8

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยเรอง การพฒนาตนแบบหลกสตรการด าเนนชวตตามแนวเศรษฐกจพอเพยงดวยการศกษา

ทางไกลในครงน ไดก าหนดใชการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ในการศกษาเพอพฒนาตนแบบ

หลกสตรการด าเนนชวตแนวคดตามแนวเศรษฐกจพอเพยง ในการวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยท

เกยวของ ดงน

1. การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

2. ปรชญาและแนวคดเศรษฐกจพอเพยง

3. แนวคดเกยวกบการเรยนร

4. แนวคดเกยวกบผน าหรอภมปญญาทองถน

5. แนวคดเกยวกบการศกษาทางไกล

6. งานวจยทเกยวของ

โดยมรายละเอยด ดงน

1. การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

บ าเพญ เขยวหวาน (2544 : 126-127) อธบายวาการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

(Participatory Action Research : PAR) มวตถประสงคมงไปทการแกปญหาในการพฒนา เปนการวจยท

ด าเนนไปดวยการมสวนรวมของประชาชน PAR เปนกระบวนการท างานรวมกน อนตองอาศยการคนหา

ปญหา วเคราะหสาเหตแหงปญหา เมอใชการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมอยางถกตอง กจะกอใหเกด

ผลสมฤทธอยางนอย 3 ประการ ไดแก 1) ประชาชนไดรบการเรยนรมากขน 2) ประชาชนมการกระท ามาก

ขน และ 3) ประชาชนมการรวมพลงกนมากขน

กระบวนการ PAR นนมใชเปนการศกษาปญหาและแกปญหาเทานน แตเปนการกระตนให

ประชาชนมการกระท าตอปญหาเหลานน ผลสดทายประชาชนมไดเพยงเรยนรการแกปญหา แตไดเพมพน

ความรไปพรอมเผชญกบปญหา ธนพรรณ ธาน (2540 : 57) ไดอธบายการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม

ไววา เปนยทธวธทจะชวยใหพลงประชาชนสามารถรวมตวกนขนมาในรปขององคกรประชาชน และ

สามารถท างานไดอยางมประสทธภาพ มความแขงแกรง ทงทางโครงสรางและการด าเนนงาน โดยอาศย

เงอนไขของการเพมขดความสามารถของประชาชน สารถวเคราะหปญหาของชมชน และท าการพฒนา

9

ตอไปได ประชาชนจะเกดความสามารถไดตองอาศยการฝกฝนประชาชนใหท าวจยเปน โดยการสรางทม

งานวจยทองถนหรอนกวจยทองถนขนมา ทงนสามารถแบงขนตอนของการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม

ไดเปน 5 ขนตอน คอ

1. ระยะกอนท าการวจย (pre-research phase)

1.1 การคดเลอกชมชนและการเขาถงชมชน

1.2 การบรณาการตวนกวจยเขากบชมชน

1.3 การส ารวจขอมลเบองตนของชมชน

1.4 การแพรแนวคด PAR แกชมชน

2. ระยะของการท าวจย (research phase)

2.1 การศกษาและวเคราะหปญหารวมกบชมชน

2.2 การฝกอบรมทมวจยทองถน

2.3 การวเคราะหปญหาทอาจเกดขนในกระบวนการ PAR และก าหนดแนว

ทางแกไข

2.4 การออกแบบการวจยและการเกบขอมล

2.5 การวเคราะหขอมล

2.6 การน าเสนอขอมลตอทประชมหมบาน

3. ระยะการจดท าแผน

3.1 การอบรมทมงานวางแผนทองถน

3.2 การก าหนดโครงการหรอกจกรรม

3.3 การศกษาความเปนไปไดของแผนงาน

3.4 การแสวงหางบประมาณและหนวยงานสนบสนน

3.5 การวางแผนเพอตดตามประเมนผล

4. ระยะการน าแผนไปปฏบต

4.1 การก าหนดทมปฏบตงานอาสาสมคร

4.2 การอบรมทมปฏบตงานอาสาสมคร

5. ระยะตดตามและประเมนผล และสรปบทเรยนในการปฏบตงาน

สรปไดวา เทคนค PAR เปนเทคนคทเนนการมสวนรวมของชมชนในการเขาศกษาหาสาเหต ปญหา

10

ของชมชนเพอรวมกนวเคราะห วางแผน ด าเนนการแกไข ปญหาของชมชนใหเบาบางลง ซงมวธการและ

ขนตอนทเปนประโยชนตอการท างานรวมกนของชมชน นกวจย และผศกษาชมชน

2. ปรชญาและแนวคดเศรษฐกจพอเพยง

2.1 ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและการประยกตใช

“เศรษฐกจพอเพยง” เปนปรชญาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระราชด ารสชแนะแนว

ทางการด าเนนชวตแกพสกนกรชาวไทยมาโดยตลอดตงแตกอนเกดวกฤตการณทางเศรษฐกจในป 2540

วา “เศรษฐกจพอเพยงเปนปรชญาชถงแนวทางการด ารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ตงแต

ระดบครอบครว ระดบชมชน ถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศใหด าเนนไปในทางสายกลาง

โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจเพอใหกาวทนตอยคโลกาภวตน และความเปลยนแปลงตางๆ”

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชด าร จงประกอบดวยหลกการหลกวชา และ

หลกธรรมหลายประการ อาท

(1) เปนปรชญาแนวทางการด ารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ตงแตระดบ

ครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐ

(2) เปนปรชญาในการพฒนาและบรหารประเทศใหด าเนนไปในทางสายกลาง

(3) จะชวยพฒนาเศรษฐกจใหกาวทนโลกยคโลกาภวตน เพอใหสมดล และพรอมตอการรองรบ

การเปลยนแปลงอยางรวดเรวกวางขวาง ทงดานวตถ สงคม สงแวดลอม และวฒนธรรมจากโลกภายนอกได

เปนอยางด

(4) ความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจ าเปนทจะตองม

ระบบภมคมกนในตวทดพอสมควรตอผลกระทบใดๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน

(5) จะตองอาศยความรอบร ความรอบคอบและความระมดระวงอยางยงในการน าวชาการตางๆ

มาใชในการวางแผนและการด าเนนการทกขนตอน

(6) จะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาต โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎและนก

ธรกจในทกระดบ ใหมจตส านกในคณธรรมความซอสตยสจรต และใหมความรอบรทเหมะสม ด าเนนชวต

ดวยความอดทน ความเพยร มมตปญญา และความรอบคอบ

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) ไดถอดรางค านยาม ความ

พอเพยง โดยเชญผทรงคณวฒจากสาขาตางๆ มารวมระดมความคด โดยประมวลกลนกรองจากพระราช

ด ารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวในเรอง เศรษฐกจพอเพยง ซงพระราชทานในวโรกาสตางๆ รวมทง

11

พระราชด ารสอนๆ ทเกยวของ สรปวา หวใจของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง คอ “3 หวง 2 เงอนไข” ดงน

(ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2550)

ในสวนของ 3 หวง คอ

1. ความพอประมาณ หมายถง ความพอดทไมนอยเกนไปและไมมากเกนไป โดยไมเบยดเบยน

ตนเองและผอน เชน การผลตและการบรโภคทอยในระดบพอประมาณ ไมใชจายเกนก าลงความสามารถใน

การหารายไดของตน

2. ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจเกยวกบความเพยงพอนน จะตองเปนอยางมเหตผล

โดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของ ตลอดจนค านงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากการกระท านน ๆ อยาง

รอบคอบ กอนการใชจายมการคดพจารณาอยางรอบคอบวาวงใดจ าเปนหรอไมจ าเปน และมการใชจายอยาง

ประหยด

3. ความมภมคมกน หมายถง การเตรยมตวใหพรอมในการรบความเสยงของผลกระทบและการ

เปลยนแปลงดานตาง ๆ ทจะเกดขน โดยค านงถงความเปนไปไดของสถานการณตาง ๆ ทคาดวาจะเกดขน

ในอนาคตทงใกลและไกล เชน การรจกเกบออมเงนไวใชเมอเกษยณอายจากการท างานหรอหลงเกษยณ

หรอเกบออมเงนไวใชจายในยามฉกเฉน การรจกปองกนความเสยงในรปแบบตาง ๆ รวมทงการรจกท าบญ

หรอแบงปนใหความชวยเหลอซงกนและกน

สวน 2 เงอนไข คอ การตดสนใจและการด าเนนกจกรรมตาง ๆ ใหอยระดบพอเพยงนน ตอง

อาศยความรและคณธรรมเปนพนฐาน ประกอบดวย

1. เงอนไขความร หมายถง ความรอบรเกยวกบวชาการตาง ๆ ทเกยวของอยางรอบดาน ความ

รอบคอบทจะความรเหลานนมาพจารณาใหเชอมโยงกนเพอประกอบการ วางแผน และความระมดระวงใน

ขนตอนการปฏบต

2. เงอนไขคณธรรม ทจะตองเสรมสราง ประกอบดวย มความตระหนกในคณธรรม มความ

ซอสตยสจรต และมความอดทน มความเพยร ใชสตปญญาในการด ารงชวต

2.2 การประยกตใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนปรชญาแนวทางการด ารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทก

ระดบ ตงแตระดบครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐ สามารถน าปรชญาและแนวคดเศรษฐกจพอเพยงมา

ประยกตใชในระดบประเทศ ระดบชมชน ระดบครอบครว และระดบบคคลไดดงน

12

2.2.1 ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบการพฒนาประเทศ

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ตงแตฉบบท 9 (พ.ศ. 2545-2549) จนถงปจจบน

ไดยดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชด าร เปนปรชญาน าทางการพฒนาประเทศ โดยมแนวทาง

ดงน

(1) ทางสายกลาง ไมพฒนาประเทศไปในทศทางใดทศหนงจนเกนไป เชน ปดประเทศ

หรอเปดเสรเตมท

(2) ความสมดลและความยงยน เนนการพฒนาในลกษณะองครวม

(3) ความพอประมาณอยางมเหตผล มความพอดทงในการผลตและการบรโภค

(4) ภมคมกนและรเทาทนโลก รเทาทนการเปลยนแปลงในดานตาง ๆ ทเกดขนอยาง

รวดเรว

(5) การเสรมสรางคณภาพคน เนนใหมความซอสตยสจรต มตรไมตร เอออาทรมความ

เพยร มวนย มสต ไมประมาทฯ พฒนาปญญาและความรอยางตอเนอง

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 ไดใหความส าคญกบการแกไขปญหา

และก าหนดแนวทางการพฒนาประเทศ ในป พ.ศ. 2550 - 2554 คอ ใหมงพฒนาสการเปน “สงคมอยเยน

เปนสขรวมกน” เพอให “คนไทยมคณธรรมน าความรอบร รเทาทนโลก ครอบครวอบอน ชมชนเขมแขง

สงคมสนตสข เศรษฐกจมคณภาพ เสถยรภาพและเปนธรรม สงแวดลอมมคณภาพและทรพยากรธรรมชาต

ยงยนอยภายใตระบบบรหารจดการประเทศทมธรรมาภบาล ด ารงไวซงระบอบประชาธปไตยอนม

พระมหากษตรยทรงเปนประมข และอยในประชาคมโลกไดอยางมศกดศร” และไดมการนอมน าแนวปฏบต

ของ “ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” มาเปนปรชญาน าทางในการพฒนาและบรหารประเทศ โดยมแนวคดวา

คนเปนศนยกลางของการพฒนา และเปาหมายสดทายของการพฒนา คอ ความอยดมสขของคนไทย ซง

ครอบคลมทกมตของการด ารงชวตทเชอมโยงกนอยางเปนองครวม และสามารถจ าแนกองคประกอบไดเปน

7 ดาน คอ 1) ดานสขภาพอนามย 2) ดานความร 3) ดานชวตการท างาน 4) ดานรายไดและการ

กระจายรายได 5) ดานชวตครอบครว 6) ดานสภาพแวดลอม และ 7) ดานการบรหารจดการทดของภาครฐ

ซงทกองคประกอบจะตองด าเนนการพฒนาไปพรอม ๆ กน เพอใหเกดผลตอความอยดมสขของคนไดอยาง

แทจรง ดงนน การวางแผนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศในปจจบนไดมการเปลยนแปลงอยาง

ส าคญ คอ ไมไดเนนการพฒนาเศรษฐกจแตเพยงอยางเดยว แตมงเนนการพฒนาคนหรอทเรยกวา “คนเปน

ศนยกลางของการพฒนา”

13

3. แนวคดเกยวกบการเรยนร

3.1 ความหมายของการเรยนร นกวชาการและหนวยงานใหความหมายของการเรยนร หรอ learning ไวดงน การเรยนร เปนกระบวนการเปลยนแปลงพฤตกรรม (behavior) อนเปนผลมาจากประสบการณ

และการฝก ทงนไมรวมถงการเปลยนแปลงของพฤตกรรมทเกดจากการตอบสนองตามสญชาตญาณ ฤทธของยา หรอสารเคม หรอปฏกรยาสะทอนตามธรรมชาตของมนษย (เบาเวอร และ ฮลการด Bower & Hilgard: 1981)

การเรยนร หมายถง การเปลยนแปลงพฤตกรรม หรอศกยภาพของพฤตกรรม ทคอนขางถาวร อนเกดจากประสบการณ หรอการฝกฝน (มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา 2553)

การเรยนร หมายถง การเปลยนแปลงพฤตกรรมอนเปนผลจากการทบคคลท ากจกรรมใด ๆ ท าใหเกดประสบการณและเกดทกษะตาง ๆ ขนยงผลใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมคอนขางถาวร (http://socialscience. igetweb.com/index.php?mo=3&art=41926356)

การเรยนร หมายถง การเปลยนแปลงศกยภาพ (potential) แหงพฤตกรรมทคอนขางถาวร ซงเปนผลมาจากการฝกหดหรอการปฏบตท ได รบการเสรมแรง ( reinforced practice) (http://www.novabizz.com/NovaAce/Learning/Learning_Process.htm)

การเรยนร หมายถง การเปลยนแปลงพฤตกรรมทคอนขางถาวร ซงเปนผลเนองจากประสบการณหรอการฝกฝน จะดวยวธการทจงใจหรอไมจงใจกตาม พฤตกรรมทเปลยนไปน ควรเปนไปในลกษณะทคอนขางถาวร และเปลยนแปลงไปในทางทเหมาะสมหรอไมเหมาะสมกได (จราภา เต งไตรรตน 2543: 23)

การเรยนร หมายถง การเปลยนแปลงพฤตกรรมทคอนขางถาวรของบคคล อนเปนผลเนองมาจากการฝกหดหรอประสบการณ ซงการเปลยนแปลงพฤตกรรมน รวมทงการเปลยนแปลงพฤตกรรมภายนอกทบคคลแสดงออกมา และการเปลยนแปลงพฤตกรรมภายในทมไดแสดงออกมา (พรทพย อดมสน 2544: 250)

การเรยนร หมายถง การเปลยนพฤตกรรมของบคคลอนเนองมาจากการเผชญสถานการณ โดยเฉพาะสถานการณซ า ๆ โดยทไมไดเปนสญชาตญาณ หรอเปนสวนของพฒนาการโดยปกต (ชวนนท ชาญศลป 2555)

การเรยนร หมายถง การปรบเปลยนทศนคต แนวคดและพฤตกรรมอนเนองมาจากการไดรบประสบการณ (สถาบนเสรมสรางการเรยนร เพอชมชนเปนสข 2550: 5)

การเรยนร หมายถง กระบวนการของการเปลยนถายประสบการณไปเปนความร ทกษะ และเจตคตโดยอาศยกระบวนการทหลากหลาย (ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา 2551: 7)

14

การเรยนร หมายถง การทไดรบประสบการณ จนเกดการพฒนาเปน ความร ทกษะ แนวคด จนเกดการเปลยนแปลงเปนพฤตกรรมใหม (http://cdn.learners.in.th/assets/media/files/000/105/911/ original_Learning.pdf? 1285356495)

การเรยนรเปนการเปลยนแปลงทเกดขน ทงทางดานสมอง การกระท าและประสบการณ โดยเกยวของกบความจ า ความเขาใจ การนกคด การรบร การวเคราะหและการแกปญหา การเรยนรเปนกระบวนการทมความตอเนอง สามารถงอกเงยและเปลยนแปลงได ซงผลลพธของการเรยนร คอ ความร ความเขาใจในเรองนน ๆ (สพตรา ชาตบญชาชย มปป.: ปกหลง)

กลาวโดยสรป การเรยนร หมายถง การปรบเปลยนทศนคต แนวคด และการเปลยนแปลงพฤตกรรมทคอนขางถาวร ทงภายนอกทบคคลแสดงออกมา และศกยภาพซงเปนพฤตกรรมภายในทมไดแสดงออกมา โดยอาศยกระบวนการทหลากหลาย ซงอาจเปนการเผชญสถานการณทไมไดเปนสญชาตญาณ ประสบการณ การปฏบต หรอการฝกฝน

จากความหมายของการเรยนรขางตน สามารถแยกกลาวเปนประเดนส าคญได 4 ประการ ดงน

1. การปรบเปลยนทศนคตและแนวคด แสดงวา ผลของการเรยนร อาจอยในรปของการปรบเปลยนทศนคตหรอแนวคด ทมใชการกระท า เชน กอนการเรยนร อาจจะไมชอบ แตเมอเ รยนรแลว อาจจะเปลยนเปนชอบกได หรอเดมไมมความรในแนวคดเรองนน หลงจากเรยนรแลวมความรในแนวคดดงกลาว

2. การเปลยนแปลงพฤตกรรมและศกยภาพ แสดงวา ผลทเกดจากการเรยนร อาจจะอยในรปของพฤตกรรมภายนอก ซงเปนการกระท าทสงเกตได โดยพจารณาจากการทบคคลสามารถท าในสงหรอเรองทไมเคยท ามากอนการเรยนรนน หรออาจจะอยในรปของพฤตกรรมภายในทไมไดแสดงออกมาทนททนใด ซงเปนการเปลยนแปลงศกยภาพทแฝงอยในบคคลทอาจจะกระท าสงตาง ๆ หรอแสดงออกตอไปในอนาคต กได

3. การเปลยนแปลงคอนขางถาวร หมายความวา ทศนคตและแนวคดทปรบเปลยนหรอพฤตกรรมและศกยภาพทเปลยนแปลงไปนน ไมไดเกดขนในชวงสน หรอเพยงชวคร และในขณะเดยวกนกไมไดคงทถาวรตลอดไป แตอาจจะมการปรบเปลยนหรอเปลยนแปลงตอไป ถาไดรบการเรยนรใหม

4. การปรบเปลยนหรอเปลยนแปลงเปนผลมาจากกระบวนการทหลากหลาย ซงอาจเกดจากการไดการเผชญสถานการณทไมไดเปนสญชาตญาณ หรอไมใชการเปลยนแปลงทเกดจากการตอบสนองตามสญชาตญาณ ฤทธของยา หรอสารเคม หรอปฏกรยาสะทอนตามธรรมชาตของมนษย แตอาจเกดจากการมประสบการณในเรองทเรยนร หรอการปฏบต หรอการฝกฝน จนเกดการพฒนาเปน ความร ทกษะ แนวคด จนเกดการเปลยนแปลงเปนพฤตกรรมหรอศกยภาพใหม

15

3.2 ประเภทและระดบการเรยนร ประเภทการเรยนรตามแนวคดของ บลมและคณะ (Bloom et al 1956) ซงจ าแนกประเภทตาม

จดมงหมายทางการศกษา ออกเปน 3 ดาน คอ พทธพสย เจตพสย และทกษพสย โดยบลมจ าแนกการเรยนรดานพทธพสยออกเปน 6 ระดบ บลม แครธโวล และมาเซย (Bloom, Krathwohl and Masia, 1964) ไดแบงระดบการเรยนรดานเจตพสยไว 5 ระดบ สวนฮารโร (Harrow, 1972) ไดแบงระดบการเรยนรดานทกษพสยออกเปน 6 ระดบ ดงรายละเอยดพอสงเขป ตอไปน

3.2.1 พทธพสย (cognitive domain) เปนการเรยนรดานความร ซงเกยวกบความสามารถของสตปญญา เชน ความจ า ความคด การแกปญหา การเชอมโยงความสมพนธ การคดรปแบบ และการตดสนใจคาของสงตาง ๆ เปนตน การเรยนรดานพทธพสยแบงเปน 6 ระดบ โดยเรยงจากระดบต าสด ถง ระดบสงสด ดงน

1) ความรความจ า (knowledge) เปนความสามารถในการจดจ า หรอระลกถงสงของ เรองราว กระบวนการหรอหลกการตาง ๆ ตามเนอหาทไดเรยนหรอไดมประสบการณไปแลว

2) ความเขาใจ (comprehension) เปนความสามารถในการแปลความหมาย (translation) ตความ (interpretation) และขยายความ (extrapolation) ขาวสาร แนวคดในรปแบบอน สรปความดวยค าพดตนเอง หรอสรปแนวโนมจากขาวสารทได

3) การน าไปใช (application) เปนการน าเอาความร ความจ า และ ความเขาใจในเรองราวใด ๆ ทตนเองมอยไปแกปญหาตาง ๆ ทเกดขนในสถานการณใหม

4) การวเคราะห (analysis) เปนความสามารถในการแยกแยะสวนประกอบ หรอหาความสมพนธทเกยวของระหวางคณลกษณะส าคญใด ๆ ของเรองราว และสงตาง ๆ อยางสมเหตสมผล หรอวเคราะหหลกการทระบหลกเกณฑ หรอตวเชอมโยงเปนโครงสราง และมระบบ

5) การสงเคราะห (synthesis) เปนความสามารถในการจดการรวมสวนประกอบยอย ขอความแผนงาน หรอหลกการรวมเขาดวยกนเปนรปแบบ โครงสราง หรอแนวคดใหม ทมความหมายหรอความส าคญแบบทไมเคยเปนมากอน

6) การประเมนคา (evaluation) เปนความสามารถในการตดสนคณคาของสงของ กระบวนการ ผลผลต หรอแนวคด โดยใชหลกการแหงเหตผลภายใตหรอพฒนาเกณฑมาตรฐานจากภายนอก

3.2.2 เจตพสย (affective domain) เปนการเรยนรดานความคด อารมณ ความรสก ซงเกยวกบคานยม คณธรรม จรยธรรม เจตคต เปนการเรยนรดานเจตพสยทพฒนาขนในตวบคคลจากระดบต าจนถงระดบสงม 5 ระดบ ซงการเรยนรในระดบทต ากวาจะเปนพนฐานการเรยนรในระดบทสงขน ดงตอไปน

16

1) การรบรหรอการใสใจตอสงเรา (receiving of attending) การทบคคลถกกระตนใหรบรตอสงเรา หรอปรากฏการณบางอยางทอยรอบตวท าใหเกดความตระหนก ความตงใจทจะรบร และใหความสนใจตอสงเรานน

2) การตอบสนอง (responding) เมอบคคลไดรบการกระตนจากสงเราจนเกดความสนใจอยางเตมท บคคลจงยอมหรอเตมใจทจะตอบสนอง และสรางความพงพอใจจากการตอบสนองตอสงเรานน

3) การเหนคณคา (valuing) การทบคคลมความเชอวาสงนนมคณคาส าหรบตน แสดงความชอบสงนนมากกวาสงอน และสรางความผกพนทจะอทศตนเพอคานยมนน

4) การจดระบบคานยม (organization) เมอบคคลยอมรบและเหนคณคาของคานยมนนแลว บคคลกจะรวบรวมคานยมตาง ๆ ทสมพนธกนใหอยในหมวดหมเดยวกน อาจท าการเปรยบเทยบจดล าดบความส าคญของคานยมพรอมทงก าหนดแนวทางของพฤตกรรมหรอการแสดงออก

5) การแสดงลกษณะตามคานยม (characterization) การทบคคลน าระบบคานยมทสรางขนมาผสมผสานเปนสวนหนงของบคลกภาพและปรชญาชวต คานยมนนจงเปนแรงขบภายในทกระตนใหบคคลแสดงออกทางพฤตกรรมตามคานยมนน

