3.5 การพฒนาทางเศรษฐกจ และสงคม และการอตสาหกรรมตาง ๆ เชน ปญหาฝ นละอองมลพษ ปญหาควนพษจากการเผาขยะ

3.4 สถานการณโลกรอนในประเทศไทย

สถานการณการรบมอการเป ลยนแปลงสภาพภมอากาศในประเทศไทยผลกระทบ

จากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเรมทวความรนแรงมากขน ในชวงพ.ศ. 2540 – 2560 มานโดยเฉพาะในป 2554 ประเทศไทยไดเผชญภยพบตทางธรรมชาตทงอทกภย วาตภย และภยแลง ซงมความเกยวโยงกบสภาพภมอากาศทมความเปลยนแปลง ชวงเดอนสงหาคมถงพฤศจกายน 2554 เกดอทกภยครงใหญมพนททไดรบความเสยหาย 65 จงหวด สงผลเสยหายตอเศรษฐกจสงแวดลอม และสขภาพมากถง 1.43 ลานลานบาท ส าหรบการคาดการณแนวโนมการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของประเทศไทยในอนาคตนกวทยาศาสตรสวนใหญไดใชการเปลยนแปลงของภมอากาศในอดต ไดแก อณหภมฝน พาย หรอระดบน าทะเล เพอน ามาค านวณ และพยากรณสถานการณในอนาคต ผลลพธทไดส าหรบประเทศไทย มดงน

3.4.1 อณหภม อณหภมจะรอนขนและรอนยาวนานขนแทบทกภาคของประเทศ บรเวณทคาดวาจะม

อณหภมเพมขน 1 - 2 องศา อยในเขตลมแมน าเจาพระยาและภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง 3.4.2. สภาพอากาศ สภาพอากาศหนาวสนลงหรอหายไปเลยเหลอเพยงแคทางตอนเหนอของประเทศทยงม

อากาศหนาวเทานน 3.4.3. การเปลยนแปลงของฝน

การเปลยนแปลงของฝนมกระบวนการระเหย และการกลนตวเรวขน ความถของฝนเพมขน ในขณะทน ากจะมอตราการระเหยเรวขน ท าใหดนแหงเรวกวาปกต สงผลใหพชขาดน าในฤดกาลเพาะปลก

3.4.4. ความรอน เมอมความรอนสะสมมากขน แนวโนมการมพายเพมขน ความรนแรงของพายเพมขน

โดยสถตเดมประมาณ 8 ป จะเกดพาย 1 ครง แตปจจบนมพายเกดขน 3 ปตอครง และเปนพายขนาดใหญทมสดสวนเพมขน ในขณะทพายขนาดเลกระดบดเปรสชนมจ านวนเกดขนลดลงมาก

72

การเปลยนแปลงภมอากาศสงผลกระทบโดยตรงตอภาคเกษตร เนองจากภาคเกษตรตองพงพาอาศยดนฟาอากาศเปนหลก เมอภมอากาศมความแปรปรวนยอมสงผลกระทบตอภาคเกษตร เชน ฤดฝนมการขยบเลอน ซงท าใหเกษตรกรไมสามารถก าหนดวนเพาะปลกไดเหมอนในอดต และยงจะกระทบกบพชทตองการน าฝนในการเพาะปลกเปนหลก นอกจากนการเปลยนแปลงของอณหภมทสงขนหรอลดลง มผลตอการอยรอดและการขยายพนธของแมลงศตรพช สงผลใหมการระบาดของโรคและแมลงตลอดป ซงท าใหเกดความเสยหายตอผลผลตทางการเกษตรเปนอยางมาก (ส ำนกวจยกำรอนรกษปำไม และพนธพช, 2555)

3.5 การศกษาสถานการณการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในพนทภาคเหนอตอนลางโดยใชแบบจ าลอง

3.5.1 สถานการณอณหภม

มรายงานขอมลการคาดการณอณหภมทจะเกดขนใน 5 จงหวด ของพนทภาคเหนอตอนลาง คอ ตาก สโขทย ก าแพงเพชร นครสวรรค และอทยธาน จากการศกษาแบบจ าลอง มรายละเอยดสรปได ดงน

1) จงหวดตาก ในชวง 30 ป ทผานมา (ปฐาน) อณหภมเฉลยในรอบปประมาณ 24-28 องศา

เซลเซยส จากการคาดการณอณหภมเฉลยมแนวโนมทสงขน โดยภายใตแนวทาง A2 พบวา ในอก 30 ปขางหนา อณหภมเฉลยมแนวโนมทเพมขนเลกนอยในอก 60 ป ขางหนา อณหภมเฉลยมแนวโนมทเพมขน 1 - 2 องศาเซลเซยส ในอก 90 ปขางหนา อณหภมเฉลยมแนวโนมทเพมขนมากกวา 2 องศาเซลเซยส

2) จงหวดสโขทย ในชวง 30 ป ทผานมา (ปฐาน) อณหภมเฉลยในรอบปประมาณ 26-30 องศา

เซลเซยส จากการคาดการณอณหภมเฉลย มแนวโนมทสงขน โดยภายใตแนวทาง A2 พบวา ในอก 30 ปขางหนา อณหภมเฉลยมแนวโนมทเพมขนเลกนอยในอก 60 ป ขางหนา อณหภมเฉลยมแนวโนมทเพมขน 1 - 2 องศาเซลเซยส ในอก 90 ปขางหนา อณหภมเฉลยมแนวโนมทเพมขนมากกวา 2 องศาเซลเซยส

3) จงหวดก าแพงเพชร ในชวง 30 ป ทผานมา (ปฐาน) อณหภมเฉลยในรอบปประมาณ 26 - 28 องศา

เซลเซยสจากการคาดการณอณหภมเฉลยมแนวโนมทสงขน โดยภายใตแนวทาง A2 พบวา ในอก 30

73 ปขางหนา อณหภมเฉลยมแนวโนมทเพมขนเลกนอยในอก 60 ป ขางหนา อณหภมเฉลยมแนวโนมทเพมขน 1 - 2 องศาเซลเซยส ในอก 90 ปขางหนา อณหภมเฉลยมแนวโนมทเพมขนมากกวา 2 องศาเซลเซยส

4) จงหวดนครสวรรค และจงหวดอทยธาน

ในชวง 30 ป ทผานมา (ปฐาน) อณหภมเฉลยในรอบปประมาณ 26 - 28 องศาเซลเซยส จากการคาดการณอณหภมเฉลยมแนวโนมทสงขนโดยภายใตแนวทาง A2 พบวา ในอก 30 ปขางหนาอณหภมเฉลยมแนวโนมทเพมขนเลกนอยในอก 60 ป ขางหนา อณหภมเฉลยมแนวโนมทเพมขน 1 – 2 องศาเซลเซยส ในอก 90 ปขางหนา อณหภมเฉลยมแนวโนมทเพมขนมากกวา 2 องศาเซลเซยส

3.5.2 ปรมาณน าฝน ปรมาณน าฝนเฉลยของทงประเทศเพมมากขน และเพมขนในทกภาค ทงนการเพมถง

ชวงป ค.ศ. 2030 จะเพมไมมากนก แตเมอมองภาพรวมตลอดศตวรรษแลว ปรมาณฝนเพมขน นบเปนรอยมลลเมตร นอกจากนรายงานยงระบวา เนองจากจ านวนวนทฝนตกไมไดเพมขนมากนก จงอาจจะเปนไปไดวา ปรมาณฝนทตกในแตละครงจะมปรมาณมากขน ซงหมายความถงโอกาสการเกด ดนถลม น าปาทวมฉบพลน และอทกภยจะมมากตามไปดวย

3.6 การวเคราะหหาพนทจดรอน (Hotspots) ในพนทลมน าภาคกลาง

ส านกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2558) ไดรายงานวา

จากเสนชนความสงของอณหภมสงสดในอดต พบวา จงหวดสวนใหญในพนทศกษามอณหภมสงสดอยระหวาง 36 - 41 องศาเซลเซยส โดยทางตอนบนของภาคกลางจะมอณหภมสงสดเฉลยสงกวาตอนลาง และทางภาคเหนอตอนลางกมอณหภมสงสดเฉลยสงดวยเชนกน โดยจงหวดทมการเปลยนแปลงของอณหภมสงสดมาก 2 - 3 องศาเซลเซยส คอ ก าแพงเพชร พจตร เพชรบรณ เลย ตาก นครสวรรค และลพบร สวนจงหวดทมการเปลยนแปลงอณหภมสงสดต าสดคอ ประมาณ 0 - 1 องศาเซลเซยส คอตอนกลางของจงหวดตาก เปนตน และเมอน าคาการเปลยนแปลงอณหภมสงสดในพนทดงกลาวขางตนมาหาระดบการเปลยนแปลง โดยพจารณาเปนการเปลยนแปลงระดบนอย (Low) ระดบกลาง (Moderate) และระดบสง (High) ซงจะพบวา ภาคตะวนตกมระดบการเปลยนแปลงในระดบปานกลาง ภาคกลางมระดบการเปลยนแปลงในระดบปานกลาง และภาคกลางตอนบนมระดบการเปลยนแปลงในระดบสง (hotspot) พนท hotspot จะอยในพนทดงตอไปน ก าแพงเพชร พจตรเพชรบรณ เลย ชยภม ตอนเหนอของจงหวดนครสวรรค ตาก และลพบร ในดานการสะสมของ

74 ปรมาณน าฝน ซงมการศกษาขอมลฝนสมสะสมรายป ของอดต (ปฐาน) ตงแตป 1960 - 2012 แสดงปรมาณฝนตกสะสมรายป ระหวาง 900 - 1,900 มลลเมตร โดยฝนตกสงสดบรเวณพนทตอนใตของจงหวดตากตดกบตอนเหนอของกาญจนบร และบางสวนของก าแพงเพชร นครสวรรค และอทยธาน และฝนตกสะสมนอยทสดบรเวณตอนกลางของพนทศกษา เมอน าปรมาณฝนตกรายป ในอนาคตมาเปรยบเทยบกบฝนตกรายปของปฐานโดยรวมพบวา มการเปลยนแปลงเพมขนโดยเฉลยในชวง 44 - 161 มลลเมตร จงหวดทมปรมาณฝนตกนอยลงเชน บางสวนของจงหวดตาก เปนตนสวนพนทซงมปรมาณฝนตกเพมขนคอ บางสวนของจงหวดนครสวรรค บางสวนของจงหวดลพบร เปนตน จากแนวทางในการวเคราะหพนท hotspot ตอการเกดภยแลงซงจะใชคา ET/PET พจารณารวมกบผลการวเคราะหจากแบบจ าลอง และน ามาจดท าเปนระดบความเสยงตอผลกระทบระดบตาง ๆ ของลมน าภาคกลาง และตะวนตกในแตละกรณ จะพบวาพนทเสยงภยแลงมากทสด สวนใหญจะอยนอกเขตชลประทานของลมน าเจาพระยา ทาจน และสะแกกรง เปนตน นอกจากนจากผลการคาดการณดวยแบบจ าลอง SWAT ในระยะอนใกลพบวาพนทเสยงภยแลงเปนพนทประมาณ 17,605.62 ตารางกโลเมตร ในพนทศกษาลมน าภาคกลาง และภาคตะวนตก ซงจงหวดทเสยงภยแลงมากทสด ไดแก จงหวดนครสวรรค

3.7 ผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ จากขอมลของอนกรรมการระหวางรฐบาลวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของ

สหประชาชาต พบวา ตงแตชวง พ.ศ. 2453 เปนตนมา โลกมอณหภมทสงขนอยางตอเนอง โดยมอณหภมเฉลยทผวโลกในชวง พ.ศ. 2449 - 2548 เพมจากเดมถง 0.74 องศาเซลเซยส ซงมากกวาเมอป 2544 ทเคยประเมนไว 0.6 องศาเซลเซยส และแนวโนมการเพมขนของอณหภมในชวง 50 ปทผานมาสงกวาในชวง 100 ป กอนเกอบสองเทา หากเราไมมมาตรการมาชวยลดอตราการปลอยกาซเรอนกระจก เปนไปไดวาโลกจะมอณหภมเฉลยสงขนถง 1.4-5.8 องศาเซลเซยส ใน พ.ศ. 2643 (ส านกวจยการอนรกษปาไมและพนธพช, 2555) มการศกษามากมายทแสดงใหเหนถงการเพมขนของกาซเรอนกระจก อาทเชน การทกาซคารบอนไดออกไซดมปรมาณ 450 สวนในลานสวน มผลท าใหอณหภมเพมขน 2 องศาเซลเซยส ซงเมอเกดการเปลยนสภาพภมอากาศแลว มนษยจะมการปรบตวอยางไรทจะอาศยอยในสภาวะเชนนน สงทตองพจารณาล าดบแรก คอ การลงทนและนโยบายจะตองถกเปลยนแปลงในเรองของการจดการน า และการจดการทดน ล าดบท 2 คอ การประหยดในการลงทนแบบใหม ทอาจเปนการกอสราง ซงจะตองไมท าใหเกดการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเพมขน ในขณะทสงคมกตองการการพฒนาไปดวยกน ล าดบท 3 คอ จะตองมความยดหยน การยอมรบใน

75 การตดสนใจทอาจจะผดมากอน เชน ภยจากอทกภย เพราะเราไปสรางทอยอาศยในพนทต า จงควรยายทอยอาศยใหม แทนทจะตองมการปองกนโดยการกอสราง เกษตรกรตองหาพนธพชททนทานความแหงแลงแทนทจะลงทนเรองการชลประทาน เพอทจะปองกนความเสยหายจากการลงทนในภาคเกษตรกรรม หรอมการเตอนภยกอนทจะมพายมา ล าดบท 4 จะตองมการใชแบบจ าลองในการท านายเหตการณในอนาคต และใชในการวางแผนการจดการการลงทน เพอลดความเสยงทจะเกดความเสยหายจากการเปลยนแปลงของภมอากาศ ในขนตอนการปฏบตจะตองมยทธศาสตรในการปรบเปลยน แผนงานทใชในการพฒนาทตอเนอง มแผนงานทมขนตอนปฏบตไดงาย มการตดตาม และประเมนโครงการซงจะตองท าในระดบพนทลมน า ทตองพจารณาท งระบบนเวศน ระบบเศรษฐศาสตร และระบบสงคม และสามารถขบเคลอนการบรหารจดการระบบไดจากคน และสงคมในทองถน ประเทศทพฒนาแลวจะตองใหการชวยเหลอประเทศก าลงพฒนา และประเทศยากจน (The World Bank, 2010)

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศสงผลกระทบโลกรอนตอระบบสงแวดลอมเปนวงกวาง ซงท าใหปจจยตาง ๆ ในระบบสงแวดลอมเกดความแปรปรวน ซงเกดจากสาเหตตาง ๆ ผลกระทบทมตอภาคเกษตรกรรมทงดานดน ระบบอทกวทยาสงมชวต และสงแวดลอม แสดงความสมพนธได ดงภาพท 3.1

3.7.1. ผลกระทบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอดน สภาพภมอากาศเปลยนแปลงท าใหเกดสภาวะโลกรอน มผลตออณหภมดนทสงขน

ซงสงผลกระทบตอดนทงดานกายภาพ เคม และชวภาพ ดนทขาดสงปกคลม แสงแดดทกระทบผวดนท าใหดนมอณหภมสงขน ความรอนท าใหสญเสยความชนในดน ซงมผลตอกจกรรมของจลนทรย การยอยสลายอนทรยวตถ การสญเสยไนโตรเจน เปนตน

3.7.2. ผลกระทบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอภาคการเกษตรและอาหาร จากการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศทสงผลกระทบไปทวโลก หลายประเทศ

ไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของโลก เชน ปรมาณฝนทตกนอยผดปกตในหลายพนท ระยะเวลาของฤดฝนสนกวาปกต หรอปรมาณฝนทตกมากในบางพนทแลวทงชวงไปเปนเวลานาน น าฝนทตกลงมา หากไมมระบบการเกบกกกจะไหลออกจากพนทไปยงแหลงน า พนทลม และออกสทะเลในทายทสด ซงเกษตรกรไมไดใชประโยชนเตมประสทธภาพ การทพนทมความเสยงตอการเกดภยแลง และขาดแคลนน า และยงมปญหาหมอกควนไฟปาตามมาอกดวย

76

ปรากฏการณธรรมชาตเหนอการควบคม

การใชเชอเพลงฟอสซลตอเนอง

การเพมขนของกาซเรอนกระจก

การใชทดนไมเหมาะสม

การใชทรพยากรมากเกนไป

การสรางมลพษเพมชน

ดนปญหา

ดนกรด

ดนเคม

ดนศกยภาพต า

ดนดาน

ดนเปรยว

กระบวนการ

การกรอนดน

ปฏกรยาเคม

เคลอนยาย

การสะสม

การยอยสลาย

ผลกระทบ

น าฝน

น าไหลบา

น าใตดน

ผลกระทบตอดน


การเกดฝน

การกระจาย

การระเหย

การแทรกซมของน า

การกกเกบ

สาเหต

อทกวทยา

น าฝน

น าไหลบา

น าทา

ความชน

น าใตดน

ผลผลต

การเตบโต

สรระวทยา

สงมชวต

มนษย

พช

สตว

จลนทรย


ด ารงงชวต

เจรญเตบโต

สบพนธ

ปรบตว

สงคม

สงแวดลอม

เศรษฐศาสตร

กายภาพ

ชวภาพ

เคม

สภาวะโลกรอน

ผลกระทบตออทกวทยา ผลกระทบตอสงมชวต

ภมอากาศแปรปรวน

ดนเสอมโทรมเพมขน

ขาดแคลนน า

ตนทนการผลตสงขน

ผลผลตผนแปร

ภาคเกษตรกรรรม แนวทางปรบตว

ลดความเสยง

อนรกษและจดการดน

กกเกบ สงวน รกษาน า

ลดตนทนการผลต

เพมผลผลตตอพนท

ภาพท 3.1 ความสมพนธของผลกระทบจากสภาวะโลกรอน

ผลกระทบตอสงแวดลอม

76

77

การศกษาในระยะกอนหนานไดมการจ าลองผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอผลผลตขาวโดยแบบจ าลอง ORYZA1 และSIMRIW ภายใตสถานการณจ าลองสภาพภมอากาศ ซงเปนผลจากแบบจ าลองภมอากาศโลก 3 แบบจ าลอง คอ GFPL GISS และ UKMO ภายใตเงอนไขสถานการณจ าลองทกาซคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศเพมขนเปนสองเทา ซงโดยปกตแลวการทกาซคารบอนไดออกไซดเพมขนจะสงผลใหผลผลตเพม แตหากอณหภมเพมขนจะท าใหผลผลตลดลงผลจากแบบจ าลองภมอากาศโลกทง 3 แบบจ าลอง แสดงใหเหนวาอณหภมในอนาคต จะสงขนประมาณ 4 - 5 องศาเซลเซยส และปรมาณน าฝนเพมขนรอยละ 8 – 15 โดยผลจากแบบจ าลอง ORYZA พบวา ผลผลตขาวของประเทศไทยในอนาคต ภายใตเงอนไขสภาพภมอากาศอนาคตจากแบบจ าลองทง 3 จะเปลยนแปลงไปโดยอยในชวงระหวางรอยละ + 9.3 ถง - 0.9 และคาดการณโดยแบบจ าลอง SIMRIW พบวา ผลผลตของขาวในอนาคตจะเปลยนแปลงอยในชวงรอยละ + 6.4 ถง -11.6 (Matthews et al., 1997)

นอกจากนยงมการศกษาแบบจ าลองผลผลตขาวบรเวณพนทศกษาทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยขอมลจากแบบจ าลองผลผลตขาวจาก DSSAT และขอมลภมอากาศจากแบบจ าลอง CCAM ซงแสดงใหเหนวา การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศจะสงผลดตอผลผลตขาวในพนท โดยสภาพอากาศในอนาคต ท าใหผลผลตขาวมแนวโนมเพมขน โดยอยในชวงรอยละ + 1.48 ถง + 15.29 และในบางพนทผลผลตจะสงขนรอยละ 10-15 (Southeast Asia START Regional Center, 2006) และผลจากการวเคราะหขาวหอมพนธขาวดอกมะล 105 บรเวณทงกลารองไหกไดผลดขนเชนเดยวกน (วเชยร และคณะ, 2547) ผลผลตทางการเกษตรพชไรหลกชนดอนในประเทศไทย ไดแก ขาวโพด ออย มนส าปะหลง ไดรบผลกระทบตาง ๆ กนโดยมการศกษาถงผลกระทบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอพชไรหลกเหลานในพนทจงหวดขอนแกน ซงพบวา การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ท าใหผลผลตของขาวโพด และออยในจงหวดขอนแกนเพมขน แตผลผลตจากมนส าปะหลงจะลดลง โดยการปรบเปลยนการใหปย จะชวยลดความแปรปรวนของผลผลตทเกดจากผลกระทบ และยงชวยลดจ านวนวนออกดอก 2 - 4 วน และวนสกแก 3 - 10 วน และเมอกาซคารบอนไดออกไซดเพมขนระยะเวลาในการเตบโตของออยจะสนลง อยางไรกตามมวลชวภาพของออยทระยะใบท 14 จะเพมขนเลกนอย และในปทมฝนตกมากภายใตสภาพทมปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดเพมขน มวลชวภาพของออยทระยะใบท 14 จะลดลง แตในปทมฝนตกนอยในอนาคตมวลชวภาพของออยทระยะใบท 14 จากน าตาลออย และล าตนมแนวโนมทจะเพมขนอยางเหนไดชด สวนผลผลตของมนส าปะหลงนน มแนวโนมลดลงในปทฝนตกนอย และฝนตกปานกลาง แตจะเพมขนอยางมากในปทฝนตกมากภายใตสภาพอากาศอนาคตเมอความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดเพมขน 540 สวนในลานสวน และ 720 สวนในลานสวน (สหสชย และคณะ, 2547)

78

การปรบเปลยนรปแบบการจดการแปลงเพาะปลกจะชวยลดความเสยหายจากผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทมตอผลผลตขาวการจดการความเสยงในดานนไดแกการปลกขาวพนธทมอายเกบเกยวส น เนองจากท าใหสามารถปลกขาวไดสองรอบ ถาหากสามารถจดการน าไดเพยงพอส าหรบการเพาะปลกครงตอไป ( Matthews et al., 1997)

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศไดเพมขอจ ากดในการผลตภาคเกษตรมากขน ทงในเรองของ ความแหงแลง น าทวม โรค และแมลง ปญหาเรองดน และวชพช โดยเฉพาะอยางยงความแปรปรวนของน าฝน และการกระจายของฝนทไมสม าเสมอ และสรางความเสยหายตอภาคเกษตร ผลกระทบของสภาวะโลกรอนทมตอการเจรญเตบโตของพชเหนไดชดเจนมากขน แมวาความเสยหายอาจจะเกดจากหลายองคประกอบ แตความแปรปรวนของอณหภม และสภาพภมอากาศนน เปนปจจยส าคญท ท าใหเกดความเสยหายตอผลผลต และทายทสดเกดผลลบตอรายไดเกษตรกร งานวจยจงมบทบาทส าคญอยางยงทเปนเครองมอในการวเคราะห และก าหนดมาตรการสนบสนนใหเกษตรกรสามารถ วางแผนการผลต และการตลาดภายใตความเสยงทเพมขนไดอยางมประสทธภาพ (จราภา, 2556)

นอกจากนการเกดดนถลมในพนทกเปนเหตการณทสรางความเสยหายใหกบชวต และทรพยสนเปนอยางมาก ซงพนทลาดชน พนทสง ของภาคเหนอมความเสยงทจะเกดเหตการณซ าอก รฐตองมนโยบายดานนใหชดเจนในการก าหนดมาตรการณควบคมการใชประโยชนพนท ทงการตงบานเรอนในพนทลาดชน ในเสนทางทอดตมน าไหลผาน หรอการท าการเกษตรกรรมอยางเขมขนจนไมมการดแลรกษาทรพยากรดน ซงหากเกดดนถลมกจะเกดผลกระทบทงในพนท และพนทตอนลางเชนกน ซ งในบางกรณบางพ น ทตองมการใชมาตรการทางกฎหมายบงคบใชอยางเดดขาด ทงการลงโทษขนลหโทษจบ ปรบ อบรม ขง จนถงขนใหยายถนฐานเพอความปลอดภยของคน ในชมชน และพนทขางเคยงทไดรบผลกระทบ

การก าหนดนโยบาย และมาตรการในระดบประเทศ ซงการด าเนนการตามมาตรการเหลาน อาจสงผลใหความเปราะบางตอผลกระทบจากสภาพอากาศลดลงนน ไมไดเปนผลจากการค านงถง การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเปนแรงขบดนท งนนโยบายตาง ๆ น นเปนผลจากวตถประสงค เพอลดทอนเปนหลก มาตรการตาง ๆ ทจะด าเนนการในระดบประเทศจะมความหลากหลาย รวมถงการสนบสนนทางการเงนการพฒนาระบบสาธารณปโภค การเปลยนแปลงระบบการเกษตรกรรม การท าการตลาดใหกบผลผลตทองถน การวางแผนการเกษตร เปนตน จะมสวนชวยพฒนาความเปนอยของเกษตรกร และเพมความยดหยนในการรบมอกบสภาพอากาศรนแรงไดดขน (Chinvavvo et al., 2006)

การประเมนผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอผลผลตทางการเกษตรทได มการศกษาโดยละเอยดทสดในระยะทผานมาเปนการศกษาภายใตโครงการชนดอนรายป ภายใต

79 โครงการผลกระทบของภาวะโลกรอนตอผลผลตขาว ออย มนส าปะหลง และขาวโพดของประเทศไทย ซงเปนโครงการวจยภายใตการสนบสนนของส านกงานกองทนสนบสนนการวจยการเกษตร DSSAT4 โดยใชขอมลภมอากาศอนาคตจากแบบจ าลองภมอากาศโลก ECHAM4 GCM A2 และ B2 ตลอดชวงศตวรรษท 21 ซงไดท าการค านวณเพมรายละเอยดโดยแบบจ าลองภมอากาศระดบทองถน PRECIS และไดผลสรปวาผลผลตทางการเกษตรในประเทศไทยโดยทวไป ไมไดรบผลกระทบ ทรนแรงจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ยกเวน มนส าปะหลง อยางไรกตามรปแบบความแปรปรวนของสภาพอากาศในอนาคต สงผลใหผลผลตทางการเกษตรมความแปรปรวนไปดวยเชนกนนอกจากนนถงแมวาผลผลตโดยรวมของประเทศจะไมมการเปลยนแปลงทรนแรงมากนก แตบางพนทจดวาเปนพนทวกฤตตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ซงผลผลตในอนาคตจะมการเปลยนแปลงมากทงน พนทวกฤตไดแกพนทท านาน าฝนหรอขาวนาป ตลอดจนพนทปลกออย และมนส าปะหลงทางภาคเหนอของประเทศ และในชวงฤดแลงพนทนาขาว และพนทปลกขาวโพดทไดรบผลกระทบ จะขยายขอบเขตไปในหลายพนท ผลจากการประเมนพบวา สาเหตหลกทท าใหผลผลตขาวลดลงไดแกธาตอาหารในดน และการกระจายตวของฝน สวนสาเหตทผลผลตมนส าปะหลงลดลง เนองจากคณสมบตของดน และปรมาณน าฝนทไมสมพนธกน การเปลยนแปลงอณหภมเปนปญหาหลก ในบรเวณภาคเหนอตอนลาง และผลผลตขาวโพดทลดลง เนองจากการขาดน าในระยะออกดอกโดยเฉพาะในชวงขาวโพดออกไหม และชวงทปรากฏชอเกสรตวผ (เกรก และคณะ, 2552)

มการศกษาแบบจ าลองจากการรายงานของ ศนยเครอขายงานวเคราะหวจย และฝกอบรมการเปลยนแปลงของโลกแหงภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต รายงานวา จากการใชแบบจ าลองทางคณตศาสตร PRECIS (Providing Regional Climates for Impacts Studies) (ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2551) ทมรายละเอยด ไวดงน

การเปลยนแปลงอณหภมสงสด ในชวงตนศตวรรษนจนถงปลาย ค.ศ. 2030 อณหภมสงสดเฉลยไมไดเพมขนจากชวงปลายศตวรรษกอนมากนก โดยมอณหภมสงสดเฉลยทงป ระหวาง 34-36 องศาเซลเซยส แตพนทซงมอณหภมสงสดในชวงดงกลาวจะพบมากขนในภาคกลาง และภาคเหนอตอนลาง รวมถงบางสวนของภาคใต และในชวงปลายศตวรรษน อณหภมสงสดเฉลยทงป จะสงขนจากปจจบน 3 - 4 องศาเซลเซยส เปน 38 - 40 องศาเซลเซยส และขยายขอบเขตออกไปปกคลมพนทประเทศไทยเกอบทงหมด นอกจากนจะมวนทอากาศรอนมากกวา 8 เดอน การเปลยนแปลงอณหภมต าสดในชวงตนศตวรรษน อณหภมต าสดเฉลยจะมแนวโนมสงขนจนถงชวงปลาย ค.ศ. 2030 โดยภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง ภาคตะวนออก และภาคใตจะมอณหภมต าสดเฉลยสงกวา 24 องศาเซลเซยส ซงสงขนกวาชวงปลายศตวรรษทผานมาเลกนอย สวนในภาคเหนออณหภมต าสดเฉลยประมาณ 18 - 22 องศาเซลเซยส แตพนททมอณหภมต าจะลดลงไปจากเดม

80 อยางเดนชดการเปลยนแปลงปรมาณน าฝน พบวา ปรมาณน าฝนเฉลยรายป มแนวโนมเพมขนแมวาในอนาคตระยะ 2-3 ทศวรรษขางหนานจะมความผนผวนมาก แตในระยะยาวโดยเฉพาะอยางยงในชวงปลายศตวรรษ ปรมาณน าฝนเฉลยรายปในทวทกภาคของประเทศไทย จะเพมขนมากทงในดานปรมาณและการกระจายตวของพนททฝนตก แตจ านวนวนทฝนตกเฉลยในแตละปในเกอบทกพนทยงคงใกลเคยงกบทเคยเปนมาในอดต ซงแสดงใหเหนวาความยาวนานของฤดฝนในอนาคต อาจจะไมเปลยนแปลงไปจากทเคยเปนอยมากนก แตฝนทตกแตละครงจะตกหนกมากขนกวาทเปนมาในอดต ซงจะตองมการเตรยมการเรองการกกเกบน า พนทการระบายน า การขดลอกแมน า คลอง ทางน าท ตนเขน เปนตน

3.7.3 ผลกระทบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอแหลงน า

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศท าใหอณหภมสงขน ปรมาณและความถของฝนเปลยนแปลงจากการใชแบบจ าลอง เมอมกาซคารบอนไดออกไซดเพมขนเปนสองเทา พบวา ปรมาณน าฝนของโลกจะเพมขนประมาณรอยละ 5 แตจะแตกตางกนตามภมภาค การไหลของน าทา จะเปลยนไปผลกระทบตอทรพยากรน าสรปไดดงน

1) ฝนตกมากแตน าระเหยมากขนน าในอางเกบน า และบอน าจะระเหยเรวขน และมผลตอปรมาณน าใตดน และน าบาดาลในระยะยาว

2) ฝนตกกระจายไมทวถง สภาพอากาศทแปรปรวนจะท าใหในบางพนทมฝนตกมาก บางพนทแหงแลง

3) อากาศในเขตรอนจะแปรปรวนมาก 4) ความแหงแลงรนแรงสภาพภมอากาศมความแหงแลงมากขน ความออนไหวของ

ระบบอทกวทยาทองถนยงสงขน และมผลกระทบตอปรมาณน าทาส งปรมาณน าฝนทลดลงท าใหพนทแหงแลงและกงแหงแลงจะมความออนไหวมากขน

5) ระบบนเวศน าจดจะไดรบผลกระทบจากปรมาณน าทา และการระเหยของน า การเพมขนของน าเคมจะท าใหระบบนเวศน าจดเกดการเปลยนแปลง

6) การแยงน า แรงกดดนการใชทรพยากรน าทมมากขน ท าใหเกดการแยงน าในล าน าทมความยาวตอเนองในประเทศตาง ๆ จะน าไปสปญหาการขดแยงทรนแรงขน ทงดานปรมาณน าการจดสรรน า และคณภาพน า

3.7.4 ผลกระทบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอภยธรรมชาต

1) ภยแผนดนถลมซงเปนการเคลอนทของมวลดนและหน ไปตามแนวลาดเทของแรงโนมถวงโลก เนองจากมฝนตกหนกตอเนองจนดนและหนฉ าน ารบน าหนกไมไหว ท าใหเกดการ

81 เคลอนทดวยความเรว พรอมตนไมเศษไม หน ไปตามรองล าธาร และความลาดเท กวาดเอาเศษวสดระหวางทางไปดวยมอ านาจการกดกรอนมาก เกดความเสยหายตอชวตและทรพยสน

2) อทกภย พนทเสยงอทกภย คอ แนวทพายฝนเคลอนผาน และบรเวณใกลเคยงทอยทางน าไหล พนทลมต าแผนดนทรดหรอมน าทะเลหนน

3) ภยแลงเปนความแหงแลงของภมอากาศ เกดจากการทมฝนนอยกวาปกต หรอฝนไมตกตองตามฤดกาลเปนระยะเวลานานกวาปกต ท าใหเกดการขาดแคลนน าดม น าใชน าเพอการเกษตร

4) วาตภยจากความแหงแลง และความแปรปรวนของอณหภมในชวงเปลยนฤด ท าใหเกดการสะสมความรอนในบรรยากาศในบรเวณหนง และเมอมอณหภมเยนพดผานมาอณหภมทแตกตางกนมากท าใหลมพดแรงมาก จนเกดเปนพายฤดรอนหรอพายฟาคะนอง มลมกระโชกเปนระยะ มฝนตกหนก ฟาผาบางครงมลกเหบตกลงมาดวย

5) การกดเซาะชายฝงทะเล การเกดพายกระแสน า และคลนทรนแรงทงจากสภาพอากาศทเกดรวมกบคลนพายซดฝง ท าใหเกดความเสยหายตอแผนดน ชวต และทรพยสน

สงส าคญทเปนเรองทาทายนกวจยกคอ ในขณะทงานวจยตาง ๆ ไดคาดการณลวงหนาถงสถานการณสภาวะโลกรอนทเกดขน ท าใหเหนภยตาง ๆ ทจะเกดขนกบสภาพแวดลอมในอนาคตทสงความเสยหายใหแกมนษย รฐเองกพยายามแกปญหาภายใตสถานการณทมงบประมาณจ ากดในทางกลบกนเกษตรกรกยงคงใชชวตอยในแบบเดม เกษตรกรถกระบวาเปนสวนหนงทท าใหเกดสภาวะเรอนกระจก ทงระบบการปลกขาวแบบเดม การปศสตวการ ใชปยไนโตรเจนมาก การเผาวสด การท าลายปาไม เปนตน ซงสวนหนงเพอเปนกระบวนการผลตอาหารใหกบมนษยโลก เมอเทยบกบระบบอตสาหกรรม การขนสง และภยธรรมชาต ทสงผลกระทบมากกวาหลายเทา อยางไรกตาม ในเรองการลดสาเหตการเกด เปนการงายทจะออกกฎหมายมาควบคมการปลดปลอยกาซเรอนกระจก แตในดานการปฏบตตามนนยงเปนเรองทท าไดยากอย สงส าคญคอตองท าควบคกบการใหความร คอ การสรางความตระหนกถงความเสยหายจากภยพบต ซงตองปลกฝงกนไปอยางตอเนอง ซงตอจากนไปจะตองมาใหความส าคญกบการน าแผนนโยบายไปสการปฏบต ซงจะตองมการรวมมอท างานอยางบรณาการของผรบผดชอบในแตละภาคสวนกนตอไป

82

เอกสารอางอง จราภา อนธแสง. 2556. สภาวะโลกรอนกบเศรษฐกจเกษตร. สวนวจยเศรษฐกจพอเพยง ส านกงาน

เศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ

วเชยร เกดสข, สหสไชย คงทน และอรรถชย จนตะเวช. 2547. ผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอการผลตขาวในทงกลารองไห. วารสารสมาคมส ารวจขอมลระยะไกลและสารสนเทศภมศาสตร แหงประเทศไทย, ปท 5 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2547.

สหสไชย คงทน, วนย ศรวต และสกจ รตนศรวงษ. 2547. ผลกระทบจากการเปลยนแปลงภมอากาศโลกตอการผลผลตขาวโพด ออย และมนส าปะหลง ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย: พนทศกษา จงหวดขอนแกน. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 2558. การจดท าบญชกาซเรอน

กระจกของประเทศไทย. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ.

ส านกวจยการอนรกษปาไมและพนธพช. 2555. การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและเรดดพลส. กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช, กรงเทพฯ

Chinvanno, S. 2006 . Final report for APN Capable project: Building capacity of Mekong river

countries to assess impacts of climate change-case study approach on assessment of

community vulnerability and adaptation to impact of climate change on water

resources and food production. Southeast Asia Start Regional Centre, Bangkok, Thailand.

Gyanendra,B. Dhakhwa, C. Lee Campbell, S. k. Le Duc and E.J. Cooter. 1998. Maize

Growth:Assessing the Effect of Global Warming and CO2 Fertilization with Crop

Models, ( ออนไลน). แหลงทมา : http//www. sciencedirect.com

83 Matthews, R.B. Kropff, M.J., Horie, T. and Bachelet,D. 1997. Simulating the impact of

climate change on rice production in Asia and evaluation option for

adaptation.Agricultural Systems, 54(3):399-425.

Southeast Asia START Regional Center. 2006. Final technical report AIACC AS07:

Southeast Asia Regional vulnerability to changing water resource and extreme

hydrological events due to climate change. Southeast Asia START Regional Center

Technical Report No.15., Bangkok

World bank. 2010. Development and Climate Change. The International Bank for

Reconstruction and Development, Washington, DC.

บทท 4 ผลกระทบของกาซเรอนกระจกตอการเปลยนแปลงภมอากาศ

ในสภาวะปกตชนบรรยากาศของโลกจะประกอบดวย โอโซน ไอน า และกาซชนดตาง ๆ ใน

สดสวนคอนขางจะคงท ดงแสดงในตารางท 4.1 ซงท าหนาทกรองรงสคลนสนบางชนดใหผานมาตกกระทบพนผวโลก รงสคลนสนทตกกระทบพนผวโลกน จะสะทอนกลบออกนอกชนบรรยากาศไปสวนหนงทเหลอพนผวโลกทประกอบดวยพนน า พนดน และสงมชวตจะดดกลนไว หลงจากนนกจะคายพลงงานออกมาในรปรงสคลนยาวชวงอนฟราเรดแผกระจายขนสชนบรรยากาศ และแผกระจายออกนอกชนบรรยากาศไปสวนหนง อกสวนหนงนนชนบรรยากาศกจะดดกลนไว และคายพลงงานความรอนออกมา ผลทเกดขนคอ ท าใหโลกสามารถรกษาสภาพสมดลทางอณหภมไวได จงมวฎจกรน า อากาศ และฤดกาลตาง ๆ ด าเนนไปอยางสมดลเอออ านวยตอการด ารงชวตพชและสตว โลกจงเปรยบเสมอนเรอนปลกพชขนาดใหญทมไอน าและกาซตาง ๆ ในชนบรรยากาศเปนเสมอนกระจก ทคอยควบคมอณหภม และวฎจกรตาง ๆ ใหเปนไปอยางสมดล

ตารางท 4.1 กาซส าคญทเปนองคประกอบของบรรยากาศ

ชนดกาซ สตรเคม รอยละโดยปรมาตร ไนโตรเจน N2 78.084 ออกซเจน O2 20.942 อารกอน Ar 0.924 คารบอนไดออกไซด CO2 0.033 นออน Ne 0.002 ฮเลยม He 0.005 ทมา : Barry and Chorley (2010)

ภาวะเรอนกระจก คอ ภาวะทชนบรรยากาศของโลกกระท าตวเสมอนกระจก ทยอมใหรงส

คลนสนผานลงมายงผวโลกได แตจะดดกลนรงสคลนยาวชวงอนฟราเรดทแผออกจากพนผวโลกเอาไว จากนนกจะคายพลงงานความรอน ใหกระจายอยภายในชนบรรยากาศและพนผวโลก จงเปรยบเสมอนกระจกทปกคลมผวโลกใหมภาวะสมดลทางอณหภม และเหมาะสมตอสงม ชวตบนผวโลก

85 แตในปจจบนมกาซบางชนดสะสมอยในชนบรรยากาศมากเกนสมดล ซงกาซเหลานสามารถดดกลนรงสคลนยาวชวงอนฟราเรดและคายพลงงานความรอนไดด พนผวโลกและชนบรรยากาศ จงมอณหภมส ง ขน ส งผลกระทบ ตอสภาพ ภ มอากาศของโลก และ ส งม ชวตพ นผวโลกอยางมากมาย (กรมอตนยมวทยา, 2558)

ประเทศไทยตองเผชญและรบมอกบผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ซงรวมถงการเปลยนแปลงรปแบบของฤดกาล การเกดภยพบตทรนแรงและบอยครงขน ความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตจากภยพบตตาง ๆ และการเปลยนแปลงของรปแบบและการแพรกระจายของเชอโรคและพาหะน าโรค น ามาซงการเกดโรคอบตใหมและโรคอบตซ า เปนตน ทงนประเทศไทยในฐานะทเปนประเทศเกษตรกรรม มรปแบบการพฒนา และวถชวตทตองพงพงความอดมสมบรณของฐานทรพยากรธรรมชาตของประเทศ การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศจงนบเปนภยคกคามทส าคญตอการบรรลเปาหมายการพฒนาประเทศอยางย งยน ทงการรกษาการเตบโตทางเศรษฐกจ การขจดปญหา ความยากจนและยกระดบคณภาพชวตของประชาชนใหดขน รวมถงการรกษาความสมดลของระบบนเวศความสมบรณของฐานทรพยากรธรรมชาตและคณภาพสงแวดลอมทด ในขณะเดยวกนปญหาอกสวนหนงทประเทศไทยตองเผชญ คอ การเพมขนของปรมาณการปลอยกาซเรอนกระจกจากรปแบบของการพฒนาประเทศทจ าเปนตองพ งพาพลงงานจากเชอเพลงฟอสซลเปนหลก และจากการขยายตวอยางรวดเรวของพนทเมอง ท าใหมความตองการใชพลงงานเพมขนอยางตอเนอง เปนตน ซงหากประเทศไทยและประเทศก าลงพฒนาอน ๆ ยงคงไวซงรปแบบการพฒนาดงกลาว ยอมจะสงผลใหการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและผลกระทบตาง ๆ ทวความรนแรงขนอยางมากในอนาคต และท าใหการปรบตวและรบมอตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในอนาคตท าไดยากยงขนไปอก นอกจากนการทปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศไดทวความส าคญ ท าใหนานาประเทศมความรวมมอกนในการแกไขปญหาดงกลาว ประเทศไทยจงอาจตองเผชญกบความกดดน ทงในกรอบความรวมมอระหวางประเทศในการแกไขปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ใหตองมภาระรบผดชอบเพมขนในการรวมแกไขปญหา และจากประเทศคคาตาง ๆ ท มศกยภาพเทคโนโลยและการจดการกระบวนการผลตสนคาและบรการทดกวา ซงเรมน าประเดนดงกลาวมาเปนขอก าหนดหรอขอบงคบทางการคาลกษณะตาง ๆเชน การเกบคาธรรมเนยมการปลอยกาซเรอนกระจกจากเทยวบนทบนเขานานฟาของสหภาพยโรปการบงคบใหตดฉลากรอยเทาคารบอน (carbon footprint) เปนตน โดยประเทศไทยซงมฐานเศรษฐกจทตองพงพาการสงออก ยอมไดรบผลกระทบหรอมความเสยงสงทจะตองเผชญกบปญหาดงกลาวอยางหลกเลยงไมได

86

4.1 กาซเรอนกระจกและความสมพนธกบการเปลยนแปลงภมอากาศ กาซเรอนกระจกท าใหโลกมพลงงานความรอนสะสมอยบนผวโลก และชนบรรยากาศมากขน

อนเปนตนเหตใหพนผวโลกมอณหภมสงขน ผลทตามมากคอการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม การผนแปรของสภาพภมอากาศของโลกและทองถน การเปลยนแปลงภมอากาศของโลก เปนปญหาทส าคญของศตวรรษท 21 ซงสงผลกระทบตอสภาวะโลกรอน

4.1.1 กาซเรอนกระจก กาซตาง ๆ หลายชนดในชนบรรยากาศของโลกมการเปลยนแปลงเพมขน และลดลงตาม

คณสมบตทางเคมของกาซแตละชนด ดงนนกาซทมมากเกนสมดลของชนบรรยากาศจะสะสมอยในชนบรรยากาศ กาซบางชนดสามารถสะสมอยในชนบรรยากาศไดนานหลายรอยป บางชนดสะสมอยไดในเวลาเพยงไมกปกสลายไป กาซเรอนกระจกทกลาวถงนกเชนกน เนองจากมปรมาณทมากเกนสมดลในชนบรรยากาศ จงสะสมอยในชนบรรยากาศและสะสมอยไดเปนเวลานานหลายป เราอาจแบงกาซเรอนกระจกไดเปนสองพวก ตามอายการสะสมอยในชนบรรยากาศ คอ พวกทมอายการสะสมอยในชนบรรยากาศไมนาน เนองจากกาซเหลานสามารถท าปฏกรยาไดดกบไอน า หรอกาซอน ๆ จงท าใหมนมอายสะสมเฉลยสน สวนอกพวกหนงเปนกาซเรอนกระจกซงมอายสะสมเฉลยนานหลายป เชน กาซคารบอนไดออกไซด กาซมเทน กาซไนตรสออกไซด และกาซคลอโรฟลออโรคารบอน เปนตน กาซเหลานนบเปนกาซทเปนตวการหลกของการเกดภาวะเรอนกระจก เนองจากมอายสะสมเฉลยยาวนาน และสามารถดดกลนรงสอนฟราเรดไดดกวากาซเรอนกระจกชนดอน ๆ (ส านกวจยการอนรกษปาไมและพนธพช, 2555)

87

ภาพท 4.1 สดสวนของกาซเรอนกระจกในบรรยากาศของโลก ทมา: The World Bank ( 2010 )

ชนดของกาซเรอนกระจกทพบในสภาพธรรมชาต ไดแก ไอน า (H2O) มเทน (CH4)

ไนตรสออกไซด (N2O) แตทมการกลาวถงมากคอ คารบอนไดออกไซด (CO2) ซงในบางครงจะเปน สารสงเคราะห เชน คลอโรฟลโอโรคารบอน (CFCs) ซงเปนสารเคมจากโรงงานอตสาหกรรม ทใชในการท าความเยนและในโฟม ซงในทวไปคารบอนไดออกไซดทเกดจากกจกรรมของมนษยจะเปนตนเหตทส าคญ (Cowie, 2013) ไอน าไมนบรวมเปนกาซเรอนกระจกทเกดจากกจกรรมของมนษยแตเปนกาซเรอนกระจกทเปนปรากฏการณธรรมชาต นอกจากนในบรรยากาศยงมฝ นละอองขนาดเลก ทเปนทงของแขงและของเหลว มขนาดระหวาง 0.01-10 ไมโครเมตร เกดจากปรากฏการณธรรมชาตและกจกรรมของมนษยลอยอยในบรรยากาศไดนานหลายชวโมง สงผลกระทบตอการฟงกระจายและการดดซบของรงสความรอน การปลดปลอยกาซเรอนกระจกจากกจกรรมของมนษยมปรมาณมากกวากาซเรอนกระจกจากธรรมชาต (The World Bank, 2010) ดงภาพท 4.1 ชนดของกาซเรอนกระจกทส าคญ ไดแก

1) กาซคารบอนไดออกไซดในชนบรรยากาศเกดจากธรรมชาต และเกดจากฝมอมนษย เชน การเผาไหมเชอเพลง เกดจากโรงงานอตสาหกรรมตาง ๆ และการตดไมท าลายปา เพอใชเปนทอยอาศยหรอการเกษตรกรรม โดยเฉพาะอยางยงการตดไมท าลายปาน นบวาเปนตวการส าคญ

F-gasses, 1.1 %

CO2(fossil fuel use), 56.6 %

CO2(other), 2.8 %

CO2(deforestation), 17.3 %

CH4, 14.3 %

N2O, 7.9 %

88 ทสด ในการปลดปลอยคารบอนไดออกไซดขนสชนบรรยากาศ ท งนเนองจากตนไมและปาไมมคณสมบตทด คอ สามารถดดซบกาซคารบอนไดออกไซดไวกอนทจะลอยขนสชนบรรยากาศ ดงนนเมอพนทปาลดนอยลง ปรมาณกาซคารบอนไดออกไซด จงขนไปสะสมอยในชนบรรยากาศไดมากขน กาซคารบอนไดออกไซดเปนกาซเรอนกระจกทท าใหเกดพลงงานความรอนสะสมในบรรยากาศของโลกมากทสดในบรรดากาซเรอนกระจกชนดอน ๆ ทงยงมแนวโนมเพมมากขนกวากาซชนดอน ๆ ดวย ซงหมายถงผลกระทบโดยตรงตออณหภมของผวโลกและชนบรรยากาศจะยงทวความรนแรงมากขนตอไปอก

2) กาซมเทนแหลงก าเนดของกาซมเทนมอยมากมายทงในธรรมชาต และทเกดจากฝมอมนษย เชน แหลงนาขาว การยอยสลายซากสงมชวต การยอยสลายของมลสตว จากการเผาไหมเชอเพลงประเภทถานหน น ามน และกาซธรรมชาต โดยเฉพาะการเผาไหมทเกดจากธรรมชาต และเกดจากการเผาไหมเชอเพลงตาง ๆ สามารถท าใหเกดกาซมเทนในบรรยากาศสงถง 20%ของกาซมเทนในชนบรรยากาศทงหมด

3) กาซไนตรสออกไซดแหลงก าเนดกาซไนตรสออกไซด คอ อตสาหกรรมทใช กรดไนตรกในขบวนการผลต ตวอยางเชน อตสาหกรรมผลตเสนใยไนลอน อตสาหกรรมเคม หรออตสาหกรรมพลาสตกบางชนด เปนตน แมวากาซไนตรสออกไซดทเกดจากธรรมชาตจะมอยมาก ในภาวะปกตกตาม แตอตราการเพ มป รมาณดงกลาวกจดอยในภาวะทสมดลในธรรมชาต สวนกาซไนตรสออกไซดทเกดขนจากฝมอมนษยนนมปรมาณเพมขนอยางรวดเรว และสงผลกระทบโดยตรงตอการเพมพลงงานความรอนสะสมบนพนผวโลก 4) กาซ ท มสารประกอบคลอโรฟลออโรคารบอนมแหลงก าเนดจากโรงงานอตสาหกรรม และอปกรณเครองใชในชวตประจ าวนตาง ๆ แมวากาซประเภทนจะมปรมาณลดลงรอยละ 40 เมอเทยบกบสบกวาปกอนหนาน ตามมาตรการควบคมโดยสนธสญญามอนทรออล (Montreal Protocol) แตปรมาณกาซคลอโรฟลออโรคารบอนทยงมสะสมอยในชนบรรยากาศโดยฝมอมนษย ยงคงเปนตนเหตทท าใหมพลงงานความรอนสะสมบนพนผวโลก และยงไปกวานนผลกระทบทางออมของกาซชนดน ท าใหเกดอนตรายตอบรรยากาศ และสงมชวตบนพนโลกมากมาย กลาวคอกาซประเภทนสามารถรวมตวทางเคมไดดกบโอโซน จงท าใหโอโซนในชนบรรยากาศลดนอยลง หรอเกดรรวในชนโอโซนอนเปนสาเหตใหรงสคลนสนทเปนอนตรายตอสงมชวตบนพนโลก สองผานลงมายงพนโลกไดมากขน ทงยงท าใหรงสคลนสนผานมาตกกระทบผวโลกในสดสวนทมากเกนภาวะสมดล นบเปนการท าใหผวโลกและบรรยากาศรอนขนโดยทางออม

89 4.1.2 แหลงของกาซเรอนกระจก

กาซคารบอนไดออกไซด ม เทน และไนตรสออกไซด มอายยาวนานในช นบรรยากาศ เชนกาซมเทน มอายในบรรยากาศประมาณ 9-15 ป กาซคารบอนไดออกไซดอยในชนบรรยากาศได 200-450 ป กาซเรอนกระจกอน ๆ บางชนดมอายยาวนานนบพนป ดงนนความเขมขนของกาซเรอนกระจกทมอยในปจจบนน จะมผลกระทบไปอกนานนบรอยป นอกจากมอายยาวนานแลว กาซเรอนกระจกแตละชนดยงมพลงงานความรอนทแตกตางกน โดยการเปรยบเทยบกบกาซคารบอนไดออกไซด จะเหนไดวา กาซมเทน มศกยความรอนโลก (Global Warming Potential : GWP) 23 เทาของคารบอนไดออกไซด และไนตรสออกไซด มศกยความรอนโลก 296 เทาของคารบอนไดออกไซด เปนตน

กาซเรอนกระจกแตละชนดจะมาจากแหลงปลอยกาซเรอนกระจกทแตกตางกน ตวอยางเชน กาซคารบอนไดออกไซด ถกปลดปลอยมาจากการเผาผลาญพลงงานฟอสซล และการใชทดนจากกระบวนการหายใจของสงมชวตทงพช สตว มนษยและกจกรรมของจลนทรย การเผาไหมวสดอนทรย เปนตน กาซมเทนถกปลดปลอยมาจากภาคเกษตรกรรม การหมก การท าปศสตว เปนตน กาซไนตรสออกไซดจากการใชปยไนโตรเจน ดงตารางท 4.2

ตารางท 4.2 อายของกาซเรอนกระจกในบรรยากาศและศกยความรอนโลกเปรยบเทยบกบกาซ คารบอนไดออกไซด กาซเรอนกระจก อายในบรรยากาศ (ป) ศกยความรอนโลก แหลงปลอยกาซเรอนกระจก

CO2 200-450 1 พลงงานฟอสซล การใชทดน CH4 9-15 23 การเกษตร ปศสตว N2O 120 296 ปยไนโตรเจน

HCF 10-220 140-11,800 ส า ร ท า ค ว า ม เย น โ ฟ ม คอมพวเตอร โทรทศน ยาสฟน

PFCs 2,600-50,000 700-11,900 ส า ร ท า ค ว า ม เย น โ ฟ ม คอมพวเตอร โทรทศน ยาสฟน

SF6 3,200 22,000 ส า ร ท า ค ว า ม เย น โ ฟ ม คอมพวเตอร โทรทศน ยาสฟน

ทมา : ศนยวศวกรรมพลงงานและสงแวดลอม (2551)

90

ส าหรบในภาคเกษตรของประเทศไทย กาซมเทน (CH4) เปนกาซเรอนกระจกหลกทถกปลอยออกมามากทสด โดยแหลงปลอยกาซเรอนกระจกมากทสด คอ กลมนาขาว (ในรปกาซ CH4) คดเปน 29.94 ลานตนคารบอนไดออกไซดเทยบเทา โดยคดเปนรอยละ 57.7 ของปรมาณการปลอยในภาคการเกษตร รองลงมาคอ การปลอยจากกลมการหมกในระบบยอยอาหารของสตวคดเปน 8.26 ลานตนคารบอนไดออกไซดเทยบเทา โดยคดเปนรอยละ 15.85 ของปรมาณการปลอยในภาคการเกษตรขณะทปรมาณการปลอยไนตรสออกไซด (N2O) จากดนทใชในการเกษตร ซงเกดจากการใสปยเคมเปนหลกคดเปน 7.6 ลานตนคารบอนไดออกไซดเทยบเทา โดยคดเปนรอยละ 14.6 ของปรมาณการปลอยจากภาคการเกษตร สวนสาขาการจดการมลสตวมการปลอยกาซเรอนกระจก (ปลอยในรปกาซ CH4 และ N2O) ประมาณ 5.07 ลานตนคารบอนไดออกไซดเทยบเทา โดยคดเปนรอยละ 9.8 ของปรมาณการปลอยจากภาคการเกษตร กลมทปลอยนอยทสด ไดแก กลมการเผาเศษวสดการเกษตรในทโลงมปรมาณ 1.01 ลานตนคารบอนไดออกไซดเทยบเทา โดยคดเปนรอยละ 1.9 ของปรมาณการปลอยในภาคการเกษตร (ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2557) 4.1.3 ความสมพนธระหวางกาซเรอนกระจกกบการเปลยนแปลงอณหภมของบรรยากาศ

การเปลยนแปลงความเขมขนของกาซเรอนกระจกในบรรยากาศ มผลท าใหอณหภมของโลกสงขนโดยจากการทนกวทยาศาสตรไดศกษาฟองอากาศในแกนน าแขง เพอศกษาสภาพภมอากาศในอดตเมอ 400,000 ปทผานมา พบวา การเปลยนแปลงของอณหภมเฉลยของโลกนน มความสมพนธกบการเปลยนแปลงของความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศ โดยความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดทเพมขน มความสมพนธกบอณหภมทเพมขน และความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดทลดลงมความสมพนธกบอณหภมทลดลง

กาซเรอนกระจกสงผลกระทบถงความดนบรรยากาศ และการเปลยนแปลงความดนบรรยากาศนเองทมอทธพลตอภมอากาศของโลก เพราะความดนอากาศจะควบคมการไหลเวยนบรรยากาศ ดงนนจงมอทธพลตอการเคลอนไหวของความชน โดยการเปลยนแปลงนจะสงผลกระทบตอปรมาณของฝนทตก อณหภม ลม และพาย ซงเปนปจจยส าคญในการด ารงอยของสงมชวตทจะตองปรบตวใหเขากบสภาพภมอากาศในบรเวณทสงมชวตนนอาศยอย (โครงการสหสาขาวทยาการ, 2557) ซงกาซเรอนกระจกจะมความสมพนธกบภมอากาศดงน

1) แนวโนมการเปลยนแปลงอณหภมโลก โดยปกตกาซเรอนกระจกเปรยบเสมอนเปนกระจกทปกคลมผวโลกใหมอยใน

สภาวะสมดลพลงงานและมอณหภมทเหมาะสมตอสงมชวต ถาโลกไมมกาซเรอนกระจกอณหภมเฉลยจะอยท -5 องศาเซลเซยส ซงหนาวเยนเกนไป แตถากาซเรอนกระจกมปรมาณมากเกนกวาทธรรมชาตจะปรบเขาสสภาวะสมดล สงผลใหอณหภมของผวโลกมการเปลยนแปลงคอยๆ เพมสงขน

91 อยางตอเนอง ตงแตมการปฏวตอตสาหกรรมหรอชวง 100 ปทผานมา และสอดคลองกบปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดทเพมขนดวย จ านวนวนทรอนจะเพมขน จ านวนวนทอากาศเยนจะลดลง

2) ปรากฏการณคลนความรอน คลนความรอน คอ อณหภมทเพมขนตามธรรมชาตอยางผดธรรมชาต เกดจากความเปลยนแปลงตามวฏจกรของฤดกาล เหตการณทมการเพมขนของระดบอณหภมพนผวเฉลยทวโลกน เรยกวา ปรากฏการณคลนความรอนของอากาศ ซงบางประเทศมระดบอณหภมสงถง 40 องศาเซลเซยส ซงท าใหมผเสยชวตมากกวา 100 คน ในประเทศแถบยโรปคลนความรอนจะเกดชวงเดอนกรกฎาคมและสงหาคมของทกป ซงเปนชวงทพนดนแหงแลงตอเนองยาวนาน ในประเทศไทยหากมชวงทมภยแลงและอากาศรอนยาวนานกวา 8 เดอน กจะท าใหมโอกาสเกดภยพบตของปรากฏการณคลนความรอนเชนเดยวกน

3) ความแปรปรวนของปรมาณน าฝน ภายใตภาวะโลกรอน น าจะระเหยออกจากแหลงน ามากขน ขณะเดยวกนอณหภม

ทเพมขนสงผลใหความชนอมตวสงขนดวย ชนบรรยากาศจงมศกยภาพในการกกเกบไอน าสง การกลนตวเปนหยดน าฝนจงเกดยาก เพราะตองอาศยปรมาณไอน ามากกวาเดม แตในทางตรงขามการไหลเวยนของไอน าในบรรยากาศกลบชาลง นอกจากนการทประเทศไทยไดรบลมมรสมตะวนตกเฉยงใตจากมหาส มทรอน เด ย ทน าพ าความ ชม ชนมาสป ระ เทศไทยในฤ ดฝน และลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอจากประเทศจน ความแปรปรวนของอณหภมน าทะเลในมหาสมทรแปซฟก ยงสงผลกระทบตอปรมาณน าฝนไดอกดวย ในปลานญาปรมาณฝนสทธทตกจะมากเปนพเศษ แตในปเอลนโญปรมาณฝนสทธจะนอยลง ฝนตกแตละครงจะมความรนแรงแบบเฉยบพลนมากกวา และมจ านวนพายมากกวา

4) ความแปรปรวนของพายฝนเขตรอน ปจจยส าคญทมผลตอการเกดพายหมนเขตรอนคอ อณหภมผวน าทะเลและหยอมความกดอากาศต า ความรอนในชนบรรยากาศทเพมขน ท าใหอณหภมของผวน าทะเลเพมสงขน ไอน ากจะระเหยไปไดงายสะสมในอากาศเพมมากขน ซงไอน าจะเปนแหลงพลงงานของพายฝนเขตรอน

5) ความแปรปรวนของวฏจกรเอลนโญ ลานญา ดชนวดความรนแรงของวฏจกรเอลนโญและลานญา ไดแก อณหภมผวน าใน

มหาสมทรแปซฟกตะวนออก ปทตรวจสอบพนทมสแดงเปนปทผวน าทะเลรอนเปนพเศษจะเกดปรากฏการณเอลนโญ สวนปทตรวจพบพนทมสน าเงนเปนปทผวน าทะเลเยนจด จะเกดปรากฏการณ ลานญา การเพมขนของดชนอณหภมผวน าอาจเปนผลพวงจากการเปลยนแปลงอยางกะทนหนของสภาพภมอากาศเหนอมหาสมทรแปซฟกทสามารถเพมขนไดอยางตอเนอง

92

4.2 ปญหาและแนวทางการลดปรมาณกาซเรอนกระจก

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเปนปรากฏการณททาทายดานสงแวดลอมทยงใหญทสดของศตวรรษท 21 การปลอยกาซเรอนกระจกไดรบการยอมรบอยางกวางขวางวาเปนปจจยทเออตอ การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การสรางกรอบวธการท างานเพอจะชวยใหองคกรบรรลเปาหมาย ดานสงแวดลอมจงมความส าคญซงตองก าหนดแผนงาน การด าเนนการ การตรวจสอบ และการใชกฎหมายรวมกน แมวากาซคารบอนไดออกไซดเปนกาซเรอนกระจกทส าคญทถกปลดปลอย จากภาคอตสาหกรรมและการใชพลงงานเปนอยางมาก แตภาคการเกษตรกปลดปลอยกาซเรอนกระจกไปในบรรยากาศมากเหมอนกน โดยเฉพาะกาซคารบอนไดออกไซดจากการเผาปา การเผาวสดอนทรย การไถพรวนดนและการเปลยนแปลงการใชทดน กาซมเทนถกปลอยออกจากปศสตวผานการหมกในล าไสในกระบวนการยอยอาหาร และจากมลสตว สวนไนตรสออกไซดถกปลอยออกจากดนในรปของการใสปย

ดงนนประเทศไทยซงเปนประเทศเกษตรกรรมจ าเปนตองตระหนกถงการลดกาซเรอนกระจกจากภาคเกษตรกรรมและเรงหาแนวทางบรรเทาการปลอยกาซเรอนกระจกเพอรองรบขอก าหนดใน การพ จารณาก าซ เรอนกระจก ทอาจมในอนาคตของประชาคมโลก จากการศกษาขอมล ของนกวทยาศาสตรนน ไดระบถงวาเปนตวการทท าใหสภาวะโลกรอนมความรนแรงขน เมอมการก าหนดวากาซชนดใดทเปนสาเหต กจงไดมการศกษาถงกระบวนการทจะใหเกดการเพมและลดของกาซแตละชนดนน และมนกวทยาศาสตรจ านวนมากในประเทศทพฒนาแลว ทศกษาเรองสภาวะโลกรอนเปนเวลาตอเนอง งานวจยตาง ๆ จงด าเนนการเพอพสจนถงสมมตฐานและทดลองหาผลสรป แตในทางกลบกนส าหรบประเทศก าลงพฒนาหรอประเทศทยงพฒนาไมเตมรปแบบอยางประเทศไทยนน เกษตรกรซงถอครองพนทเกษตรกรรมไมไดใหความส าคญกบเรองนมากนก กาซเปนเรองทมอง ไมเหนจบตองไมไดเหมอนกบสสารทวไป ดงนนการด าเนนการในเรองนภาครฐจงตองใชเวลาอดทนทจะใชทกวธการในการปฏบต

4.3 สถานการณของการลดกาซเรอนกระจก แนวทางการลดกาซเรอนกระจกในภาคเกษตรกรรม การลดกาซเรอนกระจกทกลาวถงน หมายถง การลดการปลอยกาซเรอนกระจกและการสงเสรมการเปนแหลงกกเกบคารบอน กจกรรมการเกษตรทเหมาะสมตองไมคกคามตอความมนคงทางอาหาร และสอดคลองกบการพฒนาทย งยน การผลตสนคาเกษตรสวนใหญ เพอควบคมการเพมขนของคาอณหภมเฉลยของโลกในสภาวะสมดล

93 ใหอยทระดบประมาณ 2 องศาเซลเซยส กลมประเทศทพฒนาแลวและกลมประเทศทก าลงพฒนา จะตองรวมกนลดปรมาณการปลดปลอยกาซเรอนกระจกลงในระดบทแตกตางกน (ศนยวศวกรรมพลงงานและสงแวดลอม, 2551) โดยมกจกรรมดงน

1) จดท าขอตกลงระหวางประเทศ เพอรวมกนด าเนนกจกรรมทเปนการลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจก และผลกระทบทอาจเกดขนจากการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ ไดแก อนสญญาสหประชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (United Nations Framework Convention on Climate Change : UNFCCC)

2) การลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจก ไดแก 2.1) การลดมเทนจากการหมกของระบบยอยอาหารของสตวและการจดการมลสตว ไดแก

การปรบปรงคณภาพอาหารสตวการปรบปรงการเปลยนอาหารเปนเนอสตวการปรบปรงวธการใสมลสตวในดน เชน การหมกแบบแอโรบก การผลตกาซชวภาพและน าไปใชเปนเชอเพลง

2.2) การปรบปรงการใชปยอยางมประสทธภาพ การลดไนตรสออกไซดในดนเกษตร โดยการพจารณาปรมาณและวธการใสปยไนโตรเจนการยบย งกระบวนการไนตรฟเคชน (Nitrification) การลดมเทนจากนาขาว โดยการจดการน าและการจดการเศษซากพชในนา

2.3) การปรบปรงวธการปลกขาวเพอลดการปลอยกาซมเทน 2.4) การจดการทงหญาเลยงสตวเปนการกกเกบคารบอนในชวมวลและในดน

3) การบรหารจดการทดนทใชในการเพาะปลกใหดขนไดแก การจดท าระบบอนรกษดนและน าการปองกนการกดกรอนของดน

4) การฟนฟ ดแลรกษาพนทเพาะปลกทเสอมโทรม 5) การเพมประสทธภาพการใชพลงงาน หรอลดการใชพลงงานและทรพยากร 6) การรกษาและขยายแหลงกกเกบกาซเรอนกระจก

6.1) การอนรกษดนและน าการอนรกษปาไม และสงเสรมการจดการปาไมอยางย งยน 6.2) การปองกนการเปลยนพนทปาไมเปนพนทเพาะปลก 6.3) การสงเสรมรปแบบการเกษตรทย งยน เกษตรผสมผสานและวนเกษตร 6.4) การสงเสรมอตสาหกรรมสเขยว

7) การศกษานวตกรรมใหมในการเพมการใชพลงงาน 8) ลดการปลอยของเสยและสารเคมพษ

94

4.4 แนวทางการจดการกาซเรอนกระจกในภาคเกษตรกรรม กาซคารบอนไดออกไซดและมเทนเปนกาซเรอนกระจกทส าคญ ซงท าใหเกดการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ดนเปนแหลงสะสมคารบอนอนทรยแหลงใหญทส าคญ ในอดตการเขตกรรมทไมเหมาะสม ท าใหคารบอนในดนลดลงการจดการดนทมการรบกวนดน เชน การไถพรวน การก าจดวชพชและการใสปย เปนตน ท าใหมการสะสมอนทรยวตถในดนลดลง การรบกวนดนมผลตอการสะสมและการกระจายของคารบอนอนทรย

การหมนเวยนคารบอน (soil carbon sequestration) สามารถด าเนนการไดใหประสพผลส าเรจ โดยตองอาศยกระบวนการยอมรบของเกษตรกรในดานการเขตกรรมแบบอนรกษซงขนกบ การจดการเศษซากพช และการปลกพชคลมดน การเพมประสทธภาพการใชปยไนโตรเจน และการใชปยอนทรยเพมขน นอกจากนการปองกนการกดกรอนของดนและการฟนฟดนเสอมโทรมกมความส าคญดวย (Bhatti and Tarnocai, 2009)

ตวอยางของการเพมคารบอนในดนจากระบบการปลกพชหมนเวยนและการกกเกบคารบอน หลงจากมการท าลายและเผาปาในประเทศไนจเรย โดยท าการศกษาในระบบการปลกพช 2 แบบ คอ ระบบการปลกพชรวม มนฝรงและขาวโพด และระบบการเพาะปลกพชหมนเวยน ขาวโพดและถวมกคนาซงมการทดลองการใสปยและไมใสปยไนโตรเจน ผลการทดลองชวา ในปแรกคารบอนอนทรยในดนเพมขนประมาณรอยละ 0.4 แตในระหวาง 4 ปหลง มการเพมขนลดลงทง 2 ระบบการปลกประมาณรอยละ 0.2 จากปแรก โดยระบบการปลกพชหมนเวยนรวมขาวโพดและพชคลมดน ชวยรกษาระดบคารบอนในดนมากกวาระบบมนส าปะหลงและขาวโพด และการใสปยไนโตรเจนชวยท าใหคารบอนเพมขนทง 2 ระบบการปลก การเพมขนของคารบอนในดนรอยละ 0.2 จากระบบการใชพชคลมดน ถอวาเปนปรากฏการณทส าคญมาก ผลจากการทดลองในเขตรอนชน แสดงใหเหนวาการจดการระบบการปลกพชสามารถรกษาระดบของคารบอนไดใกลเคยงกบปาด งเดม (Agterberg and Van Der Heide, 1992)

การเพมปรมาณคารบอนในดนในพนทเกษตรกรรมเปนเปาหมายทส าคญ เพอลดปรมาณ กาซคารบอนไดออกไซดทถกปลดปลอยออกสบรรยากาศ รวมถงการจดระบบอนรกษดนและน า ฟนฟดนเสอมโทรม ปรบปรงคณภาพดนและคณภาพน า และเพมก าลงผลต การเพมปรมาณคารบอนในดนในพนทเกษตรกรรมสามารถท าได 2 แนวทาง คอ

1) โดยการเพมปรมาณคารบอนลงในดนโดยตรง 2) โดยการลดอตราการยอยสลายของอนทรยวตถ

95

การลดปรมาณของกาซมเทน ไนตรสออกไซด และคารบอนไดออกไซดนน เนองจากการเพาะปลกของเกษตรกรไดมการพฒนาอยางตอเนองมานานนบหลายรอยป จากเกษตรธรรมชาตเพอการยงชพสเกษตรเขมขน ทมการใชสารเคมและเครองจกรกลทนแรง ซงลวนแลวแตท าใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมและสงผลตอโลกรอน ไดมการเสนอใหหนกลบมาสเกษตรธรรมชาต ลดการใชสารเคม ซงการใชสารอนทรยจากพชและสตวมากขน เชน การใชปยอนทรยหรอสารทผลตจากสารอนทรยเปนการชวยดดซบคารบอนไดออกไซดไดเปนปรมาณมาก แตการเกษตรกรรมทเปนมตรตอสงแวดลอมและเปนการลดกาซเรอนกระจกน จะท าใหผลผลตตอไรต ากวาเกษตรเขมขน ดงนนการลดกาซเรอนกระจกในภาคเกษตร จงตองเปนนโยบายทรฐตองเขามาด าเนนการเพอใหเกษตรกรสามารถชวยเหลอตวเองไดตอไป แนวทางการลดกาซไนตรสออกไซดจากดนสามารถท าไดหลายวธ แตไมสามารถลดลงไดมากนก ถงแมจะมการลดการใชปยไนโตรเจนสงเคราะหแลวกตาม ความจ าเปนทเกษตรกรตองใชปยทมองคประกอบของไนโตรเจนในการเพาะปลกยงคงมตอไป สวนการไมไถพรวนดนเลยนน เปนวธการทนาสนใจ เพราะนอกจากจะชวยลดการปลอยไนตรสออกไซดไดมากแลว ยงชวยลดคาใชจายในการเพาะปลกพชไดมาก แตดนของประเทศไทยมอนทรยวตถต ามาก จากการใชทดนอยางตอเนอง และการเผาเศษพชท าใหดนแนนมาก และเมอดนแหงจะยงแนนแขง โดยเฉพาะเมอดนถกปลอยทงไวในชวงฤดแลงซงจะเปนขอจ ากดของเกษตรกร ปยไนโตรเจนมโอการสญเสยไปจากดน ทงจากการถกกดกรอนของดนและกระบวนการเสยไนโตรเจน ดงนนในการลดการปลอยกาซไนตรสออกไซดจากดน จงควรลดการใชปยเคมไนโตรเจนใชเทาทจ าเปน หรออาจใชค าแนะน าจากการวเคราะหดนรายแปลง

สรปแนวทางการจดการลดกาซเรอนกระจกในภาคเกษตรกรรมท าไดดงน 1) การลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจก เชน จากกจกรรมปศสตว การจดการมลสตว

การใชปย และการจดการพลงงาน 2) การลดกาซคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศและการเกบสะสมคารบอนลงดน 3) การใชพลงงานทดแทนเชอเพลงจากฟอสซล เชน พลงงานแสงอาทตย พลงงานลม

พลงงานน า พลงงานแมเหลก พลงงานจากพช 4) การลดกาซคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศและการเกบสะสมคารบอนลงดน

96


กรมอตนยมวทยา. 2558. ภาวะเรอนกระจก. (ออนไลน). แหลงทมา :

http://climate.tmd.go.th/content/article/10. 10 เมษายน 2558.

