จรญญา อครวงษ

บทนำ�

ในปจจบนนประเทศไทยมผปวยโรคอมพาตครงซงเปนเปนโรคทเกดขนไดมากในกลมบคคลวยกลางคน และผสงอาย ซงเมอเปนผปวยเปนอมพาตครงซกแลว ผปวยจะไดรบความทกขทรมาน ภาพลกษณเสยไป และชวยเหลอตนเองไดนอยลง ตองพงพาคนอนมากขน ซงเปนอปสรรคตอการดำาเนนชวตและการประกอบอาชพ ปจจบนจำานวนผปวยเปนอมพาตครงซกมแนวโนมสงมากขน ปจจบนสภาวะแวดลอมของสงคมไทยเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว ทำาให ประชาชนปรบตวไมทนกบเทคโนโลยใหม ๆ ดวยสาเหตดงกลาว จงทำาใหเกดความเครยดและเปนโรคตาง ๆ เพมมากขน โดยเฉพาะโรคอมพาตครงซกทมสาเหตมาจากโรคหลอดเลอดในสมองเฉยบพลน เปนโรคเรอรง เมอเปนแลวมความพการ หลงเหลออย พยาธสภาพทเกดขนไมกลบสปกต ตองอาศยการฟ นฟสภาพเปนพเศษ หรอตองมการดแลใหความชวยเหลอตดตามในระยะยาว ผปวยและครอบครวไดรบความทกขทรมาน ตองไดรบการดแลตอเนองจากครอบครว เมอจำาหนายออกจาก โรงพยาบาลแลว ฉะนนการใหการพยาบาลผปวยขณะอยในโรงพยาบาล จงตองปฏบตอยางมประสทธภาพ โดยการใหคำาแนะนำา และเปนทปรกษาชวยแกไขปญหาเกยวกบโรคทเปนอยแกผปวยและครอบครว ซงสอดคลองกบนโยบายของแผนพฒนาการ สาธารณสข ทมงใหประชาชนสามารถดแลตนเองและครอบครวได

1

จรญญา อครวงษ

กลมอ�ก�รททำ�ใหผปวยม�โรงพย�บ�ล

แขน ขา ขางขวาออนแรง ไมสามารถชวยเหลอตงเองได นำาหนกตวมาก ( อวน )

พย�ธสภ�พและสมมตฐ�น

1.โรคเสนเลอดอดตนในสมอง2.โรคเสนเลอดแตกในสมอง4.โรคความดนโลหตสง5.โรคอวน

โรคต�งๆทเกยวของกบเปนสมมตฐ�น

1. โรคอมพ�ตครง ซ ก โรคอมพาตครงซก พบในผปวยวยกลางคนและผสงอาย ซงมผล

มาจากโรคหลอดเลอดสมองหรอเรยกวา สโตรค หรอ CEREBRO VASCULAR ACCIDENT (CVA) เปนผลมาจากหลอดเลอดแดงของสมองแตก ตบ หรออดตน หากผปวย ไมสามารถเคลอนไหวแขน ขาครงซกได เรยก HEMIPLEGIA หรอแขนขาสามารถ เคลอนไหวไดบางเรยกวา HEMIPARESIS

2

จรญญา อครวงษ

คว�มหม�ยของโรค

สโตรค หรอ CEREBRO VASCULAR ACCIDENT หมายถง กลมอาการซงมความผดปกตของระบบประสาท ซงเกยวของโดยตรงหรอโดยทางออม กบสมองขาดเลอดมาเลยง อาการเกดขนทนททนใด โดยไมมอาการชกนำามากอน

ส�เหตของโรค

ทพบบอยไดแก

1. การเปลยนแปลงของเสนเลอดในสมอง (Cerebro Vascular Accident) เกดจาก

1.1 การอดตนของเสนเลอดในสมอง (Cerebral Thrombosis) การอดตนนเกดจาก

การทมลมเลอดแขง (Thrombus) ไปอดตนเสนเลอดทไปเลยงสมอง เปนผลทำาใหเลอด ทไปเลยงสมองไมเพยงพอหรอขาดไป ทำาใหหนาทการควบคมของสมองสวนนน ๆ สญเสยไป ซงพบได 75% ของผปวย

1.2 การมกอนเอมโบลาย (Emboli) หลดลอยมาอดหลอดเลอดทไปเลยงสมอง (Cerebral Embolism) การเกดมอมพาตจาก Embolism มกพบในผปวยทมโรคประจำาตวมากอน เชน ผปวยทมประวตเปน Mitral stenosis , Rheumatic Fever หรอ Subacute bacterial endocarditis นอกจากนนยงพบวามอาการเกดขนอยางรวดเรว (sudden onset) เชน ขณะผปวยทำางาน การหายเปนปกตไดเรวจงพบความผดปกตหลงเหลอนอย และพบในผปวยไมมาก

1.3 การแตกของเสนสมอง (Cerebral Hemorrhage) เกดจากการฉกขาดของเสนเลอดในสมอง มกพบในผปวยทมประวตความดนโลหตสงถง 80% ของผปวยเลอดออกในสมองทงหมด นอกจากนนแลว ยงพบในผปวยทไดรบอบตเหตสมองถกกระทบกระเทอน เสนเลอดในสมองแตก หลอดเลอดโปงพอง

3

จรญญา อครวงษ

ในสมองแตก (rupture of cerebral aneurysm) หลอดเลอดดำาและแดงทตอกน ผดปกตในสมองแตก (rupture arteriovenous malfometion) และเลอดออกจากความผดปกตในการแขงตวของเลอด (bleeding disorders)

2. ปจจยอน ๆ2.1 เนอสมองถกกดจากกอนทมทสมอง (Brain Tumor) เมอ

เกดกอนทม (Tumor)ในสมอง กอนทมนจะกดเนอสมอง และเสนเลอดทไปเลยงสมอง เนอสมองเกดการตาย และหนาทการควบคมของสมองสวนนน ๆ เสยไป

2.2 สมองตดเชอ เชน สมองอกเสบจากเชอไวรส หรอจากเชอแบคทเรยในเยอบหวใจ จากการผาตดหวใจ

สภ�พก�ยวภ�ค และคว�มสำ�คญท�งคลนกของเสนเลอดในสมอง

อมพาตครงซกเปนผลมาจากการเปลยนแปลงของเสนเลอดในสมอง อาการของ ผปวยจะมากหรอนอยขนอยกบขนาดของหลอดเลอด และบรเวณของเนอสมองท เสนเลอดนน ๆ ไปเลยง

หลอดเลอดแดงทสำ�คญทเลยงสมอง1.INTERNAL CAROTID ARTERYหลอดเลอดแดง Internal Carotid เปนแขนงของหลอดเลอดแดง Common Carotid ซงออกตรง Carotid bifurcation ระดบกระดกสนหลงสวนคออนท 4 มสวนตาง ๆ และแขนง1.1 Cervical portion1.2 Petrous portion1.3 Cavernous portion1.4 Intracranial ( Suparcliniod portion ) สวนนอย

เหนอตอ Anterior Cliniod Process ทะล Dura Matter แลวแตกแขนงทใตสมองเปนหลอดเลอดแดง

1.4.1 Anterior Cerebral1.4.2 Middle Cerebral1.4.3 Anterior Choroidal

4

จรญญา อครวงษ

1.4.4 Posterior Communicatingความสำาคญทางคลนกการตบหรอการอดตนของหลอดเลอดแดง Internal Carotid มกเกดบรเวณ Carotid bifurcation หรอท Carotid Siphon และมการตบตนหรออดตนทสำาคญ1.1 ถาเกดทสวนปลาย ( Distal ) ตอตนกำาเนดของหลอดเลอด

แดง Ophthalmic ผปวยจะมอาการและอาการแสดงดงตอไปน

1.1.1 หากการตบไมมากนก ผปวยอาจไมมอาการแสดงใหเหน

1.1.2 ตาขางทมพยาธสภาพมองเหนได แตบางทอาจมการมองเหนเพยงซกเดยว ( Homonymous Hemianopsis )

1.1.3 อมพาตของรางกายครงซกดานตรงขาม1.1.4 ชาทรางกายครงซกดานตรงขาม1.1.5 ถามพยาธสภาพในสมองขางทเดน

( Dominant ) ผปวยจะมอาการพดไมได ไมเขาใจภาษา การอาน การเขยนหนงสอไมได การคำานวณงาย ๆ กระทำาไมได รวมกบอาการตาง ๆ

1.2 ถาเกดทสวนตน ( Proximal ) ตอตนกำาเนดของหลอดเลอด Ophthalmic ผปวยจะมอาการดงกลาวในขอ 1.1 และตาขางทมพยาธสภาพจะมองไมเหน

2.ANTERIOR CEREBRAL ARTERYหลอดเลอดแดง Anterior Cerebral เปนปลายของหลอดเลอดแดง Internal Carotid หลอดเลอดทงสองขางเชอมกนโดยหลอดเลอดแดง Anterior Communicating หลอดเลอดแดง Anterior Cerebral นมการเดนทอดไปทางดานในของ Cerebral Hemisphereความสำาคญทางคลนก

5

จรญญา อครวงษ

การแตกหรออดตนของหลอดเลอดแดง Anterior Cerebral มความสำาคญ ดงน

2.1 ถาเกดทแขนงใหญ ผปวยจะเปนอมพาตของขา และชาทขาดานตรงขาม

2.2 ถามการตบตนทงสองขาง ผปวยจะมอาการเปลยนแปลงของบคลกภาพ มอาการซม ไมมความสนใจตอสงแวดลอม สตปญญาลดลง ความรสกทางเพศลดลง และความจำาเสอมได

2.3 การอดตนทแขนงปลาย ผปวยจะเปนอมพาตของขาดานตรงขาม ปฏกรยา

สะทอนกลบ ( reflexs ) ไว Babinski ขางนนม Extensor Response ผปวยจะเสยความ รสกการสมผส การรบรตำาแหนงของขาดานตรงขามเสยไป

2.4 หากหลอดเลอดโปง และแตกบรเวณหลอดเลอดแดง Anterior Communicating ผปวยจะมอาการเหมอนหลอดเลอดแดง Anterior Cerebral อดตน ทงสองขาง

3.MIDDLE CEREBRAL ARTERY หลอดเลอดแดง Middle Cerebral เปนแขนงตอโดยตรงและใหญทสดจากหลอดเลอดแดง Internal Carotid หลอดเลอดนมทางเดนอยใน Lateral Cerebral Fissure ของสมองใหญความสำาคญทางคลนกการแตกหรออดตนของหลอดเลอดแดง Middle Cerebral ผ

ปวยจะมอาการ ดงน3.1 หากเกดทแขนงใหญของเสนเลอด ผปวยจะเปนอมพาตของ

แขน และหนาซกตรงขาม รางกายชาครงซกดานตรงขาม อาจม Homonymous Hemianopsis ดานตรงขาม ถาเปนในสมองขางทเดน ( Dominant Hemisphere ) ผปวยจะพดไมได ไมสามารถเขาใจภาษา และอาจหมดสตได

6

จรญญา อครวงษ

3.2 หากมการแตก หรออดตนทแขนงปลายของหลอดเลอดแดง Middle Cerebral อาการจะแยกออกไดเปน 2 กลม

3.2.1 หากเกดทสมองขางทเดน ( Dominant Hemisphere ) ผปวยจะพดไมได ไมสามารถเขยนได การรบรรางกายซกซาย ขวาเสยไป การอานและการคำานวณงาย– ๆ ไมได การตอบคำาถามไมตรงตามขอความทถาม

3.2.2 หากเกดทสมองขางทไมเดน ( Non - Dominant Hemisphere ) ผปวยจะเกดอาการอมพาตของแขน และหนาซกตรงขาม การรบรความรสกของแขน และหนาซกตรงขามเสยไป การรบรสวนของรางกายเสยไป นอกจากนนแลวผปวยยงมปญหาดานการเลยนแบบ การทำางานทสลบซบซอน และกจกรรมทตองใชความชำานาญ ตอเนองกนลำาบาก เนองจากเกดภาวะ Apraxia

4.POSTERIOR CEREBRAL ARTERYหลอดเลอดแดง Posterior Cerebral เปนแขนงปลายของหลอดเลอดแดง Basilar อยหนาตอเสนประสาทท 3 ออมรอบ Cerebral Peduncle และทอดไปทางดานในของสมอง

ความสำาคญทางคลนก

การอดตนของหลอดเลอดแดง Posterior Cerebral ผปวยจะมอาการ ดงน

4.1 หากเกดการอดตนทแขนงใหญผปวยอาจเปนอมพาตของรางกายซกตรงขามชวคราวเนองจาก Cerebral Peduncle ขาดเลอดไปเลยงและเกด Homonymous Hemianopsis ดานตรงขาม

4.2 หากเกดการอดตนทแขนง Central ผปวยจะมอาการอมพาตของแขน ขาตรงขามรวมไปกบอมพาตของเสนประสาทท 3 ทมพยาธสภาพผปวยจะมอาการชาทรางกายครงซกดานตรงขาม

7

จรญญา อครวงษ

5.BASILAR ARTERYหลอดเลอดแดง Basilar เกดจากการรวมตวของหลอดเลอดแดง Vetebral ทงสองขางหลอดเลอดแดง Basilar เรมจากรอยตอระหวาง Medulla กบ Pons ทอดไปใน Cisterna Pontis จนถงบรเวณ Interpeduncular Fossa ของ Mid Brainความสำาคญทางคลนก

การแตกหรออดตนของหลอดเลอดแดง Basilar ผปวยจะมอาการอมพาตของแขนและขาทงสอง

ขาง หมดสต และม Decerebrate Regidity6.CEREBELLAR ARTERYหลอดเลอดแดง Cerebellar เปนแขนงจากหลอดเลอดแดง Basilar หลอดเลอด Cerebellar ม Superior Cerebellar Artery , Anterior Inferior Cerebellar Artery และ Posterior Inferior Cerebellar Artery Anterior Inferior Cerebellar Artery หลอดเลอดแดงนใหแขนงไปเลยงสวนหนาของ Cerebellum , Deep Cerebellar Nuclei และบรเวณ Dorsolateral ของ Caudal PonsSuperior Cerebellar Artery หลอดเลอดแดงนใหแขนงไป

เลยงดานบนของ Cerebellum , Deep Cerebellar Nuclei และบรเวณ Dorsolateral ของ

Rostal Pons

ความสำาคญทางคลนก

หากเกดการอดตนของหลอดเลอดแดง Cerebellar จะทำาใหผปวยมอาการมอสนเวลาจะทำากจกรรม เดนโซเซ การกะระยะผด ผปวยมอาการเวยนศรษะ คลนไส อาเจยน การกลนลำาบาก

เสยงแหง ตามการกระตก ( Nystagmus ) มอาการชาขางทมพยาธสภาพ และลำาตวดานตรงขาม

8

จรญญา อครวงษ

สรปอาการและอาการแสดงเมอมการอดตนของหลอดเลอดในสมอง ( ดงตาราง )

หลอดเลอดแดง ก�รกระจ�ย อ�ก�รและอ�ก�รแสดง

1. Intarior Carotid

1.1 Proximal to Ophthalmic Artery

1.2 Distal to Ophthalmic Artery

2. Anterior Cerebral

3. Middle Cerebral3.1 Main Trunk

ตาและสมองใหญครงซก

สมองใหญครงซก

ดานในของสมองใหญ โดยเฉพาะบรเวณทควบคมการเคลอนไหว และการรบความ รสกของขา รวมทง Fronto Parieto Temporal Cortexสมองใหญครงซกทาง

- มองไมเหนดานทมพยาธ

สภาพ- อมพาตครงซกดาน

ตรง ขาม- ชาครงซกดานตรง

ขาม- พดไมได ( Global

Aphasia ) หากมพยาธสภาพเกดใน Dominant Hemisphere

- อาการเหมอนขอ 1.1 ( ยกเวนมองเหนภาพไดปกตทงสองตา )

9

จรญญา อครวงษ

ดานนอกทง Frontal , Parietal , Temporal และ Occipital Lobes

- อมพาตของขาและชาทขาดานตรงขาม

- อาจมสตปญญาลดลง และความจำาเสอมรวมไปดวย

- อมพาตของแขนและขา ดานตรงขามชนดออนแรง ( Flaccid )- พดไมได ( Global

Aphasia ) หากมพยาธสภาพเกดใน Dominant

- มองเหนภาพเพยงครงเดยว

- หมดสต เกดการตายได

หลอดเลอดแดง ก�รกระจ�ย อ�ก�รและอ�ก�รแสดง

3.2 แขนงปลาย3.2.1 Dominant

HemisphereBroca ‘s area , Motor area และ Exner ‘s area

- พดไมไดแตเขาใจ ความหมายของภาษาพด

- อมพาตออนแรง ( Flaccid Paralysis ) ของหนาและแขนดาน

10

จรญญา อครวงษ

3.2.2 Non - Dominant Hemisphere

4. Posterior Cerebral

5. Basilar

Cerebral Cortex ครงซก

ดานในของ Temporal Lobe Occipital Cortex

Pontine Tegmentum Pyramidal Tract

ตรงขาม- อมพาตของแขนดาน

ตรงขาม- ผปวยโตตอบไมตรง

คำาถาม- เขยนไมได- อมพาตของแขนและ

หนาดานตรงขาม- เกด Apraxia ( ไม

สามารถเลยนแบบไดทงทกำาลงของกลามเนอแขนปกต ) ดงนน ผปวยจงมปญหาดานการทำากจกรรมซบซอน

- เกดการสบสนบาง- ความจำาเสอม- Homonymous

Hemianopsis ดานตรงขาม

- หมดสต- มอาการ

Decerebrate Regidity

- มานตาเลก- ไขสง อมพาตของ

แขนขาแบบหดเกรง

11

จรญญา อครวงษ

หลอดเลอดแดง ก�รกระจ�ย อ�ก�รและอ�ก�รแสดง

6. Cerebellar Dorsolateral Part ของ Midbrain Mid Pons และ Medulla

- การทำางานของกลามเนอไมสมพนธกน

- การกะระยะผดไป- มอสนขณะตงใจทำา กจกรรม- เสยความรสกการ

เจบปวด และอณหภมของรางกายดานตรงขาม

- ตากระตก- ปวดศรษะ เวยน

ศรษะ อาเจยน- อมพาตของหนา และ

ชาทหนาดานทมพยาธสภาพ

- กลามเนอในการเคยวอาหารออนแรง การกลนลำาบาก

อ�ก�รและอ�ก�รแสดง

อาการและอาการแสดงของสโตรค ขนอยกบตำาแหนง และขนาดของเนอเยอสมองทมพยาธสภาพ เมอหลอดเลอดของสมองอดตนดวยทรอมบส หรอเอมโบลส จะมกลมอาการเฉพาะปรากฏขนในความเปนจรง กลมอาการทเกดขนน มกจะซบซอนและคลายคลงกน

12

จรญญา อครวงษ

พยาบาลทดแลผปวยสโตรคจะตองเขาใจถงสาเหต อาการนำา ตลอดจนอาการทเปลยนแปลงไปของผปวยเหลาน ผปวยทเปนโรคของหลอดเลอดสมองมกจะมาโรงพยาบาลดวยเรองหมดสต หรอมอาการทางระบบประสาท เชน เปนอมพาตครงซก พดไมได เปนตน อาการเหลานมกจะเกดขนทนททนใด และอาการอาจจะมากขนเรอย ๆ ใน 2 – 3 นาทหรอชวโมง

อาการเตอน ผปวยทหลอดเลอดใหญ ๆ ตบ อาจจะมอาการเตอน แตไมไดสนใจ เชน อาการสบสน เวยนศรษะ งนงง ปวดศรษะ พดไมได แขนขาชา หรอเปนอมพาตชวคราว ( TIA ) ซงอาจจะเปนอาการเตอนของการเกดสโตรคทรนแรงตอไป

