5

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

จากการศกษาและทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบกลยทธสความส าเรจในการอยตามล าพง

ของผสงอาย รวมทงการด าเนนงานของภาครฐและหนวยงานทเกยวของในการชวยเหลอและสนบสนนผสงอายทอยตามล าพง สรปประเดนส าคญทเกยวของกบการวจยไดดงน

ตอนท 1 ความหมายของกลยทธและผสงอาย ตอนท 2 การเปลยนแปลงของสงอาย ตอนท 3 กฎหมาย ประกาศ ระเบยบทเกยวของกบผสงอายและแผนผสงอาย ตอนท 4 การเตรยมความพรอมสความส าเรจในการอยตามล าพงของผสงอาย ตอนท 5 งานวจยทเกยวของกบความส าเรจในการอยตามล าพงของผสงอาย

ตอนท 1 ความหมายของกลยทธและผสงอาย 1.1 ความหมายของกลยทธ กลยทธ (Strategy) เปนค ามาจากกรก คอ strategia มความหมายวา “generalship” ซงเปนค าทใช

ทางการทหาร ค าวากลยทธจะถกน ามาใชบอยกอนทคาศกจะมาประชดกองทพ ปจจบนแนวคดของ กลยทธ ไดถกน ามาปรบใชในทางธรกจ ซงนคคอลส เฟรด (Nickols, F 2003) กลาววา กลยทธทางธรกจ เปนการเชอมชองวางระหวางนโยบายและแทกตค (tactic) ซงกลยทธและแทกตคจะเชอมชองวางระหวาง ends และ means จากการทบทวนวรรณกรรมโดยนคคอลส พบวา มผใหความหมายของกลยทธ ไวหลากหลาย อาท Kenneth Andrews เขยนหนงสอเรอง The Concept of Corporate Strategy ในป ค.ศ. 1980 (1980 อางใน Nickols, F 2003) ไดใหค าจ ากดความของ “กลยทธ” วาเปนแบบแผน การตดสนใจของบรษท เพอการตรวจสอบและทบทวนวตถประสงค เปาหมาย ผลผลต นโยบายหลก และแผน เพอดความส าเรจของเปาหมาย และการบรรลทางฐานะของบรษทและการบรหารงานบคคล ขององคกร หรอ การมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสย พนกงาน ลกคา และชมชน Henry Mintzberg (1994)ไดเขยนหนงสอเรอง The Rise and Fall of Strategic Planning และ ใหความหมายของ “กลยทธ” ไว 4 ลกษณะ ไดแก 1) แผน (plan) ทวางไวจากจดหนงถงจดหนง 2) แบบแผน (pattern) ในการปฏบต 3) การจดวาง (position) ทเปนการสะทอนการตดสนใจเสนอสนคาหรอ บรการ และ 4) มมมอง (perspective) นนคอวสยทศนและเขมทศ ส าหรบ Fred Nickols (2003) ไดเขยนหนงสอ Three forms of Starategy: Gerenal, cooperative and competitive ไดใหความหมายของ “กลยทธ” ไว 4 ลกษณะ ไดแก 1) แผนงาน (plan) เปนการก าหนดวธการจากปจจบนสอนาคต 2) แบบแผนในการปฏบต (a pattern in actions) 3) การจดวาง (a position) เปนการสะทอนการตดสนใจขององคการ เชน การเสนอสนคาหรอบรการออกสตลาด และ 4) มมมอง (a perspective) เปนวสยทศนและทศทางทก าหนดขององคการ

6

Fred Nickols ยงอธบายตอวา กลยทธ เปนกลมของความคด แนวคด ความตระหนกร ประสบการณ เปา หมาย ความเชยวชาญ ความจ า การรบร และความคาดหวงทจะเสนอแนวทางส าหรบการปฏบตเฉพาะดานใหบรรลหรอประสบความส าเรจตามเปาหมายอยางมความหมาย Michael Porter (2003)ไดน าเสนอ กลยทธ วาเปนเรองของการแขงขนทมงเนนการจดการใหประสบ ความส าเรจ (How to manage to beSuccess)

จากความหมายดงกลาว พอสรปไดวา กลยทธ หมายถง วธการแนวทางหรอแนวปฏบตทน าไปสความส าเรจในเรองตางๆของบคคล หนวยงานหรอองคกรตามทไดก าหนดไว

1.2 ความหมายของผสงอายและการแบงกลมผสงอายทอยตามล าพง ความชราหรอสงอาย (ageing หรอ elderly) หมายถง กระบวนการเปลยนแปลงภายในรางกาย

ทเรมมการเสอมสะสมของเซลลขนเรอยๆ มการสญเสยหนาทและตายในทสด (Bergeman, 1997; Arking, 2006; Masoro, 2006) ค าจ ากดความดงกลาวเปนค าจ ากดความทประเมนจากสภาพรางกายเปนหลก ซงประเทศทเจรญแลวใหค าจ ากดความวา “แก” โดยถอเอาบคคลทมอายตงแต 65 ปขนไป อาท ประเทศ ในยโรปและอเมรกาเหนอก าหนดใหผทอาย 65 ปเปนผสงอาย (Drolet, Schwarz & Yoon, 2010) สวนองคการอนามยโลก (World Health Organiosation, 2000) ไดก าหนดวาผสงอายคอผมอาย 60 ป และมากกวาขนไป องคการอนามยโลกไดแบงผสงอายออกเปน 3 กลม ดงน 1) ผสงอายตอนตน (elderly) มอายระหวาง 60 –74 ป (2) คนชรา (old) มอายระหวาง 75 –90 ป 3) คนชรามาก (very old) มอาย 90 ปขนไป

ส านกงานสถต ส านกนายกรฐมนตร 2541 ไดใหความหมาย “ผสงอาย” วา หมายถง บคคลทม อายตงแต 60 ปขนไปทงชายและหญง ซงเปนไปตามทองคการอนามยโลกก าหนด และไดก าหนด ไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ฉบบ พ.ศ. 2550 วา ผ มอายเกน 60 ปบรบรณและไมมรายไดเพยงพอแกการยงชพ มสทธไดรบสวสดการ สงอ านวยความสะดวกอนเปนสาธารณะอยางสมศกดศร และความชวยเหลอจากรฐท เหมาะสม ซ งจะไดกลาวรายละเอยดตอไปในหวขอของกฎหมาย ส าหรบการแบงกลมและชวงอายผสงอายไทย ตามความหมายของส านกนายกรฐมนตร 2541 แบงเปน 2 กลม คอ ผสงอายตอนตน หมายถง บคคล ทมอาย 60-69 ป และผสงอายตอนปลาย หมายถง บคคลทม อาย 70 ปขนไป ซงเยาวลกษณ ปรปกษขาม และจรรยา ภทรอาชา (2550) ไดองเกณฑนเชนกน แตไดปรบใหมความละเอยดมากขนโดยแบง เปน 3 กลม ไดแก ผสงอายตอนตนมอายระหวาง 60-69 ป ผสงอายตอนกลางมอายระหวาง 70-79 ป และผสงอายตอนปลายมอายระหวาง 80 ปขนไป

ส าหรบในงานวจยฉบบน ผวจยไดแบงกลมผสงอายทอยตามล าพงโดยองจากเกณฑของเยาวลกษณ ปรปกษขาม และจรรยา ภทรอาชา เปน 3 กลม ไดแก 1) ผสงอายตอนตนมอายระหวาง 60-70 ป 2) ผสงอายตอนกลางมอายระหวาง 71-80 ป และ3) ผสงอายตอนปลายมอายระหวาง 81 ป ขนไป เพอใหสะดวกกบการเกบขอมลซงไมมผลกระทบตอผลการวจย

7

ตอนท 2 การเปลยนแปลงของผสงอาย ผสงอายหรอผเขาสวยสงอาย โดยทวไปจะมการเปลยนแปลงทงดานรางกาย ดานสงคมและ

เศรษฐกจ และดานจตใจ ดงน 2.1 การเปลยนแปลงดานรางกาย

สขภาพของผสงอาย สวนใหญจะมพฒนาการไปในทางลบ กลาวคอ สขภาพจะคอยๆ เสอมลงและมความทรดโทรมสกหรอเพมมากขนตามอาย ท าใหมการเปลยนแปลงของอวยวะทงดานกายภาพ และสรระวทยา โดยพบวา (นภาพร ชโยวรรณ และจอหน โนเดล, 2539; สมศกด ศรสนตสข, 2539; Hacking, & O’Connor, nd ; Smith & Gove 2005) ภาพรวมน าหนกและสวนสงของผสงอายสวนใหญจะลดลง เพราะมวลกลามเนอ (muscle mass) ลดลง ปรมาณสารน าในรางกายและมวลกระดกรวมทงขนาดของตบลดลงกวาเดม โดยเฉลยผใหญจะตวเตยลงประมาณ 1.4 เซนตเมตร ทก 10 ป ตงแตอาย 40 ปขนไป ไขมนในรางกาย เพมมากขน แตปรมาณน าในรางกายจะลดลงจากรอยละ 60 ของน าหนกตวเหลอรอยละ 45 ท าใหผวหนงเหยวแหงและหยอนยาน ตกกระ แตก เปนขย และคน

การเปลยนแปลงของระบบหวใจและหลอดเลอด ผ สงอายจะมความดนโลหตสงไดงาย เนองจากหลอดเลอดแดงแขง ขาดความยดหยน หวใจอาจเตนผดปกตเพราะประสทธภาพของการบบตว ของกลามเนอหวใจลดลง ท าใหการเตนของหวใจผดปกต ได เสนเลอดไปเลยงหวใจอาจอดตนเนองจาก มแคลเซยมไปเกาะทหลอดเลอดแดงใหญโดยเฉพาะสวนของลนหวใจ

การเปลยนแปลงของระบบทางเดนหายใจของผสงอาย อาจพบวา ปรมาณและประสทธภาพ ของการแลกเปลยนแกสในปอดลดลง หลอดลมยนหยนลดลงและผนงทรวงอกแขงตวขน รวมท ง ศนยควบคมการหายใจในกานสมองลดประสทธภาพลง ท าใหการตอบสนองตอภาวะขาดออกซเจน (hypoxia) และ ภาวะคารบอนไบออสไซดสง (hypercapnia) จงเปนเหตใหเกดปญหาในระบบทางเดน หายใจไดงาย