3.2.3 ทกษพสย (psychomotor domain) เปนการเรยนรดานทกษะการปฏบต ซงเกยวกบการเคลอนไหวกลามเนอสวนตาง ๆ ของรางกาย การประสานงานของการใชอวยวะตางๆ เชน การเขยน การอาน การพด การวาดภาพ การวายน า การเลนฟตบอล เปนตน ทกษพสยสามารถแบงระดบการเรยนรจากระดบต าจนถงระดบสงม 6 ระดบ ดงน

1) การเคลอนไหวเชงกรยาสะทอนกลบ (reflex movements) เชน การเคลอนไหวของแขนหรอขา การเคลอนไหวของแขนและขาในเวลาเดน หรอวง และการทรงตวของรางกายใหอยในสภาพสมดลในขณะเคลอนไหว เปนตน

2) การเคลอนไหวขนพนฐาน (basic - fundamental movements) ไดแก การเคลอนไหวจากทหนงไปอกทหนง เชน เดน วง กระโดด เปนตน การเคลอนไหวอยกบท เชน การเคลอนไหวของนวมอ นวเทา เปนตน และการเคลอนไหวเชงบงคบ โดยกรยาสะทอนหลายอยางรวมกน เชน การเลนเปยโน การพมพดด เปนตน

3) ความสามารถในการรบร (perceptual abilities) ไดแก การรบรความแตกตางการเคลอนไหวของรางกาย เชน การรบรการก ามอ การงอเขา การกระพรบตา เปนตน การรบรความแตกตางดวยการเหน การไดยน และการสมผส รวมทงการรบรความแตกตางดวยการใชประสาทรบรรวมกน เชน ความสามารถในการใชประสาทสวนอน ๆ เพอรวมมอกนในการเลอกหาวตถทตองการ เปนตน

4) สมรรถภาพทางกาย (physical abilities) ไดแก ความทนทาน ความแขงแรง ความยดหยน และความคลองตวในการเคลอนไหว เชน ความฉบไวในการเปลยนทศทาง การเคลอนไหว เปนตน

5) การเคลอนไหวทตองอาศยทกษะ (skilled movements) ไดแก ทกษะการปรบตวในการเคลอนไหวทท าไดงาย เชน ทกษะการเลอยไม เปนตน ทกษะการปรบตวในการเคลอนไหวทท าไป

17

พรอม ๆ กน เชน ทกษะในการตแบดมนตน เทนนส เปนตน และ ทกษะการปรบตวในการเคลอนไหวทมลกษณะซบซอนมาก เชน ทกษะการเลนยมนาสตก เปนตน

6) การสอสารทตองใชทกษะระดบสงในการแสดงออก (non-discursive communication) ไดแก การเคลอนไหวในเชงแสดงออก เชน การแสดงออกทางสหนาหรออากปกรยาทาทางตาง ๆ และการเคลอนไหวในเชงตความ เชน การเคลอนไหวในเชงสนทรยภาพ หรอการเคลอนไหวในเชงสรางสรรค

การเรยนรดานพทธพสย เจตพสย และทกษพสย ตามแนวคดของ บลมและคณะ มความสมพนธเกยวของและตอเนองกนอยางใกลชด ชวยใหเกดการเรยนรทสมบรณ

3.3 ความหมายของกระบวนการและรปแบบการเรยนร ความหมายของกระบวนการเรยนร เกษม วฒนชย (2545: 12) ไดสรปไววากระบวนการ

เรยนร เกดจากการรบการถายทอดความร ความเขาใจ ความเชอ ศรทธาเจตคต คานยม ทกษะการงาน ทกษะชวต และการครองตน เพอใหเกดการเปลยนแปลงในดานความรสกนกคด และพฤตกรรมของผเรยน ตามทก าหนดไวในวตถประสงคของการเรยนร และคณะกรรมการผลตวชาการจดกระบวนการเรยนร (2555: 15) ใหความหมายวา กระบวนการเรยนร หมายถง การด าเนนการอยางเปนขนตอน หรอการใชวธการตางๆ ทชวยใหผเรยนเกดการเรยนร เกดความรและความเขาใจในสารตางๆ หรอเปนแบบแผน หรอกระบวนการความคดทคอยๆ เปลยนแปลงไปสผลอกอยางหนง

ส าหรบกระบวนการเรยนรจะเกดกบผเรยน และโดยผเรยนเทานน รปแบบการเรยนร เกษม วฒนชย (2545 : 21-24) ไดเสนอรปแบบการเรยนรไว 14

รปแบบ ไดแก 1) การบรรยาย (lecture) โดยครผสอน 2) วทยากรรบเชญ (invited speaker) ใหความรและประสบการณแกผเรยน ในความเปน

ผเชยวชาญเฉพาะดาน หรอความช านาญในฐานะผรบผดชอบ หรอผประกอบการ 3) ทมผสอน (team teaching) ประกอบดวยผสอนทหลากหลายความคดเหน หรอ

หลากหลายความเชยวชาญ เพอเสนอความรทประสานกวาง 4) นกเรยนเปนผสอน (peer teaching ) มรปแบบการจดหลากหลาย เชน - แบงกลมผเรยนเปนกลมยอย ใหผเรยนเรยนรจากกนและกนในรปของกลมตวเพอน

กลมสมมนา กลมอภปราย - ชมรมสนใจพเศษเฉพาะเรอง - นกเรยนรนพเปนพเลยงนกเรยนรนนอง เปนตน 5) การระดมสมอง (brain storming) เปนการแสดงความคดหลากหลายและเสรโดยผเรยน

เชน เพอหาวธแกปญหาแลวจงหาขอสรปรวม

18

6) อภปรายกลมยอย (small group discussion) เพอแลกเปลยนความรความเหนโดยใหทกคนมสวนรวมมากทสดในหวขอทก าหนด

7) การอภปรายโดยกลมวทยากร (panel discussion) การน าเอาวทยากร ผเชยวชาญดานตาง ๆ มารวมอภปรายในหวขอเดยวกน โดยมผน าอภปรายเปนผน าการประชม

8) การประชมเช งปฏบตการ (workshop) การประชมเชงปฏบตการตองก าหนด วตถประสงคของการจดวาจะใหปฏบตการเรองใดเรองหนงใหส าเรจตามเปาหมาย เรมโดยการเชญวทยากรกลมเลกมาใหความรแกผเขาประชม เพอเปนการน า แลวจงแบงกลมผเขาประชมเปนกลมยอย ๆ เพอฝกปฏบตการ โดยมวทยากรประจ ากลมคอยใหความเหนหรอวจารณ หรอ ชแนะ จนกลมสามารถปฏบตการแลวเสรจตามเปาหมาย

9) การสมมนา (seminar) เพอใหกลมผเรยนขนาดเลกไดศกษาลงลกเฉพาะเรอง โดยการคนควาจากเอกสารต าราหรอการวจย

10) การจ าลองแบบและการเลนเกมส (simulation and games) เพอสรางเรองหรอสรางสถานการณจ าลอง เพอใหผเรยนไดตระหนกลกถงประเดนหรอปญหา

11) การสาธต (demonstration) เพอแสดงกระบวนการ แสดงการปรากฏจรง หรอสรางความเขาใจจากหนจ าลอง

12) กรณศกษา (case study) เพอใหผเรยนไดเรยนจากกรณทเกดขนจรงในการประกอบการ อาจเนนทเหตการณ ประเดนหลกของกรณประวต หรองานวจยทเกยวของกได ใชกรณศกษาเพอการสอนสาระของความร สอนเทคนควธ สอนการตดสนใจ สอนการแกปญหา สอนทศนคตและระบบคณคาคณธรรมกได

13) โครงงาน (project work) มการเตรยมโครงสรางและรปแบบของสาระการเรยนร เพอการแกปญหาในโลกแหงความเปนจรง ท าใหกระบวนการเรยนรมาจากประสบการณจรงมความหมาย มเปาหมาย ใหแรงกระตนและสรางความกระตอรอรนไดเปนอยางด

14) การเรยนรมาจากแหลงเรยนรนอกสถานท (on-site classes) น านกเรยนไปศกษานอกสถานท เชน พพธภณฑ หองสมด หอดดาว สวนพฤกษาชาต วนอทยาน แหลงทองเทยว แหลงโบราณสถาน แหลงประวตศาสตร และศาสนสถานอน ๆ สถานประกอบการ โรงงาน ฯลฯ

3.4 ปจจยทมอทธพลตอการเรยนร ปจจยทมอทธพลตอการเรยนร แบงเปนประเภทใหญ ๆ ได 2 ประเภท สรปไดดงน (พรทพย

อดมสน 2555: 10-33 – 10-34) 3.4.1 ปจจยภายใน ประกอบดวย

1) ตวผเรยนและตวแปรทเกยวของกบผเรยน ไดแก วฒภาวะและความพรอม อาย เพศ ประสบการณ สตปญญา อารมณ สมรรถวสย ความบกพรองทางรางกาย และการจงใจ

19

2) บทเรยนและตวแปรทเกยวของกบบทเรยน ไดแก ความยากงาย ความจ าเปนส าหรบชวตของผเรยน ความหมายหรอประโยชน ความยาว ความสอดคลองหรอขดแยงกบความรเดม

3) วธเรยนและการถายโยงการเรยนร การเรยนรตองอาศยเทคนควธการเรยนรทด และมการถายโยง โดยการน าเอาความรหรอประสบการณเดมมาชวยใหการเรยนรสงใหมงายขนหรอ ดขน

4) ผสอนและและตวแปรทเกยวของกบผสอน ไดแก บคลกภาพ คณวฒ ความรความสามารถในเนอหาทสอน เทคนควธการสอน การใชสอการสอน การประเมนผลและการปอนกลบขอมล อนง ปจจยน จะไมมอทธพลตอการเรยนรในกรณทผเรยนเรยนรดวยตนเอง

5) สภาพแวดลอมในขณะทเรยนร ไดแก สภาพแวดลอมทางกายภาพ ทชวยอ านวยใหผเรยนเกดการเรยนรทด เชน โตะ มานงทไดขนาดพอเหมาะกบผเรยน แสงสวางและอณหภมเหมาะสม เปนตน และสภาพแวดลอมทางจตภาพ ซงเปนบรรยากาศทชวยใหผเรยนสบายใจ เชน รสกวาตนเปนทยอมรบของผสอนและเพอน เปนตน

3.4.2 ปจจยภายนอก ประกอบดวย 1) วฒนธรรม ความรสมยใหมอาจมความสอดคลองหรอขดแยงกบวฒนธรรมของผเรยน

ท าใหเกดการเรยนร การประยกตหรอการไมยอมรบไดทงสองทาง 2) สงคม การสอสารการคมนาคม ท าใหเกดการกระจายขาวสารอยางรวดเรวทงขาวสาร

ทเปนประโยชน และไมเปนประโยชนตอการเรยนร 3) เศรษฐกจ การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจมผลตอการเรยนรการเปลยนแปลงวถชวต

ของผเรยน 4) การเมอง นโยบายหรอกฎระเบยบจากภาครฐ บางครงเปนอปสรรคตอการเรยนร

เชน สงเสรมใหเกษตรกรปลกพชเชงเดยว จนเกดปญหาสนคาลนตลาด เปนตน

3.5 ทฤษฎการเรยนร ทฤษฎการเรยนรส าคญทสามารถใชเปนหลกในการจดกระบวนการเรยนร ม 5 กลม ทฤษฎการ

เรยนรทง 5 มองการเรยนรเปนสงเดยวกน แตมแนวคดและจดเนนทสนใจศกษาตางกน โดยสามารถสรปเปนตารางเปรยบเทยบ ดงตารางท 2.1

20

ตารางท 2.1 ตารางเปรยบเทยบทฤษฎการเรยนร

พฤตกรรมนยม การเรยนร: เกดจากการตอบสนองตอสงเรา โดยมการเสรมแรงเปนองคประกอบทส าคญตอการเกดพฤตกรรมตอบสนองทตองการ

ปญญานยม การเรยนร: เกดจากการใชสตปญญาและเหตผล ผลการตอบสนองตอสงเรา ท าใหเกดการเปลยนแปลงโครงสรางสตปญญา จงเกดการเรยนร

ปญญาสงคม การเรยนร: เกดจากการสงเกตจดจ า เพอแสดงพฤตกรรมใหเหมอนตนแบบ

มนษยนยม การเรยนร: เกดจากการรบรวา สงทเรยนรมความหมายและความสมพนธกบจดมงหมายของชวตตนเอง

สรางสรรคทาง

ปญญานยม

การเรยนร: เกดจากผเรยนเปนผกระท า (active) และสรางความรโดยมผสอนเปนผชวยบนพนฐานของประสบการณและโครงสรางทางปญญาของผเรยนแตละคนทแตกตางกน

ทมา: พรทพย อดมสน (2555: 10-51)

3.6 การเรยนรของผใหญ 3.6.1 การเรยนรของผใหญ (adult learning) แตกตางจากการเรยนรของเดก เพราะ

ผใหญมประสบการณมากกวา ดงนนการเรยนการสอนตองยดหลกใหตอบสนองตอธรรมชาตของผใหญ นนคอ ตองรหลกการศกษาผใหญ ซง โนลส (Knowles,1980: 2) เรยกวชาการศกษาผใหญนวา แอนดราโกจ (Andragogy) และ อาชญญา รตนอบล (2542: 3) ไดใหค านยามไววาเปน “ศลปและศาสตรในการชวยใหผใหญเกดการเรยนร” ซงประกอบดวย 1) มโนทศนหรอแนวคดของผเรยน (self – concept) ผใหญจะมลกษณะทเตบโต ทงดานรางกายและจตใจ มวฒภาวะสง มโนทศนตอตนเอง จะพฒนาจากการพงพาผอนไปเปนการน าตนเอง เปนตวของตวเอง 2) ประสบการณของผเรยน (experience) ผใหญมวฒภาวะมากขน มประสบการณอยางกวางขวางทจะเปนแหลงทรพยากรอนมคาของการเรยนร ขณะเดยวกนกจะมพนฐานเปดกวางทจะเรยนรสงใหม ๆ 3) ความพรอมทจะเรยน (readiness) ผใหญมความพรอมทจะเรยน เมอรสกวาสงนน “จ าเปน” ตอบทบาทและสถานภาพทางสงคมของตน และ 4) แนวทางการเรยนร (orientation to learning) ผใหญจะยดปญหาเปนศนยกลางในการเรยนร มงน าความรไปใชทนท

21

3.6.2 หลกการเรยนรของผใหญ มดงน (พรทพย อดมสน 2555: 10-56 - 10-57) 1) ความตองการเปนผน าตนเอง (self-directing) ความตองการทอยในสวนลกของผใหญกคอ การมความรสกตองการทจะสามารถน าตนเองได และเชอมนในความรทเกดจากตนเองมากกวาคนอนบอก ดงนน บทบาทของผสอนจงอยในกระบวนการสบหาหรอคนหาค าตอบรวมกบผเรยน (mutual inquiry) มากกวาการถายทอดทท าหนาทสงผานหรอเปนสอส าหรบความร แลวท าหนาทประเมนผลวาผเรยนคลอยตามหรอไม 2) การจงใจ สบเนองจากความตองการเปนผน าตนเอง ท าใหผใหญมแรงจงใจทจะเรยนรทมาจากภายในมากกวาแรงจงใจภายนอก เพราะผใหญทราบวา ตนตองการเรยนรในสงใด ซงจะเปลยนเปนแรงจงใจภายในทกระตนใหผใหญเกดความตองการและความสนใจทจะเรยนร ซงแตกตางจากเดกทผสอนจะตองพยายามสรางแรงจงใจภายนอก เพอกระตนใหเดกเกดความสนใจทจะเรยนร อยางไรกตาม ผสอนกตองใหความส าคญกบการจงใจในการเรยน เนองจากผใหญจะเรยนรไดด ถาหากมความตองการในการเรยนสงนน ๆ ความตองการจะเปนการสรางแรงจงใจภายในทผลกดนใหเกดความสนใจทจะเรยนร และผสอนควรค านงถงความตองการในการเรยนของแตละบคคลทมความแตกตางกน ผใหญจะถกชกจงใหเกดการเรยนรไดด เมอรสกวาสงทจะเรยนรนน “จ าเปน” ตอบทบาทและสถานภาพทางสงคมของตน หรอตรงกบความตองการและความสนใจ ท าใหเขาเกดความพงพอใจและตองการเรยนร ในทสด 3) ความพรอมดานรางกาย สตปญญา และความแตกตางระหวางบคคลในเรองการเรยนรเมอผใหญมอายมากขน ความสามารถในการเรยนรจะลดลงตามพฒนาการดานรางกายและสตปญญา เชน สายตาเรมยาว ท าใหเปนอปสรรคในการอานเอกสารตางๆ หเรมตง ท าใหเปนอปสรรคในการไดยน ความคดเรมชาลง ความจ าลดลง และถาอายมากขน อาจจะลมเพมมากขนดวย สงเหลานสงผลใหการเรยนรลดลง นอกจากนน ในเรองการเรยนร ผใหญยงมความแตกตางระหวางบคคล และความแตกตางน จะมเพมมากขนเรอยๆ ในแตละบคคล เมอมอายเพมมากขน ดงนน ในการจดกจกรรมการเรยนรทงหลาย เพอใหผใหญเกดการเรยนรนน ผสอนตองค านงถงสงเหลานเสมอ 4) การใหโอกาสเวลามการเนนย าและใชสอหลายประเภท เนองจากขอจ ากดของผใหญในเรองความพรอมดานรางกายและสตปญญา ดงไดกลาวแลวขางตนและผเรยนจะเรยนรไดด เมอมการรบรผานประสาทสมผสหลายทาง ดงนน ผสอนจงควรใหโอกาสแกผเรยนทเปนผใหญ โดยใหมเวลาพอเพยงในการเรยนร โดยเฉพาะการเรยนรขอมลใหม ๆ การฝกทกษะใหมๆ และการเปลยนแปลงทศนคต รวมทงใหโอกาสในการรบรผานประสาทสมผสหลายทาง โดยใชสอหลายชนดประกอบกน มการเนนย าและมโอกาสท ากจกรรมหรอฝกภาคปฏบต เพอใหผเรยนไดแสดงศกยภาพ หรอ สมรรถภาพในการเรยนร จนกระทงผเรยนทเปนผใหญไดเหนถงความกาวหนาวา สามารถบรรลเปาหมายได และสามารถน าความรไปประยกตได 5) ความเชอมโยงกบสถานการณทเกยวของกบชวตหรอใกลเคยงกบประสบการณเดม เนองจากประสบการณเปนแหลงการเรยนรทมคณคามากทสดส าหรบผใหญ ดงนน การวเคราะหถง

22

ประสบการณของผใหญแตละคนอยางละเอยดวา มสวนใดของประสบการณทจะน ามาใชในการเรยนการสอนไดบาง แลวจงหาทางน ามาใชใหเกดประโยชนตอไป นอกจากนน การเรยนรของผใหญจะไดผลด ถายดผใหญเปนศนยกลางในการเรยนการสอน (life - centered) และผใหญจะเรยนรไดดเมอสงทก าลงเรยนรมความเชอมโยงกบสถานการณทงหลายทเกยวของกบชวตผใหญหรอใกลเคยงกบประสบการณเดม ดงนน การจดหนวยการเรยนทเหมาะสม เพอใหเกดการเรยนรของผใหญ ควรค านงถงความรเดมและประสบการณอนมคณคา รวมทงยดถอความเชอมโยงกบสถานการณทงหลายทเกยวของกบชวตผใหญเปนหลกส าคญ มใชยดทตวเนอหาวชาทงหลาย และใหความส าคญเกยวกบปญหาทสอดคลองกบความจรง สามารถน าการเรยนรไปใชในการแกปญหาและการด ารงชวตได 6) สภาพแวดลอมในการเรยนร ทงดานกายภาพ เชน การจดแสงสวาง อณหภมทพอเหมาะ การจดทนงทเออตอการมปฏสมพนธกน เปนตน และดานจตภาพ เชน มบรรยากาศของการยอมรบในความแตกตางในทางความคดและประสบการณทแตกตางกนของแตละคน มความเคารพซงกนและกน มอสรภาพในการแสดงออก เปนกนเอง การใหความไววางใจและการใหเกยรตผเรยนวา เปนสมาชกของสงคมและไดสอสารตกลงถงความคาดหวงและบทบาทใหมรวมกน เปนตน ดงนน ในการจดสภาพแวดลอมในการเรยนร เพอใหผใหญเกดการเรยนรทดนน ผสอนตองค านงถงสงเหลานเสมอ

3.7 การเรยนรแบบมสวนรวม พรทพย อดมสน (2555: 10-56) ไดกลาวถงความหมาย แนวคด และหลกการเรยนรแบบม

สวนรวม ดงน 3.7.1 ความหมาย การเรยนรแบบมสวนรวม (participatory learning: PL) เปนการเรยนรทยด

ผเรยนเปนศนยกลาง โดยเปดโอกาสใหผเรยนมสวนรวมในการแสดงความคดเหน ตดสนใจเลอกบทเรยนทตองการเรยนร มสวนรวมในจดกจกรรมการเรยนรทกขนตอน ฝกปฏบตการวางแผน การท ากจกรรมการเรยนรรวมกนและท ารายงานผลการเรยนร

3.7.2 แนวคด การเรยนรของบคคลเปนกระบวนการสรางความรดวยตวของผเรยนเอง โดยมวทยากรหรอผสอนจดกระบวนการเรยนการสอนทเอออ านวยใหเกดการสรางความรมากกวาการถายทอดความรจากวทยากรสผ เรยนแตเพยงอยางเดยว ดงนนกระบวนการสรางความร จงตองอางองจากประสบการณของผเรยน โดยผเรยนเปนฝายกระท า อนจะท าใหเกดการเปลยนแปลงไปสการเรยนรใหม ๆอยางตอเนอง (พลวตรของการเรยนร) เปนการเรยนรทเกดจากปฎสมพนธระหวางผเรยนดวยกนเองและระหวางผเรยนกบผสอน ท าใหเกดการขยายตวของเครอขายความรททกคนมอยออกไปอยางกวางขวาง โดยอาศยการแสดงออกทางการพดและการเขยนเปนเครองมอในการแลกเปลยน การวเคราะห และสงเคราะหความร

3.7.3 หลกการเรยนรแบบมสวนรวม หลกการส าคญของการเรยนรแบบมสวนรวม คอ การผสมผสานระหวาง การเรยนรเชงประสบการณ (experiential learning) กบกระบวนการกลม (group

23

process) เพราะในแตละองคประกอบของวงจรการเรยนรเชงประสบการณนน ผเรยนแตละคนซงมประสบการณตดตวมา จะสามารถใชประสบการณของตนเองใหเกดประโยชนสงสด หรอแลกเปลยนความคดเหน ตลอดจนทดลองใชความรทเรยนมาไปสการปฏบตไดดนน ตองผานกระบวนการกลม ฉะนนการใหผเรยนไดท างานเปนกลม จะท าใหเกดการแลกเปลยนความรซงกนและกน และชวยกนท างานใหบรรลผลส าเรจไดดวยด

3.8 การเรยนรแบบบรณาการ พรทพย อดมสน (2555: 10- 58 - 10-60) ไดกลาวถงความหมาย ความจ าเปนในการจดการ

เรยนรแบบบรณาการ แนวคด และหลกการเรยนรแบบมสวนรวม ดงน 3.8.1 ความหมาย การเรยนรแบบบรณาการเปนการเรยนรทน าเอาศาสตรสาขาวชาตาง ๆ ทมความสมพนธเกยวของกนมาผสมผสานเขาดวยกนใหกลมกลนเปนเนอเดยวกน หรออาจจะผสมผสานวธการและการใชสออปกรณเขาดวยกน จนมความสมบรณครบถวนในตวเอง เพอใหผเรยนสามารถน ามาใชประโยชนในชวตประจ าวนไดอยางถกตอง สงเสรมใหเกดทกษะและความสามารถในการแกปญหา

