166

รายงานฉบบสมบรณ

การสารวจสถานการณการสบบหรของหญงมครรภในคลนกแพทย เขตกรงเทพมหานครชนนอก

Smoking survey in Thai pregnant women at medical clinics

in the suburb of Bangkok and Metropolitan areas

คณะผวจย

อาจารย ดร. ประเทอง หงสรานากร นางปยลมพร หะวานนท นางณฐวรรณ ดเลศยนยง

ไดรบการสนนสนบทนวจยจาก ศนยศกษาและเฝาระวงปญหาสขภาพและสาธารณสข วทยาลยวทยาศาสตรสาธารณสข จฬาลงกรณมหาวทยาลย

พ.ศ. 2551

167

การสารวจสถานการณการสบบหรของหญงมครรภในคลนกแพทย

เขตกรงเทพมหานครชนนอก Smoking survey in Thai pregnant women at medical clinics in the suburb of

Bangkok and Metropolitan areas

บทคดยอ

งานวจยภายใตหวขอเรอง“การสารวจสถานการณการสบบหรของหญงมครรภในคลนกแพทย เขตกรงเทพมหานครชนนอก” มวตถประสงครวม 3 ประการ ไดแก (1) เพอศกษาความชก (Prevalence) เกยวกบการสบบหรของหญงมครรภในประเทศไทย ทงทเปนผสบเองและผสบบหรมอสอง (หมายถงผทอยในสภาพแวดลอม ทมควนบหรทงภายในและภายนอกบาน) (2) เพอศกษาคณลกษณะทางประชากร สงคม วฒนธรรม และเศรษฐกจของหญงมครรภในประเทศไทย ทงทเปนผสบเองและผสบบหรมอสอง และ (3) เพอศกษาปจจยททาใหผหญงไทยซงตงครรภยงไมเลกสบบหร ระยะเวลาการวจยจากเดอนกรกฏาคมถงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2551 รวมทงสน 6 เดอน สามารถเกบขอมลดวยแบบสมภาษณทผานการพจารณาจรยธรรมแลวกบกลมตวอยางรวม 400 ราย ทเปนหญงมครรภชาวไทยอาย 18 ปขนไป ทงทเปนผ สบบหรเองและผสบบหรมอสอง ผมารบบรการทคลนกฝากครรภของคลนกแพทยเขตกรงเทพมหานครชนนอก โดยใชการสมตวอยางแบบเจาะจงและวเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนา ผลการวจยพบวา ประมาณรอยละ 1.5 ของกลมตวอยางเปนผสบบหรขณะมครรภ (95% Confidence Interval = 0.3% to 2.7%) รอยละ 54.3 ของกลมตวอยางเปนผสบบหรมอสองโดยไดรบควนบหรจากสมาชกในครอบครว (รอยละ 42.6 จากสามและรอยละ 18.0 จากบดา) กลมตวอยางผสบบหร มเศรษฐฐานะทนอย ครวเรอนมแตการทะเลาะววาท และมการศกษานอยเชนกน อกทงเพยงรอยละ 66.7 ของกลมตวอยางยงอยกบสาม รอยละ 33.3 ของกลมตวอยางทสบบหรยงดมสราอกดวย ดานอตลกษณนน กลมตวอยางผสบบหรรสกวาตนเองมความเทาเทยมกบผชาย และปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการสบ บหรของกลมตวอยาง คอ การทบคคลรอบขางกระตนใหเกดการสบบหร แมวาโรคถงลมปอดโปงพอง ทเกดจากการสบบหรเปนทรบกนดในกลมตวอยาง หากแตกลมตวอยางเองยงมความเชอวาคานยมในสงคมปจจบนเรองการสบบหรในสถานทสาธารณะ ยงคงเปนปจจยทเพมแนวโนมของการสบบหรในหญง มครรภชาวไทย

เปนทคาดหวงวาผลของการวจยในโครงการนจะสามารถเปนแรงขบเคลอนการพจารณาบงคบใชนโยบายสาธารณะเกยวกบการสบบหรในหญงมครรภและการเปนผสบบหรมอสองในหญงมครรภ เพอลดผลกระทบเชงลบดานสขภาพทรนแรงตอมารดา ตอทารกและตอเดกเลก ตลอดจนสามารถสรางการ

168

ตระหนกรแกสงคมไทยในการปองกน ละ ลด และเลกการเปนบอเกดของผสบบหรมอสองในหญงมครรภ เพอชวยประหยดคาใชจายของชาต และเพอประโยชนตอผลลพธทางสขภาพและคณภาพชวตทดขนของประชากรชาวไทยโดยรวมอยางย งยน

169

Abstract

The research titled “Smoking survey in Thai pregnant women at medical clinics in the suburb of Bangkok and Metropolitan areas” had 3 key objectives (1) to study the prevalence rate on smoking in Thai pregnant women, both smokers and second-hand smokers (those who stay in the surroundings of cigarette smoke both in- and outside home) (2) to study the characteristics of demography, society, culture, and economics, of Thai pregnant women, both smokers and second-hand smokers (3) to study the factors influencing the continuing smoking behavior of Thai pregnant women. The period for this research was 6 months long (from July to December 2008). Through the use of structured interview form passing the ethics review, the study could gain a total subject of 400. They were Thai pregnant women over 18 years of age who were the smokers themselves or the second-hand smokers paying a visit to the medical clinics in the outer rings of Bangkok and Metropolitan area. Purposive sampling was employed with descriptive statistics for data analysis.

Results: About 1.5% of the subjects were smokers during their pregnancy (95% Confidence Interval = 0.3% to 2.7%). 54.3% of the non-smoker subjects were passive smokers caused by their own family members (42.6% from their husbands and 18.0% from their fathers). Smokers were in lower socioeconomic status, home full of disputes, and less education. Only 66.7% stayed with their husbands. About 33.3% of the smokers were also alcohol drinkers. In terms of self-identity, the smokers felt as if they were equal to men. Factors influencing the smoking behavior of the subjects included the fact that people around them was an instigation of their smoking. Though chronic obstructive pulmonary disease (COPD) caused by cigarette smoking was known to the subjects, they personally believed that existing social values of public smoking would increase the smoking trends in Thai pregnant women. It is expected that this time research would serve as a driving mechanism for the policy-makers to consider an enforcement of public policy on smoking in pregnant women and their being second-hand smokers. The ultimate aim is to reduce the adverse and severe health impact toward mothers, infants, and small children. It is also expected that this research result could create a critical awareness to the Thai society at large in order to take a role to protect, to refrain, to reduce, and to stop being the source of second-hand smoking in pregnant women, so as to save the nation’s budget and to benefit the health outcomes and better quality of life among local Thais in a sustainable manner.

170

บทท 1

บทนา ทมาและความสาคญของประเดนวจย

จากรายงานป พ.ศ. 2549 เรอง “การทบทวนและวเคราะหทศทางการวจยการควบคมยาสบของประเทศไทย พ.ศ. 2519-2549” โดยศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมการบรโภคยาสบ กลาวไววา งานวจยจานวนมากกวา 300 เรองในประเทศไทย ชวงระยะเวลา 30 ปทผานมา ปรากฏมงานวจยเกยวกบยาสบรวมทงสน 8 ประเดน ไดแก (1) ประเดนทางเศรษฐศาสตรจานวน 26 เรอง (2) ประเดนทาง สขศกษาและพฤตกรรมศาสตรจานวน 40 เรอง (3) ประเดนการสบบหรกบสขภาพ การเจบปวยและโรคจานวน 50 เรอง (4) ประเดนการศกษาทางดานนโยบาย กฎหมาย และมาตรการทเกยวของกบยาสบจานวน 35 เรอง (5) ประเดนการศกษาสถานการณและระบาดวทยาการสบบหร/ยาสบชนดตางๆ จานวน 46 เรอง (6) ประเดนดานเดกและเยาวชน นกเรยน นกศกษาจานวน 104 เรอง (7) ประเดนยาสบกบผหญงจานวน 11 เรอง และ (8) ประเดนอนๆ จานวน 11 เรอง โดยงานวจยทเกยวกบยาสบและผหญงจานวน 11 เรองดงกลาวนนสามารถจดใหอยในหมวดของ (1) อตราและพฤตกรรมการสบบหรในคนงานหญง ผหญงในชมชน และวยรนหญง (2) การขายบหรใหผหญง ความคดเหนของหญงไทยตอการสบบหร และการระวงภยในกลมผหญง (3) การสบบหรกบสขภาพและการเกดโรค และ (4) บทบาทในการควบคมและความรของหญงตงครรภ จงเหนไดวา งานวจยเกยวกบยาสบกบหญงมครรภชาวไทยนนมเพยง 1 เรองเทานน 1 ซงนบวาแตกตางจากงานวจยในตางประเทศ เชนจากฐานขอมล ScienceDirect หรอฐานขอมล JSTOR ปรากฏงานวจยดานนจานวนกวา 200 รายการ (ภายใตคาคน Smoking Cessation AND Pregnant Women) เ ปนตน ท ง น ง านว จย เ รองการบ รโภคยา สบในภาพรวมของประ เทศไทยน นจะ มอยม าก เฉพาะในพนท เขตกรงเทพมหานคร จงหวดเชยงใหม และจงหวดขอนแกน เทานน 2 นอกจากน จากรายงาน “สถานการณการบรโภคยาสบของประชากรไทย พ.ศ. 2534-2547” ปรากฏสถตเรองสถานการณการบรโภคยาสบของประชากรหญงขณะตงครรภ ป พ.ศ. 2534-2539 ซงเปนขอมลเกากวา 10 ปทผานมาจงเปนขอมลทไมทนสมย (Not Updated Information)3

1 http://www.trc.or.th/th เรอง การทบทวนและวเคราะหทศทางการวจยการควบคมยาสบของประเทศไทย พ.ศ.

