พระธมมปทฏฐกถาภาค ๔

แปล โดยพยญชนะ

ยลาชชวลาบาหมำสลาบาษาภนอสนบาถส า ปไวทลคคบบรห

ราหวรวชาร มารายกลโลมโดว๐๐๖๐๑ รคนาหมพทเงรก ญหใกอกงาบตขเ ณรอดวงวขแ มดเงวนนถ moc.ilapaham@aham ลมเอ moc.ilapaham.www ตซไบวเ

๐๐๖๐๑ รคนาหมพทเงรก ญหใกอกงาบตขเ ณรอดวงวขแ มดเงวนนถ๔๖๔-๑๐๖๖-๙๘๐ อถอม ๗๔๑๘-๒๗๔๒-๐ .ซกฟแ ๗๔๑๘-๒๗๔๒-๐ .รทโ

moc.liamtoh@eessataraw ลมเอ com.ilomtaw.wwwg,ro.ilomtaw.www ตซไบวเ

ราหวรวชาร มารายกลโลมโดว

สำนกเรยนวดโมลโลกยารามกร�งเทพมหานคร

โดย พระราชปรยตโมล (สทศน)

พระราช

ปรย

ตโม

ล (ส

ทศน)

พระธ

มม

ปท

ฏฐก

ถา ภ

าค ๔

แป

ล โด

ยพ

ยญ

ชน

ะ

อกษรยอก. ประโยคเกงทวไปอ. อนวาท. ทงหลาย(...) ขอความในวงเลบเปนขอความทไมปรากฏในประโยคบาลผรจนาคมภรละไวในฐานทเขาใจ เวลาแปลตองเตมเขามาแตเวลาเขยนสอบใหตดวงเลบออกเสยทงหมด

∫¢/∫¢

ส�ำหรบนกเรยนชนประโยค๑-๒

ครสอนบาลชนประโยค๑-๒

ผสนใจทวไป

หลกสตรบาลชนประโยค๑-๒

บาลศกษาชนประโยค๑-๒

ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔แปลโดยพยญชนะ

แปลโดยพระราชปรยตโมล(สทศน)

ส�านกเรยนวดโมลโลกยารามกรงเทพมหานคร

ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔แปลโดยพยญชนะ

แปลโดย พระราชปรยตโมล(สทศนป.ธ.๙,Ph.D.) ส�านกเรยนวดโมลโลกยารามกรงเทพมหานคร

ISBN:978-616-382-742-5

พมพครงแรก พฤษภาคม๒๕๕๘ -คณะเจาภาพ จ�านวน๑,๖๐๐เลม -นตธรรมการพมพ จ�านวน ๔๐๐เลม

จดพมพโดย: พระราชปรยตโมล(สทศนป.ธ.๙,Ph.D.) ส�านกเรยนวดโมลโลกยารามราชวรวหาร ถนนวงเดมแขวงวดอรณเขตบางกอกใหญกรงเทพมหานคร โทร.๐-๒๔๗๒-๘๑๔๗

พมพท :นตธรรมการพมพ ๗๖/๒๕๑-๓หมท๑๕ต.บางมวงอ.บางใหญจ.นนทบร๑๑๑๔๐ โทร.๐-๒๔๐๓-๔๕๖๗-๘,๐-๒๔๔๙-๒๕๒๕,๐๘๑-๓๐๙-๕๒๑๕ e-mail:niti2512@hotmail.com,niti2512@yahoo.co.th

แบบปก:ศกดาวมลจนทร

ค�าน�า\\\

ภาษาบาลหรอภาษามคธ เปนภาษาทจารกพระพทธวจนะและค�าสอนของพระอรยสาวกในไตรปฎก พระพทธเจาใชประกาศพระศาสนาแกชาวชมพทวป ภาษานไดรบการยกยอง๔ฐานะคอสมพทธโวหำรภำษำเปนภาษาของพระพทธเจาอรยโวหำรภำษำเปนภาษาของพระอรยเจายถำภจจโวหำรภำษำเปนภาษาไมเปลยนแปลงความหมายและอธบายเนองจากเปนตนตภาษา มแบบแผน มระบบโครงสรางไวยากรณ สมบรณดวยคณวเศษและสภาวนรตตและปำลภำษำเปนภาษาทรกษาพระพทธพจนไวดงนนเพอสบสานจรรโลงรกษาภาษาจารกค�าสอนของพระพทธเจาและพฒนาศกยภาพของศาสนทายาทคณะสงฆไทยจงจดหลกสตรพระปรยตธรรมแผนกบาลเพอรองรบวตถประสงคดงกลาวจงกลาวไดวา “การศกษาบาลเปนการศกษาของคณะสงฆ โดยคณะสงฆ และเพอ คณะสงฆ” ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ น ขาพเจาไดแปลตามหลกบาลไวยากรณ สวนทออกสอบสนามหลวงกท�าเชงอรรถไวเปนทสงเกตนอกจากนนยงไดรวบรวมเอกสารอนๆเพอประกอบการแปลและการวเคราะหศพทดวยหนงสอเลมนเปนต�าราเลมท๖ของโครงการผลตหลกสตรของส�านกเรยนวดโมลโลกยาราม ซงโครงการตงเปาหมายทจะเขยนต�าราทงนกธรรมและบาลใหครบทกชน เพอถวายเปนธรรมทานแกพระภกษสามเณรทวประเทศ ขออนโมทนาบญแกคณะเจาภาพ ผมงหวงบญอนเกดจากธรรมทานนและหวงความเจรญมงคงแหงพระพทธศาสนา มกศลเจตนาบรจาคทรพยจดพมพหนงสอเลมนหากมขอบกพรองในการแปลหรอขอความอนใด ผแปลขอนอมรบความผดพลาดนนเพอปรบปรงแกไขในการพมพเปนวทยาทานในครงตอไป หวงเปนอยางยงวาหนงสอเลมนจกอ�านวยประโยชนแกนกเรยนชนประโยค๑-๒ครสอนชนประโยค๑-๒และผสนใจใฝรตามสมควร

พระราชปรยตโมล (สทศน)

ส�านกเรยนวดโมลโลกยาราม กรงเทพมหานคร

สำรบญ\\\

ปณฑตวรรค

เรองราธเถระ.............................................................................................................๑

เรองภกษอสสชและภกษปนพพสกะ............................................................................๘

เรองฉนนเถระ..........................................................................................................๑๑

เรองมหากปปนเถระ.................................................................................................๑๔

เรองสามเณรบณฑต.................................................................................................๓๑

เรองลกณฏกภททยเถระ...........................................................................................๕๕

เรองมารดาของนางกาณา..........................................................................................๕๗

เรองภกษผมรอยหาเปนประมาณ...............................................................................๖๔

เรองพระเถระผตงอยในธรรม...................................................................................๖๙

เรองการฟงซงธรรม.................................................................................................๗๒

เรองภกษผจรมา.......................................................................................................๗๕

อรหนตวรรค

เรองหมอชวก..........................................................................................................๗๘

เรองมหากสสปเถระ................................................................................................๘๒

เรองเพฬฏฐสสเถระ.................................................................................................๘๗

เรองอนรทธเถระ......................................................................................................๙๑

เรองมหากจจายนเถระ.............................................................................................๙๕

เรองสารบตรเถระ....................................................................................................๙๘

เรองตสสเถระ........................................................................................................๑๐๓

เรองสารบตรเถระ..................................................................................................๑๐๙

เรองเรวตเถระ.......................................................................................................๑๑๒

เรองหญงคนใดคนหนง..........................................................................................๑๒๕

สหสสวรรค

เรองบรษผฆาซงโจรผมเคราแดง.............................................................................๑๒๘

เรองทารจรยเถระ...................................................................................................๑๓๖

เรองกณฑลเกสเถร................................................................................................๑๔๕

เรองพราหมณผถามซงความฉบหายมใชประโยชน...................................................๑๕๗

เรองพราหมณผเปนลงของสารบตรเถระ...................................................................๑๖๑

เรองพราหมณผเปนหลานของสารบตรเถระ.............................................................๑๖๔

เรองพราหมณผเปนสหายของสารบตรเถระ..............................................................๑๖๖

เรองอายวฒนะกมาร..............................................................................................๑๖๙

เรองสงกจจะสามเณร.............................................................................................๑๗๕

เรองขานโกณฑญญเถระ.........................................................................................๑๙๑

เรองสปปทาสเถระ..................................................................................................๑๙๔

เรองปฏาจาราเถร....................................................................................................๒๐๐

เรองกสาโคตมเถร..................................................................................................๒๑๐

เรองพหปตตกาเถร................................................................................................๒๑๗

บรรณานกรม..........................................................................................................๒๒๐

รายนามคณะเจาภาพจดพมพหนงสอ.....................................................................๒๒๒

๑ ในกาลอนขจดเฉพาะซงมด, ในกาลเปนทขจดเฉพาะซงมด

๖. ปณฑตวคควณณนาอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรค-

อนบณฑตก�าหนดแลวดวยบณฑต(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

K[J

๑. ราธตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาราธะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระราธะ ผมอาย ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา นธน�ว ปวตตาร� ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา (อ.พระราธะ) นน เปนพราหมณผถงแลวซงยาก ในพระนครชอวาสาวตถ ในกาล (แหงตน) เปนคฤหสถ ไดเปนแลว ฯ (อ.ราธพราหมณ) นน คดแลววา (อ.เรา) จกเปนอย ในส�านก แหงภกษ ท. ดงน ไปแลว สวหาร กระท�าอย (ซงท) ใหเปนทมของเขยวไปปราศแลว กวาดอย ซงบรเวณ ถวายอย (ซงวตถ ท.) มน�าเปนเครองลางซงหนาเปนตน อยแลว ในวหาร ฯ แม อ.ภกษ ท. สงเคราะหแลว (ซงราธพราหมณ) นน, แตวา (อ.ภกษ ท.) ยอมไมปรารถนา เพออน (ยงราธพราหมณนน) ใหบวช ฯ (อ.ราธพราหมณ) นน เมอไมได ซงการบรรพชา เปนผผายผอม ไดเปนแลว ฯ ครงนน ในวนหนง อ.พระศาสดา ทรงตรวจดอย ซงโลก ในกาลเปนทก�าจดเฉพาะซงมด๑ ทรงเหนแลว ซงพราหมณ นน ทรงใครครวญอยวา

2 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ อกนยหนง ดกอนพราหมณ (อ.ทาน) ยอมเทยวกระท�าอย (ซงกรรม) อะไร ดงน ฯ๒ สนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๕๗ แปลวา (ซงวตถ) อนมอาหารเปนประมาณ๓ โมเจต� ในทน ขาพเจาแปลเปนกตตวาจก แตเฉลยสนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๕๗ แปลเปน เหตกตตวาจกวา “ดกอนสาร

บตร ก อ.อน อนเธอ (ยงพราหมณ) ผมอปการะอนตนกระท�าแลว อยางน ใหพน จากทกข ยอมไมควร หรอ ฯ๔ ตงแต โส (ราโธ) กร คหกาเล - ต� พราหมณ� ปพพาเชส ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๕๗ แปลโดยพยญชนะ

(อ.เหต) อะไรหนอแล (จกม) ดงน ทรงทราบแลววา (อ.ราธพราหมณนน) เปนพระอรหนต จกเปน ดงน เปนราวกะวาเสดจเทยวไปอย สทจารกในวหาร ในสมยเปนทสนไปแหงวน (เปน) เสดจไปแลว สส�านก ของพราหมณ ตรสแลววา ดกอนพราหมณ (อ.ทาน) กระท�าอย ซงอะไร ยอมเทยวไป ดงน ฯ๑ (อ.พราหมณ) กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค) ยอมเทยวไป ซงวตรและวตรตอบ แกภกษ ท. ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา (อ.ทาน) ยอมได ซงการสงเคราะห จากส�านก (ของภกษ ท.) เหลานน (หรอ) ดงน ฯ (อ.พราหมณ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.อยางนน), (อ.ขาพระองค) ยอมได (ซงวตถ) สกวาอาหาร,๒ แตวา (อ.ภกษ ท.) ยอมไมยงขาพระองคใหบวช ดงน ฯ อ.พระศาสดา ทรงยง- หมแหงภกษ ใหประชมกนแลว ในเพราะเหตเปนแดนมอบใหซงผล นน ตรสถามแลว ซงเนอความ นน ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. อ.ใคร ๆ ผระลกถงอย ซงคณอนบคคลพงกระท�ายง ของพราหมณ น มอย (หรอ) ดงน ฯ อ.พระเถระชอวาสารบตร กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค) ยอมระลกถงได, (อ.พราหมณ) น (ยงบคคล) ใหถวายแลว ซงภกษาอนม- ทพพหนงเปนประมาณ อน (อนบคคล) น�าไปเฉพาะแลว เพอตน แกขาพระองค ผเทยวไปอย เพอกอนขาว ในพระนครชอวาราชคฤห, อ.ขาพระองค ยอมระลก-ถงได ซงคณอนบคคลพงกระท�ายง (ของพราหมณ) น ดงน ฯ (อ.พระเถระ-ชอวาสารบตร) นน, (ครนเมอพระด�ารส) วา ดกอนสารบตร ก อ.อนอนเธอ เปลอง (ซงพราหมณ) ผมอปการะอนกระท�าแลว อยางน จากทกข ยอมไมควร หรอ ดงน๓ อนพระศาสดา ตรสแลว, (กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ดละ, อ.ขาพระองค (ยงพราหมณนน) จกใหบวช ดงน ยงพราหมณ นน ใหบวชแลว ฯ๔ อ.อาสนะ ในทสดรอบแหงอาสนะ ในโรงแหงภต ยอมถง (แกภกษชอวาราธะ) นน, (อ.ภกษชอวาราธะนน) ยอมล�าบาก (ดวยวตถ ท.)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 3

๑ อกนยหนง ปฏบตอย ตามค�าอนพระเถระพร�าสอนแลว ลกษณะน ยถานสฏ€� เปนกรยาวเสสนะใน ปฏปชชมาโน ฯ แตในทน

ขาพเจาเตม โอวาท� เขามารบกบปฏปชชมาโน สวน ยถานสฏ€� เปนวเสสนะของ โอวาท� ฯ

มขาวตมและขาวสวยเปนตน ฯ อ.พระเถระ พาเอาแลว (ซงภกษชอวาราธะ) นน หลกไปแลว สทจารก, กลาวสอนแลว ตามสอนแลว (ซงภกษชอวาราธะ) นน เนอง ๆ วา (อ.กรรม) น อนเธอ พงกระท�า, (อ.กรรม) น อนเธอ ไมพงกระท�า ดงน ฯ (อ.ภกษชอวาราธะ) นน เปนผอนบคคลพงวาไดโดยงาย เปนผรบซงโอวาทโดยเบองขวาโดยปกต ไดเปนแลว เพราะเหตนน (อ.ภกษชอวา-ราธะนน) ปฏบตอย (ซงโอวาท) อน (อนพระเถระ) พร�าสอนแลวอยางไร๑ บรรลแลว ซงพระอรหต โดยวนเลกนอยนนเทยว ฯ อ.พระเถระ พาเอาแลว (ซงภกษชอวาราธะ) นน ไปแลว สส�านก ของพระศาสดา ถวายบงคมแลว นงแลว ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ทรงกระท�าแลว ซงปฏสนถาร ตรสแลววา ดกอนสารบตร อ.อนเตวาสก ของเธอ เปนผอนบคคลพงวาไดโดยงาย หรอหนอแล (ยอมเปน) ดงน (กะพระเถระ) นน ฯ (อ.พระเถระนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา, (อ.อนเตวาสก ของขาพระองค) เปนผอน-บคคลพงวาไดโดยงาย เกนเปรยบ (ยอมเปน), ครนเมอโทษ อะไร ๆ (อนขาพระองค) แมกลาวอย, (อ.อนเตวาสกนน) เปนผเคยโกรธแลว (ยอมเปน) หามได ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสถามแลววา ดกอนสารบตร (อ.เธอ) เมอได ซงสทธวหารก ท. ผมอยางนเปนรป พงรบ (ซงสทธวหารก ท.) ผมประมาณเทาไร ดงน ฯ (อ.พระเถระ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค) พงรบ (ซงสทธวหารก ท.) แมมากนนเทยว ดงน ฯ

ก.๒ ครงนน ในวนหนง อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาววา ไดยนวา อ.พระเถระชอวาสารบตร เปนผกตญญ เปนผกตเวท (เปน) ระลกแลว ซงอปการะ อนมภกษาทพพหนงเปนประมาณ ยงพราหมณผถงแลวซงยาก ใหบวชแลว, แม อ.พระเถระชอวาราธะ เปนผอดทนตอโอวาท (เปน) ไดแลว (ซงอาจารย) ผอดทนตอโอวาทนนเทยว ดงน ใหตงขนพรอมแลว ในโรงเปนท-กลาวกบเปนทแสดงซงธรรม ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว ซงวาจาเปน- เครองกลาว (ของภกษ ท.) เหลานน ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.สารบตร

4 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ อลนจตตชาดก เปนเรองพระราชโอรสของพระเจาพรหมทต ซงประสตแลวท�าใหประชาชนมใจราเรงยนดตอสศตรจนไดชยชนะ

ความยอวา มพญาชางตวหนงไดรบบาดเจบทเทา ไดรบการชวยเหลอพยาบาลจนหายจากชางไม ๕๐๐ คน พญาชางซงเปนสตว

กตญญรคณ จงชวยเหลองานของพวกชางไมทกอยางจนมนแก ตอมา ไดมอบลกของตน ซงเปนชางเผอกอาชาไนยแกพวกชางไม

เพอชวยงานแทนตนเอง จากนนจงเขาปาไป ลกชางเปนสตวกตญญรคณ วานอนสอนงาย ชวยเหลองานของพวกชางไมทกอยาง

แทนพอ เปนทรกของพวกชางไมและครอบครว มนมกลงเลนน�าพรอมลกๆ ของพวกชางไมเสมอ แตธรรมดาสตวอาชาไนยจะ

ไมถายคถในน�า แตถายไวรมน�า ตอมา คถแหงของมนลอยไปตามน�า ท�าใหชาง ๕๐๐ เชอกของพระเจา พรหมทตแตกตนไมกลา

ลงอาบน�า นายหตถาจารยรสาเหตแลวจงกราบทลพระเจาพรหมทต พระองคทรงตองการชางอาชาไนยจงใหนายหตถาจารยน�าเสดจ

ไปเพอแสวงหา ในทสด ชางเผอกอาชาไนยนกไดมาอยในวง กลายเปนพระสหายสนทของพระเจาพรหมทต ไดรบการเลยงด

อยางด ไดรบการอภเษกเปนราชพาหนะ สงผลใหทรพยสมบตและพระราชอ�านาจของพระเจาพรหมทตเพมพนยงทวชมพทวป

ตอมา พระโพธสตวถอปฏสนธในพระครรภของพระเทว ขณะทรงครรภแก พระเจาพรหมทตสวรรคต อ�ามาตยไมกลาบอกให

พญาชางรเกรงจะเสยใจ หวใจจะแตกสลาย

ฝายพระเจาโกศลทราบขาวจงกรฑาทพหมายจะยดเมองพาราณส เสนาอ�ามาตยเมองพาราณสตอรองวา ภายใน ๑ สปดาหน

พระราชโอรสจกประสต เมอพระราชโอรสประสตแลวจงจะออกรบดวย เมอครบเจดวน พระกมารนอยกประสตสรางความปตยนด

แกชาวเมองและเสนาอ�ามาตยยงนก จงขนานพระนามวา “อลนจตกมาร” ท�าใหมพลงฮกเหมตอสกบพระเจาโกศลอยางเขมแขง

แตเพราะขาดผน�าจงออนก�าลงเพลยงพล�า ท�าใหเสนาอ�ามาตยจ�าตองแจงใหพญาชางรความจรง พรอมกระซบใหมนยดเมองกลบ

คนเพอมอบแกพระกมารนอยผเปนโอรสของพระเจาพรหมทตผสหาย พญาชางเสยใจมาก แตกมพลงฮกเหมทจะปองกนศตรชวย

ชาวเมอง จงยกพระกมารขนกระพองแลวสงมอบแกพระเทว จากนนจงรองโกญจนาทท�าใหกองทพของพระเจาโกศลแตกกระเจงไป

จงไปพรอมเสนาอ�ามาตยเขาตอสกบพระเจาโกศล จนจบพระเจาโกศลไดน�ามาหมอบแทบพระบาทของอลนจตกมาร จากนนจง

ใหโอวาทเพอใหยดมนในศลสตย มคณธรรม

พระศาสดาทรงประชมชาดกวา พระมารดาในครงนนไดเปนพระนางมายา พระบดาไดเปนพระเจาสทโธทนะ พญาชางซง

ชวยใหไดราชสมบตไดเปนภกษผคลายความเพยร บดาของพญาชางไดเปนสารบตร สวนอลนจตตราชกมาร ไดเปนเราตถาคต

เปนผกตญญ เปนผกตเวท ยอมเปน) ในกาลนนนเทยว หามได, อ.สารบตร เปนผกตญญ เปนผกตเวทนนเทยว (ไดเปนแลว) แมในกาลกอน ดงน ตรสแลว ซงอลนจตตชาดก๑ ในทกนบาต นวา

อ.เสนา หมใหญ ราเรงทวแลว เพราะอาศย ซงพระราชกมารพระนามวาอลนจตตะ ได (ยงชาง) ใหจบแลว ซงพระราชาพระนามวาโกศล ผไมทรง-ยนดพรอมแลว (ดวยความเปนแหงพระราชา) อนเปน-ของพระองค ใหจบเปน อ.ภกษ ผถงพรอมแลว-ดวยนสสย อยางน ผมความเพยรอนปรารภแลว ยงธรรมอนเปนกศล ใหเจรญอย เพการบรรล (ซงธรรม) อนเปนแดนเกษมจากโยคะ พงบรรล (ซงธรรม) อนเป นท สนไปแหงสงโยชนทงปวง โดยล�าดบ ดงน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 5

๑ ตงแต อถ น� สตถา ปฏสนถาร�- วตถาเรตวา กเถส ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๑๗ แปลโดยพยญชนะ

ใหพสดาร เพออนประกาศ ซงเนอความ นน๑ ฯ ไดยนวา อ.ชาง ตวมอนเทยวไปผเดยวเปนปกต ตวร ซงอปการะ อนอนชางไม ท. กระท�าแลว แกตน โดยความเปนคออนกระท�า ซงเทา ใหเปนอวยวะมโรคหามได แลวจงให ซงชางตวลกนอย ตวมอวยวะทงปวงขาว ในกาลนน เปนพระเถระชอวาสารบตร ไดเปนแลว (ในกาลน) ฯ (อ.พระศาสดา) ครนตรสแลว ซงชาดก ทรงปรารภ ซงพระเถระ อยางน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาราธะ ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. ชอ อนภกษ เปนผอนบคคล-พงวาไดโดยงาย ราวกะวาราธะ พงเปน, แมผ (อนบคคล) แสดง ซงโทษ แลวจงกลาวสอนอย ไมพงโกรธ, อนง (อ.บคคล) ผใหซงโอวาท (อนภกษ) พงเหน ราวกะ (อ.บคคล) ผบอกซงขมทรพย ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

(อ.บคคล) พงเหน (ซงบคคล) ใด ผแสดง- ซงโทษโดยปกต ผกลาวขมโดยปกต ผมปญญา เพยงดงวา (บคคล) ผบอก ซงขมทรพย ท. (อ.บคคล) พงคบ ซงบคคลนน ผเชนนน ผเปนบณฑต (เพราะวา) (เมอบคคล) คบอย (ซงบคคล) ผเชนนน (อ.คณ) อนประเสรฐกวา ยอมม, (อ.โทษ) อนลามกกวา ยอมไมม ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ซงหมอแหงขมทรพย ท. อนเตมดวยวตถมเงนและทองเปนตน อน (อนบคคล) ฝงตงไวแลว (ในท) นน นน (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา นธน� ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ราวกะวา (บคคล) ผกระท�าแลว ซงความอนเคราะห

6 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ในมนษยผถงแลวซงยาก ผมความเปนอยโดยล�าบาก (กลาวแลว) วา (อ.ทาน) จงมา, (อ.เรา) จกแสดง ซงอบายเปนเครองเลยงซงชวต โดยสบาย แกทาน ดงน น�าไปแลว สทแหงขมทรพย เหยยดออก ซงมอ แลวจงบอกวา (อ.ทาน) ถอเอาแลว (ซงขมทรพย) น จงเปนอย สบาย ดงน (ดงน) (แหงบท) วา ปวตตาร� ดงน ฯ (อ.วนจฉย) (ในบท) วา วชชทสสน� ดงน (อนบณฑต พงทราบ) : (อ.ภกษ ท.) ผแสดงซงโทษโดยปกต สอง คอ (อ.ภกษ) ผแสวงหาซงโทษ (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) จกขม (ซงภกษ) นน ในทามกลางแหงสงฆ ดวยมารยาทอนไมสมควร หรอ หรอวา ดวยความพลงพลาด น ดงนดวย คอ (อ.ภกษ) ผด�ารงอยดวยดแลวตามภาวะของตน ดวยสามารถแหงการอมช ดวยการแลด ซงโทษ นน นน เพอประโยชนแกอน (ยงภกษ) ใหรซงธรรม- (อนตน) ไมรแลว เพอประโยชนแกการตามถอเอา (ซงธรรม) อน (อนตน) รแลว เพราะความท (แหงตน) เปนผใครซงความเจรญ (แหงคณ ท.) มศลเปนตน (แกภกษ) นนดวย (อ.ภกษผด�ารงอยดวยดแลวตามภาวะของตน) น (อนพระผมพระภาคเจา) ทรงประสงคเอาแลว (ในบทวา วชชทสสน� ดงน) น ฯ อ.มนษยผถงแลวซงยาก ผ (อนบคคล) คกคามแลวบาง โบยแลวบาง แสดงแลว ซงขมทรพย (ดวยค�า) วา (อ.ทาน) จงถอเอา (ซงขมทรพย) น ดงน ยอมไมกระท�า ซงความโกรธ, เปนผบนเทงทวแลวเทยว ยอมเปน ฉนใด ครนเมอบคคล ผมอยางนเปนรป เหนแลว ซงมารยาทอนไมสมควร หรอ หรอวา ซงความพลงพลาด บอกอย, อ.ความโกรธ (อนบคคล) ไมพงกระท�า, (อนบคคลนน) เปนผยนดแลวนนเทยว พงเปน, (อนบคคลนน) พงปวารณา- นนเทยววา ขาแตทานผเจรญ อ.กรรม อนใหญ อนทาน ท. ผตงอย ในฐานะแหงอาจารยและอปชฌาย ของขาพเจา แลวจงกลาวสอนอย กระท�าแลว, (อ.ทาน ท.) พงกลาวสอน ซงขาพเจา แมอก ดงน ฉนนนนนเทยว ฯ (อ.อรรถ) วา ก (อ.อาจารย) บางคน เหนแลว ซงมารยาทอนไมสมควร หรอ หรอวา ซงความพลงพลาด (ของศษย ท.) มสทธวหารกเปนตน ไมอาจอย เพออนกลาว (ดวยอนคด) วา (อ.ศษย) น ยอมบ�ารง (ดวยกจ ท.) มการถวายซงน�าเปนเครองลางซงหนาเปนตน แกเรา โดยเคารพ,

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 7

ถาวา (อ.เรา) จกวากลาว (ซงศษย) นนไซร (อ.ศษยนน) จกไมบ�ารง ซงเรา, อ.ความเสอมรอบ จกม แกเรา ดวยประการฉะน ดงน ชอวา เปนผกลาวขมโดยปกต ยอมเปน หามได, (อ.อาจารย) นน ยอมเกลยลง ซงหยากเยอ ในพระศาสนา น ฯ สวนวา (อ.อาจารย) ใด เหนแลว ซงโทษ อนมอยางนนเปนรป คกคามอย ขบไลอย กระท�าอย ซงทณฑกรรม น�าออกอย จากวหาร ตามสมควรแกโทษ (ยงศษยนน) ยอมใหศกษา ฯ อ.พระสมมาสมพทธเจา เปนผตรสขมโดยปกต (ยอมเปน) แมฉนใด (อ.อาจารย) น ชอวา เปนผกลาวขมโดยปกต (ยอมเปน ฉนนน) (ดงน แหงบท) วา นคคยหวาท ดงน ฯ จรงอย (อ.พระด�ารส) นนวา ดกอนอานนท อ.เรา ขมแลว ขมแลว จกวากลาว, ดกอนอานนท อ.เรา ยกยองแลว ยกยองแลว จกวากลาว, (อ.ภกษ) ใด เปนสาระ (ยอมเปน) (อ.ภกษ) นน จกด�ารงอย ดงน (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลว ฯ (อ.อรรถ) วา ผมาตามพรอมแลว ดวยปญญาอนมโอชะอนเกดแลวแตธรรม ดงน (แหงบท) วา เมธาว ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา (อ.บคคล) พงคบ คอวา พงเขาไปนงใกล ซงบณฑต ผมอยางนเปนรป เพราะวา เมออนเตวาสก คบอย ซงอาจารย ผเชนนน, (อ.คณ) อนประเสรฐกวา ยอมม, (อ.โทษ) อนลามกกวา (ยอมม) หามได คอวา อ.ความเจรญนนเทยว ยอมม, อ.ความเสอมรอบ (ยอมม) หามได ดงน (แหงบท) วา ตาทส� ดงนเปนตน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาราธะ (จบแลว) ฯ

jwi

๑ ปพพาชนยกรรม (excommunication) เปนการลงโทษพระภกษทกระท�าผดโดยการขบออกจากคณะสงฆ ในทางพระศาสนา ปพพาชนยกรรม หมายถง การขบภกษออกจากหมคณะ การไลภกษออกจากวด เปนกรรมอนสงฆพงท�าแกภกษอนจะพงไลเสย จดเปนนคหกรรมคอการลงโทษภกษอยางหนงใน ๖ อยาง ซงไดแก ตชนยกรรม ขมไวดวยการต�าหนโทษ นยสกรรม ถอดยศ ท�าใหหมดอ�านาจหนาท ปพพาชนยกรรม ขบไลออกจากหมคณะ ใหสกเสย ปฏสารณยกรรม บงคบใหขอขมาเมอลวงเกนคฤหสถ อกเขปนยกรรม ตดสทธทจะพงไดบางอยาง ตสสาปาปยสกากรรม ลงโทษหนกกวา ความผดฐานใหการกลบไปกลบมา วธท�ากรรมนตองท�าเปนสงฆกรรม คอ ญตตจตตถกรรม ทรงอนญาตใหสงฆท�าแกภกษผประพฤตเสยหายอยางใดอยางหนง คอ กอการทะเลาะววาทบาดหมาง มอาบตมาก มมรรยาทไมสมควร คลกคลกบคฤหสถ เปนผวบตทางศลอาจาระและทฐ กลาวตเตยนพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เลนคะนอง ประพฤตอนาจาร ลบลางพระบญญต ประกอบมจฉาชพ

๒. อสสชปนพพสกวตถอ.เรองแหงภกษชอวาอสสชและภกษชอวาปนพพสกะ

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงภกษชอวาอสสชและภกษชอวาปนพพสกะ ท. ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา โอวเทยยานสาเสยย ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ก อ.เทศนา ตงขนพรอมแลว ในชนบทชอวากฎาคร ฯ ไดยนวา (อ.ภกษ ท. สอง) เหลานน เปนสทธวหารก ของพระอครสาวก ท. (ยอมเปน) แมโดยแท, ถงอยางนน (อ.ภกษ ท. สอง เหลานน) เปนผมความละอายหามได เปนภกษผลามก ไดเปนแลว ฯ (อ.ภกษ ท. สอง) เหลานน อยอย ในชนบท-ชอวากฎาคร กบ ดวยรอยแหงภกษ ท. หา ผเปนบรวาร ของตน ผลามก กระท�าอย ซงอนาจาร อนมประการตาง ๆ มค�าวา (อ.ภกษ ท. สอง เหลานน) ยอมปลกบาง ยอม (ยงบคคล) ใหปลกบาง ซงกอแหงระเบยบ ดงนเปนตน กระท�าแลว ซงกรรมแหงภกษผประทษรายซงตระกล ส�าเรจอย ซงชวต ดวยปจจย ท. อนเกดขนแลว (แตกรรม) นน ไดกระท�าแลว ซงอาวาส นน ใหเปนทมใชประเทศเปนทอาศยอย แหงภกษ ท. ผมศลเปนทรก ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน ตรสเรยกมาแลว ซงพระอครสาวก ท. สอง ผเปนไปกบดวยบรวาร เพอประโยชนแกการกระท�า- ซงปพพาชนยกรรม๑ (แกภกษ ท.) เหลานน (ตรสแลว) วา ดกอนสารบตร-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 9

๑ มนาโป แปลวา ผยงใจใหเอบอาบ, ผเปนทเอบอาบแหงใจ ว.วา มโน ปปโปต ยสม โส มนาโป, มน� อปเปต วฑเฒตต วา

มนาโป ฯ มน เปนบทหนา อป ธาตในความถง, ซมซาบ ลง กว ปจจย เปนกตตรป กตตสาธนะ ฯ

และโมคคลลานะ ท. (อ.เธอ ท.) จงไป, อ. - (ในภกษ ท.) เหลานนหนา - (ภกษ ท.) เหลาใด ยอมไมกระท�า ซงค�า ของเธอ ท., (อ.เธอ ท.) จงกระท�า ซงปพพาชนยกรรม (แกภกษ ท.) เหลานน, สวนวา (อ.ภกษ ท.) เหลาใด ยอมกระท�า, (อ.เธอ ท.) จงกลาวสอน จงตามสอน (ซงภกษ ท.) เหลานน, เพราะวา (อ.บคคล) ผกลาวสอนอย ผตามสอนอย เปนผไมเปนทรก (ของชน ท.) ผมใชบณฑตนนเทยว ยอมเปน, แตวา (อ.บคคล ผกลาวสอนอย ผตามสอนอยนน) เปนผเปนทรก เปนผยงใจใหเอบอาบ๑ ของบณฑต ท. ยอมเปน ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

(อ.บคคลใด) พงกลาวสอน (ดวย) พงตามสอน (ดวย) พงหาม (จากธรรม) อนมใชของสตบรษดวย (อ.บคคล) นน เปนทรก ของสตบรษ ท. ผเปน ยอมเปน, (อ.บคคลนน) เปนผไมเปนทรก ของอสตบรษ ท. ยอมเปน ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ครนเมอเรอง เกดขนแลว, (อ.บคคล) วากลาวอย ชอวา ยอมกลาวสอน, ครนเมอเรอง ไมเกดขนแลว, (อ.บคคล) แสดงอย ซงโทษ อนไมมาแลว ดวยสามารถแหงค�ามค�าวา แม (อ.โทษ) มใชยศ พงม แกทาน ดงนเปนตน ชอวา ยอมตามสอน, (อ.บคคล) วากลาวอย ตอหนา ชอวา ยอมกลาวสอน, (อ.บคคล) สงไปอย ซงทต หรอ หรอวา ซงขาวสาสน ในทลบหลง ชอวา ยอมตามสอน, (อ.บคคล) แมวากลาวอย คราวเดยว ชอวา ยอมกลาวสอน, (อ.บคคล) วากลาวอย บอยๆ ชอวา ยอม-

10 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ตามสอน, อกอยางหนง (อ.บคคล) วากลาวอยนนเทยว ชอวา ยอมตามสอน, (อ.บคคล) พงกลาวสอน พงตามสอน อยางน ดวยประการฉะน (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา โอวเทยย ดงนเปนตน ฯ อ.อรรถวา พงหาม จากธรรมอนเปนอกศล คอวา พงใหตงอยเฉพาะ ในธรรมอนเปนกศล ดงน (แหงบท) วา อสพภา ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อ.บคคล นน คอวา ผมอยางนเปนรป เปนผเปนทรก ของสตบรษ ท. มพระพทธเจาเปนตน ยอมเปน สวนวา (อ.ชน ท.) เหลาใด เปนผมธรรมอนไมเหนแลว เปนผมโลกหนาอนขามวเศษแลว เปนผเหนแกอามส (เปน) บวชแลว เพอประโยชนแกความเปนอย, (อ.บคคล) ผกลาวสอน ผตามสอน นน เปนผไมเปนทรก (ของชน ท.) เหลานน ชอวา ผเปนอสตบรษ ผทมแทงอย ดวยหอกคอปาก ท. อยางนวา (อ.ทาน) เปนอปชฌาย ของขาพเจา ท. (ยอมเปน) หามได, (อ.ทาน) เปนอาจารย (ของขาพเจา ท.) (ยอมเปน) หามได, (อ.ทาน) ยอมกลาวสอน ซงขาพเจา ท. เพราะเหตไร ดงน ยอมเปน ดงน (แหงบท) วา สต� ดงนเปนตน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ฯ แม อ.พระสารบตรและพระโมคคลลานะ ท. ไปแลว (ในท) นน กลาวสอนแลว ตามสอนแลว ซงภกษ ท. เหลานน ฯ อ. - (ในภกษ ท.) เหลานนหนา - (ภกษ ท.) บางพวก รบพรอมเฉพาะแลว ซงโอวาท ประพฤตแลว โดยชอบ, (อ.ภกษ ท.) บางพวก สกแลว, (อ.ภกษ ท.) บางพวก ถงแลว ซงปพพาชนยกรรม ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงภกษชอวาอสสชและภกษชอวาปนพพสกะ (จบแลว) ฯ

jwi

๓. ฉนนตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาฉนนะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาฉนนะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา น ภเช ปาปเก มตเต ดงนเปนตน ฯ ก.๑ ไดยนวา (อ.พระเถระชอวาฉนนะ) ผมอาย นน ยอมดา ซงพระอครสาวก ท. สอง วา (อ.เรา) ออกไปอย ออกไปเพอคณอนยงใหญ กบ ดวยพระลกเจา ของเรา ท. ยอมไมเหน (ซงบคคล) อน แมคนหนง ในกาลนน, แตวา ในกาลน (อ.ภกษ ท.) เหลาน กลาวแลว อ.เรา เปนผชอวาสารบตร (ยอมเปน), อ.เรา เปนผชอวาโมคคลลานะ (ยอมเปน), อ.เรา ท. เปนพระอครสาวก ยอมเปน ดงน ยอมเทยวไป ดงน ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน จากส�านก ของภกษ ท. (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงพระเถระชอวาฉนนะ ตรสสอนแลว ฯ (อ.พระเถระ) นน เปนผนง เปน ในขณะนนนนเทยว ไปแลว ยอมดา ซงพระเถระ ท. อกนนเทยว ฯ อ.พระศาสดา (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว (ซงพระเถระชอวาฉนนะ) ผดาอย สนกาลก�าหนดเพยงไรแตวาระทสาม อยางน ตรสสอนแลว ตรสแลววา ดกอนฉนนะ ชอ อ.พระอครสาวก ท. สอง เปนกลยาณมตร เปนบรษผสงสด ของเธอ (ยอมเปน), (อ.เธอ) จงเสพ จงคบ ซงกลยาณมตร ท. ผมอยางนเปนรป ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถานวา

(อ.บคคล) ไมพงคบ ซงมตร ท. ผลามก (อ.บคคล) ไมพงคบ ซงบรษผต�าทราม ท. (อ.บคคล) พงคบ ซงมตร ท. ผดงาม (อ.บคคล) พงคบ ซงบรษผสงสด ท. ดงน ฯ

12 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

แกอรรถ

อ.เนอความ (แหงค�าอนเปนพระคาถา) นนวา (อ.ชน ท.) ผยนดยงแลว- ในอกศลกรรมมกายทจรตเปนตน ชอวา เปนมตรผลามก (ยอมเปน), (อ.ชน ท.) ผประกอบ ในฐานะอนไมสมควร อนมการตดซงทตอเปนตน หรอ หรอวา อนมการแสวงหาอนไมสมควรยสบเอดเปนประเภท ชอวา เปนบรษผ ต�าทราม (ยอมเปน), (อ.ชน ท.) เหลานน แมทงสอง ชอวา เปนมตรผลามกดวยนนเทยว ชอวา เปนบรษผต�าทรามดวย (ยอมเปน), (อ.บคคล) ไมพงคบ คอวา ไมพงเขาไปนงใกล (ซงชน ท.) เหลานน แตวา (อ.ชน ท.) ผผดแลวตรง- กนขาม ชอวา เปนกลยาณมตรดวยนนเทยว ชอวา เปนสตบรษดวย (ยอมเปน), (อ.บคคล) พงคบ คอวา พงเขาไปนงใกล (ซงชน ท.) เหลานน ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ฯ สวนวา อ.พระเถระชอวาฉนนะ แมฟงแลว ซงพระโอวาท ยอมดา ยอมบรภาษ ซงภกษ ท. อก โดยนยอนมในกอนนนเทยว ฯ อ.ภกษ ท. กราบทลแลว แกพระศาสดา แมอก ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. ครนเมอเรา ทรงอย, (อ.เธอ ท.) จกไมอาจ เพออนยง- ภกษชอวา ฉนนะใหส�าเหนยก, แตวา ครนเมอเรา ปรนพพานแลว, (อ.เธอ ท.) จกอาจ ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระองคผเจรญ อนขาพระองค ท. พงปฏบต ในพระเถระชอวาฉนนะ อยางไร ดงน อนพระอานนท ผมอาย กราบทลแลว ในกาลเปนทเสดจปรนพพาน ทรงสงบงคบแลววา ดกอนอานนท อ.พรหมทณฑ (อนเธอ ท.) พงให แกภกษ ชอวาฉนนะ ดงน ฯ (อ.พระเถระชอวา- ฉนนะ) นน ครนเมอพระศาสดา ปรนพพานแลว, ฟงแลว ซงพรหมทณฑ อนอนพระเถระชอวาอานนทยกขนแลว เปนผมทกข เปนผมใจอนโทษประทษรายแลว (เปน) ลมสลบแลว สนสามครง ออนวอนแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 13

อยายงกระผมใหฉบหายแลว ดงน ยงวตร ใหเตมอย โดยชอบ บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ตอกาลไมนานนนเทยว ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาฉนนะ (จบแลว) ฯ

jwi

๑ ตทา ใชในอรรถสตตมวกตตลงในกาลแตเปนประธานในประโยคน เรยกสมพนธวา สตตมปจจตตสยกตตา

๔. มหากปปนตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวามหากปปนะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวามหากปปนะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา ธมมปต สข� เสต ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ อ.วาจาเปนเครองกลาวโดยล�าดบ (ในเรอง) นน น :- ไดยนวา ในกาลอนเปนไปลวงแลว อ.พระมหากปปนะ ผมอาย เปนผมอภนหารอนกระท�าแลว ณ ทใกลแหงพระบาท ของพระพทธเจาพระนามวาปทมตระ (เปน) ทองเทยวไปอย ในสงสาร เปนบคคลผกระท�าซงหกผเจรญทสด เปน บงเกดแลว ในบานแหง-บคคลผกระท�าซงหก แหงหนง ในทไมไกล จากพระนครชอวาพาราณส ฯ ในกาลนน อ.พระปจเจกพทธเจา ท. ผมพนเปนประมาณ อยแลว ในปาหมพานต สนเดอน ท. แปด ยอมอย ในชนบท สนเดอน ท. ส อนมในฤดฝน ฯ (อ.พระปจเจกพทธเจา ท.) เหลานน ขามลงแลว ในทไมไกล จากพระนครชอวา-พาราณส สนวาระหนง สงไปแลว ซงพระปจเจกพทธเจา ท. แปด สส�านก ของพระราชา (ดวยค�า) วา (อ.ทาน ท.) จงขอ ซงหตถกรรม เพอประโยชน-แกการกระท�าซงเสนาสนะ ดงน ฯ ก อ.กาลนน๑ เปนกาลเปนทกระท�ามงคล-ในเพราะการหวาน ของพระราชา ยอมเปน ฯ (อ.พระราชา) นน ทรงสดบแลววา ไดยนวา อ.พระปจเจกพทธเจา ท. มาแลว ดงน เสดจออกไปแลว ตรสถามแลว ซงเหต (แหงพระปจเจกพทธเจา ท.) มาแลว ตรสแลววา ขาแตทานผเจรญ ในวนน อ.โอกาส ยอมไมม, อ.มงคลในเพราะการหวาน ของขาพเจา ท. (จกม) ในวนพรง, (อ.ขาพเจา) จกกระท�า ในวนทสาม ดงน ไมทรงนมนตแลว ซงพระปจเจกพทธเจา ท. เทยว ไดเสดจเขาไปแลว ฯ อ.พระปจเจกพทธเจา ท. (คดแลว) วา (อ.เรา ท.) จกเขาไป สบาน อน ดงน หลกไปแลว ฯ ในขณะ นน อ.ภรรยา ของบคคลผกระท�าซงหกผเจรญทสด ไปอย สพระนคร-ชอวาพาราณส ดวยกจอนตนพงกระท�า บางอยางนนเทยว เหนแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 15

๑ กตวา เปนกรยาปธานนย นอกกฎ อยางไรกตาม ประโยคนจะแปลไปตามปกตกได โดย เอเกโก เปนวเสสนวจนวปลลาส

ของ ชนา ฯ

ซงพระปจเจกพทธเจา ท. เหลานน ไหวแลว ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ อ.พระผเปนเจา ท. มาแลว ในสมยมใชเวลา เพราะเหตไร ดงน ฟงแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน จ�าเดม แตตน เปนหญง ผมศรทธา ผถงพรอม-แลวดวยปญญา (เปน) นมนตแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) ขอจงรบ ซงกาษา ของดฉน ท. ในวนพรง ดงน ฯ (อ.พระปจเจกพทธเจา ท. กลาวแลว) วา ดกอนนองหญง อ.เรา ท. เปนผมาก (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.หญงนน ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) เปนผมประมาณเทาไร (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระปจเจกพทธเจา ท. กลาวแลว) วา ดกอนนองหญง (อ.เรา ท.) เปนผมพนเปนประมาณ (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.หญงนน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ดฉน ท.) ผมพนเปนประมาณ อยแลว ในบาน น (อ.บคคล) คนหนง ๆ จกถวาย ซงภกษา (แกพระผเปนเจา) รปหนง ๆ , (อ.ทาน ท.) ยงภกษา ขอจงใหอยทบ, อ.ดฉนนนเทยว (ยงบคคล) จกใหกระท�า แมซงทเปนทอย แกทาน ท. ดงน ฯ อ.พระปจเจกพทธเจา ท. (ยงค�านมนต) ใหอยทบแลว ฯ (อ.หญง) นน เขาไปแลว สบาน ปาวรอง-แลววา อ.ดฉน เหนแลว ซงพระปจเจกพทธเจา ท. ผมพนเปนประมาณ นมนตแลว, (อ.ทาน ท.) จงจดแจง ซงทเปนทนง แกพระผเปนเจา ท., (อ.ทาน ท.) (ยงวตถ ท.) มขาวตมและขาวสวยเปนตน จงใหถงพรอม ดงน (ยงบคคล) ใหกระท�าแลว ซงปะร�า ในทามกลางแหงบาน (ยงบคคล) ใหปลาดแลว ซงอาสนะ ท. ยงพระปจเจกพทธเจา ท. ใหนงแลว ในวนรงขน องคาสแลว ดวยโภชนะ อนประณต ในกาลเปนทสดลงแหงกจดวยภต พาเอาแลว ซงหญง ท. ทงปวง ในบาน นน ไหวแลว ซงพระปจเจกพทธเจา ท. กบ (ดวยหญง ท.) เหลานน รบแลว ซงปฏญญา เพอประโยชนแกอนอย ตลอดประชมแหงเดอนสาม ปาวรองแลว ในบาน อกวา ดกอนแมและพอ ท. อ.บรษ คนหนง ๆ จากตระกลหนง ๆ ถอเอาแลว (ซงวตถ ท.) มมดเปนตน เขาไปแลว สปา น�ามาแลว ซงทพพสมภาระ ท. จงกระท�า ซงทเปนอย เพอพระผเปนเจา ท. ดงน ฯ (อ.ชน ท.) ผอยในบานโดยปกต ตงอยแลว ในค�า (ของหญง) นน, (อ.บรษ) คนหนงๆ กระท�าแลว๑ (ซงบรรณศาลา) หลงหนงๆ (ยงกนและกน)

16 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ใหกระท�าแลว ซงพนแหงบรรณศาลา กบ ดวยทเปนทพกในกลางคนและทเปน-ทพกในกลางวน ท. บ�ารงแลว ซงพระปจเจกพทธเจา ท. ผเขาถงแลวซงพรรษา ในบรรณศาลา ของตน ของตน (ดวยอนคด) วา อ.เรา จกบ�ารง โดยเคารพ, อ.เรา จกบ�ารง โดยเคารพ ดงน ฯ (อ.หญงนน) ชกชวนแลววา (อ.ทาน ท.) จงจดแจง ซงผาสาฎกเพอจวร ท. แกพระปจเจกพทธเจา ท. ผอยแลว ตลอดพรรษา ในบรรณศาลา ของตน ของตน ดงน (ยงชน ท.) ใหถวายแลว ซงจวร อนมราคาพนหนง (แกพระปจเจกพทธเจา) รปหนง ๆ ในกาล (แหงพระ-ปจเจกพทธเจา ท. เหลานน) อยแลว ตลอดพรรษา ฯ อ.พระปจเจกพทธเจา ท. ผมพรรษาอนอยแลว กระท�าแลว ซงการอนโมทนา หลกไปแลว ฯ (อ.ชน ท.) แมผอยในบานโดยปกต กระท�าแลว ซงบญ น เคลอนแลว (จากอตภาพ) นน บงเกดแลว ในภพชอวาดาวดงส เปนผชอวาคณะเทพบตร ไดเปนแลว ฯ (อ.เทพบตร ท.) เหลานน เสวยแลว ซงสมบตอนเปนทพย (ในภพชอวาดาวดงส) นน บงเกดแลว ในเรอนแหงกฎมพ ท. ในพระนครชอวาพาราณส ในกาลแหง- พระสมมาสมพทธเจาพระนามวากสสปะ ฯ อ.บคคลผกระท�าซงหกผเจรญทสด เปนบตร ของกฎมพผเจรญทสด ไดเปนแลว ฯ แม อ.ภรรยา (ของบคคล- ผกระท�าซงหกผเจรญทสด) นน เปนธดา ของกฎมพผเจรญทสดนนเทยว ไดเปนแลว ฯ (อ.หญง ท.) เหลานน แมทงปวง ผถงแลวซงวย เมอไป สตระกลของ-บคคลอน ไดไปแลว สเรอน ท. (ของกฎมพ ท.) เหลานนนนเทยว ฯ ก.๒ ครงนน ในวนหนง อ.การฟงซงธรรม ในวหาร (อนชน ท.) ปาวรองแลว ฯ อ.กฎมพ ท. เหลานน แมทงปวง ฟงแลววา อ.พระศาสดา จะทรงแสดง ซงธรรม ดงน (คดแลว) วา (อ.เรา ท.) จกฟง ซงธรรม ดงน ไดไปแลว สวหาร กบ ดวยภรรยา ฯ อ.ฝน ตงขนแลว ในขณะ (แหงกฎมพ ท.) เหลานน เขาไปแลว สทามกลางแหงวหาร ฯ (อ.บรรพชต ท.) มสามเณรเปนตน ผเขาถงซงตระกล หรอ หรอวา ผเปนญาต (ของชน ท.) เหลาใด มอย, (อ.ชน ท.) เหลานน เขาไปแลว สบรเวณ ท. (ของบรรพชต ท.) เหลานน ฯ สวนวา (อ.กฎมพ ท.) เหลานน ไมอาจอย เพออนเขาไป (ในท) ไหน ๆ เพราะความท (แหงบรรพชต ท.) ผมอยางนนเปนรป ไมมอย ไดยนอยแลว ในทามกลางแหงวหารนนเทยว ฯ ครงนน อ.กฎมพผเจรญทสด

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 17

กลาวแลว (กะกฎมพ ท.) เหลานนวา (อ.ทาน ท.) จงด ซงประการอนแปลก ของเรา ท., อ.อน ชอ อนกลบตร ท. ละอาย (ดวยเหต) อนมประมาณเทาน ควรแลว ดงน ฯ (อ.กฎมพ ท. เหลานน กลาวแลว) วา ขาแตผเปนเจา (อ.เรา ท.) จะกระท�า อยางไร ดงน ฯ (อ.กฎมพผเจรญทสด กลาวแลว) วา อ.เรา ท. เปนผถงแลว ซงประการอนแปลก น เพราะความไมม แหงทแหง-บคคลผมความคนเคย (ยอมเปน), (อ.เรา ท.) ทงปวง รวบรวมแลว ซงทรพย จะกระท�า ซงบรเวณ ดงน ฯ (อ.กฎมพ ท. เหลานน กลาวแลว) วา ขาแตผเปนเจา อ.ดละ ดงน ฯ อ.กฎมพผเจรญทสด ไดใหแลว ซงพนแหงทรพย, (อ.กฎมพ ท.) ผเหลอ (ไดใหแลว) ซงรอยแหงทรพย ท. หา หา, อ.หญง ท. (ไดใหแลว) ซงรอยแหงทรพย ท. ทสามดวยทงกง ทสามดวยทงกง ฯ (อ.กฎมพ ท.) เหลานน รวบรวมแลว ซงทรพย นน เรมแลว ชอ ซงบรเวณอนใหญ อนมเรอนยอดพนหนงเปนบรวาร เพอประโยชนแกทเปนทประทบอย แหงพระศาสดา ฯ ครนเมอทรพย ไมเพยงพออย เพราะความทแหงนวกรรมเปนกรรมใหญ, (อ.กฎมพ ท. เหลานน) ไดใหแลว (ซงทรพย) ทงเขาไปดวยทงกงทงเขาไปดวยทงกง จากทรพยอนตนใหแลว ในกาลกอน อก ฯ ครนเมอบรเวณ ส�าเรจแลว, (อ.กฎมพ ท. เหลานน) เมอกระท�า ซงการฉลองซงวหาร ถวายแลว ซงทานใหญ ตลอดวนเจด แกหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข ตระเตรยมแลว ซงจวร ท. เพอพนแหงภกษ ท. ยสบ ฯ สวนวา อ.ภรรยา ของกฎมพผเจรญ-ทสด ไมกระท�าแลว ใหเปนของมสวนเสมอ (ดวยชน ท.) ทงปวง ตงอยแลว ดวยปญญา ของตน (คดแลว) วา (อ.เรา) จกบชา ซงพระศาสดา กระท�า ใหยงกวา ดงน ถอเอาแลว ซงผอบอนเตมแลวดวยดอกองกาบ กบ ดวยผาสาฎก อนมราคาพนหนง อนมสเพยงดงสแหงดอกองกาบ บชาแลว ซงพระศาสดา ดวยดอกองกาบ ท. ในกาลเปนทอนโมทนา วางไวแลว ซงผาสาฎก นน ณ ทใกลแหงพระบาท ของพระศาสดา ตงไวแลว ซงความปรารถนาวา ขาแตพระองคผเจรญ อ.สรระ ของหมอมฉน เปนสรระมสเพยงดงสแหงดอก-องกาบนนเทยว จงเปน, อนง อ.อโนชานนเทยว เปนชอ ของหมอมฉน จงเปน ในท (แหงหมอมฉน) ทงบงเกดแลวทงบงเกดแลว ดงน ฯ อ.พระศาสดา ไดทรงกระท�าแลว ซงการอนโมทนาวา (อ.ความปรารถนาอนเธอปรารถนาแลว) อยางน

18 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ จวตวา เปนกรยาปธานนย (ตวา ปจจยคมพากย)

จงส�าเรจ ดงน ฯ (อ.กฎมพ ท.) เหลานน แมทงปวง ด�ารงอยแลว สนกาลก�าหนดเพยงไร-แหงอาย เคลอนแลว (จากอตภาพ) นน บงเกดแลว ในเทวโลก เคลอนแลว๑ จากเทวโลก ในกาลเปนทเสดจอบตแหงพระพทธเจา น, อ.กฎมพผเจรญทสด บงเกดแลว ในราชตระกล ในพระนครชอวากกกฏวด ผถงแลวซงวย เปนผชอวา-มหากปปนราชา ไดเปนแลว ฯ (อ.กฎมพ ท.) ผเหลอ บงเกดแลว ในตระกล-แหงอ�ามาตย ท., อ.ภรรยา ของกฎมพผเจรญทสด บงเกดแลว ในราชตระกล ในพระนครชอวาสาคละ ในแวนแควนชอวามททะ, อ.พระสรระ (ของพระธดา) นน เปนพระสรระมวรรณะเพยงดงวรรณะแหงดอกองกาบ นนเทยว ไดเปนแลว ฯ (อ.พระญาต ท.) ทรงกระท�าแลว (ซงค�า) วา อ.อโนชา ดงนนนเทยว ใหเปน-พระนาม (ของพระธดา) นน ฯ (อ.พระธดา) นน เปนผทรงถงแลวซงวย (เปน) เสดจไปแลว สพระราชมณเทยร ของพระราชาพระนามวามหากปปนะ เปนผทรง-พระนามวาอโนชาเทว ไดเปนแลว, แม อ.หญงผเหลอ ท. บงเกดแลว ในตระกล-แหงอ�ามาตย ท. เปนผถงแลวซงวย (เปน) ไดไปแลว สเรอน ท. ของบตร- แหงอ�ามาตย ท. เหลานนนนเทยว ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน แมทงปวง เสวยแลว ซงสมบต อนเชนกบดวยสมบต ของพระราชา ฯ ในกาลใด อ.พระราชา ผทรงประดบเฉพาะแลวดวยเครองอลงการทงปวง เสดจขนเฉพาะแลว สชาง ยอมเสดจเทยวไป ในกาลนน (อ.ชน ท.) แมเหลานน ยอมเทยวไป เหมอนอยางนนนนเทยว ฯ (ครนเมอพระราชา) นน เสดจเทยวไปอย ดวยมา หรอ หรอวา ดวยรถ, (อ.ชน ท.) แมเหลานน ยอมเทยวไป เหมอนอยางนนนนเทยว ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน เสวยแลว ซงสมบต โดยความเปน- อนเดยวกนเทยว ดวยอานภาพ แหงบญ ท. อน (อนตน) เปน โดยความเปน- อนเดยวกน กระท�าแลว ดวยประการฉะน ฯ ก อ.มา ท. หา คอ อ.มาชอวาพละ อ.มาชอวาพลวาหนะ อ.มาชอวาปปผะ อ.มาชอวาปปผวาหนะ อ.มาชอวาสปตตะ ของพระราชา มอย ฯ อ.พระราชา ยอมเสดจขน ส - (ในมา ท. หา) เหลานนหนา - มาชอวาสปตตะ เอง ฯ (อ.พระราชา)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 19

ไดพระราชทานแลว (ซงมา ท.) ส เหลานอกน (แกชน ท.) ผขนสมา เพอประโยชนแกอนน�ามาซงขาวสาสน ฯ อ.พระราชา (ทรงยงชน ท.) เหลานน ใหบรโภคแลว ในเวลาเชาเทยว ทรงสงไปแลว (ดวยพระด�ารส) วา (อ.ทาน ท.) จงไป, (อ.ทาน ท.) เทยวไปแลว สนโยชน ท. สอง หรอ หรอวา สาม รแลว ซงความทแหงพระพทธเจา หรอ หรอวา แหงพระธรรม หรอวา แหงพระสงฆ เปนผเกดขนแลว จงน�ามา ซงขาวสาสนอนน�ามาซงความสข แกเรา ดงน ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน ออกไปแลว โดยประต ท. ส เทยวไปแลว สนโยชน ท. สอง สาม ไมไดแลว ซงขาวสาสน ยอมกลบมา ฯ

ก.๓ ครงนน ในวนหนง อ.พระราชา เสดจขนแลว สมา ชอวาสปตตะ ผอนพนแหงอ�ามาตยแวดลอมแลว เสดจไปอย สพระอทยาน ทรงเหนแลว ซงพอคา ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ผมรปแหงบคคลผเหนดเหนอยแลว ผเขาไปอย สพระนคร (ทรงด�ารแลว) วา (อ.พอคา ท.) เหลาน เปนผเหนดเหนอยแลวใน-หนทางไกล (ยอมเปน), (อ.เรา) จกฟง ซงขาวสาสน อนเจรญ อยางหนง จากส�านก (ของพอคา ท.) เหลาน แนแท ดงน (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว (ซงพอคา ท.) เหลานน ตรสถามแลววา (อ.ทาน ท.) ยอมมา (จากพระนคร) ไหน ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.พระนคร ชอวาสาวตถ มอย ในทสดแหงรอยแหงโยชนยสบ (แตพระนคร) น, (อ.ขาพระองค ท.) ยอมมา (จากพระนครชอวาสาวตถ) นน ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา ก อ.ขาวสาสน อะไร ๆ อนเกดขนแลว ในประเทศ ของทาน ท. มอย (หรอ) ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.ขาวสาสน) อะไร ๆ อน ยอมไมม, แตวา อ.พระสมมาสมพทธเจา เสดจอบตแลว ดงน ฯ อ.พระราชา เปนผมพระสรระ อนปต อนมวรรณะหา ถกตองแลว ในขณะนนนนเทยว (เปน) ไมทรงอาจอย เพออนทรงก�าหนด ซงอะไร ๆ ทรงยงกาลครหนง ใหนอมลวงไปวเศษแลว ตรสถามแลววา ดกอนพอ ท. (อ.ทาน ท.) ยอมกลาว (ซงค�า) อะไร ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.พระพทธเจา เสดจอบตแลว ดงน ฯ

20 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อ.พระราชา (ทรงยงกาล) ใหนอมลวงไปวเศษแลว เหมอนอยางนนนนเทยว แมครงทสอง แมครงทสาม ตรสถามแลววา ดกอนพอ ท. (อ.ทาน ท.) ยอมกลาว (ซงค�า) อะไร ดงน ในวาระทส, (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระองค-ผสมมตเทพ อ.พระพทธเจา เสดจอบตแลว ดงน (อนพอคา ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนพอ ท. (อ.เรา) ยอมให ซงแสนแหงทรพย แกทาน ท. ดงน ตรสถามแลววา ดกอนพอ ท. อ.ขาวสาสน อะไร ๆ แมอนอก มอย (หรอ) ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.ขาวสาสน อนอก) มอย, อ.พระธรรม เกดขนแลว ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงสดบแลว (ซงค�า) แมนน (ทรงยงกาล) ใหนอมลวงไปวเศษแลว สนวาระ ท. สาม โดยนยอนมในกอนนนเทยว, ครนเมอบทวา อ.พระธรรม ดงน (อนพอคา ท. เหลานน) กราบทลแลว ในวาระทส, ตรสแลววา (อ.เรา) ยอมให ซงแสนแหงทรพย แกทาน ท. (ในเพราะบท) แมน ดงน ตรสถามแลววา ดกอนพอ ท. อ.ขาวสาสน แมอนอก มอย (หรอ) ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองค-ผสมมตเทพ (อ.ขาวสาสน อนอก) มอย, อ.รตนะคอพระสงฆ เกดขนแลว ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงสดบแลว (ซงค�า) แมนน (ทรงยงกาล) ใหนอม- ลวงไปวเศษแลว สนวาระ ท. สาม เหมอนอยางนนนนเทยว, ครนเมอบทวา อ.พระสงฆ ดงน (อนพอคา ท. เหลานน) กราบทลแลว ในวาระทส, ตรสแลววา (อ.เรา) ยอมให ซงแสนแหงทรพย แกทาน ท. (ในเพราะบท)แมน ดงน ทรงแลดแลว ซงพนแหงอ�ามาตย ตรสถามแลววา ดกอนพอ ท. (อ.ทาน ท.) จกกระท�า อยางไร ดงน ฯ (อ.อ�ามาตย ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.พระองค) จกทรงกระท�า อยางไร ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสแลว) วา ดกอนพอ ท. อ.เรา ฟงแลววา อ.พระพทธเจา เสดจอบตแลว, อ.พระธรรม เกดขนแลว, อ.พระสงฆ เกดขนแลว ดงน จกไมกลบ อก, (อ.เรา) เจาะจง ซงพระศาสดา ไปแลว จกบวช ในส�านก (ของพระศาสดา) พระองคนน ดงน ฯ (อ.อ�ามาตย ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ แม อ.ขาพระองค ท. จกบวช กบ ดวยพระองค ดงน ฯ อ.พระราชา (ทรงยงบคคล) ใหเขยนแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 21

๑ อกนยหนง (อ.เรา) จกกระท�า ซงการตอนรบ (ซงพระเจามหากปปนะ) นน ฯ

ซงอกษร ท. ในแผนแหงทอง ตรสแลว กะพอคา ท. วา อ.พระเทว พระนาม-วาอโนชา จกพระราชทาน ซงแสนแหงทรพย ท. สาม แกทาน ท., กแล (อ.ทาน ท.) พงกราบทล อยางนวา ไดยนวา อ.ความเปนใหญ อนพระราชา ทรงสละแลว แกพระองค, (อ.พระองค) จงเสวย ซงสมบต ตามความสบาย ดงน, ก ถาวา (อ.พระเทว) จกถาม ซงทาน ท. วา อ.พระราชา (เสดจไปแลว) (ณ ท) ไหน ดงน, (อ.ทาน ท.) พงกราบทลวา (อ.พระราชา) ตรสแลววา (อ.เรา) จกบวช เจาะจง ซงพระศาสดา ดงน เสดจไปแลว ดงน ดงน ฯ แม อ.อ�ามาตย ท. สงไปแลว ซงขาวสาสน ท. แกภรรยา ท. ของตน ของตน เหมอนอยางนนนนเทยว ฯ อ.พระราชา ทรงสงไปแลว ซงพอคา ท. ผอนพนแหงอ�ามาตยแวดลอมแลว เสดจออกไปแลว ในขณะนนนนเทยว ฯ

ก.๔ ในวนนน แม อ.พระศาสดา ทรงตรวจดอย ซงโลก ในกาลเปน-ทขจดเฉพาะซงมด ทรงเหนแลว ซงพระราชาพระนามวามหากปปนะ ผทรงเปนไป- กบดวยบรวาร (ทรงด�ารแลว) วา อ.พระเจามหากปปนะ น ทรงสดบแลว ซงความทแหงรตนะ ท. สาม เปนรตนะเกดขนแลว จากส�านก ของพอคา ท. ทรงบชาแลว ซงค�า (ของพอคา ท.) เหลานน ดวยแสนแหงทรพย ท. สาม ทรงละแลว ซงความเปนแหงพระราชา ผอนพนแหงอ�ามาตยแวดลอมแลว เปนผใครเพออนผนวช เจาะจง ซงเรา (เปน) จกเสดจออกไป ในวนพรง, (อ.พระเจามหากปปนะ) นน ผทรงเปนไปกบดวยบรวาร จกทรงบรรล ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท., (อ.เรา) จกกระท�า ซงการตอนรบ (แกพระเจา- มหากปปนะ) นน๑ ดงน ทรงถอเอาแลว ซงบาตรและจวร เองนนเทยว เสดจตอนรบแลว สนหนทางมรอยแหงโยชนยสบเปนประมาณ ราวกะ อ.พระเจา-จกรพรรด เสดจตอนรบอย ซงบคคลผบรโภคซงบานนอย ประทบนงทรงเปลงอยแลว ซงพระรศมอนมวรรณะหก ท. ทโคนแหงตนไทร ใกลฝง แหงแมน�า ชอวา จนทภาคา ในวนรงขน ฯ แม อ.พระราชา เสดจมาอย เสดจถงแลว ซงแมน�า สายหนง ตรสถามแลววา (อ.แมน�า) นน ชอวาอะไร ดงน ฯ

22 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ อกนยหนง ดกอนพอ ท. อ.ปรมาณ (แหงแมน�า) นน อยางไร ดงน ฯ

(อ.อ�ามาตย ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.แมน�านน) ชอวา อารวปจฉา ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา ดกอนพอ ท. อ.อะไร เปนปรมาณ (แหงแมน�า) นน ยอมเปน๑ ดงน ฯ (อ.อ�ามาตย ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.คาวตหนง (เปนปรมาณ) โดยสวนลก (ของแมน�านน) (ยอมเปน) อ.คาวต ท. สอง (เปนปรมาณ) โดยสวนกวาง (ของแมน�านน) (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา ก อ.เรอ หรอ หรอวา อ.แพ (ในแมน�า) น มอย (หรอ) ดงน ฯ (อ.อ�ามาตย ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.เรอ หรอ หรอวา อ.แพ ในแมน�าน) ยอมไมม ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสแลว) วา เมอเรา ท. แลดอย (ซงพาหนะ ท.) มเรอเปนตน, อ.ชาต ยอมน�าเขาไป สชรา, อ.ชรา (ยอมน�าเขาไป) สมรณะ, อ.เรา เปนผม-ความเคลอบแคลงสงสยออกแลว เปน เปนผออกไปแลว เจาะจง ซงรตนะ ท. สาม (ยอมเปน), (อ.น�า) น อยาไดเปนแลว ราวกะ อ.น�า ดวยอานภาพ (แหงรตนะ ท. สาม) เหลานน ดงน ทรงนกถงแลว ซงพระคณ ของรตนะ ท. สาม ทรงระลกถงอย ซงพทธานสสตวา แมเพราะเหตน อ.พระผมพระภาคเจา พระองคนน เปนพระอรหนต เปนผตรสรแลวเองโดยชอบ (ยอมเปน) ดงนเปนตน ผทรงเปนไปกบดวยบรวาร เสดจแลนไปแลว บนหลงแหงน�า ดวยพนแหงมา ฯ อ.มาสนธพ ท. แลนไปแลว ราวกะวา (แลนไปอย) บนแผนหนมหลง ฯ อ.ปลาย ท. แหงกบ ท. ไมเปยกแลวนนเทยว ฯ (อ.พระราชา) นน เสดจขามขนแลว (ซงแมน�า) นน เสดจไปอย ขางหนา ทรงเหนแลว ซงแมน�า แมอนอก ตรสถามแลววา (อ.แมน�า) น ชอวาอะไร ดงน ฯ (อ.อ�ามาตย ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.แมน�าน) ชอวา นลวาหนา ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา อ.อะไร เปนปรมาณ (แหงแมน�า) นน (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.อ�ามาตย ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองค-ผสมมตเทพ อ.โยชนดวยทงกง โดยสวนลกบาง โดยสวนกวางบาง (เปนปรมาณ แหงแมน�านน) (ยอมเปน) ฯ (อ.ค�า) อนเหลอ เปนเชนกบดวยค�าอนมใน- กอนนนเทยว (ยอมเปน) ฯ ก (อ.พระราชา) ทรงเหนแลว ซงแมน�า นน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 23

ทรงตามระลกถงอย ซงธรรมานสสตวา อ.พระธรรม อนพระผมพระภาคเจา ตรสไวดแลว ดงนเปนตน เสดจแลนไปแลว ฯ (อ.พระราชา) ครนเสดจกาว-ลวงแลว ซงแมน�า แมนน ทรงเหนแลว ซงแมน�า แมอนอก ตรสถามแลววา (อ.แมน�า) น ชอวาอะไร ดงน ฯ (อ.อ�ามาตย ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.แมน�าน) ชอวา จนทภาคา ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา อ.อะไร เปนปรมาณ (แหงแมน�า) นน ยอมเปน ฯ (อ.อ�ามาตย ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.โยชน โดยสวนลกบาง โดยสวนกวางบาง (เปนปรมาณ แหงแมน�านน) (ยอมเปน) ฯ (อ.ค�า) อนเหลอ เปนเชนกบดวยค�าอนมในกอนนนเทยว (ยอมเปน) ฯ ก (อ.พระราชา) ทรงเหนแลว ซงแมน�า น ทรงตามระลกถงอย ซงสงฆานสสตวา อ.หม แหงสาวก ของพระผ มพระภาคเจา ปฏบตดแลว ดงนเปนตน เสดจแลนไปแลว ฯ ก (อ.พระราชา) เมอเสดจไป กาวลวง ซงแมน�า นน ไดทรงเหนแลว ซงพระรศมมวรรณะหก ท. จากพระสรระ ของพระศาสดา ฯ อ.กงและคาคบและใบ ท. ของตนไทร เปนราวกะวาส�าเรจแลวดวยทอง ไดเปนแลว ฯ อ.พระราชา ทรงด�ารแลววา อ.แสงสวาง น (เปนแสงสวาง) แหงพระจนทร (ยอมเปน) หามไดนนเทยว, (อ.แสงสวาง น เปนแสงสวาง) แหงพระอาทตย (ยอมเปน) หามได, (อ.แสงสวาง น เปนแสงสวาง) แหง - (แหงอมนษย ท.) มเทวดาและมารและพรหมและนาคและครฑเปนตนหนา - (อมนษย) ตนใดตนหนง (ยอมเปน) หามได, (อ.เรา) เจาะจง ซงพระศาสดา มาอย เปนผอนพระพทธเจาผมหาโคดม ทรงเหนแลว จกเปน แนแท ดงน ฯ (อ.พระราชา) นน เสดจขามลงแลว จากหลงแหงมา ในขณะนนนนเทยว ผมพระสรระอนนอมลงแลว เสดจเขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดา ตามแนว แหงพระรศม ท. เสดจเขาไปแลว ในภายใน แหงพระรศมของพระพทธเจา ท. ราวกะวา ทรงด�าลงอย ในรสแหงมโนศลา ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา ประทบนงแลว ณ ทสดสวนขางหนง กบ ดวยพนแหงอ�ามาตย ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวโดยล�าดบ ฯ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.พระราชา ผทรงเปนไปกบดวยบรวาร ทรงตงอยเฉพาะแลว ในโสดาปตตผล ฯ ครงนน (อ.ชน ท.) ทงปวงเทยว ลกขนแลว ทลขอแลว ซงการบวช ฯ

24 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อ.พระศาสดา ทรงใครครวญอยวา อ.บาตรและจวรอนส�าเรจแลวดวยฤทธ จกมา แกกลบตร ท. เหลาน (หรอ) หนอแล ดงน ทรงทราบแลววา อ.กลบตร ท. เหลาน ไดถวายแลว ซงพนแหงจวร แกพนแหงพระปจเจกพทธเจา, ไดถวายแลว ซงพนแหงจวร ท. ยสบ แมแกพนแหงภกษ ท. ยสบ ในกาลแหงพระพทธเจา-พระนามวากสสปะ, อ.การมาแหงบาตรและจวรอนส�าเรจแลวดวยฤทธ (เพอกลบตร ท.) เหลาน เปนเหตไมนาอศจรรย (ยอมเปน) ดงน ทรงเหยยดออกแลว ซงพระหตถเบองขวา ตรสแลววา (อ.เธอ ท.) เปนภกษ (เปน) จงมา, (อ.เธอ ท.) จงประพฤต ซงพรหมจรรย เพออนกระท�าซงทสด แหงทกข โดยชอบ ดงน ฯ (อ.กลบตร ท.) เหลานน เปนผทรงไวซงบรขารแปด เปนราวกะวาพระเถระผมรอยแหงกาลฝน เปน ในขณะนนนนเทยว เหาะขนไปแลว สฟา กลบลงแลว ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา นงแลว ฯ

ก.๕ อ.พอคา ท. แมเหลานน ไปแลว สราชตระกล (ยงบคคล) ใหกราบทลแลว ซงขาวสาสน อนอนพระราชา ทรงสงไปแลว, (ครนเมอ- พระด�ารส) วา (อ.พอคา ท.) จงมา ดงน อนพระเทว ตรสแลว, เขาไปแลว ถวายบงคมแลว ไดยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ ครงนน อ.พระเทว ตรสถามแลว (ซงพอคา ท.) เหลานนวา ดกอนพอ ท. (อ.ทาน ท.) เปนผมาแลว เพราะเหตอะไร ยอมเปน ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน กราบทลแลว) วา อ.ขาพระองค ท. เปนผอนพระราชาทรงสงมาแลว สส�านก ของพระองค (ยอมเปน), ไดยนวา (อ.พระองค) ขอจงพระราชทาน ซงแสน-แหงทรพย ท. สาม แกขาพระองค ท. ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา ดกอนพอ ท. (อ.ทาน ท.) ยอมกลาว (ซงค�า) อนมากเกน, (อ.กรรม) อะไร อนทาน ท. กระท�าแลว แกพระราชา, อ.พระราชา ทรงเลอมใสแลว ตอทาน ท. (ในเพราะเหต) อะไร (ทรงยงเรา) ใหพระราชทานแลว ซงทรพย อนมประมาณเทาน ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระเทว (อ.กรรม) อะไร ๆ อน (อนขาพระองค ท.) กระท�าแลว หามได, แตวา (อ.ขาพระองค ท.) กราบทลแลว ซงขาวสาสน แกพระราชา ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสถามแลว) วา ดกอนพอ ท. ก (อนทาน ท.) อาจ เพออนบอก แมแกเรา (หรอ) ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน กราบทลแลว) วา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 25