อาการแสดงทวไปของสโตรค คอ ปวดศรษะ อาเจยน ชา ชก หมดสต คอแขง ความดนโลหตสง อาจทไข มความผดปกตของหวใจ หลอดเลอดทจอตาแขง สบสน ความจำาเสอม และจตใจอารมณเปลยนแปลง อาการเฉพาะททางระบบประสาท ขนอยกบตำาแหนงทเนอสมองตาย เกดพยาธสภาพหรอตำาแหนงทเลอดออก เชน อาจจะมแขนขาออนแรงเปนอมพาต สญเสยความรสก มความผดปกตในการพด และมการเปลยนแปลงของรเฟลกตาง ๆ

อาการทว ๆ ไป มกจะปรากฏมากทสดหลงเกดสโตรคทนท อยางไรกตามใน บางครงระดบความรสกอาจจะคอย ๆ เลวลง จนถงขนหมดสต และเชนเดยวกนกบอาการเฉพาะทจากความผดปกตของสมองในสวนทมพยาธสภาพ อยางไรกตามในผปวยทมเลอดออกในสมองอาการอาจจะเพมขนเรอย ๆ ถาเลอดในสมองยงออกตอไป สวนในผปวยทสมองขาดเลอดไปเลยงจากทรอมโบสส หรอเอมโบลายไปอด อาการอาจยงไมสนสด และเพมขนทเรยกวา Stroke in Evolution

อาการแสดงเฉพาะทซงเกดจากเลอดออกในสมอง ขนอยกบตำาแหนงเลอดทออก อยางไรกตามอาการทอาจพบบอย คอ เปนอมพาตอยางสมบรณครงซก ( Complete Hemiplegia ) โดยทอาจมหรอไมมตาบอดครงซก หรอรสกชาครงซก เนองจากเลอดออกมกจะเกดแถว

13

จรญญา อครวงษ

Basal Ganglia และบรเวณทอยใกล Internal Capsule ถง 2 / 3 ของผปวยทเลอดออกทงหมด และทบรเวณน Motor Pathway ทจะไปยงสวนตาง ๆ ของรางกายจะมารวมกนกอนทจะแยกลงไปตามไขสนหลง เลอดทออกในบรเวณนจงกดและตดขาด Motor Impulse ผลกคอ ซกหนงของรางกายทสมองสวนทตายมาควบคมจะกลายเปนอมพาต และเนองจาก Motor Fiber ของสมองในแตละดานจะไขวกน กอนทจะลงมาในไขสนหลง เพราะฉะนนถาเลอดออกในสมองซกขวา จะทำาใหซกซายเปนอมพาตและในทางตรงขาม ถาเลอดออกในสมองซกซายจะทำาใหซกขวาเปนอมพาต

ในการทำานายถงความพการทเกดขนในผปวยสโตรค การททราบวาผปวยถนดใชมอขางใด และสโตรคเกดในสมองซกใดนนเปนประโยชนมาก 93 % ของประชากรโดยทวไปมกเปนผถนดมอขวา และในบคคลกลมนสมองซกซายจะเดน และมศนยควบคมการพดอยในซกซาย 7 % มกจะเปนคนถนดมอซาย และในกลมบคคลผถนดมอซายน 60 % จะมศนยควบคมการพดอยในสมองทซาย เชนเดยวกบคนถนดขวา

อาการเฉพาะททเกดทรอมโบสส หรอซรบรลเอมโบลซมของหลอดเลอดแดงทไปเลยงสมอง ขนอยกบตำาแหนงของสมองทขาดเลอดไปเลยง ซงอาการเหลานมประโยชนในการชวยวนจฉยไดเฉพาะเจาะจง และการสงเกตอาการของผปวยเปน สงสำาคญสำาหรบพยาบาล

กลมอาการทเกดจากพยาธสภาพบรเวณทาลามส มกจะสงเกตไดหลงจากการเกดสโตรค คอ ซกหนงของรางกายผปวยจะรสกรอน ๆ หรอเจบปวยคลายเขมทมแทง ผปวยจะรสกไมสขสบายตามแขนขา โดยเฉพาะทมอ ความรสกเจบปวดอาจเกดขน หลงจากเกดสโตรคหลายสปดาห ความเจบปวดทเกดจากมพยาธสภาพบรเวณทาลามสมกจะรนแรงขน เมอมอารมณผดปกต ผปวยมอารมณแปรปรวนงาย รองไห และหวเราะโดยไมมความหมาย

อาการอน ๆ ทพบไดเนองจากสมองถกทำาลาย ไดแก อมพาตครงซก พดไมได ตาบอดครงซก เปนตน สโตรคทเกดเนองจากหลอดเลอด

14

จรญญา อครวงษ

อดตนมกจะไมตายกะทนหนทนททนใด ถาตายทนทมกจะเกดจากหวใจวาย อยางไรกตามถาเลอดออกในสมอง แตกเขาไปใน Ventricles ผปวยมกจะตาย และจะมอาการของการเพมความดนในกะโหลกศรษะ

ในผปวยสโตรคทถงแกกรรม ระยะเวลาทถงแกกรรมแตกตางกนไป ตงแต 2 – 3 ชวโมงจนถงเปนแรมเดอนหลงเกดโรค ในผปวยทหมดหวงเหลาน อาจจะมอณหภมสง ชพจรและการหายใจเรวอยหลายชวโมง หรอหลายวนกอนถงแกกรรม อาการแสดงเหลานเปนผลจากศนยปรบอณหภม และ Vasomotor ในสมองเสยหนาทไป

สาเหตการตายทสำาคญของผปวยสโตรค คอ กานสมองลมเหลว และการตดเชอของทางเดนหายใจ สาเหตอน ๆ ทพบไดอก คอ โรคหวใจทเปนอยแลว การทผปวยมความผดปกตของระดบความรสกตว กลนอาหาร และนำาลายไมได รเฟลกซการไอ เสยไป ทำาใหเสยงตอการตดเชอในปอด เกดภาวะการขาดออกซเจน การเพมความดนในกะโหลกศรษะ เซลลสมองบวม ทำาใหเกด Brain Hemiation กดศนยควบคม Vital Sign ใน Medulla ทำาใหผปวยถงแกกรรม

ก�รวนจฉย

การวนจฉยสโตรคกระทำาไดโดยอาศยประวต และการตรวจรางกาย และจะตองพยายามหาสาเหต เพราะการรกษาจะแตกตางกน แพทยอาจจะทำาการตรวจตอไปน คอ

1. CT Scan2. Brain Scan3. Cerebral Arteriography4. เจาะหลง 5. ตรวจเลอด

ซงการจะใชวธใด แพทยจะตองพจารณาถงอตราเสยงตออนตรายทจะเกดขนกบผปวย และประโยชนทผปวยจะไดรบ

สโตรคจากทรอมโบสส ในสโตรคทเกดจากทรอมโบสส CT Scan จะแสดงใหเหนบรเวณเนอสมองตายใน 2 – 3 วน แตในเนอสมองทนม

15

จรญญา อครวงษ

และขนาดเลก 0.5 มลลเมตร ถง 1.5 เซนตเมตร ตายจากการอดตนของหลอดเลอดทแตกแขนงไปเลยง และเมอเนอเยอทตายเหลานนถกขจดไปกกลายเปนโพรง และอาจจะมหลาย ๆ โพรง จะเลกมองไมเหนใน Brian Scan กจะพบบรเวณทเนอสมองตาย แตจะไมพบในระยะแรก ๆ เหมอนกบทเหนไดจาก CT Scan การฉดสเขาไปในหลอดเลอดทไปเลยงสมอง เปนวธทแมนยำาในการบอกหลอดเลอดทอดตน หรอตบแคบ แตการใชวธนคอนขางอนตราย เพราะสโตรคอาจจะลกลามเปนมากขน

นำาไขสนหลงในผปวยพวกนจะใส โปรตนอาจจะสง ความดนสงมากกวา 200 มม.นำา โคเลสเตอรอล และไตรกลเซอไรดในเลอดอาจสงจากเอมโบลาย จะพบไดใน CT Scan , Brain Scan การฉดสเขาไปในหลอดเลอดสมองและถายภาพรงสด ถาการอดตนทำาใหบรเวณสมองตายมเลอดออก นำาไขสนหลงมเลอดปน ซงขอนเปนสงสำาคญท ตองทราบ ถาแพทยตองการใหยาตานการแขงตวของเลอด ถาเปนเอมโบลายจากการ ตดเชอ จะพบเมดเลอดขาวในนำาไขสนหลงสง

สโตรคจากหลอดเลอดในสมองแตก ในสโตรคทเกดจากหลอดเลอดในสมองแตกจะพบวาสความดนโลหตของผปวยสงอยางชดเจน CT Scan จะเหนเลอดออก ในสมองไดชดเจน นอกจากเลอดออกในตำาแหนงเลก ๆ เชน Pontine Hemorrhage ขนาดเลก เจาะหลงมกจะพบนำาไขสนหลงเปนสแดงมเลอดปน ความดนของนำาไข สนหลงสงกวา 200 มม.นำา แนวกลางของสมองจะเบยงเบน ถากอนเลอดมขนาดโตพอทจะกดเนอสมอง

ขนตอนของก�รฟ นตว ( Recovery ) หลงจากหลอดเลอดในสมองมการตบหรออดตน หรอไดรบการกระ

ทบกระเทอน ผปวยจะมอาการ และการเปลยนแปลงของรางกายเปนขนตอนทสำาคญ ดงน

ขนตอนท 1 ระยะกล�มเนอออนแรง ( Flaccidity )

16

จรญญา อครวงษ

ระยะนมการออนแรงของกลามเนอดานทเปนอมพาต ซงอาจจะใชเวลาตงแตเรมมอาการถง 48 ชวโมง หรอบางรายประมาณ 3 – 21 วน

ขนตอนท 2 ระยะกล�มเนอหดเกรง ( Spasticties ) หลงจากกลามเนอออนแรงแลว กลามเนอจะมการหดเกรงและเรม

มแรงเสรม โดยเฉพาะกลมกลามเนองอของแขน และกลามเนอเหยยดของขา ระยะนหากตรวจปฏกรยาสะทอนกลบ พบวาเพมและ Clonus เพม

ขนตอนท 3 ระยะก�รหดเกรงเพมม�กขน

หากผปวยดขน จะควบคมแรงเสรมไดบาง

ขนตอนท 4 ระยะก�รหดเกรงลดลง

ผปวยสามารถควบคมแรงเสรมไดดขน ผปวยบางคนอาจฟ นตวไดเพยงขนตอนนโดยอาจมแรงเสรมตลอดไป หรอแรงเสรมอาจลดลงเลกนอย

ขนตอนท 5 – 6แรงเสรมลดลงเรอย ๆ และเรมมพฒนาการความสมผสของการ

เคลอนไหวขอ แตละขอได

อ�ก�รแทรกซอนในรายทเปนรนแรง อาจตายดวยโรคแทรกทางสมอง โรคหวใจ

หรอภาวะลมเลอดอดตนในหลอดเลอดดำาปอด (pulmonary embolism), ปอดอกเสบ  ในรายทเปนอมพาตเรอรง และลกนงไมได อาจนอนมากจนมแผลกดทบ (bed sores) ทกน หลง ขอตาง ๆ, อาจสำาลกอาหาร เกดภาวะอดกนของทางเดนหายใจ หรอปอดอกเสบ, อาจเปนโรคทางเดนปสสาวะอกเสบไดงาย หรออาจเปนแผลถลอกของ

17

จรญญา อครวงษ

กระจกตา หรอเปนโรคซมเศรา

ก�รรกษ�ถาหมดสต ซม คอแขง ชก กนไมได ควรสงโรงพยาบาลดวน ถาม

ภาวะขาดนำา ควรใหนำาเกลอมาระหวางทางดวยสวนผปวยทยงรสกตวด ควรสงโรงพยาบาลภายใน 24 ชวโมง อาจตองตรวจหาสาเหตดวยการเอกซเรยคอมพวเตอรสมอง,    ถายภาพดวยคลนแมเหลก (MRI), เจาะหลง, ตรวจเลอด, ตรวจปสสาวะและอน ๆ แลวใหการรกษาตามสาเหต ดงน 1. ในรายทเปนเพยง ทไอเอ (สมองขาดเลอดชวขณะ คอมอาการของอมพาตไมเกน 24 ชวโมง แลวหายไดเอง อาจใหแอสไพรน (ย 1.1) วนละ 75-325 มก.ทกวนตลอดไป เพอปองกนมใหมการตบตนของหลอดเลอดอยางถาวรซงจะทำาใหผปวยกลายเปนอมพาตชนดถาวรในรายทกนแอสไพรนไมได อาจใหยาตานการจบตวของเกลดเลอด เชน ไทโคลดพน (Ticlodipine) มชอทางการคา เชน ไทคลด (Ticlid) ขนาด 250 มก. วนละ 2 ครงแทน

2. ในรายทเกดจากหลอดเลอดตบตน หรอมลมเลอดอดตน ใหการรกษาตามอาการ (เชน ใหนำาเกลอ ใหอาหารทางสายยาง ใหยาลดความดนเลอด ใหยารกษาโรคเบาหวาน เปนตน) ใหแอสไพรน วนละ 75-325 มก. ทกวน      หรอไทโคลดพน 250 มก. วนละ 2 ครง เพอปองกนมใหหลอดเลอดตบตนมากขน และใหการรกษาทางกายภาพบำาบดในรายทเกดจากลมเลอดอดตน ในระยะ 2-3 วนแรก อาจใหยาตานการแขงตวของเลอด เชน เฮพารน (Heparin) ฉดเขาหลอดเลอดดำาผปวยทอาการไมรนแรง ถาจะดขนกจะเรมมอาการดขนใหเหนภายใน 2-3 สปดาห และจะคอย ๆ ฟ นตวขนเรอย ๆ จนสามารถชวยตวเองไดถาอาการไมดขนหลง 6  เดอนไปแลว กมกจะพการ

3. ในรายทเกดจากหลอดเลอดในสมองแตก ใหการรกษาตามอาการ และอาจตองผาตดสมอง เมอปลอดภยแลว คอยใหการรกษาทาง

18

จรญญา อครวงษ

กายภาพบำาบดตอไป

ก�รพย�บ�ล

การดแลผปวยสโตรคทเกดจาดหลอดเลอดสมอง จะตองพจารณาการดแลเปนระยะ ๆ ดงน คอ

1. ระยะแรกเปนระยะเฉยบพลน2. การรกษาหนาทตาง ๆ ของรางกายใหคงไว และการปองกนโรค

แทรกซอนตาง ๆ3. การฟ นฟสมรรถภาพในโรงพยาบาล4. การวางแผนการจำาหนายกลบบาน5. การดแลทบาน

ก�รดแลในระยะเฉยบพลน ( Acute Phage )ระยะเฉยบพลนในผปวยโรคหลอดเลอดของสมองปจจบน ในทน

หมายถงระยะทผปวยเรมมอาการ จนกระทงคงท ซงมกจะใชเวลา 24 – 48 ชวโมง แตในผปวยบางรายอาจนานกวาน

ในระยะนจะตองดแลรกษาชวต และหนาทสำาคญของผปวยไวในขณะเดยวกน แพทยกจะพยายามวนจฉยเพอหาสาเหตไปดวย แตการตรวจบางอยางอาจจะตอง เลอนไปจนกระทงอาการของผปวยคงท เมออาการของผปวยคงท การดแลกผานจากระยะเฉยบพลนเขาสระยะทมงรกษาหนาทของรางกาย และปองกนโรคแทรกซอนเพอใหผปวยอยในสภาพทจะฟ นฟสมรรถภาพไดดทสด และเรวทสด

คงจะจำาไดวาผปวยสโตรคจะมความดนในกะโหลกศรษะเพมขน เนองจากสมองบวม และอาจจะมกอนเลอดออกในสมอง พยาบาลจะตองคดถงพยาธสภาพเหลาน ในการทจะวางแผนใหการพยาบาล เชน ไมควรดดเสมหะผปวยในแตละครงนานเกน 15 วนาท ยกศรษะผปวยใหสง

19

จรญญา อครวงษ

ประมาณ 30 องศา และจำากดสารนำาทรางกายไดรบใน 24 ชวโมง ผปวยทเปน Subarachniod Hemorrhage จะตองพยายามปองกนเลอดออกเพมขน และถาออกเพมขนจะตองตรวจพบใหไดทนท

ก�รดแลผปวยเมอผ�นระยะเฉยบพลน ( Post Acute Phase )1. ดแลทำาความสะอาดของสขวทยาสวนบคคล เพอใหผปวยด

สะอาด และชวยรกษา Self Esteem ของผปวยไว2. บนทก Vital Signs และ Neurological Signs เพอดความ

เปลยนแปลงของผปวย3. ให Passion Range of Motion Exercise ตามขอตาง ๆ

ของผปวยวนละ 4 ครงเพอรกษาความตงตวของกลามเนอ และปองกนกลามเนอลบ ขอตดแขง

4. ดแลความสะอาดของผวหนงทก 2 ชวโมง ตรวจดรอยแดง ระคายเคอง หรอรอยถลอกของผวหนง การเกดแผลกดทบทกนกบ หรอสนเทา จะทำาใหเปนอปสรรคในการฟ นฟสมรรถภาพ

5. จดทาใหผปวยทก 2 ชวโมง โดยใหปลายแขนอยสงกวาขอศอก และขอศอกยกสงขน เพอปองกนขอไหลและขอตาง ๆ ของแขนตดแขง และปลายแขนบวม ใชผาหมอน หรอ Splint ชวยประคบประคอง

6. รกษาทางเดนหายใจใหโลง และหมนขจดเสมหะในปาก คอ และทางเดนหายใจออกใหหมด ถาผปวยสามารถไอ และหายใจลก ๆ ไดเอง กระตนใหผปวยกระทำาดวยตวเองทกชวโมง แตถาผปวยไมสามารถจะกระทำาไดเอง ควรชวยดดเสมหะ และกระตนใหไอ เคาะปอดบอย ๆ กอนอาหารทกมอ และกอนนอน กระทำาเชนนนอกจาก จะชวยปองกนโรคแทรกซอนตาง ๆ เชน ปอดบวม ปอดแฟบ การตดเชอในทางเดนหายใจแลว ยงชวยใหไดรบออกซเจนเพยงพอ และไมมการคงของคารบอนไดออกไซด ซงจะทำาใหหลอดเลอดในสมองขยายเปนการเพมความดนในกะโหลกศรษะ ยงทำาใหเกดอนตรายกบผปวยมากขน

20

จรญญา อครวงษ

7. ดแลอยาใหทองผก ใหผปวยถายอจจาระไดเองทกวน โดยใหอาหารหรอเครองดมทชวยระบายหรอยาระบายออน ๆ เพราะถาทองผกมากทำาใหตองลวง หรอสวนบอย ๆ อาจทำาใหผปวยตองเบง เปนการเพมความดนในกะโหลกศรษะ

8. บนทกสารนำาทรางกายไดรบและขบออกทกวน เพอประเมนหนาทของไตและใหผปวยไดรบสารนำาเพยงพอ ดแลความสมดลของอเลคโตรไลท

9. ถาผปวยใสสายปสสาวะคาไว ดแลรกษาใหสายสวนลงระบบปดทปลอดเชอ Perineal Care โดยทำาความสะอาดดวยนำายาฆาเชอ เชน Savlon 1: 100 วนละ 2 ครง และทกครงทเป อนอจจาระ ตรงสายสวนปสสาวะไมใหดงรงบรเวณ Urethra หรอเคลอน เขาออก เพอปองกนการตดเชอของทางเดนปสสาวะ ซงจะทำาใหการฟ นฟสมรรถภาพในการถายปสสาวะดวยตนเองชาลง เมอพนระยะเฉยบพลนแลวควรเอาสายสวนออกทนท