2519-2549 สบคนเมอ 9 กรกฎาคม 2551, น. 34-36. 2 อางแลว, น. 38. 3 http://www.trc.or.th/th เรอง สถานการณการบรโภคยาสบของประชากรไทย พ.ศ. 2534-2547 สบคนเมอ 9

กรกฎาคม 2551, น. 98-104 และภาคผนวก i

171

ดงนน ความจาเปนทจะตองเพมเตมองคความรเกยวกบการใชยาสบและหญงมครรภนน นอกจากมเหตผลสนบสนนทงดานปญหาสขภาพ คาใชจายทงทางตรง (ไดแก คารกษาพยาบาลทางการแพทย) และทางออม (ไดแก ความสญเสยเนองจากผลผลตของการทางาน) ดานสงคมและวฒนธรรม ซงเปนมมมองเชงบรณาการแลว ยงเปนความทาทายของงานวจยในกลมประชากรเฉพาะ เชน กลมผหญง กลมหญง มครรภ กลมคนยากจน กลมคนในโรงงาน กลมเสยง กลมชาตพนธ และกลมผสบบหรมอสอง (หมายถง ผทไดรบควนบหรเพราะอยในสงแวดลอมทมควนบหร ไมวาจะเปนทบาน ททางาน รานอาหาร หรอสถานทใดๆ กตาม) เปนตน อนเปนสงทขาดหายไปเปนอยางมากไปในวรรณกรรมปรทศนของประเทศไทย 4 วตถประสงคของงานวจย

เพอเปนการสรางองคความรใหมเกยวกบการใชยาสบกบหญงมครรภ โครงการวจยเรอง “การสารวจสถานการณการสบบหรของหญงมครรภในคลนกแพทยเขตกรงเทพมหานครชนนอก” น ไดกาหนดวตถประสงครวมทงสน 3 ประการไดแก

1. เพอศกษาอตราความชกเกยวกบการสบบหรของหญงมครรภในเขตกรงเทพมหานครชนนอก ทงทเปนผสบบหรเองและผสบบหรมอสอง

2. เพอศกษาคณลกษณะทางประชากร สงคม วฒนธรรม และเศรษฐกจของหญงมครรภในเขตกรงเทพมหานครชนนอก ทงทเปนผสบบหรเองและผสบบหรมอสอง

3. เพอศกษาปจจยททาใหผหญงไทยซงตงครรภยงไมเลกสบบหร ขอบเขตการวจย

สาหรบขอบเขตการวจยของงานวจยฉบบนไดแบงออกเปน 4 ประการ ไดแก 1. ขอบเขตดานพนท - โครงการ “การสารวจสถานการณการสบบหรของ หญงมครรภในคลนกแพทยเขตกรงเทพมหานครชนนอก” น ไดดาเนนการวจยในคลนกแพทยจานวน 12 แหง ดงรายนามตอไปน

1. คลนกตลาดบว ถนนเกษตรนวมนทร ใกลสแยกวงหน 2. พระราม 2 การแพทย ถนนพระราม 2 เขตบางขนเทยน

4 http://www.trc.or.th/th เรอง การทบทวนและวเคราะหทศทางการวจยการควบคมยาสบของประเทศไทย พ.ศ. 2519-2549 สบคนเมอ 9 กรกฎาคม 2551, น. 36.

172

3. สาทพยการแพทย ตลาดกระทมแบน 4. เพชรเกษมคลนกเวชกรรม ซอยเพชรเกษม 69 เขตบางแค 5. เวชสารคลนก หมบานบวทอง 1 บางใหญ

6. คลนกหมอสรภญ ใกลหาแยกปากเกรด 7. คลนกเวชกรรมเฉพาะทาง พทธมณฑลสาย 4 8. วชตคลนกเวชกรรม ออมนอย พทธมณฑลสาย 5 9. บานเราคลนกเวชกรรม กอนถงตลาดกระทมแบน 10. บารมการแพทย ใกลรพ.จฬารตน 2 ถนนศรนครนทร 11. บางซอนโพลคลนก บางซอ 12. คลนกใกลหมอ พระนครศรอยธยา

2. ขอบเขตดานประชากร – ประชากรตวอยางสาหรบงานวจยฉบบนคอ หญงมครรภชาวไทย อาย 18 ปขนไปทมารบบรการทคลนกฝากครรภของสถานพยาบาล ตางๆ ดงทไดกลาวมา ทงทเปนผสบบหรเองและผสบบหรมอสอง โดยประชากรตวอยางมจานวน 400 ราย

3. ขอบเขตดานเนอหา – โครงการวจยนใชแบบสมภาษณอยางมโครงสราง เพอศกษาขอมลทวไป ของประชากรตวอยาง ประวตการสบบหร การรบรโอกาสเสยงและอนตรายของโรคทเกดจากการสบบหร การรบรความรนแรงของโรคทเกดจากการสบบหร ความคาดหวงในผลดของการเลกสบบหร ความคาดหวงในความสามารถของกลมตวอยางในการเลกบหร และประสบการณเกยวกบการดมสราของกลมตวอยาง

4. ขอบเขตดานเวลา – งานวจยนดาเนนการภายในระยะเวลา 6 เดอน ตงแต เดอนกรกฏาคม - ธนวาคม 2551 วธการดาเนนการวจย โครงการ “การสารวจสถานการณการสบบหรของหญงมครรภในคลนกแพทย เขตกรงเทพมหานครชนนอก ” น เรมตนดวยการคนควาและศกษาเอกสาร หนงสอ และงานเขยนอนๆทเกยวของ เพอใชเปนกรอบแนวคดสาหรบประเดนทตองการศกษา ขณะทงานวจยภาคสนามเปนการสมภาษณประชากรตวอยางแบบมโครงสรางซงคณะผวจยประยกตใช PRECEED Model (Predisposing, Enabling, Reinforcing Causes in Educational Diagnosis and Evaluation) 5 ทนยมใชประเมนโครงการวจย ดานพฤตกรรมและโครงการสงเสรมสขภาพอนๆ แบบจาลอง PRECEED นเปนการวเคราะหพฤตกรรมสขภาพแบบ

5 Green and M.W. Kreuter, Health Promotion Planning: An Educational Approach. (Toronto: Mayfield

Publishing Company, 1991), pp. 24, 153.

173

สหปจจย (Multiple Factors/ Multiple Causality Assumptions) ทงน จานวนประชากรตวอยางจานวน 400 รายนน ดาเนนตามหลกเกณฑของตารางสาเรจรปโดยศรชย กาญจนวาส 6 และ Healey 7 ทกลาววา ดวยระดบความเชอมนทรอยละ 95 ซงจะทาใหเกดความคลาดเคลอน (Error) จากความเปนจรงบวกลบเพยงรอยละ 5 และประชากรเปน Infinite population จานวนกลมตวอยางทตองการคอ 400 ราย ดานการสรปผลการวจยนนเปนสถตเชงพรรณนา ไดแก คาความถ รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน ประโยชนของงานวจย

ผลการวจยในการศกษาครงนคาดวาจะกอใหเกด

1. ขอมลเรองการสบบหร/ไมสบบหรในหญงมครรภชาวไทยในเขตกรงเทพมหานคร โดยเฉพาะดานอตราความชกและลกษณะทางประชากรทเปนขอมลป พ.ศ. 2551-2552 ซงทนสมย (Updated Information) มากกวาขอมลทมในปจจบนป พ.ศ. 2539

2. ขอมลทระบปจจยททาใหผหญงไทยซงตงครรภยงไมเลกสบบหร 3. ขอมลดานความรเกยวกบการรบรความเสยงและอนตรายของโรคจากการสบบหร

ของหญงมครรภ ทงทเปนผสบบหรเองและผสบบหรมอสอง 4. ขอมลดานความคาดหวงของผลดจากการเลกสบบหรของหญงมครรภทงทเปน

ผสบบหรเองและผสบบหรมอสอง 5. ขอมลดานแนวทางการรณรงคการเลกสบบหรของหญงมครรภชาวไทย

วธการนาเสนองานวจย

ในบทท 1 คณะผวจยไดนาเสนอทมาและความสาคญของประเดนวจยในโครงการ “การสารวจ

สถานการณการสบบหรของหญงมครรภในคลนกแพทย เขตกรงเทพมหานครชนนอก” โดยไดกลาวถง

6 ศรชย กาญจนวาส, สถตประยกตสาหรบงานวจย. พมพครงท 3. (กรงเทพมหานคร:โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545), น.133-134.

7 Joseph F. Healey, Statistics: A Tool For Social Research, 4th ed. (Sammario: Wadsworth Publishing Company, 1995), p. 166.

174

วตถประสงค ขอบเขตการวจย วธการดาเนนการวจย ตลอดจนประโยชนของงานวจย ในบทท 2 คณะผวจยจะทาการประมวลวรรณกรรม ทฤษฏ และผลงานวจยทเกยวของใน 5 แนวทาง ไดแก (1) โทษภยของการบรโภคยาสบในหญงมครรภ โดยเฉพาะอยางยง ภยดานสขภาพ ทมผลกระทบตอทารกและบตร (2) อตราความชกเกยวกบการสบบหรของหญงมครรภในประเทศไทย ทงทเปนผสบบหรเองและผสบบหรมอสอง ตามสถตเทาทปรากฏในปจจบน (3) คาใชจายเกยวกบโรคทเกดจากการสบบหร (4) นโยบายเรองการควบคมการบรโภคยาสบในประเทศไทย และ (5) แบบจาลอง PROCEDE (Policy, Regulatory, and Organizational Constructs in Educational and Environmental Development) และ PRECEED (Predisposing, Enabling, Reinforcing Causes in Educational Diagnosis and Evaluation) ในฐานะทแบบจาลอง PRECEDE เปนกรอบแนวคดของงานวจยทมสมมตฐานวา พฤตกรรมของบคคลมสาเหตมาจากปจจยภายในและปจจยภายนอกของบคคลนน ดงนน การดาเนนงานหรอการเปลยนแปลงพฤตกรรมใดๆ จะตองดาเนนการหลายๆ ดานประกอบกน และจะตองวเคราะหถงปจจยสาคญทมผลตอพฤตกรรมนนๆ กอน จงจะสามารถวางแผนและกาหนดวธการเพอเปลยนแปลงพฤตกรรมดงกลาวไดอยางมประสทธภาพ ในบทท 3 คณะผวจยจะนาเสนอกรอบแนวคดในการวจย ประชากรและกลมตวอยาง การสรางเครองมอ ทใชสมภาษณกลมตวอยาง การตรวจสอบคณภาพเครองมอทใชสารวจกลมตวอยาง ตลอดจนวธการและสถตทใชวเคราะหขอมล ในบทท 4 คณะผวจยจะนาเสนอผลการวจยทไดจากแบบสมภาษณทมโครงสรางทสรางขนเพอการวจยน และในบทท 5 ซงเปนบทสดทาย คณะผวจยจะสรปผลการวจย อภปรายผลตามวตถประสงคทตงไว พรอมทงใหขอเสนอแนะ