ขาแตพระเทว (อนขาพระองค ท.) อาจ (เพออนกราบทล แกพระองค) ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา ดกอนพอ ท. ถาอยางนน (อ.ทาน ท.) จงกลาว ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระเทว อ.พระพทธเจา เสดจอบตแลว ในโลก ดงน ฯ (อ.พระเทว) แมนน ทรงสดบแลว (ซงค�า) นน ผมพระสรระอนปตถกตองแลว โดยนยอนมใน- กอนนนเทยว ไมทรงก�าหนดแลว ซงอะไร ๆ สนสามครง ทรงสดบแลว ซงบทวา อ.พระพทธเจา ดงน ในวาระทส (ตรสถามแลว) วา ดกอนพอ ท. อ.อะไร อนพระราชา พระราชทานแลว ในเพราะบท น ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระเทว อ.แสนแหงทรพย (อนพระราชา พระราชทานแลว ในเพราะบท น) ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา ดกอนพอ ท. (อ.กรรม) อนสมควร อนพระราชา ผทรงสดบ ซงขาวสาสน อนมอยางนเปนรป แลวจงพระราชทานอย ซงแสนแหงทรพย แกทาน ท. ทรงกระท�าแลว หามได, ก อ.เรา จะให ซงแสนแหงทรพย ท. สาม ในเพราะบรรณาการแหงบคคลผถงแลวซงยาก ของเรา แกทาน ท., (อ.ขาวสาสน) อะไร อนอก อนทาน ท. กราบทลแลว ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน) กราบทลแลว ซงขาวสาสน ท. สอง แมเหลาอนอก คอ (ซงขาวสาสน) นดวย (ซงขาวสาสน) นดวย ฯ อ.พระเทว ผมพระสรระอนปตถกตองแลว โดยนยอน- มในกอนนนเทยว ไมทรงก�าหนดแลว (ซงค�า) อะไร ๆ สนสามครง ทรงสดบแลว เหมอนอยางนนนนเทยว ในวาระทส (ทรงยงบคคล) ใหพระราชทานแลว ซงแสนแหงทรพย ท. สาม สาม ฯ (อ.พอคา ท.) เหลานน ไดแลว ซงแสนแหงทรพย ท. สบสอง ทงปวง ดวยประการฉะน ฯ ครงนน อ.พระเทว ตรสถามแลว (ซงพอคา ท.) เหลานนวา ดกอนพอ ท. อ.พระราชา (เสดจไปแลว) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระเทว (อ.พระราชา ตรสแลว) วา (อ.เรา) จกบวช เจาะจง ซงพระศาสดา ดงน เสดจไปแลว ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสถามแลว) วา อ.ขาวสาสน อะไร (อนพระราชา) นน พระราชทานแลว แกเรา ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ไดยนวา อ.ความเปนใหญ ทงปวง (อนพระราชา) นน ทรงสละแลว แกพระองค, ไดยนวา อ.พระองค ขอจงเสวย ซงสมบต ตามความพอพระทยอยางไร ดงน ฯ (อ.พระเทว

26 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ อททสส ในประโยคนแปลหลงกรยาคมพากย สมพนธเปน กรยาวเสสน ใน ปพพชสสาม ถาสมพนธเปนสมานกาลกรยา ใหแปล

ตามล�าดบวา แม อ.เรา เจาะจง ซงพระศาสดา ไปแลว จกบวช ฯ นกเรยนสามารถแปลไดทงสองรปแบบ

ตรสถามแลว) วา ดกอนพอ ท. ก อ.อ�ามาตย ท. (ไปแลว) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.พอคา ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระเทว (อ.อ�ามาตย ท.) แมเหลานน (กลาวแลว) วา (อ.เรา ท.) จกบวช กบ ดวยพระราชานนเทยว ดงน ไปแลว ดงน ฯ (อ.พระเทว) นน (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงภรรยา ท. (ของอ�ามาตย ท.) เหลานน (ตรสแลว) วา ดกอนแม ท. อ.สาม ท. ของเจา ท. (กลาวแลว) วา (อ.เรา ท.) จกบวช กบ ดวยพระราชา ดงน ไปแลว, อ.เจา ท. จกกระท�า อยางไร ดงน ฯ (อ.หญง ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระเทว ก อ.ขาวสาสน อะไร (อนสาม ท.) เหลานน สงมาแลว แกหมอมฉน ท. ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา ไดยนวา อ.สมบต ของตน (อนอ�ามาตย ท.) เหลานน สละแลว แกเจา ท., ไดยนวา อ.เจา ท. จงใชสอย (ซงสมบต) นน ตามความชอบใจอยางไร ดงน ฯ (อ.หญง ท. เหลานน ทลถามแลว) วา ขาแตพระเทว ก อ.พระองค จกทรงกระท�า อยางไร ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา ดกอนแม ท. อ.พระราชานน ทรงสดบแลว ซงขาวสาสน ผประทบยนอยแลว ในหนทางเทยว ทรงบชาแลว ซงรตนะ ท. สาม ดวยแสนแหงทรพย ท. สาม ทรงละแลว ซงสมบต อนราวกะวากอนแหงน�าลาย (ตรสแลว) วา (อ.เรา) จกบวช ดงน เสดจออกไปแลว กอน, สวนวา อ.รตนะ ท. สาม อนเรา ฟงแลว ซงขาวสาสน แหงรตนะ ท. สาม บชาแลว ดวยแสนแหงทรพย ท. เกา, ก ชอ อ.สมบต นน เปนเหตน�ามาซงทกข แกพระราชานนเทยว (ยอมเปน) หามไดแล, (อ.สมบตนน) เปนเหตน�ามาซงทกข แมแกเรานนเทยว (ยอมเปน), อ.ใคร คกแลว ดวยเขา ท. จกรบ ซงกอนแหงน�าลาย อนอนพระราชา ทรงทงแลว ดวยปาก, อ.ความตองการ ดวยสมบต (มอย) แกเรา หามได, แม อ.เรา ไปแลว จกบวช เจาะจง ซงพระศาสดา ดงน๑ ฯ (อ.หญง ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระเทว แม อ.หมอมฉน ท. จกบวช กบ ดวยพระองคนนเทยว ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา ถาวา (อ.เจา ท.) ยอมอาจไซร, ดกอนแม ท. อ.ดละ ดงน ฯ (อ.หญง ท. เหลานน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 27

กราบทลแลว) วา ขาแตพระเทว (อ.หมอมฉน ท.) ยอมอาจ ดงน ฯ (อ.พระเทว ตรสแลว) วา ถาอยางนน (อ.เจา ท.) จงมา ดงน (ทรงยงบคคล) ใหเทยมแลว ซงพนแหงรถ เสดจขนแลว สรถ เสดจออกไปแลว กบ (ดวยหญง ท.) เหลานน ทรงเหนแลว ซงแมน�าทหนง ในระหวางแหงหนทาง, ตรสถามแลว โดย - (อ.พระด�ารส) อนพระราชา ตรสถามแลว โดยประการใด - ประการนน ทรงสดบแลว ซงเรองอนเปนไปทว ทงปวง ตรสแลววา (อ.เจา ท.) จงตรวจด ซงหนทางเปนทเสดจไป แหงพระราชา ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระเทว (อ.หมอมฉน ท.) ยอมไมเหน ซงรอยแหงเทา ของมาสนธพ ท. ดงน (อนหญง ท. เหลานน) กราบทลแลว, (ทรงด�ารแลว) วา อ.พระราชา ทรงกระท�าแลว ซงสจจกรยาวา (อ.เรา) เปนผออกไปแลว เจาะจง ซงรตนะ ท. สาม ยอมเปน ดงน เปนผเสดจไปแลว จกเปน, แม อ.เรา เปนผออกไปแลว เจาะจง ซงรตนะ ท. สาม (ยอมเปน), อ.น�า น อยาไดเปนแลว ราวกะ อ.น�า ดวยอานภาพ (แหงรตนะ ท. สาม) เหลานน นนเทยว ดงน ทรงตามระลกถงแลว ซงคณ แหงรตนะ ท. สาม ทรงสงไปแลว ซงพนแหงรถ ฯ อ.น�า เปนเชนกบดวยแผนหนมหลง ไดเปนแลว ฯ อ.ปลายแหงเพลาและเกลยวแหงกง ท. แหงลอ ท. ไมเปยกแลวนนเทยว ฯ (อ.พระเทว) เสดจขามขนแลว ซงแมน�า ท. สอง แมเหลานอกน โดยอบาย นนนนเทยว ฯ

ก.๖ อ.พระศาสดา ทรงทราบแลว ซงความเปนคออนเสดจมา (แหงพระเทว) นน, ไดกระท�าแลว โดย - อ.ภกษ ท. ผนงแลว ในส�านก ของพระองค ยอมไมปรากฏ โดยประการใด - ประการนน ฯ (อ.พระเทว) แมนน เสดจไปอย เสดจไปอย ทรงเหนแลว ซงพระรศมอนซานออกแลว ท. จากพระสรระ ของพระศาสดา ทรงด�ารแลว เหมอนอยางนนนนเทยว เสดจเขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดา ถวายบงคมแลว ประทบยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง ทลถามแลววา ขาแตพระองคผ เจรญ อ.พระราชาพระนามวามหากปปนะ เสดจออกไปแลว เจาะจง ซงพระองค, (อ.พระราชาพระองคนน) เหนจะ เสดจมาแลว (ในท) น, (อ.พระราชา) พระองคนน (ยอมประทบอย) (ณ ท) ไหน,

28 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ตงแต สตถา ตสสา อาคมนภาว� - เอกจเจ วทนต ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๕๗ แปลโดยพยญชนะ (สอบซอม)

อ.พระองค ขอจงทรงแสดง (ซงพระราชา) พระองคนน แมแกหมอมฉน ท. ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา (อ.เธอ ท.) จงนง กอน, (อ.เธอ ท.) จกเหน (ซงพระราชา) นน (ในท) นนนเทยว ดงน ฯ (อ.หญง ท.) เหลานน แมทงปวง เปนผมจตยนดแลว (เปน) นงแลว (ดวยอนคด) วา ไดยนวา (อ.เรา ท.) นงแลว (ในท) นนนเทยว จกเหน ซงสาม ท. ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลว ซงอนปพพกถา ฯ อ.พระเทว พระนามวาอโนชา ผเปนไปกบดวย- บรวาร ทรงบรรลแลว ซงโสดาปตตผล ในกาลเปนทสดลงแหงพระเทศนา ฯ อ.พระเถระชอวามหากปปนะ ฟงอย ซงพระธรรมเทศนา อน (อนพระศาสดา) ทรงใหเจรญแลว (แกหญง ท.) เหลานน ผเปนไปกบดวยบรวาร บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ฯ ในขณะ นน อ.พระศาสดา ทรงแสดงแลว ซงภกษ ท. เหลานน ผบรรลแลว ซงพระอรหต (แกหญง ท.) เหลานน ฯ ไดยนวา อ.จต (ของหญง ท.) เหลานน พงเปนธรรมชาตมอารมณ-เดยว พงเปน หามได เพราะเหน ซงสาม ท. ของตน ผทรงไวซงผากาสาวะ ผมศรษะอนโลน ในขณะ (แหงหญง ท.) เหลานน มาแลวนนเทยว, (เพราะเหต) นน (อ.หญง ท. เหลานน) ไมพงอาจ เพออนบรรล ซงมรรคและผล ท., เพราะเหตนน (อ.พระศาสดา) ทรงแสดงแลว ซงภกษ ท. เหลานน ผบรรลแลว ซงพระอรหต (แกหญง ท.) เหลานน ในขณะ (แหงหญง ท. เหลานน) ตงอยเฉพาะแลว ในศรทธาอนไมหวนไหว ฯ (อ.หญง ท.) แมเหลานน เหนแลว (ซงภกษ ท.) เหลานน ไหวแลว ดวยการตงไวเฉพาะซงองคหา กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ อ.กจแหงบรรพชต ของทาน ท. ถงแลว ซงทสด กอน ดงน ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา ยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง ทลขอแลว ซงการบรรพชา ฯ (อ.อาจารย ท.) บางพวก ยอมกลาววา ไดยนวา (ครนเมอค�า) อยางน (อนหญง ท. เหลานน) กราบทลแลว, อ.พระศาสดา ทรงด�ารแลว ซงการมา แหงพระเถรชอวาอบลวรรณา ดงน๑ ฯ แตวา อ.พระศาสดา ตรสแลว กะอบาสกา ท. เหลานนวา (อ.เธอ ท.) ไปแลว สพระนครชอวาสาวตถ จงบวช ในทเปนทเขาไปอาศยแหงนางภกษณ ดงน ฯ (อ.อบาสกา ท.) เหลานน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 29

เทยวไปอย สทจารก โดยล�าดบ ผมสกการะและสมมานะ อนมหาชน น�าไปเฉพาะแลว ในระหวางแหงหนทาง ไปแลว สนหนทาง อนประกอบแลว-ดวยรอยแหงโยชนยสบ ดวยเทาเทยว บวชแลว ในทเปนทเขาไปอาศยแหง- นางภกษณ บรรลแลว ซงพระอรหต ฯ แม อ.พระศาสดา ทรงพาเอาแลว ซงพนแหงภกษ ไดเสดจไปแลว สพระวหารชอวาเชตวน ทางอากาศนนเทยว ฯ

ก.๗ ไดยนวา อ. - (ในภกษ ท.) เหลานนหนา - พระมหากปปนะ ผมอาย ยอมเทยวเปลงอย ซงอทานวา โอ อ.สข, โอ อ.สข ดงน (ในท ท.) มทเปนทพกในกลางคนและทเปนทพกในกลางวนเปนตน ฯ อ.ภกษ ท. กราบทลแลว แกพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ อ.พระมหากปปนะ ยอมเทยวเปลงอย ซงอทานวา โอ อ.สข, โอ อ.สข ดงน, (อ.พระมหา- กปปนะนน) เหนจะ ยอมกลาว ปรารภ ซงสขในความเปนแหงพระราชา ของตน ดงน ฯ อ.พระศาสดา (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว (ซงพระมหากปปนะ) นน (ตรสถามแลว) วา ดกอนกปปนะ ไดยนวา อ.เธอ ยอมเปลง ซงอทาน ปรารภ ซงสขในกาม ซงสขในความเปนแหงพระราชา จรง (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระมหากปปนะ กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.พระผมพระภาคเจา ยอมทรงทราบ ซงความเปนคออนเปลง หรอ หรอวา ซงความเปนคออนไมเปลง ปรารภ (ซงสข) นน แหงขาพระองค ดงน ฯ อ.พระศาสดา (ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. อ.บตร ของเรา ยอมเปลง ซงอทาน ปรารภ ซงสขในกาม ซงสขในความเปนแหงพระราชา หามได, แตวา อ.ความเอบอมในธรรม ยอมเกดขน แกบตร ของเรา, (อ.บตร ของเรา) นน ยอมเปลง ซงอทาน อยางน ปรารภ ซงอมตมหานพพาน ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

(อ.บคคล) ผเอบอมในธรรม มใจ อนผองใสแลว ยอมอย เปนสข, อ.บณฑต ยอมยนด ในธรรม อนอนอรยเจาประกาศแลว ในกาลทกเมอ ดงน ฯ

30 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ผเอบอมในธรรม (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา ธมมปต ดงน, ฯ อ.อธบายวา ผดมอย ซงธรรม ดงน ฯ ก ชอ อ.ธรรม นน (อนใคร ๆ) ไมอาจ เพออนดม ราวกะ (อ.วตถ ท.) มขาวตมเปนตน (อนบคคล ดมอย) ดวยภาชนะ, แตวา (อ.บคคล) ถกตองอย ซงโลกตรธรรม อนมอยางเกา ดวยนามกาย กระท�าใหแจงอย โดยความเปนอารมณ แทงตลอดอย ซงอรยสจ ท. มทกขเปนตน (ดวยกจ ท.) มการตรสรพรอมเฉพาะ-ดวยการก�าหนดรเปนตน ชอวา ยอมดม ซงธรรม ฯ (อ.ค�า) วา สข� เสต ดงน นน เปนสกวาหวขอแหงเทศนา (ยอมเปน) ฯ อ.อธบายวา ยอมอย เปนสข ดวยอรยาบถ ท. แมส ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อนไมขนมว คอวา อนมอปกเลสออกแลว (ดงน แหงบท) วา วปปสนเนน ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ในโพธปกขยธรรม อนตางดวยธรรมมสตปฏฐานเปนตน อนอนพระอรยเจา ท. มพระพทธเจาเปนตน ประกาศแลว (ดงน แหงบท) วา อรยปปเวทเต ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อ.บคคลผเอบอมในธรรม ผมอยางนเปนรป มใจ อนผองใสแลว อยอย ผมาตามพรอมแลว ดวยความเปนแหงบณฑต ยอมยนด คอวา ยอมยนดยง ในกาลทกเมอ ดงน (แหงหมวดสองแหงบท) วา สทา รมต ดงน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก (เปนพระอรยบคคล) มพระโสดาบนเปนตน ไดเปนแลว ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวามหากปปนะ (จบแลว) ฯ

jwi

๕. ปณฑตสามเณรวตถอ.เรองแหงสามเณรชอวาบณฑต (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงสามเณรชอวาบณฑต ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา อทก� ห นยนต ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา ในกาลอนเปนไปลวงแลว อ.พระสมมาสมพทธเจาพระนาม-วากสสปะ ผมพนแหงพระขณาสพยสบเปนบรวาร ไดเสดจไปแลว สพระนคร- ชอวาพาราณส ฯ อ.มนษย ท. ก�าหนดแลว ซงก�าลง ของตน แปดคนบาง สบคนบาง เปน โดยความเปนอนเดยวกน ไดถวายแลว ซงทานเพอภกษ- ผจรมา ท. ฯ ครงนน ในวนหนง อ.พระศาสดา ไดทรงกระท�าแลว ซงการ-อนโมทนา ในกาลเปนทสดลงแหงกจดวยภต อยางนวา ดกอนอบาสกและอบาสกา ท. (อ.บคคล) บางคน (ในโลก) น (คดแลว) วา อ.อน (อนเรา) ถวาย (ซงวตถ) อนเปนของมอย ของตนนนเทยว ยอมควร, (อ.ประโยชน) อะไร (ดวยบคคล) อน ผอนเราชกชวนแลว ดงน ยอมถวาย ซงทาน ดวยตนเทยว ยอมไมชกชวน (ซงบคคล) อน (อ.บคคล) นน ยอมได ซงความถงพรอมแหงโภคะ, ยอมไมได ซงความถงพรอมแหงบรวาร ในท (แหงตน) บงเกดแลว, (อ.บคคล) บางคน ยอมชกชวน (ซงบคคล) อน ยอมไมถวาย ดวยตน, (อ.บคคล) นน ยอมได ซงความถงพรอมแหงบรวาร, ยอมไมได ซงความถงพรอมแหงโภคะ ในท (แหงตน) บงเกดแลว, (อ.บคคล) บางคน ยอมไมถวาย แมดวยตน, ยอมไมชกชวน (ซงบคคล) แมอน, (อ.บคคล) นน ยอมไมได ซงความถงพรอมแหงโภคะนนเทยว, ยอมไมได ซงความถงพรอมแหงบรวาร, เปนผกนซงวตถอนเปนเดน เปน ยอมเปนอย ในท (แหงตน) บงเกดแลว, (อ.บคคล) บางคน ยอมถวาย ดวยตนดวย ยอมชกชวน (ซงบคคล) อนดวย, (อ.บคคล) นน ยอมได แมซงความถงพรอมแหงโภคะ แมซงความถงพรอมแหงบรวาร ในท (แหงตน) บงเกดแลว ดงน ฯ อ.บรษผเปนบณฑต คนหนง ผยนอยแลว ในทใกล

32 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ตงแต อตเต กร กสสปสมมาสมพทโธ - สตถา อธวาเสส ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๓๕ แปลโดยพยญชนะ

ฟงแลว (ซงการอนโมทนา) นน คดแลววา ในกาลน อ.เรา จกกระท�า โดย - อ.สมบต ท. สอง จกม แกเรา โดยประการใด - ประการนน ดงน ฯ (อ.บรษผเปนบณฑต) นน ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค) ขอจงทรงรบ ซงภกษา ของขาพระองค ในวนพรงน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา อ.ความตองการ ดวยภกษ ท. ผมประมาณเทาไร (ยอมม) ดงน ฯ (อ.บรษผเปนบณฑตนน ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ ก อ.บรวาร ของพระองค ผมประมาณ-เทาไร (ยอมม) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา อ.พนแหงภกษ ท. ยสบ (ยอมม) ดงน ฯ (อ.บรษผเปนบณฑตนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค) กบ (ดวยภกษ ท.) ทงปวง ขอจงทรงรบ ซงภกษา ของขาพระองค ในวนพรงน ดงน ฯ อ.พระศาสดา (ทรงยง- ค�านมนต) ใหอยทบแลว๑ ฯ (อ.บรษผเปนบณฑต) นน เขาไปแลว สบาน เทยวบอกไปอยวา ดกอนแมและพอ ท. อ.หมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปน-ประมข อนขาพเจา นมนตแลว ในวนพรง, อ.ทาน ท. ยอมอาจ (เพออนถวาย) แกภกษ ท. ผมประมาณเทาใด, (อ.ทาน ท.) จงถวาย (แกภกษ ท.) ผมประมาณเทานน ดงน, (ครนเมอค�า) วา อ.เรา ท. จกถวาย (แกภกษ ท.) สบ, อ.เรา ท. (จกถวาย) (แกภกษ ท.) ยสบ, อ.เรา ท. (จกถวาย) แกรอย (แหงภกษ ท.), อ.เรา ท. (จกถวาย) แกรอย ท. หา (แหงภกษ ท.) ดงน (อนชน ท. เหลานน) ก�าหนดแลว ซงก�าลง ของตน กลาวแลว, ยกขนแลว ซงค�า (ของชน ท.) ทงปวง ในหนงสอ จ�าเดม แตตน ฯ ก โดยสมย นน อ.บรษ คนหนง ผปรากฏแลววา อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ ดงน เพราะความท (แหงตน) เปนผถงแลวซงยากยง-นนเทยว มอย ในพระนคร นน ฯ (อ.บรษผเปนบณฑต) นน เหนแลว (ซงบรษผถงแลวซงยากใหญ) แมนน ผมาแลวสทมหนาพรอม (กลาวแลว) วา แนะบรษผถงแลวซงยากใหญ ผมธระอนเสมอ อ.หมแหงภกษ ผมพระพทธเจา-เปนประมข อนขาพเจา นมนตแลว เพอภตบรโภคอนจะมในวนพร ง, (อ.ชน ท.) ผอยในพระนครโดยปกต จกถวาย ซงทาน ในวนพรง, อ.ทาน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 33

๑ กญจ หกเปนฉฏฐวภตต เพอเปนภาวาทสมพนธใน อกตตตา

ยงภกษ ท. เทาไร จกใหฉน ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญนน กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.ประโยชน) อะไร ของขาพเจา ดวยภกษ ท., อ.ความตองการ ชอ ดวยภกษ ท. (ยอมม) (แกชน ท.) ผเปนไปกบดวยทรพย, ก (อ.วตถ) แมสกวาทะนานแหงขาวสาร เพอประโยชนแกขาวตม ในวนพรง ยอมไมม แกขาพเจา, อ.ขาพเจา กระท�าแลว ซงการรบจาง ยอมเปนอย, (อ.ประโยชน) อะไร ดวยภกษ ท. (มอย) แกขาพเจา ดงน ฯ ชอ (อนบคคล) ผชกชวน เปนผฉลาด พงเปน เพราะเหตนน (อ.บรษ- ผเปนบณฑต) นน, (ครนเมอค�า) วา (อ.วตถอะไร ๆ) ยอมไมม ดงน (อนบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน แมกลาวแลว, เปนผนงเปนแลว ไมเปน กลาวแลว อยางนวา แนะบรษผถงแลวซงยากใหญ ผมธระอนเสมอ อ.ชน ท. ผมาก ในพระนคร น ผมผาอนละเอยดอนนงแลว ผประดบเฉพาะแลวดวยเครอง- อาภรณตาง ๆ บรโภคแลว ซงโภชนะอนด นอนอย บนทเปนทนอนอนเปนสร ยอมเสวย ซงสมบต, สวนวา อ.ทาน กระท�าแลว ซงการรบจาง ตลอดวน ยอมไมได แม (ซงวตถ) สกวาอาหารอนยงทองใหเตม, (ครนเมอความเปน) อยางนน แมมอย, (อ.ทาน) ยอมไมรวา อ.เรา ยอมไมได (ซงวตถ) อะไร ๆ เพราะความท (แหงบญ) อะไร ๆ๑ เปนบญ (อนเรา) ไมกระท�าแลว แมในกาลกอน ดงน ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.ขาพเจา) ยอมร ดงน ฯ (อ.บรษผเปนบณฑตนน ถามแลว) วา (ครนเมอความเปน) อยางนน มอย, (อ.ทาน) ยอมไมกระท�า ซงบญ ในกาลน เพราะเหตไร, อ.ทาน เปนคนหนม เปนผถงพรอมแลวดวยก�าลง (ยอมเปน), อ.อนอนทาน แมกระท�า ซงการรบจาง แลวจงถวาย ซงทาน ตามก�าลง ยอมไมควร หรอ ดงน ฯ

ก.๒ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ) นน, (ครนเมอบรษผเปนบณฑต) นน กลาวอย, เปนผถงแลวซงความสงเวช เปน กลาวแลววา (อ.ทาน) จงยกขน ซงภกษ รปหนง ในหนงสอ แมแกขาพเจา, (อ.ขาพเจา) กระท�าแลว ซงการรบจาง อะไร ๆ นนเทยว จกถวาย ซงภกษา (แกภกษ) รปหนง ดงน ฯ

34 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.บรษผเปนบณฑต) นอกน ไมยกขนแลว (ดวยอนคด) วา (อ.ประโยชน) อะไร ดวยภกษ รปหนง ผ (อนเรา) ยกขนแลว ในหนงสอ ดงน ฯ แม อ.บรษ-ผถงแลวซงยากใหญ ไปแลว สเรอน กลาวแลว กะภรรยาวา ดกอนนางผเจรญ (อ.ชน ท.) ผอยในพระนครโดยปกต ยอมกระท�า ซงภตร เพอพระสงฆ ในวนพรง, แม อ.เรา เปนผอนบคคลผชกชวน กลาวแลววา (อ.ทาน) จงถวาย ซงภกษา (แกภกษ) รปหนง ดงน (ยอมเปน), อ.เรา ท. จกถวาย ซงภกษา (แกภกษ) รปหนง ในวนพรง ดงน ฯ ครงนน อ.ภรรยา (ของบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ไมกลาวแลววา อ.เรา ท. เปนคนขดสน (ยอมเปน), (อ.ค�านน) อนทาน ฟงตอบแลว เพราะเหตไร ดงนเทยว กลาวแลววา ขาแตนาย (อ.กรรม) อนเจรญ อนทาน กระท�าแลว, อ.เรา ท. ไมใหแลว (ซงวตถ) อะไร ๆ แมในกาลกอน เปนผถงแลวซงยาก เปนผเกดแลว (ยอมเปน) ในกาลน, อ.เรา ท. แมทงสอง กระท�าแลว ซงการรบจาง จกถวาย ซงภกษา (แกภกษ) รปหนง ดงน, แมทงสอง ออกไปแลว ไดไปแลว สทเปนทกระท�าซงการรบจาง ฯ อ.มหาเศรษฐ เหนแลว ซงบรษ- ผถงแลวซงยากใหญ ถามแลววา แนะบรษผถงแลวซงยากใหญ ผมธระอนเสมอ (อ.ทาน) จกกระท�า ซงการรบจาง หรอ ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญนน กลาวแลว) วา ขาแตเจา ขอรบ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.มหาเศรษฐ ถามแลว) วา (อ.ทาน) จกกระท�า ซงอะไร ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ กลาวแลว) วา อ.ทาน (ยงกระผม) จกใหกระท�า (ซงกรรม) ใด (อ.กระผม จกกระท�า ซงกรรมนน) ดงน ฯ (อ.มหาเศรษฐ กลาวแลว) วา ถาอยางนน อ.เรา ท. ยงรอยแหงภกษ ท. สอง สาม จกใหฉน ในวนพรง, (อ.ทาน) จงมา, (อ.ทาน) จงผา ซงฟน ท. ดงน น�าออกแลว ซงมดและขวาน (ยงบคคล) ใหใหแลว ฯ อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ ผกแลว ซงกระเบน (กระท�า) ใหมน เปนผถงแลวซงความอตสาหะ (เปน) ละแลว ซงมด ถอเอาอย ซงขวาน ละแลว ซงขวาน ถอเอาอย ซงมด ยอมผา ซงฟน ท. ฯ ครงนน อ.เศรษฐ กลาวแลว (กะบรษผถงแลวซงยากใหญ) นนวา แนะสหาย ในวนน อ.ทาน เปนผถงแลวซงความอตสาหะ เกนเปรยบ (เปน) ยอมกระท�า ซงการงาน, อ.เหต อะไรหนอแล ดงน ฯ (อ.บรษ-ผถงแลวซงยากใหญนน กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.กระผม) ยงภกษ รปหนง

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 35

๑ สนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๒๒ แปลวา อ.ดฉน จกกระท�า ซง - อ.ทาน จะยงดฉนใหกระท�า ซงกรรมใด - กรรมนน ฯ

จกใหฉน ดงน ฯ อ.เศรษฐ ฟงแลว (ซงค�า) นน เปนผมใจเลอมใสแลว (เปน) คดแลววา โอ (อ.กรรม) อนบคคลกระท�าไดโดยยาก (อนบรษผถงแลว- ซงยากใหญ) น กระท�าแลว, (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญน) ไมถงทวแลว ซงความเปนแหงบคคลผนงวา อ.เรา เปนผถงแลวซงยาก (ยอมเปน) ดงน ยอมกลาววา (อ.เรา) กระท�าแลว ซงการรบจาง ยงภกษ รปหนง จกใหฉน ดงน ดงน ฯ แม อ.ภรรยาของเศรษฐ เหนแลว ซงภรรยา (ของบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ถามแลววา ดกอนแม (อ.ทาน) จกกระท�า ซงกรรม อะไร ดงน, (ครนเมอค�า) วา อ.ทาน (ยงดฉน) ยอมใหกระท�า (ซงกรรม) ใด (อ.ดฉน จกกระท�า ซงกรรมนน)๑ ดงน (อนภรรยาของบรษ- ผถงแลวซงยากใหญนน) กลาวแลว, ใหเขาไปแลว สโรงแหงครกกระเดอง (ยงบคคล) ใหใหแลว (ซงวตถ ท.) มกระดงและสากเปนตน ฯ (อ.ภรรยาของ-บรษผถงแลวซงยากใหญ) นน เปนผทงยนดแลวทงราเรงแลว (เปน) ยอมซอม ซงขาวเปลอก ท. ดวยนนเทยว ยอมฝด (ซงขาวเปลอก ท.) ดวย ราวกะ (อ.หญง) ผฟอนอย ฯ ครงนน อ.ภรรยาของเศรษฐ ถามแลว (ซงภรรยาของบรษ- ผถงแลวซงยากใหญ) นนวา ดกอนแม (อ.ทาน) เปนผทงยนดแลวทงราเรงแลว เกนเปรยบ (เปน) ยอมกระท�า ซงการงาน, อ.เหต อะไรหนอแล ดงน ฯ (อ.ภรรยาของบรษผถงแลวซงยากใหญนน กลาวแลว) วา ขาแตแมเจา แม อ.ดฉน ท. กระท�าแลว ซงการรบจาง น ยงภกษ รปหนง จกใหฉน ดงน ฯ

ก.๓ แม อ.ภรรยาของเศรษฐ ฟงแลว (ซงค�า) นน เลอมใสแลว (ในภรรยาของบรษผถงแลวซงยากใหญ) นนวา โอ (อ.หญง) น เปนผกระท�า- ซงกรรมอนบคคลกระท�าไดโดยยาก (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.เศรษฐ (ยงบคคล) ใหใหแลว ซงทะนาน ท. ส แหงขาวสาล ท. (ดวยค�า) วา (อ.สวน) น เปนคาจาง ของทาน (ยอมเปน) ดงน (ยงบคคล) ใหใหแลว ซงทะนาน ท. ส แมเหลาอนอก (ดวยค�า) วา (อ.สวน) น เปนรางวลแหงความยนด แกทาน (ยอมเปน) ดงน ในกาลแหงฟน ท. อนบรษผถงแลวซงยากใหญ ผาแลว ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ไปแลว สเรอน กลาวแลว กะภรรยาวา

36 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ตงแต ต� สตวา เสฏ€ - นว ตณฑลนาฬโย อเหส� ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๒๒ แปลโดยพยญชนะ

อ.ขาวสาล อนเรา กระท�าแลว ซงการรบจาง ไดแลว, (อ.ขาวสาล) น เปนกบขาว จกเปน, (อ.ทาน) จงถอเอา ซงนมสมและน�ามนและของเผดรอน ท. ดวยคาจาง อนอนทานไดแลว ดงน ฯ สวนวา อ.ภรรยาของเศรษฐ (ยงบคคล) ใหใหแลว ซงขวดอนเตมแลวดวยเนยใส ขวดหนงดวยนนเทยว ซงภาชนะอนเตมแลวดวยนมสม (ภาชนะหนง) ดวย ซงของเผดรอน (สวนหนง) ดวย ซงทะนานแหงขาวสารแหงขาวสาลอนหมดจดแลว (ทะนานหนง) ดวย (แกภรรยาของบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ฯ อ.ทะนานแหงขาวสาร ท. เกา ไดมแลว (แกเมยและผว ท.) แมทงสอง ดวยประการฉะน ฯ๑ (อ.เมยและผว ท.) เหลานน เปนผทงยนดแลวทงราเรงแลววา อ.ไทยธรรม อนเรา ท. ไดแลว ดงน (เปน) ลกขนแลว ในเวลาเชาเทยว ฯ อ.ภรรยา กลาวแลว กะบรษผถงแลว-ซงยากใหญวา ขาแตนาย (อ.ทาน) จงไป, (อ.ทาน) แสวงหาแลว ซงผก จงน�ามา ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ไมเหนแลว ซงผก ในระหวางแหงรานตลาด ไปแลว สฝงแหงแมน�า เปนผมใจราเรงทวแลววา (อ.เรา) จกได เพออนถวาย ซงโภชนะ แกพระผเปนเจา ท. ดงน (เปน) ขบอย ยอมเลอกเกบ ซงผก ฯ อ.ชาวประมงผยนทอดแลว ซงขายใหญ (คดแลว) วา (อนเสยงน) เปนเสยง ของบรษผถงแลวซงยากใหญ พงเปน ดงน เรยกมาแลว (ซงบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ถามแลววา (อ.ทาน) เปนผมจตยนดแลว เกนเปรยบ (เปน) ยอมขบ, อ.เหต อะไรหนอแล ดงน ฯ (อ.บรษ- ผถงแลวซงยากใหญนน กลาวแลว) วา ดกอนสหาย (อ.เรา) ยอมเลอกเกบ ซงผก ดงน ฯ (อ.ชาวประมง ถามแลว) วา (อ.ทาน) จกกระท�า ซงอะไร ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญนน กลาวแลว) วา ยงภกษ รปหนง จกใหฉน ดงน ฯ (อ.ชาวประมง กลาวแลว) วา โอ (อ.เรา) (อ.ภกษ) ใด จกเคยวกน ซงผก ของทาน (อ.ภกษ) นน เปนผอมดแลว (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญนน กลาวแลว) วา ดกอนสหาย (อ.เรา) จะกระท�า อยางไร, (อ.เรา) (ยงภกษ) จกใหฉน ดวยผกอนตนไดแลว ดงน ฯ (อ.ชาวประมง กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน) จงมา ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญนน กลาวแลว) วา ดกอนสหาย (อ.เรา)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 37

จะกระท�า ซงอะไร ดงน ฯ (อ.ชาวประมง กลาวแลว) วา (อ.ทาน) ถอเอาแลว ซงปลา ท. เหลาน จงกระท�า ซงพวง ท. อนถงคาซงบาท (ดวย) อนถงคาซงกงบาท (ดวย) อนถงคาซงกหาปณะดวย ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลว-ซงยากใหญ) นน ไดกระท�าแลว เหมอนอยางนน ฯ (อ.ชน ท.) ผอยใน-พระนครโดยปกต น�าไปแลว ซงปลา ท. ตว (อนบรษผถงแลวซงยากใหญนน) ทงผกแลวทงผกแลว เพอประโยชน แกภกษผ (อนตน) ทงนมนตแลวทงนมนตแลว ท. ฯ (เมอบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน กระท�าอย ซงพวงแหงปลา ท. นนเทยว, อ.เวลาเปนทเทยวไปเพอภกษา ถงพรอมแลว ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ก�าหนดแลว ซงเวลา กลาวแลววา ดกอนสหาย (อ.เรา) จกไป, (อ.เวลาน) เปนเวลาเปนทมา แหงภกษ ท. (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ชาวประมง ถามแลว) วา ก อ.พวงแหงปลา อะไร ๆ มอย (หรอ) ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญนน กลาวแลว) วา ดกอนสหาย (อ.พวงแหงปลา) ยอมไมม, (อ.พวงแหงปลา ท.) ทงปวง สนแลว ดงน ฯ (อ.ชาวประมง กลาวแลว) วา ถาอยางนน อ.ปลาตะเพยนแดง ท. ส อนเรา หมกแลว ในทราย เกบไวแลว เพอประโยชน แกตน, แมถาวา (อ.ทาน) เปนผใคร-เพออนยงภกษใหฉน (ยอมเปน) ไซร, (อ.ทาน) ถอเอาแลว (ซงปลาตะเพยนแดง ท. ส) เหลาน จงไป ดงน ไดใหแลว (ซงปลาตะเพยนแดง ท. ส) เหลานน (แกบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ฯ ก.๔ ก ในวนนน อ.พระศาสดา ทรงตรวจดอย ซงโลก ในกาลเปน-ทขจดเฉพาะซงมด ทรงเหนแลว ซงบรษผถงแลวซงยากใหญ ผเขาไปแลว ในภายใน แหงขายคอพระญาณ ของพระองค ทรงร�าพงอยวา (อ.เหต) อะไรหนอแล จกม ดงน ทรงด�ารแลววา อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ ไดกระท�าแลว ซงการรบจาง ในวนวาน กบ ดวยภรรยา (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) ยงภกษ รปหนง จกใหฉน ดงน, (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญนน) จกได ซงภกษ รปไหนหนอแล ดงน ทรงใครครวญแลววา อ.มนษย ท. รบเอาแลว ซงภกษ ท. ดวยสญญา (อนบรษผเปนบณฑต) ยกขนแลว ในหนงสอ (ยงภกษ ท.) จกใหนง ในเรอน ท. ของตน ของตน, อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ จกไมได ซงภกษ รปอน เวน ซงเรา ดงน ฯ ไดยนวา อ.พระพทธเจา ท. ยอมทรงกระท�า

38 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ซงความอนเคราะห (ในชน ท.) ผถงแลวซงยาก ฯ เพราะเหตนน อ.พระศาสดา ทรงกระท�าแลว ซงกจดวยพระสรระ ในเวลาเชาเทยว (ทรงด�ารแลว) วา (อ.เรา) จกสงเคราะห ซงบรษผถงแลวซงยากใหญ ดงน เสดจเขาไปแลว สพระคนธกฎ ประทบนงแลว ฯ แมครนเมอบรษผถงแลวซงยากใหญ ถอเอาแลว ซงปลา ท. เขาไปอย สเรอน, อ.บณฑกมพลศลาอาสน ของทาวสกกะ แสดงแลว ซงอาการอนรอน ฯ (อ.ทาวสกกะ) นน ทรงตรวจดอยวา อ.เหต อะไรหนอแล (จกม) ดงน ทรงด�ารแลววา อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ ไดกระท�าแลว ซงการรบจาง กบ ดวยภรรยา ของตน ในวนวาน (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) จกถวาย ซงภกษา แกภกษ รปหนง ดงน (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญนน) จกได ซงภกษ รปไหนหนอแล ดงน (ทรงด�ารแลว) วา อ.ภกษ รปอน ยอมไมม (แกบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน, แตวา อ.พระศาสดา (ทรงด�ารแลว) วา (อ.เรา) จกกระท�า ซงความสงเคราะห แกบรษผถงแลวซงยากใหญ ดงน ประทบนงแลว ในพระคนธกฎเทยว, อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ พงถวาย ซงขาวตมและขาวสวย แมอนมผกเปนกบขาว อนเขาไปส�าเรจ แกตน แกพระตถาคต, กระไรหนอ อ.เรา ไปแลว สเรอน ของบรษผถงแลวซงยากใหญ พงกระท�า ซงการงานแหงบคคลผกระท�าซงภต ดงน เสดจไปแลว สทใกลแหงเรอน (ของบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ดวยเพศ- อนใคร ๆ ไมรแลว ตรสถามแลววา (อ.การงาน) อน (อนบคคล) พงกระท�า เพอคาจาง อะไร ๆ ของใคร ๆ มอย (หรอ) หนอแล ดงน ฯ อ.บรษ-ผถงแลวซงยากใหญ เหนแลว (ซงทาวสกกะ) นน กลาวแลววา ดกอนสหาย (อ.ทาน) จกกระท�า ซงการงาน อะไร ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสแลว) วา ขาแตนาย (อ.ขาพเจา) เปนผรซงศลปะทงปวง (ยอมเปน), ชอ อ.ศลปะอน-เปนทไมร แหงขาพเจา ยอมไมม, (อ.ขาพเจา) ยอมร เพออน (ยงวตถ ท.) แมมขาวตมและขาวสวยเปนตน ใหถงพรอม ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ กลาวแลว) วา ดกอนสหาย อ.เรา ท. เปนผมความตองการ ดวยการงาน ของทาน (ยอมเปน), แตวา (อ.เรา ท.) ยอมไมเหน ซงคาจาง อน (อนเรา ท.) พงให แกทาน ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสถามแลว) วา ก (อ.การงาน) อะไร อนทาน พงกระท�า ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 39

๑ ทานเวยยาวฏโก (ปรโส) ลง ณก ปจจยในตรตยาทตทธต วเคราะหวา ทานวยาวเฏน นยตโต ทานเวยยาวฏโก (ปรโส) อก

อยางหนง แปลวา ผมความขวนขวายในทาน ลง อก ปจจย ในตทสสตถตทธต วเคราะหวา ทานเวยยาวโฏ อสส อตถต

ทานเวยยาวฏโก (ปรโส) ฯ ค�าวา เวยยาวจจ� ลง ณย ปจจย ในภาวตทธต วเคราะหวา วยาวฏสส ภาโว เวยยาวจจ� ฯ

กลาวแลว) วา (อ.ขาพเจา) เปนผใครเพออนถวาย ซงภกษา แกภกษ รปหนง ยอมเปน, (อ.ขาพเจา) ยอมปรารถนา ซงการจดแจงซงขาวตมและขาวสวย (แกภกษ) นน ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ ตรสแลว) วา ถาวา (อ.ทาน) จกถวาย ซงภกษา แกภกษไซร, อ.ความตองการ ดวยคาจาง (มอย) แกเรา หามได, อ.อน (อนทาน) ให ซงบญ แกเรา ยอมไมควร หรอ ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ กลาวแลว) วา ดกอนสหาย (ครนเมอ-ความเปน) อยางนน มอย, อ.ดละ, (อ.ทาน) จงเขาไป ดงน ฯ (อ.ทาวสกกะ) นน เสดจเขาไปแลว สเรอน (ของบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน (ยงบคคล) ใหน�ามาแลว (ซงวตถ ท.) มขาวสารเปนตน ทรงสงไปแลว (ซงบรษ-ผถงแลวซงยากใหญ) นน (ดวยพระด�ารส) วา อ.ทาน จงไป, (อ.ทาน) จงน�ามา ซงภกษผถงแลว แกตน ดงน ฯ แม (อ.บรษ) ผประกอบแลวดวยความขวนขวาย-ในทาน๑ สงไปแลว ซงภกษ ท. สเรอน ท. (ของชน ท.) เหลานน เหลานน ตามท�านอง (แหงภกษ อนตน) ยกขนแลว ในหนงสอนนเทยว ฯ อ.บรษผถงแลว-ซงยากใหญ ไปแลว สส�านก (ของบรษผประกอบแลวดวยความขวนขวายในทาน) นน กลาวแลววา (อ.ทาน) จงให ซงภกษผถงแลว แกขาพเจา ดงน ฯ (อ.บรษผประกอบแลวดวยความขวนขวายในทาน) นน ไดแลว ซงสต ในขณะ นน กลาวแลววา อ.เรา เปนผลมทวแลว ซงภกษ ของทาน (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ เปนราวกะวา (อนบคคล) ประหารแลว ททอง ดวยหอก อนคม (เปน) ประคองแลว ซงแขน ท. คร�าครวญแลววา ดกอนสหาย (อ.ทาน) ยงขาพเจา ใหฉบหายแลว เพราะเหตไร, แม อ.ขาพเจา ผอนทานชกชวนแลว ในวนวาน กระท�าแลว ซงการรบจาง ตลอดวน กบ ดวยภรรยา เทยวไปแลว ทฝงแหงแมน�า เพอประโยชนแกผก ในเวลาเชาเทยว ในวนน, เปนผมาแลว (ยอมเปน), (อ.ทาน) จงให ซงภกษ รปหนง แกขาพเจา ดงน ฯ อ.มนษย ท. ประชมกนแลว ถามแลววา ดกอนบรษผถง-แลวซงยากใหญ (อ.เหต) นน อะไร ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ) นน

40 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

บอกแลว ซงเนอความ นน ฯ (อ.มนษย ท.) เหลานน ถามแลว (ซงบรษ) ผประกอบแลวดวยความขวนขวายในทานวา ดกอนสหาย ไดยนวา (อ.บรษผถง-แลวซงยากใหญ) นน อนทาน ชกชวนแลววา (อ.ทาน) กระท�าแลว ซงการรบจาง จงถวาย ซงภกษา แกภกษ รปหนง ดงน จรงหรอ ดงน ฯ (อ.บรษผประกอบแลวดวยความขวนขวายในทานนน กลาวแลว) วา ขาแตเจา ท. เออ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.มนษย ท. เหลานน กลาวแลว) วา (อ.ทาน) ใด จดแจงอย ซงภกษ ท. ผมประมาณเทาน ไมไดใหแลว ซงภกษ รปหนง (แกบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน อ.กรรม อนหนก อนทาน (นน) กระท�าแลว ดงน ฯ (อ.บรษผประกอบแลวดวยความขวนขวายในทาน) นน เปนผเกอเปนแลว (เปน) เพราะค�า (ของมนษย ท.) เหลานน กลาวแลว (กะบรษผถงแลวซงยากใหญ) นนวา ดกอนบรษผถงแลวซงยากใหญ ผมธระอนเสมอ (อ.ทาน) อยายงขาพเจา-ใหฉบหายแลว, อ.ขาพเจา เปนผถงแลว ซงความล�าบากใหญ เพราะเหต แหงทาน (ยอมเปน), อ.มนษย ท. น�าไปแลว ซงภกษผถงแลว ท. แกตน แกตน โดยท�านอง (แหงภกษ อนขาพเจา) ยกขนแลว ในหนงสอ, (อ.บคคล) ชอวา ผน�าออก ซงภกษผนงแลว ในเรอน ของตน แลวจงใหอย ยอมไมม, ก อ.พระศาสดา ทรงลางแลว ซงพระพกตร ประทบนงแลว ในพระคนธกฎ นนเทยว, (อ.อสรชน ท.) มพระราชาและพระยพราชและเสนาบดเปนตน นงแล- ดอยแลว ซงการเสดจออก จากพระคนธกฎ แหงพระศาสดา (ดวยอนคด) วา (อ.เรา ท.) ถอเอาแลว ซงบาตร ของพระศาสดา จกไป ดงน, ชอ อ.พระพทธเจา ท. ยอมทรงกระท�า ซงความอนเคราะห ในบคคลผถงแลวซงยาก, อ.ทาน ไปแลว สวหาร จงกราบทล กะพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค) เปนผถงแลวซงยาก ยอมเปน, (อ.พระองค) ขอจงทรงกระท�า ซงความสงเคราะห แกขาพระองค ดงน, ถาวา อ.บญ ของทาน มอยไซร, (อ.ทาน) จกได แนแท ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ไดไปแลว สวหาร ฯ

ก.๕ ครงนน (อ.อสรชน ท.) มพระราชาและพระยพราชเปนตน ตรสแลววา ดกอนบรษผถงแลวซงยากใหญ (อ.กาลน) เปนกาลแหงภต (ยอมเปน) หามได

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 41

กอน, (อ.เจา) ยอมมา เพราะเหตไร ดงน (กะบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน เพราะความท (แหงบรษผถงแลวซงยากใหญนน) เปนผ (อนตน) เหนแลว โดยความ-เปนแหงบคคลผเคยวกนซงวตถอนเปนเดน ในวหาร ในวน ท. เหลาอน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ) นน กลาวอยวา ขาแตนาย (อ.ขาพเจา) ยอมรวา (อ.กาลน) เปนกาลแหงภต (ยอมเปน) หามได กอน ดงน, แตวา (อ.ขาพเจา) ยอมมา เพออนถวายบงคม ซงพระศาสดา ดงน วางไวแลว ซงศรษะ ทธรณ แหงพระคนธกฎ ถวายบงคมแลว ดวยอนตงไวเฉพาะแหงองคหา กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.บคคล) ผถงแลวซงยากกวา กวาขาพระองค ยอมไมม ในพระนคร น, (อ.พระองค) เปนทอาศย ของขาพระองค จงเปน, (อ.พระองค) ขอจงทรงกระท�า ซงความสงเคราะห แกขาพระองค ดงน ฯ อ.พระศาสดา ทรงเปดแลว ซงประตแหงพระคนธกฎ ทรงน�าออกแลว ซงบาตร ทรงวางไวแลว ในมอ (ของบรษผถอแลวซงยากใหญ) นน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ) นน เปนราวกะวาถงแลว ซงสรแหงพระเจาจกรพรรด ไดเปนแลว ฯ (อ.อสรชน ท.) มพระราชาและพระยพราชเปนตน แลดแลว ซงหนา ท. ของกนและกน ฯ จรงอย อ.ใคร ๆ ชอวา ผสามารถ เพออนถอเอา ซงบาตรอนพระศาสดาประทานแลว แกบรษผถงแลวซงยากใหญ ดวยอ�านาจแหงความเปนใหญ ยอมไมม ฯ แตวา (อ.อสรชน ท. เหลานน) กลาวแลว อยางนวา ดกอนบรษผถงแลวซงยากใหญ ผมธระอนเสมอ (อ.เจา) จงให ซงบาตร ของพระศาสดา แกเรา ท., (อ.เรา ท.) จกให ซงทรพย อนมพนหนงเปนประมาณ หรอ หรอวา อนมแสนหนงเปนประมาณ ชอ อนมประมาณเทาน แกเจา, (อ.เจา) เปนผถงแลวซงยาก (เปน) จงถอเอา ซงทรพย, (อ.ประโยชน) อะไร ของเจา ดวยบาตร ดงน ฯ อ.บรษผถง-แลวซงยากใหญ กราบทลแลววา (อ.ขาพระองค) จกไมให แกใคร ๆ, อ.ความตองการ ดวยทรพย (มอย) แกขาพระองค หามได, (อ.ขาพระองค) ยงพระศาสดานนเทยว จกใหเสวย ดงน ฯ (อ.ชน ท.) ผเหลอลง ออนวอนแลว (ซงบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ไมไดแลว ซงบาตร กลบแลว ฯ สวนวา อ.พระราชา ทรงด�ารแลววา อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ แมผ (อนชน ท.) ประเลาประโลมอย ดวยทรพย ยอมไมให ซงบาตร ของพระศาสดา, ก อ.ใคร ๆ ยอมไมอาจ เพออนถอเอา (ซงบาตร) อนอนพระศาสดาประทานแลว

42 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

เอง, ชอ อ.ไทยธรรม (ของบรษผถงแลวซงยากใหญ) น จกเปนไทยธรรมมประมาณ-เทาไร จกเปน, (อ.เรา) พาเอาแลว ซงพระศาสดา น�าไปแลว สเรอน จกถวาย ซงอาหาร อน (อนบคคล) ใหถงพรอมแลว แกเรา ในกาลแหงไทยธรรม (อนบรษผถงแลวซงยากใหญ) น ถวายแลว ดงน ไดเสดจไปแลว กบ ดวยพระศาสดานนเทยว ฯ แม อ.ทาวสกกะ ผพระราชาแหเทพ ทรง (ยงวตถ ท.) มขาวตมและขาวสวยและผกเปนตน ใหถงพรอมแลว ทรงปลาดแลว ซงอาสนะ อนควรแกอนประทบนง แหงพระศาสดา ประทบนงแลว ฯ อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ น�าไปแลว ซงพระศาสดา กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค) ขอจงเสดจเขาไป ดงน ฯ ก อ.เรอนอนเปนทอย (ของบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน เปนเรอนต�า ยอมเปน, (อนบคคล) ผไมนอมลงแลว ไมอาจ เพออนเขาไป, จรงอย ชอ อ.พระพทธเจา ท. เมอเสดจเขาไป สเรอน ยอมไมทรงนอมลงเสดจเขาไป, เพราะวา อ.แผนดนใหญ ยอมลงไป ในภายใต หรอ หรอวา อ.เรอน ยอมไป ในเบองบน ในกาลเปนทเสดจเขาไป สเรอน ฯ (อ.ผล) น เปนผล แหงทาน อน (อนพระพทธเจา ท.) เหลานน ทรงถวายดแลว (ยอมเปน) ฯ (อ.วตถ) ทงปวง เปนของตงอยแลวโดยปกตนนเทยว ยอมเปน ในกาล (แหงพระพทธเจา ท. เหลานน) เสดจออกไปแลว อก, เพราะเหตนน อ.พระศาสดา ผประทบยนอยแลวเทยว เสดจเขาไปแลว สเรอน ประทบนงแลว บนอาสนะอนอนทาวสกกะทรง- ปลาดแลว ฯ ครนเมอพระศาสดา ประทบนงแลว, อ.พระราชา ตรสแลววา ดกอนบรษผถงแลวซงยากใหญ ผมธระอนเสมอ อ.บาตร ของพระศาสดา อนทาน ไมใหแลว แกเรา ท. แมผขออย, (อ.เรา ท.) จะด กอน, อ.สกการะ อนเชนไร อนทาน กระท�าแลว เพอพระศาสดา ดงน ฯ ครงนน อ.ทาวสกกะ ทรงเปดแลว (ซงวตถ ท.) มขาวตมและขาวสวยเปนตน ทรงแสดงแลว ฯ อ.กลนแหงอนอบ (แหงวตถ ท. มขาวตมและขาวสวยเปนตน) เหลานน ไดตง- ปกปดแลว ซงพระนครทงสน ฯ อ.พระราชา ทรงแลดแลว (ซงวตถ ท.) มขาวตมเปนตน กราบทลแลว กะพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ อ.หมอมฉน คดแลววา อ.ไทยธรรม ของบรษผถงแลวซงยากใหญ เปนไทยธรรม-มประมาณเทาไร จกเปน, ครนเมอไทยธรรม (อนบรษผถงแลวซงยากใหญ) น

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 43

ถวายแลว, (อ.เรา) น�าไปแลว ซงพระศาสดา สเรอน จกถวาย ซงอาหาร อน (อนบคคล) ใหถงพรอมแลว แกตน ดงน เปนผมาแลว (ยอมเปน), อ.อาหาร อนมอยางนเปนรป เปนอาหารอนหมอมฉน ไมเคยเหนแลว (ยอมเปน), ครนเมอหมอมฉน ด�ารงอยแลว (ในท) น, อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ พงล�าบากยง, (อ.หมอมฉน) จะไป ดงน ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา เสดจหลกไปแลว ฯ

ก.๖ แม อ.ทาวสกกะ ทรงถวายแลว (ซงวตถ ท.) มขาวตมเปนตน ทรงองคาสแลว ซงพระศาสดา โดยเคารพ ฯ แม อ.พระศาสดา ผมกจ- ดวยภตอนทรงกระท�าแลว ทรงกระท�าแลว ซงการอนโทนา เสดจลกขนแลว จากอาสนะ เสดจหลกไปแลว ฯ อ.ทาวสกกะ ไดประทานแลว ซงสญญา แกบรษผถงแลวซงยากใหญ ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ถอเอาแลว ซงบาตร ตามสงเสดจแลว ซงพระศาสดา ฯ อ.ทาวสกกะ เสดจกลบแลว ประทบยนอยแลว ทประตแหงเรอน ของบรษผถงแลวซงยากใหญ ทรงแลดแลว ซงอากาศ ฯ อ.ฝนคอรตนะเจด ตกแลว จากอากาศ ยงภาชนะทงปวง ท. ในเรอน (ของบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ใหเตมแลว ยงเรอน ทงสน ใหเตมแลว ฯ อ.โอกาส ในเรอน (ของบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน ไมไดมแลว ฯ อ.ภรรยา (ของบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน จบแลว ซงเดก ท. ทมอ ท. น�าออกแลว ไดยนอยแลว ในภายนอก ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยาก-ใหญ) นน ตามสงเสดจแลว ซงพระศาสดา กลบแลว เหนแลว ซงเดก ท. ในภายนอก ถามแลววา (อ.เหต) น อะไร ดงน ฯ (อ.ภรรยา กลาวแลว) วา ขาแตนาย อ.เรอน ของเรา ท. ทงสน เตมรอบแลว ดวยรตนะ ท. เจด, อ.โอกาส ยอมไมม เพออนเขาไป ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญ) นน คดแลววา อ.วบาก อนทาน ของเรา ใหแลว ในวนนนนเทยว ดงน ไปแลว สส�านก ของพระราชา ถวายบงคมแลว ซงพระราชา, (ครนเมอค�า) วา (อ.ทาน) เปนผมาแลว เพราะเหตไร ยอมเปน ดงน (อนพระราชา) ตรสแลว, กราบทลแลววา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.เรอน ของขาพระองค เตมแลว ดวยรตนะ ท. เจด, (อ.พระองค)

44 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ขอจงถอเอา ซงทรพย นน ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงด�ารแลววา โอ อ.ทาน (อนบรษผถงแลวซงยากใหญ) ถวายแลว แกพระพทธเจา ท. ถงแลว ซงทสด ในวนนนนเทยว ดงน ตรสแลว (กะบรษผถงแลวซงยากใหญ) นนวา อ.อนอนทาน ได ซงอะไร ยอมควร ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยากใหญนน กราบทลแลว) วา (อ.พระองค) ขอจงพระราชทาน ซงพนแหงเกวยน เพอประโยชนแกอนน�ามาซงทรพย ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงสงไปแลว ซงพนแหงเกวยน (ยงราชบรษ) ใหน�ามาแลว ซงทรพย ทรงใหเกลยลงแลว ทเนนแหงพระราชา ฯ อ.กอง อนมล�าตาลเปนประมาณ ไดมแลว ฯ อ.พระราชา (ยงชน ท.) ผอยในพระนคร ใหประชมกนแลว ตรสถามแลววา อ.ทรพย อนมประมาณเทาน ของใคร ๆ ในพระนคร น มอย (หรอ) ดงน ฯ (อ.ชน ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.ทรพย อนมประมาณเทาน ของใคร ๆ ในพระนคร น) ยอมไมม ดงน ฯ (อ.พระราชา ตรสถามแลว) วา อ.อน (อนเรา) กระท�า ซงอะไร (แกบคคล) ผมทรพยมาก อยางน ยอมควร ดงน ฯ (อ.ชน ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ (อ.อน อนพระองค ทรงกระท�า) ซงต�าแหนงแหงเศรษฐ (แกบคคลผมทรพยมาก อยางน ยอมควร) ดงน ฯ อ.พระราชา ทรงกระท�า-แลว ซงสกการะใหญ (แกบรษผถงแลวซงยากใหญ) นน (ทรงยงบคคล) ใหพระราชทานแลว ซงต�าแหนงแหงเศรษฐ ฯ ครงนน (อ.พระราชา) ตรสบอกแลว ซงทแหงเรอน ของเศรษฐ คนหนง ในกาลกอน (แกบรษผถง-แลวซงยากใหญ) นน ตรสแลววา (อ.ทาน) (ยงบคคล) ใหน�าไปแลว ซงกอไมอนเกดแลว ท. ยงเรอน ใหตงขนแลว จงอย (ในท) น ดงน ฯ ครนเมอแผนดน (อนชน ท.) ช�าระแลว ซงท นน ขดอย กระท�า ใหเปนทเสมอ (เพอเศรษฐ) นน, อ.หมอแหงขมทรพย ท. ตงขนแลว จรด ซงกนและกน ฯ (ครนเมอเนอความ อนเศรษฐนน) กราบทลแลว แกพระราชา, (อ.พระราชา) ตรสแลววา (อ.หมอแหงขมทรพย ท.) บงเกดแลว ดวยบญ ของทานนนเทยว, อ.ทานนนเทยว จงถอเอา ดงน ฯ (อ.เศรษฐ) นน (ยงบคคล) ใหกระท�าแลว ซงเรอน ไดถวายแลว ซงทานใหญ แกหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข ตลอดวนเจด ฯ (อ.เศรษฐนน) ด�ารงอย สนกาล-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 45

ก�าหนดเพยงไรแหงอาย กระท�าแลว ซงบญ ท. แมเบองหนา (แตกาล) นน บงเกดแลว ในเทวโลก ในกาลเปนทสดลงรอบแหงอาย เสวยแลว ซงสมบต- อนเปนทพย สนพทธนดร หนง เคลอนแลว (จากเทวโลก) นน ถอเอาแลว ซงปฏสนธ ในทอง ของธดาผเจรญทสด ในตระกลแหงอปฏฐาก ของพระเถระ-ชอวาสารบตร ในพระนครชอวาสาวตถ ในกาลเปนทเสดจอบตแหงพระพทธเจา น ฯ

ก.๗ ครงนน อ.มารดาและบดา ท. (ของธดา) นน รแลว ซงความ-ทแหงสตวผเกดแลวในครรภ เปนผตงอยเฉพาะแลว ไดใหแลว ซงวตถเปนเครอง-บรหารซงครรภ ฯ โดยสมย อนอก อ.ความแพทอง อนมอยางนเปนรปวา โอหนอ อ.เรา ถวายแลว ซงทาน ดวยรสแหงปลาตะเพยนแดง แกรอยแหง- ภกษ ท. หา กระท�า ซงพระธรรมเสนาบด ใหเปนตน นงแลว ซงผา ท. อนบคคลยอมแลวดวยน�าฝาด นงแลว ณ ทสดรอบแหงอาสนะ พงบรโภค ซงภตอนเปนเดน ของภกษ ท. เหลานน ดงน เกดขนแลว (แกธดา) นน ฯ (อ.ธดา) นน บอกแลว แกมารดาและบดา ท. ไดกระท�าแลว เหมอนอยางนน ฯ อ.ความแพทอง ระงบเฉพาะแลว ฯ ครงนน (อ.มารดาและบดา ท.) (ของธดา) นน ยงรอยแหงภกษ ท. หา ผมพระเถระผธรรมเสนาบดเปนประมข ใหฉนแลว ดวยรสแหงปลาตะเพยนแดงนนเทยว ในมงคล ท. เจด แมเหลาอน (จากมงคล) นน ฯ (อ.เรอง) ทงปวง (อนบณฑต) พงทราบ โดยนย (แหงค�า อนขาพเจา) กลาวแลว ในเรอง แหงกมารชอวาตสสะนนเทยว ฯ ก (อ.วบากน) เปนวบากเปนเครองไหลออก แหงการถวายซงรสแหงปลาตะเพยนแดง อน (อนเดก) น ถวายแลว ในกาล (แหงตน) เปนบรษผถงแลวซงยากใหญ (ยอมเปน) ฯ ก (ครนเมอค�า) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงให ซงสกขาบท ท. แกทาส ของทาน ดงน อนมารดา กลาวแลว ในวนเปนทถอเอาซงชอ (ของเดก) นน, อ.พระเถระ กลาวแลววา อ.เดก น ชอวา อะไร ดงน ฯ (อ.มารดา ของเดกนน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ชน ท.) ผโง แมผเปนใบ-เพราะน�าลาย ในเรอน น เปนผฉลาด เกดแลว จ�าเดม แตกาลเปนท- ถอเอาซงปฏสนธ ในทอง (ของเดก) น เพราะเหตนน (อ.ค�า) วา

46 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อ.เดกชายชอวาบณฑต ดงนนนเทยว เปนชอ แหงบตร ของดฉน จกเปน ดงน ฯ อ.พระเถระ ไดใหแลว ซงสกขาบท ท. ฯ ก อ.จตวา อ.เรา จกไมท�าลาย ซงอธยาศย แหงบตร ของเรา ดงน เกดขนแลว แกมารดา จ�าเดม แตวน (แหงเดก) นน เกดแลว ฯ (อ.เดก) นน กลาวแลว กะมารดา ในกาล (แหงตน) มกาลฝนเจดวา อ.กระผม จกบวช ในส�านก ของพระเถระ ดงน ฯ (อ.มารดา) นน กลาวแลววา ดกอนพอ อ.ดละ, (อ.เรา) ยงใจ อยางนวา อ.เรา จกไมท�าลาย ซงอธยาศย ของเจา ดงน ใหเกดขนแลว ดงน นมนตแลว ซงพระเถระ (ยงพระเถระ) ใหฉนแลว (กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.ทาส ของทาน เปนผใครเพออนบวช (ยอมเปน), อ.ดฉน จกน�าไป (ซงเดก) น สวหาร ในสมยเปนทสนไปแหงวน ดงน สงไปแลว ซงพระเถระ ยงญาต ท. ใหประชมกนแลว (กลาวแลว) วา (อ.เรา ท.) จกกระท�า ซงสกการะ อน (อนเรา ท.) พงกระท�า ในกาล แหงบตร ของเรา เปนคฤหสถ ในวนนนนเทยว ดงน (ยงญาต ท.) ใหกระท�าแลว ซงสกการะ อนใหญ พาเอาแลว (ซงเดก) นน ไปแลว สวหาร ไดถวายแลว แกพระเถระ (ดวยค�า) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) (ยงเดก) น ขอจงใหบวช ดงน ฯ อ.พระเถระ บอกแลว ซงความทแหงการบวช เปนกรยาอนบคคล- กระท�าไดโดยยาก, (ครนเมอค�า) วา ขาแตทานผเจรญ อ.กระผม จกกระท�า ซงโอวาท ของทาน ดงน (อนเดกนน) กลาวแลว, (กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.เธอ) จงมา ดงน ยงผม ท. ใหเปยกแลว บอกแลว ซงตจปญจกกมมฏฐาน (ยงเดกนน) ใหบวชแลว ฯ แม อ.มารดาและบดา ท. (ของสามเณรชอวาบณฑต) นน อยอย ในวหารนนเทยว ตลอดวนเจด ถวายแลว ซงทาน ดวยรสแหงปลาตะเพยนแดงนนเทยว แกหมแหงภกษ ผมพระพทธเจา-เปนประมข ไดไปแลว สเรอน ในเวลาเยน ในวน ทเจด ฯ

ก.๘ อ.พระเถระ เมอไป สภายในแหงบาน ในวน ทแปด พาเอาแลว ซงสามเณรชอวาบณฑตนน ไมไดไปแลว กบ ดวยหมแหงภกษ ฯ (อ.อนถาม) วา (อ.พระเถระ ไมไดไปแลว กบ ดวยหมแหงภกษ) เพราะเหตอะไร (ดงน) ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 47

(อ.อนแก) วา (เพราะวา) อ.การถอเอาซงบาตรและจวร ท. หรอ หรอวา อ.อรยาบถ (ของสามเณรชอวาบณฑต) นน เปนอาการยงความเลอมใสใหเกด ยอมเปน หามได กอน, อกอยางหนง อ.วตรอนพระเถระพงกระท�า ในวหาร มอย, อกอยางหนง อ.พระเถระ ครนเมอหมแหงภกษ เขาไปแลว สภายในแหงบาน, เทยวไปอย ตลอดวหารทงสน กวาดแลว ซงท (อนภกษ ท.) ไมกวาดแลว เขาไป-ตงไวแลว ซงน�าอนบคคลพงดมและน�าอนบคคลพงบรโภค ท. ในภาชนะอนเปลา ท. เกบง�าแลว (ซงเสนาสนะ ท.) มเตยงและตงเปนตน อน (อนภกษ ท.) เกบไว- ไมดแลว ยอมเขาไป สบาน ในภายหลง, อกอยางหนง (อ.พระเถระ คดแลว) วา อ.เดยรถย ท. เขาไปแลว สวหารอนวาง อยาไดแลว เพออนกลาววา (อ.ทาน ท.) จงด ซงทแหงสาวก ท. ของพระสมณะ ผโคดม นงแลว ท. ดงน ดงน ปฏบตแลว ซงวหารทงสน ยอมเขาไป สบาน ในภายหลง (ดงน), เพราะเหตนน แมในวนนน (อ.พระเถระ) ยงสามเณรนนเทยว ใหถอเอาแลว ซงบาตรและจวร ไดเขาไปแลว สบาน สายกวา ฯ อ.สามเณร ไปอย กบ ดวยพระอปชฌาย เหนแลว ซงเหมอง ในระหวางแหงหนทาง ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ท) น ชอวา อะไร ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนสามเณร (อ.ทน) ชอวา เหมอง ดงน ฯ (อ.สามเณร ถามแลว) วา (อ.ชน ท.) ยอมกระท�า ซงอะไร (ดวยเหมอง) น ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา (อ.ชน ท.) น�าไปแลว ซงน�า (จากท) นดวย (จากท) นดวย ยอมกระท�า ซงการงานใน-เพราะขาวกลา ของตน ดงน ฯ (อ.สามเณร ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ก อ.จต ของน�า มอย หรอ ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.จต ของน�า) ยอมไมม ดงน ฯ (อ.สามเณร ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ชน ท.) ยอมน�าไป (ซงน�า) อนมจต-หามได อนมอยางนเปนรป สทอนตนทงปรารถนาแลวทงปรารถนาแลว (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย เออ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.สามเณรนน คดแลว) วา ถาวา (อ.ชน ท.) น�าไปแลว (ซงน�า) อนมจตหามได แมอนมอยางนเปนรป สทอนตนทงปรารถนาแลวทงปรารถนาแลว ยอมกระท�า ซงการงานไซร, (อ.ชน ท.) แมผเปนไปกบดวยจต จกไมอาจ

48 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

เพออนยงจต ใหเปนไป ในอ�านาจ ของตน แลวจงกระท�า ซงสมณธรรม เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.สามเณร) นน ไปอย ขางหนา เหนแลว (ซงชน ท.) ผกระท�าซงลกศร ผยงคนแหงลกศรใหรอน ในไฟ แลวจงแลด ดวยทสดแหงนยนตา แลวจงกระท�าอย ใหตรง ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ชน ท.) เหลาน ชอวา พวกไหน ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.ชน ท. เหลาน) ชอวา ผกระท�าซงลกศร ดงน ฯ (อ.สามเณร ถามแลว) วา ก (อ.ชน ท.) เหลานน ยอมกระท�า ซงอะไร ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา (อ.ชน ท. เหลานน) (ยงคนแหงลกศร) ใหรอนแลว ในไฟ ยอมกระท�า ซงคนแหงลกศร ใหตรง ดงน ฯ (อ.สามเณร ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.คนแหงลกศร) นน เปนของเปนไปกบดวยจต (ยอมเปน) (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.คนแหงลกศรนน) เปนของมจตหามได (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.สามเณร) นน คดแลววา ถาวา (อ.ชน ท. ผกระท�าซงลกศร) ถอเอาแลว (ซงคนแหงลกศร) อนมจตหามได (ยงคนแหงลกศร) ใหรอนแลว ในไฟ ยอมกระท�า ใหตรงไซร, (อ.ชน ท.) แมผเปนไปกบดวยจต จกไมอาจ เพออนยงจต ของตน ใหเปนไป ในอ�านาจ แลวจงกระท�า ซงสมณธรรม เพราะเหตไร ดงน ฯ ครงนน (อ.สามเณร) ไปแลว ขางหนา เหนแลว (ซงชน ท.) ผถากอย (ซงอปกรณ ท.) มก�า- และกงและดมเปนตน ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ชน ท.) เหลาน ชอวา พวกไหน ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.ชน ท. เหลาน) ชอวา ชางถาก ดงน ฯ (อ.สามเณร ถามแลว) วา ก (อ.ชางถาก ท.) เหลานน ยอมกระท�า ซงอะไร ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.ชางถาก ท. เหลานน) ถอเอาแลว ซงทอนไม ท. ยอมกระท�า ซงลอ ท. (แหงพาหนะ ท.) มยานนอยเปนตน ดงน ฯ (อ.สามเณร ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ก (อ.ทอนไม ท.) เหลานน เปนของเปนไปกบดวยจต (ยอมเปน) (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.ทอนไม ท. เหลานน) เปนของมจตหามได (ยอมเปน) ดงน ฯ ครงนน (อ.ความคด) นนวา ถาวา (อ.ชางถาก ท.) ถอเอาแลว ซงไมและทอนฟน ท. อนมจตหามได ยอมกระท�า (ซงอปกรณ ท.) มลอเปนตนไซร,

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 49

(อ.ชน ท.) ผเปนไปกบดวยจต จกไมอาจ เพออนยงจต ของตน ใหเปนไป ในอ�านาจ แลวจงกระท�า ซงสมณธรรม เพราะเหตไร ดงน ไดมแลว (แกสามเณร) นน ฯ (อ.สามเณร) นน เหนแลว ซงเหต ท. เหลาน (กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ถาวา อ.ทาน พงถอเอา ซงบาตรและจวร ของทาน ไซร, อ.กระผม พงกลบ ดงน ฯ อ.พระเถระ ยงจตวา อ.สามเณรเดก น ผบวชแลว โดยกาลไมนาน ตดตามอย ซงเรา ยอมกลาว อยางน ดงน ไมใหเกดขนแลวเทยว กลาวแลววา ดกอนสามเณร (อ.เธอ) จงน�ามา ดงน ไดถอเอาแลว ซงบาตรและจวร ของตน ฯ แม อ.สามเณร ไหวแลว ซงพระอปชฌาย เมอกลบ กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) เมอน�ามา ซงอาหาร แกกระผม พงน�ามา ดวยรสแหงปลาตะเพยนแดงนนเทยว ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถามแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.เรา) จกได (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.สามเณร) กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ ถาวา (อ.ทาน) เมอไมได ดวยบญ ของตน จกได ดวยบญ ของกระผม ดงน ฯ อ.พระเถระ (คดแลว) วา แม อ.อนตรายเปนเครองเบยดเบยนรอบ พงม แกสามเณรผเปนเดก ผนงแลว ในภายนอก ดงน ใหแลว ซงกญแจ กลาวแลววา (อ.เธอ) เปดแลว ซงประต แหงหองเปนทอย ของเรา เขาไปแลว ในภายใน พงนง ดงน ฯ (อ.สามเณร) นน กระท�าแลว เหมอนอยางนน ยงญาณ ใหขามลงแลว ในกรชกาย ของตน นงพจารณาอยแลว ซงอตภาพ ฯ

ก.๙ ครงนน อ.อาสนะ ของทาวสกกะ แสดงแลว ซงอาการอนรอน ดวยเดชแหงคณ (ของสามเณร) นน ฯ (อ.ทาวสกกะ) นน ทรงใครครวญอยวา อ.เหต อะไรหนอแล (มอย) ดงน ทรงด�ารแลววา อ.สามเณรชอวาบณฑต ใหแลว ซงบาตรและจวร แกพระอปชฌาย กลบแลว (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) จกกระท�า ซงสมณธรรม ดงน, อ.อน แมอนเรา ไป (ในท) นน ยอมควร ดงน ตรสเรยกมาแลว ซงทาวมหาราช ท. ส ตรสแลววา (อ.ทาน ท.) ยงนก ท. ตวเทยวไปอย ในทใกลแหงปา แหงวหาร ใหหนไปแลว จงถอเอา ซงการอารกขา โดยรอบ ดงน (ตรสแลว) กะเทพบตรชอวาจนทร (อ.ทาน) ครามาแลว ซงมณฑลแหงพระจนทร จงยดไว ดงน ตรสแลว กะเทพบตร-