10. เรมหดใหผปวยถายปสสาวะดวยตนเองตามเวลาทเหมาะสม เพอลดการตดเชอในทางเดนปสสาวะ และชวยใหผปวยไดพงตนเองโดยเรวทสด

11. เมอผปวยเรมรสกตว ประเมนความสามารถในการกลน โดยทดสอบรเฟลกซทเพดานคอ เพอปองกนการสดสำาลก

12. ประเมนความสามารถของผปวยทจะตดตอกบบคคลอน ทงความสามารถในการพดและเขาใจทบคคลอนพด โดยพดกบผปวยและประเมนการตอบสนองของผปวยตอคำาถาม หรอคำาสงตาง ๆ

13. ปรบวธการทจะตดตอกบผปวยใหเหมาะสม เชน พดกบผปวยชา ๆ ใชนำาเสยงชดเจน ตงใจฟงผปวย และอธบายวธการขนตอนตาง ๆ ใหผปวยเขาใจแจมแจง เพอทจะชวยลดความคบของใจ และความสบสนของผปวย และเปนการกระตนผปวยดวย

21

จรญญา อครวงษ

14. ใหผปวยไดรบทราบเกยวกบความเปนจรงรอบ ๆ ตว เชน จดหาปฏทน วทย รปภาพของครอบครว ไวในหองหรอขางเตยงผปวย

15. ประเมนความผดปกตในการมองเหน เชน เหนภาพซอน และตาทงสองขางบอด หรอตาบอดดานเดยว ถาพบวาตาของผปวยบอดดานใด ใหเขาหาผปวยทางดานทตาของผปวยมองเหน จดวางสงของเครองใชทจำาเปนไวทางดานทผปวยสามารถมองเหนได และบอกใหผปวยหนหนาไปทางดานทวตถหรอคนยนอย ถาตองการมองสงนน

16. ดแลรกษาความสะอาดของตา ปองกนไมใหดวงตาเกดการบาดเจบ หรอระคายเคอง เกดการตดเชอ หรอ Cornea เปนแผล

17. ถาผปวยมอาการชกรวมดวย เตรยมพรอมทจะชวยเหลอ และปองกนอนตรายทจะเกดขนระหวางชก

18. ใหผปวยไดเผชญกบภาพลกษณของตนเอง โดยจดทาใหผปวยไดเหนแขนขาทเปนอมพาตของตน ถาผปวยลมหรอไมทราบวาตนเปนอมพาต ดแลความสะอาด แตงกายและหวผมใหผปวยคงบคลกภาพของตนเองไว เพอทจะชวยปรบปรงภาพลกษณของผปวยใหดขน ซงอาจจะชวยลดอาการซมเศราลงไดบาง

19. ดแลใหอาหารเพยงพอ ในรายทมความดนโลหตสง หรอมนำาคงในรางกายใหจำากดเกลอ เพอปองกนอาการบวม ปองกนการขาดนำา และใหอาหารทชวยใหการขบถายอจจาระเปนไปตามปกต

20. สงเกตอาการแทรกซอนตาง ๆ ทอาจเกดขน เชน ทองอด ลำาไสเปนอมพาตการตดเชอ มเอมโบลายไปอดทปอด กลามเนอหวใจตาย หรอม Hydrocephalus ในสโตรคทเกดขนจากเลอดออกในสมอง

22

จรญญา อครวงษ

21. เฝาสงเกตอาการของโรคอน ๆ ทเกดรวมกบสโตรคหรอเปนสาเหตใหเกดสโตรค เชน เบาหวาน อาจมนำาตาลในเลอดตำา หรอสงเกนไป ทำาใหระดบความรสกตวของผปวยเลวลง ซงแพทย พยาบาลอาจไขวเขว คดวาเปนอาการจากพยาธสภาพในสมองเพมขน ความดนโลหตสง การตดเชอในเยอบหวใจ และหวใจเตนผดจงหวะแบบ Artrial Fibrillation เปนตน ซงภาวะเหลานทำาใหเพมอตราเสยงตอการเกดสโตรค

22. คอยตดตามผลการตรวจทางหองทดลอง เพอสามารถทราบถงสงทผดปกต เชน BUN , Hb , Na , K และ Cl เปนตน เพอทจะชวยเหลอไดทนท ถามความผดปกตเกดขน

ก�รรกษ�หน�ทต�ง ๆ ของร�งก�ยใหคงไว และปองกนโรคแทรกซอนต�ง ๆ

เมออาการของผปวยคงทการดแลรกษากจะผานจากระยะเฉยบพลน เขาสระยะทมงรกษาหนาทของรางกาย และปองกนโรคแทรกซอน เพอใหผปวยอยในสภาพทจะฟ นฟสมรรถภาพไดดทสด และเรวทสด คงจะจำาไดวาผปวยสโตรคจะมความดนในกะโหลกศรษะเพมขน เนองจากสมองบวม และอาจมกอนเลอดออกในสมอง พยาบาลจะตองคดถงพยาธสภาพเหลาน ในการวางแผนการใหการพยาบาล

เชน ไมควรดดเสมหะผปวย ในแตละครงนานเกน 15 วนาท ยกศรษะผปวยใหสงประมาณ 30 องศา และจำากดสารนำาทรางกายไดรบใน 24 ชวโมง ผปวยทเปนจะตองพยายามปองกนเลอดออกเพมขน และถาออกเพมขนจะตองตรวจคนพบใหไดทนท

ก�รฟ นฟร�งก�ยของผปวยอมพ�ตครงซก ทบ�น

1. เมออาการดขน ผปวยตองหมนบรหารกลามเนอ   และพยายามใชแขนขา เพอใหฟ นตวเรวขน ถาผปวยนอนเฉย ๆ ไมพยายามใชแขนขา กลามเนอกจะลบ และขอแขง

23

จรญญา อครวงษ

2. โรคนมกเปนเรอรง บางคนอาจฟ นตวไดเรว และชวยตวเองได บางคนอาจฟ นตวชา หรอพการตลอดไป แตสตปญญาของผปวยสวนมากยงดเชนปกต ญาตควรแสดงความเหนอกเหนใจ อยาแสดงความรงเกยจ และคอยใหกำาลงใจผปวยอยเสมอ3. ในปจจบนยงไมมยาทชวยใหโรคนหายเปนปกตได   การรกษาขนกบตวผปวยเปนสำาคญ ในการพยายามฟ นฟกำาลงแขนขา โดยวธกายภาพบำาบด ผปวยควรรกษาทโรงพยาบาลใกลบาน ไมควรเปลยนโรงพยาบาลบอย หรอเดนทางไปรกษายงโรงพยาบาลไกล ๆ เพราะการรกษายอมไมแตกตางกนมาก4. ผปวยควรงดเหลา บหร 5. ถาเปนโรคความดนโลหตสง  หรอเบาหวาน ควรดแลรกษาโรคนอยางจรงจง ก�รปองกนการปองกนมใหเปนโรคอมพาต อาจกระทำาไดโดย1. งดบหร แอลกอฮอล และอาหารทมไขมนมาก, ลดนำาหนก (ถาอวน), และหมนออกกำาลงกายเปนประจำา เพอปองกนมใหหลอดเลอดแขงตวเรว2. หมนตรวจเชกความดนเลอดเปนประจำา3. ตรวจเชกไขมนในเลอด ถามภาวะไขมนในเลอดสง ควรหาทางควบคมใหเปนปกต4. ถาเปนโรคความดนโลหตสง หรอเบาหวาน ควรรกษาเปนประจำาอยาไดขาด เพราะเมอควบคมโรคเหลานได กจะลดความเสยงตอการเกดโรคอมพาต5. ถาเคยมอาการอมพาตชวคราวจากสมองขาดเลอดชวขณะ (ทไอเอ) ควรรบปรกษาแพทย และกนยาแอสไพรน (หรอยาตานการจบตวของเกลดเลอด)ตามแพทยสงเปนประจำาอยาไดขาด

24

จรญญา อครวงษ

ก�รฟ นฟสมรรถภ�พหลงเปนอมพ�ต

เป�หม�ย การฟ นฟสมรรถนะมเปาหมายหรอวตถประสงคทสำาคญคอ - ฟ นฟสมรรถนะทสญเสยไปใหกลบคน- ปองกนโรคหรอภาวะแทรกซอน- เพมคณภาพชวต - ใหการศกษาแกผปวย และครอบครวเกยวกบวธปองกนไมใหกลบมาเปนอมพาตอก มราว 10% ของผรอดชวตจากอมพาตทไมมความพการหลงเหลอ และสามารถทำางานไดเหมอนเดม พวกนกไมจำาเปนตองฟ นฟสมรรถนะ อก 10% มความพการมาก และรนแรงจนตองอยในโรงพยาบาล ไมวาจะชวยทำาการฟ นฟสภาพอยางไร กไมสามารถใหกลบไปอยบานตามลำาพงได ทเหลอ 80% ของผรอดชวตจะมความพการนอยจนถงปานกลาง และจะไดรบประโยชน จากการชวยฟ นฟสมรรถนะ การฟ นฟสมรรถนะควรเรมทำาโดยเรว ภายใน 24-48 ชวโมง หลงเกดอมพาตเลยกด แพทยจะเปนผประเมนผปวย เพอคดเลอกวา รายใดจะไดประโยชนจากการฟ นฟสมรรถนะ และเพอกำาหนดระดบการฟ นฟสมรรถนะวาแคไหนเหมาะสม ผปวย ครอบครว แพทยผรกษาและนกฟ นฟสมรรถนะจำาเปนตองเหนพองตองกนในวธการฟ นฟ และผลสำาเรจจะขนอยกบตวผปวยเองและครอบครวเปนอยางมาก เขาจำาเปนตองรและเขาใจถง สาเหตและผลกระทบของอมพาต โรคแทรกซอนและวธปองกน ยาทใชรกษา วธปองกน ไมใหอมพาตเกดซำา และเทคนคทชวยผปวยอมพาตเคลอนไหวและชวยตวเองในการทำากจกรรม ในชวตประจำาวน รปแบบก�รฟ นฟจ�กอมพ�ต  เมอดการฟ นตวของกลามเนอหลงเปนอมพาต จะเหนวา เรมแรกกลามเนอจะออนปวกเปยกเลย ตอมายดเกรง ตอมาเรมเคลอนไหว

25

จรญญา อครวงษ

ไดเลกนอย จากนนกเคลอนไหวไดคลองขน มกำาลงขน และนานขน จนในทสดกลบเปนปกตเทากอนเปนอมพาต แตไมไดหมายความวา ผปวยทกคนจะฟ นไดดขนาดน บางรายการฟ นตวบางระยะชามาก บางรายหยดอยแคนน เชน ระยะกลามเนอออนปวกเปยก อาจลาชาเปนเดอน อาจเคลอนไหวไดเลกนอยแตทำาตามสงไมได สวนใหญแลวการฟ นตวจะเรวทสดในชวง 3 เดอนหลงเปนอมพาต การฟ นฟสมรรถนะจงมบทบาทสำาคญมากในการเรงหรอเปลยนแปลงระยะฟ นตวนปจจยชบงก�รฟ นตวหลงอมพ�ต  มปจจยหลายอยางทชวยพยากรณวา ผปวยจะฟ นตวจากการเปนอมพาตไดดหรอไมด เชนผปวยทอายนอยจะฟ นตวไดดกวาผทอายมาก คนอายมากมกจะมโรคประจำาตวหลายอยางดวย การฟ นฟสมรรถนะใหผปวย ยงทำาเรวเทาไรยงด ยงทงไวนานผลยงไมด ผปวยทอาการทางประสาทฟ นตวไดเรว มกจะรกษาไดผลด ผลการรกษาจะไมดในรายทเปนอมพาตซำา 

อมพาตทเกดจากสมองซกขวาหรอซาย ไมมผลตอการฟ นตว แตถามความผดปกตของการรบภาพจะสงผลไมดเลย ฟ นชาครบ ความผดปกตนมกพบในอมพาตทเกดจากสมองซกซายมากกวาซกขวา อาการบกพรองทางประสาทสมผสหรออาการพดไมได จะบงชใหรวารายนจะฟ นตวชา รายทสตปญญาบกพรองกผลไมดเชนกน ทำาใหตองอาศยคนดแลอยางใกลชดเพอความปลอดภย อาการกลนปสสาวะ กลนอจจาระไมไดบงบอกวาแยครบ ถาคครองอกฝายสขภาพด ดแลเอาใจใสดและฐานะดจะชวยมากครบ การฟ นตวจะดก�รปองกนและรกษ�โรคแทรกซอน  โรคแทรกซอนของอมพาต มทงทเปนผลจากรอยโรคในสมองโดยตรงและทเปนผลทางออม โรคแทรกซอนมผลตอการฟ นฟสมรรถนะมากจงตองพยายามปองกนอยาใหเกด ถาเกดตองรบใหการรกษาโดยเรว  โรคกอนเลอดอดเสนเลอดดำาทขาหรอทปอดพบไดบอยใน

26

จรญญา อครวงษ

ชวง 30 วนแรกของการเกดอมพาต การปองกนอาจทำาโดย ใหผปวยเคลอนไหวโดยเรว ใชถงผายดรดขา หรอใหยาปองกนเลอดแขงตว  ปอดบวมจากการสำาลกเปนสาเหตการเสยชวตจากอมพาต อนดบทสาม รองจากโรคหวใจ และจากตวอมพาตเอง ราวครงหนงของผปวยอมพาต จะมปญหาเรองการกลนลำาบาก ถารบฟ นฟสมรรถนะการกลนได กจะชวยปองกนปอดบวมชนดนไดมาก อาจตองฝกการกลน ตองเปลยนลกษณะอาหารทใหผปวยอมพาต หรอกรณทเสยงมาก อาจใสสายยาง ผานจมกลงกระเพาะ ไวเปนทางใหอาหาร  อาการกลนลำาบากมกหายไปไดเองหลงจากหายจากเปนอมพาต ถาไมหายคงตองเจาะใสสายยางจากหนาทอง เขาไปกระเพาะเพอใชใหอาหาร  การตดเชอของทางเดนปสสาวะพบบอยใน รายกลนปสสาวะไมอย หรอปสสาวะไมออก สายสวนปสสาวะทใสไว ตอนแรกรบเขารกษาในโรงพยาบาล ควรถอดออกภายใน 2-5 วน ถาตรวจพบวามเชออกเสบในปสสาวะกจำาเปนตองใหยารกษา  แผลกดทบมกพบในผปวยทผอมหรออวนมาก ๆ และพบบอย ในรายทกลนอจจาระ ปสสาวะไมอย การปองกนอยทการหมนดแลรกษาผวหนงใหสะอาด อยาใหเสยดส หรอมแรงกดทบ พลกตวบอย ๆ ใหอาหารเพยงพอ และใหผปวยเคลอนไหวโดยเรว  ปวดไหลมกเกดจากการดงรงของหวขอไหลขางทเปนอมพาต จงตองระวงอยาไปดงหรอหมนแขนแรงๆแขนขางอมพาตตองจดใหอยในตำาแหนงทเหมาะสม และมอปกรณชวยพยง  เสนยด ขอตด กลามเนอเกรง เกดบรเวณไหล ศอก ขอมอและเอนรอยหวาย การปองกน อาศยการบรหาร การจดตำาแหนง การดด การดาม และการนวด  หกลมมกเกดไดบอยในผปวยอมพาต สาเหตมาจากการตดสนใจไมด (โดยเฉพาะผทอมพาตซกซาย)

27

จรญญา อครวงษ

การรบรบกพรอง,สายตาบกพรอง,สบสน,การทรงตวไมดและการประสานงานระหวางอวยวะตาง ๆ ไมด หรออาจจะผลทไมพงประสงคของยา การปองกน ตองอาศยการคอยกำากบดแล การใหความรแกผปวย และญาตใกลชด ในการปองกน การหกลม และการชวยเหลอเมอหกลม  อาการ พบไดราว 10 ถง 15 เปอรเซนต ของผปวยอมพาต และพบในอมพาตจาก กอนเลอดไปอดตน มากกวาในอมพาตจากเสนเลอดตบตน กรณทเกดชกขนจงใหยาปองกน จะไมใหยากอนมอาการชก  อาการปวดจากสมองเปนอาการทเกดจากรอยโรคในสมอง อาการปวดมกรนแรง บรเวณกวางกระจายไปทว อาจปวดแบบออกรอน แบบทมแทง หรอแบบเจบ อาการนรกษายากครบตองพยายามหลกเลยงเหตการณททำาใหเกดอาการปวด ปองกนและรกษาการตดเชอ  การเกรง การเสนยด แผลกดทบ และโรคแทรกซอนทางลำาไส หรอกระเพาะ ปสสาวะ อาการเศราพบไดราว 30 ถง 60 เปอรเซนต ของคนเปน อมพาตและพบมากในคนสงอาย ในคนอมพาตรางกายซกขวา และในคนทมความพการมาก การรกษาดวยยาคอนขางไดผลดม�ตรก�รปองกนอมพ�ตเกดซำ�  ผทเคยเปนอมพาต จะมความเสยงทจะเกดอมพาตซำาสงถง 5 เทา ของผไมเคยเปน ฉะนนการปองกน ไมใหเกดอมพาตซำา จงเปนสงสำาคญในการฟ นฟสมรรถนะ มาตรการปองกนไดแก การชบงและควบคมปจจยเสยงตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงความดนโลหตสง การสบบหร และการมชวตประจำาวนแบบนง ๆ นอนๆ การใหยาปองกนการแขงตวของเลอด และยาปองกนเลอดจบตวเปนกอน พบวาชวยปองกนอมพาตซำาไดด ในบางกรณ การปองกนอาจใชวธผาตด เชน ผาตดแกไขเสนเลอดแดงใหญตบตน ผาตดหลอดเลอดโปงในสมอง หรอผาตดหลอดเลอดผดปกตตาง ๆ เบาหวาน พบไดประมาณ 3.5 เปอรเซนตของ

28

จรญญา อครวงษ

คนทวไป พบไดในคนทกวยแตจะ พบมากในคนอาย มากกวา 40 ปขนไป และคนทอยในเมองมโอกาสเปนโรคน มากกวาชาวชนบท คนอวนและหญงทมลกดก มโอกาสเปนโรคนไดมากขน

โรคอวน ก�รประเมนคว�มอวน การจะประเมนวาอวนหรอไมเรามไดประเมนจากการดดวยสายตาอยางเดยวแตจะประเมนจากดชนมวลกายซงสมพนธกบปรมาณไขมนใน

รางกาย มวธการประเมนงายๆแตไดผลดไดแก

1. ดชนมวลกาย BMI [body mass index] 2. วดเสนรอบเอว Waist circumference 

ดชนมวลก�ย BMI [body mass index] การวดปรมาณไขมนในรางกายเปนเรองทตองใชเครองมอในการวด จง

ใชดชนมวลกายมาวด คาทไดมความแมนยำาพอสมควรและสมพนธกบ ปรมาณไขมนในรางกาย วธวดกสะดวก

ก�รคำ�นวณดชนมวลก�ย

ดชนมวลกาย =นำาหนก ( กก )                      สวนสง(ม)²

ตวอย�งก�รคำ�นวณ

สวนสง 170 ซม. นำาหนก 85 กก.1. นำาหนกตง   85 กก. 2. สวนสง*สว นสง = 1.70*1.70=2.89 3. ดชนมวลกาย= 85/2.89=29.41 กก/ ตารางเมตร

29

จรญญา อครวงษ

BMI สามารถวดไดงายโดยวดสวนสงและนำาหนกและคำานวณตาม ตาราง หรออาจจะหาดชนมวลกายไดจากตารางโดยใชนำาหนกและสวน

สงคานจะมความสมพนธกบปรมาณไขมนในรางกาย หรอจากการคำานวณ ขอระวง BMI ใชประเมนปรมาณไขมนในผทมกลามมากๆไม

ได และประเมนในผทกลามเนอลบจากสงอายไมได จากคาดชนมวลกายทานสามารถใชตารางขางลางประเมนความรนแรงหรอระดบของความอวน

ตารางแสดงความสมพนธระหวางดชนมวลกาย ระดบความอวน และภาวะเสยง สำาหรบประเทศทางยโรป (WHO 1998)

   ภ�วะเสยงตอโรค

เสนรอบเอว

 BMI

กก/ตารางเมตร

Obesity class

ระดบความอวน

ภาวะเสยงตอโรค

ชาย<40 นว

หญง<35 นว

ชาย>40 นวหญง>35 นว

นำาหนกนอย <18.5   ตำา --- ---

นำาหนกปกต

18.5-24.9   เทาคนปกต --- ---

นำาหนกเกน 25-29.9   เพม เพม สง

โรคอวน30-34.9 35-39.9

1 2

เพมปาน กลาง

เพมมาก

สงสงมาก

สงมากสงมาก

30

จรญญา อครวงษ

อวนมาก >40 3 อยในชวงอนตราย

สงมากๆ

ๆสงมากๆๆ

ภาวะเสยงตอโรค หมายถงภาวะเสยงตอการเปนโรคเบาหวานชนดทสอง ความดนโลหตสง และโรคหวใจและหลอดเลอด ไขมนในเลอดสง ผปวย

ทมเสนรอบเอวมากแมวา BMI จะปกตกมความเสยงตอการเกดโรคเชนกนจะเหนไดวาทานทมดชนมวลกายตง 25 ขนไปโดยเฉพาะมเสนรอบ

เอวมากวา 40 นวในชาย 35 นวในหญงจะตองเรมรกษาอยางจรงจงสำาหรบชาวเอเชยไมสามารถใชตวเลขดงกลาวไดเนองจากผลของ

การวจยพบวาหากดชนมวลกายมากกวา 23 กก/ ตารางเมตร ไมวาจะ เปนหญงหรอชาย จะเกดอบตการณของโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง

ไขมนในเลอดสงดงนนจงกำาหนดวาหากดชนมวลกายมากกวา 23 จะ ถอวาอวน นอกจากนนการวดเสนรอบเอวกไมสามารถใชมาตรฐานของ

ฝรงเนองจากโครงสรางตางกน จงมการวจยพบวาเสนรอบเอวทเหมาะ สมสำาหรบคนเอเซยคอ 90 ซม . สำาหรบผชาย 80 ซม . สำาหรบผหญงดง

ตารางทแสดง

ตารางแสดงความสมพนธระหวางดชนมวลกาย ระดบความอวน และภาวะเสยง สำาหรบประเทศทางเอเชย

   ภ�วะเสยงตอโรค

เสนรอบเอว

 BMI กก/

ตารางเมตร

Obesity class

ระดบความอวน

ภาวะเสยงตอโรค

ชาย<90 ซม.