3.8.2 ความจ าเปนในการจดการเรยนรแบบบรณาการ มดงน 1) ชวตจรงมลกษณะบรณาการการแกปญหาจงตองใชความรในลกษณะองครวม สงท

เกดขนในชวตจรงไมไดจ ากดวาจะเกยวของกบสาขาวชาใดสาขาวชาหนงโดยเฉพาะ หรอวถชวตจรงของบคคลมเรองราว ตาง ๆ ทมความสมพนธซงกนและกน ไมไดแยกออกจากกนเปนเรอง ๆ ตวอยาง เชน การเกดอทกภยเพยงเหตการณเดยว แตกอใหเกดผลกระทบหลายอยาง เชน บานเรอนไรนาเสยหาย ธรกจหยดชะงก โรงเรยนและสถานทตาง ๆ ตองหยดงาน กอใหเกดความเดอดรอนหลายประการ ในการแกปญหาตาง ๆ เหลาน จ าเปนจะตองใชความรและทกษะจากหลาย ๆ สาขาวชามารวมกนแกปญหา ไมมหลกสตรวชาใดเพยงวชาเดยวทส าเรจรป และสามารถน าไปใชแกปญหาทกอยางทเกดขนในชวตจรงไดแตการเรยนรเนอหาวชาตาง ๆ ในลกษณะเชอมโยงสมพนธกน จะชวยใหผเรยนเขาใจถงความสมพนธระหวางวชา และความสมพนธของวชาตาง ๆ เหลานนกบวชาจรง

2) การเชอมโยงศาสตรท าใหเกดการถายโอนการเรยนร การเรยนรทสมพนธเชอมโยงความคดรวบยอดจากหลาย ๆ สาขาวชาเขาดวยกน ท าใหเกดการเรยนรทมความหมาย มประโยชนหลายอยาง ทส าคญทสดคอชวยใหเกดการถายโอนการเรยนร (transfer of learning) การจดการเรยนรแบบบรณาการจะชวยใหผเรยนเชอมโยงสงทเรยนเขากบชวตจรง โดยเรยนรในสงทใกลตวแลวขยายกวางไกลตวออกไป ท าใหผเรยนจะเรยนรไดดขนและเรยนรอยางมความหมาย ในทางกลบกนกจะสามารถเชอมโยงเรองของชวตจรงภายนอกหองเรยนเขากบสงทเรยนได ท าใหผเรยนเขาใจวา สงทตนเรยนมประโยชนหรอน าไปใชจรงได

3) สาระในหลกสตรมความซ าซอนและหลากหลาย หลกสตรและการเรยนรแบบบรณาการมประโยชนในการขจดความซ าซอนของเนอหาตาง ๆ ในหลกสตร ในปจจบนมความรและขอมลตาง ๆ

24

เพมขนอยางรวดเรว ท าใหมเรองทจ าเปนตองเรยนรเพมขนจ านวนมากมายในแตละป จงจ าเปนทจะต องเลอกสาระทส าคญและจ าเปนใหผเรยนในเวลาทเทาเดม ท าใหการเรยนรแบบบรณาการโดยการน าเนอหาวชาตาง ๆ ทใกลเคยงกน หรอเกยวของกน มาเชอมโยงกน เพอใหผเรยนรอยางมความหมาย ลดความซ าซอนเชงเนอหาวชา ลดเวลา แบงเบาภาระของผสอน มความส าคญมากกวาทตางวชาตางเพมเนอหาเขาไปในหลกสตรของตน

4) การตอบสนองพหปญญา การเรยนรแบบบรณาการสามารถตอบสนองตอความสามารถของผเรยนซงมหลายดาน เชน ภาษาศาสตร คณตศาสตร การมองพนท ความคลองของรางกาย และความเคลอนไหว ดนตร สงคม หรอมนษยสมพนธและความรและความเขาใจตนเอง ซงรวมเรยกวา “พหปญญา” (multiple intelligences) และสนองตอบตอความสามารถทจะแสดงออกและตอบสนองทางอารมณ (emotional intelligence)

5) ความสอดคลองกบทฤษฎการสรางความรโดยผเรยน การจดการเรยนรแบบบรณาการสอดคลองกบทฤษฎการสรางความรโดยผเรยน (constructivism) ซงก าลงไดรบความสนใจอยางกวางขวางในวงการศกษาขณะนทก าลงแพรหลายในปจจบน

3.8.3 หลกการเรยนรแบบบรณาการ การเรยนรแบบบรณาการมหลกการทควรพจารณา ดงน 1) เนนผเรยนเปนศนยกลางของการเรยนร การจดกจกรรมการเรยนรโดยเนนผเรยนเปน

ส าคญ คอ กจกรรมการเรยนรใด ๆ จะตองพจารณาถงการใหผเรยนเปนศนยกลางของการเรยนร ไมใชผสอนหรอวทยากรเปนศนยกลาง

2) จดประสบการณตรงใหผเรยนไดฝกปฏบตจรง เพราะผเรยนจะเรยนรไดด เมอมโอกาสไดฝกปฏบตจรง และเปนเรองทผเรยนไดมประสบการณตรงในเรองนน ๆ

3) จดบรรยากาศทสงเสรมผเรยน ใหไดมโอกาสและกลาคดกลาท า โดยเปดโอกาสอ านวยความสะดวกใหผเรยนไดแสดงออก พดคย ซกถามไดอยางสะดวก

4) จดกจกรรมการเรยนรใหผเรยนมสวนรวม โดยรวมกนคด รวมกนท า และท างานรวมกนเปนกลม เพราะการเรยนรทด คอการสรางกระบวนการมสวนรวมใหแกผเรยนร คอ ผเรยนไดคด ไดแลกเปลยนประสบการณและไดท างานรวมกนเปนกลม

5) จดประสบการณการเรยนรใหผเรยนสามารถน าความรไปใชในชวตจรงอยางมความสข โดยเรองทจดการเรยนรใหแกผเรยน ควรจะเปนเรองทเขาสามารถน าไปปรบใชไดจรงในวถชวตหรอเปนเรองทชวยในการแกไขปญหาทผเรยนประสบอยได

6) เนนปลกจตส านกคานยมความด และสรางวสยทศน กจกรรมการเรยนรควรเนนการปลกจตส านก คานยมทดงาม ถกตองแกผเรยนร รวมถงการสรางวสยทศนใหแกผเรยนรดวย

25

4. แนวคดเกยวกบผน าและภมปญญาทองถน

4.1 ภมปญญาทองถน

4.1.1 ความหมายของภมปญญาทองถน

ค าวา ภมปญญา ภมปญญาไทย ภมปญญาชาวบาน ภมปญญาทองถนและภมปญญา

เกษตรกรรม มการน ามาใชในการพฒนาประเทศในชวง ทผานมา นกวชาการและนกพฒนาไดสนใจให

ความส าคญมากขนและเรมมการศกษาอยางจรงจงกวางขวาง โดยมการเรยกชอ และใหความหมายท

หลากหลายและแตกตางกนไป อยางไรกตามในประเดนหลก ๆ กมสวนทคลายคลงกน

ค าวา ภมปญญา ตรงกบค าศพทภาษาองกฤษวา wisdom ซงหมายถงความร

ความสามารถ ความเชอ ความสามารถทางพฤตกรรม และความสามารถในการแกไขปญหาของมนษย

สวนนกวชาการไทยไดใหความหมายไวดงน

เอกวทย ณ ถลาง (2540: 11 - 12) อธบายวา ภมปญญา หมายถง ความร ความคด

ความเชอ ความสามารถ ความจดเจน ทกลมชนไดจากประสบการณทสงสมไวในการปรบตวและด ารงชพใน

ระบบนเวศหรอสภาพแวดลอมทางธรรมชาต และสงแวดลอมทางสงคม – วฒนธรรมทไดมการพฒนา สบ

สานกนมา ภมปญญา เปนความร ความคด ความเชอ ความสามารถ ความจดเจน ทเปนผลของการใช

สตปญญาปรบตวกบสภาวะตาง ๆ ในพนททกลมชนนนตงหลกแหลงถนฐานอย และไดแลกเปลยนสราง

สมพนธทางวฒนธรรมกบกลมอน ชนอน จากพนทอนทไดมการตดตอสมพนธกนแลวรบหรอปรบเปลยน

น ามาสรางประโยชนหรอแกปญหาไดในสงแวดลอมและบรบททางสงคม – วฒนธรรมของกลมชนนน

ประเวศ วะส (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต 2537: 6) อธบายความหมาย

ของภมปญญาวา ภม แปลวา แผนดน ภมปญญาจงหมายถงปญญาทผกตดอยกบแผนดนหรอทองถน

ในขณะท สทธวงศ พงศไพบลย (2543: 57) ใหความหมายวา ภมปญญา คอกระบวนการจดการ และผลท

เกดจากกระบวนการจดการของผคน อนเพอ หรอ เนองจากการปรบตว ปรบวถการด าเนนชวตใหสามารถ

อยรวมกนไดอยางคาดหวงวาจะสนต มนคง และยงยน ตามบรบททเผชญอย หรอคาดหมายวาจะตองเผชญ

สญญา สญญาววฒน (2535: 39) อธบายวา ภมปญญาอาจเปนความเชอ คานยม

อดมการณ หรอบรรทดฐานทางสงคมอยางใดอยางหนง หรอหลายๆ อยางผสมผสานกน

ภณดา มาประเสรฐ (2544: 204) กลาววา ภมปญญา หมายถง ผลทเกดจากพฒนาการ

ของความคด การปรบตว การสรางกระบวนการ การสรางสงหรอทางชน าอนเปนตนแบบหร อเปนแบบ

26

แผนการด าเนนชวตทมคณคาแสดงถงความฉลาดปราดเปรองและประสบการณของบคคลหรอสงคมทเปน

ตนคด เพอความอยได อยดของชมชน และหรอมนษยชาต

นอกจากนยงมการกลาวถง ภมปญญา โดยใชค าตาง ๆ ทแตกตางกนไป ซงให

ความหมายใกลเคยงกน เชน พทยา สายห (2534) ใหค าจ ากดความของภมปญญาชาวบานทเขาใจงายวา

คอ ความร ความคดทไดสงสมไว กบค าวาชาวบาน คอ คนธรรมดาหรอสามญชน รวมความงาย ๆ คอ

ความร ความคดของคนธรรมดาสามญทไดสงสมไว

วชต นนทสวรรณ (2542: 261) อธบาย ภมปญญาทองถน (Local wisdom) วา หมายถง

ความรหรอประสบการณดงเดมของประชาชนในทองถนทไดรบการถายทอดสบตอกนมาจากบรรพบรษหรอ

ถายทอดตอกนจากสถาบนตางๆ ในชมชน เชน จากสถาบนครอบครว สถาบนความเชอและศาสนา

สถาบนการเมองการปกครอง สถาบนเศรษฐกจ และสถาบนทางสงคมอน ๆ นอกจากน กรมการศกษา

นอกโรงเรยนใหความหมายค าวา “ภมปญญาชาวบาน” นนเปนการเชอมโยงไปถงความรประสบการณตรง

ของคนในทองถน ทไดจากการสะสมประสบการณจากการท างาน การประกอบอาชพและการเรยนรจาก

ธรรมชาตแวดลอมตางๆ และถาจะพจารณาภมปญญาทองถนเฉพาะดานทเกยวของกบเทคโนโลยแลวนน

หมายถง เทคนควทยาพนบานไดดวย

นอกจากน ภณดา มาประเสรฐ (2544: 205) ยงไดใหความหมายค าวา ภมปญญา

เกษตรกรรมวา คอ ภมปญญาทงปวงของเกษตรกรทตอส เสาะแสวงหาวถทางและปจจยตาง ๆ อ านวยให

สามารถด ารงชวตอยางสงบสขและยงยนในสงคมและวฒนธรรมการเกษตรของตน ภาวการณเชนนนจง

ไมไดขนอยเพยงสมฤทธผลดานคณภาพและปรมาณของผลผลตเพยงดานเดยว หากแตยอมรวมถงวถและ

พลงของภมปญญา อนจะท าใหวฒนธรรมการผลตและการบรโภคสมดลและเหมาะสมกบสภาพแวดลอมและ

บรบทอน ๆ ของความเปนชมชนดวย เกษตรกรสวนใหญเปนชาวบานและอาศยอยในชนบท จงมสวนส าคญ

ในการก าหนดการสรางสรรคภมปญญาชาวบานขน ภมปญญาเหลานนถกประยกตใชในการพฒนาการ

เกษตรในรปแบบแตกตางกนไป มการสบทอดและแลกเปลยนทงภายในและภายนอกชมชน เพอให

เหมาะสมสอดคลองกบสภาพทรพยากรและสภาพแวดลอมทเปนอย เชน ท าใหเกดการเกษตรแบบ

ผสมผสาน การจดการแหลงน าเพอการเกษตร การพฒนาหมบานและจดธรกจชมชน เปนตน

จากความหมายและแนวคดทนกวชาการไดอธบายไวในมมมองทหลากหลายขางตน

สามารถน ามาอธบายความหมายของภมปญญาทองถนไดวา “ภมปญญาทองถน” เปนความร ความคด

ความเชอ ความสามารถ หรอประสบการณดงเดมของคนในชมชน ทเปนผลจากกระบวนการพฒนาความคด

27

การปรบตวใหเขากบสภาวการณตาง ๆ การสรางสงหรอตนแบบแผนการด าเนนชวตและไดมการพฒนา

สบสานกนมา ท าใหสามารถด ารงชพในระบบนเวศหรอสภาพแวดลอมทางธรรมชาตได

กลาวไดวา ภมปญญาทองถนเปนความรทมอยทวไปในสงคม ชมชน และในตวของผร

เอง หากนกพฒนามการสบคนหา เพอศกษาและน ามาใชงานพฒนาทองถน กจะเปนประโยชนตอคนใน

ทองถน ท าใหเกดการยอมรบ ถายทอด และพฒนาไปสเกษตรกรรนใหม ตามยคตามสมยได

4.1.2 การเกด และการสบทอดภมปญญาทองถน

การเกดภมปญญาไทยในระดบพนบาน เปนการสะสมความรและประสบการณอน

ยาวนาน โดยผานกระบวนการเรยนรลกษณะตาง ๆ ทมอยตามธรรมชาตของมนษย ในการปรบตวเพอให

เขากบธรรมชาตและสงคมมนษยดวยกน กระบวนการเรยนรตามธรรมชาตไมวาจะโดยวธใดกตามถอเปน

ศกยภาพทกอใหเกดภมปญญาของเกษตรกรในดานตาง ๆ ไดมนกวชาการอธบายถงการเกดภมปญญาไว

หลายมมมองดวยกน

ภณดา มาประเสรฐ (2544: 204) ไดอธบายถงกระบวนการเกดของภมปญญาวา ภม

ปญญาทกอยางตางกเกดจากการใชสตปญญาของปจเจกชนหรอกลมชน โดยอาศยความรอบรหรอ

ประสบการณ และความฉลาดแหลมเฉพาะตวเพอคดคน หรอหาวธคดและวธการเชอมสานสงเกาใหเกดเปน

สงใหม อนจะชวยใหการด าเนนชวตของตนและ / หรอเพอนมนษยไดประโยชน เพอการอยได อยด อยเดน

แลวแตเจตนาของผใชสตปญญาแตละคน

กระบวนการกอใหเกดภมปญญา ไมวาจะเกดจากความสามารถพเศษของผมสตปญญา

สง หรอเกดจากการลองผดลองถกของคนสามญ ลวนตองอาศยปจจยจากสภาพและภมปญญาดงเดมหรอ

องคความรเกาเปนรากฐานและเปนบอบมเพาะ เพอเชอมโยงใหเกดแตกตอเปนภมปญญาใหมทสอด

ประสานกบบรบททางสงคมและวฒนธรรมในชวงนน ๆ อยางเหมาะสม ทงดานทรพยากรธรรมชาต สภาวะ

แวดลอม ทรพยากรบคคล เจตคต ความเชอ รวมทงขอจ ากดทางวทยาการและเทคโนโลยในภาวการณนน ๆ

ในขณะท เอกวทย ณ ถลาง (2540: 46 - 48) อธบายการเรยนรภมปญญาในทกภมภาค

ของสงคมไทยวาเปนการบมเพาะภมปญญาโดยใชกระบวนการเรยนรตามธรรมชาตของมนษยในลกษณะ

ตาง ๆ คอ

1. การลองผดลองถก การลองผดลองถกท าใหมนษยไดรบทงความส าเรจและความ

ลมเหลวรวา อะไรควร ไมควร เกดเปนการสะสมความรถายทอดใหแกลกหลาน ซงเมอเวลาผานไปคนรน

หลงกอาจลมวาท าไมจงมขอหามเชนนน และเมอเหตการณปจจยเปลยนไป ภมปญญาเหลานนใชการไมได

28

อกตอไป มนษยตองใชปญญาขบคดแกปญหาใหมเกยวกบการลองผดลองถก ถาลมเหลวกจะจดจ าไวเปน

ขอหาม การสงสมประสบการณเชนนมนษยจงมภมปญญาในการด ารงชพมากขน โดยมความเสยงนอยลง

2. การลงมอกระท าจรง ในสถานการณสงแวดลอมทมอยจรง เชน ชาวภาคเหนอเรยนร

จากการจดระบบเหมองฝายเพอการเกษตรในพนทลมน าหลงเขา แลวคอย ๆ พฒนาขนมาเปนระบบ

ความสมพนธในการแบงปนน าระหวางคนพนทเดยวกน ชาวอสานเรยนรทจะเสาะแสวงหาแหลงดนด าน าชม

เปนทท ากน หรอขดสระไวเปนบารายรอบเทวสถานเพอเลยงชมชน ชาวภาคกลางเรยนรทจะอยกบภาวะน า

ทวม น าหลาก น าลด ดวยการปลกเรอนใตถนสง เดนทางดวยเรอและท านาเปนไรใหสอดคลองกบฤดกาล

ชาวภาคใตกเรยนรทจะพงพากนระหวางคนอยตางถนกนในเขตเชงเขา ลมน า และชายทะเล ดวยการผก

ไมตร แลกเปลยนผลผลตระหวางพนท การเรยนรและสะสมประสบการณจากสถานการณจรง ปฏบตจรง

แลวสงตอไปยงรนลกหลาน แบบคอยเปนคอยไป ไดกลายเปนแบบธรรมเนยมหรอวธปฏบต

3. การสาธตวธการ การสงสอนดวยการบอกเลา การสรางองคความรไวเปนลายลกษณ

อกษร ซงโดยทวไปการถายทอดภมปญญาของชาวบานทกภมภาคจะนยมการสาธต หรอการสอนดวยวาจา

ในกรณทเปนศลปวทยาการระดบทซบซอนจงจะใชวธลายลกษณอกษร ในรปของต ารา เชน ต ารายา ต ารา

ปลกบาน หรอผกเปนวรรณกรรมค าสอน ค าตก ภาษต คมอ แผนท และต านาน - นทาน ฯลฯ การ

ถายทอดทงโดยวาจาและลายลกษณ หรอการสาธตจะไมมอะไรตายตว แตปรบเปลยนไปตามเหต – ปจจย

ทอยในการรบรของคนผเปนเจาของวฒนธรรม ในบางกรณความรทสะสมไวกอาจถดถอยหรอสญหายได

4. การประกอบพธกรรม พธกรรมมความศกดสทธ และมอ านาจโนมนาวคนทมสวนรวม

รบเอาคณคาและแบบอยางพฤตกรรมทตองการเนนเขาไวในตว เปนการตอกย าความเชอ กรอบศลธรรม

จรรยาของกลมชน แนวปฏบต และความคาดหวง โดยไมตองใชการจ าแนกแจกแจงเหตผล แตใชศรทธา

ความศกดสทธของพธกรรม เปนการสรางกระแสความเชอและพฤตกรรมทพงประสงคพธกรรมของชาวบาน

จะมภมปญญา ความรอบรอยเบองหลง ซงไมเนนย าภมปญญาเหลานน แตจะเนนความศกดสทธเพอให

เกดผลตอส านกของผมสวนรวม ดวยเหตน พธสบชะตาแมน า สบชะตาเมอง บวชตนไม บวชปา จงเกดผล

ทางใจแกผรวมพธ และมผลในการวางบรรทดฐานความประพฤตตลอดจนควบคมพฤตกรรมของคนในสงคม

5. การเรยนรผานทางศาสนา ทงในดานหลกธรรม ค าสอน ศล และวตรปฏบต ตลอดจน

พธกรรม และกจกรรมทางสงคมทมวดเปนศนยกลางของชมชนในเชงการเรยนรมสวนตอกย าภมปญญาท

เปนอดมการณแหงชวต ใหกรอบและบรรทดฐานความประพฤต ในการด าเนนชวต ดงนนหลกธรรม การ

ปฏบตทางศาสนาจงเปนการหลอหลอมบมเพาะทงความประพฤตและสตปญญา ตลอดจนอดมการณแหง

29

ชวตไปพรอม ๆ กน ถอไดวาเปนการศกษาทมลกษณะเปนองครวมและมอทธพลตอชวตคนทนบถอศาสนา

นน ๆ ทงโดยตรงและโดยออม อกทงเปนแกนและกรอบในกระบวนการขดเกลาทางสงคมดวย

6. การแลกเปลยนความร ประสบการณระหวางกลมคน ท าใหกระบวนการเรยนรขยายตว

มความคด วธการใหม ๆ เขามาผสมผสานกลมกลนกน ขดแยงกนซงท าใหเกดความหลากหลายกวางขวาง

ทงในดานสาระ รปแบบ และวธการ เกดการกระจายเครอขายและการขยายตวของการเรยนรทมภมปญญา

ทงเกาและใหม

7. การผลตซ าทางวฒนธรรม เปนการเลอกความเชอและขนบธรรมเนยมประเพณเดมมา

ใชใหสอดคลองกบฐานความเชอเดม โดยสามารถแกปญหาในบรบทใหมไดระดบหนง เชน การผสมผสาน

การแพทยสมยใหมกบสมนไพร การผลตซ าทางวฒนธรรมอาจมทงการหนมาบชา พระพรหม ทรงเจา ซง

เปนการแสดงการขาดความมนใจในตนเองเมอยามมทกข การผลตซ าทางวฒนธรรมจงเปนกระบวนการ

เรยนรอยางหนงทยอมมทงไดผลและไมไดผล สรางสรรคและไมสรางสรรค

8. การสงเกต เปนกระบวนการเรยนรแบบครพกลกจ า ซงเปนวธธรรมชาตธรรมดาของ

คนในการเรยนรจากผอน แลวรบมาเปนของตนเมอสามารถน าไปใชไดผลจรง

จากแนวคดการเกดภมปญญาและการเรยนรภมปญญาในทกภมภาคของสงคมไทย ท

เปนการบมเพาะภมปญญาโดยใชกระบวนการเรยนรตามธรรมชาตของมนษยในลกษณะตาง ๆ ซงสามารถ

สรปใหเหนถงกระบวนการเกด และการสบทอดภมปญญาทองถนวามกระบวนการเกดโดย เรมจากการ

สะสมความรและประสบการณ การสบทอดถายทอดความรทมอยเดมในชมชนทองถนตาง ๆ โดยผาน

กระบวนการเรยนรตามธรรมชาตในลกษณะตางๆ แลวพฒนาเลอกสรร ปรบปรงความรเหลานนจนเกด

ทกษะและความช านาญทสามารถแกไขปญหาและพฒนาชวตไดอยางเหมาะสมกบสภาพของทรพยากรและ

สภาพสงคม แลวเกดภมปญญา (องคความรใหม) ทเหมาะสมและสบทอดพฒนาตอไปอยางไมสนสด

การเกดของภมปญญาทองถนจงมขนตอนการเกดทอธบายไดดงน

1. การสงสมองคความรเดม คนในทองถนมการสงสมองคความรเดมในเรองตางๆ

ผสมผสานกบความรใหมทไดรบในสภาวการณและสงแวดลอมในขณะนน ดงทนธ เอยวศรวงค (2539: 236)