50 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ชอวาสรยะ วา (อ.ทาน) ครามาแลว ซงมณฑลแหงพระอาทตย จงยดไว ดงน เสดจไปแลว เอง ทรงถอเอาแลว ซงการอารกขา ในทแหงเชอกเปนเครองชก ไดประทบยนอยแลว ฯ อ.เสยง แมแหงใบไมเกา ไมไดมแลว ในวหาร ฯ อ.จต ของสามเณร เปนธรรมชาตมอารมณเดยวเปนเลศ ไดเปนแลว ฯ (อ.สามเณร) นน พจารณาแลว ซงอตภาพ ในระหวางแหงภตนนเทยว บรรลแลว ซงผล ท. สาม ฯ แม อ.พระเถระ (คดแลว) วา อ.สามเณร นงแลว ในวหาร, (อนเรา) อาจ เพออนได ซงโภชนะ อนเขาไปส�าเรจ (แกสามเณร) นน ชอ ในตระกลโนน ดงน ไดไปแลว สตระกลแหงอปฏฐาก อนประกอบแลวดวย-ความรกและความเคารพ ตระกลหนง ฯ ก อ.มนษย ท. (ในตระกล) นน ไดแลว ซงปลาตะเพยนแดง ท. ในวนนน นงแลดอยแลว ซงการมา แหงพระเถระนนเทยว ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน เหนแลว ซงพระเถระ ผมาอย (กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.กรรม) อนเจรญ อนทาน ผมาอย (ในท) น กระท�าแลว ดงน (ยงพระเถระ) ใหเขาไปแลว ในภายใน ถวายแลว (ซงวตถ ท.) มขาวตมและวตถอนบคคลพงเคยวเปนตน ไดถวายแลว ซงบณฑบาต ดวยรสแหงปลาตะเพยนแดง ฯ อ.พระเถระ แสดงแลว ซงอาการคออนน�าไป ฯ อ.มนษย ท. กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงฉน, (อ.ทาน) จกได แมซงภตอนทานพงน�าไป ดงน ยงบาตร ใหเตมแลว ดวยโภชนะอน-ส�าเรจแลวดวยรสแหงปลาตะเพยนแดง ไดถวายแลว ในกาลเปนทสดลงแหงกจดวยภต แหงพระเถระ ฯ อ.พระเถระ (คดแลว) วา อ.สามเณร ของเรา หวแลว ดงน ไดไปแลว พลน ฯ ในวนนน แม อ.พระศาสดา เสวยแลว (ตอสมย) อนเปนไปกบดวยกาลนนเทยว ไปแลว สวหาร ทรงใครครวญอยวา อ.สามเณรชอวาบณฑต ใหแลว ซงบาตรและจวร แกพระอปชฌาย กลบแลว (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) จกกระท�า ซงสมณธรรม ดงน, อ.กจแหงบรรพชต (ของสามเณรชอวาบณฑต) นน จกส�าเรจ (หรอ) หนอแล ดงน ทรงทราบแลว ซงความทแหงผล ท. สาม เปนผล (อนสามเณรชอวาบณฑต) บรรลแลว ทรงร�าพงอยวา อ.อปนสย แหงพระอรหต มอย (หรอ หรอวา) (อ.อปนสย แหงพระอรหต) ยอมไมม ดงน ทรงเหนแลววา (อ.อปนสย แหงพระอรหต) มอย ดงน ทรงใครครวญอยวา (อ.สามเณรชอวาบณฑตนน) จกอาจ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 51

๑ อกนยหนง ชคจฉโต แปลวา ผถงแลวซงความหว เปนทตยาตปปรสสมาส ว.วา ชคจฉ� อโต ชคจฉโต ฯ

เพออนบรรล ซงพระอรหต ในกาลกอนแตกาลแหงภตนนเทยว (หรอ หรอวา) (อ.สามเณรชอวาบณฑตนน) จกไมอาจ (เพออนบรรล ซงพระอรหต ในกาลกอนแตกาลแหงภตนนเทยว) ดงน ไดทรงทราบแลววา (อ.สามเณรชอวา-บณฑตนน) จกอาจ (เพออนบรรล ซงพระอรหต ในกาลกอนแตกาลแหงภตนนเทยว) ดงน ฯ ครงนน (อ.อนทรงด�ารนน) วา อ.สารบตร ถอเอาแลว ซงภต เพอสามเณร ยอมมา พลน, (อ.สารบตร) พงกระท�า แมซงอนตราย (แกสามเณร) นน, (อ.เรา) จกนงถอเอา ซงการอารกขา ทซมแหงประต, (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.เรา) จกถาม ซงปญหา ท. ส (กะสารบตร) นน, (ครนเมอสารบตร) นน แกอย, อ.สามเณร จกบรรล ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ดงน ไดมแลว (แกพระศาสดา) พระองคนน, (อ.พระศาสดา) เสดจไปแลว (จากวหาร) นน ประทบยนอยแลว ทซมแหงประต ตรสถามแลว ซงปญหา ท. ส กะพระเถระ ผถงพรอมแลว ฯ อ.พระเถระ แกแลว ซงปญหา (อนพระศาสดา) ตรสถามแลว ท. ฯ

ก.๑๐ อ.อนถามและอนแก (ในปญหา ท. ส) เหลานน น : ไดยนวา อ.พระศาสดา ตรสแลว (กะพระสารบตร) นนวา ดกอนสารบตร อ.อะไร อนเธอ ไดแลว ดงน ฯ (อ.พระสารบตร กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.อาหาร (อนขาพระองคไดแลว) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ดกอนสารบตร ชอ อ.อาหาร ยอมน�ามา ซงอะไร ดงน ฯ (อ.พระสารบตร กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (ชอ อ.อาหาร ยอมน�ามา) ซงเวทนา ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ดกอนสารบตร อ.เวทนา ยอมน�ามา ซงอะไร ดงน ฯ (อ.พระสารบตร กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.เวทนา ยอมน�ามา) ซงรป ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ดกอนสารบตร ก อ.รป ยอมน�ามา ซงอะไร ดงน ฯ (อ.พระสารบตร กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.รป ยอมน�ามา) ซงผสสะ ดงน ฯ อ.อธบาย (ในปญหา ท. ส) เหลานน น :- จรงอย อ.อาหาร อน (อนบคคล) ผหวแลว๑ บรโภคแลว ก�าจดเฉพาะแลว ซงความหว (ของบคคล) นน

52 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ปตต� มรปเปนทตยาวภตต แตแปลหกเปนฉฏฐวภตต สมพนธวา ทตยาสามสมพนธ ใน ปฏสามตกาเล (หรอ - กาเล) ฯ

ยอมน�ามา ซงเวทนา อนสบาย, ครนเมอเวทนา อนสบาย เกดขนอย (แกบคคล) ผถงแลวซงความสข เพราะการบรโภคซงอาหาร, อ.ความถงพรอมแหง-วรรณะ ในสรระ ยอมม, อ.เวทนา ยอมน�ามา ซงรป ดวยประการฉะน, ก (อ.บคคล) ผถงแลวซงความสข เปนผมสขและโสมนสอนเกดขนแลว ดวยอ�านาจแหงรปอนเกดแตอาหาร (เปน) (คดแลว) วา ในกาลน อ.ความเบาใจ เกดแลว แกเรา ดงน นอนอย หรอ หรอวา นงอย ยอมไดเฉพาะ ซงสมผสอนสบาย ฯ ครนเมอปญหา ท. ส เหลาน (อนพระสารบตร) แกแลว อยางน, อ.สามเณร บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ฯ แม อ.พระศาสดา ตรสแลว กะพระเถระวา ดกอนสารบตร (อ.เธอ) จงไป, (อ.เธอ) จงให ซงภต แกสามเณร ของเธอ ดงน ฯ อ.พระเถระ ไปแลว เคาะแลว ซงประต ฯ อ.สามเณร ออกไปแลว รบแลว ซงบาตร จากมอ ของพระเถระ วางไวแลว ณ ทสดสวนขางหนง พดแลว ซงพระเถระ ดวยขวแหงตาล ฯ ครงนน อ.พระเถระ กลาวแลว (กะสามเณร) นนวา ดกอนสามเณร (อ.เธอ) จงกระท�า ซงกจดวยภต ดงน ฯ (อ.สามเณร ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ก อ.ทาน เลา ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา อ.กจดวยภต อนเรา กระท�าแลว, อ.เธอ จงกระท�า ดงน ฯ อ.เดก ผมกาลฝนเจด บวชแลว เปนเชนกบดวยดอกปทมอนแยมแลว ในขณะนน (เปน) บรรลแลว ซงพระอรหต ในวนทแปด นงพจารณาอยแลว ซงทเปนทใสเขาซงภต ไดกระท�าแลว ซงกจดวยภต ฯ อ.เทพบตรชอวาจนทร ปลอยแลว ซงมณฑลแหงพระจนทร, อ.เทพบตรชอวาสรยะ ปลอยแลว ซงมณฑลแหงพระอาทตย, อ.ทาวมหาราช ท. ส ปลอยแลว ซงการอารกขา อนมในทศส, อ.ทาวสกกะ ผพระราชาแหงเทพ ทรงปลอยแลว ซงการอารกขา ณ ทเปนทชก, อ.พระอาทตย เคลอนคลอยไปแลว จากทอนเปนทามกลาง ในกาลแหงบาตร๑ (อนสามเณร) นน ลางแลว จงเกบไวแลว ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 53

ก.๑๑ อ.ภกษ ท. ยกโทษแลววา อ.เงา เปนเงามประมาณยง เกดแลว, อ.พระอาทตย เคลอนคลอยไปแลว จากทอนเปนทามกลาง, อนง (อ.ภต) อนสามเณร ฉนแลว ในกาลนนนเทยว, (อ.เหต) นน อะไรหนอแล ดงน ฯ อ.พระศาสดา ทรงทราบแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน เสดจมาแลว ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) ยอมกลาว (ซงเรอง) อะไร ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค ท. ยอมกลาว) (ซงเรอง) ชอน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. เออ (อ.อยางนน), ในกาลเปนทกระท�า ซงสมณธรรม (แหงบคคล) ผมบญ, อ.เทพบตร ชอวาจนทะ (ครามาแลว) ซงมณฑลแหงพระจนทร (ยดไวแลว), อ.เทพบตรชอวาสรยะ (ครามาแลว) ซงมณฑลแหงพระอาทตยเทยว ยดไวแลว, อ.ทาวมหาราช ท. ส ถอเอาแลว ซงการอารกขา อนมในทศส ในทใกลแหงปาแหงวหาร, อ.ทาวสกกะ ผพระราชาแหงเทพ เสดจมาแลว ทรงถอเอาแลว ซงการอารกขา ณ ทเปนทชก, แม อ.เรา เปนผมความ- ขวนขวายนอย (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) เปนพระพทธเจา ยอมเปน ดงน (เปน) ไมไดไดแลว เพออนนง, (อ.เรา) ไปแลว ไดถอเอาแลว ซงการอารกขา แกบตร ของเรา ทซมแหงประต, อ.บณฑต ท. เหนแลว (ซงชน ท.) ผน�าไป ผน�าไปอย ซงน�า ดวยเหมองดวย (ซงชน ท.) ผกระท�าซงลกศร ผกระท�าอย ซงลกศร ใหตรงดวย (ซงชน ท.) ผถาก ผถากอย ซงไม ท. ดวย ถอเอาแลว (ซงเหต) อนมประมาณเทาน (กระท�า) ใหเปนอารมณ ฝกแลว ซงตน ยอมยดเอา ซงพระอรหตนนเทยว ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

ก (อ.ชน ท.) ผน�าไป ยอมน�าไป ซงน�า (อ.ชน ท.) ผกระท�าซงลกศร ยอมดด ซงลกศร, (อ.ชน ท.) ผถาก ยอมถาก ซงไม, อ.บณฑต ท. ยอมฝก ซงตน ดงน ฯ

54 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา (อ.ชน ท. เหลาใด) ขดแลว ซงทอนดอน แหงแผนดน ยงทอนเปนหลม ใหเตมแลว กระท�าแลว ซงเหมอง หรอ หรอวา วางไวแลว ซงล�ารางแหงตนไม ยอมน�าไป ซงน�า สทอนตนทงปรารถนาแลวทงปรารถนาแลว เพราะเหตนน (อ.ชน ท. เหลานน) ชอวา ผน�าไป (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา อทก� ดงนเปนตน ฯ (อ.อรรถ) วา ซงลกศร (ดงน แหงบท) วา เตชน� ดงน ฯ (อ.อรรถรป) นวา (อ.ชน ท.) ผน�าไป ยอมน�าไป ซงน�า ตามความ-ชอบใจ ของตน, แม (อ.ชน ท.) ผกระท�าซงลกศร (ยงลกศร) ใหรอนแลว ยอมดด ซงลกศร คอวา ยอมกระท�า ใหตรง, แม (อ.ชน ท.) ผถาก ถากอย เพอประโยชน (แกอปกรณ ท.) มกงเปนตน ชอวา ยอมดด ซงไม ท. คอวา ยอมกระท�า ใหตรง หรอ หรอวา ใหคด ตามความชอบใจ ของตน (ฉนใด) อ.บณฑต ท. กระท�าแลว (ซงเหต) อนมประมาณเทาน ใหเปนอารมณ (ยงมรรค ท.) มโสดาปตตมรรคเปนตน ใหเกดขนอย ชอวา ยอมฝก ซงตน, แตวา ครนเมอพระอรหต (อนบณฑต ท.) บรรลแลว, (อ.บณฑต ท. เหลานน) ชอวา เปนผฝกแลวโดยสวนเดยว ยอมเปน ฉนนน ดงน เปนอรรถรป (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลว ยอมเปน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงสามเณรชอวาบณฑต (จบแลว) ฯ

jwi

๖. ลกณฏกภททยตเถรวตถ

อ.เรองแหงพระเถระชอวาลกณฏกภททยะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาลกณฏกภททยะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา เสโล ยถา ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา (อ.บรรพชต ท.) มสามเณรเปนตน ผเปนปถชน เหนแลว ซงพระเถระ จบแลว ทศรษะบาง ทห ท. บาง ทจมกบาง ยอมกลาววา ดกอนอา (อ.ทาน) ยอมไมกระสนขน ยอมยนดยง ในพระศาสนา หรอ ดงน ฯ อ.พระเถระ ยอมไมโกรธนนเทยว ยอมไมประทษราย (ในบรรพชต ท.) เหลานน ฯ (อ.ภกษ ท.) ยงวาจาเปนเครองกลาววา ดกอนทานผมอาย (อ.ทาน ท.) จงด, (อ.บรรพชต ท.) มสามเณรเปนตน เหนแลว ซงพระเถระ-ชอวาลกณฏกภททยะ ยอมเบยดเบยน อยางนดวย อยางนดวย, (อ.พระเถระ) นน ยอมไมโกรธนนเทยว ยอมไมประทษราย (ในบรรพชต ท. มสามเณรเปนตน) เหลานน ดงน ใหตงขนพรอมแลว ในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรม ฯ อ.พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) ยอมกลาว (ซงเรอง) อะไร ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค ท. ยอมกลาว ซงเรอง) ชอน ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. เออ ชอ อ.พระขณาสพ ท. ยอมไมโกรธนนเทยว ยอมไมประทษราย, ดวยวา (อ.พระขณาสพ ท.) เหลานน เปนเชนกบดวยภเขา-อนลวนแลวดวยศลาอนเปนแทงทบ เปนผไมคลอนแคลน เปนผอนใคร ๆ ใหหวนไหวมได (ยอมเปน) ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

56 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อ.ภเขาอนลวนแลวดวยศลา อนเปนแทงทบอนเดยว ยอมไมสะเทอน เพราะลม ฉนใด อ.บณฑต ท. ยอมไมเอนเอยง ในเพราะนนทาและสรรเสรญ ท. ฉนนน ดงน ฯ

แกอรรถ

อ.โลกธรรม ท. สอง (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลว ใน - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) นวา นนทาปส�สาส ดงน แมกจรง ถงอยางนน อ.เนอความ (อนบณฑต) พงทราบ ดวยสามารถ (แหงโลกธรรม ท.) แมแปด ฯ (อ.อธบาย) วา เหมอนอยางวา อ.ภเขาอนลวนแลวดวยศลา อนเปนแทงทบ-อนเดยว คอวา อนมโพรงหามได ยอมไมสะเทอน คอวา ยอมไมเอนเอยง คอวา ยอมไมหวนไหว เพราะลม อนตางดวยลมมลมอนมในปรตถมทศเปนตน ฉนใด อ.บณฑต ท., ครนเมอโลกธรรม ท. แมแปด ครอบง�าอย, ยอมไม- เอนเอยง คอวา ยอมไมหวนไหว คอวา ยอมไมสะเทอน เพราะอ�านาจ- แหงความยนราย หรอ หรอวา เพราะอ�านาจแหงความยนด ฉนนน ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาลกณฏกภททยะ (จบแลว) ฯ

jwi

๗. กาณมาตาวตถอ.เรองแหงมารดาของนางกาณา (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงมารดาของนางกาณา ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา ยถาป รหโท คมภโร ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ อ.เรอง มาแลว ในวนยนนเทยว ฯ ก ในกาลนน ครนเมอสกขาบท อนพระศาสดา ทรงบญญตแลว ในเพราะเรอง นน ในกาล (แหงขนม ท. อนมารดาของนางกาณา) - ครนเมอขนม ท. อนมารดา- ของนางกาณา ทอดแลว เพออนสงไป ซงธดา ผมมออนไมเปลา สตระกลแหงผว - ถวายแลว แกภกษ ท. ส รป สนสครง, ครนเมอปชาบด อน อนสาม ของนางกาณา น�ามาแลว, อ.นางกาณา ฟงแลว ซงเรองอนเปน-ไปทว นน ยอมดา ยอมบรภาษ ซงภกษ ท. ผ (อนตน) ทงเหนแลวทงเหน-แลววา อ.การอยครองซงเรอน ของเรา (อนภกษ ท.) เหลาน ใหฉบหายแลว ดงน ฯ อ.ภกษ ท. ไมอาจแลว เพออนด�าเนนไป สถนน นน ฯ อ.พระศาสดา ทรงทราบแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน ไดเสดจไปแลว (ในท) นน ฯ อ.มารดาของนางกาณา ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา (ยงพระศาสดา) ใหประทบนงแลว บนอาสนะ (อนตน) ปลาดแลว ไดถวายแลว ซงขาวตมและวตถอนบคคลพงเคยว ฯ อ.พระศาสดา ผมอาหารอนบคคลพง- กนในเวลาเชาอนทรงกระท�าแลว ตรสถามแลววา อ.นางกาณา (ไปแลว) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.มารดาของนางกาณา กราบทลแลว) วา ขาแตพระองค-ผเจรญ (อ.นางกาณา) นน เหนแลว ซงพระองค เปนผเกอเปนแลว (เปน) ยนรองไหอยแลว ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา (อ.นางกาณานน เหนแลว ซงเรา เปนผเกอเปนแลว เปน ยนรองไหอยแลว) เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.มารดาของนางกาณา กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.นางกาณา) นน ยอมดา ยอมบรภาษ ซงภกษ ท., เพราะเหตนน

58 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.นางกาณานน) เหนแลว ซงพระองค เปนผเกอ เปน ยนรองไหอยแลว ดงน ฯ ครงนน อ.พระศาสดา (ทรงยงมารดาของนางกาณา) ใหเรยกมาแลว (ซงนางกาณา) นน (ตรสถามแลว) วา ดกอนกาณา (อ.เธอ) เหนแลว ซงเรา เปนผเกอเปนแลว (เปน) แอบแลว รองไหอย เพราะเหตไร ดงน ฯ ครงนน อ.มารดา (ของนางกาณา) นน กราบทลแลว ซงกรยา (อนนางกาณา) นน กระท�าแลว ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว (กะมารดาของนางกาณา) นนวา ดกอนมารดาของนางกาณา ก อ.สาวก ท. ของเรา ถอเอาแลว (ซงวตถ) อนอนเธอถวายแลว หรอ (หรอวา อ.สาวก ท. ของเรา ถอเอาแลว ซงวตถ อนอนเธอ) ไมถวายแลว ดงน ฯ (อ.มารดาของ-นางกาณา กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.สาวก ท. ของพระองค ถอเอาแลว ซงวตถ อนอนหมอมฉน) ถวายแลว ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ถาวา อ.สาวก ท. ของเรา เทยวไปอย เพอกอนขาว ถงแลว ซงประต แหงเรอน ของเธอ ถอเอาแลว (ซงวตถ) อนอนเธอถวายแลวไซร, อ.โทษ อะไร (มอย) (แกสาวก ท.) เหลานน ดงน ฯ (อ.มารดาของ- นางกาณา กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.โทษ ของพระผเปนเจา ท. ยอมไมม, อ.โทษ (มอย) (แกนางกาณา) นนนนเทยว ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลว กะนางกาณาวา ดกอนกาณา ไดยนวา อ.สาวก ท. ของเรา เทยวไปอย เพอกอนขาว มาแลว สประตแหงเรอน น, (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), อ.ขนม ท. อนมารดา ของเธอ ถวายแลว (แกสาวก ท.) เหลานน, อ.โทษ ชออะไร (มอย) แกสาวก ท. ของเรา (ในเพราะเหต) น ดงน ฯ (อ.นางกาณา กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.โทษ ของพระผเปนเจา ท. ยอมไมม, อ.โทษ (มอย) แกหมอมฉนนนเทยว ดงน ฯ (อ.นางกาณา) นน ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา (ยงพระศาสดา) ใหทรง-อดโทษแลว ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวโดยล�าดบ (แกนางกาณา) นน ฯ (อ.นางกาณา) นน บรรลแลว ซงโสดาปตตผล ฯ อ.พระศาสดา เสดจลกขนแลว จากอาสนะ เสดจไปอย สวหาร ไดเสดจ-ด�าเนนไปแลว โดยเนนแหงพระราชา ฯ อ.พระราชา ทอดพระเนตรเหนแลว ตรสถามแลววา แนะพนาย (อ.พระสมณะนน) ราวกะ อ.พระศาสดา ดงน,

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 59

๑ หลกการวางตว วกตกมม นน ถาเปนกตตวาจกมรปเปนทตยาวภตต สวนกมมวาจกมรปเปนปฐมาวภตต ดงตวอยางขางตน

มค�าแปลวา ใหเปน ขอควรจ�าวา บทวกตกตตา ทแปลวา “เปน” และบทวกตกมม ทแปลวา “ใหเปน” มลกษณะเปนบทคณนาม

หรอวเสสนะทวไป แมเปนรปพหวจนะกไมออกส�าเนยงแปลวา “ทงหลาย”

(ครนเมอค�า) วา ขาแตพระองคผสมมตเทพ พระเจาขา (อ.อยางนน) ดงน (อนราชบรษ ท.) กราบทลแลว, ทรงสงไปแลว (ดวยพระด�ารส) วา (อ.ทาน ท.) จงไป, (อ.ทาน ท.) จงกราบทล ซงความเปนคออนมาแลวจงถวายบงคม แหงเรา ดงน เสดจเขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดา ผประทบยนอยแลว ทเนนแหงพระราชา ถวายบงคมแลว ดวยอนตงไวเฉพาะแหงองคหา ทลถามแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค) ยอมเสดจไป (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนมหาบพตร (อ.อาตมภาพ ยอมไป) สเรอน ของมารดาของนางกาณา ดงน ฯ (อ.พระราชา ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค ยอมเสดจไป สเรอน ของมารดาของนางกาณา) เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ไดยนวา อ.นางกาณา ยอมดา ยอมบรภาษ ซงภกษ ท., (อ.อาตมภาพ) เปนผไปแลว เพราะเหตนน ยอมเปน ดงน ฯ (อ.พระราชา ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ ก อ.ความเปนคออนไมดา (แหงนางกาณา) นน อนพระองค ทรงกระท�าแลว หรอ ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนมหาบพตร ขอถวายพระพร (อ.นางกาณา) อนอาตมภาพ กระท�าแลว ใหเปนผไมดา ซงภกษ ท. ดวย ใหเปนเจาของแหงขมทรพยอนเปน-โลกตระดวย ดงน๑ ฯ (อ.พระราชา) กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.นางกาณา) นน เปนผอนพระองค ทรงกระท�าแลว ใหเปนเจาของแหงขมทรพย-อนเปนโลกตระ จงยกไว, สวนวา อ.หมอมฉน จกกระท�า (ซงนางกาณา) นน ใหเปนเจาของแหงขมทรพยอนเปนโลกยะ ดงน ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา เสดจกลบเฉพาะแลว ทรงสงไปแลว ซงยานใหญอนปจจยปกปดแลว (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงนางกาณา ทรงประดบแลว ดวยเครองอาภรณทงปวง ท. ทรงตงไวแลว ในต�าแหนงแหงพระธดาผเจรญทสด ตรสแลววา (อ.บคคล) ใด เปนผสามารถ เพออนเลยงด ซงธดา ของเรา (ยอมเปน), (อ.บคคล) นน จงรบเอา (ซงธดา ของเรา) นน ดงน ฯ

60 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ มหลลก ส�าเรจมาจาก มหนต + ลา ธาตในความถอเอา + ณว ปจจย แปลง มหนต เปน มหา รสสะ อา เปน อ ซอน ล

แปลง ณว เปน อก ว.วา อายมหตต� ลาต คณหาตต มหลลโก (ชโน) ผถอเอาซงความเปนผใหญโดยอาย จงแปล

ตามหลกไวยากรณวา ผถอเอาซงความเปนแหงคนแก, ผถอเอาซงความเปนคนแก

ก.๒ ครงนน อ.มหาอ�ามาตยผยงประโยชนทงปวงใหส�าเรจ คนหนง (กราบทลแลว) วา อ.ขาพระองค จกเลยงด ซงพระธดา ของพระองคผสมมตเทพ ดงน น�าไปแลว (ซงนางกาณา) นน สเรอน ของตน (ยงนางกาณา) ใหรบเฉพาะแลว ซงความเปนใหญ ทงปวง กลาวแลววา (อ.เธอ) จงกระท�า ซงบญ ท. ตามความชอบใจ ดงน ฯ อ.นางกาณา ตงไวแลว ซงบรษ ท. ทประต ท. ส ยอมไมได ซงภกษ ท. ดวย ซงภกษณ ท. ดวย ผอนตนพงบ�ารง จ�าเดม (แตกาล) นน ฯ อ.วตถอนบคคลพงเคยวและวตถอนบคคลพงบรโภค อนอนนางกาณาจดแจงแลว ตงไวแลว ทประตแหงเรอน ยอมเปนไปทว ราวกะ อ.หวงน�าใหญ ฯ อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาววา ดกอนทานผมอาย ในกาลกอน อ.พระเถระผแก ท.๑ ส กระท�าแลว ซงความเดอดรอน แกนางกาณา, (อ.นางกาณา) นน เปนผมความเดอนรอน อยางน แมเปน อาศยแลว ซงพระศาสดา ไดแลว ซงความถงพรอมแหงศรทธา, อ.ประตแหงเรอน (ของนางกาณา) นน อนพระศาสดา ทรงกระท�าแลว ใหเปนทควรแกการเขาไป แหงภกษ ท. อก, ในกาลน (อ.นางกาณานน) แมแสวงหาอย ซงภกษ ท. หรอ หรอวา ซงภกษณ ท. ผ (อนตน) พงบ�ารง ยอมไมได, โอ ชอ อ.พระพทธเจา ท. เปนผมพระคณนาอศจรรย (ยอมเปน) ดงน ใหตงขน-พรอมแลว ในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรม ฯ อ.พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจา-เปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมม ในกาลน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. อ.ความเดอดรอน อนภกษผแก ท. เหลานน กระท�าแลว แกนางกาณา ในกาลนนนเทยว หามได, (อ.ภกษผแก ท. เหลานน) กระท�าแลวนนเทยว แมในกาลกอน, อนง อ.นางกาณา อนเรา กระท�าแลว ใหเปน- ผกระท�าซงค�า ของเรา ในกาลนนนเทยว หามได, (อ.นางกาณา อนเรา)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 61

๑ ชาดกนกลาวถงพระพทธเจาเสวยพระชาตเปนชางสลกหน ชาวเมองพาราณส เรองมอยวา ในนคมหนง ณ แควนกาส มเศรษฐ

คนหนง ไมมทายาท ฝงทรพยไวในดน ๔๐ โกฏ เมอภรรยาเขาตายลงจงไปเกดเปนหน เพราะหวงทรพยสนจงท�าหนาทเฝาทรพย

ไว เมอเศรษฐสนชวต บานนนกถกทงรางวางเปลา ตอมา ชางสลกหนผเปนพระโพธสตวมาพบบานหลงนน จงน�าหนในบานนน

มาสลกขายเลยงชวต พอนางหนพบชางสลกหนกเกดความรกใคร ใจหนงกคดหาวธทจะใชจายทรพยทมอยใหเปนประโยชน

วนหนงจงคาบทรพย ๑ กหาปณะมาใหชางสลกหน โดยมขอตอรองใหน�าเงนไปซอเนอมาใหตนกนบาง ใหชางสลกหนน�าไปใชบาง

จากนน ชางสลกหนกซอเนอมาใหนางทกวน นางกเคยวกนตามพอใจ ตอมา นางหนถกแมวจบไดจงรองขอชวตแลกกบเนอทตอง

แบงใหแมวกนดวย เนอทชางสลกหนน�ามาใหจงถกแบงเปนสองสวน ตอมา มนถกแมวตวอนอก ๓ ตวจบได จงขอรองท�านอง

เดยวกน ตงแตนนมา มนกตองแบงเนอออกเปน ๕ สวน ๔ สวนเปนของแมว ๔ ตว นางหนกนสวนท ๕ เพราะมอาหารนอย

จงล�าบาก ซบผอม มเนอและเลอดนอย พระโพธสตวสงเกตเหนผดปกตจงสอบถามไดความจรง กหาวธชวยเหลอนางหนโดยท�า

แกวผลกใสครอบปากถ�าไวใหนางหนอยภายใน ออกอบายวา ถาแมวตวใดมากไมตองใหเนอ แตใหดากลบดวยค�าหยาบคาย

ตอมา แมวตวแรกมาหานางเพอขอแบงเนอ แตกลบถกนางหนดาตวาดเอา กโกรธจดหวงจะขย�ากนเสยจงกระโจนเขาไปเตมแรง

อกของมนกระแทกเขากบถ�าแกวผลก หวใจของมนแตกทนท ตาทงคถลนออกมาสนชวตตรงนนเอง แมวอก ๓ ตว ตางกตายโดย

วธเดยวกน นบแตนนมา นางหนกปลอดภย ใหทรพย ๒-๓ กหาปณะแกพระโพธสตวทกๆ วน ตอมา กไดมอบทรพยทงหมดให

แกพระโพธสตวเพยงผเดยว ดวยอบายอยางน ทงคมไดท�าลายไมตรกนจนสนชวต

กระท�าแลว (ใหเปนผกระท�าซงค�า ของเรา) นนเทยว แมในกาลกอน ดงน ผอนภกษ ท. ผใครเพออนฟง ซงเนอความ นน ทลออนวอนแลว ตรสแลว ซงพพพชาดก๑ นวา

อ.แมว ตวหนง ยอมได (ซงหน หรอ หรอวา ซงเนอ) (ในท) ใด, (อ.แมว) ตวทสอง ยอมเกด (ในท) นน (อ.แมว) ตวทสามดวย (อ.แมว) ตวทสดวย (ยอมเกด ในทนน), อ.แมว ท. เหลานน (ท�าลายแลว) ซงปลอง น (ถงแลว ซงความสนไปแหงชวต) ดงน

โดยพสดาร ทรงยงชาดกวา อ.แมว ท. ส ในกาลนน เปนภกษผแก สรป ไดเปนแลว (ในกาลน), อ.นางหน (ในกาลนน) เปนนางกาณา (ไดเปนแลว ในกาลน), (อ.บคคล) ผกระท�าซงแกวมณ (ในกาลนน) เปนเรานนเทยว (ไดเปนแลว ในกาลน) ดงน ใหตงลงพรอมแลว (ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. แมในกาลอนเปนไปลวงแลว อ.นางกาณา เปนผมใจอนโทษประทษรายแลว เปนผมจตขนมว เปน เปนผมจตผองใสแลว เพราะค�า ของเรา ไดเปนแลว ราวกะ อ.หวงแหงน�าอนใสแลว อยางน ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

62 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ แปลอกนยหนง “อนมพนแหงโยชนแปดสบสเปนสวนลก”

อ.หวงน�า เปนหวงน�าอนลก เปนหวงน�าอนใสแลว เปนหวงน�าไมข นมว (ยอมเปน) แมฉนใด อ.บณฑต ท. ฟงแลว ซงธรรม ท. ยอมผองใส ฉนนน ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.หวงแหงน�า) ใด ครนเมอเสนา แมอนมองคส หยงลงอย ยอมไม-กระเพอม อ.หวงแหงน�า (นน) อนมอยางนเปนรป ชอวา รหโท (ในพระคาถา) นน, ก อ.มหาสมทรสเขยว อนลกโดยพนแหงโยชนแปดสบส๑ โดยอาการทงปวง ชอวา หวงน�า, จรงอย อ.น�า ในท อนมพนแหงโยชนสสบเปนประมาณ ในภายใต (แหงมหาสมทรสเขยว) นน ยอมหวนไหว เพราะปลา ท., อ.น�า ในท อนมประมาณเพยงนนนนเทยว ในเบองบน (แหงมหาสมทรสเขยวนน) ยอมหวนไหว เพราะลม, อ.น�า ในท อนมพนแหงโยชนสเปนประมาณ ในทามกลาง (แหงมหาสมทรสเขยวนน) เปนน�ามความไหวออกแลว (เปน) ยอมตงอย, (อ.หวงแหงน�า) น ชอวา หวงน�าอนลก ฯ (อ.อรรถ) วา ซงธรรมคอเทศนา ท. (ดงน แหงบท) วา ธมมาน ดงน ฯ (อ.อรรถรปน) วา อ.หวงน�า นน ชอวา เปนหวงน�าอนใสแลว เพราะความท (แหงหวงน�านน) เปนหวงน�าไมอากล ชอวา เปนหวงน�าอนไมขนมว เพราะความท (แหงหวงน�านน) เปนหวงน�าไมหวนไหว (ยอมเปน) ฉนใด อ.บณฑต ท. ฟงแลว ซงธรรมคอเทศนา ของเรา ถงทวอย ซงความเปนแหงบคคลผมจตอนมอปกเลสออกแลว ดวยสามารถแหงอรยมรรคมโสดาปตตมรรคเปนตน ชอวา ยอมผองใส ฉนนน สวนวา (อ.บณฑต ท.) ผบรรลแลวซงพระอรหต เปนผผองใสแลวโดยสวนเดยวเทยว ยอมเปน ดงน เปนค�าอธบาย (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลว ยอมเปน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 63

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงมารดาของนางกาณา (จบแลว) ฯ

jwi

๘. ปญจสตภกขวตถ อ.เรองแหงภกษผมรอยหาเปนประมาณ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงภกษ ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา สพพตถ เว สปปรสา วชนต ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ อ.เทศนา ตงขนพรอมแลว ในเมองชอวาเวรญชา ฯ ดงจะกลาว-โดยพสดาร ในกาลเปนทตรสรครงแรก อ.พระผมพระภาคเจา เสดจไปแลว สเมองชอวาเวรญชา ผอนพราหมณชอวาเวรญชะทลนมนตแลว ทรงเขาจ�าแลว ซงพรรษา กบ ดวยรอยแหงภกษ ท. หา ฯ อ.พราหมณ ชอวาเวรญชะ ผอนเครองหมนไปทวแหงมารใหหมนไปทวแลว ไมยงสต ปรารภ ซงพระศาสดา ใหเกดขนแลว แมในวนหนง ฯ แม อ.เมองชอวาเวรญชา เปนเมองมภกษาอน-บคคลหาไดโดยยาก ไดเปนแลว ฯ อ.ภกษ ท. เทยวไปแลว สเมองชอวาเวรญชา ทงเปนไปกบดวยภายในทงมในภายนอก เพอกอนขาว เมอไมได ซงบณฑบาต ล�าบากแลว ฯ (อ.ชน ท.) ผขายซงมา จดแจงแลว ซงภกษา อนมขาวแดง-มแลงหนงและแลงหนงเปนประมาณ (เพอภกษ ท.) เหลานน ฯ อ.พระเถระชอวา-มหาโมคคลลานะ เหนแลว (ซงภกษ ท.) เหลานน ผล�าบากอย เปนผใครเพออน (ยงภกษ ท.) ใหฉน ซงโอชะอนเกดแตแผนดน (ดวย) เปนผใครเพออน (ยงภกษ ท.) ใหเขาไป สทวปชอวาอตตรกร เพอกอนขาว ดวย ไดเปนแลว ฯ อ.พระศาสดา ตรสหามแลว (ซงพระเถระชอวามหาโมคคลลานะ) นน ฯ อ.ความสะดงรอบ ปรารภ ซงบณฑบาต ไมไดมแลว แกภกษ ท. แมในวนหนง ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน) เวนแลว เทยวซงความประพฤตดวยอ�านาจแหงความอยากเทยว อยแลว ฯ อ.พระศาสดา ประทบอยแลว (ในเมองชอวาเวรญชา) นน ตลอดประชมแหงเดอนสาม ทรงอ�าลาแลว ซงพราหมณ ชอวาเวรญชะ ผมสกการะและสมมานะ (อนพราหมณชอวาเวรญชะ) นน กระท�าแลว (ทรงยง- พราหมณชอวาเวรญชะ) นน ใหตงอยเฉพาะแลว ในสรณะ ท. เสดจออกไปแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 65

๑ วฆาสาโท (ชโน) ว.วา วฆาส� อทตต วฆาสาโท (ชโน) วฆาส เปนบทหนา อท ธาตในความกน, บรโภค เปนกตตรป

กตตสาธนะ ลง ณ ปจจย

(จากเมองชอวาเวรญชา) นน เสดจเทยวไปอย สทจารก โดยล�าดบ เสดจถงแลว ซงพระนครชอวาสาวตถ ในสมย หนง ประทบอยแลว ในพระวหารชอวาเชตวน ฯ (อ.ชน ท.) ผอยในพระนครชอวาสาวตถโดยปกต กระท�าแลว ซงภตเพอ- ภกษผจรมา ท. แกพระศาสดา ฯ ก ในกาลนน (อ.ชน ท.) ผเคยวกน- ซงวตถอนเปนเดน๑ ผมรอยหาเปนประมาณ อาศยแลว ซงภกษ ท. อยอย ในภายในแหงวหารนนเทยว, (อ.ชน ท.) เหลานน บรโภคแลว ซงโภชนะอนประณต ท. อนเหลอลงจากโภชนะอนภกษ ท. ฉนแลว ประพฤตหลบแลว ลกขนแลว ไปแลว สฝงแหงแมน�า บนลออย โหรองอย รบอย รบดวยก�ามอแหงคนปล�า เลนอย ยอมประพฤต ซงอนาจารนนเทยว ในภายในแหงวหารบาง ในภายนอก-แหงวหารบาง ฯ (อ.ภกษ ท.) ยงวาจาเปนเครองกลาววา ดกอนทานผมอาย (อ.ทาน ท.) จงด, (อ.ชน ท.) ผเคยวกนซงวตถอนเปนเดน เหลาน ไมแสดงแลว ซงวการ อะไร ๆ ในเมองชอวาเวรญชา ในกาล (แหงเมองชอวาเวรญชา) มภกษา-อนบคคลหาไดโดยยาก, แตวา ในกาลน (อ.ชน ท. เหลาน) บรโภคแลว ซงโภชนะอนประณต ท. อนมอยางนเปนรป ยอมเทยวแสดงอย ซงวการ อนมประการมใชหนง, สวนวา อ.ภกษ ท. เปนผมรปอนเขาไปสงบแลว (เปน) อยแลว แมในเมองชอวาเวรญชา เขาไปสงบแลวเทยว ยอมอย แมในกาลน ดงน ใหตงขนพรอมแลว ในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรม ฯ

ก.๒ อ.พระศาสดา เสดจไปแลว สโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรม ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) ยอมกลาว (ซงเรอง) อะไร ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.ขาพระองค ท. ยอมกลาว ซงเรอง) ชอน ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา แมในกาลกอน (อ.ชน ท. ผเคยวกนซงวตถอนเปนเดน) เหลานน บงเกดแลว ในก�าเนดแหงลา เปนลา ตวมรอยหาเปนประมาณ เปน ดมแลว (ซงน�า) อนมรสนอย อนเลว อนถงแลว ซงการนบวา น�าหาง ดงน เพราะความท (แหงน�านน) เปนน�า (อนบคคล) ขย�าแลว ซงกากอนเปนเดน อนเหลอลงจากน�าเปนเครองดมอนบคคล-

66 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ วาโลทกชาดก กลาวถงพระโพธสตวเสวยชาตเปนอ�ามาตยของพระเจาพรหมทตแหงกรงพาราณส มหนาทถวายค�าปรกษาแก

พระราชา คราวหนง ชายแดนเกดเหตจลาจลขนจงรบสงใหเตรยมมาสนธพ ๕๐๐ ตว เสดจออกไปปราบพรอมเสนาหมใหญ เมอ

ปราบใหราบคาบแลว จงพระราชทานรางวลแกเหลามาสนธพเปนน�าผลจนทนสด พวกมาสนธพเหลานน ครนดมน�าจนทนหอม

แลวกกลบไปยงโรงมาพกผอน สวนกากผลจนทนทเหลอจากการคนใหมาสนธพยงมน�าจนทนเหลอตดอยเลกนอย รบสงใหขย�า

เขากบน�าแลวกรองดวยผาเปลอกปอโปรดใหน�าไปใหแกลาทบรรทกอาหารมาใหมา ครนพวกลาดมแลวกเกดอาการมนเมา แสดง

อาการคกคกเทยวรองดงลนอยแถวพระลานหลวง พระเจาพรหมทตจงถามอ�ามาตยนน ไดทราบความตามนนแลว จงตรสคาถาท ๑

(ขางตน) อ�ามาตยเมอจะกราบทลเหตแดพระราชาจงกลาวคาถาท ๒ (ขางตน)

จะเหนไดวา น�าทกรองดวยเสนปอ เขาเรยกวา น�าหาง มรสชาตไมด พวกมาสนธพกนน�าจนทรหอมไมเกดความเมา

ฝายพวกลากนเพยงน�าหางแตกลบเมา ลาเปนสตวชนต�า ดงนน มนแคกนน�าหางจงเมา สวนมาสนธพเปนมาชนสงแมจะดมน�า

ผลจนทนทกลนกรองกไมเมา พระราชาทรงสดบค�าของอ�ามาตยแลวรบสงใหไลลาออกจากพระลานหลวง ทรงตงอยในโอวาทของ

อ�ามาตยแลวทรงกระท�าบญมทานเปนตน

พระศาสดาทรงประชมชาดกวา ลา ๕๐๐ ตวครงนนไดเกดเปนคนกนเดน มาสนธพ ๕๐๐ ตวไดเปนอบาสก ๕๐๐ คน

พระราชาไดมาเกดเปนอานนท สวนอ�ามาตยผเปนบณฑตคอเราตถาคต

กระท�าแลวดวยลกจนทนอนมรสอนสด อนมาสนธพตวอาชาไนย ท. ตวมรอยหา-เปนประมาณ ดมแลว ดวยน�า กรองแลว ดวยผาเกาอนส�าเรจแลวดวยเปลอก-ปอ ท. เปนราวกะวาเมาแลวเพราะน�าหวาน (เปน) เทยวบนลออยแลว ดงน เมอทรงแสดง ซงกรยา (ของลา ท.) เหลานน อนอนพระโพธสตว ผอนพระราชา ทรงสดบแลว ซงเสยง (ของลา ท.) เหลานน ตรสถามแลว กราบทลแลว แกพระราชา ตรสแลว ซงวาโลทกชาดก๑ นวา (อ.พระราชา ตรสถามแลววา)

อ.ความเมา ยอมเกด แกลา ท. เพราะดม ซงน�าหาง อนมรสอนนอย อนเลว, แตวา อ.ความเมา ยอมไมเกดพรอม แกมาสนธพ ท. เพราะดม ซงรส อนประณต น (เพราะเหตไร ดงน) ฯ

(อ.พระโพธสตว กราบทลแลววา)ขาแตพระองคผเปนจอมแหงชน (อ.ลา) นน ตวม-ชาตอนเลว ดมแลว (ซงน�าอนมรส) อนนอย ตว (อนน�าอนมรสอนนอยนน) ถกตองแลว ยอมเมา สวนวา (อ.มาสนธพ) ตวมธระอนตนพงน�าไป- เปนปกต เกดแลว ในตระกล ดมแลว (ซงน�า) อนมรสอนเลศ ยอมไมเมา (ดงน) ดงน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 67

๑ ตงแต สตถา ธมมสภ� คนตวา - อม� คาถมาห ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๐๙ แปลโดยพยญชนะ

โดยพสดาร (ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. อ.สตบรษ ท. เวนขาดแลว ซงธรรมคอความโลภ เปนผมวการออกแลวเทยว แมในกาล (แหงตน) ถงแลว- ซงสข แมในกาล (แหงตน) ถงแลวซงทกข ยอมเปน ดวยประการฉะน ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.สตบรษ ท. ยอมเวน (ในธรรม ท.) ทงปวงแล อ.สตบรษ ท. ผใครซงกาม ยอมไมบนเพอ, อ.บณฑต ท. ผอนความสขถกตองแลว (หรอ) หรอวา ผอนความทกข (ถกตองแลว) ยอมไมแสดง (ซงอาการ) ทงสงทงต�า ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ในธรรมทงปวง ท. อนตางดวยธรรมมขนธหาเปนตน (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา สพพตถ ดงน ฯ อ.บรษผด ท. ชอวา สปปรสา ฯ (อ.อรรถ) วา (อ.สตบรษ ท.) เมอคราออก (ซงความก�าหนดดวยอ�านาจ-แหงความพอใจ) ดวยอรหตมรรคญาณ ชอวา ยอมเวนขาด ซงความก�าหนด- ดวยอ�านาจแหงความพอใจ (ดงน แหงบท) วา วชนต ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผใครอย ซงกาม ท., (อกอยางหนง) เพราะเหตแหงกาม คอวา เพราะกามเปนเหต (ดงน แหงบท) วา น กามกามา (ดงน) ฯ (อ.อรรถ) วา อ.สตบรษ ท. มพระพทธเจาเปนตน ยอมไมบนเพอ ดวยตนนนเทยว ยอมไม (ยงบคคล) อน ใหบนเพอ เพราะเหตแหงกาม (ดงน แหงหมวดสองแหงบท) วา ลปยนต สนโต ดงน ฯ ก (อ.ภกษ ท.) เหลาใด เขาไปแลว เพอภกษา ตงอยแลว ในความ-ประพฤตดวยอ�านาจแหงความอยาก ยอมกลาว (ซงค�า ท.) มค�าวา ดกอนอบาสก

68 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อ.ความสข (ยอมม) แกบตรและทาระ ของทาน หรอ, อ.อปทวะ อะไร ๆ ยอมไมม (ในสตว ท.) ตวมเทาสองและมเทาส ดวยอ�านาจ (แหงภย ท.) มราชภยและโจรภยเปนตน (หรอ) ดงนเปนตน, (อ.ภกษ ท.) เหลานน ชอวา ยอมบนเพอ ฯ อนง (อ.ภกษ ท. เหลานน) ครนกลาวแลว เหมอนอยางนน (ยงอบาสก) ใหนมนตแลว ซงตน (ดวยค�า) วา ขาแตทานผเจรญ ขอรบ อ.ความสข (ยอมม) แกขาพเจา ท. ทงปวง, อ.อปทวะ อะไร ๆ ยอมไมม, ในกาลน อ.เรอน ของขาพเจา ท. เปนเรอนมขาวและน�าอนบคคลพงดมอน- เพยงพอแลว (ยอมเปน), (อ.ทาน ท.) จงอย (ในท) นนนเทยว ดงน ชอวา ยอม (ยงบคคลอน) ใหบนเพอ ฯ สวนวา อ.สตบรษ ท. ยอมไมกระท�า (ซงเหต) น แมทงสอง ฯ (อ.ค�า) นนวา สเขน ผฏ€า อถวา ทกเขน ดงน เปนค�าสกวาเทศนา (ยอมเปน) ฯ (อ.อธบาย) วา ก อ.บณฑต ท. ผอนโลกธรรม ท. แปด ถกตองแลว ยอมไมแสดง ซงอาการ ทงสงทงต�า ดวยอ�านาจแหงความเปนแหงบคคลผยนด-และความเปนแหงบคคลผเกอ หรอ หรอวา ดวยอ�านาจแหงการกลาวซงคณ- อนบคคลพงพรรณนาและการกลาวซงโทษอนบคคลไมพงพรรณนา ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงภกษผมรอยหาเปนประมาณ (จบแลว) ฯ

jwi

๙. ธมมกตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระผตงอยในธรรม (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระผตงอยในธรรม ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา น อตตเหต ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.อบาสก คนหนง ในพระนครชอวาสาวตถ ยอมอยครอบครอง ซงเรอน โดยธรรม ฯ (อ.อบาสก) นน เปนผใครเพออนบวช เปน นงแลว กบ ดวยภรรยา กลาวอย ซงวาจาเปนเครองกลาวซงความสข ในวนหนง กลาวแลววา ดกอนนางผเจรญ อ.เรา ยอมปรารถนา เพออนบวช ดงน ฯ (อ.ภรรยา กลาวแลว) วา ขาแตนาย ถาอยางนน (อ.ทาน) (ยงกาล) จงใหมาเพยงนน อ.ดฉน ยอมคลอด ซงทารก ผไปแลวในทอง เพยงใด ดงน ฯ (อ.อบาสก) นน (ยงกาล) ใหมาแลว อ�าลาแลว (ซงภรรยา) นน อก ในกาลเปนทไป ดวยเทา แหงทารก, (ครนเมอค�า) วา ขาแตนาย (อ.ทาน ยงกาล) จงใหมา - (อ.ทารก) น เปนผถงแลวซงวย ยอมเปน เพยงใด - เพยงนน ดงน (อนภรรยานน) กลาวแลว (คดแลว) วา (อ.ประโยชน) อะไร ของเรา (ดวยภรรยา) น ผ (อนเรา) อ�าลาแลว หรอ หรอวา ผ (อนเรา) ไมอ�าลาแลว, (อ.เรา) จกกระท�า ซงการสลดออกจากทกข แกตน ดงน ออกไปแลว บวชแลว ฯ (อ.ภกษ) นน เรยนเอาแลว ซงกมมฏฐาน พากเพยรอย พยายามอย ยงกจแหงบรรพชต ของตน ใหส�าเรจแลว ไปแลว สพระนครชอวาสาวตถ อก เพอประโยชนแกอนเหน (ซงบตรและทาระ ท.) เหลานน กลาวแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรม แกบตร ฯ (อ.บตร) แมนน ออกไปแลว บวชแลว ฯ กแล (อ.บตรนน) ครนบวชแลว บรรลแลว ซงพระอรหต ตอกาลไมนานนนเทยว ฯ แม (อ.หญง) ทสองผมในกอน (ของพระเถระ) นน (คดแลว) วา อ.เรา พงอย อยครอง-ซงเรอน เพอประโยชน (แกชน ท.) เหลาใด, (อ.ชน ท.) เหลานน แมทงสอง

70 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

บวชแลว, (อ.ประโยชน) อะไร ของเรา ดวยการอยครองซงเรอน ในกาลน, (อ.เรา) จกบวช ดงน ออกไปแลว บวชแลว ในส�านก ของภกษณ ท. กแล (อ.หญงนน) ครนบวชแลว บรรลแลว ซงพระอรหต ตอกาลไมนาน นนเทยว ฯ ครงนน ในวนหนง (อ.ภกษ ท.) ยงวาจาเปนเครองกลาววา ดกอน- ทานผมอาย อ.อบาสกผตงอยในธรรม ออกไปแลว บวชแลว บรรลแลว ซงพระอรหต เปนทพง แมของบตรและทาระ เกดแลว เพราะความทแหงตน เปนผตงอยเฉพาะแลว ในธรรม ดงน ใหตงขนพรอมแลว ในโรงเปนทกลาวกบ- เปนทแสดงซงธรรม ฯ อ.พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมม ในกาลน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, (ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. อ.ความส�าเรจ ชอ อนบณฑต ไมพงปรารถนา เพราะเหตแหงตนนนเทยว ไมพงปรารถนา เพราะเหต (แหงบคคล) อน, แตวา (อนบณฑต) เปนผตง-อยในธรรมนนเทยว เปนผมธรรมเปนทระลกเฉพาะ พงเปน ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

(อ.บณฑต) ยอมไมกระท�า (ซงบาป) เพราะเหต-แหงตน, ยอมไมกระท�า (ซงบาป) เพราะเหต (แหงบคคลอน) (อ.บณฑต) ไมพงปรารถนา ซงบตร ไมพงปรารถนา ซงทรพย ไมพงปรารถนาซงแวนแควน ไมพงปรารถนา ซงความส�าเรจ เพอตน โดยอบายมใชธรรม (อ.บณฑต) นน เปนผมศล เปนผมปญญา เปนผตงอยในธรรม พงเปน ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 71

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ชอ อ.บณฑต ยอมไมกระท�า ซงบาป เพราะเหตแหงตน หรอ หรอวา เพราะเหต (แหงบคคล) อน (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา น อตตเหต ดงน ฯ อ.อรรถ วา (อ.บณฑต) ไมพงปรารถนา ซงบตร หรอ หรอวา ซงทรพย หรอวา ซงแวนแควน ดวยกรรมอนลามก, (อ.บณฑต) เมอปรารถนา (ซงวตถ ท.) แมเหลานน ยอมไมกระท�า ซงกรรมอนลามกนนเทยว ดงน (แหงบท) วา น ปตตมจเฉ ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อ.ความส�าเรจ เพอตน ใด, (อ.บณฑต) ไมพงปรารถนา (ซงความส�าเรจ) แมนน โดยอบายมใชธรรม (ดงน แหงบท) วา สมทธมตตโน ดงน ฯ อ.อธบายวา (อ.บณฑต) ยอมไมกระท�า ซงบาป แมเพราะเหต แหงความส�าเรจ ดงน ฯ อ.อรรถ วา อ.บคคล ผมอยางนเปนรป ใด, (อ.บคคล) นนนนเทยว เปนผมศลดวย เปนผมปญญาดวย เปนผตงอยในธรรมดวย พงเปน คอวา เปนอยางอน (พงเปน) หามได ดงน (แหงหมวดสองแหงบท) วา ส สลวา ดงนเปนตน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระผตงอยในธรรม (จบแลว) ฯ

jwi

๑๐. ธมมสสวนวตถอ.เรองแหงการฟงซงธรรม (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงการฟงซงธรรม ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา อปปปกา เต มนสเสส ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.มนษย ท. ผอยในถนนสายเดยวกนโดยปกต ในพระนคร-ชอวาสาวตถ เปนผพรอมเพรยงกน เปน ถวายแลว ซงทาน ดวยการผกกนโดย-ความเปนหม (ยงกนและกน) ใหกระท�าแลว ซงการฟงซงธรรม ตลอดราตรทงปวง, แตวา (อ.มนษย ท. เหลานน) ไมไดอาจแลว เพออนฟง ซงธรรม ตลอดราตรทงปวง, (อ.มนษย ท.) บางพวก เปนผอาศยแลวซงความยนดในกาม เปน ไปแลว สเรอน อกนนเทยว, (อ.มนษย ท.) บางพวก เปนผอาศยแลว-ซงโทสะ เปน ไปแลว, สวนวา (อ.มนษย สาม) บางพวก เปนผมความ- พรอมเพรยงดวยความทอแทและความโงกงวง เปน นงสปหงกอยแลว (ในท) นนนนเทยว ไมไดอาจแลว เพออนฟง ฯ ในวนรงขน อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาว ใหตงขนพรอมแลว ในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรม เจาะจง ซงเรองอนเปนไปทว นน ฯ อ.พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมม ในกาลน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, (ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. ชอ อ.สตว ท. เหลาน ผอาศยแลวซงภพ ของแลว ในภพ ท. นนเทยว ยอมอย โดยมาก, (อ.สตว ท.) ชอ ผถงซงฝงโดยปกต เปนสตวนอย (ยอมเปน) ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ไดตรสแลว ซงพระคาถา ท. เหลานวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 73

อ. - ในมนษย ท. หนา - ชน ท. เหลาใด เปน-ผถงซงฝงโดยปกต (ยอมเปน) (อ.ชน ท.) เหลานน เปนผนอย (ยอมเปน) สวนวา อ.หมสตว น นอกน ยอมแลนไปตาม ซงฝงนนเทยว, ก (อ.ชน ท.) เหลาใดแล เปนผประพฤตตามซงธรรม-โดยปกต ในธรรม อน (อนเรา) กลาวแลวโดยชอบ (ยอมเปน), อ.ชน ท. เหลานน (ขามแลว) ซงบวงแหงมาร อน (อนบคคล) ขามไดโดยยากดวยด จกถง ซงฝง ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา หนอยหนง คอวา ไมมาก (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา อปปกา ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา เปนผถงซงพระนพพานโดยปกต (ดงน แหงบท) วา ปารคามโน ดงน ฯ อ.อรรถ วา สวนวา อ.หมสตว ผเหลอลง น ใด ยอมแลนไปตาม ซงฝงคอสกกายทฏฐนนเทยว, (อ.หมสตว) นนนเทยว เปนผมากกวา (ยอมเปน) ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา อถาย� อตรา ปชา ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อน (อนเรา) กลาวแลว โดยชอบ คอวา อน (อนเรา) กลาวดแลว (ดงน แหงบท) วา สมมทกขาเต ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ในธรรมคอเทศนา (ดงน แหงบท) วา ธมเม ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา เปนผประพฤตตามซงธรรมโดยปกต ดวยสามารถแหง- การฟง ซงธรรม นน แลวจงยงปฏปทา อนสมควรแกธรรมนน ใหเตม แลวจงกระท�าใหแจงซงมรรคและผล (ดงน แหงบท) วา ธมมานวตตโน ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อ.ชน ท. เหลานน คอวา ผมอยางนเปนรป จกถง ซงฝงคอพระนพพาน (ดงน แหงบท) วา ปารเมสสนต ดงน ฯ

74 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.อรรถ) วา ซงวฏฏะอนเปนไปในภมสาม อนเปนทเปนทอย แหงมจจ อนอนบณฑตนบพรอมแลววากเลสมาร เปนแลว (ดงน แหงบท) วา มจจเธยย� ดงน ฯ อ.อรรถวา อ.ชน ท. เหลาใด เปนผประพฤตตามซงธรรมโดยปกต (ยอมเปน), (อ.ชน ท.) เหลานน ขามแลว คอวา กาวลวงแลว ซงบวงแหงมาร นน อน (อนบคคล) ขามไดโดยยากดวยด คอวา อน (อนบคคล) กาวลวงไดโดยยาก จกถง ซงฝงคอพระนพพาน ดงน (แหงบท) วา สทตตร� ดงนเปนตน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงการฟงซงธรรม (จบแลว) ฯ

jwi

๑๑. อาคนตกภกขวตถอ.เรองแหงภกษผจรมา (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงภกษผจรมา ท. ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา กณห� ธมม� วปปหาย ดงนเปนตน ฯ ก.๑ ไดยนวา อ.ภกษ ท. ผมรอยหาเปนประมาณ อยแลว ตลอดพรรษา ในแวนแควนชอวาโกศล ผมพรรษาอนอยแลว (ปรกษากนแลว) วา (อ.เรา ท.) จกเฝา ซงพระศาสดา ดงน ไปแลว สพระวหารชอวาเชตวน ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา นงแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ อ.พระศาสดา ทรงพจารณาแลว (ซงธรรม) อนเปนปฏปกษตอความประพฤต (แหงภกษ ท.) เหลานน เมอทรงแสดง ซงธรรม ไดตรสแลว ซงพระคาถา ท. เหลานวา

(อ.ภกษ) ผเปนบณฑต ละขาดแลว ซงธรรม อนด�า (ออกไปแลว) จากอาลย อาศยแลว (ซงธรรม) อนมอาลยหามได (ยงธรรม) อนขาว พงใหเจรญ อ.อน (อนสตว ท. เหลาน) ยนดไดโดยยาก ในวเวก ใด (อ.ภกษ) ผเปนบณฑต ละแลว ซงกาม ท. เปนผมกเลสชาตเปนเครองกงวลหามได (เปน) พงปรารถนา ซงความยนดยง (ในวเวก) นน, (อ.ภกษ) ผเปนบณฑต ยงตน พงใหผองแผว จากเครองเศราหมองแหงจต ท., อ.จต (อนชน ท.) เหลาใด ใหเจรญดแลว โดยชอบ ในองคแหง-ธรรมเปนเครองตรสรพรอม ท., (อ.ชน ท.) เหลาใด ไมยดมนแลว ยนดแลว ในการสละคนซงความถอมน, (อ.ชน ท.) เหลานน ผมอาสวะสนแลว ผมความ-รงเรอง ปรนพพานแลว ในโลก ดงน ฯ

76 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ละขาดแลว คอวา ละแลว ซงอกศลธรรม อนตางดวย-ทจรตมกายทจรตเปนตน (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (หมวด- สองแหงบท) วา กณห� ธมม� ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อ.ภกษ ผเปนบณฑต ยงธรรม อนขาว อนตางดวย-สจรตมกายสจรตเปนตน พงใหเจรญ จ�าเดม แตการออกไปเพอคณอนยง เพยงไร แตอรหตมรรค (ดงน แหงหมวดสองแหงบท) วา สกก� ภาเวถ ดงน ฯ (อ.อนถาม) วา (อ.ภกษ ผเปนบณฑต ยงธรรม อนขาว พงใหเจรญ) อยางไร (ดงน) ฯ (อ.อนแก) วา (อ.ภกษ ผเปนบณฑต ออกไปแลว) จากอาลย อาศยแลว (ซงธรรม) อนมอาลยหามได (ยงธรรม อนขาว พงใหเจรญ) ดงน ฯ อ.อธบายวา อ.อาลย (อนพระผมพระภาคเจา) ยอมตรสเรยกวา โอกะ, (อ.ธรรม) อนมอาลยหามได (อนพระผมพระภาคเจา) ยอมตรสเรยกวา อโนกะ, (อ.ภกษ ผเปนบณฑต) ออกไปแลว จากอาลย อาศยแลว คอวา ปรารภแลว ซงพระนพพาน อนอนบณฑตนบพรอมแลววาธรรมอนมอาลยหามได ปรารถนาอย (ซงพระนพพาน) นน (ยงธรรม อนขาว) พงใหเจรญ ดงน (อนบณฑต- พงทราบ) ฯ (อ.อรรถ) วา อ.อนอนสตว ท. เหลาน ยนดยงไดโดยยาก ในวเวก คอวา ในพระนพพาน อนอนบณฑตนบพรอมแลววาธรรมอนมอาลยหามได ใด (อ.ภกษ ผเปนบณฑต) พงปรารถนา ซงความยนดยง (ในวเวก) นน (ดงน แหงบาท-แหงพระคาถา) วา ตตราภรตมจเฉยย ดงน ฯ อ.อรรถวา ละแลว ซงวตถกามและกเลสกาม ท. เปนผมกเลสชาต- เปนเครองกงวลหามได เปน พงปรารถนา ซงความยนดยง ในวเวก ดงน (แหงหมวดสองแหงบท) วา หตวา กาเม ดงน ฯ อ.อรรถวา ยงตน พงใหผองแผว คอวา พงใหหมดจดรอบ จากนวรณ-หา ท. ดงน (แหงบท) วา จตตเกลเสห ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ในองคแหงธรรมเปนเครองตรสร ท. (ดงน แหงบท) วา สมโพธยงเคส ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 77

(อ.อรรถ) วา อ.จต (อนชน ท. เหลาใด) ใหมแลว คอวา ใหเจรญแลว ดวยด โดยเหต คอวา โดยนย (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา สมมา จตต� สภาวต� ดงน ฯ อ.อรรถวา อ.ความยดถอ (อนพระผมพระภาคเจา) ยอมตรสเรยกวา ความถอมน, อ.ชน ท. เหลาใด ไมยดมนแลว ซงอะไร ๆ ดวยอปาทาน ท. ส ยนดแลว ในความไมยดถอ อนอนบณฑตนบพรอมแลววาการสละคน (ซงความถอมน) นน ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา อาทานปฏนสสคเค ดงน ฯ อ.อรรถวา ผมอานภาพ คอวา ผยงธรรม ท. อนตางดวยธรรมมขนธ-เปนตน ใหรงเรองแลว ดวยความรงเรองคออรหตมรรคญาณ ด�ารงอยแลว ดงน (แหงบท) วา ชตมนโต ดงน ฯ อ.อรรถ วา (อ.ชน ท.) เหลานน ชอวา ดบรอบแลว ในโลกมขนธเปนตน น คอวา ปรนพพานแลว ดวยปรนพพาน ท. สอง คอ (ดวยปรนพพาน) ชอวา สอปาทเสส เพราะความทแหงกเลสวฏ เปนธรรมชาต (อนตน) ใหสนไปแลว จ�าเดม แตการบรรลซงพระอรหต (ดวย) (ดวยปรนพพาน) ชอวาอนปาทเสส เพราะความ-ทแหงขนธวฏ เปนธรรมชาต (อนตน) ใหสนไปแลว ดวยความดบแหงจตดวงกอนดวย คอวา ถงแลว ซงความเปนแหงสภาพอนมบญญตหามได ราวกะ อ.ประทป อนไมมเชอ ดงน (แหงหมวดสองแหงบท) วา เต โลเก ดงนเปนตน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงภกษผจรมา (จบแลว) ฯอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรค-อนบณฑตก�าหนดแลวดวยบณฑต (จบแลว) ฯ

อ.วรรค ทหก (จบแลว) ฯ

jwi

๑ ชวกมพวน (ชวก + อมพวน) เปนสวนปามะมวงทหมอชวกโกมารภจจ ผเปนแพทยหลวงประจ�าพระองคพระเจาพมพสาร และได

รบความไววางใจจากแพทยสภา ใหเปนแพทยประจ�าองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาดวย อทศถวายเปนสงฆารามแดพระพทธเจา

และพระภกษสงฆ เพราะใชเปนทรกษาพยาบาลพระพทธองคดงกลาว จงถอเปนโรงพยาบาลสงฆแหงแรกในพระพทธศาสนา

ปจจบนเหลอซากโบราณสถานใหเหนเปนซากหนเรยงรายกนอย ทนพระพทธเจาทรงแสดงพระสตรส�าคญ คอ สามญญผลสตร

และ ชวกมพวนสตรท ๑ และสตร ท ๒

๗. อรหนตวคควณณนาอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรค-

อนบณฑตก�าหนดแลวดวยพระอรหนต(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

K[J

๑. ชวกวตถอ.เรองแหงหมอชวก (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในชวกมพวน๑ ทรงปรารภ ซงปญหา- อนหมอชวกทลถามแลว ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา คตทธโน ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ อ.เรองแหงหมอชวก (อนพระธรรมสงคาหกาจารย) ใหพสดารแลว ในขนธกะนนเทยว ฯ ดงจะกลาวโดยพสดาร ในสมย หนง อ.พระเทวทต เปน โดยความเปนอนเดยวกน กบ ดวยพระเจาอชาตศตร ขนเฉพาะแลว สภเขาชอวาคชฌกฏ ผมจตอนโทษประทษรายแลว (คดแลว) วา (อ.เรา) จกปลงพระชนม ซงพระศาสดา ดงน กลงแลว ซงศลา ฯ อ.ยอดแหงภเขา ท. สอง รบพรอมเฉพาะแลว (ซงศลา) นน ฯ อ.สะเกด อนแตกไปแลว (จากศลา) นน กระทบเฉพาะแลว ซงพระบาท ของพระผมพระภาคเจา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 79

ยงพระโลหต ใหเกดขนแลว ฯ อ.เวทนา ท. อนกลา เปนไปทวแลว ฯ อ.ภกษ ท. น�าไปแลว ซงพระศาสดา สมททกจฉ ฯ อ.พระศาสดา เปนผใครเพออนเสดจไป สชวกมพวน (จากมททกจฉ) แมนน (เปน) ตรสแลววา (อ.เธอ ท.) จงน�าไป ซงเรา (ในชวกมพวน) นน ดงน ฯ อ.ภกษ ท. พาเอาแลว ซงพระผมพระภาคเจา ไดไปแลว สชวกมพวน ฯ อ.หมอชวก รแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน ไปแลว สส�านก ของพระศาสดา ถวายแลว ซงเภสชอนกลา เพอประโยชนแกอนกระท�าคนซงแผล พนแลว ซงแผล ไดกราบทลแลว (ซงค�า) นน กะพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ อ.เภสช อนขาพระองค กระท�าแลว แกมนษย คนหนง ในภายในแหงพระนคร, (อ.ขาพระองค) ไปแลว สส�านก (ของมนษย) นน จกมา, อ.เภสช น จงตงอย โดยท�านอง (แหงแผล อนขาพระองค) พนแลวนนเทยว เพยงไร แตอนมา แหงขาพระองค ดงน ฯ (อ.หมอชวก) นน ไปแลว กระท�าแลว ซงกจ (อนตน) พงกระท�า แกบรษ นน มาอย ในเวลาเปนทปด ซงประต ไมถงพรอมแลว ซงประต ฯ ครงนน (อ.ความคด) นนวา โอ อ.เรา ใด ถวายแลว ซงเภสชอนกลา พนแลว ซงแผล ทพระบาท ของพระตถาคต ผราวกะวาบรษ คนใดคนหนง อ.กรรม อนหนก อนเรา (นน) กระท�าแลว, (อ.เวลา) น เปนเวลาเปนทแก (ซงแผล) นน (ยอมเปน), (ครนเมอแผล) นน (อนเรา) ไมแกอย, อ.ความเรารอน จกเกดขน ในพระสรระ ของพระผม- พระภาคเจา ตลอดราตรทงปวง ดงน ไดมแลว (แกหมอชวก) นน ฯ ก.๒ ในขณะนน อ.พระศาสดา ตรสเรยกมาแลว ซงพระเถระชอวาอานนท (ดวยพระด�ารส) วา ดกอนอานนท อ.หมอชวก มาอย ในเวลาเยน ไมถงพรอมแลว ซงประต, แตวา (อ.หมอชวกนน) คดแลววา (อ.เวลา) น เปนเวลาเปนทแก ซงแผล (ยอมเปน) ดงน, (อ.เธอ) จงแก (ซงแผล) นน ดงน ฯ อ.พระเถระ แกแลว ฯ อ.แผล ไปปราศแลว ราวกะ อ.สะเกดไม (ไปปราศอย) จากตนไม ฯ อ.หมอชวก มาแลว สส�านก ของพระศาสดา โดยเรว ในภายในแหงอรณนนเทยว ทลถามแลววา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ความเรารอน เกดขนแลว ในพระสรระ ของพระองค หรอหนอแล

80 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ดงน ฯ อ.พระศาสดา (ตรสแลว) วา ดกอนชวก อ.ความเรารอนทงปวง ท. ของพระตถาคตแล เขาไปสงบวเศษแลว ณ ควงแหงตนไมเปนทตรสรนนเทยว ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.ความเรารอน ยอมไมม (แกพระขณาสพ) ผมทางไกลอนถงแลว ผมความโศกไปปราศแลว ผพนวเศษแลว (ในธรรม มขนธเปนตน ท.) ทงปวง ผมกเลสเครองรอยรดทงปวงอนละไดแลว ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ผมหนทางอนถงแลว (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา คตทธโน ดงน ฯ ชอ อ.ทางไกล ท. สอง คอ อ.ทางไกล- คอกนดาร อ.ทางไกลคอวฏฏะ, (อ.บคคล) ด�าเนนไปแลว ส - (ในทางไกล ท. สอง) เหลานนหนา - ทางกนดาร, (อ.ตน) ยอมไมถง ซงท (อนตน) ปรารถนาแลว เพยงใด, ชอวา เปนผไปสทางไกลนนเทยว (ยอมเปน) เพยงนน, แตวา (ครนเมอทางไกล) นน (อนตน) ถงแลว, (อ.บคคลนน) ชอวา เปนผมทางไกล-อนถงแลว ยอมเปน ฯ อ.สตว ท. แมผอาศยแลวซงวฏฏะ, (อ.ตน อ.ตน) ยอมอย ในวฏฏะ เพยงใด ชอวา เปนผไปสทางไกลนนเทยว (ยอมเปน) เพยงนน ฯ (อ.อนถาม) วา (อ.สตว ท. ผอาศยแลวซงวฏฏะ ชอวา เปนผไปส- ทางไกลนนเทยว ยอมเปน) เพราะเหตไร (ดงน) ฯ (อ.อนแก) วา (อ.สตว ท. ผอาศยแลวซงวฏฏะ ชอวา เปนผไปสทางไกล นนเทยว ยอมเปน) เพราะความทแหงวฏฏะ เปนธรรมชาตอนตนไมใหสนไปแลว (ดงน) ฯ (อ.พระอรยบคคล ท.) แมมพระโสดาบนเปนตน ชอวา เปนผไปส- ทางไกลนนเทยว (ยอมเปน) ฯ สวนวา อ.พระขณาสพ ผยงวฏฏะใหสนไปแลว ด�ารงอยแลว ชอวา เปนผมทางไกลอนถงแลว ยอมเปน ฯ (แกพระขณาสพ) นน ผมทางไกลอนถงแลว ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 81

(อ.อรรถ) วา ชอวา ผมความโศกไปปราศแลว เพราะความทแหงความโศก อนมวฏฏะเปนมล เปนสภาพไปปราศแลว (ดงน แหงบท) วา วโสกสส ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผพนวเศษแลว ในธรรมมขนธเปนตน ท. ทงปวง (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา วปปมตตสส สพพธ ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ชอวา ผมกเลสเครองรอยรดทงปวงอนละไดแลว เพราะความ-ทแหงกเลสเครองรอยรด ท. ส เปนกเลส (อนตน) ละไดแลว (ดงน แหงบาทแหง-พระคาถา) วา สพพคนถปปหนสส ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อ.ความเรารอน อนมอยางสอง คอ (อ.ความเรารอน) อนเปนไปในกายดวย คอ (อ.ความเรารอน) อนเปนไปในใจดวย, อ. - (ในความเรารอน ท.) เหลานนหนา - ความเรารอนอนเปนไปในกาย อนเกดขนอย แกพระขณาสพ ดวยอ�านาจแหงสมผสมเยนและรอนเปนตน ไมดบแลวเทยว ฯ อ.หมอชวก ทลถามแลว หมายเอา (ซงความเรารอนอนเปนไปในกาย) นน ฯ แตวา อ.พระศาสดา ทรงพลกแพลงอย ซงเทศนา ดวยสามารถแหงความเรารอน-อนเปนไปในจต เพราะความท (แหงพระองค) เปนพระธรรมราชา เพราะความท (แหงพระองค) เปนผฉลาดในวธแหงเทศนา ตรสแลววา ดกอนชวก ผมอาย ก อ.ความเรารอน ยอมไมม แกพระขณาสพ ผมอยางนเปนรป โดยปรมตถ ดงน (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา ปรฬาโห น วชชต ดงน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงหมอชวก (จบแลว) ฯ

jwi

๑ อธปปาเยน ดวยความประสงค

๒. มหากสสปตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวามหากสสปะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวามหากสสปะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา อยยญชนต ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ดงจะกลาวโดยพสดาร ในสมย หนง อ.พระศาสดา ผมพรรษา-อนประทบอยแลว ในพระนครชอวาราชคฤห (ทรงยงบคคล) ใหบอกแลว แกภกษ ท. วา (อ.เรา) จกหลกไป สทจารก ดวยอนลวงไปแหงเดอนดวยทงกง ดงน ฯ ไดยนวา อ.การทรงยงบคคลใหบอก แกภกษ ท. วา ในกาลน (อ.เรา) จกหลกไป สทจารก โดยอนลวงไปแหงเดอนดวยทงกง ดงน (ดวยทรงประสงค)๑ วา อ.ภกษ ท. กระท�าแลว (ซงกจ ท.) มการระบมซง- บาตรและการยอมซงจวรเปนตน ของตน จกไป สบาย ดวยประการฉะน ดงน นน เปนวตร ของพระพทธเจา ท. ผใครเพออนเสดจเทยวไป สทจารก กบ ดวยภกษ ท. (ยอมเปน) ฯ ก ครนเมอภกษ ท. กระท�าอย (ซงกจ ท.) มการระบมซงบาตรเปนตน ของตน, แม อ.พระเถระชอวามหากสสปะ ซกแลว ซงจวร ท. ฯ อ.ภกษ ท. ยกโทษแลววา อ.พระเถระ ยอมซก ซงจวร ท. เพราะเหตไร, อ.โกฏแหงมนษย ท. สบแปด ยอมอย ในภายในดวย ในภายนอกดวย ในพระนครน ฯ อ. - (ในมนษย ท.) เหลานนหนา - (มนษย ท.) เหลาใด เปนญาต ของพระเถระ (ยอมเปน) หามได, (อ.มนษย ท.) เหลานน เปนอปฏฐาก (ยอมเปน), (อ.มนษย ท.) เหลาใด เปนอปฏฐาก (ยอมเปน) หามได, (อ.มนษย ท.) เหลานน เปนญาต (ยอมเปน), (อ.มนษย ท. เหลานน) ยอมกระท�า ซงสมมานะ ซงสกการะ ดวยปจจย ท. ส แกพระเถระ, (อ.พระเถระ) นน ละแลว ซงอปการะ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 83