ศนยวศวกรรมพลงงานและสงแวดลอม. 2551. รายงานฉบบสมบรณ โครงการศกษาผลกระทบของสภาวะโลกรอนตอฤดกาลและผลผลตทางการเกษตร ป 2551. คณะวศวกรรมศาสตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพฯ

ส านกวจยการอนรกษปาไมและพนธพช. 2555. การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และเรดดพลส. กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช, กรงเทพฯ

ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2557. สถานการณสนคาเกษตรทส าคญและแนวโนมป 2558.

ส านกวจยเศรษฐกจการเกษตร, กรงเทพฯ

Agterberg, G. and Van der Heide, J., 1992. Management of nitrogen in low activity clays in the

humid tropics. Final Project Report, IB-DLO Haren and IITA Ibadan. DLO Institute for Soil

Fertility Research, Haren, Netherlands.

Barry, R.G. and Chorley, R.J. 2010. Atmosphere, Weather and Climate. 9th Edition, Routledge, New York. Bhatti, J.S., Tarnocai, C., 2009. Influence of climate and land use change in agricul-ture, forest,

and peatland ecosystems across Canada. pp. 47e70 In: Lal, R., Follett, R.F.(Eds.), Soil

Carbon Sequestration and the Greenhouse Effect. Soil Science Societyof America Special

Publication 57, Madison, WI.

World bank. 2010. Development and Climate Change. The International Bank for Reconstruction and Development, Washington, DC.

http://climate.tmd.go.th/content/article/10

บทท 5 ผลกระทบของสภาพการเปลยนแปลงภมอากาศตอการกรอนของดน

5.1 การกรอนของดน (Erosion) ประเทศไทยต งอยในเขตรอนชน ซงมน ำฝนเปนปจจยส ำคญตอกำรกรอนของดน มพนทเกษตรกรรม 188,387,596 ไร คดเปนรอยละ 58.74 ของพนทจดเปนพนทซงมปญหำกำรกรอนของดนประมำณ 108.3 ลำนไร สภำวะโลกรอนมผลตอกระบวนกำรทำงอทกวทยำเปนอยำงมำก ทงเรองควำมแปรปรวนของปรมำณน ำฝน กำรเพมขนของอณหภม ควำมเขมของแสงแดด ควำมแปรปรวนของพำยฝนเขตรอน เปนตน ก ำรแปรปรวนของภ มอำกำศ ซ งส งผลโดยตรงตออตรำกำรก รอนของดน มควำมซบซอน ซงจะเกยวของกบปรมำณน ำฝน ควำมถของฝน จ ำนวนวนทฝนตก มวลชวภำพของพชอตรำกำรยอยสลำยของเศษพช กจกรรมของจลนทรยดน อตรำกำรระเหย และกำรคำยน ำ กำรใชทดน เปนตน กำรกรอนของดนโดยน ำฝนและน ำไหลบำเปนกำรกระท ำโดยธรรมชำต ซงมผลตอควำมย งยนและควำมสำมำรถในกำรผลตของพนทเกษตรกรรม ผลกระทบส ำคญตอกำรกรอนของดน มทงในพนทแหลงเกดและพนทนอกแหลงเกดปญหำ เมอมกำรกรอนของดนกจะเกดกำรเคลอนทของตะกอนดนและอำจปนเปอนมลพษไหลสแหลงน ำ ซงเปนผลท ำใหเกดผลกระทบตอชมชนและสงแวดลอม

แตเดมกอนทรำชบณฑตยสถำนจะไดบญญตศพทค ำวำกำรกรอนใหมควำมหมำยตรงกบภำษำองกฤษวำ erosion นกปฐพศำสตรไทยไดใชค ำวำ กำรชะลำงพงทลำย กำรพงทลำย กำรกดกรอนกำรเซำะกรอน กษยกำรและอน ๆ ในควำมหมำยดงกลำวพจนำนกรมฉบบรำชบณฑตยสถำน พ.ศ. 2525 ไดใหควำมหมำยของ " กำรกรอน " ไววำ " กำรทสงตำง ๆ คอย ๆ ผพงและแพรสะพดหรอกระจดกระจำยไปเพรำะพลงลมหรอพลงน ำ " ซงกใกลเคยงกบควำมหมำยของค ำวำ erosion ในต ำรำภำษำองกฤษทวไปในทนจะใหควำมหมำยของกำรกรอนไวดงน กำรกรอนหมำยถง ขบวนกำรทพนแผนดน (land surface) ของโลกถกท ำใหแตกกระจำย (detached) และถกขนยำย (transported) ไปจำกทเดมโดยตวกำร (agents) ตำง ๆ ประกำรหนงประกำรใดหรอหลำยประกำรรวมกน ไดแก น ำ น ำแขง ลม และแรงดงดดของโลกจำกควำมหมำยนจะเหนไดวำ กำรกรอนอำจเกดกบหนกได ถำหำกพนแผนดนของโลกสวนนนเปนหนอยำงไรกตำมโดยทวไปแลวกำรกรอนเกดขนอยำงกวำงขวำงกบดนเทำนน ดงนนเมอกลำวค ำวำกำรกรอน (erosion) ลอย ๆ จงหมำยถงกำรกรอนของดน (soil erosion) เทำนน

นอกจำกนนยำมกำรชะลำงพงทลำยของดนตำมมำตรำ 4 ในพระรำชบญญตพฒนำทดน พ.ศ. 2551 “ กำรชะลำงพงทลำยของดนหมำยควำมวำ ปรำกฏกำรณซงทดนถกชะลำงกดเซำะพงทลำยดวยพลงงำนทเกดจำกน ำลมหรอโดยกำรกระท ำอนใด เปนเหตใหเกดกำรเสอมโทรม สญเสยเนอดนหรอ ควำมอดมสมบรณของดน ” (กรมพฒนำทดน, 2551)

98

ควำมหมำยอน กำรชะลำงพงทลำยของดนเปนกระบวนกำรทเกดจำกกำรมแรง ซงอำจเกดจำกน ำลมหรอแรงโนมถวงของโลก มำกระท ำใหวตถหรอสำรแตกแยกออกจำกกน แลวเคลอนยำยอนภำคของดนหรอสำรหรอวตถธำตดงกลำวไปตกตะกอนทบถมอกแหงหนง หรอจะหมำยถงกำรชะลำงเนอดนโดยน ำ ลมหรออำจเกดตำมธรรมชำตหรอจำกกำรกระท ำของมนษยกได (นพนธ, 2545)

กำรกรอนของดนเปนปรำกฏกำรณทเกยวของกบตวกำรกระท ำ พลงงำนและดน ซงตวกำรกระท ำทส ำคญคอ น ำฝน น ำไหลบำ และลม พลงงำนคอ พลงงำนศกยและพลงงำนจลน มกระบวนกำรเกดเปน 3ระยะ เรมตนจำกเมดฝนตกลงมำกระแทกพนผวดน แรงกระแทกของเมดฝนท ำใหอนภำคดนแตกกระจำย มขนำดเลกลง ถกพดพำเคลอนยำยไปกบน ำไหลบำ และลม เมอพลงงำนจลนลดลงกจะเกดกำรสะสมของตะกอน (Morgan, 2005) เมอฝนตกลงดนน ำฝนกจะสำมำรถแทรกซมลงดนได หำกเนอดนรวนจนกระทงดนมควำมอมตวดวยน ำ น ำกจะไหลเออบนผวดน น ำไหลบำทมปรมำณเพมขนและไหลจำกพนทสงไปสพนทต ำ กดกรอนเปนรองน ำเลก ๆ เรยกวำ รองรว น ำไหลบำจะกดชะและพดพำตะกอนดนเศษวสดพชไหลไปกบน ำ อำจกดเซำะพดพำดนจ ำนวนมำกไปไดกลำยเปนรองน ำขนำดใหญเรยกวำ รองน ำลก เกดควำมเสยหำยตอพนท เปนอปสรรคตอกำรเขตกรรม พนทปลกพชเกดควำมเสยหำยและอำจทวควำมรนแรงยงขน เมอเวลำผำนไปหำกเกษตรกรไมด ำเนนกำรปองกนแกไขกจะเกดกำรกดกรอนรนแรงเพมขน โดยเฉพำะอยำงยงหำกกำรกรอนของดนไปจนถงชนหนไมเพยงแตเกดควำมยำกล ำบำกในกำรไถพรวนดนเทำนนแตจะถงกลบใชประโยชนทดนไมไดไปเลย พชทปลกกจะเจรญเตบโตไมด หำกเกษตรกรไมมควำมตระหนกถงกำรปองกนปญหำทเกดขนพนทท ำกนกจะคอย ๆ เสอมโทรมลง เกษตรกรตองลงทนในกำรใสปยเพอใหไดผลผลตตำมทตองกำรท ำใหเพมคำใชจำย และท ำใหตนทนกำรผลตสงขน ผลผลตกจะมรำคำทสงขน

หลงจำกเกดกำรกรอนของดนอนทรยวตถกจะสญเสยไปพนผวดน มลกษณะเปลยนแปลงไปอนภำคดนขนำดเลกถกชะลำงไปกบน ำไหลลงไปตำมชองวำงในดน เกดกำรอดตน (sealing) หรอจบตวแนนเปนแผนแขง (crusting) กำรกรอนของดนในพนทเกษตรกรรม เปนปญหำทเกดขนอยำงตอเนองทงจำกสภำพตำมธรรมชำตและจำกกจกรรมของมนษย โดยเฉพำะในพนททมควำมลำดเทและขำดกำรอนรกษดนและน ำในพนทเกษตรกรรมทจะเปนปจจยเรงใหเกดกำรกรอนของดนรนแรงขน

กำรศกษำควำมสมพนธของอตรำกำรกรอนของดนและปรมำณอนทรยคำรบอนของดนในแหลงเกดทแตกตำงกนดงตำรำงท 5.1 พบวำ ตะกอนดนในแผนดนทเกดจำกกำรกรอนของดนจำกปจจยตำง ๆ มปรมำณ 88 – 135 เพตะกรมตอป (Pg. = Petra gram = 1015grams =1012 kilograms = one billion tones) ซงจะท ำใหเกดกำรหมนเวยนปรมำณอนทรยคำรบอน 4.0-6.1 เพตะกรมตอป สวนตะกอนดนทเคลอนยำยสมหำสมทรมปรมำณ 15-20 เพตะกรมตอป ซงจะท ำใหเกดกำรหมนเวยนปรมำณอนทรยคำรบอน 0.4-0.6

99

เพตะกรมตอป เปนกำรแสดงใหเหนวำตะกอนดนจำกกำรกรอนของดนท ำใหเกดกำรสญเสยปรมำณอนทรยคำรบอนไปจำกพนท ซงอำจมกำรเคลอนยำยไปในพนทอนจนถงมหำสมทรหรอปลดปลอยออกสบรรยำกำศ (Roose et al., 2006)

ตารางท 5.1 ควำมสมพนธของอตรำกำรกรอนของดนและปรมำณคำรบอนอนทรยของดนในแหลงเกด

แหลงเกด อตราการกรอนของดน ปรมาณอนทรยคารบอนของดน

(Pgyr-1) (Pgyr-1) กำรกรอนของดนในแผนดน 88-135 4.0-6.1 ตะกอนดนทเคลอนยำยสมหำสมทร 15-20 0.4-0.6 ตะกอนดนทกระจำยบนแผนดน 73-115 2.8-4.3 กำรปลดปลอยสบรรยำกำศ 0 0.8-1.2 ทมา : Roose et al., (2006)

5.2 ความวกฤตของปญหาการกรอนของดน ปจจบนทรพยำกรดนของประเทศไดรบผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงภมอำกำศอยำงตอเนองทงภยแลงและอทกภย ซงเปนผลทำงตรงและทำงออมจำกภยธรรมชำตและกำรกระท ำของมนษย จำกกำรทสถำนะภำพของทรพยำกรดนนนขำดควำมมนคงและขำดควำมสมดล จงท ำใหศกยภำพกำรผลตลดลงตวกำรปญหำทส ำคญคอ น ำฝนรวมถงน ำไหลบำทรนแรงทกดกรอนพนดนตำง ๆ กจะสงผลใหเกดปญหำกำรกรอนของดนทงในระดบนอยจนถงระดบรนแรงมำก อตรำกำรกรอนของดนขนกบปจจยตำง ๆ ไดแก 1) คำปจจยกำรกดกรอนของฝน (rainfall and runoff erosive Factor) 2) คำปจจยควำมคงทนของดน (soil erodibility Factor) 3) คำปจจยควำมยำวของควำมลำดเอยง (slope length Factor) 4) คำปจจยควำมลำดชน (slope steepness Factor) 5) คำปจจยพชและกำรจดกำร (crop management Factor) 6) คำปจจยมำตรกำรอนรกษดนและน ำ (soil and water conservation measure Factor)

100

ไดมกำรศกษำอตรำกำรกรอนของดนในรอบปของประเทศตำง ๆ 9 ประเทศ แสดงดงตำรำงท 5.2 คอ สำธำรณรฐประชำชนจน สหรฐอเมรกำ ออสเตรเลย ไอเวอรโคลส ไนจเรย อนเดย เอธโอเปย เบลเยยม และสหรำชอำณำจกร พบวำ ประเทศทมกำรกรอนของดนในพนทวำงเปลำและพนทเกษตรกรรมสงคอสำธำรณรฐประชำชนจน ในพนดนวำงเปลำจะมอตรำกำรกรอนของดนเปน 280 – 360 ตนตอเฮกตำร ซงสงกวำพนทเกษตรกรรมเฉลย 1.8 เทำ และมำกกวำในพนทซงมสภำพเปนธรรมชำตถง 160 เทำ สวนในสหรฐอเมรกำพนดนวำงเปลำจะมอตรำกำรกรอนของดนเปน 4-9 ตนตอเฮกตำร ซงสงกวำพนทเกษตรกรรมเฉลย 27 เทำ และมำกกวำในพนทซงมสภำพเปนธรรมชำตเฉลยถง 4.3 เทำ

ตารางท 5.2 อตรำกำรกรอนของดนรำยปของประเทศตำง ๆ

ประเทศ อตราการสญเสยดนตามประเภทของทดน

(ตนตอเฮกตาร)

พนทธรรมชาต พนทเกษตรกรรม ดนวางเปลา สำธำรณรฐประชำชนจน 0.1 - 2 150 - 200 280 - 360 สหรฐอเมรกำ 0.03 - 3 5 - 170 4 - 9 ออสเตรเลย 0.01 - 64 0.1 - 150 44 - 87 ไอเวอรโคลส 0.03 - 0.2 0.1 - 90 10 - 750 ไนจเรย 0.5 - 1 0.1 - 35 3 - 150 อนเดย 0.5 - 5 0.3 - 40 10 - 185 เอธโอเปย 1 - 5 8 - 42 5 - 70 เบลเยยม 0.1 - 0.5 3 - 30 7 - 82 สหรำชอำณำจกร 0.1 - 0.5 0.1 - 20 10 - 200 ทมำ : Morgan (2005)

น ำฝนและน ำไหลบำเปนตวกำรทส ำคญตอกำรกรอนของดน ในชวงทเกดพำยฝนและมควำมถของกำรตกของน ำฝนสง จะท ำใหกำรกดกรอนทวควำมรนแรงยงขน ผลกระทบของเมดฝนบนพนผวดนสำมำรถท ำใหมวลดนแตกแยกออกจำกกน เมดทรำยละเอยดและตะกอนของสำรอนทรยจะถกกดกรอนไดอยำงงำยดำย น ำไหลบำซงมพลงงำนมำกกวำกจะพดพำใหตะกอนขนำดใหญหรออนภำคกอนกรวดเคลอนยำยไปได ควำมคงทนของเมดดนซงท ำใหมควำมตำนทำนตอกรอนดน ขนอยกบลกษณะทำง

101

กำยภำพของดนแตละชนด ซงมควำมแตกตำงกนของเนอดน โครงสรำงอนทรยวตถ และอตรำกำรแทรกซมน ำ ดนทรำยและดนรวนปนทรำยมแนวโนมทจะคงทนนอยกวำดนทรำยแปงและดนเหนยว กำรไถพรวนและกำรเพำะปลกเปนผลใหระดบอนทรยวตถในดนลดลง ซงท ำใหดนมโครงสรำงทเลวลงหรอกำรอดแนนของดน จะท ำใหกำรแทรกซมน ำลดลงและเพมปรมำณน ำไหลบำ ซงเปนปญหำส ำคญของกำรกรอนของดน

จำกรำยงำนของกรมพฒนำทดนเกยวกบกำรกรอนของดนในพนทเกษตรกรรมของประเทศไทย ดงตำรำงท 5.3 พบวำภำคใตมอตรำกำรกรอนของดนสงทสด 86.78 ตนตอไรตอป รองลงมำ คอ ภำคตะวนออกเฉยงเหนอ 67.34 ตนตอไรตอป ภำคเหนอ 58.98 ตนตอไรตอป และภำคกลำง 48.73 ตนตอไรตอป ตำมล ำดบ หำกพจำรณำในรปแบบกำรใชประโยชนทดนของภำคตะวนออกเฉยงเหนอ จะพบวำพนทรกรำงและพนทพชไร จะมอตรำกำรกรอนของดนทสงใกลเคยงกนเทำกบ 22.51 และ 21.51 ตนตอไรตอป ตำมล ำดบ สวนภำคเหนอจะพบวำพนทรกรำงและพนทปลกพชไร กจะมอตรำกรอนดนทสงใกลเคยงกนเชนกนเทำกบ 21.05 และ 20.07 ตนตอไรตอป ตำมล ำดบ สวนภำคกลำงจะมอตรำกำรกรอนของดนทสงในพนทรกรำงเทำกบ 25.26 ตนตอไรตอป ตำมล ำดบ โดยเฉพำะอยำงยงในภำคใต ซงมปรมำณน ำฝนเฉลยรำยปทมำก จะพบวำพนทรกรำงและพนทปลกพชไรจะมอตรำกรอนดนทสงทสดคอ 38.23 และ 35.94ตนตอไรตอป ตำมล ำดบ กำรศกษำวเครำะหพนทเสยงตอกำรเกดดนถลมในเขตพนทภำคเหนอตอนลำง 5 จงหวด ดงภำพท 5.1 พบวำ มพนทเสยงตอกำรเกดดนถลมทงสน 1,141,678 ไร ในพนทซงมภมประเทศเปนภเขำสงพนทลำดชนปำไมถกท ำลำย มกำรปลกพชไรซงขำดพชเจรญปกคลมจะเกดปญหำดนถลม ในฤดฝนซงสำมำรถจ ำแนกระดบควำมรนแรงได 3 ระดบ ดงน ระดบควำมเสยงตอกำรเกดดนถลมนอยมพนท 387,661 ไรระดบควำมเสยงตอกำรเกดดนถลมปำนกลำงมพนท 718,696 ไร ระดบควำมเสยงตอกำรเกดดนถลมสงมพนท 35,321 ไร เปนพนทซงภำครฐตองใหควำมส ำคญตอกำรเตอนภยกำรปองกน กำรฟนฟพนทและประชำชนทอำศยอยในพนทกตองตระหนกถงภยและไมประมำท เพอลดควำมเสยงทจะเกดขนตอทดน ชวตและทรพยสนเมอเกดภยพบต

100

ตารางท 5.3 พนทและอตรำกำรสญเสยดนในพนทตำมภำคตำง ๆ ของประเทศไทย

รปแบบการใชประโยชนทดน

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคใต

พนท (ไร)

อตราการ กดกรอนของดน

(ตน/ไร/ป)

พนท (ไร)


(ตน/ไร/ป)

พนท (ไร)


(ตน/ไร/ป)

พนท (ไร)


(ตน/ไร/ป) ปำไม 13,624,192 6.83 48,214,357 2.56 15,192,145 7.67 8,405,590 0.33 ทนำ 37,972,843 0.19 15,196,970 0.1 12,530,777 0.11 3,612,413 0.17 พชไร 13,454,928 21.15 10,474,955 20.07 9,438,406 5.69 150,342 35.94 ไมผลไมยนตน 1,844,105 13.5 1,753,992 12.81 4,379,380 7.7 12,120,934 6.73 สวนผก, ไมดอก 209,090 2.26 275,615 1.24 309,380 1.29 64,095 3.85 ทงหญำเลยงสตว 394,819 0.9 134,158 0.85 124,526 1.01 53,309 1.53 ทรกรำง 2,068,752 22.51 431,739 21.35 444,823 25.26 675,931 38.23 ทอยอำศยทอน ๆ 35,965,234 - 29,545,894 - 22,518,806 - 19,114,378 - รวม 105,533,963 67.34 106,027,680 58.98 64,938,243 48.73 44,196,992 86.78 ทมา : กรมพฒนาทดน (2558)

102

101

ภาพท 5.1 แผนทพนทเสยงตอการเกดดนถลมในเขตภาคเหนอตอนลาง 103

104

5.3 ปจจยทมอทธพลตอการกรอนของดนโดยน าไหลบา

5.3.1 น ำฝน (precipitation) หมำยถง กำรตกลงมำของน ำในรปของแขงหรอของเหลวกตำม เชน ฝน ลกเหบ

หมอกหรอน ำคำง โดยทวไปแลวถอวำฝนเปนตวกำรใหญทท ำใหเกดกำรชะลำงพงทลำย กำรกดกรอนจะมำกนอยเพยงใด ขนอยกบลกษณะของฝนเชน ปรมำณ ควำมถ ระยะเวลำ ขนำด ควำมเรว รปรำงของเมดฝนและกำรแพรกระจำยของฝนในแตละฤด

5.3.2 สภำพภมประเทศ (topography) มควำมสมพนธอยำงมำกกบน ำไหลบำ ขนอยกบควำมชนของควำมลำดเท ควำมยำว

ควำมลำดเท รปรำงของควำมลำดเท ควำมไมสม ำเสมอของควำมลำดเท และทศทำงของควำมลำดเท 5.3.3 สมบตของดน (soil properties)

กำรชะลำงพงทลำยจะเกดขนมำกนอยเพยงใดขนอยกบปจจยตำง ๆ ของดน ดงน 1) ควำมสำมำรถในกำรทนทำนตอกำรกรอนของดน ซงขนอยกบปรมำณอนทรยวตถ

ปรมำณอนภำคดนเหนยว ชนดของไอออนบวกทแลกเปลยนได ปรมำณของเมดดนทเสถยร กจกรรมของเชอจลนทรย ระดบควำมอดมสมบรณของดน และปรมำณควำมชมชนในดน

2) ควำมสำมำรถในกำรทนทำนตอกำรพดพำ ซงขนอยกบเนอดนและขนำดของอนภำคของดน และปรมำณอนทรยวตถในดน

3) ควำมสำมำรถในกำรทนทำนตอน ำไหลบำ ซงขนอยกบเนอดนและขนำดของอนภำคของดน ปรมำณชองอำกำศ ปรมำณควำมชนในดน และชนดนดำน

4) สงปกคลมผวดนกำรใชประโยชนจำกทดนและกำรจดกำรดนซงอำจมผลดงน 4.1) สงปกคลมผวดน (soil cover)

กำรทผวหนำดนมพชหรอเศษวสดของพชปกคลมอยกมผลโดยตรงตอกำรลดแรงปะทะของเมดฝนลดกำรแตกกระจำยของดน

4.2) กำรใชประโยชนทดน (land use) โดยใชทดนใหเหมำะสมตำมสมรรถนะของดน กำรปลกพชปกคลมหนำดน กำรเลอกชนดพชทปลกมผลท ำใหกำรกรอนของดนลดลงได

4.3) กำรจดกำรดน (soil management) ไดแก กำรไถพรวน วธกำรปลกพช ถำมพชหนำแนน และปลกตำมแนวระดบหรอขนบนได จะลดกำรกรอนของดนเปนอยำงมำก

105

5.4 การประเมนน าไหลบา ปจจยส ำคญทท ำใหเกดกำรกรอนของดน คอ น ำไหลบำ เปนปรมำณน ำทงหมดทมำจำกน ำฝนในพนทลมน ำหนง อตรำและปรมำณของน ำไหลบำขนอยกบปจจยหลำยอยำงดวยกน ไดแก ปรมำณน ำฝน ควำมรนแรงและทศทำงของฝน ลกษณะควำมลำดเท คณสมบตของดน ชนดและปรมำณของพชพรรณ และขนำดของพนทรบน ำทไหลรวมจำกพนดนสรองน ำซง ไชยสทธ (2554) ไดรำยงำนวำ

5.4.1 กำรประเมนน ำไหลบำโดย Rational Method สำมำรถประเมนไดดงสมกำรท (1), (2) และ (3) ดงน

1) ปรมำณของน ำไหลบำ (Q) สำมำรถประเมนไดดงสมกำรท (1) สตร Q = CI ………..….………(1) Q คอ ปรมำณน ำไหลบำ มหนวยเปนลกบำศกเมตร

C คอ สมประสทธของน ำไหลบำ I คอ ปรมำณของน ำฝน มหนวยเปนมลลเมตร

2) อตรำของน ำไหลบำสงสด (q) สตร q = CiA / 360 ………….…. (2) หรอ q = 0.00278 CiA ลกบำศกเมตรตอวนำท …………..… (3)

q คอ อตรำของน ำไหลบำสงสด มหนวยเปนลกบำศกเมตรตอวนำท C คอ สมประสทธของน ำไหลบำ

I คอ ควำมรนแรงของน ำฝน มหนวยเปนมลลเมตรตอชวโมง A คอ พนทของบรเวณรบน ำ มหนวยเปนเฮกตำร

ถำใหพนทมหนวยเปนไร มสตรดงสมกำรท (4) คอ สตร q = CiA / (360×6.25) ลกบำศกเมตรตอวนำท .……………. (4)

5.4.2 สมประสทธของน ำไหลบำ (C) คอ อตรำสวนของน ำไหลบำกบปรมำณน ำฝนคำของ C นอำจจะประมำณไดจำกปจจยตำง ๆ ตำมตำรำงท 5.4

ในกรณทตองกำรหำปรมำณน ำไหลบำในพนทใดพนทหนง กใหเอำพนททมหนวยเฮกตำรคณกบปรมำณน ำไหลบำ กจะไดปรมำณน ำไหลบำมหนวยเปนลกบำศกเมตร

106

ตารางท 5.4 กำรประเมนคำสมประสทธของน ำไหลบำ

ลกษณะของตวแปรทพจารณา คะแนน 1) ควำมรนแรงของน ำฝน - 25 มลลเมตรตอชวโมง 0 - 25 – 50 มลลเมตรตอชวโมง 0.10 - 50 – 75 มลลเมตรตอชวโมง 0.20 - 75 – 100 มลลเมตรตอชวโมง 0.25

2) ลกษณะพนท - คอนขำงเรยบเฉลยควำมลำดชน 0 – 5 % 0 - ลกคลนเฉลยควำมลำดชน 0 – 5 % 0 - เปนภเขำเลก ๆ เฉลยควำมลำดชน 0 – 5 % 0.05 - คอนขำงชนเฉลยควำมลำดชน 0 – 5 % 0.10 3) กำรเกบกกน ำของผวดน - ในพนทมแหลงเกบกกน ำขนำดใหญและ 90 % ของพนทม

กำรอนรกษดนและน ำ 0

- ลกษณะพนผวดนเปนหวยเลก ๆ มน ำไหลบำใหเหนอยมคนดน อำงเกบน ำ 0.05 - พนทไมมกำรอนรกษดนและน ำแตม ๆอำงน ำเลกบำง 0.05

- ลกษณะพนทเปนแองเลก ๆแตสวนใหญรำบและลำดเทไปเลย 0.10 4) กำรแทรกซมของน ำ

- น ำไหลบำนอยมำก (ลกษณะดนเปนทรำยหรอดนรวนปนทรำย) 0.05 - น ำไหลบำปำนกลำง (เปนดนรวนทมโครงสรำงของดนเหนยวปนดวย) 0.10 - น ำไหลบำสง (น ำซมไดชำมำกและทผวดนมลกษณะตะกอนเคลอบ) 0.20 - น ำไหลบำสงมำก (ลกษณะของพนทมดนตนหรอททมหนโผลดนซงม ลกษณะแขงตวเปนแผนในฤดแลง)

0.25

5) พชคลมดน - มปำทบคลมดน 0.05 - มพชคลมดนไมมำกกวำ 50 % เปนปำโปรง ๆ 0.10

- ลกษณะแบบทงหญำธรรมชำตซงไมมไมยนตนเลย 0.20 - ไมมพชคลมดนเลย 0.25

ทมา : กรมพฒนาทดน (2545)

107

5.5 การประเมนการกรอนของดน

กำรประเมนกำรกรอนของดน สำมำรถด ำเนนกำรไดหลำยแนวทำง ขนกบปรมำณและคณภำพของขอมลทมอย ตลอดจนควำมแมนย ำของผลกำรประเมนกำรประมำณกำรสญเสยดนโดยกำรแทนคำในสมกำรกำรสญเสยดนสำกล (Universal Soil Loss Equation, USLE) เปนวธกำรหนงทใชในกำรประเมนกำรสญเสยดนระยะยำวทนยมกนอยำงแพรหลำย มกำรใชขอมลจำกแปลงทดลองมำกกวำ 10,000 แปลง ซงพฒนำสมกำรโดย Wischmeier และ Smith ใน ค.ศ.1978 โดยไดมกำรพฒนำวธกำรพรอมน ำมำประยกตใชและปรบปรง เพอใหเหมำะสมกบสภำพพนทและปรมำณขอมลทมอยอยำงจ ำกดไดเปนอยำงด

สมกำรกำรสญเสยดนสำกล (Universal Soil Loss Equation, USLE) มดงน A = R x K x LS x C x P ….………….. (5)

โดยท A คอ ปรมำณกำรสญเสยดนตอหนวยพนท มหนวยเปน ตนตอเฮกตำรตอป R คอ ปจจยเกยวกบควำมสำมำรถในกำรท ำใหเกดกำรกดกรอนของฝน มหนวยเปน เมตร-ตนตอเฮกตำร K คอ ปจจยเกยวกบควำมยำกงำยในกำรเกดกำรพงทลำยของดน เปนคำดนทสญเสย

ตอหนวยพลงงำนกดเซำะของฝน กำรถกชะลำงพงทลำยในแปลงทดลองทมขนำดจ ำกด ยำว 72.6 ฟต บนพนทลำดชน 9 เปอรเซนต

L คอ ปจจยเกยวกบความยาวของความลาดเท เปนคาทไดจากอตราสวนของการสญเสยดน จากแปลงท เกดจากสภาพความยาว ความลาดเทในสนาม กบแปลงทเกดจากความยาวความลาดเท 72.6 ฟต ภายใตสภาพเงอนไขเดยวกน

S คอ ปจจยเกยวกบความชนของความลาดเท เปนคาทไดจากอตราสวนของการสญเสยดน จากแปลงทเกดจากสภาพความลาดเทในสนาม กบแปลงทเกดจากความลาดเท 9 เปอรเซนต ภายใตสภาพเงอนไขเดยวกน

C คอ ปจจยเกยวกบการจดการพช เปนคาทไดจากอตราสวนของการสญเสยดน จากพนทในสนามท เกดขน มการจดการอยางหนงอยางใดโดยเฉพาะ และพนททมการไถพรวนตามความลาดเท ปลอยทงไวใหวางเปลา ภายใตสภาพแปลงทดลองทมขนำดจ ำกด ยำว 72.6 ฟต บนพนทลำดชน 9 เปอรเซนต

108

P คอ ปจจยเกยวกบการปฏบตการอนรกษดน เปนคาทไดจากอตราสวนของการสญเสยดน จากแปลงอนรกษ ปลกพชสลบตามแนวระดบหรอปลกพชเปนขนบนได และแปลงทมการปลกพชตามความยาวความลาดเท ภายใตสภาพแปลงทดลองทมขนำดจ ำกด ยำว 72.6 ฟต บนพนทลำดชน 9 เปอรเซนต

ภาพท 5.2 ลกษณะของแปลงศกษำวจยกำรสญเสยดนและน ำไหลบำ

กำรศกษำสมกำรสญเสยดนสำกลดงกลำว ซงเปนผลจำกกำรศกษำอตรำกำรสญเสยดนในสหรฐอเมรกำขนำดแปลงทดลองมควำมยำว 72.6 ฟต (22.13 เมตร) กวำง 6 ฟต (1.83 เมตร) ควำมลำดชน 9 เปอรเซนต มกำรไถพรวนขนและลงตำมควำมลำดชน และตดตงอปกรณเกบตวอยำงดนและน ำไหลบำ ดงภำพท 5.2

รำยละเอยดและควำมหมำยของพำรำมเตอรในสมกำรกำรสญเสยดนสำกล 1) คำ A A คอ ปรมำณดนทสญเสยทค ำนวณไดตอหนวยเนอท (ตนตอเฮกตำรตอป)

109

2) คำปจจยกำรชะลำงพงทลำยของฝน (R Factor) เปนคำควำมสมพนธของพลงงำนจลนของเมดฝนกบปรมำณควำมเขมขนของฝน (Rainfall intensity) ในชวงระยะเวลำใดเวลำหนงทก ำหนดซงเทำกบเปนผลรวมของพลงงำนจลนของฝนทตกแตละครงกบอตรำกำรตกของฝนในชวงทมพลงงำนจลนสงสดทเรยกวำดชน EI

มน และคณะ (2527)ไดสรำงสมกำร (6) โดยใชขอมลปรมำณน ำฝนทกแหงทวประเทศ สมกำรทใชประเมนคำ R

R = 0.4669X - 12.1415 (r = 0.9482) ……….………. (6) โดยท R คอ ปจจยกำรชะลำงพงทลำยของฝนมหนวยเมตรกตนตอเฮกตำรตอป X คอ ปรมำณน ำฝนเฉลยมหนวยมลลเมตรตอป ซงสำมำรถใชสมกำร (6) ค ำนวณคำ R ตำมปรมำณน ำฝนทเปลยนแปลงได ดงตำรำงท 5.5

ตารางท 5.5 คำปจจยกำรชะลำงพงทลำยของฝน (R Factor)

Annual rainfall mm. yr-1

R Factor Annual rainfall mm. yr-1

R Factor

900 408 1,600 735 950 431 1,650 758

1,000 455 1,700 782 1,050 478 1,750 805 1,100 501 1,800 828 1,150 525 1,850 912 1,200 548 1,900 937 1,250 571 1,950 962 1,300 595 2,000 987 1,350 618 2,050 1,012 1,400 642 2,100 1,037 1,450 665 2,150 1,061 1,500 688 2,200 1,086 1,550 712

ทมา : มน และคณะ (2533)

110

3) คำปจจยควำมคงทนของดนตอกำรถกชะลำงพงทลำยของดน (K Factor) กรมพฒนำทดน (2526) ศกษำคำ K ของดนในประเทศไทย จำกแผนภำพ monograph

โดยพจำรณำจำกเนอดนบนแบงออกเปน 12 ประเภท ดงตำรำงท 5.6 ตารางท 5.6 คำปจจยควำมคงทนของดนตอกำรถกชะลำงพงทลำยของดน (K Factor)

ประเภท เนอดนบน

คาปจจยความคงทนของดนตอการถกการกดกรอนของดน (K Factor)

บรเวณทสง (ดนดอน) บรเวณทลมต า (ดนนา)

NE N C E S NE N C E S

Sand - - - 0.05 0.04 - - - 0.05 0.04

Loamy sand 0.04 0.05 0.08 0.07 0.04 0.05 0.06 0.07 0.08 0.04

Sandy loam 0.24 0.27 0.34 0.19 0.20 0.26 0.30 0.26 0.34 0.30

Loam 0.29 0.33 0.33 0.30 0.33 0.35 0.35 0.43 0.33 0.34

Silt loam 0.37 0.49 0.56 0.21 0.40 0.34 0.34 0.47 0.44 0.36

Silt - - - - - - - - - 0.57

Sandy clay loam 0.24 0.21 0.20 0.25 0.19 0.20 0.22 0.21 0.23 0.21

Clay loam 0.25 0.24 0.28 0.30 0.29 0.36 0.27 0.29 0.25 0.31

Silty clay loam 0.46 0.35 0.38 0.37 0.31 0.43 0.42 0.29 0.38 0.21

Sandy clay - - 0.15 - - - 0.17 0.17 0.18 0.18

Silty clay 0.23 0.21 0.26 0.19 0.22 0.27 0.27 0.23 0.29 0.29

Clay 0.13 0.15 0.14 0.12 0.11 0.15 0.18 0.18 0.14 0.14


111

4) คำปจจยควำมลำดชนของพนทตอกำรถกชะลำงพงทลำยของดน (LS Factor) LS Factor คอ สดสวนของกำรกรอนของดนในแปลงหนง ๆ เปรยบเทยบกบแปลง

มำตรฐำนทควำมยำวของควำมลำดเอยง 72.6 ฟต มควำมลำดชน 9 เปอรเซนต ซงอยบนแนวควำมลำดเทอนเดยวกน เปนคำอทธพลของควำมยำวของควำมลำดชนทมตอกำรกรอนของดน (Slope length Factor) ซงเปนควำมสมพนธของควำมยำวของควำมลำดเทและเปอรเซนตของควำมลำดชน ดงตำรำงท 5.7 ดงน

ตารางท 5.7 คำปจจยควำมลำดชนของพนทตอกำรถกชะลำงพงทลำยของดน (LS Factor)

ชนความลาดชน เปอรเซนตความชน (คาS)

ความยาวของความลาดเท

(คา เมตร)

คาปจจยรวม LS Factor

A 0-2 150 0.226

B 2-5 150 0.323

C 5-12 100 0.567

D 12-20 50 1.927

E 20-35 50 2.753

F 35 50 4.571

ทมา:กรมพฒนาทดน (2545)

5) คำปจจยอทธพลของพชหรอสงปกคลมตอกำรถกชะลำงพงทลำยของดน (C Factor) เปนอตรำสวนของกำรสญเสยดนระหวำงพนท ท มพชชนดใดชนดหนงขนปกคลม

กบกำรสญเสยดนจำกบรเวณไถพรวนทปรำศจำกพชคลมดน ซงใชในกำรหำคำควำมคงทนของดน

112

คำ C Factor เปนสดสวนของอตรำกำรชะลำงพงทลำยของแปลงปลกพชชนดหนง ๆ เปรยบเทยบกบแปลงมำตรฐำนทปลอยโลงเตยนกำรปลกพชทกชนดคำ C Factor 1 ซงแสดงคำได ดงตำรำงท 5.8

ตารางท 5.8 คำปจจยอทธพลของพชหรอสงปกคลมตอกำรถกชะลำงพงทลำยของดน (C Factor)

ชนดพช คา C Factor ชนดพช คา C Factor

ขำวฟำง 0.65 ถวเหลอง 0.42

มนส ำปะหลง 0.6 ถวลสง 0.40

ปอ 0.6 ถวเขยว 0.38

ขำวโพด 0.50 นำขำว 0.28

ออย 0.40 พนททงไวไมไถพรวน 0.50

มะพรำว 0.40 สวนผลไมสวนยำง 0.01

ฝำยและยำสบ 0.5-0.7 ปำผสมไมผลดใบ 0.048

สบปะรด (มและไมมวชพช) 0.10-0.38 ปำดบเขำ 0.003

ปำลมน ำมนกำแฟทมพชคลม 0.1-0.3 ปำดบชนเขตรอนและ ปำดบชนทอดมสมบรณ

0.001

ทงหญำ 0.010


6) คำมำตรกำรทใชในกำรควบคมกำรกรอนของดน (P Factor) คำปจจยมำตรกำรทใชในกำรควบคมกำรกรอนของดน (erosion-control Factor) เปนคำ

อตรำสวนของกำรสญเสยดนจำกพนททมวธกำรอนรกษดนและน ำแบบตำง ๆ เชน กำรไถพรวนตำม

113

แนวระดบ (contouring) กำรปลกพชเปนแถบ (strip cropping) กำรท ำขนบนได (terracing) กบบรเวณทปลกพชขนลงตำมแนวขนำนควำมลำดชน

P คอ คำสดสวนกำรสญเสยดนของแปลงทมมำตรกำรอนรกษแบบหนง ๆ กบแปลงทมกำรไถพรวนขน-ลงตำมแนวลำดเทมคำระหวำง 1 และ 0 ดงตำรำงท 5.9

P คำมำตรฐำน คอ 1 เมอมกำรไถพรวนขน-ลงตำมควำมลำดเท P มคำนอยกวำ 1 ส ำหรบทกมำตรกำรอนรกษดนและน ำ P ของมำตรกำรอนรกษดนและน ำแบบหนง ๆ มคำเปลยนแปลงตำมควำมลำดชน

ตารางท 5.9 คำปจจย C และ P ของประเภทกำรใชทดนทแตกตำงกนของประเทศไทย

ประเภท การใชทดน

กลาง/ตะวนตก เหนอ ต.ออก/เหนอ ตะวนออก ใต

C P C P C P C P C P นำขำว .280 0.1 .280 0.1 .280 0.1 .280 0.1 .280 0.1 พชไร .485 1.0 .474 1.0 .525 1.0 .485 1.0 .322 1.0 ไมยนตน .150 1.0 .150 1.0 .150 1.0 .150 1.0 .160 1.0 ไมผล .300 1.0 .30 1.0 .300 1.0 .300 1.0 .300 1.0 พชสวน .600 1.0 .600 1.0 .600 1.0 .600 1.0 .600 1.0 ไรหมนเวยน .250 1.0 .250 1.0 .250 1.0 .250 1.0 .250 1.0 ทงหญำเกษตร .100 1.0 .100 1.0 .100 1.0 .100 1.0 .100 1.0 ผสมผสำน .225 1.0 .225 1.0 .225 1.0 .225 1.0 .225 1.0 ปำไมผลดใบ .003 1.0 .003 1.0 .003 1.0 .001 1.0 .001 1.0 ปำผลดใบ .048 1.0 .048 1.0 .048 1.0 .048 1.0 .048 1.0 สวนปำ .088 1.0 .088 1.0 .088 1.0 .088 1.0 .088 1.0 ทมา : กรมพฒนาทดน (2545)

114

5.6 การก าหนดระดบความรนแรงของการสญเสยดน

กรมพฒนำทดนไดก ำหนดชวงอตรำควำมรนแรงของกำรกรอนของดนตำมประเภทของกำรใชประโยชนทดนในประเทศไทยออกเปน 4 ระดบ แสดงดงตำรำงท 5.10 ดงน ตารางท 5.10 แสดงควำมรนแรงของกำรกรอนของดนในชวงอตรำทก ำหนดในประเทศไทย

ระดบความรนแรง ของการสญเสยดน

อตรา (ตน/ไร/ป)

การใชประโยชนทดน พนท (ไร)

รอยละ

นอยมำก (Very Slight) 0–2 ปำไมทนำสวนผกและ ไมดอกทงหญำเลยงสตว

79,010,400 24.64

นอย (Slight) 2.01-5.00 ปำไมสวนผกและไมดอก 48,487,542 15.12 ปำนกลำง (Moderate) 5.01-20.00 ปำไมพชไรไมผล

และไมยนตน 58,353,154 18.19

รนแรง (Severe) 20.01-100.0 พชไรทรกรำง 27,701,480 8.64 พนทอน ๆ - ทอยอำศยทอน ๆและ

เนอทซงไมไดจ ำแนก 17,144,374 33.41

รวมพนท 320,696,950 100 ทมา : กรมพฒนาทดน, 2545

1) ระดบควำมรนแรงของกำรสญเสยดนนอยมำก (Very Slight) มคำ 0-2 ตนตอไร ซงมกำรใชประโยชนทดนเปนปำไม ทนำ สวนผก ไมดอก และทงหญำเลยงสตว มพนท 79,010,400 ไร เทำกบ 24.64 เปอรเซนต

2) ระดบควำมรนแรงของกำรสญเสยดนนอย (Slight) มคำ 2.01-5 ตนตอไร ซงมกำรใชประโยชนทดนเปนปำไม สวนผก และไมดอก มพนท 48,487,542 ไร เทำกบ 15.12 เปอรเซนต

3) ระดบควำมรนแรงของกำรสญเสยดนปำนกลำง (Moderate)มคำ 5.01-20 ตนตอไร ซงมกำรใชประโยชนทดนเปน ปำไม พชไร ไมยนตน มพนท 58,353,154 ไร เทำกบ 18.19 เปอรเซนต

4) ระดบควำมรนแรงของกำรสญเสยดนรนแรง (Severe) มคำ 20.01-100 ตนตอไร ซงมกำรใชประโยชนทดนเปนพชไร ทรกรำง มพนท 27,701,480 ไร เทำกบ 8.64 เปอรเซนต

115

ซงใชเปนคำประเมนระดบควำมรนแรงของกำรกรอนของดนในประเทศไทย จะเหนไดวำเกณฑระดบควำมรนแรงทใชนแสดงถงประสทธภำพของกำรปองกนกำรกรอนของดน ซงเปนผลจำกอทธพลของกำรใชประโยชนทดนทแตกตำงกน

5.7 แนวทางแกปญหาการกรอนของดน มำตรกำรณอนรกษดนและน ำเปนวธกำรแกปญหำกำรกรอนของดน ซงเปนวธปฏบตอยำงแพรหลำยในตำงประเทศ ในประเทศไทยกรมพฒนำทดนไดพฒนำระบบอนรกษดนและน ำในรปแบบตำง ๆ ใหมควำมเหมำะสมเพอเปนทำงเลอกใหเกษตรกรไดน ำไปปฏบต มหลกกำรทส ำคญคอกำรปองกนดนจำกตวกระท ำทำงธรรมชำตหลก เชน น ำฝนและลม ท ำใหดนและอนทรยวตถคงอยในดนไดนำน ท ำใหน ำสำมำรถซมลงในดนได เกดกำรสะสมของอนทรยวตถ และธำตอำหำรพชโดยวตถประสงคของกำรอนรกษดนและน ำ มดงน

5.7.1 ลดอตรำกำรกรอนของดน โดยใชมำตรกำรณอนรกษดนและน ำ สรำงสงกดขวำงเปนระบบปองกนลดกำรกดชะของ

น ำไหลบำ ลดพลงงำนจลนท ำใหน ำไหลบำชำลง เพมกำรแทรกซมของน ำลงในดน เกดกำรสะสมของตะกอนดนและอนทรยวตถ

5.7.2 รกษำระดบปรมำณของธำตอำหำรและอนทรยวตถใหเพมขน กำรลดกำรกรอนของดนท ำใหเกดกำรเกบสะสมรกษำอนทรยวตถและธำตอำหำร 5.7.3 ปรบปรงโครงสรำงของดน ระบบอนรกษดนและน ำ ท ำใหดนมควำมหนำแนนลดลงดนมควำมเสถยรของเมดดน

เพมขน ดนเกบควำมชนไดมำกขนใหอยสภำพทเหมำะสมตอกำรเจรญเตบโตของพช 5.7.4 กำรเพมพนทเกบน ำในดน ปญหำกำรขำดแคลนน ำ ท ำใหไมสำมำรถท ำกำรเพำะปลกได ดงนนกำรเกบกกน ำฝนจง

เปนประเดนทส ำคญ ระบบอนรกษดนและน ำถกออกแบบมำใหใชในกำรบรหำรจดกำรน ำฝนควบคมปรมำณน ำฝนทกลำยเปนน ำไหลบำ ดวยกำรลดแรงกระแทกของน ำฝน ชะลอควำมเรวของน ำไหลบำเพมกำรแทรกซมน ำลงดน ท ำใหดนมควำมชมชน เรำจะเหนไดวำในพนทซงมกำรกรอนของดนทรนแรงจะพบวำมรองน ำลกขนำดใหญเกดขน ซงเรำสำมำรถดดแปลงรองน ำลกใหเปนแหลงกกเกบน ำดวยกำรสรำงแกนคนดนขนำดใหญพำดขวำงตรงจดทมระดบเทำกน หรอสรำงทำงระบำยน ำลดระดบชวยกระจำยน ำไปยงแหลงกกเกบน ำขำงเคยง หรอปรบแนวคนแกนใหเชอมตอเปนถนนล ำเลยงผลตผล

116

ในไรนำและหำกพนทมลกษณะเปนดนดำน กสำมำรถใชเครองจกรกลเจำะทะลใหชนดำนทไมหนำแตกออก เพมกำรไหลซมของน ำลงสใตดนได นอกจำกนกำรปลกหญำทมระบบรำกลกเชน หญำแฝกกจะชวยเพมกำรเกบกกน ำในดนไดมำกขน

5.8 มาตรการณอนรกษดนและน า

ระบบอนรกษดนและน ำเปนวธกำรทใชส ำหรบกำรปองกนและลดปญหำกำรกรอนของดนตำมควำมเหมำะสมของแตละพนท มประโยชนในกำรชวยเพมควำมแขงแกรงใหกบดน เพมศกยภำพในกำรผลตใหแกดน จะด ำเนนกำรในแบบ กำรอนรกษดนและน ำวธพช และกำรอนรกษดนและน ำ วธกลมำตรกำรณอนรกษดนและน ำวธกลจะมใชคำใชจำยในกำรด ำเนนกำรตงแตระดบต ำจนถงระดบสง จงตองมกำรวำงแผนด ำเนนกำรเปนชวงระยะเวลำไป สวนมำตรกำรณอนรกษดนและน ำวธพชน น เกษตรกรสำมำรถด ำเนนกำรไดเองมรำยละเอยด (กรมพฒนำทดน, 2553) ดงน

5.8.1 วธกำรอนรกษดนและน ำโดยใชระบบวธพช เปนวธกำรจดระบบอนรกษดนและน ำโดยกำรใชพชมำปลก จะตองปฏบตรวมกบ

วธกำรตำง ๆ เชน ไมเผำท ำลำยเศษซำกพช ไมท ำไรเลอนลอย กำรไถพรวนใหถกวธ ไมไถพรวนขนลงตำมควำมลำดเทของพนท และไมท ำกำรไถพรวนบอยครง ปลกพชใหถกวธ ปลกพชตระกลถวบ ำรงดน คลมดนและปลกพชตำมแนวระดบรวมกบกำรปรบปรงบ ำรงดน ใชปยคอก ปยหมก ปยพชสดรปแบบของกำรอนรกษดนและน ำโดยใชระบบวธพช มดงน

1) กำรปลกพชตำมแนวระดบ (Contour Cultivation) กำรปลกพชตำมแนวระดบ เปนระบบกำรปลกพชทใชแนวระดบเปนหลกในกำร

ด ำเนนกจกรรมตำง ๆ ไดแก กำรเตรยมพนทโดยกำรไถพรวนดนขนำนไปตำมแนวระดบ แลวท ำกำรปลกพชโดยหวำนเมลดพนธ ใหปฏบตเปนแนวขนำนตำมแนวระดบเดยวกนขวำงควำมลำดเทของพนท ทงนเพอลดอตรำกำรกรอนของดน ประสทธภำพของกำรปลกพชตำมแนวระดบน ขนอยกบลกษณะของดน ควำมลำดเท ลมฟำอำกำศและลกษณะกำรใชทดน โดยทวไปแลวกำรปลกพชตำมแนวระดบทมประสทธภำพดทสดนน ควรปฏบตบนพนททมควำมลำดเทอยในระหวำง 2–7 เปอรเซนต และระยะของควำมลำดเทไมควรเกน 100 เมตร อยำงไรกตำมกำรปลกพชโดยวธน กมขอเสยเชนกนตำมสภำพของพนทคอ ถำระยะของควำมลำดเทไกลเกนไป จะเกดน ำไหลบำในสวนลำงของพนท ทงนเนองจำกน ำไหลขำมคนดนเลก ๆ อนจะเปนสำเหตทท ำใหเกดกำรชะลำงและพดพำดนไปเสยทอนได นอกจำกนหำกเปนสภำพพนทลม ๆ ดอน ๆ มำก เปนกำรยำกในกำรไถพรวน ทงนเพรำะจะท ำใหเกดแนวโคงงอ

117

ของแนวระดบมำก และเกษตรกรซงเปนผรบจำงรถไถมกจะไมยอมรบ หำกตองมกำรไถพรวนเปนระยะทำงสนและเสยเวลำกำรรบจำง ซงในกรณนตองใชเทคนคในกำรปรบเสนแนวระดบใหมเสยกอน โดยวธกำรไถตกดนในจดทเปนเนนดนสงและถมดนในจดทเปนรองหลมต ำ รปแบบกำรปลกพชตำมแนวระดบมดงน

1.1) กำรปลกไมพมตระกลถวยนตน โดยกำรเตรยมแปลงตำมแนวระดบท ำคนดนขนำดเลกและขดเปนรองระบำยน ำขำงคน หยอดเมลดพชตระกลถวยนตนเปนแถว โดยใชแถวคแถบกวำง 0.5 - 1.0 เมตร เชน กระถน ถวมะแฮะ แคฝรง ใชระยะหำงทำงแนวดง 3 เมตร ซงตนถวจะเจรญขนมำเปนแถบหนำแนน ซงจะชวยกำรยดหนำดน

1.2) กำรปลกแถบหญำโดยกำรท ำคนดนขนำดกวำง 1, 1.5, 2 เมตร ใชระยะหำงทำงแนวดง 1 – 3 เมตร ใชเมลดหญำหรอทอนพนธหญำปลกบนพนผวคนดน ซงสำมำรถเกยวหญำไปใชเปนอำหำรสตวได แถบหญำจะชวยยดหนำดนและกรองตะกอนดนทมำกบน ำไหลบำ

1.3) กำรปลกแถบหญำแฝก หญำแฝกเปนพชทมระบบรำกลก แตกหนอเปนกอมหนอหนำแนน เปนพชใบเลยงเดยวทมหนอใหมทเกดจำกตำขำงทดแทนหนอเกำมอำยหลำยป สำมำรถขยำยพนธดวยกำรแยกหนอปลกขยำยพนธในแปลงขนำดใหญ น ำกลำมำปลกแบบรำกเปลอยหรอเพำะช ำกลำในถงพลำสตกขนำดเลก เตรยมพนทและปลกกลำหญำแฝกเปนแถวเดยวตำมแนวระดบใชระยะปลก 10 เซนตเมตร ใชคำระยะหำงของแถวทำงแนวดง 1.5 เมตร ใสปยในแนวรองปลกรดน ำหรอใหดนมควำมชนตอเนอง 20 วน หนอหญำแฝกจะแตกกอใชเวลำ 3-6 เดอน กอจะสมบรณซงจะชวยกรองตะกอนดน ชะลอน ำไหลบำ รำกหญำแฝกจะเกำะยดดนเปนตำขำยหนำแนน ชวยใหน ำซมลงไปใตดน มกำรเกยวใบชวงตนเดอนพฤษภำคม เพอเพมกำรแตกกอในชวงตนฤดฝน ในระหวำงฤดฝนใหหญำแฝกมใบยำว และกอหนำแนน และเดอนมกรำคมตดตดดนใหแตกใบใหมและใชใบเปนวสดคลมดน กำรปลกหญำแฝกเพอกำรปองกนกำรกดกรอนดน เปนวธกำรอนรกษดนและน ำทเกษตรกรสำมำรถปฏบตไดงำย เกษตรกรทรจกวธกำรดแลรกษำแถบหญำแฝก จะท ำใหแถบหญำแฝกมอำยกำรใชงำนทยำวนำนซงในประเทศอนเดยมกำรใชงำนนำนถง 200 ป ทหมเกำะฟจมอำยกำรใชงำนมำกกวำ 50 ป 2) กำรปลกพชสลบเปนแถบ (Strip Cropping)

กำรปลกพชสลบเปนแถบ คอ กำรปลกพชตำงชนดบนพนทเดยวกนขวำงควำมชนของพนทหรอตำมแนวระดบ โดยสำมำรถลดกำรชะลำงลงไดประมำณ 75 เปอรเซนต ภำยใตพนททมควำมลำดเทต ำกวำ 12 เปอรเซนต และระยะของควำมลำดเทเกนกวำ 150 เมตร แบงออกเปน 4 ชนดดวยกนคอ

2.1) Contour strip cropping หมำยถง กำรปลกพชแตละชนดไปตำมแนวระดบเชน ปลกขำวโพด ขำวไร ผก พชตระกลถว หรออำจปลกหมนเวยน

118

2.2) Field strip cropping หมำยถง กำรปลกพชนนเปนระเบยบขนำนกนไปตดขวำงควำมชนโดยไมคดเคยวไปตำมเสน Contour

2.3) Wind strip cropping คลำยกบ Field strip cropping คอ มควำมกวำงแนนอนและขวำงทำงลมสวนมำกนยมใชในทมควำมลำดนอยหรอทลำดซงม Wind erosion เกดขน

2.4) Buffer strip cropping หมำยถง กำรปลกแถบของกำรปลกพชใหขนำนกน ในกรณทพนทมควำมลำดเทไมสม ำเสมอ ควำมกวำงของแถบพชขนอยกบระยะของควำมลำดเทเปอรเซนตของควำมลำดเท กำรแทรกซมน ำ ควำมสำมำรถทนทำนตอกำรชะลำงของดน ฝน ชนดของพชหมนเวยนชนด และขนำดของเครองมอ

3) กำรปลกพชคลมดน (Mulching) กำรปลกพชคลมดน เชน ถวคดซ ถวคำโลโปโกเนยม ถวฮำมำตำร ถวพนโตรวมกบกำรลด

กำรไถพรวนดน พชตระกลถวจะชวยตรงไนโตรเจนและมกำรทงเศษพชทแหงตำย ยอยสลำยเปนอนทรยวตถในดน ท ำใหดนรวนซยได ชวยรกษำควำมชนในดน และลดอณหภมดน

4) กำรปลกพชแซม (Intercropping) เปนกำรปลกพชสองชนดหรอมำกกวำสองชนดพรอมกน หรอปลกในเวลำใกลเคยงกนเปน

แถวสลบแถว ระบบกำรปลกพชเชนนตองค ำนงถงควำมสมพนธของพชในแงระบบรำก ควำมตองกำรธำตอำหำร ศตรพช ควำมสง และกำรเกดรมเงำ หนำดนสวนใหญมพชคลมท ำใหลดกำรกรอนของดนน ำฝนซมลงไปในดนไดมำกขน และลดควำมเสยงตอผลเสยหำยของพชหลก เนองจำกศตรพชตวอยำงเชน กำรปลกถวลสงแซมในขำวโพด เปนตน ส ำหรบในดนทรำยถวมะแฮะกบขำงฟำงเปนพชทปลกแซมกนไดดทสด สวนในสวนผลไมและสวนยำงพำรำกนยมปลกสบปะรดแซมขณะตนยำงยงเลกอย

5) กำรปลกพชแบบผสม (Mixed Cropping) เปนกำรปลกพชสองชนดหรอมำกกวำสองชนดในแปลงเดยวกน โดยไมตองปลกเปนแถว

เปนแนว ซงเปนวธกำรปลกแบบดงเดมของเกษตรกรเมอครงทดนยงอดมสมบรณอย โดยน ำเอำเมลดพนธตงแตสองชนดขนไปมำรวมกนแลวหวำนลงในแปลง โดยจะแบงจ ำนวนเมลดพชใหพชหลกจะมจ ำนวนมำกกวำพชรอง พชทปลกควรจะมคณสมบตทเกอกลกน เชน ชวยลดกำรท ำลำยของศตรพช ท ำใหไมตองใชสำรเคมก ำจดศตรพช มกำรเจรญเตบโตเกอกลกน

6) กำรปลกพชหมนเวยน (Crop Rotation) กำรปลกพชสองชนดหรอมำกกวำลงบนพนทเดยวกนแตวำจะปลกไมพรอมกน กลำวคอ จะ

มกำรจดล ำดบพชทปลกกอนหลงกนอยำงมควำมเหมำะสม เชน จะปลกถวคดซซงมระบบรำกกระจำย

119

และลกกอนกำรปลกขำวโพด ถวคดซจะชวยพรวนดนและดดธำตอำหำรจำกดนชนลำงขนมำไวในดนชนบน เพรำะเปนถวทมระบบรำกลก นอกจำกนยงเพมปรมำณไนโตรเจนใหแกดน เมอปลกขำวโพดเปนพชตอมำ รำกขำวโพดจะชอนไชหำอำหำรลงไปในดนตำมรพรนทรำกถวคดซน ำลงไป จงหำอำหำรในดนไดมำกขน ผลผลตกจะสงขน

7) กำรปลกพชเหลอมฤด (Relay Cropping) กำรจดระบบพชโดยกำรปลกพชทสองขณะทพชแรกยงไมทนเกบเกยวเหมำะกบพนทนอย

ตองกำรใชพนทดนและน ำอยำงคมคำ หรออยในเขตทมน ำฝนในกำรเพำะปลกคอนขำงจ ำกด หรอในปทฝนมำลำชำปลกพชแรกลำชำ เกษตรกรสำมำรถปลกพชทสองลงไปในขณะทขำวโพดมอำยไดประมำณ80 วน ซงขณะนนใบขำวโพดเรมแหงท ำใหกำรบงแสงตอพชทสองลดลง พชทสองกจะไดอำศยควำมชนทเหลออยในดนเจรญเตบโตขนมำได หรอปลกพชทสองเมอขำวโพดมอำยได 70 วน โดยตดยอดขำวโพดเหนอระดบฝก เพอลดกำรบงแสงแลวน ำยอดขำวโพดนนมำคลมดน เพอลดกำรระเหยของน ำในดน หรอน ำไปใชเลยงววไดอก ระบบกำรปลกพชแบบนสวนใหญจะปลกขำวโพดเหลอมกบมนเทศหรอมนแกว หรอปลกฝำยเหลอมฤดกบขำวโพด หรอถวเหลองกำรปลกขำวเหลอมกบถวเขยวในนำธรรมชำต เปนตน

8) กำรปลกพชแบบผสมผสำนตำงระดบ (Multistory Tree – crop Garden) กำรปลกพชในระบบวนเกษตร โดยจะมไมยนตนทเปนไมใชสอยหรอไมผลโดยใหลกษณะ

ของพชทปลกนนมชนเรอนยอดแบงเปน 3 - 5 ระดบตำมควำมสงและควำมลกของรำก พชชนบนจะเปนตนทตองกำรแสงมำกพมใบไมหนำทบ เชน มะพรำว ตำล หมำก รองลงมำกจะเปนตนไมทมพมหนำ เชน ล ำไย มะมวง ลนจ รองลงมำอกกจะเปนกลวย กำแฟ โกโก ชำ แคบำน แคฝรง ชะอม ถวแปบ ฯลฯ หรอปลกพชไรทตองกำรแสง เชน ขำวโพด ขำวไร สวนทรองลงมำใตตนไมกจะเปนไมเลอย เชน พล พรกไทย หรอรอบ ๆ รมไมผลซงมแสงแดดไมมำกกปลกขง ขำ กระชำย ขมน เผอกวำน หรอสมนไพรตำง ๆ กำรปลกพชลกษณะนจะชวยใหธำตอำหำรในดนหมนเวยนและถกใชไปอยำงเหมำะสม และมประสทธภำพ ดนจะถกปกคลมตลอดเวลำและไดรบอนทรยวตถอยำงสม ำเสมอจำกใบไมทรวงหลน ลดควำมแรงของกำรตกกระทบโดยตรงของเมดฝน เพรำะเรอนยอดของตนไมและไมพชลำงทขนคลมดนอย จะชวยรองรบน ำฝนลงมำเปนชน ๆ โรคและแมลงกมนอยลง ไมตองใชยำปรำบศตรพช จงเปนกำรอนรกษดนและน ำทใชท ำกำรเกษตรไดอยำงย งยน

9) กำรปลกพชพเลยง (Nursing Crop) กำรปลกสองชนดโดยพชชนดหนงเปนพชพเลยงปลกรวมกบพชหลก เพอใหเปนรมเงำพช

หลกใหควำมชมชน เปนทเกำะยด และใบชวยบ ำรง หรอเปนรำยไดในระยะแรก กำรปลกกลวยเปนรม

120

เงำใหกบไมผลทเพงปลกใหม หรอกำรปลกทองหลำงหรอสะตอควบคกบทเรยน เพอใชเปนรมเงำใหทเรยนขณะทยงตนเลกใบของทองหลำงทรวงหลนลงมำ จะชวยเพมอนทรยวตถใหกบทเรยนบ ำรงดนและรกษำควำมชมชนในดน ปลกกระถนยกษเปนคำงพรกไทย ปลกมะแฮะรวมกบหนอไมฝรง ปลกแคบำนรวมกบผกหวำนเปนตน

10) กำรปลกพชบงลม (Wind Break) โดยกำรน ำไมยนตนโตเรวทมกงกำนแขงแรงและแตกทรงพมหนำ เชน ไผ สนประดพทธ

กระถนณรงค สะเดำ แคฝรงปลกเปนแนวขวำงทศทำงลมในแปลงพชโดยปลกเปนระยะ ๆ โดยระยะหำงพอสมควร ขนอยกบสภำพพนทและพชทปลกแนวพชทขวำงทำงลม ในไมผลจะชวยลดควำมเสยหำยจำกกำรฉกหกของกงเพรำะแรงลม โดยเฉพำะในขณะทก ำลงตดผล พชบงลมจะชวยลดควำมเสยหำยจำกกำรลมตนของพชไร ลดกำรคำยระเหยของน ำ และปองกนกำรสญเสยหนำดนอนเนองจำกลม

11) ปลกตนไมเปนแนวกนไฟ (Fire Break) ในเขตภเขำสงซงเปนปำไมหรอสวนไมผลซงมกมเหตไฟปำในฤดแลงเปนประจ ำมวธ

ปองกนไฟปำไมใหลำมเขำมำในแปลงโดยกำรถำงหญำท ำแนวกนไฟ1-2เมตรและปลกตนไมททนไฟเปนแนวกนไฟไมใหลำมเลยลำมไมผลใหเสยหำยเชนปลกตนแคฝรงซงมล ำตนเหนยวและสำมำรถแตกกงกำนไดทนทหลงถกไฟเผำเปนแนวกนไฟกำรปลกแถบหญำแฝกและเผำใบเพอสรำงแนวกนไฟ

12) ปลกตนไมเปนแนวระดบขวำงทำงลำดชน (Alley cropping) ในเขตภเขำหรอททมควำมลำดชนนนจะมกำรปลกแนวไมพมขวำงทำงลำดชนเปนแนว

ระดบโดยจะปลกไมพมใหเปนแนวชดตดกนเปนแถวคระหวำงแนวระดบกปลกพชไรและตนไมแนวไมพมจะชวยดกอนทรยวตถและหนำดนทถกน ำพดพำลงมำเพอลดกำรพงทลำยของหนำดนสวนใหญแนวไมพมไมทดงไนโตรเจนเชนถวมะแฮะกระถนเมอตนสงกจะจดกงใบมำคลมดนเพมอนทรยวตถใหดนรกษำควำมชนและเพมธำตอำหำรใหแกดน

5.8.2 วธกำรอนรกษดนและน ำโดยใชระบบวธกล เปนระบบอนรกษดนและน ำทตองใชเครองจกรกลด ำเนนกำร มคำใชจำยสงท ำงำนได

สะดวกรวดเรว โดยมงหนกไปในกำรกอสรำงสงกดขวำงควำมลำดชนของพนท เพอสกดกนน ำไหลบำและกำรกรอนของดน กำรกกเกบน ำ กำรอนรกษในระหวำงกอสรำงตองมหลกวธกำรทำงวศวกรรมมฉะนนจะกอใหเกดควำมเสยหำยมำกขนไปอก ซงสำมำรถท ำไดหลำยวธ โดยกรมพฒนำทดนไดก ำหนดแบบมำตรฐำนงำนจดระบบอนรกษดนและน ำของกรมพฒนำทดนไว ดงน

121

1) คนดนแบบท 1 (คนดนเบนน ำ ) เพอปองกนน ำไหลบำลงสพนทเกษตรกรรม ควรใชบนพนททมควำมลำดเทไมเกน 15

เปอรเซนต ปรมำตรดนขด-ถมประมำณ 2.4 ลกบำศกเมตรตอเมตร 2) คนดนแบบท 2 (คนดนเกบกกน ำ) ควรใชกบพนทดนรวนปนทรำยมควำมลำดเทชวยท ำใหน ำไหลบำสำมำรถแทรกซมลงดนได

เพมขน 3) คนดนแบบท 3 (คนดนฐำนกวำง) ควรใชกบพนทดนรวนปนทรำยมควำมลำดเทไมเกน 8 เปอรเซนต ปรมำตรดนขด-ถม

ประมำณ 1.5 ลกบำศกเมตรตอเมตร 4) คนดนแบบท 4 (คนดนฐำนแคบ) ควรใชกบพนทดนรวนปนทรำยทมควำมลำดเทประมำณ 3-15 เปอรเซนต ปรมำตรดนขด -

ถมประมำณ 0.6 ลกบำศกเมตรตอเมตร 5) คนดนแบบท 5 (ครบน ำรอบเขำ S > 35 %)

ควรใชกบพนททมควำมลำดเทมำกกวำ 35 เปอรเซนต ปรมำตรดนขด - ถมประมำณ 0.2 ลกบำศกเมตรตอเมตร

6) คนดนแบบท 6 (คนครบน ำรอบเขำ S < 35 %) ควรใชกบพนททมควำมลำดเทไมเกน 35 เปอรเซนต ปรมำตรดนขด - ถมประมำณ 0.3

ลกบำศกเมตรตอเมตร 7) กำรปรบรปแปลงนำแบบท 1

โดยกำรลบคนนำเดมทมขนำดเลกและผนนำแปลงเลกแลวสรำงคนนำขนใหม โดยใหมขนำดกวำงและสงกวำเดมโดยปรบระดบของดนใหอยในระดบเดยวกน วตถประสงคเพอเกบกกน ำทไหลบำมำไวเปนชวง ๆ มลกษณะเหมอนคนนำ บนคนนำสำมำรถปลกพชชนดตำง ๆ เชน ไมผล ไมยนตน พชไร และพชผก ควำมสงและกวำงของคนนำ หรอคนดนขนกบสมบตดน สภำพพนทกำรใชประโยชนทดน ปรมำณน ำฝนทตก และปรมำณน ำทเกบกกหรอระบำยออก

8) กำรปรบรปแปลงนำแบบท 2 เปนคนดนทสรำงขนโดยใหระดบคนดนอยในระดบเดยวกน แตมกำรขดคน ำโดยกำรเอำดนทขดท ำคขนมำถมเปนคนดน วตถประสงคเพอเกบกกน ำระบำยน ำและสงน ำในแปลงปลกพช บนคนดนสำมำรถปลกพชเศรษฐกจชนดตำง ๆ ได กำรใชประโยชนสวนใหญของพนทใชท ำนำ ส ำหรบควำมลก

122

และควำมกวำงของคทขดดนขนมำถมเปนคนดน ขนกบลกษณะของสมบตดน และสภำพพนทเหมอนตำมแบบท 1

9) กำรปรบรปแปลงนำแบบท 3 เปนกำรสรำงคนดนและคน ำ (ยกรองปลกพช) โดยใหระดบคนดนอยในระดบเดยวกน

(เชนเดยวกบแบบท 1) แตมกำรขดคน ำ 2 ดำนของคนดน โดยกำรเอำดนทขดท ำคขนมำถมเปนคนดนวตถประสงคเพอเกบกกน ำและระบำยน ำในพนทรำบลม บนคนดนสำมำรถปลกพชเศรษฐกจชนดตำง ๆ ไดเชนกน หรออำจปลกไมผล ไมยนตน โดยขนำดรองปลกขนกบสมบตและสภำพพนท กำรปรบรปแปลงนำแบบน สำมำรถออกแบบตอเนองท ำเปนแปลงใหญได

10) อำคำรชะลอควำมเรวน ำ อำคำรชะลอควำมเรวของน ำ เปนสงกอสรำงทจดท ำขนในรองน ำหรอล ำหวย เพอชะลอ

กำรไหลของน ำในลกษณะคลำยกบฝำยแตมขนำดเลกกวำ ชวยลดควำมเรวของน ำ ชวยกำรเกบกกน ำในล ำหวย นอกจำกนยงสำมำรถชวยใหเกดกำรสะสมของตะกอนดนและอนภำคทแขวนลอย

11) ทำงล ำเลยงในไรนำ ทำงล ำเลยงในไรนำเปนกำรกอสรำงทำงถนนขนำดเลก มวตถประสงคเพอใชเปนเสนทำง

สญจร ทำงขนสงผลผลตของเกษตรกรจำกพนทเพำะปลก ซงในกำรกอสรำงสำมำรถประยกตไดหลำยแบบ โดยใชเปนทำงล ำเลยงตำมปกตหรอทำงล ำเลยงทขนำนไปตำมแนวระดบหรอชะลอควำมเรวของน ำไหลบำ และสำมำรถใชเปนทำงบงคบทศทำงน ำใหไหลไปยงแหลงน ำ โดยกำรขดรองน ำขนำนไปกบถนน และเพมทอลอดเพอระบำยน ำหรอทำงล ำเลยงทมกำรลดระดบเพอสงน ำไหลบำไปเกบไวในบอทมทำงน ำเชอมตอไว ตองตดดนบนทำงล ำเลยงออกกอนภำยหลงจำกกำรตดหนำดนเดมไปแลว ใหเอำดนใหมมำแทนและบดอดหนำ 0.2 เมตร มปรมำตรดนขด - ถมประมำณ 1.0 ลกบำศกเมตร

12) บอดกตะกอนดน บอดกตะกอนดน เปนสงกอสรำงทมลกษณะเปนบอขนำดเลกทสรำงขน เพอดกตะกอนท

ไหลมำตำมทำงระบำยน ำกอนลงสบอน ำประจ ำไรนำ ซงจะชวยยดอำยกำรใชงำนของบอน ำประจ ำไรนำอำจจะใชรปแบบทเปนมำตรฐำนหรอกำรดดแปลงใหเขำกบสภำพแวดลอมของทำงระบำยน ำ สำมำรถค ำนวณปรมำตรดนขดดงสมกำร (7) และแทนคำดงสมกำร (8) ปรมำตรดนขด = 0.5 x ผลบวกดำนขนำน x สง …………………. (7) = 0.5 x (X+Y) x Z ………………… (8) คำ X คอ ควำมกวำงของล ำน ำดำนบน คำ Y คอ ควำมกวำงของทองน ำดำนลำง

123

13) สระเกบน ำในไรนำ สระน ำในไรนำคอ แหลงเกบขงน ำฝนหรอน ำไหลบำหรอน ำซบทไหลซมออกมำจำกดน

โดยกำรขดดนออกใหเปนทส ำหรบขงน ำ ใหมขนำดควำมจตำมปรมำณน ำทตองกำร จะเกบขงไวใชแลวน ำดนทขดมำถมเปนคนลอมรอบขอบสระ กำรขดดนใหไดขนำดควำมกวำง ควำมยำว ควำมลก และลำดดำนขำงตำมทก ำหนดในแบบ มวตถประสงคเพอเปนทเกบกกน ำโดยมขอก ำหนดลำดดำนขำงตำมคณสมบตของดนดงน

- ลำดดำนขำงกำรขดดนจะตองมควำมมนคง ไมเกดกำรลนไถลของลำดตลงกำรก ำหนดควำมลำดดำนขำงของดนขนอยกบชนดของดนทจะขด โดยมขอแนะน ำดงน ดนเหนยวทวไปอำจปนทรำยหรอกรวดมลำดดำนขำง 1 : 2 และดนตะกอนทวไปอำจปนทรำยมลำดดำนขำง 1 : 3

- ควำมลกกำรขดดนไมควรลกเกน 3 เมตร ในแตละขนถำลกเกนตองท ำชำนพกเพอควำมมนคงและสะดวกในกำรกอสรำงเพอไมใหเกดกำรเลอนสไลดของดนขอบบอ

รปแบบของสระน ำกรมพฒนำทดนไดออกแบบสระเกบน ำมำตรฐำนควำมจ 1,260 ลกบำศกเมตรซงมแบบใหเลอก 2 รปแบบ เปนแบบรปตว I และแบบรปตว L พรอมหลกเกณฑในกำรค ำนวณปรมำณงำนดนขด หำกมกำรกอสรำงสระทมควำมกวำงควำมยำวควำมลกและลำดดำนขำงทแตกตำงกนตำมลกษณะของเนอดนลำดเอยง 1:1 หรอ 1:2 ซงสำมำรถค ำนวณปรมำณดนขดโดยกำรพจำรณำจำกกรำฟแสดงควำมสมพนธระหวำงควำมกวำง ควำมยำว และควำมลกของสระ เมอมปรมำตรดนขด 1,260 ลกบำศกเมตร ทควำมลำดดำนขำงตำง ๆ กน กำรขดสระน ำควรเปนดนทมควำมลกมำกกวำ 1.50 เมตร มเนอดนเปนดนเหนยวไมควรขดลกถงชนเลนตองมพนทรบน ำเพยงพอหรอมน ำซบใตดน เมอขดเสรจควรปลกหญำแฝกรอบขอบบอเพอปองกนกำรกรอนของดน

124


กรมพฒนำทดน. 2545. การประเมนการสญเสยดนในประเทศไทย. กรมพฒนำทดน กระทรวงเกษตร และสหกรณ, กรงเทพฯ.