175

บทท 2

แนวคด ทฤษฎ และผลงานวจยทเกยวของ จากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบโครงการ “การสารวจสถานการณการสบบหรของหญง

มครรภในคลนกแพทยเขตกรงเทพมหานครชนนอก” คณะผวจยขอนาเสนอแนวทาง 5 แนวพรอมการทบทวนงานวจยทเกยวของ กอนทจะสรปเนอหาของบทท 2 เพอแสดงแนวทางการวจยในบทท 3 ตอไป โดยแนวทางทง 5 ดงกลาว ไดแก

(1) โทษภยของการบรโภคยาสบในหญงมครรภ โดยเฉพาะอยางยงภยดานสขภาพทมผลกระทบตอทารกและบตร

(2) อตราความชกเกยวกบการสบบหรของหญงมครรภในประเทศไทย ทงทเปนผสบบหรเองและผสบบหรมอสอง ตามสถตเทาทปรากฏในปจจบน

(3) คาใชจายเกยวกบโรคทเกดจากการสบบหร (4) นโยบายเรองการควบคมการบรโภคยาสบในประเทศไทย (5) แบบจาลอง PROCEDE (Policy, Regulatory, and Organizational Constructs in Educational

and Environmental Development) และ PRECEED (Predisposing, Enabling, Reinforcing Causes in Educational Diagnosis and Evaluation) ในฐานะกรอบแนวคดของงานวจย โทษภยของการบรโภคยาสบในหญงมครรภ

ฉนชาย สทธพนธ กลาวถงผลกระทบของบหรทมตอผหญงวาจะกอใหผลกระทบดานลบตางๆ

เชน การมโรครมเรา อวยวะทงภายนอกและภายในจะแกกอนวยอนควรเฉลย 10 ป เมอเทยบกบคนทไมสบบหร ความเสยงทจะเปนโรคมะเรงปอดมากกวาผทไมสบบหร 10 เทา โอกาสสงขนอยางมากทจะเปนโรคหวใจและหลอดเลอด โดยพบวาผหญงทสบบหรจะเกดอาการหวใจลมเหลวมากกวาผหญงทไมสบบหรประมาณ 2-6 เทาตว มอตราเสยงตอการเกดหวใจวายกระทนหนเพมขน 20 เทา (โดยความเสยงดงกลาวจะทวขนตามจานวนบหรทผหญงสบตอวน) มอตราเสยงตอการเกดโรคมะเรงปากมดลกสงกวาผหญงทวไปถง 4 เทา (เพราะการสบบหรทาใหภมตานทานของรางกายลดลง มผลกอใหเกดการตดเชอไวรสแปปปวโลมาไดงาย ซงปากมดลกทตดเชอไวรสชนดนจะมอตราการกลายเปนโรคมะเรงปากมดลกในเวลาตอมา) มโอกาสเปนโรคมะเรงเตานมมากกวาผทไมสบบหรหรอผทเลกสบบหรแลวถงรอยละ 25 (เพราะการสบบหรทาใหระดบฮอรโมนเอสโตรเจน ซงมหนาทในการปองกนการเกดมะเรงเตานมลดลง ทาใหเกดเปนโรคมะเรงเตานมเพมขน) มโอกาสเสยงทจะเปนโรคกลนปสสาวะไมอยเพมขนมากกวาผหญงทวไป 1 เทา (เพราะนโคตนไปทาลายกลามเนอทควบคมการทางานของกระเพาะปสสาวะ ดงนน เมอสบบหรเขาไปจะ

176

ทาใหกลามเนอกระเพาะปสสาวะออนตวลง จงทาใหผทสบบหรกลนปสสาวะไมอย) ผหญงทสบบหรและรบประทานยาคมกาเนดเปนประจานนจะมโอกาสเกดอาการเสนเลอดหวใจตบเฉยบพลน หรอหวใจวายสงขน 39 เทา และมอตราการตายมากกวาผไมสบบหร ทรบประทานยาคมกาเนดถง 3 เทา (เพราะการสบบหรทาใหรางกายไดรบสารพษ ททาปฏกรยากบยาคมกาเนด จงทาใหหลอดเลอดแขงตวงายขน และเกดการอดตนของหลอดเลอดงายขนดวย โดยเฉพาะเสนเลอดทหลอเลยงหวใจและสมอง ทงน สาหรบผหญงทใชหวงคมกาเนดกมโอกาสเสยงตอการอกเสบขององเชงกรานมากขนดวย 8

อนง พฤตกรรมการสบบหรของหญงมครรภนน มกจะสงผลใหเปนผทมภาวะแทรกซอนระหวางตงครรภ เกดภาวะแทรกซอนระหวางหรอหลงคลอด และทารกมน าหนกตวนอยกวาปกต 9 สถาบนสงเสรมสขภาพไทย (Thailand Health Promotion Institute) โดยนายแพทย หทย ชตานนท ไดใหสมภาษณไวในป พ.ศ. 2545 วา หญงไทยทมครรภกวา 40,000 รายยงคงเปนผไดรบผลกระทบดานสขภาพทงของตนเองและของทารกนอยจากพฤตกรรมการสบบหรของตนเอง เนองจากทารกจะไดรบอาหารและออกซเจนจากมารดาโดยผานทางสายรก ทกครงทแมสบบหร ลกในครรภกจะไดรบอาหารและออกซเจนนอยลง เพราะรกของแมเหลานทางานไมดและไมเปนปกตเหมอนแมทไมไดสบบหร ในแมทสบบหรขณะมครรภนน ปอดของทารก จะไดรบอากาศเขาไปนอยกวาทารกปกต ในทารกของแมทสบบหรนน สมองจะมการเตบโตชาทาใหเดกทเกดมามน าหนกแรกคลอดตากวาทารกปกตประมาณ 200 กรม สาหรบแมซงสบบหรมากกวา 10 มวนตอวน ลกจะเตยกวาปกต 1 เซนตเมตร และจะมพฒนาการชากวา 3-5 เดอนทงในความสามารถดานการอาน การคานวณและความสามารถทวไป เมอเปรยบเทยบกบเดกปกต 10

ขอเทจจรงทวา คนไทยกวารอยละ 85 สบบหรในบานขณะทมสมาชกครอบครวอยดวยนนเปนสาเหตสาคญททาใหสมาชกไดรบควนบหรหรอเรยกวาผสบบหรมอสอง ตามรายละเอยดในตารางตอไปน ตารางท 2.1 จานวนและรอยละของผสบบหรและผทเคยสบบหร ขณะอยในบานกบสมาชกครวเรอน

8 ฉนชาย สทธพนธ. ผลกระทบของการสบบหรตอสตร. จดหมายขาว “สรางสข” ปท 4 ฉบบท 71 สงหาคม

2550. 9 อศรา ศานตศาสน. การวเคราะหทางดานเศรษฐกจของการควบคมบหรในประเทศไทย รายงานการอภปราย

ของ HNP (Health, Nutrition and Population).ตลาคม 2546 , น. 39-40 ; ฐตพร นาคทวน. การสรางและทดสอบเครองมอประเมนคณภาพชวตในคนไทยทเลกบหร. วทยานพนธเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเภสชกรรมคลนก ภาควชาเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ป 2546 , น. 5.

10 http://www.thpinhf.org/smoking_habit_of_the_population.pdf accessed 24.8.07; หนงสอพมพมตชน 15 มกราคม 2545 เรอง”พบหญงไทยยงคงไมลดสบบหรขณะตงครรภ”; ผจดการออนไลน วนท 24 สงหาคม 2550 เวลา 1730 น. เรอง ”หญงตงครรภตดบหรเสยงตกเลอด-รกลอกตว”.

177

ป พ.ศ. ประชากรผสบบหรปจจบน

ผสบบหรและผทเคยสบบหร ขณะอยในบานกบสมาชกครวเรอน

จานวน (คน) รอยละ 2544 11,984,874 10,277,864 85.76 2547 11,354,281 9,508,192 83.74

ในขณะทในป พ.ศ. 2549 นน จากครวเรอนในประเทศทงหมดจานวน 18.2 ลานครวเรอน ปรากฏ

วา จานวน 7.36 ลานครวเรอน (หรอประชากรประมาณ 15.89 ลานคน) มสมาชกในครวเรอนอยางนอย 1 คนทสบบหรในบาน จงเปนสาเหตใหเดกเลกอายนอยกวาหรอเทากบ 5 ปจานวน 2.28 ลานคนมโอกาส “สมผสควนบหร” ในบานของตนเองหรอเรยกวาผสบบหรมอสอง 11 ดงนนในเดกเลกอายต ากว�า 5 ป ทมความไวต�อการรบเชอในระบบทางเดนหายใจมาก เพราะสาเหตหลายประการไดแก ระบบภมค�มกนยงไม�พฒนาเตมท น าหนกแรกคลอดน�อยเกนไป ได�รบนมมารดาไม�เพยงพอ ได�รบการฉดวคซนไม�ครบจานวน เปนตน ทงนจากผลการวจยจานวนมากได�สรปไวอยางชดเจนว�า เดกทสดดมเอาควนบหรทผ�อนสบหรอผสบบหรมอสอง ไม�ว�าจะเปนการสบบหรในบ�านหรอในสถานทอน ๆ กตาม จะทาให�เกดเดกเลกเกดการตดเชอในระบบทางเดนหายใจและการกาเรบของโรคหอบหดอกดวย 12 ดงน น การลดอตราความชกของการสบบหรในหญงมครรภชาวไทย ดวยการศกษาปจจยทมผลกระทบตอพฤตกรรมดงกลาว เพอใหไดมาซงความรดานการเปลยนแปลงพฤตกรรมการสบบหรของหญงมครรภชาวไทยนน นอกจากจะเปนการสรางศกยภาพและความสามารถเพอการพฒนาทางสงคมของประเทศแลว ยงถอเปนการเสรมสรางเศรษฐกจทงทางตรงและทางออมใหแกประเทศชาต กลาวคอ ในทางตรงนน การลดคาใชจายของการสบบหรจะชวยใหภาครฐลดตนทนดานสาธารณสข (ทตองใหความชวยเหลอเยยวยาสขภาพแกผสบบหร) เพอนาเงนเหลานไปใชในกจกรรมการผลต การลงทน และการบรโภคอนๆ ทกอใหเกดประโยชนแกประเทศโดยรวมท เปนประโยชนกวา สวนผลประโยชนเกยวเนองทไดมาคอ การเพมประสทธภาพในการทางานของหญงไทยทมครรภและการเพมรายไดของครวเรอน ซงสงผลใหเกดการเพมของรายไดประชาชาตอกดวย ในทสดแลวการมประชากรทมสขภาพสมบรณทงมารดาและบตร จะเปนกาลงสาคญของชาต (National Asset) ในการดารงไวและในการพฒนาประเทศไทยสบตอไปอยางย งยน

11 จดหมายขาวจาก ศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมยาสบ เรอง การสารวจพฤตกรรมการสบบหรของประชากรไทยอาย 15 ปขนไป พ.ศ. 2534-2549 ดาวนโหลดจากเวบ http://www.trc.or.th/th สบคนเมอวนท 1 กรกฏาคม 2551.