๑ คนตพพ� เปนประธานของประโยคน ฯ ตพพ ปจจยกด สกกา กด ทใชเปนประธานของประโยคมใหเหนโดยทวไปแตไมมากนก

อนมประมาณเทาน จกไป (ในท) ไหน, แมถาวา (อ.พระเถระนน) พงไปไซร, (อ.พระเถระนน) จกไมไป (สท) อน จากซอกชอวามาปมาทะ ดงน ฯ ไดยนวา อ.พระศาสดา เสดจถงแลว ซงซอก ใด ยอมตรส วา อ.เธอ ท. จงกลบเฉพาะ (จากท) น, (อ.เธอ ท.) อยาประมาทแลว ดงน, กะภกษ ท. ผควรแลวแกความเปนภกษผอนพระองคพงใหกลบ อก (อ.ซอก) นน (อนชน ท.) ยอมเรยกวา อ.ซอกชอวามาปมาทะ ดงน, (อ.ค�า) นน (อนภกษ ท.) กลาวแลว หมายเอา (ซงซอกชอวามาปมาทะ)นน ฯ แม อ.พระศาสดา เสดจหลกไปอย สทจารก ทรงด�ารแลววา อ.โกฏแหงมนษย ท. สบแปด ยอมอย ในภายในดวย ในภายนอกดวย ในพระนคร น, อ.อนอนภกษ ท. พงไป ในทเปนทกระท�าซงงานมงคลและงานมใชมงคล ท. ของมนษย ท. ยอมม,๑ (อนเรา) ไมอาจ เพออนกระท�า ซงวหาร ใหวางเปลา, (อ.เรา) ยงใครหนอแล จกใหกลบ ดงน ฯ ครงนน (อ.อนทรงด�าร) นนวา ก อ.มนษย ท. เหลานน เปนญาตดวย เปนอปฏฐากดวย ของกสสปะ (ยอมเปน), อ.อน (อนเรา) ยงกสสปะ ใหกลบ ยอมควร ดงน ไดมแลว แกพระศาสดานน ฯ (อ.พระศาสดา) นน ตรสแลว กะพระเถระวา ดกอนกสสปะ (อนเรา) ไมอาจ เพออนกระท�า ซงวหาร ใหวางเปลา, อ.ความตองการ ดวยภกษ ท. ในทเปนทกระท�าซงงานมงคลและงานมใชมงคล ท. ยอมม แกมนษย ท., อ.เธอ จงกลบ กบ ดวยบรษท ของตน ดงน ฯ อ.พระเถระ (รบพรอมเฉพาะแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ดละ ดงน พาเอาแลว ซงบรษท กลบแลว ฯ อ.ภกษ ท. ยกโทษแลววา ดกอนทาน- ผมอาย ท. (อ.เหตนน) อนทาน ท. เหนแลว (หรอ), (อ.ค�านน) อนเรา ท. กลาวแลว ในกาลนนนเทยว มใชหรอ, (อ.ค�า) ใด วา อ.พระมหากสสปะ ยอมซก ซงจวร ท. เพราะเหตไร, (อ.พระมหากสสปะ) นน จกไมไป กบ ดวยพระศาสดา ดงน อนเรา ท. กลาวแลว, (อ.ค�า) นนนนเทยว เกดแลว ดงน ฯ

84 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ก.๒ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว ของภกษ ท. เสดจกลบแลว ประทบยนอยแลว ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) ยอมกลาว (ซงเรอง) นน ชออะไร ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค ท.) ยอมกลาว ปรารภ ซงพระเถระ- ชอวามหากสสปะ ดงน กราบทลแลว (ซงเรอง) ทงปวง โดยท�านอง (แหงค�า) อนตนกลาวแลวนนเทยว ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว (ซงค�า) นน (ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. อ.เธอ ท. ยอมกลาว ซงกสสปะวา (อ.พระเถระชอวากสสปะ) ของแลว ในตระกล ท. ดวยนนเทยว ในปจจย ท. ดวย ดงน, (อ.กสสปะ) นน กลบแลว (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) จกกระท�า ซงค�า ของเรา ดงน, ก (อ.กสสปะ) นน เมอกระท�า ซงความปรารถนา แมในกาลกอนนนเทยว ไดกระท�าแลว ซงความปรารถนาวา (อ.เรา) เปนผไมของแลว ในปจจย ท. ส เปนผมพระจนทรเปนเครองเปรยบ เปน เปนผสามารถ เพออนเขาไป สตระกล ท. พงเปน ดงน, อ.ความของ ในตระกล ท. หรอ หรอวา ในปจจย ท. ยอมไมม (แกกสสปะ) นน, อ.เรา เมอกลาว ซงปฏปทาอนมพระจนทรเปนเครองเปรยบดวยนนเทยว ซงปฏปทาแหงวงศของ- พระอรยเจาดวย กลาวแลว กระท�า ซงกสสปะ ใหเปนตน ดงน ฯ อ.ภกษ ท. ทลถามแลว ซงพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ ก อ.ความ-ปรารถนา อนพระเถระ ตงไวแลว ในกาลไร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผใครเพออนฟง ยอมเปน (หรอ) ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.ขาพระองค ท. เปนผใครเพออนฟง ยอมเปน) ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลว (แกภกษ ท.) เหลานนวา ดกอนภกษ ท. อ.พระพทธเจา พระนามวาปทมตระ ไดเสดจอบตแลว ในโลก ในทสดแหงกปมแสนเปนประมาณ (แตภทรกป) น ดงน ตรสแลว ซงความประพฤตในกาลกอน ของพระเถระ ทงปวง กระท�า ซงความปรารถนา อน (อนพระเถระ) นน ตงไวแลว ในกาล-แหงพระพทธเจาพระนามวาปทมตระ ใหเปนตน ฯ (อ.ความประพฤตในกาลกอน) นน (อนพระธรรมสงคาหกาจารย) ใหพสดารแลว ในเถรบาลนนเทยว ฯ ก อ.พระศาสดา ครนทรงยงความประพฤตในกาลกอน แหงพระเถระ น ใหพสดารแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 85

(ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. อ.เรา กลาวแลว ซงปฏปทาอนมพระจนทร- เปนเครองเปรยบดวยนนเทยว ซงปฏปทาแหงวงศของพระอรยเจาดวย กระท�า ซงกสสปะ ผเปนบตร ของเรา ใหเปนตน ดวยประการฉะนแล, ชอ อ.ความของ ในปจจย ท. หรอ หรอวา ในตระกล ท. ในวหาร ท. หรอ หรอวา ในบรเวณ ท. ยอมไมม แกบตร ของเรา, อ.บตร ของเรา ไมของแลว (ในท) ไหน ๆ นนเทยว ราวกะ อ.หงสผพระราชา ตวขามลงแลว ในเปอกตม เทยวไปแลว (บนเปอกตม) นน บนไปอย ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

(อ.พระขณาสพ ท.) ผ มสต ยอมขวนขวาย, (อ.พระขณาสพ ท.) เหลานน ยอมไมยนด ในทอย, (อ.พระขณาสพ ท.) เหลานน ยอมละ ซงความ-หวงใย เพยงดง อ.หงส ท. ละแลว ซงเปอกตม (บนไปอย) ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา อ.พระขณาสพ ท. ผถงแลวซงความไพบลยแหงสต ยอมขวนขวาย คอวา ยอมสบตอ ในคณอนตนแทงตลอดแลว ท. มฌานและ-วปสสนาเปนตน ดวยการนกและการเขาและการออกและการอธษฐานและการพจารณา ท. (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บาทแหงพระคาถา) วา อยยญชนต สตมนโต ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ชอ อ.ความยนด ในทเปนทอยอาศย ยอมไมม (แกพระขณาสพ ท.) เหลานน (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา น นเกเต รมนต เต ดงน ฯ (อ.บท) วา ห�สาว ดงน นน เปนหวขอแหงเทศนา (ยอมเปน) ฯ ก อ.อธบาย (ในบท) น นวา อ.นก ท. คาบเอาแลว ซงเหยอ ของตน ในเปอกตม อนถงพรอมแลวดวยเหยอ ไมกระท�าแลว ซงความอาลย อะไร ๆ

86 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ในท นนวา อ.น�า ของเรา, อ.ดอกปทม ของเรา, อ.ดอกอบล ของเรา, อ.ดอกบณฑรก ของเรา, อ.หญา ของเรา ดงน ในกาลเปนทไป เปนสตว-มความเยอใยหามไดเทยว (เปน) ละแลว ซงประเทศ นน บนขนแลว ยอมบนเลนไปอย ในอากาศ ฉนใด อ.พระขณาสพ ท. เหลานน แมอยอย (ในท) แหงใดแหงหนง ผไมของแลวนนเทยว (ในท ท.) มตระกลเปนตน อยแลว ละแลว ซงท นน แมในสมยเปนทไป เมอไป เปนผมความอาลย-หามได คอวา เปนผมความเยอใยหามไดเทยววา อ.วหาร ของเรา, อ.บรเวณ ของเรา, อ.อปฏฐาก ท. ของเรา ดงน (เปน) ยอมไป ฉนนน (ดงน อนบณฑต พงทราบ) ฯ อ.อรรถ วา ยอมสละรอบ ซงความหวงใย คอวา ซงความอาลยทงปวง ดงน (แหงบท) วา โอกโมก� ดงน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวามหากสสปะ (จบแลว) ฯ

jwi

๓. เพฬฏ€สสตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาเพฬฏฐสสะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเพฬฏฐสสะ ผมอาย ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา เยส� สนนจโย นตถ ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา (อ.พระเพฬฏฐสสะ) ผมอาย นน เทยวไปแลว สถนน สายหนง ในภายในแหงบาน เพอกอนขาว กระท�าแลว ซงกจดวยภต เทยวไปแลว สถนน สายอนอก อก ถอเอาแลว ซงขาวตาก อนแหง น�าไปแลว สวหาร เกบไวแลว (คดแลว) วา ชอ อ.การแสวงหาซงบณฑบาต เนองนตย เปนทกข (ยอมเปน) ดงน ยงวนเลกนอย ใหนอมลวงไปวเศษแลว ดวยสขอนเกดแลวแตฌาน, ครนเมอความตองการ ดวยอาหาร มอย, ยอมฉน (ซงขาวตาก) นน ฯ อ.ภกษ ท. รแลว ยกโทษแลว กราบทลแลว ซงเนอความ นน แกพระผมพระภาคเจา ฯ อ.พระศาสดา แมทรงบญญตแลว ซงสกขาบท แกภกษ ท. เพอประโยชนแกอนเวนรอบ ซงการกระท�าซงการสงสม ตอไป ในเพราะเหตเปนแดนมอบใหซงผล นน เมอทรงประกาศ ซงความ- ไมมแหงโทษ (ของพระเถระ) นน เพราะความท (แหงการกระท�าซงการสงสมนน) เปนอาการอนพระเถระแล - ครนเมอสกขาบท (อนพระผมพระภาคเจา) ไมทรง-บญญตแลว - อาศย ซงความเปนแหงบคคลผมความปรารถนานอย แลวจงกระท�าแลว เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.การสงสม ยอมไมม (แกชน ท.) เหลาใด (อ.ชน ท.) เหลาใด เปนผมโภชนะอนก�าหนดรแลว (ยอมเปน), อ.วโมกข ชอวาสญญตะ (ดวย) ชอวาอนมตตะดวย เปนอารมณ (ของชน ท.) เหลาใด (ยอมเปน), อ.คต (ของชน ท.) เหลานน

88 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

เปนคตอนบคคลรไดโดยยาก (ยอมเปน) เพยงดง (อ.คต) ของนก ท. ในอากาศ (อนอนบคคล- รไดโดยยาก) ดงน ฯ

แกอรรถ

อ.การสงสม ท. สอง คอ อ.การสงสมซงกรรมดวย คอ อ.การสงสม-ซงปจจยดวย ใน - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา สนนจโย ดงน : อ.กศลกรรมและอกศลกรรม ชอวา เปน - (ในการสงสม ท. สอง) เหลานนหนา - การสงสมซงกรรม (ยอมเปน), อ.ปจจย ท. ส ชอวา เปนการสงสมซงปจจย (ยอมเปน) ฯ อ. - (ในการสงสม ท. สอง) เหลานนหนา - การสงสมซงปจจย ยอมไมม แกภกษ ผอยอย ในวหาร ผเกบไวอย ซงกอนแหงน�าออยงบ กอนหนง (ดวย) ซงเนยใส อนมสวนสเปนประมาณ (ดวย) ซงทะนานแหงขาวสาร ทะนานหนงดวย, (อ.การสงสมซงปจจยนน) ยอมม (แกภกษ ผเกบไวอย ซงปจจย) ยงขน (กวาประมาณอนเรากลาวแลว) นน, อ.การสงสม อนมอยาง-สอง น ยอมไมม (แกชน ท.) เหลาใด ฯ (อ.อรรถ) วา เปนผมโภชนะอนก�าหนดรแลว ดวยการก�าหนดร ท. สาม (ดงน แหงบท) วา ปรญญาตโภชนา ดงน ฯ ก อ.การรซงภาวะมความท (แหงวตถ ท.) มขาวตมเปนตน เปนขาวตมเปนตน ชอวา ญาตปรญญา, สวนวา อ.การก�าหนดร ซงโภชนะ ดวยสามารถแหงความ-ส�าคญวาเปนของปฏกล ในอาหาร ชอวา ตรณปรญญา, อ.ญาณอนเปน- เครองคราออกซงความก�าหนดดวยอ�านาจแหงความพอใจ ในอาหารคอค�าขาว ชอวา ปหานปรญญา, (อ.ชน ท.) เหลาใด เปนผมโภชนะอนก�าหนดรแลว ดวยการก�าหนดร ท. สาม เหลาน (ยอมเปน) ฯ แม อ.วโมกขชอวาอปปณหตะ (อนพระผมพระภาคเจา) ทรงถอเอาแลวนนเทยว (ในบาทแหงพระคาถา) นวา สญญโต อนมตโต จ ดงน ฯ เพราะวา (อ.บท ท.) เหลานน แมสาม เปนชอ ของพระนพพาน-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 89

นนเทยว (ยอมเปน) ฯ จรงอย อ.พระนพพาน ชอวา เปนธรรมชาตวาง เพราะความไมม แหงราคะและโทสะและโมหะ ท. (ดวย) ชอวา เปนธรรมชาต- พนวเศษแลว (จากราคะและโทสะและโมหะ ท.) เหลานนดวย (ยอมเปน) เพราะเหตนน (อ.พระนพพานนน อนพระผมพระภาคเจา ยอมตรสเรยก) วา อ.วโมกข ชอวาสญญตะ (ดงน), (อ.พระนพพาน) นน ชอวา เปนธรรมชาต- มนมตหามได เพราะความไมม แหงนมตมราคะเปนตน ท. (ดวย) ชอวา เปน- ธรรมชาตพนวเศษแลว (จากนมตมราคะเปนตน ท.) เหลานนดวย (ยอมเปน) เพราะเหตนน (อ.พระนพพานนน อนพระผมพระภาคเจา ยอมตรสเรยก) วา อ.วโมกข ชอวา อนมตตะ (ดงน), อนง (อ.พระนพพานนน) ชอวา เปน-ธรรมชาตมกเลสเปนเหตตงอยหามได เพราะความไมม แหงกเลสเปนเหตตงอย- มราคะเปนตน ท. (ดวย) ชอวา เปนธรรมชาตพนวเศษแลว (จากกเลสเปนเหตตง- อยมราคะเปนตน ท.) เหลานนดวย (ยอมเปน) เพราะเหตนน (อ.พระนพพานนน อนพระผมพระภาคเจา ยอมตรสเรยก) วา อ.วโมกข ชอวา อปปณหตะ ดงน ฯ อ.วโมกข อนมอยางสาม น เปนอารมณ (ของชน ท.) เหลาใด ผกระท�า (ซงพระนพพาน) นน ใหเปนอารมณ ดวยอ�านาจแหงผลสมาบต แลวจงอยอย (ยอมเปน) ฯ (อ.อรรถ) วา อ.คต ของนก ท. ตวบนไปแลว ทางอากาศ อนบคคล-รไดโดยยาก คอวา (อนบคคล) ไมอาจ เพออนร เพราะอนไมเหน ซงการทอดทงซงรอยเทา ชอ ฉนใด อ.การสงสม อนมอยางสอง น ยอมไมม (แกชน ท.) เหลาใด (ดวย) (อ.ชน ท. เหลาใด) เปนผมโภชนะอนก�าหนดรแลว ดวยการก�าหนดร ท. สาม เหลาน (ยอมเปน) ดวย อ.วโมกข อนมประการ (อนเรา) กลาวแลว น เปนอารมณ (ของชน ท.) เหลาใด (ยอมเปน) ดวย, อ.คต (ของชน ท.) เหลานน อนบคคลรไดโดยยาก คอวา (อนบคคล) ไมอาจ เพออนบญญต เพราะอนไมปรากฏ แหงการไปวา (อ.ชน ท. เหลานน) ไปแลว โดย - ในสวน ท. หา เหลาน คอ อ.ภพ ท. สาม อ.ก�าเนด ท. ส อ.คต ท. หา อ.วญญาณฐต ท. เจด อ.สตตาวาส ท. เกา หนา - (สวน) ชอน ดงน ฉนนนนนเทยว ดงน (แหงบาท-แหงพระคาถา) วา คต เตส� ทรนวยา ดงน ฯ

90 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาเพฬฏฐสสะ (จบแลว) ฯ

jwi

๔. อนรทธตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาอนรทธะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาอนรทธะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา ยสสาสวา ปรกขณา ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ดงจะกลาวโดยพสดาร ในวนหนง อ.พระเถระ ผมจวรอนคร�าคราแลว ยอมแสวงหา ซงจวร (ในท ท.) มกองแหงหยากเยอเปนตน ฯ (อ.หญง) ทสองผมในกอน ในอตภาพทสาม (แตอตภาพ) น (ของพระเถระ) นน บงเกดแลว ในภพชอวาดาวดงส เปนเทพธดา ชอวา ชาลน ไดเปนแลว ฯ (อ.เทพธดา) นน เหนแลว ซงพระเถระ ผแสวงหาอย ซงทอนผา ท. ถอเอาแลว ซงผาอน- เปนทพย ท. สาม อนมศอกสบสามเปนสวนยาว อนมศอกสเปนสวนกวาง คดแลววา ถาวา อ.เรา จกถวาย โดยท�านอง นไซร, อ.พระเถระ จกไมรบ ดงน วางไวแลว ทกองแหงหยากเยอ แหงหนง ขางหนา ของพระเถระนน ผแสวงหาอย ซงทอนผา ท., โดย - (อ.วตถ) สกวาชายแหงผา (ของผาอน- เปนทพย ท.) เหลานนนนเทยว ยอมปรากฏ โดยประการใด - ประการนน ฯ อ.พระเถระ เทยวไปอย สทเปนทแสวงหาซงทอนผา โดยหนทาง นน เหนแลว ซงชายแหงผา (ของผาอนเปนทพย ท.) เหลานน จบแลว (ทชายแหงผา) นนนนเทยว ครามาอย เหนแลว ซงผาอนเปนทพย ท. อนมประมาณ (อนขาพเจา) กลาวแลว (คดแลว) วา (อ.ผา) น เปนผาบงสกลอนอกฤษฏหนอ (ยอมเปน) ดงน ถอเอาแลว หลกไปแลว ฯ ครงนน ในวนเปนทกระท�าซงจวร (ของพระเถระ) นน อ.พระศาสดา ผมภกษมรอยหาเปนประมาณเปนบรวาร เสดจไปแลว สวหาร ประทบนงแลว ฯ แม อ.พระเถระผใหญแปดสบ ท. นงแลว เหมอนอยางนนนนเทยว ฯ อ.พระเถระชอวามหากสสปะ นงแลว ทตน, อ.พระเถระชอวาสารบตร (นงแลว) ในทามกลาง, อ.พระเถระชอวาอานนท (นงแลว) ทปลาย เพออนเยบ ซงจวร ฯ อ.หมแหงภกษ กรอแลว

92 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ซงดาย ฯ อ.พระศาสดา ทรงรอยแลว (ซงดาย) นน ในบวงแหงเขม ฯ อ.พระเถระชอวามหาโมคคลลานะ, เทยวนอมเขาไปอยแลว ซง - อ.ความตองการ ดวย (วตถ) ใด ใด (มอย), - (วตถ) นน นน ฯ แม อ.เทพธดา เขาไปแลว สภายในแหงบาน ชกชวนแลว (เพออนถวาย) ซงภกษา (ดวยค�า) วา ดกอนทานผเจรญ ท. อ.พระศาสดา ทรงกระท�าอย ซงจวร แกพระเถระชอวาอนรทธะ ผเปนเจา ของเรา ท. ผอนพระมหาสาวกแปดสบ-แวดลอมแลว ประทบนงแลว ในวหาร กบ ดวยรอยแหงภกษ ท. หา ในวนน, (อ.ทาน ท.) ถอเอาแลว (ซงวตถ ท.) มขาวตมเปนตน จงไป สวหาร ดงน ฯ แม อ.พระเถระชอวามหาโมคคลลานะ น�ามาแลว ซงชนแหงหวาใหญ ในระหวางแหงภต ฯ อ.ภกษ ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ไมไดอาจแลว เพออนฉน (กระท�า) ใหเปนของสนไปรอบแลว ฯ

ก.๒ อ.ทาวสกกะ ไดทรงกระท�าแลว ซงการประพรม ในทเปนทกระท�า-ซงจวร ฯ อ.ภาคพน เปนราวกะวา (อนบคคล) ยอมแลวดวยรสแหงครงสด ไดเปนแลว ฯ อ.กองใหญ แหงขาวตมและวตถอนบคคลพงเคยวและขาวสวย ท. อนเหลอลงจากวตถ อนภกษ ท. ฉนแลว ไดมแลว ฯ อ.ภกษ ท. ยกโทษแลววา (อ.ประโยชน) อะไร (ดวยวตถ ท.) มขาวตมเปนตน อนมากอยางน (มอย) แกภกษ ท. ผมประมาณเทาน, อ.ญาต ท. ดวย อ.อปฏฐาก ท. ดวย เปนผ (อนพระเถระชอวาอนรทธะ) ก�าหนดแลว ซงประมาณ พงกลาววา (อ.ทาน ท.) จงน�ามา (ซงวตถ) ชอ อนมประมาณเทาน ดงน พงเปน ชอมใชหรอ, อ.พระเถระชอวาอนรทธะ เหนจะ เปนผใครเพออน (ยงชน ท.) ใหร ซงความ-ทแหงญาตและอปฏฐาก ท. ของตน เปนผมาก (ยอมเปน) ดงน ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสถามแลว (ซงภกษ ท.) เหลานนวา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) ยอมกลาว (ซงเรอง) อะไร ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค ท. ยอมกลาว ซงเรอง) ชอน ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, (ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. ก อ.เธอ ท. ยอมส�าคญวา (อ.วตถ) น อนอนรทธะ ใหน�ามาแลว ดงน หรอ ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.อยางนน)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 93

ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. อ.อนรทธะ ผเปนบตร ของเรา ยอมกลาว (ซงค�า) อนมอยางนเปนรป หามได, เพราะวา อ.พระขณาสพ ท. ยอมกลาว ซงวาจาเปนเครองกลาว อนประกอบพรอมเฉพาะ-แลวดวยปจจย หามได, ก อ.บณฑบาต น บงเกดแลว ดวยอานภาพ-ของเทวดา ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.อาสวะ ท. (ของบคคล) ใด สนไปรอบแลว, อนง (อ.บคคล) ใด (อนตณหาและทฏฐ ท.) ไมอาศยแลว ในเพราะอาหาร, อ.วโมกข ชอวา สญญตะ (ดวย) ชอวาอนมตตะดวย เปนอารมณ (ของบคคล) ใด (ยอมเปน), อ.รอยเทา (ของบคคล) นน เปน-รอยเทาอนบคคลรไดโดยยาก ยอมเปน เพยงดง (อ.รอยเทา) ของนก ท. ในอากาศ (อนอนบคคล-รไดโดยยาก) ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา อ.อาสวะ ท. ส (ของบคคล) ใด สนไปรอบแลว (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา ยสสาสวา ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อนง (อ.บคคลใด) อนนสสยคอตณหาและทฏฐ ท. ไมอาศยแลว ในเพราะอาหาร (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา อาหาเร จ อนสสโต ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา (อ.รอยเทา) ของนก ท. ตวบนไปอย ในอากาศ (อนใคร ๆ) ไมอาจ เพออนรวา (อ.นก ท.) เหยยบแลว ดวยเทา ท. ในท น ไปแลว, (อ.นก ท.) ประหารแลว ซงท น ดวยอก ไปแลว, (อ.นก ท.) (ประหารแลว) (ซงท) น ดวยหว (ไปแลว), (อ.นก ท.) (ประหารแลว) (ซงท) น ดวยปก ท. (ไปแลว) ดงน ฉนใด อ.รอยเทา

94 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ของภกษ ผมอยางนเปนรป (อนใคร ๆ) ไมอาจ ชอ เพออนบญญต โดยนยมค�าวา (อ.ภกษน) ไปแลว โดยทางเปนทไปสนรก หรอ หรอวา โดยทางเปนทไปสก�าเนดแหงสตวดรจฉาน ดงนเปนตน ฉนนนนนเทยว ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา ปทนตสส ทรนวย� ดงน ฯ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาอนรทธะ (จบแลว) ฯ

jwi

๑ จะแปลทบศพทวา ในวนมหาปวารณา กได ๒ ศพทนมปรากฏทวไปจะแปลวา ในชนบทแหงชนชาวอวนต ท. กได ส�าหรบ แควนอวนต ตงอยทางดานเหนอของเทอกเขา

วนธยหรอวนธยะ ตงอยทางใตแควนมจฉะ ทางตะวนตกแควนวงสะ เทอกเขาวนธยถอเปนแดนก�าหนดเขตทเรยกกนวา อนเดยตอนเหนอกบอนเดยตอนใต ผรในปจจบนเหนวา เขตของมชฌมประเทศแหงชมพทวปในสมยพทธกาล ดานทศใตคงแคจดเทอกเขาวนธย แลวเรมจากฟากเขาดานทศใตเปนตนไป กเปนปจจนตชนบท แควนอสสกะตงอยใตเทอกเขาวนธยลงไป จงจดวาอยนอกเขตมชฌมประเทศ เขตของแควนอวนต กลางอยางคราว ๆ ไดแก อาณาเขตในบรเวณจงหวดอชเชน หรออชไชน นมารตะวนตก นมารตะวนออก อนโดร และวทศา รวมกบอาณาเขตใกลเคยงดวยทงหมดอยในรฐมธยประเทศ ซงมโภปาลเปนเมองหลวง จากหลกฐานในคมภรทางพทธและอน ๆ พบวา แควนอวนตในสมยพทธกาล แบงเปน ๒ สวน คอ เปนอวนตเหนอ ซงมเมอง อชเชน เปนเมองหลวง กบอวนตใตหรออวนตทกขณาปถะ มเมองหลวงชอมาหสสตหรอมาหศมต เมอกลาวถงแควนอวนต เขาใจกนวา มเมองเปนเมองหลวง มพระเจาจณฑปชโชตเปนพระราชาผครองแควน ส�าหรบกรงอชเชน ปจจบนไดแก เมองอชเชน หรออชไชน ตงอยรมฝงแมน�าสปรา สวนมาหสสตนนกลาววาอยรมฝงแมน�านมมทา พระมหากจจายนเถระ กเปนคนเมองน เดมเปนปโรหตของพระเจาจณฑปชโชต เมอบวชแลว กลบไปประกาศพระพทธศาสนาใหพระเจาจณฑปชโชตและประชาชนเลอมใส จนมผออกบวชในพระศาสนาเปนจ�านวนมาก พระพทธศาสนาจงตงมนเปนปกแผนในแควนอวนตเรมแตนนมา พระมหากจจายนะเปนพระสาวกชนผใหญใน ๘๐ รป ไดรบยกยองจากพระพทธองควาเปนเอตทคคะดานการอธบายความแหงค�าทยอใหพสดาร

๓ ปรสา แปลวา ประชมชน, ชมนม, ทประชม, บรษท, บคคลผแวดลอม, บคคลผนงลอมรอบ, คนแวดลอม ว.วา ปร เสนต ยสสนต ปรสา ปร เปนบทหนา ส หรอ ส ธาตในความลอม, นอน, อาศย อ ปจจย ดงนน ค�าวา เทวปรสา ในทน จะแปลวา

บรษทแหงเทวดา กได บรษทคอเทวดา กได ฯ

๕. มหากจจายนตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวามหากจจายนะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาบพพาราม ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวามหากจจายนะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นว า ยสสนทรยาน ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ดงจะกลาวโดยพสดาร ในสมย หนง อ.พระศาสดา ผอนพระ-มหาสาวกแวดลอมแลว ประทบนงแลว ในภายใต แหงปราสาท ของมคารมารดา ในดถเปนทยงสงฆใหรทวใหญ๑ ฯ ในสมย นน อ.พระเถระชอวามหากจจายนะ ยอมอย ในอวนตชนบท ท.๒ ฯ ก (อ.พระเถระ) ผมอาย นน มาแลว แมแตทไกล ยอมยกยอง ซงการฟงซงธรรมนนเทยว ฯ เพราะเหตนน อ.พระมหาเถระ ท. เมอนง นงแลว เวน ซงอาสนะ เพอพระเถระชอวา- มหากจจายนะ ฯ อ.ทาวสกกะ ผพระราชาแหงเทพ เสดจมาแลว กบ ดวยบรษทแหงเทวดา๓ จากเทวโลก ท. สอง ทรงบชาแลว ซงพระศาสดา

96 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(ดวยวตถ ท.) มของหอมและระเบยบอนเปนทพยเปนตน ประทบยนอยแลว ไมทรงเหนแลว ซงพระเถระชอวามหากจจายนะ (ทรงด�ารแลว) วา อ.พระผเปนเจา ของเรา ยอมไมปรากฏ เพราะเหตไรหนอแล, ก ถาวา (อ.พระผเปนเจานน) พงมาไซร (อ.การมา) (ของพระผเปนเจา) นน เปนอาการยงประโยชนใหส�าเรจแล (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.พระเถระ มาแลว ในขณะนนนนเทยว แสดงแลว ซงตน ผนงแลว บนอาสนะ ของตนนนเทยว ฯ อ.ทาวสกกะ ทรงเหนแลว ซงพระเถระ ทรงจบแลว ทขอเทา ท. (กระท�า) ใหมน ตรสแลววา อ.พระผเปนเจา ของเรา มาแลวหนอ, อ.เรา ยอมหวงเฉพาะ ซงการมา แหงพระผเปนเจานนเทยว ดงน ทรงนวดแลว ซงเทา ท. ของพระเถระ ดวยพระหตถ ท. ทงสอง ทรงบชาแลว (ดวยวตถ ท.) มของหอมและระเบยบ-เปนตน ทรงไหวแลว ไดประทบยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ อ.ภกษ ท. ยกโทษแลววา อ.ทาวสกกะ ทรงแลดแลว ซงหนา ยอมทรงกระท�า ซงสกการะ, (อ.ทาวสกกะ) ไมทรงกระท�าแลว ซงสกการะ อนมอยางนเปนรป แกพระมหา-สาวกผเหลอลง ท. ทรงเหนแลว ซงพระเถระชอวามหากจจายนะ ทรงจบแลว ทขอเทา ท. โดยเรว ตรสแลววา อ.พระผเปนเจา ของเรา มาแลว ดหนอ, อ.เรา ยอมหวงเฉพาะ ซงการมา แหงพระผเปนเจานนเทยว ดงน ทรงนวดแลว ซงเทา ท. ดวยพระหตถ ท. ทงสอง ทรงบชาแลว ทรงไหวแลว ประทบยน- อยแลว ณ ทสดสวนขางหนง ดงน ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว (ของภกษ ท.) เหลานน ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.ภกษ ท.) ผมทวารอนคมครองแลว ในอนทรย ท. ผเชนกบ ดวยมหากจจายนะ ผเปนบตร ของเรา เปนผเปนทรก ของเทวดา ท. นนเทยว (ยอมเปน) ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.อนทรย ท. (ของภกษ) ใด ถงแลว ซงความ-สงบ ราวกะ อ.มา ท. ตวอนนายสารถฝกดแลว แม อ.เทวดาและมนษย ท. ยอมกระหยม (ตอ-ภกษ) นน ผมมานะอนละไดแลว ผมอาสวะหามได ผคงท ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 97

แกอรรถ

อ.เนอความวา อ.อนทรย ท. หก ของภกษ ใด ถงแลว ซงความสงบ คอวา ซงความเปน (แหงอนทรย ท. อนตน) ฝกแลว คอวา ซงความเปน (แหงอนทรย ท.) มความเสพผดออกแลว ราวกะ อ.มา ท. ตวอนนายสารถ ผฉลาด ฝกดแลว, (ตอภกษ) นน ผชอวามมานะอนละไดแลว เพราะความท (แหงตน) เปนผละ ซงมานะ อนมอยางเกา แลวจงด�ารงอยแลว ผชอวาม- อาสวะหามได เพราะความไมม แหงอาสวะ ท. ส ฯ (อ.อรรถ) วา แม อ.เทวดา ท. แม อ.มนษย ท. ยอมกระหยม คอวา ยอมปรารถนานนเทยว ซงการเหนดวย ซงการมาดวย (แหงภกษ) ผด�ารงอย-ดวยดแลวโดยความเปนแหงบคคลผคงท คอวา ผมอยางนนเปนรป (ดงน แหงบท) วา ตาทโน ดงน ดงน (แหงค�าอนเปนพระคาถา) นน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวามหากจจายนะ (จบแลว) ฯ

jwi

๖. สารปตตตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาสารบตร (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาสารบตร ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา ป€วสโม ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ดงจะกลาวโดยพสดาร ในสมย หนง อ.พระสารบตร ผมอาย ผมพรรษาอนอยจ�าแลว เปนผใครเพออนหลกไป สทจารก (เปน) ทลลาแลว ซงพระผมพระภาคเจา ถวายบงคมแลว ออกไปแลว กบ ดวยบรวาร ของตน ฯ อ.ภกษ ท. ผมาก แมเหลาอน ไปตามแลว ซงพระเถระ ฯ ก อ.พระเถระ กลาวแลว ดวยสามารถแหงชอและโคตร กะภกษ ท. ผปรากฏอย ดวยสามารถแหงชอและโคตร (ยงภกษ ท. เหลานน) ยอมใหกลบ ฯ อ.ภกษ ผไมปรากฏแลว ดวยสามารถแหงชอและโคตร รปใดรปหนง (คดแลว) วา โอหนอ (อ.พระเถระ) กลาวยกยองอยแลว แมซงเรา ดวยสามารถแหงชอและโคตร (ยงเรา) พงใหกลบ ดงน ฯ อ.พระเถระ ไมก�าหนดแลว (ซงภกษ) นน ในระหวาง แหงหมแหงภกษใหญ ฯ (อ.ภกษ) แมนน คดแลววา (อ.พระเถระ) ยอมไมยกยอง ซงเรา ราวกะวา (ยกยองอย) ซงภกษ ท. เหลาอน ดงน ผกแลว ซงความอาฆาต ในพระเถระ ฯ อ.มมแหงผาสงฆาฏ แมของพระเถระ ถกตองแลว ซงสรระ ของภกษ นน ฯ (อ.ภกษนน) ผกแลว ซงความอาฆาต แม (ดวยเหต) นนนนเทยว ฯ (อ.ภกษ) นน รแลววา ในกาลน อ.พระเถระ เปนผกาวลวงแลว ซงอปจารแหงวหาร จกเปน ดงน เขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดา กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ อ.พระสารบตร ผมอาย ประหารแลว ซงขาพระองค ราวกะวา ท�าลายอย ซงหมวกแหงห ไม (ยง- ขาพระองค) ใหอดโทษแลวเทยว หลกไปแลว สทจารก (ดวยความส�าคญ) วา (อ.เรา) เปนอครสาวก (ของพระองค) ยอมเปน ดงน ดงน ฯ อ.พระศาสดา (ทรงยงบคคล) ใหเรยกมาแลว ซงพระเถระ ฯ ในขณะ นน

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 99

อ.พระเถระชอวามหาโมคคลลานะดวย อ.พระเถระชอวาอานนทดวย คดแลววา อ.พระศาสดา ยอมไมทรงทราบ ซงความทแหงภกษน เปนผอนพชายผเจรญทสด ของเรา ท. ไมประหารแลว หามได, แตวา (อ.พระศาสดา) เปนผทรงใคร-เพออน (ยงพชายผเจรญทสด ของเรา ท.) ใหบนลอ บนลอเพยงดงสหะ จกเปน, (อ.เรา ท.) ยงบรษท จกใหประชมกน ดงน ฯ (อ.พระเถระ ท. สอง) เหลานน ผมกญแจในมอ เปดแลว ซงประตแหงบรเวณ ท. (กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย ท. (อ.ทาน ท.) จงออกไป, ดกอนทานผมอาย ท. (อ.ทาน ท.) จงออกไป, ในกาลน อ.พระสารบตร ผมอาย จกบนลอ บนลอเพยงดงสหะ ตอพระพกตร ของพระผมพระภาคเจา ดงน ยงหมแหงภกษใหญ ใหประชม- กนแลว ฯ แม อ.พระเถระ มาแลว ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา นงแลว ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสถามแลว ซงเนอความ นน (กะพระเถระ) นน ฯ อ.พระเถระ ไมกราบทลแลวเทยววา อ.ภกษ น อนขาพระองค ประหารแลว หามได ดงน เมอกราบทล ซงวาจาเปนเครองกลาวซงคณ ของตน กราบทล-แลววา ขาแตพระองคผเจรญ อ.สต อนไปแลวในกาย เปนคณชาต (อนภกษ) ใด ไมเขาไปตงไวแลว ในกาย พงเปน แน, (อ.ภกษ) นน กระทบกระทงแลว ซงสพรหมจาร รปใดรปหนง (ในพระศาสนา) น ไมสละคนแลว พงหลกไป สทจารก ดงน ประกาศแลว ซงความทแหงตน-เปนผมจตเสมอดวยแผนดนดวย ซงความทแหงตนเปนผมจตเสมอดวยน�าและไฟ-และลมและผาเปนเครองน�าไปซงธลและเดกนอยของคนจณฑาลและโคผตวมเขา- อนขาดแลวดวย ซงความอดอด ดวยกาย ของตน ราวกะ (อ.ความอดอด) (ดวยซากศพ ท.) มซากศพแหงงเปนตนดวย ซงการบรหาร ซงกาย ของตน ราวกะ อ.ถาดแหงมนขนดวย โดยนย มค�าวา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ชน ท.) ยอมทง ซงวตถอนสะอาดบาง ยอมทง ซงวตถอนไมสะอาดบาง บนแผนดน แมฉนใด ดงนเปนตน ฯ

ก.๒ กแล ครนเมอพระเถระ กลาวอย ซงคณ ของตน ดวยอปมา ท. เกา เหลาน, อ.แผนดนใหญ กระท�า ซงทสดรอบแหงน�า หวนไหวแลว ในวาระ ท. แมเกา ฯ ก ในกาลเปนทน�ามา ซงอปมาดวยผาเปนเครอง-

100 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

น�าไปซงธลและเดกนอยของคนจณฑาลและถาดแหงมนขน ท. อ.ภกษผเปนปถชน ท. ไมไดอาจแลว เพออนทรงไวพรอม ซงน�าตา ท., อ.ธรรมสงเวช ไดเกดขนแลว แกพระขณาสพ ท. ฯ ครนเมอพระเถระ กลาวอย ซงคณ ของตนนนเทยว, อ.ความเรารอน เกดขนแลว ในสรระทงสน ของภกษผกลาวต ฯ (อ.ภกษ- ผกลาวต) นน หมอบลงแลว ใกลพระบาท ท. ของพระผมพระภาคเจา ในขณะนนนนเทยว ประกาศแลว ซงโทษในเพราะการกลาวตดวยค�าอนไมมแลว แสดงแลว (ซงโทษ) อนเปนไปลวง ฯ อ.พระศาสดา ตรสเรยกมาแลว ซงพระเถระ ตรสแลววา ดกอนสารบตร (อ.เธอ) จงอด ซงโทษ แกบรษผเปลา น - อ.ศรษะ (ของบรษผเปลา) นน จกไมแตก โดยสวนเจด เพยงใด - เพยงนน ดงน ฯ อ.พระเถระ นงแลว กระโหยง ประคองแลว ซงอญชล กราบทล-แลววา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ขาพระองค ยอมอดโทษ (แกภกษ) ผมอาย นน, อนง (อ.ภกษ) ผมอาย นน จงอดโทษ แกขาพระองค, ถาวา อ.โทษ ของขาพระองค มอยไซร ดงน ฯ อ.ภกษ ท. กลาวแลววา ดกอนทาน- ผมอาย (อ.ทาน ท.) จงด ซงความทแหงพระเถระเปนผมคณอนไมต�าทราม ในกาลน, (อ.พระเถระนน) ไมกระท�าแลว ซงความโกรธ หรอ หรอวา ซงความประทษราย แมอนมประมาณนอย ในเบองบน แหงภกษ ผกลาวต ดวยการกลาวเทจ ชอผมอยางนเปนรป นงแลว กระโหยง ประคองแลว ซงอญชล (ยงภกษผกลาวตนน) ยอมใหอดโทษ เองนนเทยว ดงน ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว นน ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) ยอมกลาว (ซงเรอง) อะไร ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระองค-ผเจรญ (อ.ขาพระองค ท.) (ยอมกลาว ซงเรอง) ชอน ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. (อนใคร ๆ) ไมอาจ เพออนยงความโกรธ หรอ หรอวา ยงความประทษราย ใหเกดขน (แกภกษ ท.) ผเชนกบดวยสารบตร, ดกอนภกษ ท. อ.จต ของสารบตร เปนเชนกบดวย- แผนดนใหญ (ดวย) เปนเชนกบดวยเสาเขอน (ดวย) เปนเชนกบดวยหวงแหงน�า- อนใสแลวดวย (ยอมเปน) ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 101

(อ.ภกษใด) เปนผเสมอดวยแผนดน เปนผมเสาเขอน-เปนเครองเปรยบ เปนผคงท เปนผมวตรอนงาม เปนผมกเลสเพยงดงเปอกตมไปปราศแลว (เปน) เพยงดง อ.หวงน�า (อนมเปอกตมไปปราศแลว) ยอมไมยนราย, อ.สงสาร ท. ยอมไมม (แกภกษนน) ผคงท ดงน ฯ

แกอรรถ

อ.เนอความวาวา ดกอนภกษ ท. (อ.ชน ท.) ยอมทง (ซงวตถ ท.) มของหอมและระเบยบเปนตน อนสะอาดบาง ยอมทง (ซงวตถ ท.) มมตร- และกรสเปนตน อนไมสะอาดบาง บนแผนดน, อนง (อ.ชน ท.) มเดกเปนตน ยอมถายปสสาวะรดบาง ยอมถายอจจาระรดบาง ซงเสาเขอน อน (อนบคคล) ฝงไวแลว ทประตแหงพระนคร ฯ สวนวา (อ.ชน ท.) เหลาอนอก ยอมสกการะ (ซงเสาเขอน) นน (ดวยวตถ ท.) มของหอมและระเบยบเปนตน, อ.ความยนด ยอมไมเกดขนนนเทยว อ.ความยนราย ยอมไมเกดขน แกแผนดน หรอ หรอวา แกเสาเขอน (ในเพราะกรรม) นน ฉนใด อ.ภกษ ผขณาสพ น ใด ชอวา เปนผคงท เพราะความท (แหงตน) เปนผอนโลกธรรม ท. แปด ใหหวนไหวไมได ชอวา เปนผมวตรอนงาม เพราะความทแหงวตร ท. เปนวตรอนงาม (ยอมเปน) (อ.ภกษ) นน, (ครนเมอชน ท.) กระท�าอย ซงสกการะดวย ซงการไมสกการะดวย ยอมไมยนดนนเทยว ยอมไมยนรายวา (อ.ชน ท.) เหลาน ยอมสกการะ ซงเรา ดวยปจจย ท. ส สวนวา (อ.ชน ท.) เหลาน ยอมไมสกการะ (ซงเรา ดวยปจจย ท. ส) ดงน โดยทแทแล (อ.ภกษผพระ-ขณาสพนน) เปนผเสมอดวยแผนดนดวย เปนผมเสาเขอนเปนเครองเปรยบนนเทยวดวย ยอมเปน ฉนนนนนเทยว ฯ เหมอนอยางวา อ.หวงน�า อนมเปอกตมไปปราศแลว เปนหวงน�าอนมน�าอนใสแลว ยอมเปน ฉนใด (อ.ภกษผขณาสพนน) ชอวา เปนผมกเลสเพยงดงเปอกตมไปปราศแลว (ดวยกเลสเพยงดงเปอกตม ท.)

102 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

มกเลสเพยงดงเปอกตมคอราคะเปนตน เพราะความท (แหงตน) เปนผมกเลสไปปราศแลว เปนผผองใสแลวเทยว ยอมเปน ฉนนน ฯ (อ.อรรถ) วา ก ชอ อ.สงสาร ท. ดวยสามารถแหงการทองเทยวไป ในสคตและทคต ท. ยอมไมม (แกภกษ) นน คอวา ผมอยางนเปนรป (ดงน แหงบท) วา ตาทโน ดงนเปนตน, ดงน (แหงค�าอนเปนพระคาถา) นน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.พนแหงภกษ ท. เกา บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาสารบตร (จบแลว) ฯ

jwi

๑ กปปยการก แปลตามพยญชนะวา ผกระท�าซงวตถใหเปนของสมควร หมายถง ผปฏบตพระสงฆ, ลกศษยพระ

๗. โกสมพวาสตสสตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาตสสะผอยในพระนครชอวาโกสมพโดยปกต

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงสามเณร ของพระเถระชอวาตสสะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา สนตนตสส มน� โหต ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.กลบตร ผอยในพระนครชอวาโกสมพโดยปกต คนหนง บวชแลว ในพระศาสนา ผมอปสมบทอนไดแลว ปรากฏแลววา อ.พระเถระ- ชอวาตสสะผอยในพระนครชอวาโกสมพโดยปกต ดงน ฯ อ.อปฏฐาก น�ามาแลว ซงจวรสามผนดวยนนเทยว ซงเนยใสและน�าออยดวย (เพอพระเถระ) นน ผมพรรษา- อนอยจ�าแลว ในพระนครชอวาโกสมพ วางไวแลว ณ ทใกลแหงเทา ฯ ครงนน อ.พระเถระ กลาวแลว (กะอปฏฐาก) นนวา ดกอนอบาสก (อ.วตถ) น อะไร ดงน ฯ (อ.อปฏฐาก กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.ทาน เปนผอนกระผมใหอยแลว ตลอดพรรษา (ยอมเปน) มใชหรอ, ก (อ.ภกษ ท.) ผมพรรษาอนอยจ�าแลว ในวหาร ของกระผม ท. ยอมได ซงลาภ น, ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) ขอจงรบ ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนอบาสก (อ.เหตนน) จงยกไว, อ.ความตองการ (ดวยลาภ) น (มอย) แกเรา หามได ดงน ฯ (อ.อปฏฐาก ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ความตองการ ดวยลาภน มอย แกทาน หามได) เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย แม อ.สามเณร ผเปนกปปยการก๑ ในส�านก ของเรา ยอมไมม ดงน ฯ (อ.อปฏฐาก กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ถาวา (อ.สามเณร) ผเปนกปปยการก ยอมไมมไซร, อ.บตร ของกระผม เปนสามเณร ในส�านก ของพระผเปนเจา

104 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ตจปญจกกมมฏ€าน� แปลวา กรรมฐานมหนงเปนทหา, กรรมฐานมประชมแหงอาการหามหนงเปนทสดเปนอารมณ ว.วา

กณ.สมหตท. ว. ปญจนน� อาการาน� สมโห ปญจก�

ฉ.ตล. ว. ตโจ ปรยนโต ยสส ต� ตจปรยนต� (ปญจก�)

ว.บพ.กม. ว. ตจปรยนตญจ ต� ปญจกญจาต ตจปญจก� หรอ ตจปรยนต� ปญจก� ตจปญจก�

ฉ.ตล. ว. ตจปญจก� อารมมณ� ยสส ต� ตจปญจการมมณ� (กมมฏ€าน�)

ว.บพ.กม. ว. ตจปญจการมมณญจ ต� กมมฏ€านญจาต ตจปญจกกมมฏ€าน� หรอ

ตจปญจการมมณ� กมมฏ€าน� ตจปญจกกมมฏ€าน� ๒ วกาโล เปนปญจมตลยาธกรณพหพพหสมาส ว.วา วคโต กาโล ยสมา โส วกาโล (สมโย) จะแปลทบศพทวา อ.เวลาวกาล กได

จกเปน ดงน ฯ อ.พระเถระ (ยงค�า) ใหอยทบแลว ฯ อ.อบาสก น�าไปแลว ซงบตร ของตน ผมกาลฝนเจด สส�านก ของพระเถระ ไดถวายแลว (ดวยค�า) วา (อ.ทาน) ขอจง (ยงเดก) น ใหบวช ดงน ฯ ครงนน อ.พระเถระ ยงผม ท. (ของเดก) นน ใหเปยกแลว ใหแลว ซงตจปญจก-กมมฏฐาน๑ (ยงเดกนน) ใหบวชแลว ฯ (อ.เดก) นน บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ใหกาลเปนทสดแหงกจอนบคคล- พงกระท�าดวยมดโกนนนเทยว ฯ อ.พระเถระ ครน (ยงเดก) นนใหบวชแลว อยแลว (ในท) นน สนเดอนดวยทงกง (คดแลว) วา (อ.เรา) จกเฝา ซงพระศาสดา ดงน ยงสามเณร ใหถอเอาแลว ซงสงของ ไปอย ไดเขาไปแลว สวหาร แหงหนง ในระหวางแหงหนทาง ฯ อ.สามเณร ถอเอาแลว ซงเสนาสนะ จดแจงแลว เพอพระอปชฌาย ฯ (เมอสามเณร) นน จดแจงอย (ซงเสนาสนะ) นนนนเทยว, (อ.สมย) มกาลไปปราศแลว๒ เกดแลว, (เพราะเหต) นน (อ.สามเณรนน) ไมไดอาจแลว เพออนจดแจง ซงเสนาสนะ เพอตน ฯ ครงนน อ.พระเถระ ถามแลว (ซงสามเณร) นน ผมา ในเวลาเปนทบ�ารง แลวจงนงแลววา ดกอนสามเณร อ.ทเปนทอย ของตน (อนเธอ) จดแจงแลว(หรอ) ดงน ฯ (อ.สามเณร กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.กระผม) ไมไดไดแลว ซงโอกาส เพออนจดแจง ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.เธอ) จงอย ในทเปนทอย ของเรานนเทยว, อ.อน (อนเธอ) อย ในทแหงภกษผจรมา เปนทกข (ยอมเปน) ดงน พาเอาแลว (ซงสามเณร) นนเทยว ไดเขาไปแลว สเสนาสนะ ฯ ก อ.พระเถระ เปนปถชน (เปน) ผสกวานอนแลวนนเทยว กาวลงแลว สความหลบ ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 105

๑ สหไสยาบต หมายถง อาบตทภกษตอง เพราะนอนรวมกบอนปสมบนเกน ๓ คน ตามสกขาบทท ๕ แหงมสาวาทวรรค ความวา

ภกษนอนในทมงทบงอนเดยวกนกบอนปสมบนเกน ๓ คนขนไป ตองปาจตตย. ค�าวา อนปสมบน ไดแก ผไมไดอปสมบท คอ

ไมใชพระสงฆนนเอง เชน คฤหสถ สามเณร สามเณร ในอาบตขอนมงเฉพาะสามเณร หรอ คฤหสถผชายเทานน แตถาเปน

สตรนอนรวมกบภกษแมเพยงคนเดยวกเปนอาบตปาจตตย ตามสกขาบทท ๖ แหงมสาวาทวรรค ความวา ภกษนอนในทมงทบงอน

เดยวกนกบผหญง แมในคนแรกตองปาจตตย. แตถามความก�าหนด จบตองเคลาคลงกายหญงกด พดเกยวหญง (จบ) กด พดลอ

ใหหญงบ�าเรอตนดวยกามกด ตองอาบตสงฆาทเสส แตถาลวงละเมดมเพศสมพนธกนไมวาหญง ชาย หรอแมแตสตวดรจฉาน

ตองอาบตปาราชก

ก.๒ อ.สามเณร คดแลววา อ.วนน เปนวน ทสาม ของเรา ผอยอย ในเสนาสนะเดยวกน กบ ดวยพระอปชฌาย (ยอมเปน), ถาวา อ.เรา นอนแลว จกประพฤตหลบไซร, อ.พระเถระ พงถงทว ซงสหไสยาบต๑, (อ.เรา) ผนงแลวเทยว (ยงกาล) จกใหนอมลวงไปวเศษ ดงน นงคเขาแลว ซงบลลงกเทยว ณ ทใกลแหงเตยงนอย ของพระอปชฌาย ยงราตร ใหนอม-ลวงไปวเศษแลว ฯ อ.พระเถระ ลกขนเฉพาะแลว ในกาลอนขจดเฉพาะซงมด (คดแลว) วา อ.อน (อนเรา) ยงสามเณร ใหออกไป ยอมควร ดงน ถอเอาแลว ซงพด อนตงอยแลว ทขางแหงเตยงนอย ประหารแลว ซงเสอล�าแพน ของสามเณร ดวยปลาย แหงใบแหงพด ยกขนอย ซงพด ในเบองบน กลาวแลววา ดกอนสามเณร (อ.เธอ) จงออกไป ในภายนอก ดงน ฯ อ.ใบแหงพด กระทบเฉพาะแลว ทนยนตา ฯ อ.นยนตา แตกแลว ในขณะนนนนเทยว ฯ (อ.สามเณร) นน กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ อ.อะไร ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.เธอ) ลกขนแลว จงออกไป ในภายนอก ดงน (อนพระเถระ) กลาวแลว, ไมกลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ อ.นยนตา ของกระผม แตกแลว ดงน ปดแลว ดวยมอ ขางหนง ออกไปแลว ฯ กแล ในกาลเปนทกระท�าซงวตร (อ.สามเณรนน) ไมเปนผนง (เปน) นงแลว (ดวยอนคด) วา อ.นยนตา ของเรา แตกแลว ดงน จบแลว ซงนยนตา ดวยมอ ขางหนง ถอเอาแลว ซงไมกวาดอนเปนก�า ดวยมอ ขางหนง กวาดแลว ซงวจจกฎดวย ซงทเปนทลางซงหนา ดวย ดวย ตงไวแลว ซงน�าเปนเครองลางซงหนาดวย กวาดแลว ซงบรเวณ ฯ (อ.สามเณร) นน เมอถวาย ซงไมเปนเครองช�าระซงฟน แกพระอปชฌาย ไดถวายแลว ดวยมอ ขางหนง ฯ ครงนน อ.พระอปชฌาย กลาวแลว (กะสามเณร) นนวา

106 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อ.สามเณร น ผไมศกษาแลวหนอ ยอมได เพออนถวาย ซงไมเปนเครอง- ช�าระซงฟน ดวยมอ ขางหนง แกพระอาจารยและพระอปชฌาย ท. ดงน ฯ (อ.สามเณร กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.กระผม ยอมรวา (อ.การกระท�า) นน เปนวตร (ยอมเปน) หามได ดงน, แตวา อ.มอ ขางหนง ของกระผม เปนอวยวะวาง (ยอมเปน) หามได ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถามแลว) วา ดกอนสามเณร อ.อะไร ดงน ฯ (อ.สามเณร) นน บอกแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน จ�าเดม แตตน ฯ อ.พระเถระ ฟงแลวเทยว เปนผมใจอนสลดแลว (เปน) กลาวแลววา โอ อ.กรรม อนหนก อนเรา กระท�าแลว ดงน (กลาวแลว) วา ดกอนสตบรษ (อ.เธอ) จงอดโทษ แกเรา, (อ.เรา) ยอมไมร (ซงเหต) นน, (อ.เธอ) เปนทอาศย จงเปน ดงน ประคองแลว ซงอญชล นงแลว กระโหยง ณ ทใกลแหงเทา ของเดกผมกาลฝนเจด ฯ ครงนน อ.สามเณร กลาวแลว (กะพระเถระ) นนวา ขาแตทานผเจรญ อ.กระผม กลาวแลว เพอประโยชนนน หามได, (อ.ค�า) อยางน อนกระผม ผตามรกษาอย ซงจต ของทาน กลาวแลว, อ.โทษ ของทาน (ในเพราะเหต) น มอย หามได, (อ.โทษ) ของกระผม (ในเพราะเหตน มอย) หามได, (อ.โทษ) นน เปนโทษ ของวฏฏะนนเทยว (ยอมเปน), (อ.ทาน) อยาคดแลว, (อ.เหตนน) อนกระผม ผรกษาอย ซงความเดอดรอน ของทาน นนเทยว ไมบอกแลว ดงน ฯ

ก.๓ อ.พระเถระ แมผอนสามเณรใหเบาใจอย ไมเบาใจแลว เปนผม-ความสงเวชเกดขนแลว (เปน) ถอเอาแลว ซงภณฑะ ของสามเณร ไดด�าเนน-ไปแลว สส�านก ของพระศาสดา ฯ แม อ.พระศาสดา ประทบนงแลดอยแลว ซงการมา (แหงพระเถระ) นนเทยว ฯ (อ.พระเถระ) นน ไปแลว ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา กระท�าแลว ซงความบนเทงพรอมเฉพาะ กบ ดวยพระศาสดา ผ (อนพระศาสดา) ตรสถามแลววา ดกอนภกษ (อ.ยนตคอสรระ อนมจกรส อนมทวารเกา) อนเธอ พงอดทนได (หรอ), (อ.ความทกข) มใชความส�าราญ อนยงเกน อะไร ๆ มอย หามได (หรอ) ดงน กราบทลแลววา ขาแต-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 107

พระองคผเจรญ (อ.ยนตคอสรระ อนมจกรส อนมทวารเกา อนขาพระองค) พงอดทนได, (อ.ความทกข) มใชความส�าราญ อนยงเกน อะไร ๆ ยอมไมม แกขาพระองค, ก อกอยางหนงแล (อ.บคคล) อน ผมคณอนยงเกน ราวกะ อ.สามเณรเดก น เปนผ (อนขาพระองค) ไมเคยเหนแลว (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ดกอนภกษ ก (อ.กรรม) อะไร (อนสามเณร-เดก) น กระท�าแลว ดงน ฯ (อ.พระเถระ) นน กราบทลแลว ซงเรองอน- เปนไปทว นน ทงปวง แกพระผมพระภาคเจา จ�าเดม แตตน กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.สามเณรนน) ผอนขาพระองค ใหอดโทษอย อยางน กลาวแลว กะขาพระองค อยางนวา อ.โทษ ของทาน (ในเพราะเหต) น มอย หามไดนนเทยว, (อ.โทษ) ของกระผม (ในเพราะเหตน มอย) หามได, (อ.โทษ) นน เปนโทษ ของวฏฏะนนเทยว (ยอมเปน), อ.ทาน อยาคดแลว ดงน, (อ.สามเณรนน) ยงขาพระองค ใหเบาใจแลวนนเทยว ดวยประการฉะน, (อ.สามเณรนน) ไม (ไดกระท�าแลว) นนเทยว ซงความโกรธ, ไมไดกระท�าแลว ซงความประทษราย ในขาพระองค, ขาแตพระองคผเจรญ (อ.บคคล) ผถงพรอมแลวดวยคณ ผมอยางนเปนรป เปนผอนขาพระองคเคย-เหนแลว (ยอมเปน) หามได ดงน ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว (กะพระเถระ) นนวา ดกอนภกษ ชอ อ.พระขณาสพ ท. ยอมไมโกรธ ตอใคร ๆ, ยอมไมประทษราย (ตอใคร ๆ), (อ.พระขณาสพ ท. เหลานน) เปนผมอนทรยอนสงบแลว เปนผมใจอนสงบแลวเทยว ยอมเปน ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.ใจ (ของพระขณาสพ) นน ผพนวเศษแลว เพราะ-รโดยชอบ ผเขาไปสงบแลว ผคงท เปนใจ- สงบแลว (ยอมเปน), อ.วาจาดวย อ.กายกรรมดวย (ของพระขณาสพนน) ผพนวเศษแลว เพราะรโดยชอบ ผเขาไปสงบแลว ผคงท เปนธรรมชาตอนสงบแลว (ยอมเปน) ดงน ฯ

108 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ วมตต หมายถง ความหลดพนจากกเลสม ๕ ประการ (๑) วกขมภนวมตต ความหลดพนหรอความดบกเลสดวยการขมไวดวยฌาน เปนภาวะทจตสงบแนวแนเนองมาจากการเพงอารมณ เปนการดบกเลสของผบ�าเพญฌานถงขนปฐมฌาน (๒) ตทงควมตต ความหลดพนหรอความดบกเลสดวยองคธรรมนนๆ (๓) สมจเฉทวมตต ความหลดพนหรอความดบกเลสดวยการตดขาดดวยอรยมรรค หรอโลกตตรมรรคในขณะแหงมรรคนนๆ (๔) ปฏปสสทธวมตต ความหลดพนหรอความดบกเลสดวยการสงบระงบ เปนความหลดพนจากกเลสดวยอรยผล เปนการหลดพนทยงยนเดดขาด ไมตองขวนขวายเพอดบอก (๕) นสสรณวมตต ความหลดพน

หรอความดบกเลสดวยการสลดออก คอ ดบกเลสไดหมดสน นนคอ การบรรลนพพาน เปนสภาพทดบกเลสและทกขทงปวง

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา อ.ใจ ของสมณะผขณาสพ นน ชอวา เปนใจสงบแลว นนเทยว คอวา เปนใจเขาไปสงบแลว คอวา เปนใจดบแลว เพราะความไมม (แหงมโนทจรต ท.) มอภชฌาเปนตน ยอมเปน, อนง อ.วาจา (ชอวา เปนวาจา-สงบแลว) เพราะความไมม (แหงวจทจรต ท.) มมสาวาทเปนตน (ยอมเปน) ดวย อ.กายกรรม ชอวา เปนกรรมสงบแลว นนเทยว เพราะความไมม (แหงกายทจรต ท.) มปาณาตบาตเปนตน ยอมเปน ดวย (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา สนต� ดงนเปนตน ฯ (อ.อรรถ) วา ผหลดพนวเศษแลว ดวยวมตต ท. หา๑ เพราะร โดยนย คอวา โดยเหต (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา สมมทญญา วมตตสส ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ชอวา ผเขาไปสงบแลว เพราะความเขาไปสงบ (แหงกเลส ท.) มราคะเปนตน ในภายใน (ดงน แหงบท) วา อปสนตสส ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผถงพรอมแลวดวยคณ ผมอยางนนเปนรป ดงน (แหงบท) วา ตาทโน ดงน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.พระเถระชอวาตสสะผอยในพระนครชอวา- โกสมพโดยปกต บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ฯ อ.พระธรรมเทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน ไดมแลว แมแก-มหาชนผเหลอ ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาตสสะผอยในพระนครชอวาโกสมพโดยปกต (จบแลว) ฯ

jwi

๘. สารปตตตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาสารบตร (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาสารบตร ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา อสสทโธ ดงนเปนตน ฯ ก.๑ ดงจะกลาวโดยพสดาร ในวนหนง อ.ภกษ ท. ผอยในปา ผมสามสบรปเปนประมาณ ไปแลว สส�านก ของพระศาสดา ถวายบงคมแลว นงแลว ฯ อ.พระศาสดา ทรงทราบแลว ซงอปนสย แหงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. (ของภกษ ท.) เหลานน ตรสเรยกมาแลว ซงพระเถระ- ชอวาสารบตร ตรสถามแลว ซงปญหา ปรารภ ซงอนทรยหา ท. อยางนวา ดกอนสารบตร อ.เธอ ยอมเชอ (หรอ), อ.อนทรยคอศรทธา (อนบคคล) ใหเจรญแลว (อนบคคล) กระท�าใหมากแลว เปนธรรมชาตยงลงสอมตะ เปนธรรมชาตมอมตะ- เปนทสดลงรอบ ยอมเปน ดงนเปนตน ฯ อ.พระเถระ ทลพยากรณแลว ซงปญหา นน อยางนวา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ขาพระองค ยอมถง ดวยความเชอ ตอพระผมพระภาคเจา (ในอนทรยหา) น หามไดแล : อ.อนทรย-คอศรทธา (อนบคคล) ใหเจรญแลว (อนบคคล) กระท�าใหมากแลว เปนธรรมชาต-ยงลงสอมตะ เปนธรรมชาตมอมตะเปนทสดลงรอบ ยอมเปน, ขาแตพระองคผเจรญ (อ.อนทรยคอศรทธา) นน (อนชน ท.) เหลาใด ไมรแลว ไมฟงแลว ไมเหนแลว ไมทราบแลว ไมกระท�าใหแจงแลว ไมถกตองแลว ดวยปญญา แน, (อ.ชน ท.) เหลานน พงถง ดวยความเชอ (ตอชน ท.) เหลาอน (ในอนทรยหา) นน, อ.อนทรยคอศรทธา ฯลฯ เปนธรรมชาตมอมตะเปนทสดลงรอบ (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.ภกษ ท. ฟงแลว (ซงค�า) นน ยงวาจาเปนเครองกลาววา อ.พระเถระ-ชอวาสารบตร ทลแกแลว ดวยการถอผดนนเทยว, (อ.พระเถระชอวาสารบตร) ไมเชอแลว ตอพระสมมาสมพทธเจา แมในวนนนนเทยว ดงน ใหตงขนพรอมแลว ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว (ซงวาจาเปนเครองกลาว) นน ตรสแลววา

110 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) ยอมกลาว (ซงเรอง) นน ชออะไร, อ.เราแล ถามแลววา ดกอนสารบตร (อ.เธอ) ยอมเชอวา ชอ (อ.บคคล) ผสามารถ เพออนไมยงอนทรยหา ท. ใหเจรญแลว ไมยงสมถะและวปสสนาใหเจรญแลว กระท�าใหแจง ซงมรรคและผล ท. มอย ดงน (หรอ) ดงน, (อ.สารบตร) นน กลาวแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค) ยอมไมเชอวา (อ.บคคล) ผกระท�าใหแจงอย อยางน ชอวา มอย ดงน ดงน, (อ.สารบตรนน) ไมเชอแลว ซงผลวบาก (แหงทาน อนบคคล) ถวายแลว หรอ หรอวา (แหงกรรม อนบคคล) กระท�าแลว หามได, (อ.สารบตร) ไมเชอแลว ซงคณ (ของรตนะ ท. สาม) มพระพทธเจาเปนตน แมหามได แตวา (อ.สารบตร) นน ยอมไมถง ดวยความเชอ (ตอชน ท.) เหลาอน ในธรรมคอฌานและวปสสนา- และมรรคและผล ท. อนอนตนไดเฉพาะแลว เพราะเหตนน (อ.สารบตรนน) เปนผอนใคร ๆ ไมพงเขาไปวาราย (ยอมเปน) ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.นระใด เปนผไมเชอดวย เปนผรซงพระนพพาน-อนปจจยอะไร ๆ กระท�าไมไดแลวดวย เปนผตด- ซงทตอดวย เปนผมโอกาสอนก�าจดแลวดวย เปน-ผมความหวงอนคายแลวดวย (ยอมเปน) (อ.นระ) นนแล เปนบรษผสงสด (ยอมเปน) ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.วเคราะห) วา (อ.นระใด) ยอมไมเชอ ซงคณอนตนแทงตลอดแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว (ของชน ท.) เหลาอน เพราะเหตนน (อ.นระนน) ชอวา อสสทโธ, (อ.นระใด) ยอมร ซงพระนพพาน อน (อนปจจยอะไร ๆ) กระท�าไมไดแลว เพราะเหตนน (อ.นระนน) ชอวา อกตญญ, อ.อธบายวา ผมพระนพพานอนกระท�าใหแจงแลว ดงน ฯ (อ.นระใด) ตดแลว ซงทตอ- คอวฏฏะ ซงทตอคอสงสาร ด�ารงอยแลว เพราะเหตนน (อ.นระนน) ชอวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 111

สนธจเฉโท ฯ อ.โอกาสแหงการบงเกด ชอวา (อนนระ) นน ก�าจดแลว เพราะความทแหงพชคอกรรมอนเปนกศลและอกศลเปนธรรมชาตสนไปแลว เพราะ- เหตนน (อ.นระนน) ชอวา หตาวกาโส ฯ อ.ความหวงทงปวง ท. ชอวา (อนนระ) น คายแลว เพราะความทแหงกจอนบคคลพงกระท�า ดวยมรรค ท. ส เปนกจ (อนตน) กระท�าแลว เพราะเหตนน (อ.นระนน) ชอวา วนตาโส ฯ ก (อ.นระ) ผมอยางนเปนรป ใด, (อ.นระ) นนแล ชอวา ถงแลว ซงความเปนแหงนระผสงสด ในบรษ ท. เพราะความท (แหงตน) เปนผมโลกตรธรรม-อนแทงตลอดแลว เพราะเหตนน (อ.นระนน) ชอวา ปรสตตโม ดงน ใน - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา อสสทโธ ดงนเปนตน (อนบณฑต พงกระท�า) ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงพระคาถา อ.ภกษ ท. ผมสามสบรปเปนประมาณ ผอยในปา เหลานน บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ฯ อ.พระธรรมเทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน ไดมแลว แมแก-มหาชนผเหลอ ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาสารบตร (จบแลว) ฯ

jwi

๙. ขทรวนยเรวตตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาเรวตะผอยในปาแหงไมตะเคยน

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาเรวตะผอยในปาแหงไมตะเคยน ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา คาเม วา ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ดงจะกลาวโดยพสดาร อ.พระสารบตร ผมอาย ละแลว ซงทรพยมโกฏแปดสบเจดเปนประมาณ บวชแลว ยงนองสาว ท. สาม คอ อ.นางจาลา, อ.นางอปจาลา, อ.นางสสปจาลา ยงนองชาย ท. สอง เหลาน คอ อ.จนทะ, อ.อปเสนะ ใหบวชแลว ฯ อ.กมารชอวาเรวตะ ผเดยวเทยว เหลอลงแลว ในเรอน ฯ ครงนน อ.มารดา (ของกมารชอวาเรวตะ) นน คดแลววา อ.อปตสสะ ผเปนบตร ของเรา ละแลว ซงทรพย อนมประมาณ-เทาน บวชแลว ยงนองสาว ท. สาม (ดวย) ยงนองชาย ท. สอง ดวย ใหบวชแลว, อ.เรวตะ ผเดยวเทยว เหลอลงแลว, ถาวา (อ.อปตสสะ) (ยงเรวตะ) แมน จกใหบวชไซร, อ.ทรพย อนมประมาณเทาน ของเรา ท. จกฉบหาย, อ.วงศแหงตระกล จกขาดสญ, (อ.เรา) จกผก (ซงเรวตะ) นน ดวยการอยครองซงเรอน ในกาล (แหงเรวตะนน) เปนเดกนนเทยว ดงน ฯ แม อ.พระเถระชอวาสารบตร สงบงคบแลว ซงภกษ ท. กอนนนเทยววา ดกอนทานผมอาย ถาวา อ.เรวตะ เปนผใครเพออนบวช (เปน) ยอมมาไซร, (อ.ทาน ท.) (ยงเรวตะ) นน ผสกวามาแลวนนเทยว พงใหบวช, อ.มารดาและบดา ท. ของเรา เปนผมความเหนผด (ยอมเปน), (อ.ประโยชน) อะไร (ดวยมารดาและบดา ท.) เหลานน ผ (อนเรวตะ) อ�าลาแลว, อ.เรานนเทยว เปนมารดาดวย เปนบดาดวย (ของเรวตะ) นน (ยอมเปน) ดงน ฯ แม อ.มารดา (ของกมารชอวาเรวตะ) นน เปนผใครเพออนผก ซงกมารชอวาเรวตะ ผมกาลฝนเจดนนเทยว ดวยเปนเครองผกคอเรอน (เปน) ขอแลว ซงนาง-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 113

กมารกา ในตระกล อนมชาตอนเสมอกน ก�าหนดแลว ซงวน ประดบแลว ตกแตงแลว ซงกมาร พาเอาแลว ไดไปแลว สเรอนแหงญาต ของนางกมารกา กบ ดวยบรวาร หมใหญ ฯ ครงนน ครนเมอญาต ท. (ของชน ท.) แมสอง ผมมงคลอนกระท�าแลว เหลานน ประชมกนแลว, อ.ญาต ท. ยงมอ ท. ใหขามลงแลว ในถาดแหงน�า กลาวแลว ซงมงคล ท. หวงอย ซงความเจรญ แกนางกมารกา กลาวแลววา (อ.เธอ) จงเหน ซงธรรมอนยาย ของเธอ เหนแลว, ดกอนแม (อ.เธอ) จงเปนอย สนกาลนาน ราวกะ อ.ยาย ดงน ฯ อ.กมารชอวาเรวตะ (คดแลว) วา (อ.ธรรม) อะไรหนอแล เปนธรรมอนยาย (ของนางกมารกา) น เหนแลว (ยอมเปน) ดงน ถามแลววา (อ.หญง) คนไหน เปนยาย (ของนางกมารกา) น (ยอมเปน) ดงน ฯ ครงนน (อ.ญาต ท.) กลาวแลว (กะกมารชอวาเรวตะ) นนวา ดกอนพอ (อ.เธอ) ยอมไมเหน (ซงหญง) น ผมรอยแหงกาลฝนยสบ ผมฟนหก ผมผมหงอกแลว ผมหนง-เหยวยนแลว ผมตวอนตอมไฝขจดทวแลว ผมซโครงคดเพยงดงกลอนเรอน หรอ, (อ.หญง) นน เปนยาย (ของนางกมารกา) นน (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.กมาร-ชอวาเรวตะ ถามแลว) วา ก (อ.นางกมารกา) แมน เปนผมอยางนเปนรป จกเปน หรอ ดงน ฯ (อ.ญาต ท. กลาวแลว) วา ดกอนพอ ถาวา (อ.นางกมารกานน) จกเปนอยไซร, (อ.นางกมารกานน เปนผมอยางนเปนรป) จกเปน ดงน ฯ (อ.กมารชอวาเรวตะ) นน คดแลววา อ.สรระ ชอ แมอนมอยางนเปนรป จกถง ซงประการอนแปลก น เพราะความชรา, (อ.เหต) น เปนเหตอนอปตสสะ ผเปนพชาย ของเรา เหนแลว จกเปน, อ.อนอนเรา หนไปแลวจงบวช ในวนนนนเทยว ยอมควร ดงน ฯ ครงนน อ.ญาต ท. ยกขนแลว (ซงกมารชอวาเรวตะ) นน สยานคนเดยวกน กบ ดวยนางกมารกา พาเอาแลว หลกไปแลว ฯ (อ.กมารชอวาเรวตะ) นน ไปแลว หนอยหนง แสดงอางแลว ซงกจดวยสรระ (กลาวแลว) วา (อ.ทาน ท.) จงพกไว ซงยาน กอน, (อ.เรา) ขามลงแลว จกมา ดงน ขามลงแลว จากยาน กระท�าแลว ซงความเนนชา หนอยหนง ทพมไม แหงหนง ไดไปแลว ฯ (อ.กมารชอวาเรวตะนน) ไปแลว หนอยหนง แมอก ขามลงแลว ดวยการแสดงอาง นนนนเทยว ขนเฉพาะแลว ไดกระท�าแลว เหมอนอยางนน-นนเทยว แมอก ฯ