. 2551. พระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. ๒๕๕๑. กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

. 2553. การอนรกษดนและน าในเขตพฒนาทดน : คมอเจำหนำทรฐ. กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

. 2558. การส ารวจออกแบบระบบอนรกษดนและน าเพอการใชประโยชนทดนทางการเกษตร. กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

. 2558. สถานภาพทรพยากรดนและทดนของประเทศไทย. กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

กองอนรกษดนและน ำ. 2544. นยามและทางเลอกมาตรการอนรกษดนและน า. กรมพฒนำทดนกระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

กองส ำรวจและจ ำแนกดน. 2543. คมอการจ าแนกความเหมาะสมของดนส าหรบพชเศรษฐกจของประเทศไทย. กรมพฒนำทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

กองส ำรวจดนและวจยทรพยำกรดน. 2558. ชดดนภาคเหนอความรพนฐานเพอการเกษตร. กรมพฒนำทดนกระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

นพนธ ตงธรรม. 2545. แบบจ าลองคณตศาสตรการชะลางพงทลายของดนและมลพษตะกอนในพนทลมน าครงท 1, มหำวทยำลยเกษตรศำสตร, กรงเทพฯ.

มน ศรขจร. 2537. ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมกบการจดการลมน า. กองอนรกษดนและน ำกรมพฒนำทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

Morgan, R.P.C. 2005. Soil Erosion and Conservation Third Edition. National Soil Resource Institute, Canfield University. Black well Publishing, USA.

Roose, E., M. Meybeck, R. Lal, C. Feller, B. Barthes and B. A. Stewart. 2006. Soil Erosion and Carbon Dynamic. Taylor & Francis group, New York.

บทท 6 ผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอความเสอมโทรมของดน

6.1 ความเสอมโทรมของดน พนทเกษตรกรรมของประเทศเปนแหลงผลตอาหารทส าคญ เมอมการใชประโยชนอยางตอเนองโดยขาดการบ ารงรกษา ความเสอมโทรมของดนกจะเกดขนอยางรวดเรว และเกดความเสยหายตอพนทอยางกวางขวาง เกดปญหาอน ๆ เชน ความอดมสมบรณของดนต า ผลผลตลดลง และปญหาสงแวดลอมตามมาอกดวย การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและความตอเนองทางสภาพอทกวทยา มความส าคญตอลกษณะของดนนอกเหนอจากวตถตนก าเนด ชนดพชพรรณ เวลา และการใชทดน ปจจยตาง ๆ ทง ปรมาณน าฝน อณหภม พายฝน ความแหงแลง มผลกระทบตอศกยภาพการผลตของดน เราจงตองด าเนนการอนรกษดนและน าและฟนฟความอดมสมบรณของดนเพอลดความเสอมโทรมของดน กรมพฒนาทดน (2540) ใหนยาม “ ดนเสอมโทรม ” ไววา ความเสอมโทรมของดนเปนการสญเสยคณภาพหรอความสามารถในการผลตของดน อนเปนผลมาจากกระบวนการทางธรรมชาตและจากกจกรรมของมนษย ความเสอมโทรมของดนท าใหเกดการเปลยนแปลงคณสมบตทางเคม กายภาพและชวภาพของดน จนท าใหดนนนมคณภาพลดลงจนไมสามารถใชเพอการเกษตรไดอยางถาวร และใหผลผลตคงทตลอดไป โดยมผลมาจากขาดการจดการดนทถกตอง และมปญหาทางดานเศรษฐกจและสงคม ความเสอมโทรมของดนจะปรากฏขนไดหลายรปแบบ จะท าให ดนอยในสภาพท ไมเอออ านวยตอการผลตทางการเกษตร เนองจากสมบตตาง ๆ ของดนไมเหมาะสมตอการเจรญเตบโต และใหผลผลตของพช เชน สมบตทางเคมของดนทมสภาพเปนกรด ความเคม ขาดแรธาตอาหารพช ทางดานกายภาพของดนทสญเสยโครงสราง ท าใหเกดการอดตวแนน ขาดความโปรงพรน และดนอยในสภาวะทไมสมดล เปนตน ผลของดนเสอมโทรมจะรวมถงการสญเสยความสามารถในการผลต ทางการเกษตร ผลกระทบทเสยหายตอเสถยรภาพทางสงแวดลอมและทางเศรษฐกจ ยงเปนการเพมการ บกรกปาเพมขนและการใชประโยชนทดนอยางไมเหมาะสม สมเจตน (2522) กลาวถงสาเหตทท าใหดนเสอมโทรม ม 9 ประการ ดงตอไปน

1) การพงทลายของดน นบวาเปนสาเหตส าคญทสดทท าใหเกดทดนเสอมโทรม เพราะวา ท าใหคณภาพตาง ๆ ของดนเลวลงและเกดขนเปนบรเวณกวางขวาง การพงทลายของดนเกดขน ทกแหงทมการใชทดนท าการเพาะปลก แตวาเกดขนมความรนแรงมากนอยแตกตางกน

2) การสะสมเกลอตางๆและดาง ซงเปนผลจากการพฒนาแหลงน าและการท าชลประทาน ซงถาไมมการวางแผนทดจะท าใหมดนเกลอ หรอดนเคม การมดนดางและดนทมน าขงเกดขน FAO

126

และ UNESCO ไดกลาววาปจจบนพนทมากกวา 50 เปอรเซนต ของพนทชลประทานของโลกกลายเปนดนเสอมคณภาพ เพราะวากลายเปนดนเกลอ ดนดางและดนทเปนน าขง และปญหาน มแนวโนมทจะเกดขนมากทกป

3) การทงของเสยทเปนอนทรยวตถลงบนดน ตวอยางเชน การทงขยะตามเมองตาง ๆ ท าใหเกดเชอโรคและสารทเปนพษเกดขน และสารเหลานจะไปปะปนกบน าทผวดนหรอน าบาดาล

4) การทดนมเชอโรคตาง ๆ และแมลงทเปนอนตรายตอคนตอพชและสตว ยอมท าความเสยหายแกคนและพชทปลกได ดงนนดนทมเชอโรคเหลานจงไมเหมาะทจะน ามาใชในการเพาะปลกพช หรอน ามาใชเปนทอยอาศยแกประชาชน หรอเลยงสตว

5) การทงอนนทรยสารทเปนของเสยจากโรงงานอตสาหกรรม การทงสารเหลานจากโรงงานอตสาหกรรมลงไปบนดน ท าใหดนเสอมโทรมไดตวอยาง เชน ซลเฟอรไดออกไซด ฟลโอไรด ท าใหดนนนไมสามารถจะใชปลกพชได

6) การทงสารก าจดศตรพชลงไปในดน ซงสารบางชนดจะคงตวอยนาน เชน chlorinated hydrocarbon จะทนทานตอการสลายตวมากกวาพวก organophosphates การมยาปราบศตรพชเหลานสะสมอยในดนนานอาจเปนอนตรายตอคนได

7) สารกมมนตภาพรงส ไดแก การทงสารทมกมมนตภาพรงสลงไปในดน ซงจะเปนอนตรายตอคนและสตวเลยง ยอมท าใหดนเสอมโทรมได ดงนนการทงหรอก าจดวสดกมมนตภาพรงสเหลานควรจะท าใหเกดความปลอดภย ไมควรจะทงแบบขยะ หรอของเสยอน ๆ

8) การทงโลหะหนกลงไปในดน โลหะหนกบางธาต เชน ตะกว ปรอท ซงทงจากโรงงานอตสาหกรรม ท าใหเกดอนตรายแกประชาชนทอยอาศยใกลเคยงกบโรงงานเหลานขน นอกจากนโลหะหนกบางธาตยงเปนพษแกพชดวย ท าใหพชไมสามารถเจรญเตบโตไดด

9) การใสปยเคมลงไปในดน ท าใหดนเสอมโทรมไดถาใสจ านวนมาก หรอใสตดตอกนเปนเวลานานท าใหดนเสอมได คอ ดนเปนกรดมากขน ดนเคมมากขน ท าใหสภาพทางกายภาพของดนเสย ดงนนการใสปยเคมลงไปในดนจ าเปนตองมการจดการทดน เชน เมอใสปยทท าใหดนเปนกรดมากขนควรแนะน าใหมการใสปนดวย หรอควรจะหาวธใสปยอยางมประสทธภาพ

6.2 ประเภทของดนเสอมโทรม การเสอมโทรมของดนบงบอกถงการลดลงในคณภาพของดน และบทบาทหนาททส าคญของดนในระบบนเวศนวทยาและการใหบรการ ซงจะมความเสอมโทรมใน 4 ลกษณะ คอ

127

1) การเสอมโทรมทางกายภาพ 2) การเสอมโทรมทางเคม 3) การเสอมโทรมทางชวภาพ 4) การเสอมโทรมทางนเวศวทยา นอกจากน Lal (2015) ไดรายงานการจ าแนกประเภทของความเสอมโทรมของดนไดเปน 2

ประเภท ดงภาพท 6.1 อธบายไดดงน 1) ความเสอมโทรมจากธรรมชาต ซงเปนผลจากการเปลยนแปลงภมอากาศและสภาพธรรมชาต 2) ความเสอมโทรมจากกจกรรมของมนษยซงเปนผลจากการใชประโยชนทดนทไมเหมาะสม

ภาพท 6.1 การจ าแนกประเภทของความเสอมโทรมของดน ทมา : Lal (2015)

128

ซงความเสอมโทรมดงกลาวนมความสมพนธกน การเสอมโทรมทางกายภาพโดยทวไปเกดจากการทผวหนาดนถกปดกน การอดแนนของดน น าไหลบาและการกดกรอนของดน อณหภมไมเหมาะสม ขาดอากาศ กระบวนการกลายเปนทะเลทรายการเสอมโทรมทางเคมเกดจากสภาพการเปนกรดความเคมการลดลงของความจการแลกเปลยนประจบวก การไมสมดลของธาตอาหาร การกดกรอนของดน และการปนเปอนของมลพษ การเสอมโทรมทางชวภาพเกดจาก การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพของดนเชอโรคทเปนพาหะ การลดลงของอนทรยวตถการปลดปลอยกาซเรอนกระจกการสญเสยคารบอน การเสอมโทรมทางนเวศวทยาเปนผลมาจากการเสยสมดลของวฎจกรธาตอาหาร วฎจกรอทกวทยาเกดความแปรปรวน การลดลงของผลตภาพของระบบนเวศวทยา การสญเสยสารอาหารและคารบอนการลดลงของประสทธภาพของปจจยการผลต การยบย งการเปลยนแปลงของสารมลพษ

การเสอมโทรมของทดน จะสงผลกระทบตอตวทรพยากรทดนเอง ซงเปนเหตใหดนมก าลงการผลต (productivity) ลดลงและตองการการจดการทด เพอแกไขปญหา การเสอมโทรมบางกรณ เชน การกดกรอนของดน นอกจากจะสงผลโดยตรงตอตวดนแลว ยงสงผลกระทบตอสงแวดลอมในแงของการสะสมตะกอน (sedimentation) ในแหลงน า สวนการมเกลอ และกรดอยในดน ถามน ามาเกยวของ กจะเกดการแพรกระจายของเกลอ หรอกรดจากแหงหนงไปอกแหงหนง ท าใหดนในบรเวณอนไดรบผลกระทบตามไปดวย ยงไปกวานนจะท าใหแหลงน าตาง ๆ มคณภาพต า หากมเกลอหรอกรดปะปนอยมากเกนไป นอกจากน ทดนทใชในการเกษตรอยในปจจบน และทยงเหลอเปนสภาพปา มดนทเปนปญหาตอการใชประโยชนทางการเกษตร เชน ดนเปรยวจด ดนเคม ดนทราย ดนอนทรย ดนตนทมกรวดลกรงปน และดนทพบบนพนทภเขาลาดชนรวมกนแลวประมาณ 182 ลานไร หรอรอยละ 56.8 ของพนททงประเทศ ดนทมปญหาตอการใชประโยชนเหลานมศกยภาพในการใหผลผลตในการเพาะปลกต า ถาไมมการปรบปรงแกไขหรอพฒนาดวยวธการทเหมาะสม อาจเสยงตอการชะลางพงทลายรนแรง และงายตอการเสอมความอดมสมบรณของดนเพมขน ดงนนการใชพนททไมเหมาะสมส าหรบการเกษตรเหลาน จงจ าเปนตองมการปรบปรงแกไขดนทมปญหาในการใชประโยชนดวยวธการพฒนาทดนทเหมาะสม ส าหรบในพนทภาคเหนอตอนลางเปนพนทซงมการใชประโยชนทดนในการปลกพชเศรษฐกจหลายชนด ไดแกขาวขาวโพด มนส าปะหลง ออย เปนตนสภาพพนทมการใชท าการเกษตรมาอยางตอเนองพนทบางแหงมปญหาการกดกรอนของดน ดนขาดอนทรยวตถขาดการบ ารงรกษาอยางสม าเสมอเกดปญหาดนเสอมโทรมโดยสาเหตทท าใหเกดความเสอมโทรมอาจจ าแนกไดดงน

1) สาเหตจากการใชประโยชนทดนตดตอกนเปนเวลานานโดยไมถกตองตามหลกวชาการ จงท าใหเกดการกดกรอนของดน การใชปยเคมเพยงอยางเดยวโดยขาดการใชปยอนทรยในระยะยาวดน

129

จะกลายสภาพเปนดนกรดความอดมสมบรณของดนลดลง ดนเกดการอดแนน การเกดชนดานและยงน าไปสปญหาการทงรางทดน พนทบางแหงมการท าเหมองแร เชน อตสาหกรรมเหมองแร ในเขต อ าเภอหนองบว จงหวดนครสวรรค, อ าเภอลานกระบอ จงหวดก าแพงเพชร, อ าเภอแมสอด จงหวดตาก การใชสารเคมก าจดวชพชในพนทปลกพชไรตอเนองเปนระยะเวลานาน การเลยงกงกลาด าในพนทน าจด อ าเภอพยหะคร จงหวดนครสวรรค ท าใหเกดการแพรกระจายความเคมไปในพนทนา

2) สาเหตจากการเสอมโทรมโดยสมบตของดนเอง ซงเกดจากการกดกรอนของดนจากน าไหลบา ความอดมสมบรณของดนลดลง การเกดสภาพดนกรดและเปนพษตอพชได ความเสอมโทรมทางกายภาพของดน เชนโครงสรางของดนแนนทบจากการทดนขาดอนทรยวตถ หรอผวดนเกดแผนแขง ดนแนนทบเปนชนดานในบางพนทมการไถพรวนดนอยางตอเนองเพอปลกมนส าปะหลง เชน อ าเภอไพศาล จงหวดนครสวรรค, อ าเภอปางศลาทอง จงหวดก าแพงเพชร, อ าเภอบานดานลานหอย จงหวดสโขทย และ อ าเภอลานสก จงหวดอทยธานท าใหการแทรกซมน าลดลง เกดปญหาการกรอนของดนรนแรง

3) สาเหตจากภยพบตทางธรรมชาต ซงอาจไมไดเกดขนเปนประจ า ไดแกภยแลงท าใหเกดปญหาการขาดแคลนน าอทกภยสรางปญหาน าทวมซ าซากในพนทเปนเวลานาน ซงมตะกอนดน หน กรวด ขยะและสงปฏกล ทมากบน าทวมถกน าพดพามาทบถมพนทดนจะขาดอากาศ พชทขนอยจะตายลง ท าใหเศษพชถกจลนทรยยอยสลายโดยกระบวนการไมใชออกซเจนเกดเปนกาซพษในดน เชน มเทน ฟอสฟน ไฮโดรเจนซลไฟด ท าใหเปนอปสรรคตอการใชทดนนน เชน บางพนทในอ าเภอชมแสง จงหวดนครสวรรค ทมปญหาน าทวม

6.3 ผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอการเสอมโทรมของดน การเปลยนแปลงของภมอากาศในประเทศไทยในชวงหลายปทผานมา ท าใหสภาพลมฟาอากาศมความแปรปรวน ความเครยดของสภาพอากาศและภมอากาศท าใหผลกระทบตอความแหงแลง ทงปรากฏการณ ลานญา (La Niña) และเอลนโญ (El Niño) ซงสงผลกระทบตอการเรงกระบวนการเสอมโทรมของดนใหเกดเรวขน ท าใหเกดภาวะภยแลง ดนถลมในพนทลาดชนเชงเขา และน าทวมฉบพลนโดยเฉพาะพนทบรเวณลมน าตาง ๆ ในหลายพนทของประเทศไทยบอยครงขน ซงสงผลตอศกยภาพการผลตของพนทเกษตรกรรม การทภมอากาศเปลยนแปลงท าใหการใชทดนเปลยนแปลง เกษตรกรทเพาะปลกพชดวยวธการแบบเดม ทขาดการน าเทคโนโลยการผลตทมประสทธภาพมาประยกตใช กจะมความเสยงตอการจะไดผลผลตพชทด รวมทงการขาดแคลนน า ดนขาดอนทรยวตถ การกรอนของดนการเปลยนแปลงการใชทดน มผลกระทบทรนแรงตอการใชทรพยากรธรรมชาตและ

130

การเสอมโทรมของทดน เชน การเผาปาท าใหอณหภมสงขน การตกของฝนลดลง คณภาพของอากาศเลวลง เปนตน ความแตกตางของการเสอมโทรมของดนในแตละพนท เปนสภาพทเกดขนจากความเสอมโทรมของดนและทดนเกดขนไปพรอมกน โดยหลกการของความเสอมโทรมของดน ซงมตนเหตจากการกระท าของน าและลม ท าใหเกดความเสอมโทรมทางดานเคม ไดแก การเปนกรดของดนและสภาพความเคมของดนเพมขน ความอดมสมบรณของดนลดลง และการเกบรกษาความจของประจบวกของดนลดลง เปนตน ทางดานความเสอมโทรมทางดานกายภาพ ไดแก การอดแนนของดน ความเสถยรของเมดดนลดลง เปนตน ความเสอมโทรมทางดานชวภาพไดแก การลดลงของมวลชวภาพของคารบอนอนทรย และความหลายหลายของสงมชวตบนทดน ผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอการเสอมโทรมของดนมลกษณะตาง ๆ ดงน 6.3.1 ผลกระทบจากการกรอนของดนโดยน าและลม

การกรอนของดนโดยน าและลม เปนรปแบบการกรอนของดนทเกดขนทแพรหลายมากทสด ในพนทแหงแลงและกงแหงแลงมความเสยงของการกรอนของดนจากลม ซงจะเกดขนเมอพนดนถกปลอยใหวางเปลาจากพชอนเนองมาจากการเพาะปลกและการทบถม ลมท าใหเกดการพดพาและการสะสมของอนภาคดนจากพนผวดานบน สวนการกรอนของดนโดยน าไหลบา ท าใหเกดการกดกรอนของดน กระบวนการชะลางเรมตงแตเมอเมดฝนตกลงมาบนพนผวดนทวางเปลา และท าใหอนภาคดนกระเดนกระจายไปในอากาศตกลงสผนดน และเมอน ามปรมาณมากขนกจะชะใหอนภาคดนไหลไปกบน าไหลบาเปนแผน กดกรอนเปนรองรว และเปนรองลกในทสด 6.3.2 ผลกระทบตอปรมาณอนทรยวตถในดน

สารอนทรยเปนสวนประกอบส าคญของดน ซงมผลตอโครงสรางและความเสถยรของดน ความสามารถในการกกเกบน าและออกซเจนและการจดเกบสารอาหาร สารอนทรยมความไวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และอตราการสลายตวเพมขนเมออณหภมเพมขน การกรอนของดนทเพมขน การสะสมของสารอนทรยในดนลดลง และการยอยสลายของอนทรยวตถทเพมขน ท าใหปรมาณอนทรยวตถในดนลดลง การเพมขนของการใชพนททางการเกษตร และการใชทดนอยางตอเนอง ท าใหระดบอนทรยวตถในดนลดลง สวนใหญของสารอนทรยนสญหายไปในรปของกาซคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศ ซงมผลตอการเพมขนของกาซเรอนกระจก การเพมขนของการเจรญเตบโตของพชเนองจากความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศ แสดงใหเหนถงการใชสารอนทรยในปรมาณมากจากดน ดงนนดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ จงมผลกระทบตอปรมาณอนทรยวตถของดนเปนอยางมาก

131

6.3.3 ผลกระทบตอธาตอาหารพชในดน

สภาพการเปลยนแปลงภมอากาศมผลตอ อณหภม ปรมาณน าฝน น าใตดน ความชน และความแหงแลง ธาตอาหาร เปนองคประกอบทส าคญอกประการหนงของดน และความเขมขนของธาตอาหารในดนแตกตางกนไปในแตละพนทตามสภาพทางภมศาสตร ปรมาณธาตอาหารในดนมกไดรบผลกระทบจากปจจยทางภมอากาศ การเปลยนแปลงของอณหภม และปรมาณฝน อาจสงผลตอระดบธาตอาหารในดนไดหลายวธ อณหภมทเพมขนและการชะลางทลดลง มผลตอการท าหนาทของธาตอาหารในดน เนองจากการระเหยทเพมขน การเคลอนทขนลงของระดบน าในดน ท าใหเกดการ ชะละลาย การสญเสยธาตอาหารในดน การเคลอนทของระดบน าในดนทด จะสงผลตอระดบธาตอาหารในดน นอกจากนความชนในดนทเหมาะสม จะท าใหเกดการเคลอนทของธาตอาหารเปนประโยชนตอพชมากขน

6.3.4 ผลกระทบตอสภาพดนกรด

การเกดดนกรดเปนกระบวนการทางธรรมชาตทมกเกดขนอนเนองมาจากการชะละลายของไนเตรตในพนททมฝนตกหนก ในประเทศไทยมพนทดนกรดเปนจ านวนมาก และกลายเปนปญหาหลกส าหรบดนเกษตร ซงการจดการทดนมการปรบเปลยนและท าใหกระบวนการนแยลง การเพมขนของระดบกรดจะขนอยกบอณหภมและปรมาณน าฝน ซงควบคมโดยสภาพภมอากาศ การเพมขนของปรมาณน าฝนทเพมมากขน ท าใหเกดการชะลางและท าใหเกดกรดได ในขณะทปรมาณน าฝนทลดลงจะลดความรนแรงและขอบเขตของการท าใหเปนกรด ดนเขตรอนชนและแหงแลงจะไดรบอทธพลจากการเปลยนแปลงของภมอากาศตามฤดกาล เชน จากสภาวะการชะละลายไปสสภาวะระเหย

6.3.5 ผลกระทบตอสภาพดนเปรยวจด

ดนเปรยวจดเปนดนทโดยธรรมชาตทวไป จะมเหลกซลไฟดไปในรปของเหลกไพไรท รปแบบของดนเปรยวจดทเกดขนในธรรมชาตมสองแบบ แบบทหนงในขณะทไพไรซยงคงอยในสภาพแวดลอม อกรปแบบหนงคอ ไพไรทไดรบการออกซไดซโดยการสมผสกบอากาศทน าไปสการเกดกรดก ามะถน การออกซเดชนของโลหะซลไฟดเปนกรดก ามะถนและการปลดปลอยโลหะทมนยส าคญในสงแวดลอม ซงเปนสาเหตส าคญของภยธรรมชาตดานสงแวดลอมในพนทราบลม การเปลยนแปลงภมอากาศมผลกระทบรนแรงตอดนทเปนดนเปรยวจดและความรนแรงถงขนรนแรงโดยการเพมความถและสภาพอากาศ เชน ฝนตกหนกและภยแลง การเกดสภาพดนเปยกสลบกบดนแหง 6.3.6 ผลกระทบตอโครงสรางของดน

132

โครงสรางของดนเปนคณสมบตเฉพาะตวของดนทมผลกระทบพนฐานตอพฤตกรรมของดน เชน ความสามารถในการกกเกบน า การแปรรปของสารอาหาร การเคลอนไหว การกรองสารอาหาร และการระบายน า การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศท าใหโครงสรางของดนเสอมโทรมลง การเปลยนแปลงโครงสรางของดนนนยากทจะหาปรมาณได เนองจากอทธพลของการใชทดนและการจดการทดน จงจ าเปนตองมการศกษาเพมเตม เพอใหเขาใจถงผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอโครงสรางของดนไดดขน ความชนในดนจะมผลตอดนทมองคประกอบของแรดนเหนยวในเนอดนสง ซงจะหดตวเมออยในสภาพแหง และสามารถทจะยดพองตวขณะทมความชน ซงจะน าไปสการเกดรอยแยกขนาดใหญและรอยแตก สภาพอากาศทแหงจะเพมขนาดและความถของการเกดรอยแตกในดน การเพมขนของรอยราวดวยการเพมปรมาณธาตโลหะ เชน อลมเนยม เหลก และแมงกานส จะเกดขนในกรณของดนทเปนกรดเมอมการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ดงนนจะเหนไดวา จากตารางท 6.1 การเปลยนแปลงภมอากาศ ท าใหดนเสอมโทรมเพมขน ซงมผลกระทบทงสมบตทางเคม สมบตทางกายภาพ และสมบตทางชวภาพของดน ทเกดจากทงจากการกรอนของดนทเพมขน การสญเสยธาตอาหารจากการชะลาง การสญเสยอนทรยวตถ การลดลงของคารบอน การลดลงของคณภาพดนทเกดจากการใชประโยชนทไมเหมาะสม ผลกระทบจากสารเคมทเปนพษและสารมลพษ มการเชอมโยงระหวางการเปลยนแปลงของสภาพอากาศกบสภาพดนเสอมโทรมซงมความสมพนธกนไมวาจะเปนเรอง อณหภมทเพมขน มผลตอการระเหยของน า ความชนของดนลดลงท าใหอยในสภาพดนแหง ปรมาณน าฝนทมากท าใหเกดการกดกรอนของดน และการชะละลาย ปฏกรยาของดนเปลยนแปลง ความอดมสมบรณของดนลดลง ซงเปนสงทเราตองเขาใจและหาทางปองกนหรอลดความเสยหายทจะเกดขน ภมอากาศเปนปจจยส าคญซงสงผลกระทบตอการเกษตรโดยเฉพาะในประเทศไทย ซงพนทการเกษตรสวนใหญเปนระบบเกษตรทอาศยน าฝนเปนหลกและอยนอกเขตชลประทาน การเปลยนแปลงรปแบบของภมอากาศจะสงผลกระทบโดยตรงตอผลผลตทางการเกษตร ซงปจจยดานภมอากาศทส าคญ ไดแก ปรมาณน าฝน ระดบน าทะเล คลนความรอน ความแหงแลง และปรมาณกาซคารบอนไดออกไซด ซงจะก าหนดทศทางการเปลยนแปลงและผลกระทบทเกดขน ตามตารางท 6.2

133

ตารางท 6.1 ผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศตอการเสอมโทรมของดน

ผลกระทบตอการเสอมโทรมของดน

ทศทางการเปลยนแปลง

ของสภาพอากาศ ลกษณะของการเสอมโทรมของดน

ผลกระทบตอการกดกรอนของดนจากปรมาณน าฝนทแปรปรวน

- ปรมาณน าฝนมากท าใหม น าไหลบาเพมขน - การกระจายของฝนไม สม าเสมอ

- การขาดแคลนน าฝน

- การกรอนของดนเพมขน

- ดนชนบนถกชะลาง

- การเกดรองรว รองลก หนโผล

- สญเสยความอดมสมบรณของดน

- ดนขาดแคลนน า

ผลกระทบตอปรมาณอนทรยวตถในดน

- ปรมาณน าฝนทมาก

- อณหภมเพมสงขน

- ความเขมของแสงแดดทเพมขน

- การกดกรอนทรนแรง

- การสญเสยคารบอนอนทรย

- อตราการยอยสลายของอนทรยวตถ เพมขน

ผลกระทบตอธาตอาหารพชในดน

- ปรมาณฝนเปลยนแปลง

- อณหภมเปลยนแปลง - การกรอนของดนท าใหสญเสยธาต อาหาร

- ความเปนประโยชนของธาตอาหาร ลดลง

- การละลายของธาตประจบวก และ ประจลบมผลตอคา pH ของดน

ผลกระทบตอสภาพดนกรด

- ปรมาณฝนเปลยนแปลง - อณหภมเปลยนแปลง

- ดนมสภาพความเปนกรดมากขน จน เกดความเปนพษ

ผลกระทบตอสภาพดนเปรยวจด

- การเพมความถและสภาพ

อากาศทแปรปรวน เชน ฝน

ตกหนกและภยแลง

- เกดสภาพดนเปรยวจดรนแรงขน

- การขาดแคลนน าทใชชะลางกรด

ก ามะถน

ผลกระทบตอโครงสรางของดน

- ปรมาณน าฝน

- ความชนในดน

- การอดแนนของดนเพมขน - การยดหดตวและรอยแยก

134

ตารางท 6.2 ผลกระทบของรปแบบภมอากาศตอภาคเกษตรกรรม

ปยจยดานภมอากาศ ทศทางการเปลยนแปลง ผลกระทบ

ปรมาณน าฝน - การไหลของน าไหลบา

- การเพมปรมาณน าฝน

- การเปลยนแปลงของการกดกรอนของ

หนาดนวาตภยและอทกภย

- การเพมขนและการระบาดของศตรพช

ระดบน าทะเล - เพมสงขน - ความเคมของน าจดในพนทใกลชายฝง

เพมขน

- กระทบตอระบบการเกษตรรมชายฝง

คลนความรอน - เพมสงขน - ท าลายพชผลทางการเกษตร

- การเพมขนและการระบาดของศตรพช

ความแหงแลง - เพมขนทงเชงพนทและ ระยะเวลา

- การสญเสยผลผลต, ผลผลตลดลง, การแขงขนแยงชงทรพยากรน า

กาชคารบอน

ไดออกไซด - ความเขมขนเพมขน - รนแรงตามความเขมขนเพมขน

- การผลตพชหลกและการแขงขนของวชพช

6.4 ดนปญหาทางดานการเกษตร

ดนทมปญหาทางดานการเกษตร หมายถง ดนทมสมบตทางกายภาพและเคมไมเหมาะสม หรอเหมาะสมนอยส าหรบการเพาะปลก ท าใหพชไมสามารถเจรญเตบโตและใหผลผลตตามปกตได สวนใหญเปนดนทเกดขนเองตามธรรมชาต ไดแก ดนกรด ดนเคม ดนเปรยวจด ดนทรายจด ดนอนทรย ดนปนกรวด และดนตน นอกจากนยงรวมถงพนททมความลาดชนสง ซงถามการใชประโยชนดานการเกษตรแลว จะท าใหเกดผลกระทบตอระบบนเวศและสภาพแวดลอมอยางรนแรง หากวาจะใชดนเหลานในการปลกพชแลว จ าเปนตองมการจดการเพอแกไขสภาพของดนใหเหมาะสมกอนการปลกพชตามวธการปกตเสยกอน (กรมพฒนาทดน, 2558)

ดนเสอมโทรมทอาจไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศและท าใหเกดปญหาตอการใชพนทท าเกษตรกรรม มดงน

135

6.4.1 ดนเคม (Saline soil) ดนทมปรมาณเกลอทละลายอยในสารละลายดนมาก ท าให มผลกระทบตอการ

เจรญเตบโตของพชสาเหตของการเกดดนเคมมาจาก 2 ปจจยไดแก 1) ความเคมทเกดจากเกลอทะเลเกดจากพนททเคยมน าทะเลทวมขงในอดต และเกดจาก

น ากรอยจากแมน า 2) ความเคมทเกดจากเกลอทางธรณเกดจากการสลายตวของแรบางชนดทมประจบวกจงม

ผลท าใหเกดดนเคมบกอยางไรกตามดนเคมสามารถแบงได 3 ประเภท ดงน 2.1) ดนเคมเปนดนทเกลอทละลายน าไดอยในสารละลายดน โดยวดคาการน าไฟฟา

ของสารละลายดน (ECe) สงกวา 2 dSm-1 (ทอณหภม 25 องศาเซลเซยส) มคา pH นอยกวา 8.5 เกลอทพบสวนใหญมกเปนเกลอคลอไรด และซลเฟตของโซเดยม

2.2) ดนโซดก เปนดนทมคาปรมาณโซเดยมมากจนมผลตอการเจรญเตบโตของพช คาโซเดยมทแลกเปลยนได (ESP) มากกวา 15 และคาการน าไฟฟาของสารละลายดน (ECe) สงกวา 2 dS m-1 (ทอณหภม 25 องศาเซลเซยส) มคา pH มากกวา 8.5 เกลอทละลายไดมกเปนเกลอคารบอเนตหรอเกลอไบคารบอเนตของโซเดยม

2.3) ดนเคมโซดก เปนดนเคมทเปนดนโซดกดวยคอ ดนมปรมาณเกลอมากเกนไป คาการน าไฟฟาของสารละลายดน (ECe) สงกวา 4 dS m-1 (ทอณหภม 25 องศาเซลเซยส) และคาโซเดยมทแลกเปลยนได (ESP) มากกวา 15 คา pH นอยกวา 8.5

ความเคมท าใหเกดการดงน าออกจากรากพช เนองจากความตางศกยของแรงดน ออสโมตก ท าใหรากพชขาดน า ความเปนพษของโซเดยมทมผลตอการเจรญเตบโตของพช ซงการแกปญหาโดยการเพมปรมาณอนทรยวตถในดนการใชยปซม การรกษาระดบน าใตดนใหอยในระดบต า การจดการระบบชลประทาน การปลกพชทนเคม

6.4.2 ดนกรด (Acid soil) 1) ลกษณะของดนกรด ดนกรดเกดจากดนเกาแกอายมาก ซงพบไดทวไปในพนททมฝนตกชก ดนทผาน

กระบวนการชะลางหรอผานการใชประโยชนมาเปนเวลานาน ท าใหมความอดมสมบรณต า เนองจากธาตอาหารทมอยถกใชไปกบผลผลตดนทมไฮโดรเจนไอออน (H+) อยในปรมาณสง จะท าใหดนมสภาพเปนกรด ปฏกรยาดนขนอยกบหลายปจจย ไดแก

1.1) ชนดของวตถตนก าเนดดน วตถตนก าเนดดนทมแรธาตพวกโลหะหนก เชน ธาตเหลกและธาตอะลมเนยมมาก เมอผพงสลายตวกลายเปนดนจะท าใหดนสวนใหญเปนกรด หรอดน

136

ท มสารประกอบก ามมะถน เชน สารประกอบไพไรต (pyrite : FeS2) เมอสมผ สกบอากาศ จะกลายเปนกรดก ามะถนท าใหดนเปนกรดรนแรง

1.2) น าฝนหรอน าทไหลซมผานชนดน เมอน าฝนหรอน าชลประทานไหลซมผานลงไปในดนจะละลายเอาธาตทเปนดาง ไดแก ธาตแคลเซยม แมกนเซยม โซเดยม และโพแทสเซยม ออกไปจากดน ท าใหดนทมสภาพปกตเปลยนสภาพไปเปนดนกรดได

1.3) การยอยสลายของอนทรยวตถในดนในสภาพทมความชนสงหรอชมน าท าใหเกดกรดอนทรย เปนสาเหตท าใหดนมสภาพเปนกรด

1.4) การใชประโยชนและการจดการทดน เชน การใสปยพวกทมแอมโมเนยและซลเฟอรเปนสวนประกอบ เชน ปยแอมโมเนยมซลเฟต ปยแอมโมเนยมไนเตรทลงไปในดนนาน ๆ เปนสาเหตหนงทท าใหดนเปนกรดได เนองจากอนมลซลเฟต (SO4) และไนเตรต (NO3) ในปยเมอรวมกบน า จะเกดเปนกรดก ามะถน (H2SO4) และกรดไนตรก (HNO3) ตามล าดบเพมความเปนกรดในดน

2) สภาพกรดในดนทเกดขนแบงออกไดเปน 2 สถานะ คอ 2.1) สถานะกรดจรง (active acidity) คอ สวนของไฮโดรเจนไออออน (H+)

ทถกปลดปลอยออกมาอยในสารละลายดน สวนนเปนตวแสดงความเปนกรดทแทจรง เนองจาก คาความเปนกรดเปนดาง (pH) ของดนแสดงถงความเขมขนของกรดสวนนเทานน

2.2) สถานะกรดแฝง (potential acidity) คอ ไฮโดรเจนไอออนทแลกเปลยนได (exchangeable H+) ซงดดซบอยทผวคอลลอยดดน และจะออกมาสสารละลายดนไดกดวยปฏกรยาแลกเปลยนแคตไอออน (cation exchange reaction) เทานน 3) ปญหาส าคญทเกดจากสภาพความเปนกรดของดน

สภาพความเปนกรดของดนมผลโดยตรงตอสมบตทางเคมและชวภาพของดน คอ ระดบความเปนประโยชนของแรธาตอาหารพชและกจกรรมของจลนทรยในดน สงผลไปถงสมบตทางกายภาพของดน เชน โครงสรางของดน ดงน

3.1) ระดบของแคลเซยม (Ca) แมกนเซยม (Mg) และโพแทสเซยม (K) ดนทเปนกรดจดจะมแคลเซยมและแมกนเซยมคอนขางต า รวมถงโพแทสเซยมดวย เพราะธาตอาหารพวกนจะถกชะละลายออกไปจากดนไดงายมาก โดยทวไปดนจะมระดบแคลเซยมและแมกนเซยมอยางเพยงพอเมอดนมความเปนกรดเปนดางอยระหวาง 5.5-8.5 ถาต ากวาหรอสงกวานนพชกอาจจะแสดงอาการขาดธาตอาหารทงสามใหเหนได

3.2) ระดบฟอสฟอรสทเปนประโยชน ฟอสเฟตในดนทพชจะเอาไปใชประโยชนไดขนอยกบความเปนกรดเปนดางของดนอยางเหนไดชด เมอดนเปนกรดมาก ๆ จะสงเสรมการตรง

137

ฟอสเฟตใหอยในรปของเหลกและอลมนมฟอสเฟต ซงยากแกพชทจะดดขนไปใชประโยชนได ทงนเนองจากสภาพดงกลาวเหลกและอลมนมอยในสภาพทละลายน าไดยาก โดยเฉพาะอยางยงเมอความเปนกรดเปนดางของดนต ากวา 5.0 เมอใสปยฟอสเฟตลงไปในดนทเปนกรด สวนใหญของปยทใสลงไปจะท าปฏกรยากบเหลกและอลมนมในดน ท าใหเหลอสวนทพชจะน าไปใชไดนอยลง บางครงพชสามารถน าไปใชประโยชนไดจรงไมถงรอยละ 10 ของสวนทควรจะเปนประโยชนทไดจากปยทใส ความเปนกรดเปนดางของดนทระดบ 6-7 นบวาเปนระดบทเหมาะสมทสด ส าหรบฟอสเฟตในดนทพชจะน าไปใชประโยชนได เพราะชวงความเปนกรดเปนดางดงกลาว ฟอสเฟตในดนจะถกตรงนอยทสด

3.3) กจกรรมจลนทรยในดน ปฏกรยาดนนอกจากจะเกยวของกบระดบของธาต อาหาพชในดนแลว ยงเกยวของกบกจกรรมของจลนทรยดนเปนอยางมาก กลาวคอ จลนทรยดนโดยเฉพาะแบคทเรยจะมกจกรรมสงหรอท างานเตมประสทธภาพเมอปฏกรยาดนใกล ๆ เปนกลาง เมอดนเปนกรดจลนทรยดนจะท างานไดชาลง กจกรรมของจลนทรยดนจะควบคมระดบไนโตรเจน ฟอสฟอรส และก ามะถนทพชจะใชประโยชนไดเปนอยางมาก เมอกจกรรมของจลนทรยดนด าเนนไปไดดปรมาณไนโตรเจน ฟอสฟอรส และก ามะถนในดนทเปนประโยชนตอพชกจะสงตามไปดวย เพราะจลนทรยดนเกยวของอยกบกระบวนการปลดปลอยธาตอาหารเหลานออกจากอนทรยวตถ (Mineralization) นอกจากนน กระบวนการตรงไนโตรเจนจากอากาศโดยจลนทรยดนบางชนด เชน จลนทรยในปมรากพชตระกลถว จะด าเนนไปไดดเมอปฏกรยาดนอยระหวางเปนกลางหรอเปนกรดเลกนอย ดงนนจงจ าเปนตองใชปนใสลงไปในดนทเปนกรด และยกระดบความเปนกรดเปนดางของดนใหสงขนเปน 6.5-7.0 เสยกอน จงจะปลกพชตระกลถวใหเจรญเตบโตและไดผลด

4) แนวทางการแกไขปญหาดนกรด ความเปนกรดในดนเกดจากปฏกรยาแลกเปลยนไอออนระหวางไฮโดรเจนไอออน (H+) จากกรดคารบอนกกบเบสกแคตไอออน (basic cation) ทแลกเปลยนไดในกระบวนการพฒนาของดน เดมทเดยวเมอดนมก าเนดขนมาในระยะแรก ๆ จากการผพงอยกบท (weathering) ของหนและแรตาง ๆ นน ดนจะมแคตไอออนตาง ๆ ทมปฏกรยาเปนดางหรอทเรยกวาเบสกแคตไอออน เชน Ca++, Mg++, K+และ Na+ ดดซบอยทผวของอนภาคดนเหนยวเปนจ านวนมาก ในขณะนนดนจะไมมปฏกรยาเปนกรด ตอมาเมอมการชะละลายโดยน าฝนทตกลงมาและไหลซมผานดนเกดขนตดตอกนเปนเวลานานเขา เบสกแคตไอออนตาง ๆ จะถกพดพาใหสญหายไป ทงนเพราะเมอน าฝนไหลซมผานดนอยนน จะละลายเอากาซคารบอนไดออกไซด (CO2) ซงมอยเปนปรมาณมากในดน เกดเปนกรด คารบอนค (H2CO3) ซงจะแตกตวไดงาย ใหไฮโดรเจนไอออน (H+) ท าใหน าทไหลซมผานดนมปฏกรยาเปนกรด และขณะทน าไหลซมผานดนลงไปนน ไฮโดรเจนไอออนกจะไลทเบสกแคตไอออน

138

ซงดดซบอยทผวของอนภาคดน ใหสญหายไปโดยถกพดพาไปกบน าทไหลซมผานชนดน และ H+ ในน ากจะดดซบอยทผวของดนเหนยวแทน เมอกระบวนการนด าเนนไปนานเขา จนในทสดเมอพนผวของอนภาคดนมไฮโดรเจนมากขนและมปรมาณสงกวาเบสกแคตไอออน กท าใหดนมปฏกรยาเปนกรด วธการปรบปรงแกไขความเปนกรดของดนทนยมปฏบตกนโดยทวไปคอ การใสปน ซงปนทางการเกษตรทใชในการแกไขสภาพความเปนกรดของดนหมายถง สารประกอบออกไซด ไฮดรอกไซด และ คารบอเนตของแคลเซยมและแมกนเซยมเทานน ซงสารประกอบทจดวาเปนปนทางการเกษตรแบงออกไดเปน 3 พวก คอ 1) ปนพวกคารบอเนต ไดแก หนปน (limestone) มองคประกอบเปนแรแคลไซต (CaCO3) หนโดโลไมท (Dolomite) มองคประกอบเปน CaMg(CO3)2 ดนมารล (Marl) องคประกอบสวนใหญเปน CaCO3 ผสมอยกบแรดนเหนยวส าหรบคณสมบต (Specification) ของปนโดโลไมททใชในการปรบปรงแกไขความเปนกรดของดนทก าหนดโดยกรมพฒนาทดน คอ มคาเทยบเทาแคลเซยมคารบอเนต (Calcium Carbonate Equivalent - CCE) ไมต ากวารอยละ 90 มคาแมกนเซยมออกไซด (Magnesium oxide - MgO) ไมต ากวารอยละ 15 มคาแคลเซยมออกไซด (calcium oxide - CaO) ไมต ากวารอยละ 25 มคาความเปนกรดเปนดาง (pH) ไมนอยกวา 8.0 มความละเอยดคละกนสามารถผานตะแกรงขนาด 80 เมช ไมต ากวารอยละ 80 มความชนไมเกนรอยละ 5 และบรรจกระสอบละ 25 กโลกรม ช นในเปนพลาสตกปองกนความชนได ช นนอกเปนกระสอบพลาสตกสานแขงแรงและคงทนตอการขนสง

2) ปนพวกออกไซด ไดแก ปนสก (burned lime หรอ Quick lime) เปนสารประกอบพวกแคลเซยมออกไซด (CaO) และ แมกนเซยมออกไซด (MgO) ไดมาจากการน าหนปนหรอหนโดโลไมทไปเผาไฟ แลวน ามาบดใหละเอยด

3) ปนพวกไฮดรอกไซด ไดแก ปนขาว (slaked lime) เปนสารประกอบพวก Ca(OH)2 และ Mg(OH)2 ไดมาจากการน าปนสกขณะทยงเปนกอนแขงทเยนแลวมาพรมน าใหชม ปนสกทเปนกอนแขงกจะยยแตกออกเปนผงโดยไมตองบด เมอใสปนลงไปในดน ถาดนแหงปนทใสลงไปในดนจะไมเกดประโยชนแตอยางใด สมบตของปนทจะชวยปรบสภาพความเปนกรดของดนจะเกดขนเมอดนมน าหรอความชน เมอปนทใสลงไปท าปฏกรยากบน าในดน หรอสารละลายดนจะเปลยนจากสารประกอบปนมาอยในรป ไบคารบอเนตและเมอแตกตวตอไปจะใหแคตไอออนทเปนเบส เชน แคลเซยม (Ca++) และ ไบคารบอเนต (HCO3-) ซงแคตไอออนทไดจะเขาไปไลทไฮโดรเจนไอออนทถกดดซบอยทพนผวของคอลลอยด (Adsorbed H+) และไฮโดรเจนไอออนทถกไลทออกมาน จะท าปฏกรยากบไบคารบอเนตไอออน (HCO3-) กลายเปนกรดคารบอนก (H2CO3) หรอ น า (H2O) และกาซคารบอนไดออกไซด

139

(CO2) เมอการแตกตวสารประกอบปนและการไลทไฮโดรเจนไอออนเกดขนอยางตอเนอง จะมผล ท าใหไฮโดรเจนไอออนทดดซบอยทผวคอลลอยดลดลง และมปรมาณแคลเซยม (Ca) และแมกนเซยม (Mg) ทแลกเปลยนไดเพมขน สงผลใหอตรารอยละการอมตวดวยเบส (base saturation percentage) สงขน และคาความเปนกรดเปนดางของดนสงขน ความเปนกรดของดนจงลดลง การใสปนลงไปในดนกรดนอกจากจะเกดปฏกรยาดงกลาวแลว เมออนภาคปนสมผสกบคอลลอยด กจะเกดปฏกรยาโดยตรงกบไฮโดรเจนไอออนทดดซบอยทผวของคอลลอยดและท าใหไฮโดรเจนไอออนเปลยนรปเปนน า ท าใหความเปนกรดของดนลดลงไดอก ดงนนการใสปนทมขนาดอนภาคเลกละเอยดมาก และมการผสมคลกเคลาใหเขากบดนอยางทวถงมากเทาใด ปฏกรยาการไลทไฮโดรเจนไอออนจะเกดขนไดมากและรวดเรวมากขน ท าใหปนทใสลงไปสามารถแกไขปญหาดนกรดไดเรว และมประสทธภาพมากขน ปรมาณความตองการปนในการแกไขความเปนกรดของดนหมายถง ปรมาณดางหรอปรมาณปนทพอเหมาะเพอใชในการแกความเปนกรดของดน สามารถค านวณไดจากวธการวเคราะหตามมาตรฐานทไดก าหนดไว โดยเมอน าปนนนไปใสลงในดนแลวสามารถทจะยกระดบความเปนกรดเปนดางของดนใหสงขนตามความตองการหรอพอเหมาะกบความตองการของพชทจะปลก การใสปนนอกจากวตถประสงคในการแกไขสภาพความเปนกรดของดนใหเหมาะสมกบความตองการของพชแลว ยงมประโยชนอน ๆ ตามมาหลายประการ ไดแก

1) ปรบปรงสมบตทางกายภาพของดนใหดขนโดยในดนกรดทมเนอดนหยาบหรอเหนยวเกนไป เมอไดรบการปรบคาความเปนกรดเปนดางใหสงขนมกมโครงสรางดขน ดนทมเนอดนเปนดนเหนยว อนภาคของดนจะไมอดกนอยางแนนทบ แตจะเกาะกนเปนกอนเลก ๆ (granule) มผลท าใหดนโปรงขน และมการระบายถายเทน าและอากาศไดสะดวก สวนดนเนอหยาบทเปนกรดอนภาคของเมดดนอยรวมกนอยางหลวม ๆ มความโปรงมากเกนไปและอมน าไดนอย การใสปนลงไปกจะชวยท าใหเกดโครงสรางแบบกอนกลมพรน (crumb structure) ซงจะท าใหสมบตในการอมน าของดนดขนดวย

2) ปรบปรงสมบตทางเคมของดนใหดขนโดยในดนทเปนกรดมกมสมบตทางเคมทไมเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพชทปลก การใสปนเพอปรบระดบความเปนกรดเปนดางของดนใหสงขนถงระดบทเหมาะสม สมบตทางเคมหลายอยางในดนจะเปลยนแปลงดวย เชน ความเขมขนของไฮโดรเจนไอออนในดนลดลง ระดบของเหลก (Fe) อลมเนยม (Al) และแมงกานส (Mn) ทละลายอยในสารละลายดนลดลง ระดบของฟอสฟอรส (P) และโมลบดนม (Mo) ในดนทพชสามารถใชประโยชนไดสงขน ระดบของแคลเซยม และแมกนเซยมทแลกเปลยนไดสงขน

140

3) ปรบปรงสมบตทางชวภาพของดนใหดขน โดยในดนทเปนกรดรนแรงน นกจกรรมตาง ๆ ของจลนทรยดนด าเนนไปคอนขางจ ากด จลนทรยสวนใหญจะท างานไดอยางมประสทธภาพเมอดนมปฏกรยาดนเปนกรดอยางออนหรอเปนกลาง ดงนน เมอใสปนลงไปในดนทเปนกรดจงมผลท าใหกจกรรมของจลนทรยในดนทเปนประโยชนดขนดวย เชน กระบวนการปลดปลอยธาตอาหาร (Mineralization) จากการเนาเปอยผพงของอนทรยวตถในดน จะท าใหธาตอาหารทเปนประโยชนตอพชถกปลดปลอยออกมา กจกรรมนจะด าเนนไปอยางราบรนเมอดนไดรบปนอยางเพยงพอ ดนทมอนทรยวตถมาก แตถากระบวนการเนาเปอยผพงไมสามารถจะด าเนนการไปไดอยางราบรน การปลดปลอยธาตอาหารท เปนประโยชนตอพชกไมอาจเกดขนไดหรอเกดขนนอย นอกจากนนกระบวนการตรงไนโตรเจนโดยจลนทรย (Biological nitrogen fixation) ทงอยรวมกบพช (Symbiotic) และอยอยางอสระ (Non symbiotic) จะด าเนนการไปไดอยางมประสท ธภาพ กตอเมอระดบปฏกรยาดนเปนกรดอยางออนถงเปนกลาง ดงนน ปนจงมสวนชวยในการสงเสรมใหกระบวนการเหลานเกดขนและด าเนนไปไดอยางราบรน 6.4.3 ดนทรายจด (Sandy soil) 1) ลกษณะของดนทราย

ดนทรายจด หมายถง ดนทมเนอดนบนเปนดนทรายหรอดนทรายปนรวน มอนภาคขนาดทรายเปนองคประกอบมากกวารอยละ 85 มความหนามากกวา 50 เซนตเมตร เนอดนคอนขางหยาบ มความอดมสมบรณตามธรรมชาตต า ความสามารถในการดดธาตอาหารต า ดนมการระบายน าดจนถงดเกนไปไมอมน า ท าใหดนเกบน าไวไมอยและเกดการกรอนไดงาย มกเกดจากวตถตนก าเนดดนทเปนตะกอนเนอหยาบ ดนทรายพบไดทงในพนทลมและพนทดอนกระจดกระจายทวไป ในพนทลมมกพบตามทลมบรเวณทราบทอยใกลภเขาหนทราย ดนมการระบายน าเลวหรอคอนขางเลวท าใหดนแฉะหรอมน าขงเปนระยะเวลาสน ๆ 2) ดนทรายสามารถแบงออกไดอกเปน 2 ประเภท คอ

2.1) ดนทรายจด แบงได เปน 3 ประเภท คอ (1) ดนทรายทมเนอดนเปนทรายหรอทรายรวนหนากวา 50 เซนตเมตร แตไมเกน 1 เมตร จากผวดนบนสวนดนชนลางลงไปจะมอนภาคดนเหนยวสะสมท าใหดนเหนยวขน

(2) ดนทรายทมเนอดนเปนทรายหรอทรายรวนหนากวา 1 เมตร แตไมเกน 2 เมตร จะพบชนดนทรวนบนดนเหนยวหรอดนเหนยวปนทรายเกดขน

(3) ดนทรายทมเนอดนเปนทรายและทรายรวนหนากวา 2 เมตร

141

2.2) ดนทรายมชนดาน จะมวตถตนก าเนดทเปนหนทราย องคประกอบแรของดนประเภทนเปนแรทมการสลายตวชาหรอสลายตวยากเชน เฟลดสปาร และมสโคไวท ชนดของแรดนเหนยวสวนใหญเปนคาโอลไนท ดนมสภาพเปนกรด

3) ปญหาทส าคญของดนทรายคอ 3.1) มปญหาการกดกรอนของดนสง

3.2) มความอดมสมบรณทางธรรมชาตต า มความสามารถในการแลกเปลยนประจบวกต า มเปอรเซนตของความอมตวดวยประจบวกทเปนดางต า

3.3) มความสามารถในการอมน าต ามการระบายน าสง 4) แนวทางการแกปญหาดนทรายจด

4.1) การสงเสรมระบบอนรกษดนและน า เชน การปลกแถบหญาแฝกตามแนวระดบ

4.2) การเพมอนภาคละเอยดของดนและอนทรยวตถ ซงจะชวยปรบปรงสมบตของดนและเพมก าลงผลตของดน ชวยปรบปรงลกษณะทางกายภาพของดนและเคมดน การใสปยอนทรยในดนทรายโดยการพรวนดนลงไปในระดบลกจะชวยการเกบกกน าและความชน เพมกจกรรมของจลนทรยดน

4.3) โดยการใชปยเคมเพอใหธาตอาหารหลกเปนสงทจ าเปนรวมกบการใชปยอนทรยสามารถเพมธาตอาหารแกพชอยางชา ๆ

4.4) การปลกพชคลมดนและการคลมดน จะชวยลดการคายระเหยน าปรบปรงการกกเกบน า โดยใชเศษพชซงจะชวยควบคมอณหภมดนอกดวย

4.5) การเขตกรรมและการใชระบบพช เชน การลดการไถพรวน การปลกพชหมนเวยน การปลกพชเปนแถบ การรกษาสภาพทงหญาใหคลมดนจะชวยลดการกดกรอนของดนและปกปองดนจากแสงแดด น าไหลบา และลม

4.6) การจดการน าโดยการใชน าใหคมคา เชน การสรางแหลงน า การใชน าหยด การใชวสดคลมดน การปลกพชใชน านอย เปนตน

6.4.4 ดนตน 1) ลกษณะของดนตน ดนตนหมายถง ดนทมชนลกรง กอนกรวด เศษหนขนาดใหญทมเสนผาศนยกลาง

ใหญกวา 2 มลลเมตร มากกวารอยละ 35 ปะปนอยในเนอดนหรอมชนหนปนมารลหรอพบชนหนพนอยตนกวา 50 เซนตเมตร จากผวดนเนอดนจะมปรมาณชนสวนหยาบ กรวดหรอลกรงปนอยมากกวารอยละ 35 ท าใหมปรมาตรของดนนอยดนจงอมน าไดนอย มกขาดแคลนน าในฤดฝนทงชวง

142

สงผลใหพชไมสามารถเจรญเตบโตไดด และใหผลผลตต า การเกดดนตนเกดมาจากวตถก าเนดดน เชนหนดนดานเชงเขาหรอเศษหนเชงเขาทสวนใหญ เปนพวกหนตะกอนเนอหยาบ คอ หนทราย หนกรวดมน แตกกระจดกระจายรวงหลนออกมาทบถมเกะกะ อยบรเวณเชงเขาหรอเปนผลจากกระบวนการทางดนทท าใหเกดการสะสมปนมารลหรอศลาแลงในดน 2) การจ าแนกดนตน แบงออกเปน 4 ประเภท คอ

2.1) ดนตนทมการระบายน าเลว พบในบรเวณทราบต าทมน าขงในชวงฤดฝน แสดงวาดนมการระบายน าคอนขางเลว ขดลงไปจากผวดนทระดบความลก 25 – 50 เซนตเมตร มกรวดหรอลกรงปนอยในเนอดนมากกวา 35 เปอรเซนตโดยปรมาตร ถดไปจะเปนชนดนทมศลาแลงออนปนทบอยบนชนหนผ

2.2) ดนตนปนลกรงหรอกรวดทมการระบายน าด พบตามพนทลอนลาดหรอเนนเขา ตงแตบรเวณผวดนลงไปมลกรง หรอหนกรวดมนปะปนอยในดนมากกวา 35 เปอรเซนตโดยปรมาตร และดนประเภทนบางแหงกมกอนลกรงหรอศลาแดงโผลกระจดกระจายทวไปทบรเวณผวดน

2.3) ดนตนปนหนมการระบายน าด พบตามพนทลอนลาดหรอบรเวณเนนภเขา ดนประเภทนเมอขดลงไปทความลกประมาณ 30 – 50 เซนตเมตร จะพบเศษหนแตกชนนอยใหญปะปนอยในเนอดนมากกวา 35 เปอรเซนตโดยปรมาตร บางแหงพบหนผหรอหนแขงปะปนอยกบเศษหน บางแหงมกอนหนและหนโผลกระจดกระจายทวไปตามหนาดน

2.4) ดนตนปนปนมารล พบตามพนทลาดถงพนทลอนลาด หรอบรเวณทลาดเชงเขา เมอขดลงไปในระดบความลกท 20-50 เซนตเมตร จะพบสารประกอบจ าพวกแคลเซยมหรอแมกนเซยมคารบอเนตปนอย ท าใหดนประเภทนจดวาเปนดนทมความอดมสมบรณสง แตมขอเสย คอมปฏกรยาเปนดาง เปนขอจ ากดตอพชบางชนดทไวตอความเปนดาง เชน สปปะรด

3) ปญหาทส าคญของดนตน คอ 3.1) เกดปญหาการกดกรอนของดนจนไมสามารถใชพนทท าการเกษตรได 3.2) มหนและกอนกรวดปะปนในชนหนาตดดน เปนอปสรรคตอการไถพรวน 3.3) มความอดมสมบรณต า ดนบนไมอมน า สญเสยความชนไดงาย 3.3) ดนมสภาพเปนกรดจด

4) แนวทางการแกปญหาดนตน 4.1) การฟนฟหนาดนดวยระบบพชหมนเวยนหรอการปลกไมยนตนตระกลถว

4.2) การท าทงหญาเลยงสตว 4.3) การปรบปรงดนเฉพาะหลมเพอปลกไมผล 4.4) การใชปยละลายชารวมกบการใชปยอนทรย

143

6.4.5 ดนปนเปอน ดนปนเปอนหมายถงการทสารเปนพษในรปตาง ๆ ถกผสมลงในดน ธรรมชาตการ

ปนเปอนนอาจเกดจากความตงใจหรอไมตงใจหรอเกดจากธรรมชาต แตท าใหดนนนเกดความเสอมโทรม มปญหาตอการใชประโยชนทางการเกษตร หรอมผลกระทบตอความปลอดภยของมนษยและสตวหรอตองการปรบปรงทดนนนใหคนสสภาพเดม

การกรอนของดนท าใหเกดการพดพาตะกอนดนทปนเปอนสารพษหรอโลหะหนก ท าใหเกดการแพรกระจายไปในพนทตาง ๆ สาเหตการปนเปอนอาจเกดตามธรรมชาตจากวตถตนก าเนดหรอเกดจากกจกรรมของมนษยไดแก การท าเหมองแร การถลงแร และเถาลอย เปนตน การใชปยเคมและสารเคมทางการเกษตรทมสงปนเปอนทเปนโลหะหนกธาตตาง ๆ การใชน าเสยในระบบชลประทานการใชกากตะกอนน าเสย และการใชปยคอกทไดจากมลสตวทกนอาหารทมวตถเจอปน ซงผลตผลทางการเกษตรทปลกในดนปนเปอนหรอการดมน าทเจอปนดวยโลหะหนกเชน แรทองแดง ตะกวแคดเมยม และสงกะส เมอบรโภคเขาไปจะท าใหเกดโรคทส าคญ การปองกนการแพรกระจายสามารถท าไดหลายวธ เชน การใชพชดดซบ การปลกหญา การปลกหญาแฝก การฟนฟดน การท าลายสารปนเปอนโดยใชจลนทรย การปองกนการแพรกระจายการปลกไมยนตน เปนตน

6.5 การส ารวจดนปญหาในพนทภาคเหนอตอนลาง การส ารวจดนปญหา เพอเปนการส ารวจและประเมนพนท ซงปรากฏความเสอมโทรมของดน

ในทน คอ พนทซงมคณภาพของดนลดลง สาเหตจากการกระท าของมนษยและภยธรรมชาตทงสภาวะโลกรอน การกดกรอนของดนโดยขาดการบ ารงรกษาดน เกดการเปลยนแปลงของธาตอาหารพชลดลงขาดอนทรยวตถ โครงสรางดนไมเหมาะสม และเกดการสะสมสารพษตาง ๆ ในดน หรออกนยหนงอาจกลาววา การทศกยภาพในการผลตของดนทงดานปรมาณและคณภาพลดลง

พนทเกษตรกรรมในภาคเหนอตอนลางมการส ารวจพบดนปญหาหลายประเภท เชน ดนกรด ดนทราย ดนตน ดนดาง พนทลาดชนเชงซอน การส ารวจและจ าแนกดนปญหาของพนทภาคเหนอตอนลาง มการจ าแนกดนปญหาทมการส ารวจไวดงน ดนกรดมเนอท 5,994,763 ไร ดนดางมเนอท 7,305,302 ไร ดนตนมเนอท 4,065,284 ไร ดนทรายมเนอท 720,958 ไร และพนทลาดชนเชงซอน ทมโอกาสเกดการกดกรอนของดนมเนอท 11,260,416 ไร ดงตารางท 6.3

144

ตารางท 6.3 การส ารวจและจ าแนกประเภทของปญหาของดนในเขตพนทภาคเหนอตอนลาง

ประเภทของ ดนปญหา


ตาก ก าแพงเพชร นครสวรรค สโขทย อทยธาน สพข.9

ดนกรด 1,445,064 1,536,659 1,774,314 210,828 1,027,898 5,994,763

ดนทราย 120,737 165,016 193,739 19,771 221,695 720,958

ดนตน 1,171,182 848,573 1,105,717 620,574 319,238 4,065,284

ดนดาง 569,659 1,818,123 2,362,950 1,979,842 574,728 7,305,302

พนทลาดชนเชงซอน 6,447,765 1,004,661 499,771 1,265,022 2,043,197 11,260,416

ทมา: กองส ารวจและจ าแนกดน (2556) 6.5.1 ปญหาของดนในจงหวดตาก จากการวเคราะหขอมลและประเมนผลพนทดนปญหาของจงหวดตาก จะพบวามดน

ปญหาทส าคญทงหมด 6 ประเภท ดงภาพท 6.2 ดงน 1) พนทลาดชนเชงซอน พนทภเขาและเทอกเขา การเพาะปลกในพนททมความลาด

ชน มปญหาทส าคญคอ การกรอนของดน ซงท าใหดนบนขาดความอดมสมบรณและผลผลตพชลดลงเรอย ๆ มเนอท 6,447,765 ไร ซงตองใชมาตรการอนรกษดนและน า เชน คนครบน าขอบเขา คนดนรวมกบแถบหญาแฝกตามความเหมาะสมของพนท

2) ดนกรดจะมคาปฏกรยาดนต ากวา 5.5 พชไมสามารถใชธาตอาหารในดนไดและประสทธภาพการใชปยเคมจะต า ธาตอาหารพชหลายชนด เชน แคลเซยม แมกนเซยม และโพแทสเซยมถกชะละลายออกไปจากดนไดงาย เกดการละลายของธาตทเปนพษตอพชออกมามากเชน อะลมนม เหลก และแมงกานส เกดการระบาดของเชอโรคพชโดยเฉพาะเชอรา เชน โรครากเนาโคนเนาเปนตนมเนอท 1,445,064 ไร ซงสวนใหญเปนดนกรดในพนทดอนมเนอท 1,306,400 ไร และดนกรดในพนทลมมเนอท 138,664 ไร การลดความเสยหายทเกดจากความรนแรงของกรดในดนโดยการใชวสดปนทางการเกษตร เชน หนปนบด ปนขาว ปนเผา ปนโดโลไมต เปนตน ปรมาณการใชโดยทว ๆ ไปประมาณ 100 – 300 กโลกรมตอไร การเพมอนทรยวตถใหกบดนรวมทงการเลอกชนดและพนธพชใหเหมาะสม พชหลายชนดสามารถทนทานและเจรญเตบโตไดดในสภาพกรด เชน ขาวไร มนส าปะหลง

145

3) ดนตน ดนทมกรวดเศษหนลกรงปนอยมากกวารอยละ 35 โดยปรมาตรหรอพบชนหนพนอยในระดบความลกไมเกน 50 เซนตเมตรจากผวดน โดยทวไปดนตนนนเปนดนทไมเหมาะสมตอการเพาะปลก เพราะมชนลกรงกอนกรวดหรอเศษหน และเปนอปสรรคตอการไถพรวนมธาตอาหารนอยไมอมน ารากพชชอนไชไปไดยาก พชไมสามารถเจรญเตบโตไดอยางปกต มเนอท 1,068,351 ไร

4) ดนดางมความเปนกรดเปนดางมากกวา 7 ซงจะมปญหาขาดจลธาต ส ารวจพบดนในพนทดอนทมปฏกรยาดนเปนดางมเนอท 451,173 ไร และดนในพนทลมทมปฏกรยาดนเปนดางมเนอท 118,486 ไร

5) ดนทราย ดนทพบทรายทงดนทรายจด ดนทราย ลกษณะทไมเหมาะสมตอการเพาะปลกของดนทรายจดคอ การขาดธาตอาหารและอมน าไดนอย วธการจดการดนทรายจดตองใส ทงปยอนทรยและปยเคม เพอเพมความสามารถในการอมน าของดน และธาตอาหารใหเพยงพอแกความตองการของพชและจะตองมระบบการอนรกษดนและน าอยางเหมาะสมมเนอท 120,737 ไร

6) พนทเบดเตลด มเนอท 499,749 ไร

146

ภาพท 6.2 แผนทดนปญหาจงหวดตาก ทมา : ส านกส ารวจดนและวางแผนการใชทดน (2548)

147

6.5.2 ปญหาของดนในจงหวดสโขทย การวเคราะหขอมลและประเมนผลพนทดนปญหาของจงหวดสโขทย จะพบวามดน

ปญหาทส าคญทงหมด 6 ประเภท ดงภาพท 6.3 ดงน 1) พนทดนดางมเนอททงหมด 1,979,840 ไร เปนดนในพนทลมทมปฏกรยาดนเปน

ดาง1,361,762 ไร และดนในพนทดอนทมปฏกรยาดนเปนดาง 618,080 ไร 2) พนทลาดชนเชงซอน พนทภเขา การเพาะปลกในพนททมความลาดชนมปญหาท