12 สรปรายงานการประชมวชาการบหรกบสขภาพแหงชาตครงท 5 เรอง “รวมพลงประชาคม ขจดภยบหร” ระหวางวนท 5-6 มถนายน 2549 ทโรงแรมมราเคลแกรนด กรงเทพมหานคร. น. 35.

178

อตราความชกเกยวกบการสบบหรของหญงมครรภในประเทศไทย

แมวาจะมกฎหมายทเกยวของกบการควบคมผลตภณฑยาสบและกฎหมายการปกปองผไมสบบหรในประเทศไทยแลวกตาม หากแตจานวนผสบบหรยงคงมจานวนสงมาก โดยในป พ.ศ. 2546 คนไทยสบบหรจานวน 31,366 ลานมวนหรอถวเฉลยจานวน 75.5 ซองตอคนตอป (แผนภมท1) ซงเพมจากจานวน 71 ซองตอคนตอประหวาง ป พ.ศ. 2544-2545 และเพมขนเปนจานวน 34,174 ลานมวน 34,237 ลานมวน และ 36,367 ลานมวนในป พ.ศ. 2547-2549 ตามลาดบ สรปไดวา สดสวนของจานวนผสบบหรนนไดเพมทงในเพศชายและเพศหญง และการสบบหรไดแพรกระจายเปนอยางมากในหมวยรน 13 แผนภมท 1

จานวนบหร(หอตอคนตอป)

020406080

100120140

2530

2531

2532

2533

2534

2535

2536

2537

2538

2539

2540

2541

2542

2543

2544

2545

2546

พศ.

%

จานวนบหร(หอตอคนตอป)

ทมา องคการยาสบและกรมสรรพสามต กระทรวงการคลง สถตเกยวกบการคาและตวชวดทางเศรษฐกจของประเทศไทย กรมเศรษฐกจการพาณชย Tobacco Initiative โดย World Health Organization ไดแสดงใหเหนถงอตราความชก (Prevalence) ของการสบบหรในหญงชาวไทยในป พ.ศ. 2542 ตามรายละเอยดในตารางท 2.2 14 ตารางท 2.2 อตราความชกของการสบบหรตามเขตเมองและเขตชนบท ตามเพศ และตามพฤตกรรมการสบบหรของหญงชาวไทย

13http://eng.moph.go.th/ContentDetails.php?intContentID=4668&strOrgID=001, on “Thailand Health Profile

2001-2004” สบคนเมอ 24 สงหาคม 2550. 14 อศรา ศานตศาสน. การวเคราะหทางดานเศรษฐกจของการควบคมบหรในประเทศไทย รายงานการอภปราย

ของ HNP (Health, Nutrition and Population). ตลาคม 2546, น.14.

179

หนวย 1,000 คน พฤตกรรมการ

สบบหร จานวนรวม

(1,000) จานวน รอยละ

เขตเมอง (1,000)

เขตเมอง (รอยละ)

เขตชนบท (1,000)

เขตชนบท (รอยละ)

เพศหญงทงหมดในประเทศไทย

25,104.3 100.00 5,652.2 100.00 19,452.1 100.00

ผสบบหร เพศหญง

744.3 2.96 114.2 2.02 630.2 3.24

ผสบบหรเปนประจา

592.3 2.36 93.5 1.65 498.9 2.56

ผสบบหรเปนครงคราว

152.0 0.60 20.7 0.37 131.3 0.68

ผไมสบบหร 24,360.0 97.04 5,538.0 97.98 18,821.9 96.79

จากการสารวจพฤตกรรมการสบบหรในป พ.ศ. 2542 โดยสานกสถตแหงชาต สานกนายกรฐมนตร

ไดระบถงพฤตกรรมการสบบหรขณะมครรภของหญงไทย (ตามรายละเอยดในภาคผนวก i ตาราง ฉ2.9 - ฉ2.11) ซงแสดงใหเหนอยางชดเจนวา หญงมครรภประมาณ 56,000 คนในป พ.ศ. 2542 เปนผสบบหรประจาและเปนผทอยนอกเขตเทศบาลมากกวาในเขตเทศบาล

จากรายงานเกยวกบพฤตกรรมการสบบหรในป พ.ศ. 2536 โดยสานกสถตแหงชาตสานกนายกรฐมนตรระบวา หญงมครรภชาวไทยทสบบหรประมาณ 12,000 คนเปนผพานกอาศยในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ในภาพรวมนนหญงมครรภชาวไทยทสบบหรมกอาศยอยนอกเขตเทศบาลมากทสด

(ภาคผนวก i ตาราง ฉ2.12 - ฉ2.17)

คาใชจายของโรคทเกดจากการสบบหร

กอนทจะกลาวถงคาใชจายของโรคทเกดจากการสบบหรในประเทศไทย คณะผวจยขอนาเสนอ ขอมลในประเดนดงกลาวจากประสบการณของประเทศสหรฐอเมรกา ประเทศแคนาดา และฮองกง กอนตามลาดบ

180

ประสบการณของประเทศสหรฐอเมรกา จากรายงานของ United States Centers for Disease Control and Prevention (CDC) แสดงใหเหนถงการลดลงของจานวนชาวอเมรกนทสบบหร การลดจานวนชาวอเมรกนทเสยชวตกอนวยอนควรดวยโรคทเกดจากการสบบหร การเปนผสบบหรมอสอง อบตเหตของการเกดอคคภยจากการสบบหร และภาระทางการเงนจานวนมากขนทประชากรและสงคมจะตองแบกรบเพราะการสบบหร ทงนคาใชจายจากการสบบหรในประเทศสหรฐอเมรกามมลคาประมาณ 193 พนลานเหรยญ สรอ. โดยคดเปนเงนจานวน 97 พนลานเหรยญ สรอ. ตอการเสยชวตกอนวยอนควรและการสญเสยเนองจากผลผลตของการทางาน และคดเปนเงนจานวน 96 พนลานเหรยญ สรอ. สาหรบคาใชจายดานสขภาพทเกยวของกบการสบบหร ในตารางท 2.3 และ 2.4 แสดงใหเหนถงคาใชจายของโรคทเกดจากการสบบหร โดยเฉพาะในหญงมครรภในป พ.ศ.2539 ตามเขตตางๆ ของประเทศสหรฐอเมรกา 15

15 www.cdc.gov, accessed on 1 July 2008.

181

ตารางท 2.3 คาใชจายทเกดจากทารกแรกเกดและการสบบหร Smoking-attributable Fraction (SAF) ในภาพรวม SAF ในหมผสบบหร และคาใชจายทเกดจากการสบบหร (SAE) ตอแมทสบบหร ป พ.ศ. 2539 ในประเทศสหรฐอเมรกา

หนวย: เหรยญ สรอ.

182

ตารางท 2.4 คาใชจายทเกดจากการสบบหร (SAE) ตอแมทสบบหร ป พ.ศ. 2539 ตามสถานะทางการประกนภย และเขตตางๆ ในประเทศสหรฐอเมรกา

หนวย: เหรยญ สรอ.

183

ประสบการณของประเทศแคนาดา ในขณะทประเทศแคนาดาไดทาการสารวจคาใชจายทเกดจากการสบบหรใน ป พ.ศ. 2532 ไวดงน ตาราง 2.5 คjาใชจjายทเกดจากการสบบหรของประเทศแคนาดา พ.ศ.2532 อาย (ป) คาใชจายรวม 35 - 64 65+

คาใชจายดานสขภาพ

คาใชจายทางตรง 4 1.8 5.8 ความสญเสยอนเนองจากการเสยชวตกอนวยอนควร 12.3 8.1 20.4 ความสญเสยอนเนองจากความพการ 1.8 2.1 ความสญเสยอนเนองจากการตายปรกาเนด 0.3 ความเสยหายเนองจากไฟไหมทรพยสนและไฟปา 0.3 คาใชจายอนๆ

ภาษบหร 16.5 สวนตางในดานการคา 8.1 คาใชจายรวมอนเนองมาจากบหร 53.5 (หนวย หมนลานบาท) แหลงขอมล : Tobacco or Health: status in the Americas. Washington, DC, Pan American Health Organization. 1992 (Scientific Publication. No. 536).