การเปลยนแปลงของระบบทางเดนอาหารของผสงอาย พบวา ผสงอายมการสญเสยฟนและ มโรคเหงอก ท าใหรบประทานอาหารไมสะดวกเพราะไมมฟนและมอาการเจบเหงอก จงเคยว บดอาหารไมได ผสงอายทมไดใสฟนปลอมจงมกไมรบประทานผกและเนอสตวแขงๆ แตจะรบประทานอาหาร จ าพวกแปงทดแทน ท าใหขาดสารอาหารตางๆ ทจ าเปนแกรางกายได ตอมรบรสในปากลดประสทธภาพลง ยกเวนรสหวาน ผสงอายจะรบประทานอาหารหวานๆ การสรางกรดในกระเพาะอาหารลดลง ท าใหการ ยอยอาหารโปรตนชาลงและอาจมภาวะโลหตจาง (anemia) เพราะ intrinsic factor ท างานเปลยนไป การเคลอนไหวของล าไสชาลงท าใหทองผก ขนาดของตบและเลอดทผานตบลดลงท าใหตบท างานดอยลง มผลท าให half life ของยาทตองเผาผลาญผานตบนานขน จงท าใหมโอกาสเกด adverse drug reaction มากขน ไตท างานลดลงท าใหการขบถายของเสยทางไตลดลง โอกาสเกดไตวายจงมได

การเปลยนแปลงของระบบประสาทของผสงอาย พบวา จ านวนเซลลสมอง (neurons) ฝอ และจ านวนลดลง และขนาดของสมองเลกลง ท าใหเกดชองวางระหวางเนอสมองและกะโหลกมากขน จงมโอกาสเกดเลอดออกในสมองมากขน การท างานของสมองลดลง ท าใหความจ าลดลงและการเรยนร

8

สงใหมไดชา รวมทงการรบรของประสาทสมผสตางๆ (sensory) ลดลง เชน การมองเหน เกดอาการ ตาฝามวจากตอกระจกตา หรอเกดตอเนอตา การไดยน เกดอาการหตง การรบรลดลง ทงตอความเยน รอน ออน แขง แหลม ท นอนหลบยาก ตนบอยท าใหนอนไมเพยงพอ ตนนอนมารสกไมสดชน

การเปลยนแปลงของระบบภมคมกนของรางกายของผสงอาย พบวา เซลลทสรางลดลง และการสรางภมคมกนโรค (antibody) จะเสอมลง ท าใหมโอกาสเปนโรคตางๆและเกดการตดเชอไดงายขน

การเปลยนแปลงของกลามเนอและกระดกของผสงอาย พบวา จ านวนและขนาดของ fiber ของกลามเนอลดลง ท าใหความแขงแกรงของกลามเนอ (strength) ลดลงท าใหหกลมงายขน เนอกระดก ลดลงท าใหมวลกระดกลดลง กระดกเปราะบาง จนเกดภาวะกระดกผ (osteoporosis)

การเปลยนแปลงของระบบตอมไรทอของผสงอาย พบวา ระดบฮอรโมนหลายชนดลดลง ต งแตวยกลางคน ท าใหบางคนมอาการเฉยเมยไมสนใจใยดคนอนๆ เชองชา ความเฉลยวฉลาดลดลง ผหญงประจ าเดอนหมด ฮอรโมนเพศหญงลดลงอยางรวดเรว ท าใหมภาวะกระดกผสง ปสสาวะบอย (กลนปสสาวะไมได) อวยวะเพศและและทอปสสาวะตงและแหง ส าหรบเพศชายฮอรโมนเพศจะคอย ๆ ลดลงแตชา จงยงสามารถมเพศสมพนธ และมบตรไดจนถงอาย 80 กวาป

จากการเปลยนแปลงทงดานกายภาพและสรระวทยาของผสงอายดงกลาว สงผลใหเกดความเจบปวยไดทกระบบของรางกาย ดงผลการศกษาวจยของ เยาวลกษณ ปรปกษขาม และจรรยา ภทรอาชาชย (2550) ไดศกษาปญหาสขภาพของผสงอายไทย พ.ศ. 2547 โดยส ารวจระดบประเทศจากจ านวนผสงอาย ทมอาย 60 ป ขนไป จ านวน 19,372 คน พบปญหาโรคเรอรงทพบบอยไดแก ไดแก โรคความดนโลหตสง ไขมนในเลอดสง และโรคเบาหวาน ซงพบความชก รอยละ 51.6, 25.4 และ 14.8 ตามล าดบ โดยพบวาผสงอายทไมเคยรบรวาตนเปนโรคดงกลาวและไมเคยรกษา มจ านวนรอยละ 56.8, 81.4 และ 41.2 ตามล าดบ ส าหรบผสงอายทไดรบการรกษาอย มจ านวนรอยละ 12.4, 10.3 และ 26.4 ตามล าดบ และยงพบปญหานอนหลบยาก นอนไมพอ ในผสงอายทเปนเพศหญงตอนตน (60-69 ป) ตอนกลาง (70-79 ป) และตอนปลาย (80 ปขนไป) พบรอยละ 19.9, 26.2 36.6 ตามล าดบ ส าหรบเพศชายพบไดนอยกวาทกวย

อยางไรกตาม สภาพการณการเปลยนแปลงทางดานรางกายของผสงอายทกลาวมา แมจะ มแนวโนมพฒนาไปในทางลบโดยจะคอยๆ เสอมลงและมความทรดโทรมสกหรอเกดขนในทกระบบ และเพมมากขนตามอาย แตกไมจ าเปนวาจะตองเกดขนเหมอนกนทกคน บางคนอาจเปนมาก บางคน เปนนอย และบางคนอาจมอายมากกวาคนอนและกวาจะปรากฏอาการอาจใชเวลานาน ท งนขนอยกบ ปจจยหลายอยางประกอบกน อาท พนธกรรม การด าเนนชวต อาหารการกน การออกก าลงกาย การพกผอน การดแลสขภาพจตใจ ความเปนอยและสภาพแวดลอม เปนตน

2.2 การเปลยนแปลงทางสงคมและเศรษฐกจ การเปลยนแปลงทางสงคม และเศรษฐกจหลกๆ ทมผลตอจตใจของผสงอาย มสาเหตส าคญ

จาก 2 ประการ คอ 1) การสญเสยบคคลทรก และ 2) การเกษยณอายการท างาน การสญเสยบคคลทรก ทใกลชดสนทสนม เชน คชวต บตร (แยกไปอยตางหาก) หรอเพอน การเปนหมายหรอขาดเพอนสนท จะท าใหรสกหวาเหว ไมมทพ ง หรอไมมคนคอยดแล โดยเฉพาะในผสงอายเพศชายทเคยไดรบการ

9

ปรนนบตดแลจากภรรยาและบางรายอาจยงมความตองการทางเพศ รวมถงการเกษยณอายการท างาน สาเหตดงกลาวท าใหผ สงอายทอแทและ รสกไรประโยชน เนองจากสญเสยรายได สญเสยอ านาจ และมบทบาทลดลงในสงแวดลอมทเคยเกยวของ

2.3 การเปลยนแปลงทางดานจตใจ การเปลยนแปลงทางดานรางกาย รวมทงการเปลยนแปลงทางสงคมเศรษฐกจดงทไดกลาวมา

ยอมสงผลตอจตใจ ท าใหความสามารถในการปรบตว การสอสาร และการแกปญหาของผสงอายลดลง สงผลใหผสงอายมความคบของใจ และแยกตวออกจากสงคม เกดความเหงา เศรา โดยเฉพาะผหญง วยประจ าเดอนหมดพบวาความมนใจในตนเองลดลง มความกงวล กลว สะเทอนใจงาย เศราสรอย หรอหงดหงดโมโหราย และชอบแยกตว

จากการศกษาของเยาวลกษณ ปรปกษขาม และจรรยา ภทรอาชาชย (2550) ยงพบวาภาวะสขภาพของผ สงอายไทยดานสตปญญาและอารมณ ทพบไดแก ขาดสมาธ ลมกจกรรมทตองท า จงยากตอการเรยนร พบวามอารมณซมเศรา เหงา กลดกลม และวตกกงวล และยงพบวามปญหาดานการสรางสมพนธภาพกบผ อนหรอการรวมกจกรรมทางสงคม โดยพบในผสงอายเพศหญงพบมากกวา เพศชาย คอ เพศชายพบรอยละ7.3 เพศหญงพบรอยละ 10.4 และผสงอายเพศชายมความยากตอการ จดการความขดแยงและภาวะตงเครยด เฉลยรอยละ 7.6 ผสงอายเพศหญงพบรอยละ 12.2 ตอนท 3 กฎหมาย ประกาศ ระเบยบทเกยวของกบผสงอาย และแผนผสงอาย จากอดตถงปจจบนประเทศไทยไดมการก าหนดกฎหมาย ประกาศ ระเบยบทเกยวของกบผสงอาย รวมทงแผนผสงอายไว ดงน

3.1 กฎหมาย ประกาศ ระเบยบทเกยวของกบผสงอาย จากการศกษาคนควากฎหมาย ประกาศและระเบยบทเกยวของกบผสงอาย พบวามกฎหมาย

ทเกยวของกบผสงอายทส าคญ ไดแก รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พระราชบญญตผสงอาย และประกาศส านกนายกรฐมนตร และประกาศกระทรวงฯทเกยวของเพอด าเนนการตามพระราชบญญต สรปสาระส าคญของแตละประเดน ดงน

3.1.1 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ไดมบทบญญตคมครองผสงอาย ไวในมาตรา 48 และมาตรา 80 และตอมารฐบาลไดตราพระราชบญญตผ สงอาย พ.ศ.2546 เพอใหสอดคลองกบรฐธรรมนญฯ ตอมาเมอมการยกเลกรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 และประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ไดมบทบญญตคมครองผสงอายไวเชนเดยวกนคอ บคคลซงมอาย เ กนหกสบปบรบรณและไมมรายไดเพยงพอแกการย งชพ มสทธไดรบสวสดการ สงอ านวยความสะดวกอนเปนสาธารณะอยางสมศก ดศรและความชวยเหลอจากรฐท เหมาะสม รวมท งรฐตองด าเนนการตามแนวนโยบายดานสงคม การสาธารณสข การศกษาและ ว ฒนธรรม โดยตองสงเคราะห และจดสวสดการใหแกผสงอายใหมคณภาพชวตทดและพงตนเองได

10

3.1.2 พระราชบญญตผสงอาย พ.ศ. 2546 หลกเกณฑส าคญของพระราชบญญตฉบบนประกอบดวย การก าหนดค านยาม การก าหนด

ใหมคณะกรรมการผสงอายแหงชาต การก าหนดอ านาจหนาทของคณะกรรมการผสงอาย มหนวยงานรบผดชอบการด าเนนการเกยวกบผสงอายและอ านาจหนาท การคมครองสงเสรมและสนบสนนผสงอาย และการจดตงกองทนผสงอายและคณะกรรมการบรหารกองทน โดยมสาระส าคญของแตละประเดนดงน

1) การก าหนดค านยาม “ผสงอาย” หมายความวา บคคลซงมอายเกนหกสบปบรบรณขนไปและมสญชาตไทย “กองทน” หมายความวา กองทนผสงอาย “คณะกรรมการ” หมายความวา คณะกรรมการผสงอายแหงชาต “รฐมนตรผรบผดชอบ” หมายความวา รฐมนตรเจาสงกดของหนวยงานทไดรบมอบหมาย