หญง<80 ซม.

ชาย>90 ซมหญง>80 ซม.

นำาหนกนอย <18.5   ตำา --- ---นำาหนกปกต 18.5-   เทาคนปกต --- ---

31

จรญญา อครวงษ

22.9

นำาหนกเกน  23-24.9   เพม เพม สง

โรคอวน 25-29.9 1 เพมมาก สง สงมาก

อวนมาก >30 2 อยในชวงอนตราย

สงมากๆๆ สงมากๆๆ

วดเสนรอบเอว Waist circumference

ค�รอบเอวทมคว�มเสยงตอก�รเกดโรค สำ�หรบคนเอเซย

ชาย >40 นวหรอ102 ซม.

หญง > 35 นวหรอ88 ซม.

ชาย >90 ซม ญง > 80 ซม.

การวดเสนรอบเอวจะมความสมพนธกบปรมาณไขมนในอวยวะภายในชองทองหากมไขมนชองทองมากจะพบวามความเสยงตอการเกดโรค

มากกวาไขมนทอยตามแขนหรอขา ผทมดชนมวลกายเกนแตเสนรอบเอวไมเกนกลมนมความเสยงตอโรคไมมาก

วธก�รวดเสนรอบเอว การวดตองวดทายน เทาแยก จากกน 25-30 ซม.วดรอบเอวระดบกงกลางกระดก

สะโพกสวนบนสดและขอบลางของกระดกซโครงให ขนานกบพนผวดตองนงขางๆ และตองวดขณะหายใจ

ออกเทานน สวนสะโพกใหวดบรเวณสวนทกนยนออกมามากทสด

ส�เหตจ�กโรคอวนคนเรารบประทานอาหารเขาไปไมวาจะเปนประเภทแปงหรอ

โปรตนหากพลงงานทไดรบเกนความตองการรางกายกจะสะสม อาหารสวนเกนเหลานนในรปไขมน สะสมมากขนจนกลายเปนโรค

32

จรญญา อครวงษ

อวน สาเหตจรงๆยงไมทราบแนชด โรคอวนมกจะมสาเหตตางๆดงน

การรบประทานอาหาร หากรบประทานอาหารทใหพลงงานสงเปน ประจำาจะใหนำาหนกเกน

โรคตอมไรทอ เชนตอมธยรอยดทำางานนอยจะมนำาหนกเกน เนองจากรางกายเผาผลาญอาหารนอยลง โรค cushing รางกาย

สรางฮอรโมน cortisol มากทำาใหรางกายมการสะสมไขมน ฮอรโมนนอาจจะมาจากรางกายสรางเอง หรอจากลกกลอน ยาแก

หอบ ยาชด หรอรางกายสรางขนเนองจากเนองอกตอมหมวกไต จากยา ยาบางชนดทำาใหความอยากอาหารเพม เชนยาคมกำาเนด ยา

แกโรคซมเศรา tricyclic antidepressant,phenothiazine ยาลดความดน beta-block

กรรมพนธ จะพบวาบางครอบครวจะอวนทงหมดซงสวนหนงเกด จากพนธกรรม แตอกสวนหนงอาจจะเกดจากวฒนธรรมการรบ

ประทานอาหารและความเปนอย วฒนธรรมการดำารงชวตและอาหารซงเหนไดวาบางชาตจะมนำาหนก

เกนเนองจากอาหารของชาตนนนยมอาหารมนๆ ความผดปกตทางจตใจทำาใหรบประทานอาหารมาก เชนบางคนเศรา

แลวรบประทานอาหารเกง การดำาเนนชวตอยางสบาย มเครองอำานวยความสะดวดมากมาย

และขาดการออกกำาลงกาย มรถยนต มเครองทนแรง มทวรายการ ดๆใหด มสอโฆษณาถงนำาหวาน นำาอดลม เหลานเปนปจจยเสยง

โรคอวนตงแตในวยเดก

การดมสรา

การสบบหร

โรคอวนในวยรน

33

จรญญา อครวงษ

ชวตทมความสบาย ขาดการออกกำาลงกาย รบประทานอาหารไมจำากด เวลา ไมจำากดประเภท และไมจำากดปรมาณเหลานทำาใหเกดโรคอวน เมอ

อวนกทำาใหออกกำาลงไดไมเตมท นำาหนกของผชายจะเพมจนคงทเมอ อายประมาณ 50 ป สวนผหญงนำาหนกจะเพมจนอายประมาณ 70 ป

โรคอวนในเดกเซลลไขมนในรางกายจะมชวงทเจรญเตบโตอยสองชวงคอวยเดกและ

วยรน กรรมพนธเปนตวกำาหนอใหแตละคนมเซลลไขมนไมเทากน คน อวนจะมเซลลไขมนมาก การอวนในเดกจะมปรมาณเซลลไขมนมากทำาให

ลดนำาหนกยาก สานโรคอวนในผใหญเกดจากเซลลไขมนมขนาดใหญทำ�ไมเลกบหรจงมนำ�หนกเพมnicotin ในบหรจะกระตนการเผาผลาญอาหาร เมอหยดสบบหรนำาหนกจะขนงายคนทำ�ง�นเปนกะมโอก�สอวนมการศกษาวาคนงานททำางานเปนกะจะมนำาหนกเพมงายเนองจากรบ

ประทานอาหารมาก และพกผอนมากผลเสยจ�กโรคอวน

มการศกษาพบวาดชนมวลกายทเหมาะอยระหวาง 21-25 เนองจาก อตราการเกดโรคมะเรง โรคหวใจตำาและเมออวนมากขนกจะเกดโรคมาก

โรคเรอรงทสมพนธกบโรคอวนโรคเรอรงทสมพนธกบโรคอวนไดแก

โรคหวใจขาดเลอด โรคหลอดเลอด สมอง โรคมะเรงบางชนด โรคเบาหวาน

และโรคถงนำาด เปนตน

โรคหวใจขาดเลอด โรคอวนเปน ปจจยเสยงอสระททำาใหเกดโรคหวใจ และยงเปนสาเหตของปจจย

เสยงตอโรคหวใจ นอกจากนยงพบวาอตราการตายจากโรคหวใจ เพมขนในกลมคนอวน ยงอวนมากยงมโอกาสเปนโรคหวใจเพม

พบวาผทมดชนมวลกายมากกวา 30 กก/ ตารางเมตร จะมความ เสยงตอโรคหวใจ สำาหรบผทเปนโรคเบาหวาน หรอไขมนในเลอดสง

34

จรญญา อครวงษ

ดชนมวลกาย 25-29 กก/ตารางเมตรกจะเกดความเสยงตอโรค หวใจ

โรคความดนโลหตสง โรคอวนจะมโรคความดนโลหตสงกวาคน ปกต 2.9 เทา ความเสยงของความดนโลหตสงจะเพมขนตามระยะ

ทเปนโรคอวน เมอลดนำาหนกระดบความดนจะลดลงดวยพบวาผท มดชนมวลกายมากกวา 25 กก/ ตารางเมตร จะเปนความดนโลหต

สงเปน 2 เทาของผทมดชนมวลกาย 22 ไขมนในเลอดสง โดยเฉพาะไขมน triglyceride ,LDL สงสวนไข

มนทดไดแก HDL จะตำา

โรคหลอดเลอดสมอง พบวาหากอวนลงพงจะมอตราการเกดโรคหลอดเลอดสมองมากขน โดยเฉพาะผทมดชนมวลกายมากกวา 30

โรคมะเรง บางชนด ไดแกมะเรงทพงฮอรโมนในผหญงไดแก โรค มะเรงมดลก โรคมะเรงปากมดลก โรคมะเรงเตานม สวนในผชาย

ไดแกมะเรงลกหมาก นอกจากนนยงพบวามะเรงทางเดนอาหาร เพมขนเชน มะเรงลำาไสใหญ มะเรงหลอดอาหาร และโรคมะเรงถง

นำาด

โรคเบาหวาน ความเสยงตอโรคเบาหวานชนดทสองเพมขน 40 เทาในคนอวน เมอดชนมวลกายลดลงความเสยงจะลดลงดวย โดย

เฉพาะผทอวนตงแตเดกเมอโตขนจะมความเสยงเพมขน

โรคถงนำาด คนอวนจะมความเสยงตอนว 3-4 เทาและความเสยง จะสงขนเมออวนลงพง

ไขมนพอกตบ โรคอวนทสมพนธกบคว�มผดปกตของตอมไรทอ 

ภาวะดออนซลน โรคอวนมความสมพนธกบภาวะดออนซลนโดยเฉพาะ อวนลงพง พบภาวะนไดบอยในผทดชนมวลกายมากกวา 40

กก/ตร.ม. ผลกระทบตอระบบสบพนธ พบวาคนอวนเปนหมนและปวด ประจำาเดอนไดบอยกวาคนปกต คนอวนขณะตงครรภมความเสยงตอ

โรคความดนโลหตสง แทงบตรไดบอยโรคอวนทสมพนธกบสขภาพผชายอายมากกวา 75 ปผหญงอายมากกวา 65 ป การลดนำาหนกจะไมทำาใหอตราการตายลดลง

35

จรญญา อครวงษ

ขอเสอม นำาหนกทมากเกนไปกดลงบนขอทำาใหเกดขอเสอมเรวขน ปวดหลง

กรดยรกในเลอดสง ทำาใหเกดโรคเกาไดบอยในคนอวน โรคทางเดนหายใจ ผอาจจะหยดหายใจขณะหลบเปนพกๆทเรยกวา

sleep apnea syndrome ทำาหลบไมสนท และมกเกดอบตเหต ขณะขบรถ

กลนปสสาวะไมอย  โรคเสนเลอดขอด

ก�รรกษ�โรคอวน

ทำ�ไมตองลดนำ�หนกเปนททราบกนแลววาโรคอวนจะมอตราการจากโรคหวใจและหลอดเลอดสงมหลกฐานยนยนวาการลดนำาหนกในคนอวน

จะไดประโยชนดงนลดความดนโลหตลงได ลดระดบไขมนtriglyceride ลงได เพมระดบไขมน HDL(ไขมนทปองกนหลอดเลอดตบ) ลดระดบไขมน LDL(ไขมนไมดหากสงจะเกาะตดผนงหลอดเลอด)

ลดระดบนำาตาลในผปวยเบาหวาน ลดอตราการเกดโรคเบาหวานชนดท สอง ลดอตราการตายจากโรคหวใจและหลอดเลอด สมยกอนแพทยจะ

รกษาโรคอวนกตอเมอโรคอวนนนกอใหเกดโรคแทรกซอนแลวเชน โรค หวใจ โรคเบาหวาน ปจจบนแพทยจะใหความสนใจเมอนำาหนกเรมเพมไม

รอจนกระทงเกดโรคแทรกซอน ตารางแสดงความสมพนธระหวางนำาหนกและโรคแทรกซอน

โรคแทรกซอน ณ ระดบคว�มอวนต�ง

ดชนมวลกาย

โรคแทรกซอน

<18.5 คณผอมไป

21-22 นำาหนกทเหมาะสม

>22 คณมความเสยงตอเบาหวานเพมขน 3 เทา

36

จรญญา อครวงษ

>23 อตราการตายจากโรคหวใจเพมขน

25 อตราการเกดโรคเบาหวาน 8 เทาอตราการเกดโรคหวใจเพมขน 2 เทา

28 เปนดชนมวลกายทโรคเบาหวานชนดทสอง

30 อตราเสยงตอเบาหวานเพมขน 40 เทา

>32 สาเหตการตายเพมขน เทาตว

>40 ไมสามารถอยในสงคมอยางมความสข

จากตารางจะเหนวาเมอดชนมวลกายมากกวา 23 จะเรมมโรค แทรกซอนดงนนควรจะคมนำาหนกเมอดชนมวลกายมากกวา 23

ก�รจะรกษ�โรคอวนจะพจ�รณ�จ�กอะไรบ�ง 1. ระดบความอวน และระดบเสนรอบเอว    ระดบความอวนเราสามารถวดไดจากดชนมวลกายคาปกตของคน

ประมาณ 20-25 กก/ตม.ระดบทตองรกษาคอดชนมวลกาย มากกวา 30 โดยทไมมความเสยงอนๆ

เสนรอบเอวจะบงบอกวาคณจำาเปนตองรกษาหรอยง ชายมากกวา 90 ซม. หญงมากกวา 80 ซม.ภาวะดงกลาวตองรบลดนำา

หนก ผทมดชนมวลกายนอยกวา 23 ไมตองรกษานอกจากแนะนำาให

ควบคมนำาหนกไมใหขน ผทมดชนมวลกายประมาณ 25 ถาหากมปจจยเสยงทจะเกดโรคเบา

หวานเชนมพ นอง พอแมเปนเบาหวาน มปจจยเสยงตอโรคหวใจ แนะนำาใหลดนำาหนกลงจนดชนมวลกายประมาณ 22

2. ผปวยมโรคเหลานรวมดวยจำาเปนตองลดนำาหนกอยางรบดวน

37

จรญญา อครวงษ

มโรคหลอกเลอดหวใจตบ รวมดวย เชนเคยเจบหนาอก เคยนอนใน โรงพยาบาลเพราะวาเจบหนาอก เคยผาตดเสนเลอดหวใจ หรอเคย

ถางหลอดเลอดหวใจ มโรคหลอดเลอดแดงแขงรวมดวย เชนหลอดเลอดแดงขาตบ

หลอดเลอดแดงในทองโปงพอง หลอดเลอดแดงทคอตบ

เบาหวานชนดทสอง เปนโรค sleep apnea ผปวยจะนอนกรนเสยงดง และจะหยด

หายใจชวขณะและผปวยตองตน ผทเปน Metabolic syndrome 3. ผปวยมโรคทเกดจากความอวนหรอไม เชน ขอเสอม

osteoarthritis นวในถงนำาด gall stone ปวดประจำาเดอน ถา หากมโรคดงกลาวกตองลดนำาหนก

4. ผปวยมปจจยเสยงตอโรคหวใจ และหลอดเลอดหรอไม หากผปวยม ปจจยเสยงดงกลาวจำาเปนตองลดนำาหนก

5. ปจจยเสยงอยางอน เชน การขาดการออกกำาลงกาย การแกไขใหออกกำาลงกาย ,ไขมน triglyceride ในเลอดสง หากทานมนำา

หนกเกนโดยมดชนมวลกายมากกวา 25 และมปจจยเสยงดงกลาวขางตนควรตองลดนำาหนก

ก�รเลอกวธก�รรกษ� เมอทานผอานมนำาหนกเกนโดยมคา BMI มากกวา 25 กก/ตารางเมตร

หรอมเสนรอบเอวมากวา 40 นว,35 นวสำาหรบชายหญงตามลำาดบ และมโรคหรอปจจยเสยงอยางอนรวม จำาเปนตองรกษา ตารางขางลาง

แสดงคา BMI และวธการรกษา การเลอกวธการรกษาขนกบระดบความ อวน และโรคแทรกซอน

แนวทางการรกษาโรคอวนโดยอาศย BMI และปจจยเสยง

  อาหาร ออกกำาลงกาย ยา อาหารทม

พลงงานตำา การผาตด

ดชนมวลกาย23-25          

38

จรญญา อครวงษ

    ไมมปจจยเสยง + + -        รอบเอวเพม + + -        DM/HT/CHD/HL

+ + +    

ดชนมวลกาย25-30          

    ไมมปจจยเสยง + +

+อาจจะพจารณา

ให   

    รอบเอวเพม + +

+อาจจะพจารณา

ให   

    DM/HT/CHD/HL

+ + +    

ดชนมวลกายมากกวา 30          

    ไมมปจจยเสยง + +

+อาจจะพจารณา

ให+ +

    รอบเอวเพม + + + + +    DM/HT/CHD/HL

+ + + + +

+หมายถงใหปฏบต         - หมายถงยงไมตองใช    DM หมายถงโรคเบาหวาน     HT หมายถงความดนโลหตสง   CHD หมายถงโรคหลอดเลอดหวใจ     HL หมายถงไขมนในเลอดสง

39

จรญญา อครวงษ

ผทมดชนมวลกายนอยกวา 25 ยงไมมความจำาเปนในการลดนำา หนก แตถาทานมประวตครอบครวเปนโรคเบาหวาน โรคหวใจ

แนะนำาใหทานคมนำาหนกทดชนมวลกายประมาณ 22 โดยการ ควบคมอาหาร ออกกำาลงกายและเปลยนพฤตกรรม

ผปวยทมนำาหนกเกนคอ BMI=25-29.9 ถาไมมปจจยเสยงรวม ดวยหรอเสนรอบเอวนอยกวา 40 นวใหควบคมนำาหนกไมให

มากกวาน ผปวยโรคอวนทม BMI >30 หรอ BMI>25 และพบวาเสนรอบ

เอวเกน 40 นวในชาย หรอเกน 35 นวในหญง และไมมปจจยเสยง กใหเรมรกษาดวยอาหารและการออกกำาลงกาย แตถามปจจยเสยง