114 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ก.๒ ครงนน อ.ญาต ท. (ของกมารชอวาเรวตะ) นน ก�าหนดแลววา อ.เหตเปนเครองลกขน ท. (ของกมารชอวาเรวตะ) น ยอมเปนไป แนแท ดงน ไมกระท�าแลว ซงการอารกขา อนมงคงยง ฯ (อ.กมารชอวาเรวตะ) นน ไปแลว หนอยหนง แมอก ขามลงแลว ดวยการแสดงอาง นนนนเทยว กลาวแลววา อ.ทาน ท. ขบไปอย จงไป ขางหนา, อ.เรา ท. จกมา คอย ๆ ขางหลง ดงน ขามลงแลว เปนผมหนาเฉพาะตอพมไม ไดเปนแลว ฯ แม อ.ญาต ท. (ของกมารชอวาเรวตะ) นน ขบไปอย ซงยาน ดวยความส�าคญวา (อ.กมารชอวาเรวตะ) จกมา ขางหลง ดงน ไดไปแลว ฯ (อ.กมารชอวาเรวตะ) แมนน หนไปแลว (จากท) นน, อ.ภกษ ท. ผมสามสบรปเปนประมาณ ยอมอย ในประเทศ แหงหนง, ไปแลว สส�านก (ของภกษ ท.) เหลานน ไหวแลว กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) ขอจงยงกระผมใหบวช ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย อ.ทาน เปนผประดบเฉพาะแลวดวยเครองอลงการทงปวง (ยอมเปน), อ.เรา ท. ยอมไมร ซงความทแหงทาน เปนพระโอรสของพระราชา หรอ หรอวา ซงความท (แหงทาน) เปนบตรของอ�ามาตย, (อ.เรา ท.) ยงทานจกใหบวช อยางไร ดงน ฯ (อ.กมาร-ชอวาเรวตะ ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.ทาน ท. ยอมไมร ซงกระผม (หรอ) ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.เรา ท.) ยอมไมร ดงน ฯ (อ.กมารชอวาเรวตะ กลาวแลว) วา อ.กระผม เปนนองชายผนอยทสด ของพระเถระชอวาอปตสสะ (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน ถามแลว) วา ชอ อ.พระเถระชอวาอปตสสะนน เปนใคร (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.กมารชอวาเรวตะ กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.ทานผเจรญ ท. ยอมเรยก ซงพชาย ของกระผมวา อ.พระเถระชอวา- พระสารบตร ดงน เพราะเหตนน (ครนเมอค�า) วา อ.พระเถระชอวาอปตสสะ ดงน (อนกระผม) กลาวแลว, (อ.ทานผเจรญ ท.) ยอมไมร ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน ถามแลว) วา ก (อ.ทาน) เปนนองชายผนอยทสด ของพระเถระชอวาสารบตร (ยอมเปน) หรอ ดงน ฯ (อ.กมารชอวาเรวตะ กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ขอรบ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน) กลาวแลววา ถาอยางนน (อ.ทาน) จงมา, (อ.กจคอการบรรพชา)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 115

อนพชาย ของทาน อนญาตแลวนนเทยว ดงน (ยงกนและกน) ใหเปลองแลว ซงเครองอาภรณ ท. (ของกมารชอวาเรวตะ) นน ใหวางไวแลว ณ ทสดสวนขางหนง (ยงกมารชอวาเรวตะ) นน ใหบวชแลว สงไปแลว ซงขาวสาสน แกพระเถระ ฯ อ.พระเถระ ฟงแลว (ซงขาวสาสน) นน กราบทลแลว แกพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ภกษ ท.) สงไปแลว ซงขาวสาสน (มอนใหร) วา ไดยนวา อ.กมารชอวาเรวตะ อนภกษผอยในปา ท. ใหบวชแลว ดงน (เปนเหต), (อ.ขาพระองค) ไปแลว เหนแลว (ซงกมารชอวาเรวตะ) นน จกมา ดงน ฯ อ.พระศาสดา (ตรสแลว) วา ดกอนสารบตร (อ.เธอ) (ยงกาล) จงใหอยทบ กอน ดงน ไมไดประทานแลว เพออนไป ฯ อ.พระเถระ ทลลาแลว ซงพระศาสดา โดยอนลวงไปแหงวนเลกนอย อก ฯ อ.พระศาสดา (ตรสแลว) วา ดกอนสารบตร (อ.เธอ) (ยงกาล) จงใหอยทบ กอน, แม อ.เรา ท. จกไป ดงน ไมไดประทานแลว เพออนไปนนเทยว ฯ

ก.๓ แม อ.สามเณร (คดแลว) วา ถาวา อ.เรา จกอย (ในท) นไซร, อ.ญาต ท. ตดตามแลว ซงเรา (ยงบคคล) จกใหรองเรยก ดงน เรยนเอาแลว ซงกมมฏฐาน เพยงไร แตพระอรหต จากส�านก ของภกษ ท. เหลานน ถอเอาแลว ซงบาตรและจวร เทยวไปอย สทจารก ไปแลว สปาแหงไมตะเคยน ในทอนประกอบแลวดวยโยชนสามสบ (แตท) นน บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ในภายในแหงประชมแหงเดอนสาม ในภายในแหงพรรษานนเทยว ฯ แม อ.พระเถระ ปวารณาแลว ทลลาแลว ซงพระศาสดา เพอประโยชน- แกการไป (ในท) นน อก ฯ อ.พระศาสดา (ตรสแลว) วา ดกอนสารบตร แม อ.เรา ท. จกไป ดงน เสดจออกไปแลว กบ ดวยรอยแหงภกษ ท. หา ฯ ในกาล (แหงพระศาสดา) เสดจไปแลว หนอยหนง อ.พระเถระชอวาอานนท ยนอยแลว ในหนทางโดยสวนสอง กราบทลแลว กะพระศาสดาวา ขาแตพระองค-ผเจรญ อ. - ในหนทางเปนทไป ท. สส�านก ของสามเณรชอวาเรวตะ หนา - (หนทาง) น เปนหนทางอนออม เปนหนทางประกอบแลวดวยโยชนหกสบ เปนประเทศเปนทอยอาศยแหงมนษย (ยอมเปน), (อ.หนทาง) น เปนหนทางอนตรง เปนหนทางประกอบแลวดวยโยชนสามสบ เปนหนทางอนอมนษยถอเอารอบแลว

116 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ สถานภาพขณะน เรวตะ ยงเปนสามเณรอย แตเพราะเปนพระอรหนตจงไดนามวา พระเถระ แมบรรลพระอรหตขณะเปนฆราวาส

กจะไดนามวาเถระเชนกน เชน พระพาหยทารจรยเถระ เปนตน

(ยอมเปน), (อ.เรา ท.) จะไป (โดยหนทาง) ไหน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ดกอนอานนท ก อ.สวล มาแลว กบ ดวยเรา ท. (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระเถระชอวาอานนท กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ถาวา อ.สวล มาแลวไซร, (อ.เธอ) จงถอเอา ซงหนทางอนตรงนนเทยว ดงน ฯ ไดยนวา อ.พระศาสดา ไมตรสแลววา (อ.เรา) ยงขาวตมและขาวสวย จกใหเกดขน แกเธอ ท., (อ.เธอ ท.) จงถอเอา ซงหนทางอนตรง ดงน ทรงทราบแลววา (อ.ท) นน เปนทเปนทใหซงวบาก แหงบญ แกชน ท. เหลานน เหลานน (ยอมเปน) ดงน ตรสแลววา ถาวา อ.สวล มาแลวไซร, (อ.เธอ) จงถอเอา ซงหนทางอนตรง ดงน ฯ ก ครนเมอพระศาสดา เสดจด�าเนน-ไปแลว สหนทาง นน, อ.เทวดา ท. คดแลววา (อ.เรา ท.) จกกระท�า ซงสกการะ แกพระเถระชอวาสวล ผเปนเจา ของเรา ท. ดงน (ยงกนและกน) ใหกระท�าแลว ซงวหาร ท. ในโยชนหนง ๆ ไมใหแลว เพออนไป ในเบองบน แตโยชนหนง ลกขนแลว ในเวลาเชาเทยว ถอเอาแลว (ซงวตถ ท.) มขาวตมเปนตน อนเปนทพย (กลาวแลว) วา อ.พระเถระชอวาสวล ผเปนเจา ของเรา ท. นงแลว (ณ ท) ไหน ดงน ยอมเทยวไป ฯ อ.พระเถระ (ยงเทวดา ท.) ใหถวายแลว (ซงวตถ) (อนอนเทวดา ท.) น�าไปเฉพาะแลว เพอตน แกหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข ฯ อ.พระศาสดา ผเปนไปกบดวยบรวาร เสวยอย ซงบญ ของพระเถระชอวาสวลนนเทยว ไดเสดจไปแลว สหนทางอนกนดาร อนประกอบแลวดวยโยชนสามสบ ดวยประการ-ฉะน ฯ แม อ.พระเถระชอวาเรวตะ๑ รแลว ซงการเสดจมา แหงพระศาสดา เนรมตแลว ซงพระคนธกฎ เพอพระผมพระภาคเจา เนรมตแลว ซงรอยแหงเรอน-อนประกอบแลวดวยยอด ท. หา (ดวย) ซงรอยแหงทเปนทจงกรม ท. หา (ดวย) ซงรอยแหงทเปนทพกในกลางคนและทเปนทพกในกลางวน ท. หา ดวย ฯ อ.พระศาสดา ประทบอยแลว ในส�านก (ของพระเถระชอวาเรวตะ) นน (สนกาล) สกวาเดอนนนเทยว ฯ (อ.พระศาสดา) แมประทบอยอย (ในท) นน เสวยแลว ซงบญ ของพระเถระชอวาสวลนนเทยว ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 117

๑ มหลลกภกข จะแปลวา อ.ภกษผแก ท. กได

ก.๔ ก อ. - (ในภกษ ท.) เหลานนหนา - ภกษผถอเอาซงความเปน- แหงคนแก ท.๑ สอง คดแลว อยางนวา อ.ภกษ น กระท�าอย ซงนวกรรม อนมประมาณเทาน จกอาจ เพออนกระท�า ซงสมณธรรม อยางไร, อ.พระศาสดา ทรงกระท�าอย ซงกจคออนแลดซงหนา (ดวยอนทรงด�าร) วา (อ.ภกษน) เปนนองชายผนอยทสด ของพระสารบตร (ยอมเปน) ดงน เสดจมาแลว สส�านก (ของภกษ) ผกระท�าซงนวกรรม ผมอยางนเปนรป ดงน ในกาลเปนทเสดจเขาไป สปาแหงไมตะเคยน ของพระศาสดา ฯ แม อ.พระศาสดา ทรงตรวจดอย ซงโลก ในกาลอนขจดเฉพาะซงมด ในวนนน ทรงเหนแลว ซงภกษ ท. เหลานน ไดทรงทราบแลว ซงวาระแหงจต (ของภกษ ท.) เหลานน เพราะเหตนน (อ.พระศาสดา) ประทบอยแลว (ในท) นน (สนกาล) สกวาเดอน, ทรงอธษฐานแลว โดย - อ.ภกษ ท. เหลานน ยอมลมทว ซงทะนานแหงน�ามนดวย ซงลกจนแหงน�าดวย ซงรองเทา ท. ดวย ของตน โดยประการใด - ประการนน ในวนเปนทเสดจออกไป เมอเสดจออกไป ทรงคลายแลว ซงฤทธ ในกาล (แหงพระองค) เสดจออกไปแลว ในภายนอก จากอปจารแหงวหาร ฯ ครงนน อ.ภกษ ท. เหลานน (กลาวแลว) วา (อ.วตถ) นดวย นดวย อนเรา ลมทวแลว, (อ.วตถนดวย นดวย) แมอนเรา ลมทวแลว ดงน แมทงสอง กลบแลว ไมก�าหนดแลว ซงท นน ผอนหนามแหงตนตะเคยน ท. แทงอย เทยวไปแลว เหนแลว ซงภณฑะ ของตน อนหอยลงอย ทตนตะเคยน ตนหนง ถอเอาแลว หลกไปแลว ฯ แม อ.พระศาสดา ทรงพาเอาแลว ซงหมแหงภกษ เสวยอย ซงบญ ของพระเถระชอวาสวล (สนกาล) สกวาเดอนนนเทยว อก เสดจไปแลว ไดเสดจเขาไปแลว สพระวหาร- ชอวาบพพาราม ฯ ครงนน อ.ภกษผถอเอาซงความเปนแหงคนแก ท. เหลานน ลางแลว ซงหนา ในเวลาเชาเทยว ไปแลว (ดวยอนคด) วา (อ.เรา ท.) จกดม ซงขาวตม ในเรอน ของนางวสาขา ผถวายซงภตเพอภกษผจรมา ดงน ดมแลว ซงขาวตม นงเคยวแลว ซงวตถอนบคคลพงเคยว ฯ ครงนน อ.นางวสาขา ถามแลว (ซงภกษ ท.) เหลานนวา ขาแตทานผเจรญ ก อ.ทาน ท.

118 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ไดไปแลว สทเปนทอย ของพระเถระชอวาเรวตะ กบ ดวยพระศาสดา (หรอ) ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กลาวแลว) วา ดกอนอบาสกา เออ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.นางวสาขา ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.ทเปนทอย ของพระเถระ (อนบคคล) พงยนด (หรอ) ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กลาวแลว) วา อ.ความท (แหงทเปนทอย ของพระเถระ) นน เปนทอนบคคลพงยนด (จกม) (แตท) ไหน, ดกอนอบาสกา (อ.ทเปนทอย ของพระเถระ นน) เปนทรกชฏดวยตนตะเคยนอนมหนามอนขาว เปนเชนกบดวย- ทเปนทอยอาศย ของเปรต ท. (ยอมเปน) ดงน ฯ ครงนน อ.ภกษหนม ท. สอง เหลาอน มาแลว ฯ อ.อบาสกา ถวายแลว ซงขาวตมและวตถอน-บคคลพงเคยว ท. (แกภกษหนม ท.) แมเหลานน ถามแลว เหมอนอยางนนนนเทยว ฯ (อ.ภกษหนม ท.) เหลานน กลาวแลววา ดกอนอบาสกา (อนเรา ท.) ไมอาจ เพออนพรรณนา, อ.ทเปนทอย ของพระเถระ เปนเชนกบดวยเทวสภาชอวาสธรรมา เปนราวกะวา (อนเทวดาผวเศษ) ปรงแตงแลว ดวยฤทธ (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.อบาสกา คดแลววา อ.ภกษผมาแลว ท. กอน กลาวแลว โดยประการอน, อ.ภกษ ท. เหลาน ยอมกลาว โดยประการอน, อ.ภกษผมาแลว ท. กอน เปนผลมทว (ซงวตถ) บางอยางนนเทยว แลวจงกลบเฉพาะ แลวจงไปแลว จกเปน ในกาลแหงฤทธ (อนพระเถระ) คลายแลว, สวนวา (อ.ภกษ ท.) เหลาน เปนผไปแลว ในกาล (แหงทเปนทอย อนพระเถระ) ปรงแตง ดวยฤทธ แลวจงเนรมตแลว จกเปน ดงน รแลว ซงเนอความ นน เพราะความท- แหงตน เปนบณฑต ไดยนอยแลว (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) จกทลถาม ในกาลเปนทเสดจมา แหงพระศาสดา ดงน ฯ ในล�าดบนน อ.พระศาสดา ผอนหมแหงภกษแวดลอมแลว เสดจไปแลว สเรอน ของนางวสาขา ประทบนงแลว บนอาสนะ (อนบคคล) ปลาดแลว ตอกาลครหนงนนเทยว ฯ (อ.นางวสาขา) นน องคาสแลว ซงหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข โดยเคารพ ถวายบงคม-แลว ซงพระศาสดา ในกาลเปนทสดลงแหงกจดวยภต ทลถามเฉพาะแลววา ขาแตพระองคผเจรญ อ.- ในภกษผไปแลว ท. กบ ดวยพระองค หนา - (ภกษ ท.) บางพวก ยอมกลาววา อ.ทเปนทอย ของพระเถระชอวาเรวตะ เปนปา อนรกชฏดวยไมตะเคยน (ยอมเปน) ดงน, (อ.ภกษ ท.) บางพวก

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 119

ยอมกลาววา (อ.ทเปนทอย ของพระเถระชอวาเรวตะ) (อนบคคล) พงยนด ดงน, (อ.เหต) นน อะไรหนอแล ดงน ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว (ซงค�า) นน ตรสแลววา ดกอนอบาสกา อ.บาน หรอ หรอวา อ.ปา จงยกไว, อ.พระอรหนต ท. ยอมอย ในท ใด, (อ.ท) นน (อนบคคล) พงยนดนนเทยว ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.พระอรหนต ท. ยอมอย (ในท) ใด คอ ในบาน หรอ หรอวา คอ ในปา คอ ในทลม หรอ หรอวา คอ ในทดอน (อ.ท) นน เปนภาคพนอนบคคลพงยนด (ยอมเปน) ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.วนจฉย) วา อ.พระอรหนต ท. ยอมไมได ซงกายวเวก ในทสดแหงบาน แมกจรง ถงอยางนน (อ.พระอรหนต ท.) ยอมได ซงจตวเวกนนเทยว, เพราะวา อ.อารมณ ท. แมอนมสวนเปรยบดวยอารมณอนเปนทพย ยอมไมอาจ เพออนยงจต (ของพระอรหนต ท.) เหลานน ใหหวนไหว เพราะเหตนน อ.บาน หรอ หรอวา อ. - (แหงท ท.) มปาเปนตนหนา - (ท) แหงใดแหงหนง จงยกไว, อ.พระอรหนต ท. ยอมอย (ในท) ใด, (อ.ทนน เปนภาคพนอนบคคลพงยนด ยอมเปน) (ดงน) (ในพระคาถา) นน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ อ.อรรถวา อ.ประเทศแหงภาคพน นน (อนบคคล) พงยนดนนเทยว ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา ต� ภมรามเณยยก� ดงน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ฯ

120 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ก.๕ โดยสมย อนอก อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาววา ดกอน-ทานผมอาย อ.พระเถระชอวาสวล ผมอาย อยแลว ในทอง ของมารดา สนป ท. เจด อนยงดวยวนเจดและเดอนเจด เพราะเหต อะไรหนอแล, (อ.พระเถระชอวาสวลนน) ไหมแลว ในนรก (เพราะเหต) อะไร, (อ.พระเถระชอวาสวลนน) เปนผถงแลวซงลาภอนเลศและยศอนเลศ เกดแลว อยางน (เพราะเหต) อะไร ดงน ใหตงขนพรอมแลว ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว นน ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) ยอมกลาว (ซงเรอง) อะไร ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระองค-ผเจรญ (อ.ขาพระองค ท. ยอมกลาว ซงเรอง) ชอน ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, เมอตรส ซงกรรมในกาลกอน (ของพระเถระชอวา- สวล) ผมอาย นน ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. อ.พระผมพระภาคเจา พระนามวาวปสส เสดจอบตแลว ในโลก ในกปเกาสบเอด (แตภทรกป) น เสดจเทยวไปแลว สทจารกในชนบท ในสมย หนง เสดจกลบมาแลว สพระนคร ของพระบดา ฯ อ.พระราชา ทรงตระเตรยมแลว ซงทานเพอภกษผจรมา แกหมแหงภกษ ผมพระพทธเจา- เปนประมข ทรงสงไปแลว ซงขาวสาสน (แกชน ท.) ผอยในพระนคร (มอนใหร) วา (อ.ชน ท. ผอยในพระนคร) มาแลว เปนสหาย ในทาน ของเรา จงเปน ดงน (เปนเหต) ฯ (อ.ชน ท.) เหลานน กระท�าแลว เหมอนอยางนน (ปรกษากนแลว) วา (อ.เรา ท.) จกถวาย (ซงทาน) อนยงกวา กวาทานอนพระราชาทรงถวายแลว ดงน ทลนมนตแลว ซงพระศาสดา ตระเตรยมแลว ซงทาน ในวนรงขน สงไปแลว ซงขาวสาสน แกพระราชา ฯ อ.พระราชา เสดจมาแลว ทอดพระเนตรเหนแลว ซงทาน (ของชน ท.) เหลานน (ทรงด�ารแลว) วา อ.เรา จกถวาย (ซงทาน) อนยงกวา (กวาทาน) น ดงน ทลนมนตแลว ซงพระศาสดา ในวนรงขน ฯ อ.พระราชา ทรงอาจแลว เพออนทรง (ยงชน ท.) ผอยในพระนคร ใหพายแพ หามไดนนเทยว, (อ.ชน ท.) ผอยในพระนคร (อาจแลว) (เพออน) ยงราชา (ใหพายแพ) หามได ฯ (อ.ชน ท.) ผอยในพระนคร คดแลววา (อนใคร ๆ) ไมอาจ เพออนกลาววา (อ.วตถ) ชอน ยอมไมม ในทาน (ของชน ท.) เหลาน ดงน โดยประการใด

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 121

(อ.เรา ท.) จกถวาย ซงทาน โดยประการนน ในวนพรง ในกาลน ดงน ในวาระ ทหก ตระเตรยมแลว ซงทาน ในวนรงขน ตรวจดอยวา (อ.วตถ) อะไรหนอแล ยอมไมม (ในทาน) น ดงน ไมไดเหนแลว ซงน�าผงอนสด นนเทยว ฯ สวนวา อ.น�าผงอนสกแลว อนมาก มอย ฯ (อ.ชน ท. ผอยในพระนคร) เหลานน (ยงบคคล) ใหถอเอาแลว ซงพนแหงทรพย ท. ส สงไปแลว ทประตแหงพระนคร ท. ส เพอประโยชน แกน�าผงอนสด ฯ ครงนน อ.มนษยในชนบท คนหนง มาอย เพออนเหน (ซงบคคล) ผบรโภคซงบาน เหนแลว ซงรวงแหงผง ในระหวางแหงหนทาง ยงแมลงผง ท. ใหหนไปแลว ตดแลว ซงกงไม ถอเอาแลว ซงรวงแหงผง กบ ดวยทอนแหงกงไมนนเทยว (คดแลว) วา (อ.เรา) จกให (แกบคคล) ผบรโภคซงบาน ดงน ไดเขาไปแลว สพระนคร ฯ (อ.บรษ) ผไปแลว เพอประโยชนแกน�าผง เหนแลว (ซงมนษย-ในชนบท) นน ถามแลววา ดกอนทานผเจรญ อ.น�าผง (อนทาน) พงขาย (หรอ) ดงน ฯ (อ.มนษยในชนบทนน กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.น�าผง อนขาพเจา) ไมพงขาย ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) วา เอาเถด อ.ทาน ถอเอาแลว ซงกหาปณะ น จงให ดงน ฯ (อ.มนษยในชนบท) นน คดแลววา อ.รวงแหงผง น ยอมไมถงคา (ซงทรพย) แมสกวาบาทหนง, แตวา (อ.บรษ) น ยอมให ซงกหาปณะ, (อ.บรษน) เหนจะ เปนผมกหาปณะมาก (ยอมเปน), อ.อนอนเรา (ยงราคา) ใหเจรญ ยอมควร ดงน ฯ ครงนน (อ.มนษยในชนบทนน) กลาวแลว (กะบรษ) นน วา (อ.ขาพเจา) ยอมไมให ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) วา ถาอยางนน อ.ทาน จงถอเอา ซงกหาปณะ ท. สอง ดงน ฯ (อ.มนษยในชนบทนน กลาวแลว) วา (อ.ขาพเจา) ยอมไมให (ดวยกหาปณะ ท.) แมสอง ดงน ฯ (อ.บรษ) นน (กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน) จงถอเอา ซงพนแหงทรพย น ดงน นอมเขาไปแลว ซงหอมภณฑะ เพยงใด (อ.มนษยในชนบทนน) (ยงราคา) ใหเจรญแลว เพยงนน ดวยประการฉะน ฯ ครงนน (อ.มนษยในชนบท) นน กลาวแลว (กะบรษ) นนวา อ.ทาน เปนคนบา (ยอมเปน) หรอหนอแล หรอวา (อ.ทาน) ยอมไมได ซงโอกาสเปนทเกบ ซงกหาปณะ ท., (อ.ทาน) ยอมกลาว ซงน�าผง อนไมถงคาอย แมซงบาทวา (อ.ทาน) ถอเอาแลว

122 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ซงพนแหงทรพย จงให ดงน, (อ.เหต) นน ชออะไร ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) วา ดกอนทานผเจรญ อ.ขาพเจา ยอมร, แตวา อ.กรรม (ดวยน�าผง) น มอย แกขาพเจา (เพราะเหต) นน (อ.ขาพเจา) ยอมกลาว อยางน ดงน ฯ (อ.มนษยในชนบทนน ถามแลว) วา ขาแตนาย อ.กรรม อะไร ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) วา อ.ทานใหญ อนเรา ท. จดแจงแลว แกพระสมมาสมพทธเจา พระนามวาวปสส ผมแสนแหงสมณะ- หกสบแปดเปนบรวาร, อ.น�าผงอนสด อยางเดยวนนเทยว ยอมไมม (ในทานใหญ) นน เพราะเหตนน (อ.ขาพเจา) ยอมถอเอา อยางน ดงน ฯ (อ.มนษยในชนบทนน กลาวแลว) วา (ครนเมอความเปน) อยางนน มอย, (อ.ขาพเจา) จกไมให ดวยราคา, ถาวา แม อ.ขาพเจา ยอมได ซงสวนบญ ในทานไซร, (อ.ขาพเจา) จกให ดงน ฯ (อ.บรษ) นน ไปแลว บอกแลว ซงเนอความ นน (แกชน ท.) ผอยในพระนคร ฯ

ก.๖ (อ.ชน ท.) ผอยในพระนคร รแลว ซงความทแหงศรทธา (ของมนษยในชนบท) นน เปนธรรมชาตมก�าลง ปฏญญาแลววา อ.ดละ, (อ.มนษย-ในชนบทนน) เปนผมสวนบญ จงเปน ดงน ฯ (อ.ชน ท. ผอยในพระนคร) เหลานน ยงหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข ใหนงแลว ถวายแลว ซงขาวตมและวตถอนบคคลพงเคยว (ยงบคคล) ใหน�ามาแลว ซงถาดอนเปนวการ- แหงทอง ใบใหญ (ยงบคคล) ใหบบแลว ซงรวงแหงผง ฯ แม อ.กระบอก-แหงนมสม อนอนมนษยนนนนเทยว น�ามาแลว เพอประโยชนแกเครองบรรณาการ มอย ฯ (อ.มนษย) นน เกลยลงแลว ซงนมสม แมนน ในถาด เคลาแลว ดวยน�าผง นน ไดถวายแลว แกหมแหงภกษ ผมพระพทธเจาเปนประมข จ�าเดม แตตน ฯ (อ.น�าผง) นน ถงพรอมแลว (แกภกษ ท.) ทงปวง ผถอเอาอย เพยงไรแตความตองการ ฯ (อ.น�าผงนน) เปนของเหลอลงแลว แมยง ไดเปนแลวนนเทยว ฯ (อนใคร ๆ) ไมพงคดวา (อ.น�าผง) หนอยหนง อยางน ถงแลว (แกภกษ ท.) มาก เพยงนน อยางไร ดงน ฯ เพราะวา (อ.น�าผง) นน ถงแลว ดวยอานภาพของพระพทธเจา ฯ อ.วสยของพระพทธเจา (อนใคร ๆ) ไมพงคด ฯ จรงอย (อ.เหต ท.) ส (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลววา (อนใคร ๆ) ไมพงคด ดงน, (อ.บคคล) เมอคด (ซงเหต ท. ส)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 123

เหลานน เปนผมสวน แหงความเปนบานนเทยว ยอมเปน ดงนแล ฯ อ.บรษ นน กระท�าแลว ซงกรรม อนมประมาณเทาน บงเกดแลว ในเทวโลก ในกาลเปนทสดลงรอบแหงอาย ทองเทยวไปอย ตลอดกาล อนมประมาณเทาน เคลอนแลว จากเทวโลก ในสมย หนง บงเกดแลว ในราชตระกล ในพระนคร-ชอวาพาราณส ถงแลว ซงความเปนแหงพระราชา โดยอนลวงไป แหงพระบดา ฯ (อ.พระราชา) นน (ทรงด�ารแลว) วา (อ.เรา) จกยดเอา ซงพระนคร พระนครหนง ดงน เสดจไปแลว ทรงแวดลอมแลว, อนง (อ.พระราชานน) ทรงสงไปแลว ซงขาวสาสน (แกชน ท.) ผอยในพระนคร (มอนใหร) วา (อ.ชน ท. ผอยในพระนคร) จงให ซงความเปนแหงพระราชา หรอ หรอวา ซงการรบ ดงน (เปนเหต) ฯ (อ.ชน ท. ผอยในพระนคร) เหลานน กลาวแลววา (อ.เรา ท.) จกไมให ซงความเปนแหงพระราชานนเทยว, จกไมให ซงการรบ ดงน ออกไปแลว โดยประตเลก ท. ยอมน�ามา (ซงวตถ ท.) มฟนและน�าเปนตน, ยอมกระท�า ซงกจทงปวง ท. ฯ (อ.พระราชา) แมนอกน ทรงรกษาอย ซงประตใหญ ท. ส ทรงเขาไปปดแลว ซงพระนคร สนป ท. เจด อนยงดวยวนเจดและเดอนเจด ฯ ครงนน อ.พระมารดา (ของพระราชา) นน ตรสถามแลววา อ.พระโอรส ของเรา ยอมกระท�า ซงอะไร ดงน ทรงสดบแลว ซงเรองอนเปนไปทว นนวา ขาแตพระเทว (อ.พระโอรส ของพระองค ยอมทรงกระท�า ซงกรรม) ชอน ดงน (ตรสแลว) วา อ.พระโอรส ของเรา เปนคนโง (ยอมเปน), (อ.ทาน ท.) จงไป, (อ.ทาน ท.) จงกราบทล (แกพระโอรส ของเรา) นนวา (อ.พระราชา) ทรงปดแลว ซงประตเลก ท. จงเขาไปปด ซงพระนคร ดงน ดงน ฯ (อ.พระราชา) นน ทรงสดบแลว ซงขาวสาสน ของพระมารดา ไดทรงกระท�าแลว เหมอนอยางนน ฯ แม (อ.ชน ท.) ผอยในพระนคร เมอไมได เพออนออกไป ในภายนอก ยงพระราชา ของตน ใหสวรรคตแลว ในวน ทเจด ไดถวายแลว ซงความ-เปนแหงพระราชา (แกพระราชา) นน ฯ (อ.พระราชา) นน ทรงกระท�าแลว ซงกรรม น ทรงบงเกดแลว ในนรกชอวาอเวจ ในกาลเปนทสดลงรอบแหง- พระชนมาย, ทรงไหมแลว ในนรก - อ.แผนดนใหญ น หนาขนแลว (สนท) อนมโยชนเปนประมาณ เพยงใด - เพยงนน เคลอนแลว (จากนรก) นน ถอเอาแลว ซงปฏสนธ ในทอง ของมารดา นนนนเทยว อยแลว ในภายใน-

124 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

แหงทอง สนป ท. เจด อนยงดวยเดอนเจด, นอนแลว ขวาง ทปากแหงก�าเนด สนวน ท. เจด เพราะความทแหงประตเลก ท. ส เปนประต (อนตน) ปดแลว ฯ ดกอนภกษ ท. อ.สวล ไหมแลว ในนรก สนกาล อนมประมาณเทาน เพราะกรรม (อนตน) เขาไปปด ซงพระนคร แลวจงยดเอาแลว ในกาลนน ถอเอาแลว ซงปฏสนธ ในทอง ของมารดา นนนนเทยว อยแลว ในทอง สนกาล อนมประมาณเทาน เพราะความทแหงประตเลก ท. ส เปนประต (อนตน) ปดแลว, เปนผถงแลวซงลาภอนเลศและยศอนเลศ เกดแลวเพราะความ-ทแหงน�าผงอนใหม เปนของ (อนตน) ถวายแลว ดวยประการฉะน ดงน ฯ ในวนรงขน อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาววา อ.รอยแหงเรอนยอด ท. หา (อนสามเณร) ใด ผเดยว กระท�าแลว แกรอยแหงภกษ ท. หา, โอ อ.ลาภ (มอย) แกสามเณร (นน), โอ อ.บญ (มอย) (แกสามเณรนน) ดงน ใหตงขนพรอมแลว ฯ อ.พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมม ในกาลน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. อ.บญ มอย แกบตร ของเรา หามไดนนเทยว, อ.บาป (มอย แกบตร ของเรา) หามได, (อ.บญและบาป) ทงสอง (อนบตร ของเรา) นน ละไดแลว ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา น ในพราหมณวรรควา

(อ.บคคล) ใด (ในโลก) น (ตดแลว) (ซงสภาพ ท.) ทงสอง คอ ซงบญดวย คอ ซงบาปดวย เขาไปลวงแลว ซงกเลสเปนเครองของ, อ.เรา ยอมเรยก (ซงบคคล) นน ผมความโศกหามได ผมกเลสเพยงดงธลไปปราศแลว ผหมดจดแลว วาเปน- พราหมณ ดงน ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาเรวตะผอยในปาแหงไมตะเคยน (จบแลว) ฯ

jwi

๑ ปณฑปาตโก (ภกข) ลง ณก ปจจย ในตรตยาทตทธต ว.วา ปณฑปาตสส จรต� สลมสสาต ปณฑปาตโก (ภกข) ผมอนเทยวไป-

เพอบณฑบาตเปนปกต ฯ ปณฑปาตสส ธารณ� สลมสสาต ปณฑปาตโก (ภกข) ผทรงไวซงบณฑบาตเปนปกต ฯ ปญฑปาตจรณ�

วตตมสสาต ปณฑปาตโก (ภกข) ผมอนเทยวไปเพอบณฑบาตเปนวตร ฯ

๑๐. อญญตรตถวตถอ.เรองแหงหญงคนใดคนหนง (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงหญง คนใดคนหนง ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา รมณยาน ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.ภกษ ผมอนเทยวไปเพอบณฑบาตเปนวตร๑ รปหนง เรยนเอาแลว ซงกมมฏฐาน ในส�านก ของพระศาสดา เขาไปแลว สสวน- อนรางแลว แหงหนง ยอมกระท�า ซงสมณธรรม ฯ ครงนน อ.หญง ผยงพระนครใหงาม คนหนง กระท�าแลว ซงการนดหมาย กบ ดวยบรษวา อ.ดฉน จกไป ชอ สทโนน, (อ.ทาน) พงมา (ในท) นน ดงน ไดไปแลว ฯ อ.บรษ นน ไมมาแลว ฯ (อ.หญง) นน แลดอย ซงหนทางเปนทมา (ของบรษ) นน ไมเหนแลว (ซงบรษ) นน กระสนขนแลว เทยวไปอย ขางนดวย ขางนดวย เขาไปแลว สสวน นน เหนแลว ซงพระเถระ ผนงคเขาแลว ซงบลลงก แลดอย ขางนดวย ขางนดวย ไมเหนแลว ซงใคร ๆ อน (คดแลว) วา (อ.สมณะ) น เปนบรษนนเทยว (ยอมเปน), (อ.เรา) ยงจต (ของสมณะ) น จกใหหลง ดงน ยนอยแลว ขางหนา (ของพระเถระ) นน แกแลว ซงผาสาฎก (อนตน) นงแลว ยอมนง บอย ๆ, สยายแลว ซงผม ท. ยอมผก, ปรบแลว ซงฝามอ ยอมหวเราะ ฯ อ.ความสงเวช เกดขนแลว แกพระเถระ แผไปแลว สสรระทงสน ฯ (อ.พระเถระ) นน คดแลววา (อ.เหต) น อะไรหนอแล ดงน ฯ แม อ.พระศาสดา ทรงใครครวญอยวา อ.ความเปนไปทว ของภกษ ผเรยนเอา ซงกมมฏฐาน จากส�านก ของเรา แลวจงไปแลว (ดวยอนคด) วา (อ.เรา)

126 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

จกกระท�า ซงสมณธรรม ดงน เปนอยางไรหนอแล (ยอมเปน) ดงน ทรงเหนแลว ซงหญง นน ทรงทราบแลว ซงการกระท�าซงอนาจาร (ของหญง) นน (ดวย) ซงความเกดขนแหงความสงเวช ของพระเถระดวย ประทบนงแลว ในพระคนธกฎเทยว ตรสแลว กบ (ดวยพระเถระ) นนวา ดกอนภกษ อ.ทเปนทไมยนด (แหงชน ท.) ผแสวงหาซงกามนนเทยว เปนทเปนทยนด (แหงชน ท.) ผมราคะไปปราศแลว ยอมเปน ดงน, กแล (อ.พระศาสดา) ครนตรสแลว อยางน ทรงแผไปแลว ซงพระรศม เมอทรงแสดง ซงธรรม (แกพระเถระ) นน ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.ปา ท. (อนบคคล) พงยนด, อ.ชน ยอมไมยนด (ในปา ท.) เหลาใด (อ.บคคล ท.) ผมราคะไปปราศแลว จกยนด (ในปา ท. เหลานน) (เพราะวา) (อ.บคคล ท. ผมราคะไปปราศแลว) เหลานน เปนผแสวงหาซงกามโดยปกต (ยอมเปน) หามได ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ชอ อ.ปา ท. อนประดบแลวดวยชฏแหงปามตนไมหนม- อนมดอกบานดแลว อนถงพรอมแลวดวยน�าอนมมลทนไปปราศแลว (อนบคคล) พงยนด ดงน แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา อรญญญาน ดงนเปนตน ฯ (อ.อรรถ) วา อ.ชน ผแสวงหาซงกาม ยอมไมยนด ในปา ท. เหลาใด ราวกะ อ.แมลงวนในบาน ท. (ไมยนดอย) ในปาแหงดอกปทม ท. อนแยมบานแลว (ดงน แหงบท) วา ยตถ ดงนเปนตน ฯ (อ.อรรถ) วา สวนวา (อ.บคคล ท.) ผมราคะไปปราศแลว คอวา ผมอาสวะสนแลว จกยนด ในปา ท. อนมอยางนนเปนรป ราวกะ อ.แมลงภ-และแมลงผง ท. (ยนดอย) ในปาแหงดอกปทม ท. (ดงน แหงบท) วา วตราคา ดงนเปนตน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 127

(อ.อนถาม) วา (อ.บคคล ท. ผมราคะไปปราศแลว จกยนด ในปา ท. เหลานน) เพราะเหตอะไร (ดงน) ฯ (อ.อนแก) วา (เพราะวา) (อ.บคคล ท. ผมราคะไปปราศแลว) เหลานน เปนผแสวงหาซงกามโดยปกต (ยอมเปน) หามได ดงน ฯ อ.อธบายวา (อ.บคคล ท. ผมราคะไปปราศแลว) เหลานน เปนผแสวงหา-ซงกามโดยปกต ยอมเปน หามได เหตใด (เพราะเหตนน อ.บคคล ท. ผมราคะไปปราศแลว เหลานน จกยนด ในปา ท. เหลานน) ดงน (อนบณฑต พงทราบ ฯ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.พระเถระ นน ผนงแลวอยางไรเทยว บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. มาแลว โดยอากาศ กระท�าอย ซงการชมเชย ถวายบงคมแลว ซงพระบาท ท. ของพระตถาคต ไดไปแลว ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงหญงคนใดคนหนง (จบแลว) ฯอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรคอนบณฑต-

ก�าหนดแลวดวยพระอรหนต จบแลว ฯอ.วรรค ทเจด (จบแลว) ฯ

jwi

๘. สหสสวคควณณนาอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรค-

อนบณฑตก�าหนดแลวดวยพน (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

K[J

๑. ตมพทา€กโจรฆาตกวตถอ.เรองแหงบรษผฆาซงโจรผมเคราแดง (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงบรษผฆาซงโจรผมเคราแดง ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา สหสสมป เจ วาจา ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.โจร ท. ผมรอยหาอนหยอนดวยโจรคนหนงเปนประมาณ กระท�าอย (ซงกรรม ท.) มการฆาซงชาวบานเปนตน ส�าเรจแลว ซงชวต ฯ ครงนน อ.บรษ คนหนง ผมนยนตาทงเหลอกทงเหลอง ผมเคราแดง ไปแลว สส�านก (ของโจร ท.) เหลานน กลาวแลววา แม อ.เรา จกเปนอย กบ ดวยทาน ท. ดงน ฯ ครงนน (อ.โจร ท. เหลานน) แสดงแลว (ซงบรษ) นน แกโจรผเจรญทสด กลาวแลววา (อ.บรษ) แมน ยอมปรารถนา เพออนอย ในส�านก ของเรา ท. ดงน ฯ ครงนน อ.โจรผเจรญทสด แลดแลว (ซงบรษ) นน คดแลววา (อ.บรษ) น เปนผสามารถในอนตดแลว ซงนม ของมารดา หรอ หรอวา น�าออกแลว ซงเลอดในล�าคอ ของบดา เคยวกน เปนผหยาบชายง (ยอมเปน) ดงน หามแลววา อ.กจคอการอย ในส�านก ของเรา ท. ยอมไมม (แกบรษ) นน ดงน ฯ (อ.บรษ) นน แมผ (อนโจร- ผเจรญทสด) หามแลว อยางน ไมไปแลว บ�ารงอย ซงอนเตวาสก คนหนง

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 129

(ของโจรผเจรญทสด) นนนนเทยว (ยงอนเตวาสกนน) ใหยนดยงแลว ฯ (อ.อนเตวาสก) นน พาเอาแลว (ซงบรษ) นน เขาไปหาแลว ซงโจรผเจรญทสด ออนวอนแลววา ขาแตนาย (อ.บรษ) นน เปนผเจรญ เปนผกระท�าซงอปการะ แกเรา ท. (ยอมเปน), (อ.ทาน) ขอจงสงเคราะห (ซงบรษ) นน ดงน ยงโจรผเจรญทสด ใหรบรองแลว ฯ ครงนน ในวนหนง (อ.ชน ท.) ผอยในพระนคร เปน โดยความเปนอนเดยวกน กบ ดวยราชบรษ ท. จบแลว ซงโจร ท. เหลานน น�าไปแลว สส�านก ของอ�ามาตยผวนจฉย ท. ฯ อ.อ�ามาตย ท. สงบงคบแลว ซงการตดซงศรษะ (ของโจร ท.) เหลานน ดวยขวาน ฯ ในล�าดบนน (อ.อ�ามาตย ท. เหลานน) แสวงหาอยวา อ.ใครหนอแล (ยงโจร ท.) เหลาน จกใหตาย ดงน ไมเหนแลว ซงใคร ๆ ผปรารถนาอย เพออน (ยงโจร ท.) เหลานน ใหตาย กลาวแลว กะโจรผเจรญ-ทสดวา อ.ทาน (ยงโจร ท.) เหลาน ใหตายแลว จกได ซงชวตดวยนนเทยว ซงความนบถอดวยดดวย, (อ.ทาน) (ยงโจร ท.) เหลานน จงใหตาย ดงน ฯ (อ.โจรผเจรญทสด) แมนน ไมปรารถนาแลว เพออน (ยงโจร ท. เหลานน) ใหตาย เพราะความท (แหงโจร ท. เหลานน) เปนผอาศย ซงตน แลวจงอยแลว ฯ (อ.อ�ามาตย ท. เหลานน) ถามแลว (ซงโจร ท.) ผมรอยหาอนหยอนดวยโจรคนหนง-เปนประมาณ โดยอบาย นน ฯ (อ.โจร ท.) แมทงปวง ไมปรารถนาแลว ฯ (อ.อ�ามาตย ท.) ถามแลว (ซงบรษ) ผมเคราแดง ผมนยนตาทงเหลอกทงเหลอง นน ในภายหลงแหงโจรทงปวง ฯ (อ.บรษผมเคราแดง) นน รบพรอมเฉพาะ-แลววา อ.ดละ ดงน (ยงโจร ท.) เหลานน แมทงปวง ใหตายแลว ไดแลว ซงชวตดวยนนเทยว ซงความนบถอดวยดดวย ฯ (อ.ชน ท. ผอยในพระนคร) น�ามาแลว ซงรอยแหงโจร ท. หา แมจากทศทกษณ แหงพระนคร แสดงแลว แกอ�ามาตย ท. โดยอบาย นน, ครนเมอการตดซงศรษะ (ของโจร ท.) เหลานน (อนอ�ามาตย ท.) เหลานน สงบงคบแลว, ถามอย กระท�า ซงโจรผเจรญทสด ใหเปนตน ไมเหนแลว ซงใคร ๆ ผปรารถนาอย เพออน (ยงโจร ท. เหลานน) ใหตาย (ถามแลว) วา อ.บรษ คนหนง ยงโจร ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ใหตายแลว ในวนอนมในกอน, (อ.บรษ) นน (ไปแลว) (ณ ท) ไหนหนอแล ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.บรษนน) อนเรา ท. เหนแลว ในทโนน ดงน

130 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อนชน ท.) กลาวแลว, (ยงบคคล) ใหเรยกมาแลว (ซงบรษ) นน สงบงคบแลววา (อ.ทาน) (ยงโจร ท.) เหลาน จงใหตาย, (อ.ทาน) จกได ซงความนบถอดวยด ดงน ฯ (อ.บรษ) นน รบพรอมเฉพาะแลววา อ.ดละ ดงน (ยงโจร ท.) แมเหลานน ใหตายแลว ไดแลว ซงความนบถอดวยด ฯ ครงนน (อ.อ�ามาตย ท.) เหลานน ปรกษากนแลววา อ.บรษ น เปนผเจรญ (ยอมเปน), (อ.เรา ท.) จกกระท�า (ซงบรษ) นน ใหเปนผฆาซงโจรนนเทยว เนองนตย ดงน ใหแลว ซงต�าแหนง นน (แกบรษ) นน กระท�าแลว ซงความนบถอดวยด ฯ (อ.บรษผฆาซงโจร) นน ฆาแลวนนเทยว ซงโจร ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ผมรอยหาเปนประมาณ ผ (อนชน ท.) น�ามาแลว จากทศปจฉมบาง จากทศอดร-บาง ฯ (อ.บรษผฆาซงโจรนน) ยงพน ท. สอง อน (อนชน ท.) น�ามาแลว จากทศ ท. ส ใหตายแลว อยางน ยงมนษย ท. ผ (อนชน ท.) ทงน�ามาแลวทงน�ามาแลว คอ (ยงมนษย) คนหนง (ยงมนษย ท.) สอง ใหตายอย ทก ๆ วน จ�าเดม (แตกาล) นน ไดกระท�าแลว ซงกรรมแหงบคคลผฆาซงโจร สนป ท. หาสบหา ฯ (อ.บรษผฆาซงโจร) นน ยอมไมอาจ เพออนตด ซงศรษะ โดยการประหารครงเดยว ในกาล (แหงตน) ถอเอาซงความแหงเปนคนแก, ประหารอย สนวาระ ท. สอง สาม ยงมนษย ท. ยอมใหล�าบาก ฯ (อ.ชน ท.) ผอยในพระนคร คดแลววา อ.บรษผฆาซงโจร แมอน จกเกดขน, (อ.บรษผฆาซงโจร) น ยงมนษย ท. ยอมใหล�าบาก เกนเปรยบ, (อ.ประโยชน) อะไร (ดวยบรษผฆาซงโจร) น ดงน, น�าไปแลว ซงต�าแหนง นน (ของบรษผฆาซงโจร) นน ฯ (อ.บรษผฆาซงโจร) นน กระท�าอย ซงกรรมแหง- บคคลผฆาซงโจร ในกาลกอน ไมไดแลว (ซงกจ ท.) ส เหลาน คอ อ.อนนง ซงผาสาฎกอนปจจยอะไร ๆ ไมขจดแลว ท., อ.อนดม ซงขาวตม- อนเจอแลวดวยน�านม อน (อนบคคล) ปรงแลว ดวยเนยใสใหม, อ.อนประดบ ซงดอกมะล ท., อ.อนลบไล ดวยของหอม ท., ฯ (อ.บรษผฆาซงโจร) นน กลาวแลววา (อ.ทาน ท.) จงตม ซงขาวตมอนเจอแลวดวยน�านม แกเรา ดงน ในวน (แหงตน อนชน ท.) ใหเคลอนแลว จากต�าแหนง (ยงบคคล) ใหถอเอาแลว ซงผาอนปจจยอะไร ๆ ไมขจดแลวและระเบยบแหงดอกมะลและวตถเปนเครองลบไล ท. ไปแลว สแมน�า อาบแลว นงแลว ซงผาอนปจจยอะไร ๆ ไมขจดแลว ท.

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 131

ประดบแลว ซงระเบยบ ท. เปนผมตวอนลบไลแลว ดวยของหอม ท. (เปน) มาแลว สเรอน นงแลว ฯ ครงนน (อ.ชน ท.) วางไวแลว ซงขาวตมอน-เจอแลวดวยน�านมอนบคคลปรงแลวดวยเนยใสใหม ขางหนา (ของบรษผฆาซงโจร) นน น�ามาแลว ซงน�าเปนเครองลางซงมอ ฯ

ก.๒ ในขณะ นน อ.พระเถระชอวาสารบตร ออกแลว จากสมาบต (คดแลว) วา ในวนน อนเรา พงไป (ในท) ไหนหนอแล ดงน ตรวจดอย ซงทเปนทเทยวไปเพอภกษา ของตน เหนแลว ซงขาวตมอนเจอแลวดวยน�านม ในเรอน (ของบรษผฆาซงโจร) นน ใครครวญอยวา อ.บรษ นน จกกระท�า ซงการสงเคราะห แกเรา หรอหนอแล ดงน รแลววา (อ.บรษนน) เหนแลว ซงเรา จกกระท�า ซงการสงเคราะห แกเรา, กแล อ.กลบตร น ครนกระท�าแลว จกได ซงสมบตใหญ ดงน หมแลว ซงจวร ถอเอาแลว ซงบาตร แสดงแลว ซงตน ผยนอยแลว ทประตแหงเรอน (ของบรษผฆา- ซงโจร) นนนนเทยว ฯ (อ.บรษผฆาซงโจร) นน เหนแลว ซงพระเถระเทยว เปนผมจตเลอมใสแลว (เปน) คดแลววา อ.กรรมแหงบรษผฆาซงโจร อนเรา กระท�าแลว สนกาลนาน, อ.มนษย ท. ผมาก (อนเรา) ใหตายแลว, ในกาลน อ.ขาวตมอนเจอแลวดวยน�านม (อนบคคล) ตระเตรยมแลว ในเรอน ของเรา, อนง อ.พระเถระ มาแลว ยนอยแลว ทประตแหงเรอน ของเรา, อ.อนอนเรา ถวาย ซงไทยธรรม แกพระผเปนเจา ในกาลน ยอมควร ดงน น�าไปปราศแลว ซงขาวตม อน (อนบคคล) วางไวแลว ขางหนา เขาไปหาแลว ซงพระเถระ ไหวแลว (ยงพระเถระ) ใหนงแลว ในภายในแหงเรอน เกลยลงแลว ซงขาวตมอนเจอแลวดวยน�านม ในบาตร ราดแลว ซงเนยใสใหม ไดยนพดอยแลว ซงพระเถระ ฯ ครงนน อ.อธยาศย อนมก�าลง เพออนดม ซงขาวตมอน-เจอแลวดวยน�านม ไดมแลว (แกบรษผฆาซงโจร) นน เพราะความท (แหงขาวตม-อนเจอแลวดวยน�านม) เปนของ (อนตน) ไมเคยไดแลว สนราตรนาน ฯ อ.พระเถระ รแลว ซงอธยาศย (ของบรษผฆาซงโจร) นน กลาวแลว (กะบรษผฆาซงโจร) นนวา ดกอนอบาสก (อ.ทาน) จงดม ซงขาวตม ของตน ดงน ฯ (อ.บรษผฆา-ซงโจร) นน ใหแลว ซงพด ในมอ (ของบรษ) อน ดมแลว ซงขาวตม

132 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

เอง ฯ อ.พระเถระ กลาวแลววา (อ.ทาน) จงไป, (อ.ทาน) จงพด ซงอบาสกนนเทยว ดงน กะบรษ ผพดอย ฯ (อ.บรษผฆาซงโจร) นน ผ (อนบรษนน) พดอย ดมแลว ซงขาวตม อนยงทองใหเตม มาแลว ยนพดอยแลว ซงพระเถระ ไดถอเอาแลว ซงบาตร ของพระเถระ ผมกจดวยภตอนกระท�าแลว ฯ อ.พระเถระ เรมแลว ซงการอนโมทนา (แกบรษผฆาซงโจร) นน ฯ (อ.บรษผฆาซงโจร) นน ไมไดอาจแลว เพออนกระท�า ซงจต ของตน ใหเปนธรรมชาตไปตามแลวซงพระธรรมเทศนา ของพระเถระ ฯ อ.พระเถระ ก�าหนดแลว ถามแลววา ดกอนอบาสก (อ.ทาน) ยอมไมอาจ เพออนกระท�า ซงจต ใหเปนธรรมชาตไปตามแลวซงเทศนา เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.บรษผฆาซงโจรนน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.กรรมอนหยาบชา อนกระผม กระท�าแลว สนราตรนาน, อ.มนษย ท. ผมาก (อนกระผม) ใหตายแลว, อ.กระผม ระลกอย ซงกรรม ของตน นน ไมไดอาจแลว เพออนกระท�า ซงจต ใหเปนธรรมชาตไปตามแลวซงเทศนา ของพระผเปนเจา ดงน ฯ อ.พระเถระ คดแลววา (อ.เรา) จกลวง (ซงบรษผฆาซงโจร) นน ดงน (กลาวแลว) วา ก อ.ทาน ไดกระท�าแลว ตามความชอบใจ ของตน หรอ (หรอวา) (อ.ทาน) เปนผ (อนชน ท.) เหลาอน ใหกระท�าแลว ยอมเปน ดงน ฯ (อ.บรษผฆาซงโจรนน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.พระราชา ทรงยงกระผม ใหกระท�าแลว ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนอบาสก (ครนเมอความเปน) อยางนน มอย, อ.อกศล จะม แกทาน อยางไรหนอแล ดงน ฯ อ.อบาสก ผมธาตแหงคนเขลา ผอนพระเถระกลาวแลว อยางน เปนผมความส�าคญวา อ.อกศล ยอมไมม แกเรา ดงน เปน (กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ถาอยางนน (อ.ทาน) ขอจงกลาว ซงธรรม ดงน ฯ (อ.บรษผฆาซงโจร) นน ครนเมอพระเถระ กระท�าอย ซงการอนโมทนา, เปนผมจตมอารมณอนเดยว เปน ฟงอย ซงธรรม ยงขนต อนเปนไปโดยอนโลม ในภายใน แหงโสดาปตตมรรค ใหบงเกดแลว ฯ แม อ.พระเถระ กระท�าแลว ซงการอนโมทนา หลกไปแลว ฯ อ.นางยกษณ ตนหนง มาแลว ดวยเพศแหงแมโคนม ขวดแลว ซงอบาสก ผไปตาม ซงพระเถระ หนอยหนง แลวจงกลบอย ทอก

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 133

(ยงอบาสก) ใหตายแลว ฯ (อ.อบาสก) นน กระท�าแลว ซงกาละ บงเกดแลว ในบรชอวาดสต ฯ

ก.๓ อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาววา อ.บรษผฆาซงโจร กระท�าแลว ซงกรรมอนหยาบชา สนป ท. หาสบหา พนแลว (จากกรรมอนหยาบชา) นน ในวนนนนเทยว ถวายแลว ซงภกษา แกพระเถระ ในวนนนนเทยว เปนผมกาละอนกระท�าแลว (ยอมเปน) ในวนนนนเทยว, (อ.บรษผฆาซงโจรนน) บงเกดแลว (ณ ท) ไหนหนอแล ดงน ใหตงขนพรอมแลว ในโรงเปนทกลาว- กบเปนทแสดงซงธรรม ฯ อ.พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน (ยอมม ในกาลน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.บรษ- ผฆาซงโจร) นน บงเกดแลว ในบรชอวาดสต ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค) ยอมตรส (ซงค�า) อะไร, (อ.บรษผฆาซงโจรนน) ฆาแลว ซงมนษย ท. ผมประมาณเทาน สนกาล อนมประมาณเทาน บงเกดแลว ในวมานชอวาดสต (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา) ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. เออ (อ.อยางนน), อ.กลยาณมตร ผใหญ (อนบรษผฆาซงโจร) นน ไดแลว, (อ.บรษผฆาซงโจร) นน ฟงแลว ซงพระธรรมเทศนา ของสารบตร ยงอนโลมญาณ ใหบงเกดแลว เคลอนแลว (จากอตภาพ) น บงเกดแลว ในวมานชอวาดสต ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.บรษผฆาซงโจร ในพระนคร ฟงแลว (ซงค�า) อนเปนสภาษต ไดแลว ซงอนโลมขนต ผไปแลว-สสวรรคชนไตรทพย ยอมบนเทง ดงน ฯ

(อ.ภกษ ท. ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ ชอ อ.กถาเปน- เครองอนโมทนา เปนธรรมชาตมก�าลง (ยอมเปน) หามได, อ.อกศลกรรม อน (อนบรษผฆาซงโจร) นน กระท�าแลว เปนกรรมใหญ (ยอมเปน), (อ.บรษผฆาซงโจรนน) ยงคณวเศษ ใหบงเกดแลว (ดวยเหต) อนมประมาณเทานน

134 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อยางไร ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) จงอยาถอเอา ซงประมาณ แหงธรรมอนเราแสดงแลววา นอย หรอ หรอวา มาก ดงน, เพราะวา แม อ.วาจาค�าหนง อนอาศยแลวซงประโยชน เปนวาจาประเสรฐกวานนเทยว (ยอมเปน) ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

หากวา อ.วาจา ท. แมพนหนง เปนวาจาประกอบ-แลวดวยบทอนมประโยชนหามได (ยอมเปน) ไซร, (อ.บคคล) ฟงแลว (ซงบทอนมประโยชน) ใด ยอมเขาไปสงบ อ.บทอนมประโยชน (นน) บทหนง เปนบทประเสรฐกวา (ยอมเปน) ดงน ฯ

แกอรรถ

อ. - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา สหสสมป ดงน เปนค�าเปน-เครองก�าหนด (ยอมเปน) ฯ อ.อธบายวา แมหากวา อ.วาจา ท. อน (อนบณฑต) ก�าหนดแลว ดวยพน อยางน คอ อ.พน หนง, อ.พน ท. สอง ยอมมไซร, ก (อ.วาจา ท.) เหลานน เปนวาจาประกอบแลว-ดวยบทอนมประโยชนหามได คอวา เปนวาจาประกอบแลว ดวยบท ท. อนไมมประโยชน อนประกาศ (ซงเรอง ท.) มการพรรณนาซงอากาศและการ-พรรณนาซงภเขาและการพรรณนาซงปาเปนตน อนแสดงซงนพพานหามได คอวา (อ.วาจา ท.) เปนวาจามาก ยอมเปน เพยงใด เปนวาจาลามกนนเทยว (ยอมเปน) เพยงนน ดงน ฯ อ.อรรถวา สวนวา (อ.บคคล) ฟงแลว ซงบทอนมประโยชน แมบทหนง อนมอยางนเปนรปวา อ.กาย น, อ.สต อนไปแลวในกาย น, อ.วชชา ท. สาม (อนเรา) บรรลตามล�าดบแลว, อ.ค�าสงสอน ของพระพทธเจา ท. (อนเรา) กระท�าแลว ดงน ใด ยอมเขาไปสงบวเศษ ดวยการเขาไปสงบวเศษ (แหงกเลส ท.) มราคะเปนตน, อ.บท นน อนยงประโยชนใหส�าเรจ อนประกอบ-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 135

พรอมเฉพาะแลวดวยพระนพพาน อนแสดงซงขนธและธาตและอายตนะและอนทรย- และพละและโพชฌงคและสตปฏฐาน แมบทหนง เปนบทประเสรฐกวานนเทยว (ยอมเปน) ดงน (แหงหมวดสองแหงบท) วา เอก� อตถปท� ดงนเปนตน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงบรษผฆาซงโจรผมเคราแดง (จบแลว) ฯ

jwi

๑ หมายถง เทวสถาน, ศาลเทพารกษ, ศาลเจา, สถานทบชาเทพเจา

๒. ทารจรยตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาทารจรยะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาทารจรยะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา สหสสมป เจ คาถา ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ดงจะกลาวโดยพสดาร ในกาลหนง อ.มนษย ท. ผมาก แลนไปแลว สมหาสมทร ดวยเรอ ครนเมอเรอ แตกแลว ในภายในแหงมหาสมทร, เปนภกษาของปลาและเตา ไดเปนแลว ฯ อ. - (ในมนษย ท.) เหลานหนา - (มนษย) คนหนงเทยว จบแลว ซงแผนกระดาน แผนหนง พยายามอย กาวลงแลว สฝงแหงทาชอวาสปปารกะ ฯ อ.ผาเปนเครองนงและผาเปนเครองหม (ของมนษย) นน ยอมไมม ฯ (อ.มนษย) นน ไมเหนอย (ซงวตถ) อะไร ๆ อน พนรอบแลว ซงทอนแหงไมอนแหง ดวยปอ ท. กระท�าแลว ใหเปนผา-เปนเครองนงและผาเปนเครองหม ถอเอาแลว ซงกระเบอง จากตระกลแหงเทพ๑

ไดไปแลว สทาชอวาสปปารกะ ฯ อ.มนษย ท. เหนแลว (ซงมนษย) นน ใหแลว (ซงวตถ ท.) มขาวตมและขาวสวยเปนตน ยกยองแลววา (อ.มนษย) น เปนพระอรหนต องคหนง (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.มนษย) นน ครนเมอผา ท. (อนมนษย ท. เหลานน) น�าเขาไปแลว, (คดแลว) วา ถาวา อ.เรา จกนง หรอ หรอวา จกหมไซร, อ.ลาภและสกการะ ของเรา จกเสอมรอบ ดงน หามแลว (ซงผา ท.) อน (อนมนษย ท.) น�ามาแลว นงหมแลว ซงผาแหง-เปลอกไม ท. นนเทยว ฯ ครงนน อ.ความปรวตก แหงใจ อยางนวา อ.พระอรหนต ท. หรอ หรอวา (อ.ชน ท.) ผบรรลแลว ซงอรหตมรรค เหลาใดเหลาหนงแล (มอย) ในโลก, อ.เรา เปน - (แหงพระอรหนต ท. หรอ หรอวา แหงชน ท. ผบรรลแลว ซงอรหตมรรค) เหลานนหนา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 137

๑ นสเสณ แปลวา บนได กได หมายถง ไมไผตดแขนงใหยาวพอทเทาจะเหยยบขนลงได ส�าหรบพาดเวลาปนขน บางครงเรยก

บนไดลงกม ๒ อตตรกรทวป เปนทวปใหญอยทางทศเหนอของเขาพระสเมร คนในทวปนหนาสเหลยม เปนทวปหนงใน ๔ ทวป อก ๓ ทวป

ไดแก ชมพทวป ดนแดนทเปนประเทศอนเดย ปากสถาน เนปาล บงกลาเทศในปจจบน ซงทวปใหญอยทางทศใตของเขาพระสเมร

คนในทวปนหนารปไข บพวเทหทวป ทวปใหญอยทางทศตะวนออกของเขาพระสเมร คนในทวปน ใบหนากลม และ อมรโย-

คานทวป ทวปใหญอยทางทศตะวนตกของเขาพระสเมร คนในทวปนหนาแอน ปลายคางยน

- คนใดคนหนง (ยอมเปน) ดงน ไดเกดขนแลว (แกมนษย) นน ผ (อนมนษย ท. มาก) กลาวอยวา (อ.มนษยน) เปนพระอรหนต (ยอมเปน) ดงน ฯ ครงนน อ.เทวดา ผเปนสาโลหตในกาลกอน (ของมนษย) นน คดแลว อยางน ฯ (อ.อรรถ) วา (อ.ชน ท.) ผมสมณธรรมอนกระท�าแลว โดยความเปนอนเดยวกน ในกาลกอน (ดงน แหงบท) วา ปราณสาโลหตา ดงน ฯ ไดยนวา ครนเมอพระศาสนา ของพระทศพลพระนามวากสสปะ เสอมลงอย ในกาลกอน, อ.ภกษ ท. เจด เหนแลว ซงประการอนแปลก (ของบรรพชต ท.) มสามเณร-เปนตน เปนผถงแลวซงความสงเวช (เปน) (คดแลว) วา อ.ความอนตรธาน แหงพระศาสนา ยอมไมม เพยงใด (อ.เรา ท.) จกกระท�า ซงทพง แกตน เพยงนน ดงน ไหวแลว ซงเจดยอนเปนวการแหงทอง เขาไปแลว สปา เหนแลว ซงภเขา ลกหนง กลาวแลววา (อ.ภกษ ท.) ผเปนไปกบดวยความอาลย ในชวต จงกลบ, (อ.ภกษ ท.) ผมความอาลยออกแลว จงขนเฉพาะ สภเขา น ดงน ผกแลว ซงพะอง๑ แมทงปวง ขนเฉพาะแลว สภเขา นน ยงพะอง ใหตกไปแลว กระท�าแลว ซงสมณธรรม ฯ อ. - (ในภกษ ท.) เหลานนหนา - พระสงฆเถระ บรรลแลว ซงพระอรหต โดยอนกาวลวงแหงราตรหนงนนเทยว ฯ (อ.พระสงฆเถระ) นน เคยวกนแลว ซงไมเปนเครองช�าระซงฟนชอวานาคลดา ทสระชอวาอโนดาต น�ามาแลว ซงบณฑบาต จากอตตรกรทวป๒ กลาวแลว กะภกษ ท. เหลานนวา ดกอนทานผมอาย (อ.ทาน ท.) เคยวกนแลว ซงไมเปนเครองช�าระซงฟน น ลางแลว ซงหนา จงฉน ซงบณฑบาต น ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ก อ.กตกา อยางนวา (อ.ภกษ) ใด ยอมบรรล ซงพระอรหต กอน, (อ.ภกษ ท.) ผเหลอลง จกฉน ซงบณฑบาต อน (อนภกษ) นน น�ามาแลว ดงน อนเรา ท. กระท�าแลว

138 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

หรอ (ดงน) ฯ (อ.พระสงฆเถระ) กลาวแลววา ดกอนทานผมอาย ก (อ.เหต) นน (มอย) หามได ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กลาวแลว) วา ถาอยางนน ถาวา แม อ.กระผม ท. ยงคณวเศษ พงใหบงเกด ราวกะ อ.ทาน ท. ไซร, (อ.กระผม ท.) น�ามาแลว จกฉน เอง ดงน ไมปรารถนาแลว ฯ ในวนทสอง อ.พระเถระรปทสอง บรรลแลว ซงอนาคามผล ฯ (อ.พระเถระ-รปทสอง) แมนน น�ามาแลว ซงบณฑบาต นมนตแลว (ซงภกษ ท.) เหลานอกน เหมอนอยางนนนนเทยว ฯ (อ.ภกษ ท.) เหลานน กลาวแลว อยางนวา ขาแตทานผเจรญ ก อ.กตกา อยางนวา (อ.เรา ท.) ไมฉนแลว ซงบณฑบาต อนอนพระมหาเถระน�ามาแลว จกฉน (ซงบณฑบาต) อนอนพระอนเถระน�ามาแลว ดงน อนเรา ท. กระท�าแลว หรอ (ดงน) ฯ (อ.พระเถระรปทสองนน กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย ก (อ.เหต) นน (มอย) หามได ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กลาวแลว) วา (ครนเมอความเปน) อยางนน มอย, แม อ.เรา ท. ยงคณวเศษ ใหบงเกดแลว ราวกะ อ.ทาน ท. อาจอย เพออนฉน ดวยการกระท�าแหงบรษ ของตน จกฉน ดงน ไมปรารถนาแลว ฯ อ. - (แหงภกษ ท.) เหลานนหนา - ภกษ ผบรรลแลวซงพระอรหต ปรนพพานแลว, (อ.ภกษ) ผเปนพระอนาคาม บงเกดแลว ในพรหมโลก, (อ.ภกษ ท.) หา เหลานอกน ไมอาจอย เพออนยงคณวเศษใหบงเกด ซบผอมแลว กระท�าแลว ซงกาละ ในวน ทเจด บงเกดแลว ในเทวโลก เคลอนแลว (จากเทวโลก) นน บงเกดแลว ในเรอนแหงตระกล ท. เหลานน เหลานน ในกาลเปนทเสดจอบต-แหงพระพทธเจา น ฯ อ. - (ในภกษ ท.) เหลานนหนา - (ภกษ) รปหนง เปนพระราชา พระนามวา ปกกสาต ไดเปนแลว, (อ.ภกษ) รปหนง เปนพระ- กมารกสสปะ (ไดเปนแลว), (อ.ภกษ) รปหนง เปนพระทารจรยะ (ไดเปนแลว), (อ.ภกษ) รปหนง เปนโอรสของเจามลละ พระนามวา ทพพะ (ไดเปนแลว), (อ.ภกษ) รปหนง เปนปรพาชก ชอวา สภยะ (ไดเปนแลว) ดงนแล ฯ อ. - (ในภกษ ท.) เหลานนหนา - ภกษผบงเกดแลว ในพรหมโลก นน ใด, (อ.ค�า) วา ปราณสาโลหตา เทวตา ดงน นน (อนพระธรรมสงคาหกาจารย) กลาวแลว หมายเอา (ซงภกษผบงเกดแลว ในพรหมโลก) นน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 139

ก.๒ (อ.ความคด) นน วา (อ.มนษย) น ผกแลว ซงพะอง กบ ดวยเรา ขนเฉพาะแลว สภเขา ไดกระท�าแลว ซงสมณธรรม, ในกาลน (อ.มนษยน) ถอเอาแลว ซงลทธ น เทยวไปอย พงฉบหาย, (อ.เรา) (ยงมนษย) นน จกใหสงเวช ดงน ไดมแลว แกพรหม นน ฯ ครงนน (อ.พรหมนน) เขาไปหาแลว (ซงมนษย) นน กลาวแลว อยางนวา ดกอนพาหยะ อ.ทาน เปนพระอรหนต (ยอมเปน) หามไดนนเทยวแล, (อ.ทาน) เปนผบรรลแลว ซงอรหตมรรค (ยอมเปน) แมหามได, อ.ทาน เปนพระอรหนต หรอ หรอวา เปนผบรรลแลว ซงอรหตมรรค ยอมเปน (ดวยปฏปทา) ใด อ.ปฏปทา แมนน ของทาน ยอมไมม ดงน ฯ อ.พาหยะ แลดแลว ซงทาวมหาพรหม ผยนกลาวอยแลว ในอากาศ คดแลววา โอ อ.กรรม อนหนก (อนเรา) กระท�าแลว, อ.เรา คดแลววา (อ.เรา) เปนพระอรหนต ยอมเปน ดงน, แตวา (อ.ทาวมหาพรหม) น ยอมกลาววา อ.ทาน เปนพระอรหนต (ยอมเปน) หามได, (อ.ทาน) เปนผบรรลแลว ซงอรหตมรรค (ยอมเปน) แมหามได ดงน, กะเรา อ.พระอรหนต อน ในโลก มอย หรอหนอแล ดงน ฯ ครงนน (อ.พาหยะนน) ถามแลว (ซงทาวมหาพรหม) นนวา ขาแตเทวดา ในกาลน อ.พระอรหนต หรอ หรอวา (อ.บคคล) ผบรรลแลว ซงอรหตมรรค ในโลก มอย หรอหนอแล ดงน ฯ ครงนน อ.เทวดา บอกแลว (แกพาหยะ) นนวา ดกอนพาหยะ อ.พระนคร ชอวาสาวตถ มอย ในชนบท ท. ดานเหนอ, อ.พระผมพระภาคเจา พระองคนน เปนพระอรหนต เปนผตรสรแลวเองโดยชอบ (เปน) ยอมประทบอย (ในพระนครชอวาสาวตถ) นน ในกาลน, ดกอนพาหยะ ก (อ.พระผมพระภาคเจา) พระองคนน เปนพระอรหนต (ยอมเปน) ดวยนนเทยว ยอมทรงแสดง ซงธรรม เพอความเปนแหงพระอรหนตดวย ดงน ฯ อ.พาหยะ ฟงแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว ของเทวดา ในกาลอน-เปนสวนแหงราตร เปนผมใจอนสลดแลว (เปน) ออกไปแลว จากทาชอวาสปปารกะ ในขณะนนนนเทยว ไดไปแลว สพระนครชอวาสาวตถ ดวยการพกอยสนราตรหนง ฯ (อ.พาหยะนน) ไดไปแลว สนหนทาง อนประกอบแลวดวยรอยแหงโยชนยสบ- ทงปวง ดวยการพกอยสนราตรหนงนนเทยว, กแล (อ.พาหยะนน) เมอไป ไปแลว ดวยอานภาพของเทวดา ฯ (อ.อาจารย ท. บางพวก) ยอมกลาววา

140 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.พาหยะนน ไปแลว) ดวยอานภาพของพระพทธเจา ดงนบางนนเทยว ฯ ก ในขณะนน อ.พระศาสดา เปนผเสดจเขาไปแลว สพระนครชอวาสาวตถ เพอกอนขาว ยอมเปน ฯ (อ.พาหยะ) นน ถามแลว ซงภกษ ท. ผมากพรอม ผมอาหารอนบคคลพงบรโภคในเวลาเชาอนฉนแลว ผจงกรมอย ในโอกาสอนแจง เพอประโยชนแกอนปลดเปลอง ซงความเปนแหงบคคลผเกยจครานทางกายวา อ.พระศาสดา (ยอมประทบอย) (ณ ท) ไหน ในกาลน ดงน ฯ อ.ภกษ ท. กลาวแลววา (อ.พระศาสดา) เสดจเขาไปแลว สพระนครชอวาสาวตถ เพอกอนขาว ดงน ถามแลว (ซงพาหยะ) นนวา ก อ.ทาน เปนผมาแลว (จากท) ไหน ยอมเปน ดงน ฯ (อ.พาหยะ กลาวแลว) วา (อ.กระผม) เปนผมาแลว จากทาชอวาสปปารกะ (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. ถามแลว) วา (อ.ทาน) เปนผออกแลว ในกาลไร ยอมเปน ดงน ฯ (อ.พาหยะ กลาวแลว) วา (อ.กระผม) เปนผออกแลว ในเวลาเยน ในวนวาน ยอมเปน ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. กลาวแลว) วา (อ.ทาน) เปนผมาแลว แตทไกล ยอมเปน, (อ.ทาน) จงนง กอน, (อ.ทาน) ลางแลว ซงเทา ท. ทาแลว ดวยน�ามน จงพกผอน หนอยหนง, (อ.ทาน) จกเหน ซงพระศาสดา ในกาล (แหงพระศาสดา) เสดจมาแลว ดงน ฯ (อ.พาหยะ กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.กระผม) ยอมไมร ซงอนตรายแหงชวต ของพระศาสดา หรอ หรอวา ของตน, อ.กระผม ไมยนแลว ไมนงแลว (ในท) ไหน ๆ เปนผมาแลว สนหนทาง อนประกอบแลวดวยรอยแหงโยชนยสบ โดยราตรหนง-นนเทยว ยอมเปน, (อ.กระผม) เฝาแลวเทยว ซงพระศาสดา จกพกผอน ดงน ฯ

ก.๓ (อ.พาหยะ) นน ครนกลาวแลว อยางน เปนผมรปแหงบคคล- ผดวนอย (เปน) เขาไปแลว สพระนครชอวาสาวตถ เหนแลว ซงพระผ- มพระภาคเจา ผเสดจเทยวไปอย เพอกอนขาว ดวยสรแหงพระพทธเจา อนมเครองเปรยบหามได (คดแลว) วา อ.พระสมมาสมพทธเจา ผโคดม อนเรา เหนแลว สนกาลนานหนอ ดงน เปนผมสรระอนนอมลงแลว จ�าเดม แตท (แหงพระผมพระภาคเจา อนตน) เหนแลว (เปน) ไปแลว ถวายบงคมแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 141

๑ ย� โยค ธมมชาต� แปลวา อ.ธรรมใด เรยงเปนประโยคสมบรณ ดงน ย� (ธมมชาต�) มม ทฆรตต� หตาย สขาย อสส, เทเสต

เม ภนเต ภควา (ต�) ธมม�, เทเสต (เม) สคโต (ต�) ธมม� ฯ ๒ อมสส (พาหยสส) ม� ทฏ€กาลโต ปฏ€าย แปลวา จ�าเดม แตกาล แหงเรา อนพาหยะน เหนแลว ฯ อมสส หกเปน ตตยาวภตต สมพนธวา ฉฏ€อนภหตกตตา ม� หกเปน ฉฏฐวภตต สมพนธวา ทตยาสามสมพนธ ฯ

ดวยอนตงไวเฉพาะแหงองคหา ในระหวางแหงถนน จบแลว ทขอพระบาท ท. (กระท�า) ใหมน กราบทลแลว อยางนวา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ธรรม) ใด๑