ใหรบผดชอบเกยวกบการคมครอง การสงเสรม และการสนบสนนผสงอาย

2) ก าหนดใหมคณะกรรมการผสงอายแหงชาต คณะกรรมการผสงอายแหงชาต เรยกโดยยอวา “กผส.” ประกอบดวย นายกรฐมนตร

เ ปนประธานกรรมการ รฐมนตรวาการกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย เปนรองประธานกรรมการคนทหนง ประธานสมาคมสภาผสงอายแหงประเทศไทยในพระราชปถมภสมเด จพระศรนครนทราบรมราชชนนเปนรองประธานกรรมการคนทสองปลดกระทรวงตาง ๆ ทเกยวของเชน กระทรวงการคลง กระทรวงการตางประเทศ กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคง ของมนษย ฯลฯ ปลดกรงเทพมหานคร ผอ านวยการส านกงบประมาณ เลขาธการคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ประธานสภาสงคมสงเคราะหแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ เลขาธการสภากาชาดไทยเปนกรรมการโดยต าแหนงและกรรมการผ ทรงคณวฒ ซงคณะรฐมนตร แตงต งจากผแทนองคกรเอกชนทเกยวของกบงานในดานการคมครอง การสงเสรมและการสนบสนน สถานภาพ บทบาท และกจกรรมของผสงอายจ านวนไมเกนหาคน

3) ก าหนดอ านาจหนาทของคณะกรรมการผสงอาย สรปไดดงน (1) ก าหนดนโยบายและแผนหลกเกยวกบการคมครอง การสงเสรม และการสนบสนน

สถานภาพ บทบาท และกจกรรมของผสงอายโดยความเหนชอบของคณะรฐมนตร ทงน ตองสงเสรมและสนบสนนใหสถาบนครอบครวไดมสวนรวมในการชวยดแลผสงอาย

(2) พจารณาใหการสนบสนนและชวยเหลอกจกรรมของหนวยงานของรฐและภาคเอกชนเกยวกบการสงเคราะหและการพฒนาผสงอาย

(3) ก าหนดระเบยบเกยวกบผสงอาย เชน การบรหารกองทน การจดหาผลประโยชน และการจดการกองทน ก าหนดระเบยบเกยวกบการพจารณาอนมตการจายเงนเพอการคมครองการสงเสรม และการสนบสนนผสงอาย ก าหนดระเบยบเกยวกบการจดท ารายงานสถานะการเงนและการบรหารกองทนก าหนดระเบยบเกยวกบการรบเงน การจายเงน และการเกบรกษาเงนกองทน

11

4) ก าหนดใหมหนวยงานรบผดชอบการด าเนนการเกยวกบผสงอายและอ านาจหนาท ใหส านกสงเสรมและพทกษผสงอาย ส านกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการและผสงอาย กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย มอ านาจหนาทด าเนนการ ตางๆ เกยวกบการคมครอง การสงเสรม และการสนบสนนทเกยวของกบ ผสงอายและรบผดชอบในงานธรการและงานวชาการของคณะกรรมการ โดยใหมอ านาจหนาทตามกฎหมายเพอการพฒนาคณภาพชวต ของผสงอายไทย

5) ก าหนดใหการคมครองสงเสรมและสนบสนนผสงอาย ผสงอายมสทธไดรบการคมครอง การสงเสรม และการสนบสนนในดานตางๆ เชน การบรการทางการแพทยและการสาธารณสข ทจดไว โดยใหความสะดวกและรวดเรวแกผสงอายเปนกรณพเศษ การศกษา การศาสนา และขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอการด าเนนชวต การประกอบอาชพหรอฝกอาชพทเหมาะสม การพฒนาตนเอง และการม สวนรวมในกจกรรมทางสงคม การรวมกลมในลกษณะเครอขายหรอชมชนการอ านวยความสะดวกและ ความปลอดภยโดยตรงแกผสงอายในอาคารสถานท ยานพาหนะหรอการบรการสาธารณะอน การจดทพกอาศย อาหารและเครองนงหมใหตามความจ าเปนอยางทวถง การสงเคราะหเบยยงชพตามความจ าเปน อยางทวถงและเปนธรรม และสงเคราะหในการจดการศพตามประเพณ

6) การจดต งกองทนผ สงอายและคณะกรรมการบรหารกองทน ใหจดต งกองทน ในส านกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการ และผสงอายซงเรยกวา “กองทนผสงอาย” เพอเปนทนใชจายเกยวกบการคมครอง การสงเสรมและการสนบสนนผสงอาย โดยใหมคณะกรรมการบรหารกองทนประกอบดวยปลดกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคง ของมนษยเปนประธานกรรมการ ผ อ านวยการส านกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเ ดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการและผสงอายเปนรองประธานกรรมการ ผแทนกระทรวงสาธารณสข ผแทนส านกงบประมาณ ผแทนกรมบญชกลางและผทรงคณวฒซงคณะกรรมการแตงต งจ านวนหาคน ในจ านวนนตองเปนผแทนองคกรของผสงอายจ านวนหนงคน ผแทนองคกรเอกชนทเกยวของกบงาน ในดานการคมครอง การสงเสรมและการสนบสนนสถานภาพ บทบาท และกจกรรมของผสงอาย จ านวนหนงคน และผมความร ความเชยวชาญในการระดมทนจ านวนหนงคนเปนกรรมการ และ ใหผอ านวยการส านกสงเสรมและพทกษผสงอายเปนกรรมการและเลขานการ

3.1.3 ประกาศส านกนายกรฐมนตร เมอมการประกาศใชพระราชบญญตผสงอาย พ.ศ.2546 แลว ไดมประกาศส านกนายกรฐมนตร เ รองก าหนดหนวยงานรบผดชอบในการด า เ นนการ ตามพระราชบญญตผสงอาย จ านวน 9 หนวยงาน ดงน

1) กระทรวงสาธารณสข เปนหนวยงานหลกรบผดชอบรวมกบหนวยงานรฐทเกยวของด าเนนการเรอง การบรการทางการแพทยและการสาธารณสข

2) กระทรวงศกษาธการและกระทรวงวฒนธรรม เปนหนวยงานหลกรบผดชอบรวมกบหนวยงานของรฐทเกยวของในการด าเนนการ เรอง การศกษา ศาสนา และขอมลขาวสารทเปนประโยชน กบการด าเนนชวต

12

3) กระทรวงแรงงาน เปนหนวยงานหลกรบผดชอบรวมกบหนวยงานทเ กยวของ ในการด าเนนการ เรอง การประกอบอาชพหรอฝกอาชพทเหมาะสม

4) กระทรวงคมนาคม เปนหนวยงานหลกรบผดชอบรวมกบหนวยงานทเกยวของ ในการด าเนนการ เรอง การอ านวยความสะดวกและความปลอดภยโดยตรงแกผสงอายในยานพาหนะ และการชวยเหลอดานคาโดยสาร

5) กระทรวงยตธรรม เปนหนวยงานหลกรบผดชอบรวมกบหนวยงานทเกยวของ ในการด าเนนการเรอง การใหค าแนะน า ปรกษา ด าเนนการอนทเกยวของในทางคด

6) กระทรวงมหาดไทย เปนหนวยงานหลกรบผดชอบรวมกบหนวยงานทเกยวของ ในการด าเนนการเรอง การอ านวยความสะดวกและความปลอดภยโดยตรงแกผสงอายในอาคารสถานท และการสงเคราะหเบยยงชพตามความจ าเปนอยางทวถงและเปนธรรม

7) กระทรวงการทองเทยวและกฬา เปนหนวยงานหลกรบผดชอบรวมกบหนวยงาน ทเกยวของในการด าเนนการเรอง การอ านวยความสะดวกสถานททองเทยว และการจดกจกรรมกฬาและนนทนาการ

8) กระทรวงวฒนธรรม เปนหนวยงานหลกรบผดชอบรวมกบหนวยงานทเกยวของ ในการด าเนนการเรอง การจดบรการเพออ านวยความสะดวกดาน พพธภณฑ โบราณสถาน หอจดหมาย เหต ฯ และการจดกจกรรมดานศาสนา ศลปะและวฒนธรรม

9) กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย เปนหนวยงานหลกรบผดชอบรวมกบหนวยงานทเกยวของในการด าเนนการเรอง การพฒนาตนเองและการมสวนรวมในกจกรรม ทางสงคม การรวมกลมในลกษณะเครอขายการอ านวยความสะดวกและความปลอดภยโดยตรง แกผสงอายในการบรการสาธารณอน การชวยเหลอผสงอายซงไดรบอนตรายจากการถกทารณกรรม หรอถกแสวงหาประโยชนโดยมชอบดวยกฎหมายหรอถกทอดทง การใหค าแนะน า ปรกษา ด าเนนการ อนทเกยวของในทางแกไขปญหาครอบครว การจดทพกอาศย อาหารและเครองนงหมใหตามความจ าเปนอยางทวถงและการสงเคราะหในการจดการศพตามประเพณ

3.1.4 ประกาศกระทรวงฯทเกยวของเพอด าเนนการตามพระราชบญญตผสงอาย พ.ศ.2546 1) ประกาศกระทรวงคมนาคม ทด าเนนการเกยวกบผสงอายในการอ านวยความสะดวกและ

ความปลอดภยโดยตรงแกผสงอายในสวนทเกยวของกบการขนสงสาธารณะในความรบผดชอบ เชน ในอาคาร สถานท ยานพาหนะหรอการบรการสาธารณอนหรอ ลดอตราคาโดยสารยานพาหนะ

2) ประกาศกระทรวงศกษาธการ ทด าเนนการเกยวกบผ สงอายในดานการศกษา เชน จดบรการขอมลขาวสารใหครอบคลมการศกษาในระบบ นอกระบบและการศกษาตามอธยาศย รวมทง การท าขอมลทางการศกษา การฝกอบรมส าหรบผ สงอาย สนบสนนสอทกประเภทใหมรายการ ส าหรบผสงอายสงเสรมใหหนวยงานสถานศกษามสวนรวมในการจดกจกรรมเพอผสงอาย สงเสรมและสนบสนนให ม การจดศนยก าร เ รยน รใน ชมชนแกผ ส งอาย ค มครองการผ ลต สอความ รและ

13

สออเลคทรอนคสใหแกผสงอายในการศกษาขนพนฐานถงอดมศกษา สงเสรมและสนบสนนใหมการ ผลตงานวจยเพอเพมพนองคความรดานผสงอาย

3) ประกาศกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ทด าเนนการเกยวกบผสงอายโดยจดแบงหนวยงานในการใหบรการดงน