ประสบการณของฮองกง

จากรายงานเรอง ผลกระทบจากควนบหรมอสอง : กรณศกษาของฮองกงโดย Professor Hedley ไดระบวา ควนทผสบบหรมอสองไดรบนนมภยรายแรงยงกวาควนจากการสบบหรเองโดยตรง เพราะมสารพษหลายชนดทเขมขนยงกวา เชน สารเบนซนจานวน 3 เท า แอมโมเนย 5 เทา แคดเมยม 7 เทา นเกล 13 เทา ฟอรมารลดไฮด 50 เทjา เปนตน ศาสตราจารยเฮดเลยและคณะไดดาเนนการศกษาวจยเรอง ผลกระทบจากควนบหรมอสองตอสขภาพและเศรษฐกจในระดบชาต และพบวาในแตละปการสบบหรและควนบหรมอสองไดกอใหเกดความสญเสยตอฮองกงคดเปนเงนจานวน 53 พนลานเหรยญ โดยรอยละ 28 ของจานวนดงกลาวเปนคาใชจายเพอการดแลสขภาพทเกดจากควนบหรมอสอง และในแตละปควน

184

บหรมอสองไดคราชวตชาวฮองกงประมาณ 1,324 คน และกอใหเกดความเสยงตอโรคสาคญ 4 โรค ไดแกโรคสมองขาดเลอด โรคหวใจ โรคมะเรงทกชนด และโรคปอดอดกนเรอรง 16 ประสบการณของประเทศไทย

ชยนตรธร ปทมานนท ไดดาเนนการวจยในพนท 5 ภาคของประเทศ โดยมวตถประสงคในการศกษาคาใชจายและคณภาพชวตของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงและผปวยโรคหลอดเลอดหวใจ และปจจยทมอทธพลตอโรคทงสองดงกลาว เพอประมาณการความสญเสยทางเศรษฐกจและคณภาพชวตทสญเสยไปของผปวยโรค ดวยการศกษาภาคตดขวางใน 5 พนทของประเทศ คอ จงหวดเชยงใหม ขอนแกน ชลบร สงขลา และเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑล ประชากรทศกษาเปนผปวยทแพทยวนจฉยวาเปนโรคปอดอดกนเรอรงและโรคหลอดเลอดหวใจทงชายและหญง ทมประวตการสบบหรตดตอกนมาอยางนอย 5 ป (กรณโรคหลอดเลอดหวใจ) และอยางนอย 10 ป (กรณโรคปอดอดกนเรอรง) ซงมารบการรกษาในโรงพยาบาล (ทงผปวยนอกและผปวยใน) ในชวงเวลาททาการเกบขอมล กลมควบคมเปนคนปกตทวไปทเปนญาตผปวย ทงชายและหญง มสขภาพแขงแรง ไมมโรคเรอรง ไมพการ และไมเจบปวยในระยะ 2 สปดาหกอนการเกบขอมล มอายใกลเคยงกบกลมทดลอง (ผปวย) และมภมลาเนา (ภาค) เดยวกนกบกลมทดลอง การเกบขอมลมขนระหวางเดอนมถนายน-พฤศจกายน พ.ศ. 2541 ดวยการใชแบบสอบถามและแบบบนทก ผลการศกษาพบวา ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมคาใชจายสงกวากลมควบคมเฉลยปละ 7,520.65 บาท หรอคดเปน 431 เทา ทงนคาใชจายทผปวยตองสญเสยไปจากการรกษาโรคปอดอดกนเรอรงทวประเทศคดเปนเงนจานวน 4,114 ลานบาทตอป เมอรวมกบคาใชจายในสวนทรฐตองสญเสยไปในการรกษาพยาบาลผปวยอก 8,297 ลานบาทตอป นบเปนความสญเสยทางเศรษฐกจของประเทศรวมทงสน 12,411 ลานบาทตอปหรอเทากบรอยละ 0.27 ของผลตภณฑมวลรวมของประเทศ หรอเทากบรอยละ 4.40 ของคาใชจายสขภาพทงหมดของประเทศในป พ.ศ.2541 สวนใหญของผปวยโรคนมคณภาพชวตระดบปานกลางและตาเมอเทยบกบกลมควบคม สาหรบผปวยโรคหลอดเลอดหวใจนนมคาใชจายสงกวากลมควบคมโดยเฉลยปละ 14,767.06 บาทหรอคดเปน 164 เทา ทงน คาใชจายทผปวยตองสญเสยไปจากการรกษาโรคหลอดเลอดหวใจทวประเทศ คดเปนเงน จานวน 840 ลานบาทตอป เมอรวมกบคาใชจายในสวนทรฐตองสญเสยไปในการรกษาพยาบาลผปวยอก 14,060 ลานบาทตอป นบเปนความสญเสยทางเศรษฐกจของประเทศทงสน 14,900 ลานบาทตอปหรอเทากบรอยละ 0.32 ของผลตภณฑมวลรวมของประเทศ หรอ

16 สรปรายงานการประชมวชาการบหรกบสขภาพแหงชาตครงท 5 เรอง “รวมพลงประชาคม ขจดภยบหร”

ระหวางวนท 5-6 มถนายน 2549 ทโรงแรมมราเคล แกรนด กรงเทพมหานคร. น. 43.

185

เทากบรอยละ 5.28 ของคาใชจายสขภาพทงหมดของประเทศในป พ.ศ. 2541 สวนใหญของผปวยโรคนมคณภาพชวตระดบด ปานกลาง และตาเมอเทยบกบกลมควบคม 17 นอกจากน ยงปรากฎสถตการเสยชวตจากโรคทเกดจากการสบบหรในประเทศไทยในตารางท 2.6 ดงน ตารางท 2.6 สถตการเสยชวตจากโรคทเกดจากการสบบหรในประเทศไทย ป พ.ศ.2547

สาเหต เพศชาย (รวมจานวนการเสยชวต 235, 326 ราย)

เพศหญง (รวมจานวนการเสยชวต 176,361 ราย)

การสยชวต ทงหมด

การเสยชวต จากโรค ทเกดจาก การสบบหร

รอยละ การสยชวต ทงหมด

การเสยชวต จากโรค ทเกดจาก การสบบหร

รอยละ

มะเรงทางเดนอากาศและอาหารสวนตน

3,672 2,106 57 2,429 290 12

โรคมะเรงปอด 8,820 7,490 85 3,952 2,489 63 โรคมะเรงอนๆ 30,615 3,838 13 26,297 106 0 โรคทางเดนหายใจอดตนเรอรง

12,754 9,066 71 5,776 1,361 24

โรคระบบทางเดนหายใจอนๆ 12,178 2,099 17 10,697 301 3 โรคหวใจและหลอดเลอด 38,156 7,145 19 38,913 762 2 คาใชจายทางการแพทยอนๆ 23,709 3,646 15 32,075 484 2 รวมทงหมด 129,904 35,390 27 120,139 5,793 5 รอยละของการเสยชวตทงหมด

55 15 68 3

แหลงทมา การนาเสนอของขนษฐา บญธรรมเจรญ และ Thai National Working Group on Burden of Disease and Risk Factor เรอง Disease Burden Attributable to Tobacco โดย International Health Policy Program – Thailand กระทรวงสาธารณสข วนท 10 กนยายน 2550

17 ชยนตรธร ปทมานนท. 2544. คาใชจายและคณภาพชวตทสญเสยไปจากการปวยดวยโรคทเกดจากการสบ

บหร. สถาบนวจยระบบสาธารณสข. ใน มณฑา เกงการพานชและคณะ. ขอเสนอแนะเชงนโยบายเพอการเลกบหรและการบาบดรกษาผตดบหร : เครองมอสาหรบงานสาธารณสข. กรงเทพมหานคร : ศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมยาสบ, 2549. น. 57-59.

186

จากรายงานทมปรากฏวา กระทรวงสาธารณสขของประไทยตองเสยคารกษาพยาบาลใน 3 โรคหลกทเกดจากการสบบหร ไดแก โรคถงลมปอดโปงพอง โรคมะเรงปอด และโรคหวใจขาดเลอด ถงปละประมาณ 46,000 ลานบาท และมผเสยชวตจากโรคทเกดจากการสบบหรอกถงปละ 52,000 คนหรอ 142 คนตอวน หรอ 6 คนตอชวโมง ยงผลใหประเทศชาตมผลผลตมวลรวมลดลง และตองเสยคาใชจายจานวนมากในการรกษา ทงน ครอบครวยงประสบกบภาวการณเปนหมายและภาวะลกกาพราททาใหเกดปญหาอนๆ ทางสงคมตามมาอกมาก 18

นโยบายเรองการควบคมการบรโภคยาสบในประเทศไทย

กรอบอนสญญาการควบคมยาสบขององคการอนามยโลก

ประเทศไทยเปนประเทศหนงในโลกทประสบความสาเรจในการควบคมการบรโภคยาสบ โดยไดรวมลงนามและใหสตยาบนตามกรอบอนสญญาการควบคมยาสบขององคการอนามยโลก (WHO Framework Convention on Tobacco Control หรอเรยกยอๆ วา FTCT) ซงเปนกฎหมายโลกทเปนแกนนาสาคญตอการขบเคลอนกระบวนการการควบคมยาสบในประเทศตางๆ ในกรอบอนสญญาดงกลาวไดกาหนดใหมมาตรการตางๆ ไดแก

(1) มาตราการเกยวกบการลดการบรโภคยาสบ (2) มาตรการการลดการจาหนายจายแจกยาสบ (3) มาตรการการใหความรวมมอและสนบสนนดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย (4) มาตรการทางภาษ (5) มาตรการการขนราคาบหรเพอการลดการบรโภคยาสบ (6) มาตรการการปองกนและคมครองสขภาพของผไมสบบหรในสถานทสาธารณะ (7) มาตรการการหยดย งการลกลอบนาเขาบหรเถอน (8) มาตรการการแลกเปลยนขอมลขาวสาร

มาตรการดงกลาวตามกรอบอนสญญาการควบคมยาสบขององคการอนามยโลก ลวนแลวแตเปน

เครองมอสาคญในการตอตานการแทรกแซงของบรรษทบหรขามชาต และเปนแนวทางทประเทศไทยในฐานะประเทศสมาชกตองยดถอในการควบคมการบรโภคยาสบ เพอใหเกดประสทธภาพมากยงขน

18 สมาน ฟตระกล. นโยบายและกฎหมายควบคมการสบบหรมอสอง. สไลดประกอบการบรรยาย จาก

http://www.trc.or.th/th. สบคนเมอวนท 1 กรกฏาคม 2551. ม.ป.ป.