พงม เพอประโยชนเกอกล เพอความสข แกขาพระองค สนกาลนาน อ.พระผมพระภาคเจา ขอจงทรงแสดง ซงธรรม (นน) แกขาพระองค, อ.พระสคต ขอจงทรงแสดง ซงธรรม (นน) (แกขาพระองค) ดงน ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสหามแลว (ซงพาหยะ) นนวา ดกอนพาหยะ (อ.กาลน) เปนสมยมใชกาล (ยอมเปน) กอน, (อ.เรา) เปนผเขาไปแลว สระหวางแหงถนน เพอกอนขาว ยอมเปน ดงน ฯ อ.พาหยะ ฟงแลว (ซงพระด�ารส) นน (กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.อาหารคอค�าขาว เปนอาหาร (อนขาพระองค) ผทองเทยวไปอย ในสงสาร ไมเคยไดแลว (ยอมเปน) หามได, (อ.ขาพระองค) ยอมไมร ซงอนตรายแหงชวต ของพระองค หรอ หรอวา ของขาพระองค, (อ.พระองค) ขอจงทรงแสดง ซงธรรม แกขาพระองคนนเทยว ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสหามแลว แมครงทสองนนเทยว ฯ ไดยนวา (อ.อนทรงด�าร) อยางนวา อ.สรระทงสน (ของพาหยะ) น เปนสรระอนปต-ทวมทบแลว มระหวางออกแลว ยอมเปน จ�าเดม แตกาลแหงเรา (อนอน-พาหยะ) น เหนแลว๒, (อ.พาหยะน) ผมก�าลงแหงปตอนมก�าลง แมฟงแลว ซงธรรม จกไมอาจ เพออนแทงตลอด, (อ.พาหยะนน) จงตงอย ในอเบกขา-คอความเปนแหงบคคลผมในทามกลาง กอน, แม อ.ความกระวนกระวาย (ของพาหยะ) นน เปนสภาพมก�าลง (ยอมเปน) เพราะความท (แหงพาหยะนน) เปนผมาแลว สนหนทาง อนประกอบแลวดวยรอยแหงโยชนยสบ โดยราตร-หนงนนเทยว, (อ.ความกระวนกระวาย) แมนน จงระงบเฉพาะ กอน ดงน ไดมแลว (แกพระศาสดา) นน, เพราะเหตนน (อ.พระศาสดา) ตรสหามแลว สนสองครง ผ (อนพาหยะ) ทลออนวอนแลว แมครงทสาม ประทบยนอยแลว ในระหวางแหงถนนเทยว ทรงแสดงแลว ซงธรรม โดยนย มค�าวา ดกอนพาหยะ

142 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ตสมาตห ตดเปน ตสมา + อห ลง ต อาคมในอาคมพยญชนะสนธ ตอเปน ตสมาตห ฯ อห ศพทเดมเปน อธ แปลง

ธ เปน ห ในอาเทสพยญชนะสนธไดบาง เชน สาธ - ทสสน� เปน สาหทสสน� เปนตน ฯ อห โยค สาสเน หรอ ธมมวนเย

แปลวา ในพระศาสนาน หรอ ในพระธรรมวนยน ฯ แตบางมตกลาววา ตสมาตห ตดเปน ตสมา - อตห เฉพาะ อตห แปลวา

แล ดงนน ค�าวา ตสมาตห จงแปลวา “เพราะเหตนนแล”

เพราะเหตนน อนเธอ พงศกษา (ในพระศาสนา) น๑ อยางนวา (ครนเมอรป) (อนเรา) เหนแลว (อ.รปนน) เปนรปสกวา (อนเรา) เหนแลว จกเปน ดงน (ดงน) เปนตน ฯ (อ.พาหยะ) นน ฟงอย ซงธรรม ของพระศาสดา นนเทยว ยงอาสวะทงปวง ท. ใหสนไปแลว บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท., กแล (อ.พาหยะนน) ทลขอแลว ซงการบวช กะพระผม-พระภาคเจา ในขณะนนนนเทยว, (อ.พาหยะนน) ผ (อนพระศาสดา) ตรสถาม- แลววา อ.บาตรและจวร ของเธอ เตมรอบแลว (หรอ) ดงน กราบทลแลววา (อ.บาตรและจวร) (ของขาพระองค) ไมเตมรอบแลว ดงน ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว (กะพาหยะ) นนวา ถาอยางนน (อ.เธอ) จงแสวงหา ซงบาตรและจวร ดงน เสดจหลกไปแลว ฯ ไดยนวา (อ.พาหยะ) นน กระท�าอย ซงสมณธรรม สนพนแหงปยสบ ท. ไมไดกระท�าแลว ซงการสงเคราะห ดวยบาตร หรอ หรอวา ดวยจวร แมแกภกษรปหนง (ดวยอนคด) วา อ.อน ชออนภกษได ซงปจจย ท. ดวยตน แลวจงไมแลด (ซงภกษ) อน แลวจงบรโภค เองนนเทยว ยอมควร ดงน ฯ (เพราะเหต) นน (อ.พระศาสดา) ทรงทราบแลววา อ.บาตรและจวรอนส�าเรจแลวดวยฤทธ จกไมเกดขน ดงน ไมไดประทานแลว ซงการบวช โดยความเปนแหงเอหภกข (แกพาหยะ) นน ฯ อ.นางยกษณ ตนหนง มาแลว ดวยรปแหงแมโคนม ขวดแลว (ซงพาหยะ) แมนน ผแสวงหาอย ซงบาตรและจวรนนเทยว ทขาออนขางซาย (ยงพาหยะนน) ใหถงแลว ซงความสนไปแหงชวต ฯ อ.พระศาสดา เสดจเทยวไปแลว เพอกอนขาว ผมกจดวยภตอนทรงกระท�าแลว เสดจออกไปอย กบ ดวยภกษ ท. ผมากพรอม ทรงเหนแลว ซงสรระ ของพาหยะ อนตกไปแลว ในทแหง- หยากเยอ ทรงสงบงคบแลว ซงภกษ ท. วา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) ยนอยแลว ทประตแหงเรอน แหงหนง (ยงบคคล) ใหน�ามาแลว ซงเตยงนอย น�าออกแลว ซงสรระ น จากพระนคร (ยงสรระน) ใหไหมแลว จงกระท�า

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 143

๑ อภสมปราโย แปลวา อ.ภพอนสตวพงไปในเบองหนาพรอมเฉพาะ, อ.ภพอนสตวพงถงพรอมเฉพาะในเบองหนา, อ.ภพหนา,

อ.ปรโลกอนสตวพงไปในเบองหนาพรอมเฉพาะแลว ๒ ธมม� หกเปนฉฏฐวภตต เปนสามสมพนธใน สตกาเล สมพนธวา ทตยาสามสมพนธ ใน สตกาเล ฯ

ซงสถป ดงน ฯ อ.ภกษ ท. กระท�าแลว เหมอนอยางนน, กแล (อ.ภกษ ท. เหลานน) ครนกระท�าแลว ไปแลว สวหาร เขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดา กราบทลแลว ซงกจอนตนกระท�าแลว ทลถามแลว ซงภพเปนทไปในเบองหนา-พรอมเฉพาะ๑ (ของพาหยะ) นน ฯ ครงนน อ.พระมพระภาคเจา ตรสบอกแลว ซงความท (แหงพาหยะ) นน เปนผปรนพพานแลว (แกภกษ ท.) เหลานน ทรงตงไวแลว ในเอตทคคะวา ดกอนภกษ ท. (อ.ขนธปญจกะ) น ใด คอ อ.พาหยะ ผนงหมซงเปลอกไม, (อ.ขนธปญจกะ) นน เปนเลศ แหงภกษ ท. ผเปนสาวก ของเรา ผตรสรเรวพลน (ยอมเปน) ดงน ฯ ครงนน อ.ภกษ ท. ทลถามแลว (ซงพระศาสดา) นนวา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค) ยอมตรสวา อ.พาหยะ ผนงหมซงเปลอกไม บรรลแลว ซงพระอรหต ดงน, (อ.พาหยะ) นน บรรลแลว ซงพระอรหต ในกาลไร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. (อ.พาหยะนน บรรลแลว ซงพระอรหต) ในกาลแหงธรรม๒ ของเรา (อนตน) ฟงแลว ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. ทลถามแลว) วา ก อ.ธรรม อนพระองค ตรสแลว (แกพาหยะ) นน ในกาลไร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา (อ.ธรรม) (อนเรา) ผเทยวไปอย เพอกอนขาว ยน (กลาวแลว) ในระหวางแหงถนน ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ ก อ.ธรรมอนพระองค- ประทบยนตรสแลว ในระหวางแหงถนน เปนธรรมมประมาณนอย (ยอมเปน), (อ.พาหยะ) นน ยงคณวเศษ ใหบงเกดแลว (ดวยธรรม) อนมประมาณเพยงนน อยางไร ดงน ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว (กะภกษ ท.) เหลานนวา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) จงอยานบ ซงธรรม ของเราวา นอย หรอ หรอวา มาก ดงน, เพราะวา อ.พนแหงคาถา ท. แมมใชหนง อนอาศย-แลวซงบทอนมประโยชนหามได เปนธรรมชาตประเสรฐกวา (ยอมเปน) หามได, สวนวา อ.บทแหงคาถา แมบทเดยว อนอาศยแลวซงประโยชน เปนบทประเสรฐกวา (ยอมเปน) ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

144 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

หากวา อ.คาถา ท. แมพนหนง เปนคาถา- อนประกอบแลวดวยบทอนมประโยชนหามได (ยอมเปน) ไซร, (อ.บคคล) ฟงแลว (ซงบทแหงคาถา) ใด ยอมเขาไปสงบ อ.บทแหงคาถา (นน) บทหนง เปนบทประเสรฐกวา (ยอมเปน) ดงน ฯ

แกอรรถ

อ.อรรถวา แม อ.คาถา คาถาหนง อนมอยางนเปนรปวา อปปมาโท อมต� ปท� ฯเปฯ ยถา มตา ดงน เปนธรรมชาตประเสรฐกวา (ยอมเปน) ดงน แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (หมวดสองแหงบท) วา เอก� คาถาปท� ดงน ฯ (อ.ค�า) อนเหลอ (อนบณฑต พงทราบ) โดยนยอนมในกอนนนเทยว ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาทารจรยะ (จบแลว) ฯ

jwi

๓. กณฑลเกสเถรวตถอ.เรองแหงพระเถรชอวากณฑลเกส (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถรชอวากณฑลเกส ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา โย จ คาถา สต� ภาเส ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.ธดาของเศรษฐ คนหนง ในพระนครชอวาราชคฤห เปนผอนบคคลพงแสดงขนวามกาลฝนสบหก เปนผมรปงาม เปนผควรซงการเหน ไดเปนแลว ฯ ก อ.นาง ท. ผตงอยแลว ในวย นน เปนผมอธยาศย- ในบรษ เปนผโลเลในบรษ ยอมเปน ฯ ครงนน อ.มารดาและบดา ท. (ยงธดา) นน ใหอยแลว ในหองอนประกอบแลวดวยสร ทพนอนมในเบองบน แหงปราสาท อนประกอบแลวดวยชนเจด, ไดกระท�าแลว ซงนางทาส คนหนงนนเทยว ใหเปนหญงรบใช (ของธดา) นน ฯ ครงนน (อ.ราชบรษ ท.) จบแลว ซงกลบตร คนหนง ผกระท�าอย ซงโจรกรรม มดแลว (กระท�า) ใหเปนผม- แขนในภายหลง เฆยนแลว ดวยหวาย ท. (ในเพราะการประหาร) อนมประมาณส อนมประมาณส น�าไปแลว สทเปนทน�ามาฆา ฯ อ.ธดาของเศรษฐ ฟงแลว ซงเสยง ของมหาชน (คดแลว) วา (อ.เหต) นน อะไรหนอแล ดงน ยนแลดอยแลว บนพนแหงปราสาท เหนแลว (ซงกลบตร) นน เปนผมจตเนอง-เฉพาะแลว เปน ปรารถนาอย หามแลว ซงอาหาร นอนแลว บนเตยงนอย ฯ ครงนน อ.มารดา ถามแลว (ซงธดา) นนวา ดกอนแม (อ.เหต) น อะไร ดงน ฯ (อ.ธดานน กลาวแลว) วา ถาวา (อ.ดฉน) จกได ซงบรษ นน ผ (อนราชบรษ ท.) จบ (ดวยความส�าคญ) วา อ.โจร ดงน แลวจงน�าไปอยไซร, (อ.ดฉน) จกเปนอย, หากวา (อ.ดฉน) จกไมไดไซร, อ.ชวต ของดฉน จะไมม, (อ.ดฉน) จกตาย (ในท) นนนเทยว ดงน ฯ (อ.มารดา กลาวแลว) วา ดกอนแม (อ.เจา) อยากระท�าแลว อยางน, (อ.เจา) จกได ซงสาม อน ผเชนกบ ดวยชาตดวย ดวยโภคะดวย ของเรา ท. ดงน ฯ (อ.ธดา

146 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

กลาวแลว) วา อ.กจ (ดวยบรษ) อน ยอมไมม แกดฉน, (อ.ดฉน) เมอไมได (ซงบรษ) น จกตาย ดงน ฯ อ.มารดา ไมอาจอย เพออนยงธดา ใหรพรอม บอกแลว แกบดา ฯ (อ.บดา) แมนน ไมอาจอย เพออน (ยงธดา) นน ใหรพรอม คดแลววา (อนเรา) อาจ เพออนกระท�า อยางไร ดงน สงไปแลว ซงหอมภณฑะพนหนง แกราชบรษ ผยงบคคลใหจบ ซงโจร นน แลวจงไปอย (ดวยค�า) วา (อ.ทาน) ถอเอาแลว (ซงหอมภณฑะพนหนง) น จงให ซงบรษ นน แกเรา ดงน ฯ (อ.ราชบรษ) นน (รบพรอมเฉพาะแลว) วา อ.ดละ ดงน ถอเอาแลว ซงกหาปณะ ท. ปลอยแลว (ซงโจร) นน (ยงโจร) อน ใหตายแลว กราบทลแลว แกพระราชาวา ขาแตพระองคผสมมตเทพ อ.โจร (อนขาพระองค) ใหตายแลว ดงน ฯ แม อ.เศรษฐ ไดใหแลว ซงธดา (แกโจร) นน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ) นน (คดแลว) วา (อ.เรา) ยงสาม จกใหยนดยง ดงน ผประดบเฉพาะแลวดวยเครองอาภรณทงปวง ยอมจดแจง (ซงวตถ ท.) มขาวตมเปนตน (แกโจร) นน เองนนเทยว ฯ อ.โจร คดแลว โดยอนลวงไปแหงวนเลกนอยวา (อ.เรา) จกได เพออน (ยงธดาของเศรษฐ) น ใหตาย แลวจงถอเอา ซงเครองอาภรณ ท. (ของธดาของ-เศรษฐ) นน แลวจงขายแลวจงเคยวกน ในเรอนเปนทดมซงสรา แหงหนง ในกาลไรหนอแล ดงน ฯ

ก.๒ (อ.โจร) นน คดแลววา อ.อบาย นน มอย ดงน หามแลว ซงอาหาร นอนแลว บนเตยงนอย ฯ ครงนน (อ.ธดาของเศรษฐ) นน เขาไปหาแลว (ซงโจร) นน ถามแลววา ขาแตนาย อ.อะไร ยอมเสยดแทง แกทาน ดงน ฯ (อ.โจรนน กลาวแลว) วา ดกอนนางผเจรญ อ.อะไร ๆ ยอมไมเสยดแทง (แกเรา) ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ ถามแลว) วา ก อ.มารดาและบดา ท. ของดฉน โกรธแลว ตอทาน แลหรอ ดงน ฯ (อ.โจรนน กลาวแลว) วา ดกอนนางผเจรญ (อ.มารดาและบดา ท. ของเธอ) ยอมไมโกรธ (ตอเรา) ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ ถามแลว) วา (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.เหต) นน ชออะไร ดงน ฯ (อ.โจร กลาวแลว) วา ดกอนนางผเจรญ อ.เรา ผ (อนราชบรษ ท.) มดแลว น�าไปอย

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 147

ในวนนน ฟงตอบแลว ซงพลกรรม ตอเทวดา ผอยทบแลว ทเหวเปนทยง-โจรใหตกไป ไดแลว ซงชวต, แม อ.เธอ เปนผอนเราไดแลว ดวยอานภาพ (ของเทวดา) นนนนเทยว (ยอมเปน), ดกอนนางผเจรญ (อ.เรา) ยอมคดวา อ.พลกรรม นน อนเรา ตงไวแลว แกเทวดา ดงน ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.ทาน) อยาคดแลว, (อ.เรา ท.) จกกระท�า ซงพลกรรม, (อ.ทาน) จงกลาว, อ.ความตองการ (ดวยวตถ) อะไร (มอย) ดงน ฯ (อ.โจร กลาวแลว) วา (อ.ความตองการ) ดวยขาว- มธปายาสอนมน�าอนนอยดวย ดวยดอกไมอนมขาวตอกเปนทหา ท. ดวย (มอย) ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ กลาวแลว) วา ขาแตนาย อ.ดละ, อ.ดฉน จกจดแจง ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ) นน จดแจงแลว ซงพลกรรม ทงปวง กลาวแลววา ขาแตนาย (อ.ทาน) จงมา, (อ.เรา ท.) จะไป ดงน ฯ (อ.โจร กลาวแลว) วา ดกอนนางผเจรญ ถาอยางนน (อ.เธอ) ยงญาต ท. ของเธอ ใหกลบแลว ถอเอาแลว ซงผาและเครองอาภรณ ท. อนมคามาก จงประดบ ซงตน, (อ.เรา ท.) หวเราะอย เลนอย จกไป สบาย ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ) นน ไดกระท�าแลว เหมอนอยางนน ฯ ครงนน (อ.โจร) นน กลาวแลว (กะธดาของเศรษฐ) นนวา ดกอนนางผเจรญ (อ.เรา ท.) เปนชน ทงสอง (เปน) จกไป (สท) อน (แตท) น, (อ.เธอ) ยงชนผเหลอ ใหกลบแลว กบ ดวยยานนอย ยกขนแลว ซงภาชนะแหงพลกรรม จงถอเอา เอง ดงน ในกาล (แหงตน) ถงแลว ซงเชงแหงภเขา ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ) นน ไดกระท�าแลว เหมอนอยางนน ฯ อ.โจร พาเอาแลว (ซงธดาของเศรษฐ) นน ขนเฉพาะแลว สภเขาเปนทยงโจรใหตกไป ฯ ก อ.มนษย ท. ยอมขนเฉพาะ โดยขาง ขางหนง (แหงภเขาเปนทยงโจรใหตกไป) นน ฯ อ.ขาง ขางหนง เปนขางมรมอนขาดแลว (ยอมเปน), (อ.มนษย ท.) ยนอยแลว บนยอดแหงภเขา ยงโจร ท. ยอมใหตกไป โดยขาง นน, (อ.โจร ท.) เหลานน เปนทอนนอย-และทอนใหญ เปน ยอมตกไป บนภาคพน, เพราะเหตนน (อ.ภเขานน) (อนชน ท.) ยอมเรยกวา อ.ภเขาเปนทยงโจรใหตกไป ดงน ฯ (อ.ธดาของ-เศรษฐ) นน ยนอยแลว บนยอด แหงภเขา นน กลาวแลววา ขาแตนาย (อ.ทาน) จงกระท�า ซงพลกรรม ของทาน ดงน ฯ (อ.โจร) นน เปนผนง

148 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ไดเปนแลว ฯ (ครนเมอค�า) วา ขาแตนาย (อ.ทาน) เปนผนงเปนแลว ยอมเปน เพราะเหตไร ดงน (อนธดาของเศรษฐ) นน กลาวแลว อก, (อ.โจรนน) กลาวแลว (กะธดาของเศรษฐ) นนวา อ.ความตองการ ดวยพลกรรม (มอย) แกเรา หามได, แตวา (อ.เรา) ลวงแลว พาเอาแลว ซงเธอ เปนผมาแลว ยอมเปน ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ ถามแลว) วา ขาแตนาย (อ.ทาน ลวงแลว พาเอาแลว ซงดฉน เปนผมาแลว ยอมเปน) เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.โจรนน กลาวแลว) วา (อ.เรา ลวงแลว พาเอาแลว ซงเธอ เปนผมาแลว) เพอตองการแกอนยงเธอใหตาย แลวจงถอเอา ซงเครองอาภรณ ท. ของเธอ แลวจงหนไป (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ) นน ผอนภย- แตความตายคกคามแลว กลาวแลววา ขาแตนาย อ.ดฉนดวย อ.เครองอาภรณ ท. ของดฉนดวย เปนของมอย แหงทานนนเทยว (ยอมเปน), (อ.ทาน) ยอมกลาว อยางน เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.โจร) นน แมผ (อนธดาของเศรษฐ) ออนวอนอย บอย ๆ วา (อ.ทาน) ขอจงอยากระท�า อยางน ดงน กลาวแลววา (อ.เรา) (ยงเธอ) จะใหตายนนเทยว ดงน ฯ (อ.ธดาของ-เศรษฐนน) กลาวแลววา (ครนเมอความเปน) อยางนน มอย, (อ.ประโยชน) อะไร ดวยความตาย แหงดฉน (มอย) แกทาน, (อ.ทาน) ถอเอาแลว ซงเครอง-อาภรณ ท. เหลาน จงให ซงชวต แกดฉน, (อ.ทาน) จงทรงไว ซงดฉนวา (อ.ดฉน) เปนผตายแลว (ยอมเปน) ดงน จ�าเดม (แตกาล) น หรอ หรอวา (อ.ดฉน) เปนทาส ของทาน เปน จกกระท�า ซงหตถกรรม ดงน กลาวแลว ซงคาถา นวา

อ.สรอยคออนเปนวการแหงทอง ท. เหลาน ทงปวง เปนของส�าเรจแลวดวยแกวไพฑรย (ยอมเปน), ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) จงถอเอา (ซงเครอง-อาภรณ) ทงปวงดวย จง (ยงบคคล) ใหฟง ซงดฉน วาเปนนางทาสดวย ดงน ฯ

อ.โจร ฟงแลว (ซงค�า) นน กลาวแลววา (ครนเมอกรรม) อยางน (อนเรา) กระท�าแลว, อ.เธอ ไปแลว จกบอก แกมารดาและบดา ท., (อ.เรา) (ยงเธอ) จกใหตายนนเทยว, อ.เธอ อยาคร�าครวญแลว นก ดงน กลาวแลว ซงคาถา นวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 149

๑ สนามหลวงแผนกบาลป พ.ศ. ๒๕๑๙ แปลวา กระท�าแลว ซงโจรนน ใหเปนประทกษณ ฯลฯ

(อ.เธอ) อยาคร�าครวญแลว นก, (อ.เธอ) จงผก ซงภณฑะ พลน, อ.ชวต ของเธอ ยอมไมม, (อ.เรา) จะถอเอา ซงภณฑะ ทงปวง ดงน ฯ

ก.๓ (อ.ธดาของเศรษฐ) นน คดแลววา โอ อ.กรรม น เปนกรรมหนก (ยอมเปน), ชอ อ.ปญญา (อนธรรมชาต) กระท�าแลว เพอประโยชนแกอนหงตมแลวเคยวกน หามได, โดยทแท (อ.ปญญานน อนธรรมชาต) กระท�าแลว เพอประโยชนแกอนพจารณา, (อ.เรา) จกร (ซงกรรม) อน (อนเรา) พงกระท�า (แกโจร) นน ดงน ฯ ครงนน (อ.ธดาของเศรษฐ) นน กลาวแลว (กะโจร) นนวา ขาแตนาย ในกาลใด อ.ทาน (อนราชบรษ ท.) จบแลว น�าไปอย (ดวยอนคด) วา อ.โจร ดงน, ในกาลนน อ.ดฉน บอกแลว แกมารดาและบดา ท., (อ.มารดาและบดา ท.) เหลานน สละแลว ซงพนแหงทรพย (ยงบคคล) ใหน�ามาแลว ซงทาน กระท�าแลว ในเรอน, อ.ดฉน เปนผมอปการะ แกทาน (ยอมเปน) จ�าเดม (แตกาล) นน, ในวนน (อ.ทาน) ขอจงให เพออนกระท�า (ซงทาน) ใหเปนผอนดฉนเหนดแลว แลวจงไหว ซงตน ดงน ฯ (อ.โจร) นน กลาวแลววา ดกอนนางผเจรญ อ.ดละ, (อ.เธอ) กระท�าแลว (ซงเรา) ใหเปนผอนเธอเหนดแลว จงไหว ดงน ไดยนอยแลว บนทสดแหงภเขา ฯ ครงนน (อ.ธดาของเศรษฐ) นน กระท�าแลว ซงการประทกษณ๑ สนสามครง ไหวแลว (ซงโจร) นน ในท ท. ส (กลาวแลว) วา ขาแตนาย (อ.การเหน) น เปนการเหนอนมในภายหลง ของดฉน (ยอมเปน), อ.การเหน ซงดฉน ของทาน หรอ หรอวา อ.การเหน ซงทาน ของดฉน ยอมไมม ในกาลน ดงน สวมกอดแลว ขางหนาดวย ขางหลงดวย ยนอยแลว ทขางแหงหลง จบแลว (ซงโจรนน) ผเปนคนประมาทแลว เปน ยนอยแลว บนทสดแหงภเขา ทคอ ดวยมอ ขางหนง จบแลว ทรกแรขางหลง (ดวยมอ) ขางหนง ผลกไปแลว

150 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ สนามหลวงแผนกบาล พ.ศ. ๒๕๑๙ แปลออกศพทวา ซงอนกระท�าซงเสยงวาสาธ ๒ ตงแต อถ น� สา ตกขตต� - ตตถ ตตถ วจกขณาต ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๑๙ แปลโดยพยญชนะ

ในเหวแหงภเขา ฯ (อ.โจร) นน กระทบเฉพาะแลว ททองแหงภเขา เปนทอน-และทอนอนเจรญ เปน ตกแลว ทพนดน ฯ อ.เทวดา ผอยทบแลว บนยอดแหงภเขาเปนทยงโจรใหตกไป เหนแลว ซงกรยา (ของชน ท.) แมสอง เหลานน ใหแลว ซงสาธการ๑ แกหญง นน กลาวแลว ซงคาถา นวา

อ.บรษ นน เปนบณฑต ยอมเปน ในท ท. ทงปวง หามได, แม อ.หญง ผมปญญาเปน- เครองเหนแจง เปนบณฑต ยอมเปน (ในท ท.) เหลานน เหลานน ดงน๒ ฯ

(อ.ธดาของเศรษฐ) แมนน ครนผลกไปแลว ซงโจร ในเหว (คดแลว) วา ถาวา อ.เรา จกไป สเรอนไซร, (อ.มารดาและบดา ท.) จกถามวา อ.สาม ของเจา (ไปแลว) (ณ ท) ไหน ดงน, ถาวา อ.เรา ผ (อนมารดาและ-บดา ท.) ถามแลว อยางน จกกลาววา (อ.สาม) อนดฉน ใหตายแลว ดงนไซร, (อ.มารดาและบดา ท.) จกทมแทง ซงเรา ดวยหอกคอปาก ท. วา แนะหญงผอนบคคลแนะน�าไดโดยยากแลว (อ.เจา) ใหแลว ซงพนแหงทรพย (ยงเรา ท.) ใหน�ามาแลว ซงสาม (ยงสาม) นน ยอมใหตาย ในกาลน ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.สาม) นน เปนผใครเพออนยงดฉนใหตาย เพอตองการ-แกเครองอาภรณ ไดเปนแลว ดงน (อนเรา) แมกลาวแลว, (อ.มารดาและ-บดา ท.) จกไมเชอ, อ.อยาเลย ดวยเรอน ของเรา ดงน ทงแลว ซงเครองอาภรณ ท. (ในท) นนนนเทยว เขาไปแลว สปา เทยวไปอย ตามล�าดบ ถงแลว ซงอาศรม ของปรพาชก ท. แหงหนง ไหวแลว กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) ขอจงให ซงการบวช ในส�านก ของทาน ท. แกดฉน ดงน ฯ ครงนน (อ.ปรพาชก ท.) (ยงธดาของเศรษฐ) นน ใหบวชแลว ฯ (อ.ธดาของเศรษฐ) นน บวชแลวเทยว ถามแลววา ขาแตทาน-ผเจรญ อ.อะไร เปนธรรมชาตสงสด แหงบรรพชา ของทาน ท. (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ปรพาชก ท. เหลานน กลาวแลว) วา ดกอนนางผเจรญ อ.ฌาน (อนบคคล) กระท�าแลว ซงบรกรรม ในกสณ ท. สบ พงใหบงเกด หรอ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 151

หรอวา อ.พนแหงวาทะ (อนบคคล) พงเรยนเอา, (อ.ปฏปทา) น เปนประโยชนอนสงสด แหงบรรพชา ของเรา ท. (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.นางปรพาชกา กลาวแลว) วา อ.ดฉน จกไมอาจ เพออนยงฌานใหบงเกด กอน, ขาแตพระผเปนเจา ท. แตวา อ.ดฉน จกเรยนเอา ซงพนแหงวาทะ ดงน ฯ ครงนน (อ.ปรพพาชก ท.) เหลานน (ยงนางปรพพาชกา) นน ใหเรยนเอาแลว ซงพนแหงวาทะ (กลาวแลว) วา อ.ศลปะ อนเธอ เรยนเอาแลว, ในกาลน อ.เธอ เทยวไปแลว บนพนแหงชมพทวป จงตรวจด (ซงบคคล) ผสามารถ เพออนกลาว ซงปญหา กบ ดวยตน ดงน ใหแลว ซงกงแหงไมหวา ในมอ (ของนางปรพาชกา) นน สงไปแลว (ดวยค�า) วา ดกอนนางผเจรญ (อ.เธอ) จงไป, ถาวา อ.ใคร ๆ ผเปนคฤหสถเปนแลว ยอมอาจ เพออนกลาว ซงปญหา กบ ดวยเธอไซร, (อ.เธอ) เปนผบ�าเรอซงเทา (ของบคคล) นนนนเทยว จงเปน, ถาวา (อ.ใคร ๆ) ผเปนบรรพชต ยอมอาจไซร, (อ.เธอ) จงบวช ในส�านก (ของบรรพชต) นน ดงน ฯ (อ.นางปรพาชกา) นน เปนผชอวาชมพปรพาชกา เปน โดยชอ ออกไปแลว (จากท) นน ยอมเทยวถามอย ซงปญหา (กะชน ท.) ผอนตนทงเหนแลวทงเหนแลว ฯ (อ.ใคร ๆ) ชอวา ผสามารถ เพออนกลาว กบ (ดวยนางปรพาชกา) นน ไมไดมแลว ฯ อ.มนษย ท. ฟงแลววา อ.นางชมพปรพาชกา ยอมมา ขางน ดงนเทยว ยอมหนไป ฯ (อ.นางชมพ- ปรพาชกา) นน เขาไปอย สบาน หรอ หรอวา สนคม เพอภกษา กระท�าแลว ซงกองแหงทราย ทประตแหงบาน ปกไวแลว ซงกงแหงไมหวา (บนกองแหงทราย) นน กลาวแลววา (อ.ใคร ๆ) ผสามารถ เพออนกลาว กบ ดวยเรา จงเหยยบ ซงกงแหงไมหวา ดงน ไดเขาไปแลว สบาน ฯ อ.ใคร ๆ ชอวา ผสามารถ เพออนเขาไปใกล ซงท นน ไมไดมแลว ฯ (อ.นางชมพ- ปรพาชกา) แมนน, ครนเมอกงแหงไมหวา เหยวแหงแลว, ยอมถอเอา ซงกงไม อน, เทยวไปอย โดยท�านอง น ถงแลว ซงพระนครชอวาสาวตถ ปกไวแลว ซงกงไม ทประตแหงบาน กลาวแลว โดยนย (แหงค�า อนตน) กลาวแลวนนเทยว ไดเขาไปแลว เพอภกษา ฯ อ.เดก ท. ผมากพรอม ไดยนแวดลอมอยแลว ซงกงไม ฯ

152 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ก.๔ ในกาลนน อ.พระเถระชอวาสารบตร เทยวไปแลว เพอกอนขาว ผมกจดวยภตอนกระท�าแลว ออกไปอย จากพระนคร เหนแลว ซงเดก ท. เหลานน ผยนแวดลอมอยแลว ซงกงไม ถามแลววา (อ.เหต) น อะไร ดงน ฯ อ.เดก ท. บอกแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน แกพระเถระ ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนเดก ท. ถาอยางนน (อ.เจา ท.) จงเหยยบ ซงกงไม น ดงน ฯ (อ.เดก ท. เหลานน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.กระผม ท.) ยอมกลว ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา อ.เรา จกกลาว ซงปญหา, อ.เจา ท. จงเหยยบ ดงน ฯ (อ.เดก ท.) เหลานน เปนผมความอตสาหะเกดแลว (เปน) เพราะค�า ของพระเถระ กระท�าแลว เหมอนอยางนน บนลออย โปรยขนแลว ซงธล ฯ อ.นางปรพาชกา มาแลว บรภาษแลว (ซงเดก ท.) เหลานน กลาวแลววา อ.กจ ดวยปญหา ของเรา กบ ดวยเจา ท. ยอมไมม, (อ.เจา ท.) เหยยบแลว ซงกงไม ของเรา เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.เดก ท. เหลานน) กลาวแลววา (อ.ขาพเจา ท.) เปนผอนพระผเปนเจาใหเหยยบแลว ยอมเปน ดงน ฯ (อ.นางปรพาชกา ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.กงไม ของดฉน อนทาน ใหเหยยบแลว (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนนองหญง เออ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.นางปรพาชกา กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน) จงกลาว ซงปญหา กบ ดวยดฉน ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา อ.ดละ, (อ.เรา) จกกลาว ดงน ฯ (อ.นางปรพาชกา) นน ไดไปแลว สส�านก ของพระเถระ เพออนถาม ซงปญหา (ในเวลาแหงพระอาทตย) มเงาอนเจรญอย ฯ อ.พระนครทงสน แตกตนแลววา (อ.เรา ท.) จกฟง ซงวาจาเปนเครองกลาว ของบณฑต ท. สอง ดงน ฯ (อ.ชน ท.) ผอยในพระนคร ไปแลว กบ (ดวยนางปรพาชกา) นนนนเทยว ไหวแลว ซงพระเถระ นงแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ อ.นางปรพาชกา กลาวแลว กะพระเถระวา ขาแตทานผเจรญ (อ.ดฉน) จะถาม ซงปญหา ตอทาน ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนนองหญง (อ.เธอ) จงถาม ดงน ฯ (อ.นางปรพาชกา) นน ถามแลว ซงพนแหงวาทะ ฯ อ.พระเถระ แกแลว (ซงปญหา) อน (อนนางปรพาชกานน) ถามแลว อน (อนนางปรพาชกานน) ถามแลว ฯ ครงนน อ.พระเถระ กลาวแลว

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 153

(กะนางปรพาชกา) นนวา อ.ปญหา ท. ของเธอ อนมประมาณเทานนนเทยว (มอย) (หรอ หรอวา) (อ.ปญหา ท.) แมเหลาอน (ของเธอ) มอย ดงน ฯ (อ.นางปรพาชกา กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ปญหา) (ของดฉน) อนมประมาณเทานนนเทยว (มอย) ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา อ.ปญหา ท. อนมาก อนเธอ ถามแลว, แม อ.เรา ท. จะถาม (ซงปญหา) ขอหนง, (อ.เธอ) จกแก (หรอ หรอวา) (อ.เธอ) จกไมแก ดงน ฯ (อ.นางปรพาชกานน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ดฉน) รอย จกแก, (อ.ทาน) จงถาม ดงน ฯ อ.พระเถระ ถามแลว ซงปญหาวา อ.อะไร ชอวา หนง ดงน ฯ (อ.นางปรพาชกา) นน ไมรอยวา (อ.ปญหา) นน (อนเรา) พงแก อยางน ดงน ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ปญหา-กรรม) นน ชออะไร ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ดกอนนองหญง (อ.ปญหานน) ชอวา พระพทธมนต ดงน ฯ (อ.นางปรพาชกานน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) ขอจงให (ซงพระพทธมนต) นน แมแกดฉน ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ถาวา (อ.เธอ) เปนผเชนกบดวยเรา จกเปนไซร, (อ.เรา) จกให ดงน ฯ (อ.ปรพาชกานน กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน) ยงดฉน จงใหบวช ดงน ฯ อ.พระเถระ บอกแลว แกนางภกษณ ท. (ยงนางปรพาชกานน) ใหบวชแลว ฯ (อ.นางปรพาชกา) นน บวชแลว ผมอปสมบทอนไดแลว เปนผชอวากณฑลเกสเถร เปน บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ตอวนเลกนอยนนเทยว ฯ

ก.๕ อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาววา อ.การฟงซงธรรม อนมาก ยอมไมม แกพระเถรชอวากณฑลเกส, อ.กจแหงบรรพชต (ของพระเถรชอวา-กณฑลเกส) นน ถงแลว ซงทสด, ไดยนวา (อ.พระเถรชอวากณฑลเกสนน) กระท�าแลว ซงสงครามใหญ กบ ดวยโจร คนหนง ชนะแลว มาแลว ดงน ใหตงขนพรอมแลว ในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรม ฯ อ.พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว) ชอน

154 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(ยอมม ในกาลน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) จงอยานบ ซงธรรมอนเราแสดงแลววา นอย หรอ หรอวา มาก ดงน, อ.บท อนมประโยชนหามได แมรอยหนง เปนบทประเสรฐกวา ยอมเปน หามได, สวนวา อ.บทแหงธรรม แมบทเดยว เปนบทประเสรฐกวาเทยว (ยอมเปน), ก ชอ อ.ความชนะ ยอมไมม (แกบคคล) ผชนะอย ซงโจรผเหลอลง ท., แตวา ชอ อ.ความชนะ ยอมม (แกบคคล) ผชนะอย ซงโจรคอกเลส ท. อนเปนไปในภายในนนเทยว ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ไดตรสแลว ซงพระคาถา ท. เหลานวา

ก (อ.บคคล) ใด พงกลาว ซงคาถา ท. รอย-หนง อนประกอบแลวดวยบทอนมประโยชนหามได (อ.บคคล) ฟงแลว (ซงบทแหงธรรม) ใด ยอมเขาไปสงบ (อ.บทแหงธรรม) นน บทหนง เปนบทประเสรฐกวา (กวาการกลาวซงคาถารอยหนง แหงบคคลนน) (ยอมเปน) ฯ (อ.บคคล) ใด พงชนะ ซงประชมแหงมนษย ท. พนหนง (อนอนบคคลคณแลว) ดวยพน ในสงคราม (อ.บคคลนน ชอวา เปนผสงสด แหงบคคล ท. ผชนะอยในสงคราม ยอมเปน หามได), สวนวา (อ.บคคลใด) พงชนะ ซงตน ผเดยว, (อ.บคคล)นนแล เปนผ สงสดแหงบคคลผ ชนะในสงคราม (ยอมเปน) ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 155

แกอรรถ

อ.อรรถวา ก อ.บคคล ใด พงกลาว ซงคาถา ท. อนอนบณฑต-ก�าหนดดวยรอย คอวา มาก ดงน แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (หมวดสองแหงบท) วา คาถา สต� ดงนเปนตน ฯ (อ.อรรถ) วา อนประกอบพรอมแลว ดวยบท ท. อนมประโยชนหามได ดวยสามารถแหงการพรรณนามการพรรณนาซงอากาศเปนตน (ดงน แหงบาทแหง-พระคาถา) วา อนตถปทสญหตา ดงน ฯ อ.บท อนประกอบพรอมเฉพาะแลว ดวยธรรมมขนธเปนตน อนยงประโยชน-ใหส�าเรจ ชอวา ธมมปท� ฯ อ. - ในบทแหงธรรม ท. ส (อนอนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลว อยางนวา ดกอนปรพาชกและปรพาชกา ท. อ.บทแหงธรรม ท. ส เหลาน, (อ.บทแหงธรรม ท.) ส เปนไฉน (ยอมเปน), ดกอนปรพาชกและปรพาชกา ท. อ.บทแหงธรรม คอ อ.ความไมเพงเลง, ดกอนปรพาชกและปรพาชกา ท. อ.บทแหงธรรม คอ อ.ความไมพยาบาท, ดกอนปรพาชกและปรพาชกา ท. อ.บทแหงธรรม คอ อ.ความระลกโดยชอบ, ดกอนปรพาชกและปรพาชกา ท. อ.บทแหงธรรม คอ อ.ความตงใจมนโดยชอบ ดงนหนา - บทแหงธรรม แมบทหนง เปนบทประเสรฐกวา (ยอมเปน) ฯ (อ.อรรถ) วา อ.นกรบในสงคราม ใด คอวา ผหนง พงชนะ ซงมนษย ท. พนหนง อน (อนบคคล) คณแลว ดวยพน ในสงคราม ครงหนง คอวา ชนะแลว ซงแสนแหงมนษย ท. สบ พงน�ามา ซงความชนะ, (อ.นกรบในสงคราม) แมน ชอวา เปนผสงสด (แหงชน ท.) ผชนะอยในสงคราม ยอมเปน หามได (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา โย สหสส� สหสเสน ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา สวนวา (อ.บคคล) ใด พจารณาอย ซงกรรมฐานอนเปน-ไปในภายใน ในทเปนทพกในกลางคนและทเปนทพกในกลางวน ท. พงชนะ ซงตน ดวยความชนะซงกเลสมความโลภเปนตน ของตน (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา เอกญจ เชยยมตตาน� ดงน ฯ

156 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.อรรถ) วา (อ.บคคล) นน เปนผสงสด คอวา เปนผประเสรฐ (แหงชน ท.) ผชนะอยในสงคราม คอวา เปนนกรบผเปนจอมทพในสงคราม (ยอมเปน) ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา ส เว สงคามชตตโม ดงน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถรชอวากณฑลเกส (จบแลว) ฯ

jwi

๔. อนตถปจฉกพราหมณวตถอ.เรองแหงพราหมณผถามซงความฉบหายมใชประโยชน

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพราหมณผถามซงความฉบหายมใชประโยชน ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา อตตา หเว ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.พราหมณ นน (คดแลว) วา อ.พระสมมาสมพทธเจา ยอมทรงทราบ ซงประโยชนนนเทยว หรอหนอแล หรอวา (อ.พระสมมา- สมพทธเจา (ยอมทรงทราบ) แมซงความฉบหายมใชประโยชน, (อ.เรา) จกทลถาม (ซงพระสมมาสมพทธเจา) นน ดงน เขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดา ทลถามแลววา ขาแตพระองคผเจรญ อ.พระองค เหนจะ ยอมทรงทราบ ซงประโยชนนนเทยว, (อ.พระองค) ยอมไมทรงทราบ ซงความฉบหาย- มใชประโยชน ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนพราหมณ อ.เรา ยอมร ซงประโยชนดวย ซงความฉบหายมใชประโยชนดวย ดงน ฯ (อ.พราหมณ กราบทลแลว) วา ถาอยางนน (อ.พระองค) ขอจงตรสบอก ซงความฉบหายมใชประโยชน แกขาพระองค ดงน ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว ซงพระคาถา น (แกพราหมณ) นนวา

ดกอนพราหมณ (อ.ทาน) จงเสพ (ซงกรรม- อนมอยางหก) นน คอ ซงการนอนสนกาลม-พระอาทตยสง คอ ซงความเปนแหงบคลผเกยจคราน คอ ซงความเปนแหงบคคลผดราย คอ ซงความ-เปนแหงบคคลผหลบสนกาลนาน คอ ซงการไปส-หนทางไกล (แหงบคคล) ผเดยว คอ ซงการ- เขาไปเสพซงทาระของบรษอน, (อ.ความฉบหาย)

158 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ พระคาถาน จะแปลไปตามล�าดบ ไมตองแปลสรปกได ดงน

อ.การนอนอนมพระอาทตยขนไปแลว อ.ความเปนแหงบคลผเกยจคราน อ.ความเปนแหงบคคลผดราย อ.ความเปนแหงบคคลผหลบสนกาลนาน

อ.การไปสหนทางไกล (แหงบคคล) คนเดยว อ.การเขาไปเสพซงทาระ-

ของบรษอน, ดกอนพราหมณ (อ.ทาน) จงเสพ (ซงกรรมอนมอยางหก)

นน, (อ.ความฉบหาย) มใชประโยชน จกม แกทาน ดงน ฯ

มใชประโยชน จกม แกทาน ดงน๑ ฯ อ.พราหมณ ฟงแลว (ซงพระด�ารส) นน ไดใหแลว ซงสาธการวา ขาแตพระองคผเปนอาจารยของคณะ ผเจรญทสดในคณะ อ.ดละ, อ.ดละ, อ.พระองค เทยว ยอมทรงทราบ ซงประโยชนดวย ซงความฉบหายมใชประโยชนดวย ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนพราหมณ อ.อยางนน, ชอ (อ.บคคล) ผรซงประโยชนและความฉบหายมใชประโยชน ผเชนกบ ดวยเรา ยอมไมม ดงน ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ทรงใครครวญแลว ซงอธยาศย (ของพราหมณ) นน ตรสถามแลววา ดกอนพราหมณ (อ.ทาน) ยอมเปนอย ดวยการงาน อะไร ดงน ฯ (อ.พราหมณนน กราบทลแลว) วา ขาแตพระโคดม ผเจรญ (อ.ขาพระองค ยอมเปนอย) ดวยการงานคอการเลนซงสกา ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสถามแลว) วา ก อ.ความชนะ ยอมม แกทาน หรอ (หรอวา) อ.ความแพ (ยอมม แกทาน) ดงน ฯ (ครนเมอค�า) วา อ.ความชนะบาง อ.ความแพบาง (ยอมม แกขาพระองค) ดงน (อนพราหมณนน) กราบทลแลว, (อ.พระศาสดา) ตรสแลววา ดกอนพราหมณ (อ.ความชนะ) นน เปนความชนะมประมาณนอย (ยอมเปน), ชอ อ.ความชนะ (ของบคคล) ผชนะอย (ซงบคคล) อน เปนความชนะประเสรฐกวา (ยอมเปน) หามได, สวนวา (อ.บคคล) ใด ยอมชนะ ซงตน ดวยความชนะซงกเลส, อ.ความชนะ (แหงบคคล) นน เปนความชนะประเสรฐกวา (ยอมเปน), เพราะวา อ.ใคร ๆ ยอมอาจ เพออนกระท�า ซงความชนะ นน ใหเปนความพายแพ หามได ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ไดตรสแลว ซงพระคาถา ท. เหลานวา

อ.ตนแล ผ (อนบคคล) ชนะแลว เปนผประเสรฐกวา (ยอมเปน), สวนวา อ.หมสตว นอกน น ใด

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 159

(เปนผอนบคคลชนะแลว พงเปน), (อ.ความชนะใด อนบคคล ผชนะอย ซงหมสตวนน ชนะแลว, อ.ความชนะนน แหงหมสตวนน เปนความชนะ-ประเสรฐกวา ยอมเปน หามได), เพราะวา อ.เทวดา ไมพงกระท�านนเทยว, อ.คนธรรพ ไมพงกระท�า อ.มาร กบ ดวยพรหม ไมพงกระท�า ซงความชนะ แหงสตวเกด ผมตนอนฝกแลว ผอนบคคลพงเลยง ผมอนประพฤตส�ารวมแลว- เปนปกต ตลอดกาลเปนนตย ผมอยางนนเปนรป ใหเปนความแพ ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.ศพท) วา หเว ดงน (ในพระคาถา) นน เปนนบาต (ยอมเปน) ฯ (อ.บท) วา ชต� ดงน เปนลงควปลลาส (ยอมเปน) ฯ อ.อธบายวา อ.ตน ผ (อนบคคล) ชนะแลว ดวยการชนะซงกเลส ของตน เปนผประเสรฐกวา (ยอมเปน) ดงน ฯ อ.อรรถวา สวนวา อ.หมสตว ผเหลอลง น ใด เปนผ (อนบคคล) ชนะแลว ดวยสกา หรอ หรอวา ดวยการน�าไปซงทรพย หรอวา ดวยการครอบง�าดวยก�าลง ในสงคราม พงเปน, (อ.ความชนะ) ใด (อนบคคล) ผชนะอย (ซงหมสตว) นน ชนะแลว, (อ.ความชนะ) นน เปนความชนะประเสรฐกวา (ยอมเปน) หามได ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา ยา จาย� อตรา ปชา ดงน ฯ (อ.อนถาม) วา ก อ.ความชนะ นนนนเทยว เปนความชนะประเสรฐกวา (ยอมเปน), (อ.ความชนะ) น เปนความชนะประเสรฐกวา (ยอมเปน) หามได เพราะเหตไร ดงน ฯ

160 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.อนแก) วา (อ.เทวดา ไมพงกระท�านนเทยว, อ.คนธรรพ ไมพงกระท�า อ.มาร กบ ดวยพรหม ไมพงกระท�า ซงความชนะ) แหงสตวเกด ผมตนอนฝกแลว (ผอนบคคลพงเลยง ผมอนประพฤตส�ารวมแลวเปนปกต ตลอดกาลเปนนตย) ผมอยางนนเปนรป (ใหเปนความแพ) เหตใด (เพราะเหตนน อ.ความชนะ นนนนเทยว เปนความชนะประเสรฐกวา ยอมเปน, อ.ความชนะ น เปนความชนะประเสรฐกวา ยอมเปน หามได) ดงน ฯ (อ.อรรถรป) นวา ก (อ.สตวเกด) น ใด ผอนบคคลพงเลยง ชอวา ผมตนอนฝกแลว เพราะความท (แหงตน) เปนผมกเลสออกแลว, อ.เทวดา หรอ หรอวา อ.คนธรรพ กหรอวา อ.มาร กบ ดวยพรหม ลกขนแลว แมพยายามอย (ดวยอนคด) วา อ.เรา จกกระท�า ซงความชนะ (แหงสตว-เกด) นน ใหเปนความแพ, (อ.เรา) ยงกเลส ท. อน (อนสตวเกดนน) ละไดแลว ดวยการยงมรรคใหเจรญ จกใหเกดขน อก ดงน ไมพงอาจนนเทยว เพออนกระท�า (ซงความชนะ) แหงสตวเกด นน ผมกเลสเพยงดงเนนหามได ผมอนประพฤตส�ารวมแลวเปนปกต ตลอดกาลเปนนตย (โดยทวาร ท.) มกาย เปนตน ผมอยางนเปนรป คอวา ผส�ารวมแลว (ดวยความส�ารวม ท.) มความส�ารวมทางกายเปนตน เหลาน ใหเปนความแพ - (อ.บคคล) ผ (อน-บคคลอน) ใหแพแลว (ดวยวตถ ท.) มทรพยเปนตน เปนฝกฝายอน เปน ชนะอย (ซงหมสตว) ผ (อนบคคล) นอกน ชนะแลว อก พงกระท�า ใหเปนผแพแลว ฉนใด - ฉนนน เหตใด (เพราะเหตนน อ.ความชนะนนนนเทยว เปนความชนะประเสรฐกวา ยอมเปน, อ.ความชนะน เปนความชนะประเสรฐกวา ยอมเปน หามได) ดงน เปนอรรถรป (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลว ยอมเปน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพราหมณผถามซงความฉบหายมใชประโยชน (จบแลว) ฯ

jwi

๕. สารปตตตเถรสส มาตลพราหมณวตถอ.เรองแหงพราหมณผเปนลง ของพระเถระชอวาสารบตร

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงพราหมณผเปนลง ของพระเถระชอวาสารบตร ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา มาเส มาเส ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.พระเถระ ไปแลว สส�านก (ของพราหมณ) นน กลาวแลววา ดกอนพราหมณ (อ.ทาน) ยอมกระท�า ซงกศล อะไร ๆ นนเทยว หรอหนอแล ดงน ฯ (อ.พราหมณ กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.กระผม) กระท�าอย ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถามแลว) วา (อ.ทาน) ยอมกระท�า (ซงกศล) อะไร ดงน ฯ (อ.พราหมณ กลาวแลว) วา (อ.กระผม) ยอมถวาย ซงทาน ดวยการบรจาคซงพนแหงทรพย ในเดอน ในเดอน ดงน (อ.พระเถระ ถามแลว) วา (อ.ทาน) ยอมให แกใคร ดงน ฯ (อ.พราหมณ กลาวแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.กระผม ยอมให) แกนครนถ ท. ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถามแลว) วา (อ.ทาน) ปรารถนาอย ซงอะไร (ยอมให แกนครนถ ท.) ดงน ฯ (อ.พราหมณ กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.กระผม ปรารถนาอย) ซงพรหมโลก (ยอมให แกนครนถ ท.) ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถามแลว) วา ก (อ.หนทาง) น เปนหนทาง แหงพรหมโลก (ยอมเปน) หรอ ดงน ฯ (อ.พราหมณ กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ขอรบ (อ.อยางนน) ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถามแลว) วา อ.ใคร กลาวแลว อยางน ดงน ฯ (อ.พราหมณ กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ค�าน) อนอาจารย ท. ของกระผม กลาวแลว ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา อ.ทาน ยอมร ซงหนทาง แหงพรหมโลก หามไดนนเทยว, อ.อาจารย ท. ของทาน (ยอมร ซงหนทาง แหงพรหมโลก) แมหามได, อ.พระศาสดานนเทยว

162 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ สม� แปลวา ป ๒ ตโต ตสส อตรสส ปคคลสส วสสสต� หตโต ฯ

พระองคเดยว ยอมทรงทราบ, ดกอนพราหมณ (อ.ทาน) จงมา, (อ.เรา) (ยงพระศาสดา) จกใหตรสบอก ซงหนทาง แหงพรหมโลก แกทาน ดงน พาเอาแลว (ซงพราหมณ) นน น�าไปแลว สส�านก ของพระศาสดา กราบทลแลว ซงเรองอนเปนไปทว นนวา ขาแตพระองคผเจรญ อ.พราหมณ น กลาวแลว อยางน ดงน กราบทลแลววา ดงขาพระองคทลขอวโรกาสหนอ (อ.พระองค) ขอจงตรสบอก ซงหนทางแหงพรหมโลก (แกพราหมณ) นน ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสถามแลววา ดกอนพราหมณ ไดยนวา อ.อยางนน (หรอ) ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระโคดม ผเจรญ พระเจาขา (อ.อยางนน) ดงน (อนพราหมณนน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนพราหมณ อ.อนแลด ซงสาวก ของเรา ดวยจตอนเลอมใสแลว (สนกาล) สกวาครหนง หรอ หรอวา อ.อนถวายซงอาหารมภกษามทพพหนงเปนประมาณ (แกสาวก ของเรา) เปนกรยามผลมากกวา แมกวาทาน อนทาน ผเมอถวาย อยางน ถวายแลว ตลอดรอยแหงป (ยอมเปน) ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

(อ.บคคล) ใด พงบชา ดวยพนแหงทรพย ในเดอน ในเดอน สนป๑ รอยหนง, สวนวา (อ.บคคล) ใด พงบชา (ซงพระอรยบคคล) ผมตนอนใหเจรญแลว ผหนง แมสนกาลครหนง, หากวา อ.การบชา (อนบคคลนอกน) บชาแลว สนรอยแหงป ใดไซร, อ.การบชา นนนนเทยว (ของบคคลนน) เปนการบชาประเสรฐกวา (กวาการบชา อนบคคลนอกน บชาแลว สนรอยแหงป นนนน)๒ (ยอมเปน) ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 163

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ดวยการบรจาคซงพนแหงทรพย (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา สหสเสน ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา (อ.บคคล) ใด บรจาคอย ซงพนแหงทรพย ในเดอน ในเดอน ตลอดรอยแหงป พงให ซงทาน แกโลกยมหาชน (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา โย ยเชถ สต� สม� ดงน ฯ อ.อรรถวา สวนวา (อ.บคคล) ใด พงบชา (ซงพระอรยบคคล) ผมตนอนใหเจรญแลว ดวยสามารถแหงคณ ผหนง ผเปนพระโสดาบน โดยทสดอนมในเบองต�า ผเปนพระขณาสพ โดยทสดอนมในเบองสง ผถงพรอมแลว ทประตแหงเรอน ดวยสามารถแหงการถวายซงภกษามทพพหนงเปนประมาณ หรอ หรอวา ดวยสามารถแหงการถวายซงอาหารสกวาเปนเครองยงอตภาพใหเปนไป หรอวา (ดวยเหต) สกวาการถวายซงผาสาฎกอนหยาบ, (อ.การบชา) ใด (อนบคคล) นอกน บชาแลว สนรอยแหงป, อ.การบชา นนนนเทยว (ของบคคลนน) เปนการ-บชาประเสรฐกวา คอวา เปนการบชาประเสรฐทสด คอวา เปนการบชาสงสด (กวาการบชาอนบคคลนอกนนน บชาแลว ตลอดรอยแหงป) นน (ยอมเปน) ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา เอกญจ ภาวตตตาน� ดงนเปนตน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.พราหมณ นน บรรลแลว ซงโสดาปตตผล ฯ (อ.ชน ท.) ผมาก แมเหลาอน บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผล-เปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพราหมณผเปนลง ของพระเถระชอวาสารบตร(จบแลว) ฯ

jwi

๖. สารปตตตเถรสส ภาคเนยยพราหมณวตถอ.เรองแหงพราหมณผเปนหลาน ของพระเถระชอวาสารบตร

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงหลาน ของพระเถรชอวาสารบตร ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา โย จ วสสสต� ชนต ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ดงจะกลาวโดยยอ อ.พระเถระ เขาไปหาแลว (ซงพราหมณ) แมนน กลาวแลววา ดกอนพราหมณ (อ.ทาน) ยอมกระท�า ซงกศล หรอ ดงน ฯ (อ.พราหมณ กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ขอรบ (อ.กระผม กระท�าอย) ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถามแลว) วา (อ.ทาน) ยอมกระท�า (ซงกศล) อะไร ดงน ฯ (อ.พราหมณ กลาวแลว) วา (อ.กระผม) ฆาแลว ซงสตวของเลยง ตวหนง ยอมบ�าเรอ ซงไฟ ในเดอน ในเดอน ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถามแลว) วา (อ.ทาน) ยอมกระท�า อยางน เพอประโยชนอะไร ดงน ฯ (อ.พราหมณ กลาวแลว) วา ไดยนวา (อ.หนทาง) นน เปนหนทางแหงพรหมโลก (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถามแลว) วา (อ.ค�า) อยางน อนใคร กลาวแลว ดงน ฯ (อ.พราหมณ กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ค�า อยางน) อนอาจารย ท. ของกระผม (กลาวแลว) ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา อ.ทาน ยอมร ซงหนทางแหงพรหมโลก หามไดนนเทยว, อ.อาจารย ท. ของทาน (ยอมร) แมหามได, (อ.ทาน) จงมา, (อ.เรา ท.) จกไป สส�านก ของพระศาสดา ดงน น�าไปแลว (ซงพราหมณ) นน สส�านก ของพระศาสดา กราบทลแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค) ขอจงตรสบอก ซงหนทางแหงพรหมโลก (แกพราหมณ) น ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสถามแลววา ไดยนวา อ.อยางนน (หรอ) ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระโคดม ผเจรญ อ.อยางนน ดงน (อนพราหมณนน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนพราหมณ อ.การบ�าเรอซงไฟ แหงทาน ผบ�าเรออย ซงไฟ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 165

อยางน แมตลอดรอยแหงป ยอมไมถง แมซงการบชา ซงสาวก ของเรา (สนกาล) สกวาขณะหนง ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

ก อ.สตวเกด ใด พงบ�าเรอ ซงไฟ ในปา สนรอยแหงป, สวนวา (อ.บคคลใด) พงบชา (ซงพระอรยบคคล) ผมตนอนใหเจรญแลว ผหนง แมสนกาลครหนง, หากวา อ.การบชา ใด (อนบคคลนอกน) บชาแลว สนรอยแหงปไซร อ.การบชา นนนนเทยว (ของบคคลนน) เปนการ-บชาประเสรฐกวา (กวาการบชา อนบคคลนอกนบชาแลว สนรอยแหงป นนนน) (ยอมเปน) ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.ค�า) วา ชนต ดงน นน (ในพระคาถา) นน เปนชอของสตว (ยอมเปน) ฯ (อ.อรรถ) วา แมเขาไปแลว สปา ดวยความปรารถนาซงความเปน- แหงบคคลผมธรรมเครองเนนชาออกแลว พงบ�าเรอ ซงไฟ (ในปา) นน (ดงน แหงบาทแหงพระคาถา) วา อคค ปรจเร วเน ดงน ฯ (อ.ค�า) อนเหลอ เปนเชนกบดวยค�าอนมในกอนนนเทยว (ยอมเปน) ดงนแล ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.พราหมณ บรรลแลว ซงโสดาปตตผล ฯ (อ.ชน ท.) ผมาก แมเหลาอน บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพราหมณผเปนหลาน ของพระเถระชอวาสารบตร (จบแลว) ฯ

jwi

๗. สารปตตตเถรสส สหายพราหมณวตถ อ.เรองแหงพราหมณผเปนสหาย ของพระเถระชอวาสารบตร

(อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเวฬวน ทรงปรารภ ซงพราหมณผเปนสหาย ของพระเถระชอวาสารบตร ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา ยงกญจ ยฏ€ญจ ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ดงจะกลาวโดยยอ อ.พระเถระ เขาไปหาแลว (ซงพราหมณ) แมนน ถามแลววา ดกอนพราหมณ (อ.ทาน) ยอมกระท�า ซงกศล อะไร ๆ หรอ ดงน ฯ (อ.พราหมณ กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ขอรบ (อ.กระผม กระท�าอย) ดงน ฯ (อ.พระเถระ ถามแลว) วา (อ.ทาน) ยอมกระท�า (ซงกศล) อะไร ดงน ฯ (อ.พราหมณ กลาวแลว) วา (อ.กระผม) ยอมบชา ซงยญอนบคคลบชาแลว ดงน ฯ ไดยนวา ในกาลนน (อ.ชน ท.) ยอมบชา ซงยญ นน ดวยการบรจาคใหญ ฯ อ.พระเถระ ถามแลว ซงค�าอน (จากค�า) น โดยนยอนมในกอนนนเทยว น�าไปแลว (ซงพราหมณ) นน สส�านก ของพระศาสดา กราบทลแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน กราบทลแลววา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค) ขอจงตรสบอก ซงหนทางแหงพรหมโลก (แกพราหมณ) น ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสถามแลววา ดกอนพราหมณ ไดยนวา อ.อยางนน (หรอ) ดงน, (ครนเมอค�า) วา พระเจาขา (อ.อยางนน) ดงน (อนพราหมณนน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนพราหมณ อ.ทาน อนทาน ผบชาอย ซงยญอนบคคลบชาแลว ใหแลว แกโลกยมหาชน ตลอดป ยอมไมถงคา (ซงผล) แมสกวาสวนส แหงกศลเจตนาอนเกดขนแลว (ของชน ท.) ผไหวอย ซงสาวก ท. ของเรา ดวยจต อนเลอมใสแลว ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 167

(อ.บคคล) ผเพงซงบญ พงบชา (ซงยญ) อน-บคคลบชาแลวดวย (ซงยญ) อนบคคลเซนสรวงแลวดวย อยางใดอยางหนง ในโลก ตลอดป, (อ.ทาน) นน แมทงปวง ยอมไมถง ซงสวนส, อ.การกราบไหว (ในพระอรยบคคล ท.) ผไปแลวตรง เปนกรยา-ประเสรฐกวา (ยอมเปน) ดงน ฯ

แกอรรถ

อ.- (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา ยงกญจ ดงน นน เปนค�าเปนเครองถอเอารอบซงค�าอนมสวนเหลอลงหามได (ยอมเปน) ฯ (อ.อรรถ) วา ซงทาน (อนบคคล) ใหแลว ดวยสามารถแหงกรยามการ- กระท�าซงมงคลเปนตน โดยมาก (ดงน แหงบท) วา ยฏ€� ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ซงทานเพอแขก อน (อนบคคล) ตกแตงแลวจงกระท�าแลวดวย นนเทยว ซงทาน (อนบคคล) เชอ ซงกรรมและผลแหงกรรม แลวจงกระท�าแลวดวย (ดงน แหงบท) วา หต� ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา (อ.บคคลผเพงซงบญ) พงให ซงทาน อนมประการ (แหงค�า อนเรา) กลาวแลว แกโลกยมหาชน แมในจกรวาลทงสน ตลอดปหนง คอวา (ตลอดกาล) อนมระหวางออกแลวนนเทยว (ดงน แหงหมวดสองแหงบท) วา ส�วจฉร� ยเชถ ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผปรารถนาอย ซงบญ (ดงน แหงบท) วา ปญญเปกโข ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา (ในพระอรยบคคล ท.) ผเปนพระโสดาบน โดยทสดอนม- ในเบองต�า ผเปนพระขณาสพ โดยทสดอนมในเบองสง (ดงน แหงบท) วา อชชคเตส ดงน ฯ

168 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.อรรถรป) นวา อ.ผล ใด แหงกศลเจตนา (ของบคคล) ผยงสรระ-ใหนอมลงแลวจงไหวอย ดวยจต อนเลอมใสแลว อนมอยางนเปนรป อ.ทาน นน ทงปวง ยอมไมถงคา แมซงสวนทส (จากผล) นน เพราะเหตนน อ.การกราบไหว (ในพระอรยบคคล ท.) ผไปแลวตรงนนเทยว เปนกรยาประเสรฐกวา (ยอมเปน) ดงน เปนอรรถรป (อนพระผมพระภาคเจา) ตรสแลว ยอมเปน ฯ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.พราหมณ บรรลแลว ซงโสดาปตตผล, (อ.ชน ท.) ผมาก แมเหลาอน บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพราหมณผเปนสหาย ของพระเถระชอวาสารบตร(จบแลว) ฯ

jwi

๘. อายวฑฒนกมารวตถอ.เรองแหงกมารชอวาอายวฒนะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอทรงอาศย ซงพระนครชอวาทฆลมพกะ ประทบอย ในกระทอมในปา ทรงปรารภ ซงกมารผมอายยน ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา อภวาทนสลสส ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.พราหมณ ท. สอง ผอยในพระนครชอวาทฆลมพกะ-โดยปกต บวชแลว บวชในลทธอนมในภายนอก ประพฤตแลว ประพฤตซงตบะ สนป ท. สสบแปด ฯ อ. - (ในพราหมณ ท. สอง) เหลานนหนา - (พราหมณ) คนหนง คดแลววา อ.เชอสาย ของเรา จกฉบหาย, (อ.เรา) จกสก ดงน ขายแลว ซงบรขารเปนเครองประพฤตซงตบะ อนอนตนกระท�าแลว (แกชน ท.) เหลาอน ไดแลว ซงภรรยา กบ ดวยรอยแหงโคดวยนนเทยว ดวยรอย- แหงกหาปณะดวย ยงขมทรพย ใหตงอยพรอมแลว ฯ ครงนน อ.ภรรยา (ของพราหมณ) นน คลอดแลว ซงทารก ฯ สวนวา อ.สหาย (ของพราหมณ) นน นอกน ไปแลว สทเปนทอยปราศ กลบมาแลว สพระนคร นน อกนนเทยว ฯ (อ.พราหมณ) นน ฟงแลว ซงความท (แหงสหาย) นน เปนผมาแลว พาเอาแลว ซงบตรและทาระ ไดไปแลว เพอตองการแกอนเหน ซงสหาย, (อ.พราหมณนน) ครนไปแลว ใหแลว ซงบตร ในมอ ของมารดา ไหวแลว เอง กอน ฯ แม อ.มารดา ใหแลว ซงบตร ในมอ ของบดา ไหวแลว ฯ (อ.สหาย) นน กลาวแลววา (อ.ทาน ท.) เปนผมอายยน จงเปน ดงน ฯ แตวา ครนเมอบตร (อนมารดาและบดา ท.) ใหไหวแลว, (อ.สหายนน) เปนผนง ไดเปนแลว ฯ ครงนน (อ.พราหมณนน) กลาวแลว (กะสหาย) นนวา ขาแตทานผเจรญ ก (อ.ทาน ท.) กลาวแลววา (อ.ทาน ท.) เปนผมอายยน จงเปน ดงน กะเรา ท. ผไหวแลว ยอมไมกลาว (ซงค�า) อะไร ๆ ในกาลเปนทไหว (แหงทารก) น เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.สหาย กลาวแลว) วา ดกอนพราหมณ อ.อนตราย อยางหนง มอย (แกทารก) น ดงน ฯ

170 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.พราหมณ ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทารกน) จกเปนอย (สนกาล) อนมประมาณเทาไร ดงน ฯ (อ.สหาย กลาวแลว) วา ดกอนพราหมณ (อ.ทารกน จกเปนอย) สนวนเจด ดงน ฯ (อ.พราหมณ ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.เหตเปนเครองปองกน มอย (หรอ) ดงน ฯ (อ.สหาย กลาวแลว) วา อ.เรา ยอมไมร ซงเหตเปนเครองปองกน ดงน ฯ (อ.พราหมณ ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ก อ.ใคร พงร ดงน ฯ (อ.สหาย กลาวแลว) วา อ.พระสมณะ ผโคดม (พงทรงทราบ), (อ.ทาน) ไปแลว สส�านก (ของพระสมณะ ผโคดม) นน จงทลถาม ดงน ฯ (อ.พราหมณ กลาวแลว) วา (อ.กระผม) เมอไป (ในท) นน ยอมกลว แตอนเสอม- รอบแหงตบะ ดงน ฯ (อ.สหาย กลาวแลว) วา ถาวา อ.ความรกในบตร ของทาน มอยไซร, (อ.ทาน) ไมคดแลว ซงอนเสอมรอบแหงตบะ ไปแลว สส�านก (ของพระสมณะ ผโคดม) นน จงทลถาม ดงน ฯ (อ.พราหมณ) นน ไปแลว สส�านก ของพระศาสดา ถวายบงคมแลว เอง กอน ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลววา (อ.ทาน) เปนผมอายยน จงเปน ดงน ตรสแลว เหมอนอยางนนนนเทยว (แกปชาบด) นน แมในกาลเปนทไหว แหงปชาบด, เปนผทรงนง ไดเปนแลว ในกาลเปนทยงบตรใหไหว ฯ (อ.พราหมณ) นน ทลถามแลว ซงพระศาสดา โดยนยอนมในกอนนนเทยว ฯ แม อ.พระศาสดา ไดทรงกระท�าใหแจงแลว เหมอนอยางนนนนเทยว (แกพราหมณ) นน ฯ ไดยนวา อ.พราหมณ นน ไมแทงตลอดแลว ซงพระสพพญญตญาณ เทยบเคยงแลว ซงมนต ของตน ดวยพระสพพญญตญาณ, แตวา (อ.พราหมณนน) ยอมไมร ซงอบายเปนเครองปองกน ฯ อ.พราหมณ ทลถามแลว ซงพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ ก อ.อบายเปนเครองปองกน มอย (หรอ) ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนพราหมณ (อ.อบายเปนเครองปองกน) พงม ดงน ฯ (อ.พราหมณ ทลถามแลว) วา (อ.อบายเปนเครองปองกน) พงม อยางไร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ถาวา อ.ทาน พงอาจ เพออนกระท�าแลว ซงมณฑป ใกล-ประตแหงเรอน ของตน (ยงชน) ใหกระท�าแลว ซงตงนอย ในทามกลาง (แหงมณฑป) นน ปลาดแลว ซงทเปนทนง ท. แปด หรอ หรอวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 171

๑ สนามหลวงแผนกบาล ป พ.ศ. ๒๕๑๑ แปลวา อ.กจ ท. มอนกระท�าซงมณฑปเปนตน อนขาพระองค อาจ เพออนกระท�า ฯ๒ ตงแต สตถา ทฆายโก - สนตก� อคมาส ฯ เปนขอสอบบาลสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๑๑ แปลโดยพยญชนะ๓ ทาวเวสสวณ, ทาวเวสสวรรณ หรอ ทาวกเวร เปนอธบดแหงอสรหรอยกษ หรอเปนเจาแหงผ เปนหนงในบรรดาทาวจตโลกบาล

ทงส ผคมครองและดแลโลกมนษย สถตอยบนสวรรคชนจาตมมหาราชกา ทรงอทธฤทธอานภาพมากประทบ ณ โลกบาลทศเหนอ

มยกษเปนบรวาร

สบหก แวดลอมอย (ซงตงนอย) นน ยงสาวก ท. ของเรา ใหนงแลว (เหนอทเปนทนง ท.) เหลานน (ยงสาวก ท. ของเรา) ใหกระท�า ซงพระปรตร ตลอดวนเจด มระหวางออกแลวไซร, อ.อนตราย (ของบตร) นน พงพนาศ อยางน ดงน ฯ (อ.พราหมณ กราบทลแลว) วา ขาแตพระโคดม ผเจรญ อนขาพระองค อาจ เพออนกระท�า (ซงท ท.) มมณฑปเปนตน๑, แตวา (อ.ขาพระองค) จกได ซงพระสาวก ท. ของพระองค อยางไร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา (ครนเมอกจ) อนมประมาณเทาน อนทาน กระท�าแลว, อ.เรา จกสงไป ซงสาวก ท. ของเรา ดงน ฯ

ก.๒ (อ.พราหมณ) นน (รบพรอมเฉพาะแลว) วา ขาแตพระโคดม ผเจรญ อ.ดละ ดงน ยงกจ นน ทงปวง ใหส�าเรจแลว ใกลประตแหงเรอน ของตน ไดไปแลว สส�านก ของพระศาสดา ฯ๒ อ.พระศาสดา ทรงสงไปแลว ซงภกษ ท. ฯ (อ.ภกษ ท.) เหลานน ไปแลว นงแลว (ในมณฑป) นน ฯ (อ.มารดาและบดา ท. เหลานน) แมยงทารก ใหนอนแลว บนตงนอย ฯ อ.ภกษ ท. สวดแลว ซงพระปรตร มระหวางออกแลว ตลอดคนและวน ท. เจด ฯ ในวน ทเจด อ.พระศาสดา เสดจมาแลว เอง ฯ (ครนเมอพระศาสดา) พระองคนน เสดจถงแลว, อ.เทวดา ท. ในจกรวาลทงปวง ประชมกนแลว ฯ ก อ.ยกษ ตนหนง ชอวาอวรทธกะ บ�ารงแลว ซงทาวเวสสวณ๓ สนป ท. สบสอง เมอได ซงพร จากส�านก (ของทาวเวสสวณ) นน ไดแลววา (อ.ทาน) พงจบ ซงทารก น ในวน ทเจด (แตวน) น ดงน เพราะเหตนน (อ.ยกษชอวาอวรทธกะ) แมนน มาแลว ไดยนอยแลว ฯ ก ครนเมอพระศาสดา เสดจไปแลว (ในมณฑป) นน, ครนเมอเทวดา ท. ผมศกดใหญ ประชมกนแลว, อ.เทวดา ท. ผมศกดนอย ถอยออกไปแลว ไมไดอย ซงโอกาส กาวกลบแลว สนโยชน ท. สบสอง ฯ แม อ.ยกษชอวาอวรทธกะ หลกไปเฉพาะแลว

172 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ไดยนอยแลว เหมอนอยางนนนนเทยว ฯ แม อ.พระศาสดา ไดทรงกระท�าแลว ซงพระปรตร ตลอดราตรทงปวง ฯ ครนเมอวนเจด เปนไปลวงวเศษแลว, อ.ยกษชอวาอวรทธกะ ไมไดแลว ซงทารก ฯ ก ในวน ทแปด ครนเมออรณ เปนสกวาขนไปแลวนนเทยว (มอย), (อ.มารดาและบดา ท.) น�ามาแลว ซงทารก (ยงทารกนน) ใหถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลววา (อ.เธอ) เปนผมอายยน จงเปน ดงน ฯ (อ.พราหมณ ทลถามแลว) วา ขาแตพระโคดม ผเจรญ ก อ.ทารก จกด�ารงอย สนกาลนานเพยงไร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนพราหมณ (อ.ทารก จกด�ารงอย) ตลอดรอยแหงปยสบ ดงน ฯ ครงนน (มารดาและบดา ท.) กระท�าแลว (ซงค�า) วา อ.อายวฒนกมาร ดงน ใหเปนชอ (ของทารก) นน ฯ (อ.ทารก) นน อาศยแลว ซงความเจรญ ผอนรอยแหงอบาสก ท. หา แวดลอมแลว เทยวไปแลว ฯ ครงนน ในวนหนง อ.ภกษ ท. ยงวาจาเปนเครองกลาววา ดกอน- ทานผมอาย (อ.ทาน ท.) จงด, ไดยนวา อ.อนอนกมารชอวาอายวฒนะ พงตาย ในวน ทเจด จกไดมแลว, ในกาลน (อ.กมารชอวาอายวฒนะ) นน (เปนผด�ารงอยตลอดรอยแหงปยสบโดยปกต เปน) ผอนรอยแหงอบาสก ท. หา แวดลอมแลว ยอมเทยวไป, อ.เหตเปนเครองเจรญแหงอาย ของสตว ท. เหลานเหนจะ มอย ดงน ใหตงขนพรอมแลว ในโรงเปนทกลาวกบเปนทแสดงซงธรรม ฯ อ.พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปนเครองกลาว อะไรหนอ ยอมม ในกาลน ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.ขาพระองค ท. เปนผนงพรอมกนแลว ดวยวาจาเปน- เครองกลาว) ชอน (ยอมม ในกาลน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. อ.เหตเปนเครองเจรญแหงอายนนเทยว (ยอมม) อยางเดยว หามได, ก อ.สตว ท. เหลาน ไหวอย (ซงบคคล ท.) ผมคณ ยอมเจรญ ดวยเหต ท. ส, ยอมพน จากอนตรายเปนเครองนอนรอบ, ยอมด�ารงอย สนกาลก�าหนดเพยงไรแหงอายนนเทยว ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 173

อ.ธรรม ท. ส คอ อ.อาย คอ อ.วรรณะ คอ อ.สขะ คอ อ.พละ ยอมเจรญ (แกบคคล) ผมอนไหวเปนปกต ผมอนนอบนอมในบคคลผเจรญ-แลวเปนปกต ตลอดกาลเปนนตย ดงน ฯ

แกอรรถ

อ.อรรถวา ผมอนไหวเปนปกต คอวา ผขวนขวายแลว ซงกจคออนไหว เนอง ๆ ดงน แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บาทแหงพระคาถา) วา อภวาทนสลสส ดงน ฯ อ.อรรถวา แกคฤหสถ (ผประพฤตนอบนอมอย หรอ หรอวา ผบชาอย เนองนตย ดวยอนกราบไหว) แมในภกษหนมและสามเณร ผบวชแลว-ในวนนน กหรอวา แกบรรพชต ผประพฤตนอบนอมอย หรอวา ผบชาอย ตลอดกาลเนองนตย ดวยอนกราบไหว (ในบรรพชต) ผเจรญแลวกวา ผเจรญแลว-โดยคณ โดยการบรรพชา หรอ หรอวา โดยการอปสมบท ดงน (แหงบท) วา วฑฒาปจายโน ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ครนเมออาย เจรญอย (อ.อาย) นน ยอมเจรญ ตลอดกาลตลอดอนมประมาณเพยงใด (อ.ธรรม ท.) แมเหลานอกน ยอมเจรญ (ตลอดกาล) อนมประมาณเพยงนนนนเทยว ดงน (แหงหมวดสองแหงบท) วา จตตาโร ธมมา ดงน ฯ (อ.อธบาย) วา ก อ.กศล อนยงอายมปหาสบเปนประมาณใหเปนไปพรอม (อนบคคล) ใด กระท�าแลว, อ.อนตรายแหงชวต พงเกดขน (แกบคคล) นน แมในกาล (แหงตน) มกาลฝนยสบหา, (อ.อนตรายแหงชวต) นน ยอมระงบเฉพาะ เพราะความท (แหงตน) เปนผมอนไหวเปนปกต, (อ.บคคล) นน ยอมด�ารงอย ตลอดกาลก�าหนดเพยงไรแหงอายนนเทยว ฯ แม (อ.ธรรม ท.) มวรรณะเปนตน ยอมเจรญ (แกบคคล) นน กบ ดวยอายเทยว ฯ อ.นย แมยง (กวาประมาณอนเรากลาวแลว) น นนนนเทยว ฯ ก ชอ อ.ความเจรญ แหงอาย

174 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อนเปนไปทวแลว (โดยกาล) อนมอนตรายหามได ยอมไมม ดงน (อนบณฑต พงทราบ) ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.กมารชอวาอายวฒนะ ตงอยเฉพาะแลว ในโสดาปตตผล กบ ดวยรอยแหงอบาสก ท. หา, (อ.ชน ท.) ผมาก แมเหลาอน บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงกมารชอวาอายวฒนะ (จบแลว) ฯ

jwi

๙. สงกจจสามเณรวตถอ.เรองแหงสามเณรชอวาสงกจจะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงสามเณรชอวาสงกจจะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา น วา โย จ วสสสต� ชเว ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.กลบตร ท. ผมสามสบเปนประมาณ ในพระนคร- ชอวาสาวตถ ฟงแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวซงธรรม บวชถวายแลว ซงอก ในพระศาสนา ของพระศาสดา ฯ อ.ภกษ ท. เหลานน เปนผมพรรษาหา เปน โดยการอปสมบท เขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดา ฟงแลว ซงธระ ท. สอง คอ อ.คนถธระ อ.วปสสนาธระ ไมกระท�าแลว ซงความอตสาหะ ในคนถธระ เพราะความท (แหงตน) เปนผบวชแลว ในกาล (แหงตน) เปนคนแก เปนผใครเพอ-อนยงวปสสนาธระใหเตม (เปน) (ยงพระศาสดา) ใหตรสบอกแลว ซงกมมฏฐาน เพยงไร แตพระอรหต ทลลาแลว ซงพระศาสดาวา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.ขาพระองค ท.) จกไป สแดนแหงปา แหงหนง ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสถามแลววา (อ.เธอ ท.) จกไป สท ไหน ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.ขาพระองค ท. จกไป สท) ชอโนน ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ไดทรงทราบแลววา อ.ภย จกเกดขน (แกภกษ ท.) เหลานน เพราะอาศย ซงบคคลผเคยวกนซงวตถอนเปนเดน คนหนง, (ในท) นน, กแล ครนเมอสามเณรชอวาสงกจจะ ไปแลว, (อ.ภย) นน จกเขาไปสงบวเศษ, (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), อ.กจแหงบรรพชต (ของภกษ ท.) เหลานน จกถง ซงความเตมรอบ ดงน ฯ อ.สามเณร ของพระเถระชอวาสารบตร ชอวา สงกจจสามเณร เปนผมกาล-ฝนเจด โดยการเกด (ยอมเปน) ฯ ไดยนวา อ.มารดา (ของสามเณร) นน เปนธดา ของตระกลอนมงคง ในพระนครชอวาสาวตถ (ยอมเปน) ฯ (อ.มารดา) นน (ครนเมอสามเณร) นน เปนผไปแลวในทอง (มอย), ไดกระท�าแลว ซงกาละ

176 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ดวยพยาธ ชนดหนง ในขณะนนนนเทยว ฯ (เมอมารดา) นน (อนญาต ท.)