ส าคญคอการกรอนของดนโดยฝนซงท าใหดนบนทมความอดมสมบรณสงถกพดพาลงไปสทต าท าใหดนขาดความอดมสมบรณและผลผลตพชลดลงเรอย ๆ มเนอท 1,265,022 ไร ซงตองใชมาตรการอนรกษดนและน า เชน คนครบน าขอบเขา คนดนรวมกบแถบหญาแฝกขนกบความลาดชนของพนท

3) ดนตนดนทมกรวดเศษหนลกรงปนอยมากกวารอยละ 35 โดยปรมาตรหรอพบชนหนพนอยในระดบความลกไมเกน 50 เซนตเมตรจากผวดน โดยทวไปดนตนนนเปนดนทไมเหมาะสมตอการเพาะปลกเพราะมธาตอาหารนอยไมอมน ารากพชชอนไชไปไดยากพชไมสามารถเจรญเตบโตไดอยางปกต ดนตนในพนทดอนถงชนลกรงกอนกรวดหรอเศษหน และเปนอปสรรคตอการไถพรวนมเนอท620,574ไรเปนดนตนในพนทดอนถงชนลกรงกอนกรวดหรอเศษหนมเนอท 358,568 ไร ดนตนในพนทดอนถงชนหนพนมเนอท 217,441 ไร เปนดนตนในพนทลมถงลกรงหรอกอนกรวด 25,291 ไรและดนตนในพนทดอนถงชนมารลมเนอท 19,274 ไร

4) ดนกรดจะมคาความเปนกรดเปนดางต ากวา 5.5 มเนอท 210,828 ไร ซงสวนใหญเปนดนกรดในพนทลมมเนอท 122,595 ไร และดนกรดในพนทดอนมเนอท 88,233 ไร

5) ดนทรายดนทรายในพนทดอนทไมมชนดานอนทรย มเนอท 19,771 ไร ดนทรายจะมปญหาเนอทรายหยาบท าใหการอมน าต า ขาดความชมชน เกดการกดกรอนของดนไดงายมความอดมสมบรณต า ตองมการปรบปรงดนดวยอนทรยวตถ การใสปยเคมการใชวสดคลมดนเพอรกษาความชนในเวลาปลกพช เชน พลาสตกฟางขาว ใบหญาแฝกเปนตน การใหน าแบบหยดการใชกระบอกดนเผาใหน าแกพช

6) พนทเบดเตลดมเนอท 26,520 ไร

148

ภาพท 6.3 แผนทดนปญหาของจงหวดสโขทย ทมา : ส านกส ารวจดนและวางแผนการใชทดน (2548)

149

6.5.3 ปญหาของดนในจงหวดก าแพงเพชร การวเคราะหขอมลและประเมนผลพนทดนปญหาของจงหวดก าแพงเพชร จะพบวาม

ดนปญหาทส าคญทงหมด 6 ประเภท ดงภาพท 6.4 ดงน 1) พนทดนดางมเนอททงหมด 1,818,123 ไร เปนดนในพนทลมทมปฏกรยาดนเปน

ดาง 981,634 ไร และดนในพนทดอนทมปฏกรยาดนเปนดาง 836,489 ไร 2) ดนกรดมเนอท 1,536,659 ไร ซงสวนใหญเปนดนกรดในพนท ลมมเนอท

758,568 ไร และดนกรดในพนทดอนมเนอท 778,091 ไร 3) ดนทราย มเนอท 165,016 ไร ดนทรายในพนทดอนทไมมชนดานอนทรยมเนอ

ท 160,362 ไร ดนทรายในพนทลมมเนอท 4,654 ไร 4) ดนตนมเนอท 848,573 ไร เปนดนตนในพนทดอนถงชนลกรงกอนกรวดหรอ

เศษหนมเนอท 772,221 ไร ดนตนในพนทดอนถงชนหนพนมเนอท 56,358 ไร เปนดนตนในพนทลมถงลกรงหรอกอนกรวด 25,291 ไร และดนตนในพนทดอนถงชนมารลมเนอท 19,994 ไร

5) พนทลาดชนเชงซอนพนทภเขามเนอท 1,004,661 ไร 6) พนทเบดเตลดมเนอท 6,649 ไร

150

ภาพท 6.4 แผนทดนปญหาจงหวดก าแพงเพชร ทมา : ส านกส ารวจดนและวางแผนการใชทดน (2548)

151

6.5.4 ปญหาของดนในจงหวดนครสวรรค จงหวดนครสวรรคมดนปญหาซงมผลกระทบตอการปลกพชทส าคญ 6 ชนด ดงภาพ

ท 6.5 มรายละเอยด ดงน 1) ดนดาง มเนอท 2,362,950 ไร ซงม 2 ประเภท คอ ดนในพนทลมทมปฏกรยาดน

เปนดางมเนอท 1,687,461 ไร และดนในพนทดอนทมปฏกรยาดนเปนดางมเนอท 675,489 ไร 2) ดนกรดมเนอท 1,774,314 ไร ซงม 2 ประเภท คอ ดนกรดในพนทลมมเนอท

1,392,021 ไร ดนกรดในพนทดอนมเนอท 382,293 ไร 3) ดนตนมเนอท 1,105,717 ไร ซงม 4 ประเภท คอ ดนตนในพนทลมถงลกรงหรอ

กอนกรวดมเนอท 173,656 ไร ดนตนในพนทดอนถงชนลกรงกอนกรวดหรอเศษหนมเนอท 365,902 ไร และดนตนในพนทดอนถงชนมารลมเนอท 454,031 ไร ดนตนในพนทดอนถงชนหนพนมเนอท112,128 ไร

4) พนทลาดชนเชงซอนมเนอท 499,771 ไร 5) ดนทรายมเนอท 193,739 ไร ดนทรายในพนทดอนทไมมชนดานอนทรยมเนอท

172,259 ไร ดนทรายในพนทลมมเนอท 21,480 ไร 6) พนทเบดเตลดมเนอท 62,057 ไร

152

ภาพท 6.5 แผนทดนปญหาจงหวดนครสวรรค ทมา: ส านกส ารวจดนและวางแผนการใชทดน (2548)

152

153

6.5.5 ปญหาของดนในจงหวดอทยธาน จงหวดอทยธานมการส ารวจและจ าแนกพนทดนตามสภาพปญหาซงมผลกระทบตอ

การผลตพชทแตกตางกน มดงภาพท 6.6 ดงน 1) ดนกรดมเนอท 1,027,898 ไร ดนกรดในพนทดอนมเนอท 503,816 ไร ดนกรด

ในพนทลมมเนอท 824,082 ไร ซงดนกรดสงผลกระทบส าคญตอพชทปลก 2) พนทลาดชนเชงซอนมเนอท 2,043,197ไร สงผลตอการกดกรอนของดน 3) ดนในพนทลมทมปฏกรยาดนเปนดางมเนอท 326,713 ไร ดนในพนทดอนทม

ปฏกรยาดนเปนดางมเนอท 248,015 ไร 4) ดนตนมเนอท 319,238 ไร ดนตนในพนทดอนถงชนลกรงกอนกรวดหรอเศษหนม

เนอท 269,567 ไร ดนตนในพนทดอนถงชนหนพนมเนอท 6,597 ไร ดนตนในพนทลมถงลกรงหรอกอนกรวดมเนอท 10,332 ไร ดนตนในพนทดอนถงชนมารล 32,742 ไร

5) ดนทรายมเนอท 221,695 ไร ดนทรายในพนทดอนทไมมชนดานอนทรยมเนอท 199,724 ไร ดนทรายในพนทลมมเนอท 21,971 ไร

6) พนทเบดเตลดมเนอท 19,648 ไร

154

ภาพท2.9 แผนทดนปญหาจงหวดอทยธาน

ภาพท 6.6 แผนทดนปญหาจงหวดอทยธาน ทมา : ส านกส ารวจดนและวางแผนการใชทดน (2548)

155

6.6 แนวทางการแกปญหาความเสอมโทรมของดน 6.6.1 แนวทางการแกปญหาความเสอมโทรมของดน

ปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรดนจะรนแรงขนเนองมาจากการเปลยนแปลงสภาพอากาศ รวมถงอณหภมทสงขน การกดกรอนของดน ความแหงแลง ความแปรปรวนของอากาศ ซงท าใหพนทดนเสอมโทรมขยายขอบเขตเพมขน การพจารณาถงขอจ ากดและแนวทางการแกไขปญหาดนเสอมโทรมเพอน าทดนนนมาใชประโยชนทดนจงตองพจารณาองคประกอบในหลาย ๆ ดาน การแกปญหาดนตามลกษณะของดนปญหาตาง ๆ ทเกดขนตามแนวทางทไดกลาวไวกอนหนาในแตละพนท จงเปนแนวทางเบองตนทเกษตรกรสามารถด าเนนการได กรมพฒนาทดนไดพฒนาแผนทดนปญหาขนมาเพอใชศกษาขอบเขตการกระจายตวของดนในพนทตาง ๆ ซงเราสามารถคดเลอกพนทด าเนนการจดท าแปลงสาธตการแกปญหาดนตาง ๆ ได เผยแพรแนวทางการดนเสอมโทรมทเหมาะสมและถายทอดใหกบเกษตรกรน าไปปฏบตไดอยางถกตอง สวนดานคณสมบตของดน คอ ปรบปรงบ ารงดนทงทางดานเคม กายภาพ และชวภาพใหเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช ดงน

1) การปรบปรงสมบตทางเคมของดน ตองมความสมดลของความเปนกรดเปนดาง ปรมาณและชนดของแรธาตอาหารพช ดนสญเสยธาตอาหารพชไปไดหลายทาง ไดแก การสญเสยไปกบน าไหลบา การสญเสยไปกบการทพชดดไปใช และผลผลต การสญเสยไปกบแสงแดด ลม น าฝน สญเสยไปกบกจกรรมของจลนทรย

2) การปรบปรงสมบตทางกายภาพของดน คอ ดนตองมความสมดลของอากาศ และน า กลาวคอ ดนตองมโครงสรางทด มการรวนซย อากาศถายเทไดด มความสามารถในการอมน าไดด เมดดนเกาะกนอยางหลวม ๆ เพอชวยใหรากพชสามารถแผขยาย และชอนไชไปหาแรธาตอาหารพชไดงาย การปรบปรงสมบตกายภาพของดน กขนกนองคประกอบของเนอดนดวย โดยกระบวนการทเศษซากพชซากสตวถกยอยสลายกลายเปนอนทรยวตถในดน โดยเฉพาะฮวมสจะเปนสารทชวยใหเกดความเสถยรของโครงสรางดน ท าใหการถายเทอากาศ และความสามารถในการอมน าของดนดขน การเพมการแทรกซมน าลงในดนใหมากขน ดวยการจดท าระบบอนรกษดนและน า การเพมอนทรยวตถการปลกพชคลมดน การใชวสดคลมดน เปนตน

3) การปรบปรงสมบตทางชวภาพ คอ เปนดนทมความสมดลของจลนทรย กลาวคอ เปนดนทมจลนทรย และสงทมชวตเลก ๆ ในดนทเปนประโยชนในปรมาณมาก ซงสามารถควบคมจลนทรยและสงทมชวตเลก ๆ ในดนทเปนโทษแกพชไดเปนอยางด และจลนทรยทเปนประโยชนในดนสามารถสรางกจกรรมตาง ๆ ทกอใหเกดประโยชนแกพชไดด เชน สามารถยอยแรธาตในดนทยงไมเปนประโยชนแกพช หรอใหประโยชนนอยใหเปนประโยชนแกพชและเพมปรมาณทมากขน ตรง

156

ธาตอาหารพชจากอากาศใหเปนประโยชนแกพช สรางสารปฏชวนะปราบโรคและศตรพชในดนได เสรมสรางพลงงานใหแกพชและท าลายสารพษบางชนดในดนได

6.6.2 การจดการธาตอาหารพช บทบาทของธาตอาหารพชแตละชนดมความส าคญตอการเจรญเตบโตของพชแตกตาง

กนไป และถาพชไดรบธาตอาหารไมเพยงพอตอความตองการ กจะแสดงอาการทแตกตางกนตามแตชนดของธาตอาหารทขาดแคลนนน การศกษาการแบงกลมของธาตอาหารทจ าเปนตอพช ไดจ าแนกเปน 2 กลม คอ กลมท 1 ไดแก โพแทสเซยม แคลเซยม แมกนเซยม เหลก สงกะส ทองแดง และ โมลบดนม สวนกลมท 2 ไดแก ไนโตรเจน ฟอสฟอรส ก ามะถน โบรอน และคลอรน

นอกจากน Mengel et al., (2001) ไดจ าแนกธาตอาหารพชตามลกษณะของพฤตกรรมทางชวเคมและหนาททางสรระวทยาทเหมาะสม ซงสามารถแบงธาตอาหารพชออกเปน 4 กลม

กลมท 1 คารบอน ไฮโดรเจน ออกซเจน ไนโตรเจน และก ามะถน ธาตอาหารเหลานมประโยชนตออนทรยวตถซงเกยวของกบกระบวนการของเอนไซม และปฏกรยาออกซเดชน- รดกชน

กลมท 2 ฟอสฟอรส และโบรอน ธาตอาหารเหลานเกยวของกบปฏกรยาการถายทอดพลงงาน และปฏกรยาการสงเคราะหเอสเทอรและแอลกอฮอลในพช

กลมท 3 โพแทสเซยม แคลเซยม แมกนเซยม แมงกานส และคลอรน ธาตอาหารเหลาน เกยวของกบปฏกรยาการแลกเปลยนอออน และกระบวนการออสโมตก และเอนไซม คะตะลส

กลมท 4 เหลก ทองแดง สงกะส และโมลบดนม เปนโครงสรางของสารคเลท และเมททาโลโปรตน เกยวของกบปฏกรยาการแลกเปลยนอเลคตรอน และประจ

ธาตอาหารทจ าเปนแตละชนดจะมบทบาทและหนาทในพชทแตกตางกนออกไป หากพชขาดธาตอาหารทจ าเปนเหลาน จะท าใหเกดอาการผดปกตหรอเกดความผดปกตตาง ๆ ในการเจรญเตบโต รวมไปถงความผดปกตของระบบการท างานตาง ๆ ภายในพชเรยกภาวะความผดปกตทเกดจากการขาดธาตเหลานวา ภาวะขาดธาตอาหาร ซงจะสงเกตเหนไดจากลกษณะภายนอกตาง ๆ ทพชแสดงออกมา (Fageria et al., 2011) ดงตารางท 6.4

157

ตารางท 6.4 บทบาทหนาทของธาตอาหารทจ าเปนตอพช

ธาตอาหาร บทบาทหนาท

ธาตอาหารหลก (macronutrients)

คารบอน (C) เปนสวนประกอบทส าคญของโมเลกลคารโบไฮเดรตโปรตน และกรด นวคลอค

ไฮโดรเจน (H) มบทบาทตอกระบวนการเมตาโบลสซม การแลกเป ลยนสมดลของ อออนและพลงงานในเซลล

ออกซเจน (O) มบทบาทเหมอนคารบอนเปนสวนประกอบของสารอนทรยในสงมชวต

ไนโตรเจน (N) มหนาทเปนสวนประกอบของโปรตน ชวยใหพชมสเขยว เรงการเจรญเตบโตทางใบอาการขาดธาต จะมใบเหลอง ใบมขนาดเลกลงล าตนแคระแกรนและใหผลผลตต า

ฟอสฟอรส (P) มหนาทชวยเรงการเจรญเตบโตและการแพรกระจายของราก ควบคมการออกดอก ออกผลและการสรางเมลดใบแกจะเปลยนจากสเขยวเปนสมวงแลวกลายเปนสน าตาลและหลดรวงล าตนแกรนไมผลดอกออกผล

ธาตอาหารรอง (micronutrients)

โพแทสเซยม (K) เปนธาต ท ช วยในการส ง เคราะหน าตาล แป ง และโปรตนส งเส รม การเคลอนยายน าตาลจากใบไปสผล ชวยใหผลเตบโตเรวและมคณภาพด ถาขาดธาตนพชจะไมแขงแรง ล าตนออนแอ ผลผลตไมเตบโต มคณภาพต า สไมสวย รสชาตไมด

แมกนเซยม (Mg) เปนองคประกอบส าคญของคลอโรฟลล ชวยสงเคราะหกรดอะมโน วตามน ไขมน และน าตาลท าใหสภาพกรดดางในเซลลพอเหมาะและชวยในการงอกของเมลด

ก ามะถน (S) เปนองคประกอบส าคญของกรดอะมโน โปรตน และวตามนถาขาดธาตนทงใบบนและใบลางจะมสเหลองซด และตนออนแอ

เหลก (Fe) ชวยในการสงเคราะหคลอโรฟลลมบทบาทส าคญในการสงเคราะหแสงและหายใจถาขาดธาตนใบออนจะมสขาวซดในขณะทใบแกยงเขยวสด

แมงกานส (Mn) ชวยในการสงเคราะหแสงและการท างานของเอนไซมบางชนด ถาขาดใบออนจะมสเหลองในขณะทเสนใบยงเขยว ตอมาใบทจะเหยวแลวรวงหลน

158


โบรอน (B) ชวยในการออกดอกและการผสมเกสร มบทบาทส าคญในการตดผลและการเคลอนยายน าตาลมาสผล การเคลอนยายของฮอรโมน การใชประโยชนจากไนโตรเจนและการแบงเซลล ถาพชขาดธาตนตายอดและตาขางจะตาย ล าตนไมคอยยดตว

สงกะส (Zn) เปนองคประกอบส าคญของเอนไซมดไฮโดรจเนส โปรตเนส เปปทเดส รวมถงกรด คาบอนค ชวยในการสงเคราะหฮอรโมนออกซน คลอโรฟลล และแปงถาขาดธาตนใบออนจะมสเหลองซดและปรากฏสขาว ๆ ประปรายตามแผนใบโดยเสนใบยงเขยว รากสนไมเจรญตามปกต

ทองแดง (Cu) ชวยในการสงเคราะหคลอโรฟลล การหายใจ การใชโปรตนและแปงกระตนการท างานของเอนไซมบางชนด เชน ไซโตรโคมออกซเดส แอสคอบค แอซด ออกซเดส เปนตน ถาพชขาดธาตนตายอดจะชะงกการเจรญเตบโตและกลายเปนสด า ใบออนเหลองและพชทงตนจะชะงกการเจรญเตบโต

โมลบดนม (Mo) พชตองการเพอใชในกระบวนการตรงไนโตรเจน และเปนองคประกอบของเอนไซมไนเตรตรดกเตส ชวยใหพชใชไนโตรเจนใหเปนประโยชนและเกยวของกบการสงเคราะหโปรตน ถาขาดธาตนพชจะมอาการคลายขาดไนโตรเจน ใบมลกษณะโคงปรากฏจดเหลอง ๆ ตามแผนใบ

คลอรน (Cl) มบทบาทตอกระบวนการสงเคราะหแสงเกยวของกบเอนไซมทเกยวของ กบการใชน า ฮอรโมนในพช ถาขาดธาตนพชจะเหยวงาย ใบสซดและบางสวนแหงตายและจ าเปนตอพชทอยในสภาพดนเคม

นเกล (Ni) มความจ าเปนตอเอนไซมยรเอส ไฮโดรจเนส และเมทธลรดกเตส

ทมา : Fageria et al. (2011)

6.6.3 รปแบบของการปรบปรงบ ารงดน 1) การใชปยเคม โดยทวไปพชปลกในพนทการเกษตรมกขาดธาตอาหารโดยเฉพาะอยางยงธาตอาหารหลก หากใชปยอยางถกตองจะแกปญหาการขาดธาตอาหารทตรงความตองการ และชวยเพมผลผลตพชไดอยางมประสทธภาพหลกการใชปยม 4 ประการ คอ

1.1) ชนดปยถกตอง (right kind) คอปยมธาตอาหารตรงกบทดนขาดแคลน 1.2) อตราปยถกตอง (right rate) คอ ก าหนดอตราปยใหสอดคลองกบระดบ

ความขาดแคลนของดน

159

1.3) ก าหนดชวงเวลาใสถกตอง (right time) แบงใสในแตละระยะการเจรญเตบโตอยางเหมาะสมกบความตองการธาตอาหารของพช

1.4) ใสในดนบรเวณทเหมาะสม (right place) เพอใหรากพชดดธาตอาหารในปยไปใชอยางมประสทธภาพ

2) การใชปยอนทรย การใชปยอนทรยชวยลดผลกระทบจากการใชสารเคมทางการเกษตร นอกจากจะ

กอใหเกดสารพษตกคางในผลตผลการเกษตร ซงเปนอนตรายโดยตรงตอผบรโภคแลวยงสะสมสารพษในดนจนดนเสอมสภาพสงมชวตในดนถกท าลาย ดงนนการปรบปรงคณภาพดนใหมชวตโดยการพ งพาธรรมชาตหรอเลยนแบบวธธรรมชาตดวยการใชปยอนทรยปยชวภาพ หรออนทรยวตถเพอปรบปรงโครงสรางของดนใหเกดความสมดลการท าเกษตรอนทรยเปนระบบเกษตรทเนนความสมดลของระบบนเวศนอาศยการเกอกลกนของสงมชวตทงในดนและสภาพแวดลอมโดยเฉพาะอยางยงจลนทรยในดนมบทบาทส าคญในการยอยสลายอนทรยวตถใหเปนแรธาตแกพชวสดทใชในการปรบปรงดนในระบบเกษตรอนทรย ไดแก

2.1) ปยคอกเปนแหลงธาตอาหารของพชทหาไดงายและราคาถก เนองจากเกษตรกรไทยสวนใหญนยมเลยงสตวควบคไปกบการปลกพชโดยเฉพาะอยางยงการเลยง โค กระบอ ไก เปด และสกร ท าใหไดมลสตวเปนจ านวนมาก เมอน ามาผานกระบวนการหมกแลว สามารถน าเอาไปใชในพนทแปลงเกษตรกรไดทนท ในปยคอกมจลนทรย อนทรยวตถ วตามน และฮอรโมนพชบางชนด แตเมออนทรยวตถถกจลนทรยยอยสลายแลว ท าใหธาตอาหารบางสวนละลายไปกบน าและบางสวนระเหยเปนกาซ เชน คารบอนไดออกไซดหรอไนโตรเจนเปลยนอยในรปกาซแอมโมเนยทมกลนฉน ในปยคอกแตละชนดมธาตอาหารพชไมเทากนขนอยกบชนดของสตว และอาหารทสตวกน

2.2) ปยหมกเปนปยอนทรยชนดหนง ทไดจากการน าเอาวสดอนทรยทเหลอทงในไรนามาหมกรวมกน แลวปรบสภาพใหเกดการยอยสลาย โดยอาศยกจกรรมของจลนทรย การใชปยหมกในแปลงเกษตรอนทรยมประโยชนหลายประการ คอ เพมปรมาณอนทรยวตถใหแกดน และเพมปรมาณธาตอาหารใหแกพช ชวยรกษาความอดมสมบรณใหแกดน โดยธาตอาหารพชคอยละลายออกมาชวยปรบโครงสรางดน โดยดนเหนยวจะมความรวนซย และดนทรายมการยดเกาะกนมากขน ท าใหดนมความสามารถในการอมน าในสภาพทเหมาะสมแกพช เปนแหลงอาหารแกจลนทรยทอาศยอยในดนและชวยเพมปรมาณจลนทรย ท าใหดนความอดมสมบรณมากขน

2.3) น าหมกชวภาพหรอสารสกดชวภาพ ควรใชรวมกบปยอนทรยชนดอน ๆ เชน ปยหมก โดยใสปยหมกคลกเคลาลงในดนขณะเตรยมดนปลก แลวใชสารสกดชวภาพหรอน าหมกชวภาพเสรมธาตอาหารหรอฮอรโมนใหแกพช ในขณะทพชก าลงเจรญเตบโต ในการใชแตละ

160

สตรจะใชในแตละชวงเวลาของการเจรญเตบโตของพช เชน สตรเรงตน สตรฮอรโมนจะน าไปใชในชวงทพชก าลงจะออกดอกออกผล สตรสมนไพรจะใชเฉพาะปองกนก าจดโรคและแมลงศตรพช

2.4) ปยพชสดเปนปยอนทรยชนดหนงทไดจากการไถกลบเศษพชและหมกดนใหเนาเปอยผพงหมดแลว จะใหธาตอาหารพชและเพมปรมาณอนทรยวตถในดน ซงจ าเปนตอพชหลกทปลกชวยปองกนไมใหดนเกดการเสอมโทรมเรวเกนไป และยงชวยอนรกษดนและน าไดดวยการปลกพชเพอใชเปนปยพชสดนน หลงการไถกลบตนพชแลว สวนหนงของเศษพชทตกคางอยจะท าหนาทคลมดน ปองกนการระเหยของน าจากผวดนขณะเดยวกนเศษพชทอยในดน เมอสลายตวจะกลายเปนอนทรยวตถ ทชวยใหสภาพทางกายภาพของดนดขน พชปยสดทนยมปลก เชน ปอเทอง ถวพรา ถวพมถวมะแฮะ เปนตน

2.5) ผลตภณฑจลนทรยของกรมพฒนาทดน เกษตรกรสามารถเลอกใชผลตภณฑจลนทรย พด. ไดตรงตามวตถประสงคของการใชประโยชน เนองจากมการแบงกลมตามประเภทการใชงานอยางชดเจนผลตภณฑจลนทรยทเกยวของ กลมผลตภณฑจลนทรยดานปรบปรงบ ารงดน เพมธาตอาหาร และฮอรโมนพช ไดแก สารเรงซปเปอร พด.1 ใชผลตปยหมก สารเรงซปเปอร พด.2 ใชผลตน าหมกชวภาพ จลนทรยซปเปอร พด.9 เพมความเปนประโยชนของฟอสฟอรสในดนกรด ดนเปรยวจลนทรยส าหรบพชปรบปรงดน พด.11 เพมมวลชวภาพและธาตอาหารพชปยสดปอเทอง โสนอฟรกน และปยชวภาพ พด.12 เพมธาตไนโตรเจน เพมความเปนประโยชนของฟอสฟอรส โพแทสเซยม และผลตฮอรโมนกระตนการเจรญของพช

6.7 ตวอยางโครงการวจยทด าเนนการแกปญหาดนเสอมโทรม

แนวการแกปญหาดนเสอมโทรมจงตองครอบคลมถงการใชมาตรการณหลายรปแบบรวมกนทงการจดการดนการจดการน าและการจดการพชดงตารางท 6.3 สรปไดดงน

6.7.1 การจดการดนโดยเรมจากการศกษาลกษณะของดนในพนทโดยละเอยดต งแต การส ารวจดน ขอบเขตของดน การจ าแนกดน การวเคราะหดน การประเมนความอดมสมบรณของดน จะชวยใหการเตรยมดนส าหรบการปลกพชเกดประสทธภาพมากขน โดยการพจารณาลกษณะของดน ซงมทงดนเนอละเอยดดนรวน และดนเนอหยาบ ซงเปนลกษณะทางธรรมชาตทมผลตอลกษณะทางเคม กายภาพและชวภาพของดน มระดบทจดการงายและจดการยาก การลงทนต าและการลงทนสง ซงสวนใหญแลวจะเปนการจดการทขอบเขตของรากพชทจะปลก และสวนนอยเปนการจดการในระดบดนลก เราเคยทราบแลววาดนในอดมคตมองคประกอบของน าและอากาศรอยละ 25 แรธาตรอยละ 45 อนทรยวตถรอยละ 5 ซงจะเปนพนทใหพชเจรญเตบโตอยไดและใหผลผลตด

161

6.7.2 การจดการน า น ามความส าคญตอพนทเกษตรกรรมเปนอยางมาก ทงน าฝน น าในแหลงน าธรรมชาต น าในอางเกบน า เขอน ซงเปนแหลงทใหน ากบผนดน การด าเนนการเกบน าไวในดนอยางพอเพยงตามแหลงเกบกกตาง ๆ จงมความส าคญกระบวนการเกบน า จงเรมตนตงแตกระบวนการแรกเมอมการสะสมของมวลความชนของอากาศ มากระทบกบความเยนและเกดการกลนตวเปนน าฝน น าฝนเมอตกลงมาในพนทหนง ตกกระทบผวดน ถาหากดนมพชปกคลม มเศษพชสะสม มเศษพชคลมดนไว มความรวนซย มอนทรยวตถสง น ากจะแทรกซมเกบไวในดน ตามลกษณะของดนเนอหยาบและดนเนอละเอยดซงมความสามารถในการแทรกซมน าและอมน าไดแตกตางกน ดนเมออมน าไวซมกจะไหลลงไปใตดนลกจนกระทงเมอดนอมตวกจะกลายเปนน าไหลบา ไหลสทต า หากมระบบอนรกษกนไวตามแนวทางน าไหลผาน กจะชวยชะลอการไหลของน าและเกบสะสมน าไดยาวนานขน น าทอยตามแหลงกกเกบกจะถกน ามาใชประโยชนโดยระบบการชลประทาน 6.7.3 การจดการพช พชแตละชนดมความตองการธาตอาหารและความตองการใชน าไมเหมอนกน การจดการพชคอ เลอกชนดพชทเหมาะสมกบสภาพภมประเทศภมอากาศ รความตองการของพช ปลกพชใหเหมาะสมกบสภาพดน ปลกพชใหเหมาะสมกบปรมาณน า กจะชวยใหเกดการจดการระบบการปลกพชไดอยางมประสทธภาพ

.

162

ตารางท 6.5 แนวทางในการแกปญหาดนเสอมโทรมจากโครงการวจยกรมพฒนาทดน

ล าดบท ลกษณะพนท โครงการวจยเรอง แนวทางค าแนะน าในการปฏบตเพาะปลกพช

1. ชดดนสตหบ เปนดนทราย พนทแหงแลงมสระน า เคยปลกสบปะรดเกดการกดกรอนของดนรนแรง

การปรบปรงดนทรายชดสตหบดวยปยเคมและปยคอกเพอปลกแตงโม การเตรยมแปลงใชปยคอก และปยสตร 15-15-15 เปนปยรองพน ใชผาพลาสตกสด าคลมแปลงปองกนวชพชและรกษาความชนในดน การใส ป ยคอกอตรา 2,000 กโลกรมตอไร รวมกบปยเคมสตร 15-15-15 อตรา 30 กโลกรมต อ ไ รท า ให ส มบ ต ท าง เค ม ข อ ง ด น ม ก ารเปลยนแปลงโดยดนมความอดมสมบรณเพมขน แตงโมไดผลผลตสงสด 3,104 กโลกรมตอไร (อาทตย และคณะ, 2538)

การปรบปรงดน การจดการดนทรายซงเปนดนเนอหยาบทมอนภาคทรายอยในระดบลกไมนอยกวา 50 เซนตเมตร มธาตอาหารพชต า และมการอมน าต า การปรบปรงโดยการเพมองคประกอบทเปนอนภาคละเอยด เพมธาตอาหารจากปยเคมและปยอนทรย ใชวสดคลมดนการปลกพชทใชน านอยในฤดแลงมวธด าเนนการดงน

1. ส ารวจสภาพพนท แหลงน า ส ารวจดน เกบตวอยางดน เพอวเคราะหสมบตของดน

2. การไถพรวนดนตากดนก าจดวชพช โรคพช และแมลงศตรพชในแปลง 3. เตรยมแปลงปลกแตงโม คลกเคลาปยคอกจากมลววอตรา 2 ตนตอไร และ

ปยเคมสตร 15-15-15 เปนปยรองพนอตรา 30 กโลกรมตอไรในแปลงขนาดกวาง 1.50 เมตร ยาว 20 เมตร

4. ใชผาพลาสตกคลมบนแปลงมขนาดมาตรฐานกวาง 1 เมตร 5. เจาะชองพลาสตกเพอเปนหลมปลกแตงโมระยะปลกระหวางตน 0.8เมตร

ระยะหางระหวางแถว 5 เมตร 6. เพาะกลาแตงโมในถาดเพาะโดยใชพนธลกผสมทางการคาและยายปลกกลา

แตงโมเมอมใบจรง 2-3 ใบ 7. การใหน าดวยระบบทอน าหยดอยางสม าเสมอ

162

163

8. การดแลรกษากลาแตงโม ระยะเรมปลกระยะแตงโมเรมทอดยอด ระยะกอนออกดอก ระยะดอกบาน ระยะตดผลเลก และขยายขนาดผล และระยะกอนเกบผลดวยสารสกดเมลดสะเดา และใชแผนพลาสตกทากาวดกแมลง แตในชวงทมการระบาดของแมลงรนแรงใชสารเคมก าจดโรคและแมลงศตรพช

9. การท าใหแตงโมตดลก ตองมการใหน าอยางสม าเสมอ ตงแตเรมปลกจนถงกอนเกบเกยวประมาณ 10 วน ชวงดอกบานไมควรฉดสารฆาแมลงซงจะเปนอนตรายตอแมลงทจะชวยผสมเกสร

10. การตดยอด แตงโมอาย 15 - 20 วน มใบจรง 5 - 7ใบ ประมาณขอท 5 แลว เลยงเถาหลก 3 เถา ตอตน ไวผลขอท 11 ขนไป

11. ใหพนธาตอาหารเสรม (Ca,Mg, S, Fe, Mn, Zn, Cu, B, Mo และ Cl) ทก 7-10 วน กบแตงโมเพอใหไดผลผลตทมคณภาพ

2. ชดดนจนทก เปนดนทราย พนทแหงแลง เคยปลกสบปะรดเกดการกดกรอนของดนรนแรง

การปรบปรงดนทรายดวยการใชปยอนทรยทงปยคอก ปอเทอง และถวมะแฮะ ในอตราตางกนเพอปลกผกกาดหอม ก ารใช ป ยคอก เป น ป ยรองพ น ป ล กปอเทองเปนปยพชสด และปลกถวมะแฮะเปนแถวคตดกงถวมะแฮะทระดบ 50 เซนตเมตร คลมแปลงปลอยใหแตกยอดใหม การใชปยคอก 2 ตนตอไร รวมกบปยพชสดจากปอเทอง อตราเมลดพนธ 8 กโลกรมตอไร และปยพชสดจาก

การปรบปรงดน การจดการดนทรายซงเปนดนเนอหยาบทมอนภาคทรายอยในระดบลกไมนอยกวา 50 เซนตเมตร มธาตอาหารพชต า และมการอมน าต าการปรบปรงโดยการเพมองคประกอบทเปนอนภาคละเอยด เพมธาตอาหารจากปยเคมและปยอนทรยการใชเศษพชตระกลถวคลมดน คงรกษาพชคลมดนไว การลดการไถพรวนการปลกพชตระกลถวหมนเวยนทงยนตน และลมลก การปรบปรงดนดวยปยอนทรยในการปลกผกในพนทน านอย มวธด าเนนการดงน

1. ส ารวจสภาพพนทแหลงน า ส ารวจดน เกบตวอยางดน เพอวเคราะหสมบตของดน

163

164

ถวมะแฮะอตราเมลดพนธ 2 กโลกรมตอไร ท าให ดนดขน พชปยสดมการเจรญเตบโตดใหน าหนกสดรวมจากน าหนกสดถวมะแฮะและปอเทองมากทสดผกกาดหอมใหผลผลต 825 กโลกรมตอไร อตราเมลดพนธถวมะแฮะ 2, 4 และ 6 กโลกรมตอไร มปรมาณน าหนกสดและน าหนกแหงของมวลชวภาพสวนเหนอดนไมแตกตางกน แตการใชเมลดพนธปอเทองในอตรา 4, 6 และ 8 กโลกรมตอไร มปรมาณน าหนกสดและน าหนกแหงของมวลชวภาพสวนเหนอดนแตกตางกนความสมพนธของปรมาณไนโตรเจนในน าหนกแหงของถวมะแฮะและปอเทองกบผ ล ผ ล ต ข อ ง ผ ก ก า ด ห อ ม ด ง ส ม ก า ร Y = 517.99e0.0047x: R2= 0.8086 การใชปยอนทรยท งปยคอกและปยพชสดจากปอเทองและถว มะแฮะท าให ดนมความอดมสมบรณ เพม ขน (อาทตย และคณะ, 2539)

2. การไถพรวนดนตากดนก าจดวชพช โรคพช และแมลงศตรพชในแปลง 3. การเตรยมรองปลกผกกาดหอมโดยใชขนาดแปลง 2 เมตร แนวรองปลกถว

มะแฮะแถวคหางจากแปลงผก 1 เมตร 4. การใสปยคอกจากมลววเปนปยรองพนอตรา 2 ตนตอไร 5. ปลกปอเทองโดยการหวานเมลดลงบนแปลง ใชอตราเมลดพนธ3กโลกรมตอ

ไรเมอปอเทองอาย 50 วน ตดสบกลบพรวนลงดนหมกดนไว 2 สปดาห จงปลกผกกาดหอม

6. ปลกถวมะแฮะโดยเตรยมรองปลกแถวคระยะหาง 50 เซนตเมตร อตราเมลดพนธ 5 กโลกรมตอไร เมอถวมะแฮะอาย 60 วน ตดกงทระดบ 50 เซนตเมตรจากผวดน วางเรยงกลบบนแปลงและใชดนกลบทบไว

7. การเพาะกลาผกกาดหอมในถาดหลม และยายปลกเมอมใบจรง 3-4 ใบ 8. การใหน าดวยระบบสปรงเกอร วนละ 2 ครง จนเกบผลผลต

3. ชดดนจนทก เปนดนทราย พนทแหงแลง

ผลของการใชใบหญาแฝกและเศษพชตระกลถวบางชนดปรบปรงดนทรายชดดนจนทกเพอปลกผกกาดเขยวปล การใชปยพชสดตาง ๆ รวมกบการใชใบหญาแฝก

การปรบปรงดน การจดการดนทรายซงเปนดนเนอหยาบทมอนภาคทรายอยในระดบ

ลกไมนอยกวา 50 เซนตเมตร มธาตอาหารพชต า และมการอมน าต า การ

164

165

เ ค ย ป ล กส บ ป ะรด เก ดก ารกด ก รอนของดนรนแรง

คลมดนมผลท าใหผลผลตของผกกาดเขยวปลเพมขน มความแตกตางกนเมอเปรยบเทยบกบแปลงตรวจสอบ การใชปอเทองเปนปยพชสดรวมกบใชใบหญาแฝกคลมดนท าใหไดผลผลตผกกาดเขยวปลสงสดเปน 4,614 กโลกรมตอไร การใชใบหญาแฝกคลมดนมแนวโนมท าใหไดผลผลตผกกาดเขยวปลเพมขน พชตระกลถวทใหน าหนกสดเรยงล าดบจากมากไปหานอย ไดแก ถวพม ปอเทองถวเขยว ถวพรา และถวฮามาตา ซงใหน าหนกสดจ านวน 3.15, 2.87, 1.97, 1.08, 0.25 ตนตอไร ตามล าดบ น าหนกแหงของพชตระกลถวชนดตาง ๆ มความแตกตางกนเรยงล าดบจากมากไปหานอย ไดแก ปอเทอง ถวพม ถวเขยว ถวพ รา ถวฮามาตา ใหคาเฉลยน าหนกแหง 528.59, 385.89, 337.98, 235.64, 44.1กโลกรมตอไร ตามล าดบ การใชพชปยสดจากพชตระกลถวชนดตาง ๆ และการใชใบหญาแฝกคลมดนมผลตอการเปลยนแปลงสมบตทางเคมของดน ท าใหปรมาณอนทรยวตถเพมขนอยในอตราปานกลางถงต าปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนเพมขนอยในระดบปานกลางถงสง ปรมาณแคลเซยมเพมขนอยในระดบต าถงปานกลาง ปรมาณแมกนเซยมทแลกเปลยนไดเพม

ปรบปรงดนโดยการเพมองคประกอบทเปนอนภาคละเอยด เพมธาตอาหารปยอนทรย และปยเคม ใชใบหญาแฝกวสดคลมดน คงรกษาพชคลมดนไวการลดการไถพรวน การปลกพชตระกลถวหมนเวยน การปรบปรงดนดวยปยอนทรย การปลกผกในพนทน านอยแหงแลงมวธด าเนนการ ดงน

1. ส ารวจสภาพพนท แหลงน า ส ารวจดน เกบตวอยางดน เพอวเคราะหสมบตของดน

2. การไถพรวนดนตากดนก าจดวชพช โรคพช และแมลงศตรพชในแปลง

3. การเตรยมรองปลกผกกาดเขยวปล โดยใชขนาดแปลง 2 เมตร การใสปยคอกจากมลววเปนปยรองพนอตรา 2 ตนตอไร

4. ปลกถวพม หรอปอเทองโดยการหวานเมลดลงบนแปลง ใชอตราเมลดพนธ 3-5 กโลกรมตอไร เมออาย 50 วน ตดสบกลบพรวนลงดนหมกดนไว 2 สปดาห จงปลกผกกาดเขยวปล

5. การปลกผกกาดเขยวปลโดยการหยอดเมลดใชระยะปลก 35 x 35 เซนตเมตร

6. การใหน าดวยระบบสปรงเกอร วนละ 2 ครง จนเกบผลผลต

165

166

ข น อย ใน ระดบ ต าม าก ถ งต า ป รม าณ โซ เด ยม ทแลกเปลยนไดลดลงอยในระดบต าถงต ามาก ปจจยทงหมดสงผลใหศกยภาพของทางดานความอดมสมบรณดขน (อาทตย และคณะ, 2540)

4 ชดดนทายาง เปนดนตนปนกรวดพนทแหงแลง

การจดการดนตนปนกรวดดวยการใชแถวหญาแฝกและพชคลมดนตอการเปลยนแปลงสมบตบางประการของชดดนทายางเพอปลกขาวไร การป ลกพ ชค ลม ดน 4 ช นด ไดแ ก หญ าธรรมชาต ถวคดซ อญชน และถวคาโลโปโกเนยม ปลกรวมกบการใชและไมใชหญาแฝก (พนธราชบร) เปรยบเทยบกบแปลงควบคม พบวา พชคลมดนชนดตาง ๆ มน าหนกสดและน าหนกแหงตางกน หญาธรรมชาตทปลกคลมดนรวมกบแถวหญาแฝกใหน าหนกสดและแหงมากทสดคอ 2,186 และ 456 กโลกรมตอไร ตามล าดบ ถวคดซใหน าหนกสดและแหงต าสดคอ 1,166 และ 185 กโลกรมตอไร ตามล าดบ การปลกพชคลมดนทกชนดรวมกบแถวหญาแฝก ท าให มการเปลยนแปลงสมบตทางเคมและฟสกสของดนมากกวาการปลกพชคลมดนเพยงอยางเดยว และการปลกพชคลมดนรวมหรอไมรวมกบแถวหญาแฝก ท าใหสมบต

การอนรกษดนและน า การฟนฟดนตนปนกรวดดวยพชคลมดนและแถบหญาแฝกในขณะ

ทดนขาดอนทรยวตถ ตองมการฟนฟดนบนดวยพชตระกลถวคลมดน และมการปลกแถบหญาแฝกเพอรกษาอนทรยวตถและความชน มวธด าเนนการดงน

1. ส ารวจสภาพพนทความลาดชน แหลงน า ส ารวจดน เกบตวอยางดน เพอวเคราะหสมบตของดน

2. สภาพดนตนปนกรวดการเตรยมดนและก าจดวชพชโดยใชแรงคน 3. ปลกแถวหญาแฝกตามแนวระดบ โดยใชคาระยะหางของแถวตาม

แนวดง 2 เมตร ในชวงตนฤดฝน ใชกลาหญาแฝกทเพาะช าถง ระยะปลก 10 เซนตเมตร

4. ปลกถวคดซเปนพชคลมดน โดยใชเมลดพนธอตรา2กโลกรมตอไรหยอดหลมใหทวแปลง (ทางเลอกชนดของพชคลมดน เชน คาโลโปโกเนยมอญชนเปนตน)

5. เมอพชคลมดนขนปกคลมปลอยใหมการเจรญเตบโตโดยธรรมชาต เปนระยะเวลา 1 ป แลวจงสบกลบลงดนเพอใหยอยสลายเปนปย

166

167

ทางเคมและฟสกสของดนเปลยนแปลงไปในทางทดกวากอนการทดลอง และแปลงทไมมพชคลมดนมการเปลยนแปลงสมบตทางเคมและฟสกสในทางทเลวกวาดนกอนการทดลองผลผลตของขาวไรในแปลงทมการไถกลบพชคลมดนชนดตาง ๆ รวมกบแถวหญาแฝกมความแตกตางกนทงปแรกและปทสอง โดยในปแรกแปลงทปลกถวคดซคลมดนรวมกบหญาแฝกใหผลผลตขาวไรสงทสดคอ 569 กโลกรมตอไร และแปลงทปลกถวคาโลโปโกเนยมคลมดนรวมกบแถวหญาแฝกใหผลผลตขาวไรต าทสดคอ 256 กโลกรมตอไร สวนในปทสองแปลงทปลกถวคดซคลมดนรวมกบแถวหญาแฝกใหผลผลตสงทสดคอ 541.7 กโลกรมตอไร และแปลงควบคมใหผลผลตต าทสดคอ 246.7 กโลกรมตอไร จากการทดลองท งสองปจะพบวาแถวหญาแฝกชวยท าใหผลผลตของขาวไรเพมขนในทกต ารบ ซงเปนผลมาจากการท ดนมความอดมสมบรณและความชนเพม ขน ดงน นการปลกพชคลมดนและแถวหญาแฝกท าใหคณภาพของดนดขนกวาเดมและเปนวธการฟนฟดนทเสอมโทรมซงมคาใชจายนอยทสดและเปนวธการทงายทสดดวย (อาทตย และคณะ, 2544)

อนทรยจะตองมการเกยวยอดพชคลมดนทไปเลอยพนหญาแฝกออก 6. ปลกขาวไรโดยการหยอดเมลดระหวางแถบหญาแฝกในชวงฤดฝน กอนเกบเกยวขาวไรขณะทดนชนใหหวานเมลดพนธพชคลมดน

หลงจากเกยวขาวไร พชคลมดนจะเจรญเตบโตบนแปลงในชวงฤดแลง

167

168

5 ชดดนหวหน เปนดนทราย พ น ทแหงแลงเ ค ย ป ล กสบปะรดและพชไร

การศกษาความสมพน ธของความ ชนและปรมาณอนทรยวตถในดนทรายจากการใชวสดคลมดนและปยพชสดเพอปลกแตงโม การใชวสดคลมดน 3 ชนดไดแก ฟางขาว ใบหญาแฝก และผาพลาสตก รวมกบการใชและไมใชปยพชสดจากถวพรา พบวา ความสมพนธของปรมาณอนทรยวตถในดนและปรมาณความชนในดนของต ารบต า ง ๆ เป น ด ง ส ม ก า ร โ พ ล โ น เม ย ล ซ ง ม ค า Y=153.96X3-286.3X2+176.85X-32.309 โ ด ย ค าสหสมพนธมคา 0.787 โดยการปลกถวพรารวมกบการใชใบหญาแฝกคลมดนท าใหดนมการเปลยนแปลงสมบตทางเค มไปในทางท ด ขนมากกวาทกต ารบ ส าหรบการเปลยนแปลงความชนของดนพบวาการปลกถวพรารวมกบการใชผาพลาสตกคลมดนท าใหความชนในดนเฉลยเพมขน สวนการศกษาผลของการใชวสดคลมดนตาง ๆ และปยพชสดตอผลผลตของแตงโม พบวา การปลกถวพรารวมกบการใชผาพลาสตกคลมดนไดผลผลตแตงโมสงสด 3,567 กโลกรมตอไร มคาใกลเคยงกบการปลกถวพรารวมกบการใชใบหญาแฝกคลมดนไดผลผลตแตงโม 3,473 กโลกรมตอไร

การปรบปรงดน การฟนฟศกยภาพของพนทดนทรายดวยการใชพชปยสด และการ

ใชวสดคลมดนเพอรกษาความชนในดน มวธด าเนนการดงน 1. ส ารวจสภาพพนทแหลงน า ส ารวจดน เกบตวอยางดน เพอวเคราะห

สมบตของดน 2. การไถพรวนดน ก าจดวชพชโรคพชและแมลงศตรพชในแปลง 3. ปลกถวพราในชวงฤดแลงโดยใชอตราเมลดพนธ 15 กโลกรมตอไร

อาย 55-60 วน ไถกลบเปนปยพชสดรวมกบใชน าหมกชวภาพชวยยอยสลาย ท าใหดนมอนทรยวตถเพมขน

4. เตรยมดนยกรองปลกแตงโม และใชปยเคมสตร 15-15-15 เปนปยรองพนอตรา 30 กโลกรมตอไรใชวสดคลมดนตาง ๆ ไดแก พลาสตกด า หรอใบหญาแฝก หรอฟางขาว

5. เพาะกลาแตงโมในถาดเพาะโดยใชพนธลกผสมทางการคาและยายปลกกลาแตงโมเมอมใบจรง 2-3 ใบ

6. การใหน าดวยระบบทอน าหยดอยางสม าเสมอ 7. การดแลรกษากลาแตงโม ระยะเรมปลกระยะแตงโมเรมทอดยอด ระยะ

กอนออกดอก ระยะดอกบาน ระยะตดผลเลก และขยายขนาดผล และระยะกอนเกบผลดวยสารสกดเมลดสะเดาหรอน าหมกสมนไพรตะไครหอมไลแมลงและใชแผนพลาสตกทากาวดกแมลง แตในชวงทมการระบาดของแมลงรนแรงใชสารเคมก าจดโรคและแมลงศตรพช

168

169

และการปลกถวพรารวมกบการใชฟางขาวคลมดนไดผลผลตแตงโม 3,426.3 กโลกรมตอไร แตอยางไรกตามวสดคลมดนแตละชนดจะมการลงทนทแตกตางกนโดยหากเกษตรกรปลกหญาแฝกเปนแถวเพอการอนรกษดนและน า กจะสามารถเกยวใบหญาแฝกมาใชเปนวสดคลมดนได ซงจะเปนการชวยลดตนทนการผลตของเกษตรกรลงได (อาทตย และคณะ, 2545)

8. การท าใหแตงโมตดลก ตองมการใหน าอยางสม าเสมอ ตงแตเรมปลกจนถงกอนเกบเกยวประมาณ 10 วน ชวงดอกบานไมควรฉดสารฆาแมลงซงจะเปนอนตรายตอแมลงทจะชวยผสมเกสร

9. การตดยอด แตงโมอาย 15-20 วน มใบจรง 5-7 ใบ ประมาณขอท 5 แลวเลยงเถาหลก 3 เถา/ตน ไวผลขอท 11 ขนไปการใชน าหมกชวภาพชวยใหการเจรญเตบโตของตนแตงโมดขน

10. ใหพนธาตอาหารเสรม (Ca,Mg, S, Fe, Mn, Zn, Cu, B, Mo และ Cl) ทก 7-10 วน กบแตงโมเพอใหไดผลผลตทมคณภาพ

6 ชดดนทายาง ดนตนปนกรวดในพนทสง พนทผานการท าเหมองแร

การเปรยบเทยบประสทธภาพของหญาแฝก 4 พนธเพอปองกน การพงทลายของดนบนพนทรมตลงล าธาร การปลกหญาแฝก 4 พนธ ไดแก พระราชทานสราษฏรธาน สงขลา 3 และศรลงกา เปรยบเทยบกบพนทไมมการปลกหญาแฝก พบวา หญาแฝก 4 พนธ มการเจรญเตบโตทแตกตางกนดงน มน าหนกสดแตกตางกน ซงหญาแฝกพนธศรลงกาและสราษฎรธาน มน าหนกสดตอกอสงสด มคา 581.33 ก รม และ 526.00 กรม ตามล าดบ และหญาแฝกพนธศรลงกามน าหนกแหงตอกอสงสด มคา 189.00 กรม รองลงมาคอ พนธสราษฎรธาน 164.67 กรม การศกษาความสงของหญาแฝกพบวา หญาแฝกมความสงทแตกตางกน

การอนรกษดนและน า น าไหลบาท าใหการกดกรอนของดนรนแรงขน โดยเฉพาะอยางย ง

ในบรเวณทปาถกท าลาย ซงมพนทล าธารไดรบความเสยหาย การน าหญาแฝกมาปลกจะชวยปองกนตลงล าธารไมใหพงทลายมวธด าเนนการดงน 1. ส ารวจสภาพพนทความลาดชน สภาพล าธาร ส ารวจดน เกบตวอยาง

ดน เพอวเคราะหสมบตของดน 2. สภาพดนตนปนกรวดรมฝงล าธาร การก าจดวชพชโดยใชแรงคน 3. ปลกแถวหญาแฝกตามแนวระดบรมตลง จ านวน 10 แถว โดยใช

ระยะหางของแถวตามแนวลาด 1 เมตร ในชวงตนฤดฝน ใชกลาหญาแฝกทเพาะช าถง ระยะปลก 10 เซนตเมตรใชฟากไมไผชวยยดดนเกยวใบหญาแฝกทกระยะ 4 เดอน วางใบหญาแฝกคลมโคนกอ

169

170

อยางมนยส าคญ โดยทหญาแฝกพนธสงขลา 3 มความสงมากทสดมคา 164 เซนตเมตร การศกษาการแตกกอของหญาแฝกพบวา หญาแฝกพนธสงขลา 3 มการแตกกอมากท สดมค า 8.7 หนอตอกอ การศกษาความแตกตางของสมบตทางกายภาพของดนบางประการทางดานคาความอดแนนของดน พบวา การปลกหญาแฝกพนธสงขลา 3 ท าใหดนมคาความอดแนนของดนต าสด มคา 2.58 กโลกรมตอตารางเซนตเมตร ดนทไมมการปลกหญาแฝกจะมคาความอดแนนของดนสงสด และพบวาการปลกหญาแฝกท าใหลดการเกดรองรอยการถกการกดเซาะของดนไดมากกวาการปลอยพนดนไววางเปลาดงนนจงกลาวไดวา ในการปองกนการพงทลายของดนบรเวณพนทตลงล าธาร น น หญาแฝกพนธสงขลา 3 มประสทธภาพในการปองกนการพงทลายของพนทรมตลงล าธารดทสดโดยการปลกหญาแฝกเปนแถวตามแนวระดบ ใชระยะหางระหวางแถวทางแนวลาด 1 เมตร เปนแถบ จะชวยปองกนการพงทลายของดนไดสามารถน าแนวทางดงกลาวไปประยกตใชในพนทรมฝงน าทถกปลอยใหรกราง เพอปองกนการพงทลายของดน (อาทตย และคณะ, 2548)

พรอมกบการใสปยอนทรยผสมปยเคม 46-0-0 อตรา 20 กโลกรมตอไร เพอเรงการเจรญเตบโต และก าจดวชพช

170

171

7. ดนทราย ชดดนมาบบอน พ น ท ป ล กสบปะรด

การจดการดนทเหมาะสมเพอปลกสบปะรดในกลมชดดนท 35 การใชปยพชสดจากถวพราอตรา 20 กโลกรมตอไรและปยเคมครงอตราแนะน าตามคาวเคราะหดน (20-3-18 อตรา 35.5 กโลกรมตอไร) ท าใหสบปะรดไดผลผลตสงสด และการใชปนโดโลไมทและใสปยเคมตามคาวเคราะหดนสตร 20-3-18 อตรา 71.1 กโลกรมตอไร มผลท าใหผลผลตของสบปะรดมความหวานเพมขน ซงดนชดมาบบอนในพนทศกษามความอดมสม บ รณ ต า ก ารไถกลบถวพ ราม ผลท าให ดน มอนทรยวตถเพมขน และพนทซงใชปนโดโลไมทจะท าใหมคาความเปนกรด-ดางสงขนท าใหมแนวโนมทจะน าไปสงเสรมใหเกษตรกรทปลกสบปะรดเปนการชวยลดคาใชจาย เพ มปรมาณและคณภาพของผลผลตสบปะรดได (อาทตย และคณะ, 2549)

การปรบปรงดน พนทดนทรายมอนทรยวตถต า การเพมอนทรยวตถโดยการใชพช

ตระกลถวซงมมวลชวภาพสง มรากลก ทนแลง จะเพมอนทรยวตถและลดคาใชจายไดมวธด าเนนการดงน

1 ส ารวจสภาพพนทความลาดชน แหลงน า ส ารวจดน เกบตวอยางดน เพอวเคราะหสมบตของดน

2 สภาพดนทรายพนทดอนการเตรยมดนและก าจดวชพชโดยใชรถแทรกเตอร

3 ปลกถวพราเปนพชปยสด โดยใชเมลดพนธอตรา 10 กโลกรมตอไรหวานใหทวแปลงแลวใชคราดกลบชวงปลายฤดฝนเมอถวพราออกดอกใหไถพรวนกลบ แลวหมกดนไว 2 สปดาห

4 เตรยมแปลงปลกสบปะรด 5 การดแลรกษาสบปรดจนถงระยะเกบเกยว

8. ชดดนมาบบอนเปนดนทราย พ น ท ป ล กสบปะรด

การอนรกษดนและน าเพอปลกสบปะรดในกลมชดดนท 35 ชดดนมาบบอน ชดดนมาบบอนทศกษามความอดมสมบรณต าการปลกหญาแฝกลอมรอบแปลงตดใบทระดบ 30 เซนตเมตรและปลกสบปะรดเปนแถวขวางความลาดเทท าใหมการ

การอนรกษดนและน า พนทดนทรายในสภาพพนทดอนมอนทรยวตถต า มการกดกรอน

ของดน การใชแถบหญาแฝกรวมกบการปรบปรงดนจะชวยใหลดการกดกรอนของดนและเพมธาตอาหารพชในดนมวธด าเนนการดงน

1. ส ารวจสภาพพนท ความลาดชน แหลงน า ส ารวจดน เกบตวอยางดน

171

172

สญเสยดนนอยทสดสวนการปลกสบปะรดตามแนวลาดเทขนลงทไมมการปลกหญาแฝกมการสญเสยดนมากทสด การศกษาผลผลตของสบปะรด พบวา การปลกหญาแฝกลอมรอบแปลงโดยไมตดใบท าใหสบปะรดใหผลผลตสงสด คอ 13,625 กโลกรมตอไรการปลกสบปะรดตามแนวลาดเท ขนลงใหผลผลต 12,750 กโลกรมตอไร (อาทตย และคณะ, 2549)

เพอวเคราะหสมบตของดน 2. สภาพดนทรายพนทดอนการเตรยมดนและก าจดวชพชโดยใชรถ

แทรกเตอร 3. ปลกแถบหญาแฝกตามแนวระดบเพอปองกนการกดกรอนของดน 4. เตรยมแปลงปลกสบปะรด

172

173

เอกสารอางอง กรมพฒนาทดน. 2540. การจดการดนและพชเพอปรบปรงบ ารงดนอนทรยวตถต า. กระทรวงเกษตร และสหกรณ, กรงเทพฯ.

. 2558. สถานภาพทรพยากรดนและทดนของประเทศไทย. กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ

สมเจตน จนทวฒน . 2522. การอนรกษดนและน า เลมท 1. ภาควชาปฐพวทยา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเเทพฯ

ส านกส ารวจดนและวางแผนการใชทดน. 2548. ลกษณะและสมบตของชดดนในภาคเหนอและทสงตอนกลางของประเทศไทย. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงเทพฯ.

. 2548. รายงานการส ารวจดนจงหวดตาก. กรมพฒนาทดน. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงเทพฯ.

. 2548. รายงานการส ารวจดนจงหวดสโขทย. กรมพฒนาทดน. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงเทพฯ.

. 2548. รายงานการส ารวจดนจงหวดก าแพงเพชร. กรมพฒนาทดน. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงเทพฯ.

. 2548. รายงานการส ารวจดนจงหวดนครสวรรค. กรมพฒนาทดน. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงเทพฯ.

. 2548. รายงานการส ารวจดนจงหวดอทยธาน. กรมพฒนาทดน. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงเทพฯ.

. 2556. การวางแผนการใชทดนเขตภาคเหนอตอนลาง. กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงเทพฯ. อาทตย ศขเกษม วทร ชนพนธ และนงปวณ บตรามรา. 2538. การปรบปรงดนทรายชดสตหบดวย ปยเคมและปยคอกเพอปลกแตงโม. กองอนรกษดนและน า กรมพฒนาทดน, กรงเทพฯ.

อาทตย ศขเกษม วทร ชนพนธ และเกษมสข ศรแยม. 2539. การปรบปรงดนทรายชดดนจนทก โดยการใชปยคอกปอเทองและถวมะแฮะในอตราตางกนเพอปลกผกกาดหอม. กองอนรกษดน และน า กรมพฒนาทดน, กรงเทพฯ.

174

อาทตย ศขเกษม วทร ชนพนธ และโสฬส แซลม. 2540. ผลของการใชใบหญาแฝกและเศษพชตระกลถวบางชนดปรบปรงดนทรายชดดนจนทกเพอปลกผกกาดเขยวปล. กองอนรกษดนและน า กรมพฒนาทดน, กรงเทพฯ.

อาทตย ศขเกษม อโนชา เทพสภรณกล และเกษมสข ศรแยม. 2544. อทธพลของแถวหญาแฝกและพชคลมดนตอการเปลยนแปลงสมบตบางประการของชดดนทายางเพอปลกขาวไร. ส านกวจยและพฒนาการจดการทดน กรมพฒนาทดน, กรงเทพฯ.

อาทตย ศขเกษม โสฬส แซลม และอโนชา เทพสภรณกล. 2545. การศกษาความสมพนธของความชนและปรมาณอนทรยวตถในดนทรายจากการใชวสดคลมดนและปยพชสดเพอปลกแตงโม. ส านกวจยและพฒนาการจดการทดน กรมพฒนาทดน, กรงเทพฯ.

อาทตย ศขเกษม อรณ พงษกาญจนะ กมลาภา วฒนประพฒน และพทยากร ลมทอง. 2548. การ เปรยบเทยบประสทธภาพของหญาแฝก 4 พนธ เพอปองกนการพงทลายของดนบนพนทรม

ตลงล าธารทอ าเภอทองผาภม. ส านกวจยและพฒนาการจดการทดน กรมพฒนาทดน, กรงเทพฯ.

อาทตย ศขเกษม กมลาภา วฒนประพฒน. 2549. การจดการดนทเหมาะสมเพอปลกสบปะรดใน กลมชดดนท 35. ส านกวจยและพฒนาการจดการทดน กรมพฒนาทดน, กรงเทพฯ.

อาทตย ศขเกษม กมลาภา วฒนประพฒน. 2549. การอนรกษดนและน าเพอปลกสบปะรดในกลม ชดดนท 35. ส านกวจยและพฒนาการจดการทดน กรมพฒนาทดน, กรงเทพฯ.

Fageria N.K., A.B. dos Santos and T. Cobucci. 2011. Zinc nutrition of lowland rice. Soil Sci Plant Anal, 42.

Lal R. 2015. Restoring Soil Quality to Mitigate Soil Degradation. Sustainability, 7, 5875-5895

Mengel, K. and Kirkby, E. A. 2001. Principles of plant nutrition. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.

บทท 7 ผลกระทบของสภาพการเปลยนแปลงภมอากาศตอภยแลงและอทกภย

7.1 ความหมายของภยแลง ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม ทรพยากรน าเปนปจจยหนงทส าคญตอการพฒนาประเทศ ปญหาของทรพยากรน า เชน ปญหาคณภาพของน า ปญหามลพษของแหลงน า ปญหาการขาดแคลนน า ซงท าใหเกดสภาวะแหงแลง ในปจจบนสภาวะแหงแลงทวความรนแรงขน เพราะไดรบผลกระทบจากสภาวะโลกรอน ซงท าใหสภาวะอากาศทแปรปรวน ในฤดฝนบางปมฝนตกไมทวถง แตหากมฝนตกกจะเกดน าไหลบากดกรอนดนสญเสยหนาดน ท าใหน าฝนไมสามารถซมลงไปในดนได ดนขาดความชนการเจรญเตบโตของพชมอยางจ ากดแหงตาย สวนในฤดรอนจะมอณหภมสง ดนมการระเหยของน าสง เกดสภาวะแหงแลงซงเปนผลตอเนองมาจากสภาวะทโลกรอนขน

ภยแลง หมายถง ความแหงแลงของลมฟาอากาศ อนเกดจากการทมฝนนอยกวาปกต หรอฝนไมตก ตองตามฤดกาลเปนระยะเวลานานกวาปกต และครอบคลมพนทบรเวณกวาง ท าใหเกดการขาดแคลนน าดม น าใชพชพนธไมตาง ๆ ขาดน าท าใหไมเจรญเตบโตตามปกต เกดความเสยหายและความอดอยากทวไป (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, 2551)

สาเหตของการเกดภยแลงในประเทศไทย เกดจากความแปรปรวนของภมอากาศท าใหมปรมาณน าฝนทนอยกวาปกต และมปจจยทเปนสาเหตใหเกดภยแลงอกหลายประการ เชน ระบบการหมนเวยนของบรรยากาศ การเปลยนแปลงสวนผสมของบรรยากาศ การเปลยนแปลงความสมพนธระหวางบรรยากาศกบน าทะเลหรอมหาสมทร ดงนนการเกดภยแลงจงมใชเกดจากสาเหตใดสาเหตหนงเพยงอยางเดยว ซงสาเหตของการเกดภยแลง (สตาวร, 2558) มดงน

1) เกดจากสภาวะอากาศในฤดรอนทรอนมากกวาปกต 2) เกดจากการพดพาของลมมรสมตะวนตกเฉยงใต 3) ความผดปกตของต าแหนงรองมรสมท าใหฝนตกในพนทไมตอเนอง 4) ความผดปกตเนองจากพายหมนเขตรอนเคลอนทผานประเทศไทยนอยกวาปกต 5) การเปลยนแปลงความสมดลของพลงงานทไดรบจากดวงอาทตย และจากการกระท าของ

มนษย 6) ผลกระทบจากปรากฏการณภาวะเรอนกระจก 7) การพฒนาดานอตสาหกรรมตาง ๆ 8) การตดไมท าลายปา

176

ซงตามปกตประเทศไทยซงตงอยในเขตรอนชน ม 3 ฤดกาล คอ ฤดฝน ฤดหนาว ฤดรอน และมชวงฝนทงชวงสน ๆ ไมเกน 1 - 2 เดอน ในอดตในฤดฝนจะมการตกของฝนทกระจายไปทวทกภมภาค ท าใหแหลงน าเหนอเขอนมปรมาณน าส ารองไวใชไดตลอดทงป ดนมความชมชนยาวนาน พชมการเจรญเตบโตด มการใชน าในพนทเกษตรกรรม อปโภค ท าน าประปา ใชปองกนการแพรกระจายของน าเคมในฤดรอน แตผลจากการเปลยนแปลงของภมอากาศโลกในชวงสองทศวรรษมานท าใหฝนตกนอย ภยแลงในประเทศไทยสามารถเกดใน 2 ชวง คอ ชวงฤดหนาวตอเนองถงฤดรอนซงเรมจากครงหลงของเดอนตลาคมเปนตนไปบรเวณประเทศไทยตอนบน (ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคตะวนออก) จะมปรมาณฝนลดลง เปนล าดบ จนกระทงเขาสฤดฝนในชวงกลางเดอนพฤษภาคมของปถดไป ซงภยแลงลกษณะนจะเกดขนเปนประจ าทกป อกชวงหนงคอ กลางฤดฝน ประมาณปลายเดอนมถนายนถงเดอนกรกฎาคม จะมฝนทงชวงเกดขน ภยแลงลกษณะนจะเกดขนเฉพาะทองถน และบางครงอาจครอบคลมพนทเปนบรเวณกวางเกอบทวประเทศ ซงประชาชนเองกเปนปจจยหนงทท าใหการเปลยนแปลงภมอากาศรนแรงขน อาท การเพมขนของประชากร การตดไมท าลายปาใหเปนทโลงเตยน การใชทดนทไมเหมาะสม ปญหาหมอกควน การปลดปลอยมลภาวะของโรงงานอตสาหกรรม การใชพลงงานเพมขน เกดภาวะเรอนกระจกท าลายชนโอโซน ท าใหระบบนเวศสงแวดลอมเปลยนแปลงไป ทงหมดนจงเปนสาเหตทท าใหฝนตกนอยลงเรอย ๆ สงผลใหฝนทตกตามฤดกาล เมอเมฆฝนทกอตวมากระทบกบความรอนและความแหงแลงของภมอากาศในพนทนนกจะลอยตวสงขนไปทมความชนมากกวา สงผลใหพนทบรเวณนนฝนตกนอยลง จนในทสดเกดสภาวะภยแลงขน ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2551) กลาววา ภยแลงสงผลกระทบตอภาคการเกษตร อณหภมทสงขนท าใหการเจรญเตบโตของพชเศรษฐกจผดปกต ปรมาณน าฝนลดลง บางพนทเกดความแหงแลง การระเหยน าจากอางเกบน ามากขน จงกกเกบน าไดนอยลง และมแนวโนมทจะขาดแคลนน า สงผลกระทบตอปรมาณและคณภาพของน า ซงเปนปจจยทส าคญตอการเพาะปลก ถงแมวาการสงเคราะหแสงและผลผลตของพชเพมขน แตรสชาตอาจจะเปลยนแปลงไป เนองมาจากความไมสมดลของธาตอาหารพช นอกจากนการผลตทางดานการเกษตรอาจไดรบผลกระทบจากการเพมและการกระจายของแมลงศตรพช

การส ารวจปรมาณน าในโลกลดลงโดยเฉลยรอยละ 25.5 ตอป สบเนองจากความเขมขนของกาซเรอนกระจกทเพมขน สงผลใหปรมาณรงสดวงอาทตยบรเวณผวโลกสงขน ท าใหอณหภมสงขน มผลตอปรมาณฝนและการระเหยของน า ปรมาณน าในล าธารและน าใตดนลดลง นอกจากนมรายงานวาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศท าใหเกดปรากฏการณเอลนโญ ทท าใหเกดฝนตกหนกในตอนเหนอของทวปอเมรกาใตและเกดความแหงแลงในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในทางกลบกนลานญาท าให

177

เกดความแหงแลงทางตอนเหนอของทวปอเมรกาใต และเกดฝนตกหนกในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทงเอลนโญและลานญาเกดจากความผกผนของกระแสอากาศโลก บรเวณเสนศนยสตรเหนอมหาสมทรแปซฟก เมอเกดเอลนโญขนาดรนแรงขนเมอใด ท าใหปรมาณฝนของประเทศไทยมกมคาต ากวาปกต และอณหภมของอากาศจะสงกวาปกต ซงในชวง 10 ป ทผานมาจะเหนไดวาการตกของฝนจะไมมการกระจายตวเหมอนในอดต บางพนทแหงแลง บางพนทมปรมาณน าฝนมากอยางเชนในป 2554 ทเกดอทกภยครงใหญ และในป 2558 พนททางแถบจงหวดสโขทยและนครสวรรคประสพปญหาภยแลงอยางมาก ไรออยในหลายพนทไดรบความเสยหาย เกษตรกรตองลงทนใชระบบน าหยด และมเหตการณการลดลงของอณหภมแบบเฉยบพลน 6-10 องศาเซลเซยส ในชวงปลายฤดหนาว เหตการณตาง ๆ เหลานเปนผลจากสภาวะโลกรอนทเกดขน 7.2 สถานการณภยแลง ปจจบนภยแลงทเกดขนในชวงกลางของฤดฝน เรมตงแตกลางเดอนมถนายนถงกรกฎาคมเปนฤดแลงนอกฤดกาลหรอฝนทงชวง ซงอาจท าใหเกดวกฤตขาดแคลนน าเปนระยะเวลานาน ฤดฝนทขาดแคลนน าซงเปนผลกระทบของเอลนโญ ท าใหระดบน าในอางเกบน ามระดบต า ดนแหง น ามการระเหยไปสง ตามขอมลของกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ. 2558 พบวา ในพนท 20 จงหวดในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงรวมถงนครสวรรค ตาก ประสพกบภยแลงอยางรนแรงมผลท าใหพชเศรษฐกจไดรบความเสยหาย การศกษาวเคราะหพนทประสพปญหาพนทแลงซ าซากของพนทภาคเหนอตอนลางกระจายตวครอบคลมพนททงหมด 3,613,596 ไร ซงจ าแนกตามระดบความแหงแลงได 3 ระดบ แสดงดงภาพท 7.1 คอ

1) ระดบแลงนอยกวา 3 ครง ในรอบ 10 ป มพนท 1,365,191 ไร 2) ระดบแลง 4-5 ครง ในรอบ 10 ป มพนท 2,035,734 ไร 3) ระดบมากกวา 6 ครง ในรอบ 10 ป มพนท 212,671 ไร

205

ภาพท 7.1 พนทประสพปญหาแลงซ าซากในเขตภาคเหนอตอนลาง ทมา : ส านกนโยบายและวางแผนการใชทดน (2558)

178

179

7.3 ผลกระทบของสภาวะโลกรอนตอพนทเสยงภย

การศกษาขอมลผลกระทบเชงพนทจากแบบจ าลองพนทเสยงภย 3 ประเภท ทท าใหพนทไดรบความเสยหายจากผลกระทบจากสภาพการเปลยนแปลงภมอากาศ โดยพจารณาจ านวนพนทในดาน พนทน าทวมสงสด พนทภยแลง และพนทดนถลม ซงเกดขนในพนทลมน าเจาพระยา พนทลมน าทาจน และพนทลมน าสะแกกรง ในพนทรบผดชอบของส านกงานพฒนาทดนเขต 9 มจงหวด ตาก ส โขทย ก าแพงเพชร นครสวรรค และอทยธาน โดย ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2558) แสดงดงตารางท 7.1

ตารางท 7.1 ผลกระทบเชงพนทจากแบบจ าลองพนทเสยงภย 3 ประเภท ในพนทรบผดชอบของ ส านกงานพฒนาทดนเขต 9

ลมน า จงหวด ประเภทพนทเสยงภย (ตารางกโลเมตร)

น าทวมสงสด ภยแลง ดนถลม

ลมน าเจาพระยา ก าแพงเพชร 4.55 472.71 -

นครสวรรค 498.91 4,279.07 2.11

อทยธาน 0.72 9.70 -

ลมน าทาจน อทยธาน 1.30 213.90 2.30

ลมน าสะแกกรง ก าแพงเพชร 0.23 20.30 -

นครสวรรค 38.73 482.15 0.16

อทยธาน 20.77 966.20 0.21

ลมน าแมกลอง ตาก - - 1.82

อทยธาน - - 0.28

ทมา : ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2558)

ซงสามารถพจารณาขอมลเฉพาะในพนทรบผดชอบของส านกงานพฒนาทดนเขต 9 พบวา พนทลมน าเจาพระยา ในจงหวดก าแพงเพชร นครสวรรค และอทยธาน มพนทเสยงภยเกดพนทน าทวมสงสด 504.18 ตารางกโลเมตร พนทเสยงภยแลง 4,761.48 ตารางกโลเมตร พนทเสยงภยดนถลม 2.11 ตารางกโลเมตร สวนของพนทลมน าทาจนในจงหวดอทยธาน มพนทเสยงภยเกดพนทน าทวมสงสด 1.3 ตารางกโลเมตร พนทเสยงภยแลง 213.9 ตารางกโลเมตร พนทเสยงภยดนถลม 2.3

180

ตารางกโลเมตร สวนพนทลมน าสะแกกรงในจงหวดก าแพงเพชร นครสวรรค และอทยธาน มพนทเสยงภยเกดพนทน าทวมสงสด 59.73 ตารางกโลเมตร พนทเสยงภยแลง 1,468.65 ตารางกโลเมตร พนทเสยงภยดนถลม 0.37 ตารางกโลเมตร นอกจากนพนทลมน าแมกลองในจงหวดตากและอทยธาน พนทเสยงภยดนถลม 2.1 ตารางกโลเมตร ผลกระทบของสภาพการเปลยนแปลงของภมอากาศมผลท าใหปรมาณน าฝนมความแปรปรวน ซงท าใหเกดพนทน าทวม พนทภยแลงและพนทดนถลม จากสภาพน าไหลบาปรมาณมาก การกรอนดนและดนเสอมโทรม จะเกดความเสยหายในบางพนทในจ านวนมากนอยตางกนตามสภาพแวดลอมของพนท

จากผลกระทบของปญหาภยแลงดงกลาวรฐบาลไดออกมาประชาสมพนธเพอขอความรวมมอในการใช น าอปโภคบรโภค และน าเพอการเกษตรตามทหนวยงานของรฐไดมการแจงเตอน โดยเฉพาะอยางยงการงดท านาปรงในพนทลมแมน าเจาพระยาและลมน าแมกลอง รวมทงการรณรงคการใชน าอยางประหยดเพอลดผลกระทบทอาจเกดขน และหนวยงานทเกยวของเขาใหความชวยเหลอเพอบรรเทาความเดอดรอนของประชาชนตามนโยบายการแกไข ปญหาภยแลงเรงดวน คอ การขดลอกคคลอง สนบสนนการจดสรรน าดบเพอการผลตใหกบการประปาสวน ภมภาคและการประปาทองถนไดตลอดฤดแลง โดยซอมบอน าบาดาลทเปนน าดบ และจดรถบรรทกแจกจายน าในพนทเพอสนบสนนการสบน าดบเขาสระบบประปาหมบาน

7.4 ลกษณะของการจดการน าในพนทเกษตรกรรมเพอลดผลกระทบจากภยแลง

7.4.1 ประเภทของพนทเกษตรกรรม 1) พนทเกษตรกรรมในเขตชลประทาน พนทมแหลงน าธรรมชาต หรอมการสราง

ระบบชลประทานเพอเพมประสทธภาพการกกเกบน า และการใชน า ในพนทซงดนมศกยภาพในการผลต

2) พนทเกษตรกรรมนอกเขตชลประทาน เปนพนทอาศยน าฝนเปนหลก ซงมความวกฤตและเสยงทจะไดรบผลกระทบจากภยแลง เกษตรกรจงตองใหความรวมมอกบภาครฐในการแกปญหา และบางครงตองพงพาตนเองเปนหลก

7.4.2 ประเภทของแหลงน า บอน า สระน า แหลงน าในไรนา อางเกบน า เขอน โดยการกอสรางใหมความลกเพยงพอทจะสามารถกกเกบน าไวใชประโยชนไดตามวตถประสงคตาง ๆ

1) น าบาดาล น าใตดน จากการแทรกซมของน าฝนไปเกบไวในแหลงน าใตดน ใชเปนแหลงน าส ารอง ซงปจจบนมการเจาะบอบาดาล บอตอก สบน าขนมาใช ซงตองพจารณาดวยวา

181

หากมแตการน าน ามาใชโดยไมมการเพมการแทรกซมของน าลงดนในอนาคตกจะเกดปญหาสภาวะแหงแลง

2) ล าหวย ล าธาร ล าคลอง แมน า จากพนทตนน าล าธารไหลรวมมาสล าหวย ล าคลองสาขา เปนแมน าสายใหญ

3) พนดนเปนแหลงกกเกบน าจดทมขนาดใหญ ซงเปนพนทกกเกบความชนโดยการแทรกซมน า การอมน า น าใตดน ทพชสามารถดดขนมาใช การสรางมาตรการอนรกษดนและน าชะลอความเรวของน าไหลบา เพมการแทรกซมน า ท าใหดนมการกกเกบความชนเพมขน กจะเปนหนทางทสามารถปฏบตไดควบคไปกบการกอสรางแหลงน า แตอยางไรกตามความสามารถของดนทจะเกบรกษาความชนไวได กเปนผลจากปจจยทเหมาะสมหลายประการ เชน ลกษณะเนอดน โครงสรางของดน ปรมาณอนทรยวตถ สงปกคลมดน พชคลมดน เปนตน ซงจะชวยสงเสรมหรอจ ากดการเกบรกษาความชนในดน คณภาพของน ามทงในลกษณะทางกายภาพทขนกบสารแขวนลอยตาง ๆทปรากฏในลกษณะของส ความขน กลน และลกษณะทางเคมการเจอปนของสารเคม เชน น าทมเกลอตาง ๆ ละลายอย หรอมสารเคมธาตอาหาร สารก าจดศตรพช เมอใหน าแกดนแลว สารปนเปอนตาง ๆ เหลานจะไปเพมปรมาณความเขมขนดนใหมากขน อนอาจจะเปนอนตรายแกพชทปลกได การจดการเพอใหน ามคณภาพทดมความเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช และการใชประโยชนตอสตวเลยง จงเปนสงทส าคญ

7.4.3 ลกษณะของแหลงน าในไรนา 1) Dugout ใชส าหรบกรณทพนทเปนทลม มน าขง จดสรางดวยการขดตรงจดต า

ทสดใหลกเพอเกบกกน า ท าใหมพนทเพาะปลกเพมขน เพราะเปนการลดพนทผวน า ท าใหการสญเสยน าดวยการระเหยลดลงดวย

2) Off stream ใชส าหรบกรณทมคลองหรอล าธาร อยขางเคยงพนท สบน าหรอระบายน าจากล าธารเขามาเกบกกไวในบอน าทสรางขนใกลเคยงเปนประโยชนโดยเฉพาะกรณทล าธารหรอคลองนนไมมน าตลอดพ.ศ.