187

การควบคมการบรโภคยาสบในประเทศไทย

การควบคมการบรโภคยาสบในประเทศไทยนน นบวาเปนพลวตรของการผสมผสานระหวางมตทางสงคม วฒนธรรม การเมอง และปจเจกชน ในบรบทของประเทศไทยโดยเฉพาะ ทลวนแลวแตสงผลใหเกดระบบคดและการวางแผนนโยบายสาธารณะเรองการควบคมการบรโภคยาสบของประเทศ ในภาพรวมนน นโยบายการควบคมการบรโภคยาสบในไทยสามารถสามารถสรปยอๆ ไดเปนประเดนตางๆ ดงน

กลมผสนบสนนเรองสขภาพของสาธารณชน (Health Advocates)

องคกรในประเทศทจดไดวาอยในกลมน ไดแก แพทยสมาคมแหงประเทศไทย (The Thai Medical Association) โครงการรณรงคเพอการไมสบบหรภายใตมลนธ หมอชาวบาน ซงตอมาเปลยนชอเปน มลนธรณรงคเพอการไมสบบหร หรอ Action on Smoking and Health (ASH) สถาบนสงเสรมสขภาพไทย (Thai Health Promotion Institute) เปนตน องคกรเหลานกอใหเกดภาคดานสขภาพตามมาอกมาก ในเวลาตอมา เชน สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมยาสบ (ศจย.) เครอขายวชาชพสขภาพเพอสงคมไทยปลอดบหร Tobacco Control Information Center แหงมหาวทยาลยมหดล World Lung Foundation เครอขายเยาวชนไมนะ...เหลาบหร สานกงานคณะกรรมการควบคมเครองดมแอลกอฮอลลและยาสบ (สานกงานโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข) และสถาบนธญญารกษ (กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข) เปนตน ในขณะทองคกรทเปน Health Advocates ในตางประเทศ ไดแก Pan American Health Organization (PAHO) Latin American Coordinating Committee for Tobacco Control (LACCTA) United States Centers for Disease Control and Prevention (CDC) United States National Cancer Institute (NCI) American Cancer Society (ACS) International Union Against Cancer (UICC) และ Health Canada เปนตน

นอกจากน เหตการณทเกดขนในประเทศไทยและเกยวของกบการควบคมการบรโภคยาสบของคน ไทยในหลายทศวรรษทผานมา ไดแก

- การคดคานการแปรรปโรงงานยาสบ - การขนภาษบหร การทาใหราคาบหรสงขนใช การใชภาษสราและบหร (ภาษบาป) ในป พ.ศ.

2536 เพอสรางเสรมสขภาพและเพอปองกนไมใหเยาวชนสบบหร มาตรการนทาใหอตราการสบบหรลดลงเปนอยางมากในกลมเยาวชนไทย

- การเตอนถงโทษภยของการสบบหร โดยแสดงใหเหนบนบรรจภณฑอยางชดเจนภายใตเนอทเพมมากขนกวาเดมเมอคดเปนรอยละของเนอทบนซองบหรทงหมด

188

- การแสดงจดยนอยางชดเจนเกยวกบการตอตานการคายาสบ ตอตานการขายยาสบในรานคาปลอดภาษ ตอตานการลกลอบการนาเขาบหรเถอน และการตอตานการโฆษณาและการสงเสรมการขายยาสบขามพรมแดน

- ความมงมนของสถาบนสงเสรมสขภาพไทยในการควบคมการบรโภคยาสบอยางตอเนอง เชน การสนบสนนโครงการ “หญงไทยไมสบบหร ” (The Thai Women Do Not Smoke Project) เปนตน

อยางไรกตาม สงทยงคงเปนความทาทายของประเทศไทย คอ การนาบหรออกจากรายการสนคาปลอดภาษ ซงตดขดทการรกษาผลประโยชนของอตสาหกรรมการทองเทยวของประเทศไว และการนาบหรออกจากรายการของ AFTA Free Trade Zone อนเปนมาตรการทตองการความรวมมอจากประเทศตางๆ ในภมภาคอาเซยนอยางพรอมเพรยงกนหากตองการประสบผลสาเรจ 19

นอกจากน ยงไดมการสรปใหเหนถงมาตรการการควบคมยาสบของประเทศไทยและผลกระทบท

เกดขนจากป พ.ศ. 2529-2549 ในตารางท 2.7 ตอไปน 20

19 Tailoring Tobacco Control Efforts to the Country: The Example of Thailand by Prakit Vateesatokit, http://www1.worldbank.org/tobacco/pdf/2850-Ch07.pdf, สบคน ณ วนท 1 กนยายน 2550.

20 http://www.trc.or.th/th, สบคน ณ วนท 1 กรกฏาคม 2551.

189

ตารางท 2.7 มาตรการควบคมยาสบของประเทศไทยและผลกระทบทเกดขน

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 อตรา

การสบบหร

(15-19 ป)

พ.ศ. มาตรการ จานวน ผสบ บหร

(ลานคน)

(>15ป)

ประชากร

(>15ป) (ลาน คน)

อตรา การ

สบบหร (>15ป)

ชาย +หญง ชาย หญง

อตรา ภาษ ( % )

ยอด ขาย (ลาน ซอง)

ภาษ สรรพ

สามต

ทเกบได

(ลานบาท)

ราคาบหร ตอซอง

(บาท)

2529 เรมรณรงคตอเนอง

10.3 32.9 31.3 23.6 0.8 35 - 55 1,458 10,243 13

2531 ครม.เหนชอบมาตรการ

ควบคมยาสบ

10.1 35.5 28.4 19.2 0.4 35 -55 1,660 11,798 13

2532 หามโฆษณาบหร

- - 35 - 55 1,843 14,664 13

2533 - 55 1,941 15,461 15

2534 เปดตลาดบหรเสร

11.3 38.5 29.3 55 1,942 15,898

2535 พ.ร.บ.ควบคมผลตภณฑฯ

55 1,983 15,438

2536 หามสบบหรในทสาธารณะ

10.3 40.2 25.6 17.4 0.3 55 2,135 15,345 15

2537 ขนภาษ - - 60 2,328 20,002 18

2538 ขนภาษ - - 62 2,171 20,736 21

2539 ขนภาษ 11.2 43.4 25.8 18.3 0.3 68 2,463 24,092 24

2542 ขนภาษ 10.2 45.5 22.4 12.4 0.1 70 1,810 26,708

2543 ขนภาษ - - 71.5 1,826 28,110 32

2544 ขนภาษ 10.6 47.1 22.5 12.8 0.3 75 1,727 29,627 36

2545 - 75 1,716 31,247

2546 - - - 75 1,904 33,582

2547 - 9.6 48.9 19.5 10.2 0.2 75 2,110 36,326

2548 คาเตอนรปภาพ - - 75 2,187 39,690 38

2549 ขนภาษ 9.5 50.2 18.9 79 1,793 35,646 42

ทมา ศ.นพ.ประกต วาทสาธกกจ : พฤษภาคม 2550

190

อนง ประเทศไทยไดออกพระราชบญญตสาคญจานวน 2 ฉบบในป พ.ศ. 2535 ไดแก พระราชบญญตควบคมผลตภณฑยาสบ พ.ศ. 2535 และพระราชบญญตคมครองสขภาพผไมสบบหร พ.ศ. 2535 ซงสามารถสรปไดพอสงเขป ดงน

1. พระราชบญญตควบคมผลตภณฑยาสบ พ.ศ. 2535 มสาระสาคญ ไดแก a. หามโฆษณาทกชนดทงทางตรงและทางออม รวมทงหามโฆษณาเครองหมายการคา b. หามไมใหมการสงเสรมการขายทกชนด c. ไมอนญาตใหมเครองขายบหร (Cigarette Vending Machine) d. หามขายบหรใหเดกอายต ากวา 18 ป e. ใหเปดเผยรายการสวนประกอบทมอยในบหร (Product Ingredients) ใหกระทรวง

สาธารณสขรบทราบ f. ใหมคาเตอนบนซองบหร (6 คาเตอนสลบกน) อยางชดเจนบนหนาซองบหร โดย

พมพสลบกนไป (Rotating Health Warning Label) (ปจจบนไดเปลยนเปนสลากรปภาพและขอความคาเตอนรวม 9 แบบ) กฎหรอประกาศทเกยวของกบพระราชบญญตฉบบนมอกเปนจานวนมาก เชน กฎกระทรวงสาธารณสข 2540 กฎกระทรวง 2548 (กาหนดแบบบตรประจาตวเจาหนาท) ประกาศสาธารณสข 2549) หลกเกณฑ วธการ และเงอนไขการแสดงชอสารพษและสารกอมะเรง) ประกาศสาธารณสข ฉ9 2547 (เรองแตงตงพนกงานเจาหนาทตามพระราชบญญตควบคมผลตภณฑยาสบ) ประกาศสาธารณสข 2549 (หลกเกณฑ วธการและเงอนไขการแสดงคาหรอขอความทอาจกอใหเกดความเขาใจผด) ประกาศสาธารณสข 2549 (ภาพคาเตอนบนซองบหร) เปนตน

2. พระราชบญญตคมครองสขภาพผไมสบบหร พ.ศ. 2535 ทมงคมครองสขภาพของผไมสบบหร ในทสาธารณะ โดยแบงออกเปน 4 กลมสถานทสาธารณะ ไดแก a. หามสบบหรทงหมด เชน ในรถยนตโดยสารปรบอากาศ โรงภาพยนตร ลฟท เปนตน b. หามสบบหรทงหมด ยกเวนหองทางานสวนตว เชน โรงเรยน สถานรบเลยงเดกออน กอนวยเรยน เปนตน c. หามสบบหรทงหมด ยกเวนเขตสบบหรและหองทางานสวนตว เชน สถานพยาบาล ศนยการคา และหางสรรพสนคา เปนตน d . หามสบบหรหากแตสบไดในเขตสบบหรซงมบรเวณไมเกนรอยละ 50 ของพนท เชน

191

รานอาหารทมหองปรบอากาศ เปนตน โดยกฎหมายไดระบโทษของผทฝาฝนไวปจจบน ไดมการขยายขอบเขตสถานทสาธารณะใหเปนเขตปลอดบหรออกไปอยางกวางขวางและครอบคลมมากยงขน เพอคมครองสขภาพของผไมสบบหร 21 กฎหรอประกาศทเกยวของกบพระราชบญญตฉบบนมอกเปนจานวนมาก เชน ประกาศสาธารณสข ฉ 18 2550 (เรองกาหนดชอหรอประเภทของสถานทสาธารณะทใหมการคมครองสขภาพของผ ไมสบบหร เชนผบ บาร ตลาด ปลอดบหร) ประกาศสาธารณสข ฉ 11 2546 (แตงตงเจาหนาทพระราชบญญตคมครองป พ.ศ. 2535) ประกาศสาธารณสข ฉ 14 2547 (เรองแตงตงพนกงานเจาหนาทตามพระราชบญญตคมครองสขภาพของผไมสบบหร) ประกาศสาธารณสข ฉ 17 2549 (สถานทปลอดบหร) ประกาศสาธารณสข ฉ 15 (เครองหมายสถานทแกไข 2548) เปนตน กรอบแนวคด PROCEDE - PRECEDE