กลาววา ภมปญญาชาวบานมไดเกดจากบคคลใดบคคลหนง แตเกดจากการสงสม กระจายความร และการ

เขาถงตวความร หรอการบรการความรนน โดยผานกระบวนการเรยนรในลกษณะตาง ๆ ทกลาวมา

2. การพฒนาเลอกสรรและปรบปรงองคความรใหม จากองคความรทสงสมมา จะถก

พฒนา / เลอกสรร / และปรบปรงองคความรใหเหมาะตอสภาพทรพยากรและสภาพสงคมในขณะนน การ

30

สรางสรรคและปรบปรงภมปญญา ความรและระบบความรของเกษตรกรไมหยดนงอยกบท แตมการ

ปรบเปลยนตลอดเวลาโดยอาศยประสบการณของชาวบานเอง

3. การน าองคความรทพฒนาเลอกสรรและปรบปรงแลวไปใชในการแกปญหา องคความร

ในดานตาง ๆ ของการด ารงชวตของเกษตรกร เกดจากการสะสมประสบการณทงทางตรงและทางออม

ประกอบกบแนวความคดวเคราะหในการแกไขปญหาตาง ๆ ของตนเอง จนเกดหลอมรวมเปนแนวความคด

ในการแกไขปญหาทเปนลกษณะของตนเองทสามารถพฒนาความรดงกลาวมาประยกตใชใหเหมาะสมกบ

กาลสมยในการแกปญหาของการด ารงชวต

4. การถายทอด / สบทอดองคความรในเรองนนแกบคคลอน ในชมชนและนอกชมชน

เมอองคความรทพฒนาเลอกสรรและปรบปรงแลวถกน าไปใชในการแกปญหาได กจะเกดการถายทอด / สบ

ทอดองคความรนนใหแกบคคลอน ในชมชนและนอกชมชน

กระบวนการถายทอดความรสกนและกนดงกลาว เปนการสรางเครอขายการเรยนร

รวมกนของคนและชมชน ซงสวนใหญจะเปนกระบวนการเรยนรในลกษณะทไมเปนทางการ เครอขายการ

เรยนรสามารถท าลายลางหรอรกษาภมปญญาทองถนได ถาบคคลหรอชมชนนน ๆ ไมพยายามอนรกษ

ความรดงเดม และเลอกรบวทยาการความร ทกษะ และความช านาญใหม ๆ โดยน ามาปรบใชในสงคมได

อยางเหมาะสมหรอชาญฉลาด

5. การพฒนาและปรบปรงภมปญญาทก าลงใชอยใหสามารถแกไขปญหาใหม เมอเกด

สถานการณทไมมนคง หรอมปญหาทยงหาทางออกไมได จงเกดการพฒนาและปรบปรงภมปญญาทก าลง

ใชอยใหสามารถแกไขปญหาใหม ท าใหเกดองคความร (ภมปญญาใหม) ภมปญญาจงมการเปลยนแปลง ม

ววฒนาการตามสภาพแวดลอม ตามปฏสมพนธทมกบวฒนธรรมอน ๆ กบสงแวดลอมทเปลยนแปลงไป จง

มการผสมผสาน การบรณาการ การประยกตเกดขนตลอดเวลา ในอดตอาจเปนกระบวนการทชา แตใน

ปจจบนทกอยางเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว ไปตดตอสมพนธระหวางผคนกด ระหวางความคดและ

ประสบการณตาง ๆ กด ลวนแตเกดขนอยางรวดเรว ขาวคราวความเคลอนไหวในโลกเดนทางเรวเทาแสง

เชนเดยวกบการด าเนนธรกจตาง ๆ ดวยเหตดงน ปฏสมพนธระหวางความรตาง ๆ จงเกดขนอยางรวดเรว

ไปดวย ความรจะเปนปญญา จะเปนภมปญญาหรอไมอยางไร นนเปนการวนจฉยของผคนในชมชน และใน

สงคม (เสร พงศพศ, ใน http://www.thai.to/seri/educate/ed08.htm วนท 12 เมษายน)

อยางไรกตามการเกดภมปญญาทองถน เปนการสะสมความรและประสบการณอน

ยาวนาน และมการสบทอด ถายทอดโดยผานกระบวนการเรยนรลกษณะตาง ๆ ทไดกลาวมา ไดแก เกด

จากการลองผดลองถก การลองท าจรง การสาธตวธการ การสงสอน การบอกเลา การประกอบพธกรรม

31

การแลกเปลยนความรและประสบการณระหวางกลมคน การผลตซ าทางวฒนธรรม และการสงเกตทมอย

ตามธรรมชาตของมนษย ในการปรบตวเพอใหเขากบธรรมชาตและสงคมมนษยดวยกน กระบวนการเรยนร

ตามธรรมชาตไมวาจะโดยวธใดกตามถอเปนศกยภาพทกอใหเกดภมปญญาของเกษตรกร

4.2 แนวคดเกยวกบกลมและเครอขาย

4.2.1 ความหมายของกลม

กลมในงานพฒนา มแนวคดทส าคญเชนเดยวกบกลมในชมชนโดยทวไป โดยกลาวถง

กลมวามาจากแนวคดของการพงพาอาศยซงกนและกนของมนษย ทจะด ารงอยในฐานะของสตวสงคมท

จ าเปนตองพงพาอาศยและสรางวฒนธรรมทางสงคมรวมกน ซงไดมการอธบายความหมายของกล ม ใน

หลากหลายความหมาย ไมวาจะเปนกลมอาชพ กลมกจกรรม กลมเรยนร องคกรชมชน องคกรชาวบาน

หรอองคกรประชาชน มการใหความหมายทคลายคลงกน จะแตกตางกนในประเดนของรายละเอยด โดยม

นกวชาการใหความหมายไวหลากหลายมมมอง เชน

นท ขลบทอง (2544: 64) ไดสรปความหมายของกลมไววา ความหมายของกลมมหลาย

นยามแลวแตผใหนยามจะมองหรอศกษากลมในแงมมใด ซงมการใหค านยามของค าวากลมออกเปน 3

มมมองดวยกน คอ 1) มมมองทางดานสงคมวทยา เนนตวกลมในฐานะเปนสวนหนงของสงคม กจะเนน

ความหมายอยทการอยรวมกนทท าใหเกดกลม 2) มมมองทางดานองคการ เนนการบรหารจดการ กจะ

เนนความหมายทความเปนระบบของกลม และ 3) มมมองทางดานจตวทยา เนนพฤตกรรมของบคคล กจะ

เนนความหมายทมการปฏสมพนธหรอปฎกรยาตอกน

สวนกลมในการพฒนาชมชนนน พฒน บณยรตพนธ (2517: 148) ไดอธบายถงกลมใน

ความหมายของการพฒนาชมชนวา หมายถง มวลชนทคดได รวมกนได ตงแต 2 คนขนไป และมารวมกน

เพอด าเนนการอยางใดอยางหนง เมอรวมกนแลวในทสดกจะเกดพลงขน การมารวมกนไมเพยงแตมา

รวมกนเฉย ๆ แตมงใหตางคนตางไดรบความพงพอใจ ตางมความเขาใจในวตถประสงคของการมารวมกน

และมความปรารถนารวมกนในอนทจะแกไขปญหาตาง ๆ ในชมชนใหหมดสนไป โดยค านงถงขด

ความสามารถของตนเปนหลก

นอกจากน ปารชาต วลยเสถยร (2543: 386) อธบายวา กลมในงานพฒนาชมชน ม

ลกษณะของการรวมตวของบคคลในชมชนทมปญหา หรอความตองการบางอยางทคลายคลงกน เมอมา

รวมกนเปนกลม จงไดมการก าหนดเปาหมาย และด าเนนการบางอยางรวมกน ซงการมารวมกนนนท าให

เกดพลงในการผลกดนหรอตอรองเพอแกไขปญหาทชมชนเผชญอยใหหมดสนไป

32

ซงความหมายของกลมโดยทวไป ควรประกอบดวยสวนส าคญ ดงน

1. การรวมกนของบคคลตงแต 2 คนขนไป สวนจะมจ านวนมากทสดเทาใดไมไดมการ

ก าหนดไว ซงจ านวนมากทสดนาจะอยทความพอเหมาะพอดของวตถประสงคและความมปฏสมพนธตอกน

ภายในกลม

2. มวตถประสงคและเปาหมายรวมกนอยางใดอยางหนง การเกดกลมตองอยภายใต

วตถประสงคและเปาหมายรวมกน

3. สมาชกมการกระท ารวมกน มความสมพนธตอกน และมการตดตอสอสารกน

4. มแนวปฏบตและบทบาทหนาทใหถอปฏบต สมาชกรบรความเปนกลมและการเปน

สมาชกของกลม โดยมแนวปฏบตและบทบาทหนาทใหถอปฏบตตามฐานะทถกก าหนดภายในกลม

5. มกจกรรมอยางตอเนอง ใหสมาชกกลมไดมสวนรวมในการปฏบต

โดยแนวคดหลกของค าวา “กลม” ทกลาวมา สรปไดวา กลมในงานพฒนาจงหมายถง การ

ทคนตงแต 2 คน ขนไปมารวมกน มปฏสมพนธระหวางกน และมพฤตกรรมตลอดจนการกระท าของแตละ

บคคลเพอไปสเปาหมายและวตถประสงครวมกน เพอสรางสรรคและพฒนาในสงทเปนประโยชนทงตอ

ตนเองและตอสงคม มแนวปฏบตและบทบาทหนาทใหถอปฏบตตามฐานะทถกก าหนดภายในกลม และม

การพงพาอาศยซงกนและกน

4.2.2 ความส าคญของกลม

กลมมความจ าเปนตองานพฒนา กลมจะชวยน าพาใหสมาชกและชมชนไปสจดหมายท

วางไว ถากลมมความเขมแขง พลงของกลมจะชวยบรรเทาความทกขหรอสภาพปญหาทแตละบคคลมอย

ซงบางครงไมอาจสามารถแกไขไดดวยตวเอง กจะสามารถแกไขไดดวยพลงกลม

นภาภรณ หะวานนท (2550: 81) ไดสะทอนใหเหนความส าคญของกลมวา การรวมกลม

เปนขนตอนแรกและขนตอนส าคญในการพฒนาความเขมแขงใหแกชมชน เพราะการรวมกลมเปนการสราง

เครอขายความสมพนธทางสงคมระหวางคนในชมชน เพอหาอดมการณและแนวทางในการปรบตวรวมกน

การรวมกลมจงท าใหเกดหรอเสรมพลงของ “ความเปนชมชน” ใหมแรงเกาะเกยวแนนแฟนยงขน

นอกจากน บณฑร ออนด า และจตต มงคลชยอรญญา (อางถงในปารชาต วลยเสถยร

,2543: 392) และ นท ขลบทอง (2544: 74) ไดอธบายเกยวกบความส าคญของกลมเชนกน ซงจากแนวคด

ดงกลาวสามารถน ามาสรปความส าคญของกลมตองานสงเสรมการเกษตรได ดงน

33

1. สรางกระบวนทศนหรอเปดมมมองใหม ๆ ของสมาชกทมารวมกลมกน เพอ

แลกเปลยนประสบการณ ทกษะ การท างาน การวางตนในสงคม และสรางความคดทม จะท าใหเกษตรกรอย

รวมกนอยางสนตมากขน

2. เกดพลงอ านาจในการคดรเรม และตอรอง การรวมกลมกนท าใหเกดพลงอ านาจในการ

คดรเรม และตอรอง ซงจะเปนประโยชนตอสมาชกทางออม เพราะเมอมการรวมกลมกนจะท าใหคนอน ๆ ท

อยนอกกลมเกดความเกรงใจ ไมกลาทจะเอารดเอาเปรยบสมาชก ซง บณฑร ออนด าและวรยะ นอยวงค

นยางค (2533: 140) ไดอธบายถงการรวมกลมของเกษตรกรวา เปนสงจ าเปนในกระบวนการพฒนาชนบทท

ประสบความส าเรจ เนองจากถาไมมกลมเกษตรกรแลว อ านาจตอรองทางดานการเมอง เศรษฐกจและสงคม

ของเกษตรกรกจะไมมอ านาจการตอรองในดานตาง ๆ ตามมา

3. เปนศนยกลางของการสงเสรมพฒนาแกสมาชก เปนแหลงรวบรวมและเผยแพรขอมล

ขาวสารตาง ๆ ทเกยวกบการประกอบอาชพของสมาชก ในการสงเสรมอาชพการเกษตรแกชมชนเกษตร

กลมตาง ๆ ทมในชมชนเกษตรจะเปนเครองมอส าคญในการถายทอดความรและเทคโนโลย เมอสมาชกม

ปญหาในการท าอาชพการเกษตร

4. ชวยรวบรวมและประสานความสามารถ กลมสามารถประสานใหผ มความร

ความสามารถเฉพาะในแตละดานมารวมกนเพอสรางความส าเรจในงานตาง ๆ ใหเกดขน สมาชกสามารถ

เสรมจดแขงและชดเชยจดออนซงกนและกน จนกลายเปนความสามารถรอบดานทเปนอนหนงอนเดยวกน

และสงผลตอความส าเรจของกลม

5. สรางการตดสนใจรวม กลมสามารถเปนแหลงกลางทเอออ านวยใหเกดความเหน

หลากหลาย ทงทตรงกนและไมตรงกนโดยสามารถใชกลมเปนทยตในการตดสนใจของทกฝาย ซงเรยกวา

การตดสนใจรวมกน ผลของการตดสนใจของกลมจะไดผลดและเปนทยอมรบกวาการตดสนใจโดยล าพง และ

ท าใหการตดสนใจทเกดขนมคณคาและความหมายในการปฏบตมาก เพราะเปนการตดสนใจทสมาชกมสวนรวม

6. เพมโอกาสในการแกปญหาแกสมาชกและกลม การทสมาชกไดมโอกาสพบปะกนใน

การประชมกลม ท าใหทราบถงความสามารถของกนและกน ทงในแงของความรและปจจยของกลม เชน

เงนทนของกลม สมาชกบางรายมความจ าเปนตองใชเงนเพอการลงทน แตยงขาดปจจยดานทน สมาชกก

สามารถกเงนจากกลมได เมอช าระเงนคนเขากลมพรอมดอกเบย ท าใหทนนนไมสญหายแตงอกเงย พรอมท

จะเปดโอกาสใหสมาชกคนอน ๆ ไดใชประโยชนในภายหลง

7. สงเสรมการพฒนาสมาชกใหมความร ความสามารถมากขน ทงจากการแลกเปลยน

ความร ประสบการณระหวางกนและกน และการไดท างานรวมกน ความรทวานอาจมาจากสมาชกคนใดคน

34

หนงทมาพดคยแลกเปลยนกนในการประชมกลม นอกจากนกลมยงชวยกระตนใหสมาชกตนตว ในการ

พฒนาตวเอง ไดขอมลทจะเรยนรดวยตวเองและเปรยบเทยบกบมาตรฐานหรอสมาชกคนอน

4.2.3 องคประกอบของกลม

องคประกอบของกลมประกอบดวย 6 องคประกอบยอย ไดแก

1. เปาหมายของกลม หรอความสนใจรวมกน จากการอธบายความหมายของกลมในการ

สงเสรมการเกษตรดงกลาวขางตน จะเหนวาลกษณะการรวมตวกนของบคคล มพนฐานมาจากการทสมาชก

หรอคนชมชนมปญหาหรอความตองการบางอยางทคลายคลงกน เมอมารวมกนเปนกลม จงไดมการก าหนด

เปาหมายและการด าเนนการบางอยางรวมกน

2. สมาชก ซงมจ านวนตงแต 2 คน ขนไป จนถงขนาดเทาใดกได แลวแตความจ าเปนใน

การรวมกลม เพอแกไขปญหารวมทคลายคลงกน สมาชกตองมคณสมบตบางอยางทคลายคลงกน มความไว

เนอเชอใจกน เชอมนหรอมนใจในตนเองและกลม และมความเปนน าหนงน าใจเดยวกน ทจะประสานการท า

กจกรรมรวมกนใหเกดพลงในการพฒนาตามจดมงหมายของกลม

3. ผน ากลม เปนบคคลทมความรความสามารถ ซงเปนตวแทนของสมาชกทอาจมาจาก

การเสนอตวเองหรอการเลอกของสมาชกใหเขาไปท าหนาทในการบรหารจดการกลมหรอท าหนาทบางอยาง

แทนสมาชก เชน เปนตวแทนในการสะทอนปญหาและความตองการของสมาชกสสาธารณะ เพอใชเปน

แนวทางในการก าหนดโครงการพฒนา หรอการเปนตวแทนสมาชกในการเขารวมกจกรรมตาง ๆ ทงภายใน

และนอกชมชน

4. กฎระเบยบ การอยรวมกนของสมาชกในกลม ยอมตองมการก าหนดกฎระเบยบเพอ

เปนแนวในการประพฤตปฏบตของสมาชก อนจะท าใหกลมสามารถด าเนนกจกรรมไดอยางราบรน บรรล

เปาหมายตามทกลมไดก าหนดไว ซงกฎระเบยบทดควรเปนทยอมรบของสมาชก

5. กจกรรมกลม สมาชกภายในกลมนนจะตองมกจกรรมทท ารวมกน เพอใหบรรล

เปาหมายทก าหนดไวรวมกน ในการท ากจกรรมรวมกนสมาชกจะมปฏสมพนธตอกนและมปฏกรยาโตตอบ

ซงกนและกนมากกวาทจะมตอบคคลภายนอกกลม และยงใหความส าคญตอสมาชกนน ๆ ตามบทบาทและ

ฐานะ

6. เงนทนกลม ถอเปนองคประกอบทส าคญของกลมเชนกน เพราะกลมจ าเปนตองม

เงนทน ไวใชในการด าเนนกจกรรมกลม ซงอาจไดจากการระดมหนจากสมาชก หรอการสนบสนนจาก

หนวยงานตาง ๆ ทงภาครฐและเอกชน

35

4.2.4 ประเภทของกลม

การท าความเขาใจกบประเภทของกลมจะชวยใหนกพฒนาท างานไดอยางมประสทธภาพ

มผจ าแนกประเภทกลมในงานพฒนาไวหลายลกษณะ ดงน

1. การจ าแนกตามแนวคดดานการจดองคการ

เปนการจ าแนกกลมออกตามวธการจดตงและการบรหารจดการกลม เปน 2 ประเภท

ใหญๆ ดงน

1.1 กลมท เปนทางการ เปนกลมทต งขนมาเพอวตถประสงคและเปาหมายท

เฉพาะเจาะจง กลมประเภทนจะมเปาหมาย วตถประสงค ระเบยบแบบแผนทแนนอน มกฎเกณฑแบงความ

รบผดชอบกนเปนสดสวน มการตดตอสอสารกนอยางเปนทางการจ าแนกออกเปน 2 กลมยอย คอ

1.1.1 กลมทมการจดทะเบยนกบภาครฐ เปนกลมทมกฎหมาย กฎระเบยบรองรบ

มการจดทะเบยนกบภาครฐ ไดรบการสนบสนนงบประมาณและการด าเนนการจากภาครฐ ตวอยางของกลม

ทเปนทางการกลมทพบในชมชนเกษตร เชน กลมออมทรพยเพอการผลต สหกรณการเกษตร กลม

เกษตรกร กลมวสาหกจชมชน กลมออมทรพย กลมกองทนหมบาน เปนตน

1.1.2 กลมทไมมการจดทะเบยนจากภาครฐ แตมเจาหนาทเขาไปด าเนนการจดตง

ขน มโครงสรางของกลมแนนอน เชน กลมแมบานเกษตรกร กลมเยาวชนเกษตร เปนตน

1.2 กลมทไมเปนทางการ เปนกลมทเกดจากการรวมตวของสมาชกตามธรรมชาต

เพอตอบสนองความตองการของสมาชกแตละคน ไมมกฎเกณฑ ระเบยบแบบแผนหรอขอบงคบทใหสมาชก

ปฏบตตาม การเกดกลมลกษณะนจะเปนไปตามความพอใจของแตละคน ซงสมาชกอาจมความสนใจเรองใด

เรองหนงรวมกน มสมพนธทดตอกน โดยทวไปสมาชกทมารวมกลมมกจะมแนวความคด ทศนคต วธการ

ปฏบต ตลอดจนพฤตกรรมคลาย ๆ กน กลมมกจะมบรรทดฐานซงรวมกนก าหนดขนมาเอง มาเปนกลไก

ก ากบพฤตกรรมของสมาชกแตละคน จ าแนกเปน 2 ประเภท คอ

1.2.1 กลมทมโครงสรางของกลมแนนอน เปนกลมทไมเปนทางการทมการก าหนด

โครงสรางของกลม โดยก าหนดต าแหนงตาง ๆ ในกลมใหมบทบาทการท างาน ซงไดแก ประธาน กรรมการ

สมาชก กลมประเภทนทพบในชมชนเกษตร เชน กลมอาชพทางการเกษตรตาง ๆ เปนตน

1.2.2 กลมทมโครงสรางของกลมไมชดเจน เปนกลมทเกดจากการรวมตวของ

สมาชกตามธรรมชาต มจ านวนไมมากนก เพอตอบสนองความตองการของสมาชกแตละคน ซงจะมารวมกน

เมอมความสนใจเรองใดเรองหนงรวมกน หรอมปญหาเชนเดยวกน เปนการรวมกนเพอแลกเปลยนเรยนร

36

ระหวางกนอยางไมเปนทางการ เชน กลมทมอาชพเดยวกน มกจะมาพบปะพดคยกนและแลกเปลยน

แนวทางแกปญหารวมกน

1.3 กลมกงทางการ เปนกลมท เกดจากการรวมตวของสมาชกตามธรรมชาต

เชนเดยวกบกลมไมเปนทางการ ซงสมาชกจะมารวมกนเนองจากมความสนใจเรองใดเรองหนงรวมกน หรอ

มปญหาเชนเดยวกน ไมมโครงสรางของกลมทชดเจน เปนการรวมกนเพอแลกเปลยนเรยนรระหวางกน

และมการพบปะกนเปนประจ าอยางสม าเสมอ

2. การจ าแนกตามโครงสรางของกลม

บณฑร ออนด า (2533: 88 - 89) ไดจ าแนกประเภทของกลมจากประสบการณของ

โครงการสงเสรมการมสวนรวมของเกษตรกรในงานพฒนาเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คอ