ใหไหมอย, อ.เนออนเหลอ เวน ซงเนอแหงครรภ (อนไฟ) ไหมแลว ฯ

ครงนน (อ.ชน ท.) ยงเนอแหงครรภ (ของมารดา) นน ใหขามลงแลว

จากเชงตะกอน แทงแลว ดวยหลาว ท. ในท ท. สอง สาม ฯ

อ.ปลายแหงหลาว ประหารแลว ซงทสดแหงนยนตา ของทารก ฯ (อ.ชน ท.)

แทงแลว ซงเนอแหงครรภ อยางน โยนไปแลว ทกองแหงถานเพลง

กลบแลว ดวยถานเพลง ท. นนเทยว หลกไปแลว ฯ อ.เนอแหงครรภ (อนไฟ)

ไหมแลว ฯ สวนวา อ.เดก เปนเชนกบดวยรปแหงทอง บนทสดแหงถานเพลง

เปนราวกะวานอนแลวในกลบแหงดอกปทม ไดเปนแลว ฯ จรงอย ชอ อ.การ-

ไมบรรล ซงพระอรหต แลวจงสนไปแหงชวต แหงสตวผเกดแลวในภพอนมใน-

ภายหลง แมผอนภเขาชอวาสเนรทวมทบอย ยอมไมม ฯ ในวนรงขน

(อ.ชน ท.) มาแลว (ดวยอนคด) วา (อ.เรา ท.) ยงเชงตะกอน จกใหดบ

ดงน เหนแลว ซงทารก ผนอนแลวเหมอนอยางนน เปนผมจตมความอศจรรย-

เปนแลวเกดแลว (เปน) (คดแลว) วา ครนเมอสรระทงสน (อนเรา ท.)

ใหไหมอย บนฟน ท. อนมประมาณเทาน, อ.ทารก (อนไฟ) ไมไหมแลว

ชออยางไรแล, (อ.เหต) อะไรหนอแล จกม ดงน พาเอาแลว ซงทารก

น�าไปแลว สภายในแหงบาน ถามแลว (ซงชน ท.) ผท�านายซงนมต ฯ (อ.ชน ท.)

ผท�านายซงนมต กลาวแลววา ถาวา อ.ทารก น จกอยครอบครอง ซงเรอนไซร,

อ.ญาต ท. เพยงไร แตอนเวยนรอบแหงตระกล ทเจด เปนผถงแลวซงยาก

จกเปน หามได, ถาวา (อ.ทารกน) จกบวชไซร, (อ.ทารกน) ผอนรอยแหง-

สมณะ ท. หา แวดลอมแลว จกเทยวไป ดงน ฯ (อ.ญาต ท.) กระท�าแลว

(ซงค�า) วา อ.สงกจจะ ดงน ใหเปนชอ (ของทารก) นน เพราะความทแหง-

ทสดแหงนยนตา เปนอวยวะ (อนบคคล) ท�าลายแลว ดวยขอ ฯ โดยสมย

อนอก (อ.ทารก) นน ปรากฏแลววา อ.สงกจจะ ดงน ฯ ครงนน อ.ญาต ท.

(คดแลว) วา (อ.เหตนน) จงยกไว, (อ.เรา ท.) (ยงทารก) นน จกใหบวช

ในส�านก ของพระสารบตร ผเปนเจา ของเรา ท. ในกาล (แหงทารกนน) เตบโตแลว

ดงน เลยงดแลว (ซงทารก) นน ฯ (อ.สงกจจะ) นน ฟงแลว ซงวาจาเปน-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 177

เครองกลาว ของเดก ท. วา อ.มารดา ของทาน ไดกระท�าแลว ซงกาละ

ในกาลเปนทอย ในทอง แหงทาน, ครนเมอสรระ (ของมารดา) นน (อนชน ท.)

แมใหไหมอย, อ.ทาน (อนไฟ) ไมไหมแลว ดงน ในกาล (แหงตน) มกาล-

ฝนเจด บอกแลว แกญาต ท. วา ไดยนวา อ.กระผม เปนผพนแลว จากภย

อนมอยางนเปนรป (ยอมเปน), (อ.ประโยชน) อะไร ของกระผม ดวยเรอน,

(อ.กระผม) จกบวช ดงน ฯ (อ.ญาต ท.) เหลานน (กลาวแลว) วา

ดกอนพอ อ.ดละ ดงน น�าไปแลว สส�านก ของพระเถระชอวาสารบตร

ไดถวายแลว (ดวยค�า) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน) (ยงเดก) น ขอจงใหบวช

ดงน ฯ อ.พระเถระ ใหแลว ซงตจปญจกกมมฏฐาน (ยงเดกนน) ใหบวชแลว

ฯ (อ.สามเณร) นน บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท.

ในกาลเปนทสดลงแหงกจอนบคคลพงกระท�าดวยมดโกนนนเทยว ฯ (อ.สามเณร) น

เปนผชอวาสงกจจสามเณร (ยอมเปน) ฯ

ก.๒ อ.พระศาสดา ทรงทราบแลววา (ครนเมอสามเณร) นน ไปแลว,

อ.ภย นน จกเขาไปสงบวเศษ, (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย),

อ.กจแหงบรรพชต (ของภกษ ท.) เหลานน จกถง ซงความเตมรอบ ดงน

ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. (อ.เธอ ท.) อ�าลาแลว ซงสารบตร ผเปนพชาย-

ผเจรญทสด ของเธอ ท. จงไป ดงน ฯ (อ.ภกษ ท.) เหลานน กราบทลแลววา

อ.ดละ ดงน ไปแลว สส�านก ของพระเถระ (ครนเมอค�า) วา ดกอนทาน-

ผมอาย อ.อะไร ดงน (อนพระเถระ) กลาวแลว, (กลาวแลว) วา

อ.กระผม ท. เรยนเอาแลว ซงกมมฏฐาน ในส�านก ของพระศาสดา

เปนผใครเพออนเขาไป สปา เปน ทลลาแลว, (ครนเมอความเปน) อยางนน

(มอย), อ.พระศาสดา ตรสแลว อยางนวา (อ.เธอ ท.) อ�าลาแลว

ซงพชายผเจรญทสด ของเธอ ท. จงไป ดงน กะเรา ท., (เพราะเหต) นน

(อ.กระผม ท.) เปนผมาแลว (ในท) น ยอมเปน ดงน ฯ (อ.พระเถระ)

ใครครวญอยวา (อ.ภกษ ท.) เหลาน เปนผอนพระศาสดาทรงเหน ซงเหต

อยางหนง แลวจงสงมาแลว (ในท) น จกเปน, (อ.เหต) นน อะไรหนอแล

178 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ดงน ทราบแลว ซงเนอความ นน กลาวแลววา ดกอนทานผมอาย

ก อ.สามเณร ของทาน ท. มอย (หรอ) ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน

กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.สามเณร ของกระผม ท.) ยอมไมม

ดงน ฯ (อ.พระเถระ กลาวแลว) วา ถาวา (อ.สามเณร ของทาน ท.)

ยอมไมมไซร, (อ.ทาน ท.) พาเอาแลว ซงสามเณรชอวาสงกจจะ น จงไป

ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย อ.อยาเลย,

อ.ความกงวล จกม แกกระผม ท. เพราะอาศย ซงสามเณร, (อ.ประโยชน) อะไร

ดวยสามเณร (มอย) (แกกระผม ท.) ผอยอย ในปา ดงน ฯ (อ.พระเถระ

กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย อ.ความกงวล จกม แกทาน ท.

เพราะอาศย (ซงสามเณร) น หามได, ก อกอยางหนงแล อ.ความกงวล

จกม (แกสามเณร) น เพราะอาศย ซงทาน ท., แม อ.พระศาสดา เมอทรง-

สงไป ซงทาน ท. สส�านก ของเรา ทรงหวงเฉพาะอย ซงการสงไป

ซงสามเณร กบ ดวยทาน ท. ทรงสงไปแลว, (อ.ทาน ท.) พาเอาแลว

(ซงสามเณร) น จงไป ดงน ฯ (อ.ภกษ ท.) เหลานน (ยงค�า) วา อ.ดละ

ดงน ใหอยทบแลว เปนชนสามสบเอดคน กบ ดวยสามเณร (เปน)

อ�าลาแลว ซงพระเถระ ออกไปแลว จากวหาร เทยวไปอย สทจารก ถงแลว

ซงบาน อนประกอบแลวดวยตระกลพนหนง ต�าบลหนง ในทสดแหงรอยแหงโยชน-

ยสบ ฯ อ.มนษย ท. เหนแลว (ซงภกษ ท.) เหลานน ผมจตเลอมใสแลว

องคาสแลว โดยเคารพ ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) จกไป

(ในท) ไหน ดงน, (ครนเมอค�า) วา ดกอนทานผมอาย (อ.เรา ท. จกเปนไป)

สทมความส�าราญอยางไร ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กลาวแลว, หมอบลงแลว

ณ ทใกลแหงเทา ออนวอนแลววา ขาแตทานผเจรญ อ.ขาพเจา ท. ครนเมอ-

พระผเปนเจา ท. อาศยแลว (ซงบาน) น อยอย ตลอดภายในแหงกาลฝน,

สมาทานแลว ซงศล ท. หา จกกระท�า ซงอโบสถกรรม ดงน ฯ

อ.พระเถระ ท. (ยงค�านมนต) ใหอยทบแลว ฯ ครงนน อ.มนษย ท. จดแจงแลว

ซงทเปนทพกในกลางคนและทเปนทพกในกลางวนและทเปนทจงกรมและบรรณศาลา

(เพอภกษ ท.) เหลานน เปนผถงแลวซงความอตสาหะวา อ.เรา ท. (พงบ�ารง)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 179

ในวนน, อ.เรา ท. (พงบ�ารง) ในวนพรง ดงน (เปน) ไดกระท�าแลว ซงการบ�ารง ฯ ในวนคอดถเปนทนอมเขาไปใกลซงกาลฝน อ.พระเถระ ท. กระท�าแลว ซงกตกาวตรวา ดกอนทานผมอาย อ.กมมฏฐาน อนเรา ท. เรยนเอาแลว ในส�านก ของพระพทธเจาผทรงพระชนมอย, แตวา (อนเรา ท.) เวน จากความถงพรอมแหงการปฏบต ไมอาจแล เพออนยงพระพทธเจา ท. ใหทรงยนดยง, อนง อ.ประตแหงอบาย ท. เปดแลว เพอเรา ท. นนเทยว เพราะเหตนน (อ.เรา ท.) สอง จกไมม ในทแหงเดยวกน ในกาลอนเหลอ เวน แตเวลาเปนทเทยวไปเพอภกษา ในเวลาเชา (ดวย) แตเวลาเปนทบ�ารงซงพระเถระ ในเวลาเยนดวย, (อ.ความทกข) มใชความส�าราญ จกม (แกภกษ) ใด, ครนเมอระฆง (อนภกษ) นน เคาะแลว, (อ.เรา ท.) ไปแลว สส�านก (ของภกษ) นน จกกระท�า ซงยา, (อ.เรา ท.) ผไมประมาทแลว จกตามประกอบ ซงกมมฏฐาน ในกาลอนเปนสวนแหงราตร หรอ หรอวา ในกาลอนเปนสวนแหงวน อน (แตกาล) น ดงน ฯ

ก.๓ (ครนเมอภกษ ท.) เหลานน กระท�าแลว ซงกตกา อยอย อยางน, อ.บรษผถงแลวซงยาก คนหนง เขาไปอาศยแลว ซงธดา เปนอยอย, ครนเมอภกษาอนบคคลหาไดโดยยาก เกดขนแลว ในท นน, เปนผใครเพอ- อนอาศย ซงธดา อนอก แลวจงเปนอย (เปน) ด�าเนนไปแลว สหนทาง ฯ แม อ.พระเถระ ท. เทยวไปแลว ในบาน เพอกอนขาว มาอย สทเปนทอย อาบแลว ในแมน�า สายหนง ในระหวางแหงหนทาง นงแลว ทหาดแหงทราย กระท�าแลว ซงกจดวยภต ฯ ในขณะ นน (อ.บรษผถงแลวซงยาก) นน ถงแลว ซงท นน ไดยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ ครงนน อ.พระเถระ ท. ถามแลว (ซงบรษผถงแลวซงยาก) นนวา (อ.ทาน) จะไป (ในท) ไหน ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยาก) นน บอกแลว ซงเนอความ นน ฯ อ.พระเถระ ท. ยงความเปนแหงความกรณา ใหเกดขนแลว (ในบรษผถงแลวซงยาก) นน กลาวแลววา ดกอนอบาสก (อ.ทาน) เปนผหวแลว เกนเปรยบ ยอมเปน, (อ.ทาน) จงไป, (อ.ทาน) จงน�ามา ซงใบไม, (อ.เรา ท.) จกให ซงกอนแหงขาวสวย กอนหนง ๆ แกทาน ดงน, ครนเมอใบไม (อนบรษผถงแลว-

180 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ต� เอตตกเมว ภกขน� อนาโรเจตวา ปกกมน� อ.อนไมบอก แกภกษ ท. แลวจงหลกไป อนมประมาณเทาน นนเทยว นน

ซงยาก) นน น�ามาแลว, คลกแลว ดวยแกงและกบ ท. โดยท�านองแหงการฉน ดวยตน ดวยตนนนเทยว ไดใหแลว ซงกอนขาว กอนหนงนนเทยว ฯ ไดยนวา (อ.การให) นนนนเทยว เปนวตร (ยอมเปน), (อ.ภต) หนอยหนง หรอ หรอวา มาก อนภกษ ผเมอให ซงภต (แกบคคล) ผมาแลว ในกาลเปนทฉน ไมใหแลว ซงภตอนเลศ พงให โดยท�านองแหงการฉน ดวยตนนนเทยว เพราะเหตนน (อ.ภกษ ท.) แมเหลานน ไดใหแลว เหมอน-อยางนน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยาก) นน ผมกจดวยภตอนกระท�าแลว ไหวแลว ซงพระเถระ ท. ถามแลววา ขาแตทานผเจรญ อ.พระผเปนเจา ท. อนใคร ๆ นมนตแลว หรอ ดงน ฯ (อ.พระเถระ ท. กลาวแลว) วา ดกอนอบาสก อ.การนมนต ยอมไมม, อ.มนษย ท. ยอมถวาย ซงอาหาร อนมอยางนเปน-รปนนเทยว ทก ๆ วน ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยาก) นน คดแลววา อ.เรา ท. ลกขนแลว ลกขนพรอมแลว แมกระท�าอย ซงการงาน ตลอดกาล-เนองนตย ยอมไมอาจ เพออนได ซงอาหาร อนมอยางนเปนรป, (อ.ประโยชน) อะไร ของเรา ดวยการไป (ในท) อน, (อ.เรา) จกเปนอย ในส�านก (ของภกษ ท.) เหลานนนเทยว ดงน ฯ ครงนน (อ.บรษผถงแลวซงยากนน) กลาวแลว (กะภกษ ท.) เหลานนวา อ.กระผม ยอมปรารถนา เพออนกระท�า ซงวตรและวตรตอบ แลวจงอย ในส�านก ของพระผเปนเจา ท. ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กลาวแลว) วา ดกอนอบาสก อ.ดละ ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลว-ซงยาก) นน ไปแลว สทเปนทอย (ของภกษ ท.) เหลานน กบ (ดวยภกษ ท.) เหลานน กระท�าอย ซงวตรและวตรตอบ ใหด ยงภกษ ท. ใหยนดยงแลว เกนเปรยบ เปนผใครเพออนเหน ซงธดา โดยอนลวงไปแหงเดอนสอง เปน (คดแลว) วา ถาวา (อ.เรา) จกอ�าลา ซงพระผเปนเจา ท. ไซร, (อ.พระผเปนเจา ท.) จกไมปลอย ซงเรา, (อ.เรา) ไมอ�าลาแลวเทยว จกไป ดงน ไมบอกแลว (แกภกษ ท.) เหลานนเทยว ออกไปแลว ฯ ไดยนวา (อ.บรษผถงแลวซงยากนน) ไมบอกแลว แกภกษ ท. หลกไปแลว ใด, (อ.อนไมบอก แกภกษ ท. แลวจงหลกไป)๑ อนมประมาณเทานนนเทยว (นน)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 181

๑ ประโยค ย� กรยาปรามาส เปนประโยคทใช ย� เปนวเสสนะทงประโยค เปนประโยคทสมบรณ มกวางไวหลงประโยค ต�, เอต�

สวนประโยค ต�, เอต� ทวางไวเพอรบ ย� นน เปนประโยคไมสมบรณ มหลกการเตมประธานในประโยค ต, เอต� ในประโยคหนา

ดงน

(๑) ถากรยาคมพากยของประโยค ย� กรยาปรามาส เปนกรยาวามวาเปน (ภ, ห, อส, ชน) ใหน�าบทวกตกตตา (ถามหลาย

บทจะรวมกนกได) ของประโยค ย� มาประกอบดวย ตต ปจจย ภาวตทธต เพอเปนประธานของประโยค ต�, เอต� สวนบทประธาน

และบทเนองดวยประธานในประโยค ย� กรยาปรามาสนน ใหประกอบเปนฉฏฐวภตต เปนภาวาทสมพนธ เขากบ ตต ปจจยนน

อ.วา อธ โข ต� ภกขเว โสเภถ, ย� ตมเห เอว� สวากขาเต ธมมวนเย ปพพชตา สมานา ขมา จ ภเวยยาถ โสรตา

จ (ภาค ๑ เรองภกษชาวเมองโกสมพ หนา ๕๑-๕๒) ประโยค ต� ประกอบประธานเปน ตมหาก� เอว� สวากขาเต

ธมมวนเย ปพพชตาน� ขมโสรตตต� แปลวา อ.ความทแหงทาน ท. ผบวชแลว ในธรรมและวนย อนอนเรากลาวดแลว อยางน

เปนผอดทนและสงบเสงยม นน ฯ

(๒) ถากรยาคมพากยของประโยค ย� กรยาปรามาส เปนกรยาอนนอกจากกรยาวามวาเปนนน ใหน�าธาตของกรยาคมพากย

ประโยค ย� นน มาประกอบดวย ย ปจจย ภาวรป ภาวสาธนะ เพอเปนประธานของประโยค ต�, เอต� สวนประธานและบทเนอง

ดวยประธานในประโยค ย� ใหประกอบเปนฉฏฐวภตต เปนภาวาทสมพนธเขากบประธานทเปน ย ปจจยนน

อ. วา €าน� โข ปเนต� วชชต, ย� ตว� กมาโร ว สมาโน กาล� กเรยยาส ฯ (ภาค ๑ เรองเทวทต หนา ๑๓๐)

เอต� ประกอบประธานเปน ตยห� กมารสส กาลสส กรณ� แปลวา อ.การกระท�า ซงกาละ แหงทาน ผเปนพระกมาร นน ฯ

(กเรยยาส ลง กร ธาต ประกอบ ย ปจจย มรปเปน กรณ�)

อ. วา (ต�) เอตตกเมว กรสส โอฬารก� ขลต� อโหส, ย� ภกขน� อนาโรเจตวา ปกกาม ฯ (ภาค ๔ เรองสงกจจสามเณร

หนา ๑๒๑) ต� เอตตก� ประกอบประธานเปน ภกขน� อนาโรเจตวา ปกกมน� แปลวา อ.การไมบอกแลว แกภกษ ท. หลกไป

อนมประมาณเทาน นน ฯ ปกกาม ลง ป+กม ธาต ประกอบ ย ปจจย มรปเปน ปกกมน�)

อ. วา อนจฉรย� ภกขเว เอต�, ย� สกโก เทวราชา มย สเนห� กโรต ฯ (ภาค ๖ เรองปญหาของทาวสกกะ หนา ๑๓๕)

เอต� ประกอบประธานเปน สกกสส เทวราชสส มย สเนหสส กรณ� อ.การกระท�า ซงความรก ในเรา ของทาวสกกะ ผพระราชา-

แหงเทพ นน ฯ กโรต ลง กร ประกอบ ย ปจจย มรปเปน กรณ� ฯ๒ แปลอกนยหนงวา “เมอโจร ท. ผมรอยหาเปนประมาณ กระท�าแลว ซงการบวงสรวง ตอเทวดาวา (อ.บคคล) ใด จกเขาไป

สดง น, (อ.เรา ท.) (ยงบคคล) นน ใหตายแลว จกกระท�า ซงพลกรรม แกทาน ดวยเนอและเลอด (ของบคคล) นน

นนเทยว ดงน อยอย (ในดง) นน, (อ.วนนน) เปนวนทเจด ยอมเปน”

เปนความพลงพลาด อนโอฬาร (แหงบรษผถงแลวซงยาก) นน ไดเปนแลว๑ ฯ ก อ.ดง แหงหนง มอย ในหนทางเปนทไป (ของบรษผถงแลวซงยาก) นน ฯ (อ.วนนน) เปนวน ทเจด ของโจร ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ผกระท�า ซงการบวงสรวง ตอเทวดาวา (อ.บคคล) ใด จกเขาไป สดง น, (อ.เรา ท.) (ยงบคคล) นน ใหตายแลว จกกระท�า ซงพลกรรม แกทาน ดวยเนอและเลอด (ของบคคล) นนนนเทยว ดงน แลวจงอยอย (ในดง) นน ยอมเปน๒, เพราะเหตนน ในวน ทเจด อ.โจรผเจรญทสด ขนแลว สตนไม แลดอย ซงมนษย ท. เหนแลว (ซงบรษผถงแลวซงยาก) นน ผมาอย ไดใหแลว ซงสญญา แกโจร ท. ฯ (อ.โจร ท.) เหลานน รแลว ซงความท (แหงบรษ-

182 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ผถงแลวซงยาก) นน เปนผเขาไปแลว สทามกลางแหงดง แวดลอมแลว จบแลว (ซงบรษผถงแลวซงยาก) นน กระท�าแลว ซงการผก อนมนคง สแลว ซงไฟ (ดวยไม) อนเปนไปกบดวยประโยชนเกอกลแกไมสไฟ ครามาพรอมแลว ซงฟน ท. กระท�าแลว ซงกองแหงไฟ กองใหญ ถากแลว ซงหลาว ท. ฯ (อ.บรษผถง-แลวซงยาก) นน เหนแลว ซงกรยา นน (ของโจร ท.) เหลานน ถามแลว วา ขาแตนาย (อ.สตว ท.) มสกรและเนอเปนตน ยอมไมปรากฏนนเทยว ในท น, (อ.ทาน ท.) ยอมกระท�า (ซงวตถเปนเครองประหาร) น เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.โจร ท. เหลานน กลาวแลว) วา (อ.เรา ท.) ยงทาน ใหตายแลว จกกระท�า ซงพลกรรม แกเทวดา ดวยเนอและเลอด ของทาน ดงน ฯ

ก.๔ (อ.บรษผถงแลวซงยาก) นน ผอนภยแตความตายคกคามแลว ไมคดแลว ซงอปการะ นน ของภกษ ท. รกษาอย ซงชวต ของตน อยางเดยวนนเทยว กลาวแลว อยางนวา ขาแตนาย อ.เรา เปนผเคยวกน- ซงวตถอนเปนเดน (เปน) บรโภคแลว ซงภตอนเปนเดน เปนผเจรญแลว (ยอมเปน), ชอ อ.บคคลผเคยวกนซงวตถอนเปนเดน เปนคนกาฬกณณ (ยอมเปน) สวนวา อ.พระผเปนเจา ท. แมออกไปแลว (จากตระกล) ใด (จากตระกล) นน บวชแลว เปนกษตรยเทยว (ยอมเปน), อ.ภกษ ท. สามสบเอด ยอมอย ในท โนน, (อ.ทาน ท.) (ยงภกษ ท.) เหลานน ใหตายแลว จงกระท�า ซงกรรม, อ.เทวดา ของทาน ท. จกยนด เกนเปรยบ ดงน ฯ อ.โจร ท. ฟงแลว (ซงค�า) นน คดแลววา (อ.บรษผถงแลวซงยาก) นน ยอมกลาว (ซงค�า) อนเจรญ, (อ.ประโยชน) อะไร ดวยคนกาฬกณณ น, (อ.เรา ท.) ยงกษตรย ท. ใหตายแลว จกกระท�า ซงพลกรรม ดงน (กลาวแลว) วา (อ.ทาน) จงมา, (อ.ทาน) จงแสดง ซงทเปนทอย (ของภกษ ท.) เหลานน ดงน กระท�าแลว (ซงบรษผถงแลวซงยาก) นนนนเทยว ใหเปนผแสดงซงหนทาง ไปแลว สท นน ไมเหนแลว ซงภกษ ท. ในทามกลางแหงวหาร ถามแลว (ซงบรษผถงแลวซงยาก) นนวา อ.ภกษ ท. (ยอมอย) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.บรษผถงแลวซงยาก) นน รอย ซงกตกาวตร (ของภกษ ท.) เหลานน เพราะความท (แหงตน) เปนผอยแลว สนเดอน ท. สอง กลาวแลว อยางนวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 183

๑ ประโยคนจะยก ตส�ป ชนา เปนประธานกได แปลวา “อ.ชน ท. แมสามสบ กลาวแลววา อ.กระผมนนเทย (จกไป),

อ.กระผมนนเทยว (จกไป) ดงน ลกขนแลว โดยล�าดบ โดยอบาย น”

(อ.ภกษ ท.) นงแลว ในทเปนทพกในกลางคนและทเปนทพกในกลางวน ท. ของตน, (อ.ทาน ท.) จงเคาะ ซงระฆง นน, (อ.ภกษ ท.) จกประชมกน ดวยเสยงแหงระฆง ดงน ฯ อ.โจรผเจรญทสด เคาะแลว ซงระฆง ฯ อ.ภกษ ท. ฟงแลว ซงเสยงแหงระฆง (คดแลว) วา อ.ระฆง (อนบคคล) เคาะแลว ในสมยมใชกาล, (อ.ความทกข) มใชความส�าราญ จกม แกใคร ๆ ดงน มาแลว นงแลว บนแผนแหงหน ท. อน (อนบคคล) ปลาดแลว ตามล�าดบ ในทามกลางแหงวหาร ฯ อ.พระเถระในสงฆ แลดแลว ซงโจร ท. ถามแลววา ดกอนอบาสก ท. อ.ระฆง น อนใคร เคาะแลว ดงน ฯ อ.โจรผเจรญทสด กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ระฆงน) อนเรา (เคาะแลว) ดงน ฯ (อ.พระเถระในสงฆ ถามแลว) วา (อ.ระฆงน อนทาน เคาะแลว) เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.โจรผเจรญทสดนน กลาวแลว) วา (อ.พลกรรม) อนอนเรา ท. บวงสรวงแลว ตอเทวดาในดง มอย, (อ.เรา ท.) พาเอาแลว ซงภกษ รปหนง จกไป เพอประโยชนแกการกระท�าซงพลกรรม (ตอเทวดา) นน ดงน ฯ อ.พระมหาเถระ ฟงแลว (ซงค�า) นน กลาวแลว กะภกษ ท. วา ดกอน- ทานผมอาย ชอ อ.กจอนเกดขนแลว แกพนองชาย ท. อนพชายผเจรญทสด พงชวยเหลอ, อ.กระผม บรจาคแลว ซงชวต ของตน แกทาน ท. จกไป กบ (ดวยโจร ท.) เหลาน, อ.อนตราย จงอยาม (แกทาน ท.) ทงปวง, (อ.ทาน ท.) เปนผไมประมาทแลว (เปน) จงกระท�า ซงสมณธรรม ดงน ฯ อ.พระอนเถระ กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ ชอ อ.กจ ของพชายผเจรญทสด เปนภาระ ของนองชายผนอยทสด (ยอมเปน), อ.กระผม จกไป, อ.ทาน ท. เปนผไมประมาทแลว จงเปน ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน) กลาวแลววา อ.กระผมนนเทยว (จกไป), อ.กระผมนนเทยว (จกไป) ดงน เปนชน แมสามสบ (เปน) ลกขนแลว โดยล�าดบ โดยอบาย น๑ ฯ (อ.ภกษ ท.) ทงปวง เปนบตร ของมารดา คนเดยวกน (ยอมเปน) หามไดนนเทยว, (อ.ภกษ ท. เหลานน) (เปนบตร) ของบดา คนเดยวกน (ยอมเปน) หามได,

184 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.ภกษ ท. เหลานน) เปนผมราคะไปปราศแลว (ยอมเปน) แมหามได, กแล (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.ภกษ ท. เหลานน) บรจาคแลว ซงชวต ตามล�าดบ เพอประโยชน (แกภกษ ท.) ผเหลอลง ดวยประการฉะน, อ. - (ในภกษ ท.) เหลานนหนา - (ภกษ) แมรปหนง ชอวา เปนผสามารถ เพออนกลาววา อ.ทาน จงไป ดงน ไมไดมแลว ฯ อ.สามเณรชอวาสงกจจะ ฟงแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว (ของภกษ ท.) เหลานน กลาวแลววา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) ขอจงหยดอย, อ.กระผม บรจาคแลว ซงชวต เพอทาน ท. จกไป ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย อ.เรา ท. ทงปวง แมผ (อนโจร ท.) ใหตายอย โดยความเปนอนเดยวกน จกไมสละ ซงเธอ รปเดยว ดงน ฯ (อ.สามเณร ถามแลว) วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท. จกไมสละ ซงกระผม รปเดยว) เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. เหลานน กลาวแลว) วา ดกอนทาน- ผมอาย อ.เธอ เปนสามเณร ของพระเถระชอวาสารบตรผเปนธรรมเสนาบด (ยอมเปน), ถาวา (อ.เรา ท.) จกสละ ซงเธอไซร, อ.พระเถระ จกตเตยนวา (อ.ภกษ ท. เหลานน) พาเอาแลว ซงสามเณร ของเรา ไปแลว มอบใหแลว แกโจร ท. ดงน, (อ.เรา ท.) จกไมอาจ เพออนถอนออก ซงความตเตยน นน, (เพราะเหต) นน (อ.เรา ท.) จกไมสละ ซงเธอ ดงน ฯ (อ.สามเณรนน กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ อ.พระสมมาสมพทธเจา แมเมอทรงสงไป ซงทาน ท. สส�านก ของพระอปชฌาย ของกระผม (ทรงเหนแลว ซงเหต นนนเทยว ทรงสงไปแลว), อ.พระอปชฌาย ของกระผม แมเมอสงมา ซงกระผม กบ ดวยทาน ท. เหนแลว ซงเหต นนนเทยว สงมาแลว, ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) ขอจงหยด, อ.กระผมนนเทยว จกไป ดงน ฯ (อ.สามเณร) นน ไหวแลว ซงภกษ ท. แมสามสบ กลาวแลววา ขาแตทาน-ผเจรญ ถาวา อ.โทษ ของกระผม มอยไซร, (อ.ทาน ท.) ขอจงอดโทษ ดงน ออกไปแลว ฯ อ.ความสงเวชใหญ เกดขนแลว แกภกษ ท., อ.นยนตา ท. เตมแลว ดวยน�าตา ท., อ.เนอแหงหทย สนแลว ฯ อ.พระมหาเถระ กลาวแลว กะโจร ท. วา ดกอนอบาสก ท. อ.เดก น เหนแลว ซงทาน ท. ผกระท�าอย ซงไฟ ผถากอย ซงหลาว ท. ผลาดอย ซงใบไม ท. จกกลว, (อ.ทาน ท.)

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 185

พกไวแลว (ซงเดก) น ณ ทสดสวนขางหนง พงกระท�า ซงกจ ท. เหลานน ดงน ฯ อ.โจร ท. พาเอาแลว ซงสามเณร ไปแลว พกไวแลว ณ ทสดสวนขางหนง กระท�าแลว ซงกจทงปวง ท. ฯ

ก.๕ ในกาลเปนทสดลงรอบแหงกจ อ.โจรผเจรญทสด เงอขนแลว ซงดาบ เขาไปหาแลว ซงสามเณร ฯ อ.สามเณร เมอนง นงเขาแลว ซงฌานเทยว ฯ อ.โจรผเจรญทสด ยงดาบ ใหเปนไปรอบแลว ใหตกไปแลว ทคอ ของสามเณร ฯ อ.ดาบ มวนแลว กระทบแลว ซงคม ดวยคม ฯ (อ.โจรผเจรญทสด) นน ส�าคญอยวา (อ.เรา) ไมประหารแลว โดยชอบ ดงน กระท�าแลว (ซงดาบ) นน ใหตรง ประหารแลว อก ฯ อ.ดาบ มวนอย ราวกะ อ.ใบแหงตาล ไดไปแลว สโคนแหงดาม ฯ จรงอย (อ.ใคร ๆ) แมทวมทบอย ซงสามเณร ดวยภเขาชอวาสเนร ในกาล นน ชอวา ผสามารถ เพออน (ยงสามเณรนน) ใหตาย ยอมไมม, (อ.ใคร ๆ ชอวา ผสามารถ เพออนยงสามเณรใหตาย) ดวยดาบ (ยอมไมม) กอนนนเทยว ฯ อ.โจรผเจรญทสด เหนแลว ซงปาฏหารย นน คดแลววา ในกาลกอน อ.ดาบ ของเรา ยอมตด ซงเสาอนส�าเรจแลวดวยศลา หรอ หรอวา ซงตอแหง- ไมตะเตยน อนราวกะวาหยวกกลวย, ในกาลน (อ.ดาบ) นอมไปแลว สนวาระหนง เปนราวกะวาใบแหงตาลอนมวน เกดแลว สนวาระหนง, อ.ดาบ ชอน เปนของมเจตนาหามได แมเปน ยอมร ซงคณ (ของสามเณร) น, อ.เรา เปนผเปนไปกบดวยเจตนา (เปน) ยอมไมร ดงน ฯ (อ.โจรผเจรญ-ทสด) นน โยนไปแลว ซงดาบ บนพนดน หมอบลงแลว ดวยอก ณ ทใกลแหงเทา (ของสามเณร) นน ถามอยวา ขาแตทานผเจรญ อ.กระผม ท. เปนผเขาไปแลว ในดง น เพราะเหตแหงทรพย เปนแลว, อ.บรษ ท. แมผมพนเปนประมาณ เหนแลว ซงกระผม ท. แตทไกลเทยว ยอมสน, (อ.บรษ ท. เหลานน) ยอมไมอาจ เพออนกลาว ซงวาจาเปนเครองกลาว ท. สอง สาม, สวนวา (อ.เหต) แมสกวาความสะดงแหงจต ยอมไมม แกทาน, อ.หนา ของทาน ยอมรงเรองวเศษ ราวกะ อ.ทอง ทปากแหงเบาดวย ราวกะ อ.ดอกกรรณการอนบานดแลวดวย, อ.เหต อะไรหนอแล ดงน กลาวแลว

186 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ภวเนตต (ตณหา) เปนกตตรป กตตสาธนะ ลง ต ปจจย ว.วา ภว� เนตต ภวเนตต (ตณหา) เปนกตตรป กรณสาธนะ ว. วา

ภว� เนต เอตายาต ภวเนตต (ตณหา) ฯ

ซงคาถา นวาอ.ความสะดง ยอมไมม แกทาน, อ.ความกลว ยอมไมม (แกทาน) อ.วรรณะ (ของทาน) ยอมผองใส ยง, (อ.ทาน) ยอมไมคร�าครวญ ในเพราะภยใหญ อนมอยางนเปนรป เพราะเหตไร ดงน ฯ

อ.สามเณร ออกแลว จากฌาน เมอแสดง ซงธรรม (แกโจรผเจรญทสด) นน กลาวแลววา ดกอนนายบาน ผมอาย ชอ อ.อตภาพ ของพระขณาสพ เปนราวกะวาภาระ (อนบคคล) วางไวแลว บนศรษะ ยอมเปน, (อ.พระขณาสพ) นน, (ครนเมออตภาพ) นน แตกไปอย, ยอมยนดนนเทยว, ยอมไมกลว ดงน ไดกลาวแลว ซงคาถา ท. เหลานวา

ดกอนนายบาน อ.ความทกข อนเปนไปทางใจ ยอมไมม (แกพระขณาสพ) ผมความเพงหามได (อ.พระขณาสพ) ผแสวงหาซงคณ ผมสงโยชนอน-สนแลว กาวลวงแลว ซงภย ทงปวง, (อ.ตณหา)อนน�าไปสภพ๑ (ของพระขณาสพ) นน สนแลว, อ.ธรรม ท. (อนพระขณาสพนน) เหนแลว โดยประการใด โดยประการนน อ.ความตาย เปนธรรมชาตมภยออกแลว ยอมเปน ราวกะ อ.การปลงลงซงภาระ ดงน ฯ

(อ.โจรผเจรญทสด) นน ฟงแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว (ของสามเณร) นน แลดแลว ซงรอยแหงโจร ท. หา กลาวแลววา อ.ทาน ท. จกกระท�า อยางไร ดงน ฯ (อ.โจร ท. กลาวแลว) วา ขาแตนาย ก อ.ทาน เลา ดงน ฯ (อ.โจรผเจรญทสด กลาวแลว) วา อ.กจ ในทามกลางแหงเรอน ยอมไมม แกเรา เพราะเหน ซงปาฏหารย อนมอยางนเปนรป กอน, (อ.เรา) จกบวช ในส�านก ของพระผเปนเจา ดงน ฯ (อ.โจร ท. กลาวแลว) วา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 187

แม อ.เรา ท. จกกระท�า เหมอนอยางนนนนเทยว ดงน ฯ (อ.โจรผเจรญทสด กลาวแลว) วา ดกอนพอ ท. อ.ดละ ดงน ฯ ในล�าดบนน อ.โจร ท. แมผมรอยหาเปนประมาณ ไหวแลว ซงสามเณร ขอแลว ซงการบวช ฯ (อ.สามเณร) นน ตดแลว ซงผม ท. ดวย ซงชายแหงผา ท. ดวย ดวยคม- แหงดาบ ท. (ของโจร ท.) เหลานนนนเทยว ยอมแลว ดวยดนแดง (ยงโจร ท.) ใหนงหมแลว ซงผากาสายะ ท. เหลานน (ยงโจร ท. เหลานน) ใหตงอยเฉพาะแลว ในศล ท. สบ พาเอาแลว (ซงสามเณร ท.) เหลานน ไปอย คดแลววา ถาวา อ.เรา ไมเหนแลว ซงพระเถระ ท. เทยว จกไปไซร, (อ.พระเถระ ท.) เหลานน จกไมอาจ เพออนกระท�า ซงสมณธรรม, อ. - (แหงพระเถระ ท.) เหลานนหนา - (พระเถระ) แมรปหนง ไมไดอาจแลว เพออนทรงไวพรอม ซงน�าตา ท. จ�าเดม แตกาลแหงโจร ท. พาเอา ซงเรา แลวจงออกไปแลว, (เมอพระเถระ ท. เหลานน) คดอยวา อ.สามเณร (อนโจร ท.) ใหตายแลว หรอหนอแล (หรอวา อ.สามเณร อนโจร ท. ใหตายแลว) หามได ดงน, อ.กมมฏฐาน เปนคณชาตมหนาเฉพาะ จกเปน หามได, เพราะเหตนน (อ.เรา) เหนแลว (ซงพระเถระ ท.) เหลานนเทยว จกไป ดงน ฯ

ก.๖ (อ.สามเณร) นน ผมภกษมรอยหาเปนประมาณเปนบรวาร ไปแลว (ในท) นน, (ครนเมอค�า) วา ดกอนสงกจจะ ผเปนสตบรษ อ.ชวต อนเธอ ไดแลว หรอ ดงน (อนภกษ ท.) เหลานน ผมความเบาใจอนไดเฉพาะแลว เพราะอนเหน ซงตน กลาวแลว, (กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ขอรบ (อ.อยางนน), (อ.โจร ท.) เหลาน เปนผใครเพออนยงกระผมใหตาย เปน ไมอาจอย เพออน (ยงกระผม) ใหตาย เลอมใสแลว ในคณ ของกระผม ฟงแลว ซงธรรม บวชแลว, อ.กระผม เปนผมาแลว (ดวยอนคด) วา (อ.เรา) เหนแลว ซงทาน ท. จกไป ดงน (ยอมเปน), (อ.ทาน ท.) เปนผไมประมาทแลว (เปน) จงกระท�า ซงสมณธรรม, อ.กระผม จกไป สส�านก ของพระศาสดา ดงน ไหวแลว ซงภกษ ท. เหลานน พาเอาแลว (ซงสามเณร ท.) เหลานอกน ไปแลว สส�านก ของพระอปชฌาย, (ครนเมอค�า) วา ดกอนสงกจจะ อ.อนเตวาสก ท. อนเธอ ไดแลว หรอ

188 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ดงน (อนพระเถระ) กลาวแลว, (กลาวแลว) วา ขาแตทานผเจรญ ขอรบ (อ.อยางนน) ดงน บอกแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน, ก (ครนเมอค�า) วา ดกอนสงกจจะ (อ.เธอ) จงไป, (อ.เธอ) จงเฝา ซงพระศาสดา ดงน อนพระเถระ กลาวแลว, (อ.สามเณรนน) (รบพรอม-เฉพาะแลว) วา อ.ดละ ดงน ไหวแลว ซงพระเถระ พาเอาแลว (ซงสามเณร ท.) เหลานน ไปแลว สส�านก ของพระศาสดา, (ครนเมอ- พระด�ารส) วา ดกอนสงกจจะ อ.อนเตวาสก ท. อนเธอ ไดแลว หรอ ดงน แมอนพระศาสดา ตรสแลว, กราบทลแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน ฯ อ.พระศาสดา ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. ไดยนวา อ.อยางนน (หรอ) ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.อยางนน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา อ.อนตงอยเฉพาะ ในศล แลวจงเปนอย แมสนวนหนง ในกาลน เปนคณชาตประเสรฐกวา กวาการกระท�า ซงโจรกรรม แลวจงตงอยเฉพาะ ในศลอนโทษประทษรายแลว แลวจงเปนอย สนรอยแหงป แหงเธอ ท. (ยอมเปน) ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

ก (อ.บคคล) ใด ผมศลอนโทษประทษรายแลว ผมจตไมตงมนแลว พงเปนอย สนรอยแหงป อ.ความเปนอย สนวนหนง (ของบคคล) ผมศล ผเพงโดยปกต เปนคณชาตประเสรฐกวา (กวา- ความเปนอย สนรอยแหงป ของบคคลนน นน ยอมเปน) ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 189

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ผมศลออกแลว (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา ทสสโล ดงน ฯ อ.อรรถ วา อ.ความเปนอย แมสนวนหนง คอวา แมสนกาลครหนง (ของบคคล) ผมศล ผเพงโดยปกต ดวยฌาน ท. สอง เปนคณชาตประเสรฐกวา คอวา เปนคณชาตสงสด กวาความเปนอย สนรอยแหงป (ของบคคล) ผมศลอนโทษประทษรายแลว (ยอมเปน) ดงน (แหงบท) วา สลวนตสส ดงนเปนตน ฯ ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.ภกษ ท. แมผมรอยหาเปนประมาณ เหลานน บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท., อ.พระธรรมเทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน ไดมแลว แมแกมหาชนผถงพรอมแลว ฯ โดยสมย อนอก อ.สามเณรชอวาสงกจจะ ไดแลว ซงการอปสมบท เปนผมพรรษาสบ เปน รบเอาแลว ซงสามเณร ฯ ก (อ.สามเณร) นน เปนผชอวาอธมตตกสามเณร ผเปนหลาน (ของพระเถระชอวาสงกจจะ) นนนนเทยว (ยอมเปน) ฯ ครงนน อ.พระเถระ เรยกมาแลว (ซงสามเณรชอวาอธมตตกะ) นน ในกาล (แหงสามเณรชอวาอธมตตกะนน) มกาลฝนเตมรอบแลว สงไปแลว (ดวยค�า) วา (อ.เรา) จกกระท�า ซงการอปสมบท แกเธอ, (อ.เธอ) จงไป, (อ.เธอ) ถามแลว ซงปรมาณแหงกาลฝน ในส�านก ของญาต ท. จงมา ดงน ฯ (อ.สามเณรชอวาอธมตตกะ) นน ไปอย สส�านก ของมารดาและบดา ท. ผอนโจร ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ใหตายอย เพอประโยชนแกพลกรรม ในระหวางแหงหนทาง แสดงแลว ซงธรรม (แกโจร ท.) เหลานน ผ (อนโจร ท.) ผมจตเลอมใสแลว ปลอยแลว (ดวยค�า) วา อ.ความทแหงเรา ท. มอย ในท น อนทาน ไมพงบอก แกใคร ๆ ดงน เหนแลว ซงมารดาและบดา ท. ผมาอย ในหนทางตอบ เมอตามรกษา ซงค�าสตย ไมบอกแลว (แกมารดาและบดา ท.) เหลานน แมผด�าเนนไปอย สหนทาง นนนนเทยว ฯ (เมอมารดาและบดา ท.) เหลานน ผอนโจร ท. เบยดเบยนอย กลาวแลววา แม อ.ทาน เหนจะ เปน โดยความเปนอนเดยวกน กบ ดวยโจร ท. ไมบอกแลว แกเรา ท.

190 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ดงน คร�าครวญอย, (อ.โจร ท.) เหลานน ฟงแลว ซงเสยง รแลว ซงความท (แหงตน เปนผอนสามเณร) ไมบอกแลว แมแกมารดาและบดา ท. เปนผมจต-เลอมใสแลว (เปน) ขอแลว ซงการบวช ฯ (อ.สามเณรชอวาอธมตตกะ) แมนน (ยงโจร ท.) เหลานน ทงปวง ใหบวชแลว ราวกะ อ.สามเณรชอวาสงกจจะ น�ามาแลว สส�านก ของพระอปชฌาย ผอน (พระอปชฌาย) นน สงไปแลว สส�านก ของพระศาสดา พาเอาแลว (ซงสามเณร ท.) เหลานน ไปแลว กราบทลแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน แกพระศาสดา ฯ อ.พระศาสดา ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. ไดยนวา อ.อยางนน (หรอ) ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.อยางนน) ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม โดยนยอนมใน-กอนนนเทยว ตรสแลว ซงพระคาถา นนนเทยววา

ก (อ.บคคล) ใด ผมศลอนโทษประทษรายแลว ผมจตไมตงมนแลว พงเปนอย สนรอยแหงป อ.ความเปนอย สนวนหนง (ของบคคล) ผมศล ผเพงโดยปกต เปนคณชาตประเสรฐกวา (กวา- ความเปนอย สนรอยแหงป ของบคคลนน นน) (ยอมเปน) ดงน ฯ

(ชอ อ.เรองแหงสามเณรชอวาอธมตตกะ) แมน (อนขาพเจา) กลาวแลว ดวยพระคาถา นนนเทยว ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงสามเณรชอวาสงกจจะ (จบแลว) ฯ

jwi

๑๐. ขานโกณฑญญตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาขานโกณฑญญะ (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาขานโกณฑญญะ ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา โย จ วสสสต� ชเว ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.พระเถระ นน เรยนเอาแลว ซงกมมฏฐาน ในส�านก ของพระศาสดา อยอย ในปา บรรลแลว ซงพระอรหต (คดแลว) วา (อ.เรา) จกกราบทล แกพระศาสดา ดงน มาอย (จากปา) นน ล�าบากแลว ในระหวาง-แหงหนทาง กาวลงแลว จากหนทาง นงแลว บนแผนหนมหลง แหงหนง เขาแลว ซงฌาน ฯ ครงนน อ.โจร ท. ผมรอยหาเปนประมาณ ปลนแลว ซงบาน แหงหนง ผกแลว ซงหอมภณฑะ ตามสมควรแกก�าลง ของตน ถอเอาแลว ดวยศรษะ ไปอย ไปแลว สทไกล ผมรปแหงบคคลผล�าบากแลว (คดแลว) วา (อ.เรา ท.) เปนผมาแลว สทไกล ยอมเปน, (อ.เรา ท.) จกพก ทแผนหนมหลง น ดงน กาวลงแลว จากหนทาง ไปแลว สทใกล แหงแผนหนมหลง แมเหนแลว ซงพระเถระ เปนผมความส�าคญวา (อ.สวน) น เปนตอไม (ยอมเปน) ดงน ไดเปนแลว ฯ ครงนน อ.โจร คนหนง วางไวแลว ซงหอมภณฑะ บนศรษะ ของพระเถระ ฯ (อ.โจร) อนอก วางไวแลว ซงหอมภณฑะ พง (ซงพระเถระ) นน ฯ อ.โจร ท. แมผม- รอยหาเปนประมาณ แวดลอมแลว ซงพระเถระ ดวยรอยแหงหอมภณฑะ ท. หา อยางน นอนแลว แมเอง ประพฤตหลบแลว ตนแลว ในกาลเปน- ทขนไปแหงอรณ ถอเอาอย ซงหอมภณฑะ ท. ของตน ของตน เหนแลว ซงพระเถระ เรมแลว เพออนหนไป ดวยความส�าคญวา (อ.บคคลน) เปนผมใชมนษย (ยอมเปน) ดงน ฯ ครงนน อ.พระเถระ กลาวแลว (กะโจร ท.) เหลานนวา ดกอนอบาสก ท. (อ.ทาน ท.) จงอยากลว, อ.เรา เปนบรรพชต (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.โจร ท.) เหลานน หมอบลงแลว

192 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ ขมาเปตวา เปนกรยาปธานนย คมพากย

ณ ทใกลแหงเทา ของพระเถระ ยงพระเถระ ใหอดโทษแลว๑ (ดวยค�า)วา ขาแตทานผเจรญ (อ.ทาน ท.) ขอจงอดโทษ, อ.กระผม ท. เปนผมความส�าคญ-วาตอไม ไดเปนแลว ดงน, (ครนเมอค�า) วา อ.เรา จกบวช ในส�านก ของพระผเปนเจา ดงน อนโจรผเจรญทสด กลาวแลว, (อ.โจร ท.) ผเหลอ กลาวแลววา แม อ.เรา ท. จกบวช ดงน ทงปวงเทยว เปนผมฉนทะเปน- อนเดยวกน เปน ขอแลว ซงการบวช กะพระเถระ ฯ อ.พระเถระ (ยงโจร ท.) เหลานน แมทงปวง ใหบวชแลว ราวกะ อ.สามเณรชอวาสงกจจะ ฯ (อ.พระเถระ) ปรากฏแลววา อ.พระเถระชอวาขานโกณฑญญะ ดงน จ�าเดม (แตกาล) นน ฯ (อ.พระเถระ) นน ไปแลว สส�านก ของพระศาสดา (กบ) ดวยภกษ ท. เหลานน, (ครนเมอพระด�ารส) วา ดกอนโกณฑญญะ อ.อนเตวาสก ท. อนเธอ ไดแลว หรอ ดงน อนพระศาสดา ตรสแลว, กราบทลแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน ฯ อ.พระศาสดา ตรสถามแลววา ดกอนภกษ ท. ไดยนวา อ.อยางนน (หรอ) ดงน, (ครนเมอค�า) วา ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา (อ.อยางนน), อ.อานภาพ อนมอยางนเปนรป (ของบคคล) อน เปนอานภาพ (อนขาพระองค ท.) เหนแลวในกอน (ยอมเปน) หามได (เพราะเหต) นน (อ.ขาพระองค ท.) เปนผบวชแลว ยอมเปน ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กราบทลแลว, ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. อ.ความเปนอย แมสนวนหนง ของเธอ ท. ผเปนไปอย ดวยความถงพรอมแหงปญญา ในกาลน เปนคณชาต-ประเสรฐกวา กวาการตงอยเฉพาะ ในกรรมของบคคลผมปญญาอนโทษประทษรายแลว อนมอยางนเปนรป แลวจงเปนอย สนรอยแหงป (ยอมเปน) ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

ก (อ.บคคล) ใด ผมปญญาอนโทษประทษรายแลว ผมจตไมตงมนแลว พงเปนอย สนรอยแหงป อ.ความเปนอย สนวนหนง (ของบคคล) ผมปญญา ผเพงโดยปกต เปนคณชาตประเสรฐกวา (กวา- ความเปนอย สนรอยแหงป ของบคคลนน นน) (ยอมเปน) ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 193

(อ.อรรถ) วา ผมปญญาออกแลว (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท)วา ทปปญโญ ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผเปนไปกบดวยปญญา (ดงน แหงบท) วา ปญญวนตสส ดงน ฯ (อ.ค�า) อนเหลอ เปนเชนกบดวยค�าอนมในกอนนนเทยว (ยอมเปน) ดงนแล ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.ภกษ ท. แมผมรอยหาเปนประมาณ บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ฯ อ.พระธรรมเทศนา เปนเทศนาเปนไปกบดวยวาจามประโยชน ไดมแลว แมแกมหาชนผถงพรอมแลว ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาขานโกณฑญญะ (จบแลว) ฯ

jwi

๑๑. สปปทาสตเถรวตถอ.เรองแหงพระเถระชอวาสปปทาส (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถระชอวาสปปทาส ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา โย จ วสสสต� ชเว ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.กลบตร คนหนง ในพระนครชอวาสาวตถ ฟงแลว ซงพระธรรมเทศนา ของพระศาสดา บวชแลว ผมอปสมบทอนไดแลว กระสน-ขนแลว โดยสมย อนอก คดแลววา ชอ อ.ความเปนแหงคฤหสถ ไมควรแลว แกกลบตร ผเชนกบดวยเรา, แม อ.การด�ารงอยในบรรพชาแลวจงตาย แหงเรา เปนคณชาตประเสรฐกวา (ยอมเปน) ดงน คดอย ซงอบายเปนเหตตาย แหงตน ยอมเทยวไป ฯ ครงนน ในวนหนง อ.ภกษ ท. ผมกจดวยภตอนกระท�าแลว อาบแลว ในเวลาเชาเทยว ไปแลว สวหาร เหนแลว ซงง ในโรงแหงไฟ ใสเขาแลว (ซงง) นน ในหมอ ใบหนง ปดแลว ซงหมอ ถอเอาแลว ออกไปแลว จากวหาร ฯ แม อ.ภกษผกระสนขนแลว กระท�าแลว ซงกจดวยภต มาอย เหนแลว ซงภกษ ท. เหลานน ถามแลววา ดกอนทานผมอาย ท. (อ.วตถ) น อะไร ดงน, (ครนเมอค�า) วา ดกอนทานผมอาย อ.ง ดงน (อนภกษ ท. เหลานน) กลาวแลว, (ถามแลว) วา (อ.ทาน ท.) จกกระท�า ซงอะไร (ดวยง) น ดงน ฟงแลว ซงค�า (ของภกษ ท.) เหลานนวา (อ.เรา ท.) จกทง (ซงง) นน ดงน (คดแลว) วา (อ.เรา) (ยงง) น ใหกดแลว ซงตน จกตาย ดงน (กลาวแลว) วา (อ.ทาน ท.) จงน�ามา, อ.กระผม จกทง (ซงง) นน ดงน ถอเอาแลว ซงหมอ จากมอ (ของภกษ ท.) เหลานน นงแลว ในท แหงหนง ยงง นน ยอมใหกด ซงตน ฯ อ.ง ยอมไมปรารถนา เพออนกด ฯ (อ.ภกษ) นน ยงมอ ใหขามลงแลว ในหมอ ยอมคน ขางนดวย ขางนดวย, เปดแลว ซงปาก ของง ยอมใสเขา ซงนวมอ ฯ อ.ง กดแลว (ซงภกษ) นน หามได

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 195

นนเทยว ฯ (อ.ภกษ) นน (คดแลว) วา (อ.ง) น เปนสตวมพษทเขยว (ยอมเปน) หามได, (อ.งน) เปนงในเรอน (ยอมเปน) ดงน ละแลว (ซงง) นน ไดไปแลว สวหาร ฯ ครงนน อ.ภกษ ท. กลาวแลว (กะภกษ) นนวา ดกอนทานผมอาย อ.ง อนทาน ทงแลว (หรอ) ดงน ฯ (อ.ภกษนน กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.ง) นน เปนง (ยอมเปน) หามได, (อ.ง) นน เปนงในเรอน (ยอมเปน) ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย (อ.งนน) เปนงนนเทยว (เปน) กระท�าแลว ซงพงพาน อนใหญ ประพฤตสสอย อนเรา ท. จบแลว โดยยาก, อ.ทาน ยอมกลาว อยางน เพราะเหตอะไร ดงน ฯ (อ.ภกษนน กลาวแลว) วา ดกอนทานผมอาย อ.กระผม (ยงง) นน ใหกดอย ซงอวยวะบาง ใสเขาอย ซงนวมอ ในปากบาง ไมไดอาจแลว เพออน (ยงง) นน ใหกด ดงน ฯ อ.ภกษ ท. ฟงแลว (ซงค�า) นน เปนผนง ไดเปนแลว ฯ

ก.๒ ครงนน ในวนหนง อ.ชางกลบก ถอเอาแลว ซงมดโกน ท. สอง สาม ไปแลว สวหาร วางไวแลว ซงมดโกน เลมหนง บนพนดน ยอมปลงลง ซงผม ท. ของภกษ ท. (ดวยมดโกน) เลมหนง ฯ (อ.ภกษ) นน ถอเอาแลว ซงมดโกน อน (อนชางกลบกนน) วางไวแลว บนพนดน (คดแลว) วา (อ.เรา) ตดแลว ซงคอ (ดวยมดโกน) เลมน จกตาย ดงน พาดแลว ซงคอ ทตนไม ตนหนง ยนกระท�าแลว ซงคมแหงมดโกน ทกานแหคอ ใครครวญอย ซงศล ของตน จ�าเดม แตกาลเปนทอปสมบท ไดเหนแลว ซงศล อนมมลทนออกแลว เพยงดง อ.มณฑลแหงพระจนทรอนมมลทนไปปราศ- แลวดวย เพยงดง อ.กอนแหงแกวมณอนบคคลขดดแลวดวย ฯ (เมอภกษ) นน ตรวจดอย (ซงศล) นน, อ.ปต เกดขนแลว แผไปอย สสรระทงสน ฯ (อ.ภกษ) นน ขมแลว ซงปต ยงวปสสนา ใหเจรญแลว บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ถอเอาแลว ซงมดโกน ไดเขาไปแลว ในทามกลางแหงวหาร ฯ ครงนน อ.ภกษ ท. ถามแลว (ซงภกษ) นนวา ดกอนทานผมอาย (อ.ทาน) เปนผไปแลว (ณ ท) ไหน ยอมเปน ดงน ฯ (อ.ภกษนน กลาวแลว) วา ดกอนทานผอาย (อ.กระผม) เปนผไปแลว

196 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(ดวยอนคด) วา (อ.เรา) ตดแลว ซงกานแหงคอ ดวยมดโกน เลมน จกตาย ดงน ยอมเปน ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. ถามแลว) วา (ครนเมอความเปน) อยางนน (มอย), (อ.ทาน) เปนผตายแลว ยอมเปน หามได เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.ภกษนน กลาวแลว) วา ในกาลน (อ.กระผม) เปนผไมควร เพออนน�ามา ซงศสตรา เปนผเกดแลว ยอมเปน, ดวยวา อ.กระผม (คดแลว) วา (อ.เรา) จกตด ซงกานแหงคอ ดวยมดโกน เลมน ดงน ตดแลว ซงกเลสทงปวง ท. ดวยมดโกนคอญาณ ดงน ฯ อ.ภกษ ท. กราบทลแลว แกพระผมพระภาคเจาวา (อ.ภกษ) น ยอมพยากรณ (ซงพระ-อรหตผล) อนบคคลพงรทว ดวยค�าอนไมมแลว ดงน ฯ อ.พระผมพระภาคเจา ทรงสดบแลว ซงค�า (ของภกษ ท.) เหลานน ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. ชอ อ.พระขณาสพ ท. ยอมปลงลง ซงตน จากชวต ดวยมออนเปนของตน หามได ดงน ฯ (อ.ภกษ ท. ทลถามแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.พระองค ยอมตรสเรยก (ซงภกษ) นวา อ.พระขณาสพ ดงน, ก (อ.ภกษ) น ผถงพรอมแลวดวยอปนสยแหงพระอรหต อยางน กระสนขนแลว เพราะเหตไร, อ.อะไร เปนเหตแหงอปนสยแหงพระอรหต (ของภกษ) นน (ยอมเปน), อ.ง นน ไมกดแลว (ซงภกษ) นน เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา ดกอนภกษ ท. อ.ง นน เปนทาส (ของภกษ) น ในอตภาพ ทสาม (แตอตภาพ) น ไดเปนแลว กอน, (อ.ง) นน ไมอาจแลว เพออนกด ซงสรระ แหงนาย ของตน ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสบอกแลว ซงเหต อยางหนง (แกภกษ ท.) เหลานน ดวยประการฉะน กอน ฯ ก อ.ภกษ นน เปนผชอวาสปปทาส เกดแลว จ�าเดม (แตกาล) นน ฯ ก.๓ ไดยนวา ในกาลแหงพระพทธเจาพระนามวากสสปะ อ.บตรของคฤหบด คนหนง ฟงแลว ซงธรรม ของพระศาสดา เปนผมความสงเวชอนเกดขนแลว (เปน) บวชแลว ผมอปสมบทอนไดแลว, ครนเมอความไมยนดยง เกดขนแลว โดยสมย อนอก, บอกแลว แกภกษ ผเปนสหาย รปหนง ฯ (อ.สหาย) นน กลาวแลว ซงโทษ ในความเปนแหงคฤหสถ (แกภกษ) นน เนอง ๆ ฯ (อ.ภกษ) นอกน ฟงแลว (ซงค�า) นน ยนดยงแลว ในพระศาสนา นงกระท�า-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 197

อยแลว ซงบรขารของสมณะ ท. อนอนมลทนจบแลว ในกาล (แหงตน) ไมยนดยงแลว ในกาลกอน ใหเปนของมมลทนออกแลว ทฝงแหงสระ แหงหนง ฯ แม อ.สหาย (ของภกษ) นน นงแลว ในทใกลนนเทยว ฯ ครงนน (อ.ภกษ) นน กลาวแลว (กะสหาย) นน อยางนวา ดกอนทานผมอาย อ.เรา เมอสก เปนผใครเพออนให ซงบรขาร ท. เหลาน แกทาน ไดเปนแลว ดงน ฯ (อ.สหาย) นน ยงความโลภ ใหเกดขนแลว คดแลววา อ.ประโยชน อะไร ของเรา (ดวยภกษ) น ผบวชแลว หรอ หรอวา ผสกแลว, ในกาลน (อ.เรา) ยงบรขาร ท. จกใหฉบหาย ดงน ฯ (อ.สหาย) นน กลาวอย (ซงค�า ท.) มค�าวา ดกอนทานผมอาย อ.เรา ท. เหลาใด เปนผมกระเบองในมอ (เปน) ยอมเทยวไป ในตระกลของบคคลอน ท. เพอกอนขาว, ยอมไมกระท�า ซงการสนทนาและการปราศรย กบ ดวยบตรและทาระ ท., (อ.ประโยชน) อะไร ดวยความเปนอย ของเรา ท. (เหลานน) ในกาลน ดงนเปนตน กลาวแลว ซงคณ แหงความเปนแหงคฤหสถ จ�าเดม (แตกาล) นน ฯ (อ.ภกษ) นน ฟงแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว (ของสหาย) นน เปนผกระสนขนแลว อก เปน คดอยวา (อ.สหาย) น, (ครนเมอค�า) วา (อ.เรา) เปนผกระสนขนแลว ยอมเปน ดงน อนเรา กลาวแลว, กลาวแลว ซงโทษ ในความเปนแหงคฤหสถ กอน กลาวแลว ซงคณ เนอง ๆ ในกาลน, อ.เหต อะไรหนอแล ดงน รแลววา (อ.สหายน กลาวแลว ซงคณ เนอง ๆ ในกาลน) เพราะความโลภ ในบรขารแหงสมณะ ท. เหลาน ดงน ยงจต ของตน ใหกลบแลว เองนนเทยว, อ.ความไมยนดยง เกดขนแลว (แกภกษ) นน ในกาลน เพราะความทแหงภกษ รปหนง เปนผ (อนภกษนน) ใหกระสนขนแลว ในกาลแหงพระพทธเจาพระนามวากสสปะ ดวยประการฉะน, ก อ.สมณธรรม ใด (อนภกษ) นน กระท�าแลว สนพนแหงปยสบ ท. ในกาลนน, (อ.สมณธรรม) นน เปนอปนสย แหงพระอรหต (ของภกษ) นน เกดแลว ในกาลน ดงนแล ฯ อ.ภกษ ท. เหลานน ฟงแลว ซงเนอความ น จากส�านก ของพระผม- พระภาคเจา ทลถามแลว ยงขนวา ขาแตพระองคผเจรญ ไดยนวา อ.ภกษ น ยนกระท�าแลว ซงคมแหงมดโกน ทกานแหงคอเทยว บรรลแลว ซงพระอรหต, อ.อรหตตมรรค ยอมเกดขน โดยขณะ อนมประมาณเทาน หรอหนอแล ดงน

198 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ กสต หรอ กสต แปลได ๒ ลกษณะ คอ ลกษณะท ๑ แปลวา เกยจครานแลว (กส ธาตในความเกยจคราน ต ปจจย อ อาคม)

หรอแปลวา ถงแลวซงความเปนดจหญาคา (กส บทหนา อ ธาตในความไป, ถง ต ปจจย) ลกษณะท ๒ แปลวา ผจมอยโดย-

อาการอนบณฑตพงเกลยด, ผเกยจคราน เปนกตตรป กตตสาธนะ อ ปจจย ในนามกตก ว.วา กจฉต� สทตต กสโต

กจฉเตนากาเรน สทตต กสโต หรอ วรเยนาทคนตพพสส อตถสส อลาภโต กจฉตพเพน อากาเรน สทตต กสโต ฯ ก บทหนา

สท, สท ธาตในความจม มรปเปน กสโท อาเทส ท เปน ต ตามลกษณะแหงอาเทสพยญชนะสนธ ไดรปเปน กสโต, กสโต ฯ

ฯ (อ.พระศาสดา) ตรสแลววา ดกอนภกษ ท. เออ (อ.อยางนน), เมอภกษ ผมความเพยรอนปรารภแลว ยกขนแลว ซงเทา วางไวอย บนพนดน, ครนเมอเทา ไมถงแลว ทพนดนนนเทยว, อ.อรหตตมรรค ยอมเกดขน, จรงอย อ.ความเปนอย (สนกาล) แมสกวาขณะหนง (แหงบคคล) ผมความเพยรอนปรารภแลว เปนคณชาตประเสรฐกวา กวาความเปนอย สนรอยแหงป แหงบคคลผเกยจครานแลว (ยอมเปน) ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

ก (อ.บคคล) ใด ผเกยจครานแลว๑ ผมความ-เพยรอนเลว พงเปนอย สนรอยแหงป อ.ความ-เปนอย สนวนหนง (ของบคคล) ผปรารภอย ซงความเพยร อนมน เปนคณชาตประเสรฐกวา (กวาความเปนอย สนรอยแหงป ของบคคลนนนน) (ยอมเปน) ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา อ.บคคลผยงกาลใหนอมลวงไปโดยวเศษ ดวยวตก ท. สาม มกามวตกเปนตน (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา กสโต ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา ผมความเพยรออกแลว (ดงน) (แหงบท) วา หนวรโย ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 199

(อ.อรรถ) วา ผปรารภอย ซงความเพยร อนมน อนสามารถเพอ- อนยงฌานอนมอยางสองใหบงเกด (ดงน) (แหงบาทแหงพระคาถา) วา วรย� อารภโต ทฬห� ดงน ฯ (อ.ค�า) อนเหลอ เปนเชนกบดวยค�าอนมในกอนนนเทยว (ยอมเปน) ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา (อ.ชน ท.) ผมาก บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถระชอวาสปปทาส (จบแลว) ฯ

jwi

๑๒. ปฏาจาราวตถอ.เรองแหงพระเถรชอวาปฏาจารา (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถร ชอวาปฎาจารา ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา โย จ วสสสต� ชเว ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา (อ.นางปฏาจารา) นน เปนธดา ของเศรษฐ ผมสมบต-อนบคคลพงเสวยมโกฏสสบเปนประมาณ ในพระนครชอวาสาวตถ เปนหญงมรปงาม ไดเปนแลว ฯ (อ.มารดาและบดา ท.) รกษาอย (ซงนางปฏาจารา) นน (ยงนางปฏาจารานน) ใหอยแลว ทพนในเบองบน แหงปราสาทอนประกอบแลวดวย-ชนเจด ในกาล (แหงนางปฏาจารานน) อนบคคลพงแสดงขนวามกาลฝนสบหก ฯ (ครนเมอความเปน) อยางนน แมมอย, (อ.นางปฏาจารา) นน ปฏบตผดแลว กบ ดวยจฬปฏฐาก คนหนง ของตน ฯ ครงนน อ.มารดาและบดา ท. (ของนางปฏาจารา) นน ฟงตอบแลว แกกมาร คนหนง ในตระกลแหงบคคล- ผมชาตอนเสมอกน ตงไวแลว ซงวนเปนทกระท�าซงววาหะ ฯ (ครนเมอวนเปนท-กระท�าซงววาหะ) นน ตงใกลแลว, (อ.นางปฏาจารา) นน กลาวแลว กะจฬปฏฐาก นนวา ไดยนวา (อ.มารดาและบดา ท.) จกให ซงดฉน ชอ แกตระกลโนน, (อ.ทาน) ถอเอาแลว ซงเครองบรรณาการ เพอดฉน แมมาแลว จกไมได ซงการเขาไป (ในท) นน ในกาลแหงดฉนไปแลว สตระกลแหงผว, ถาวา อ.ความรก ในดฉน มอย แกทานไซร, (อ.ทาน) พาเอาแลว ซงดฉน จงหนไป (โดยท) ใด หรอ หรอวา (โดยท) นน ในกาลนนนเทยว ดงน ฯ (อ.จฬปฏฐาก) นน (รบพรอมเฉพาะแลว) วา ดกอนนางผเจรญ อ.ดละ ดงน, กลาวแลววา ถาอยางนน อ.เรา จกยนอย ชอ ในทโนน แหงประตแหง-พระนคร ในเวลาเชาเทยว ในวนพรง, อ.เธอ ออกไปแลว ดวยอบาย อยางหนง พงมา (ในท) นน ดงน ไดยนอยแลว ในทเปนทกระท�าซงการ-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 201

๑ สงเกต (ป, นป) แปลวา การก�าหนด, การนดแนะ, การหมาย, การร, การใสใจ, การสงเกต, การนด ภาษาไทยใชเปน

ค�ากรยา หมายถง จดจ�าไว, หมายไว, ดหรอฟงอยางละเอยด ประกอบดวย ส�บทหนา กตธาตในความร ณ ปจจย เปนภาวรป