(1) ส านกงานพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยในระดบจงหวด กรมและหนวยงาน ทอยภายใตส านกงาน ด าเนนการหลายกรณ เชน จดสถานท โตะ เกาอ ใหบรการผสงอายไวเปนสดสวน ใหบรการแกผ สงอายเปนล าดบตนหรอเปนกรณพเศษ โดยเนนบรการแบบเบดเสรจ จดสงอ านวย ความสะดวกใหแกผสงอาย เชน รถเขนนง ไมเทา ราว อปกรณในหองน า เปนศนยกลางในการประสาน ขอความรวมมอ รวมท งรณรงคและประชาสมพนธใหหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน องคกรปกครอง สวนทองถนและประชาชนในจงหวดใหตระหนกถงความส าคญเกยวกบการอ านวยความสะดวกและ ความปลอดในการใหบรการแกผสงอายจดท าโครงการหรอกจกรรมเชงรก เพออ านวยความสะดวกและ ความปลอดภยในการใหบรการแกผสงอายทอยในพนท เชน การออกหนวยเคลอนทดแลผสงอาย กรณเกดปญหาความเดอดรอนหรอความจ าเปน ในเรองทพกอาศย อาหาร เครองนงหม ใหผ สงอายหรอญาต หรอผอปการะ ผ น าชมชน องคกรปรกครองสวนทองถนยนค ารองขอรบความ ชวยเหลอไดและใหมการชวยเหลอ คอถาเปนเรองทพกอาศย ใหเขารบบรการในศนยบรการผสงอาย หรอเขาอยในความอปการะของสถานสงเคราะหคนชรา หรอสถานทอนทเหมาะสม เรองอาหารและ/หรอเครองนงหม ใหพจารณาเปนเงน อาหารและ/หรอเครองนงหม ไมเกนวงเงนครงละสองพนบาทและ ชวยไดไมเกนสามครงตอป โดยถอตามปงบประมาณ การสงเคราะหในการจดการศพผสงอาย หมายถง การชวยเหลอเปนเงนในการจดการศพผสงอายตามประเพณรายละสองพนบาท

(2) ใหส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว สนบสนนศนยพฒนาครอบครวใน ชมชน(ศพค.) ซงเปนองคกรของประชาชนภายใตการสนบสนนและก ากบขององคกรปกครองสวนทองถนเพอเปนศนยเฝาระวงปญหาของผสงอายและครอบครว

(3) ใหการเคหะแหงชาต จดสถานทและใหมอปกรณส าหรบบรการผสงอายทอยอาศยใน พนทของชมชนการเคหะแหงชาต

(4) ใหส านกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการและ ผสงอาย เปนศนยกลางในการประสานความรวมมอ รวมทงรณรงคและประชาสมพนธใหหนวยงานของรฐ ภาคเอกชน และองคกรปกครองสวนทองถนและประชาชนตระหนกถงความส าคญเกยวกบการอ านวย ความสะดวกและความปลอดภยในการใหบรการแกผสงอาย

(5) ใหอาสาสมครพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย อ านวยความสะดวกแก ผ สงอายในหมบาน โดยเฉพาะผ สงอายทยากจนและประสบปญหาในการเดนทางมาขอรบบรการ โดยท าหนาทรบเรอง สอบขอเทจจรงเบองตน และประสานงานกบส านกงานพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวด และหนวยงานตาง ๆ รวมทงประสานการจดพาหนะเดนทางน าผสงอายไปรบบรการ หรอรวมกจกรรมตาง ๆ

14

4) ประกาศกระทรวงสาธารณสข ด าเนนการในเรองผ สงอาย ไดแก การบรการ ทางการแพทย และการสาธารณสขทจดไวโดยใหความสะดวกรวดเรวแกผสงอายเปนกรณพเศษ เชน การจดชองทางเฉพาะส าหรบผสงอายแยกจากผรบบรการทวไปในแผนกผปวยนอก ก าหนดขนตอนและระยะเวลาในการใหบรการแกผสงอาย โดยปดประกาศไวใหชดเจนและใหมการประชาสมพนธในระหวางใหบรการดวย

5) ประกาศกระทรวงวฒนธรรม ด าเนนการเกยวกบผสงอาย อาท การจดใหมมาตรฐาน การใหบรการอ านวยความสะดวกและปลอดภยส าหรบผสงอายในพพธภณฑ โบราณสถาน หอจดหมายเหต หอศลป และสถานทจดกจกรรมดานศาสนา ศลปะและวฒนธรรมลดอตราคาเขารวมกจกรรมดานศาสนา ศลปะและวฒนธรรมตามความเหมาะสม

6) ประกาศกระทรวงยตธรรม ด าเนนการเกยวกบผสงอาย คอใหค าแนะน า ปรกษา ใหความชวยเหลอทางกฎหมาย และประสานงานกบสภาทนายความในการจดหาทนายความวาตาง แกตางคด ประสานงานกบหนวยงานหรอองคกรทเกยวของ เพอขอรบการสนบสนนคาใชจายทพงมและ ตามความจ าเปนในการด าเนนการใหความชวยเหลอผสงอายในการวาตางแกตางคด เผยแพรและ ใหความรเกยวกบสทธและเสรภาพตามทกฎหมายก าหนดแกผสงอาย

7) ประกาศกระทรวงการทองเทยวและกฬา ด าเนนการเกยวกบผสงอาย ไดแก การก าหนดมาตรฐานการบรการอ านวยความสะดวกส าหรบผสงอายในสถานททองเทยว สนามกฬา หรอสถาน ออกก าลงกายอน ๆ ประสานงานกบหนวยงานทเกยวของทงภาครฐและเอกชนสนบสนนการใหบรการ เพออ านวยความสะดวกปลอดภยและลดอตราคาเขาชม การรวมกจกรรมส าหรบผสงอายในสถานท ทองเทยว สนามกฬาหรอสถานออกก าลงกาย

8) ประกาศกระทรวงแรงงาน ด าเนนการเกยวกบผสงอาย เชนใหส านกงานจดหางาน ทกแหง จดใหมเจาหนาทใหค าปรกษาเกยวกบขอมลขาวสาร ตลาดแรงงานและบรการจดหางาน ทตรงตามความตองการของผสงอาย จดอบรมทกษะอาชพหรอฝกอาชพใหแกผสงอายตามอธยาศย ใหมศนยกลางขอมลทางการอาชพและต าแหนงงานส าหรบผสงอายเปนการเฉพาะ ณ ส านกงานจดหางาน ทกแหง จดหาอาชพทเหมาะสมตามควรแกอตภาพใหแกผสงอาย

จากกฎหมาย และประกาศตางๆ ท เ กยวของกบผ สงอาย รวมท งการอยตามล าพง ของผ สงอายทตองไดรบการคมครอง ไดรบสทธ สวสดการ และความชวยเหลอดงกลาวนบวาเปน เรองส าคญ อยางไรกตามกฎหมายลกเพอบงคบใชบางฉบบยงไมไดออกบงคบใช รวมทงในทางปฏบต การบงคบใชกฎหมายหรอกฎระเบยบบางฉบบ ยงขาดความเอาจรงเอาจง ซงเปนเรองทตองการความ รวมมอจากทกฝาย ซงกฎหมายและกฎระเบยบสวนหนงไดมการน ามาเปนแนวทางในการก าหนด เปนแผนผสงอายแหงชาตในฉบบปจจบน เพอใหมผลในการบงคบใชมากขนดวย

15

3.2 แผนผสงอาย แผนผสงอายในงานวจยน ขอกลาวถงแผนผสงอายแหงชาตของประเทศ และแผนขององคการสหประชาชาต ทเกยวของกบความส าเรจในการอยตามล าพงของผสงอาย โดยมสาระส าคญ ดงน

3.2.1 แผนผสงอายแหงชาต ในอดตประเทศไทยมสถานสงเคราะหทดแลผสงอายมาตงแต ป พ.ศ. 2496 แตไมมนโยบายเพอผสงอายจนกระทงป พ.ศ.2529 ไดมการจดท าแผนผสงอายแหงชาต ฉบบท 1 เปนแผน 15 ป (พ.ศ.2529-พ.ศ.2544) โดยไดรบอทธพลจากขอเสนอแนะขององคการสหประชาชาต และแผนผสงอายแหงชาตฉบบท 2 (พ.ศ.2545-2564) โดยมสาระส าคญของแตละแผน ดงน

1) แผนผสงอายแหงชาตฉบบท 1 (พ.ศ.2525-2544) ไดใหความส าคญกบผสงอาย ซงเปนบคคลทท าประโยชนตอสงคมมาเปนระยะเวลายาวนาน จงตองสงเสรมและคงคณคาในสงคมสบไป และหากในกรณทสงอายตองอยในระยะทตองพงพาผอน ครอบครว สงคมและชมชน โดยภาครฐตองให การสนบสนนและชวยเหลอประกอบกบปฏญญาผสงอายไทย พ.ศ.2542 ซงก าหนดปฏญญาไว 9 ขอ เพอคมครองและดแลผสงอายโดยใหรฐและเอกชนมสวนรวม โดยเฉพาะในขอท 1ทใหผสงอายตองไดรบปจจยพนฐานในการด ารงชวตอยางมคณคาและศกดศร ไดรบการพทกษและคมครองใหพนจากการ ถกทอดทงและละเมดสทธ จากแผนผสงอายฉบบท 1 และปฏญญาผ สงอายไทยและรฐธรรมนญ แหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ไดน ามาใชเปนขอมลพนฐานส าคญในการจดท าแผนผสงอายแหงชาต ฉบบท 2 (พ.ศ.2545-2564)

2) แผนผสงอายแหงชาต ฉบบท 2 (พ.ศ.2545-2564) เกดจากการมสวนรวมของขาราชการ และนกวชาการในสถาบนและทเกยวของ รวมทงผสนใจตอปญหาผสงอายภายในประเทศอยางกวางขวาง มากกวาแผนฉบบท 1 ปรชญาหลกในการจดท าแผนผสงอายฉบบท 2 คอ “ผสงอายชวยตวเอง ครอบครวเกอหนน ชมชนและสงคมชวยเหลอ รฐใหการเกอกล” โดยมสาระส าคญดงน 1) การสรางหลกประกน ในวยสงอายเปนกระบวนการหนงในการสรางความมนคงใหแกสงคม 2) การสรางหลกประกนในวย สงอายตองเกดจากการผสมผสานระหวางบทบาทของปจเจกบคคล ครอบครว ชมชนและรฐอยางเหมาะสม 3) ผสงอายเปนผมคณคาและศกยภาพซงสมควรไดรบการสงเสรมสนบสนนใหมสวนรวมอนเปนประโยชนตอสงคม 4) ผสง อายควรทจะด ารงชวตอยในชมชนของตนไดอยางมคณภาพ อยางสมเหต สมผลและสมวย และ 5) ผสงอายสวนใหญไมไดเปนผดอยโอกาสหรอเปนภาระตอสงคม ดงนนการเกอหนน จากสงคมและ รฐจงเปนเพยงเรองชวคราวในบางเวลาเทานน เปาหมายทตองการบรรล คอ ใหผสงอายมสขภาพดทงดานรางกายและจตใจ มสงคมทอบอน มหลกประกนทมนคง มศกดศรเปนทยดเหนยวทางจตใจของครอบครวและชมชน และมโอกาสเขาถงขอมลและขาวสารอยางตอเนอง สวนมาตรการเพอบรรลเปาหมายนน จะเนนทการสรางจตส านกใหสงคมตระหนกถงคณคาของผสงอาย การใหความรแกประชาชนทกวย ในการเตรยมตวเปนผสงอายอยางมคณภาพ การเนนการผสมผสานบทบาทของบคคล ครอบครว ชมชน และรฐอยางเหมาะสม และเกอหนนผ สงอายททกขอยากใหคงด ารงชวตอยในชมชนอยางตอเนอง โดยก าหนดยทธศาสตรดานการเตรยมความพรอมของประชากรเพอวยสงอายทมคณภาพ พรอมมมาตรการ