2.1 กลมทมโครงสรางแบบงาย ๆ กลมกจกรรมประเภทนจะมประธานและรองประธาน

หรอหวหนากลมกบรองหวหนากลม สมาชกกลมทกคน จะรวมกนคดรวมกนวางแผนกจกรรม และรวมกน

ท ากจกรรมบางอยางของกลม โดยกลมประเภทนจะมลกษณะ 2 ประการ คอ

1) สมาชกมทรพยสนและงานของตนเองสวนหนง แตมกจกรรมท ารวมกนเองสวนหนง

2) สมาชกเปนเจาของทรพยสนรวมกนและท ากจกรรมรวมกน

2.2 กลมท มโครงสรางซบซอน กลมกจกรรมประเภทน จะเปนกลมท มรปแบบ

โครงสรางอยแลว กลาวคอ เปนกลมทมกฎเกณฑ วตถประสงค คณะกรรมการ กจกรรม รวมทงบทบาท

หนาทของสมาชก และบทบาทของคณะกรรมการฝายตาง ๆ ซงมหลายฝาย เนองจากมความตองการแกไข

ปญหาบางประการ เชน ชมชนขาดแคลนขาว จงมการจดตงธนาคารขาวขน ราคาสนคาในหมบานแพงและ

ไมสะดวกในการออกไปซอนอกหมบานจงตงรานคาขน และมความตองการออมทรพยเพอการลงทนบางอยาง

จงตงกลมออมทรพยขน

3. การจ าแนกตามลกษณะกจกรรม

ในชมชนชนบทโดยทวไป จะพบกลมคนทมารวมกนเพอท ากจกรรมกจกรรมตาง ๆ

อยหลายลกษณะ ซง จตต มงคลชยอรญญา (อางถงในปารชาต วลยเสถยร, 2543: 396-597) ไดแบง

ประเภทของกลมออกเปน 2 ประเภท คอ

3.1 กลมเรยนร เปนการรวมตวกนในหมคนทไวใจกนได และมความสนใจในวชาการ

ดานนน ๆ รวมกน นกสงเสรมการเกษตรเพยงแตจดกระบวนการสงเสรมความรใหกบกลม จ านวนคนทมา

รวมกนอาจมไมมาก ความสมพนธภายในกลมจะเปนไปแบบหลวม ๆ ไมมโครงสรางขององคการ

กฎระเบยบ วธปฏบตมากนก อาจจะมเพยงหวหนากลมผท าหนาทนดหมายเปนคนคอยด าเนนรายการ การ

37

เกดกลมประเภทนสบเนองมาจากความตองการของชาวบานเปนทนอยแลว จงท าใหงายตอการรวมตวกน

เปนกลมทมความส าคญตอกระบวนการถายทอดเทคโนโลย ในงานสงเสรมการเกษตร เพราะสมาชกกลม

เหนความจ าเปนทจะตองแกปญหาดวยตนเอง จงมารวมกลมกน เขาจะตดสนใจเองวาตองการความรอะไร

อาจเปนความรทเกยวของกบการผลต การตลาด การแปรรปผลผลตทางการเกษตร

3.2 กลมกจกรรม เปนกลมคนทมารวมกนเพอท ากจกรรมรวมกนหลายอยาง

ผสมผสานทงงานดานสงคม ดานเทคโนโลย กลมจะมภารกจทมากกวาการพดคยกนเรองความร มการ

แลกเปลยนประสบการณดานตาง ๆ มากกวาเนอหาความรเฉพาะดานของกลมเรยนร จะตองมการระดม

ทรพยากรเพอน ามาใชประโยชนรวมกน เชน ทน ปจจยการผลต เครองมอ แรงงาน ผลของการลงทน

รวมกนอาจกอใหเกดก าไรหรอขาดทน มระดบของการแกปญหาสงกวากลมเรยนร และทส าคญคอ กลมจะม

การจดองคกร กฎ ระเบยบกตกา และเทคนคการจดการอน ๆ เพอใหกลมอยรอดได

อยางไรกตามกลมเรยนรบางกลมอาจพฒนาตอจนเปนกลมกจกรรม ซงกลมกจกรรม

จะยงประโยชนใหสมาชกไดมาก ควรจะมฐานมาจากกลมเรยนร โดยในระหวางทท ากลมกจกรรมนน กตอง

น าเนอหาของการสรางกลมเรยนรมาเสรมใหกบสมาชก และกรรมการอยางสม าเสมอ

4. การจ าแนกตามพฒนาการของกลม

จากการศกษาโครงการวจยและพฒนารปแบบการบรหารองคกรชาวบานและเครอขาย

แบบบรณาการของ เบญจมาศ อยประเสรฐและคณะ (2551) สามารถจ าแนกกลมทพบในชมชนทศกษา

ตามพฒนาการของกลม ออกไดเปน 4 ประเภท ไดแก

4.1 กลมเตรยมการ สมาชกทสนใจจะมารวมกนอยางไมเปนทางการ มการเตรยมการ

ในเรองของการศกษาวเคราะหขอมลชมชน การสรางความคนเคยและไววางใจ การวเคราะหปญหาชาวบาน

การกระตนปลกจตส านกในการท างานกลม

โดยทวไปในกลมเตรยมการนน มกจะเปนการพดคยกนของแกนน าในชมชนท

สนใจในเรองตาง ๆ ทพฒนาเพยงไมกคนกอน ซงมกจะเปนการพดคยกนอยางไมเปนทางการ ซงในการ

พดคยกนนนอาจเรมตนมาจากผน าในชมชน หรอไดรบการกระตนจากนกพฒนา

4.2 กลมกอเกด พฒนามาจากกลมเตรยมการ เปนกลมทเพงเรมรวมตวกนอยางหลวม ๆ

มสมาชกเพยงไมกคน สมาชกมความจ าเปนทจะตองแกปญหาดวยตนเอง เกยวกบปญหาของสมาชกซงเปน

ปญหาเดยวกน เชน ปญหาการผลตทางการเกษตร ปญหาการตลาดสนคาการเกษตร เปนตน สมาชกจงมา

รวมกนเพอแลกเปลยนเรยนรกนตามประเดนปญหา และวชาการทสนใจรวมกน ยงไมมโครงสรางกลม และ

การท ากจกรรมรวมกนอยางชดเจน

38

4.3 กลมด าเนนการ เปนกลมทรวมตวกนท ากจกรรมแลว มโครงสรางกลมชดเจน

ก าลงอยในชวงของการทบทวนองคประกอบและบทบาทของคณะกรรมการ กฎกตกากลม การจดระบบการ

สอสารระหวางผน า คณะกรรมการกลมและสมาชก การกระจายผลประโยชนแกสมาชก และการขยาย

กจกรรมกลมไปสกจกรรมอน ๆ ทกลมสามารถด าเนนการได

4.4 กลมเขมแขง เปนกลมทมการจดโครงสรางของกลมอยางชดเจน มการตง

คณะกรรมการกลมและก าหนดบทบาทหนาทในการด าเนนการ มการท ากจกรรมอยางตอเนองมาเปน

เวลานาน

อยางไรกตาม ไมวาจะจ าแนกประเภทของกลมในมตใดกตาม โดยหลกส าคญแลว กลมจะ

มองคประกอบส าคญทเหมอนกน คอประกอบดวย เปาหมายของกลม หรอความสนใจรวมกน สมาชกซงม

จ านวนตงแต 2 คน ขนไป จนถงขนาดเทาใดกได ผน ากลม กฎระเบยบในการอยรวมกนของสมาชกใน

กลม กจกรรมกลม ทท ารวมกน เพอใหบรรลเปาหมายทก าหนดไวรวมกน และเงนทนกลมไวใชในการ

ด าเนนกจกรรมกลม

5. เครอขาย

5.1 ความหมายของเครอขาย

ค าวา “เครอขาย” มาจากภาษาองกฤษวา network ซง net คอ ตาขายทโยงใยถงกนและพรอม

ทจะ work เมอตองการใชงาน ทงน ปารชาต สถาปตานนท และชยวฒน ถระพนธ (อางถงในพระมหาส

ทตย อาภากโร, 2547: 35) อธบายวา เครอขายเปนสมพนธภาพของสมาชก ทจะน าพาไปสการบรรล

เปาหมาย ทมงเนนกระบวนการท างานรวมกน ระหวางขายตางๆ โดยขายจะเปนเครอขายไมได ถาหาก

ปราศจากงาน ดงนนขายจะเปนเครอขายไดนน กตองท างานหรอ work รวมกนเปน network โดยเปนทง

ผใหและผรบบนความแตกตางหลากหลายของสมาชก ซงเหนคณคาและความเปนประโยชนในความเปน

เครอขาย โดยมความสมพนธกนอยางยงกบชองทางการตดตอสอสารทจะกอใหเกดการรบรและการสราง

ความสมพนธทยงยน จากความหมายดงกลาว ไดมผใหค านยามทขยายความหมายมากกวานไว

หลากหลายประการ เชน นฤมล นราทร (2543: 6-8 ) ไดใหความหมายในเชงโครงสรางวา หมายถง กลม

ของจดตางๆ ซงเชอมตอดวยเสน จดตางๆ คอบคคลหรอกลม สวนเสนทเชอมตอหมายถงความสมพนธท

บคคลหรอกลมตางๆ มตอกน และสรปถงลกษณะส าคญของเครอขายวา

39

1. มกลมบคคลหรอองคกร

2. กลมเหลานมปฏสมพนธเปนกระบวนการทประสานกลมหรอบคคลเอาไว คอ ขาวสารขอมล

ในรปแบบตางๆ

3. มการท างานเพอบรรลเปาหมายรวมกน

4. มความเปนอสระตอกน คอ แตละกลมมเปาหมายมกจกรรมของตนเองอยแลว การเขา

มารวมเครอขายเปนการเขารวมเปนบางสวนเพอท ากจกรรม หรอโครงการรวมกน เมอโครงการส าเรจ

เครอขายอาจสลายตวไปได

กาญจนา แกวเทพ (2538: 68) ไดอธบายวา “เครอขาย” หมายถงรปแบบหนงของการประสาน

ของบคคล กลม หรอองคกรหลาย ๆ องคกรทตางกมทรพยากรของตวเอง มเปาหมาย มวธท างาน และม

กลมเปาหมายของตวเอง บคคลกลมหรอองคกรเหลานไดเขามาประสานงานกนอยางมระยะเวลายาวนาน

พอสมควร แมอาจจะไมไดมกจกรรมรวมกนอยางสม าเสมอกตาม แตกจะมการวางรากฐานเอาไวเมอฝายใด

ฝายหนงมความตองการทจะขอความชวยเหลอหรอขอความรวมมอจากกลมอน ๆ เพอแกปญหา กสามารถ

ตดตอไปได

นอกจากนกาญจนา แกวเทพ ยงไดอธบายเพมเตมถงความแตกตางระหวาง “เครอขาย” และ

“กลมหรอองคกร” โดยท “การสงกดกลมหรอองคกรเดยวกนนนบคคลทกคนในกลมนนจะตองเขารวมในทก

อยาง อยภายใตกฎเกณฑเดยวกน รบผดชอบในทรพยสนรวมกน ในชวงระยะเวลาตราบเทาทยงเปน

สมาชกอย ฯลฯ” แตทวาการเขารวมกนเปนเครอขายนน แมจะมบางอยางรวมกน เชน มเปาหมายเฉพาะ

หนารวมกน มผลประโยชนเฉพาะหนารวมกน หรอมกฎเกณฑบางอยางรวมกน ฯลฯ แต “การเขารวมเปน

เครอขายนนกเพยงบางสวนเสยว หรอเปนการเขารวมเพยงชวคราวเทานน โดยทแตละกลมยงคงรกษา

เอกลกษณของตนเองเอาไวได”

เสร พงศพศ ( 2548: 8) ไดใหความหมายทคลายคลงกนวา เครอขาย เปนขบวนการทางสงคม

อนเกดจากการสรางความสมพนธระหวางบคคล กลม องคกร สถาบน โดยมเปาหมาย วตถประสงค และ

ความตองการบางอยางรวมกน รวมกนด าเนนกจกรรมบางอยางโดยทสมาชกของเครอขายยงคงเปนเอกเทศ

ไมขนตอกน โดยมการจดความสมพนธภายในองคกรระหวางคนในองคกร และระหวางองคกรนนกบองคกร

อนๆ ทเกยวของโดยเปลยนจากการจดการแบบล าดบชน (hierarchical) มาเปนการสรางเครอขาย

(networking)

ในขณะทจไรรตน พละเลศ (2550: 13) ไดสรปความหมายของเครอขายวา เปนการเชอมโยง

องคกร กลมคน หรอบคคลอยางเปนระบบและเสมอภาคกนในการด าเนนงานทมวตถประสงคและเปาหมาย

40

รวมกน เครอขายทเขมแขงจะเปนพลงส าคญในการผลกดนเคลอนไหว และเปนกลไกในการตรวจสอบ

กจกรรมตาง ๆ ได เพอใหบรรลวตถประสงคหรอเปาหมายทก าหนดไวอยางชดเจน

นอกจากน พระมหาสทตย อาภากโร (2547: 36 - 38) ไดอธบายความหมายของเครอขายไว 3

มต ดงน

1. เครอขายนยคณคาแหงความสมพนธ เปนการใหความหมายโดยอธบายถงมตแหง

ความสมพนธของหนวยตาง ๆ และขายของงาน (network) ซงอธบายวา เครอขาย หมายถงความสมพนธ

และการเชอมโยงระหวางกลมหรอชมชน เพอแลกเปลยน เรยนร ชวยเหลอพงพา จนกระทงการสรางพลง

และอ านาจตอรองและตอมากมการขยายความสมพนธไปสระดบทกวางขน

2. เครอขายนยการประสานความรวมมอ เปนการใหความหมายโดยอธบายถงมตของการ

ประสานความรวมมอ ซงเครอขาย หมายถงความรวมมอและการเปดรบของฝายตาง ๆ ทจะมขอตกลง

รวมกนในการท ากจกรรมอยางใดอยางหนงเพอใหบรรลวตถประสงค ถาไมมความรวมมอตอกนแลวความ

เปนเครอขายหรอขายใยแหงความสมพนธคงไมเกดขน

3. เครอขายนยภารกจและกระบวนการ เปนการใหความหมายโดยอธบายวา ภารกจและ

กระบวนการท างานของฝายตาง ๆ เปนสงทจะชวยใหความเปนเครอขายเกดความตอเนอง โดยเปนทง

กระบวนการแลกเปลยนเรยนร การมสวนรวม และกระบวนการกลมท เปนการระดมทรพยากรในการสราง

พลงและอ านาจในการตอรองใหสงขน กระบวนการตางๆ เหลานจะน าไปสการเปลยนแปลงตามวตถประสงค

และเปาหมายของเครอขาย

จากค าจ ากดความทกลาวมา จะเหนวา นกวชาการ ไดใหความหมายของเครอขายทมลกษณะ

คลายคลงกน ครอบคลมประเดนหลกๆ คอ การสมพนธเชอมโยงระหวางกน มงเนนกระบวนการท างาน

รวมกนเพอใหบรรลวตถประสงค โดยผานกระบวนการตดตอสอสารทเปนการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน

จงกลาวไดวา เครอขายในการพฒนาชมชนเกษตร หมายถง การประสานเชอมโยงความรวมมอระหว าง

บคคล กลมและองคกรทมกจกรรมคลายคลงกนและเชอมโยงขยายผลการท างานหรอแนวคดไปสกลม

องคกรอน ๆ เพอเสรมสรางพลงในการแกไขปญหาและการเปลยนแปลงสงตาง ๆ โดยผานกระบวนการ

แลกเปลยนเรยนรระหวางกน การมสวนรวม และกระบวนการกลมทจะน าไปส การเปลยนแปลงตาม

วตถประสงคและเปาหมายรวมกนของทกฝาย

5.2 ลกษณะของการเชอมโยงเครอขาย

จากการใหความหมายขางตนสามารถสรปถงลกษณะของการเชอมโยงเครอขายไดวาประกอบ

ไปดวยประเดนส าคญ 3 ประการ ดงน

41

1. เปนความสมพนธระหวางบคคล ระหวางกลม องคกร

2. ความสมพนธดงกลาวเกดขนจากการมเปาหมาย หรอวตถประสงครวมกนในบางประการจง

ท าใหเขารวมกนเปนเครอขายเพอแลกเปลยนทางดานขอมลขาวสาร หรอท ากจกรรมรวมกนเพอใหบรรล

เปาหมาย หรอวตถประสงคดงกลาว

3. ความสมพนธภายในเครอขายมลกษณะเปนอสระตอกน เพราะแตละสมาชกมเปาหมายหรอ

วตถประสงคของตนอยแลว การเขารวมกนเปนเครอขายเพยงเพอวตถประสงคบางประการทรวมกนเทานน

และโดยทวไปจะเปนความสมพนธทแตละสมาชกจะมความเสมอภาคกน ไมเปนแบบล าดบชน (hierarchy)

เพอความเขาใจเกยวกบการความหมายและลกษณะของเครอขาย ดงภาพท 2.1 ทแสดงถงการเชอมโยงและ

ความสมพนธของบคคล หรอกลมตางๆ แตเครอขายยอยตางๆ มการเชอมโยงถงกนเอง

ภาพท 2.1 แสดงการเชอมโยงเครอขาย

5.3 ความส าคญของเครอขาย

เสร พงศพศ (2548: 14 - 16) ไดสะทอนใหเหนความส าคญของเครอขายวา เครอขาย ซงเคย

เปนหวใจชวตของผคน ชมชน และสงคมในอดตทไดหายไปหรอเสอมคลายลงไป ผคนอยกนแบบตวใครตว

มนตางคนตางอย ตางคนตางไปในทศทางของตนเอง ซงในวนนกระบวนการพฒนากลบมาใหความส าคญ

กบการจดความสมพนธใหมทใหความส าคญเกยวกบความสมพนธระหวางผคน ระหวางคนกบธรรมชาต

รอบตว ระหวางชมชนกบชมชนอกครง โดยการฟนฟวธคดของการอยรวมกบธรรมชาตแบบพงพาอาศยกน

คนพงปา ปาพงคน จงเกดมพธกรรมประยกตทท าใหคนรวมใจกนฟนความสมพนธ การรวมกนจดการ

ผลผลต ทรพยากรของชมชนอยางสรางสรรคเพอการพงพาตนเอง ซงเรยกกนวาวสาหกจชมชน การจด

42

ความสมพนธดงกลาว คอ การจดการทเปนเครอขายทท าใหเกดการชวยกนคด ชวยกนท า รวมมอกนแทนท

จะแขงขนกน ชวยเหลอกนแทนทจะเอาเปรยบกน

ในขณะท นฤมล นราทร ( 2543: 15 - 17) ไดสรปถงความส าคญ ของการมเครอขายไววา

1. เครอขายเปนแหลงรวบรวมและเผยแพรขาวสารขอมลไปมาระหวางแหลงขอมลตาง ๆ

2. เครอขายเปนแหลงส าหรบการท างานสนบสนนตาง ๆ และเปดชองใหสมาชกสามารถเขาถง

เรองทก าลงสนใจไดอยางทกแงทกมม อนจะน าไปสการสรางกจกรรมของเครอขายเอง

3. เครอขายเปดโอกาสใหสมาชกสามารถแลกเปลยนความคดตาง ๆ อยางสรางสรรค ท าใหเกด

การสะสมความรในประเดนทก าลงสนใจและประเดนอน ๆ ทเกยวของ

4. เครอขายเปนแหลงสรางกระบวนการเรยนร และแลกเปลยนประสบการณซงกนและกน โดย

ผานการตดตอโดยตรงระหวางบคคลหรอองคกรตาง ๆ ทรวมเปนเครอขาย

5. เครอขายเปนเวทส าหรบการปฏบตงานรวมกน และเปนทระดมสรรพก าลงเพอปฏบต

กจกรรมของเครอขายใหลลวง

6. การสรางเครอขายการท างานเปนกลยทธทเสรมสรางจดแขงขององคการ ดวยการเขารวม

ท างานกบองคกรทสงเสรมสนบสนนซงกนและกน โดยขอดนจะเปนประโยชนไดตอเมอการบรหารจดการ

เครอขายเปนไปโดยมประสทธผล

ดงนน ความส าคญของเครอขายในการพฒนาชมชนเกษตรสามารถสรปได ดงน

1. กอเกดกระบวนการเรยนรรวมกน การมเครอขายท าใหเกดกระบวนการเรยนรรวมกน

ระหวางกลมยอยทเปนเครอขาย ท าใหเกดการแลกเปลยนความคด ประสบการณ และทกษะตาง ๆ ระหวาง

กน ท าใหเกดการสะสมความรในประเดนทก าลงสนใจและประเดนอน ๆ ทเกยวของ

2. เปนกลยทธทเสรมสรางจดแขงขององคการ ดวยการเขารวมท างานกบองคกรทสงเสรม

สนบสนนซงกนและกน เชน การเพมโอกาสในการแกไขปญหาของกลม สมาชกเครอขายแตละกลมมปญหา

และประสบการณทงทเหมอนกนและตางกน เมอมาเปนเครอขายกนจะชวยใหสามารถแกไขปญหาทตนเอง

เคยประสบใหกบสมาชกกลมอนได เปนการเพมโอกาสในการแกไขปญหาทสมาชกคนใดคนหนงท าไมได

3. เกดการพงพาตนเองในกลมสมาชกเครอขาย เครอขายทมการท างานทเขมแขงจะสงผลให

สมาชกและเครอขายสามารถพงพาตนเองไดทงในเรองของทน ทรพยากร ความรการจดการ และการตลาด

4. เกดการจดการทรพยากรในทองถนอยางยงยน การรวมกนเปนเครอขายกอใหเกดการจดการ

ทรพยากรรวมกนของสมาชกเครอขาย ลดการท างานทซ าซอนและสนเปลองทรพยากร โดยอาจมการ

แลกเปลยนหรอเสรมหนนกนท าใหเกดการจดการทรพยากรในทองถนทมประสทธภาพและยงยน

43

5. เกดพลงอ านาจในการคดรเรมและตอรอง การท ากจกรรมตาง ๆ โดยล าพงอาจไมมพลง

อ านาจในการตอรอง แตถามารวมกนเปนเครอขายจะกอใหเกดพลงอ านาจในการตอรอง ๆ

6. เกดพลงใจ ความสามคค ใหก าลงใจและชวยกนในรปแบบตาง ๆ เมอกลมตาง ๆ มาเชอมโยง

เปนเครอขาย ท าใหสมาชกเครอขายไดรบทราบปญหาของกนและกน กอใหเกดพลงใจและความสามคคใน

กลมทมปญหาเหมอนหรอคลายคลงกน

7. เปนเวทส าหรบการปฏบตงานรวมกน การเชอมโยงเปนเครอขายท าใหเกดเวทในการท างาน

รวมกน และยงเปนทระดมสรรพก าลงเพอปฏบตกจกรรมของเครอขายใหลลวง

8. เปนแหลงรวบรวมและเผยแพรขาวสารขอมลไปมาระหวางแหลงขอมลตาง ๆ แตละกลมท

เชอมโยงกน กมความช านาญหรอขอมลทแตกตางกน เมอมาพบกน จะท าใหเกดเปนแหลงรวบรวมและ

เผยแพรขาวสารขอมลไปมาระหวางกนและกน

5.4 องคประกอบของเครอขาย

พระมหาอทตย อาภากโร (2547: 47 - 50) ไดกลาวถงองคประกอบทส าคญของเครอขายวา

เครอขายใด ๆ กตามจะตองมจดรวมอยางนอย 5 ประการ คอ

1. หนวยชวตหรอสมาชก เปนองคประกอบเบองตนของความเปนเครอขาย ทสรางระบบ

ปฏสมพนธ เพอใหเกดการด ารงอยรวมกน ตามหลกของธรรมชาตทจะตองพงพากน และสรางกระบวนการ

ทสบเนองเพอการด ารงอยของเครอขาย สมาชกจงเปนองคประกอบหลกทกอใหเกดความเปนเครอขาย

2. จดมงหมาย ความเปนเครอขายจะตองมการรวมกนอยางมจดหมาย เพอท ากจกรรมอยางใด

อยางหนง โดยมวตถประสงคและกระบวนการเพอใหบรรลจดมงหมายนน

3. การท าหนาทอยางมจตส านก การทหนวยแตละหนวยมารวมกนนน สงทจะยดโยงสงตาง ๆ

เขาดวยกน คอการท าหนาทตอกน และกระท าอยางมจตส านก หากขาดจตส านกตอสวนรวม กระบวนการ

นนจะเปนเพยงการจดตงและเรยกรองหาผลประโยชนตอบแทนเทานน

4. การมสวนรวมและการแลกเปลยน ในองคประกอบของเครอขายสงหนงจะขาดไมไดคอ การม

สวนรวม การพงพาอาศย และการแลกเปลยนเรยนร การมสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ของสมาชก จะเปน

ปจจยทหนนเสรมใหเครอขายนนมพลงมากขน เพราะการมสวนรวมจะท าใหสมาชกรสกวา ตนเองเปนสวน

หนงของเครอขายทจะชวยใหทกฝายหนหนาเขาหากนและพงพากนมากขน สวนการแลกเปลยนเรยนรจะ

น าไปสการให และการรบ รวมถงการระดมทรพยากรเพอใหภารกจทเครอขายด าเนนการนนบรรลเปาหมาย

44

5. ระบบความสมพนธ และการสอสารขอมล และการสอสารระหวางปจเจกบคคลกบปจเจก

บคคล กลมกบกลม และระหวางเครอขายกบเครอขาย รวมทงระบบความส าคญในการแลกเปลยนเรยนร

โดยกระบวนการสอสารจะชวยใหสมาชกในเครอขายเกดการเรยนร

ในขณะทจอหน เวอรเนอร (อางใน ปารชาต สถาปตานนท และชยวฒน ถระพนธ , 2546 : 9)