Lawrence W. Green และคณะแหงมหาวทยาลย The Johns Hopkins เปนผเรมพฒนาแนวคด PRECEDE Framework 22 ขนในป พ.ศ. 2523 โดยมวตถประสงค ในการนามาใชเพอการวจยและการประเมนโครงการทางพฤตกรรมและโครงการสงเสรมสขภาพอนๆ PRECEDE Framework นบเปนกรอบแนวคดในการวเคราะหพฤตกรรมสขภาพแบบสหปจจยหรอ Multiple Factors/ Multiple Causality Assumptions กลาวคอ การตงสมมตฐานวา พฤตกรรมของบคคลใดบคคลหนง มสาเหตมาจากปจจยภายในและปจจยภายนอกของบคคลนนๆ ดงนน เพอใหเกดการเปลยนแปลงเชงพฤตกรรมของบคคลนน จะตองมการดาเนนการหลาย ๆ ดานประกอบกน และจะตองวเคราะหถงปจจยหลกทมผลตอพฤตกรรมนนๆ กอน จงจะสามารถวางแผนและกาหนดวธการเพอการเปลยนแปลงพฤตกรรมไดอยางมประสทธภาพ PRECEDE ยอมาจากคาวา Predisposing, Reinforcing, Enabling, Causes in Educational Diagnosis and Evaluation หรอ กระบวนการใชปจจยนา (Predisposing) ปจจยเออ (Enabling) และปจจยเสรม (Reinforcing) เพอวนจฉยและประเมนผลทางพฤตกรรมของบคคลใดๆ ตอมาไดมการพฒนาแบบจาลองทมชอวา PROCEDE Framework (Policy, Regulatory, Organizational Constructs in Educational and Environmental Development) ขนมาควบคกน เพอเออตอการวางแผนดานนโยบายสาธารณะ การปฏบตตามแผนงาน และการประเมนผลการดาเนนโครงการ โดยสามารถแบงสองแนวคดนออกเปนขนตอนตางๆ รวม 9 ขนตอน ทงน แบบจาลอง PRECEDE ทนามาเปนกรอบแนวคดหลกในการวจยครงนอยในขนตอนท 4 ดงน

21 ชชย ศภวงศ. 2550. โครงการการศกษาเรอง สองทศวรรษการควบคมการบรโภคยาสบของสงคมไทย. กรงเทพมหานคร: ศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมยาสบ, น. 34-36.

22 L.W. Green and M.W. Kreuter, Health Promotion Planning: An Educational Approach. (Toronto: Mayfield Publishing Company, 1991) pp. 24, 153.

192

แผนภมท 2 แบบจาลอง PRECEDE-PROCEED เพอการวางแผนและการประเมนผล โครงการการสงเสรมพฤตกรรมสขภาพ 23

ทมา Green and Kreuter, 1999:41 อางในนฤมล นนทพล, 2546

23 นฤมล นนทพล. ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการสบบหรของทหารเกณฑในคายอดศร จงหวด

สระบร. วทยานพนธมหาบณฑตสาธารณสขศาสตร (สาขาวชาเอกสขศกษาและพฤตกรรมศาสตร) บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล. พ.ศ. 2546, น. 9.

193

ขนตอนท 1 เปนการพจารณาถงคณภาพชวตโดยการประเมนปญหาของประชากรกลมตางๆ ทเปนเครองชวดระดบคณภาพชวตของประชากร ขนตอนท 2 เปนการวเคราะหวามปญหาสขภาพอะไรบางทเปนปญหาสาคญในกลมประชากรทศกษา และเลอกปญหานนๆ มาทาการแกไข ขนตอนท 3 เปนการวเคราะหพฤตกรรมและสงแวดลอมตางๆ ทเปนสาเหตของปญหาสขภาพทไดวเคราะหไวแลวในขนท 2 ขนตอนท 4 เปนการวเคราะหหาปจจยทมผลกระทบตอพฤตกรรมโดยจาแนกออกเปน 3 ปจจย ไดแก ปจจยนา ปจจยเออและปจจยเสรม ขนตอนท 5 เปนขนตอนการเลอกและกาหนดนโยบาย และการบรหารจดการ ซงจะตองสอดคลองกบการวเคราะหปจจยทมผลตอพฤตกรรมในขนท 4 ขนตอนท 6 เปนการปฏบตตามแผนทวางไว และวเคราะหระบบตางๆ เพอชวยใหโครงการสามารถดาเนนไปตามเปาหมาย เชน แหลงทรพยากร เวลาและอนๆ ขนตอนท 7 เปนการประเมนผลของกระบวนการซงเปนสวนผสมผสานอยในทก ๆ ขนตอน ตามการกาหนดวตถประสงคของการประเมนผลไวกอนหนาแลว ขนตอนท 8 เปนการประเมนผลกระทบทเกดจากโครงการ ขนตอนท 9 เปนการประเมนผลลพธทไดจากโครงการ การวเคราะหตามแนวคดนจะตองนาเอาวทยาการสาขาตางๆ เขามารวมบรณาการ ไดแก สาขาวทยาการระบาด สาขาวทยาทางสงคม/ พฤตกรรมศาสตร สาขาวทยาการบรหาร และสาขาวทยาการทางการศกษา เพอใหไดมาซงความรองครวมในการแกไขปญหาพฤตกรรมสขภาพดงกลาว

ในการวจยครงน ไดคดเลอกเฉพาะขนตอนท 4 มาใชในการดาเนนการวจย โดยวเคราะหปจจยตางๆ ทงภายในและภายนอกบคคล ทสงผลตอพฤตกรรมการสบบหรหรอไมสบบหรของหญงมครรภในประเทศไทย ไดแก

1. ปจจยนา หมายถง ปจจยทเปนพนฐานและกอใหเกดแรงจงใจในการแสดงออกซง พฤตกรรมของบคคล อนเปนความพงพอใจของบคคลจากประสบการณการเรยนร ซงอาจเปนการสนบสนนหรอเปนการยบย งพฤตกรรมดงกลาว เชน ความร ทศนคต ความเชอ คานยม การตระหนกร/การรบร สภาพทางเศรษฐานะ อาย เพศ และจานวนสมาชกในครอบครว เปนตน

2. ปจจยเออ หมายถง สงทเปนทรพยากรทจาเปนในการแสดงออกซงพฤตกรรมนนๆของ บคคลและชมชน รวมทงทกษะทชวยใหบคคลแสดงพฤตกรรมดงกลาว เชน สถานบรการทางสขภาพ บคลากร โรงเรยน ราคา ระยะทาง และเวลา เปนตน สงทควรใหความสนใจ คอ การหาไดงาย (Availability) และความสามารถในการเขาถงได (Accessibility) ของสงทจาเปนในการแสดงพฤตกรรมหรอชวยใหการแสดงพฤตกรรมนนๆ เปนไปไดงายขน

194

3. ปจจยเสรม หมายถง ผลสะทอนทบคคลจะไดรบหรอคาดวาจะไดรบจากการแสดงออกแสดงออกซงพฤตกรรมนนๆ ทอาจจะเปนการสนบสนนหรอเปนการยบย งพฤตกรรมดงกลาว ทงในรปแบบของรางวล (Reward) ผลตอบแทน (Incentive) และการลงโทษ (Punishment) ทไดรบจากบคคลอนๆ ซงมอทธพลตอตนเอง เชน ญาต เพอน หวหนางาน คนไข แพทย เปนตน โดยอทธพลดงกลาวจะแตกตางกนไปตามพฤตกรรมของบคคลและสถานการณนนๆ ผลงานวจยทเกยวของ

งานวจยเกยวกบโทษดานสขภาพของการบรโภคยาสบนนมอยจานวนมาก เชน การสบบหรของหญงมครรภในประเทศสหรฐอเมรกา จากการทบทวนวรรณกรรมของ Ries et al. (1997) ไดกลาวสรปวา การสบบหรเปน 1 ใน 6 สาเหตของโรคททาใหเสยชวตในประเทศสหรฐอเมรกา โดยถอเปนโรคทสามารถปองกนไดมากทสดโรคหนงของชาวอเมรกน การสบบหรมผลกระทบเชงลบตอชวตทงในระยะกลางและระยะยาว โดยเฉพาะอยางยงในผหญง เพราะการสบบหรไมเพยงแตเพมความเสยงทจะพฒนาใหเกดโรคเรอรงและโรคทกอใหเกดการเจบปวยเทานน หากแตยงทาใหผหญงไมไดรบประโยชนจากการใชยาคมกาเนดชนดทาน (OCs) มผลตอการสบพนธ และมผลตอการตงครรภดวย หญงชาวอเมรกนประมาณรอยละ 19-30 ทสบบหรจะยงคงสบอยเมอมครรภ ดงนน การททารกหายใจผานรกของแมจงทาใหสารนโคตน มผลกระทบเชงลบตอสขภาพของทารก เชน การมน าหนกตวแรกเกตาของทารกนน นบเปนสดสวนโดยตรงกบจานวนบหรทแมสบขณะตงครรภ Ries et al. (1997) ยงกลาวอกวา ผหญงมกเรมสบบหรเรวกวาและบอยครงกวาผชายและเลกบหรในอตราทชากวาผชายอกดวย ทงน การใหการศกษา การใหโปรแกรมเลกสบบหร และการใชยาบาบดเพอการเลกบหร ทาใหผหญงจานวนทมากขนไดรบความชวยเหลอใหเลกบหรได สาเรจ 24 งานวจยของ Klesges, et al. (2001) กลาวถงผลกระทบดานสขภาพของการสบบหรขณะมครรภทมตอทารกนอยชาวอเมรกนวา นบเปนเวลาสบๆ ปทผานมาได มงานวจยจานวนมากทไดแสดงใหเหนถงโทษภยของการสบบหรขณะมครรภ ไดแก การเตบโตชาของทารก การคลอดกอนกาหนด การตาย ปรกาเนด ทงน การเตบโตชาของทารกนนประมาณการวา 1 ใน 3 ของทารกทเตบโตชานน มสาเหตมาจากการสบบหรของแม โดยเฉลยแลว หญงมครรภทสบบหรจะคลอดทารกทมน าหนกนอยลงประมาณ 200 กรมเมอเทยบกบทารกของมารดาทไมสบ แมวากลไกของความสมพนธเชงลบระหวางการสบบหรและผลตอการมครรภจะยงไมชดเจนนก หากแตมสมมตฐานหลายประการทกลาวถงการลดลงของออกซเจนทสงไปยงเนอเยอของทารกทเกดจากกาซคารบอนมอนนอกไซดของการสบบหรของแม จากการ

24 LT Andrea Ries et al. “A Review of the effects of smoking on women’s health and a strategy for cessation”,

Preventive Care Update 4 (1997): 52-56.