ภาวสาธนะ ฯ

นดแนะ๑ ในวนทสอง ฯ (อ.นางปฏาจารา) แมนน นงแลว ซงผาอนเศราหมองแลว สยายแลว ซงผม ท. ทาแลว ซงสรระ ดวยร�า ถอเอาแลว ซงหมอ ออกไปแลว จากเรอน ราวกะวา ไปอย กบ ดวยของทาส ท. ไดไปแลว สท นน ในเวลาเชาเทยว ฯ (อ.จฬปฏฐาก) นน พาเอาแลว (ซงนางปฏาจารา) นน ไปแลว สทไกล ส�าเรจแลว ซงการอยอาศย ในบาน แหงหนง ไถแลว ซงนา ในปา ยอมน�ามา (ซงวตถ ท.) มฟนและผกเปนตน ฯ (อ.นางปฏาจารา) นอกน น�ามาแลว ซงน�า ดวยหมอ กระท�าอย (ซงกจ ท.) มการต�า- และการหงเปนตน ดวยมออนเปนของตน เสวยแลว ซงผล แหงกรรมอนชว ของตน ฯ ครงนน อ.สตวผเกดแลวในครรภ ตงอยพรอมแลว ในทอง (ของนางปฏาจารา) นน ฯ (อ.นางปฏาจารา) นน เปนผมครรภเตมรอบแลว (เปน) ออนวอนแลว ซงสามวา อ.ใคร ๆ ผกระท�าซงอปการะ แกดฉน ยอมไมม (ในท) น, ชอ อ.มารดาและบดา ท. เปนผมหทยออนโยน ในบตร ท. ยอมเปน, (อ.ทาน) จงน�าไป ซงดฉน สส�านก (ของมารดาและบดา ท.) เหลานน, อ.การออกแหงสตวผเกดแลวในครรภ ของดฉน จกม (ในท) นน ดงน ฯ (อ.สาม) นน หามแลววา ดกอนนางผเจรญ (อ.เธอ) ยอมกลาว (ซงค�า) อะไร, อ.มารดาและบดา ท. ของเธอ เหนแลว ซงเรา (ยงบคคล) พงใหกระท�า ซงกรรมกรณ ท. อนมอยางตาง ๆ, อนเรา ไมอาจ เพออนไป (ในท) นน ดงน ฯ (อ.นางปฏาจารา) นน แมออนวอนแลว บอย ๆ ไมไดอย ซงการ-ออนวอน เรยกมาแลว (ซงชน ท.) ผคนเคยกน ในกาล (แหงสาม) นน ไปแลว สปา กลาวแลววา ถาวา (อ.สาม) นน มาแลว ไมเหนอย ซงดฉน จกถามวา (อ.ภรรยา ของขาพเจา) ไปแลว (ณ ท) ไหน ดงนไซร, (อ.ทาน ท.) พงบอก ซงความทแหงดฉน เปนผไปแลว สเรอนแหงตระกล ของตน ดงน ปดแลว ซงประตแหงเรอน หลกไปแลว ฯ (อ.สาม) แมนน มาแลว ไมเหนอย (ซงภรรยา) นน ถามแลว (ซงชน ท.) ผคนเคยกน ฟงแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน (คดแลว) วา (อ.เรา) (ยงภรรยา) นน

202 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

๑ โฆรวโส (อาสวโส) ลง ณ ปจจย ราคาทตทธต ว.วา วส� อสส โฆรนต โฆรวโส ฯ แปลวา มพษรายแรง, มพษกลา

จกใหกลบ ดงน ตดตามแลว เหนแลว (ซงภรรยา) นน แมออนวอนอย มประการตาง ๆ ไมไดอาจแลว เพออน (ยงภรรยา) ใหกลบ ฯ ครงนน อ.ลมอนเกดแตกรรม ท. (ของนางปฏาจารา) นน ปนปวนแลว ในท แหงหนง ฯ (อ.นางปฏาจารา) นน เขาไปแลว สระหวางแหงกอไม กอหนง กลาวแลววา ขาแตนาย อ.ลมอนเกดแตกรรม ท. ของดฉน ปนปวนแลว ดงน นอนกลงเกลอก-อยแลว บนพนดน คลอดแลว ซงทารก โดยยาก (คดแลว) วา อ.เรา พงไป สเรอนแหงตระกล เพอประโยชน ใด, อ.ประโยชน นน ส�าเรจแลว ดงน มาแลว สเรอน กบ (ดวยสาม) นน อกนนเทยว ส�าเรจแลว ซงการอย ฯ โดยสมย อนอก อ.สตวผเกดแลวในครรภ (ของนางปฏาจารา) นน ตงอยเฉพาะแลว อก ฯ (อ.นางปฏาจารา) นน เปนผมครรภเตมรอบแลว เปน ออนวอนแลว ซงสาม โดยนยอนมในกอนนนเทยว เมอไมได ซงการออนวอน พาเอาแลว ซงบตร ดวยสะเอว หลกไปแลว เหมอนอยางนนนนเทยว แมผ (อนสาม) นน ตดตามแลว เหนแลว ไมปรารถนาแลว เพออนกลบ ฯ

ก.๒ ครงนน (เมอเมยและผว ท.) เหลานน ไปอย, อ.เมฆในสมย-มใชกาลอนใหญ ไดเกดขนแลว ฯ อ.ทองฟา อนมอนตกไปแหงสายน�าอน- มระหวางออกแลว เปนราวกะวา อนสายแหงสายฟา ท. ตดทวแลว โดยรอบ เปนราวกะวา แตกไปอย ดวยเสยงแผดแหงเมฆ ท. ไดเปนแลว ฯ ในขณะ นน อ.ลมอนเกดแตกรรม ท. (ของนางปฏาจารา) นน ปนปวนแลว ฯ (อ.นาง- ปฏาจารา) นน เรยกมาแลว ซงสาม กลาวแลววา ขาแตนาย อ.ลมอนเกด-แตกรรม ท. ของดฉน ปนปวนแลว, (อ.ดฉน) ยอมไมอาจ เพออนทรงไวพรอม, (อ.ทาน) จงร ซงทอนฝนไมรวรด แกดฉน ดงน ฯ (อ.สาม) นน มมด อนไปแลวในมอ ใครครวญอย ขางนดวย ขางนดวย เหนแลว ซงพมไม- อนเกดแลว บนทสดแหงจอมปลวก แหงหนง เรมแลว เพออนตด ฯ ครงนน อ.อสรพษ ตวมพษรายแรง๑ เลอยออกแลว จากจอมปลวก กดแลว (ซงสาม) นน ฯ ในขณะ นนนนเทยว อ.สรระ (ของสาม) นน เปนราวกะวา

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 203

๑ อจรวด เปนแมน�าสายหนงในแมน�าส�าคญ ๕ สาย ทเรยกวา ปญจมหานท อนมตนก�าเนดจากเทอกเขาหมพานต (หมาลย)

ซงแถบเชงเขาปกคลมไปดวยปาไมใหญมฝนตกชก เปนแหลงตนน�าล�าธารหลายสายไหลลงมาทางใต ปญจมหานท ไดแก

(๑) แมน�าคงคา (๒) แมน�ายมนา (๓) แมน�าอจรวด (๔) แมน�าสรภ และ (๕) แมน�ามห ส�าหรบแมน�าอจรวด หรอ

แมน�ารบต (Rapti) มเมองสาวตถ นครหลวงของแควนโกศลตงอยบนฝงล�าน�า และจดทบรรจบของแมน�าอจรวดกบแมน�าคนธกะ

เปนทตงของนครกสนาราเมองหลวงของแควนมลละ

อนเปลวแหงไฟ ท. อนตงขนพรอมแลว ในภายใน ไหมอย เปนอวยวะมสเขยว เปน ลมลงแลว (ในท) นนนนเทยว ฯ (อ.นางปฏาจารา) แมนอกน เสวยอย ซงทกขใหญ แมแลดอย ซงการมา (ของสาม) นน ไมเหนแลว (ซงสาม) นนเทยว คลอดแลว ซงบตร แมอนอก ฯ อ.เดก ท. สอง ไมอดกลนอย ซงก�าลงแหงลมและฝน ยอมรอง รองใหญ ฯ (อ.นางปฏาจารา) นน กระท�าแลว (ซงเดก ท.) เหลานน แมทงสอง ในระหวางแหงทอง ยนยนแลวเทยว ทพนดน ดวยเขา ท. สอง ดวยนนเทยว ดวยมอ ท. (สอง) ดวย ยงราตร ใหนอมลวงไปวเศษแลว ฯ อ.สรระทงสน เปนอวยวะมสเพยงดงสแหงใบไมเหลอง เปนราวกะวามเลอดออกแลว ไดเปนแลว ฯ (อ.นางปฏาจารา) นน, ครนเมออรณ ตงขนแลว, พาเอาแลว ซงบตร คนหนง ผมสเพยงดงสแหงชนแหงเนอ ดวยสะเอว พาเอาแลว (ซงบตร) นอกน ดวยนวมอ กลาวแลววา ดกอนพอ (อ.เจา) จงมา, อ.บดา ของเจา ไปแลว (ขางน) ดงน ไปอย โดยหนทางแหงสามไปแลว เหนแลว (ซงสาม) นน ผกระท�า ซงกาละ แลวจงลมลงแลว บนทสดแหงจอมปลวก ผมสเขยว ผมสรระอนกระดาง รองไหอย คร�าครวญอยวา อ.สาม ของเรา ตายแลว ในหนทางเปลยว เพราะอาศย ซงเรา ดงน ไดด�าเนนไปแลว ฯ (อ.นางปฏาจารา) นน เหนแลว ซงแมน�า ชอวาอจรวด๑ อนเตมรอบพรอมแลว ดวยน�า อนมเขาเปนประมาณและมนมเปน-ประมาณ เพราะความท (แหงแมน�านน) เปนแมน�าอนฝนตกรดแลว ตลอดราตรทงสน ไมอาจอย เพออนขามลง สน�า กบ ดวยเดก ท. สอง เพราะความทแหง-ตนเปนผมความรออน พกไวแลว ซงบตรผเจรญทสด ทฝงอนมในภายใน พาเอาแลว (ซงบตร) นอกน ไปแลว สฝงอน ลาดแลว ซงรกขาวยวะ- อนบคคลพงหกคอกงไม (ยงบตรนน) ใหนอนแลว (คดแลว) วา (อ.เรา) จกไป สส�านก (ของบตร) นอกน ดงน ไมอาจอย เพออนละ ซงบตรนอยผออน กลบแลว แลดอย บอย ๆ ไดด�าเนนไปแลว ฯ

204 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ก.๓ ครงนน อ.เหยยว ตวหนง เหนแลว ซงเดก นน รอนลงแลว จากอากาศ ดวยความส�าคญวา อ.ชนแหงเนอ ดงน ในกาล (แหงนางปฏาจารา) นน ถงแลว ซงทามกลางแหงแมน�า ฯ (อ.นางปฏาจารา) นน เหนแลว (ซงเหยยว) นน ตวรอนลงอย เพอประโยชน แกบตร ยกขนแลว ซงมอ ท. ทงสอง เปลงออกแลว ซงเสยงใหญ สนสามครงวา ส ส ดงนเปนตน ฯ อ.เหยยว ไมฟงแลว (ซงเสยง) นนเทยว เพราะความมในทไกล จบแลว ซงเดก บนขนแลว สเวหาส ไปแลว ฯ แม อ.บตรผยนอยแลว ทฝงอนมในภายใน เหนแลว ซงมารดา ผยกขน ซงมอ ท. ทงสอง แลวจงเปลงออกอย ซงเสยงใหญ ในทามกลางแหงแมน�า กระโดดลงแลว ในน�า โดยเรว ดวยความส�าคญวา (อ.มารดา) ยอมรองเรยก ซงเรา ดงน ฯ อ.เหยยว น�าไปแลว ซงบตรนอยผออน (ของนางปฏาจารา) นน ดวยประการฉะน ฯ อ.บตรผเจรญทสด อนน�า พดไปแลว ฯ (อ.นางปฏาจารา) นน รองไหอย คร�าครวญอยวา อ.บตร ของเรา คนหนง อนเหยยว จบแลว, (อ.บตร ของเรา) คนหนง อนน�า พดไปแลว, อ.ผว ตายแลว ในหนทางเปลยว ดงน ไปอย เหนแลว ซงบรษ คนหนง ผมาอย จากพระนครชอวาสาวตถ ถามแลววา ดกอนพอ (อ.ทาน) เปนผมอนอยเปนปกต (ณ ท) ไหน ยอมเปน ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) วา ดกอนแม (อ.เรา) เปนผมอนอยใน-พระนครชอวาสาวตถเปนปกต ยอมเปน ดงน ฯ (อ.นางปฏาจารา ถามแลว) วา อ.ตระกล ชอโนน อนมอยางนเปนรป มอย ในถนนสายโนน ในพระนครชอวา- สาวตถ, ดกอนพอ (อ.ทาน) ยอมรหรอ ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) วา ดกอนแม (อ.เรา) ยอมร, แตวา (อ.เธอ) อยาถามแลว (ซงตระกล) นน, ถาวา อ.ทาน ยอมร (ซงตระกล) อนไซร, (อ.ทาน) จงถาม ดงน ฯ (อ.นางปฏาจารา กลาวแลว) วา อ.กรรม (ดวยตระกล) อน ยอมไมม แกดฉน, ดกอนพอ (อ.ดฉน) ยอมถาม (ซงตระกล) นนนนเทยว ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) วา ดกอนแม อ.อน (อนเรา) บอก ไมควรแลว ดงน ฯ (อ.นางปฏาจารา กลาวแลว) วา ดกอนพอ (อ.ทาน) จงบอก แกดฉน ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) วา ในวนน อ.ฝน ตกอย ตลอดราตรทงปวง อนทาน เหนแลว หรอ ดงน ฯ (อ.นางปฏาจารา กลาวแลว) วา ดกอนพอ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 205

(อ.ฝน ตกอย ตลอดราตรทงปวง) อนดฉน เหนแลว, (อ.ฝน) นน ตกแลว ตลอดราตรทงปวง เพอดฉนนนเทยว, (อ.ฝนนน) ไมตกแลว (เพอบคคล) อน, แตวา (อ.ดฉน) จกบอก ซงเหต (แหงฝน) ตกแลว เพอดฉน แกทาน ในภายหลง, (อ.ทาน) จงบอก ซงเรองอนเปนไปทว ในเรอนแหงเศรษฐ นน แกดฉน กอน ดงน ฯ (อ.บรษนน กลาวแลว) วา ดกอนแม อ.เรอน ลมแลว ทวมทบอย ซงชน ท. แมสาม คอ ซงเศรษฐดวย ซงภรรยาของเศรษฐดวย ซงบตรของเศรษฐดวย ในราตร ในวนน, อ.ชน ท. เหลานน อนไฟ ไหมอย บนเชงตะกอนเดยวกน, ดกอนแม อ.ควน นน ปรากฏอย ดงน ฯ (อ.นางปฏาจารา) นน ไมรพรอมอย ซงผา (อนตน) นงแลว อนตกไปอย ในขณะนน ถงแลว ซงความเปนแหงหญงบา ผยนอยแลวอยางไร-เทยว รองไหอย คร�าครวญอย บนเพออยวา

อ.บตร ท. ทงสอง เปนผมกาละอนกระท�าแลว (ยอมเปน), อ.ผว ของเรา ตายแลว ในหนทาง-เปลยว, อ.มารดา (ดวย) อ.บดาดวย อ.พชายดวย (อนชน ท.) เผาอย บนเชงตะกอนอนเดยวกน ดงน

หมนไปรอบแลว ฯ อ.มนษย ท. เหนแลว (ซงนางปฏาจารา) นน (กลาว-แลว) วา อ.หญงบา อ.หญงบา ดงน ถอเอาแลว ซงหยากเยอ ถอเอาแลว ซงฝน โปรยลงอย บนกระหมอม ยอมประหาร ดวยกอนดน ท. ฯ อ.พระศาสดา ประทบนงแลว ในทามกลางแหงบรษทส ในมหาวหารชอวาเชตวน ทรงแสดงอย ซงธรรม ไดทรงเหนแลว (ซงนางปฏาจารา) นน ผมบารมอน- ใหเตมแลว สนแสนแหงกป ผถงพรอมแลวดวยอภนหาร ผมาอย ฯ

ก.๔ ไดยนวา ในกาลแหงพระพทธเจาพระนามวาปทมตระ (อ.นางปฏาจารา) นน เหนแลว ซงพระเถรผทรงไวซงวนย รปหนง ผอนพระศาสดาพระนามวา-ปทมตระ ทรงตงไวอย ในเอตทคคะ ผราวกะวา (อนทาวสกกะ) ทรงจบแลว ทแขน (ทรงตงไวอย) ในสวนชอวานนทวน กระท�าแลว ซงอธการ ตงไวแลว ซงความปรารถนาวา แม อ.หมอมฉน พงได ซงต�าแหนงอนเลศ กวาพระเถร-

206 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ผทรงไวซงพระวนย ท. ในส�านก ของพระพทธเจา ผเชนกบดวยพระองค ดงน ฯ อ.พระพทธเจาพระนามวาปทมตระ ทรงแผไปแลว ซงอนาคตงสญาณ ทรงทราบแลว ซงความเปนคออนส�าเรจ แหงความปรารถนา ทรงพยากรณแลววา (อ.หญง) น เปนผเลศ กวาพระเถรผทรงไวซงพระวนย ท. จกเปน โดยชอวา- ปฏาจารา ในพระศาสนา ชอ ของพระพทธเจาพระนามวาโคดม ในกาลอนไมมาแลว ดงน ฯ อ.พระศาสดา ทรงเหนแลว (ซงนางปฏาจารา) นน ผมความปรารถนา- อนปรารถนาแลว อยางน ผถงพรอมแลวดวยอภนหาร ผมาอย แตทไกลเทยว ทรงด�ารแลววา (อ.บคคล) อน เวน ซงเรา ชอวา ผสามารถ เพออนเปน-ทอาศย (ของหญง) น เปน ยอมไมม ดงน, (อ.นางปฏาจารา) เปนผม- หนาเฉพาะตอวหาร (เปน) ยอมมา โดยประการใด ไดทรงกระท�าแลว (ซงนางปฏาจารา) นน โดยประการนน ฯ อ.บรษท เหนแลว (ซงนางปฏาจารา) นน กลาวแลววา (อ.ทาน ท.) อยาใหแลว เพออนมา ขางน แกหญงบา นเทยว ดงน ฯ อ.พระศาสดา ตรสแลววา (อ.ทาน ท.) จงหลกไป, (อ.ทาน ท.) อยาหามแลว (ซงนางปฏาจารา) นน ดงน ตรสแลววา ดกอน-นองหญง (อ.เธอ) จงกลบได ซงสต ดงน ในกาล (แหงนางปฏาจารานน) มาแลว สทอนไมไกล ฯ (อ.นางปฏาจารา) นน กลบไดแลว ซงสต ดวยอานภาพของพระพทธเจา ในขณะนนนนเทยว ฯ (อ.นางปฏาจารานน) ก�าหนดแลว ซงความทแหงผา (อนตน) นงแลว เปนผาตกไปแลว ในกาล นน ยงหร- และโอตตปปะ ใหเขาไปตงไวเฉพาะแลว นงแลว กระโหยง ฯ ครงนน อ.บรษ คนหนง โยนไปแลว ซงผาอตตรสาฎก (แกนางปฏาจารา) นน ฯ (อ.นางปฏาจารา) นน นงแลว (ซงผาอตตรสาฎก) นน เขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดา ถวายบงคมแลว ดวยอนตงไวเฉพาะแหงองคหา ใกลพระบาท ท. อนมวรรณะ-เพยงดงวรรณะแหงทอง (กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.พระองค) เปนทอาศย ของหมอมฉน จงเปน, เพราะวา อ.เหยยว จบแลว ซงบตร คนหนง ของหมอมฉน, (อ.บตร) คนหนง (ของหมอมฉน) อนน�า พดไปแลว, อ.ผว ตายแลว ในหนทางเปลยว, อ.มารดาและบดา ท. ดวยนนเทยว อ.พชายดวย ผอนเรอนทวมทบแลว (อนบคคล ท.) เผาอย บนเชงตะกอนอน-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 207

เดยวกน ดงน ฯ อ.พระศาสดา ทรงสดบแลว ซงค�า (ของนางปฏาจารา) นน ตรสแลววา ดกอนปฏาจารา (อ.เธอ) อยาคดแลว, (อ.เธอ) เปนผมาแลว สส�านก (ของบคคล) ผสามารถ เพออนเปนทตานทาน เปนทพง เปนทอาศย ของเธอ เปนนนเทยว ยอมเปน, เหมอนอยางวา อ.บตร คนหนง ของเธอ อนเหยยว จบแลว ในกาลน, (อ.บตร) คนหนง (ของเธอ) อนน�า พดไปแลว, อ.ผว (ของเธอ) ตายแลว ในหนทางเปลยว, อ.มารดาและบดา ท. ดวยนนเทยว อ.พชาย ดวย (ของเธอ) อนเรอน ทวมทบแลว ฉนใด อ.น�าตา-อนไหลออกแลว ของเธอ ผรองไหอย ในกาล (แหงปยชน ท.) มบตรเปนตน ตายแลวนนเทยว ในสงสาร น เปนน�ามากกวา กวาน�า แหงมหาสมทร ท. ส (ยอมเปน) ฉนนนนนเทยว ดงน ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.น�า ในสมทร ท. ส เปนน�านดหนอย (ยอม-เปน), อ.น�าคอน�าตา ของนระ ผอนความทกข- ถกตองแลว ผเศราโศกอย เปนน�าไมนอย เปน-น�ามาก (กวาน�า ในสมทร ท. ส) นน (ยอมเปน), ดกอนแม อ.เธอ ประมาทอย เพราะเหตอะไร ดงน ฯ

ครนเมอพระศาสดา ตรสอย ซงอนมตคคปรยาย อยางน, อ.ความเศราโศก ในสรระ (ของนางปฏาจารา) นน ไดถงแลว ซงความเปนแหงสภาพเบาบาง ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ทรงทราบแลว (ซงนางปฏาจารา) นน ผมความเศราโศก-อนเบาบางเปนแลว ตรสเรยกมาแลว อก ตรสแลววา ดกอนปฏาจารา ชอ (อ.ปยชน ท.) มบตรเปนตน ยอมไมอาจ เพออนเปนทตานทาน หรอ หรอวา เปนทพง หรอวา เปนทหลกเรน (ของบคคล) ผไปอย สโลกอน เปน เพราะเหตนน (อ.ปยชน ท. มบตรเปนตน) เหลานน แมมอย ชอวา ยอมไมมนนเทยว, สวนวา อ.อนอนบณฑต ยงศล ใหหมดจดวเศษแลวจงยงหนทางอนยงสตว- ใหถงซงพระนพพานโดยปกต ของตนนนเทยว ใหหมดจด ยอมควร ดงน เมอทรงแสดง ซงธรรม ไดตรสแลว ซงพระคาถา ท. เหลานวา

อ.บตร ท. ยอมไมม เพออนตานทาน, อ.บดา ยอมไมม (เพออนตานทาน), อ.พวกพอง ท. แมยอมไมม (เพออนตานทาน), (เมอบคคล)

208 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

อนมจจผกระท�าซงทสด ครอบง�าแลว, อ.ความเปน-คออนตานทาน ในเพราะญาต ท. ยอมไมม, อ.บณฑต รแลว ซงอ�านาจแหงเนอความ นน เปนผส�ารวมแลวในศล (เปน) ยงหนทาง อนเปน-เครองถงซงพระนพพาน พงใหหมดจดวเศษ พลน นนเทยว ดงน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.นางปฏาจารา ยงกเลส ท. อนมฝน- บนแผนดนใหญเปนปรมาณ ใหไหมแลว ตงอยเฉพาะแลว ในโสดาปตตผล ฯ (อ.ชน ท.) ผมาก แมเหลาอน บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

ก.๕ ก (อ.นางปฏาจารา) นน เปนโสดาบน เปน ทลขอแลว ซงการบวช กะพระศาสดา ฯ อ.พระศาสดา ทรงสงไปแลว (ซงนางปฏาจารา) นน สส�านก ของนางภกษณ ท. (ทรงยงนางปฏาจารา) นน ใหบวชแลว ฯ (อ.นาง-ปฏาจารา) นน ผมอปสมบทอนไดแลว ปรากฏแลววา อ.ปฏาจารา ดงนนนเทยว เพราะความท (แหงตน) เปนผมมรรยาทอนกลบแลว ฯ ในวนหนง (อ.นางภกษณ- ชอวาปฏาจารา) นน ตกแลว ซงน�า ดวยหมอ ลางอย ซงเทา ท. ราดแลว ซงน�า ฯ (อ.น�า) นน ไหลไปแลว หนอยหนง ขาดแลว ฯ (อ.น�า) อน (อนนางภกษณชอวาปฏาจารานน) ราดแลว ในวาระทสอง ไดไปแลว (สท) อนไกลกวา (กวาท) นน ฯ (อ.น�า) อน (อนนางภกษณชอวาปฏาจารานน) ราดแลว ในวาระทสาม (ไดไปแลว) (สท) อนไกลกวา (กวาท) แมนน ดงนแล ฯ (อ.นางภกษณชอวาปฏาจารา) นน ถอเอาแลว (ซงน�า) นนนนเทยว (กระท�า) ใหเปนอารมณ ก�าหนดแลว ซงวย ท. สาม คดแลววา อ.สตว ท. เหลาน ยอมตาย แมในปฐมวย ราวกะ อ.น�า อน (อนเรา) ราดแลว กอน, (อ.สตว ท. เหลาน) ยอมตาย แมในมชฌมวย ราวกะ อ.น�า อน (อนเรา) ราดแลว ในวาระทสอง อนไปแลว (สท) อนไกลกวา (กวาท) นน, (อ.สตว ท. เหลาน) ยอมตายนนเทยว แมในปจฉมวย ราวกะ อ.น�า อน (อนเรา) ราดแลว ในวาระทสาม อนไปแลว (สท) อนไกลกวา (กวาท) แมนน ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 209

อ.พระศาสดา ประทบนงแลว ในพระคนธกฎเทยว ทรงแผไปแลว ซงพระรศม เปนราวกะวาประทบยนตรสอย ในทมหนาพรอม (ของนางภกษณชอวาปฏาจารา) นน (เปน) ตรสแลววา ดกอนปฏาจารา (อ.เหต) นน (ยอมเปน) อยางนน, ดวยวา อ.ความเปนอย แมสนวนหนง แมสนขณะหนง (แหงบคคล) ผเหนอย ซงความเกดขนและความเสอมไป แหงขนธ ท. หา เหลานน เปนคณชาต- ประเสรฐกวา กวาความเปนอย สนรอยแหงป (แหงบคคล) ผไมเหนอย ซงความเกดขนและความเสอมไป แหงขนธ ท. หา (ยอมเปน) ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

ก (อ.บคคล) ใด ไมเหนอย ซงความเกดขนและ-ความเสอมไป พงเปนอย สนรอยแหงป อ.ความ-เปนอย สนวนหนง (ของบคคล) ผเหนอย ซงความเกดขนและความเสอมไป เปนคณชาต-ประเสรฐกวา (กวาความเปนอยของบคคลนน นน) (ยอมเปน) ดงน ฯ

(อ.อรรถ) วา ไมเหนอย ซงความเกดขนดวย ซงความเสอมไปดวย แหงขนธ ท. หา โดยลกษณะ ท. ยสบหา (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บาทแหงพระคาถา) วา อปสส� อทยพพย� ดงน ฯ (อ.อรรถ) วา อ.ความเปนอย แมสนวนหนง (ของบคคล) ผเหนอย ซงความเกดขนดวย ซงความเสอมไปดวย (แหงขนธ ท. หา) เหลานน เปนคณชาตประเสรฐกวา กวาความเปนอย (ของบคคล) นอกน (ยอมเปน) ดงน (แหงบาทแหงพระคาถา) วา ปสสโต อทยพพย� ดงนเปนตน ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.ภกษณชอวานางปฏาจารา บรรลแลว ซงพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถรชอวาปฏาจารา (จบแลว) ฯ

jwi

๑๓. กสาโคตตมวตถอ.เรองแหงพระเถรชอวากสาโคตม (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถรชอวากสาโคตม ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา โย จ วสสสต� ชเว ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.ทรพยอนมโกฏสสบเปนประมาณ ในเรอน ของเศรษฐ คนหนง ในพระนครชอวาสาวตถ เปนถานเพลงนนเทยว เปน ไดตงอยแลว ฯ อ.เศรษฐ เหนแลว (ซงทรพย) นน เปนผมความเศราโศกอนเกดขนแลว (เปน) หามแลว ซงอาหาร นอนแลว บนเตยงนอย ฯ อ.สหาย คนหนง (ของเศรษฐ) นน ไปแลว สเรอน ถามแลววา ดกอนสหาย (อ.ทาน) ยอมเศราโศก เพราะเหตไร ดงน ฟงแลว ซงเรองอนเปนไปทว นน (กลาวแลว) วา ดกอนสหาย (อ.ทาน) อยาเศราโศกแลว, อ.เรา ยอมร ซงอบาย อยางหนง, (อ.ทาน) จงกระท�า (ซงอบาย) นน ดงน ฯ (อ.เศรษฐ ถามแลว) วา ดกอนสหาย (อ.เรา) จะกระท�า อยางไร ดงน ฯ (อ.สหาย กลาวแลว) วา ดกอนสหาย (อ.ทาน) ลาดแลว ซงเสอล�าแพน ในรานตลาด ของตน กระท�าแลว ซงถานเพลง ท. ใหเปนกอง จงนง ราวกะวา ขายอย, อ. - ในมนษย ท. ผทงมาแลวทงมาแลวหนา - (มนษย ท.) เหลาใด ยอมกลาว อยางนวา อ.ชนผเหลอ ท. ยอมขาย (ซงวตถ ท.) มผาและน�ามนและน�าผงและ- น�าออยเปนตน สวนวา อ.ทาน เปนผนงขายอยแลว ซงถานเพลง ท. ยอมเปน ดงน, (อ.ทาน) พงกลาว (กะมนษย ท.) เหลานนวา (อ.เรา) เมอไมขาย ซงวตถอนเปนของมอย ของตน จกกระท�า ซงอะไร ดงน สวนวา (อ.มนษย) ใด ยอมกลาว กะทาน อยางนวา อ.ชนผเหลอ ท. ยอมขาย (ซงวตถ ท.) มผาและน�ามนและน�าผงและน�าออยเปนตน สวนวา อ.ทาน เปนผนงขายอยแลว ซงเงนและทอง ยอมเปน ดงน (อ.ทาน) พงกลาว (กะมนษย) นนวา อ.เงนและทอง (มอย) (ณ ท) ไหน ดงน, ก (ครนเมอค�า) วา (อ.วตถ) น

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 211

(เปนเงนและทอง ยอมเปน) ดงน (อนมนษยนน) กลาวแลว, อ.ทาน (กลาวแลว) วา (อ.ทาน) จงน�ามา (ซงเงนและทอง) นน กอน ดงน, พงรบ ดวยมอ ท., (อ.วตถ) อน (อนมนษยนน) ใหแลว อยางน เปนเงนและทอง ในมอ ของทาน จกเปน, ก ถาวา (อ.หญง) นน เปนนางกมารกา ยอมเปนไซร, (อ.ทาน) น�ามาแลว (ซงหญง) นน เพอบตร ในเรอน ของทาน มอบใหแลว ซงทรพยอนมโกฏสสบเปนประมาณ (แกหญง) นน พงใชสอย (ซงเงนและทอง) อน (อนหญง) นน ใหแลว, ถาวา (อ.บคคลนน) เปนกมาร ยอมเปนไซร, (อ.ทาน) ใหแลว ซงธดา ผถงแลวซงวย ในเรอน ของทาน (แกบคคล) นน มอบใหแลว ซงทรพยอนมโกฏสสบเปนประมาณ (แกบคคล) นน พงใชสอย (ซงเงนและทอง) อน (อนบคคล) นนใหแลว ดงน ฯ (อ.เศรษฐ) นน (กลาวแลว) วา อ.อบาย เปนอบายอนเจรญ (ยอมเปน) ดงน กระท�าแลว ซงถานเพลง ท. ใหเปนกอง ในรานตลาด ของตน นงแลว ราวกะวาขายอย ฯ (อ.มนษย ท.) เหลาใด กลาวแลว (กะเศรษฐ) นน อยางนวา อ.ชนผเหลอ ท. ยอมขาย (ซงวตถ ท.) มผาและน�ามนและน�าผงและน�าออยเปนตน, อ.ทาน เปนผนงขายอยแลว ซงถานเพลง ท. ยอมเปน ดงน, (อ.เศรษฐนน) ไดใหแลว ซงค�าตอบวา (อ.เรา) เมอไมขาย ซงวตถอนเปนของมอย ของตน จกกระท�า ซงอะไร ดงน (แกมนษย ท.) เหลานน ฯ ครงนน อ.นางกมารกา คนหนง ชอวา โคตม ปรากฏอยวา อ.นางกสาโคตม ดงน เพราะความท (แหงตน) เปนผมสรระอนผอม เปนธดา ของตระกลอนเกาแกแลว (เปน) ไปแลว สประตแหงรานตลาด ดวยกจ อยางหนง ของตน เหนแลว ซงเศรษฐนน กลาวแลว อยางนวา ขาแตพอ อ.ชนผเหลอ ท. ยอมขาย (ซงวตถ ท.) มผาและน�ามนและน�าผงและน�าออยเปนตน, อ.ทาน เปนผนงขายอยแลว ซงเงนและทอง ยอมเปน เพราะเหตไร ดงน ฯ (อ.เศรษฐ ถามแลว) วา ดกอนแม อ.เงนและทอง (มอย) (ณ ท) ไหน ดงน ฯ (อ.นางกสาโคตม กลาวแลว) วา อ.ทาน เปนผนงถอเอาแลว (ซงเงนและทอง) นนนนเทยว ยอมเปน มใชหรอ ดงน ฯ (อ.เศรษฐ กลาวแลว) วา ดกอนแม (อ.เธอ) จงน�ามา (ซงเงนและทอง) นน กอน ดงน ฯ (อ.นางกสาโคตม) นน ถอเอาแลว (ซงถานเพลง) อนยงมอใหเตมวางไวแลว ในมอ (ของเศรษฐ) นน ฯ

212 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.ถานเพลง) นน เปนเงนและทองนนเทยว ไดเปนแลว ฯ ครงนน อ.เศรษฐ ถามแลว (ซงนางกสาโคตม) นนวา ดกอนแม อ.เรอน ของเธอ หลงไหน ดงน, (ครนเมอค�า) วา (อ.เรอน ของดฉน) ชอโนน ดงน (อนนางกสาโคตมนน) กลาวแลว, รแลว ซงความท (แหงนางกสาโคตมนน) เปนผมสามหามได เกบง�าแลว ซงทรพย น�ามาแลว (ซงนางกสาโคตม) นน แกบตร ของตน (ยงนางกสาโคตมนน) ใหรบแลว ซงทรพยอนมโกฏสสบเปน-ประมาณ ฯ (อ.ถานเพลง) ทงปวง เปนเงนและทองนนเทยว ไดเปนแลว ฯ

ก.๒ โดยสมย อนอก อ.สตวผเกดแลวในครรภ (ของนางกสาโคตม) นน ตงอยเฉพาะแลว ฯ (อ.นางกสาโคตม) นน คลอดแลว ซงบตร โดยอนลวง-ไปแหงเดอนสบ ฯ (อ.บตร) นน ไดกระท�าแลว ซงกาละ ในกาลเปนทไป ดวยเทา ฯ (อ.นางกสาโคตม) นน หามแลว (ซงชน ท.) ผน�าออกไปอย เพออน (ยงบตร) นนใหไหม เพราะความท (แหงตน) เปนผมความตายอนไมเคย- เหนแลว อมแลว ซงซากศพแหงบตรผตายแลว ดวยสะเอว (ดวยอนคด) วา อ.เรา จกถาม ซงยา เพอบตร ของเรา ดงน ถามอยวา (อ.ทาน ท.) ยอมร ซงยา เพอบตร ของเรา บางหรอหนอ ดงน ยอมเทยวไป ตามล�าดบ- แหงเรอน ฯ ครงนน อ.มนษย ท. ยอมกลาว (กะนางกสาโคตม) นนวา ดกอนแม (อ.เจา) เปนหญงบา เปนผเกดแลว ยอมเปนหรอ, (อ.เจา) ยอมเทยวถามอย ซงยา เพอบตรผตายแลว ดงน ฯ (อ.นางกสาโคตม) นน ส�าคญอยวา (อ.เรา) จกได ซงบคคลผรซงยา เพอบตร ของเรา แนแท ดงน ยอมเทยวไป ฯ ครงนน อ.บรษผเปนบณฑต คนหนง เหนแลว (ซงนางกสาโคตม) นน คดแลววา อ.ธดา ของเรา น เปนผคลอดแลว ซงบตรนอยคนทหนง เปนผมความตายอนไมเคยเหนแลว จกเปน, อ.อนอนเรา เปนทอาศย (ของธดา) น เปน ยอมควร ดงน กลาวแลววา ดกอนแม อ.เรา ยอมไมร ซงยา แตวา (อ.เรา) ยอมร (ซงบคคล) ผรซงยา ดงน ฯ (อ.นางกสาโคตม ถามแลว) วา ขาแตพอ อ.ใคร ยอมร (ซงยา) ดงน ฯ (อ.บรษผเปนบณฑต กลาวแลว) วา ดกอนแม อ.พระศาสดา ยอมทรงทราบ, (อ.เธอ) จงไป, (อ.เธอ) จงทลถาม ซงพระศาสดานน ดงน ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 213

(อ.นางกสาโคตม) นน กลาวแลววา ขาแตพอ (อ.ดฉน) จกไป, ขาแตพอ (อ.ดฉน) จกทลถาม ดงน เขาไปเฝาแลว ซงพระศาสดา ถวายบงคมแลว ยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง ทลถามแลววา ขาแตพระองคผเจรญ ไดยนวา อ.พระองค ยอมทรงทราบ ซงยา เพอบตร ของหมอมฉนหรอ ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา เออ (อ.เรา) ยอมร ดงน ฯ (อ.นางกสาโคตม กราบทลแลว) วา อ.อน (อนหมอมฉน) ได ซงอะไร ยอมควร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา อ.อน (อนเธอ) ได ซงเมลดพนธผกกาด อนมหยบมอหนงเปนประมาณ ยอมควร ดงน ฯ (อ.นางกสาโคตมนน กราบทล-แลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.หมอมฉน) จกได, แตวา อ.อน (อน- หมอมฉน) ได ในเรอน ของใคร ยอมควร ดงน ฯ (อ.พระศาสดา ตรสแลว) วา อ.ใคร ๆ คอ อ.บตร หรอ หรอวา คอ อ.ธดา ในเรอน (ของบคคล) ใด เปนผเคยตายแลว (ยอมเปน) หามได, (อ.อน อนเธอ ได ในเรอน ของบคคลนน ยอมควร) ดงน ฯ (อ.นางกสาโคตม) นน (รบพรอมเฉพาะแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ อ.ดละ ดงน ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา พาเอาแลว ซงบตรนอยผตายแลว ดวยสะเอว เขาไปแลว สภายในแหงบาน ยนอยแลว ทประต แหงเรอนหลง-ทหนง กลาวแลววา อ.เมลดพนธผกกาด ในเรอน น มอย หรอหนอแล, ไดยนวา (อ.พชคอเมลดพนธผกกาด) นน เปนยา เพอบตร ของดฉน (ยอมเปน) ดงน (ครนเมอค�า) วา (อ.เมลดพนธผกกาด) มอย ดงน (อนชน ท.) กลาวแลว, (กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน ท.) ขอจงให ดงน ครนเมอเมลดพนธผกกาด ท. (อนชน ท.) เหลานน น�ามาแลว ใหอย, ถามแลววา ดกอนแม อ.บตร หรอ หรอวา อ.ธดา ในเรอน น ผเคยตายแลว ยอมไมม แลหรอ ดงน (ครนเมอค�า) วา ดกอนแม (อ.เธอ) ยอมกลาว (ซงค�า) อะไร, เพราะวา (อ.ชน ท.) ผเปนอยอย เปนผเลกนอย (ยอมเปน), (อ.ชน ท.) ผตายแลวนนเทยว เปนผมาก (ยอมเปน) ดงน (อนชน ท. เหลานน) กลาวแลว, (กลาวแลว) วา ถาอยางนน (อ.ทาน ท.) จงรบ ซงเมลดพนธผดกาด ท. ของทาน ท., (อ.พชคอเมลดพนธผกกาด) นน เปนยา เพอบตร ของดฉน (ยอมเปน) หามได ดงน ไดใหคนแลว ฯ (อ.นางกสาโคตมนน) เทยวถามอยแลว จ�าเดม แตตน โดยท�านอง น ฯ

214 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

ก.๓ (อ.นางกสาโคตม) นน ไมถอเอาแลว ซงเมลดพนธผกกาด ท. แมในเรอนหลงหนง คดแลว ในสมยเปนทสนไปแหงวนวา โอ อ.กรรม เปนกรรมหนก (ยอมเปน), อ.เรา ไดกระท�าแลว ซงความส�าคญวา อ.บตร ของเรานนเทยว ตายแลว ดงน แตวา (อ.ชน ท.) ผตายแลวนนเทยว เปนผมากกวา (กวาชน ท.) ผเปนอยอย ในบานทงสน (ยอมเปน) ดงน ฯ (เมอนางกสาโคตม) นน คดอย อยางน, อ.หทย อนออนโยน เพราะความรก- ในบตร ไดถงแลว ซงความเปนแหงหทยอนกระดาง ฯ (อ.นางกสาโคตม) นน ทงแลว ซงบตรนอย ในปา ไปแลว สส�านก ของพระศาสดา ถวายบงคมแลว ไดยนอยแลว ณ ทสดสวนขางหนง ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว (กะนางกสาโคตม) นนวา อ.เมลดพนธผกกาด ท. อนมหยบมอหนงเปนประมาณ อนเธอ ไดแลวหรอ ดงน ฯ (อ.นางกสาโคตม กราบทลแลว) วา ขาแตพระองคผเจรญ (อ.เมลดพนธผกกาด ท. อนมหยบมอหนงเปนประมาณ อนหมอมฉน) ไมไดแลว, เพราะวา (อ.ชน ท.) ผตายแลวนนเทยว เปนผมากกวา (กวาชน ท.) ผเปนอยอย ในบานทงสน (ยอมเปน) ดงน ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ตรสแลว (กะนางกสาโคตม) นนวา อ.เธอ ยอมก�าหนด วา อ.บตร ของเรานนเทยว ตายแลว ดงน (อ.ธรรมคอความตาย) นน ของสตว ท. เปนธรรมยงยน (ยอมเปน) ดวยวา อ.มจจผพระราชา คราไปรอบอยนนเทยว ซงสตว ท. ทงปวง ผมอธยาศยอนไมเตมรอบแลวนนเทยว ยอมซดไป ในสมทรคออบาย ราวกะ อ.หวงน�าใหญ (คราไปอย ซงสตว ท. ซดไปอย ในสมทร) ดงน เมอทรงแสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

อ.มจจ พาเอาไปแลว ซงนระ ผมใจของแลว- ในอารมณมอยางตาง ๆ ผเมาพรอมแลวในบตร- และสตวของเลยง นน ยอมไป เพยงดง อ.หวงน�าใหญ (พดเอาแลว) ซงชาวบาน ผหลบแลว (ไปอย) ดงน ฯ

ในกาลเปนทสดลงรอบแหงพระคาถา อ.นางกสาโคตม ตงอย เฉพาะแลว ในโสดาปตตผล, (อ.ชน ท.) ผมาก แมเหลาอน บรรลแลว (ซงอรยผล ท.) มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล ฯ

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 215

ก (อ.นางกสาโคตม) นน ทลขอแลว ซงการบวช กะพระศาสดา ฯ อ.พระศาสดา ทรงสงไปแลว สส�านก ของภกษณ ท. (ยงนางกสาโคตมนน) ใหบวชแลว ฯ (อ.นางกสาโคตม) นน ผมอปสมบทอนไดแลว ปรากฏแลววา อ.พระเถร ชอวา กสาโคตม ดงน ฯ ในวนหนง (อ.พระเถรชอวากสาโคตม) นน ถงแลว ซงวาระ ในเรอนแหงอโบสถ ยงประทป ใหโพลงแลว นงแลว เหนแลว ซงเปลวแหงประทป ท. อนโพลงขนอยดวย อนแตกไปอยดวย ไดถอเอาแลว (กระท�า) ใหเปนอารมณ (ดวยการกระท�าไวในใจ) วา อ.สตว ท. เหลาน ยอมเกดขนดวยนนเทยว ยอมดบดวย ราวกะ อ.เปลวแหงประทป ท. อยางน- นนเทยว, (อ.สตว ท.) ผบรรลแลว ซงพระนพพาน ยอมไมปรากฏ อยางน ดงน ฯ อ.พระศาสดา ประทบนงแลว ในพระคนธกฎเทยว ทรงแผไปแลว ซงพระรศม เปนราวกะวาประทบนงตรสอยแลว ในทมหนาพรอม (แหงพระเถร- ชอวากสาโคตม) นน (เปน) ตรสแลววา ดกอนโคตม อ.อยางนนนนเทยว, อ.สตว ท. เหลาน ยอมเกดขนดวยนนเทยว ยอมดบไปดวย ราวกะ อ.เปลวแหง-ประทป ท., (อ.สตว ท.) บรรลแลว ซงพระนพพาน ยอมไมปรากฏ อยางน, อ.ความเปนอย (สนกาล) แมสกวาขณะหนง (ของบคคล) ผเหนอย ซงพระนพพาน เปนคณชาตประเสรฐกวา กวาความเปนอย สนรอยแหงป (ของบคคล ท.) ผไมเหนอย ซงพระนพพาน (ยอมเปน) อยางน ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

ก (อ.บคคล) ใด ไมเหนอย ซงบท ชอวาอมตะ พงเปนอย สนรอยแหงป, อ.ความเปนอย สนวนหนง (ของบคคล) ผเหนอย ซงบท ชอวาอมตะ เปนคณชาตประเสรฐกวา (กวาความ-เปนอย สนรอยแหงป ของบคคลนน นน ยอมเปน) ดงน ฯ

(อ.อรรถ) วา ซงอมตมหานพพาน อนเปนสวนอนเวนแลวจากความตาย ดงน แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (หมวดสองแหงบท) วา อมต� ปท� ดงน ฯ

216 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.ค�า) อนเหลอ เปนเชนกบดวยค�าอนมในกอนนนเทยว (ยอมเปน) ฯ

ในกาลเปนทสดลงแหงเทศนา อ.พระเถรชอวากสาโคตม ผนงแลวอยางไรเทยว ตงอยเฉพาะแลว ในพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถรชอวากสาโคตม (จบแลว) ฯ

jwi

๑๔. พหปตตกาเถรวตถอ.เรองแหงพระเถรชอวาพหปตตกา (อนขาพเจา จะกลาว) ฯ

\\\

อ.พระศาสดา เมอประทบอย ในพระวหารชอวาเชตวน ทรงปรารภ ซงพระเถรชอวาพหปตตกา ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนา นวา โย จ วสสสต� ดงนเปนตน ฯ

ก.๑ ไดยนวา อ.บตร ท. เจด (ดวย) อ.ธดา ท. เจด ดวย ในตระกล ตระกลหนง ไดมแลว ในพระนครชอวาสาวตถ ฯ (อ.บตร ท.) เหลานน แมทงปวง ผถงแลวซงวย ด�ารงอยเฉพาะแลว ในเรอน เปนผถงแลวซง- ความสข โดยธรรมดา ของตน ไดเปนแลว ฯ โดยสมย อนอก อ.บดา (ของบตร ท.) เหลานน ไดท�าแลว ซงกาละ ฯ อ.มหาอบาสกา ครนเมอสาม แมเสยแลว, ยอมไมแบง ซงทรพย แกบตร ท. กอน ฯ ครงนน อ.บตร ท. กลาวแลว (กะมหาอบาสกา) นนวา ครนเมอบดา ของขาพเจา ท. เสยแลว, (อ.ประโยชน) อะไร ดวยขมทรพย (มอย) แกทาน, อ.ขาพเจา ท. ยอมไมอาจ เพออนบ�ารง ซงทาน หรอ ดงน ฯ (อ.มหาอบาสกา) นน ฟงแลว ซงวาจาเปนเครองกลาว (ของบตร ท.) เหลานน เปนผนง เปน ผ (อนบตร ท.) เหลานน กลาวอย บอย ๆ (คดแลว) วา อ.บตร ท. จกปฏบต ซงเรา, (อ.ประโยชน) อะไร ของเรา ดวยขมทรพย แผนกหนง ดงน แบงแลว ซงสมบตทงปวง ในทามกลาง ไดใหแลว ฯ ครงนน อ.ภรรยา ของบตรผเจรญทสด กลาวแลว (กะมหาอบาสกา) นนวา โอ อ.แมเจา ของเรา ท. เปนราวกะวาใหแลว ซงสวน ท. สอง (ดวยอนคด) วา (อ.บตรน) เปนบตรผเจรญทสด ของเรา (ยอมเปน) ดงน ยอมมา สเรอนนนนเทยว ดงน โดยอนลวงไปแหงวนเลกนอย ฯ แม อ.ภรรยา ท. ของบตรผเหลอ ท. กลาวแลว อยางนนนเทยว ฯ (อ.ธดา ท.) กลาวแลว (กะมหาอบาสกา) นน อยางนนนเทยว แมในกาล (แหงมหาอบาสกานน) ไปแลว สเรอน (ของธดา ท.) เหลานน กระท�า ซงธดาผเจรญทสด ใหเปนตน ฯ

218 L: ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ พระราชปรยตโมล (สทศน)

(อ.มหาอบาสกา) นน เปนผถงแลวซงความดหมน เปน (คดแลว) วา (อ.ประโยชน) อะไร ดวยการอย ในส�านก (ของบตร ท.) เหลาน, (อ.เรา) เปนนางภกษณ เปน จกเปนอย ดงน ไปแลว สทเปนทเขาไปอาศยแหงนางภกษณ ขอแลว ซงการบวช ฯ อ.นางภกษณ ท. เหลานน (ยงมหาอบาสกา) นน ใหบวชแลว ฯ (อ.มหาอบาสกา) นน ผมอปสมบทอนไดแลว เปนผชอวา พหปตตกาเถร (เปน) ปรากฏแลว ฯ (อ.พระเถร) นน (คดแลว) วา อ.เรา เปนผบวชแลว ในกาลแหงตนถอเอาซงความเปนแหงคนแก (ยอมเปน), อนเรา เปนผไมประมาทแลว พงเปน ดงน ยอมกระท�า ซงวตรและวตรตอบ แกนางภกษณ ท., (อ.พระเถรนน) (คดแลว) วา (อ.เรา) จกกระท�า ซงสมณธรรม ตลอดราตรทงปวง ดงน จบแลว ซงเสา ตนหนง ในภายใต-แหงปราสาท ดวยมอ เวยนอย (ซงเสา) นน ยอมกระท�า ซงสมณธรรม, (อ.พระเถรนน) แมจงกรมอย (คดแลว) วา อ.ศรษะ ของเรา พงกระทบ ทตนไม หรอ หรอวา (ในท) ไหน ๆ ในทเปนทกระท�าซงความมด ดงน จบแลว ซงตนไม ดวยมอ เวยนอย (ซงตนไม) นน ยอมกระท�า ซงสมณธรรม ฯ (อ.นางภกษณนน) นกถงแลว ซงธรรมวา (อ.เรา) จกกระท�า ซงธรรม อนอนพระศาสดาทรงแสดงแลวนนเทยว ดงน ระลกถงอย ซงธรรมเทยว ยอมกระท�า ซงสมณธรรม ฯ ครงนน อ.พระศาสดา ประทบนงแลว ในพระคนธกฎเทยว ทรงแผไปแลว ซงพระรศม เปนราวกะวา-ประทบนงแลว ในทมหนาพรอม (เปน) เมอตรส กบ (ดวยพระเถร) นน ตรสแลววา ดกอนพหปตตกา อ.อนเปนอย แมสนกาลครหนง (ของบคคล) ผเหนอย ซงธรรมอนเราแสดงแลว เปนคณชาตประเสรฐกวา กวาความเปนอย สนรอยแหงป (แหงบคคล) ผไมระลกถงอย ผไมเหนอย ซงธรรมอนเราแสดงแลว (ยอมเปน) ดงน เมอทรงสบตอ ซงอนสนธ แสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงพระคาถา นวา

ก (อ.บคคล) ใด ไมเหนอย ซงธรรมอนสงสด พงเปนอย สนรอยแหงป, อ.ความเปนอย สนวนหนง (ของบคคล) ผเหนอย ซงธรรม อนสงสด เปนคณชาตประเสรฐกวา (กวาความ-

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 219

เปนอย สนรอยแหงป ของบคคลนน นน ยอมเปน) ดงน ฯ

แกอรรถ

(อ.อรรถ) วา ซงโลกตรธรรม อนมอยางเกา (ดงน) แหง - (ในบท ท.) เหลานนหนา - (บท) วา ธมมมตตม� ดงน ฯ (อ.อธบาย) วา ก (อ.โลกตรธรรม อนมอยางเกา) นน ชอวา เปนธรรม-อนสงสด (ยอมเปน) ฯ ก (อ.บคคล) ใด ยอมไมเหน (ซงโลกตตรธรรม) นน อ.ความเปนอย แมสนวนหนง คอวา แมสนขณะหนง (ของบคคล) ผเหนอย คอวา ผแทงตลอดอย ซงธรรมนน เปนคณชาตประเสรฐกวา กวาความเปนอย สนรอยแหงป (ของบคคล) นน ยอมเปน ดงน (อนบณฑต- พงทราบ) ฯ

ในกาลเปนทสดลงรอบแหงพระคาถา อ.พระเถรชอวาพหปตตกา ตงอย- เฉพาะแลว ในพระอรหต กบ ดวยปฏสมภทา ท. ดงนแล ฯ

jwi

อ.เรองแหงพระเถรชอวาพหปตตกา (จบแลว) ฯอ.วาจาเปนเครองพรรณนาซงเนอความแหงวรรค-อนบณฑตก�าหนดแลวดวยพน จบแลว ฯ

อ.วรรค ทแปด (จบแลว) ฯ

jwi

บรรณานกรม

กรมหลวงชนวรสรวฒน, พระเจาวรวงศเธอ. พระคมภรอภธานปปทปกา. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๐.

กรมหลวงชนวรสรวฒน. พระคมภรอภธานปปทปกา. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏ- ราชวทยาลย, ๒๕๒๒.

กรมหลวงพระจนทบรนฤนาถ, พระเจาบรมวงศเธอ. ปทานกรมบาล-ไทย-องกฤษ- สนสกฤต. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๐.

เกษม บญศร. พระธมมปทฏฐกถา แปลโดยพยญชนะ ภาค ๑-๔. กรงเทพฯ : โรงพมพลก ส. ธรรมภกด, ๒๕๑๑.

คณะกรรมการแผนกต�ารามหามกฏราชวทยาลย. พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๑-๔. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๘.

ส�านกงานแมกองบาลสนามหลวงและกองพทธศาสนศกษา ส�านกงานพระพทธศาสนา- แหงชาต. ธมมปทฏฐกถา ภาค ๑ - ภาค ๔. ส�านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

จดพมพ, ๒๕๕๕.------------------------. ปญหาและเฉลยประโยคบาลสนามหลวง ชนประโยค ๑-๒

พ.ศ. ๒๕๑๑ - ๒๕๕๕. ส�านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต จดพมพ, ๒๕๕๕.เทพดรณานศษฏ, (ทว ธรมธช ป.๙), หลวง. ธาตปปทปกา. กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐.เทพดรณานศษฏ, (ทว ธรมธช ป.๙), หลวง. บาลไวยากรณพเศษ เลม ๑ - เลม ๘.

กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๗. ธมมปทฏ€กถา ปฐโม ภาโค - จตตโถ ภาโค. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๐. นยม อตตโม, พระมหา. บนทกบทเรยนบาลไวยากรณ. ขอนแกน : หจก.โรงพมพ

คลงนานาวทยา, ๒๕๔๗.บญม พมพโพธ, สม แฝงค�าศร. ธรรมบทวจารณ ภาค ๑-๔. กรงเทพมหานคร:

โรงพมพลก ส. ธรรมภกด, ๒๕๒๐.บญสบ อนสาร. ธรรมบท ภาค ๑-๔ แปลโดยพยญชนะ. นนทบร : ส�านกพมพ

สบสานพทธศาสน, ๒๕๕๐. ------------------------. พจนานกรมบาล-ไทย ธรรมบทภาค ๑-๔ กรงเทพฯ : จดพมพ

โดย มลนธสงเสรมสามเณรในพระสงฆราชปถมภ วดพระราม ๙ กาญจนาภเษก, ๒๕๕๕.

พระราชปรยตโมล (สทศน) ธมมปทฏฐกถา ภาค ๔ แปลโดยพยญชนะ L: 221

ป. หลงสมบญ, พนตร. พจนานกรม มคธ-ไทย. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภา, ๒๕๑๙.------------------------. พจนานกรมกรยากตก ฉบบธรรมเจดย. กรงเทพฯ :

บรษท ธรรมสาร จ�ากด, (มปป.).------------------------. พจนานกรมกรยาอาขยาตฉบบธรรมเจดย. กรงเทพฯ : รานเรอง-

ปญญาจดพมพ, ๒๕๔๕.ปญญา กตตเตโช (คลายเดช), พระมหา. พจนานกรมศพทนามกตก. กรงเทพฯ :

โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๕๑.------------------------. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔. (พมพ

ครงท ๒). กรงเทพฯ : บรษทนานมบคสพบลเคชนส, ๒๕๕๖.พระเทพวราภรณ (เปลยน ปณโณ ป.ธ.๙). วจนานกรมสมาสทอง. กรงเทพฯ. พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช). ศพทวเคราะห. กรงทพฯ : โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๕๐.------------------------. ชาดกในธรรมบท. กรงเทพฯ : ชอระกาการพมพ, ๒๕๕๔.พระปรยตธรรมธาดา. กจจายนมล� นาม ปกรณ�. กรงเทพฯ : มปท., ๒๔๕๗.

พระพทธปปยเถระ. รปสทธปกรณ. กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๗.พระราชปรยตโมล (สทศน). หลกสตรบาลไวยากรณและหลกสมพนธ. กรงเทพฯ :

ส�านกพมพตนบญ, ๒๕๕๘.พระวสทธสมโพธ. ปทานกรมกรยาอาขยาต. กรงเทพฯ : โรงพมพธรรมบรรณาคาร, ๒๕๒๐.พระสรมงคลเถระ. พระคมภรธมมปทฏฐกถาโยชนา. กรงเทพฯ : บรษท ธนาเพรส

แอนด กราฟ จ�ากด, ๒๕๔๖.พระอมรมน. คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑-๔. กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๘.ส�าล วสทโธ, พระมหา. อกขรานกรมกรยาอาขยาต. โรงพมพธรรมบรรณาคาร, ๒๕๒๐. ศร ป.๘, พระมหา. ศพทานกรมแหงพระธมมปทฏฐกถา. กรงเทพฯ : โรงพมพ

เลยงเชยงจงเจรญ, ๒๔๙๗.สมปอง มทโต, พระมหา. คมภรอภธานวรรณนา. กรงเทพฯ : ประยรวงศพรนทตง จ�ากด, ๒๕๔๗.สภาพรรณ ณ บางชาง, รศ.ดร. ไวยากรณบาล. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘.ส�าล วสทโธ, พระมหา. อกขรานกรมกรยาอาขยาต. กรงเทพฯ : โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๑๕.อทส ศรวรรณ, ดร. ธรรมบท ภาค ๑-๔ แปลโดยพยญชนะ. กรงเทพฯ : โรงพมพ

เลยงเชยง, ๒๕๕๐.

รายนามคณะเจาภาพจดพมพหนงสอ

ขาพเจาทกคนดงมรายนามบคคล-กลมญาตธรรม-สกล-ครอบครวทมชอทายบนทกน ไดรวม

กนด�าเนนการสละทนทรพยในการจดพมพหนงสอแบบเรยนเลมนจ�านวน ๔ ภาค ภาคละ ๑,๕๐๐ เลม

รวม ๖,๐๐๐ เลม อกทงไดรวมกนจดหนงสอชดแบบเรยนวชาอนๆครบส�าหรบการเปดภาคเรยน

ปการศกษา ๒๕๕๘ ทกวชา รวม ๒,๐๙๑ เลม เพอถวายแดพระภกษสามเณร นกศกษาทเรยนใน

ทกระดบชน (เปรยญธรรมประโยค ๑ - ประโยค ๙) ณ วดพระประโทนเจดยวรวหาร และส�านกเรยน

วดโมลโลกยารามราชวรวหาร ซงในการพมพหนงสอ “พระธมมปทฏฐกถา” จ�านวนดงกลาวจะได

ท�าการแบงถวายไปตามส�านกเรยนบาลของวดตางๆทขาดแคลนทวประเทศ

กศลกรรมแหงสงฆวทยาทานในครงน ขาพเจาขอถวายเปนเครองบชาพระพทธเจา ผซง

ถายทอดพระธรรมค�าสอนมาสพทธบรษทตลอดมาจนถงปวงขาพเจาใหไดมโอกาสเปนสวนหนงในการ

เสรมสรางศาสนทายาทเพอสบทอดอายพระพทธศาสนาตอไปตลอดชวกาลนาน

ขอกศลผลบญแหงความตงใจดทไดรวมกนประกอบในครงนจงเปนปจจยน�าขาพเจาไปสหนทาง

พระนพพานหรอหากไดเกดในภพชาตใดขอใหไดอยภายใตบวรพทธศาสนาเปนผมสมมาสต ม

สมปชญญะมความฉลาดปราดเปรอง ใหไดพบกลยาณมตร พบแตสงดงาม ขอกศลผลบญนจงเปน

ปจจยแหงการอโหสกรรมแกผทเคยลวงเกนตอขาพเจาและผทขาพเจาไดเคยลวงเกนตอทานเหลานน

ไว ขอนอมน�ากศลผลบญนไปสมารดา-บดา-บรรพบรษเหนอขนไปในทกๆ ชน-ผมพระคณ คณคร/

อาจารย ญาต พนอง เพอนๆ และเจากรรมนายเวรของปวงขาพเจาทกคนเทอญ

ท รายนามทานผรวมเปนเจาภาพ (หนวย : บาท)

๑. ครอบครว “ชวาลตนพพทธ” โดยคณพอสรพงษ-คณแมศศธร พรอมลกหลาน ๒๑๔,๗๒๐

คณดษฎ เศวตวรรณ-นพ.จรพนธ-คณนฐพร-คณศนสนย

๒. คณอนนต-คณสมนา ตงทตสวสด และบตร ๑๒๐,๐๐๐

๓. กลมญาตธรรม แซซม-นวลใส-เปยมพรเมธากล โดยคณนครเทพ-คณปรางคทพย- ๒๕,๖๒๐

คณอ�าภา

๔. ครอบครว “วฒนชโนบล” โดยคณชชาต-ภญ.พมพจตร-คณศวะพรและบตร ๑๘,๓๖๐

๕. ครอบครว “ศรทศนย” โดยคณแมวรนช-คณเศรษฐพงษ-คณวฒศกด-คณดวงมณ ๑๖,๖๐๐

๖. ครอบครว “กลศรพฤกษ” และตนเหมหงส โดยคณอารยา-คณสวทย ๑๒,๐๐๐

๗. คณยวด แซโคว ๑๒,๐๐๐

๘. คณประสทธ วาจาเทยง และครอบครว ๑๒,๐๐๐

L: 223

๙. คณสกจ ศรบวทอง และครอบครว ๑๐,๐๐๐

๑๐. คณแมซงฮวย แซอง-คณเผอญ เลาอรณ และครอบครว ๑๐,๐๐๐

๑๑. คณสรพนธ โลหนมตร ๑๐,๐๐๐

๑๒. ครอบครว “รตนเปสละ” โดยคณอสระ-คณเกษณ-คณเสมอ-คณปรศนา-คณศวไล ๗,๘๐๐

๑๓. ครอบครว “หมนสกแสง” โดยคณวราภรณ-คณศรณยกร-คณฉตรชย ๖,๓๐๐

๑๔. คณศรนนท เอกแสงกล ๖,๒๔๐

๑๕. รายนามผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอ ทานละ ๓๐๐๐, ๔๐๐๐, ๔๕๐๐, ๔๘๐๐, ๕๐๐๐, ๕๕๐๐ บาท

- พลเอกไพบลย คมฉายา และครอบครว - คณเธนศ-ศวพร พงชยชาญ และครอบครว

- คณววฒน จนทรวาววาม-บจก. ช.เอราวณมอเตอร นครปฐม - คณอชร พฒนสนธ

- คณอดลย เปรมประเสรฐ บจก.ธนากรผลตภณฑน�ามนพช - คณรชฏะ พรคงเจรญ

- คณสเมธ ศรวราเกยรต และครอบครว - คณนาคพนธ วฑฒวภาต และครอบครว

- ครอบครว “พรยานมต-เอยมอไรรตน” โดยคณพนมศกด-คณอบลรตน นพ.ววฒน,พญ.ศศน, คณพทธดา

- คณกงกมล ศรพพรรษ และครอบครว - ครอบครว “อนนตาภรณ” โดยคณจนทรง-คณปตภรณ

- ชมรมเรารกในหลวง - พญ ประภาภรณ พกสภาและครอบครว

๑๖. รายนามผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอ ทานละ ๒,๐๐๐-๓,๐๐๐ บาท

- คณจตตมา ฉตรภทรพล - คณศรรตน หอมกลนแกว - คณสมพล อมรสวรรณกล

- คณเสาวนย วดานพนธ - คณกรรณการ ถงฝง - คณอญสมา แซตง

- คณสภา เลศวลยวทยา - คณพรรณพมล บญญภญโญ - คณโสภา ล�าเลศวรวทย และครอบครว

- นพ.กตตพงส ชมพพงษเกษม - คณลกษณ-คณสชาดา ฉายปตศร และครอบครว

๑๗. รายนามผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอ ทานละ ๑,๕๐๐-๒,๐๐๐ บาท

- คณไพศาล คมสข - คณวราล องศรวงษ - คณสนต คลองสทธเดช

- คณจรญ นรเศรษฐกล - คณสพตยา จบศร - คณวชย เอกแสงกล

- คณเกณกา วงศเกลดนาค - คณสภทรา พานทอง

- คณไพศาล-สมใจ ววฒนธนสาร - คณนพนธ-นนทชา เอกจรยกร และครอบครว

- คณอ�านวย นนทนานนท และครอบครว - คณธนภาค พชรศกดาธร และครอบครว

- คณดารณ เพงภ และครอบครว - คณจรศกด บญถาวรเศรษฐ และครอบครว

- คณธนกฤต สาทสสะรต และครอบครว - คณสาธต-สภทรา-สรวมล นนทแสง

- บจก. แอดวานซเลเบลพรนตง - คณณฐวฒน ปยพชรเมธ และครอบครว

- คณมานพ-คณณภาพร อมรเศรษฐชย - คณสมศร หาญอดมลาภ และครอบครว

224 L:

๑๘. รายนามคณๆ ผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอ ทานละ ๑,๐๐๐-๑,๕๐๐ บาท

- มยร ศรบวทอง - จราพร วฒนโรจนา - ปยะนนท คงศรวฒนา

- ล�าไย สายงาม - สมพร พนธมตร - ปยะ ดวงทพย

- ภดศ ดวงทพย - อภรด ไตรโยธ - ทองเรม-ระวง ดษฐนม

- เดชา-จนทนา ยงยงศ - ธญวลย กลนชกร - ตองลกษณ มานะจตต

- พรพมล นฐวฒ - วนดา ไทยวฒนานนท - วระชย-ศรพร ศรสขมบวรชย

- นพรต บ�ารงสน - ชมชน โอชะกะ - ชยวฒน-อารรตน ศรจตธรรม

- เชงชาย ไพทรย - ชนดนาถ ภกดรตน - ราณ โกมทบษราคม

- สมใจ เดอนฉาย - อ�านวย กลยาณประดษฐ - ครอบครว เจตนเจรญรตน

- สคนนา บญยอยหยด - ไพบลย ชวนศรวฒน - บญทพย ชมพพงษเกษม

- เกยรตศกด ภทรพชต - สวด กาญจนชวะ - สมพอง อนปรางค

- จตรา วภาตะวต - ปยะกาญจน สทธ - สวมล สนทอง

- จราภรณ พงหลกชย - ศศวมล-วเชยร จรยา - อภชาต วงศเจรญ

- นณฐวฒ ลเลศปญญากล - ไพบลย แซเตยและครอบครว - ปทมวรนทร ธนาแสงทวสข

- สวชาดา จนทรเศธร - สญญาลกษณ สงหสวสด - บงอร ชยสกล

- นรวฒน ตงศรเสถยร - สงา นรมตศรพงศ - แกวตา ปรยาสมบต

- นธวด นาทอง - ธรรมดา บญนคม - สนนทา ทองนสนธ

- มณเฑยร พทกษชาตวงศ - พ.ต.ท.หญงวรญญา สทธโชค - วรรณวรางค หาญศรวฒนา

- กหลาบ เขมทอง - ครอบครว ชววฒนาพงศ - เดชพล ธระเพยรนนทและครอบครว

- ชลพร วงบบผา - สรยรตน ศรราชศร - พฒกร ยมกกลและครอบครว

- สพจน พชรสรวฒ - ส�าราญ เอยมสมบต - ปณต เอกอวสดาภร

- ธนวฒน วศษชศกด - กรววฒน ตงกจชยวฒน - ด�ารห สภทโรภาสมพงศ

- สรชย ฐานพานชสกล - เจรญ สมพงษ - จนทนา ชาตแดนไทย และครอบครว

- สมยศ จารบษกร - ปลง-เสาวลกษณ ศรสงขงาม - สภานนท-ประภาส อปถมภและครอบครว

- ครอบครวเจตตสวรรณและชมพรตน - อชยชญา แผสวรรณรตนและครอบครว

- นทธมนต-วศนภทร เกยรตมนคง - ทวป เกยรตกมลมาลยและครอบครว

- สมศกด ลมประพนธศลปและครอบครว - สนทร-ลาวลย-พรเดช ประคองพนธ

- นพนธ-อรทย บญชวยและครอบครว - จตรา เจรญลาภ&สนขเพศเมยด�าใหญ-เลก-เพศผดารก

- รศ.ดร.ปรยาพร วงศอนตรโรจนและครอบครว - อดม-วรรณ-ศภกานต อทธววฒน

- สวรรณ-จระศกด-สมปอง นวลศรฉาย - วไลวรรณ หวงกตตพร และครอบครว

- ภรตพร-สราวธ-ชตกาญน-อญชญฐา แกวกล - มาล-เออมพร-เยยมนภา ทมโคกกรวด

L: 225

๑๙. รายนามคณๆ ผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอ ทานละ ๕๐๐-๑,๐๐๐ บาท

- บญสม โพธพรหม - ธระยทธ ปานเนตรแกว - จรญโรจน โสไกร

- ครอบครวตงเจรญศรรตน - ทานตะวน อนทรทบทม - ปราณ ปยะกล

- สมใจ ลวาทนแสนสข - อญชล สรปราการกจ - พรรณ ฤทธภากร

- เสาวลกษณ ศรจตธรรม - อม แซซม - ฉตรดาว กรตมนสชย

- ปทม บญศร - ณฐภสสร กรตมนสชย - ลดดา อดมมณสวฒน

- ณฐชานนท หลายศธาภค - วนชย จรสแสนประเสรฐ - มาล ธนะนนทกล

- สมบต ธรรตนบงกช - แดงตอย ฉนทวฒพร - สมร ถนอมวงศ

- สรชชา รตนพรกล - จระภา เนยมนอย - ไพโรจน ทองกล

- เบญจรงค มโนขนต - เพญจตร ฐตยารกษ - อทธพล วงษศลป

- ธนกร จรายส - ธรรมรกษ วงษศลป - พรพมล ชวลกล

- สคน แสงทอง - ศรมา วรรณฤด - ธรภทร หรรตน

- นภา ธนสนทรกร - นสรา มหวรรณ - เมวกา จารพนธ

- พชรา กลสนตพงศ - กนทราพร ภญโญสข - ภทรยา พนจคา

- เกษณ ภษณปญญา - นรสรา สตยาพนธ - สวรรณา ชวนนทชย

- พรชย จตรมนมานะ - เซยมหง แซเตยม - โชคชย เจตนาสมฤทธโชค

- มงคล-อารยรตน อมเลยว - สมควร คมคายและครอบครว - อาคม จายจนทรและครอบครว

- สมชาต ทองแกวและครอบครว - ปราณ สมบตแกวและครอบครว - ศลศลป ลาภเจรญวงศและครอบครว

- ประสาน จงอศญากลและครอบครว - อไรวรรณ-กาญจนา สหวธ ณ อยธยา - ครอบครวนรนทร อลงกรณรศม

- ธระเดช สวรรณนทและครอบครว - ยพด ธรรมขนและครอบครว - นวลจนทร ปยะกลและนองๆ

- นพนธ สนทรทวทรพยและครอบครว - วชย-กลยา มนบรรจง - บญรอด กลนโสภณและครอบครว

- อตโยธน อามาตยและครอบครว - วฒชย สภคพาณชยกลและครอบครว - พชร โอชารสและบรรพบรษ

- ฐตวชร รกษาพจนากจและครอบครว - อญวณ เสถยรรตนเศวตและบตร - ประหยด ขนทองและครอบครว

- พนองสกลไทยวฒนานนท - สรวช-พชรา-นงนภส เลาหวจตร - นสา-ทพวรรณ-อญชนา พรหมสาล

- ชาญชย ภคดลดากล - พนดา เรอนแกว - องคณา สนทรสมะ

- สทธชย-จนตนา ชยภญโญ - บงอร ปตมล - ลาวณย ชลานนต

- สมลกษณ จตรภรมย - ธญจรา ยนตพร - พณทอง คงอ�า

- ศรวไล ยะสารวรรณ - รชดาพร ธรรมววฒนกรและครอบครว - ชยวฒน - ศรกล สวรรณเนตร

- มงกร-จรรยา อยเยน - อบล เลศศรสถตและครอบครว

226 L:

๒๐. รายนามคณๆ ผรวมเปนเจาภาพจดพมพหนงสอ ทานละ ๒๐-๕๐๐ บาท

- ศรรตน ฉายา - อรณ บญประเสรฐ - มล บารม - ฉนทนา อารวงษ

- ชวนพศ ผลพบลย - ศรสะอาด แซซม - ชมพล ยมประเสรฐ - สมพศ บญยง

- สพล มาลสา ณฐวศแจงไพร - กมลลกษณ รกมนษย - นยนา คณวงศ - เรณ รกเรอง

- จงจตร ไพบลยพานช - ณฐกฤตวพร โพธทอง - สกจ เกษสพงศ - จนตนา หนนภกด

- ธนวนต มแสง - ชศร เจยรสธกล - ส�าเภา ส�าเภาเงน - ครอบครวภารตนวงศ

- เฟอง-สมใจ ล�าภาษ - มะล ปลากลาง - บวลอย ศรศรรงสมากล - กมล ตนออ

- น�าคาง บญพรหม - สรนทร สนเปยม - สายจตร นาครตน - จนทนา กาญจนาภา

- อ�าไพ พยคฆมธรรม - กาญจนา ศรชย - สรพร ศรสวสด - ครอบครวพกลนอย

- ประมลศกด สมลรตน กลนชกร - สนอง ภยผองแผว - ปราณ พงบญ ณ อยธยา - ศรสทธ สเขยว

- อบลรตน โพธกง - ครอบครวบญศร - สรวชญ กรตมนสชย - ปฐว ปรชาตวฒน

- พมพชนก แพนอย - เจตรน ปรชาตวฒน - วนด สนาสวน - กนตภา จยชน

- พมพนภา กรตมนสชย - สมชาย เฮงชทรพย - ไพรนทร เชอมชต - ครอบครววงศถาวราวฒน

- สนย ปรดาเกษมสข - วฒนา อาทตยเทยง - สดใจ แสนอบล - บญอย เฉลมบญ

- สายบว เอยมสคนธ - รพพร ศรรตนโสพร - กยเอง แซโงว - ปราณ โชตมนเศรษฐ

- ครอบครวสศลวฒน - นภดล จกขเรอง - ครอบครวจอมขวญใจ - กลจรญ วฒนาคณทรพย

- ชตมา พรหมรนทร - บงกชรตน สบสม - ครอบครวสขวสาหวงสข - ครอบครวมยร สงหนารถ

- อทธกร บวเนยม - กนกอร เลาวกล - บ�ารง เอยมเทศ - จราวรรณ ทองมา

- ปองพชรพชญ เกตทอง - สมศกด นามมนตร - ครอบครวคมเพชร - ประภาศร รอยเนยม

- เสาวลกษณ ดวงทรง - สมใจ-ศศธร ปะกน�าหง - สมจตร ละเกษ - อรา ขนชยและครอบครว

- ศภโชต จตโชต - กฤศณฏฐ ตาดทอง - นรนดร ตะกนทา - สมล รองแกว

- วชช วงศอปราช - สวน สนวน - ประสงค นตโร - ทพย สขสมบต

- วรนช บญอดม - อศวน บญธแสง - กานดา วงศาโรจน - อทยวรรณบญเกษ

- ณชารย เบาทอง - ปทม เสนาลกษณ - นารถนอย นศมานธ - พรนลท สวรรณหอม

- จารณ ออนลมย - บญศร ชกล - บญเชด ออนท�า

jwi