กตองรบลดนำาหนก  เป�หม�ยในก�รควบคมนำ�หนก การควบคมนำาหนกใหอยในเกณฑปกตอาจจะเปนไปไมไดสำาหรบผปวย

บางทานทอวนมาก แตทานไมตองยอทอเพราะการทจะมสขภาพทด จำาเปนตองนำาหนกอยในเกณฑปกต เพยงแตทานลดนำาหนกไดรอยละ

10 ผลดตอสขภาพกจะเกดขนดงนนจงกำาหนดเปาหมายเบองตนสำาหรบการควบคมนำาหนกทดดงน

เกณฑการประเมน ผลสำาเรจ

การลดนำาหนก นำาหนกลดลง 5-6 กก.หรอลด ลงรอยละ 10

ดชนมวลกาย นอยกวา 23 กก/ตารางเมตรความดนโลหต ลดลงระดบนำาตาลใน

เลอด ลดลง

ระดบนำาตาลเฉลย ลดลง

ปจจยเสยงอยางอน ลดลง

ขนตอนในการควบคมนำาหนกตองประกอบไปดวย 3 ขนตอนคอ 1)ลด นำาหนก 2) การรกษานำาหนกใหคงท 3) การปองกนนำาหนกเพม การลด

นำาหนกทดตองใชเวลาในการลดจะใหผลดกวาการลดนำาหนกอยาง

40

จรญญา อครวงษ

รวดเรวเนองจากการลดอยางรวดเรวกทำาใหนำาหนกเพมอยางรวดเรว เชนกน ขนตอนในการควบคมนำาหนก

1) ลดนำ�หนก1. ตงเปาหมายนำาหนกทจะลดในเบองตน โดยทวไปแนะนำาใหลดนำา

หนกลงจากเดม 10 % เปาหมายนผปวยสวนใหญจะทำาได2. ความเรวของการลด อตราทเหมาะสมคอลดนำาหนกสปดาหละครง

กโลกรม โดยการลดพลงงาน 300-500 กโลแคลอร สำาหรบผทม ดชนมวลกาย 27-35 กก.ตร.ม.สำาหรบผทมดชนมวลกายมากกวา

35 ใหลดพลงงาน 500-1000 กโลแคลอร/วนจงจะสามารถทำาให นำาหนกลดลง 10% ใน 6 เดอน

3. ใหออกกำาลงกายสปดาหละ 5 ครง ครงละ 30 นาทโดยใชพลงงาน ในการออกกำาลงกายประมาณ 300-500 กโลแครอร

2)ก�รรกษ�นำ�หนกใหคงท  เมอผปวยทอวนสามารถคมนำาหนกไดดคอนำาหนกเพมนอยกวา 3

กโลกรม เสนรอบเอวนอยกวาเดม 4 ซม. เปนเวลา 2 ปวธการคมนำา หนกใหคงทกอาศยการคมอาหาร ออกกำาลงกาย การเปลยนพฤตกรรม

ถาหากตองการลดนำาหนกกสามารถทำาได3) ก�รปองกนนำ�หนกเพมผทอวนบางคนไมสามารถลดนำาหนกไดจดประสงคคอคมนำาหนกอยาให

เพม เมอปองกนนำาหนกเพมไดแลวกสามารถลดนำาหนกตอไปวธก�รรกษ�มกวธ

1. การควบคมอาหาร

2. การออกกำาลงกาย

3. การปรบเปลยนพฤตกรรม

41

จรญญา อครวงษ

4. การรกษาดวยยา 5. การรกษาโดยการผาตด

กลวธในก�รลดนำ�หนก

การรกษาทไดผลดไดแกการใหอาหารทมพลงงานตำา,การออก กำาลงกาย และการเปลยนพฤตกรรมการบรโภคเพอคมนำา

หนก

การรกษาดวยยาจะใชกรณทคมอาหารและออกกำาลง 6 เดอน แลวนำาหนกไมลด

ใหลดนำาหนก 10 % จากนำาหนกเดม โดยใชเวลา 6 เดอนเมอ ลดนำาหนกไดจงคอยลดนำาหนกลงอก

ควรจะลดนำาหนกสปดาหละไมเกนครงกโลกรม

การลดนำาหนกทดควรจะลดอาหารไขมน และลดพลงงานจาก พลงงาน

การออกกำาลงจะมประโยชนคอ 1) ทำาใหนำาหนกลดลง 2)ลด ปรมาณไขมนในอวยวะภายใน 3) ทำาใหปอดและหวใจแขงแรง

4) ปองกนไมใหนำาหนกเพม

การออกกำาลงควรจะเพมจนไดตามเปาหมายคอวนละอยาง นอย 30 นาท โดยออกกำาลงปานกลาง สปดาหละ 5 วน

เมอลดนำาหนกไดใหรางวลกบชวต เชนเสอผาราคาแพง

42

จรญญา อครวงษ

มการศกษาแสดงวานำาหนกอาจจะไมสาเหตสำาคญในการเกด โรค แตอาหารทไมถกสขลกษณะและขาดการออกกำาลงกาย

ตางหากททำาใหเกดโรค

ขนตอนก�รรกษ� ผปวยทมนำาหนกเกนมความจำาเปนในการรกษา แตวธการรกษามไดขน

กบนำาหนกอยางเดยว แตขนกบดชนมวลกาย เสนรอบเอว และโรคทพบรวมขนตอนการรกษา

ประกอบดวย

1. ชงนำาหนกและวดสวนสงซงสามารถคำานวณคาดชนมวลกายและ เสนรอบเอว และสามารถประเมนไดวาทานอวนมากนอยแคไหน

2. ประเมนผปวยวามโรคทเกดจากความอวน หรอไม หรอมปจจยเสยงตอโรคหวใจ และหลอดเลอดหรอไม หากมปจจยเสยงจะตองรบลด

นำาหนก

3. ผปวยอวนคนไหนจำาเปนตองรกษาบาง 4. ผปวยไดรบความรเกยวกบผลจากความอวน

ผลเสยของการมนำาหนกเกน

ผลดของการลดนำาหนก

6. การควบคมอาหาร

7. การออกกำาลงกาย เพอปองกนมใหนำาหนกเพม และออกกำาลงกาย เพอใหนำาหนกลดลง

8. การเปลยนพฤตกรรม

9. การใชยารกษา

43

จรญญา อครวงษ

10. มการบนทกการรบประทานอาหาร และการออกกำาลงกาย

11. การเลอกคลนกลดนำาหนก

ผลดจ�ก�รลดนำ�หนก การลดนำาหนกจะมผลดตอสขภาพทงปจจบนและอนาคตระดบไข มน ระดบนำาตาล ระดบความดนจะลดลงการลดนำาหนกไมจำาเปนตองลด

นำาหนกลงจนปกต นำาหนกลดลงบางสวนกกอใหเกดผลดตอสขภาพโดยรวม

1. ลดอาการของผปวยโรคอวน เมอนำาหนกลดคนอวนจะรสกแขงแรง ขน แจมใสขน อาการเหนอยงายจะดขน อาการแนนหนาอกจากโรค

หวใจ ประจำาเดอนผดปกตกดขน2. คณภาพชวตและความมนใจดขน หลงจากทนำาหนกลดลงผปวยจะ

มความเชอมนในตวเองมากขน ไมเหนอยงายสามารถออกกำาลง กายไดดขน

3. สขภาพในระยะยาวดขนเนองจากปจจยเสยงตอโรคหวใจและหลอด เลอดลดลง

4. อายเฉลยยาวขนเนองจากตายจากโรคหวใจและมะเรงลดลง

อ�ก�รทจะดขนเมอลดนำ�หนกได 5-10 กก

เหนอยงาย ปวดหลง ปวดขอ ปวดเขา

44

จรญญา อครวงษ

แนนหนาอกจากโรคหวใจ เหงอออก หายใจไมอม นอนกรน ความผดปกตเกยวกบประจำา

เดอน กลนปสสาวะไมอย เบาหวาน

จะเหนไดวาเมอเราลดนำาหนกลงไดระดบหนงกจะเกดผลดตอสขภาพ แลว การมสขภาพทดไมจำาเปนตองลดนำาหนกจนกระทงนำาหนกเขา

เกณฑปกตขอเพยงลดลง 5-6 กโลกรมกจะเกดผลดตอสขภาพตารางแสดงผลดของการลดนำาหนกตออตราการตายในผปวยโรคอวนทไมมโรค

ผลของก�รลดนำ�หนกตออตร�ก�รต�ยในผปวยโรคอวนทไมมโรคแทรกซอน

ลดมากกวา 5 กก. จะลดอตราการเกดโรคเบาหวานรอยละ 50 ลดมากกวา 9 กก.จะลดอตราการเกดมะเรงและโรคหวใจรอย

ละ 25 และลดอตราการตายรอยละ 25 ผปวยโรคเบาหวานจะมอายเพมขน 3-4 เดอนทกหนงกโลกรมท

ลด

สำาหรบทานทอวนแลวยงไมมโรคประจำาตว ทานจะพบวาเมอทานลดนำาหนกอตราการเกดโรคตางๆกจะลดลงตารางแสดงผลดจากการลดนำาหนกในผปวยโรคอวนทมโรค

ผลดตอสขภ�พเมอนำ�หนกลดลง ประม�ณ 1 กโลกรม

ลดอตราการตายรอยละ 20

45

จรญญา อครวงษ

ลดอตราการตายจากมะเรงรอยละ 37

ลดอตราการเกดมะเรงรอยละ 53

ลดอตราการตายจากโรคเบาหวานรอยละ 44

ลดอตราการตายจากโรคหวใจรอยละ 9

ผลก�รลดนำ�หนกตอโรคของผปวย ความดนโลหตสง มหลกฐานยนยนวาการลดนำาหนกจะลดความดน

โลหต ระดบไขมนในเลอด พบวาการออกกำาลงจะลดระดบ triglyceride

และเพม HDL ระดบ cholesterol และ LDL ลดไมมาก ระดบนำาตาล การลดนำาหนกจะทำาใหระดบนำาตาลลดลง

การปองกนโรคอวนประเทศทประสบปญหาเรองโรคอวนไดรณณรงคใหประชาชนเลอกรบ

ประทานอาหารทมประโยชน สงเสรมใหประชาชนออกกำาลงกายเพม แตกมประชาชนกลมหนงซง

จำาเปนตองไดรบความรปฏบตเพอใหลดนำาหนกลงอยในเกณฑปกตหากทานมดชนมวลกายอยในกลมนหรอมโรคประจำาครอบครวดงในตารางขางลางทานตองปองกนมใหนำาหนกเกน กลมผทเสยงตอโรคอวนและควรจะไดรบความรไดแก

ดชนมวลกาย ประวตโรคในครอบครว ปจจยทจะสงเสรมใหอวน

ดชนมวลกายมากกวา 23 กก/ตารางเมตร

สำาหรบชาวเอเซยดชนมวลกายมากกวา 25 สำาหรบชาวยโรป

โรคอวนโรคเบาหวาน

โรคไขมนในเลอดสง

การหยดบหรนำาหนกแรกเกดนอยอาชพทไมตองใชแรง

เชอชาต เชนอนเดย

46

จรญญา อครวงษ

โรคความดนโลหตสง

สำาหรบกลมทตองใหความรและตองตดตามการรกษาไดแกผปวยทอวนแลวและมโรคประจำาตวดงแสดงในตารางขางลางและหากทานจดอยในกลมนทานตองรบลดนำาหนกโดยรบดวน

ดชนมวลกาย โรคทพบรวม มากกวา 25 กก/ตาราง

เมตร(เอเซย) มากกวา 30 กก/ตาราง

เมตร(ชาวยโรป) รอบเอวมากกวา 90 ซม. 80

ซม.(ชาวเอเซย) รอบเอวมากกวา 94 ซม. 80

ซม.(ชาวยโรป)

โรคเบาหวานชนดท2

ตองคำานวณดชนมวลกายวาทานจดอยในกลมใดเพอจะไดมแนวทางในการในการดแลตวเอง

ก�รปองกนในด�นโภชน�ก�ร      

47

จรญญา อครวงษ

ควรควบคมอาหารการกนอยางเครงครด โดยมหลกงาย ๆ ดงน          (1) กนอาหารวนละ 3 มอ กนใหตรงเวลาไมงดมอใดมอหนง กนในปรมาณใกลเคยงกนทกวนทกมอ          (2) อยากนจบจบ ไมเปนเวลา          (3) ในแตละมอ ใหกนอาหารทมทงแปง เนอสตว ไขมน และผก          (4) หามกนนำาตาล นำาผง นำาหวาน นำาอดลม ขนมหวาน ขนมเชอมนำาตาล นมหวาน (ใหดมนมจดแทน) ผลไมทมรสหวานจด (เชน ทเรยน ขนน ลำาไย ลนจ องน ละมด ออย)ผลไมกระปองผลไมแชอมหรอเชอมนำาตาล          (5) ถาชอบหวาน ใหใชนำาตาลเทยมแทน          (6) หามดมเหลา เบยร ไวน ยาดองเหลา เครองดมบำารงกำาลง          (7) หลกเลยงการกนเครองในสตว ไขมนสตว นำามนหม เนย มนหม มนไก เนอตดมน หมสามชนครมกะท นำามนมะพราว  นำามนปาลม  ไขแดง  หอยนางรม อาหารทอด (เชน ไกทอด กลวยแขก ปาทองโก มนทอด ขาวเกรยบ)          (8) หลกเลยงอาหารรสเคมจด และอาหารสำาเรจรป (เชน ไสกรอก กนเชยง)          (9) กนอาหารประเภทแปง เชน ขาว กวยเตยว บะหม ถว ขนมปง ในจำานวนพอเหมาะไมมากหรอนอยจนเกนไป        (10) กนผกใหมาก ๆ (ปรมาณไมจำากด) โดยเฉพาะผกประเภทใบและถวสด เชน ผกกวางตง ผกคะนา ผกกาดขาว ผกบง ผกกะเฉด มะระ มะเขอยาว ถวงอก ถวแขก ถวฝกยาว ฯลฯ        (11) กนผลไมทมรสหวานไมมาก ไดมอละ 6-8 คำา เชน สม มงคด มะมวง มะละกอ พทรา ฝรง สบปะรด   5.4 ออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอ เชน เดนเรว วงเหยาะ ป น

48

จรญญา อครวงษ

จกรยาน วายนำา หรอทำางานออกแรงกายใหมาก ควรทำาในปรมาณพอ ๆ กนทกวน อยาหกโหมทงการควบคมอาหาร และการออกกำาลง ควรใหเกดความพอเหมาะ ทจะชวยควบคมนำาหนกตวใหอยในเกณฑปกต ถาอวนเกนแสดงวา ยงปฏบต ทง 2 เรองนไมไดเตมท   5.5 พกผอนใหเพยงพอ ทำาจตใจใหราเรง อยาใหเครยด หรอวตกกงวล   5.6 ควรเลกสบบหรโดยเดดขาด มเชนนน อาจทำาใหผนงหลอดเลอดแดงแขงเรวขนซงเปนตนเหตของโรคแทรกซอนตาง ๆ

อ�ห�รชนดใดทผปวยควรรบประท�นและไมควรรบประท�น 1. นมสด เปนอาหารทประโยชนแกรางกายมาก ผปวยโรคเบาหวานดมได แตนำานมทขายอยในทองตลาด ปจจบนมมากมายหลายชนด ควรเลอกซอดมได เชน นำานมสดหนองโพ นำานมสดฟารมโคนมไทยเดน มารคควรเลอกดมชนดนมจดไมเตมนำาตาลหรอชนดไมปรงแตง นำ�นมผสมคนรป เปนนมผงทนำามาผสมกบนำา มลกษณะคนรปนำานมไดแก นมสดตราหม นมบลซลของ โฟรโมสต นมสสมคนรปเนสเล ผปวยควรเลอกชนดจด นมสดระเหย หรอนมขนจด มลกษณะขนเทานมสดธรรมดาแตการผลตในประเทศไทยใหนมผลทไมม ไขมนผสมกบเนยหรอนำามนพช และเตมนำาครงหนงของนมธรรมดา ทำาใหมลกษณะขนใชใสเครองดมตาง ๆ เชน ชา กาแฟโอวลตน โกโก เชน นมขนจด ตราดอกมะล ตราดอกคารเนชน ตราดบเบบ โรคเบาหวานใชได นมธรรมด� เชน นมผงดสต เนสเปรย คลม มอลล

49

จรญญา อครวงษ

นมเปรยว ทขายทวไป ไดแก โยเกรต มทงชนดทปรงแตงดวย นำาเชอม ผลไมเชน สปปะรด สตอเบอรฯ และ ชนดทไมปรงแตงรส ผปวย โรคเบาหวาน ควรเลอก ชนดทไมปรงแตงรส นมขนหว�น ผปวยโรคเบาหวานไมควรใชนมชนดน เพราะจะใหระดบนำาตาลในเลอดสง นำ�นมถวเหลอง ทขายอยในปจจบนนม นมถวเหลองเกษตร โบมน แลคตาซอย ไวตามลค นมถวเหลองเหลา นไดมการเตมนำาตาลลงไปดวยทำาใหมรสหวาน ไมเหมาะสมสำาหรบผปวยโรคเบาหวาน ผปวยโรคเบาหวานดมได แตตองไมเตมนำาตาล 2. ผก ผปวยโรคเบาหวานควรรบประทานผกมาก ๆ ทงผกสดและสก เพราะใยอาหารในผกจะชวยใหนำาตาล ถกดดซมไดนอยลง จงชวยใหระดบนำาตาลในเลอดไมสงทงยงไมใหทองผกอกดวย ผกรบประทานเทาใดกไดเพราะใหแรงงานนอยมากไดแก หนอไม ผกกวางตง มะเขอเทศ ผกกาดขาว ถวงอก ผกคะนา พรก ตำาลง กะหลำาดอก ถวพล คนไช มะเขอตาง ๆ กะหลำาปล ชะอม นำาเตา มะระ บวบ ผกโขม ยอดฟกทอง ใบกยใช แตงกวา ผกบง ตนหอม ฯลฯ ผกทมคารโบไฮเดรทมาก เชน ฟกทอง แครอท สะเดา สะตอ มะรม ลกเนยง ถวลนเตา ผปวยโรคเบาหวานไม ควรทาน 3. ผลไม จะมนำาตาลอยโดยธรรมชาตจะแตกตางกนตามชนดของผลไมบางชนด จะมรสหวานมาก จงไมเหมาะสำาหรบผปวยโรคเบาหวาน 4. ธญญพช และเผอกมนตาง ๆ เปนอาหารทมคารโบไฮเดรทมาก ไมควรรบประทานมากเกนไป อาหาร จำาพวกนไดแก กวยเตยว บะหม ขนมจน วนเสน ขนมปง เผอกมนตาง ๆ ผปวยโรคเบาหวานสามารถรบประทานอาหารเหลานได ทกวน รบประทานไดมากนอยเพยงไรนน ขนอยกบกจกรรม และแรงงานทใชในแตละวน ควรรบประทานขาวหรออาหารแปงอน ๆ ใหนอยลงแพทยหรอนกโภชนาการจะเปนผกำาหนดให ถากนอาหารประเภทนมากเกน จะ