16

ตางๆ มารองรบ อาท มาตรการหลกประกนดานรายไดเพอวยสงอาย มาตรการใหการศกษาและการเรยนรตลอดชวต รวมทงมาตรการปลกจตส านกใหคนในสงคมตระหนกถงคณคาและศกดศรของผสงอาย

ปจจบนส านกงานสงเสรมและพทกษผ สงอาย ไดน าหลกการในแผนผสงอายแหงชาต มาจดท าแผน การด าเนนงาน/โครงการ/กจกรรม ของส านกงานสงเสรมและพทกษผสงอาย ประจ าปงบประมาณ 2551 โดยมกจกรรมหลก ไดแก การสงเสรมการคมครองและการใชศกยภาพผ สงอาย และการดแลผสงอายทขาดทพ งการสงเสรมการคมครองและการใชศกยภาพของผสงอาย ไดใหมการ จดงานผ ส งอาย ขยายโครงการอาสาสมครดแลผ สงอาย ทบาน โครงการผลกดนการจดต งศนย อเนกประสงคส าหรบผสงอายในชมชน จดท าโครงการคลงปญญาผสงอาย ส าหรบการดแลผสงอาย ทขาดทพง รวมทงสรางระบบการตดตามและประเมนผลแผนผสงอายแหงชาต ฉบบท 2 (พ.ศ.2545-2564)

3.2.2 แผนขององคการสหประชาชาต (หรอทเรยกกนวา แผนเซยงไฮ) เปนแผนทตอบรบความทาทายอนเกดจากการมประชากรโลกในกลมผสงอาย ทประมาณการกนวาผมอายตงแต 60 ปขนไปจะเพมจ านวนเปนสองเทาระหวางป 2000 (พ.ศ. 2543) ถง 2050 (พ.ศ. 2593) คอ จากรอยละ 10 เปน 21 อนจะสงผลกระทบตอสงคมอยางชดเจนทงในดานเศรษฐกจและดานอน ๆ อยางกวางขวาง และจากผลการส ารวจในป 2002 เกยวกบผสงอายและสภาวการณของประเทศในภมภาคเอเชยและแปซฟกทพบวาเปนภมภาค ทมประชากรเขาสวยสงอายเรวทสดในโลก และมจ านวนมากถงรอยละ 52 ของประชากรผสงอายทงโลกและคาดการณวาจะเพมขนถงรอยละ 59 ในป 2025 (พ.ศ. 2568) คณะกรรมาธการเศรษฐกจและสงคมภมภาคเอเชยและแปซฟก (ESCAP) จงไดมการสมมนาระดบภมภาค เพอตดตามผลการประชมสมชชาโลกครงทสองวาดวยผสงอาย ณ นครเซยงไฮ ประเทศจน ในป 2002 (พ.ศ.2545) เพอทบทวน ผลการส ารวจ และล าดบความส าคญในการสนบสนนการปฏบตของแผนด าเนนงานระหวางประเทศ ณ กรงแมดรด ทวาดวยการด าเนนงานดานผสงอายป 2002 (พ.ศ.2545) และแผนปฏบตการมาเกา วาดวยการด าเนนงาน ดานผสงอายในเอเชยแปซฟก ป 1999 (พ.ศ.2542) โดยเรยกแผนจากการสมมนาครงนวา แผนเซยงไฮ ซงทประชมไดก าหนดกลยทธการด าเนนงานไว 4 ประเดน ซงไดมการน าแผนมาสการปฏบตอยางตอเนอง (Ming, ACC, Cheng, S-T & Phillips, D., 2007) ไดแก 1) ผสงอายและการพฒนา 2) สขภาพและ ความเปนอยทดในวยชรา 3)การสรางความมนใจและจดสภาพแวดลอมใหเออ านวยตอการด ารงชวต ของผสงอายและ 4) การปฏบตและตดตามผล

จาการน า กลยทธของแผนเซยงไฮ มาพฒนาอยางตอเนอง ตามความเหนของ Ming, ACC, Cheng,

S-T & Phillips, D., (2007) พอสรปไดวา กลยทธของแผนเซยงไฮ มเปาหมายเพอด าเนนการพฒนาสขภาพและ ความเปนอยทดของผสงอาย โดยรบรองคณภาพชวตของคนในทกวย รวมทงสามารถด ารงชวตอยได โดยล าพงตนเอง ซงรวมถงการมสขภาพและความเปนอยทดรวมดวย

จากแผนผสงอายท งสองฉบบ คอ แผนผสงอายแหงชาต และแผนเซยงไฮ แสดงใหเหนถง การใหความส าคญกบความเปนอยของผสงอาย ท งทเปนผอยกบครอบครว หรออาจอยตามล าพงทงม ทพ งพาและไมมทพ งพา ตางพงไดรบสทธ สวสดการ และการใหความชวยเหลออยางทวถงจากภาครฐ องคกรและชมชน เพอใหผสงอายด ารงชวตอยอยางมความสข มคณคา มศกดศรและมหลกประกน

17

ซงขอมลตางๆ เพอสนบสนนกจกรรมและพฒนาแผน การด าเนนงานของผ สงอาย ยงคงตองการขอมล เชงประจกษจากงานวจยทมอยและการศกษาวจยเพมขนตอไป

3.3 ประเดนเปรยบเทยบกฎระเบยบสทธประโยชนผสงอายในประเทศไทยกบตางประเทศ การน ากฎหมายและกฎระเบยบดานสทธประโยชนผสงอายสการปฏบตของประเทศไทยเมอเทยบกบตางประ เทศโดย เฉพาะประ เทศ ท เจ รญแลวท ง ย โรป และสหรฐอ เม รการวมท งออส เตร เ ล ย สวนใหญมการเตรยมความพรอมตอการรองรบการอยตามล าพงของผ สงอาย ส าหรบในแถบเอเชย ดงตวอยาง ประเทศสงคโปรใหความส าคญกบการพ งพาตนเองของบคคล โดยเฉพาะผ สงอาย ซงเปนประเดนทสงคโปรใหความส าคญมาก เนองจากมจ านวนผสงอายเพมขนทกป คาดวา ภายในป 2573 ประชากร 1 ใน 5 จะมอายมากกวา 65 ป ไดจดตง Ministerial Committee on Ageing เมอป พ.ศ. 2550 โดยมนาย Lim Boon Heng รฐมนตรประจ าส านกนายกรฐมนตรเปนประธาน มวตถประสงค เพอเตรยมความพรอมและหาแนวทางชวยเหลอใหกบประชาชนในสงคมผสงอาย ภายใตค าขวญ “Successful Ageing for Singapore”โดยมแนวนโยบายส าคญๆ ไดแก(นโยบายสวสดการสงคมของสงคโปร ไมปรากฏทพมพ)

3.3.1 สงเสรมการจางงานและความมนคงทางดานการเงน (Enhance employability and financial security) ดงประสบการณทผวจยไดพบผสงอายท างานดานความสะอาด ในหนวยงานราชการ และหนวยงานอนๆ จ านวนมากเชน ท าความสะอาดหองน า เพราะถอวาอยบานกตองปฏบตเชนกน

3.3.2 ใหการดแลสขภาพและการดแลผสงอายแบบองครวมในราคายอมเยา (Provide holistic and affordable healthcare and eldercare) โดยเนนใหผสงอายและผดแลผสงอายสามารถเขาถงบรการดานสขภาพทมคณภาพ ราคาประหยด และตรงกบความตองการของแตละบคคล โดยมหนวยงานตดตามการด าเนนการอยางเครงครด

3.3.3 ชวยเหลอผสงอายในสงคม (Enable ageing–in-place) ใหความสะดวกแกผสงอาย ในอาคาร สถานทสาธารณะ และในระบบขนสงมวลชน และสนบสนนใหผสงอายมสวนรวมในกจกรรม ตาง ๆ ในสงคม การชวยเหลอดงกลาวประเทศไทยกมการก าหนดไว แตในทางปฏบตพบวามขอจ ากด ในการบรการ

3.3.4 สงเสรมใหผสงอายมอายยน (Promote active ageing) โดยการสนบสนนใหผสงอายมรางกายและจตใจทแขงแรง เพอใหอยในสงคมไดอยางมความสข โดยมบรการทงในระยะเจบปวยและ ระยะสดทายของชวต

นอกจากนน รฐบาลสงคโปรยงไดออกกฎหมายเกยวกบสวสดการสงคม ผานการดแลของ หนวยงานไดแก MCYS และคณะกรรมการกองทน Central Provident Fund (CPF) Board เพอสรางระบบใหบคคลในครอบครวมหนาทดแลเลยงดพอแมในยามสงอาย และหากไมเลยงด พอแมสามารถฟองรอง เรยกคาเลยงดจากบตรของตนได รวมทงใหความส าคญกบองคกรชมชนทองถน เพอเปนกลไกในการ

18

ดแลประชาชนทประสบความล าบาก เพอลดภาระใหกบรฐบาล ซงกฎหมายนยงไมมการก าหนดใชในประเทศไทย