3) Spring fed เปนบอทขดขนเพอใชส าหรบเกบกกน าทไหลมาจากน าพ หรอจากตาน า โดยทว ๆ ไป น าทไดมาเปนน าทสะอาด และคณภาพด จงสมควรท า diversion terrace เบน run off จากบรเวณขางเคยงไปทางทศทางอน เพอปองกนน าโสโครกไหลลงไป

4) Pond เปนการสรางคนดนปดทางน าไหล เพอเกบกกน าไวในบรเวณเหนอคนดน

แหลงน าชนดนเปนเรองทจะกลาวถงในทน ชนดของ pond แบงออกไดเปน 3 ชนด ขนอยกบวธการกอสราง คอ ชนดแรก Simple type ตวคนดนสรางดวยวตถกอสรางลวน ๆ ไมมแกนอยภายใน

182

ชนดทสอง Core type ตวคนดนมแกนอยภายใน ซงท าดวยวตถทน าซมผานไดยาก เชน ดนเหนยว คอนกรต และชนดสดทาย Diaphram type คลายกบ core type ตางกนทตวแกนท าดวยแผนโลหะ

แหลงน าในไรนามการใชประโยชนส าหรบสตวเลยง ใชส าหรบการเพาะปลก ใชเปนน าใชในบานเรอน ใชเปนทพกผอนหยอนใจ และเลยงสตวน า การเลอกสถานทสรางบอน าในไรนา โดยการพจารณาการกอสรางตองมอาณาเขตรบน าฝน (watershed area) ในบรเวณไมควรมแหลงสกปรก เชน คอกสตว บรเวณรอบพนทควรจะมพชประมาณรอยละ 50 เชน หญา หรอ ปาไม หากเปนบรเวณเพาะปลก พนทสวนใหญควรไดรบวธการปฏบตทางอนรกษดนอยางเพยงพอ ทงนเพอปองกนการตนเขนของบอน าเรวเกนไป จากการพงทลายจากดนบรเวณอาณาเขตรบน าฝน มขนาดของอาณาเขตรบน าฝนตองใหญเพยงพอส าหรบใหปรมาณน าทตองการไดแตตองไมใหญจนเกนไป จนท าใหเกดปญหาการระบายน าทเกนความตองการออกจากบอน า โดยทว ๆ ไป อตราสวนระหวางเนอทผวของบอกบเนอทของอาณาเขตรบน าฝน อยางนอยควรเปน 1:10 และอยางมากไมควรเกน 1:20 ส าหรบบรเวณภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ การเลอกท าเลสรางบอน าควรอยใกลสถานท ๆ ทจะใชน า เพอความสะดวกในการสงน าหรอควรอยใกลบรเวณทอยอาศย เพราะอาจไดอาศยน าเปนน าใช และใชเปนสถานทพกผอนหยอนใจ ต าแหนงของบอน า ควรมทบงลมซงอาจเปนปาไมอยโดยรอบหรอตงอยในระหวางเนนดน ทงนเพอลดอตราการระเหยของน า ควรเลอกสถานท ๆ อยางนอย 25 เปอรเซนตของบอน ามความลก 2.50 เมตร มฉะนนน าในบอสวนใหญจะมอณหภมสงเกนไปส าหรบการเลยงปลา และอตราการระเหยของน าจะสงเกนกวาทควรดวย พยายามเลอกต าแหนงทใชปรมาณดนสรางตวเขอนนอยทสด และจน าไดมากทสด เชน ต าแหนงทสนเนนทง 2 แหงอยใกลกนทสด และขางหนาแนวนนภมประเทศผายขนเปนรปอาง หากเปนไปไดควรเลอกท าเลทมทางน าลนตามธรรมชาตอยแลวเพอสะดวกในการระบายน าลน ควรไดเจาะดนตรวจคดเลอกหาท าเลทมวตถอยางด ส าหรบสรางตวคนดน วตถเหลานไดแกดนทมความยดหยนสง มคณสมบตทบน า เมอบดแลวน าจะซมผานไดยาก

7.5 ปจจยทมผลตอการใหน าแกพช

7.5.1 ชนดของดน ดนแตละชนดมสมบตทางกายภาพ สมบตทางเคม และสมบตทางชวภาพทแตกตางกน

ดนจะยอมใหน าไหลผานและดดซมรบน าไวไดแตกตางกน เมอใหน าแลวจะตองไมมากเกนไป จนน าสญเสยไปเปลาโดยไมไดใชประโยชนอนใดซงเปนการสนเปลองคาใชจาย หรอท าใหเกด สภาพดนอมตวดวยน า จนพชขาดอากาศท าใหรากพชเจรญงอกงามไมไดดเทาทควร ความลกของดนกมผลตอ

183

การสะสมความชนและการกกเกบน าในดน ดนทราย ดนเหนยว ดนรวน มความสามารถในการกกเกบและการระบายน าไดตางกน

7.5.2 จ านวนน าทตองการ เปนจ านวนน าทจะตองมอยในระดบทรากพชดงดดไปใชไดเรยกวาเปน net irrigation

water พชแตละชนดมลกษณะรากทแตกตางกน ความลกของรากพชแตละชนดก าหนดระดบความลกของดนทจะเกบน าไวดวย พชทหย งรากไดลกเชน ไมยนตน หญาแฝก จะสามารถท าใหน าแทรกซมลงในดนไดลก การใหน าจงมความสมพนธกบลกษณะดน ชนดพช ปรมาณน า ระยะเวลา อทกวทยา เปนตน

7.5.3 การกระจายของฝนทตก ประเทศไทยมฝนตกเฉลยทงปทแตกตางกนไปในแตละภาค โดยปกตฝนในภาคเหนอจะเรมตกตงแตกลางเดอนเมษายนเปนตนไป จะมชวงฝนทงชวงประมาณปลายเดอนมถนายนถงกลางเดอนกรกฎาคม และจะเรมตกอกตงแตเดอนสงหาคมและตกหนกในเดอนกนยายนถงตนเดอนตลาคม ในบางครงอาจมการตกถงเดอนพฤศจกายน ถาจะตองการปลกพชใหไดตลอดป จะตองมการชลประทานเขาชวย โดยใหน าแกพชตามระยะเวลาทเหมาะซงจะตองมการกกเกบน าในชวงฤดฝนใหมาก มการสรางแหลงกกเกบน าในไรนา มการขดลอกแหลงน าตามความเหมาะสม 7.5.4 คณลกษณะของดน การใหน าแกพชตองอาศยคณสมบตทางฟสกสของดนอยางมากทสด เพราะเกยวกบการเคลอนไหวของน าและอากาศในดนทมผลกระทบตอการเจรญเตบโตของพช ในการวางแผนเกยวกบการจดการเรองดนและน า จะตองรถงขอมลคณสมบตทาง ฟสกส ทางเคม และทางชววทยาของดน ไดแก ความลกของดนเพยงพอใหรากพชเจรญเตบโต ชนดของดน ลกษณะโครงสรางและเนอดน แรธาตอาหารของพชทมอยในดน และแรธาต น าทมอยในดนและคณลกษณะการคายน าของดนตลอดระดบทรากพชอย จ านวนน าทพชจะใชไดมอยเปนจ านวนมากเทาใด ดนทจะเหมาะแกการเจรญเตบโตของพชตองเปนดนทมการเกาะจบตวกนเปนกอน มความเสถยรของเมดดน ซงท าใหเกดเปนโครงสรางทมความตานทานตอการกรอนดน เมอดนมโครงสรางทด กจะท าใหน าและอากาศเคลอนไหวไปมาได ซงจะเหมาะแกการเจรญเตบโตของรากพช ชองวางในดนเปนชองวางทมอยระหวางดนจ านวนหนง ทมน าและอากาศเขาไปอยแทนท หากวาในชองวางเหลานมน าอยเปนระยะเวลานานรากพชกอาจจะไมมการหายใจ และลดการเจรญเตบโตไดเพราะวาขาดอากาศ โครงสรางของดนไดแก ดนเหนยว ดนรวน หรอดนทราย ยกตวอยางดนเหนยวมชองวางขนาดเลกและมน าจบเกาะอยมากมอตราการซมน าชา และน าไหลผานภายในดนชา ท าใหอากาศถายเทไมสะดวก สวนดนทรายมชองวางใหญ การซมน าเรว และน าไหลผานดนไปอยางรวดเรวดวย ท าใหอากาศถายเทสะดวก โดย

184

เหตนจ านวนน าทพชจะใชไดในดนเหนยว จงมมากกวาดนทราย แตดนทรายจะปลอยน าใหแกพชไดเกอบหมดมากกวาดนเหนยว

7.5.2 วธการใหน า น าทพชจะใชไดอยระหวางจดสองจดทน ามอยในดน คอ อยระหวางจด field capacity

ซงเปนจดทน าอยในดนหลงจาก gravitational water ไดถกระบายออกไปแลวประมาณ 1 ถง 3 วนหลงจากนน กบจด permanent wilting point ซงเปนจดทพชเรมเหยวเฉาถาวรเพราะไมสามารถดดน าขนมาได ตามปรกตน าทพชจะใชไดจะบอกหนวยวดเปนจ านวนนว หรอมลลเมตร, เซนตเมตรตอความลกของดน การใหน ามวธตาง ๆ ดงน

1) furrow irrigation วธนเปนวธเกาและนยมใชกนมากวธหนงโดยปลอยน าไหลไปตามรองน าทขดอยระหวางแถวของตนพชทปลกเปนแถว (row crop) เมอมการดายหญา พรวนดน จะท าใหดนหลวมตวและจะถกน าชะลางออกไปไดงาย จงควรระวงปญหาการพงทลายของดน

2) border irrigation แบงพนทซงตองการใหน าออกเปนแถบเลกและมคนดนกนทกแถบ คนดนนจะตองเตยและกลมมนเพอใหสามารถปลกพชไดโดยไมจ าเปนตองเสยเนอทเพาะปลกไปดวย น าทใหลงไปจะไหลไปตามผวหนาของพนทเปนแผนน า ซงบางพนทจะใชเปนคลองซอย

3) broad bench system การใหน าลงไปในแปลงทจ าเปนตองมการปรบระดบพนทและปราบทอยางมาก เพอจะใหพนทเพาะปลกมลกษณะเปน bench ขนาดใหญ พนทนนมความลาดเทคอนขางมาก แตตองการใชระบบชลประทานเขาไปชวยการเพราะปลก จงตองท าโดยวธน กลาวคอ จดท า bench ขนบนพนทนนและบนคน bench นเองใหน าเขาไปเพอการปลกพช ซงสามารถควบคมและปองกนน าทใหไดอยางเปนผล

4) sprinkler irrigation วธน เหมาะส าหรบทซงมน าจ านวนจ ากด หรอเกยวกบลกษณะภมประเทศ ไดแกลกษณะภมประเทศสง ๆ ต า ๆ หรอดนมเนอหยาบ หรอการซมน าภายในของดนสงมากไปหรอชาเกนไป หรอดนผวบนตน หรอลกษณะตาง ๆ เหลานผสมกน สมควรจะตองใชระบบการใหน าเปนฝอย โดยวธการใหน าเปนฝอยนไมตองเปลองคาเตรยมพนท เพราะไมมการปรบพนทใหมระดบราบส าหรบน าไหล แตอยางไรกด คาลงทนส าหรบการใหน าวธนสงมากกวาวธอน ๆ จากคาทอ คาปมน า เครองกรองน า คาแรงตดตง คาน ามน คาไฟฟา เปนตน

7.5.3 ชวงระยะเวลาของการใหน าแกพช 1) เมอเรมปลกพช ดนควรมน าอยมากในระดบความลก 0.5 – 1.50 เมตร ซงแลวแตชนดของพชเพอใหพชไดดดน ามาใชประโยชนไดอยางตอเนอง

2) เรมใหน าเมอปรมาณน าทพชจะใชไดถกดดออกไปแลวประมาณ 50 เปอรเซนต จากระดบของรากพชทอยในดน ระดบนแตกตางกนไปตามชนดของพช อายของพช น าทมอยจะตองเปน

185

เพยงใหความชนไมใชแฉะเกนไป ซงในการปลกพชเปนแปลงขนาดใหญอาจมเครองมอวดความชนตดตงไว หากพชขาดน าจะไดสามารถใหน าแกพชไดตามตองการ

3) ตามปรกตตองใหน าแกพชมากเกนจ านวนทก าหนดในระยะทยงเลกและออนอย แตใหนอยกวาจ านวนทก าหนดในระยะเรมออกผลและแก

4) การใหน าแกดนเทาทจะรบไวไดอยาให สญ เสยโดยการไหลลงลกมากไป ซงจะท าใหสญเสยน าแกดนซงจะเกดผลเสยตอพชปลกได

5) การปลกพชจะตองมการวางแผนการใชน าอยางประหยดโดยก าหนดการปลกพชใหเหมาะสมกบจ านวนน าทจะใหครอบคลมตลอดฤดกาลเพาะปลก จงจะเกดประโยชนอยางเตมท

7.5.4 เวลาทจะใหน า 1) การสงเกตจากพช เชน สใบ อตราการเจรญเตบโตและการเหยวของใบ ขอเสย

ของวธนอยทเมอพชเหยว และแสดงอาการดวยสของพชนน ปรากฏวาพชไดรบการกระทบกระเทอนมาอยางมากแลว และเมอไดน าตองใชเวลาอกนานกวาจะฟนคนตวได

2) การทดสอบความชนของดนโดยใชเครองมอวด หรอการทดสอบดวยมอซงจะใหความถกตองแมนย าทตางกน ขนกบประสบการณการท างาน

3) การใชคา evapotranspiration เปนคาทน าสญไปจากดนดวยการระเหยและพชคายออกทางใบ เรยกอกชอวา consumptive use คานสามารถค านวณหาหรอวดไดในแตละวน เอาไปหกออกจากจ านวน available water ทกวน ถงจดทจะตองเพมน ากด าเนนการใหน า

4) ใชเครองมอวดปรมาณน าและความชนในดน เพอใชตรวจสอบวาในขณะนนดนมความชนปรมาณเทาไหร การเปลยนแปลงความชนตอหนวยเวลาเปนอยางไร ซงจะน ามา ใชประโยชนในการใหน าแกพชอยางเหมาะสม ปองกนการขาดน า

7.5.5 ปรมาณน าทให การใหน าแกดนแตละครงขนอยกบการอมน าของดน อตราการซมน าของดนและ

จ านวนน าทมอยในดนกอนการให เราสามารถทดสอบดวยการใชมอสมผส การสงเกตอาการของพชโดยใชประสบการณ แตหากตองการความแนนอน ใชคา evapotranspiration หรอ consumptive use เปนเกณฑค านวณหาปรมาณน าทจะเพมใหแกดน หรอใชเครองมอตรวจวดความชนในดน การใหน าของพชขนอยกบชนดของพชและระยะการเจรญเตบโต การใชน าในขณะทพชยงเลกอยคอนขางนอย ปรมาณน าทสญเสยจากพนทเพาะปลกสวนใหญเนองจากการระเหยจากผวดน ถาเปนการใหน าแบบหยด สามารถควบคมการสญเสยน าสวนนไดในระดบหนงเมอพชมการเจรญเตบโตเตมท คอ ในระยะชวงออกดอก พชจะมการใชน าสงสด ชวงออกผลการใชน าของพชจะลดลงเพราะพชมการเจรญเตบโตนอยลง แตจะลดลงไมมากนกในระยะผลยงสดอยเนองจากประสทธภาพของระบบการใหน าแบบหยด

186

สงถงรอยละ 95-98 ปรมาณน าทจะใหแกพชโดยระบบการใหน าแบบหยดจงคดเทากบปรมาณน าทพชใชไปโดยประมาณ

7.6 แนวทางใชมาตรการณลดผลกระทบจากปญหาภยแลง

ประเทศไทยมพนทเกษตรกรรมประมาณ 130 ลานไร แตจ านวนพนทเกษตรกรรมในเขตชลประทานมเพยงประมาณ 30 ลานไรเทานน สวนทเหลอเปนพนทการเกษตรในเขตน าฝน หากธรรมชาตเปลยนแปลงไป พชผลทางการเกษตรกจะเสยหายทนท ตรงกนขามกบพนทเกษตรกรรมทอยในเขตชลประทาน แมจะมภยแลงทคอนขางรนแรง แตไมไดรบความเสยหาย เกษตรกรจะพยายามทกวธทางทจะหารายไดจากการท าการเพาะปลก ซงการตดสนใจของเกษตรกรอยภายใตความรประสบการณและทนเพอตอสกบภยธรรมชาตโดยจ าตองยอมรบสภาพทเกดขน แมจะมความเสยงจากภยแลงกตาม รฐเองซงดแลปญหากตองมการก าหนดมาตรการณตาง ๆ เพอการบรรเทาความเดอดรอน ลดผลกระทบจากภยแลง ดงเชน การสรางแหลงน า การฟนฟแหลงน า การเพมการกกเกบน าโดยใชมาตรการณอนรกษดนและน า การควบคมใชน า การใชมาตรการณประหยดน า การผอนผนการใชน า การใชน าอยางมประสทธภาพ การสรางงานอนในฤดแลงเพอลดพนทเพาะปลก การสงเสรมอาชพเสรม การเพาะปลกโดยใชพชทใชน านอย การปลกพชบ ารงดนพกดน ซงรฐเองกมงบประมาณทจ ากด ดแลความเดอดรอนไดไมทวถง จงตองด าเนนการแบบคอยเปนคอยไป เมอภยแลงมาเยอน จะเหนความแตกตางระหวางพนทชลประทานและพนทนอกเขตชลประทานไดอยางชดเจน เกษตรกรทท าการเกษตรในพนทนอกเขตชลประทาน การใหน าแกพชมกจะตองพงพาน าฝนเปนหลก ซงไมมความแนนอนในแตละป จงตองมการพฒนาการจดการน าท งบนผวดนและใตดน การจดการน าบนผวดนมกจะใชไดเพยงเวลาสน ๆ และอาศยน าทแทรกซมอยใตดน ซงตองเกยวของโดยตรงกบลกษณะภมอากาศในพนทนน ๆ แลวแตปรมาณและชวงความถของฝน มาตรการแกไขปญหาในปจจบนมแตการแกปญหาในระยะส น ส าหรบการแกปญหาในระยะยาวรฐบาลควรจะใชมาตรการทางกฎหมายรวมกบการชวยใหเกษตรกรมการปรบตวเขากบภยแลงอยางย งยน ยกตวอยางเชน การพฒนาแผนการใหความรเกยวกบการเตรยมตวฟนฟพนทประสพภยแลง การจดการดนเพอใหตานทานตอภยแลง การปรบตวเพอเผชญภยแลง การปลกพชทมความเหมาะสมกบสภาพภมอากาศ การบรหารจดการทรพยากรน าอยางเปนระบบและย งยน เพอรองรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม จงควรมการวางแผนการใชน าอยางเหมาะสม การใชน าอยางมประสทธภาพเปนกญแจส าคญในการปกปองสงแวดลอม และควรจะพจารณาไมวาจะเปนการพจารณาการสรางสภาวะแวดลอมทเหมาะสมตอการมฝน การเกบกกปรมาณน าทาตามความจ าเปน การสรางแหลงน า การ

187

บรหารจดการน าในแหลงน า การรกษาคณภาพน า การกกเกบน าไวในผนดน การจดการน าใตดน การรกษาความชนในดน เปนตน ซงการจดการแกปญหาภยแลงมแนวทางอยหลายวธการ ดงน

7.6.1 แนวทางแกปญหาภยแลงระดบขนต า : ขอความรวมมอ 1) การดแลรกษาแหลงน าไมใหตนเขน โดยการขดลอก และปองกนตลง ขอบ

แหลงน าไมใหพงทลาย 2) การปลกหญาแฝกซงมรากลก หนาแนน หรอ พชคลมดนชนดอนทมรากลก

เพอเพมการแทรกซมน าฝน น าไหลบาลงดน 3) การสรางฝายชะลอความชนใชวสดกอสรางในทองถนแบบงาย ๆ กระจายใน

พนทตนน า เปนการลดความแรงของน าในล าธาร และกระจายน าเขาสพนทตนน า 4) การสรางบอดกตะกอนดน พนทรบน า แหลงน าในไรนาในพนทนอกเขต

ชลประทาน เพอเกบกกน าส ารองไวใชในฤดแลง การเลอกขดแหลงน า หากเปนพนทตาน ากจะท าใหมน าใชตลอดทงป

5) การเพมศกยภาพของดนในการอมน าและการแทรกซมน า ท าใหดนเปนแหลงเกบน ามความชนเพมขน เชน การเพมอนทรยวตถในดน การปลกพชคลมดน การใชระบบอนรกษดนและน า

6) การใหน าตามความตองการของพชอยางประหยด ตามชนดของพช ตามระยะเวลาการเจรญเตบโตของพชการปลกพชใชน ามาก และใชน านอย สลบกนในเวลาทเกดการขาดแคลนน า

7) การสงวนรกษาความชนในดน โดยการใชวสดคลมดน การปลกพชคลมดน 8) การใชระบบน าหยด

7.6.2 แนวทางแกปญหาภยแลงระดบขนกลาง : การบรณาการ 1) การสรางแนวกนชน (buffer zone) รอบบรเวณอางเกบน า แหลงน า ใหชมชนม

สวนรวม ดวยการปลกพชหลายชนดเปนแนวกวาง เชน ไมยนตนโตเรว แถบหญา แถบหญาแฝก เปนพนทซมซบบ าบดสารปนเปอนจากน าไหลบา น าใตดน กอนทจะไหลลงไปในแหลงน า

2) การสรางสภาพแวดลอมใหเอออ านวยตอการชกน าใหฝนตก มความชนในบรรยากาศสง อณหภมเยนกวาพนทรอบขาง โดยการปลกปาใหมปรมาณมากในเพมขนจากเดมรอยละ 40 ถง 80 ซงตองอาศยคน เวลา งบประมาณ ในพนทเปาหมายทงพนทตนน า พนทกลางน า และพนทปลายน า ตามสภาพนเวศวทยาของแตละพนท

3) การพฒนาพนทตนน าใหเปนพนทมตนไมหลากหลายเรอนยอด เพอสรางพนทและบรรยากาศทเหมาะสมรอเวลารบน าฝนทตกลงมา การเพมการแทรกซมของน าลงดน เกบสะสมไวใตดนใหมากทสด

188

4) การรกษาปรมาณน าใหมพอเพยงตงแตพนทตนน าสรางระบบนเวศน และส ารองน าพนทกลางน ากกเกบน า ใชน าเพอการเพาะปลกอยางประหยด พนทปลายน าใชน าเพอการอปโภคบรโภคอยางประหยดคมคา

7.6.3 แนวทางแกปญหาภยแลงระดบขนสง : การใชกฎหมาย 1) การบรหารจดการปญหาภยแลงระดบประเทศ 2) ใชกฎหมายก าหนดพนทสงวนตนน า พนทเกบกกน า พนทแกมลง พนท

ควบคมการจายน า 3) การผนน าจากพนทลมน าทมน าตนทนมากมายงอกพนทลมน าหนงซงขาดแคลน

น าตนทน โดยทางทออโมงคสงน า หรอขดคลองเชอมตอเพอท าใหเกดการใชประโยชนน าอยางมประสทธภาพ อาจตองมการเวนคนทดน หรอการจดรปทดนใหม เพอใหการขนสงน า การกกเกบน า และการใชน าเกดประสทธภาพสงสด เมอปญหาภยแลงยงคงเกดขนทกปและเปนปญหาหลกของประเทศไทย เนองจากประชากรสวนใหญของประเทศประกอบอาชพเกษตรกรรม และยงตองด ารงชวตอยดวยการอาศยทรพยากรธรรมชาต คอ แหลงน า อนเปนปจจยหลกในการเพาะปลกและเลยงสตว การอาศยน าฝนตามฤดกาลอาจไมเพยงพอตอการเพาะปลก ทกฝายจงตองด าเนนการแกปญหาภยแลงอยางย งยนตอไป

7.7 ผลกระทบตออทกภย อทกภย คอ ภยและอนตรายทเกดจากสภาวะน าทวมหรอน าทวมฉบพลน มสาเหตมาจากการเกดฝนตกหนกหรอฝนตอเนองเปนเวลานาน จากรายงานของกรมอตนยมวทยา (2558) พบวา อทกภยเกดไดจากสาเหตตาง ๆ ไดแก หยอมความกดอากาศต า พายหมนเขตรอน ไดแก พายดเปรสชน, พายโซนรอน, พายใตฝ น รองมรสมหรอรองความกดอากาศต า ลมมรสมตะวนตกเฉยงใต ลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ เขอน อางเกบน า เสยหายหรอพงทลาย จากการศกษาแบบจ าลองสภาพภมอากาศจากหลาย ๆ ประเทศ ชวาภายใน ค.ศ. 2100 เหตการณน าทวมรนแรง จะเกดเพมขนหลายเทาจากแตกอน โดยมโอกาสเกด 3-6 ครง ในชวง 100 ป ตางจากสมย กอนทเกดเพยง 1 ครงตอ 100 ป เขตเอเชยตะวนออกเฉยงใตมแนวโนมทจะเกดฝนตกหนก และน าทวมบอยครงขน ท งนกเนองจากผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ สภาวะโลกทรอน ท าใหมการละลายของภเขาน าแขงแถบขวโลกทเพมมากขน เปนเหตใหปรมาณน าในแมน า และทะเลเพมขนตามล าดบในชวง 30 ปทผานมา โดยเฉพาะชวงปลายฤดฝน ท งนกเนองจากปรมาณน ามมากกวาทกกเกบ และระบบระบายน ายงไมมประสทธภาพพอ ผลกระทบจากการ

189

เกดน าทวม น าความเสยหายอยางมหาศาลมาสชวตและทรพยสนขน น าทไหลบาเขาทวมพนทไดท าลายสงทเปนโครงสรางพนฐาน เชน ถนน สงกอสรางตาง ๆ พชผลทางการเกษตร ชะลางหนาดนท าใหดนเสอมสภาพ เกดการปนเปอนของน า และคราชวตประชาชนจ านวนมาก นอกจากนปญหาน าทวมขงในบางพนทยงสงผลตอการแพรของโรคระบาดท งในมนษย พชและสตว ประชาชนตองสญเสยทท ากน ตองอพยพยายถน ผลผลตระดบทองถนและระดบประเทศลดลง มผลใหประชาชนเกดวกฤตทางอารมณซงมผลตอการกออาชญากรรมทสงขน

7.8 ลกษณะการเกดของอทกภย

ลกษณะของอทกภยมความรนแรง และรปแบบตาง ๆ กน ขนอยกบลกษณะภมประเทศ และสงแวดลอมของแตละพนทโดยมลกษณะดงน

7.8.1 น าปาไหลหลาก หรอน าทวมฉบพลน น าทวมฉบพลน เปนภาวะน าทวมทเกดขนอยางฉบพลนในพนท เนองจากฝนตกหนกในบรเวณพนทซงมความชนมาก และมคณสมบตในการกกเกบหรอการตานน านอย เชน บรเวณตนน าซงมความชนของพนทมาก พนทปาถกท าลายไปท าใหการกกเกบหรอการตานน าลดนอยลง บรเวณพนทถนนและสนามบน เปนตน หรอเกดจากสาเหตอน ๆ เชน เขอนหรออางเกบน าพงทลาย น าทวมฉบพลนมกเกดขนหลงจากฝนตกหนกไมเกน 6 ชวโมง และมกเกดขนในบรเวณทราบระหวางหบเขา ซงอาจจะไมมฝนตกหนกในบรเวณนนมากอนเลยแตมฝนตกหนกมากบรเวณตนน าทอยหางออกไปเปนเวลานาน ท าใหจ านวนน าสะสมมปรมาณมากจนพนดน และตนไมดดซบไมไหวไหลบาลงสทราบต า เบองลางอยางรวดเรว มอ านาจท าลายรางรนแรงระดบหนง ทท าใหบานเรอนพงทลายเสยหาย และอาจท าใหเกดอนตรายถงชวตไดเนองจากน าทวมฉบพลนมความรนแรงและเคลอนทดวยความรวดเรวมากโอกาสทจะปองกนและหลบหนจงมนอย ดงนนความเสยหายจากน าทวมฉบพลนจงมมากทงแกชวตและทรพยสน

7.8.2 น าทวม หรอน าทวมขง เปนลกษณะของอทกภยทเกดขนจากปรมาณน าสะสมจ านวนมาก ทไหลบาในแนวระนาบ จากทสงไปยงทต าเขาทวมอาคารบานเรอน เรอกสวนไรนาไดรบความเสยหาย หรอเปนสภาพน าทวมขง ในเขตเมองใหญทเกดจากฝนตกหนก ตอเนองเปนเวลานาน มสาเหตมาจากระบบการระบายน าไมมประสทธภาพ มสงกอสรางกดขวางทางระบายน า หรอเกดน าทะเลหนนสงกรณพนทอยใกลชายฝงทะเล มกเกดขนในบรเวณทราบลมแมน าและบรเวณชมชนเมองใหญ ๆ มลกษณะคอยเปนคอยไป ซงเกดจากฝนตกหนก ณ บรเวณนน ๆ ตดตอกนเปนเวลาหลายวน หรอเกดจากสภาวะน าลนตลง น าทวมขงสวนใหญจะเกดบรเวณทายน าและมลกษณะแผเปนบรเวณกวางเนองจากไมสามารถระบายไดทน ความเสยหายจะเกดกบพชผลทางการเกษตรและ

190

อสงหารมทรพยเปนสวนใหญ ส าหรบความเสยหายอน ๆ มไมมากนกเพราะสามารถเคลอนยายไปอยในททปลอดภย

7.8.3 น าลนตลง เกดขนจากปรมาณน าจ านวนมากทเกดจากฝนหนกตอเนอง ทไหลลงสล าน า หรอแมน ามปรมาณมากจนระบายลงสลมน าดานลาง หรอออกสปากน าไมทน ท าใหเกดสภาวะน าลนตลงเขาทวมเรอกสวน ไรนา และบานเรอนตามสองฝงน า จนไดรบความเสยหาย ถนน หรอสะพานอาจช ารด ทางคมนาคมถกตดขาดได

7.8.4 เมอเกดอทกภยอนตรายและความเสยหายทเกดขนสามารถแบงอนตรายและความเสยหายโดยตรง คอ น าทวมอาคารบานเรอน สงกอสรางและสาธารณะสถาน ซงจะท าใหเกดความเสยหายทางเศรษฐกจอยางมาก บานเรอนหรออาคารสงกอสรางทไมแขงแรงจะถกกระแสน าทไหลเชยวกดเซาะใหพงทลายได คนและสตวอาจไดรบอนตรายถงชวต เสนทางคมนาคมและการขนสง อาจจะถกตดเปนชวง ๆ โดยความแรงของกระแสน า ถนน และสะพานอาจจะถกกระแสน าพดใหพงทลายได สนคาพสดอยระหวางการขนสงจะไดรบความเสยหายมาก ระบบสาธารณปโภค จะไดรบความเสยหาย เชน โทรศพท โทรเลข ไฟฟา และประปา ฯลฯ พนทการเกษตรและการปศสตวจะไดรบความเสยหาย เชน พชผล ไรนา ตลอดจนผลผลตทเกบรกษาไวในโรงเกบ หรอมไวเพอท าพนธจะไดรบความเสยหาย

7.9 พนทประสพปญหาอทกภย การศกษาวเคราะหพนทประสพปญหาพนทน าทวมซ าซากของพนทภาคเหนอตอนลางมกระจายตวครอบคลมพนททงหมด 3,982,479 ไร ซงจ าแนกตามระดบน าทวมซ าซากได 3 ระดบ แสดงดงภาพท 7.2 คอ

1) พนทน าทวมซ าซากเปนครงคราวโดยประสพปญหาน าทวมขงเปนบรเวณระยะเวลายาวนานในฤดฝนไมเกน 3 ครง ในรอบ 10 ป มพนท 1,734,324 ไร

2) พนทน าทวมซ าซากเปนบอยครง โดยประสพปญหาน าทวมขงเปนบรเวณระยะเวลายาวนานในฤดฝน 4-7 ครง ในรอบ 10 ป มพนท 1,881,829 ไร

3) พนทน าทวมซ าซากเปนประจ า โดยประสพปญหาน าทวมขงเปนบรเวณระยะเวลายาวนานในฤดฝน 8-10 ครง ในรอบ 10 ป 366,326 ไร

181

ภาพท 7.2 แผนทแสดงพนทประสพปญหาน าทวมซ าซากของภาคเหนอตอนลาง ทมา : ส านกนโยบายและวางแผนการใชทดน (2558)

191

191

7.10 การปองกนและบรรเทาความเสยหายจากอทกภย

7.10.1 พนทตนน า (การฟนฟสภาพพนท) 1) การฟนฟปาไมใหไดอยางนอยในสดสวนรอยละ 25-75 ของพนท 2) การใชมาตรการณอนรกษดนและน าในพนทสง พนทตนน า เชน ครบน าขอบ

เขา ขนบนไดดนตามแนวระดบ แถบหญาแฝก ฝายชะลอน า เปนตน 3) การสรางแหลงกกเกบน าในพนทตนน า อางเกบน า ฝายกนน า ฝายทดน า 4) การขดลอกแหลงน าทตนเขนใหเพมความจของการกกเกบน า 5) การขดเชอมแหลงน าเพอใหเกดการระบายน าจากลมน าทมน ามากมายงลมน าทขาด

แคลนน า 6) การน าน าจากแมน าเขตแดนมาใชประโยชนในชวงระยะทเกดการขาดแคลนน า

7.10.2 พนทกลางน า (การปองกน) 1) การใชมาตรการณอนรกษดนและน าในพนทดอน เชน คนดน 2) การเพมอนทรยวตถในพนทดอนเพอเพมการแทรกซมน า เพมการเกบรกษา

ความชนในดน เพมระดบน าใตดน 3) การสรางเขอนขนาดกลาง เพอการกกเกบน าเพอการอปโภค และการเกษตร 4) การขดลอกล าน าในบรเวณทตนเขน ปองกนตลงทถกกดเซาะโดยปลกหญาแฝก

7.10.3 พนทปลายน า (การปองกนและการบรรเทา ) 1) การควบคมการกระจายน าในพนทขนาดใหญ การวางแผนการใชทดนอยางม

ประสทธภาพ ควรก าหนดผงเมองเพอรองรบการเจรญเตบโตของตวเมอง ไมใหกดขวางทางไหลของน า ก าหนดการใชทดนบรเวณพนทน าทวม ใหเปนพนทราบลมรบน า เพอเปนการหนวงหรอชะลอการเกดน าทวม

2) การสรางคนลอมทดนเพอปองกนน าทวม 3) การซอมแซมทางระบายน า และก าจดผกตบชวาและสงกดความการไหลของน า 4) การพยากรณและการเตรยมภยน าทวม เพอใหประชาชนรบทราบลวงหนา เพอ

เตรยม ปองกน 5) คนดนกนน า เปนวธปองกนน ามใหเขาไปทวมพนทใหไดรบความเสยหายดวย

การเสรมขอบตลงของล าน าใหมระดบสงมากขนกวาเดม เชน การท าคนดนปองกนน าทวมโดยรอบบรเวณพนทซงมความเสยง ความแขงแรงของคนดนกนน าขนกบดนเหนยวทใชบดอดท าแกนคนกนน า ขนาดของคนกนน า รปรางของคนกนน าแบบฐานสเหลยมคางหม

192

192

6) การระบายน าออกจากพนทลม เพอแกไขปญหาอทกภยและใหสามารถเพาะปลกได และกอสรางประตระบายน า ท าหนาทควบคมการเกบกกน าในคลองและปองกนน าทวมจากบรเวณดานนอกไมใหไหลยอนเขาไปในพนท

7) การฟนฟดนภายหลงจากการน าทวมซงมเศษวสดอนทรยสะสม เศษพชทตาย มตะกอนดนสะสม และดนขาดอากาศ โดยการใชจลนทรย พด. 1, พด. 2, พด. 6 ชวยฟนฟสภาพดน

7.11 การฟนฟดนภายหลงจากน าทวมและการจดการน าเนาเสย

การเกดอทกภยและมน าทวมขงยาวนาน ท าใหน าเนาเสย มสด ามกลนเนาเหมนรนแรง กรมพฒนาทดนแนะน าใหใชน าหมกชวภาพ พด.6 ซงเปนสารละลายเขมขนทไดจากการหมกกากน าตาล ซงเปนสารทใหความหวานกบผลตภณฑจลนทรย พด.6 ของกรมพฒนาทดนในน าสะอาดซงเปนการท าในลกษณะทเรยกวา การขยายเชอ เพอใชการบ าบดทางชวภาพ (Biological Treatment) จะอาศยหลกการเลยงจลนทรยในระบบภายใตสภาวะทสามารถควบคมได เพอเพมประสทธภาพในการก าจดสารอนทรยไดรวดเรวกวาทเกดขนเองตามธรรมชาต โดยจลนทรยจะท าการขยายตวแบงเซลลทวคณอยางรวดเรว ใชกากน าตาลเปนแหลงพลงงาน หมกไวเปนระยะเวลา 3-5 วน ซงเมอผานกระบวนการแลวจะไดสารละลายเขมขนสน าตาล ประกอบไปดวยจลนทรยทเปนประโยชนและมประสทธภาพจ านวนมหาศาล ซงพรอมทไปกนของเสย สารอนทรย และสารอาหาร ทอยในน าเสยภายใตสภาพทมกาซออกซเจนต า

ภาพท 7.3 การบ าบดน าเสยโดยใชน าหมกชวภาพ พด.6 ในป 2554

193

193

น าเสยในชมชนโดยมากจะมสารอนทรยท เปนองคประกอบหลกทเกดจากกจกรรมของประชาชนในชมชน เชน บานเรอนกจะมเศษอาหาร การซกลาง รานอาหารมกจะมไขมน และคา BOD ทสงกวาบานเรอน สวนสถานทราชการมกจะมน าเสยจากสขาและการลางภาชนะ รานเครองยนตกจะมคราบน ามน เปนตน ซงการเนาเหมนจะเกดจากปฏกรยาของแบคทเรยในกลมทผลตกาซกลนเหมน โดยเฉพาะอยางยงในน าเสยจะมปรมาณออกซเจนนอยกวามาตรฐานทว ๆไป รวมถงคา pH , BOD , COD กไมอยในเกณฑมาตรฐาน นอกจากนน าเสยยงเปนแหลงเพาะเชอโรค ซงในบางครงอาจมซากสตว ซากพช ทตายเนาอยในน า จากนนจะถกแบคทเรยหลายชนดซงมอยแลวในแหลงน าธรรมชาตยอยสลายในสภาพความตองการชนดของแหลงอาหารทแตกตางกน เมอยอยสลายแลวจะท าใหเกด คารโบไฮเดรต ไนไทรต ไนเทรต ท าใหปรมาณแกสออกซเจนในแหลงน าลดลง มกลนทเกดจากกาซคารบอนไดออกไซด มเทน ไฮโดรเจนซลไฟด แอมโมเนย ฟอสฟน มากขน เปนตน นอกจากนยงพบวาหากเกดสารประกอบซลไฟดของโลหะหนกบางชนด เชน ซลไฟดของเหลกกจะท าใหน ามสด า สารเรงพด.6 เปนผลตภณฑเชอจลนทรยทมคณสมบตในการเพมประสทธภาพการหมกเศษอาหารในสภาพทไมมออกซเจน เพอผลตสารส าหรบท าความสะอาดคอกสตว บ าบดน าเสย และลดกลนเหมนตามทอระบายน า ประกอบดวยยสต แบคทเรยผลตกรดแลคตค แบคทเรยยอยโปรตน และแบคทเรยยอยไขมน สงส าคญในการผลตน าหมกชวภาพจากสารเรงพด.6 เพอใชบ าบดน าเนาเสยคอ กระบวนการเพาะจลนทรยทแอคทพในเวลา 1-2 สปดาห วธการบ าบดน าเสยโดยใชน าหมกชวภาพปรมาตร 1 ลตร ผสมกบน าสะอาด 10 ลตร คนใหเขากนแลวใชตกราดท าความสะอาดใหทวในพนท 10 ตารางเมตร หากพนทมน าขงปรมาณมากกจะใชน าหมกชวภาพ 160 ลตร ผสมกบน า 1,600 ลตร แลวใชปมน าฉดพนใหทวในพนท 1 ไร ตามสดสวนของพนท หากการบ าบดครงแรกยงไมไดผลแสดงวาน าเสยนนมปรมาณความเขมขนของสารลายของเสยมากกวาปกต และมการเนาเสยมาเปนระยะเวลานาน ควรจะท าการบ าบดซ าอกจนกลนสะอาด แสดงภาพกจกรรมการใชน าหมก พด. 6 บ าบดน าเสยในพนทจงหวดนครสวรรค พ.ศ. 2554 ดงภาพท 7.3 และ 7.4 ซงชวยลดปญหาสงแวดลอมไดอยางมประสทธภาพและชวยใหชมชนจงหวดนครสวรรคฟนตวไดเรวขนและสามารถด าเนนกจกรรมตาง ๆ เขาสสภาวะปกต

194

194


กรมอตนยมวทยา. 2558. ภาวะเรอนกระจก. (ออนไลน). แหลงทมา : http://climate.tmd.go.th/content/article/10. 10 เมษายน 2558.

สตาวร ธรวรฬห. 2558. การแกไขปญหาภยแลงอยางยงยน. กลมงานบรการวชาการ 3 ส านกวชาการ ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฏร, กรงเทพฯ.

ส านกนโยบายและวางแผนการใชทดน. 2558. แผนทแสดงพนทประสพปญหาแลงซ าซากของ ภาคเหนอตอนลาง. กรมพฒนาทดน, กรงเทพฯ

. 2558. แผนทแสดงพนทประสพปญหาน าทวมซ าซากของ

ภาคเหนอตอนลาง. กรมพฒนาทดน, กรงเทพฯ.

ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 2558. การจดท าบญชกาซเรอน กระจกของประเทศไทย. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, กรงเทพฯ.

ศนยสารสนเทศสงแวดลอม. 2558. ภยแลง. กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม. (ออนไลน). แหลงทมา http://local.environnet.in.th/formal_data2.php?id=72

195

http://climate.tmd.go.th/content/article/10

บทท 8 เทคโนโลยการพฒนาทดนและบรหารจดการการผลต

เพอลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจก

8.1 ความส าคญของภาคเกษตรกรรมตอการลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

ปญหาทางสงแวดลอมของโลกซงรวมทงโลกรอนนนมแรงผลกดนมาจาก 3 สาเหตหลกไดแกการมประชากรมาก การบรโภคของประชากร และเทคโนโลยทเกาลาสมย หากอณหภมเฉลยของโลกเพมสงขนอกระหวาง 1.5 - 2.5 องศาเซลเซยส อณหภมทสงขนจะทาใหผลผลตภาคเกษตรกรรมลดลงซงจะสงผลตอความมนคงทางอาหาร ภยแลงจะทาใหผลผลตตกตา การปศสตวเสยหายจากการ ขาดแคลนพชอาหารสตว สตวลมตายและการเกดไฟปาจะทวมากขน อกทงพายและปรมาณน าฝนทตกอยางรนแรงจะสงผลเสยหายตอผลผลตจากการกรอนของดนและนาทวม ภาคเกษตรกรรมมบทบาทในเรองโลกรอนสองดานคอ เปนผปลอยกาซเรอนกระจกพรอม ๆ กบทาหนาทดดซบกาซคารบอนไดออกไซดจากอากาศมาเกบกกไวในมวลชวภาพ เชน พชพรรณ ดนและซากสตว กาซทถกปลดปลอยจากภาคเกษตรกรรมไดแก กาซคารบอนไดออกไซด กาซมเทน และกาซไนตรสออกไซด เกดจากกจกรรมการจดการดน พช สตวน า การใชปย และอาหารสตวในกระบวนการผลต โดยการปลดปลอยกาซมเทนมสาเหตจากการทานาขาวในสภาพขงน า การขาดการจดการอาหารและของเสยจากการทาปศสตวและการเพาะเลยงสตวน าอยางเหมาะสม ในขณะทการปลดปลอยกาซไนตรสออกไซดเกดจากการใชปยไนโตรเจน รวมทงการใหอาหารสตวบกและสตวน ามากจนเหลอตกคาง และเกดกระบวนการแปรสภาพเปนกาซไนตรสออกไซด หรอจากกระบวนการหมกและยอยสลายปสสาวะและอจจาระสตว และการเผาเศษวสดเหลอใชจากภาคเกษตรกรรมและวชพชเปนสาเหตในการปลดปลอยกาซคารบอนไดออกไซด นอกจากนการเกษตรกรรมยงมการขยายตวแทนทปาไมอยางมากและรวดเรวในหลาย ๆ ประเทศ ซงปาไมเปนแหลงเกบกกคารบอนทางธรรมชาตแหลงใหญและสาคญทสด เปนการเปลยนแปลงในทางลดลงของพนธพชคลมดนทมความหลากหลายตามธรรมชาต ทมประสทธภาพในการดดซบน าตามธรรมชาตสง และนามาซงความเสอมโทรมของดนจากการกดกรอนของดนโดยน าไหลบา บนผวหนาดนพาความอดมสมบรณและคารบอนในรปอนทรยวตถในดนไปกบกระแสน า และเกดปฏกรยาทางเคมกลายเปนกาซคารบอนไดออกไซดไปในอากาศในทสด

197

8.2 ยทธศาสตรการด าเนนงานตามแผนบรรเทาสภาวะโลกรอนดานการเกษตร

กรมพฒนาทดน (2550) รายงานวา แผนบรรเทาสภาวะโลกรอนดานการเกษตรโดยกระทรวงเกษตรและสหกรณ ไดกาหนดแผนงานใหมหนวยงานตาง ๆ ในสงกดทางานแบบบรณาการในการบรรเทาสภาวะโลกรอนดานการเกษตร มการจาแนกการดาเนนงานเปน 3 ยทธศาสตรคอ ยทธศาสตรดานการบรหารจดการองคความร ยทธศาสตรดานการปองกนและแกไขปญหา และยทธศาสตรดานการรณรงคเผยแพรประชาสมพนธและพฒนาบคลากร แตละยทธศาสตร มแนวทางดงน

8.2.1 ยทธศาสตรท 1 การบรหารจดการองคความร ใหมการจดการองคความรทเกยวของกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศโลกหรอการเกด

สภาวะโลกรอนหรอการเกดกาซเรอนกระจก ทมสาเหตสาคญจากกจกรรมดานการเกษตรทสาคญ ๆ โดยแบงแผนการดาเนนงานบรหารจดการองคความรออกเปน 5 ดาน ไดแก

1.1) แผนงานดานพชโดยกรมวชาการเกษตรรบผดชอบเปนการประมวลองคความรทางดานการศกษาผลกระทบของการปลกพชทมตอสภาวะโลกรอน การปลดปลอยและกกเกบกาซเรอนกระจกทสาคญ จากกจกรรมทเกยวของกบตวแปรพชเศรษฐกจและไมยนตน ตอตานการเปนทะเลทรายกบปญหาสภาวะโลกรอน ศกษาผลกระทบของการปลกพชทมตอสภาวะโลกรอน ศกษาขอมลผลของไมยนตนทมตอสภาวะโลกรอน ผลกระทบตอการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม สนบสนนการผลตพชเพอใชเปนวตถดบในการผลตพลาสตกยอยสลายไดทางชวภาพเพอดดซบคารบอนไวในภาชนะใชสอยซงเปนการชะลอการปลดปลอยคารบอนสชนบรรยากาศ ตลอดจนการคดเลอกพนธพชใหไดคณภาพเพอเผชญกบปญหาสภาพภมอากาศเกษตร พฒนาเทคโนโลยการผลตพชเพอเพมผลผลตพชทเปนวตถดบแปงและน าตาลเพอรองรบอตสาหกรรมพลาสตกไบโอดเซลและพลงงานทดแทนอน ๆ การทดสอบคณภาพวตถดบ และการพฒนาเครองจกรกลการเกษตร ในการเขตกรรมเพอลดการเกดกาซเรอนกระจก

1.2) แผนงานดานดนโดยกรมพฒนาทดนรบผดชอบ เปนการประมวลองคความรทางดานการปลดปลอยและกกเกบกาซเรอนกระจกทสาคญ จากกจกรรมทเกยวของกบตวแปรดนกาซมเทนจากนาขาว และการกกเกบคารบอนในดนเขตรอน เพอใหไดเทคโนโลยการปลกขาวพชไร และไมผลทเหมาะสม ในการลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจกและเกษตรกรไดมสวนรวม รบทราบการเกดสภาวะโลกรอน สาหรบโครงการจดทาแผนทปรมาณคารบอนในดนทงหมดกบการใชประโยชนทดนของประเทศไทย กเพอใหทราบแหลงกาเนดของวสดเหลอใชทางการเกษตร ทเปนอนทรยวตถจากชวมวลของพชเศรษฐกจชนดตาง ๆ ในประเทศไทยในระบบของฐานขอมลและแผนทในรปของแหลงกาเนดและปรมาณของคารบอนทงหมดในแตละชดดน แผนทอนทรยวตถเพอใหเปนแนวทางใน

198 การดดซบคารบอนของดนทอยในกลมชดดนตาง ๆ เพอตอตานการเปนทะเลทรายและบรรเทาปญหาสภาวะโลกรอน โดยกรมพฒนาทดนจดทาแผนทปรมาณคารบอนทงหมดในดนกบการใชประโยชนทดนของประเทศไทย กรมการขาวศกษาการปลดปลอยกาซเรอนกระจกในนาขาวและการกกเกบคารบอนในดนเขตรอน

3) แผนงานดานน า โดยสานกงานฝนหลวงและการบนเกษตรและกรมอตนยมวทยา รบผดชอบ เปนการประมวลองคความรทางดานผลกระทบจากสภาวะโลกรอนตอปรมาณและการกระจายตวของฝนบรเวณประเทศไทย เพอใหทราบการเปลยนแปลงของรปแบบปรมาณและการกระจายตวของฝนของภาคตาง ๆ เปรยบเทยบอดตกบทอยในสภาวะโลกรอนในปจจบน เพอจะไดทราบผลกระทบตาง ๆ ของสภาวะโลกรอนทเกดขนกบฝนในประเทศไทย วเคราะหทางสถตบนพนฐานของความรทางอตนยมวทยา ทดสอบสมมตฐานทางสถต เพอใหทราบความเปลยนแปลงของรปแบบปรมาณและการกระจายของฝนของภาคตาง ๆ ระหวางอดตและปจจบน ทอยในสภาวะโลกรอนทาใหทราบผลกระทบของโลกรอนทเกดกบฝนในประเทศ

4) แผนงานดานปศสตวและการประมง มกรมปศสตวและกรมประมงรบผดชอบเปนการประมวลองคความรทางดานผลกระทบจากสภาวะโลกรอน ทมตอกจกรรมการผลตในภาคปศสตวและการประมง ตดตามการเปลยนแปลงของอณหภมน าและทรพยากรประมงจากสภาวะโลกรอนทงประมงน าจดและทะเล เพอใหทราบขอมลการเปลยนแปลงของสภาวะแวดลอม ผลของอณหภมทเพมขน การอพยพและเคลอนยายถนของสตวน า ตลอดจนทานายผลกระทบของสภาวะโลกรอนตอทรพยากรประมง ซงจะมผลตอความมนคงทางอาหารของประชากรในอนาคต สาหรบในภาคปศสตวจะเปนการประมวลองคความรทางดานการผลตสตวเศรษฐกจทสาคญ ไดแก โคเนอ โคนม สกร สตวปก ทสงผลตอการเกดกาซเรอนกระจกจากการจดการระบบของเสยในภาคปศสตว การจดการระบบการผลตสตวชนดตาง ๆ เปรยบเทยบกบชนดพนธทองถนทลดการเกดกาซมเทน ผลการศกษาจะทาใหทราบการเปลยนแปลงของทรพยากรทางน า ผลของการเปลยนแปลงอณหภม ทมตอการอพยพยายถนของสตวนาบางชนดในลมนาโขง รปแบบของการอพยพยายถนของสตวนาททาการศกษา

5) แผนงานดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศกบการเกษตร เปนการประมวลองคความรทางดานการเปลยนแปลงภมอากาศกบการเกษตร โดยททกหนวยงานรวมกนรวบรวมและผลตฐานขอมลพช ดน น า การประมง การปศสตว และการแปรปรวนของสภาพอากาศ ประมวลเปนภาพรวม องคความรเพอใชประโยชนรวมกนในการสอสาร เพอปองกนแกไขผลตฐานขอมล เพอใชประโยชนในการปองกน และแกไขปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเกษตร โดยการตดตงระบบคอมพวเตอรและเครอขายการนาเขาขอมลตาง ๆ ทไดรบอยางเปนระบบ พรอมโปรแกรมฐานขอมลการรบและนาเขาขอมลการวเคราะห ขอมลการใหบรการ ขอมลจดทาฐานขอมล และเครอขายใหอย

199 ในรปทพรอมใช เพอใหสามารถบรการขอมลไปใชในการแกไขปญหา และการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศไดอยางมประสทธภาพ

8.2.2 ยทธศาสตรท 2 การปองกนและแกไขปญหา เปนการใหหนวยงานตาง ๆ นากจกรรมตามความรบผดชอบ มาใชในการปองกน

แกไขและปรบตวเพอบรรเทาปญหาจากสภาวะโลกรอนดานการเกษตร เพอชวยลดความรนแรงของปญหาทจะเกดขน โดยการนามาตรการเทคนคและวธการทเหมาะสม มาใชในการบรหารจดการทรพยากรใหมการใชประโยชนไดอยางสงสด โดยใหความสาคญของพนทตามลกษณะทางภมศาสตร ทงายตอการไดรบผลกระทบ โดยการพจารณาตวแปรตาง ๆ เชน ขนาดของพนท ตาแหนงทตงทางภมศาสตรความสาคญของพนททางเศรษฐกจ ชนดพนธพชและชนดพนธสตวทจะไดรบผลกระทบตลอดจนจานวนครวเรอนของเกษตรกรในพนททจะไดรบความเดอดรอนทางเศรษฐกจ เพอนาไปสการจดทาแผนปองกนความเสยหาย ทมตอผลผลตเกษตรและเกษตรกร การจดทาระบบเตอนภยดานภยแลงและนาทวมโดยแบงแผนงานออกเปน 5 ดานดงน

1) แผนงานดานพช เปนแผนงานปองกนและปรบตวเพอรองรบการแกไขปญหาสภาวะโลกรอนทเกยวของกบพชเศรษฐกจทางการเกษตร ไดแก โครงการปลกไมยนตนเพอใหเปนพนทดดซบนาตามธรรมชาต ลดความรนแรงจากภยพบตทางธรรมชาตทเกยวของกบน าทวม และเปนการนาความชมชนกลบคนสถนทอยอาศยของชมชน รวมทงเปนการกกเกบคารบอนไวในเนอไมและการกกเกบคารบอนไวในมวลชวภาพสวนใตดน โครงการฟนฟสภาพแวดลอมในเขตปฏรปทดน โดยสานกงานปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม โดยใหมการบรหารจดการการใชประโยชนทดนของชมชนอยางยงยนในพนทของสปก. เพอปองกนการบกรกพนทปาสงวนและเขตอนรกษทรพยากรธรรมชาตกาหนดใหเขตปฏรปทดนมการปลกไมผลไมยนตนเศรษฐกจในรอยละ 20 ของพนท จดทาแผนทพนททเหมาะสมในการปลกพชพลงงานทดแทน ศกษาถงปจจยทเกยวของและจดทาแผนททเหมาะสมในการปลกพชพลงงานแตละชนดของประเทศไทย โดยประยกตใชเทคโนโลยทางดานระบบสารสนเทศภมศาสตร วเคราะหขอมลเชงพนทรวมกบปจจยดานตาง ๆ ทเกยวของกบการพฒนาพชพลงงานทดแทนแตละชนด และทดลองปลกพชพลงงานทดแทนในแปลงทดลอง เพอทดสอบการเจรญเตบโตทดสอบแบบจาลองบนทกคาผลผลต การหมนเวยนของอนทรยวตถทรวงหลนจากสวนตาง ๆ ของพช และศกษาปรมาณอนทรยวตถทเพมขนในดนในรปของปรมาณคารบอนทงหมดในดน นอกจากนสานกงานเศรษฐกจการเกษตรยงจดใหมการศกษาแนวทางการปรบตวเพอรองรบสภาวะโลกรอนดานเศรษฐกจการเกษตรและครวเรอน

2) แผนงานดานดน เปนแผนงานปองกนและการปรบตวเพอรองรบการแกไขปญหาสภาวะโลกรอนในพนทเกษตรและเกยวของกบการอนรกษดนและนา การจดการดนเพอรกษานาในดน

200 และแนวทางลดการสญเสยน าจากสระน าในไรนาของกรมพฒนาทดน เพอใหไดมาตรการเทคนคและวธการทเหมาะสมในการเกบรกษาน าในสระน าของเกษตรกร และลดการระเหยของน าจากดนเพอใหทราบแนวทางเบองตนในการบรหารจดการทรพยากรดน เพอรกษาและใชน าในดนใหเกดประโยชนสงสดจากการเปลยนแปลงภมอากาศโลก โดยใชหลกของอทกวทยาและมาตรการตาง ๆ ในการเกบกกนา ชะลอการระเหยของแหลงน าขนาดเลก และศกษาเปรยบเทยบการจดการดนดวยวธการตาง ๆ เปนการเกบขอมลภาคสนาม

3) แผนงานดานน า เปนแผนการปองกนและปรบตวเพอรองรบการแกไขปญหาภาวะโลกรอนทมตอน าใชเพอการเกษตร โดยกรมชลประทานจดทาโครงการศกษาวางระบบและตดตงระบบโทรมาตรเพอพยากรณและเตอนภยพบตทางธรรมชาต ทอาจจะเกดขนเนนทการจดสรรน าอยางเปนระบบ กรมชลประทานศกษาวางระบบและตดตงระบบโทรมาตรเพอพยากรณและเตอนภยลมน า ตดตงเครองมอทางชลประทานในการสารวจตดตามระดบนาและอตราการไหลของนาปรมาณนาฝน

4) แผนงานดานปศสตวและการประมง เปนการปองกนและปรบตวเพอรองรบการแกไขปญหาสภาวะโลกรอนทเกยวของกบการผลตภาคปศสตวและประมง โดยกรมปศสตวจดทาระบบปองกนและแกปญหาการเกดสภาวะโลกรอน เนองจากการผลตปศสตวทเหมาะสม ศกษาระบบการจดการของเสยเพอลดกาซมเทน ระบบโรงเรอนและระบบการเลยงปศสตวเพอปองกนและแกปญหาตอสภาวะโลกรอน ศกษาความสามารถในการเปลยนของเสยภายในฟารมใหเกดประโยชนไดอยางมประสทธภาพ และเปนการรกษาสงแวดลอมตลอดจนการจดระบบการผลตสตวทสามารถปรบตวใหเหมาะสมกบสภาวะโลกรอน เพอสรางระบบการผลตสตว ทสามารถใหผลผลตเพยงพอตอการใชเปนอาหารเครองนงหมและแรงงานตอเกษตรกรผเลยงสตว และจดทาแผนในการใหการชวยเหลอเกษตรกรจากปญหาภยแลงน าทวมและจดทาแผนปองกนความเสยหายทางเศรษฐกจกบครวเรอนเกษตรกร

5) แผนงานดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศกบการเกษตรเปนการปองกนและปรบตว เพอรองรบการแกไขปญหาภาคเกษตร อนเนองมาจากสภาพอากาศทเปลยนแปลงไป โดยทกหนวยงานรวมกบกรมพฒนาทดนดาเนนโครงการตดตามผลกระทบจากความแหงแลงทางดานดนและพชเศรษฐกจของประเทศไทยโดยใชเทคโนโลยดาวเทยมและระบบสารสนเทศทางภมศาสตร

8.2.3 ยทธศาสตรท 3 ดานการรณรงคเผยแพรประชาสมพนธถายทอดความรและพฒนาบคลากร

โดยการสงเคราะหขอมลและใหมกจกรรมรณรงคเผยแพรประชาสมพนธอยางตอเนอง ใหเกษตรกรไดทราบแนวทางในการบรรเทาปญหาสภาวะโลกรอนดานการเกษตร และใหเกษตรกรมสวนรวมในกจกรรมโครงการของกระทรวงเกษตรและสหกรณ เพอบรรเทาปญหาภายใตยทธศาสตรน

201 มแผนการดาเนนงานรวมกนทกหนวยงาน ในกจกรรมรณรงคไถกลบตอซงเพอลดกาซเรอนกระจกขยายผลการรณรงคไถกลบตอซง การจดการดนน าพชเพอใหเกษตรรบทราบผลกระทบทจะเกดขนปลกจตสานกรกสงแวดลอม ใหความรความเขาใจประชาชนเพอรบมอกบสภาวะโลกรอนไดอยางถกตองจดทาระบบอนรกษดนและน า ชะลอความเสอมโทรมของทรพยากรดน สรางความตระหนกและยอมรบในความจาเปนทเกษตรกรตองปรบตวเขากบสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไป ภายใตยทธศาสตรนยงจดใหมการพฒนาบคลากรของกระทรวงเกษตรและสหกรณ เพอใหมความรความเขาใจในปญหาทแทจรงสามารถสอสารปญหาไดอยางถกตอง และนาความรไปพฒนาเปนโครงการตาง ๆ เพอบรรเทาปญหาสภาวะโลกรอนใหกบเกษตรกรไดอยางมประสทธภาพ

8.3 เทคโนโลยการพฒนาทดนและการบรหารจดการผลตเพอลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจก

การนาเทคโนโลยการพฒนาทดนมาใชลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจกน น สามารถดาเนนการไดหลายวธทงการเขตกรรม การอนรกษดนและน า การปรบปรบปรงดน การจดการดน การรกษาสมดลของกจกรรมจลนทรยดน การเกบกกคารบอนอนทรย การปรบปรงวธการปลกขาวเพอลดการปลอยกาซมเทนโดยการจดการน า และการจดการเศษซากพชในนา การจดการทงหญาเลยงสตวเปนการกกเกบคารบอนในดนและชวมวล เปนตน การปรบปรงการใชปยอยางมประสทธภาพเพอการลดไนตรสออกไซดในดน การใชปยไนโตรเจนอยางเหมาะสม การจดการฟารมปศสตว การปลกพชผกใหหลากหลายและปลกตามฤดกาลในทองถน

แนวทางการสงเสรมเทคโนโลยการพฒนาทดนและการบรหารจดการผลตเพอลดการปลดปลอยกาซเรอนกระจกมดงน 8.3.1 การอนรกษดนและนา สภาพอากาศทแปรปรวนในขณะทมปรมาณน าฝนมาก กจะทาใหเกดปญหาการกดกรอนของดนเพมขน ซงเปนสาเหตใหมการสญเสยอนทรยวตถออกไปจากดน จงตองมการใชมาตรการณอนรกษดนและน าทเหมาะสมกบสภาพพนท ซงเปนวธปฏบตทมอยหลายวธการ มหลกการทสาคญ คอ การปลกพช การกอสรางสงกดขวางปองกนการกดชะของน าไหลบา ลดพลงงานจลนทาใหนาไหลบาชาลง ลดแรงประทะจากเมดฝน เพมการแทรกซมของนาลงในดน ทาใหดนและอนทรยวตถคงอยในดนไดนาน ลดอตราการกดกรอนของดน เกดการสะสมของตะกอนดนและอนทรยวตถซงเปนแหลงของคารบอนอนทรยทสาคญและธาตอาหารพช ปรบปรงโครงสรางของดนใหอยสภาพท

202 เหมาะสมและการเพมพนทเกบน าในดน ซงมทงระบบอนรกษดนและน าวธกล ระบบอนรกษดนและนาวธพช ดงทไดกลาวมาแลวในบทท 5

8.3.2 การปรบปรงดน กจกรรมหลายประเภทของเกษตรกรในการเพาะปลก เชน การไถพรวนดนและปลกพชเชงเดยวอยางตอเนอง และการเผาเศษพช การกาจดวชพชดวยสารเคมในพนทแปลงใหญ ทาใหเกดการลดลงของอนทรยวตถและความหลากหลายทางชวภาพ แตการเพมปรมาณอนทรยวตถหรอการรกษาระดบของอนทรยวตถใหคงอยเปนสงทไมคอยไดปฏบตกน แตอยางไรกตามโดยเฉพาะในพนทซงมดนเนอหยาบอยในเขตภมอากาศรอนชนและแหงแลง การสญเสยอนทรยวตถเกดขนไดงายกวาในสภาพทมดนเนอละเอยด การเพมอนทรยวตถใหกบดนสามารถปฎบตไดหลายวธ เชน การไถพรวนใหเศษซากพชยอยสลายอยในดน การใสวสดอนทรยลงในดน การปลกพชคลมดน การลดการไถพรวนซงเปนการเพมปรมาณคารบอนอนทรยใหกบดนได

8.3.3 การสะสมคารบอนและการหมนเวยนในดน เราจะพบวาการวดปรมาณกาซเรอนการะจกยงมความแปรปรวน แมแตการใช