50

จรญญา อครวงษ

ทำาใหนำาตาลในเลอดสงได ถาสามารถ รบประทานขาวซอมมอไดทกวนกจะดมาก ในขาวซอมมอมใยอาหารมาก วนเสน เปนอาหารทผปวยโรคเบาหวานคดวารบประทานไดโดยไมจำากด เพราะเปนโปรตนจากถว แตทจรง วนเสนเปนอาหารจำาพวกแปงเชนเดยวกบขาวหรอกวยเตยว เพราะกรรมวธในการทำาวนเสนถกแยกสวนทเปนโปรตนออกไป ดงนนผปวยโรคเบาหวานจงจำาเปนตองจำากดการรบประทานวนเสนเชนเดยวกบขาวและแปงชนดอน ๆ 5. เนอสตว ผปวยโรคเบาหวานควรทานเนอเพยงพอกบรางกายประมาณ 3-4 ชอนกนขาวพนเลกนอย หรอ ประมาณครงขดตอมอเนอสตวเหลานจะเปน ปลา กงหอ เนอหม เนอวว เนอไก เตาหหรอเมลดถวแหง หากรบประทานมากเกนไปจะเปลยนแปลงเปนรปของไขมน ทำาใหอวนได ผปวยโรคเบาหวานควรกนเนอสตวไมตดมนและไมทานเครองในบอยเกนไป 6. ไข เปนอาหารทมประโยชนมาก ผปวยไมควรงด ควรรบประทานไขเปดหรอไขไก ประมาณสปดาหละ 3-4 ฟอง สำาหรบผปวยทโคเลสเตอรอลในเลอดสงอาจกนสปดาหละ 2 ฟอง แตถารบประทาน เพยงไขขาว กรบประทานไดทกวน 7. นำ�ต�ลเทยมหรอขณทศกร ไมหามในผปวยโรคเบาหวานแตควรรบประทานพอควร 8. อ�ห�รทมใยม�ก ปจจบนไดมการคนควาเกยวกบอาหารทมใยมากขน สวนลดไขมนในเลอด และนำาตาล ได เชน ถวฝกยาว ถวแขก ถวเขยว ถวแดง ถวดำา ขเหลก ยอดมะกอก ใบแค เมดแมงลก ฝรงขาวซอมมอและผกตางๆผปวยโรคเบาหวานควรรบประทานอาหารเหลานใหมากขน

อ�ห�รทผปวยรบประท�นไดโดยไมจำ�กด อาหารทผปวยรบประทานไดโดยไมจำากด ไดแก นำาสมสายช นำาปลา เกลอ มสตาด มะนาว พรกไทย เครอง เทศตาง ๆ เครองดม

51

จรญญา อครวงษ

ประเภทกาแฟ ชา ทไมไดใสนำาตาล อาหารจำาพวกเครองดมทมแอลกอฮอร เชน เบยร เหลา ไวน ผปวยโรคเบาหวานไมควรดมเพราะมปรมาณนำาตาลสง

สำ�หรบหลกก�รง�ยๆ ในก�รควบคมอ�ห�รทวๆไปไดแก

        1. ทานอาหารใหตรงเวลาและทานครบทกมอในปรมาณใกลเคยงกน ไมทานจกจก

        2. อาหารทควรงด ไดแก ขนมหวาน ขนมเชอม นำาหวาน นำาอดลม นมหวาน เหลา เบยร ผลไมท มรสหวานจด ผลไมกระปอง ผลไมเชอม ผลไมแชอม

        3. อาหารทควรควบคมปรมาณ ไดแก อาหารพวกแปง เชน ขาว ขนมปง , ขนมจบ สวนผกทมนำาตาลและแปง เชนฟกทองหรอพวก ผลไมทมรสหวาน เชน ทเรยน ลำาใย เปนตน

4.อาหารทควรรบประทาน ไดแก โปรตน เชน ไก , ป ,ปลา , กง , เนอ , หม และโปรตนจากพช เชน ถว, เตาหนอกจากน ควรรบประทานอาหารทมกากใยมากๆ เชน ขาวซอมมอ , ถวฝกยาว , ถวแขก , ตลอดจนผกทกชนด

5.ในคนไขเบาหวานทอวนมากๆ ตองเรมรกษาดวยการควบคมอาหาร เพอใหลดนำาหนก ลงมาให ไดกอน ควรลดอาหารทมมนมากๆ หรออาหารทอด ลดไขมนจากสตวและพชบางชนด เชน กะท, นำามนมะพราว, นำามนปาลม

52

จรญญา อครวงษ

ขอมลทวไปของบคคลและครอบครวชอ นางสาวอบล แจมคลาย อาย 55 ปนำาหนก 101 กโลกรม สวนสง 160 เซนตเมตรผปวยหญงไทย อาย 55 ป สถานภาพ โสด เชอชาตไทย สญชาต ไทย ศาสนาพทธอาชพ ไมไดประกอบอาชพการศกษา จบชนประถมศกษาปท 1 สทธการกษาพยาบาล มสทธใชบตรประกนสขภาพถวนหนา ( บตรทอง 30 บาท )อาการสำาคญ ตกรถมอเตอรไซด ศรษะกระแทกพน สลบ

ประวตก�รเจบปวยปจจบน ป พ.ศ.2544 ตกรถมอเตอรไซด ศรษะกระแทกพน ญาตนำาตวสง

โรงพยาบาลกรงเทพ ฯ 1 วนจากนนยายมารกษาตอทโรงพยาบาลบางประกอก 3 อยโรงพยาบาลประมาณ 1 เดอน มาพกฟ นทบาน ผปวยมอาการแขนขวาและขาขวาออนแรง เดนไมไดเปนระยะเวลา 8 ป

53

จรญญา อครวงษ

มนำาหนกตว 101 กโลกรม ทำากายภาพบำาบดโดยจางหมอนวดมานวดทบานระยะหนง หลงจากนนนไดเขาโครงการ Home Health Care ทโรงพยาบาลพระสมทรเจดย

ประวตก�รเจบปวยในอดต ป พ.ศ.2548 ตรวจพบโรคเบาหวานและความดนโลหตสง รกษาท

โรงพยาบาลพระสมทรเจดยตลอด ไมขาดยา

ประวตก�รเจบปวยในครอบครวบดา – มารดา ไมมโรคประจำาตวยงมชวตอยพนองรวมสายโลหต 8 คน ( ผปวยเปนคนท 3 ) ไมมโรคประจำา

ตว สขภาพรางกายแขงแรง ผงเครอญ�ต

Dx: CVA,DM,HT Rx: 1.B1-6-12 1x1 pc 2. Enapril 5 mg 1x 2 pc

สภ�พเศรษฐกจของครอบครวครอบครวมฐานะปานกลาง รายไดหลกมาจาก การเปดรานขาย

ของชำาของบดา – มารดา สำาหรบตวผปวยเองไมมรายได

สภ�พบ�นเรอนและสงแวดลอม

54

83

53

55

56

58

60

90

50 48 42

จรญญา อครวงษ

ลกษณะของตวบานเปนบานปนชนเดยว เนอทปรปะมาณ 50 ตารางวา ไมมร ว ปลกตนไมรอบบาน หลงคามงดวยกระเบอง พนซเมนต ประตทางเขา 1 ประตทางหนาบาน หนาตางเปดทกบาน หนาตางเปดทกบาน มมงลวดเหลกดดอากาศถายเทไดสะดวก ทางดานหองครวมตเยน เตาแกส ตเกบอาหารและเกบเครองครว หองครวอากาศถายเทไดสะดวก หออาบนำาและหองสวมอยรวมกน ภายในหองสวมสะอาดพอใช สภาพนอกบาน บรเวณหลงบาน ปลกไมดอกไมประดบเปนรวบาน

แผนทบ�นผปวยและสถ�นทสำ�คญ

ถนนทาเรอ ถนนปอมพระจล

ซอยพนธปลา ซอยอนามย

บ�นเลขท 206 ม.4 ต.ป�กคลองปล�กด

สภ�พครอบครวมลกษณะครอบครวเดยว บดา-มารดา ขายของชำา และมญาตพนองมาชวยดแลผปวยเปนระยะๆ สวนตวผปวยเองกพยายามชวยเหลอตวเองในการทำากจวตรประจำาวน ผปวยมปฏสมพนธดกบญาตพนองและเพอน

55

บ�นคนไ

ธ.กสกร

ร.พ.พระสมทรเจดย

สวาทยานนท

ธ.ทหารไทย

ตลาดสด

วงเวยน

จรญญา อครวงษ

บาน และคนในชมชนนนๆกทราบวาผปวยเปนโรคอมพาตครงซกและตวอวน

ผลกระทบจ�กก�รเจบปวยของผปวยจากการทผปวยไมสามารถประกอบอาชพเองได และตองเดนทางไป

โรงพยาบาลเพอรบการรกษาพยาบาลอยางตอเนอง ไดแกการพบแพทยตามนด หรอนอนโรงพยาบาล ทำาใหเปนภาระของทาง บดา –มารดา ทจะตองชวยเหลอในการพาไปโรงพยาบาล

ก�รใชบรก�รส�ธ�รณสขของผปวยและครอบครวตวผปวยและสมาชกในครอบครว ไดแก บดา – มารดา ใชบตร

ประกนสขภาพถวนหนาของโรงพยาบาลพระสมทรเจดยสวาทยานนท อำาเภอพระสมทรเจดยฯ จงหวดสมทรปราการโดยตวผปวยเองใชบตรประกนสขภาพถวนหนาประเภท ผพการ,บดา – มารดา ใชบตรประกนสขภาพถวนหนาประเภท ผสงอาย 60 ปขนไป และโรงพยาบาลใกลกบบานทผปวยอาศย และการเดนทางสะดวกสบาย

56

จรญญา อครวงษ

ก�รตดต�มเยยมบ�น

ครงท 1 วนท 8 มน�คม 2550ผปวยตวอวนมากนงพงตเสอผา เหยยดขา หนาตาสดชน

ใหการตอนรบ พดเสยงออแอไมชดเจน ตอนรบผมาเยยมเปนอยางด แตทาทางวตกกงวล ซมเศรา จากการสอบถามอาการพบวา ผปวยพดไมคอยชด จากการผาตดสมอง เมอป 2542 ( 8 ปทแลว ) ลกเดนไมได แขน ขา ขวาออนแรง เวลาขยบตวหรอเปลยนทาตองใหญาตมาชวยพยงตว รบประทานอาหารและยาเองได ขบถายปกต ปสสาวะสเหลองเขม ใชกระโถนนอนเวลาขบถาย

ก�รตรวจร�งก�ยอณภมรางกาย 36.6 องศาเซลเซยส ชพจร 84 ครง / นาท

การหายใจ 20 ครง / นาท ความดนโลหต 120/70 มลลเมตรปรอท เจาะหานำาตาลในเลอด 106 มลลกรมเปอรเซนต นำาหนกปจจบน 101 กโลกรม สวนสง 160 เซนตเมตร (จากการดจากบตรประชาชน )

ศรษะ ผมสน หนงศรษะ ผม ไมคอยสะอาดไมเปนทรง มกลนเหงอ มรงแค

ใบหนา รปรางลกษณะ ในหนาสมมาตรตา เยอบตาไมซด มองเหนชดเจน มขตาเหลอเลกนอยห รปรางใบห ปกต มขหเหนยวปาก สขภาพฟนไมด ฟนหลอขางหนา 2 ซ ฟนหกเปนบาง

สวน มฟนผ รมฝปากแหง มหนปนจมก ไมมนำามก เยอจมกไมบวมแดงคอ หลอดคออยในตำาแหนงปกต ตอมไธรอยด ตอมนำา

เหลองไมโต เสนเลอดดำา คงทไมโปงพอง ไมมอาการคอแขงทรวงอก ทรวงอกขยายเทากนทง 2 ขาง หานใจสมำาเสมอปอด ฟงเสยงปอดเสยงหายใจปกต ไมมเสยงฟ

57

จรญญา อครวงษ

หวใจ จงหวะการเตาสมำาเสมอ ฟงเสยงหวใจไดยนเสยงปกตทอง ดหนาทองมรไขมนมาก ฟงไมไดยนเสยง Bowel

Sound คลำาบรเวณหนาทอง ไมพบกอนผดปกต

แขนขา แขน ขา ดานขวาออนแรงยกไมได แขน ขา ดานซาย ปกตยกได กำามอไดด ขาซายมแรงถบ

ผวหนงและเลบ ผวหนงเรยบตง มผดผนขนตามตว เลบสชมพ ปกต ผวคอนขางแหง

สภาพจตใจ มความวตกกงวล ( ประเมนจากแบบสอบถามของกรมสขภาพจตและการ สงเกตตวผปวยเอง )

การรบร รสกตวด พดคยรเรองแตพดไมชด รบรสถานท เวลา บคคล ไดถกตอง

ก�รวนจฉยท�งก�รพย�บ�ล / ปญห�ทพบจ�กก�รตดต�มเยยมบ�น ครงท 1

ปญห�ท 1 แขน ข�ซกขว�ออนแรง ขอมลสนบสนน

1.ผปวยไมสามารถ ยกแขนขา ขางขวาได2.ผปวยลกเดนไปมาไมได 3.แขน ขา ขางขวาไมมแรง

วตถประสงค1.เพอปองกนกลามเนอ แขน ขา ขางขวาออนแรง

เกณฑก�รประเมนผล1. เพอใหผปวยทำากายภาพบำาบดอยางงายไดดวยตนเอง 2.เพอใหผปวยสามารถชวยเหลอตวเองไดบางสวน

กจกรรมพย�บ�ล

58

จรญญา อครวงษ

1.ประเมนสภาพผปวยและพดคยเพอหาวธการกายภาพบำาบดใหกบตวผปวย

2.ตรวจวดสญญาณชพ และประเมนอาการ สภาพของผปวย3.วางแผนงานการใหการพยาบาลประจำาวน4.ประสานงานกบหนวยงานทเกยวของ ไดแก หมอนวดไทย

นกกายภาพบำาบด5.อธบายวธการการใหการพยาบาล กายภาพบำาบดแกตวผ

ปวยและญาตใหเขาใจ6.ดำาเนนการตดตงลกรอกเพอใชทำากายภำาบำาบดแกตวผ

ปวยพรอมทงสาธตวธการใช7.สาธตวธการนวดแผนไทย และการใชลกประคบแกญาตผ

ปวยก�รประเมนผล

1.ผปวยและญาตใหความรวมมอในการเขาโปรแกรมการพยาบาล กายภาพบำาบด

2.ผปวยและญาตสามารถปฏบตไดตามทใหคำาแนะนำาอยางตอเนอง

ปญห�ท 2 ผปวยนำ�หนกตวม�ก ขอมลสนบสนน

1. นำาหนกตว 101 กโลกรม สวนสง 160 เซนตเมตร ( คา BMI = 39.5 )

2. อาหารสวนใหญจะรบประทานพวกกลม คารโปรไฮเดรต

วตถประสงค1.เพอลดนำาหนกผปวย2.เพอใหผปวยรบประทานอาหารไดถกสดสวนตามหลก

โภชนาการบำาบดเกณฑการประเมนผล

59

จรญญา อครวงษ

1.นำาหนกผปวยลดลงอยางสมดล2.ผปวยรบประทานอาหารไดถกสดสวนตามหลกดภชนาการ

บำาบดกจกรรมพยาบาล

1.ประเมนสภาพผปวยและพดคยเรองการโภชนาการบำาบดกบตวผปวย

2.ตรวจวดสญญาณชพ และประเมนอาการ สภาพของผปวย4.ประสานงานกบหนวยงานทเกยวของ ไดแก นกโภชนาการ

บำาบด3.วางแผนงานการใหการพยาบาลประจำาวน4.ใหสขศกษาเรองโภชนาการบำาบด ตารางการรบประทาน

อาหารมออาหารแตละมอการประเมนผล

1.ผปวยมความรเรองการดภชนาการบำาบด2.ผปวยรบประทานอาหารไดถกสดสวน 3.นำาหนกผปวยลดลง 1-2 กดลกรม ภายใน 7 วน

ปญห�ท 3 ผปวยมภ�วะวตกกงวลในสภ�พร�งก�ยของตนเอง ขอมลสนบสนน

1.ผปวยมสหนาวตกกงวล ซมเศรา ร ำาคาญตวเองทเปนภาระคนอน

2.แบบคดกรองภาวะซมเศรา ( CES-D)ของกรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข

วตถประสงค1.เพอใหผปวยคลายความวตกกงวล ,ซมเศรา ยอมรบสภาพความเปนจรง และพรอมทจะเรมดแลตนเอง

เกณฑการประเมนผล1.ผปวยมสหนาสดชนขน คลายความวตกกงวล 2.สามารถตอบขอของใจทซกถามได

60

จรญญา อครวงษ

3.แสดงความเชอมนในตนเอง พยกหนารบคำา ขณะใหคำานะนำา

4.จากแบบแบบคดกรองภาวะซมเศรา ( CES-D)ของกรมสขภาพจต

กระทรวงสาธารณสข

กจกรรมพยาบาล1.สมผสและปลอบโยนผปวยเพอใหความรสกอบอน คลาย

ความวตกกงวล,ซมเศรา2.อธบายดวยทาททเปนมตร วา การทแขนขาขวาไมมแรงนน

สามารถทำากายภาพบำาบด ใหกลามเนอแขงแรงได ถงแมวาจะไมหายขาด แตจะด

ขนแนนนอน อกทงตอง รบประทานอาหารใหถกตองตามหลกโภชนาการเพอ

ชวยลดนำาหนกตวของผปวยเอง ซงจะทำาให ขยบและชวยเหลอตวเองไดดขนการประเมนผล

1.ผปวยมหนาตาสดชน2.ผปวยปฏบตตามคำาแนะนำาและใหความรวมมอเปนอยางด

61

จรญญา อครวงษ

ครงท 2 วนท 12 มน�คม 2550ผปวยตวอวนมากนงพงตเสอผา เหยยดขา หนาตาสดชน

ใหการตอนรบ พดเสยงออแอไมชดเจน ตอนรบผมาเยยมเปนอยางด ไมมทาทางวตกกงวล ซมเศรา พดไมคอยชด ลกเดนไมได แขน ขา ขวาออนแรง เวลาขยบตวหรอเปลยนทาตองใหญาตมาชวยพยงตว รบประทานอาหารโภชนาการบำาบดและยาเองได ขบถายปกต ปสสาวะสปกต ใชกระโถนนอนเวลาขบถาย

ก�รตรวจร�งก�ยอณภมรางกาย 37 องศาเซลเซยส ชพจร 86 ครง / นาท

การหายใจ 20 ครง / นาท ความดนโลหต 120/80 มลลเมตรปรอท เจาะหานำาตาลในเลอด 122 มลลกรมเปอรเซนต นำาหนก 101 กโลกรม สวนสง 160 เซนตเมตร (จากการดจากบตรประชาชน )

ศรษะ ผมสน หนงศรษะ ผม สะอาดเปนทรงใบหนา รปรางลกษณะ ในหนาสมมาตรตา เยอบตาไมซด มองเหนชดเจน มขตาเหลอเลกนอยห รปรางใบห ปกต ไมมขหปาก สขภาพฟนไมด ฟนหลอขางหนา 2 ซ ฟนหกเปนบาง

สวน มฟนผ รมฝปากแหง มหนปนจมก ไมมนำามก เยอจมกไมบวมแดง

62

จรญญา อครวงษ

คอ หลอดคออยในตำาแหนงปกต ตอมไธรอยด ตอมนำาเหลองไมโต เสนเลอดดำา

คงทไมโปงพอง ไมมอาการคอแขงทรวงอก ทรวงอกขยายเทากนทง 2 ขาง หานใจสมำาเสมอปอด ฟงเสยงปอดเสยงหายใจปกต ไมมเสยงฟหวใจ จงหวะการเตนสมำาเสมอ ฟงเสยงหวใจไดยนเสยงปกตทอง ดหนาทองมไขมนมาก ฟงไมไดยนเสยง Bowel