โดยสรป จะพบไดวา กฏหมายและกฎระเบยบทเกยวของกบผ สงอาย ของประเทศไทย ขณะนไดก าหนดผลประโยชนและใหสทธประโยชนแกผ สงอายน นไวอยางละเอยดชดเจนและ เพยงพอแลว เวนแตหนวยงานทรบผดชอบและภาครฐ ยงไมไดน ามาด าเนนการใหเปนไปตามระเบยบ และกฎหมายอยางครบถวน ซงเปนประเดนทตองพฒนาตอไป อยางไรกตามวฒนธรรม วธการด าเนนชวตของสงคมไทยทเปลยนแปลงไป จากครอบครวขยาย เปนครอบครวเดยว จากครอบครวเดยว เปนการอย ตามล าพง โดยเฉพาะประเดนการทอดทงบพการร เรมมใหพบมากขน ดงนน การพจารณาสรางระบบใหบคคลในครอบครว เลยงดพอแมในยามสงอายและบทลงโทษ จงเปนเรองทควรไดรบการพจารณา ตอนท 4 การเตรยมความพรอมสความส าเรจในการด าเนนชวตของผสงอาย จากการศกษาวรรณกรรมทเกยวของกบการเตรยมความพรอมใหผ สงอาย ทอยตามล าพง ไดสามารถด าเนนชวตอยางประสบความส าเรจยงมจ านวนนอย แมแตในนโยบายของรฐทก าหนดไว ในแผนผสงอายฉบบท 2 กไดก าหนดไวเปนเพยงหนงในหายทธศาสตรของแผนผสงอาย กลาวคอ ยทธศาสตรการเตรยมความพรอมของประชากรเพอวยสงอายทมคณภาพซงประกอบดวย 3 มาตรการ คอ มาตรการหลกประกนดานรายไดเพอวยสงอาย มาตรการการใหการศกษาและการเรยนรตลอดชวต และมาตรการปลกจตส านกใหคนในสงคมตระหนกถงคณคาและศกดศรของผสงอาย ดงน น เทาท คนพบการศกษาสวนใหญจะเปนเรองของการด าเนนการเตรยมความพรอมสการเปนผสงอายส าหรบ ผสงอายโดยทวไปทงทอยกบครอบครวและอยตามล าพง ดงน 4.1 ความหมายของผสงอายทประสบความส าเรจ ผสงอายทประสบความส าเรจ (Rowe & Kahn, 1997) เปนผทมชวตอยอยางมคณคาและ มประโยชน (active aging) มสขภาพสมบรณทงทางดานรางกาย จตใจและปญญา (health aging) มความ เปนอสระ มสวนรวม มศกดศรและเทาเทยมกนในสงคม มความพงพอใจทจะเขารวมกจกรรม และไดรบความชวยเหลอดแลจากภาครฐและองคกรเอกชน โดยรวมแลวผสงอายทประสบความส าเรจ มลกษณะ 3 ประการ ไดแก 1) มโอกาสเปนโรคภยไขเจบและทพพลภาพต า 2) มการเพมสมรรถนะทางดานปญญา และรางกายสง และ 3) มชวตอยอยางมประโยชน

การทผสงอายไมมโรคภยไขเจบและทพพลภาพ ถอเปนปจจยพนฐานทส าคญ และการทจะเกดโอกาสเปนโรคภยไขเจบและทพพลภาพต าในผสงอายไดนน Rowe & Kahn (1997) กลาววาจะตองลดปจจยเสยงของการเกดโรคและภาวะทพพลภาพลง ทงปจจยภายในและปจจยภายนอก ปจจยภายใน อาจเปนการเจบปวยทเกดใหมและการเจบปวยเรอรงทมอยเดม การเจบปวยทเกดใหม เชนไขหวด เปนไขจากสาเหตอน ปวดศรษะ ปวดเมอยกลามเนอ ปวดหลง/เอว ปวดขอตาง ๆ มนงง เปนลม ปวดทองจกแนน ทองเสย เปนตน และ การเจบปวยเรอรง เชน โรคขอเสอม ปวดเรอรง ปวดหลงเรอรง โรคตา นอนไมหลบ ความดนโลหตสง ทองผก หตง หกลม ซมเศรา โคเลสเตอรอลสง ส าหรบปจจยภายนอก เปนปจจยเสยงของการเกดโรคและ

19

ภาวะทพพลภาพของผสงอาย ไดแก วถการด าเนนชวตและพฤตกรรมของผสงอาย เชน การรบประทานอาหารไมถกตอง บรโภคผกผลไมนอย สบบหร ดมเหลาในระดบอนตราย มการออกก าลงกายนอยหรอไมออกก าลงกายใหพอเพยงและออกก าลงกายไมถกตอง มการพกผอนนอย หรอ พกผอนไมพอเพยง มการควบคมและการผอนคลายอารมณนอยหรอไมมการควบคมและการผอนคลายอารมณมการเขาสงคมนอยหรอไมมการเขาสงคม เปนตน

จากรายงานของ Depp และ Jeste (2006) ไดท าการศกษาวจย เรอง Definitions and Predictors of Successful Aging: A Comprehensive Review of Larger Quantitative Studies โดยการศกษาจากเอกสารรายงานทเกยวของและรายงานวจยจ านวน 28 ฉบบ ผลการวจย Depp และ Jeste กลาววา ถงแมวาจะยงไมสามารถสรปความหมายของผสงอายทประสบความส าเรจเปนหนงเดยวกนได แตพอประมวลไดวา ผสงอายทประสบความส าเรจ หมายถง การไรซงความพการทงทางรางกายและจตใจ และจากงานวจย ยงไดท านายวาการทจะประสบความส าเรจในวยสงอายไดนน ขนอยกบตวแปรหลายประการทงภายใน บคคลและภายนอก ซงความหมายดงกลาวสอดคลองกบ Dorris (nd) ผสงอายวย 80 ปรายหนง กลาววา การประสบความส าเรจในวยสงอายของตนน น หมายถง การมสขภาพรางกายด การมความมนคง ทางการเงน การมผลลพธทางการงานทไดท าไวด ความมอสระ ความสามารถในการปรบตวดและ ดมความผาสข รวมทงมผคนยอมรบในคณคาและใหการสนบสนน เปนตน นอกจากนน ยงมผใหความหมายของ ผสงอายทประสบความส าเรจทสอดคลองกนคอ มงเนน การมสขภาพทดทงรางกายและจตใจ (แตมใชหมายถงการปราศจากโรค) มอสระ ปรบตวไดกบสงทเกดขนหรอเปลยนแปลงในชวต มกจกรรมทสรางคณคาแกตนและผอน มความมนคงทางการเงน รวมทงสามารถสนบสนนผอนได (João Feliz, Duarte de Moraes & Valdemarina Bidone de Azevedo e Souza, 2005, Young, Frick & Phelan, 2007) โดยสรปจากความหมายของผสงอายทประสบความส าเรจ หมายถง การด าเนนชวตของผสงอาย ทมความสข มคณคา มศกศศรและมหลกประกน

4.2 องคประกอบของผสงอายในการด ารงชวตใหประสบความส าเรจ ผสงอายจะด ารงชวตไดประสบความส าเรจนน จ าเปนตองสงเสรมกระบวนการของความสข

ทงดานรางกาย จตใจ สงคม และจตวญญาณ ซง Rowe และ Kahn (2000) ไดเสนอโมเดลผสงอายทประสบความส าเรจในการด ารงชวต ม 3 องคประกอบ ดงน 1) การลดภาวะเสยงและความพการ (minimize risk and disability) 2) การด าเนนชวตทมคณคาและมชวตชวา น ามาซงความสข ความมคณคาทงแกตนและสงคม (engage in active life) และ 3) การเพมกจกรรมทงดานรางกายและจตใจ ใหเขมแขงและสดชน (maximize physical and mental activities) ตอมา Crowther และคณะ (2002) ไดพฒนาโมเดลของ Rowe และ Kahn (2000)โดยเพมองคประกอบท 4 เปนมตดานจตวญญาณ คอ การมอสระภาพและปญญา (Maximize positive spirituality) ซงเชอวาจะเปนองคประกอบส าคญทท าใหผสงอายด ารงชวตไดอยางประสบความส าเรจ ไดอยางสมบรณ ดงภาพท 1.1

20

ภาพท 1.1 โมเดลผสงอายทประสบความส าเรจในการด ารงชวต ทมา: Crowther MR, et al. (2002) “Rowe and Kahn's model of successful aging revisited: positive

spirituality-the forgotten factor”, Gerontologist. October: 42(5):613-20. โมเดลดงกลาวไดมผน าไปประยกตใชมากมาย ทงในสหรฐอเมรกา ยโรปและเอเชย ในการวจย

ครงนผวจยไดน าแนวคดของCrowther MR, et al. มาเปนขอมลในการสรางเครองมอการวจยครงนดวย 4.3 ผลกระทบจากขาดการเตรยมความพรอมสการเปนผสงอาย

เนองจากการขาดการเตรยมความพรอมสการเปนผสงอาย มผลกระทบทางลบและสงผล ใหเกดปญหาจากการอยตามล าพงของผสงอาย (นโยบายและแผนงานในการพฒนาสถาบนครอบครว 2541) ดงน

4.3.1 ผลกระทบทางดานจตใจและอารมณ ท าใหผสงอาย รสกไมมความสข ไรพลง ไมมคณคา สนหวง เหงา วาเหว วตกกงวล เครยด ซมเศรา และผสงอายขาดการปฏสมพนธกบครอบครวและสงคม เนองจากขาดการพบปะ สงสรรค บตรหลาน ครอบครว เพอน เพอนบาน การเขาสงคมลดนอยลง ท าใหเกดการแยกตวเอง

4.3.2 ผลกระทบทางดานรางกาย ผสงอายทอายมากขนแลขาดการดแลสขภาพตนเอง รวมทงขาดการดแลเอาใจใสจากครอบครวสงผลใหการเสอมเพมขนกวาวย ท าใหเกดโรคและเจบปวยไดงาย

4.3.3 ผลกระทบทางดานจตวญญาณ ผสงอายเกดความเชอวาคณคา และศกดศรในชวต ของตนเองลดนอยลง เนองจากสญเสยการยอมรบนบถอ ขาดความรก ความเอาใจใสจากบตรหลานหรอสมาชกในครอบครวและสงคม ท าใหผสงอายรสกหมดหวงในชวต

4.4 การเตรยมความพรอมในการอยตามล าพงของผสงอาย เพอใหผลกระทบในทางลบดงทกลาวมาเกดขนนอยทสด การเตรยมความพรอมในการ

ชวยเหลอดแลจากครอบครว องคการและชมชนทเกยวของ และจากภาครฐโดยเฉพาะในดานการดแล

21

สขภาพ และสทธประโยชนทพงไดรบ ทงดานกฎหมาย กฎระเบยบทเกยวของ ตลอดจนการบงคบใช และการเผยแพรใหประชาชนและผสงอายไดรบร ถอเปนเรองส าคญและจ าเปน