เครองมอวดอตราการปลอยกาซเรอนกระจกกยงมความแปรปรวน และการใชเครองมอกมขอจากด เพราะความแตกตางของชวงเวลา ฤดกาล ความชนในดน อณหภมดน การจดการทดน ระบบการปลกพช ทตงทางภมศาสตร และคณสมบตของดน กาซหลกทปลอยออกมาจากพนทเกษตรกรรมคอ กาซไนตรสออกไซด กาซคารบอนไดออกไซด และกาซมเทน สวนใหญของกาซไนตรสออกไซดถกปลอยออกมาจากการใสปยไนโตรเจนในดน สวนกาซคารบอนไดออกไซดถกปลอยจากการสลายตวของอนทรยวตถในดน โดยกจกรรมของจลนทรย และการเผาไหมของเชอเพลงฟอสซล นอกจากนกาซมเทนจะถกปลอยออกมาจากการจดเกบและการใชปยคอก การลดปรมาณกาซเรอนกระจกจงสามารถทาไดโดยการใชประโยชนจากการจดการระบบปลกพชน จงครอบคลมถงระบบการปลกพชทมใชปยอยางถกตองการปลกพชคลมดน และการปลกพชหมนเวยน กาซคารบอนไดออกไซดจะถกพชใชในกระบวนการสงเคราะหแสง และเกบไวในดน ผานระบบรากและเศษซากพช ซงจะเปนอนทรยวตถสะสมในดน การไมไถพรวนและการไมปลอยพนทวางเปลาในฤดรอน จะสามารถลดการปลดปลอยกาซคารบอนไดออกไซดได การปลกพชโดยมระบบการอนรกษดนกจะชวยใหปรบปรงคณภาพของดนและลดการปลดปลอยกาซคารบอนไดออกไซด และการจดการฟางทเหมาะสมเปนการเพมการจดเกบคารบอนในดน นอกจากนการปลกพชหมนเวยนจะสามารถลดการระบาดลดความเสยงของโรคและแมลง การปลกพชโดยการหยอดเมลด ไมไถพรวน

อนทรยวตถเปนแหลงของคารบอนทสาคญในดน มการประมาณการณวาในสภาพตามธรรมชาต ดนมปรมาณคารบอนมากกวาบรรยากาศถงสองเทา การเพมปรมาณการเกบคารบอนไว

203 ในดนเพอใหสามารถลดผลกระทบของการปลอยกาซคารบอนไดออกไซด องคการอาหารโลกไดเคยคานวณวาอนทรยวตถในดนเพมขน 1 เปอรเซนตโดยน าหนกทระดบความลก 1 เมตร จะทาใหดนมปรมาณคารบอนเพมขนเปน 47 ตนตอเฮกตาร ซงในพนทแหงแลงดนจะมคารบอน 4 ตนตอเฮกตาร ในดนทวไปอตราการสะสมปรมาณคารบอนในดนอยในปรมาณ 7 ถง 24 ตนตอเฮกตาร ซงขนกบลกษณะของเขตภมอากาศทแตกตางกน เชน ในทงหญาซาวนนาทไมเสอมโทรมทระดบความลก 20 เซนตเมตร จะมปรมาณคารบอน 18 ตนตอเฮกตาร ซงจะเหนไดวาการสะสมปรมาณคารบอนทเพมขน14 ตนตอเฮกตารเปนปรมาณทมคณคาและเปนไปไดมากกวาปรมาณ 47 ตนตอเฮกตารทเปนการคาดการณ นอกจากนองคการอาหารและการเกษตรไดชใหเหนวาการเพมขนของปรมาณการสะสมคารบอน 1.5 ตนตอเฮกตารในพนทดนเสอมโทรมซงมถง 2 พนลานเฮกตาร สามารถทาใหเกดสมดลของคารบอนในบรรยากาศได มวลชวภาพไมยนตนและพชคลมดนจะเพมการสะสมคารบอนอนทรยโดยพช จะใชกาซคารบอนไดออกไซด ผานกระบวนการสงเคราะหแสง เปนสารประกอบคารบอนสะสมไวในเซลลเนอเยอพช สารประกอบคารบอนจะเคลอนยายไปยงระบบรากพช หรอเปนแหลงพลงงานใหกบจลนทรย และเมอพชตายลงสดน จลนทรยกจะยอยสลาย คารบอนบางสวนจะถกเกบไวในดนและบางสวนเปนกาซคารบอนไดออกไซด จะถกปลอยออกสบรรยากาศโดยการหายใจ

ระบบการปลกพชเพอเพมการสะสมคารบอน จงสามารถทาไดหลายวธเชน การปลกไมยนตนโตเรว การปลกพชตระกลถวคลมดน การปลกหญาแฝก การปลกระบบพชหมนเวยน การทาทงหญาเลยงสตว เปนตน อกสงหนงทนาสนใจคอ รฐควรจะมการชดเชยรายไดหรอมมมาตรการณลดภาษ หรอการพฒนาพนทใหเกษตรกร หากเกษตรกรนนใชทดนของตนเองเปนแหลงกกเกบคารบอน แนวทางการสะสมคารบอนอนทรยสามารถดาเนนการไดในทางเลอกตาง ๆ ดงน

1) การปลกไมยนตนโตเรวในพนทตาง ๆ ท งในพนทตนน า พนทสง พนทดอน พนทสาธารณะในชมชนเปนการสรางพนทสเขยวและฟนฟระบบนเวศน จะเปนการชวยการเกบกกคารบอนไดดทสดโดยมปจจยทตองพจารณาเมอมการประเมนความเปราะบางของพนธไมยนตนทจะนามาปลก นอกจากดลกษณะของประเภทไมเนอออนและไมเนอแขงแลว ควรทจะใหความสาคญดงน

- ขนาดของพนทโลงแจงซงจะมปจจยเรองลกษณะของดนความชนในดนอณหภม ปรมาณแสง

- ลกษณะทเกยวของกบความทนทานของพชตอสภาพแวดลอมในพนทปลกเชนทนทานตอความแหงแลงการขาดนาในระยะเวลานาน

- ลกษณะทเกยวของกบความสามารถในการปรบตวของพช เชน การลดการคายนา การเจรญเตบโตในสภาพอณหภมสง โดยทไมยนตนและพชทจะนามาปลกในพนทจะตองเผชญกบสภาพทมอณหภมสงขน ตองใชพชทเปนประเภทพช C3 Carbon fixation ปลกในพนทซงมปรมาณ

204 คารบอนไดออกไซดตา เมอมอณหภมสง ระยะเวลาตอบสนองตอการออกดอกทชา ขนอณหภมมผลตอการงอกของเมลดพนธชาขน ในบางพนทอาจประสพกบการเกดไฟไหมปา จงตองมความทนทานตอการถกไฟไหม เชน มเปลอกไมทหนา เมลดอาจทนทานตอไฟไหม และอาจตองถกกระตนดวยความรอนในการงอก ตองทนทานตอสภาพแหงแลงทยาวนาน อาจมกลไกของการปดเปดของปากใบในชวงฤดแลงเพอลดการคายน า มระบบรากทลกหาน าเกง สามารถเกดรากใหมไดไว และรากตอบสนองตอการขาดแคลนออกซเจนในดน (Gill et al., 2013) บางพนทอาจตองทนทานตอสภาพดนเสอมโทรม เชน ดนกรด ดนเคม ดนดาง ดนตน ดนตนปนกรวด ดนทรายจด เปนตน

คาแน ะนาก ารจดก ารไมยน ตน ใน ก ารจดการกบ ความ เค รยดของสภาพแวดลอม เชน ความเสอมโทรมของพนทปลก จานวนประชากรพช ไมพเลยงทมนอย ซงตองมการจดการพนท เชน ทาระบบอนรกษดนและน า เพมความชนในดน การใหน า การปรบปรงดนใหธาตอาหารแกพช การเลอกพชทจะปลกใหเหมาะสม เชน ยคาลปตสหรอตนสน เปนพชทมน ามนมแนวโนมทจะตดไฟงาย ควรหลกเลยงในการปลกในพนทซงตองการฟนฟปาธรรมชาต หรอการปลกพชยนตนชนดอนในปรมาณและสดสวนทมากกวา การใชพชทสามารถกระจายพนธไดเอง ปรบตวเขากบสภาพแวดลอมไดงาย ไมตองการดแลเอาใจเปนพเศษ หรอสามารถผลตปยไนโตรเจนไดเอง เชน ไมตระกลถวยนตนตาง ๆ และสามารถเกอกลตอพชอนทขนตามมา

ตวอยางการดาเนนการ คอ การปลกปาชมชน ซงตองมพนททใหคนในชมชนเขาไปจดการเพอประโยชนของชมชน เปนการใชทดนสาธารณะ และทดนปาไมในชมชนมาดาเนนการหรอไดรบอนญาตตามกฎหมาย ขอปฏบตและแผนงานทเกยวของตองมการใชประโยชนจากปาตามความประสงคของชมชนอยางย งยนโดยปลกตามสภาพธรรมชาตใหมตนไมหลากหลายเรอนยอด เปนการสรางพนทสเขยว ซงจะเปนแหลงเกบกกสะสมคารบอน และสรางสมดลของสงแวดลอมไดเปนอยางด

2) การปลกพชคลมดน พชคลมดนเปนทงพชตระกลหญาและพชตระกลถว โดยใชเมลดพนธหรอทอนพนธปลกลงในพนท เปนพชคลมดน พชเหลอมฤด พชสลบ พชหมนเวยน หรอปลกคลมพนทรกรางตลอดทกฤดกาล โดยเฉพาะอยางยงในชวงฤดแลง การพจารณาการเลอกชนดพชคลมดนมาปลกตามวตถประสงค เชน พชคลมดนทใชปลกคลมดนรวมกบพชหลกจะตองเลอกชนดทมตนไมเลอยพน ฤดกาลปลก ประสทธภาพการคลมดน การเจรญเตบโต ระบบราก มมวลชวภาพสง การตรงไนโตรเจนอตราเมลดพนธ ราคาเมลดพนธ ชวงระยะเวลาทใชประโยชน เปนปจจยทจะทาใหการปลกพชคลมดนประสพผลสาเรจ พชคลมดนทมการแนะนาใหปลกไดแก ถวเพอราเรย ถวคาโลโปโกเนยม อญชน ถวฮามาตา ถวพนโต เปนตน

205

วตถประสงคของการปลกพชคลมดน ชวยเพมอนทรยวตถในดน เพอปองกนการกดกรอนของดน ทาใหเมดดนเสถยรมโครงสรางทมนคง ชวยใหการแทรกซมน าลงสใตดนเพมขน เพมความชนในดน ลดอณหภมผวดน ลดความแขงของผวดน ควบคมวชพช ลดปญหารากเนาของพชหลกระบบรากเปนทอาศยของจลนทรยทเปนประโยชน

ตวอยางชนดของพชคลมดนตระกลถวและการจดการพชคลมดน

2.1) คาโลโปโกเนยม ลกษณะทวไป ใบมขนาดปานกลาง เจรญเตบโตไดเรว คลมดนไดภายใน 3-4 เดอน จะออกดอกและเกบเมลดไดเมอมอาย 6-7 เดอนขนไป จนกระทงอายประมาณ18 เดอน ตนกจะโทรมและแหงตายคาโลโปโกเนยมเปนพชทไมชอบรมเงา เมอปลกรวมกบพชคลมดนชนดอน จะมปรมาณมวลชวภาพมากในปแรก แตหลงจากนนจะถกทดแทนดวยพชคลมดนชนดอน

2.2) เซนโตซมาหรอถวลายใบ มลกษณะเรยวเลกชอบเลอยพนขนตนไม จะออกดอกและเกบเมลดได เมอมอาย 7 เดอนขนไป ทนตอความแหงแลง ดงนนจงจะชวยเสรมปรมาณพชคลมดนในชวงหนาแลงได เถาเหนยวเนาเปอยชาเซนโตซมาจะมอาย 3-4 ป

2.3) เพอราเรย มลกษณะทวไป ใบมขนาดใหญหนา เถาใหญและเปนขน จงควบคมวชพชไดดกวาถวสองชนดแรก เพอราเรยจะมการเจรญเตบโตชา อายเกอบปจงจะคลมดนได และจะสามารถคลมดนไดประมาณ 3-4 ป แตถามรมเงามากตนกจะโทรมตายไป เถาและใบเปราะเนาเปอยเรว

2.4) ซรเลยมหรอนวคาโลโป ลกษณะทวไป เปนถวคลมดนทมคณสมบตดเดนหลายประการ คอ ใหปรมาณไนโตรเจนกลบคนสดนไดมาก ทนตอความแหงแลงและรมเงาไดด มอายอยไดนานถง 10 ป ในพนททมการปลกซรเลยมรวมกบพชคลมดนชนดอนซรเลยมจะมปรมาณเพมขนในปท 4 ในขณะทพชคลมดนชนดอนจะตายไป เพราะมรมเงามากขน แตเนองจากซรเลยมทปลกทางภาคใตของไทยใหผลผลตเมลดนอย หรอแทบไมใหเมลดเลย จงมปญหาเกยวกบเมลดพนธทนามาใชปลกจะมราคาแพง

2.5) ถวฮามาตาหรอถวเวอราโนสไตโล ลกษณะทวไป เปนพช 2 ฤด สามารถปลกไดงายในดนหลายชนด โดยเฉพาะในพนทและสภาพฝนปานกลางทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ถวฮามาตาจะโตเรว ลกษณะเปนทรงพมเตยแตกกงกานมาก ตดเมลดมาก เมลดมความงอกสงและสามารถขนสกบหญาพนเมองไดด โดยเฉพาะในทโลงแจง ทนตอการแทะเลม และการเหยยบย าของสตว ทสาคญคอ ตานทานโรคแมลงไดด ถวฮามาตามคณคาทางอาหารสง สามารถปลกโดยใชเมลดหวานบนหนาดนหลงจากไถยอยดนดแลวโดยไมตองไถกลบใชเมลดในอตรา 1.5-2 กโลกรมตอไร และควรแชเมลดในน ารอนทอณหภม 80 องศาเซลเซยส นาน 10 นาท กอนนาไปปลก อาจปลก

206 เฉพาะถวฮามาตาชนดเดยวหรอปลกปนกบหญาอน ๆ เชน หญาขน หญาเฮมล โดยถวฮามาตาสามารถจะคงอยกบหญาภายหลงการปลอยสตวแทะเลมหรอทนทานการเหยยบย าได

2.6) ถวพนโต อาจเรยกวา ถวบราซล ถวลสงเถา มชอทางการคาวา "ถวอมารลโล" มถนกาเนดในแถบตอนกลางของประเทศบราซล ลกษณะคลายตนถวลสง แตมใบเลกกวาและมลาตนเลอยไปตามดน มรากแกวแขงแรง ขนไดดในดนหลายสภาพ ขยายพนธดวยเมลดหรอใชทอนพนธปกชา มคณสมบตเดน เปนพชคลมดนทนแลง ทนรมเงา ทนตอการเหยยบย า มดอกสเหลองสวยงาม เปนพชอาหารสตว

หลงจากปลกพชคลมดนแลวเกษตรกรจะตองหมนคอยดแลกาจดวชพชใหพชคลมดนอยางสมาเสมอ หลงจากนนเมอพชคลมดนเจรญเตบโตเตมทแลวตองดแลใหพชคลมดนอยหางจากโคนตนประมาณ 1 - 1.5 เมตร การใสปยใหกบพชคลมดนในระยะแรก ๆ ของการปลกนอกจากจะชวยใหพชคลมดนเจรญเตบโตไดอยางรวดเรวและแขงแรงแลว ยงชวยเพมธาตไนโตรเจนกลบคนสดนในปรมาณทคมตอการลงทน ใสปยดนฟอสเฟตในปแรกหลงจากปลกประมาณ 2-3 ครง ๆ ละ 20 กโลกรมตอไร แตละครงหางกนประมาณ 3 เดอน สวนในปท 2 และ 3 ใสปละครง (ชลพร,2555) เศษซากพชคลมดนของคาโปโกเนยม เพอราเลย และอญชนชวยเพมอนทรยวตถและธาตอาหารพชในดนและยงชวยใหเมดดนมความเสถยรเพมขน (อาทตย, 2543)

3) การปลกทงหญาเลยงสตว

การปลกทงหญาเลยงสตวในพนททงรา งมพนทสาธารณะทถกปลอยทงรางในพนทตาง ๆ ซงเมอเวลาผานไปจะเกดการกดกรอนของดนและพนทเสยหาย จงควรมการนาพนทดงกลาวมาใชประโยชน โดยการจดการทาทงหญาเลยงสตว นาเมลดพนธพชคลมดนทงพชตระกลหญาและพชตระกลถวนามาผสมกน และหวานเปนพชคลมดน เปนแหลงอาหารใหสตวได ซงท งหญาและถวสามารถเจรญเตบโตทางมวลชวภาพเหนอดนและมวลชวภาพสวนใตดน เมอแหงและยอยสลายกจะทาใหเกดการหมนเวยนของธาตอาหาร อนทรยวตถ และน าในดนชวยใหดนมโครงสรางทด มงานวจยหลายเรองทชใหเหนวา ดนมสภาพทดขนจากการปลอยทงไวใหหญาตามธรรมชาตปกคลม ซงตองทาความเขาใจกบเกษตรกรใหเหนคณคาของพชคลมดนธรรมชาต ซงปจจบนมการใชสารเคมกาจดวชพชคอนขางมากในพนทเพาะปลกพชเศรษฐกจ ทาใหพชคลมดนทางธรรมชาตถกกาจด ดนจงขาดพชขนปกคลมในฤดเพาะปลกและในฤดแลง ซงเกดผลเสยหายมากกวาผลด อยางไรกตามการปลกหญาเลยงสตวกตองมการปรบปรงบารงดนตามความเหมาะสมดวย เพอใหไดหญาอาหารสตวทมคณภาพตอการนามาใชเปนอาหารสตว

207

4) การปลกหญาแฝก หญาแฝก สามารถปรบตวเขากบสภาพแวดลอมไดด ทนทานตอไฟไหม ทนแลง มระบบรากหนาแนนหยงลก นาคารบอนอนทรยไปเกบสะสมในดนไดลก 1.5 ถง 3 เมตร โดยไมตองใชการไถพรวนดน ซงเปนการลดคาใชจายและลดการรบกวนดนได โดยการปลกหญาแฝกทระยะปลก 50 x 50 เซนตเมตรใชหนอรากเปลอยหรอกลาเพาะชาถง ปลกในชวงฤดฝน ซงการเจรญของใบหญาแฝกจะชวยปองกนแสงแดดมากระทบผวดน รากทยอยสลายจะเพมอนทรยวตถทาใหดนมความรวนซยลดการอดแนนของดน รากเปนทอยอาศยของจลนทรยดนทมประโยชน และสตวขนาดเลกในดน ซงจะชวยเพมอนทรยวตถในดนได จากกจกรรมของสงมชวตขนาดเลกตาง ๆ ทาใหน าฝนสามารถแทรกซมลงไปเกบไวในใตดน เพมการสะสมความชนในดน และสามารถดดน าจากใตดนขนมาใหดนมความชนในฤดแลง และสามารถเกยวนาใบไปใชประโยชนตาง ๆ เชน เปนวสดคลมดน วสดมงหลงคา ทาเครองจกสาน

5) การปลกพชหมนเวยน การปลกพชหมนเวยน คอ การปลกพชตางชนดกนบนพนทเดยวกนหมนเวยนกน

ไป หลกเกณฑทใชพจารณาเลอกพชหมนเวยน คอ เลอกชนดพชทมความแตกตางกนในดานความ

ตองการธาตอาหารพช เชน ขาวโพดตองการไนโตรเจนจากดนมากสวนถวสามารถตรงไนโตรเจนได

ดงนนจงควรปลกขาวโพดหลงถว พชแตละชนดมระบบรากแตกตางกน พชทมรากลกสามารถจะหา

น าและอาหารไดดกวาพชรากตน ไมควรปลกพชทมระบบรากคลายคลงกนตอเนองกน ชนดตางกน

จะมองคประกอบทางเคมตางกน เชน พชตระกลหญาจะมคารบอนมากแตมไนโตรเจนนอยสวนพช

ตระกลถวจะมไนโตรเจนมากกวาพชตระกลหญา ดงนน C/N ratio ของหญาจงสงหรอกวางแตของ

ถวจะตาและแคบเศษเหลอของพชทม C:Nratio แคบจะสลายตวเรว เปนประโยชนตอพชถดไป

ดงนนควรปลกพชตามหลงพชตระกลถว นอกจากนพชหลายชนดทอยในตระกลใกลเคยงกนมกจะ

เปนแหลงเพาะของศตรชนดเดยวกนเชน หนอนกอสามารถทาลายไดทงขาวและขาวโพด จงไมควร

ปลกทงสองอยางตอเนองกน ความแตกตางในสารทรากพชสกดออกมาเรองนเปนเรองทคนพบใหม

รากของพชบางชนดสามารถขบถายสารบางอยาง ซงเปนพษกบพชบางชนด ดงนนไมควรปลกพชทง

สองพวกนนตอเนองกน ขอดของการปลกพชหมนเวยนทาใหดนมสงปกคลมมากขน ลดผลกระทบ

จากสภาวะโลกรอน เพมรายไดจากผลผลตของพชหลายชนด รกษาระดบความอดมสมบรณของดน

เสยงตอการขาดทนนอยลง

208

6) การจดระบบการปลกขาว ก าซ เร อ น ก ร ะ จ ก ท เก ด จ าก ก าร ป ล ก ข า ว น าน าขง ท ส าคญ ค อ ม เท น คารบอนไดออกไซด และไนโตรเจน แนวทางการลดปรมาณกาซเรอนกระจกทาไดหลายวธ เชน การควบคมนา การจดการฟางขาวโดยไมไถกลบทนท แตปลอยใหฟางยอยสลายไปในชวงฤดกาลปลกครงตอไป การใชปยและการจดการปย นอกจากนสถาบนสงแวดลอม (2548) มขอเสนอแนะในการปลกขาวดงน

6.1) การปลกขาวแบบเปยกสลบแหงเปนการจดการน าในนาโดยการระบายน าออกในการปลกขาวนาปและนาปรงไมควรใหมน าขงตลอดฤดปลกโดยการระบายน าออกพอใหดนเปยกพอทตนขาวจะเจรญอยไดในขณะทขาวแตกกอปานกลางจนถงสงสดหรอการสลบนาน าเขาและออกนาสกสามครงตลอดฤดการปลกขาว

6.2) การใชปยพชสดควรไถกลบขณะทดนชนยงไมควรปลอยน าเขานาเพราะขณะทนาขงถามการยอยสลายจะเกดกาซมเทนควรทงระยะเปนสปดาหรอใหเกดการยอยสลายกอนแลวจงปลอยนาเขานาเพอปลกขาวตอไป

6.3) การใสปยเคมปยไนเตรทการใสปยไนโตรเจนทเปนสารประกอบไนเตรทหรอซลเฟตมสวนชวยลดการเกดกาซมเทนนอยลงเมอเทยบกบการใสปยยเรยการใสปยละลายชาเปนการชะลอการใชปยของพชไดจะชวยลดการสญเสยจากการชะลางและการไหลบาออกจากพนทวธการใสปยการหวานปยทผวดนโดยเฉพาะปยแอมโมเนยมซลเฟตจะมการเกดกาซมเทนนอยกวาการใสปยฝงลกลงไปในดน

นอกจากน ในการยอยสลายเศษพชและปลดปลอยกาซเรอนกระจกอยางสมดลแนวทางหนง คอ การปลกพชในระบบเกษตรอนทรย ซงมการปฏบตทมประสทธภาพ ในการเกบกกและลดคารบอนไดออกไซดจากบรรยากาศ เปนการใชประโยชนจากความสมพนธทางชวภาพระหวางพชและสงมชวตในดน เชน การใชระบบอนรกษดนและน าวธการปฏบตตาง ๆ เชน การลดการไถพรวนดนการใชพชคลมดน การใชจลนทรยชวภาพ การตรงไนโตรเจนโดยเชอแบคทเรย และเชอราไมคอไรซาททาใหมการรกษาผลตภาพของทดนเปนระยะเวลาหลายรอยป และการใชปยอนทรยอยางมาก เพอทดแทนอนทรยวตถในดนทหายไปจากการเพาะปลกอยางตอเนอง สามารถชวยในการจดเกบคารบอนไวในพนททางการเกษตร ไดวธการนมตวอยางของงานทดลองท Rothamsted ในสหราชอาณาจกรในระหวางป 1843-1975 แสดงใหเหนวาพนททไดรบการใสดวยปยคอกเปนเวลากวา 100 ป นนทาใหมไนโตรเจนในดนในปรมาณมากกวาเมอเทยบกบการเพมไนโตรเจนจากปยเคมเกอบสามเทา ในพนททมการใชปยเคมไนโตรเจนกจะสญหายไปจากดนโดยนาไหลบา

209

8.4 การรณรงคลดการเผาเศษพชและตอซง การเผาในทโลง (open burning) เปน แหลงก าเนดมลพษทางอากาศหลกท พบไดทวไปทงในพนทชนบท และเขตเมองทกอใหเกดสารมลพษทางอากาศ ไดแก กาซตาง ๆ ทเกดจากการเผาไหม อาท คารบอนมอนนอกไซด ไนโตรเจนออกไซด สารอนทรยระเหย รวมทงฝ นละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน ควน เถา และเขมา ซงลวนแตมผลกระทบตอสขภาพอนามยของมนษย การเผาในท โลงเกดจาก 3 กจกรรมหลก ไดแก การเผาเศษพช เศษ วสดภาคการเกษตร การเผาขยะมลฝอยจากชมชน และ ไฟปา มลพษทางอากาศทเกดจากการเผาไหมนน นอกจากจะท าใหเกดผลกระทบตอสขภาพ หรอปญหาเหตร าคาญในชมชนใกลเคยงแลว ยงเปนปจจยส าคญ ทท าใหเพมกาซ (คารบอนไดออกไซด และออกไซดของไนโตรเจน) ท ท าใหเกดภาวการณเปลยนแปลง ของอากาศ (climate change) อนท าใหเกดปญหา ภาวะโลกรอน (global warming) ตามมาในทสด นอกจากนผลกระทบจากการเผาในทโลงทเหนได ชดเจนคอ เขมาควนทมฝ นละอองขนาดเลกกวา 10 ไมครอน เปนจ านวนมาก ซงสามารถเขาสระบบทางเดนหายใจสวนปลายและสะสมในถงลมปอด ท าใหเกดปญหาตอสขภาพ ผลจากการศกษาของกรมควบคมมลพษพบวา การเผาขยะ 1 กโลกรม ท าใหเกดฝ นขนาดเลกทมอนตรายตอสขภาพ 19 กรม หรอ เทากบ 45.7 กรมตอครวเรอนตอวน (อตราการผลต ของครวเรอน 2-5 กโลกรมตอวน) นอกจากนในขยะมลฝอยทมพลาสตกปนอย หากมการเผาในทโลงจะกอใหเกดสารอนทรยระเหยประมาณ 14 กรมตอขยะ มลฝอย 1 กโลกรม หรอประมาณ 35 กรมตอครวเรอนตอวน โดยสารพษทพบไดแก เบนซน และไดออกซน ซงสารทงสองชนดเปนสารกอมะเรง ส าหรบการเผาเศษพช 1 ตน จะท าใหเกดฝ นละอองปรมาณ 2 - 14 กโลกรม (กรมควบคมมลพษ, 2551; กาญจนา 2552; ส านกจดการคณภาพอากาศและเสยง, 2547)

การเผาเศษพชหลงการเกบเกยว เปนปญหาสาคญระดบประเทศ เศษพชทพบในพนทไดแก ใบพชแหง กงไม ซากตนไม ฟางขาว วชพชแหง ซงเปนสารอนทรยทมองคประกอบของคารบอนเปนประโยชนตอดนในการเพมอนทรยวตถใหแกดน เปนททราบกนวาเกษตรกรมการจดการเศษพชในแปลงเพาะปลกตลอดฤดกาล ตามลกษณะของชนดพชทปลก เชน การเผาเศษหญาเพอกาจดวชพช การเผาใบออยกอนการเกบเกยว การเผาฟางขาวกอนการทานา การเผาใบไมแหงในปา ซงการเผานนทาใหเกดควนไฟมลพษ และบางครงลกลามไหมบานเรอนเกดความเสยหายตอชวตและทรพยสน รวมทงอบตเหต ควนจากการเผาเศษพช การเผาปา และการเผาขยะมผลกระทบในระดบทองถนและระดบภมภาค โดยเฉพาะการปลกพชและการเกบเกยวพชของเกษตรกรในแตละพนทมระยะเวลาทไมแนนอนทาใหมการกระจายของชวงเวลาเกดปญหาควนพษตลอดทงป มผประเมนวาเฉพาะการเผาทงเศษเหลอจากตอซงและฟางขาวเพยงอยางเดยว ทาใหดนตองสญเสยธาตอาหารหลกทเปนไนโตรเจนถง

210 90 ลานกโลกรม ฟอสฟอรส 20 ลานกโลกรม และโพแทสเซยม 260 ลานกโลกรม ยงไมนบการสญเสยธาตอาหารรอง เชน แคลเซยม แมกนเซยม และซลเฟอร อกกวา 150 ลานกโลกรมตอป คดเปนมลคากวาหาพนลานบาท ซงเกษตรกรตองจายเงนซอปยเคมเพอใสในไรนาทดแทนการสญเสยทหายไปจากการเผาตอซงเพอทจะทาใหไดผลผลตคงเดม 8.4.1 การเผาตอซงขาวมผลกระทบตอดนดงน

1) การทาลายโครงสรางของดนรวมทงจลนทรยและสงมชวตทเปนประโยชนในดน เนองจากความรอนจากการเผาตอซงกอใหเกดผลเสยหายตอทรพยากรดน ทาใหโครงสรางของดนเปลยนแปลงไป ดนจบตวกนแนนและแขง ทาใหรากพชแคระแกรนไมสมบรณออนแอและความสามารถในการหาอาหารของรากพชลดลง รวมถงมผลทาใหเชอโรคพชสามารถเขาทาลายไดงาย

2) ทาใหเกดการสญเสยอนทรยวตถและธาตอาหารในดน เมออนทรยวตถในดนถกเผากจะกลายเปนกาซคารบอนไดออกไซดสญเสยไปในบรรยากาศ สวนธาตอาหารจะแปรสภาพใหอยในรปทสามารถสญเสยไปจากดนไดงาย

3) ทาใหทาลายจลนทรยและแมลงทเปนประโยชนในดน ทาใหปรมาณและกจกรรมของจลนทรยดนลดลง เชน จลนทรยตรงไนโตรเจนซงทาหนาทในการเปลยนกาซไนโตรเจนจากบรรยากาศใหอยในรปของสารประกอบไนโตรเจนทพชใชประโยชนได จลนทรยทละลายสารประกอบฟอสฟอรสใหอยในรปของฟอสเฟตทละลายน าได และการยอยสลายอนทรยสารเปนการเพมธาตอาหารใหแกดน รวมทงจลนทรยทสามารถควบคมโรคพชถกเผาทาลายไป นอกจากนตวออนของแมลงทมประโยชน เชน ตวห า ตวเบยนทอาศยอยในตอซงพชกถกทาลายไปดวย ซงหากระบบนเวศนของดนไมสมดลจะทาใหการแพรระบาดของโรคเกดไดงายขน

4) ทาใหสญเสยน าในดน การเผาตอซงพชทาใหผวดนมอณหภมสงถง 90 องศาเซลเซยส น าในดนจะระเหยสบรรยากาศอยางรวดเรว ทาใหความชนของดนลดลงหรอดนแหงแขงมากขน

5) ทาใหเกดฝ นละออง เถาเขมา และกาซหลายชนด ทกอใหเกดมลพษและเปนอนตรายตอสขภาพ โดยเฉพาะระบบทางเดนหายใจ และเปนสาเหตทาใหเกดอบตเหตบนถนน เนองจากเกดควนไฟบดบงทศนวสย โดยเฉพาะในฤดหนาวซงมปญหาควนไฟเพมขน 8.4.2 การดาเนนการลดควนไฟมแนวทางในการปฏบตดงน การเผาทาใหเกดควนทาลายวสดอนทรยทาใหเกดผลกระทบตอดน น า อากาศ พช ชวตสขภาพ ความเปนอยของสงมชวตและประชาชน พฤตกรรมของเกษตรกรในการเผาเศษพชทาใหเกดควนไฟกลายเปนคานยมทางการเกษตรทผด ซงฝงรากลกมาชานาน ถงแมในบางปรฐจะมนโยบายทเขมขนตกเตอนลงโทษจบกมปรบแลวกตาม เกษตรกรบางรายกหลกเลยงการกระทาในเวลากลางวน

211 และเผาเศษพชในตอนกลางคน ไถกลบเถาฟางตามกอนทจะถงเวลาเชา เพอกลบเกลอนการกระทาทผดสงเหลาน คนในชมชนตองคอยเฝาระวงตกเตอน ใชบทลงโทษของชมชนเปนแรงกดดนไมใหกระทาความผด ท งนเมอเกษตรกรมการตระหนกถงความเสยหายทเกดขน กจะสามารถชวยลดปญหาสงแวดลอมได โดยการปฏบตกจกรรมตาง ๆ เชน ลดการเผาปาหญา ลดการเผาฟาง ลดการเผาใบออยและเศษพช ลดการเผากงไมแหงรมทง และตนไมชายปา เพอกาจดวชพชและเปดพนททาการเกษตรททาใหเกดควนเถาฝ นละออง การรณรงคใหเกษตรกรปรบเปลยนทศนคตใหงดการเผาฟางและเศษพชเปนสงทควรปฏบต โดยนาวสดอนทรยแหงมาผลตปยหมก หรอโดยการไถกลบตอซงพรอมกบการหวานพชปยสดเปนระยะเวลา 50 วน แลวไถกลบพชปยสดจะยอยสลายกลายเปนอนทรวตถในดน ชวยใหเกษตรกรลดปรมาณการใชปยเคมชวยเพมคณภาพดนใหสามารถใชประโยชนไดอยางย งยน

ประโยชนจากการไถกลบตอซง ชวยปรบปรงโครงสรางของดนใหมความเหมาะสม

ทาใหดนโปรงรวนซยงายตอการเตรยมดน การปกดากลา และทาใหระบบรากพชสามารถแพรกระจาย

ในดนไดมากขน การระบายอากาศของดนเพมมากขน ทาใหมปรมาณออกซเจนเพยงพอตอการหายใจ

ของระบบรากพชในดน นอกจากนยงสามารถปลกพชปยสด เชน ปอเทอง โดยการไถกลบฟาง และ

หวานเมลดปอเทองในอตราไรละ 5 กโลกรม แลวคราดกลบ ปอเทองจะสามารถงอกขนมาและปก

คลมดนในชวงฤดแลง สามารถไถกลบเมอปอเทองออกดอก 50 เปอรเซนต หรอจะปลกปอเทองเพอ

ผลตเมลดพนธและไถกลบเศษซากปอเทองอกครง กอนการปลกพชหลก จากการศกษาดงานท

สาธารณรฐประชาชนจนพบวา ภายหลงฤดการเกบเกยวองคกรสวนทองถนจะเปนผบรหารจดการเศษ

พชตาง ๆ ในไรนาทงขาวโพดเศษพชฟางขาว กงไม ตนไมแหง เปนตน โดยมการใชเครองจกรไถ

รวบรวมเศษพชมาไวเปนกองเศษพชขนาดใหญ วางกองเปนแนวยาว บางแหงมการใชเครองจกรสบ

เศษพชกงไมใหเปนชนเลก แลวใชผาพลาสตกหนาคลมไวอกชนหนง มการใสจลนทรยชวยยอยสลาย

กระบวนการหมกเศษพชไวผานฤดหนาว เมอเขาฤดเพาะปลก กนากลบมาใชเปนปยหมกปรบปรงดน

ซงเปนการนาเศษพชมาใชเพมอนทรยวตถหมนเวยนกลบคนใหเกษตรก รเกษตรกรกจะเหนคณคาของ

เศษพชไมทาลายโดยเสยประโยชน

212

แนวทางการบรหารจดการลดปญหาควนไฟในพนทเกษตรกรรม

ภาพท 8.1 แนวทางบรหารจดการลดควนไฟในพนทเกษตรกรรม

สถานการณการเผาในทโลง

ดน

อากาศ

สขภาพ

พช

น า

ควนจากเกษตรกรรม

ควนจากขยะ

ควนจากโรงงาน

กระบวนการมสวนรวมของภาคสวนผลกระทบ

กฏหมาย• กฏหมายควบคมมลพษ• การบงคบใชกฏหมาย

214 จากสถานการณปญหาควนไฟควนทเกดจากการเผาไหมจากภาคเกษตรกรรมกอใหเกดผลกระทบทกวางขวาง ซงทาใหเกดการเพมขนของกาซเรอนกระจก และสงผลกระทบทงทางตรงและทางออมตอเกษตรกรและประชาชน จงขอสรปแนวทางการบรหารจดการลดควนไฟทไดศกษาและประมวลเปนความสมพนธดงภาพท 8.1 ซงสามารถอธบายไดดงน จดเรมตนจากรฐบาลตองยกระดบปญหาของควนไฟเปนปญหาสงแวดลอมของฤดกาลระดบประเทศ ควรมอบหมายใหหนวยงานท เกยวของท งหมด กาหนดนโยบายสาคญ ในระดบประเทศ ระดบภมภาค ระดบทองถน ในการลดปญหาควนไฟ โดยสรางกฎหมายขอบงคบในการกากบ ควบคม ดแล ตกเตอน เฝาระวง มบทลงโทษผทกอใหเกดควนไฟในปรมาณทเปนโทษตอสงคม เพอจดการไมใหมการเผาเศษวสดการเกษตรเหลอใชในไรนา การเผาขยะมลฝอยในชมชนในพนทโลง ควนจากโรงงานอตสาหกรรมและไฟปา โดยมงใหหนวยงานขององคการปกครองสวนทองถนทงจงหวด อาเภอ ตาบลหมบาน เปนผบงคบใชกฎหมายออกมาตรการขอบญญตของทองถนรวมกบการใหความรแกประชาชนเกดความเขาใจ ตระหนกถงผลกระทบจากการเผา เพอใหเกดการมสวนรวม ยกตวอยางเชน การใหกรมทางหลวงซงดแลเสนทางสญจรในเขตทางหลวง ใหตดปายขนาดใหญ เพอใหเหนการบงคบใชกฏหมายตอผกระทาความผดเผาเศษพชใหเกดความเสยหายตอทศนวสยมลพษใหชดเจน ใหเทศบาลตดปายการบงคบใชกฏหมายเชนกน ในพนทเขตเทศบาลการใหรางวลนาจบแกคนชเปา การปรบคนทาผด ตองใชบทลงโทษทรนแรง ถอเปนความผดเสมอนการทารายคนโดยเจตนา แมวาตองใชเจาหนาทหรอการตรวจสอบทมากกวาปกตกตองดาเนนการไปอยางตอเนองการตงคณะกรรมการในระดบชมชนทองถนเพอการบรหารจดการลดควนไฟจดกจกรรมรณรงคเฝาระวงเตอนภยการเกดควนไฟในทองถนการรถดบเพลงชดเฉพาะกจเพอการดบไฟมหนวยสาธารณสขเคลอนทในการดแลผปวยฉกเฉน การบรหารจดการลดสภาวะควนไฟเปนการศกษาถงการจดการควนไฟท เปนปญหาระดบประเทศทไมสามารถแกไขไดเบดเสรจโดยงายซงทผานมาจะเกดซ า ๆ ทกป การรณรงคใหชมชนเปนผ มสวนรวมในการสรางกจกรรมการจดการเศษวสดการเกษตรนากลบไปใชใหเกดประโยชน โดยการหมกเปนปยอนทรย การใชเปนวสดทดแทนไม การใชเปนเชอเพลงผลตไฟฟา การใชเศษฟางเปนอาหารสตว การใชเปนวสดคลมดน การแปรรปผลตภณฑ เปนตน การสรางสงคมทปลอดควนไฟเปนการยกระดบคณภาพชวตทตองมความรวมมอกนทกคนและเปนมาตรการณลดกาซเรอนกระจกทสาคญระดบประเทศ

จะเหนไดวาการจดการควนไฟในพนทเกษตรกรรมจะสมฤทธผล ตองมการดาเนนการรวมกนหลายภาคสวนไปพรอมกน ภาคประชาชนตองมความตระหนกถงภยจากการเผาและมสวนรวมในการปฏบต แตในทางปฏบตภาคเกษตรกรรมเกยวของกบเกษตรกรจานวนมาก ซงประสพปญหารายไดตามความยากจน จงตองอาศยกฎระเบยบขอบงคบและกฎหมายในการควบคมการปฏบต การลดปญหา

213

215 ควนไฟจงจะเหนผล จงขอสรปแนวทางทางการจดการเศษพชและวสดอนทรยในไรนา ดงตารางท 8.1

ตารางท 8.1 แนวทางการจดการเศษพชและวสดอนทรยในไรนา ชนดของเศษพช กระบวนการ ประโยชน

1.ฟางขาว

1.การหมกฟางขาวในนาดวยการไถกลบและหมกฟางดวยนาหมกชวภาพพด.2 2.การทาปยหมกจากฟางใชสารเรงพด.1โดยการกองหมกแบบเตมอากาศ 3.การใชเปนวสดผลตเหดฟางโดยการกองหมกในนาหลงจากเกบเกยวเหดจนหมดแลวจงไถพรวนกลบเปนปยอนทรยในพนทนา 4. การแปรรปเปนกอนฟางสาหรบใชเปนอาหารสตว 5. การคลมดน เกบรกษาความชน

1.ใชเปนวสดปรบปรงดนเพมอนทรยวตถ 2.ชวยรกษาความชนในดน 3.สรางรายได

2.แกลบ

1.ใชเปนวสดปรบปรงดนในดนทมโครงสรางแนนทบ 2. ใชเปนวสดปรบปรงดนในพนทดนเคม

1. ชวยใหดนมโครงสรางโปรงรวนซย 2. แกปญหาดนเคม

3.ใบออย

1. การใชรถตดออยสดหามเผา 2.การไถพรวนเศษใบออยลงดนและหมกดวยนาหมกชวภาพ พด.2

1.ลดปญหาการเผาสาเหตควนไฟ 2. ใชเปนวสดปรบปรงดนเพมอนทรยวตถ

4 .ก งก าน พ ช ไ ร เศ ษหญา กงไมและวสดอนทรย

1. การไถพรวนและฉดพนนาหมกอนทรย 2.ใชกองหมกเปนปยหมกอาจใชเครองยอยเศษพช

1.ใชปรบปรงดน 2.ลดควนไฟ

5.กงไมใบไมในปา 1.การทาแนวกนไฟโดยการขดรองกวาดใบไมใสและกลบดนหมกใบไมไวเปนปย

1.เปนปยหมก 2.ลดควนไฟ

6.เศ ษ ข ยะ แล ะวส ดอนทรย

1.คดแยกขยะรไซเคล ยอยสลายขยะและวสดอนทรยดวยจลนทรย

1.เปนปยหมก 2.ลดมลพษ

214

216

ประโยชนจากการไถกลบตอซง ชวยปรบปรงโครงสรางของดนใหมความเหมาะสม ทาใหดนโปรงรวนซยงายตอการเตรยมดน การปกดากลา และทาใหระบบรากพชสามารถแพรกระจายในดนไดมากขน การระบายอากาศของดนเพมมากขน ทาใหมปรมาณออกซเจนเพยงพอตอการหายใจของระบบรากพชในดน นอกจากนยงสามารถปลกพชปยสด เชน ปอเทอง โดยการไถกลบฟาง และหวานเมลดปอเทองในอตราไรละ 5 กโลกรม แลวคราดกลบ ปอเทองจะสามารถงอกขนมาและปกคลมดนในชวงฤดแลง สามารถไถกลบเมอปอเทองออกดอก 50 เปอรเซนต หรอจะปลกปอเทองเพอผลตเมลดพนธและไถกลบเศษซากปอเทองอกครง กอนการปลกพชหลก จากการศกษาดงานทสาธารณรฐประชาชนจนพบวา ภายหลงฤดการเกบเกยวองคกรสวนทองถนจะเปนผบรหารจดการเศษพชตาง ๆ ในไรนาทงขาวโพดเศษพชฟางขาว กงไม ตนไมแหง เปนตน โดยมการใชเครองจกรไถรวบรวมเศษพชมาไวเปนกองเศษพชขนาดใหญ วางกองเปนแนวยาว บางแหงมการใชเครองจกรสบเศษพชกงไมใหเปนชนเลก แลวใชผาพลาสตกหนาคลมไวอกชนหนง มการใสจลนทรยชวยยอยสลายกระบวนการหมกเศษพชไวผานฤดหนาว เมอเขาฤดเพาะปลก กนากลบมาใชเปนปยหมกปรบปรงดน ซงเปนการนาเศษพชมาใชเพมอนทรยวตถหมนเวยนกลบคนใหเกษตรก รเกษตรกรกจะเหนคณคาของเศษพชไมทาลายโดยเสยประโยชน

สาหรบการจดการเศษตอซงใบออยแหงน น การเผาออยในทโลงในพนทเกษตรน นยงไมสามารถแกไขไดเตมทเนองจากวามปจจยทเกยวของในหลาย ๆ ดานเชนคาแรงงานในการตดออยเนองจากออยสดจะหาแรงงานรบจางตดไดยากกวาการกาหนดราคารบซอออยเผาและออยสดของทางโรงงานไมแตกตางกนมากนกดงน นการแกปญหาควรมความรวมมอในหลายสวนขององคกร ทเกยวของแตอยางไรกตามการแกปญหาอยทโรงงานเปนหลกซงถาโรงงานมมาตรการทชดเจนในการสงเสรมออยสดและใหราคาทแตกตางกนมากระหวางออยสดและออยเผาโดยอาจจะปรบราคาออยทมการเผานามาเพมใหกบออยสดทไมมการเผากจะเปนการสงเสรมการลดการเผาออยไดเปนอยางดและไดผลดงดดใจมากกวานอกจากนการสรางเครองจกรและอปกรณในการตดออยสดในราคาตนทนทถกซงเกษตรกรผปลกออยสามารถรวมกลมกนจดหาซอเพอใชรถตดออยสดกจะเปนการชวยลดการเผาและลดปญหาขาดแคลนแรงงานลงได

104

215

217


กรมควบคมมลพษ. 2551. สถตปญหาการรองเรยน มลพษ ป 2549-2550. กรงเทพฯ: กระทรวง ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, กรงเทพฯ.

กรมพฒนาทดน. 2550. แผนบรรเทาภาวะโลกรอนดานการเกษตรกระทรวงเกษตรและสหกรณ. กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

กาญจนา นาถะพนธ. 2552. มลพษทางอากาศและการจดการคณภาพอากาศ. ภาควชาวทยาศาสตร อนามยสงแวดลอม คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน.

ส านกจดการคณภาพอากาศและเสยง. 2547. เกรดความรเรองฝนละออง. กรมควบคมมลพษ, กรงเทพฯ.

Gill, D., Georgina Magin and Esther Bertram. 2003. Trees and Climate Change, A guide to the

factors that influence species vulnerability and a summary of adaptation options. Fauna &

Flora International Australia (Ltd), Australia.

216

บทท 9 การสงเสรมงานพฒนาทดนในพนทยทธศาสตรเขตพฒนาทดนลมน า

การบรหารจดการเขตพฒนาทดนพนทลมน า เปนรปแบบในการบรหารจดการทรพยากรดนและสงแวดลอมเชงพนท (Area Approach) โดยจะใหความส าคญกบการสรางความสมดลของการพฒนาพน ท เกษตรกรรมท งทางดานการผลต เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม เพอให เกดกระบวนการพฒนาแบบบรณาการและมความย งยน กระบวนการในการบรหารจดการจะตองมความสอดคลองกบหลกการของพนท-ภารกจ-การมสวนรวม โดยเฉพาะอยางยงในกระบวนการบรหารจดการแนวใหม จะตองใหความส าคญกบการเพมและสนบสนนบทบาทขององคกรปกครองสวนทองถน องคกรพฒนาเอกชน องคกรชมชน และภาคการพฒนาอน ๆ ใหเขามามสวนรวมในการก าหนดกรอบแนวคด วธการ กลไกในการบรหารจดการโครงการตาง ๆ เพอรวมกนฟนฟพนทเกษตรกรรม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในระดบลมน า นอกจากจะมการจดตงองคกรในการบรหารจดการแลว ยงจะตองค านงถงเครองมอทจะตองใชในการบรหารจดการควบคกนไปดวย เชน ระบบขอมลสารสนเทศทางภมศาสตรระดบลมน า ท งขอมลดน ขอมลธรณวทยา ภมอากาศ ภมประเทศ พชพรรณ ปรมาณน าฝน ขอบเขตการปกครอง ขอมลส ามะโนทดน ขอมลเศรษฐกจและสงคม กระบวนการมสวนรวมของภาคประชาชน การก ากบ ดแล และการสนบสนนบทบาทขององคกรตาง ๆ รวมทงการตดตามประเมนผล กระบวนการแปลงแนวนโยบายและมาตรการหรอแผนไปสการปฏบต การจดท าแผนประสานการปฏบตงานรวมกนขององคกรตาง ๆ ในระดบลมน าและลมน าสาขา การจดท าตวชวดความส าเรจในการปฏบตงาน

9.1 นยามศพทส าคญ 9.1.1 เขตพฒนาทดน

นยามศพททส าคญเกยวกบเขตพฒนาทดน (กรมพฒนาทดน, 2551) มดงน 1) การพฒนาทดน

การกระท าใด ๆ ตอดนทดนเพอเพมประสทธภาพและคณภาพของดนหรอทดน หรอเพอเพมผลผลตทางการเกษตรใหสงขน และหมายความรวมถง การปรบปรงดน หรอ ทดนทขาดความอดมสมบรณตามธรรมชาต หรอขาดความอดมสมบรณเพราะการใชประโยชน และการอนรกษดนและน าเพอรกษาดลธรรมชาตหรอเพอความเหมาะสมในการใชทดนเพอเกษตรกรรม

218

2) เขตพฒนาทดน พนททไดรบการคดเลอกใหท าการพฒนาดวยการบรณาการกจกรรมทเกยวของ

กบการพฒนาทดนตาง ๆ เชน การส ารวจและจดท าแผนทภมประเทศ แผนทดน แผนทสภาพการใชทดน แผนทวางแผนการใชทดน จดท าระบบอนรกษดนและน า พฒนาแหลงน า ปรบปรงบ ารงดน เพอการสาธตและถายทอดเทคโนโลยดานการพฒนาทดนใหแกเกษตรกรและประชาชนทวไปไดเหนประโยชนของการพฒนาทดนเพอเกษตรกรรมอยางมประสทธภาพและย งยน

3) พนทด าเนนการ พนทเปนตวแทนของปญหาการใชประโยชนทดนในเขตพฒนาทดนเพอบรณา

การกจกรรมตาง ๆ ทเกยวของกบการพฒนาทดน

9.1.2 นยามศพททส าคญเกยวกบการจดการพนทลมน า ศกษาโดย เกษม (2539) และ เกษม ( 2553) มดงน

1) ลมน า พนทหนวยหนงซงครอบคลมล าน าธรรมชาต เพอท าหนาทรวบรวมน าใหไหลลง

สแมน าหนง พนทลมน าแตละแหงจะมขนาดไมแนนนอนขนอยกบสภาพทางภมศาสตร และวตถประสงคในการจดแบงพนทเพอการบรหารจดการ

2) พนทลมน า (Watershed) หนวยของพนท ซงลอมรอบดวยสนปนน า เปนพนทรบน าฝนของแมน าสาย

หลกในลมน านน ๆเมอฝนตกลงมาในพนทลมน าจะไหลออกสล าธารสายยอยแลวรวมกนออกสล าธารสายใหญ และรวมกนออกสแมน าสายหลก จนไหลออกปากแมน าในทสด ซงมสภาวะของการเปลยนแปลงโดยไดรบอทธพลจากปจจยทางธรรมชาตทควบคมไมได และมปจจยน าเขาทควบคมได โครงสรางของระบบนเวศเกดจากการรวมตวกนขององคประกอบทางกายภาพและชวภาพทมปฏสมพนธระหวางกน โดยมองคประกอบดานกายภาพประกอบดวย ลมฟาอากาศ สณฐานของลมน า และอทกวทยาของลมน า และมองคประกอบดานชวภาพเปนสวนทท าใหเกดดลยภาพของระบบนเวศ โดยระบบนเวศมหนาท ถายทอดพลงงาน การหมนเวยนน า การหมนเวยนธาตอาหาร และการแลกเปลยนกาซ พนทลมน าทมการบรหารจดการสภาพแวดลอมทด จะตองมการพจารณาวางแผนการใชทดนอยางเหมาะสม พนทสงท าการปกปกษรกษาพชพรรณธรรมชาต หรอการปลกไมยนตนเปนการฟนฟพนทปาเสอมโทรม รกษาพนทตนน าล าธาร พนทลาดชน พนทดอน พนทราบ พนทลม ทใชท าการเกษตรกรรมกใหมการจดท าระบบอนรกษดนและน าตามสภาพพนท การจดรปทดน การวางผงเมองใหเปนระเบยบเรยบรอย การจดการดน การจดระบบการปลกพช การควบคมโรงงานอตสาหกรรม การจดการแหลงน า การจดการมลพษ เขตพฒนาทดนพนทลมน าจงเปรยบเสมอนพนท

219

น ารองด าเนนการสงเสรมและขยายผลโครงการพฒนาทดน ซงกรมพฒนาทดนไดคดเลอกพนทตวแทนของปญหาทรพยากรดน ท าการออกแบบงานจดระบบอนรกษดนและน า งานปรบปรงบ ารงดน การจดสรางแหลงน า การบรหารจดการศนยเรยนร และเครอขายหมอดนอาสา ภายใตกรอบของหลกวชาการและตามความตองการของเกษตรกรในพนท โดยจดสรรงบประมาณตามปกตลงพฒนาพนทตามแผนแมบททมคณะกรรมการระดบจงหวดก าหนดแผนงานไวทงแผนงานระยะสน แผนงานระยะกลาง และแผนงานระยะยาว เปนกรอบระยะเวลาทตอเนอง

9.2. การจดการพนทลมน า 9.2.1 ความหมาย

การจดการพนทลมน าเปนการจดการทรพยากรธรรมชาตหรอทรพยากรลมน าทกประเภททตองอาศยวทยาการสาขาตาง ๆ เชน ปฐพวทยา วนศาสตร อตวทยา เคม ฟสกส อทกวทยา การเกษตร เศรษฐศาสตรและสงคม สงแวดลอม ฯลฯ มาใชในการด าเนนงานเพอใหบรรลจดมงหมายทตองการ การด าเนนงานจ าเปนตองอาศยบคคลทมความรในแตละสาขาวชา เขามารวมด าเนนการ และการ จดการลมน าจะไมสามารถบรรลวตถประสงคได ถาขาดหลกการหรอแนวทางในการด าเนนงาน ซงการจดการลมน ามหลกการทตองค านงถง คอ การใชทดนในลมน า การก าหนดแผนการใชทรพยากรลมน า การควบคมมลพษและการลดมลพษ ค าวาลมน า ตรงกบภาษาองกฤษวา Watershed แตบางครงเราจะพบค าทมความหมายลกษณะใกลเคยงกนหลายค า เชน Drainage, Basin, Catchment หรอ Drainage basin ค าเหลาน มความหมาย ผดไปเลกนอยเทานน

วธการก าหนดขอบเขตของลมน า สามารถก าหนดขอบเขตไดใน 2 ลกษณะใหญ ๆ คอ ก าหนดโดยใชลกษณะภมประเทศ และก าหนดโดยใชสงกอสรางทมนษยสรางขน ซงมรายละเอยดดงน

1) ก าหนดโดยใชลกษณะภมประเทศ เปนการใชเสนแบงลมน าตามธรรมชาต คอ เสนสนปนน า หรอสนเขา เหมาะส าหรบพนททลกษณะเปนภเขาสลบซบซอน ส าหรบพนทราบจะก าหนดล าบาก ดงนนการด าเนนการจดการลมน าในพนทจงนยมก าหนดขอบเขตลมน า โดยอาศยเสนสนปนน าจะท าใหงายตอการศกษา และการเกบขอมลตาง ๆ

2) ก าหนดโดยสงกอสรางทมนษยสรางขน เชน ถนน คน า รว เปนวธการแบงทเหมาะสมส าหรบพนทราบทมการแสดงอาณาเขต

3) สนปนน า ( Watershed line) ซงเปนเสนสมมตทลากเชอมจดตาง ๆ บนสนเขาหรอสนเนนซงเปนแนวเขตแบงระหวางลมน า เมอฝนตกน าจะแบงพนทออกเปน 2 สวน ซงแบงน าท

220

อยแตละดานของสนเขาใหไหลไปทศทางตรงขามกนไปสแมน าล าธาร หรอเรยกวาเปนเสนแบงเขตแดนการไหลของน าลงสลมน า ในกรณทมสนเขาแยกออกเปนหลายสนเขา จะยดถอสนเขาทมความตอเนองมากทสดเปนแนวของสนปนน า นนคอ สนเขาทสงทสดไมจ าเปนตองเปนสนปนน าเสมอไป แตสนเขาทสงและมความตอเนองมากทสด มกไดรบการพจารณาใหเปนสนปนน า ถาจะใหเหนภาพชดขนกเปรยบลมน าคอ กระทะ พนทลมน าอยตดกนกเสมอนกบเอากระทะมาเรยงใหชดแนบตดกน โดยบบขอบกระทะใหเปนสนเดยวกน สวนทเปนขอบกระทะจะเปนจดแบงน าฝนทตกลงมาใหไหลลงสแองกระทะคนละแอง ขอบนคอ เสนสนปนน า และบรเวณของแองกระทะแตละใบกคอ พนทลมน าหนง 9.2.2 พนทลมน าของประเทศไทย

ส ำนกงำนนโยบำยและแผนทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม (2559) รำยงำนวำ ประเทศไทยมพนทประมำณ 514,008 ตำรำงกโลเมตร หรอ 321 ลำนไร เปนพนทเกษตรกรรม 149.2 ลำนไร โดยภำคตะวนออกเฉยงเหนอ มพนทเกษตรกรรมมำกทสด คอ 63.6 ลำนไร คดเปนรอยละ 43 ของพนทเกษตรกรรมทงประเทศ รองลงมำ คอ พนทภำคกลำง มพนทเกษตรกรรมรวม 27.2 ลำนไรคดเปนรอยละ 18 ของพนทเกษตรกรรมท งประเทศ กำรพฒนำทผำนมำในอดตถงปจจบน (ป พ.ศ. 2557) ไดมกำรพฒนำพนทชลประทำนรวม 30.22 ลำนไร คดเปนรอยละ 20 ของพนทเกษตรกรรม นอกนนอก 120 ลำนไร หรอกวำรอยละ 80 จะเปนพนทนอกเขตชลประทำนทปลกพชโดยใชน ำฝนเปนหลก ซงมควำมเสยงตอกำรขำดแคลนน ำ อนเนองมำจำกควำมผนแปร ของสภำพลม ฟำ อำกำศ อกทงในบำงพนทยงมสภำพกำยภำพทไมเอออ ำนวย ตอกำรดงน ำจำกแหลงน ำมำใชประโยชนอกดวย สภำพพนทตงของประเทศ อยภำยใตอทธพลของลมมรสม 2 ชนด ไดแก ลมมรสมตะวนตกเฉยงใตและลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ ลมมรสมตะวนตกเฉยงใตพดปกคลมประเทศไทย ระหวำงกลำงเดอนพฤษภำคมถงกลำงเดอนตลำคม ซงท ำใหประเทศไทยมฝนตกกระจำยตำมสภำพภมอำกำศมำกบำงนอยบำง ตำมลกษณะกำยภำพและทตงของแตละลมน ำ โดยประเทศไทยมปรมำณฝนรำยปเฉลยทวประเทศประมำณ 1,455 มลลเมตร มควำมผนแปรตำมลกษณะภมประเทศและตำมฤดกำลในแตละพนท บรเวณประเทศไทยตอนบนโดยปกตจะมควำมแหงแลงและมฝนนอยในฤดหนำว และมปรมำณฝนตกมำกขนพรอมมพำยฝนฟำคะนอง เมอเขำสฤดรอนและฤดฝน โดยสวนใหญมฝนตกชกในเดอนสงหำคมหรอกนยำยน ภำคใตมปรมำณน ำฝนมำกทสด เนองจำกมพนทใกลชดทะเล ภำคตะวนออกมปรมำณน ำฝนมำกรองลงมำ โดยทภำคตะวนออกเฉยงเหนอ แมจะมปรมำณน ำฝนมำกแตคณสมบตของดนเปนดนปนทรำยไมอมน ำ และมกำรตดไมท ำลำยปำสง ท ำใหดนขำดกำรซมซบน ำ

221

ประเทศไทยน ำหลกกำรบรหำรจดกำรเชงพนทตำมระบบลมน ำมำใชเพอบรณำกำรจดกำรทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมและมงใหเกดกำรพฒนำทย งยน โดยน ำหลกกำรจดกำรจดกำรพนท ลมน ำ ท งกำรวำงแผนกำรใชประโยชนทดนทเหมำะสมกบคณสมบตของดนและสมรรถนะทดน กำรอนรกษและใชประโยชนจำกทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมและกำรควบคมมลพษ เพอใหเปนระบบนเวศทำงธรรมชำตทเออตอกำรคมครองรกษำควำมสมดลของระบบนเวศลมน ำทงตอนบน ตอนลำง และตอนกลำง ซงคณะรฐมนตรไดมมตเหนชอบกบกำรก ำหนดชนคณภำพลมน ำของประเทศไทย ตงแตป พ.ศ. 2528-2538 โดยจ ำแนกพนทลมน ำออกเปน 5 ระดบชนคณภำพ ตำมควำมส ำคญในกำรควบคมระบบนเวศและควำมออนไหวตอกำรพฒนำของลมน ำหลก พรอมก ำหนดมำตรกำรกำรใชทดนในแตละชนใหถกตองเหมำะสมตำมหลกวชำกำรและศกยภำพของพนท โดยใหควำมส ำคญกบกำรควบคมดแลและกำรใชประโยชนพนทลมน ำ และใชเปนกรอบส ำหรบกำรปฏบตงำนของหนวยงำนและภำคสวนทเกยวของ

ซงตลอดระยะเวลำทผำนมำ กำรด ำเนนนโยบำยก ำหนดชนคณภำพลมน ำประสบควำมส ำเรจในดำนกำรอนรกษทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมในระดบหนง แตอยำงไรกตำม ปจจบนมปจจยทเรงใหเกดควำมเปลยนแปลงเกดขน อำท เชน กำรเรงรดพฒนำทำงดำนเศรษฐกจและสงคมอยำงรวดเรว เพอรองรบกำรเชอมโยงในระดบภมภำคท ำใหมกำรใชประโยชนในพนทลมน ำอยำงขำดประสทธภำพ จนท ำใหเกดผลกระทบตอระบบนเวศลมน ำ อำท ปำไมในระบบนเวศตนน ำถกท ำลำย ปรำศจำกสงปกคลมดน มกำรใชประโยชนทดนโดยไมค ำนงถงกำรอนรกษดนและน ำ และสมรรถนะของทดน มกำรขยำยชมชนไปสพนททไมเหมำะสมกบกำรเกษตรรวมถงพนทชมน ำ จนสงผลกระทบตอปรมำณ คณภำพ และระยะเวลำกำรไหลของน ำในพนทลมน ำ อกทงยงมผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศทสงผลตอกำรด ำรงชวตของชมชนในระบบนเวศนลมน ำ

9.2.3 กำรจ ำแนกพนทลมน ำในประเทศไทย (กรมทรพยำกรน ำ, 2557)

พนทประเทศไทยแบงออกเปน 25 ลมน ำหลก ตำมล ำดบเลขรหสลมน ำ ดงแสดงในรปท 9.1 ไดแก

01 สำละวน 02 โขง 03 กก 04 ช 05 มล 06 ปง 07 วง 08 ยม 09 นำน 10 เจำพระยำ 11 สะแกกรง 12 ปำสก 13 ทำจน 14 แมกลอง 15 ปรำจนบร 16 บำงปะกง 17 โตนเลสำป 18 ชำยฝงทะเลตะวนออก 19 เพชรบร 20 ชำยฝงทะเลตะวนตก 21 ภำคใตฝงตะวนออก 22 ตำป 23 ทะเลสำบสงขลำ 24 ปตตำน 25 ภำคใตฝงตะวนตก

222

ภาพท 9.1 ขอบเขตพนทลมน ำ 25 ลมน ำหลกของประเทศไทย

223

9.2.4 รำยละเอยดลกษณะกำรก ำหนดกลมลมน ำ กำรจดกลมลมน ำทมลกษณะของกำรบรหำรจดกำร เปนกำรก ำหนดกลมลมน ำโดย

พจำรณำจำกสภำพทำงภมศำสตร เศรษฐกจสงคม สงแวดลอม ประชำกร กำรปกครอง รวมไปถงกำรใชประโยชนรวมกนและควำมสอดคลองกบยทธศำสตร โดยก ำหนดกลมลมน ำจำกลมน ำหลกของประเทศไทยทง 25 ลมน ำ เปน 8 กลมลมน ำ โดยมหลกเกณฑกำรพจำรณำดงน

1) สภำพลมน ำทสอดคลองกบลกษณะกำรปกครอง ประชำกร ดนและกำรใชทดน และสภำพ เศรษฐกจ-สงคม เปนตน

2) สภำพ ภ มประ เทศของลมน ำและควำม เช อมโยงของท รพยำกรน ำและทรพยำกรธรรมชำตทเกยวของ ตลอดจนกำรรวมกนใชประโยชนจำกทรพยำกรน ำ

3) กลมยทธศำสตรจงหวด และกลมจงหวด ซงสำมำรถอธบำยกำรจดกลมลมน ำทง 8 กลม สรปไดดงน - กลมท 1 กลมลมน ำสำละวน ประกอบดวยลมน ำเมย ลมน ำยวม ลมน ำปำย ลม

น ำสำขำสำละวน - กลมท 2 กลมลมน ำกก-โขง (เหนอ) ประกอบดวย ลมน ำกก ลมน ำอง ลมน ำแม

ลำว และลม น ำโขง (เหนอ) - กลมท 3 กลมลมน ำเจำพระยำ- ทำจน ประกอบดวย ลมน ำปง ลมน ำวง ลมน ำ

ยม ลมน ำนำน ลมน ำสะแกกรง ลมน ำเจำพระยำ ลมน ำทำจน และลมน ำปำสก - กลมท 4 กลมลมน ำภำคตะวนออกเฉยงเหนอ ประกอบดวย ลมน ำช ลมน ำมล

และลมน ำโขง (ตะวนออกเฉยงเหนอ) - กลมท 5 กลมลมน ำแมกลอง ประกอบดวย ลมน ำแควใหญ ลมน ำแควนอย ลม

น ำล ำภำช ลม น ำล ำตะเพน - กลมท 6 กลมลมน ำภำคตะวนออก ประกอบดวย ลมน ำบำงปะกง ลมน ำ

ปรำจนบร ลมน ำ ชำยฝงทะเลตะวนออก และลมน ำโตนเลสำป - กลมท 7 กลมลมน ำเพชรบร และ ชำยฝงทะเลตะวนตก ประกอบดวย ลมน ำ

เพชรบร และ ลมน ำชำยฝงทะเลตะวนตก - กลมท 8 กลมลมน ำภำคใต ประกอบดวย ลมน ำภำคใตฝงตะวนออก ลมน ำตำป

ลมน ำ ทะเลสำบสงขลำ ลมน ำปตตำน และลมน ำภำคใตฝงตะวนตก

224

สถำนกำรณดำนทรพยำกรน ำของประเทศ เมอพจำรณำจำกศกยภำพของปรมำณน ำทำและ

ประชำกรในแตละลมน ำ จะเหนไดวำ ปรมำณน ำเฉลยของลมน ำในประเทศไทย 3,496 ลกบำศกเมตร

ตอคนตอป ซงถอวำเปนคำเฉลยทต ำในเมอเทยบกบประเทศในภมภำคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ลมน ำ

ช มล ปง วง ยม เจำพระยำ สะแกกรง ปำสก ทำจน บำงปะกง ชำยฝงทะเลตะวนตก และ

ทะเลสำบสงขลำ มปรมำณน ำเฉลยตอคนตอปต ำกวำคำเฉลยของประเทศ โดยในกลมลมน ำเจำพระยำ

ทำจน แมมปรมำณน ำทำรำยปต ำกวำคำเฉลย แตมอำงเกบน ำขนำดใหญและขนำดกลำงเกบกกน ำ

สวนเกนในฤดฝน มำบรรเทำปญหำกำรขำดแคลนน ำในฤดแลงได ในขณะทบำงลมน ำไมมแหลงเกบ

น ำเพยงพอ ท ำใหมปรมำณน ำ เพยงพอตอกำรใชน ำในกจกรรมตำง ๆ อยำงไรกตำมเมอวเครำะหใน

ระดบลมน ำพบวำ ลมน ำทำจน เจำพระยำ และชำยฝงทะเลตะวนตก มปรมำณฝนตกนอยทสดเฉลยป

ละ 1,000 มลลเมตร ปรมำณน ำผวดนทเปนน ำตนทนของประเทศไทย มท งสน 285,227 ลำน

ลกบำศกเมตร โดยเปนปรมำณน ำทำทไหลออกนอกลมน ำทผำนกำรควบคมใชงำนแลว ทงประเทศม

ทงสน 224,024 ลำนลกบำศกเมตร คดเปนรอยละ 79 ของน ำทำธรรมชำต ลมน ำทมปรมำณน ำทำต ำ

ทสด ไดแก ลมน ำสะแกกรง วง โตนเลสำป ทำจน บำงปะกง และปตตำน ตำมล ำดบ ทงนเมอ

วเครำะหเปรยบเทยบสดสวนของน ำทำกบปรมำณน ำฝนทตกในลมน ำ พบวำ ลมน ำทมสดสวนของ

น ำทำตอน ำฝนนอยทสด ไดแก ปง วง ยม เจำพระยำ สะแกกรง ทำจน บำงปะกง ช ปำสก และ

ทะเลสำปสงขลำ ตำมล ำดบ เมอพจำรณำปรมำณน ำทำรำยปเฉลยตอหนวยพนทรบน ำ (Specific

Yield) จะเหนวำ โดยสวนใหญลมน ำ ทอยทำงภำคใต รมทะเล หรอลมน ำทมปรมำณฝนตกมำกและ

มกจกรรมกำรใชน ำพนทลมน ำนอย จะเปนลมน ำทมปรมำณน ำทำรำยปเฉลยตอหนวยพนทรบน ำอยใน

เกณฑสง โดยลมน ำชำยฝงทะเลตะวนออกมปรมำณน ำทำ ตอหนวยพนทมำกทสดเทำกบ 41.8 ลตร

ตอวนำทตอตำรำงกโลเมตร

นอกจำกน ยงมน ำผวดนทเปนแหลงน ำธรรมชำตทเปนหวย หนอง คลอง บง ทงประเทศ ม

จ ำนวนทงสน 50,677 แหง ควำมจ 17,247 ลำนลกบำศกเมตร ปจจบนมปญหำเสอมโทรมตองมกำร

ปรบปรง ฟนฟแหลงน ำ เพอน ำกลบมำใชประโยชนเปนแหลงน ำส ำหรบแกไขปญหำขำดแคลนน ำและ

บรรเทำอทกภย แหลงน ำธรรมชำตทมจ ำนวนมำกทสำมำรถน ำมำปรบปรงฟนฟมำใชประโยชนอยใน

พนทลมน ำมล ลมน ำช และลมน ำโขง ตำมล ำดบ

225

ตารางท 9.1 ขอมลอตนยมวทยำและอทกวทยำของพนทลมน ำหลกของประเทศไทย

ชอลมน า ปรมาณการระเหยจากถาด 1

ปรมาณฝนเฉลยรายป 1

ปรมาณน าทาธรรมชาต 2 (ลาน ลบ.ม.)