Sound คลำาบรเวณหนาทอง ไมพบกอนผดปกต

แขนขา แขน ขา ดานขวาออนแรงยกไมได แขน ขา ดานซาย ปกตยกได กำามอไดด ขาซายมแรงถบ

ผวหนงและเลบ ผวหนงเรยบตง มผดผนขนตามตว เลบสชมพ ปกต ผวคอนขางแหง

สภาพจตใจ ไมมความวตกกงวล การรบร รสกตวด พดคยรเรองแตพดไมชด รบรสถานท

เวลา บคคล ไดถกตอง

ก�รวนจฉยท�งก�รพย�บ�ล / ปญห�ทพบจ�กก�รตดต�มเยยมบ�น ครงท 2

ปญห�ท 1 อปกรณทำ�ก�ยภ�พบำ�บด ( ลกรอก ) ไมคงทน ขอมลสนบสนน

1.ผปวยตวอวนนำาหนกมาก2.จดตดตงลกรอกไมเออตอการใช ทำาใหเกดการตดขดเวลา

ดงเชอก3.เชอกเสนเลกไมแขงแรง

วตถประสงค

63

จรญญา อครวงษ

1.เพอใหอปกรณลกรอกสามารถใชงานไดอยางมประสทธภาพ

เกณฑก�รประเมนผล1. อปกรณลกรอก เชอก สามารถใชกบผปวยไดอยางด 2.ผปวยใชอยางสะดวก และมประสทธภาพ

กจกรรมพย�บ�ล1.ประเมนสภาพผปวยและพดคยเพอหาวธการตดตงลกรอก

กบผปวยและญาต2.เลอกวสดทแขงแรง และทนนำาหนกของผปวยได3.อธบายวธการการใหการพยาบาล กายภาพบำาบดแกตวผ

ปวยและญาตใหเขาใจ4.ดำาเนนการตดตงลกรอกเพอใชทำากายภำาบำาบดแกตวผ

ปวยพรอมทงสาธตวธการใชก�รประเมนผล

2.ผปวยและญาตสามารถใชอปกรณลกรอกไดอยางมประสทธภาพ

ครงท 3 วนท 15 มน�คม 2550

64

จรญญา อครวงษ

ผปวยตวอวนมากกำาลงใชอปกรณลกรอกในการบำาบดกลามเนอขานขวาดวยตนเอง หนาตาสดชนแจมใส ใหการตอนรบ พดเสยงออแอไมชดเจน ตอนรบผมาเยยมเปนอยางด ไมมทาทางวตกกงวล ซมเศรา ปทแลว ) ลกเดนไมได แขน ขา ขวาออนแรง เวลาขยบตวหรอเปลยนทาตองใหญาตมาชวยพยงตว รบประทานอาหารตามหลกโภชนาการและยาเองได ขบถายปกต ปสสาวะสปกต ใชกระโถนนอนเวลาขบถาย

ก�รตรวจร�งก�ยอณภมรางกาย 36.5 องศาเซลเซยส ชพจร 84 ครง / นาท

การหายใจ 20 ครง / นาท ความดนโลหต 120/70 มลลเมตรปรอท เจาะหานำาตาลในเลอด 114 มลลกรมเปอรเซนต นำาหนก 101 กโลกรม สวนสง 160 เซนตเมตร (จากการดจากบตรประชาชน )

ศรษะ ผมสน หนงศรษะ ผม สะอาดเปนทรงใบหนา รปรางลกษณะ ในหนาสมมาตรตา เยอบตาไมซด มองเหนชดเจน มขตาเหลอเลกนอยห รปรางใบห ปกต ไมมขหปาก สขภาพฟนไมด ฟนหลอขางหนา 2 ซ ฟนหกเปนบาง

สวน มฟนผ รมฝปากแหง มหนปนจมก ไมมนำามก เยอจมกไมบวมแดงคอ หลอดคออยในตำาแหนงปกต ตอมไธรอยด ตอมนำา

เหลองไมโต เสนเลอดดำา คงทไมโปงพอง ไมมอาการคอแขงทรวงอก ทรวงอกขยายเทากนทง 2 ขาง หานใจสมำาเสมอปอด ฟงเสยงปอดเสยงหายใจปกต ไมมเสยงฟหวใจ จงหวะการเตนสมำาเสมอ ฟงเสยงหวใจไดยนเสยงปกตทอง ดหนาทองมไขมนมาก ฟงไมไดยนเสยง Bowel

Sound คลำาบรเวณหนาทอง ไมพบกอนผดปกต

65

จรญญา อครวงษ

แขนขา แขน ขา ดานขวาออนแรงยกไมได แขน ขา ดานซาย ปกตยกได กำามอไดด ขาซายมแรงถบ

ผวหนงและเลบ ผวหนงเรยบตง มผดผนขนตามตว เลบสชมพ ปกต ผวคอนขางแหง

สภาพจตใจ ไมมความวตกกงวล การรบร รสกตวด พดคยรเรองแตพดไมชด รบรสถานท

เวลา บคคล ไดถกตอง

ก�รวนจฉยท�งก�รพย�บ�ล / ปญห�ทพบจ�กก�รตดต�มเยยมบ�น ครงท 3

ปญห�ท 1 แขน ข�ซกขว�ยงออนแรง ขอมลสนบสนน

1.ผปวยไมสามารถ ยกแขนขา ขางขวาได2.ผปวยลกเดนไปมาไมได 3.แขน ขา ขางขวายงไมมแรง

วตถประสงค1.เพอปองกนกลามเนอ แขน ขา ขางขวาออนแรง

เกณฑก�รประเมนผล1. เพอใหผปวยทำากายภาพบำาบดอยางงายไดดวยตนเอง 2.เพอใหผปวยสามารถชวยเหลอตวเองไดบางสวน

กจกรรมพย�บ�ล1.ประเมนสภาพผปวยและพดคยเพอหาวธการ

กายภาพบำาบดใหกบตวผปวย2.ตรวจวดสญญาณชพ และประเมนอาการ สภาพของผปวย3.ประสานงานกบหนวยงานทเกยวของ เพอวางแผนการ

เยยมบานอยางตอเนอง4.อธบายวธการการใหการพยาบาล กายภาพบำาบดแกตวผ

ปวยและญาตใหเขาใจ

66

จรญญา อครวงษ

5.ใหกำาลงใจผปวยก�รประเมนผล

1.ผปวยและญาตใหความรวมมอในการเขาโปรแกรมการพยาบาล กายภาพบำาบด

2.ผปวยและญาตสามารถปฏบตไดตามทใหคำาแนะนำาอยางตอเนอง

แผนก�รสร�งเสรมสขภ�พและก�รปองกนก�รเจบปวยซำ�ซอน

โดยประยกตใชทฤษฏก�รสร�งเสรมสขภ�พต�ร�งกจกรรมบำ�บดประจำ�วนของผปวยอมพ�ตครงซก

ต�ร�งเวล� กจกรรม ระยะเวล�

8.00-9.00 น อาหารโภชนาการบำาบด มอเชา -9.00 น. รบประทานยาหลงอาหารเชา

B1-6-12 1 เม ด ,Enarapril 5mg 1 เมด

-

10.00 น. ทำาทากายบรหาร กระดกขอเทา ขน ลง–

30-45 นาท

67

จรญญา อครวงษ

ก ร ะ ด ก น ว แ ล ะ ก ร ะ ด ก ข อ ม อ ข นลง,ทดสอบแรงถบการตงขอศอกและชแขนใชลกลอกในการทพกายภาพบำาบด ขา – ขา ขางทออนแรง

11.00 น. นวดแผนไทย 45 นาทประคบสมนไพร 10- 15

นาท12.00 น. อาหารโภชนาการบำาบด มอเทยง14.00 น. ทำาทากายบรหาร ,กระดกขอเทา ขน ลง–

กระดกนวและกระดกขอมอข นลง,ทดสอยแรงถบการตงขอศอกและชแขนใชลกลอกในการทพกายภาพบำาบด ขา – ขา ขางทออนแรง

30-45 นาท

15.00 น. นวดแผนไทย 45 นาทประคบสมนไพร 10- 15

นาท17.00 น. อาหารโภชนาการบำาบด มอเยน

รบประทานยาหลงอาหารเยนEnarapril 5mg 1 เมด

18.00 น. ทำาทากายบรหาร กระดกขอเทา ขน ลง–ก ร ะ ด ก น ว แ ล ะ ก ร ะ ด ก ข อ ม อ ข นลง,ทดสอบแรงถบการตงขอศอกและชแขนใชลกลอกในการทพกายภาพบำาบด ขา – ขา ขางทออนแรง

30-45 นาท

20.00 น. นอนหลบพกผอน 6-8

68

จรญญา อครวงษ

ชวโมง

ด�นก�ยภ�พบำ�บดโทยใชก�รนวดแผนไทยก�ยภ�พบำ�บดฟ นฟกล�มเนอ

การฟ นฟสมรรถภาพจะตองอาศยการประเมนถงความบกพรองของหนาทตาง ๆ ของรางกาย และสวนดทยงเหลออย อยางมระบบและประชมรวมกนเปนทมทงแพทย พยาบาล กายภาพบำาบด นกสงคมสงเคราะห เพอวางแผนสำาหรบโปรแกรมการฟ นฟสมรรถภาพอยางสมบรณแบบ และอาจจะตองปรกษานกโภชนาการ นกจตวทยา หรอผฝกฝนอาชพตามความตองการของผปวย

จดสำาคญของการดแลมงทจะชวยใหผปวยใหเรยนรทกษะตาง ๆ ทสญเสยไปใหม เพอทจะใหพงตนเองไดมากทสดเทาทจะเปนไปได แมวาจดสำาคญในการดแลผปวยในระยะนจะเปนทการฟ นฟสมรรถภาพ แตยงตองเฝาระวง และปองกนการเกดภาวะแทรกซอนตาง ๆ

กอนทจะเรมหดใหผปวยเดน กลามเนอตาง ๆ จะตองฟ นตวแขงแรง การบรหารกลามเนอ Quadriceps และกลามเนอกน มความสำาคญทจะชวยใหโปรแกรมการออกกำาลงกายของผปวยเรวขนซงกระทำาได ดงน

การบรหารกลามเนอกน โดยการหดและคลายของกลามเนอกนสลบกนไปมา หรอชวยนวด

การบรหารกลามเนอ Quadriceps ของหนาขา โดยการหดตวของกลามเนอขา ในขณะทยกสนเทาขน นบหนงถงสบจงคอยใหกลามเนอคลายตว ทำาบอย ๆ อาจทกชวโมงขณะตน กอนทจะใหผปวยหดยน จะตองหดใหผปวยนงทรงตวใหดเสยกอน โดยคอย ๆ ไขเตยง ยกศรษะผปวยใหสงขน เพอทจะดความผดปกตของ Vasomotor ซงทำาให ความดนโลหตลดลง และชพจรเพมขน หรอเวยนศรษะ เมอไขหวเตยงผปวยใหสง

69

จรญญา อครวงษ

การทผปวยจะยนทรงตวไดอาจตองการเครองชวยพยง เชน Walker ไมเทาสำาหรบยน หรอเกาะขางเตยง แขนทเปนอมพาต หรอออนแรงควรจะ Sling ไว เพอใหศนยถวงของผปวยอยตรงกลาง

ผปวยและครอบครวจะตองเขาใจ และตระหนกถงจดประสงคของการฟ นฟสมรรถภาพเปนอยางด และจะตองรวมมอกระทำาตามโปรแกรมการออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอจงจะไดผลด พยาบาลเปนผคอยสนบสนนใหกำาลงใจ และชมเชยถงความสำาเรจของผปวยตลอดจนกระตน และชวยเหลอใหผปวยไดกระทำากจกรรมตาง ๆ ตามโปรแกรมการออกกำาลงกายทแพทยทางหนวยกายภาพบำาบดไดวางไวอยางตอเนอง ก�ร บำ�บด นวด แผน ไทย ขนตอนการนวดผปวยอมพาตครงซก เชา – เยน

1.นวดพนฐานขา เปดประตลมขางทออนแรง2. เนนสญญาณ ขอเทา3.นวดพนฐานหลงและทบดวยสญญาณ 1,2,3,4,5 หลง ( ทา

นอน)4.นวดพนฐานขาดานนอกและทบดวยสญญาณ 1,2,3,4,5 (หาม

นวดขอ 2 ในกรณทผปวยเหยยดดขาไมได5.นวดพนฐานขาดานในและทบดวยสญญาร 1,2,3,4,56.นวดพนฐานแขนดานในและทบดวยสญญาร 1,2,3,4,57.นวดทาหนมานถวายแหวน8.นวดพนฐานบา 50,70,90,90,90 ปอนด จนบานม9.นวดโคงคอ ( ระวงถาปวดศรษะมาก นวดอยางระมดระวง )10.นวดศรษะ ( กรณอาการปวดศรษะ นวดอยางระมดระวง )11.นวดสญญาณหวไหล 1,2,3,4,5 หามนวด ขอ 2 ในกรณ

เหยยดงอแขนไมได

ก�ยภ�พบำ�บดด ว ยตวผปวยเอง โดยใชลกรอก

70

จรญญา อครวงษ

เป นอปกรณชวยในการออกก ำาลงกายดวยตวผป วยเองเพอเปนการปองกนกลามเนอออนแรงของผปวย เพมกำาลง แขงของกลามเนอไมใหลบและฝอวธก�รตดตงลกรอก

1.ตดลกรอกขางกำาแพง2.ใชเชอกไนลอนลอด ลกรอก วดความยาวใหพอดกบแขน – ขา

ของผปวย3.ใชผาทำาทคลองแขน ,ขา ของผปวย3.ใหผปวยใชมอขางทมแรงดงเชอกทมแขนหรอขาทออนแรง

คลองผาอย

ลกประคบ Herbal Compress ตวย�ทนยมใชทำ�ลกประคบ     - ไพล (500 กรม) แกปวดเมอย เคลด ขดยอก ลดการอกเสบ     - ขมนชน (100 กรม) ชวยลดอาการอกเสบ แกโรคผวหนง     - ตะไครบาน (100 กรม) แตงกลน     - ผวมะกรด (200 กรม) ถาไมมใชใบแทนได มนำามนหอมระเหย แกลมวงเวยน     - ใบมะขาม (300 กรม) แกอาการคนตามรางกาย ชวยบำารงผว

71

จรญญา อครวงษ

     - ใบสมปอย (100 กรม) ชวยบำารงผว แกโรคผวหนง ลดความดน     - เกลอ (1 ชอนโตะ) ชวยดดความรอนและชวยพาตวยาซมผานผวหนงไดสะดวกขน     - การบร (2 ชอนโตะ) แตงกลน บำารงหวใจลกประคบสมนไพร คอ      ผลตภณฑทไดจากการนำาสมนไพรหลายชนดมาผานกระบวนการทำาความสะอาดแลวนำามาหนหรอสบใหเปนชนตามขนาดทตองการตำาพอแตก ใชสดหรอทำาใหแหง นำามาหอหรอบรรจรวมกนในผาใหไดรปทรงตาง ๆ เชน ทรงกลม หมอนสำาหรบใชนาบหรอกดประคบสวนตาง ๆ ของรางกาย เพอทำาใหกลามเนอผอนคลาย ถาเปนลกประคบสมนไพรแหง กอนใชตองนำามาพรมนำาแลวทำาใหรอนโดยนงลกษณะทวไปของลกประคบสมนไพร      ลกประคบสมนไพรตองหอผาปดสนทรปทรงตาง ๆ ภายในบรรจสมนไพรสดหรอแหงหลายชนดรวมกน กรณทำาเปนรปทรงกลมปลายผาตองรวมแลวมดใหแนน ทำาเปนดามจบ ตองมกลนหอมของนำามนหอมระเหยของสมนไพรทใชอปกรณก�รทำ�ลกประคบสมนไพร      1. ผาสำาหรบหอลกประคบ ตองเปนผาฝายหรอผาดบทมเนอผาแนนพอทจะปองกนไมใหสมนไพรรวงออกมาได      2. สมนไพรทใชทำาลกประคบตองหนหรอสบเปนชนเลก ๆ สด/แหง ตองไมมราปรากฏใหเหนเดนชด และตองมพชสมนไพรหลกทมนำามนหอมระเหยอยางนอย 3 ชนด เชน ไพล ขมนชน ตะไคร และผวหรอใบมะกรด/กลมสมนไพรทมรสเปรยวมฤทธเปนกรดออน ๆ เชน ใบมะขาม ใบสมปอย และกลมสารทมกลนหอม จะระเหยออกมาเมอถกความรอน เชน การบร พมเสน และเกลอ ชวยดดความรอน      3. หมอสำาหรบนงลกประคบและจานรองลกประคบ      4. เชอกสำาหรบมดผาหอลกประคบ

72

จรญญา อครวงษ

วธทำ�ลกประคบ      1. นำาหวไพล ขมนชน ตะไคร มะกรด ลางทำาความสะอาด นำามาหนหรอสบใหเปนชนตามขนาดทตองการตำาพอหยาบ ๆ      2. นำาใบมะขาม ใบสมปอย ผสมกบสมนไพรในขอ 1 เสรจแลวใสเกลอ การบร คลกเคลาใหเขาเปนเนอเดยวกน แตอยาใหแฉะเปนนำา      3. แบงสมนไพรทคลกเคลาใหเขากนแลวเปนสวนเทา ๆ กน โดยใชผาฝายหรอผาดบหอเปนลกประคบมดดวยเชอกใหแนน      4. นำาลกประคบทไดไปนง ใชเวลานงประมาณ 15-20 นาทวธก�รใชลกประคบสมนไพร      - นำาลกประคบทไดไปนงประมาร 15-20 นาท เมอลกประคบรอนไดทแลว กอนนำามาใชประคบควรมการทดสอบความรอนโดยแตะททองแขนหรอหลงมอกอน และในชวงแรกทลกประคบยงรอนอย ตองประคบดวยความเรว ไมวางลกประคบไวบนผวหนงนาน ๆ เพยงแตะลกประคบแลวยกขน แตเมอลกประคบคลายความรอนลงสามารถวางลกประคบไดนานขนพรอมกบกดคลงจนกวาลกประคบคลายความรอน แลวจงเปลยนลกประคบไปใชลกใหมแทน (ใชแลวนำาไปนงแทน)ขนตอนในก�รประคบ

หลงจากททำาการนวดรางกายของผปวยเสรจเรยบรอยแลว ใหทำาตามขนตอนตอไปน

1. จดทาของผปายใหเหมาะสม เชน นอนหงาย นอกควำา หรอนอน ตะแคง ทงนขนอยกบตำาแหนงทจะทำาการประคบ

2. เมอลกประคบทองไอนำารอนดแลว ผประคบใชมอจบลกประคบให เตมองมอ ยกขนจาก ปากหมอ แลวเอาลกประคบอกลกวางบน

ปากหมอแทน ลองใชลกประคบแตะบรเวณทองแขนของตนเอง ถา ลกประคบยงรอนมากใหใชฝามออกขางแตะลกประคบ แลวใชฝามอ

ไปนาบบรเวณทตองการประคบ เปนการ ถายเทความรอนซงผปวย จะไมรสกเกนไป ทำาหลาย ๆ ครง จนลกประคบกลายความรอนลง จงเอาลกประคบ ๆ โดยตรง

73

จรญญา อครวงษ

3. การประคบดวยลกประคบโดยตรง ในตอนแรกตองทำาดวยความ รวดเรว ไมวางลกประคบไวบนผวหนงผปวยนาน ๆ เพยงแตแตะ

ลกประคบแลวยกขน เลอนไปประคบตำาแหนงถดไปตามแนวกลาม เนอทกำาหนด

4. เมอลกประคบคลายความรอนลงอก ผประคบสามารถวางลก ประคบใหนานขนได พรอมกบกด คลงดวยลกประคบ จนลกประคบ