จากการศกษาในเรองทเกยวกบการทผสงอายตองอยตามล าพงและการเตรยมความพรอม โดยวชย รปข าด และคณะ (2550) ซงไดศกษาถงสถานการณปญหาและประเมนความเสยงทสงผลกระทบตอครอบครวไทย พบวามทงปญหาจากปจจยภายนอก อาท ปญหาเศรษฐกจ หรอปญหาความเครยด จากการด าเนนชวต และปญหาทแฝงตวอยอกมากมาย เชน ปญหาดานความพรอมทางวฒภาวะ ความรนแรง ในครอบครว รวมถงปญหาดานการขดเกลาทางสงคมทบกพรอง พบวา ผสงอายถกทอดทงใหอยตามล าพงมากขน จากการทครอบครวไทยเปลยนสภาพเปนครอบครวเดยว และสงคมไทยยงขาดการเตรยม ความพรอมในการเขาสวยผสงอายอยางมคณภาพ โดยในป 2548 พบวาผสงอายทมการเตรยมพรอม ดานการเงนมเพยงรอยละ 52.4 ดงนน กลมผสงอายทไมมการเตรยมความพรอมโดยเฉพาะดานการเงน อาจท าใหตองถกทอดทงมากขนจนเปนภาระของสงคม ซงถาไมมการวางแผนเตรยมการใหผสงอาย กลมนมคณภาพชวตทดกยงจะเปนการยากทจะแกปญหาสงคมได

จากผลกระทบและสภาพปญหาจากการอยตามล าพงของผสงอาย วชย รปข าด และคณะ (2550) ยงใหขอเสนอแนะวา ควรตองมการบรณาการของหนวยงานทเกยวของทงโดยตรงและโดยออม เชน กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยและกระทรวงอนๆ ทเกยวของ รวมถงหนวยงาน ระดบพนท ไดแก องคการปกครองสวนทองถน และควรผลกดนใหประชาคมเขามามบทบาทมสวนรวม มากทสด ตลอดจนมการก าหนดมาตรการท งในแบบบงคบ เชน การหกคาตอบแทนทไดในปจจบน เปนเงนออมในอนาคตและแบบสมครใจออม นอกจากนนกควรมการจดกลมอาสาชมชนเพอไปชวยปรบปรงบานผสงอายใหอยไดอยางปลอดภยและชวยตวเองไดมากทสด ในขณะเดยวกนกตองท าให ผสงอายรสกมคณคาในตวเองสามารถหาเลยงตวเองไดในระดบหนง หรอแบงเบาภาระของลกหลาน ทตองท ามาหาเลยงชพเพอมาดแลผสงอาย รวมท งตองมการสรางครอบครวขยายในรปแบบทดแทน ดงเชนท องคการบรหารสวนต าบล (อบต.) บางแหงจดท าขน เชน บานเอนกประสงคของชมชนทผสงอายไดไปใชชวตรวมกนอยางปลอดภยในตอนกลางวนและสามารถชวยเลยงดอบรมเดก ๆ ในชมชนในชวง เวลาทพอแมตองออกไปท ามาหาเลยงชพ นบเปนการชวยแกปญหาท งเรองการดแลผสงอายและเดก ไดพรอม ๆ กนไป ซงจะเปนการสรางคณประโยชนและคณคาใหแกผสงอายได 4.5 การด าเนนการเพอใหผสงอายประสบความส าเรจในการอยตามล าพง

การด าเนนการเพอใหผสงอายประสบความส าเรจในการอยตามล าพง ประกอบดวย 4.5.1 การด าเนนการเพอเสรมสรางความสข เพมคณคา และมศกศศรแกผสงอายในระดบสากล องคการอนามยโลก (2003) ไดก าหนดวตถประสงคในโครงการผสงอายและสขภาพ (WHO's Ageing and Health Programme) เพอใหบรรลการปรบปรงสภาวะสขภาพและความเปนอยของผสงอายทวโลก อยางย งยนทงในประเทศทก าลงพฒนาและประเทศทพฒนาแลว โดยในป 1999 เปนปผสงอาย และใหความส าคญกบการสรางสรรสงคมส าหรบบคคลทกวย องคการอนามยโลกไดเปดตวโครงการ ชอ “การเคลอนไหวของโลกส าหรบผสงอาย (Global Movement for Active Ageing) ” และรณรงคใหมการ

22

สรางสรรคและสงเสรมสขภาพ กจกรรม อาชพ ทพกอาศย จดท าฐานขอมล มการสรางเครอขายส าหรบผสงอาย โดยจดใหมกจกรรม รณรงคการเดนเพอผสงอายไปทวโลก ซงองคการอนามยโลกใหชอ กจกรรมนวา “กอดโลก (Global Embrace)”

โครงการ Global Movement เปนเครอขายใหมส าหรบผทสนใจในการผลกดนนโยบายผสงอาย และน านโยบายผสงอายไปสการปฏบต ความทาทายของโครงการนอยทการท าความเขาใจ และการ สงเสรมปจจยตางๆ ทจะท าใหผ สงอายมสขภาพดไดอยางมประสทธภาพ นนคอ ผ สงอายจะตอง ท าอะไร จะตองด าเนนชวตอยางไร เพอทตนเองจะมสขภาพด มประโยชน มคณคา เปนประโยชน ตอสงคมซงจะตองพฒนานโยบายอะไรบางและจะตองน านโยบายใดบางไปสการปฏบตในทกระดบ โครงการยงตองการใหมการลบภาพเกาๆ บางอยางทไมดเกยวกบผสงอายออกไป เชน ผสงอายเปนภาระ เปนผนาสงสาร เปนผไรคา เปนตน แลวน าภาพใหมทถกตองกวานไปแทนทดวยวถทางตางๆ กลาวคอ ผสงอายเปนบคคลทไดท าคณความด ท าประโยชนใหแกสงคมมามากมาย

โครงการ Global Movement นท าใหผ สงอายมสวนรวมในสงคมและสรางสงคมใหม ความกลมกลน (harmonious) อยรวมกนอยางมความสขทงสขภาพกายและจตดระหวางผสงอายกบบคคล ในวยตาง (intergenerational) รวมทงในชมชนโลก (global community) ท าใหบคลากรทางดานสขภาพ นกกจกรรม และผก าหนดนโยบายไดท าสนทรยสนทนาตอสาธารณะวาจะท าอะไรกนด เพอใหผสงอาย มสขภาพด แขงแรง มคณคา เปนประโยชนตอสงคม นอกจากนองคการอนามยโลกไดด าเนนการจดท า ระบบสารสนเทศของผสงอายเพอใหมการแลกเปลยนขอมลผสงอายทวโลก การด าเนนการดงกลาว ถอวาเปนการเพมความสข คณคาและความมศกศศรใหแกผสงอาย

4.5.2 การเตรยมความพรอมสผสงอายและวยสงอายอยางมคณคาและมหลกประกนในระดบชาต จากขอมลจ านวนผสงอายรวมทงผทตองอยตามล าพงมจ านวนเพมขน และมการเปลยนแปลงทางสขภาพ ทงรางกาย จตใจและสงคม รวมทงปญหาทพบ การเตรยมความพรอมทงตวบคคล ครอบครว และสงคม ถอเปนเรองส าคญทตองด าเนนการ ซงจากงานวจยของ สทธชย จตะพนธกล นภาพร ชโยวรรณ และ ศศพฒน ยอดเพชร (2545) ไดเสนอนโยบายระดบชาตดานผสงอายและวยสงอาย ไว 3 ประการ 1) ประเดนผสงอาย และความมนคงในวยสงอายเปนเรองของความมนคงของสงคมทงหมด การด าเนนการนอกจากจะตองพจารณาในมตตางๆ ใหครบถวน อาท ดานสขภาพ ดานรายได ดานครอบครวและผดแล ดานทอยอาศยและสงแวดลอม เปนตน และยงตองพจารณาในลกษณะของวงจรชวตตงแตวยรนใหมการเตรยมการสรางหลกประกนมตตางๆ (Lifelong preparation) โดยด าเนนการเพอความมนคงถอเปนสงทบคคล ครอบครว และชมชน จะตองเปนแกนส าคญในการด าเนนการตามล าดบ และรฐจะเปนผ สนบสนนกระบวนการตางๆ 2) ผ สงอายสมควรเปนสวนหนงของการพฒนาสงคม ผ สงอายเปนบคคลทมคณคา และยงสามารถยงประโยชนไดอยางตอเนอง ท งในระดบครอบครว ชมชน หรอแมแตระดบประเทศ ทงนจ าเปนตองมกระบวนการสงเสรมและพฒนาใหผสงอายใหสามารถเปนสวนหนงของการพฒนาสงคม และก าจดทศนคตของคนทวา ประชากรผ สงอาย เปนกลมทตองพ งพาและเปนภาระของสงคม และ

23

3) ผสงอายทเขาสระยะพ งพาหรอ ไมสามารถดแลตนเองได ครอบครวและชมชนจะตองเปนสวนส าคญ ในการเกอหนน โดยรฐเปนผใหการสนบสนน

จากรายงานของ The Japan Times โดย Natsuko Fukue (2010) พบวาขณะนจ านวนผสงอายทอย ตามล าพงในประเทศญปนมมากขนเรอยๆ และบางสวนยงอยในสภาพทยากไร ซงประเทศญปนยงคงเนนนโยบายเพมสถานทการดแลและการใหบรการ nursing home เพมขน แตยงพบวามปญหาในเรองการสนบสนนดานการเงนจากภาครฐและครอบครวอย โดยสรปแลว จากสภาพการเปลยนแปลงและปญหาของผสงอาย ผลกระทบทเกดขนสวนใหญ พบวา เรมไดรบความสนใจจากทงนกวชาการ หนวยงานและองคกรในระดบโลกและระดบชาต โดยมการรณรงคใหประชาชนไดเหนถงคณคาของผ สงอาย โดยตองมการเตรยมความพรอมของประชาชน สผสงวยอยางมคณภาพ รวมทงสรางเครอขายระหวางผสงอายดวยกน ทงน เพอใหสามารถด ารงชวตอยไดในสงคมอยางมความสข มคณคา มศกศศร และมหลกประกน ตอนท 5 งานวจยทเกยวของกบความส าเรจในการอยตามล าพงของผสงอาย จากการศกษางานวจยและบทความทเกยวกบการอยตามล าพงของผสงอาย ส าหรบในเมองไทย พบวาย งมนอย แตในตางประเทศมบางโดยเฉพาะประเทศออสเตรเลย ในทนขอน าเสนองานวจย ทเกยวของโดยตรงเปนตวอยาง ดงน 5.1 งานวจยเรอง การบรการแบบบรณาการในชมชนแกผสงอายประสบการณและขอเสนอแนะ โดย สทธชย จตะพนธกล และคณะ (2543:18) พบวาการทผสงอายตองอาศยอยตามล าพง เนองมาจากมผสงอายเปนโสดหรอเปนหมายเพมขน การไมมบตร และการยายถนฐานของลกเพอการประกอบอาชพ หรอลกเสยชวตจากการเปนโรคหรออบตเหต 5.2 งานวจยเรอง ความส าเรจในการด าเนนชวต ปจจยทสมพนธกบการประสบความส าเรจ ดานสขภาพองครวมในผสงอายชาวไทย โดยมฑตา พนภยพาล สมพร เตรยมชยศร และไพลน นกลกจ (2545) กลมตวอยางเปนอาสาสมครผสงอายจากชมรมผสงอาย 8 แหง ในกรงเทพมหานคร จ านวน 325 คน พบวา กลมตวอยางประสบความส าเรจในดานสขภาพองครวมรอยละ 32 โดยประกอบไปดวยดานกาย จต สงคม และจตวญญาณ และการศกษายงพบวา ปจจยทมความสมพนธกบความส าเรจในดานสขภาพ องครวม ไดแก สถานภาพสมรส การรบรเรองสขภาพของตนเอง การมบานอยใกลกบตลาด การไปวด การไดรบการสนบสนนดานการดแลสขภาพตนเองจากเจาหนาทชมรมผสงอาย และบคลากร ทางการแพทย 5.3 งานวจย เรอง มมมองใหมการสรางเสรมสขภาพภายใตปรากฏการณประชากรผสงอาย โดยสทธชย จตะพนธกล (2545) พบวา การมคณภาพชวตทดของผสงอายนบเปนปจจยส าคญท ผสงอายทกคนตองการ ดงนนการมคณภาพชวตทดจงเปนเปาหมายของชวตของผสงอาย ดงทสทธชย จตะพนธกล ไดสรปไววา ผทไมตายกอนวยอนควรยอมสงวยขนจนเขาสระยะวยของผสงอายและ ยอมมงหวงทจะมคณภาพชวตทสมเหตสมผลในวยทสงขน คณภาพของชวตของมนษยในสงคม เปนเปาหมายทตงอยบนเสาหลกทส าคญประกอบ 3 ประการ ไดแก 1) สขภาพและความมอสระจาก