กลาวถงองคประกอบของเครอขาย โดยใชตวอกษรยอในภาษาองกฤษ 4 ตว คอ LINK หรอการเชอมตอ ซง

มสาระส าคญ ดงน

1. การเรยนร (learning) ไดแก การเรยนรเกยวกบความจ าเปน และความตองการของตนเอง

และผอน

2. การลงทน (investing) ไดแก การลงทนดานเวลา และพลงงานในการตดตอและเชอมประสาน

กบบคคลตาง ๆ

3. การดแล (nursing) ไดแก การดแลสมพนธภาพระหวางสมาชกของเครอขายอยางใกลชด ทง

ในเรองของการท างานและสมพนธภาพสวนตว

4. การรกษา (keeping) ไดแก การรกษาทศทางในการบรรลเปาหมาย โดยเฉพาะการตรวจสอบ

ความตองการของสมาชก และการเปดใจรบฟงความคดเหนซงกนและกน เพอแสวงหาแนวทางททรงพลงใน

การด าเนนการใหบรรลเปาหมาย

จากแนวคดในการอธบายความหมายและองคประกอบของเครอขายทกลาวมา ความเปน

เครอขายจะเกดขนไดตองมองคประกอบทส าคญ ดงน

1. หนวยหรอสมาชกของเครอขาย เปนองคประกอบเบองตนทมปฏสมพนธกนเพอกอใหเกด

เครอขาย

2. มจดมงหมายรวมกน การเปนเครอขายนน สมาชกตองมารวมกนเพอท ากจกรรมใหบรรล

จดมงหมายรวมกน คอม การรวมกนอยางมจดหมาย

3. การท าหนาทตอกนของสมาชกอยางมจตส านก เมอแตละหนวยหรอสมาชกมารวมกน สงท

จะยดโยงสงตาง ๆ เขาดวยกน คอ การกระท าหนาทตอกนอยางมจตส านก

4. การมสวนรวมในกจกรรมและการแลกเปลยนเรยนร ความเปนเครอขายจะเกดขนไดสมาชก

จะตองมสวนรวม การพงพาและการแลกเปลยนเรยนร ซงการมสวนรวมนนจะท าใหสมาชกรสกวาตนเอง

เปนสวนหนงของเครอขาย

45

5. การมปฏสมพนธและการสอสารรวมกน ความเปนเครอขายจะเกดขนไดนนสมาชกตองมการ

เชอมโยงถงกนโดยกระบวนการสอสารจะท าใหสมาชกในเครอขายเกดการเรยนร ยอมรบกระบวนการ

ท างานและรกษาสมพนธภาพทดตอกน

6. กระบวนการเสรมสรางซงกนและกน หมายถงสมาชกของเครอขายตองเสรมกระบวนการท างาน

ของกนและกน โดยใชจดแขงของฝายหนงไปชวยเหลออกฝายหนงทมจดออน เกดการเสรมสรางซงกนและกน

7. ความเทาเทยมของฝายตาง ๆ บคคลหรอสมาชกทเขามาท างานเปนเครอขาย จะตองยด

หลกการท างานบนความเทาเทยมกน

8. การแบงปนผลประโยชนทเกดจากการท างานรวมกน เครอขายเปนการรวมตวกนบนฐาน

ผลประโยชนทจะดงดดใหสมาชกรวมเปนเครอขาย ซงจะตองมการแบงปนผลประโยชนทเกดจากการท างาน

รวมกน

5.5 ประเภทและรปแบบของเครอขายในการพฒนาชมชนเกษตร

มการจ าแนกประเภทและรปแบบของเครอขาย ไวหลายวธดวยกน ดงน

5.5.1 การจ าแนกเครอขายตามการเชอมโยง

กาญจนา แกวเทพ (2538: 72) อธบายรปแบบของเครอขายวา เครอขายนนอาจจะ

แสดงออกในหลายรปแบบ เชน เครอขายแบบแนวตง / เครอขายแบบแนวนอน

เครอขายแบบแนวตงนนอาจจะไดแก ความสมพนธระหวางหนวยงานของรฐบาลกบ

ชาวบาน องคกรพฒนากบชาวบาน หรอนายจางกบลกจาง สวนตวอยางเครอขายแบบแนวนอนกเชน

ความสมพนธระหวางตวชาวบานเองกบครอบครว ชาวบานกบกลมเครอญาต ความสมพนธระหวางหมบาน

ฯลฯ (แตในสถานการณทเปนจรง กลมทกลาวมาทงหมดนอาจจะจดเครอขายในลกษณะใดกได)

ในภาคปฏบตนน เราจะมองเหนลกษณะการจดเครอขายระหวางกลมตาง ๆ ในหลาย

รปแบบ เพอวตถประสงคตาง ๆ กนโดย ตวอยางการสรางเครอขายทเกดขนในแวดวงนกพฒนา เชน

1) เอาลกษณะพเศษของกจกรรมมาจดเปนเครอขาย เชน เครอขายของกลมเกษตรกร

ผสมผสาน กลมสมนไพร กลมธนาคารขาว กลมเกษตรอนทรย เปนตน

2) การจดตงเครอขายขององคกรระหวางชมชนหมบานในละแวกเดยวกน 5 - 10

หมบาน มาจดตงรวมกนเปนเขต

46

3) การจดตงกลมทกประเภทมารวมพลงกนเพอผลกดนเคลอนไหวประเดนใดประเดน

หนง เชน เครอขายของทกกลม ทกหมบาน ทงในระดบชาวบาน ระดบกลมสนบสนน (support group) กลม

ขาราชการทองถน กลม ส.ส. มารวมตวกนในประเดนของการคดคานการสรางเขอน

5.5.2 การจ าแนกเครอขายตามการกอเกด

ธนา ประมขกล ( 2550: 13 - 14) ไดกลาวถงรปแบบของเครอขายโดยพจารณาจาก

จดเรมตนของเครอขายโดยสรปได 3 ลกษณะ คอ

1. เครอขายทเกดโดยธรรมชาต เกดจากการทผคนมความคดตรงกน ท างานคลายคลง

กน หรอประสบกบสภาพปญหาเดยวกนมากอนมารวมตวกนเพอแลกเปลยนความคดเหน ประสบการณ ไป

จนถงรวมกนแสวงหาทางเลอกใหมทดกวาในการด ารงอยของกลมสมาชกอนเปนแรงกระตนทเกดขนภายใน

กลมเอง เครอขายเชนนมกเกดในพนทชมชนทมวฒนธรรมความเปนอยคลายคลงกน

2. เครอขายจดตง มกมความเกยวของกบนโยบาย หรอการด าเนนงานของภาครฐท

ก าหนดใหจดตงเครอขายตาง ๆ ในชมชน

3. เครอขายววฒนาการ เปนลกษณะของกระบวนการพฒนา ผสมผสานอยโดยเรมทกลม

บคคล / องคกร มารวมกนดวยวตถประสงคกวาง ๆ ในการทจะสนบสนนกน และเรยนรไปดวยกนกอน โดย

อาจจะยงมไดมเปาหมาย / วตถประสงครวมเฉพาะใด ๆ อยางชดเจน

จากความขางตนจงสรปไดวา การเกดขนของการท างานเครอขายนนเกดขนจากการท

องคกรทมการท างานในเรองเดยวกนเขามาท างานรวมกนเพอการแลกเปลยนผลประโยชนระหวางองคกรท

เขามารวมกนเปนเครอขาย และท าใหเกดพลงในการท างานทจะท าใหบรรลผลทมากขน จงท าใหเปน

แรงจงใจทองคกรตาง ๆ จะเขามารวมกนเปนเครอขาย โดยมลกษณะการเกดแบงไดเปน 3 ลกษณะ คอ

1) เครอขายทเกดขนโดยธรรมชาต เปนการเขารวมกนของกลม / องคกร ทมความคด เปาหมาย

ประสบการณทตรงกน จงมาเขารวมกนขนเพอท างานเปนเครอขาย 2) เครอขายจดตง ทมสวนเกยวของกบ

นโยบายหรอการด าเนนการของภาครฐอนเปนการจดตงใหเกดเครอขายขน และ 3) เครอขายววฒนาการ ท

เปนการรวมกลมบคคล / องคกรโดยมวตถประสงคกวาง ๆ ยงมไดมวตถประสงคเฉพาะทชดเจน

5.5.3 การจ าแนกเครอขายตามขอบเขตของชมชน

จากการศกษาในโครงการวจยและพฒนารปแบบการบรหารองคกรชาวบานและเครอขาย

แบบบรณาการของ เบญจมาศ อยประเสรฐและคณะ (2551) พบวามเครอขายซงมการเชอมโยงกนและ

ท างานรวมกนในชมชนอย 2 ลกษณะดวยกน คอ

47

1) เครอขายภายในชมชน เปนการเชอมโยงเครอขายของกลมตาง ๆ ภายในชมชน ซง

กลมทมาเชอมโยงกนนน ม 2 ประเภท คอ

1.1) เครอขายเรยนร เปนการเชอมโยงเครอขายในลกษณะของการแลกเปลยนเรยนร

กน มลกษณะการรวมกนทไมเปนทางการ เชน อาจจดเวทชมชนเพอแลกเปลยนขอมลขาวสารกน หรอการ

ไปดงานกจกรรมซงกนละกน สวนใหญความรทมการแลกเปลยนเรยนรกนมกเปนความรเกยวกบการ

ประกอบอาชพทางการเกษตร

1.2) เครอขายกจกรรม เปนการเชอมโยงเครอขายในลกษณะของการท ากจกรรม

รวมกน มคณะกรรมการกลางทมาท างานรวมกน และเปนศนยประสานงานเครอขาย เชน กลมกจกรรม

ทองเทยวมการเชอมโยงเครอขายกบกลมกจกรรมเกษตรอนทรย กลมกจกรรมอาชพและกลมกจกรรมภม

ทศน

2) เครอขายภายนอกชมชน เปนการเชอมโยงของกลมตาง ๆ ทอยในและนอกชมชน ซง

กลมทมาเชอมโยงกนนนจะมการท ากจกรรมรวมกนอย 2 ลกษณะ คอ

2.1) กลมทสนบสนน ไดแก หนวยงานภาคเอกชน และภาคราชการ ทเขามาสนบสนน

การท ากจกรรมกลมในลกษณะตาง ๆ เชน การจดฝกอบรมใหความร การสนบสนนปจจยการผลต การ

สนบสนนทนในการท ากจกรรม

2.2) กลมทรวมปฏบตการ เชน กลมตาง ๆ นอกชมชนทงหนวยงานภาคเอกชน และ

ภาคราชการ ทรวมท ากจกรรมทกลมด าเนนการอย

จากแนวคดในการจ าแนกประเภทของเครอขายทกลาวมา ไมวาจะเปนเครอขายท

เกดขนตามธรรมชาตหรอเครอขายจดตง สามารถจ าแนกประเภทเครอขายในการพฒนาชมชนเกษตรออก

ได 2 ประเภทใหญ ๆ ดวยกน คอ

1. เครอขายเชงพนท การรวมตวของกลม องคกร เครอขาย ทอาศยพนทด าเนนการเปน

ปจจยหลกในการท างานรวมกน แบงเปน 2 ประเภท ไดแก

1.1 การแบงเครอขายตามระบบการปกครองของภาครฐ เชน เครอขายคมบาน

เครอขายต าบล เครอขายภาค เปนตน ดงแสดงใน ภาพท 2.2 แสดงเครอขายองคกรการเงนสวสดการคน

พจตร ซงเปนเครอขายทเชอมโยงการจดสวสดการของอ าเภอตาง ๆ ในจงหวดพจตร

1.2 การแบงพนทตามความส าคญของทรพยากรธรรมชาต ลกษณะกระบวนการ

ท างานทงในแนวดงและแนวราบ โดยมการรวมศนยกจกรรมเขาสสวนกลาง และมศนยประสานงานยอยใน

พนทขนาดเลก เชน เครอขายเหมองฝาย เครอขายลมน า เปนตน

48

�

12

10 10 3

ภาพท 2.2 แสดงเครอขายเชงพนทกองทนสวสดการชมชนระดบอ าเภอ : กรณศกษาเครอขายองคกร

การเงนสวสดการพฒนาคนพจตร

(ทมา : บ าเพญ เขยวหวานและคณะ (2551) โครงการวจยเชงปฏบตการเพอการพฒนาระบบการบรหารจดการเครอขาย

กองทนสวสดการชมชนระดบอ าเภอ : กรณศกษาเครอขายองคกรการเงนสวสดการพฒนาคนพจตร)

2. เครอขายเชงประเดนกจกรรม เปนเครอขายทใชประเดนกจกรรม หรอสถานทเกดขน

เปนปจจยหลกในการรวมกลมองคกร โดยมองขามมตเชงพนท เครอขายประเภทน เชน เครอขายปา

ชมชน เครอขายภมปญญาทองถน เครอขายเกษตรกรรมยงยน เครอขายกลมทท ากจกรรมตาง ๆ ในชมชน

เพอมงสเศรษฐกจพอเพยง เปนตน ซงกจกรรมการท างานมการประสานการในแนวราบและโครงสราง

ความสมพนธมทงแนวดงและแนวราบ ดงภาพท 2.3 แผนผงแสดงเครอขายเชงประเดนกจกรรมของกลม

ตาง ๆ ในชมชน ซงแสดงใหเหนถงการเชอมโยงของกลมทท ากจกรรมทแตกตางกนแตมความเกยวของ

สมพนธกน โดยมกลมการเงนเปนศนยกลางในการเชอมโยง

49

86

�

SML

SME

�

�

�

OTOP

ภาพท 2.3 แสดงเครอขายเชงประเดนกจกรรมของกลมตางๆในชมชน

ทมา : เอนน ซอสวรรณ (เอกสารประกอบการบรรยายในการอบรมเขมเสรมประสบการณวชาชพสงเสรมการเกษตร,2552)

อยางไรกตาม ในการจ าแนกรปแบบของเครอขายสามารถจ าแนกไดหลายมมมอง ซงขนกบ

หลกในการจ าแนกทแตกตางกน

6. แนวคดเกยวกบการศกษาทางไกล

6.1 ความหมายของการศกษาทางไกล

นกการศกษาทศกษาเกยวกบการศกษาทางไกลหลายทานไดใหความหมายของค าวา

“การศกษาทางไกล” ทงทใกลเคยงและแตกตางกนประมวลได ดงน

คแกน (Keegan) (1983: 15) ใหความหมายวา การศกษาทางไกล เปนการศกษาทผเรยน

และผสอนอยคนละท โดยองคกรทจดการศกษาจะเปนผวางแผนและเตรยมวสดการศกษาทใชสอทาง

เทคนคปลายประเภท ผานการสอสารแบบสองทาง นอกจากนยงจดใหมการสมมนากนบางโอกาส

รวมทงจดใหมสวนรวมกนศกษาดวยการน าเอาวธอตสาหกรรมมาใช (Keegan 1983: 13 - 36 อางถงใน

นาถอนงค ศรจนดา 2535: 19)

50

ชยยงค พรหมวงศ (2527: 18) กลาววา การศกษาทางไกลเปนการศกษาทเปดโอกาสและ

ขยายโอกาสใหผเรยนโดยไมจ ากด เพศ วย อาชพ หรอคณวฒ ซงไมตองสอบเขาเรยนในหองเรยนปกต แต

มระบบทจะชวยใหผเรยนทอยตางถนสามารถศกษาหาความรไดโดยพงความชวยเหลอจากผอนนอยทสด

วจตร ศรสอาน (2529: 5 - 6) ใหค านยาม การเรยนการสอนทางไกลวา หมายถง ระบบ

การเรยนการสอนทไมมชนเรยนแตอาศยสอประสมไดแก สอทางไปรษณย วทยกระจายเสยง วทย

โทรทศน และการสอนเสรม รวมทงศนยบรการการศกษาเปนหลก โดยมงใหผเรยนเรยนไดดวยตนเองอย

กบบาน ไมตองมาเขาชนเรยนตามปกต

วจตร ภกดรตน (2530: 9) กลาววา การศกษาทางไกล คอ การศกษาทมระยะทางระหวาง

ผสอนกบผเรยน ผเรยนกบผสอนอยคนละท คนละทาง ไมวาใกลไกล จงจ าเปนทจะตองใชสอหรอระบบวธท

ท าใหรสกวาใกลชด หรอเสมอนใกลชดซงกนและกน ระบบการศกษาทางไกลเรมตนจากการจดการศกษา

ทางวทยและไปรษณย โดยใชวทยสงกระจายเสยงออกไป และสงสอสงพมพหรอจดหมายตดตอซงกนและกน

จากความหมายขางตนสรปไดวา การศกษาทางไกล หมายถง การจดการการศกษาทไมตอง

มชนเรยน การเรยนการสอนอาศยสอประสม ไดแก สอสงพมพ สอโสตทศน การสอนเสรม การสมมนา

เสรม การสมมนาเขม ฯลฯ ทชวยใหผเรยนเรยนไดดวยตนเอง รวมทงการจดกจกรรมปฏสมพนธท

จ าเปนตอการศกษา

6.2 รปแบบและวธการด าเนนงานการศกษาทางไกล

การศกษาทางไกลมการพฒนารปแบบ และกลวธด าเนนงานทหลากหลายใหสอดคลองกบความ

ตองการผรบบรการใหมากทสด กอเกดประโยชนตอการพฒนาบคคล ชมชน และประเทศชาต ซงสามารถ

สรปรปแบบและกลวธการจดการศกษาทางไกลในประเทศตาง ๆ ไดดงน (นคม ทาแดง, 2536: 204 - 211)

1) มหาวทยาลยเปดแหงองกฤษ เปนมหาวทยาลยเปดสมบรณแบบ นกศกษาสวนใหญเปนผ

มงานประจ า ใชเวลาวางในการศกษา และไมจ ากดคณวฒผเรยน ใชระบบการเรยนการสอนทางไกล

นกศกษาเรยนดวยตนเองจากชดสอประสม ไดแก เอกสารการสอน ต าราชด ชดทดลองดวยตนเอง สอโสต -

ทศนตาง ๆ หลกสตรแบงออกเปน ชดวชาแบบบรณาการ มอาจารยทปรกษาประจ าศนยศกษาซงมอยทว

ประเทศ เปนบคลากรในทองถนท างานนอกเวลา บางชดวชาอาจบงคบใหเขาเรยนภาคฤดรอนเพอการ

ปฏบตงานและการทดลอง

2) มหาวทยาลยทางวทยและโทรทศนของฝรงเศส เปนมหาวทยาลยเปดสอนทางไกลโดยใช

วทยกระจายเสยงและโทรทศนเปนสอหลก เสรมดวยสงพมพ แบบฝกหด ชดอปกรณการทดลองตาง ๆ

51

ผเรยนตองมคณสมบตเหมอนผมสทธเขาเรยนในมหาวทยาลยภาคปกตโดยทวไป นกศกษาของ

มหาวทยาลยตองลงทะเบยนทมหาวทยาลยในทองถน เมอเรยนกระบวนวชาจากมหาวทยาลยทางวทยและ

โทรทศน และสอบผานมหาวทยาลยทลงทะเบยน เมอสะสมหนวยกตครบจะไดรบปรญญาจากมหาวทยาลย

ทางวทยและโทรทศน

3) มหาวทยาลยทางอากาศของญปน ใชวทยและโทรทศนเปนสอหลก เสรมดวยคมอการรบฟง

และชมรายการ การเขามาฝกปฏบตทศนยศกษาของมหาวทยาลยในวนหยด การศกษาภาคฤดรอน

กลมเปาหมาย คอ ประชาชนทท างานแลวและตองการศกษาเพมเตมความร ความช านาญในวชาชพ นสต

นกศกษาในมหาวทยาลยอนทสามารถมาเรยนและโอนหนวยกตได หรอการรวมมอกบมหาวทยาลยอนใน

การสอนวชาพนฐานแบบสะสมหนวยกตได สวนมหาวทยาลยอนจะสอนเฉพาะวชาชพ

4) มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ใชระบบการสอนทางไกล โดยนกศกษาสามารถศกษาดวย

ตนเองโดยไมตองเขาชนเรยนตามปกต โดยศกษาผานสอประสม ไดแก เอกสารการสอน ซงเปนการบรณา

การเนอหาสาระ ประสบการณดานตาง ๆ ของวชาทมความสมพนธกนไวดวยกนอยางมระบบอนเปนสอ

หลก และการศกษาทางวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน เทปเสยง การเขารบการสอนเสรม ณ

ศนยบรการการศกษา การศกษาคนควาเพมเตมดวยตนเองจากสอการศกษาประเภทตาง ๆ ทจดไว ณ

ศนยวทยพฒนาบรการ และศนยบรการการศกษาเฉพาะกจ มม มสธ. ในบางชดวชานกศกษาตองท าการ

ทดลองในหองปฏบตการ และท างานตามทไดรบมอบหมายในระยะเวลาและสถานททมหาวทยาลยก าหนด

ในการพจารณาเลอกสอการสอนทจะใชประกอบเปนชดการสอนทางไกล ขนอยกบโครงสราง

พนฐานของชมชน ความพรอมดานทรพยากรของสถาบน ผเรยน โดยประกอบดวยสอหลก และสอเสรม

ในอนาคตรปแบบการสอสารจะเปลยนแปลงไปจากการใชสอประเภทวสด อปกรณ มาเปนการใชสอประเภท

วธการ คอ การใชกจกรรมในรปแบบตาง ๆ เชน ใชเครองมอถายทอดเนอหาสาระแทนการบรรยาย การ

สอนดวยสอโสตทศน กระบวนการกลม การสาธต ทดลอง สถานการณจ าลอง การศกษารายกรณ ฯลฯ

โดยใหผเรยนไดมสวนรวมในการเรยนดวยตนเองมากทสด (ชยยงค พรหมวงศ, 2534: 327)

7. งานวจยทเกยวของ

7.1 งานวจยเกยวกบองคความรในปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

ปรชา เปยมพงษสานต (อางในรวเทพ มสกะปาน, 2550)ไดสงเคราะหองคความรเกยวกบ

เศรษฐกจพอเพยง โดยไดรบการสนบสนน จากส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ส านกงาน

คณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) และคณะอนกรรมการขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยง

52

วตถประสงคของการสงเคราะหครงน 1) เพอส ารวจสถานะองคความร (Status of Knowledge) ของปรชญา

เศรษฐกจพอเพยง 2) เพอศกษาองคความรดานการประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงในระดบรฐ ครอบครว

ชมชน ภาคธรกจ โดยเฉพาะในระดบชมชนของสงคมไทย 3) เพอสนบสนนแผนงานพฒนาวชาการและการ

จดการความร (สงเสรมการวจย) ของคณะอนกรรมการขบเคลอนปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยแหลงขอมล

คอ งานวจยทไดรบการสนบสนนจากหนวยงานหลก 2 หนวยงาน คอ ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย

(สกว.) และกระทรวงศกษาธการ โดยเลอกศกษาจากงานวจยและวทยานพนธทมค าส าคญ ดงน “เศรษฐกจ

พอเพยง” “เศรษฐกจชมชน” และ “ชมชนเขมแขง” ทงนในการสงเคราะหเนอหาจากเอกสารซงรวบรวมและ

เผยแพรโดยส านกราชเลขาธการ และส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต วธ

วทยาการวจยในการสงเคราะหองคความรเกยวกบเศรษฐกจพอเพยงในระดบปรชญา แนวคด หลกการ และ

ระดบการประยกตใชนน ผวจยใชวธวทยา Critical Knowledge Synthesis (CKS) ทเปนวธวทยาในการ

ส ารวจประเมน - วเคราะหสงเคราะหงานวจยเชงวพากษ โดยมการตงค าถามการวจยไว 2 ประเดน คอ 1)

สถานะองคความรของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงจากการศกษางานวจยไดรบการสนบสนนจากหนวยงาน

ดงกลาวและวทยานพนธระดบบณฑตศกษาเปนอยางไร และ 2) จะน าผลการสงเคราะหองคความรการ

ประยกตใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเพอประโยชนในการวางแผนเพอขบเคลอนปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

เปนทงแนวทางในการด าเนนชวต และเปนทง (ระบบ) เศรษฐกจทเชอมประสานวถการผลตกจกรรมทาง

เศรษฐกจในระดบตาง ๆ และวฒนธรรมเปนเนอเดยวกนอยางแยกแยะไมออก ทงนการใหความหมายหรอ

ท าความเขาใจของนกวจยตอเรองเศรษฐกจพอเพยงเปนประเดนทมความส าคญยง เนองจากถาหากวา

นกวจยไมมความชดเจนเพยงพอในเรองทตนศกษากอาจน าไปสการคนหาความจรงและสรางองคความรท

ขาดทศทางและเปาประสงคทชดเจน โดยพบขอสงเกตทางทฤษฎหลายประการ ดงน

ประการทหนง ปรชญาเศรษฐกจพอพยงเกดขนทามกลางกระแสแนวคดการพฒนาทางสงคม

ทางเลอกหลายกลมในสงคมไทย เปนเสมอนความพยายามตานกระบวนการพฒนาเศรษฐกจ - สงคมกระแส

หลก ทเรมสงผลกระทบทางลบตอความมนคงในระบบชวตมนษยและระบบนเวศ อาท แนวคดวฒนธรรม

ชมชนเครอขายเกษตรกรรมยงยน พทธเกษตร เกษตรผสมผสาน ตลอดจนการเกดขนของชมชนใหมในเชง

อดมการณศาสนาเพอแสวงหาทางรอดจากการรกอยางรวดเรวของระบบเศรษฐกจทนนยม ความคลายคลง

กนในแกนของกลมแนวคด “ทางเลอกในการพฒนา” จงน าไปสการกลาวถงเศรษฐกจพอเพยงในฐานะ

“วฒนธรรมทวนกระแส” แตทงนขนอยกบกลมของผปฏบตวาเปนชมชนหรอธรกจในระบบทนนยม ถาเปน

ธรกจในระบบทนนยมจะไมใหความส าคญกบคณธรรมและศลธรรมมากนก แตเนนหลกการไมโลภและการ

53

กระจายความเสยงต าเปนส าคญ การสงเคราะหความรเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง จ าตองกระท าควบคกบ

การท าความเขาใจบรบททางสงคมดงกลาว ตลอดจนสาระส าคญของแนวคดทางเลอกตาง ๆ เหลาน

ประการทสอง ความรทเกยวของกบเศรษฐกจพอเพยงทปรากฏในงานวจยครอบคลมมตตาง ๆ

ในการด ารงอยของมนษย ไมวาจะเปนความรทางเทคนคหรอเรองศลธรรม ความรระดบอภปญญาหรอ

ความรเชงจตวญญาณ - จรยศาสตร แนวคดและวถปฏบตของวฒนธรรมชมชนหมบานไทยด ารงอยดวยการ

สนบสนนจากโลกทศนองครวม อนเปนผลพวงของการตระหนกถงความเชอมโยงระหวางความรหลาย

ประเภท เพอรกษาดลยภาพระหวางมนษยกบมนษย มนษยกบสงแวดลอมเชงกายภาพ และมนษยกบสง

เหนอธรรมชาต ตลอดจนความรทน าพามนษยสความมอสรภาพ ความรทเปนองครวมเหลานหลอมรวมวถ

การผลต อดมการณและสมพนธภาพการผลตเขากบระบบความสมพนธทางสงคมของมนษยกบสงทอย

ลอมรอบมนษยในทกมตจนเปนเนอเดยวกน และอาจเรยกไดวาเปนศาสตรแบบบรณาการ ( Integral

Sciences)

ประการทสาม การศกษาวจยทเกยวกบเศรษฐกจชมชนหมบานไทยยนยนวาความรของชมชน

ไทยในภาคชนบทและ / หรอภาคเกษตร เรองความพอเพยงหรอเศรษฐกจพอเพยงด ารงอยแลวในวถชวต

ชมชนดวยอดมการณการผลตทมเอกลกษณแตกตางจากอดมการณการผลตของระบบทนนยม

ประการทส ความร ประสบการณ และภมปญญาในการด ารงชวตของผคนในภาคเกษตรหรอ

การด ารงชวตทตองพงพงระบบนเวศธรรมชาต และระบบความสมพนธทางสงคมวฒนธรรมในฐานะปจจยใน

การผลตทมความสอดคลองกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เนองจากตงอยบนพนฐานของการไมเบยดเบยน

หรอท าลายลางระบบตาง ๆ ทหลอเลยงชวตมนษย วถการผลตและจารตตาง ๆ จงสะทอนการชวยเหลอ

เกอกลซงกนและกน การใชหลกการกระจายความเสยงในกจกรรมการผลต และการพฒนากลม - ชมชนเพอ

รวมแรงในการผลต การจดการผลผลตและการพฒนาสวสดการของชมชนในรปแบบตาง ๆ ถงแมวาในบาง

ชวงขณะ ชมชนอาจพลงพลาดหรอลมลกคลกคลานเนองจากการรไมเทาทนการรกล าของระบบคด

อดมการณทนนยมและลทธบรโภคนยมสดขว กยงสามารถปรบตวปรบเปลยนและดดแปลงรปแบบการผลต

โดยมส านกการสรางความมนคงใหฐานรากของชวตเขมแขงกอน และทสดสามารถยนอยทามกลางกจกรรม

การผลตสองระบบ โดยมเศรษฐกจพอเพยงเปนภมคมกนความเสยงจากการผลตเพอการคา

ประการทหา ขอคนพบจากงานวจยชดโครงการเศรษฐกจชมชนหมบานไทยยนยนตวอยางทเปน

รปธรรมของการด าเนนชวตของประชาชนไทยในภาคเกษตร / ภาคชนบทโดยยดหลกเศรษฐกจพอเพยง ดงนน

การคดเรองการขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยงในฐานะทางเลอกในการพฒนา จงควรเรมตนความจรงขอน

54

ส าหรบสรปผลการสงเคราะหสถานะองคความรปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ในมตของการ

ประยกตใช มงแสวงหาและพฒนาองคความรเรอง (1) เทคโนโลยในการผลตและการเกษตร อาท การ

ปรบแกสภาพทางกายภาพของพนดนโดยการปรบเปลยนสภาพเดมทมปญหา เปนการสรางองคความรดาน

การพฒนาและใชเทคโนโลยทเหมาะสม เนนการประหยดแตถกวชาการ การวางแผนขบเคลอนปรชญา

เศรษฐกจพอเพยงอยางไร (2) องคความรทเกยวของกบกระบวนการตดสนใจและกระบวนการใหเหตผลตอ

วธการผลต การรเรมทหลากหลายเพอลดความเสยงโดยเฉพาะในเรองทกระบวนการรบรและบรโภคขาวสาร

ซงเกยวของกบสาขาจตวทยาการรคด (Cognitive Psychology) สาขาวชาพาณชยศาสตรและการบญชใน

เรองการกระจายความเสยง หรอการบรหารความเสยงต าทงนมขอสงเกตวา ถงแมวาเศรษฐกจพอเพยง

สามารถประยกตใชไดในทกภาคการผลต แตยงไมพบในงานวจยทส ารวจการประยกตใชในอตสาหกรรม

ขนาดใหญ

คณะอนกรรมการขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยงใหขอสรปทส าคญวา การสรางความเขาใจท

ถกตองเกยวกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเพอน าไปประยกตไดจ าเปนตองมกระบวนการเรยนรอยางเขมขน

ตองชดเจนวาในประเดนวา จะสรางกระบวนการเรยนรอยางไร กระบวนการเรยนรทจะกอใหเกดการ

เปลยนแปลงตองท ากนอยางไร มขนตอนอะไรบาง งานวจยนไดแสวงหาค าตอบโดยเฉพาะอยางยงในการ

วจยเชงปฏบตการเพอการเรยนรและเปลยนแปลงสงคม (Transformative Action Learning Research) โดย

เสนอแนวทางการวจยเพอสรางกระบวนการเรยนรโดยประยกตทฤษฎ การเรยนรทามกลางประสบการณ

(Action and Experiential Learning Theory) การวจยเกยวกบการเรยนรของชมชนจะตองมหลกการ

พนฐานสรปไว ดงน

- สงเสรมส านกแบบวพากษเพอใหผทเขารวมโครงการวจยไดตระหนกถงภยอนตรายจาก

เศรษฐกจแบบทนนยม ทอาจกลายเปนภยคกคามวถชวของคนในชมชนหากรไมเทาทน

- สรางสถาบนใหมทสนบสนนการพฒนาจตส านกทวพากษ เพอเปนเวทในการกระจาย

ความคดเศรษฐกจพอเพยงในชมชน

- ฟนฟวฒนธรรมทองถน ภมปญญาพนบาน และโลกทศนดงเดมทเนนความพอเพยง

ทางนเวศ

- ยดมนในหลกการวจยเพอการเปลยนแปลงโดยชมชนเพอประโยชนของชมชน

คณะผวจยไดน าเสนอแนวทางและขนตอนในการสงเสรมใหมการปรบเปลยนหรอประยกต

แนวคดเศรษฐกจพอเพยง โดย ฟนฟ ปรบเปลยน และสราง ดงน

ฟนฟ: เศรษฐศาสตรวฒนธรรมแบบพอเพยง

55

ปรบเปลยน: ความคดทางยทธศาสตรเกยวกบการพฒนา จากการพงพาโลกาภวตนไปส

พฒนาทางเลอกทเนนเศรษฐกจชมชนทองถน

: ระบบการเกษตร ระบบนเวศการเกษตร (Agro-Ecology)

สราง : สมรรถนะชมชน การบรหารจดการและการสรางสถาบนการวางแผนแบบใหม

: เครอขายสถาบนเศรษฐกจชมชน

สรฤทธ จนสขและวนย วระวฒนานนท (2552) ไดศกษาตวชวดการพฒนาชมชนตามแนวทาง

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง จากตวชวด จ านวน 5 ดาน 60 ตวชวด โดยรวบรวมจากวจยทเกยวกบตวชวด

การพฒนาชมชน ซงสวนใหญเปนการวจยตวชวด ดชน หรอปจจยทสรางความเขมแขงหรอการพงตนเอง

ของชมชน น ามาใหผเชยวชาญดานการพฒนาชมชนทมความรเกยวกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง จ านวน 7

คน วเคราะหสงเคราะหสวนทมความสอดคลองกบตวชวดการพฒนาชมชนตามแนวทางปรชญาเศรษฐกจ

พอเพยง แลวน าไปเกบรวบรวมขอมลจากผน าชมชนแบบไมเปนทางการของชมชนทมความเขาใจและ

ปฏบตตามแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยงครอบคลมพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยสมพนทจ านวน

10 จงหวด คอ กาฬสนธ ขอนแกน ชยภม นครราชสมา บรรมย มหาสารคาม รอยเอด สรนทร หนองบวล าภ

และอดรธาน กลมเปาหมายจ านวน 319 คน วเคราะหขอมลดวยวธวเคราะหองคประกอบเชงยนยน ผล

การศกษา พบวา ตวชวดมความสอดคลองกบขอมลเชงประจกษทนยส าคญทางสถตระดบ .05 จ านวน 60

ตวชวด โดยพจารณาจากคาดชนความกลมกลน = 0.89 คาดชนความกลมกลนทปรบคาแลว = 0.84 คา

ดชนรากของก าลงสองเฉลยสวนทเหลอ = 0.035 คาความนาจะเปน = 0.94171 และคาอทธพลทกดานมคา

ระหวาง 0.90 - 0.97

การว จยน จงสรปตวชวดการพฒนาชมชนตามแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยงวา

ประกอบดวย 5 ดานหลก 60 ตวชวด คอ

ตวชวดดานจตใจและความรสก มตวชวดจ านวน 14 ตว คอ (1) พงพอใจวถชวตสภาพ

ความเปนอยของตนเอง (2) ความคาดหวงถงความเจรญกาวหนาอยางเทาเทยม (3) พงพอใจการตดสนใจ

อนเกดจากสตปญญาของคนในชมชน (4) การเออเฟอพงพาอาศยกนในชมชน (5) เขาใจถงเหตผลการใช

ทรพยากรทขาดการระมดระวง (6) ตนตวกบการแกปญหาชมชนเพอแกไขปญหาทนเวลา (7) เชอวา

ศกยภาพของชมชนจดการแกไขปญหาได (8) เสยสละตนเพอผลประโยชนของสวนรวม (9) พงพอใจ

ความสามารถของชมชนในการจดการทรพยากร (10) สนใจรวมกนปรบปรงแกไขใหการพฒนาม

ประสทธภาพ (11) สนใจเขารวมประชมเกยวกบเศรษฐกจพอเพยงสม าเสมอ (12) มการน าขอมลไปสอสาร

56

ใหสมาชกไดรพรอมกน (13) มความอดทนตอความยากล าบากเพอสามารถพงตนเองได และ (14) มการ

ประนประนอมยอมความกนในชมชน

ตวชวดดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมกายภาพ มตวชวดจ านวน 10 ตว คอ (1)

น าในชมชนปลกพชไดสมบรณตลอดป (2) มแหลงน าสะอาดส าหรบอปโภคบรโภคของชมชนอยางเพยงพอ

(3) มบรเวณพนทพกผอนหยอนใจ (4) สภาพถนนทใชสญจรเขาและออกสะดวกสบายในทกฤดกาล (5) ม

พนทสาธารณะในปรมาณทเพยงพอ (6) ปรบปรงคณภาพดนใหมความอดมสมบรณอยเปนประจ า (7)

ทรพยากรธรรมชาตของชมชนจดการโดยคนในชมชน (8) ปรบปรงวถชวตใหเหมาะสมกบโครงสรางทาง

กายภาพ (9) มพนทปาไมเพอใชด ารงชวตอยางยงยน และ (10) สมาชกชมชนมอ านาจในการดแลรกษา

พนททรพยากรชมชน

ตวชวดดานเทคโนโลยและการเรยนร มตวชวดจ านวน 12 ตว คอ (1) วธการผลตสบ

ทอดมาจากปราชญหรอภมปญญา (2) โครงการสวนใหญแกไขปญหาใหหมดไปอยางยงยน (3) ขอ

ตรวจสอบการบรหารจดการชมชนไดตลอด (4) แลกเปลยนเรยนรใหทนการเปลยนแปลงเพอแกไขปญหาได

(5) ขอรบการชวยเหลอจากภายนอกเมอไมสามารถด าเนนการได (6) จดการกบเทคโนโลยทน ามาใชให

เหมาะสมกบสภาพชมชน (7) ยอมรบสงประดษฐใหมทเปนประโยชน (8) ปรบแผนชมชนใหสอดคลองกบ

การเปลยนแปลง (9) มองคกรในการขบเคลอนเครอขายการเรยนร (10) มชองทางการแสดงความคดเหนท

หลากหลาย (11) มเจาหนาทใหความชวยเหลอแนะน าอยางสม าเสมอ และ (12) การพฒนาเปนไปตามแผน

ชมชนทก าหนดไว

ตวชวดดานเศรษฐกจ มตวชวดจ านวน 12 ตว คอ(1) การมโอกาสเลอกอาชพตาม

ความสามารถและทกษะ (2) การจดสรรผลประโยชนเปนไปอยางเทาเทยมกน (3) ใชทรพยากรธรรมชาต

เพอเพมรายไดหรอลดรายจาย (4) มงานท าอยในชมชนเปนปกตโดยไมวางงาน (5) ใชทกษะความช านาญ

ในการท างานใหมประสทธภาพ (6) สมาชกของกลมอาชพเปนบคคลทอาศยอยในชมชน (7) ผลผลตชมชน

น ามาใชในชมชนอยางเพยงพอ (8) การซอขายแลกเปลยนสนคากระท าโดยคนในชมชน (9) การผลตสนคา

มการแขงขนกนเพอคณภาพผลตภณฑ (10) ผลตภณฑชมชนไดเปรยบทางการตลาดกวาชมชนอน (11) ม

รายไดเหลอเกบออมไมนอยกวาหนงในสบสวน และ (12) สามารถคนเงนทยมมาไดจากรายไดของผลผลต

ตวชวดดานสงคมและวฒนธรรม มตวชวด จ านวน 12 ตว คอ (1) ขนบธรรมเนยมหรอ

ประเพณมความเปนเอกลกษณ (2) น าหลกค าสอนพระพทธศาสนามาปฏบตประจ าวน (3) รวมกนสมทบทน

กจกรรมการพฒนาใหส าเรจลลวงได (4) กจกรรมสวนรวมทกคนสนใจเขารวมจรงจง (5) ชมชนยอมรบ

ปญหาจากการกระท าของคนในชมชน (6) ผน าชมชนท างานเพอสวนรวมดวยความเสยสละ (7) เคารพเชอ

57

ฟงและยอมรบความคดผอาวโส ปราชญ (8) แสดงความคดเหนดวยเหตผลทเพยงพอกอนตดสนใจ (9) วถ

ชวตสบทอดขนบธรรมเนยมมาจากบรรพบรษ (10) กลม องคกร มกจกรรมทหลากหลายและตอเนอง (11)

น าบทเรยนในอดตมาปองกนการเกดเหตการณเชนนนอก (12) ประยกตวฒนธรรมภายนอกเขากบชมชน

อยางรอบคอบ

7.2 งานวจยเกยวกบการประยกตใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

7.2.1 งานวจยเกยวกบการประยกตใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในระดบชมชน

อาร วบลยพงศ และทรงศกด ศรบญจตต (2551) ท าการศกษาโครงการวจยและพฒนา

ระบบการผลตเกษตรและวสาหกจชมชนตามวถเศรษฐกจพอเพยง เพอศกษาหาค าตอบในประเดน 1) ปจจย

ใดบางทเปนเหตใหระบบการผลตเกษตรและวสาหกจชมชนมความยงยนตางกน และระบบการผลตเกษตร

และวสาหกจชมชนควรมระบบการบรหารจดการการผลตอยางไร เพอใหพฒนาไดอยางยงยนบนฐานอต

ลกษณ และ 2) วธปฏบตทเปนเลศ (best practice) ของระบบการผลตตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

ควรเปนอยางไร การวจยนเลอกระบบการผลตเกษตรและผลตภณฑพนบานทสะทอนอตลกษณของ

ภาคเหนอ ไดแก ขาว ล าไย สม โคนม อาหารแปรรปพนบาน และหตถกรรมพนบาน รวม 18 ระบบการผลต

(กลม / สหกรณ) ในพนท 5 จงหวด คอ เชยงใหม ล าพน ล าปาง พะเยา และนาน การศกษาใชวธการ

ผสมผสาน ไดแก การจดเวทแลกเปลยนเรยนร 4 ครง การสมภาษณเชงลกแกนน ากลม 18 กลม การ

สมภาษณเชงลกสมาชก จ านวน 143 ราย การจดท าโครงการพฒนาตนเองของกลม / สหกรณ และการ

จดการเลนบทบาท (role playing) จากเวทแลกเปลยนเรยนรเพอคนหาความรความเขาใจตอปรชญา

เศรษฐกจพอเพยงและการคนหาอตลกษณของทง 6 ระบบการผลต ผลการวจยพบวา ความรความเขาใจ

ของผใหขอมลในกรอบแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 3 หวง 2 เงอนไข คอนขางหลากหลาย แตกลม /

สหกรณเกอบทงหมดมงไปทเศรษฐกจพอเพยงในระดบการผลตทเพยงพอตอการบรโภคและขายในสวนท

เหลอ กลม / สหกรณใหความส าคญและความเขาใจตอประเดนความรและการสรางภมคมกนคอนขางนอย

นอกจากนกลม / สหกรณทงหมดไมตระหนกถงประเดนของ “อตลกษณ” เลย แตเรมเรยนรและเรมพฒนา

ซงสามารถวเคราะหไดเปน 3 ระดบ คอ ระดบร เรยน และรง โดยพบวากลม / สหกรณสวนใหญมความร

ความเขาใจอยในระดบแรก คอระดบรเทานน จากกระบวนการการมสวนรวมโดยการประเมนตนเองของ

กลม / สหกรณจากขอมลการสมภาษณเชงลก โดยมหลกการประเมน 3 ดาน คอ การบรหารจดการทด การ

ปฏบตทสอดคลองตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง และแนวโนมความยงยนหรอการสะสมทน พบวา

กลม / สหกรณมคะแนนการประเมนตามแนวหลก 3 ดานอยในระดบปานกลาง เมอพจารณารายประเดน

58

พบวา การบรหารจดการทมประสทธภาพมความสอดคลองกบระดบความเปนเศรษฐกจพอเพยงสงอยางไรก

ดจดออนทส าคญในดานการบรหารจดการของกลม / สหกรณสวนใหญ คอ การขาดการมองการบรหารใน

ลกษณะองครวม เพราะใหความส าคญดานการจดการองคกรและการผลตเปนหลก ในขณะทดานทกลม /

สหกรณใหความส าคญเปนล าดบทายสด คอ การบรหารจดการสวสดการชมชน ขอคนพบทส าคญอยางยง

อกประการหนง คอ ขาดการใหความส าคญของการพฒนาทรพยากรมนษย จงสงผลกระทบตอระดบความ

เปนเศรษฐกจพอเพยงของกลม / สหกรณใหไปในทศทางเดยวกน ซงเปนประเดนส าคญในระดบนโยบาย

ของประเทศ

นนทพทธ พลสวสด (2551) ท าการศกษาเรอง การประยกตปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

กบการจดการธรกจของวสาหกจในจงหวดปทมธาน โดยมวตถประสงคเพอ (1) ศกษาการประยกตปรชญา

เศรษฐกจพอเพยงกบการจดการธรกจของวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม (2) เปรยบเทยบระหวางปจจย

ลกษณะองคกรกบผลการด าเนนธรกจของวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม และ ( 3) เพอศกษา

ความสมพนธระหวางการประยกตปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบการจดการธรกจกบผลการด าเนนธรกจของ

วสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม กลมตวอยางในการศกษาครงน จ านวน 395 คน เครองมอทใชในการ

เกบรวบรวมขอมล คอ แบบสอบถาม สถตในการวเคราะหขอมล ไดแก คาความถ คารอยละ คาเฉลยเลขคณต

คาสวนเบยงเบนมาตรฐาน คาสถตท (t-test) คาสถตเอฟ (F-test) และคาสมประสทธสหสมพนธเพยรสน (Pearson

Product Moment Correlation Coefficient) ผลการวจยการประยกตปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบการจดการ

ธรกจของวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม พบวา ระดบการประยกตปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบการ

จดการธรกจของวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมในจงหวดปทมธานอยในระดบกลาง พจารณาตามราย

ดาน ไดแก ดานความพอประมาณ ดานความมเหตผล ดานการมภมคมกนทด และดานการมคณธรรมอยใน

ระดบมาก สวนดานการมความรการประยกตเศรษฐกจพอเพยงอยในระดบปานกลาง

ผลการศกษาเปรยบเทยบระหวางปจจยลกษณะองคกรกบผลการด าเนนธรกจของ

วสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมในจงหวดปทมธาน พบวา วสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมมผลการ

ด าเนนธรกจอยในระดบมาก ซงแยกตามรายดาน ไดแก ดานทนสงแวดลอมและดานทนกายภาพอยในระดบ

มาก สวนดานทนมนษยและดานทนสงคมมผลการด าเนนธรกจอยในระดบปานกลาง

การศกษาเปรยบเทยบลกษณะองคกรกบผลการด าเนนธรกจของวสาหกจขนาดกลางและ

ขนาดยอม พบวา วสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมทมประเภทกจการตางกน มผลการด าเนนธรกจของ

วสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมไมแตกตางกน ส าหรบปจจยลกษณะทมผลใหผลการด าเนนธรกจของ

วสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต คอ ระยะเวลาด าเนนธรกจ และ

59

การทผประกอบการวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมมความรเกยวกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ดงน

วสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมทมระยะเวลาด าเนนการตางกน มผลการด าเนนธรกจของวสาหกจขนาด

กลางและขนาดยอม แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และผประกอบการวสาหกจขนาด

กลางและขนาดยอมทมความรเกยวกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตางกน มผลการด าเนนธรกจของวสาหกจ

ขนาดกลางและขนาดยอม แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05

7.2.2 งานวจยเกยวกบการประยกตใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในระดบครอบครว

นภดล กรรณกา (2552) ท าการส ารวจหลกการใชชวตพอเพยงกบความสขมวลรวม

(Gross Domestic Happiness, GDH Indexes) โดยศกษาตวอยางประชาชนใน 17 จงหวดของประเทศไทย

ไดแก กรงเทพมหานคร อตรดตถ สโขทย เพชรบรณ เชยงใหม ปทมธาน เพชรบร ฉะเชงเทรา กาญจนบร

ชลบร หนองบวล าภ สกลนคร ศรสะเกษ ขอนแกน ระนอง พทลง และสราษฏรธาน จ านวนรวมทงสน 1,245

ครวเรอน ผลการส ารวจพบวา ประชาชนไทยรอยละ 47.2 ก าลงใชชวตพอเพยงระดบปานกลาง รอยละ 29.2

ใชชวตแบบไมพอเพยง และใชชวตพอเพยงแบบเครงครด รอยละ 23.6 และในการใชชวตแบบไมพอเพยง

นน พบขอมลทนาเปนหวง คอ มประชาชนทซอสนคามาแลวไมไดใชประโยชนจากสนคาเหลานน รอยละ

47.9 และก าลงมพฤตกรรมทคดอยากจะซออะไรกซอ รอยละ 25.0

ผลการศกษาความสขมวลรวม พบวา ประชาชนกลมทใชชวตพอเพยงมคาเฉลยความสข

มวลรวม (GDH) สงกวากลมคนทใชชวตแบบไมพอเพยง โดยมคาเฉลยความสข 7.05 ในขณะทกลมคนทใช

ชวตแบบไมพอเพยงมคาเฉลยความสข 6.30 จากคะแนนเตม 10 คะแนน เมอสอบถามระดบความเชอมนท

จะอยรอดในทกสถานการณ ไมวาการเมองจะขดแยงรนแรงบานปลาย เศรษฐกจตกต า และปญหาสงคม

มากมาย ผลการวจยพบวา ความเชอมนทจะอยรอดในทกสถานการณในภาพรวม มคา 5.85 เมอพจารณา

ในรายละเอยดจ าแนกเปนกลมผใชชวตแบบพอเพยงและกลมใชชวตแบบไมพอเพยง พบวา กลมผใชชวต

แบบพอเพยงมความเชอมนทจะอยรอดในทกสถานการณ คาเฉลย 5.98 ในขณะทความเชอมนดงกลาวของ

ผทใชชวตแบบไมพอเพยงมคาเฉลย 2.00 เทานน

สมนก ชชวาลย (2551) ไดศกษาความเขาใจ ความพงพอใจ และการปรบตวของ

ประชาชนในเขตภาคเหนอตอนบนตอแนวคดและนโยบายปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยท าการวจยเชง

ส ารวจเกบขอมลจากหวหนาครวเรอนตวอยางจ านวน 1,175 ครวเรอนในพนทตวแทนภาคเหนอตอนบน ซง

ประกอบดวย จงหวดเชยงใหม เชยงราย นาน และแมฮองสอน ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางรอยละ 50

มความเขาใจปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในภาพรวมในระดบสง รอยละ 49.3 มความเขาใจในระดบปานกลาง

และอกรอยละ 0.7 มความเขาใจในระดบต า และยงมความเขาใจไมกระจางชดเกยวกบองคประกอบแตละ

60

องคประกอบของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยเฉพาะอยางยงองคประกอบการมภมคมกน นอกจากนน ผล

การวเคราะหคาไคสแควร (Chi-square) ไมพบความแตกตางระหวางตวแปรถนทอยอาศย (เมอง / ชนบท)

เพศ อาย อาชพ การศกษา การตดตามขาวสาร กบระดบความเขาใจปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

สมาล จนทรชลอ และคณะ (2551) ไดท าการศกษาความเขาใจการด าเนนชวต และ

ความเหนเกยวกบปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงของประชาชนในกรงเทพมหานคร จากกลมตวอยางจ านวน

ทงสน 750 คน โดยสมตวอยางแบบชนภม เปนกลมนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลายทมอาย 15 ปขน

ไป จ านวน 400 คน และกลมประชาชน อาย 15 - 30 ปทประกอบอาชพพนฐาน ไดแก พนกงานหรอคนงาน

โรงงานอตสาหกรรม กลมผคารายยอย และกลมผประกอบอาชพใหบรการ จ านวน 350 คน

ผลการศกษาพบวา 1) ในภาพรวมประชาชนมความเขาใจปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

ในระดบดพอใช เมอศกษาเปรยบเทยบระหวางกลมประชาชนเพศชายกบเพศหญง และระหวางผประกอบ

อาชพ พบวา ความเขาใจหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงแตกตางอยางไมมนยส าคญทางสถต 2)

ประชาชนมพฤตกรรมตามแนวเศรษฐกจพอเพยงอยในระดบบอยครง ทงในดานการใชจายพอประมาณ

ความรอบคอบ และความมเหตผล 3) ประชาชนสวนมากมความเหนสอดคลองกนวา หลกปรชญาของ

เศรษฐกจพอเพยงจะชวยพฒนาสงคมได และทกครอบครวตองท างบประมาณคาใชจาย

พนศร วจนะภม และคณะ (2551) ไดศกษาการจดการรายไดและรายจายของครอบครว

ขาราชการครในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑลตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยใชรปแบบการวจย

เชงคณภาพดวยการสมภาษณเชงลกกบขาราชการครสงกดส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน

ระดบชวงชนท 1 - 2 ในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑลซงเปนผใหขอมลส าคญ จ านวน 32 คน

ผลการวจยพบวา 1) ครอบครวขาราชการครมการจดการรายไดประจ าทเปนเงนเดอนให

เพยงพอกบรายจายครอบครวไดหลายวธ โดยขาราชการครสวนใหญจะใชความรทมอยหารายไดเสรม อาท

รบสอนพเศษ ประดษฐของช ารวย สวนครอบครวทมรายไดเหลอหลงจากใชจายในครอบครวแลวจะน ามา

ลงทนทงไปฝากธนาคาร สหกรณออมทรพย ซอสลากออมสน ซอกองทน ซอทดนท าสวน และปลกหองแถว

ใหเชา 2) การจดการรายจายของครอบครวขาราชการครนน จะใหความส าคญในเรองการวางแผนคาใชจาย

ในแตละเดอน การก าหนดสดสวนการออมวาในแตละเดอนจะเกบออมไวเทาไร และมการจดบนทกรายจาย

แลวน ามาเปรยบเทยบกบรายได โดยน ามาสรปตอนสนเดอนวามคาใชจายเกนรายไดหรอไม 3) ส าหรบ

แนวทางในการจดการรายไดและรายจายของครอบครวขาราชการคร ตามปรชญาเศรษฐกจพอพยงนน

ครอบครวขาราชการครตองมความประหยด อดออม ไมฟมเฟอย จายอยางรคา พออยพอกน ค านงถงความ

มเหตผลในการใชจายและการลงทน มการด าเนนชวตโดยมภมคมกนทดในตว ทงการมภมปญญาและการม

61

ภมธรรม โดยเฉพาะการระมดระวงในการใชจาย ซอสตยสจรต ขยน อดทน และแบงปน รวมทงมการเตรยม

ตวใหพรอมทจะเผชญผลกระทบตอครอบครวโดยการออมเงน การท าประกนชวต การเปนสมาชกฌาปนกจ

สงเคราะห

จตตนนท เดชะคปตและคณะ (2555) ไดศกษาเรองการพฒนาองคความรและสารสนเทศ

เพอการเรยนรครอบครวศกษา : ครอบครวแบบพอเพยง โดยมวตถประสงคในการศกษาดงน 1) เพอคนหา

ตวอยางของครอบครวแบบพอเพยง ในพนทกลมจงหวดภาคกลางตอนลาง (ฝงตะวนตก) 2) เพอถอด

บทเรยนจากตวอยางของครอบครวแบบพอเพยงมาพฒนาเปนองคความรเกยวกบการใชชวตครอบครวแบบ

พอเพยง และ 3) เพอประเมนการใหบรการ เผยแพรองความรเกยวกบการใชชวตครอบครวแบบพอเพยง

ผานเวบไซตของสาขาวชามนษยนเวศศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช การวจยนเกบขอมลจากผให

ขอมล 2 กลม คอ ผใหขอมลครอบครวแบบพอเพยงซงมาจากครอบครวทอยในเกณฑการคดเลอกหมบานท

ไดรบการพฒนาตามแนวเศรษฐกจพอเพยง ของกรมการพฒนาชมชนตามเกณฑตวชวด 6X2 ในพนทกลม

จงหวดภาคกลางตอนลาง (ฝงตะวนตก) 6 จงหวด คอ จงหวดสพรรณบร นครปฐม กาญจนบร ราชบร

เพชรบร และประจวบครขนธ ซงสมครใจเขารวมโครงการ และกลมท 2 คอ กลมผประเมนองคความรและ

สารสนเทศผานเวบไซต จ านวน 100 คน ไดแก ผทรงคณวฒ / นกวชาการหรอผเชยวชาญดานครอบครว

จ านวน 15 คน ผปฏบตงานในหนวยงานหรอองคกรภาคเครอขายดานครอบครวท งภาครฐและเอกชน

จ านวน 15 คน นสตนกศกษา จ านวน 30 คน และประชาชนหรอผสนใจทวไป จ านวน 40 คน เครองมอทใช

ในการเกบรวบรวมขอมล คอ แบบสมภาษณ และแบบประเมนเวบไซต

จากการลงพนทภาคสนามเพอน าเรองราวของครอบครวทไดรบการคดเลอกวาด าเนน

ชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยงมาถอดเปนบทเรยนครอบครวแบบพอเพยง พบวา ปจจยทสงผลให

ครอบครวอยกนอยางมความสข สามารถสรปไดเปนดานตาง ๆ ไดแก ดานพนฐานครอบครว สวนใหญม

ลกษณะเปนครอบครวขยาย คออยดวยกน พอแมลก และปยาตายาย ดานหลกธรรมในการด าเนนชวต

ครอบครว หวหนาครอบครวจะท าตนเปนแบบอยางทด ใหกบคนในครอบครว เปนคนอดทน ขยนท างาน

ซอสตยสจรต รบผดชอบ มคณธรรม ไมยงเกยวกบอบายมขทกประเภท เปนคนใฝหาความรอยเสมอ มการ

พฒนาศกษาหาความรดวยตนเอง มการทดลองน าไปปรบใชกบตนเอง รจกชวยเหลอแบงปนผอน ม

ความเหนอกเหนใจ และมความไววางใจ มความกตญญตอบดามารดา ดานทอยอาศย สวนใหญจะปลกเปน

บานไมยกพนใตถนสงไวส าหรบเปนทประชมของชาวบาน และใชเปนททานอาหารรวมกนภายในครอบครว

สวนบรเวณรอบบานจะปลกตนไมใหญเพอใหความรมรน ชวยลดภาวะโลกรอน มการปลกพชผกสวนครวไว

บรโภคเปนการลดคาใชจายในครวเรอน เหลอจากบรโภคจะน าไปจ าหนาย หรอแบงปนใหเพอนบาน มการ

62

ท าปยหมกชวภาพใชเอง ไมใชสารเคม ดานความเปนอย สวนใหญจะใชชวตอยางพอประมาณ พออยพอ

กน พอใช ใชชวตพอเพยงและไมประมาท มการวางแผนลงทนอยางรอบคอบ ไมท าใหญเกนตว มการ

ปรกษาหารอในครอบครวทงเรองท ามาหากนและการอบรมเลยงดบตรหลาน สมาชกในครอบครวชวยกน

ท างาน ไมจางแรงงานทอน พงตนเองเปนหลก ใชจายอยางมเหตผลในสงทจ าเปน ไมฟมเฟอย ประหยด

อดออม มการจดท าบญชครวเรอนเพอลดคาใชจายทไมจ าเปน มอาชพเสรมเพอเปนการเพมรายได มการ

วางแผนเรองการใชหนอยางเปนระบบ ใชความรกความเขาใจกน ความสามคคกนในครอบครว ไมมการ

ทะเลาะเบาะแวง ดานการชวยเหลอสงคม สวนใหญหวหนาครอบครวจะเปนทยอมรบของคนในชมชน เปนผ

เสยสละชวยเหลองานของสวนรวม มจตใจเออเฟอเผอแผ ชวยเหลอแบงปนคนในชมชน ไมวาเรองความร

ดานการท ามาหากน การเปนวทยากรอบรมการเกษตรใหแกคนในหมบาน มการพฒนาชมชนของตนเองอย

เสมอ

ผลการประเมนการน าเสนอรปแบบเวบไซตองคความรและสารสนเทศเพอการเรยนร

ครอบครวศกษา : ครอบครวแบบพอเพยง พบวา ผใหขอมลสวนใหญมความเหนวาความนาสนใจในการ

น าเสนออยในระดบมากทสด ในความทนสมยของเนอหา มประโยชนและนาสนใจ เนอหามความแปลกใหม

7.3 กระบวนการเรยนร

ณรงคฤทธ ดอนศร (2543 อางถงในสรวรรณ ศรพหล 2555: 40 - 41) ไดศกษาวจยสภาพ

ปจจบน ปญหาความตองการในการบรหาร การจดกจกรรมการเรยนรตามโครงการเศรษฐกจพอเพยง ใน

โรงเรยนสงกดส านกงานการประถมศกษา จงหวดชยภม โดยมกลมตวอยางทประกอบดวยผบรหารโรงเรยน

จ านวน 49 คน ผรวมบรหารโรงเรยน จ านวน 46 คน และครผสอน จ านวน 99 คน โดยใชแบบสอบถามใน

การเกบรวบรวมขอมล

ผลการวจยพบวา มการปฏบตในการจดการเรยนรตามโครงการเศรษฐกจพอเพยง ปญหาใน

การปฏบตอยในระดบปานกลาง ในดานการเตรยมการ การจดการเรยนร การก ากบตดตาม และการ

ประเมนผล ความตองการทส าคญในการบรหารกจกรรมการเรยนรตามโครงการ ไดแก การเตรยมความ

พรอมดานบคลากร สถานท และงบประมาณ การพฒนาหลกสตรทองถน การบรณาการโครงการเศรษฐกจ

พอเพยงกบรายวชาตาง ๆ และการก ากบตดตามการประเมนผลอยางใกลชดและตอเนองสม าเสมอ

ส านกงานสภาสถาบนราชภฎ กระทรวงศกษาธการ (2544) ศกษาการวเคราะหการนอมน าแนว

พระราชด ารทฤษฎใหม และเศรษฐกจพอเพยงลงสการปฏบตในสถาบนราชภฎใชวธเกบรวบรวมขอมลโดย

63

การวเคราะหเอกสาร การศกษาดงาน และการศกษาส ารวจการปฏบตงานของหนวยงานตาง ๆ ในสถาบน

ราชภฎทกแหง

ผลการวจยพบวา แนวพระราชด ารไดพฒนามาจากความพอเพยงไปสการพอมพอกน และเปน

รปธรรมในทฤษฎใหม 3 ขนตอน บรรลสมฤทธผลเปนเศรษฐกจพอเพยงแบบพนฐานและแบบกาวหนา ใช

หลกความสามคค ความรวมมอ ความขยน ความอดทน และปรารถนาดตอกน หนวยงานของราชภฎได

นอมน าแนวพระราชด ารสการปฏบต และน าไปใชใหเกดประโยชนตอตนเอง สถาบน และชมชน นอกจากนม

ความเหนวา ควรใชกลยทธสรางอดมการณรวมกนในการท างาน โดยการเชอมโยงเครอขายทวประเทศ เปน

การพฒนาโดยการมสวนรวมทงระบบของทกฝาย

เทพวาณ วนจก าธร (2549) ไดวจยเรอง การปลกฝงคานยมตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

ส าหรบนกเรยนชนประถมศกษาปท 5 โดยใชกระบวนการสอนตามแนวคดของบลมและแรทส กลมตวอยาง

คอ นกเรยนชนประถมศกษาปท 5 ปการศกษา 2547 โรงเรยนสาธตบางนา จงหวดสมทรปราการ จ านวน

23 คน ใชแบบวดความรตามเนอหาสาระคานยม 4 เรอง คอ ความซอสตยสจรต ความอดทน ความเพยร

และความรอบครอบ โดยใชแบบวดเจตคต แบบวดพฤตกรรมการปฏบตตนของนกเรยน โดยทดลองรวม 10

สปดาห สปดาหละ 4 วน วนละ 1 คาบ คาบละ 60 นาท ในชวงเวลาเรยนปกต

ผลการวจยพบวา คาเฉลยคะแนนความรความเขาใจของนกเรยนตามเนอหาสาระคานยมท

ตองการปลกฝง หลงการรวมกจกรรมสงกวากอนเขารวมกจกรรมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05

คาเฉลยคะแนนพฤตกรรมการปฏบตตนของนกเรยนหลงการรวมกจกรรมสงกวากอนเขารวมกจกรรมอยาง

มนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และแบบบนทกการเรยนรของนกเรยนทเขยนบรรยาย ความร ความรสก

ประโยชนทไดรบ และการน าความรทไดไปใชในชวตประจ าวน แสดงวา นกเรยนไดรบความร ความเขาใจใน

เรองของความหมายของคานยมทง 4 เรองมากขน

กาญจนา บญเรอง (2542) ศกษาวจยเรอง การพฒนาโปรแกรมสงเสรมมโนทศนดานเศรษฐกจ

พอเพยงของนกเรยนประถมศกษาปท 6 ผลการวจยพบวา

1) คาเฉลยของคะแนนมโนทศนดานเศรษฐกจพอเพยงของนกเรยนหลงเขารวมโปรแกรมสง

กวากอนการเขารวมโปรแกรมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05

2) คาเฉลยของคะแนนมโนทศนดานเศรษฐกจพอเพยงของนกเรยนหลงเขารวมโปรแกรมสง

กวาเกณฑทก าหนด คอ รอยละ 60 อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05

3) นกเรยนทเขารวมโปรแกรมสวนใหญมความคดเหนเกยวกบการจดกจกรรมในโปรแกรมอย

ในระดบเหมาะสมมาก

64

ธดา โมสกรตน ณชชา มาลย และสพมพ ศรพนธวรสกล (2550: บทคดยอ) ไดท าการวจย เรอง

การพฒนาวธการสอนโดยใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนตวแบบคณธรรม จรยธรรม ส าหรบนกศกษา

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช มวตถประสงคเพอ 1) พฒนาวธการสอนโดยใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

เปนตวแบบคณธรรม จรยธรรม ส าหรบนกศกษามหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช และ 2) เพอศกษาความ

คดเหนของนกศกษาทมตอวธสอนและอาจารยผสอน กลมตวอยางจ านวน 32 คน ไดมาโดยบงเอญ เปน

นกศกษาในภาคการศกษาท 1 และภาคการศกษาท 2 ปการศกษา 2550 ทเขารบการสอนเสรมชดวชา

ภาษาไทยเพอการสอสาร ณ ศนยบรการการศกษาจงหวดสมทรสาคร 14 คน และจงหวดพระนครศรอยธยา

จ านวน 18 คน เครองมอทใชในการวจย ไดแก แผนการสอน คมออาจารย และแบบสอบถามความคดเหน

ของนกศกษาตอวธการสอนและอาจารยผสอน วเคราะหขอมลโดยใชสถต คาความถ คารอยละ และคา

เบยงเบนมาตรฐาน

ผลการวจยพบวา วธการสอนทเหมาะสมกบการน าปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนตวแบบ

คณธรรม จรยธรรม ส าหรบนกศกษามหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช คอ การเรยนรร วมกน ท ม

กระบวนการเรยนในกลมตามขนตอนของการเรยนรวมมอแบบสแตด กลมตวอยางมความเหนในระดบมาก

ทงวธการสอนและอาจารยผสอน โดยเหนวา วธการสอนทน ามาใชท าใหมความรความเขาใจคณธรรม และ

จรยธรรมเพมขนสามารถน าไปประยกตใชในชวตและการท างานได ในดานอาจารยผสอน กลมตวอยางเหน

วา ใชเวลาสอนเหมาะสม ตรงเวลา ใชภาษาและวธสอนทท าใหเขาใจไดชดเจน มการอธบาย สรปประเดน

และตอบขอซกถามครอบคลมเนอหา ตรงประเดนและชดเจน

สรวรรณ ศรพหล (2555) ไดศกษาวจยเรอง การพฒนาชดฝกอบรมทางไกลส าหรบสถานศกษา

เรอง การจดการเรยนการสอนเพอพฒนาคณธรรม จรยธรรมใหกบผเรยนตามหลกปรชญาเศรษฐกจ

พอเพยง โดยมวตถประสงคเพอเปรยบเทยบผลสมฤทธของการใชชดฝกอบรมทางไกลกอนและหลงการเขา

ฝกอบรมของผเขารบการฝกอบรมทใชชดฝกอบรมทางไกลส าหรบสถานศกษาเรอง การจดการเรยนการ

สอนเพอพฒนาคณธรรม จรยธรรมใหกบผเรยนตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง และเพอศกษาความ

คดเหนของผเขารบการฝกอบรมทมตอการน าชดฝกอบรมทางไกลไปใชในการจดการเรยนการสอน เพอ

พฒนาคณธรรม จรยธรรมใหกบผเรยนตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง กลมตวอยางไดแก ครผสอนใน

กลมสาระการเรยนรทง 8 กลม ทสอนในชนมธยมศกษาปท 1 - 6 ในโรงเรยนทสอนในระดบมธยมศกษา

สงกดส านกงานเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร เขต 2 จ านวน 216 คน โดยการสมอยางงาย เครองมอ

ทใชในการเกบรวบรวมขอมล ไดแก แบบทดสอบวดผลสมฤทธของการใชชดฝกอบรมทางไกลส าหรบ

สถานศกษาเรอง การจดการเรยนการสอนเพอพฒนาคณธรรม จรยธรรมใหกบผเรยนตามหลกปรชญา

65

เศรษฐกจพอเพยง แบบสอบถามความคดเหนของผเขารบการฝกอบรมทมตอการน าชดฝกอบรมทางไกล

ไปใชในการจดการเรยนการสอนเพอพฒนาคณธรรม จรยธรรมใหกบผเรยนตามหลกปรชญาเศรษฐกจ

พอเพยง และแบบสมภาษณผเขารบการฝกอบรมเพอศกษาขอมลเชงลก

ผลการวจยพบวา ผลสมฤทธของการใชชดฝกอบรมทางไกลของผเขารบการฝกอบรมหลงการ

ฝกอบรมสงกวากอนการฝกอบรม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 ความคดเหนของกลมตวอยางทม

ตอผลการน าชดฝกอบรมทางไกลไปใชในการจดการเรยนการสอนเพอพฒนาคณธรรม จรยธรรมใหกบ

ผเรยนตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง พบวา สวนใหญไดน าไปใชจรง และความคดเหนจากการ

สมภาษณ พบวา กลมตวอยางไดมความรความเขาใจเกยวกบหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและคณธรรม

จรยธรรม ตลอดจนหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทปรากฏในหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมากขน

และความรเกยวกบการจดการเรยนการสอนเพอพฒนาคณธรรม จรยธรรมใหกบผเรยน ท าใหสามารถน าไป

ประยกตใชในการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนไดอยางเปนระบบและมประสทธภาพมากยงขน