คลายความรอนไปมากแลว จงเปลยนไปใชลกประคบอกลก ทำาการ ประคบซำาจากขนตอนท 2 – 4

5. ในขณะประคบ ควรทำาการนวดสลบกนกบการประคบ โดยเฉพาะใน ตำาแหนงทปวดเมอยมาก

ขอควรระวงในก�รประคบสมนไพร      - ไมควรใชลกประคบทรอนเกนไป โดยเฉพาะบรเวณผวหนงทเคยเปนแผลมากอนหรอบรเวณทมกระดดยน และตองระมดระวงเปนพเศษในผปวยโรคเบาหวาน อมพาต ในเดกและผสงอาย เพราะมกมความรสกในการรบรและตอบสนองชา อาจทำาใหผวหนงไหมพองไดงาย      - ไมควรใชการประคบสมนไพรในกรณทมอาการอกเสบ บวม แดง รอน ในชวง 24 ชวโมงแรก เพราะจะทำาใหอกเสบบวมมากขนและอาจมเลอดออกมากตามมาได      - หลงจากประคบสมนไพรเสรจใหม ๆ ไมควรอาบนำาทนท เพราะจะไปลางตวยาจากผวหนง และรางกายยงไมสามารถปรบตวไดทน (รอนเปนเยนทนททนใด) อาจทำาใหเกดเปนไขไดก�รเกบลกประคบสมนไพร     ลกประคบสมนไพรทใชครงหนงแลวสามารถเกบไวไดนาน 3-5 วน หลงจากใชแลวควรผงลกประคบใหแหง เกบใสถงหรอภาชนะปดฝาใหแนนแชตเยนจะเกบไดนานขน ใหสงเกตถาลกประคบมเชอราปรากฏใหเหนและมกลนเหมนเปรยว หรอสเหลองจางลง แสดงวาตวยาเสย ไมมคณภาพไมควรนำามาใชอกตอไป เพราะจะใชไมไดผล

74

จรญญา อครวงษ

ระยะเวล�ทใชในก�รประคบ

โดยทวไปจะใชเวลาประมาณ 15 – 20 นาท ตอการประคบ 1 ครง ถามอาการเคลดขดยอก อาจประคบไดวนละ 2 ครงประโยชนของก�รประคบสมนไพร (จ�กตวย�สมนไพรและคว�มรอน)    1. กระตนหรอเพมการไหลเวยนของโลหต     2. ลดอาการเกรงของกลามเนอและบรรเทาอาการปวดเมอย     3. ลดการตดขดของขอตอบรเวณทประคบและทำาใหเนอเยอ พงผดยดตวออก     4. ลดอาการบวมทเกดจากการอกเสบของกลามเนอหรอบรเวณขอตอตาง ๆ หลงจาก 24-48 ชวโมงไปแลว

ขอควรระวงในก�รประคบ1. อยาใหลกประคบทรอนเกนไป โดยเฉพาะกบบรเวณผวหนงท

ออน บรเวณทมกระดกยน หรอบรเวณทเคยเปนแผลมากอน ควรใชผา ขนหนรองหรอใชลกประคบอน ๆ

2. ตองระมดระวงในกรณทมผปวยโรคเบาหวาน อมพาต เดกและผ สงอาย เพราะมกมความรสกตอบสนองชา อาจทำาใหผวหนงไหมพองได

งาย ควรใชลกประคบทไมรอนจด3. หามใชการประคบสมนไพรในกรณทมอาการอกเสบ ปวดบวม

แดงรอน ในชวง 24 ชวโมงแรก เพราะจะทำาใหบวมมากขนและเลอดออก มากขนได

4. หลงการประคบสมนไพร ไมควรอาบนำาทนท เพราะจะไปชะลางยา ออกจากผวหนงและ รางกายยงปรบตวไมทน

ก�รเกบรกษ�ลกประคบ

75

จรญญา อครวงษ

ลกประคบททำาครงหนง ๆ อาจใชได 3 – 5 วน เวลาเกบควรผงตวยาไวอยาใหอบ ถาเกบในทเยน เชน ตเยน จะทำาใหเกบไดนานขน แตถาตวยาบดเสย กไมควรนำามาใชอก ถาพบวาลกประคบแหง กอนใชอาจพรมดวยนำาหรอเหลาโรง ถาลกประคบทใชไมมสเหลองของไพลออกมาอก แสดงวายาจดแลว จะใชไมไดผลอก

ด�นก�รโภชน�ก�รบำ�บดโรคอวน

76

จรญญา อครวงษ

ตวอย�งอ�ห�ร มอเทยง

 ตวอย�งร�ยก�รอ�ห�รโรคเบ�หว�น / โรคอวนวน เช� เทยง เยน

จนทร ขาวตม ผดถวงอก-เตาห

ขาวคลกนำาพรก-ปลาทยาง

ขาวสวย แกงปาไก ผกรวม

หมเคม นม ซปฟกเขยว ผดคะนา กง

ผลไม ผลไม ผลไม

องคาร ขนมปงป ง เนย นม กวยเตยวปลาลกชน ขาวสวย ปกงสมผกกาด กง

ไสกรอก แตงกวา มะเขอเทศ

สลดผก ไขเจยว หอมใหญ

ผลไม ผลไม ผลไม

พธ ขาวตมไก ขาวหมอบ แตงกวา ขาวสวย ตมยำาปลาชอน เหด

นม แกงจดกะหลำาปล ผดพรกขง ถวฝกยาว

77

จรญญา อครวงษ

หม

ผลไม ผลไม ผลไม

พฤหสบด ขาวสวย ตมเลอดหม ตำาลง

ผกมกโรน ไก ขาวสวย แกงเลยง กงสด ผกรวม

ผดผกบง นม สลดผก ผดเปรยวหวาน หม

ผลไม ผลไม ผลไม

ศกร ขาวตม ยำากงแหง กวยเตยวราดหนาทะเล ขาวสวย ตมจดมะระสอดไส

ผดมะละกอ หม ผดหนอไมไก

ผลไม ผลไม ผลไม

เสาร ขาวตม ตมจบฉาย ขาวหมแดง ไขตม ขาวสวย ตมยำาไก เหด

ปลาทอด แกงจดเตาห หม นำาพรกกะป ปลาทยาง ผก

ผลไม ผลไม ผลไม

อาทตย ขนมปงป ง เนย นม กวยเตยวไกคว

ไขดาวนำา แตงกวา มะเขอเทศ

ยำาวนเสน

ผลไม ผลไม ผลไม

วธปฏบตในก�รสร�งเสรมสขภ�พของผปวยและครอบครว

           "ผปวยอมพ�ตครงซก ส�ม�รถทจะเรยนรวธก�รเคลอนไหวใหมไดอกครง"          อมพาตครงซก หมายถง การสญเสยกลามเนอในการเคลอนไหวสญเสยความรสกและการรบร

78

จรญญา อครวงษ

รางกายดานใดดานหนงผปวยอาจจะรสกวามรางกายเพยงดานเดยวสาเหตสวนใหญของอมพาตครงซกมผลมาจากโรคหลอดเลอดพบไดรอยละ 90 เกดจากหลอดเลอดแดงในสมองแตกตบ หรอ อดตน ทำาใหขาดเลอดมาเลยงสมองเกดความพการเกยวกบการเคลอนไหวการรบความรสกไมสามารถ ปฏบตกจวตรประจำาวนไดดวยตนเองตองไดรบการฟ นฟสภาพ หนาทของรางกายอยางตอเนอง          ผปวยอมพาตครงซกบางคนรบรวาตนเองมรางกายทดเพยงดานเดยวผปวยจะรสกวาไมสามารถใชราทเปนอมพาตไดอกนนในการชวยเหลอผปวยใหกลบคนสสภาพการทำาหนาทปกตของรางกาย พยาบาลตองใชคำาพดแนะนำาแสดงวธการฝกปฏบตใชการสมผสรวมดวยถาพยาบาลใหขอมลหรอสอน เพยงอยางเดยวจะทำาใหผปวยไมเขเกดความวตกกงวลนำาไปสภาวะหดเกรงของกลามเนอและเคลอนไหวอยางไมมทศทาง นองจากการทำางาแขนขาไมสมพนธกนยากทจะฝกการเคลอนไหวรางกาย ใหปฏบตกจวตรประจำาไดดงนนพยาบาลควรจะเปนสอในการแนะนำาครอบครวผดแลหรอบคคลสำาคญของผปวย รวมกนวางแผนในการฝกปฏบตกจวตรประจำาวนโดยคำานงถงการเรยนรทกษะการดแล ตนเองอยางตอเนอง ชวยใหผปวยกลบสสภาพปกตดแลตนเองไดเพราะผปวยอยรกษาในโรงพยาบาล ขณะทมความรนแรงของโรคและระยะพกฟ นเพยงระยะหนงเทานนหลงจากนนผปวยจะกลบไปฟ นฟสภาพรางกายตนเองท        ดงนน ครอบครวและญาต บคคลสำาคญทใกลชดจะตองเขามามบทบาทในการดแลผปวยตงแตระยะแรกชวยใหผปวยเกดกำาลงใจมความอดทนในการฝกทกษะการทำา

79

จรญญา อครวงษ

กจวตรประจำาวนดวยตนเอง โดยมคนชวยเหลอนอยทสด ผปวยจะใชสวนของรางกายทเหลอใหเกดประโยชนสงสดและฟ นฟสภาพ สวนทสญเสยกลบมาไดใกลเคยงปกตมากทสดแสดงใหเหนวาญาตกมสวนสำาคญมากทชวยใหผปวยประสบผลสำาเรจใน การดำาเนนชวตประจำาวนของผปวย         การดแลตนเองในการปฏบตกจวตรประจำาวนเปนกระบวนการทผปวยปฏบตบทบาทในสวนของตนเองอยางอสระตามความสามารถเฉพาะตนในรปแบบของการมกจวตรประจำาวน โดยมวตถประสงคเพอ           ปองกนความพการทอาจจะเกดมาก           ฟ นฟสภาพใหผปวยสามารถใชสวนตาง ๆ ของรางกายใหใกลเคยงกลบปกตมากท           ปองกนภาวะแทรก           ชวยสนบสนนใหผปวยดแลตนเองไดมากท

        ผดแลชวยเหลอผปวยตองคำานงถงความแตกตางของบคคล ทกคนมศกยภาพในตนเอง พยายามใหผปวยและเอาใจใสตนเองกระตนใหผปวยชวยเหลอตนเองในการทำากจวตรประจำาวนมากทสด แนะนำาและชวยเหลอในสงทผปวยไมสามารถทำาไดใหความสนใจชมเชยยกยองผปวยเมอทำาไดถกตองสมำาเสมอ ผปวยจะเกดความรสกภาคภมใจ และพงพาผอนนอยท         การดแลกจวตรประจำาวนเปนการดแลตามความสามารถเฉพาะคนเปนสวนหนงของการทำาหนาทอยางอสระ ครอบคลมกจกรรม เกยวกบ การรบประทานอาหาร การแตงตว การเดน การเดนทาง การอาบนำา และการขบ            1. ก�รดแลเรองก�รรบประท�นอ�ห�ร ผปวยอมพาตครงซกทสญเสยความสามารถในการใชมอจบสงของไมสามารถจะใชสายตาและใชมอใหสมพนธกนได ผปวยมปญหาเกยวกบการ

80

จรญญา อครวงษ

รบประทานอาหารดวยตนเองไมไดตองดดแปลงอปกรณ เครองใช เชน แกวนำา ชอน สอม มด ใหเหมาะสมกบสภาพรางกายและความสามารถของผปวยแตละรายเพอใหผปวยจบไดมนคงการวางถาด อาหารควรวางใหอยตรงขาม หรอตรงหนาผ และอยในลานสายตาของผปวยทสามารถมองเหนไดถาผปวยมปญหาการเคยว การกลน อาหารทใชตอง อาหารออนบดละเอยดหรออาหารเหลวอาจใชหลอด ชวยดด หรอกระบอกฉดยาชวยบางรายอาจใหอาหารทางสายยางอยางไรกตามผปวยตองไดรบสารอาหารครบถวนถงแมวาบางรายจะตองลดจำานวนทใหกบางครงแพยทจะใหวตามนเสรมและถาผปวย มแผลกดทบควรเพมอาหารโปรตน หรอเนอสตว ไข นม ถวใหมาก เพอชวยใหแผลหายเรวถาเคยว กลนไดด แนะนำาใหอาหารประเภทผก ผลไม ชวยในการถายอจจาระสะดวก            2. ก�รดแลกจกรรมก�รแตงตว วธการดแลตนเองในการแตงตวของผปวยจะมวธการและอปกรณเครอ ทแตกตางกนตาม ความ รนแรงของโรคความแขงแรงของกลามเนอการเคลอนไหวขอการทรงตวของผกจกรรมเกยวกบการแตงตวประกอบดวยการหวผมการโกนหนวดการสวมเสอผา และการสวมใสเครองประกจกรรมดงกลาวนสามารถกระทำาไดดวยมอขางเดยวแตตองทรงตวใหถกตอง ผปวยอาจจะรสกลำาบากในระย เมอฝกหดซำา ๆ หลาย ครงผปวยจะเกดทกษะทำาใหชำานาญขน             3. ก�รดแลเรองก�รเดนและก�รเดนท�ง ผปวยสามารถเดนไดทนททฝกทรงตวไดสมดลการฝกหดในระยะแรกจะทำาในชวงสนๆ และบอยครงโดยจบราวคเมอผปวยแขงแรงมความมนใจมากขนผปวยจะสาเดนดวยตนเองโดยใช ไมเทา 3 หรอ 4 ขา ทชวยใหการเดนมนคงยง

81

จรญญา อครวงษ

ขนการกำาหนดขนความสามารถในการ หรอการเดนทางโดยไมมการชวยเหลอจากผอน หรอการใชอปกรณในการชวย

ก�รประเมนผลและสรปกรณศกษ�

ผปวยหญงไทยสถานภาพโสด อาย 55 ป เจบปวยดวยโรคอมพาตครงซกและนำาหนกตวมาก เมอวนท 8 มนาคม 2550 พยาบาลไดออกไปเยยมบาน จากการซกประวตเมอ ป พ.ศ.2544 ตกรถมอเตอรไซดศรษะกระแทกพน ญาตนำาตวสงโรงพยาบาลกรงเทพ ฯ 1 วนจากนนยายมารกษาตอทโรงพยาบาลบางประกอก 3 อยโรงพยาบาลประมาณ 1 เดอน มาพกฟ นทบาน ผปวยมอาการแขนขวาและขาขวาออนแรง เดนไมไดเปนระยะเวลา 8 ป มนำาหนกตว 101 กโลกรม ทำากายภาพบำาบดโดยจางหมอนวดมานวดทบานระยะหนง หลงจากนนไดเขาโครงการ Home Health Care ทโรงพยาบาลพระสมทรเจดย จากการตดตามเยยมบานผปวยครง ท 2 และครงท 3 ไดใหสขศกษาเรองการกายภาพบำาบดโดดยใชลกรอก การนวดแผนไทย และการรบประทานอาหารใหถกตองตามหลกโภชนาการบำาบด และพบวาผปวยและญาตใหความสนใจและใหความรวมมอในการฟ นฟสภาพรางกาย จตใจของผปวยเปนอยางด

82

จรญญา อครวงษ

วจ�รณและขอเสนอแนะ

จากการศกษาผปวยเฉพาะรายกรณน ทำาใหไดแนวคดและขอเสนอแนะวา การดแลผปวยอมพาตครงซกนน ซงเปนดรคทไมหายขาด และเกดภาวะแทรกซอนไดงาย แตมการฟ นฟสภาพของผปวยใหดขนไดโดยการใหความรทางการพยาบาลแบบผสมผสานกบความรทางแพทยแผนไทยซงจะทำาใหตวผปวยและญาตยอมรบและปฏบตตามคำาแนะนำา หากผปวยและญาตยงไมมการปรบเปลยนพฤตกรรม การรกษาดแล ผปวยกจะไมประสบผลสำาเรจในการฟ นฟสภาพทงทางดานรางกาย จตใจ อารมณ สงคม

ดงนนบคคลากรทางการแพทยทใหการดแลผปวยในชมชนนนจำาเปนตองมความร ความสามารถ ทงทางดานวชาการ และการถายทอดความรแกผปวยและญาต อกทงตองมการประสานงานเปนทมสขภาพในการดแลผปวยแบบองครวม รวมถงการประยกตแนวคด ผสมผสานการดแลแบบแพทยแผนไทย กายภาพบำาบดอยางงาย กบการรกษาพยาบาลแผนปจจบนไดอยางลงตว จงนบวาเปนประเดนสำาคญในการสงเสรมสขภาพใหผปวยโรคอมพาตครงซกและครอบครว สามารถดแลตนเองไดอยางมประสทธภาพ

83

จรญญา อครวงษ

บรรณ�นกรม

กองงานวทยาลยพยาบาล. ( 2533 ). พย�ธวทย�สำ�หรบพย�บ�ล เลม 2 . พมพครงท 1 กรงเทพฯ : โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก.ก�รดแลสขภ�พ. พมพครงท 3: โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก, 2546. หนา 34-38นฎากรณ แกวกรรณ . ( 2533 ). ผลก�รจงใจญ�ตตอพฤตกรรมก�รดแลผปวย โรคหลอดเลอดสมอง ระยะพกฟ น . วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาพยาบาลสาธารณสข. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล. ประพณ วฒนกจ. ( 2533 ). รปแบบก�รดแลตนเอง. เอกสารประกอบการสอนนกศกษาปรญญาโท ภาควชาสงคมศาสตรการแพทย.คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตร.มหาวทยาลยมหดล.

84

จรญญา อครวงษ

พญ.เพญนภา ทรพยเจรญ พญ.อญชล อนทนนท นพ.ธารา ออนชมจนทร. คมอปฏบตง�นก�รแพทยแผนไทยในโรงพย�บ�ลชมชน. โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก, 2539. หนา 84-85มยร เพชรอกษร. กจวตรประจำ�วนในผปวยอมพ�ตครงซก. พมพครงท 2.กรงเทพฯ : โรงพมพ โอ.เอส.พรนเตอรเฮาส.วทยา ศรดาบา. ตำ�ร�อ�ยรศ�สตร 2. โครงการตำาราจฬาอายรศาสตร.ฉบบท 7. พมพครงท 2.กรงเทพฯ : โรงพมพยนตพบลเคชน.สมจต หนเจรญกล. ก�รพย�บ�ลอ�ยรศ�สตร เลม 4 .พมพครงท 4.กรงเทพฯ : บรษท เอเชยเพลส จำากด.นางสาวกสมา ศรยากล. วทยานพนธ, รปแบบทพงประสงคในการใหบรการนวด อบ ประคบสมนไพรเพอสงเสรมสขภาพ : กรณศกษาศนยศกษาการพฒนาเขาหนซอนอนเนองมาจากพระราชดำาร จงหวดฉะเชงเทรา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2543. หนา 24-30สมล เกษรวนชวฒนา. "กจวตรประจำ�วนในผปวยอมพ�ตครงซก." สนองโอฐสภากาชาดไทย. (ตลาคม-ธนวาคม 2543): 44-45.สถาบนการแพทยแผนไทย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก. เอกสารอดสำาเนา มาตรฐานผลตภณฑชมชน. ลกประคบสมนไพร. จำานวน 4 หนา

เอกสารอดสำาเนา ก�รควบคมอ�ห�รสำ�หรบผปวยเบ�หว�น คว�มดนโลหตสง ไต หวใจ พษแหงครรภ งานโภชนาการ โรงพยาบาลพระสมทรเจดยสวาทยานนท. จำานวน 8 หนา

http://www.thailabonline.com/braincerebral.htm http://www.thaimedico.com

85

จรญญา อครวงษ

http://www.thaigoodview.com/library/studentshow/st2545/5-4/no01/sweet.htmlhttp://www.watpho.com/mas_study11.htmlhttp://ncd.ddc.moph.go.th/http://www.siamhealth.net/Disease/endocrine/obesityThe Asia-Pacific Perspective: Redefining Obesity and its Treatment. February 2000

86