ปรมาณน าทา ไหลออก 2

คา สมประสทธน าทา 2

(มม.) (มม.) เกณฑน า เฉลย

เกณฑน า นอย

เกณฑน า มาก

(ลาน ลบ.ม.) (รอยละ)

01 สำละวน 1,468.8 1,356 11,419 10,106 13,130 10,205 47.00 02 โขง (เหนอ) 1,479.3 1,598 6,522 6,443 7,616 6,728 40.50 02 โขง (อสำน) 1,533.3 1,598 30,642 30,434 35,973 28,303 40.50 03 กก 1,505.5 1,347 4,264 4,250 5,409 3,669 40.10 04 ช 1,771.3 1,228 16,405 14,910 19,165 11,949 27.00 05 มล 1,793.3 1,312 29,172 26,039 31,150 18,973 31.90 06 ปง 1,618.8 1,146 11,187 9,775 12,406 8,041 28.80 07 วง 1,522.3 1,113 1,874 1,644 2,054 1,802 15.60 08 ยม 1,675.3 1,179 5,261 4,934 6,389 4,454 18.90 09 นำน 1,596.3 1,237 17,454 15,487 20,039 11,042 41.10 10 เจำพระยำ 1,873.6 1,099 4,225 4,083 5,161 3,981 19.10 11 สะแกกรง 1,660.0 1,250 1,479 1,120 1,581 1,428 22.80 12 ปำสก 1,751.6 1,185 5,096 4,210 5,354 2,510 26.40 13 ทำจน 1,879.3 1,023 3,247 2,875 3,592 1,344 23.20 14 แมกลอง 1,555.1 1,429 22,139 18,251 23,636 19,169 50.24 15 ปรำจนบร 1,695.1 1,527 8,544 6,968 8,531 5,222 44.18 16 บำงปะกง 1,730.9 1,320 3,441 3,097 3,639 3,359 31.90 17 โตนเลสำป 1,637.1 1,425 2,442 2,975 3,682 1,794 51.80 18 ชำยฝงทะเลตะวนออก 1,673.9 2,161 18,242 15,702 18,693 15,706 55.75 19 เพชรบร 1,649.5 1,126 2,946 2,044 3,033 2,713 46.70 20 ชำยฝงทะเลตะวนตก 1,613.0 1,076 4,046 3,155 4,536 2,032 55.75 21 ภำคใตฝงตะวนออก 1,542.2 2,441 28,204 23,975 33,225 23,184 52.31 22 ตำป 1,508.6 1,840 14,239 12,069 16,825 9,929 63.10 23 ทะเลสำบสงขลำ 1,605.0 1,870 4,448 3,901 5,301 4,289 28.00 24 ปตตำน 1,560.9 1,893 3,462 3,145 4,324 3,213 47.42 25 ภำคใตฝงตะวนตก 1,531.4 2,441 24,827 21,673 27,573 18,990 49.68

รวม/เฉลย 1,632.4 1,455 285,227 253,277 322,026 224,029

ทมา : 1. กรมทรพยากรน า (2557) 2 กรมชลประทาน (2557)

226

ตารางท 9.2 ขอมลกำรจ ำแนกพนทส ำคญในลมน ำหลกของประเทศไทย

ลมน า พนทลมน า พนทเกษตร พนทชลประทาน พนทเกษตรนอกเขตชลประทาน

(ไร) (ไร) (ไร) (ไร) 01 สำละวน 11,941,219 823,059 94,306 728,753

02 โขง (เหนอ) 6,271,300 2,542,785 389,350 2,153,435 02 โขง (อสำน) 29,471,575 15,595,594 1,421,616 14,173,978 03 กก 4,562,394 1,509,411 331,470 1,177,941 04 ช 30,706,169 18,091,938 2,789,844 15,302,094 05 มล 44,419,731 29,884,881 2,118,345 27,766,536 06 ปง 21,562,119 4,818,934 2,009,571 2,809,363 07 วง 6,745,981 804,475 443,262 361,213 08 ยม 14,967,594 5,554,362 960,557 4,593,805 09 นำน 21,817,569 7,579,477 1,691,778 5,887,699 10 เจำพระยำ 12,666,556 8,107,666 6,228,463 1,879,203 11 สะแกกรง 3,159,925 1,705,111 312,548 1,392,563 12 ปำสก 9,764,600 4,683,987 535,034 4,148,953 13 ทำจน 8,432,269 4,710,801 2,503,776 2,207,025 14 แมกลอง 18,862,944 4,926,476 1,639,641 3,286,835 15 ปรำจนบร 6,045,063 2,718,329 661,487 2,056,842 16 บำงปะกง 6,687,944 3,600,995 1,360,320 2,240,675 17 โตนเลสำป 2,553,706 1,405,454 99,850 1,305,604 18 ชำยฝงทะเลตะวนออก 8,183,156 5,439,496 657,970 4,781,526 19 เพชรบร 3,912,606 910,628 385,700 524,928 20 ชำยฝงทะเลตะวนตก 4,458,006 2,187,888 347,494 1,840,394 21 ภำคใตฝงตะวนออก 16,292,431 8,387,372 1,496,274 6,891,098 22 ตำป 8,476,131 3,933,717 107,465 3,826,252 23 ทะเลสำบสงขลำ 5,300,800 2,482,937 692,675 1,790,262 24 ปตตำน 2,284,294 1,082,409 251,520 830,889 25 ภำคใตฝงตะวนตก 11,734,750 5,758,250 251,727 5,506,523 รวม 321,280,832 149,246,432 29,782,043 119,464,389 ทมา : กรมชลประทาน (2557)

227

9.3 ขนตอนการด าเนนงานจดระบบอนรกษดนและน า

กรมพฒนาทดนมงานจดระบบอนรกษดนและน า ซงเปนการสาธตการปองกนการกรอนดนใหเกษตรกร ดงน นในการปฏบตงานควรมขนตอนเพอเปนกรอบในการท างานจะไดมแนวทางการด าเนนการ ดงน 9.3.1 การก าหนดตวแทนของพนทส าหรบด าเนนการเขตพฒนาทดน บคคลทเกยวของไดแก เจาหนาทสถานพฒนาทดน ส านกงานพฒนาทดนเขต องคการบรหารการปกครองสวนทองถน หนวยงานราชการทท างานในพนท เกษตรกรในพนท โดยเจาหนาทสถานพฒนาทดนท าการก าหนดวงรอบขอบเขตของงานพฒนาทดน การก าหนดพนทแปลงสาธตโดยภาพรวม ระบปญหาทตองพฒนาเปนพนทดอนหรอพนทลม โดยใชขอมลวชาการทเกยวของกบทรพยากรดนทมอย

9.3.2 สอบถามความคดเหนของเกษตรกรในพนทเปาหมาย โดยเจาหนาทสถานพฒนาทดน เตรยมศกษาขอมลพนททเกยวของทงหมดใหพรอม เชน แผนทภมประเทศ แผนทดน ปญหาและขอจ ากดของดน ขอมลสภาพภมอากาศ ขอมลเศรษฐกจและสงคม ขอมลการใชทดน การปลกพชเศรษฐกจ มการนดหมายลวงหนาอยางเปนทางการ ใหผน าในพนทและเกษตรกร และหมอดนอาสาในพนท เขารวมรบฟงการชแจง ขนตอนนสถานพฒนาทดนจดท ากระบวนการคดสรรพนทไวอยางนอย 2-3 แหง

9.3.3 การคดเลอกพนท ส านกงานพฒนาทดนเขตท าการแตงตงคณะท างานระดบเขตเพอคดเลอกพนท อน

ประกอบดวย ผเชยวชาญ ผอ านวยการสถานพฒนาทดนและหวหนาหนวยในพนททเกยวของ ผอ านวยการกลม นกส ารวจดน นกวชาการเกษตร คณะท างานมหนาทคดเลอกพนทโดยควรมหลกเกณฑ ดงน

1) พนทเปาหมายเปนตวแทนของพนทในบรเวณแถบน โดยมเหตผลวาหากงานจดระบบอนรกษดนและน าทด าเนนการในพนทแปลงสาธตนประสบผลส าเรจดวยด เกษตรกรรอบขางทมปญหาเชนเดยวกนจะไดน าผลไปขยายในพนทของตนเองตอไป

2) พนทตวแทนในทดอนควรเปนพนทพบปญหาการพงทลายดน 3) เปนพนทอยนอกเขตปาสงวน เขตปาไมถาวร และควรระมดระวงบรเวณรอยตอ

ปาสงวน ไมควรมสงกอสรางระบบอนรกษ เพราะอาจจะมปญหาดานระเบยบกฎหมายระหวางหนวยงานของรฐ

228

4) การใชประโยชนทดนควรพจารณาถง ระบบการปลกพชแตละชนด อยางรอบคอบเพราะจะตองมการออกแบบงานจดระบบอนรกษดนและน าควบคไปกบการท างานโครงสรางถนน ทางล าเลยง ระบบการขนสงผลตผลทางการเกษตร แหลงน า อาคารและสงปลกสรางไปพรอมกน

5) เปนพนทมเกษตรกรหลายราย หากเกษตรกรบางรายเปลยนใจยงมพนทเหลอด าเนนการไดบาง หากเปนพนทเจาของเดยวเมอเปลยนใจจะเสยหายทงหมด อกทงยงหลกเลยงขอครหาวารบผลประโยชนจากเจาของพนทรายใหญดวย

9.3.4 การส ารวจเพอท าแผนท ขนตอนนด าเนนการ หลงจากคณะท างานมมตเหนวาพนททเลอกไวเหมาะสมเปน

แปลงสาธตงานจดระบบอนรกษดนและน า ฝายวางแผนการใชทดนและฝายส ารวจเพอท าแผนท จะจดหาภาพถายทางอากาศและสงเจาหนาทเขาปฏบตงานในพนท เพอท าการส ารวจพนทเพอศกษารายละเอยดของพนท การท าแผนทแสดงลกษณะภมประเทศ แสดงลกษณะและรายละเอยดตาง ๆ ทส าคญและมอยในทนน ๆ ออกมา เชน ส ารวจดน เสนแสดงระดบตาง ๆ (contour lines) ลกษณะ ล าธาร สะพาน รองน าทถกกดเซาะ (gullies) อาคารบานเรอน คระบายน า รองน า ธรรมชาต เสนขอบเขต ถนน หรอสงอนทส าคญ ๆ ทมอย ณ ทน นและเปนสงทตองการ เพอทจะน าเอามาประกอบการพจารณาในการท า farm planning น าขอมลกลบมาจดท าแผนทดน แผนทระดบ แผนทขอบเขต และแผนทการถอครองทดน ใหเหมาะสมกบลกษณะภมประเทศนน ๆ สงส าคญในการส ารวจพนทเพอใหทราบขอบเขตของพนทเบองตน วดระยะทาง ศกษาลกษณะภมประเทศ ความลาดชน ลกษณะของหน พชพรรณ ทางน า ความชนของดน การใชประโยชนทดน ซงโดยทวไปจะไววธแบบงายกอน คอ การวดความยาวในระดบราบ (measurement of horizontal distances) เปนวธการวดแบบเดมทเกษตรกรไมมเครองมอวดททนสมย อาจใชวธวดระยะอยางงาย โดยใชการกาวเทำ(pacing) ซงแตละคนจะมความยาวในการกาวไมเทากน เราตองหาคาเฉลยของเราไวกอน เมอนบกาวไดจงเอาคาเฉลยของการกาวมาคณ หรอวธการใช tape (chaining) วดซงจะมความแมนย ามากกวา ในปจจบนมการใชกลองสองระดบ ซงจะมการพฒนาขนมาจนทนสมย แตกมราคาสง มการแปรผลโดยใชโปรแกรมส าเรจรปรวมกบการใชแผนทภาพถายออรโธส ภาพถายจากดาวเทยม ในการตงกลองสองในจดทก าหนดไว ซงท าใหไดลกษณะภมประเทศทถกตองแมนย าใชเวลาเรวกวาวธอน แลวจงไปเดนส ารวจพนทภมประเทศทแทจรงอกรอบ

งานสวนใหญของการอนรกษดนและน า กคอ การควบคมการเคลอนทของน าโดยใหน าไหลไปตามทศทาง และดวยความเรวตามแตจะก าหนดให ซงการทจะกระท าใหไดผลด กจ าเปนทจะตองหาความแตกตางของระดบความสงอยางถกตองและแนนอน เครองมอทจะใชหาความแตกตาง

229

เหลานไดกคอ กลองสองระดบ ซงเปนเครองมอทส าคญและใชท างานไดผลเปนทพอใจเกยวกบงาน การระบายน าในฟารม การออกแบบระบบอนรกษดนและน า การทดน า ระบายน า ในการวางแผนและกอสรางวธการอนรกษดนและน าตาง ๆ (mechanical practices) จ าเปนตองทราบ ขอมลตาง ๆ เก ยวกบความสมพน ธของระดบความสงต า (relative elevation) ของจดตาง ๆ บนผวโลก ตวอยางเชนใน terrace channel น าทไหลจากจดหนงไปยงอกจดหนงจะเกดขนไดตอเมอจดสองจดใน channel นนมระดบตางกน หรออกนยหนงกคอ ถาเราทราบวาระดบตางกนมากนอยเพยงใดเรากจะทราบวาน าจะไหลจากจดหนงไปยงอกจดหนงไดเรวสกเพยงใด ในการส ารวจพนทจะท าใหเจาหนาทผ ปฏบตมความคนเคยกบสงแวดลอมในพนท ซงจะท าใหทราบขอมลรายละเอยดจากทงเกษตรกร การสมผสบรรยากาศ สงแวดลอม ซงจะเปนประโยชนตอการท างานในขนตอนตอไป

9.3.5 วางแผนระบบอนรกษดนและน าเบองตน ขนตอนนโดยเจาหนาทสถานพฒนาทดน สามารถใชแผนทระดบต าบล หรอด าเนนการจบพกดของพนท รวมกบการใชแผนทภาพถายออรโธสศกษารายละเอยดของพนท ในขอบเขตทวางแผนปฏบตงานไว ในการวางแผนออกแบบระบบอนรกษดนและน า ซงในการออกแบบจะตองใชหลกวชาการอนรกษดนและน าพจารณาขอมลดน ปรมาณน าทา ปรมาณน าไหลบา การสญเสยดน การก าหนดมาตรการอนรกษดนและน า การจดการดน การปรบปรงดน โดยใหสอดคลองกบความตองการของเกษตรกร ทจะวางแผนเพาะปลกพชอยางเหมาะสมดวย ซงเจาหนาทสถานควรประสานใหฝายวางแผนการใชทดน หรอฝายวชาการรวมด าเนนการ

การวางแผนงานจดระบบอนรกษดนและน า ควรทจะวางแผนเตมขอบเขตพนทท งหมดเปนแผนแมบท (master plan) ระยะยาวตอเนอง และมแผนระยะส นปตอป ซงมขอดคอ สามารถแบงพนทด าเนนการตอเนองไดหลายป อกทงเมอเขาด าเนนการในปถดไปยงไดดแลสงทด าเนนการเสรจแลวในปกอนหนานไดดวย การมแผนแมบทยงชวยใหการควบคมปรมาณงานใหสอดคลองกบงบประมาณทไดรบ สามารถปรบลดหรอเพมปรมาณงานใหใกลเคยงกบงบประมาณทไดรบในแตละปไดโดยงาย

ซงเมอใชหลกวชาการในการวเคราะหขอมล ประกอบกบใชแผนทดน แผนทการใชทดน ขอมลภมอากาศ ขอมลเศรษฐกจและสงคม กจะท าใหไดรายงานการส ารวจออกแบบงานจดระบบอนรกษดนและน าทมขอมลสนบสนนครบถวน กสามารถน าไปชแจงท าประชาพจารณใหเกษตรกรในพนทเปาหมายทราบและปรบปรงใหไปในแนวทางเดยวกนตอไป

9.3.6 การชแจงกบเกษตรกรทเกยวของ ขนตอนนผวางแผนเปนผชแจงท าความเขาใจใหแกเกษตร โดยการนดหมายเกษตรกรทเกยวของ เพอชแจงรายละเอยด ถงความจ าเปนทตองด าเนนการ ภยพบตตาง ๆ จากผลกระทบจาก

230

ปญหา สงแวดลอม ทงเรองการเปลยนแปลงภมอากาศ การกรอนดน ดนเสอมโทรม ภยแลง การแกปญหา แนวทางแกปญหา การจดระบบอนรกษดนและน า การจดการดน การจดการแหลงน า การบรณาการเครอขายเกษตรกร การจดท าแผนงาน การจดท าแผนขอรบการสนบสนนงบประมาณ การอธบายพรอมทงหารอรวมกน ปรบปรงแกไขแผนใหเหมาะสมกบความตองการของเกษตรกร 9.3.7 การออกแบบรายละเอยดระบบอนรกษดนและน า ขนตอนนผวางแผนควรเปนผออกแบบรายละเอยดของงานจดระบบ โดยการน าทมงานเขาไปหาเกษตรกรเจาของท ท าการตรวจสอบแผนบนแผนทมความเหมาะสมทจะด าเนนการจรง นอกจากนใหท าการหารอในรายละเอยดของสงกอสรางในเรองชนดของงาน ต าแหนง ขนาด และทศทาง แลวประมวลขอมลทงหมดน ามาท าการออกแบบระบบอนรกษทจะด าเนนการจรง

9.3.8 การอธบายแบบ ขนตอนนผออกแบบเปนผด าเนนการอธบายใหเกษตรกรเจาของทใหเขาใจถงชนดของสงกอสราง เกษตรกรจะสญเสยและไดอะไรหลงการกอสรางเสรจสน

9.3.9 สงแบบเพอของบประมาณ หากไมตองแกไขแบบหรอแกไขจนเสรจเรยบรอยแลวตามความเหมาะสม แลวท าการค านวณคาใชจายโดยมผอ านวยการสถานจะเปนผประเมนราคา และท าเรองขอเงนประจ างวดงานกอสรางระบบอนรกษดนและน าผานเขตเพอด าเนนการตอไป ซงเมอไดรบการจดสรรงบประมาณกจะด าเนนการตามระเบยบปฏบตของทางราชการตอไป

9.4 สรปแนวทางการออกแบบระบบอนรกษดนและน าในสภาพพนทแตกตางกน

แนวทางการออกแบบระบบอนรกษดนและน าในพนทลมน าทง 25 ลมน า ซงมสภาพพนทแตกตางกน ประกอบดวยพนท 3 แบบ คอ

1) พนทลม 2) พนทดอน

3) พนทสง การตดสนใจออกแบบระบบอนรกษดนและน าทเหมาะสม จ าเปนตองพจารณาขอมลตาง ๆ

ทเกยวของหลากหลาย เพอการควบคมคาใชจายทเกดขนจากการด าเนนการและเกดประโยชนสงสด ซงตองพจารณาปจจยหลายประการ ประกอบดวย ลกษณะของพนทลมน า วงรอบพนทลมน า ลกษณะของภมประเทศ ความลาดเทของพนท ลกษณะและสมบตของดน พชพรรณ ภมอากาศ การใชประโยชนทดน และรปแบบมาตรการอนรกษดนและน า ทงนขนกบการใชประโยชนทดนตามความ

231

ตองการของเกษตรกร ซงหากมการด าเนนการโดยละเอยดทกขนตอน ทงการใชแผนทการส ารวจดน การใชทดน การเกบตวอยางดน การวเคราะหสมบตทางเคม ทางฟสกส การประเมนความอดมสมบรณของดน การประเมนอตราการสญเสยดน การเขตกรรม การจดการดน การจดการน า การจดการพช กจะท าใหการใชประโยชนทดนมประสทธภาพตามทตองการ ซงสามารถใชแนวทางทสรปไวดงตารางท 9.3 ตามลกษณะของภมประเทศทมความแตกตางกนได มรายละเอยด ดงน 9.4.1 การออกแบบระบบอนรกษดนและน าในพนทลม (Lowland area) 1) ลกษณะของพนทลมหรอพนทลมต า เปนพนททมลกษณะราบเรยบถงคอนขางราบเรยบ มความลาดชนประมาณ 0 - 2 เปอรเซนต ลกษณะและสมบตของดนเปนสภาพดนทลม ดนมการระบายน าเลวถงคอนขางเลว มน าขงในชวงฤดฝน เนอดนสวนใหญเปนดนเหนยว บางแหงเปนดนรวนเหนยวปนทราย ดนรวนปนทราย จนถงดนทราย สวนใหญเปนดนลก มเพยงเลกนอยทเปนดนตนปนกรวดลกรงทเกดจากการตะกอนทมาทบถมสะสม ดนมสเทาเกอบตลอดชนหนาตดดน มจดประสแดง สเหลอง สน าตาล บางแหงมจดประสเหลองฟางขาวเนองจากมชนดนกรดก ามะถน การระบายน าของดนเลวถงคอนขางเลว การไหลบาของน าบนผวดนชา ดนมความสามารถใหน าซมผานไดชา การชะลางพงทลายของหนาดนไมม ดนมศกยภาพเหมาะสมส าหรบการปลกขาว และเกษตรกรสวนใหญใชประโยชนทดนในการปลกขาว ซงถอวาเปนการใชทดนเหมาะสมกบศกยภาพของดนการอนรกษดนและน า ในพนทเนนในเรองการใชประโยชนทดนทเหมาะสมกบศกยภาพของดน การจดการอนทรยวตถในดนและการจดการดนใหอดมสมบรณ การจดการน าในพนทใหเหมาะสมและเพยงพอตอการใชประโยชนทางการเกษตร กเปนการอนรกษดนและน าในพนทลมปลกขาวไดเปนอยางด แตถามความจ าเปนทจะตองใชทดนเพอการปลกพชทตองการ แตสภาพพนทหรอลกษณะของดนไมเหมาะสม และในพนทประสบปญหาภยธรรมชาต เชน น าทวมในฤดน าหลากเปนประจ าทกปเนองจากเปนทลมต า กมความจ าเปนตองใชมาตรการอนรกษดนและน าโดยวธการทางกล โดยการปรบพนทใหเหมาะสมเขามาด าเนนการในพนท 2) มาตรการอนรกษดนและน าและการจดการดนในพนทลม กรณ ความลาดชน 0 - 2 เปอรเซนต (1) วธกลตาง ๆ ไดแก

- วธการเขตกรรมและวธกล - การเตรยมดนดวยการไถพรวนดน

- การไถพรวนกลบฟางขาวแลวหมกเปนปยอนทรย - การปรบรปแปลงนาแบบท 1 - การปรบรปแปลงนาแบบท 2

232

- การปรบรปแปลงนาแบบท 3

- การสรางคนลอมรอบแปลง เพอปองกนอทกภย - การใชว สดคลมดนชนดตาง ๆ เชน ฟางขาว ใบหญาแฝก ผาพลาสตก

- การกอสรางแหลงน าในไรนานอกเขตชลประทาน การขดคน า การขดลอกแหลงน า การสรางแหลงน าชมชน

(2) วธพช - การปลกพชคลมดน เชน ถวคดซ ถวคาโลโปโกเนยม ถวฮามาตา - การปลกพชปยสด เชน ปอเทอง ถวพม ถวพรา - การปลกหญาแฝกปองกนแนวคนบอพงทลาย หรอรมตลงแหลงน า - การปลกพชหมนเวยน เชน ปลกขาวโพดตามดวยถวเขยว การปลกขาวตามดวยปอเทอง (3) วธการปรบปรงดน - การใชปยตามคาวเคราะหดนรายแปลง การตรวจสอบคา pH ของดน - ดนกรด (pH 4.5-<5.5) แกไขโดยใสปนโดโลไมท - ดนเปรยวจด (pH <4.5) แกไขโดยใสปนมารล และการระบายน าทง - ดนดาง (pH > 7.3-<8.5 ) แกไขโดยใสปยอนทรยรวมกบการไถพรวน ฉดพนจลธาตพวกคเลตทใบและตน - ดนเกลอ (pH >8.5) มเกลอทละลายอยมาก แกโดยปรบพนทและท าคระบายน า ชะลางเกลอดวยน า ใสยบซม ใสปยหมก ปลกพชทนเคม ปลกปาไมโตเรว ใชวสดคลมดน หรอใสแกลบดน - ดนมความอดมสมบรณต า ใชการปรบปรงบ ารงดนดวยปยอนทรยและปยเคมอยางเหมาะสม - การใชปยอนทรยและน าหมกชวภาพ - การใชขอมลเขตเหมาะสมของดน เพอการบรหารจดการระบบการปลกพชใหเหมาะสม

3) การวเคราะหพนทเพอก าหนดรปแบบมาตรการอนรกษดนและน าในพนทลม สภาพพนทเปนทราบ ปลกขาว ลกษณะดนเปนดนทลม เนอดนเปนดนรวนปน

ทราย ดนรวนเหนยวปนทราย ดนมการระบายน าคอนขางเลว ประสบปญหาขาดแคลนน าในชวงฝนทงชวง ท าใหปรมาณน าไมเพยงพอตอการเจรญเตบโตของขาว และเกษตรกรเจาของพนทตองการ

233

ปลกขาวเชนเดม ควรพจารณาก าหนดรปแบบการปรบรปแปลงนาแบบท 1 เขามาด าเนนการเพอปรบสภาพพนทแปลงนาใหมขนาดใหญ กวาง ราบเรยบสม าเสมอและมคนนาสงขน ชวยในการกกเกบน าไวไดมากขน และเพอใหเพยงพอตอการเจรญเตบโตของขาว

(1) สภาพพนทเปนทลม ปลกขาว ลกษณะดนเปนดนทลม เนอดนเปนดนเหนยว ดนรวนปนทราย หรอดนรวนเหนยวปนทราย ดนมการระบายน าเลว ประสบปญหาน าทวมในฤดน าหลากเปนประจ าทกป ท าใหขาวเสยหาย ผลผลตตกต า และขาวไมสามารถใหผลผลตได แตเกษตรกรเจาของพนทตองการปลกขาวเชนเดม ควรพจารณาก าหนดรปแบบการปรบรปแปลงนาแบบท 2 เขามาด าเนนการ เพอปรบสภาพพนทแปลงนา มการสรางคนดนขนใหมโดยใหระดบคนดนอยในระดบเดยวกน แตมการขดคน า และน าดนทขดท าคน าขนมาถมเปนคนดนใหสง ปองกนน าทวมจากภายนอกแปลงได สวนการขดคน ากเพอเกบกกน า ระบายน า และสงน าในแปลงปลกพชจะสามารถชวยปองกนและแกไขปญหาน าทวมในแปลงนาได

(2) สภาพพนทเปนทลม ปลกขาว ลกษณะดนเปนดนทลม เนอดนเปนดนเหนยว ดนรวนปนทราย หรอดนรวนเหนยวปนทราย ดนมการระบายน าเลว ดนมปญหาเปนดนเปรยวจด มศกยภาพต าส าหรบการผลตขาว ผลผลตขาวในพนทตกต า บางพนทขาวไมสามารถเจรญเตบโตได สงผลใหเกษตรกรปลอยพนทนาใหทงราง และเกษตรกรเจาของพนทตองการปรบเปลยนไปปลกพชชนดอนทราคาผลผลตดกวา เชน ไมผล ไมยนตนเศรษฐกจ ควรพจารณาก าหนดรปแบบการปรบรปแปลงนาแบบท 3 เขามาด าเนนการ เพอปรบเปลยนสภาพพนทจากแปลงนาเปนการยกรองเพอปลกไมผลและไมยนตน โดยสามารถออกแบบตอเนองท าเปนแปลงใหญไดแตขนาดของรองน าและคนดนปลกพชขนกบชนดพชทปลก สภาพพนท และลกษณะของดน โดยมขอพงระวงคอ ถาดนเปนดนเปรยวจด การขดคน าดนลางขนมาถมเปนคนดนปลกพช จะประสบปญหาดนเปนกรดจดรนแรงเนองจากชนดนลางมชนของดนกรดก ามะถน จ าเปนตองมการแกไขปญหาความเปนกรดจดของดนรวมกบการปรบปรงบ ารงดน

(3) ในพนททประสบปญหาขาดแคลนน า ไมมแหลงน าขนาดเลกในไรนาส ารองไวใชในชวงฤดแลง น าไมเพยงพอส าหรบการเจรญเตบโตของพช ควรพจารณารปแบบการกอสรางบอน าในไรนาใหเกษตรกรเพอกกเกบน าไวใชในชวงฤดแลง และในฤดฝนทงชวง หรอการขดลอกแหลงน าทตนเขนเพอเพมการกกเกบน าไวใชในฤดแลง

(4) ในพนททไมมเสนทางล าเลยงผลผลตจากแปลงเกษตรกรสตลาด การขนยายเครองจกรเขาออกในพนทไมสามารถด าเนนการได ควรพจารณารปแบบการกอสรางเสนทางล าเลยงใหเกษตรกรไดใชรวมกนในการขนสงผลผลตออกสตลาด ทงนควรใหเกษตรกรทไดประโยชนจากการสรางทางล าเลยงใน ไรนาตกลงท าความเขาใจและตกลงการใชเสนทางรวมกน

234

(5) ในกรณทมการกอสรางเสนทางล าเลยงในไรนาใหเกษตรกรบางแหง ควรพจารณารปแบบการกอสรางทอลอดระบายน าใตเสนทางล าเลยง เพอปองกนปญหาน าทวมทอาจเกดขนไดจากการสรางเสนทางกดขวางทางน า โดยสามารถออกแบบทอลอดระบายน าใตเสนทางล าเลยงไดตามความเหมาะสมกบสภาพพนททงขนาดและประสทธภาพการระบายน า 9.4.2 การออกแบบระบบอนรกษดนและน าในพนทดอน (Upland area) 1) ลกษณะของพนทดอน เปนพนททมลกษณะคอนขางราบเรยบจนถงลกคลนลอนชน มความลาดชนประมาณ 2 - 25 เปอรเซนต ลกษณะและสมบตของดนเปนดนทดอน ดนมการระบายน าดถงดปานกลาง เนอดนมทงทเปนดนเหนยว ดนรวนเหนยวปนทราย ดนรวนปนทราย ดนทราย สวนใหญเปนดนลก มบางแหงเปนดนตน ซงมเนอดนเปนดนรวนปนกรวด ดนรวนเหนยวปนกรวด ดนเหนยวปนกรวด ปนลกรง หรอเศษหน ดนมสน าตาล สน าตาลแก สแดง การไหลบาของน าบนผวดนเรวถงปานกลาง ดนมความสามารถใหน าซมผานไดเรวถงปานกลาง มการชะลางพงทลายของหนาดน ซงขนอยกบความลาดชนของพนทและการใชประโยชนทดน พนทดอนสวนใหญดนมศกยภาพเหมาะสมส าหรบการปลกพชไร ไมผล และไมยนตน แตเนองจากพนทมความลาดชน บางแหงมความลาดชนคอนขางมาก การเพาะปลกพชตอเนองยาวนาน ปลกผดวธ ไมมมาตรการอนรกษดนและน า และไมมการจดการดนทถกตองเหมาะสม เปนผลท าใหดนเสอมโทรมลงอยางรวดเรว ความอดมสมบรณของดนต า และดนขาดความชน ดงนนพนทดอนท าการเกษตรเหลานควรก าหนดรปแบบมาตรการอนรกษดนและน าใหเหมาะสมและเปนไปไดในทางปฏบต 2) มาตรการอนรกษดนและน าและการจดการดนทใชไดในพนทดอน คอ (1) พนทมความลาดชน 2 - 5 เปอรเซนต การท าระบบอนรกษดนและน าโดยใชคาระยะหางตามแนวดง 1 เมตร (1.1) กรณ ดนลก ≥ 100 เซนตเมตร ใชวธกล : (ตามความเหมาะสม) ดงน

- คนดนแบบท 1 : คนดนเบนน า ใชกบพนทดอนทมดนคอนขางเปนทราย ดนรวนและดนเหนยว

- คนดนแบบท 2 : คนดนเกบกกน าใชกบพนทดนทราย และดนคอนขางเปนทราย

- คนดนแบบท 3 ก : คนดนกนน าฐานกวางแบบระดบ ใชกบพนทดนทราย และดนคอนขางเปนทราย

- คนดนแบบท 3 ข : คนดนกนน าฐานกวางลดระดบ ใชกบพนทดนรวน และดนเหนยว

235

- คนดนแบบท 4 ก : คนดนกนน าฐานแคบแบบระดบ ใชกบพนทดนทราย และดนคอนขางเปนทราย

- คนดนแบบท 4 ข : คนดนกนน าฐานแคบลดระดบ ใชกบพนทดนรวน และดนเหนยว ใชวธพช :

- แถบหญาแฝกตามแนวระดบ - แถบพชตระกลถวหรอตระกลหญาตามแนวระดบ เชน หญารซ

ถวมะแฮะ กระถน - ปลกพชคลมดน - ปลกพชปยสด - ปลกพชสลบเปนแถบ - ปลกพชหมนเวยน - ปลกพชแซม - ปลกพชเหลอมฤด - การปลกพชระหวางแถบไมพมบ ารงดน - ไมยนตนแนวบงลม

(1.2) กรณ ดนตน < 100 เซนตเมตร วธพช : ใหเลอกวธใชตามขอ 1-10 ของวธพชขางบน วธกล :

- คนดนแบบท 4 ก : คนดนกนน าฐานแคบแบบระดบ ใชกบพนทดนทราย และดนคอนขางเปนทราย ซงอาจจะปฏบตงานไดชา ตองปฏบตแบบคอยเปนคอยไป

- คนดนแบบท 4 ข : คนดนกนน าฐานแคบลดระดบใชกบพนทดนรวนและดนเหนยว (1.3) กรณดนตนชวง >70 - <100 เซนตเมตร วธกล : ใหพจารณาความลกของคนดนทจะตองขดและควรเปนคนดนแบบลดระดบ - คนดนแบบท 4 ข : คนดนกนน าฐานแคบลดระดบ พนทเปนดนรวน ดนเหนยว

236

- คนดนแบบท 5 : ครบน าขอบเขาฐานกวาง 2.00 เมตร พนทเปนดนคอนขางเปนทราย ดนรวน ควรเปนคนดนระดบ) ถาพนทเปนดนเหนยวควรเปนคนดนแบบลดระดบ วธพช :

- ปลกพชคลมดน - ปลกพชปยสด - ปลกพชสลบเปนแถบ - ปลกพชหมนเวยน - ปลกพชแซม - ปลกพชเหลอมฤด - การปลกพชระหวางแถบไมพมบ ารงดนตามแนวระดบ - คนซากพช - ไมบงลม

(2) พนทมความลาดชน 5-12 เปอรเซนต การท าระบบอนรกษดนและน าโดยใชคาระยะหางตามแนวดง 2 เมตร (2.1) กรณ ดนลก ≥ 100 เซนตเมตร วธกล : (ตามความเหมาะสม) ดงน

- คนดนแบบท 1 : คนดนเบนน า พนทเปนดนคอนขางเปนทราย ดนรวน และดนเหนยว

- คนดนแบบท 4 ก : คนดนกนน าฐานแคบแบบระดบ พนทเปนดนทราย ดนคอนขางเปนทราย

- คนดนแบบท 4 ข : คนดนกนน าฐานแคบลดระดบ พนทเปนดนรวน ดนเหนยว

- คนดนแบบท 5 : ครบน าขอบเขาฐานกวาง 2.00 เมตร พนทเปนดนคอนขางเปนทราย ดนรวน ควรเปนคนดนแบบระดบ) สวนพนทดนเหนยว ควรเปนคนดนแบบลดระดบ วธพช :

- ปลกพชคลมดน - ปลกพชปยสด - ปลกพชสลบเปนแถบ

237

- ปลกพชหมนเวยน - ปลกพชแซม - ปลกพชเหลอมฤด - การปลกพชระหวางแถบไมพมบ ารงดนตามแนวระดบ - คนซากพชตามแนวระดบ - แถบพชตระกลหญาและถวตามแนวระดบ เชน แถบหญาแฝก

แถบหญารซ แถบกระถน และแถบถวมะแฮะ - ไมบงลม

(2.2) กรณ ดนตน < 100 เซนตเมตร วธพช : ใหเลอกวธใชตามขอ 1-10 ของวธพชขางบน (2.3) ดนลกชวง >70-<100 เซนตเมตร วธกล : ใหพจารณาความลกของคนดนทจะขด ควรเปนคนดนแบบลดระดบ วธพช :ใหเลอกวธใชตามขอ 1-10 ของวธพชขางบน

(3) พนทมความลาดชน 12-25 เปอรเซนต การท าระบบอนรกษดนและน าโดยใชคาระยะหางตามแนวดง 3 เมตร (3.1) กรณ ดนลก ≥ 100 วธกล

- คนดนแบบท 1 : คนดนเบนน า พนทเปนดนคอนขางเปนทราย ดนรวน และดนเหนยว

- คนดนแบบท 4 ก : คนดนกนน าฐานแคบแบบระดบ พนทเปนดนทราย ดนคอนขางเปนทราย

- คนดนแบบท 4 ข : คนดนกนน าฐานแคบลดระดบ พนทเปนดนรวน ดนเหนยว

- คนดนแบบท 5 : ครบน าขอบเขาฐานกวาง 2.00 เมตร พนทเปนดนคอนขางเปนทราย ดนรวนควรเปนแบบระดบ สวนพนทเปนดนเหนยวควรเปนแบบลดระดบ

วธพช - ปลกพชคลมดน

238

- ปลกพชปยสด - ปลกพชสลบเปนแถบ - ปลกพชหมนเวยน - ปลกพชแซม - ปลกพชเหลอมฤด - การปลกพชระหวางแถบไมพมบ ารงดน - คนซากพช - แถบหญาแฝกตามแนวระดบ - ไมบงลมพชตระกลถวยนตน ไผ

(3.2) กรณ ดนตน < 100 เซนตเมตร วธพช - แถบหญาแฝกตามแนวระดบ - ปลกพชคลมดน - ปลกพชปยสด - คนซากพช (3.2) กรณ ดนลกชวง >70-<100 เซนตเมตร วธพช

- แถบหญาแฝกตามแนวระดบ - ปลกพชคลมดน - ปลกพชปยสด - คนซากพช

3) การวเคราะหพนทเพอก าหนดรปแบบมาตรการอนรกษดนและน าในพนทดอน การวเคราะหเพอก าหนดรปแบบมาตรการอนรกษดนและน าในพนทดอน ตองพจารณาท งสภาพพนท ความลาดชนของพนท ลกษณะของดนรวมกบการใชทดนของเกษตรกร ตลอดจนการยอมรบจากเกษตรกรเจาของพนทดวย

(1) พนทดอน มความลาดชน 2-5 เปอรเซนต ลกษณะดนเปนดนลกหรอดนตน ปลกพชไร (1.1) ควรพจารณาก าหนดมาตรการอนรกษดนและน าโดยวธพช ไดแก การปลกพชไรตามแนวระดบขวางความลาดชนของพนท การปลกพชไรสลบเปนแถบ การปลกหญาแฝกตามแนวระดบขวางความลาดชนของพนทสลบกบพชไร การปลกพชไรตระกลถวคลมดนเพอรกษา

239

ความชน ซงเพยงพอส าหรบการปองกนการกดกรอนของดน เนองจากพนทเหลานอตราการสญเสยดนยงมนอย 1.2) ก าหนดมาตรการการเขตกรรมใหเหมาะสม ไดแก การไถพรวนดนปลกพชไรขวางความลาดชนของพนท โดยในชวงระยะของการไถพรวนควรใหดนมความชนทพอเหมาะ หรอน ารปแบบการปลกพชแบบไมไถพรวนดนเขามาด าเนนการ (2) พนทดอน มความลาดชน 2-5 เปอรเซนต ลกษณะดนเปนดนตน ปลกไมผล หรอไมยนตน พนทปลกไมผล หรอไมยนตน ปญหาการกดกรอนของดนมนอย ควรพจารณาก าหนดมาตรการอนรกษดนและน าโดยวธพช ไดแก การปลกพชไรตระกลถวระหวางแถวคลมดนและใชวสดคลมโคนตนเพอไมใหชนลกรงจบตวกนแนนแขงจนเปนอปสรรคตอการชอนไชของรากพช และหากเปนพนททปลกไมผลหรอไมยนตนใหม ควรขดหลมปลกใหกวางและลกกวาปกต โดยใหมขนาด 75x75x75เซนตเมตร หรอถงชนหนพนเพอท าลายชนกรวดลกรง และควรปลกหญาแฝกรอบโคนตนเพอรกษาความชนในดน (3) พนทดอน มความลาดชน 5 - 25 เปอรเซนต ลกษณะดนเปนดนลก ปลกพชไร พนทมความลาดชนคอนขางมาก การปลกพชไรทมการไถพรวนดนจะท าใหเกดการชะลางพงทลายของหนาดนไดงาย ควรพจารณาก าหนดมาตรการอนรกษดนและน าโดยวธกลเขามาด าเนนการ ไดแก การท าคนดนขวางความลาดชนของพนท การท าคนดนกกเกบน า การท าคนดนเบนน าในกรณทมการไหลบาของน าจากทสงกวาหรอภเขาลงมาสพนทเกษตร การท าทางระบายน าออกจากพนทเกษตร โดยพจารณาด าเนนการรวมกบมาตรการอนรกษดนและน าโดยวธพช ไดแก การปลกพชไรตามแนวระดบขวางความลาดชนของพนท การปลกพชไรสลบเปนแถบ การปลกหญาแฝกตามแนวระดบขวางความลาดชนของพนทสลบกบพชไร (4) พนทดอน มความลาดชน 5 - 25 เปอรเซนต ลกษณะดนเปนดนตน ปลกพชไร พนทมความลาดชนคอนขางมาก แตเนองจากลกษณะของดนเปนดนตน การก าหนดมาตรการอนรกษดนและน าโดยวธกลเขามาด าเนนการเปนไปไดคอนขางยาก เนองจากประสบปญหาการขดพบชนของกรวด ลกรง หรอชนหน ดงนน พนทเหลานควรก าหนดมาตรการอนรกษดนและน าโดยวธพชเขามาด าเนนการ ไดแก การปลกพชไรตามแนวระดบขวางความลาดชนของพนท การปลกพชไรสลบเปนแถบ การปลกหญาแฝกตามแนวระดบขวางความลาดชนของพนทสลบกบพชไรเปนตน

240

(5) พนทดอน มความลาดชน 5 - 25 เปอรเซนต ลกษณะดนเปนดนลกและดนตน ปลกไมผลหรอไมยนตน พนทมความลาดชนคอนขางมาก การปลกไมผลหรอไมยนตนจนเตมพนทท าใหการก าหนดมาตรการอนรกษดนและน าโดยวธกลเปนไปไดยาก และไมมความจ าเปน อกทงเกษตรกรเจาของพนทอาจไมยนยอม ดงนน แนวทางทเปนไปไดคอ การปลกหญาแฝกรอบโคนตนเพอรกษาความชนในดน โดยปลกเปนรปตวยหงายรองรบความลาดเทของพนทรอบโคนตนในระยะทรงพมและใชวสดคลมโคนตนในกรณทดนเปนดนลกรงเพอไมใหชนลกรงจบตวกนแนนแขงจนเปนอปสรรคตอการชอนไชของรากพช พนทดอนในทกสภาพพนทและทกระบบการปลกพช ทประสบปญหาขาดแคลนน า ไมมแหลงน าขนาดเลกในไรนาส ารองไวใชในชวงฤดแลง น าไมเพยงพอส าหรบการเจรญเตบโตของพช ควรพจารณารปแบบการกอสรางบอน าในไรนาใหเกษตรกรเพอกกเกบน าไวใชในชวงฤดแลง และในฤดฝนทงชวง ในพนททไมมเสนทางล าเลยงผลผลตจากแปลงเกษตรกรสตลาด การขนยายเครองจกรเขาออกในพนทไมสามารถด าเนนการได ควรพจารณารปแบบการกอสรางเสนทางล าเลยงใหเกษตรกรไดใชรวมกนในการขนสงผลผลต หรออาจกอสรางคนดนใหมฐานกวางขนเพอใหรถสามารถวงผานได โดยใหมการใชประโยชนทางล าเลยงทมคระบายน าขนานไปดวยอาจลดระดบ 1 องศา เพอกระจายน าจากบอดกตะกอนแหงหนงไปยงบอดกตะกอนอกแหงหนง ท าใหน ามแหลงน ากระจายในพนทเพมขน จะเปนการสงเสรมการเจรญเตบโตของตนไมไดมากขน ในกรณทมการกอสรางเสนทางล าเลยงในไรนาใหเกษตรกร บางแหงควรพจารณารปแบบการกอสรางทอลอดระบายน าใตเสนทางล าเลยง เพอปองกนปญหาน าทวมทอาจเกดขนไดจากการสรางเสนทางกดขวางทางน า โดยสามารถออกแบบทอลอดระบายน าใตเสนทางล าเลยงไดตามความเหมาะสมกบสภาพพนท ในพนทบางแหงทมการชะลางพงทลายรนแรง เกดรองน าเปนรองลก หรอพนทรองน าตามธรรมชาตทเปนรองลกขนาดใหญ ควรพจารณารปแบบการกอสรางสงชะลอความเรวของน า ขวางรองน า โดยใหมระยะหางตามความเหมาะสมกบสภาพพนท ในกรณทพนทบางแหงมการไหลบาของน าจากทสงลงสทต ารนแรง หนาดนถกชะลางพงทลาย ท าใหพนทเกษตรกรรมในทต ากวาเสยหาย เกดตะกอนดนทบถม ควรพจารณารปแบบการกอสรางบอดกตะกอนดนเพอดกตะกอนดนทไหลมากบน า อกทงยงชวยเกบกกน าไวใชประโยชนไดอกทางหนงดวย ทงนการกอสรางบอดกตะกอนดนตองรองรบมาตรการอนรกษดนและน าทอยสวนบนของพนทหรอพนททสงกวาดวย เชน กอสรางคนดนเบนน าออกจากพนทเกษตรใหน าและตะกอนดนไหลมาตามทางระบายน าทกอสรางขน ผานสงชะลอความเรวของน า แลวไหลลงสบอดกตะกอนดน เปนตน 9.4.3) การออกแบบระบบอนรกษดนและน าในพนทสง (Highland area) ทมความลาดชนตงแต 25 เปอรเซนตขนไป

241

1) ลกษณะของพนทสง เปนพนททมลกษณะเปนเนนเขา และภเขาสง มความลาดชนตงแต 35 เปอรเซนตขนไป ลกษณะและสมบตของดนสวนใหญจะเปนดนตนปนกรวด ลกรง หรอเศษหน บางแหงมหนาดนลก ดนมการระบายน าด ดนมสแดง สน าตาล สน าตาลแก การไหลบาของน าบนผวดนเรว ดนมความสามารถใหน าซมผานไดเรว มการชะลางพงทลายของหนาดนสง พนทสงสวนใหญดนไมเหมาะสมส าหรบการปลกพช เนองจากเปนดนตน หนาดนถกชะลางพงทลาย มการสญเสยดนและธาตอาหารพชไปพรอมกบการไหลบาของน าเปนจ านวนมาก ในพนทเกษตรกรรมเกษตรกรสวนใหญใชประโยชนทดนในการปลกพชไร ไมผลบางชนด และไมยนตนเศรษฐกจพวกยางพารา ปาไม และปลกพชมาอยางตอเนองยาวนาน ไมมมาตรการอนรกษดนและน า ท าใหดนเกดการกรอนดน พนทสงท าการเกษตรเหลานควรก าหนดรปแบบมาตรการอนรกษดนและน าใหเขมขน เหมาะสมและเปนไปไดในทางปฏบต

2) มาตรการอนรกษดนและน าและการจดการดนทใชไดในพนทสง คอ (1) พนทมความลาดชน 25-35 เปอรเซนต มความเสยงตอผลกระทบจากน าไหล

บาและการเกดการกรอนดน สญเสยหนาดน การท าระบบอนรกษดนและน า โดยใชคาระยะหางตามแนวดง 5 เมตร

(1.1) กรณดนลก ≥100 เซนตเมตร วธกล :

- คนดนแบบท 5 : ครบน าขอบเขาฐานกวาง 2.00 เมตร พนทเปนดนคอนขางเปนทราย ดนรวนปนทราย ดนรวน : ควรแบบระดบ สวนถาพนทเปนดนเหนยว : ควรแบบลดระดบ วธพช

- แถบหญาแฝกตามแนวระดบ แถบหญาแฝกครงวงกลมกบไมผล - ปลกพชคลมดน - การปลกพชระหวางแถบไมพมบ ารงดน - แถบหญาแฝกตามแนวระดบ - คนซากพช - ไมบงลมพชตระกลถวยนตน ไผ

(1.2) ดนตน < 100 เซนตเมตร วธพช : - แถบหญาแฝกตามแนวระดบ แถบหญาแฝกครงวงกลมกบไมผล

242

- ปลกพชคลมดน - ปลกพชปยสด - คนซากพช

(1.3) ดนลกชวง >70-<100 เซนตเมตร ใหพจารณาการสรางหนาดนดวยพชคลมดน พนปยสด รวมกบแถบหญาแฝกตามแนวระดบ การสรางคนดนทจะตองขดและควรเปนคนดนแบบลดระดบซงอาจใชแรงงานคนรวมกบเครองจกรขนาดเลก

(2) พนทมความลาดชน มากกวา 35 เปอรเซนต ควรปลกปาทดแทนหรอทงไวเปนปาตนน าล าธาร ร แตถามความจ าเปนตองใชพนทนกควรการท าระบบอนรกษดนและน าโดยใชคาระยะหางตามแนวดง 6 เมตร ปฏบตดงน วธกล

- คนดนแบบท 6 : ครบน าขอบเขาฐานกวาง 1.50 เมตร - วธกลและวธพชผสมผสาน - ครบน าขอบเขาฐานกวาง 1.50 เมตร รวมกบแถบหญาแฝก - ค รบน าขอบเขาฐานกวาง 1.50 เมตร รวมกบแถบไมพม

ตระกลถว 3) การวเคราะหพนทเพอก าหนดรปแบบมาตรการอนรกษดนและน าในพนทสง

(1) พนทสง มความลาดชน 25 - 35 เปอรเซนต ลกษณะดนเปนดนลก ปลกพชไร การปลกพชไรในพนทสงชนจะท าใหเกดการชะลางพงทลายของหนาดนไดงาย และเปนปรมาณมาก ควรก าหนดมาตรการอนรกษดนและน าโดยวธกลเขามาด าเนนการ ไดแก การท าครบน าขอบเขา (คนดนแบบท 5) ซงมปรมาตรดนขด-ถม ประมาณ 0.3 ลกบาศกเมตรตอเมตร เพอปองกนการกดกรอนของดน จดท าคนดนฐานแคบ (คนดนแบบท 4 ก และ ข) ซงมปรมาตรดนขด-ถม ประมาณ 0.6 ลกบาศกเมตรตอเมตร ขวางความลาดชนของพนท การท าทางระบายน าออกจากพนทเกษตร โดยพจารณาด าเนนการรวมกบมาตรการอนรกษดนและน าโดยวธพช ไดแก การปลกหญาแฝกตามแนวระดบขวางความลาดชนของพนทสลบกบพชไรและแนวคนดน

(2) พนทสง มความลาดชน 25 - 35 เปอรเซนต ลกษณะดนเปนดนตน ปลกพชไร เนองจากลกษณะของดนเปนดนตน การก าหนดมาตรการอนรกษดนและน าโดยวธกลเขามาด าเนนการเปนไปไดยาก พนทเหลานควรก าหนดมาตรการอนรกษดนและน าโดยวธพชเขามาด าเนนการ ไดแก การปลกหญาแฝกตามแนวระดบขวางความลาดชนของพนทสลบกบพชไร นอกจากนกรณ พนทลาดชนเปนพนทวกฤต ซงไดรบผลกระทบจากการเปลยนสภาพภมอากาศมาแลว

243

อยางตอเนองจนไมสามารถใชประโยชนได ตองท าการฟนฟสภาพใหม เชน พนทชะลางพงทลาย พนทดนถลม เปนตน ซงในบางพนทจะเปลยนแปลงไปจนไมเหนสภาพนเวศเดม ผวหนาดนถกกดกรอน จนถงชนหน ซงพนทลกษณะแบบน ตองมการจดการกรณพเศษ เชน การฟนฟสภาพนเวศนโดยการฟนฟหนาดนใหมจากพนทลาดชนตอนลางขนไปดานบน โดยใชชนดพชพรรณไมตระกลถวในประเภทตาง ๆ ปลกรวมกบตนไมชนดตาง ๆ ท งไมยนตน ไมพม พชคลมดนทสามารถตรงไนโตรเจนและทงเศษกงใบสรางอนทรยวตถได รวมกบระบบอนรกษดนและน าเปนพนทขนาดใหญ และมระบบอนรกษดนและน าเฉพาะจด เชน การท าครบน าขอบเขา การท าขนบนไดดน การใชแถบพชตระกลถว การใชแถบหญาแฝก การใชแถบพชทนแลง การใชกอนหนเรยงแนว การใชคนซากพช เปนตน เพอปกปกษรกษาพนทปาไมไมใหเสอมโทรมลงไปจากเดม (3) พนทสง มความลาดชน 25 - 35 เปอรเซนต ลกษณะดนเปนดนลกหรอดนตน ปลกไมผลหรอไมยนตน ในพนทสง การปลกไมผลหรอไมยนตนจนเตมพนทท าใหการก าหนดมาตรการอนรกษดนและน าโดยวธกลเปนไปไดยาก มาตรการอนรกษดนและน าทเปนไปได คอ การปลกหญาแฝกรอบโคนตนเพอรกษาความชนในดน โดยปลกเปนรปครงวงกลมหงายรองรบความลาดเทของพนทรอบโคนตนในระยะทรงพมและใชวสดคลมโคนตน ใชการจดการเฉพาะหลม การใชกระบอกดนเผาใสน า ระบบน าหยด การสรางแหลงน าในลกษณะของฝายชะลอความชนรวมกบทางระบายน าเชอมตอกระจายน าในพนท (4) พนทภเขาสง มความลาดชนมากกวา 35 เปอรเซนต พนทภเขาสงสวนใหญถกก าหนดไวใหเปนปาไมตามธรรมชาตซงจะเปนการชวยสะสมคารบอนในรปของเนอไมดทสด โดยการใชกฏหมายหรอมาตรการรกษาปา พนทปาทเขมขนมบทลงโทษขนสงสด แตอยางไรกตามกมความจ าเปนตองมมาตรการอนรกษดนและน าเขามาด าเนนการ เพอปองกนการกดกรอนของดนและการสญเสยดน โดยอาจท าครบน าขอบเขาในบางบรเวณเพอชวยลดความแรงของน าไหลบา หรอด าเนนการรวมกบการปลกหญาแฝกขวางความลาดชนของพนทกได ในพนทบางแหงทมการชะลางพงทลายรนแรง เกดรองน าเปนรองลก หรอพนทรองน าตามธรรมชาตทเปนรองลกขนาดใหญ ควรพจารณารปแบบการกอสรางอาคารชะลอความเรวของน าขวางรองน า (5) พนทสงทมการปลกพช ทประสบกบปญหาขาดแคลนน า น าไมเพยงพอส าหรบการเจรญเตบโตของพช ควรพจารณารปแบบการกอสรางบอดกตะกอนดนเพอดกตะกอนดนทไหลมากบน า อกทงยงชวยเกบกกน าไวใชประโยชนไดอกทางหนงดวย โดยก าหนดต าแหนงกอสรางเปนชวง ๆ ตามเสนทางน าธรรมชาต หรอจดต าสดของพนท ทงนการกอสรางบอดกตะกอนดนตองรองรบมาตรการอนรกษดนและน าทอยสวนบนของพนทหรอพนททสงกวาดวย เชน การไหลบาของน าและตะกอนดนผานครบน าขอบเขา ผานสงชะลอความเรวของน า แลวไหลลงสบอดกตะกอนดน

253

ตารางท 9.3 แนวทางการใชประโยชนระบบอนรกษดนและน าในสภาพพนทแตกตางกน

กจกรรมระบบอนรกษดนและน า พนทราบ/ลม พนทดอน พนทสง ความลาดชน 0-2 % ความลาดชน 2-25 % ความลาดชน 25-35 %

1. การไถพรวนดน/ไถเศษพช - 1. การไถพรวนดน/ไถเศษพชตามแนวระดบ - 2. การปรบรปแปลงนาแบบท 1 - - 4. การปรบรปแปลงนาแบบท 2 - - 5. การปรบรปแปลงนาแบบท 3 - - 6. การสรางคนลอมรอบแปลง - - 7. คนดนแบบท 1 (คนดนเบนน า) - - 8. คนดนแบบท 2 : คนดนเกบกกน า - - 9. คนดนแบบท 3 : คนดนกนน าฐานกวางแบบระดบ - - 10. คนดนแบบท 3 : คนดนกนน าฐานกวางลดระดบ - - 11. คนดนแบบท 4 : คนดนกนน าฐานกวางแบบระดบ - - 12. คนดนแบบท 4 : คนดนกนน าฐานกวางลดระดบ - - 13. คนดนแบบท 5 : ครบน าขอบเขาฐานกวาง 2.00 เมตร -

14. คนดนแบบท 6 : ครบน าขอบเขาฐานกวาง 1.50 เมตร - -

15. คนซากพช - 16. การใชวสดคลมดน

244

254

ตารางท 9.3 (ตอ) กจกรรมระบบอนรกษดนและน า พนทราบ/ลม พนทดอน พนทสง

ความลาดชน 0-2 % ความลาดชน 2-25 % ความลาดชน 25-35 % 17. การปลกพชคลมดน 18. การปลกพชปยสด - 19. การปลกแถบหญาแฝกตามแนวระดบ 20. การปลกพชหมนเวยน - 21. แถบพชตระกลถวตามแนวระดบ -

22. แถบพชตระกลหญาตามแนวระดบ - 23. การปลกพชสลบเปนแถบ - 24. การปลกพชเหลอมฤด - 25. การปลกพชแซม - 26. ไมยนตนแนวบงลม 27. คนซากพช - 28. แหลงน าในไรนานอกเขตชลประทาน - 29. แหลงน าชมชน - - 30. แหลงน าขนาดเลก - 31. การขดลอกแหลงน า - - 32. ฝายชะลอความชน - -

245

248

9.5 พนทเปาหมายงานเขตพฒนาทดนลมน าในพนทส านกงานพฒนาทดนเขต 9 กรณศกษา พนทเปาหมายเขตพฒนาทดน ซงส านกงานพฒนาทดนเขต 9 ไดคดเลอกเปนพนทในการด าเนนการมจ านวน 34 แหง ตามตารางท 9.4 และแสดงขอบเขตตามภาพท 9.1 ดงน ตารางท 9.4 พนทเปาหมายการด าเนนงานเขตพฒนาทดนในส านกงานพฒนาทดนเขต 9

สถานพฒนาทดน เขตพฒนาทดนลมน า (แหง)


ก าแพงเพชร 8 2,017,533

ตาก 8 1,375,601

สโขทย 6 1,071,383

นครสวรรค 8 1,378,066

อทยธาน 4 818,451

รวมทงหมด 34 6,661,034


กรมพฒนาทดนไดก าหนดท าเนยบวงรอบเขตพฒนาทดนในลกษณะลมน ารายจงหวด สามารถน าไปสการพจารณาก าหนดกจกรรมและงบประมาณเพอการแกไขปญหาและขอจ ากดของการใชประโยชนทดน การเลอกใชมาตรการอนรกษดนและน า ปรบปรงดน ฟนฟทรพยากรดนทเหมาะสมกบพนทและความตองการของเกษตรกรเพอเพมผลผลต เพมรายได และใชประโยชนอยางย งยน โดยส านกงานพฒนาทดนเขต 9 มพนทด าเนนการเขตพฒนาทดนลมน าทงหมด 34 แหง ครอบคลมพนท 6,661,034 ไร ดงตารางท 9.1 ประกอบดวย จงหวดก าแพงเพชร 8 แหง เนอท 2,017,533 ไร จงหวดตาก 8 แหง เนอท 1,375,601 ไร จงหวดสโขทย 6 แหง เนอท 1,071,383 ไร จงหวดนครสวรรค 8 แหง เนอท 1,378,066 ไร จงหวดอทยธาน 4 แหง เนอท 818,451 ไร มรายชอและรายละเอยด ดงตารางท 9.2 ตามล าดบ ดงน

246

249

ภาพท 9.2 ขอบเขตของเขตพฒนาทดนลมน าในพนทเปาหมายของส านกงานพฒนาทดนเขต 9 ทมา : กรมพฒนาทดน (2554)

247

257

ล าดบท แปลงท ชอต าบล ชออ าเภอ ชอจงหวด ระวางแผนท เขตพฒนาทดนลมน า ลมน าสาขา ลมน าหลก เนอท (ไร)

1 กพ. 1 (2556)

ต.โกสมพ อ.โกสมพนคร จ.ก าแพงเพชร ต.โปงน ารอน ต.สกงาม อ.คลองลาน จ.ก าแพงเพชร ต.คลองแมลาย ต.นาบอค า อ.เมองก าแพงเพชร จ.ก าแพงเพชร

4841 I IV 4842 II III

คลองสวนหมาก - คลองคะยาง

คลองสวนหมาก (0620)

แมน าปง (06)

271,298

2 กพ. 2 (2556)

ต.คลองน าไหล ต.คลองลานพฒนา ต.โปงน ารอน ต.สกงาม อ.คลองลาน จ.ก าแพงเพชร ต.วงทอง อ.เมองก าแพงเพชร จ.ก าแพงเพชร

4841 I II III IV คลองน าไหล แมน าปงตอนลาง (0621)


282,966

3 กพ. 3 (2556)

ต.ปางมะคา อ.ขาณวรลกษบร จ.ก าแพงเพชร ต.คลองสมบรณ ต.วงไทร อ.คลองขลง จ.ก าแพงเพชร ต.คลองน าไหล ต.คลองลานพฒนา อ.คลองลาน จ.ก าแพงเพชร ต.โพธทอง ต.หนดาต อ.ปางศลาทอง จ.ก าแพงเพชร ต.วงทอง ต.อางทอง อ.เมองก าแพงเพชร จ.ก าแพงเพชร

4840 I 4841 I II 4941 III

คลองมะนาว -คลองทาสม

แมน าปงตอนลาง (0621)


226,368

7 กพ. 7 (2556)

ต.โกสมพ อ.โกสมพนคร จ.ก าแพงเพชร ต.ทาไม ต.วงควง อ.พรานกระตาย จ.ก าแพงเพชร ต.ลานดอกไม อ.เมองก าแพงเพชร จ.ก าแพงเพชร ต.วงประจบ อ.เมองตาก จ.ตาก

4842 I II 4942 III IV

คลองตาลม คลองแมระกา (0619)


223,252

ตารางท 9.5 รำยชอเขตพฒนำทดนลมน ำในพนทเปำหมำยของส ำนกงำนพฒนำทดนเขต 9

248

258


6 กพ. 6 (2556)

ต.ทามะเขอ ต.วงบว อ.คลองขลง จ.ก าแพงเพชร ต.ทงทราย ต.ทงทอง อ.ทรายทองวฒนา จ.ก าแพงเพชร ต.พานทอง ต.หนองคล า ต.หนองทอง อ.ไทรงาม จ.ก าแพงเพชร ต.คณฑ ต.เทพนคร ต.นคมทงโพธทะเล อ.เมองก าแพงเพชร จ.ก าแพงเพชร

4941 I II III IV คลองปลารา -คลองกรงจน

แมน านานตอนลาง (0917)

แมน านาน (09)

309,780

4 กพ. 4 (2556)

ต.โคงไผ ต.บอถ า ต.ปางมะคา ต.วงชะพล ต.วงหามแห อ.ขาณวรลกษบร จ.ก าแพงเพชร ต.โพธทอง อ.ปางศลาทอง จ.ก าแพงเพชร

4840 I 4841 II 4940 IV 4941 III

คลองดง -คลองวงหามแห

ทราบแมน าเจาพระยา

(1003)

แมน าเจาพระยา

(10)

201,823

8 กพ. 8 (2556)

ต.เขาครส ต.คลองพไกร ต.คยบานโอง ต.ถ ากระตายทอง ต.ทาไม ต.พรานกระตาย ต.วงตะแบก ต.หนองหววว ต.หวยย ง อ.พรานกระตาย จ.ก าแพงเพชร ต.ลานดอกไม ต.สระแกว ต.หนองปลง อ.เมองก าแพงเพชร จ.ก าแพงเพชร

4842 I II 4942 III IV

คลองใหญ แมน ายมตอนลาง (0812)

แมน ายม (08)

436,122

9 ตก.1 (2556)

ต.แมสลด อ.บานตาก จ.ตาก ต.ยกกระบตร ต.วงจนทร ต.วงหมน อ.สามเงา จ.ตาก

4843 III IV หวยดงลาน แมน าวงตอนลาง (0708)

แมน าวง (07)

165,151

249

259


10 ตก.2 (2556)

ต.ตากออก ต.แมสลด อ.บานตาก จ.ตาก 4843 I II III IV หวยแมสลด แมน าวงตอนลาง (0708)

แมน าวง (07)

172,697

11 ตก.3 (2556)

ต.แมสลด อ.บานตาก จ.ตาก ต.น ารม ต.โปงแดง ต.วงประจบ อ.เมองตาก จ.ตาก

4842 I IV 4843 I II III

คลองขะยาง คลองแมระกา (0619)


236,596

12 ตก. 4 (2556)

ต.ตลกกลางทง ต.วงประจบ ต.วงหน อ.เมองตาก จ.ตาก 4842 I ลานกกะทา - คลองจกกระบน

คลองแมระกา (0619)


95,304

13 ตก. 5 (2556)

ต.เชยงทอง ต.นาโบสถ ต.ประดาง อ.วงเจา จ.ตาก ต.แมทอ ต.หนองบวใต อ.เมองตาก จ.ตาก

4842 II III IV คลองประดาง แมน าปงสวนท 4 (0616)


244,681

14 ตก. 6 (2556)

ต.เชยงทอง อ.วงเจา จ.ตาก 4842 II III คลองแมยะมา -คลองมวง

คลองวงเจา (0618)


159,733

15 ตก. 7 (2556)

ต.พระธาต ต.แมจะเรา ต.แมระมาด อ.แมระมาด จ.ตาก ต.แมกาษา อ.แมสอด จ.ตาก

4642 I 4742 IV 4743 III

หวยแมจะเรา แมน าเมยตอนลาง (0118)

แมน าสาละวน

(01)

164,333

16 ตก. 8 (2556)

ต.ขะเนจอ ต.พระธาต ต.แมระมาด อ.แมระมาด จ.ตาก 4642 I 4643 II 4742 IV 4743 III

หวยแมระมาด แมน าเมยตอนลาง (0118)

แมน าสาละวน(01)

137,106

250

260


17 สท. 1 (2556)

ต.เขาแกวศรสมบรณ ต.บานใหมไชยมงคล อ.ทงเสลยม จ.สโขทย ต.บานแกง ต.ศรสชนาลย ต.สารจตร ต.หนองออ อ.ศรสชนาลย จ.สโขทย ต.นาทง ต.ปากมเกาะ ต.วงพณพาทย ต.วงไมขอน อ.สวรรคโลก จ.สโขทย

4943 I IV คลองโพสภโพธ น าแมร าพน (0811)


178,978

18 สท. 2 (2556)

ต.กลางดง ต.เขาแกวศรสมบรณ ต.ไทยชนะศก ต.บานใหมไชยมงคล อ.ทงเสลยม จ.สโขทย ต.บานแกง อ.ศรสชนาลย จ.สโขทย ต.นาทง อ.สวรรคโลก จ.สโขทย

4943 I IV คลองคาว น าแมร าพน (0811)


117,558

19 สท. 3 (2556)

ต.เขาแกวศรสมบรณ ต.บานใหมไชยมงคล อ.ทงเสลยมจ.สโขทย ต.นาขนไกร ต.ราวตนจนทร อ.ศรส าโรง จ.สโขทย ต.เมองบางขลง อ.สวรรคโลก จ.สโขทย

4943 III IV เหมองนา น าแมร าพน (0811)


103,459

251

261


20 สท. 4 (2556)

ต.เกาะตาเลยง ต.วงลก ต.สามเรอน อ.ศรส าโรง จ.สโขทย ต.คลองกระจง ต.ปากน า ต.เมองบางยม อ.สวรรคโลก จ.สโขทย

4943 I II คลองแมน าเกา แมน ายมตอนลาง (0812)


94,899

21 สท. 5 (2556)

ต.กลางดง ต.ทงเสลยม อ.ทงเสลยม จ.สโขทย ต.ตลงชน ต.บานดาน ต.วงน าขาว ต.วงลก อ.บานดานลานหอย จ.สโขทย ต.วงทองแดง อ.เมองสโขทย จ.สโขทย ต.นาขนไกร ต.ราวตนจนทร อ.ศรส าโรง จ.สโขทย

4843 I II 4943 III IV

คลองสะเกษ น าแมร าพน (0811)


252,170

22 สท. 6 (2556)

ต.ตลงชน ต.บานดาน ต.ลานหอย ต.วงตะครอ ต.วงน าขาว ต.วงลก ต.หนองหญาปลอง อ.บานดานลานหอย จ.สโขทย ต.ธาน ต.บานกลวย ต.ปากแคว ต.เมองเกา ต.วงทองแดง อ.เมองสโขทย จ.สโขทย ต.ทบผง ต.วงใหญ อ.ศรส าโรง จ.สโขทย

4842 I 4843 II 4942 IV 4943 II

III

คลองแมร าพน น าแมร าพน (0811)


324,319

23 สท. 7 (2556)

ต.เกาะตาเลยง ต.วงลก ต.สามเรอน อ.ศรส าโรง จ.สโขทย ต.คลองกระจง ต.ปากน า ต.เมองบางยม อ.สวรรคโลก จ.สโขทย

4943 I II คลองแมน าเกา แมน ายมตอนลาง (0812)


94,899

252

262


24 นว. 1 (2556)

ต.เขาชนกน ต.แมวงก ต.วงซาน อ.แมวงก จ.นครสวรรค 4840 I 4940 IV คลองตะกวด แมน าสะแกกรงตอนลาง

(1105)

แมน าสะแกกรง (11)

62,727

25 นว. 2 (2556)

ต.ปางสวรรค อ.ชมตาบง จ.นครสวรรค / ต.แมเปน อ.แมเปน จ.นครสวรรค/ต.แมเลย ต.วงซาน อ.แมวงก จ.นครสวรรค

4840 I II III IV 4940 III

คลองโพธ คลองโพธ (1103)


182,311

26 นว. 3 (2556)

ต.ชมตาบง ต.ปางสวรรค อ.ชมตาบง จ.นครสวรรค ต.แมวงก อ.แมวงก จ.นครสวรรค ต.ศาลเจาไกตอ ต.หวยน าหอม อ.ลาดยาว จ.นครสวรรค

4840 I II 4940 III IV

หวยน าหอม แมน าสะแกกรงตอนลาง

(1105)


141,980

27 นว. 4 (2556)

ต.โกรกพระ ต.นากลาง ต.เนนกวาว ต.เนนศาลา ต.บางประมง ต.บางมะฝอ ต.ศาลาแดง อ.โกรกพระ จ.นครสวรรค ต.ตะเคยนเลอน ต.นครสวรรคตก ต.บานแกง ต.ปากน าโพ ต.วดไทร ต.หนองกรด ต.หนองกระโดน อ.เมองนครสวรรค จ.นครสวรรค ต.หนองยาว อ.ลาดยาว จ.นครสวรรค

4940 I II 5040 III IV

คลองโกรกพระ - คลองตาแวน

ทราบแมน าเจาพระยา

(1003)


(10)

287,042

253

263


28 นว. 5 (2556)

ต.ดอนคา อ.ทาตะโก จ.นครสวรรค ต.นาขอม ต.วงน าลด อ.ไพศาล จ.นครสวรรค ต.ทงทอง ต.วงบอ ต.หนองบว อ.หนองบว จ.นครสวรรค

5140 I II III IV คลองส าเภา -คลองน าสาด

บงบรเพด (1002)


(10)

197,988

29 นว. 6 (2556)

ต.พนกยง ต.สขส าราญ ต.อดมธญญา อ.ตากฟา จ.นครสวรรค ต.หวหวาย อ.ตาคล จ.นครสวรรค ต.ท านบ ต.หนองหลวง ต.หวถนน อ.ทาตะโก จ.นครสวรรค ต.โพธประสาท อ.ไพศาล จ.นครสวรรค

5039 I 5040 II 5139 IV 5140 III

หวยพมะคา ทราบแมน าเจาพระยา

(1003)


(10)

217,436

30 นว. 7 (2556)

ต.สขส าราญ อ.ตากฟา จ.นครสวรรค ต.หนองหลวง อ.ทาตะโก จ.นครสวรรค ต.โพธประสาท ต.ส าโรงชย อ.ไพศาล จ.นครสวรรค

5139 IV 5140 III หวยเขาหลกชย บงบรเพด (1002)


(10)

118,241

31 นว. 8 (2556)

ต.เขาชายธง ต.ตากฟา ต.พนกยง ต.ล าพยนต ต.สขส าราญ ต.หนองพกล อ.ตากฟา จ.นครสวรรค ต.ลาดทพรส ต.หวยหอม อ.ตาคล จ.นครสวรรค ต.โพธประสาท อ.ไพศาล จ.นครสวรรค

5039 I 5139 III IV

หวยหอม ทราบแมน าเจาพระยา (1003)


(10)

170,341

254

264


32 อน. 1 (2556)

ต.หนองกระทม อ.ทพทน จ.อทยธาน ต.น ารอบ ต.ระบ า ต.ลานสก อ.ลานสก จ.อทยธาน ต.บอยาง ต.ไผเขยว ต.พลวงสองนาง อ.สวางอารมณ จ.อทยธาน

4840 II 4940 II III หวยอมปาง คลองโพธ (1103)


168,351

33 อน. 2 (2556)

ต.ระบ า อ.ลานสก จ.อทยธาน 4839 I 4939 IV หวยรง หวยทบเสลา (1104)


52,612

34 อน. 3 (2556)

ต.คอกควาย ต.วงหน อ.บานไร จ.อทยธาน ต.ทงนางาม ต.ปาออ ต.ระบ า ต.ลานสก อ.ลานสก จ.อทยธาน ต.เขากวางทอง ต.เขาบางแกรก อ.หนองฉาง จ.อทยธาน ต.ทองหลาง ต.สขฤทย ต.หวยคต อ.หวยคต จ.อทยธาน

4839 I 4939 III IV

หวยขนแกว ทราบแมน าทาจน (1303)

แมน าทาจน (13)

346,896

35 อน. 4 (2556)

ต.แกนมะกรด ต.คอกควาย ต.เจาวด ต.ทพหลวง ต.บานบง ต.บานไร ต.หวยแหง อ.บานไร จ.อทยธาน ต.ทองหลาง อ.หวยคต จ.อทยธาน

4839 I II 4939 III หวยกระเสยว -หวยทากวย

หวยกระเสยว (1302)

แมน าทาจน (13)

250,592

เนอทรวมทงหมด 6,661,034

ทมา : กรมพฒนาทดน, 2554 255

258

9.6 ประโยชนทจะไดรบจากการจดระบบอนรกษดนและน าในเขตพฒนาทดน

9.5.1 ลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 9.5.2 ท าใหทรพยากรดนไดรบการปองกน รกษา ฟนฟ ใหสามารถใชประโยชนไดยาวนาน 9.5.3 ท าใหการด าเนนการบรหารจดการทรพยากรดนแบบครบวงจรเกดเปนรปธรรม มการ

ท างานเชงบรณาการจากแผนพฒนาเกษตรกรรมพนทระดบต าบล 9.5.4 เกดความรวมมอการท างานระหวางหนวยงาน ภาคเอกชน เกษตรกรผน าและเครอขาย

เกษตรกรอยางมประสทธภาพ 9.5.5 เกดการพฒนาทดนเตมรปแบบ ท าใหเกษตรกรสามารถลดความเสยงจากการเพาะปลก

ได 9.5.6 เจาหนาทไดแลกเปลยนเรยนรกบเกษตรกร สรางความตระหนกถงผลกระทบจากภย

พบตตาง ๆ ทงดานการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ การกรอนดน ดนเสอมโทรม ภยแลง 9.5.7 เกษตรกรไดรวมศกษาด าเนนงานจดระบบอนรกษดนและน ากบเจาหนาทในขนตอน

ตาง ๆ ตามความสมครใจ


กรมพฒนาทดน. 2551. พระราชบญญตพฒนาทดน พ.ศ. ๒๕๕๑. กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

กรมพฒนาทดน. 2554. พนทเขตพฒนาทดน ส านกงานพฒนาทดนเขต 9. กระทรวงเกษตรและ สหกรณ, กรงเทพฯ.