24

ภาวะพงพงใหยาวนานทสด 2) ความมนคง ไดแก ความมนคงทางการเงน ความมนคงในการเขาถงบรการ ทจ าเปน ความมนคงในการมผดแลทเหมาะสม ความมนคงในสงแวดลอมและความปลอดภย และ ความมนคงทจะด ารงอยในความภาคภมและสทธมนษยชน และ 3) การมสวนรวมทงการมสวนรวม ในครอบครว ในชมชนและในสงคมท งทกอใหเ กดรายไดและกอใหเ กดประโยชนทไมใชตวเงน แตเปนคณกบผอนและสวนรวมและตนเอง

5.4 จากรายงานการศกษาวจยของ Jitapunkul, S, Chayovan, N & Kespichayawattana, J (2002) ซงไดเขยนบทความเรอง National Policies on Ageing and Long-term Care Provision for Older Persons in Thailand ไดใหขอเสนอแนะในการจดท าแผนการดแลผ สงอายในระยะยาววา เปนเรองส าคญทรฐ และหนวยงานทเกยวของ รวมทงครอบครวตองใหความส าคญและใหความรวมมอในการจดการอยางเปนระบบ เพราะนอกจากจะมผลตอสงคมแลว ยงมผลโดยรวมตอเศรษฐกจของประเทศดวย ซงปจจบน ดเหมอนจะมกระแสการเตรยมการ แตยงไมเปนรปธรรมและเอาจรงเอาจง

5.5 งานวจยเรอง Predictors of Scuccessful Aging: A twelve-year study of Manitoba Elderly โดย Roos และ Havens (1991) เปนการศกษาในประเทศแคนาดา โดยการตดตามตวแทนผสงอายทอาศย ในเมองมานโตบา มอายระหวาง 65- 84 ป จ านวน 3,573 คน โดยใชวธการสมภาษณขอมลครงแรก ป ค.ศ. 1971 และตดตามสมภาษณซ าในครงทสองป ค.ศ. 1983 ผลการศกษา พบวา ความส าเรจในการด ารงชวตของผสงอายแตละบคคล ทจะท าใหมอายยนยาว การท าหนาทในครอบครว การมสขภาพจต ความจ าดหรอไมเพยงใดนน มตวบงชวาขนอยกบสภาพแวดลอมทอยของผสงอาย ฐานะทางสงคมและเศรษฐกจของผสงอาย การสนบสนนจากสงคม รวมทงความมสขภาพกายและจตทด

5.6 งานวจย เรอง Successful Aging and Creativity In Later Life โดย Fisher, BJ and Specht, DK (1999) ใชวธการสมภาษณเจาะลกผสงอายวย 60-93 ป จ านวน 36 คน ผลการวเคราะหขอมล พบวาม 5 องคประกอบ ทแสดงถงการประสบความส าเรจในการเปนผสงอาย ไดแก การพบเปาหมายในชวต การมปฏสมพนธทดกบผอน การเจรญงอกงามในตนเอง (personal growth) การยอมรบตนเอง การมเอกสทธ แหงตนและการมสขภาพทด ซงการทจะบรรลองคประกอบเหลานนได ขนอยกบการพฒนาทกษะในการแกปญหา การสรางแรงจงใจ การยอมรบในวถการด าเนนชวตและการจดการของแตละบคคล

5.7 งานวจยเรอง Sucessful Aging in the Australia Longitudinal Study of Aging: Appying the MacArthur Model Cross-Nationally โดย Andrews, G., Clark, M., และ Luszcz, M. (2002) ท าการศกษาตดตามระยะยาวในกลมผสงอาย ในบางรฐของประเทศออสเตรเลยทมอาย 70 ปขนไป จ านวน 1947 คน โดยมการตดตามการด าเนนชวตทงรางกาย จตใจและจตสงคม ตามรปแบบของ McArthur ตงแตป ค.ศ. 1992-2000 คน พบวา ความส าเรจในการด ารงชวตของผสงอาย ไมไดขนอยกบการมอายยนแตขนกบการมคณภาพชวตทดในขณะมชวตอย และจ าเปนตองมองคประกอบและวธการทหลากหลาย ทงปจจยสวนบคคลและภายนอก

25

5.8 งานวจยเรอง Constructing the Community-Level Successful Aging Indicators for the Local

Government in Taiwan โดย Tsai และคณะ (2005) ไดศกษาถงการสรางดชนชวดส าหรบผสงอายทม

ความส าเรจในการด ารงชวตส าหรบรฐบาลทองถนของประเทศไตหวน พบวา ม 65 ตวบงช แบงเปน 6 มต

มตทแสดงถงความส าเรจในการด ารงชวต ของผสงอายในชมชน ทส าคญทสดสดคอ ภาวะสขภาพของ

ผสงอาย อก 5 มต ไดแก แบบแผน การด าเนนชวต แหลงใหบรการสขภาพในชมชน การมสวนรวมและการ

ไดรบสนบสนนของชมชน สภาวะแวดลอมทางสงคมของชมชน และสภาวะแวดลอมธรรมชาตเพอประเมน

ดานนเวศวทยาของชมชน ซงดชนชวดดงกลาว มลกษณะคลายคลงกบความตองการของผสงอาย ยกเวนมต

ดานสภาวะแวดลอมธรรมชาต ซงค านงถงคอนขางนอย จากผลงานวจยดงกลาว จงสะทอนใหเหนถง

การตองค านงในเรองระบบนเวศวทยา การบ ารงรกษาเพออนาคตของชมชนและประเทศชาต

5.9 งานวจยเรอง The Definition and Predictors of Successful Aging: A Comprehensive Literature Review โดยการศกษาของ Depp และ Jeste (2006) ไดท านายวาการจะประสบความส าเรจในวยสงอายไดนน ขนอยกบตวแปรหลายประการทงภายในบคคลและภายนอก ตวแปรภายนอกทส าคญอยางหนงคอ ฐานะทางเศรษฐกจ

5.10 งานวจยเรอง A Pilot Study on the Living-alone,Socio-Economically Deprived Older Chinese People’s Self-Reported Successful aging: A Case Stdy of Hongkong โดย Lee ป ค.ศ. 2009 เปนงานวจยในกลมประชากรของประเทศในแถบเอเซยคอประเทศฮองกง การเกบขอมลโดยวธการสมภาษณดวยค าถามปลายเปดในผสงอายจนจ านวน 109 คน ทมฐานะทางเศรษฐกจต าและอาศยอยในหมบานททางรฐบาลจดให จ านวน 2 แหง พบวา การใหค าจ ากดความของค าวา ความส าเรจในการด ารงชวต ขนอยกบการใหค าจ ากดความของแตละบคคล ผลการวจย พบวารอยละ 75.6 บอกวาความส าเรจในการด ารงชวตของตน ขนอยกบความพงพอใจในการด ารงชวต การมสขภาพทดทงกายและใจ ความพงพอใจในสภาพแวดลอมทอย และการมรายได ในขณะทรอยละ 50.9 พบวาประเดนปญหาทขดตอความส าเรจ ในการด ารงชวต ไดแก การมปญหาสขภาพกายและใจ ปญหาดานการเงน ปญหาสวนบคคล ปญหา ดานครอบครว ปญหาดานทพก และทส าคญประเดนปญหาของความส าเรจในการด ารงชวตของผสงอาย ทอยตามล าพง ดเหมอนจะเปนเรองวฒนธรรม เศรษฐกจและสงคมของผสงอาย เปนส าคญ

โดยสรป จากการทบทวนวเคราะหวรรณกรรมและงานวจยท เกยวของกบความส าเรจ ในการด ารงชวตอยตามล าพงของผ ส งอาย พบวา มความจ า เ ปนตองอาศยว ธการและรปแบบ ทแตกตางกนในกลยทธหลายระดบท งระดบบคคล สงคมและเศรษฐกจ ระดบทองถน และระดบภาครฐ ซงไดแก นโยบาย อ านาจทางกฎหมาย การด าเนนงาน รวมท งการขบเคลอนของท งภาค เอกชน และ องคกรอนๆ ทเกยวของ กลยทธระดบบคคลถอเปนกลยทธทมความส าคญ ท งดานการดแลสขภาพ รางกายและสขภาพจต ฐานะทางเศษฐกจ นบวาเปนเรองส าคญทงสงคมเอเซยและสงคมตะวนตก

26

ดงนน การศกษากลยทธสความส าเรจในการอยตามล าพงของผสงอายในครงน จงเปนการศกษาวจย ทออกแบบเกบขอมลโดยตรงจากสภาพการณ และความตองการของผ สงอายทอยตามล าพงในบรบท ของคนไทย ทวประเทศ รวมท งเกบขอมลจากผ เกยวของท งในระดบนโยบาย ระดบปฏบตการ และ ผเกยวของกบผสงอายจากชมชนทกระดบและองคกรตางๆ รวมถงหนวยงานทางศาสนา เพอน าขอมล มาเปนแนวทางในการก าหนดนโยบาย การบรหารจดการ การเตรยมความพรอมและสงเสรมใหผสงอาย สามารถอยตามล าพงไดอยางมความสข มคณคา มศกดศร และมหลกประกนไดสอดคลองกบบรบท ของสงคมไทยและประชาคมอาเซยน