เกษม จนทรแกว. 2539. หลกการจดการลมน า ฉบบปรบปรงครงท 2. ภำควชำอนรกษวทยำคณะ วนศำสตร มหำวทยำลยเกษตรศำสตร. กรงเทพฯ.

เกษม จนทรแกว. 2553. การวางแผนการใชประโยชนพนทลมน า ตามมาตรการการใชทดนในเขตลม น า. หลกสตรการพฒนาศกยภาพในการบรหารจดการทรพยากรตนน า.(ออนไลน) แหลงทมา : http://www.dnp.go.th/watershed/knowledge_files. 8 ธนวาคม 2558.

ส ำนกงำนนโยบำยและแผนทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม. 2559. โครงการจดท าแผนการปรบตว รองรบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเพอขบเคลอนการบรหารจดการชนคณภาพลมน า (พนท ลมน าภาคเหนอ). กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, กรงเทพฯ.

256

http://www.dnp.go.th/watershed/knowledge_files

บทท 10 การปรบตวของเกษตรกรเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

10.1 ความหมายของการปรบตว แผนการพฒนาประเทศทย งยน ควรมกลยทธการปรบตวอยางผสมผสานของยทธศาสตรทแกปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศกบยทธศาสตรการพฒนาประเทศ บางประเทศไดพยายามทจะปรบตวโดยเฉพาะอยางยงใชแนวทางด าเนนการหลายแบบรวมกน ไดแก การผลตทใชทรพยากรธรรมชาตอยางประหยดและคมคา การอนรกษระบบนเวศทด มระบบการเตอนภยลวงหนา มการบรหารความเสยงดานการเกษตร แกปญหาน าทวมภยแลง การจดการชายฝง และระบบเฝาระวงโรคตดตอทรายแรง อยางไรกตามความมประสทธผลของความพยายามเหลาน กมอปสรรคไดแก การขาดขอมลพนฐาน ขาดระบบการตดตามตรวจสอบ ขาดเทคโนโลย ขาดระบบการเมองทเหมาะสม ปญหารายไดขนต า และการตงถนฐานในพนททเปราะบางเสยงตอการไดรบผลกระทบจากภยพบตทางธรรมชาต การปรบตวเชงกลยทธทมงเนนการปรบตวทางการเกษตร เพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ควรใหความส าคญตอทรพยากรดน โดยการจดการทดนอยางมประสทธภาพ และการสงเสรมการใชระบบชลประทาน วธการเหลานมแนวโนมทจะเพมก าลงการผลตของฟารม โดยเฉพาะอยางยงภายใตการเปลยนแปลงในระบบอทกวทยา นอกจากนยงมการสนบสนนส าหรบการกระจายความเสยงทางเศรษฐกจและการจดการทดนอยางย งยน คนไทยโชคดทไดรบพระมหากรณาธคณจากองคพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล อดลยเดช พระมหากษตรยผทรงต งอยในทศพธราชธรรม พระองคไดพระราชทานปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนหลกในการด ารงชวตแกพสกนกร ซงรฐบาลไดนอมน าปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงไปด าเนนงานตอยอดใหเกดประโยชนตอการพฒนาประเทศ การปรบตวเพอสรางภมคมกนตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทบงเกดผลจะตองมการตอบสนองทงจากบคคล กลมคน องคกรเอกชน และภาครฐบาล ในอนทจะเผชญกบผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทคาดการณเอาไว เมอมการเลอกรปแบบการปรบตวทเหมาะสม กจะท าใหมการเพมความยดหยนในการเผชญกบผลกระทบของการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศททวความรนแรงในอนาคตได ตวอยางหนงของแนวปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงทจะสรางภมคมกนใหกบเกษตรกร คอ ทฤษฏใหม เปนการผลตอาหารดวยการใชทดน แรงงาน น า พช ผสมผสานอยางพอประมาณเหมาะสม ใชความรประสบการณทสงสม การเรยนรหลกวชาการใหม ๆ ตามเหตผลของการวเคราะหปญหาอยางรอบคอบ ดวยความมสต ระมดระวง เมอมอาหารทผลตไดพอมพอกนและพอเพยงแลว จงน าผลผลต

258

ไปขาย มรายไดเพมขน แลวจงขยายการผลตแบบคอยเปนคอยไป และท าใหชมชน สงคม มภมคมกนสรางความเขมแขงใหกบประเทศชาตไดตอไป

10.2 หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง การสงเสรมแนวทางการปรบตวของเกษตรกรเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศ เมอไดพจารณาถงสถานะภาพของเกษตรกรพบวา รปแบบบรหารจดการพนทเกษตรกรรม ทด และสอดคลองกบการด ารงชวตของเกษตรกรในประเทศไทย กคอ การด ารงตนตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ซงเปนพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ทสามารถน ามาปรบใชกบวถชวตไดเปนอยางด ในการสรางภมคมกนและความมนคงของชวต ทามกลางความผนผวนของเศรษฐกจโลก และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

"...การพฒนาประเทศจ าเปนตองท าตามล าดบขน ตองสรางพนฐาน คอ ความพอด พอกน พอใชของประชาชนสวนใหญเปนเบองตนกอน โดยใชวธการและใชอปกรณทประหยด แตถกตองตามหลกวชาการ เมอไดพนฐานมนคงพรอมพอควรและปฏบตไดแลว จงคอยสรางคอยเสรมความเจรญ และฐานะเศรษฐกจชนทสงขนโดยล าดบตอไป ” พระบรมราโชวาทในพธพระราชทานปรญญาบตรของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร 18 กรกฎาคม 2517

พระองคทรงวางรากฐานจองการพฒนาประเทศทตองคอยเปนคอยไป สรางสงคมใหมความมนคง ทรงพระราชทานแนวคดเศรษฐกจพอเพยงมานานกวา 30 ป ตงอยบนพนฐานของวฒนธรรมไทย ยดหลกทางสายกลางและความไมประมาท ค านงถงความพอประมาณ ความมเหตผล การสรางภมคมกนในตวเอง ตลอดจนใชความรและคณธรรม เปนพนฐานในการด ารงชวต ทส าคญจะตองม สต ปญญา และความเพยร ซงจะน าไปสความสข ในการด าเนนชวตอยางแทจรง โดยจากหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง อนประกอบดวย ความพอประมาณ ความมเหตผล การสรางภมคมกนทดในตวพอสมควรตอการมผลกระทบใด ๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน ตองอาศยความรอบร ความรอบคอบและความระมดระวงอยางยงในการน าวชาการตาง ๆ มาใชในการวางแผนและด าเนนการทกขนตอน ใหมส านกในคณธรรม ความซอสตยสจรต และใหมความรอบรทเหมาะสม ด าเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสตปญญา และความรอบคอบ

เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาชถงแนวการด ารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ตงแตระดบครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศใหด าเนนไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจ เพอใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวตน ความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจ าเปนทจะตองมระบบภมคมกนในตวทด

259

พอสมควร ตอการกระทบใด ๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายในภายนอก ท งนจะตองอาศยความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยงในการน าวชาการตาง ๆ มาใชในการวางแผนและการด าเนนการ ทกขนตอน และขณะเดยวกน จะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาต โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎ และนกธรกจในทกระดบ ใหมส านกในคณธรรม ความซอสตยสจรต และใหมความรอบรทเหมาะสม ด าเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสต ปญญา และความรอบคอบ เพอใหสมดลและพรอมตอการรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและกวางขวาง ทงดานวตถ สงคม สงแวดลอม และวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด

คณะท างานวชาการสภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2556) รายงานวา การสงเสรมการขบเคลอนการพฒนาตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงในภาคการเกษตรและ ชนบท เปนยทธศาสตรทส าคญ เพราะรากฐานของสงคมไทยแตดงเดม คอ สงคมเกษตรกรรม ซงเปนแหลงผลตอาหาร ดงนน จงมความจ าเปนอยางยงทจะตองเสรมสรางความเขมแขงใหกบหมบานและชมชนในภาคการเกษตรและชนบท ใหมความเปนอยทด ไมมหนสน พงพาตนเอง กระทงสามารถคดวเคราะหและแกไขปญหาของหมบานและชมชนได เกษตรกรมความพอเพยง เลยงตวเองไดบนพนฐานของความประหยด ขจดการใชจายทไมจ าเปนฟมเฟอย รวมพลงกนในรปกลม เพอท าการผลต การตลาด การจดการ และสรางเครอขายกลมอาชพและขยายกจกรรมทางเศรษฐกจใหหลากหลาย

นยส าคญของแนวคดระบบเศรษฐกจแบบพอเพยงมองคประกอบหลกอย 3 ประการ ไดแก 1) เปนระบบเศรษฐกจทยดถอหลกการทวา "ตนเปนทพงแหงตน” โดยมงเนนการผลตพชผล

ใหเพยงพอกบความตองการบรโภคในครวเรอนเปนอนดบแรก เมอเหลอพอจากการบรโภคแลว จงค านงถงการผลตเพอการคาเปนอนดบรองลงมา ผลผลตสวนเกนทออกสตลาดกจะเปนก าไรของเกษตรกร ในสภาพการณเชนนเกษตรกรจะกลายสถานะเปนผก าหนดหรอเปนผกระท าตอตลาด แทนทวาตลาดจะเปนตวกระท าหรอเปนตวก าหนดเกษตรกร ดงเชนทเปนอยในขณะน และหลกใหญส าคญยง คอ การลดคาใชจาย โดยการสรางสงอปโภคบรโภคทดนของตนเอง เชน ขาว น า ปลา ไก ไมผล พชผก ฯลฯ

2) เศรษฐกจแบบพอเพยงใหความส าคญกบการรวมกลมของชาวบาน ทงนกลมชาวบานหรอองคกรชาวบานจะท าหนาทเปนผด าเนนกจกรรมทางเศรษฐกจตาง ๆ ใหหลากหลาย ครอบคลมทงการเกษตรแบบผสมผสาน ระบบทฤษฏใหม หตถกรรมการแปรรปอาหาร การท าธรกจคาขาย และการทองเทยวระดบชมชน ฯลฯ เมอองคกรชาวบานเหลานไดรบการพฒนาใหเขมแขง และมเครอขายทกวางขวางมากขนแลว เกษตรกรทงหมดในชมชนกจะไดรบการดแลใหมรายไดเพมขน รวมทงไดรบการแกไขปญหาในทก ๆ ดาน เมอเปนเชนน เศรษฐกจโดยรวมของประเทศกจะสามารถเตบโตไปได

260

อยางมเสถยรภาพ ซงหมายความวาเศรษฐกจสามารถขยายตวไปพรอม ๆ กบสภาวการณดานการกระจายรายไดทดขน

3) เศรษฐกจแบบพอเพยงตงอยบนพนฐานของการมความเมตตา ความเอออาทร และความสามคคของสมาชกในชมชน ในการรวมแรงรวมใจเพอประกอบอาชพตาง ๆ ใหบรรลผลส าเรจ ประโยชนทเกดขน จงมไดหมายถงรายไดแตเพยงมตเดยว หากแตยงรวมถงประโยชนในมตอน ๆ ดวย ไดแก การสรางความมนคงใหกบสถาบนครอบครว สถาบนชมชน ความสามารถในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การพฒนากระบวนการเรยนรของชมชนบนพนฐานของภมปญญาทองถน รวมทงการรกษาไวซงขนบธรรมเนยมประเพณทดงามของไทยใหคงอยตลอดไป

การน าหลกเศรษฐกจพอเพยงมาใชน น ขนแรก ตองยดหลก "พ งตนเอง" คอ พยายามพ งตนเองใหไดกอน มการเรยนร ในแตละครอบครวมการบรหารจดการอยางพอด ประหยดไมฟมเฟอย สมาชกในครอบครวแตละคนตองรจกตนเอง เชน ขอมล รายรบ-รายจาย ในครอบครวของตนเอง สามารถรกษาระดบการใชจายของตน ไมใหเปนหน และรจกดงศกยภาพในตวเองในเรองของปจจยสใหไดในระดบหนง การพฒนาตนเองใหสามารถ "อยไดอยางพอเพยง" คอ ด าเนนชวตโดยยดหลกทางสายกลางใหอยไดอยางสมดล คอ มความสขทแทไมใหรสกขาดแคลนจนตองเบยดเบยนตนเอง หรอด าเนนชวตอยางเกนพอด จนตองเบยดเบยนผอน หรอเบยดเบยนสงแวดลอม โดย ยดหลก พออย พอกน พอใช ยดความประหยด ตดทอนคาใชจาย ลดความฟมเฟอยในการด ารงชพ ยดถอการประกอบอาชพดวยความถกตองและสจรต ละเลกการแกงแยงผลประโยชนและแขงขนในการคาขาย ภมปญญาชาวบานและทดนท ากน คอ ทนทางสงคม ตงสตทมนคง รางกายทแขงแรง ขยนอดทน ปญญาทเฉยบแหลม น าความร ความเขาใจอยางลกซง เพอปรบวถชวตสการพฒนาทย งยน เพมรายได ลดรายจาย ฉลาดซอ ฉลาดใช จดบญชรายรบรายจายอยางสม าเสมอ มเปาหมายในการออม

สาระส าคญในหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง มองคประกอบหลก 5 ประการ 1) กรอบแนวคด หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาทชแนะแนวทางการด ารงอย

และปฏบตตนในทางทเหมาะสม โดยมพนฐานมาจากวถชวตด งเดมของสงคมไทย สามารถน ามาประยกตใชไดตลอดเวลา และเปนการมองโลกเชงระบบแบบพลวตรมงเนนใหรอดพนจากวกฤตทกดาน เพอความสมดลและความย งยนของการพฒนา

2) คณลกษณะ คณลกษณะของเศรษฐกจพอเพยงสามารถน าไปประยกตใชไดในทกระดบ โดยเนนการปฏบตทางสายกลางและการพฒนาอยางเปนขนตอน

3) ความพอเพยง ตองประกอบดวย 3 คณลกษณะครบถวนดงน

261

3.1) ความพอประมาณ หมายถง ความพอดทไมนอยเกนไป และไมมากเกนไป โดยไมเบยดเบยนตนเองและผอน

3.2) ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจ ณ ระดบของความพอเพยงนน ตองเปนไปอยางมเหตผล โดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของ ตลอดจนค านงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากการกระท านน

3.3) การมภมคมกนทดในตว หมายถง การเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบและการเปลยนแปลงดานตาง ๆ ทเกดขน โดยค านงถงความเปนไปไดของสถานการณตาง ๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคตทงระยะเวลาใกลและไกล

4) เงอนไขในการตดสนใจ และการด าเนนกจกรรมใด ๆ ใหอยในระดบพอเพยงนน ตองอาศยทงความรและคณธรรมเปนพนฐาน กลาวคอ

4.1) เงอนไขความร ประกอบดวยความรทเกยวกบวชาการตาง ๆ ทเกยวของอยางรอบดาน ความรอบคอบทสามารถน าความรหลากหลายมาพจารณาใหเชอมโยงกน เพอประกอบการวางแผนและความระมดระวงในขนปฏบต

4.2) เงอนไขคณธรรม ทตองเสรมสราง ประกอบดวย ความตระหนกในคณธรรม ความซอสตยสจรต อดทน ความเพยร ใชสตปญญาในการด าเนนชวต ไมโลภและไมตระหน รวมทงความอดทนตานทานตอสงไมด

5) แนวทางปฏบตและผลทคาดวาจะไดรบ จากการน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตใชในการพฒนาทสมดล มนคงและย งยน พรอมรบตอการเปลยนแปลงในทกดาน ท งเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม ความรและเทคโนโลย

สวนหลกการพงตนเองนน หากขยายความออกไป สามารถยดหลกส าคญของความพอดได 5 ประการ คอ

1) ความพอดดานจตใจ หมายถง ความเขมแขง สามารถพ งตนเองได มจตส านกทด เอออาทร ประนประนอมและนกถงผลประโยชนสวนรวม

2) ความพอดดานสงคม หมายถง ความชวยเหลอเกอกลกน สรางความเขมแขงใหชมชน รจกผนกก าลงและทส าคญมกระบวนการเรยนรทเกดจากรากฐานทมนคง และแขงแรง

3) ความพอดดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม หมายถง การรจกใชและจดการอยางฉลาดรอบคอบ เพอใหเกดความย งยนสงสด และทส าคญใชทรพยากรทมอยในประเทศ เพอพฒนาประเทศใหมนคงอยเปนขนเปนตอนไป

262

4) ความพอดดานเทคโนโลย หมายถง การรจกใชเทคโนโลยทเหมาะสมใหสอดคลองกบความตองการ และควรพฒนาเทคโนโลยจากภมปญญาชาวบานของเราเองทสอดคลองเปนประโยชนตอสภาพแวดลอมของเราเอง

5) ความพอดดานเศรษฐกจ หมายถง ความสามารถเพมรายได ลดรายจายด ารงชวตอยางพอควร พออยพอกน สมควรตามอตภาพและฐานะของตน

แนวคดของการวเคราะหการพฒนาทย งยนนนมนกวชาการหลายทานไดศกษาและเหนพองกนวาการพฒนาท ทย งยน เชงระบบเปนความสมพน ธของ 3 ระบบใหญ (Grin et al., 2011) ประกอบดวย

1) ระบบของธรรมชาต ประกอบดวย 1.1) ระบบกายภาพ ภมอากาศ อณหภม ดน แรธาต น า และปรากฏการณตาม

ธรรมชาตตาง ๆ ทงปรากฏการณปกต และภยพบตทางธรรมชาต 1.2) ระบบชวภาพ สงมชวตต งแตพชและสตว รวมท งสงมชวตทมโครงสราง

สลบซบซอน ระบบนเวศธรรมชาต เชน ปาไม ทะเล แหลงน า 2) ระบบสงคมมนษย ประกอบดวย ระบบนเวศนมนษย เปนระบบท มความ

สลบซบซอนทงในเชงโครงสรางและระบบสงคม รวมไปถงพฤตกรรมของคน ทเปนความสมพนธของระบบยอย ประกอบดวย

2.1) ระบบการผลต การผลตแบบเกษตรกรรม อตสาหกรรม 2.2) ระบบการตงถนฐาน เปนการใชพนททางกายภาพ ทางภมศาสตรทเกยวของกบ

ทดน แหลงน า พนทธรรมชาตและพนททางวฒนธรรม 2.3) ระบบสงคมและวฒนธรรม เปนการจดองคกรในรปของความหลากหลาย และ

สถาบน เพอท าใหด าเนนชวตรวมกนได และเปนเรองของการสรางและใชความร ความคด ความเชอเกยวกบการปฏบต

2.4) ระบบการเมอง รปแบบและวธการตดสนใจและจดการเกยวกบความเปนสงคมและความเปนชมชนในการควบคมความประพฤตของคนและสงคม การจดสรรทรพยากรและการก าหนดทศทางของการพฒนาสงคม

3) ระบบความสมพนธ ความสมพนธของระบบนเวศนธรรมชาตกบนเวศนมนษย มหลายลกษณะผสมผสานกน ประกอบดวย

3.1 ความสมพนธแบบพงพาซงกนและกน มนษยใชประโยชนจากระบบนเวศนและท าใหระบบนเวศนด าเนนไปอยางปกต

263

3.2 ระบบนเวศนธรรมชาตท าลายระบบนเวศของมนษย ปรากฏการณทางธรรมชาต เชน ภยพบต เกดจากการทมนษยเขาไปเปลยนแปลงธรรมชาต เชน แผนดนถลม ภาวะโลกรอน

3.3 ระบบนเวศนมนษยท าลายระบบนเวศธรรมชาต การทมนษยบกเบกแผวถางปา ท าเกษตรบนพนทลาดชน ท าใหระบบนเวศนทางธรรมชาตไดรบผลกระทบ

3.4 มนษยพยายามชวยจดการธรรมชาตเพอใหระบบนเวศนฟนความสมดล

10.3 การปรบตวของเกษตรกร การปรบตว ในความหมายนคอการคาดการณถงผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทอาจเกดขน และการด าเนนการทเหมาะสมในการปองกนหรอลดความเสยหาย จากสาเหตทเกษตรกรสามารถกอใหเกด หรอการใชประโยชนจากโอกาสทอาจเกดขน ซงจะแสดงใหเหนวาเกษตรกรจะตองมการวางแผนทด การกระท าเพอใหมการปรบตวใหทนเวลา และท าใหชวตมความปลอดภยในวนขางหนา เกษตรกรทมประสบการณจะมการปรบตวตามการเปลยนแปลงภมอากาศ เพอความอยรอดของครอบครว มววฒนาการของการเปลยนแปลงในพฤตกรรมของตนเองตามความเขาใจ และประสบการณทสงสมมาจากบรรพบรษ ซงเปนสงจ าเปนส าหรบระบบการเกษตรในแตละทองถนเพอการผลตอาหารอยางย งยน ในขณะทเกษตรกรตองเผชญแรงกดดนจากหลาย ๆ ปจจย อยางไรกตามกเปนสงทาทายทเกษตรกรจะตองปรบตวใหทนเวลาเมอสภาพภมอากาศเปลยนแปลงไป ใหดยงขนในเรองการใชทดน การเกบกกและสงวนรกษาน า และการผลตพช แตการปรบตวในบางครงกไมถกตองตามหลกวชาการ และสรางปญหาใหกบสงแวดลอมเสยดวยซ า เชน การเผาเศษพช การใชสารเคมก าจดวชพชอยางมาก แตอยางไรกตามกจกรรมทางการเกษตร ถกคาดการณวาจะสามารถลดการปลอยกาซเรอนกระจก และเพอชดเชยการปลอย CO2 จากภาคอน ๆ ผานทางการกกเกบคารบอนได ซงมความเกยวของกบการจดการวธปฏบตในฟารม ดงนนจงเปนเรองส าคญทจะตองเขาใจวธการทางวฒนธรรมและสงคม ซงเปนธรรมเนยมปฏบตของทองถนดงเดม นอกเหนอไปจากแรงจงใจในการอ านวยความสะดวกจากนโยบายของรฐ

การท าความเขาใจในเรองของความเสยงและความเปราะบางในภาคเกษตรน จ าเปนทจะตองมองในประเดนความเปนอยของผคนในภาคสวนนดวย เกษตรกรพบกบความเสยงจากภมอากาศอยแลวซงสภาพอากาศทรนแรงท าใหผลผลตทางการเกษตรลดลง และสงผลตอการด ารงชวตในทสด ซงสภาพอากาศทแปรปรวนอยางรนแรง จะสงผลรายตอการเพาะปลกไดแก ปญหาการขาดแคลนน าจากภยแลงระยะฝนทงชวงทยาวนานผดปกต ฤดฝนทสนสดเรวกวาปกต ถาหากระยะเวลาทฝนทงชวงนไมยาวนานจนเกนไปเกษตรกรยงสามารถปลกพชทดแทนไดทนฤดการเกบเกยวนน แตกท าใหตนทนการ

264

ผลตสงขน ในกรณทเกดระยะฝนทงชวงทยาวนานเกษตรกรจะสญเสยทงผลผลตและรายไดอยางมากนอกจากนปญหาน าทวม ซงมกจะเกดขนชวงปลายฤดเพาะปลกกอนการเกบเกยว กกอใหเกดความเสยหายตอผลผลตไดอยางมากเชนกน มาตรการแกไขปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศโดยการบรรเทาผลกระทบ และการปรบตวของเกษตรกรนน เปนเรองส าคญทภาครฐจะชวยในการตดสนใจเพอการปรบเปลยนโดยมระดบของแรงจงใจ ดงนนเพอใหเกษตรกรมการปรบตว จงเปนสงส าคญทภาครฐตองเพมความรใหเกษตรกรยกระดบการตดสนใจใหเรวขน ตวอยางเชน การจดการเรองการก าหนดราคาของผลผลตทเหมาะสม และการใหเงนชดเชยส าหรบความพยายามในด าเนนการลดกาซเรอนกระจก ดงนนจงดเหมอนวาการตดสนใจโดยเกษตรกรตองพงพาวธ และขอมลทถกน าเสนอโดยภาครฐ นอกจากนสงทส าคญ คอ กรณการปรบตวของเกษตรกร ใหเหมาะสมกบการเปลยนแปลงภมอากาศดวยตนเอง แมวาโครงการของรฐบาลจะเขาไมถง หรอการปรบเปลยนพฤตกรรม การตดสนใจทท าใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมต าทสด จากการศกษาขอมล และประสบการณท าความเขาใจพฤตกรรมของเกษตรกรในการท างานในทองถน จะพบวาการปรบตวของเกษตรกรขนกบปจจยส าคญ ดงน

1) การตดสนใจรปแบบทสงคมน าเสนอใหรบร ทงจากขอมล ขาวสารนโยบายรฐพฤตกรรมของเกษตรกรรายอน โดยทหากปรบเปลยนแลวเกดประโยชนตอตนเอง

2) การปรบเปลยนพฤตกรรมการปลกพชชวขณะ เพอใหผานวกฤตทเผชญในขณะนนใหสามารถอยได

3) การตดสนใจพฒนาการบรหารจดการเกษตรกรรมแบบใหมเพอกาวขามแรงกดดนทมขนาดใหญโดยสนเชง

การปรบตวมวตถประสงคส าคญ เพอใหมการบรหารความเสยงของสภาพภมอากาศทอาจเกดขนไดอยางมประสทธภาพ จะสามารถชวยในการตดสนใจโดยเกษตรกร และผก าหนดนโยบายทมผลกระทบทงในชวงระยะเวลาส น และในระยะยาว ยกตวอยางเชน บางทองถนมการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในระยะส นโดยอาจไมกระทบตอการผลต ซงกท าใหเกษตรกรตองตดตามแนวโนมของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในทองถนวา มแนวโนมเปนอยางไร หรออาจจะผานการพยากรณสภาพภมอากาศทกวนเพอการตดสนใจ อยางไรกตามการใชผลการศกษาของแบบจ าลองภมอากาศในปจจบนกอาจจะมประโยชนตอการคาดการณไดดขน ซงจะมประโยชนตอการก าหนดนโยบาย และการลงทนเพอเปนการเตรยมความพรอม ทจะรบมอกบผลกระทบขนาดใหญทอาจเกดขนตอไปในศตวรรษนซงจะเปนการมงเนนเพอการบรหารความเสยงตอสภาพภมอากาศ ในทสดกควรจะไดรบการยอมรบวา "การปรบตว" เปนกระบวนการตอเนองทเปนสวนหนงของการจดการความเสยงท

265

ด การใชการคาดการณสภาพภมอากาศ เพอลดความเสยงในการผลต หากน ามาใชกนอยางแพรหลายในการปรบตวเหลานโดยล าพงหรอรวมกนอยางมศกยภาพมาก กจะชวยชดเชยผลกระทบตอการเปลยนแปลงภมอากาศเชงลบ และการใชประโยชนจากคนทเปนบวก

10.4 การสรางความตระหนก

ความตระหนกเปนการรบรแบบฉกคดขนมากะทนหน ซงการฉกคดนจะเปนสงทคลายกบ

ความรสกจนบางครงไมสามารถแยกไดวาเปนอารมณ และความรสกทเกดขนแบบกะทนหน ทงนความตระหนกจะเกดขนไดนนตองอาศยองคประกอบจากสงแวดลอมรอบตว การกระท าในอดต และสงทสงผลกบอารมณ และความรสกเปนตน โดยทงหมดทเปนองคประกอบจะเปนผลของการกระท าทเกดขนซงเรยกไดวา “ความตระหนก” ระดบความตระหนกในปญหาสงแวดลอมขนอยกบความรความเขาใจ และการรบรขาวสาร อาย การศกษา ต าแหนง อาชพ และความรความเขาใจในปญหาสงแวดลอม อาศยกระบวนการสรางความตระหนก และผลกดนใหเกดความรวมมอในการปรบเปลยนพฤตกรรมของเกษตรกร มการปลกจตส านกวาถงเวลาแลวททกคนจะตองรวมกน ใหเกษตรกรไดเหนสภาพทแทจรงของการอยรวมกนของสงมชวตทตองพงพาอาศยกน มสวนรวมในการดแลสงแวดลอมซงตองอาศยการปลกกระแสใหทกภาคสวน โดยเฉพาะอยางยงกบเยาวชนไดตระหนกในปญหาเหลาน

ส าหรบประเทศไทยเองมความตระหนกในปญหาโลกรอนในระดบประเทศมาหลายปแลว และมนโยบายของรฐ และมาตรการทจะรองรบกบสถานการณโลกรอน อนมผลกระทบตอความเปนอยของประชาชนเปนอยางชดเจน โดยจดใหมหนวยงานทดแลเกยวกบการลดโลกรอน มองคกรเอกชนจดตงเปนสมาคมลดโลกรอน และจดท ากจกรรมทก ากบดแลการท างานของภาครฐ หรอการรณรงคในการสรางความตระหนกใหแกประชาชน เพอเตรยมการปองกนตวในภาวะโลกรอน

เกษตรกรเปนกลมบคคลทถอครองพนทเกษตรกรรม และมการเพาะปลกพชอยางตอเนอง ซงในปจจบนลกหลานของเกษตรกร มกออกไปประกอบอาชพนอกพนท ท าใหเกดปญหาขาดแคลนแรงงานทจะชวยเหลอในการท างานในไรนา และเกษตรกรบางกลมกอยในฐานะผเชาพนท ดงนนจงมจะท างานแบบเรงรบไมสนใจทจะดแลรกษาทดน จงจะเหนวาหลงจากทมการเกบเกยว กจะท าการเผาเศษพชทงเสยโดยเปลาประโยชน และเปนพฤตกรรมทท าตอเนอง ขาดการตระหนกถงผลกระทบ ทตามมาตาง ๆ ดงทกลาวไวขางตน การสรางความตระหนกถงผลกระทบทจะไดรบจากสภาวะโลกรอนทก าลงประสบอยในปจจบน ทกอใหเกดความเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศในแตละภมภาคของโลกในขณะนอยในขนผดปกต มหลายประเทศทความแปรปรวนของอากาศท าใหสงผลกระทบอยางรนแรง ไดแก สภาวะหนาวจด กอนน าแขงขนาดยกษหนกหลายลานตนใหญกวาเกาะภเกต

266

มากกวา 10 เทา เกดการแตกตวทขวโลกเหนอ น าทะเลทมระดบสงขนเขาทวมแผนดน รกเขาไปพนทน าจดพาย และคลนทะเลมความรนแรงอนตรายจากน าทวมเฉยบพลน สภาพแหงแลงทมความตอเนองยาวนาน การขาดแคลนน าจด เกษตรกรตองเผชญกบการสญเสยธาตอาหารในดน และการกรอนของดน

การตดสนใจในการท าการเพาะปลกในแตละฤดการผลตของเกษตรกร ไมใชเปนผลมาจากสภาพภมอากาศเพยงอยางเดยว แตกตองมการบรหารความเสยงจากปจจยอน ๆ อกหลายประการ ซงมความจ าเปนตองมการวเคราะหขาวสารทางอตนยมวทยา การพยากรณ การสงเกต และประสบการณ จะท าใหเกษตรกรมการเผชญ ปญหา อปสรรค หรอท าใหเกดผลกระทบนอยทสดการเตรยมความพรอมส าหรบชวงของความเปนไปไดนทมกจะน าไปสกลยทธการบรหารความเสยงในเชงอนรกษนยมทชวยลดผลกระทบดานลบในปทสภาพอากาศแปรปรวนอยางมาก การใชวกฤตใหเปนโอกาส ซงอาจเปนเวลาทการท าเกษตรกรรมจะตองหมนกลบไปใชวถชวตแบบดงเดม ทจะตองคนความมชวตใหกบดนในระบบเกษตรอนทรย หรอวนเกษตร แมการผลตในพนทขนาดใหญกตองค านงถงการเพมอนทรยวตถใหกบดน กลยทธหนงทมการใชประโยชนทดนอยางย งยน ดวยการจดการปาไมอยางย งยน การสรางครบน าขอบเขา ขนบนไดดน หรอการท าวนเกษตร ปลกพชแบบผสมผสานบนพนทลาดชน การใชปยอนทรย เชน ปยพชสด ปยหมก และปยคอก การเพมการเกบกกน าฝนบนผนดน การใชน าอยางประหยดในฟารมขนาดเลก และการจดการฟารม การจดการ ทงหญาในพนทแหงแลง เปนตนรฐ เอกชน ประชาชน ทกฝายตองรวมแรงใจกนสรางความตระหนกในความเสยหายทจะเกดขนจากสภาวะโลกรอน และปรบตวเพอทจะใหมการปองกนผลกระทบทจะเกดขน

10.5 แนวทางการปรบตวของเกษตรกรตามการประยกตใชหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

แนวทางการปรบตวของเกษตรกรตามการประยกตใชหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เปนการด ารงชวตใหอยบนพนฐานของทางสายกลางและความไมประมาท โดยค านงถงความพอประมาณ ความมเหตผล การสรางภมคมกนทดในตว ตลอดจนใชความร ความรอบคอบ และคณธรรม ประกอบการวางแผน การตดสนใจแหงการกระท า สามารถสรปหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงได ดงภาพท 10.1 ดงน

267

ภาพท 10.1 หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนปรชญาทเกดขนจากผลส าเรจของการด าเนนพระราชกรณยกจดานการพฒนาและดแลพสกนกร เปนเขมทศการด ารงชวตและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ตงแตครอบครว ชมชน จนถงระดบรฐ ดวยการพฒนาและบรหารประเทศใหด าเนนไปในทางสายกลาง ซงสามารถอธบายความสมพนธและการปฏบตตนไดดงน

10.5.1 ความพอประมาณ (Sufficiency) หมายถง การด ารงชวตตามทางสายกลาง ความพอดทไมนอยเกนไปและไมมาก

เกนไป โดยไมเบยดเบยนตนเองและผ อน เกษตรกรท าการผลตและการบรโภคทอยในระดบพอประมาณ ตามฐานะและความเปนอย เหมาะสมกบความตองการของครอบครว ท งผลผลตและรายไดจากการขายผลผลต นอกจากนนคอไมท าใหเกดผลกระทบตอผอน และสงแวดลอม ซงตองใชความคดพจารณาใหถวนถ ค านงถงจตใจผอน และไมท าลายสงแวดลอมรวมทงสภาพทจะท าใหเกดกาซเรอนกระจกเพมขน หวงใยสงแวดลอม ซงสามารถแสดงความสมพนธของความพอประมาณกบการปฏบตตนของเกษตรกรตามตวอยางใน ตารางท 10.1 ดงน

268

ตารางท 10.1 ความสมพนธของความพอประมาณกบการปฏบตตน

พนฐานความพอประมาณ การปฏบตตน

S1. ความพอประมาณในตนเอง P1. เดนทางสายกลาง ไมเบยดเบยนผอน S2. ความพอประมาณในการผลตและ

บรโภค P2. การผลตและบรโภคในระดบพอประมาณเพอสขภาพทด

S3. ความพอประมาณ ใน ท ดนและเงนทน

P3. การผลตพอประมาณกบทดนและเงนทน

S4. ความพอประมาณในครอบครว P4. การสรางรายไดใหพอเพยงตอความตองการของ ครอบครวอยางพอประมาณ

S5. ความพอประมาณในสงแวดลอม P5. การผลตอยางพอประมาณรกษาสงแวดลอม

10.5.2 ความมเหตผล (Rationality) หมายถง การตดสนใจเกยวกบระดบความพอเพยงนน จะตองเปนไปอยางมเหตผล ม

ความร รอบร รอบคอบ ระมดระวง โดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของ ตลอดจนค านงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากการกระท าน น ๆ อยางรอบคอบ เชน ไมเผาเศษพชรกษาสงแวดลอม ท าระบบอนรกษดนและน า ใชปยอนทรย ปรบปรงดน สรางแหลงน า ทจะท าใหดนด มน าใช ดแลพชปลกผลตอาหารทปลอดภยตอผบรโภค เปนตน ซงสามารถแสดงความสมพนธของความมเหตผลกบการปฏบตตนของเกษตรกรตามตวอยางใน ตารางท 10.2 ดงน

ตารางท 10.2 ความสมพนธของความมเหตผลกบการปฏบตตน

พนฐานความมเหตผล การปฏบตตน

R1. ความมเหตผลในตนเอง P1. รจกประมาณตน ตามความรและประสบการณ R2. ความมเหตผลในการผลต P2. การผลตอาหารทปลอดภยเพอสขภาพทด R3. ความมเหตผลในทดนและเงนทน P3. การรปญหาของทดนและการใชเงนทนใหคมคา R4. ความมเหตผลในครอบครว P4. การรสถานะของครอบครว R5. ความมเหตผลในสงแวดลอม P5. ความเขาใจในการรกษาสงแวดลอมเพอลกหลานใน

อนาคต

269

10.5.3 ภมคมกน (Immunity) หมายถง การเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบและการเปลยนแปลงดานตาง ๆ ทจะเกดขน

มภมคมกนในตวทด มคณธรรม ซอสตยสจรต สตปญญา แบงปน โดยค านงถงความเปนไปไดของสถานการณตาง ๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคตและปฏบตเพอใหเกดภมคมกน เชน มการเรยนรเพมประสพการณ การวางแผนการผลตเปนขนตอน การเกบออม การถายทอดประสบการณใหลกหลานและผอน การกระท าเพอลดกาซเรอนกระจก ซงสามารถแสดงความสมพนธของความมภมคมกนกบการปฏบตตนของเกษตรกรตามตวอยางใน ตารางท 10.3 ดงน

ตารางท 10.3 ความสมพนธของความมภมคมกนกบการปฏบตตน

พนฐานความมภมคมกน การปฏบตตน I1. ความมภมคมกนในตนเอง P1. การเรยนรควบคกบการปฏบตฝกความช านาญในอาชพ I2. ความมภมคมกนในการผลต P2. การบรหารจดการทรพยากรดน น า พช แบบยงยน I3. ความมภมคมกนในทดนและเงนทน P3. การรกษาศกยภาพและสรางความมนคงของทดน และ

เงนทน I4. ความมภมคมกนในครอบครว P4. การถายทอดความรและประสบการณใหครอบครว I5. ความมภมคมกนในสงแวดลอม P5. การลดกาซเรอนกระจก ฟนฟทรพยากรทเสอมโทรม

แผนการปรบตวรองรบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เปนแนวทางทเกดจากความพยายาม

ขององคกรตาง ๆ ในการทจะหาแนวทางในการรบมอกบเหตการณในอนาคตทไมอาจคาดการได ซงอาจเปนการผอนหนกเปนเบา ในลกษณะชวตของทกคนเปนกลมกอนใหญทไดรบผลกระทบเดยวกนซงในการปรบตวกเพอสรางภมคมกน ใหสามารถด ารงชวตอยไดในสภาวะทตองเผชญกบการเปลยนแปลงของภมอากาศ ซงสามารถสรปหลกการตามรายงานของส านกแผนงานนโยบายธรรมชาต และสงแวดลอม (2558) ไดวา

1) หลกการปองกนไวกอน ในการใชขอมลสารสนเทศท านายใหเหนสภาวะทจะเกดขนในอนาคต แตเหตการณยงมาไมถง ซงกควรปองกนไวกอน

2) หลกการผ กอผลพษจาย ผ สรางปญหาตองจายคาธรรมเนยม เบยคาปรบ และผ รบประโยชนจาย เพอใหเกดรายไดน ามาท ากจกรรม

270

3) การแกปญหาทตนเหต เปนหลกการวาปญหาเกดทใดตองแกทตนเหต ใหความส าคญกบทองถน และเครอขายทตองปรบตว โดยการสนบสนนของหนวยงานในระดบจงหวด

4) การแกปญหาเชงบรณาการ และหลกการมสวนรวมระบบนเวศ และสงคมมนษยมความสมพนธกนอยางซบซอนแมวาอนสญญาตาง ๆ จะแยกระบบนเวศนออกเปนสวน ๆ กตาม แตความเชอมโยงอยางซบซอนท าใหการบรณาการนโยบายยงเปนหลกการส าคญ

แนวทางการปรบตวเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ภาครฐตองก าหนด

กลยทธทจะท างานใหเปนรปธรรม โดยใชหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนรากฐานในการพฒนาประเทศ เมอสงคมเขมแขงจงน าสงคมกาวไปสการแขงขนอยางสมดล ภาครฐสรางรปแบบการท าการเกษตรใหเกษตรกรไดเรยนร เพอท าใหพนทมศกยภาพการผลตเพมขน และมภมคมกนเมอไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ยกตวอยางเชน การท าฟารมตามแบบทฤษฏใหม เพอใหมอาหารส าหรบครอบครว เมอจะท าการผลตเพอการคากใหรวมกลมกนผลต เกษตรกรกมทดนเปนแหลงหารายได ซงหากขาดน า กจะเกดผลกระทบทางการผลต การแกปญหากสามารถด าเนนการไดโดยการสรางแหลงน าชมชน นอกเหนอจากทกลาวไวกอนหนาน ในการจดการระบบการปลกพช กเปนอกทางเลอกหนง ทเกษตรกรสามารถปรบเปลยนความคดในการเพาะปลกได ยกตวอยางเชน การเปลยนแปลงพนธหรอสายพนธพช ทเจรญเตบโตไดในสภาพทอากาศรอน หรอมความตานทานตอคลนความรอน และภยแลง การปลกพชทใชน านอยในพนทนาสลบกบการปลกขาว การปลกขาวแบบระบบเปยกสลบแหง การพฒนาพนธขาวไรซงใชน านอยใหมคณภาพ การใชระบบน าหยด การเพมอนทรยวตถในดน เพอการเกบกกความชน และเพมธาตอาหารพช การเปลยนแปลงอตราปยเพอทจะรกษาผลไมหรอคณภาพของผลไม ทสอดคลองกบสภาพภมอากาศทเกดขน การเปลยนแปลง หรอเรองการเกบเกยว นอกจากนในเรองดนโดยการอนรกษความชมชนในดน เชน การเกบรกษาเศษซากพชในดน และการใชน า และการขนสงทมประสทธภาพมากขน ปรมาณน าฝนทแปรปรวนควรมการจดการน าเพอปองกนไมใหน าไหลบา และปองกนการกรอนดน การปรบเปลยนระยะเวลาหรอสถานทของการปลกพช การปรบปรงประสทธภาพของปองกนศตรพชท งวชพช และเชอโรค ตามแนวทางการบรหารจดการวชพช และศตรพชแบบบรณการ, การพฒนา และการใชงานของสายพนธ และสายพนธททนตอศตรพชและโรค เปนตน สรปไดดงภาพท 10.2

271

ภาครฐ เอกชน เกษตรกร ก าหนดกรอบการท างานตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ควบคมการผลตตามหลกเศรษฐกจพอเพยง การท าเกษตรแบบทฤษฏใหมเพอบรโภครายวน มกฎหมาย บงคบใชกฎหมาย และมบทลงโทษ การผลตตามความตองการเพอการแขงขน การผลตแบบแปลงใหญเพอการคาและการแขงขน สนบสนนการพฒนาโครงสรางพนฐาน และแหลงน า พฒนาแหลงรบซอใกลแหลงเพาะปลก การเรยนรการปรบตว และสรางประสบการณ สนบสนนแหลงเงนทน ก าหนดราคาผลผลตทเปนธรรม การจดการดน การฟนฟดนเสอมโทรม ใชมาตรการณดานภาษอยางเหมาะสม รณรงคการคนปา สงแวดลอมใหสงคม การจดการน า การเกบกกการใชประหยด การรณรงคลดกาซเรอนกระจก รณรงคลดขยะ ลดหมอกควน การอนรกษดนและน า การบรหารจดการพนทก าหนดเขตโซนนง การพฒนาอตสาหกรรมสเขยว การปรบปรงดนทางเคม กายภาพ ชวภาพ ตดตอการคา การตลาด การใชพลงงานทดแทน การเพมผลผลตทางปรมาณ และคณภาพ

เขตพฒนาทดน ส ารวจดน จ าแนกดน วเคราะหดน อทกวทยา อนรกษดนและน า เครอขายเกษตรกร งบประมาณ บรณาการ การผลต การตลาด ภาพท 10.2 แนวทางการปรบตวเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

• ตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง และดแลสงแวดลอมทดทศทาง

• เพมศกยภาพของดน เพมอนทรยวตถ เพมผลผลต เพมรายดพนธกจ

• การผลตในครวเรอน และการผลตในพนทแปลงใหญพนทเปาหมาย

ตนน า• สรางปา

• เกบกกน า

กลางน า• อนรกษดน และน า

• เพมอนทรยวตถ

ปลายน า• ประหยด

• ลดมลพษ

271

272

ซงในตางประเทศมการด าเนนการตวอยางการใชมาตรการเพอบรรเทาผลกระทบจากปลอยกาซเรอนกระจกในพนทเกษตรกรรมดวยการปรบเปลยนการด าเนนการในประเดนหลก ๆ ในเรอง การจดการพชการจดการอนทรยวตถ การฟนฟดนเสอมโทรมการจดการมลสตว และการใชพลงงานชวภาพ ซงแสดงดงตารางท 10.4 ตารางท 10.4 มาตรการในการบรรเทาผลกระทบจากการปลอยกาซเรอนกระจกในพนทเกษตรกรรม

มาตรการณ แนวทางการด าเนนการ

การจดการพช การจดระบบเขตกรรม

การจดการธาตอาหาร

การจดการพนธพช

การจดการระบบการปลกพช

การปรบเปลยนการใชทดน

การจดการอนทรยวตถในดน การจดการวสดเศษพชในไรนา

การใชปยอนทรย

การฟนฟพนทดนเสอมโทรม การควบคมการกรอนดน

การใชปยอนทรย

การจดการธาตอาหาร

การจดการน า (การชลประทาน , การระบายน า)

การจดการมลสตว การปรบปรงวธการเกบรกษา

การยอยโดยปราศจากอากาศ

การใชธาตอาหารพชอยางมประสทธภาพ

พลงงานชวภาพ พชพลงงาน พลงงานชวมวล แกสชวภาพ

273

10.6 แนวทางการใชเทคโนโลยการพฒนาทดนเพอลดผลกระทบจากสภาพการเปลยนแปลงภมอากาศ ทรพยากรดนเปนปจจยพนฐานทส าคญตอการใชประโยชนทดนทางการเกษตรกรรมปญหาทเกดขนทมผลโดยตรง และโดยออมตอทรพยากรดนประเดนหนงทส าคญ คอ การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ซงจะมผลกระทบอยางมากกบเกษตรกรทใชประโยชนทดนในพนทซงเสอมโทรม และเปนทซงเปราะบางตอการเผชญผลกระทบซงไมมความตานทาน เชน พนทปาเสอมโทรม พนทขาดพชคลมดน พนทถกชะลางพงทลาย พนทดนเสอมโทรม พนทดนมปญหา เปนตน สงผลกระทบไปยงพนทชมชนอนใกลเคยงทมความเกยวของดงนนตองยอมรบวามนษยเปนตวการหนงทท าใหผลกระทบขยายตวเพมความเสยหายในวงกวางการใชเทคโนโลยการพฒนาทดนมาใชในการบรหารจดการทรพยากรดน จงเปนปจจยชวยลดผลกระทบจากสภาพการเปลยนแปลงภมอากาศ ความเสอมโทรมของทรพยากร เพมผลผลตลดคาใชจาย เพมรายไดใหกบเกษตรกร กรมพฒนาทดนไดพฒนาเทคโนโลยตาง ๆ โดยใชองคความรทเกยวของอาท การส ารวจดน แผนทดน การวเคราะหดน การวางแผนการใชทดน การจดการดนการอนรกษดน และน าการปรบปรงดน การฟนฟดน การสรางแหลงน าขนาดเลก การสรางแหลงน าในไรนา กฎหมายพฒนาทดน การสรางเครอขายเกษตรกร ซงมการผสมผสานเทคโนโลยตาง ๆ สรางเปนทางเลอกในการใชเพมศกยภาพดนในพนทเกษตรกรรม ผลกระทบของสภาพการเปลยนแปลงภมอากาศทมตอพนท ซงขาดมาตรการปองกน จะท าใหเกดความเสอมโทรมของพนทลมน าซงมทงดนเสอมโทรม แหลงน าแหง ผลผลตพชลดลง พนทเกดปญหาการกรอนดนจากน าไหลบา บางปมฝนทงชวงกจะเกดภยแลงขาดแคลนน า ประกอบกบเกษตรกรอาจมการใชทดนอยางไมเหมาะสม ดวยการขาดความร และวธการทเหมาะสม ซงสงเหลานสรางผลกระทบเกยวเนองกนไปในเวลาเดยวกนจนไดรบความเสยหายจากผลกระทบในเวลาตอมา ซงในเรองนกรมพฒนาทดนไดด าเนนการหลายวธ อาทเชน มนโยบายเขตพฒนาทดน มพระราชบญญตพฒนาทดน การวางแผนการใชทดน มงานวจยเกยวกบการลดกาซเรอนกระจก มการสงเสรมระบบอนรกษดนและน า มการสรางแหลงน าขนาดเลก แหลงน าในไรนา การจดการดนมปญหา และการเพมประสทธภาพการผลตซงรวมรวมไวแสดงดงตารางท 10.5 ดงน

274

ตารางท 10.5 แนวทางการใชเทคโนโลยการพฒนาทดนเพอลดผลกระทบจากสภาวะโลกรอน

สภาพปญหา แนวทางการใชเทคโนโลยการพฒนาทดน 1. ความเสอมโทรมของพนทลมน า การจดการเขตพฒนาทดนพนทลมน า 1.1 การสงเสรมนโยบายเขตพฒนาทดน 1.2 การเผยแพรพระราชบญญตพฒนาทดน 1.3 การสรางความตระหนก 2. การเพมขนของกาซเรอนกระจก การจดการลดกาซเรอนกระจก 2.1. การเพมการสะสมคารบอนอนทรย 2.2. การรกษาสภาพแวดลอมใหสมดลย 3. การกรอนดน การจดระบบอนรกษดนและน าตามสภาพพนท 3.1. การอนรกษดนและน าวธกล 3.2. การอนรกษดนและน าวธพช 3.3. การอนรกษดนและน าแบบผสมผสาน 4. อทกภย/ภยแลง การกกเกบน า และควบคมน า 4.1. การสรางแหลงกกเกบน า

4.2. ท าทางผนน า คนเบนน า

4.3. ปรบปรงสภาพล าน า เพมพนทกกเกบน า

5. ดนเสอมโทรม การแกปญหาดน 5.1. ดนกรด และดนเปรยวจด 5.2. ดนมความอดมสมบรณต า 5.3. ดนดาน 6. การใชทดนไมเหมาะสม การวางแผนการใชทดน

6.1การจดการเขตเหมาะสมส าหรบการปลกพช 6.1. การใชปยเคมตามคาวเคราะหดนรายแปลง 6.2. จดระบบการปลกพช 7. ผลผลตต า การเพมประสทธภาพการผลต 7.1. การจดการน า 7.2. การจดการดน 7.3. การจดการพช

275

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศท าใหเกดผลกระทบเปนวงกวางในพนทขนาดใหญ การแกปญหาจงตองด าเนนการในพนททงระดบลมน าสาขาซงเปนระดบยอย และพนทในระดบลมน าหลกซงเปนระดบใหญ ซงเปนทอยอาศยของชมชนทด าเนนกจกรรมใชทรพยากรมกจกรรมทสรางทงผลผลต และสรางมลพษรวมกน แนวทางการลดผลกระทบในพนทลมน า สามารถท าได ดงตารางท 10.6 ดงน ตารางท 10.6 แนวทางการลดผลกระทบตามความแตกตางกนของพนทเปาหมาย

ลกษณะพนท

ความแปรปรวนของภมอากาศ

ผลกระทบ แนวทางการแกปญหา

พนทราบ/พนทลม

ปรมาณน าฝนมาก น าทวมตะกอนดน ขยะ และทบถม มลพษ

งานจดระบบอนรกษดนและน าก า ร จ ด ก า ร ก า ร ค ว บ ค ม น า หลกเลยงการปลกพชในชวงเวลาเกดน าทวมซ าซากสรางระบบคนปองกนน าทวมท มความมนคง การฟนฟ

ปรมาณน าฝนนอย ดน เหนยวแตกระแหง ดนทรายแหงแลง ขาดแคลนน า มหมอกควนจากการเผา

สรางแห ลงกก เกบน าการเพ มอนทรยวตในดน การสงวนรกษาความชนการใชน าอยางประหยด พชใชน านอย

พนทดอน ปรมาณน าฝนมาก การกรอนดนจากน าไหลบาสญเสยหนาดน

การใชระบบอนรกษดน และน าท ง ว ธ ก ล แ ล ะ ว ธ พ ช ก า รปรบปรงดน การฟนฟดน

ปรมาณน าฝนนอย แหงแลง ขาดแคลนน าฝ นละออง

การใชน าอยางประหยด พชทนแลง ไมผล พชคลมดน

พนทสง ปรมาณน าฝนมาก การกรอนดนจากน าไหลบา ฟนฟปาระบบอนรกษดน และน าแบบผสมผสาน

ปรมาณน าฝนนอย ขาดแคลนน า ไฟไหม ฟนฟปาระบบอนรกษดน และน าแ บ บ ผ ส ม ผส าน แน วกน ไฟบฟเฟอรโซน

276

นอกจากนหากจะพจารณาลกษณะภมอากาศในแตรอบป ในพนทภาคเหนอตอนลาง กจะสามารถใชมาตรการทเหมาะสมในการออกแบบงานจดระบบอนรกษดนและน า โดยตงเปาหมายของการลดการสญเสยน าของดน และเกบความชนไวในดนเพมขน ดงตารางท 10.7 ดงน

ตารางท 10.7 แนวทางการปฏบตงานทเหมาะสมในการกอสรางระบบอนรกษดนและน าในรอบป

เดอน

ลกษณะภมอากาศ

การปฏบตงานมาตรการณ อณหภม

การคายระเหย

ปรมาณน าฝน

มกราคม ต า สง ต า กอสรางแหลงน า

กมภาพนธ ปานกลาง สง ต า กอสรางแหลงน ากอสรางวธกล

มนาคม สง สง ต า กอสรางแหลงน า กอสรางวธกล ไถพรวนตามแนวระดบ คนดน ปรบรปแปลงนา

เมษายน สง สง ต า กอสรางแหลงน า

วธพช ปลกหญาแฝก

พฤษภาคม สง ปานกลาง ต า วธพชปลกหญาแฝก

มถนายน สง ปานกลาง ต า วธพช ปลกหญาแฝก

กรกฏาคม ปานกลาง ปานกลาง ปานกลาง วธพช ปลกหญาแฝก

สงหาคม ปานกลาง ต า ปานกลาง วธพช ปลกหญาแฝก

กนยายน ปานกลาง ต า สง วธพช พชปยสด

ตลาคม ปานกลาง ปานกลาง ปานกลาง วธพช ปลกพชคลมดน

พฤศจกายน ปานกลาง สง ต า วธพช พชคลมดน พชปยสด

ธนวาคม ต า สง ต า วธพช การคลมดนดวยเศษพช

277

ซงในการวเคราะหสภาพปญหา และแนวทางการใชเทคโนโลยการพฒนาทดนในการแกปญหาสามารถสรปแนวทางเพอสงเสรมการใชประโยชนทดน

1) การสงเสรมนโยบายเขตพฒนาทดนในพนทลมน า 2) การเผยแพรพระราชบญญตพฒนาทดนทมผลตอการดแล รกษา ใชประโยชนทรพยากรดน 3) การสรางความตระหนกใหประชาชน การพฒนาทดนในพน ท ลมน าจะครอบคลมการบรหารจดการทรพยากรท งพ น ท ซงม

ความสมพนธเกยวของกนทงปจจยทางภมประเทศ ภมอากาศ พชพรรณธรรมชาต และการใชประโยชนทดน ซงตองมการประสานกบหนวยงานตาง ๆ และประชาชนทท างาน และอาศยอยรวมกนในพนท โดยน าเทคโนโลยการพฒนาทดนมาใชใหเหมาะสมตงแตพนทตนน า พนทกลางน า และพนทปลายน า ซงตองใชเทคโนโลยแตกตางกนออกไปตามแตละพนท ตวอยาง เชน ในพนทตนน าจะเนนทมาตรการปองกนการกรอนดน การฟนฟสภาพปาไมตนน าล าธาร และรกษาระบบนเวศเปนหลก พนทกลางน าจะเนนมาตรการอนรกษดน และน า มาตรการปรบปรงบ ารงดน การเกบกกรกษาน า การแกปญหาความแหงแลง และระบบการปลกพช พนทปลายน าจะเนนทการปรบปรงบ ารงดน การเกบเกยวน าไวใชประโยชนสงสด การจดการพช การเพมประสทธภาพการผลต และลดตนทนการผลต

โดยกรมพฒนาทดนใหสถานพฒนาทดนจงหวดคดเลอกพนทท าการเกษตร ทประสบปญหาการใชประโยชนทดนรปแบบตาง ๆ ทสงผลกระทบตอเกษตรกรในพนท ส าหรบประกาศใหเปนเขตพฒนาทดน ซงพนททไดรบการจดตงเปนเขตพฒนาทดนแลวจะมการจดตงคณะกรรมการบรหารเขตพฒนาทดนทมผอ านวยการส านกงานพฒนาทดนเขตเปนประธานคณะกรรมการพฒนาทดนระดบจงหวด มผวาราชการจงหวดเปนประธาน และคณะท างานพฒนาทดนระดบอ าเภอ มนายอ าเภอเปนประธาน ซงคณะกรรมการทงหมดจะท าหนาทในการประชมหารอรวมกนกบเกษตรกร ในพนทถงปญหาทเกดขนเพอจดท าเปนแผนงานพฒนาพนทอยางเปนระบบ โดยมหนวยงานพฒนาอนทเกยวของรวมบรณาการงาน ตลอดจนมการตดตามผลการด าเนนงานอยางตอเนอง

รปแบบการด าเนนงาน เรมจาก การเตรยมขอมลกอนด าเนนการโดยเจาหนาท จะเขาส ารวจขอมลสภาพพนทเขตพฒนาทดนทงเรองลกษณะภมประเทศภมอากาศ สภาพดน น า และปาไม ภาวะเศรษฐกจ และสงคม การใชประโยชนทดน ฯลฯ โดยใชกระบวนการส ารวจดนการวเคราะหดน การท าแผนทดนเพอน าไปประกอบการด าเนนการจดการ และแกไขปญหา รวมถงวางแผนการใชทดนทเหมาะสมกบสภาพพนท และสอดคลองกบความตองการของเกษตรกรขนตอนท 2 การวเคราะหปญหา เจาหนาทจะรวมกบเกษตรกรวเคราะหสภาพปญหาทเกดขนในพนทนน ๆ เพอก าหนดเปนแผนงานตอไปเมอไดทราบขอมลพนฐาน และสภาพปญหาของเขตพฒนาทดนแลว ขนตอนท 3 การจดท าแผนปฏบตการจะแบงกจกรรมออกเปน 2สวนคอกจกรรมทวไปทสามารถด าเนนการไดในทกเขตพฒนาทดน เชน การจดต งกลมเกษตรกรใชสารอนทรยทดแทนสารเคมทางการเกษตรการรณรงคงดเผาฟาง และตอซงพชจดท าศนยเรยนร

278

การพฒนาทดนตามแนวเศรษฐกจพอเพยง การอบรมหมอดนอาสาการสงเสรมการปรบปรงบ ารงดนดวยอนทรยวตถ การปลกพชหมนเวยน การปลกหญาแฝกเปนตนสวนกจกรรมทเปนกจกรรมเฉพาะจดโดยจะท าการสาธตเพอการขยายผลซงขนอยกบสภาพพนท และปญหาในแตละแหง เชนการพฒนาทดนในพนทสงการจดระบบอนรกษดน และน าในพนทสง พนทดอน พนทลม จะมลกษณะแตกตางกนไปนอกจากนยงมแปลงสาธตการปลกพชในรปแบบตาง ๆ การพฒนาแหลงน าเพอการอนรกษดน และน า เปนตน อยางไรกตามการด าเนนงานทกขนตอน จะตองได รบความเหนชอบจากคณะกรรมการบรหาร และคณะท างานเขตพฒนาทดนทกระดบ และมการตดตามผลเปนระยะส าหรบระยะเวลาด าเนนการในแตละแหง เกษตรกรทอยในพนทเขตพฒนาทดนนอกจากจะไดรบการชวยเหลอแกไขปญหาตาง ๆไดแลว ยงจะไดรบการถายทอดองคความร และเทคโนโลยเพอการผลตทมประสทธภาพมากขน สงผลใหเกดการใชทรพยากรธรรมชาตอยางเหมาะสม และไดประโยชนสงสด น ามาซงรายได และชวตความเปนอยทดขนตอไปซงจะเปนการบรหารจดการทรพยากร ในพนทตนน ากตองรกษาพนทปาไมส าหรบเปนแหลงน าตนทน กรมพฒนาทดนจะน าระบบอนรกษดน และน าเขาไปชวยปองกนปญหาการชะลางพงทลายของดนวางแผนการกกเกบน าไว ใชประโยชนสวนพนทเกษตรทมปญหาดนนนจะน าเทคโนโลยของกรมพฒนาทดนเขาไปฟนฟ ปรบปรงใหดนสามารถใชปลกพชได และมความอดมสมบรณเพมขน พรอมกนนจะสงเสรมการท าเกษตรอยางถกวธ และเหมาะสมกบสภาพพนทใหกบเกษตรกร ซงเชอวาจะสามารถชวยใหเกดการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตโดยเฉพาะทรพยากรดนเพอท าการเกษตรไดอยางมประสทธภาพสงสด และย งยน

279

ตารางท 10.8 แนวทางความรวมมอในการปฏบตใหเกดประสทธภาพในการปรบตวของเกษตรกร

เครองมอ/ยทธศาสตร แนวทางปฏบตของภาครฐ แนวทางปฏบตของ

เกษตรกร ตวชวด

1. กฏหมาย -ผลกดนกฏหมายพระราชบญญตพฒนาทดนกฏหมายดานสงแวดลอม และกฏหมายทเกยวของใหสขนการปฏบตของเจาหนาทรฐ -รณรงคใหประชาชนรกฏหมาย -บงคบใชกฎหมาย พจารณาตดสนระดบการลงโทษกรณลวงละเมดกฏหมาย

-ศกษากฎหมายทเกยวของ ปฏบตตามกฎหมาย -ปรบเปลยนการปฏบตเพอใหสอดคลองกบกฏหมาย

-ดานบวก การประเมนจ านวนคนทรกฏหมาย -ดานลบ จ านวนคนกระท าผด

2. การลดกาซเรอนกระจก -ขบเคลอนนโยบายการลดกาซเรอนกระจกอยางเปนรปธรรม -สงเสรมนโยบายการพฒนาพนทเขตพฒนาทดน -สงเสรมการใชเทคโนโลยการพฒนาทดนทเพมการกกเกบคารบอน

-ปฏบตตามนโยบายการลดกาซเรอนกระจกของภาครฐ -สมครเขารวมโครงการเขตพฒนาทดน -เลอกใชระบบอนรกษดนและน า การปรบปรงบ ารงดนทเหมาะสมกบพนท -

การเกบกกคารบอน

-เพมพนทปาไม

-เพมอนทรยวตถในดน

3. การลดการกรอนดน -สนบสนนแผนงาน โครงการ และงบประมาณทงในระยะสน ระยะกลาง ระยะยาวเพอด าเนนการจดท าโครงการอนรกษดน และน า

-ด าเนนการจดท าแปลงสาธตการอนรกษดน และน าแบบครบวงจร

-ลดการกรอนดน -เพมความชนในดน - ลดตนทนการผลตเพมรายได

280


เครองมอ/ยทธศาสตร แนวทางปฏบตของภาครฐ แนวทางปฏบตของ

เกษตรกร ตวชวด

4. การสรางแหลงน า -สนบสนนแผนงานโครงการกอสรางระบบการบรหารจดการน าในเขตชลประทาน และระบบการบรหารจดการน านอกเขตชลประทาน

มสวนรวมในการใชพนทในการกอสรางแหลงน า -รวมด าเนนโครงการแหลงน าในไรนา แหลงน าขนาดเลก และแหลงน าชมชน

-ปรมาณการกกเกบน า - ความชนในดน

5. การฟนฟดนเสอมโทรม

-สงเสรมการเพมศกยภาพของดนในพนทดนเสอมโทรม

-รวมด าเนนการฟนฟดนเสอมโทรม

-ความอดมสมบรณของดนเ

6. การวางแผนการใชทดน

-สงเสรมนโยบายโซนนง -สงเสรมการใชทดนรวมกบการอนรกษสงแวดลอม

-การใชทดนตามค าแนะน า -การผลตพชตามศกยภาพของดน

-การใชสารอนทรยทดแทนเคม

-สดสวนการปลกพชในเขตเหมาะสม

7. การเพมผลผลต -สงเสรมการเพมผลผลตตอหนวยพนท -การลดตนทนการผลต

-การใชปยตามคาวเคราะหดนรายแปลง -การจดการธาตอาหารตามความตองการของพช

281

10.7 ภาพกจกรรม การปฏบตงานออกแบบระบบอนรกษดน และน า

ภาพท 10.3 การปฏบตงานของเจาหนาทในพนทเขตพฒนาทดนลมน า

282

ภาพท 10.4 การกอสรางทางล าเลยงในไรนา

ภาพท 10.5 การวางทอลอดระบายน าในพนท

283

ภาพท 10.6 สระน าในไรนา

ภาพท 10.7 การปรบรปแปลงนาลกษณะท 2

ภาพท 10.8 การกอสรางทางระบายน าออกจากพนท

284

ภาพท 10.9 กจกรรมสงเสรมการปรบปรงบ ารงดนดวยปยพชสด

ภาพท 10.10 การสงเสรมการปลกหญาแฝกเพอการอนรกษดนและน า

285

ภาพท 10.11 การจดการดนการรณรงคไถกลบตอซง

ภาพท 10.12 การจดตงกลมเกษตรอนทรย

286

10.8 สรปผลและขอเสนอแนะ

การเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศทงปจจบนถงอนาคตทมความแปรปรวนเปนอยางมาก สงผลกระทบตอศกยภาพการผลตของพนทเกษตรกรรมในประเทศไทย การสงเสรมแนวทางการปรบตวของเกษตรกรเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โดยการด ารงตนตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ทสามารถน ามาปรบใชกบวถ ชวตไดเปนอยางด เกษตรกรพงมความพอประมาณ มเหตผล และการสรางภมคมกนจะท าใหลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศใหลดลงได การฟนฟทรพยากรดนแบบการบรณาการเชงพนท และการมสวนรวมของชมชน ซงผเกยวของรวมทงเกษตรกรจะตองมความตระหนกถงภยจากธรรมชาตดงกลาว และเพมระดบการเรยนรอยางทนเวลาในการแสวงหาขอมล และวธการทตองปรบตว และเปลยนแปลงพฤตกรรมเพอสรางภมคมกน แนวทางการลดผลกระทบโดยใชเทคโนโลยการพฒนาทดนทส าคญคอ การใชนโยบายเขตพฒนาทดนพนทลมน า การจดระบบอนรกษดนและน า การจดการดน การปรบปรงบ ารงดน การลดกาซเรอนกระจก การแกปญหาควนไฟ การลดผลกระทบจากภยแลงและอทกภย ปญหาการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศมผลกระทบตอทกคน สาเหตปญหาทเกดในพนทหนงกอาจมผลกระทบตอประชากรในอกพนทหนงได ดวยเหตนการก าหนดหลกเกณฑควบคมหรอปองกนปญหาโลกรอนจงตองการการมสวนรวมในทกภาคสวนไมวาจะเปนภาคเอกชน ภาครฐ หรอองคกรเอกชน ชมชน และประชาชนทจะรวมกนด าเนนกจกรรม และรณรงคในการสรางความตระหนกในการลดสภาวะโลกรอน แนวทางการปรบตวของเกษตรกรเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศควรยดหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงซงประกอบดวยความพอเพยง ความมเหตผล และการมภมคมกนทดในตวพอสมควรตอการมผลกระทบใด ๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน ตองอาศยความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยงในการน าวชาการตาง ๆ มาใชในการวางแผนด าเนนการทกขนตอน ใหมส านกในคณธรรม ความซอสตยสจรต ด าเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสตปญญา เพอความสมดลและย งยนของการพฒนาไดตอไป ขอเสนอแนะ

1) ควรมการน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาใชในการบรหารจดการทรพยากรภายใตความแปรปรวนของสภาพภมอากาศ

2) ควรมการใชระเบยบกฎหมายทเขมงวด ในการดแล ปกปอง สงวน และรกษาทรพยากรดนใหมการใชประโยชนตามศกยภาพของดนอยางย งยน

287

3) ควรมการก าหนดแผนแมบทรวมกนทกภาคสวนในแผนระยะสน แผนระยะกลาง และแผนระยะยาว และรฐบาลใหการสนบสนนงบประมาณตอเนองเพอการบรหารจดการทรพยากรดนใหใชประโยชนไดอยางย งยน

4) ควรมการก าหนดแนวทางในการวางระบบการพฒนาทดนของประเทศใหเปนในทศทางเดยวกนทกภาคสวนมสวนรวม

6) ควรมการพฒนาองคความรทางสารสนเทศน ามาใชประโยชนในการตดตามการเปลยนแปลงของสถานภาพของทรพยากรดนอยางตอเนอง และเตอนภยกอนทจะมวกฤตของดนเกดขน

7) ควรมการปฏบตตามกฎหมายพฒนาทดน และมผลการบงคบใช ควบคม ปองกน ดแลทรพยากรดนใหมศกยภาพมากขน


อรทย มงธพล แทนวธธา ไทยสนทด และวรกต วงศวชต. 2554. การพฒนาอ าเภอกลยาณวฒนา ดวยการบรหารจดการทนดานตาง ๆ อยางสมดล ตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง. มหาวทยาลยแมโจ, เชยงใหม.

เสร พงศพศ. 2533. ภมปญญากบการพฒนาชนบท. กรงเทพฯ: มลนธภมปญญา.

สเมธ ตนตเวชกล. 2542. เศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชด าร . ส านกงานคณะกรรมการ พเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร, กรงเทพฯ.

คณะท างานวชาการสภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2556. ความเหนและขอเสนอแนะ เรอง ยทธศาสตรประเทศทยใน 2 ทศวรรษหนา (พ.ศ. 2556 – 2575) ภายใตปรชญาของเศรษฐกจ พอเพยง. ส านกงานสภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, กรงเทพฯ. Grin, J., Rotmans, J., Schot, J. (Eds.). 2010. Transitions to Sustainable Development, New Directions in the Study of Long Term Transformative Change. Routledge, London.

288

ประวตการศกษาและการท างาน

ชอ นายอาทตย ศขเกษม เกดวนท 11 เมษายน 2508 สถานทเกด กรงเทพมหานคร ประวตการศกษา ปร.ด. (ปฐพวทยา)

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร (บางเขน) ต าแหนงปจจบน นกวชาการเกษตรช านาญการพเศษ สถานทท างานปจจบน กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ผลงานดเดนและรางวลทางวชาการ - ทนการศกษาท ดรบ -

Documents

เอกสารวิชาการ Assessment/wean/pch/pch48... · 2019-07-01 · 2 ดินและการส ารวจทรัพยากรดิน 6 2.1 ความส