195

ททารกไดรบสารพษจาก การสบบหรของแม เชน แคดเมยมและไซยาไนด การไดรบนโคตนทมผลตอความสามารถในการหดตวของเสนเลอด มผลตอการเผาผลาญอาหารและการขาดโภชนาการ แมวาการสบหรจะมสารเคมกวา 3,000 ชนดและมผลกระทบเชงลบมากมายตอผลของการตงครรภและมตอผลการทาใหเกดเนองอกนนยงไมไดรบการสนบสนนดวยหลกฐานทางระบาดวทยา หากแต Klesges et al (2001) ไดแนะนาใหมการกระตนใหหญงมครรภเลกสบบหรตลอดระยะเวลาของการตงครรภ 25

Patricia O’ Campo, et al (1995) 26 กลาวถงผลลพธเชงลบตอสขภาพทเกดจากการใชยาสบของหญงมครรภและหญงทวไป ทารก และเดกเลกระยะหลงคลอดไวในตารางตอไปน

ตารางท 2.8 ผลลพธเชงลบตอสขภาพทเกดจากการใชยาสบของหญงมครรภและหญงทวไป ทารก และเดกเลกระยะหลงคลอด

หญงมครรภ ทารกและเดกเลกระยะหลงคลอด หญงทวไป 1. ความยงยากขณะมครรภ รกเกาะตา รกลอกตว

1. อาการการเสยชวตอยางกระทนหน (SIDS) ของทารก

1. เปนหวด ไขหวดใหญ และโรคระบบทางเดนหายใจรนแรง

2. การคลอดโดยทารกมน าหนกนอย และรกษาตวอยในโรงพยาบาล

2. เปนหวด การตดเชอของระบบทางเดนหายใจสวนลาง

2. โรคหวใจ

3 การตายของทารก

3. โรคหอบหด 3. มะเรงตางๆ เชน มะเรงปอด มะเรงชองปาก มะเรงหลอดอาหาร มะเรงปากมดลก

4. พฒนาการของความผดปกตตางๆ

4. ถงลมโปงพอง

5. การใชบรการดานการดแลสขภาพทเพมมากขน

5. การใชบรการดานการดแลสขภาพทเพมมากขน

6. การรกษาตวอยในโรงพยาบาล 6. กระดกพรน 7. การหมดประจาเดอนเรวกวาปกต

25 Lisa M. Klesges, et al. “Smoking cessation in pregnant women”, Obstetrics and Gynecology Clinics

28 (2) (June 2001). 26 Patricia O’ Campo, et al., “ Smoking cessation interventions for pregnant women: review and future

directions,” Seminars in Perinatology 19 (4) (August 1995): 279-285.

196

งานวจยเกยวกบการเปนผสบบหรมอสองและโทษภยดานสขภาพมอยจานวนมาก Colman (2003) ทาการวจยดวยขอมลจาก Pregnancy Risk Assessment Monitoring System (PRAMS) ผานการวเคราะหขอมลดวย Multivariate Model จากการสมตวอยางจากแมใน 10 มลรฐของประเทศสหรฐอเมรกาจานวน 115,000 ราย ระหวาง ป พ.ศ. 2536-2542 เพอสารวจแนวโนมและความสมพนธของการหยดบหรขณะมครรภและการยงคงสบบหรอยหลงคลอด พบวา อตราความชกของการสบบหรกอนมครรภ 3 เดอนจะคงทรอยละ 26 การหยดบหรขณะมครรภเพมจากรอยละ 37 เปนรอยละ 46 ระหวางป พ.ศ. 2536-2542 ประมาณครงหนงของหญงทหยดบหรขณะมครรภจะหวนกลบมาสบบหรอกหลงคลอดแลว 6 เดอน หญงวยรนจะหยดบหรไดมากกวา หากแตหวนกลบมาสบบหรเรวกวาหญงวยกลางคน นอกจากน Colman (2003) ยงพบวา อตราการหยดบหรทรายงานดวยตนเองจะสงในหมนกศกษามหาวทยาลย เมอเทยบกบหญงทไมไดศกษาระดบวทยาลย ขอมลเหลานชใหเหนวา เจาหนาทสาธารณสขและผใหบรการทางการแพทย ควรกอใหเกดการเบยงเบนความสนใจของการสบบหรในหญงวยรนผมการศกษานอย การมเปาหมายของการบาบดเพอการรณรงคตอตานการสบบหรในหญงทหยดบหรขณะมครรภนน อาจเปนหนทางทมประสทธภาพในการลดอนตรายตอทารกและเดกเลกจากการเปนผสบบหรมอสอง ทงน การเลอกชวงเวลาการวจยระหวางป พ.ศ. 2536-2542 นน เพราะป พ.ศ. 2541 ไดมขอตกลงเรองบหรระหวาง 46 มลรฐกบบรษทบหร และการเพมขนของราคาบหรอกดวย 27 งานวจยจานวนมากในประเทศสหรฐอเมรกาและประเทศตางๆ พบวา การสบบหรเองและการสบบหรมอสองในหญงมครรภเปนสาเหตหลกของการแทงบตร การคลอดกอนกาหนด การเสยชวตของทารก และความยงยากอนๆ เชน รกเกาะตา รกลอกตว อายครรภสน เปนตน การสบบหรขณะมครรภและการเปนผสบบหรมอสองโดยแมทมครรภเพมความเสยงของโรค SIDS จากการวจยเชง Meta-analysis ของงานวจยตางๆ ทไดรบการตพมพ การใชยาสบเปนสาเหตสาคญของการแทงบตรจานวน 19,000 - 141,000 ราย ทารกจานวน 1,900 - 4,800 รายตองเสยชวตเพราะความผดปกตกอนคลอด ทารกจานวน 1200 – 2200 รายเปนโรค SIDS และอตราการเสยชวตของตวออนในครรภอยทรอยละ 35 ในกรณของหญงมครรภผสบบหรมากกวาผไมสบบหร สาเหตสาคญ 15 อนดบแรกของการเสยชวตของทารกทสารวจโดย National Center for Health Statistics ในป พ.ศ. 2548 (ขอมลลาสดเทาทม) พบวา การสบบหรขณะมครรภอยในลาดบท 5 และหญงมครรภทไมสบบหรเปนผไดรบควนบหรมากขนเรอยๆ นอกจากความเสยงทกลาวมาทงหมดนแลว การสบบหรเองและการเปนผสบบหรมอสองขณะมครรภกอใหเกดความเสยงทเพมขนของโรคตางๆ ดงน

27 Gregory J. Colman, “Trends in smoking before, during, and after pregnancy in ten states,” American Journal

of Preventive Medicine 24(1) (2003): 29-35.

197

• การตงครรภนอกมดลก • อาการปวดทองเปนพกๆ ในทารกแรกเกด • การตงครรภทองหนาและปญหาการคลอด

• การหายใจดงวดๆของเดกเลก • ความเสยหายทเกดแกตวออนในครรภ

• ความผดปกตของระบบทางเดนหายใจของเดกเลก • การเตบโตชาหรอนาหนกแรกคลอดตา

• ปญหาดานดวงตาของเดกเลก • การทเดกเลกมน าหนกมากขนภายหลง • ความเฉอยชาดานจตใจ • ความผดปกตของแรงดนโลหตในทารกและเดกเลก

• การมสมาธแปรปรวน • ปญหาตางๆทตองอยในหอวกฤตแรกคลอดของเดกเกดใหม • ปญหาดานการเรยนและพฒนาการตางๆ • การเสยชวตของทารกจากความผดปกตกอนคลอด • ปญหาดานพฤตกรรมตางๆ • โรคปากแหวง เพดานโหว • ความรนแรงและการกออาชญากรรมของวยรนและคนวยทางาน • สารกอใหเกดมะเรงในเลอดของทารก • การสบบหรในวยทางาน • แนวโนมการเปนมะเรงจากการผาเหลาทางพนธกรรม • ปญหาดานสขภาพอนๆ ในวยผใหญ • มะเรงเมดเลอดขาวในเดกเลก

การทพอสบบหรระหวางปฏสนธและขณะทแมตงครรภ (และเปนผสบบหรมอสอง) อาจกอใหเกด

ความเสยงของมะเรงตางๆ ในเดกเลกทสงขน กอใหเกดความเฉอยชาทางจตใจ และปญหาของระบบทางเดนหายใจ แมแมจะไมสบบหรกตาม

ในดานผลกระทบทางเศรษฐกจนน ผลการวจยฉบบนพบวา คาใชจายทางตรงทเปนคาใชจายดานการดแลรกษาทเพมขนในประเทศสหรฐอเมรกา ซงเกยวกบความยงยากแรกเกดของหญงมครรภทสบบหรหรอเปนผสบบหรมอสองนน มมลคาสงถง 2 พนลานเหรยญ สรอ. ตอป โดยเฉพาะความลมเหลวของกลมอาการทางระบบทางเดนหายใจ ( คาใชจายจานวน 68,000 เหรยญ สรอ. ตอครง) และการคลอดกอนกาหนดหรอการททารกมน าหนกแรกคลอดตากวาปกต (คาใชจายจานวน 50,000 เหรยญ สรอ.) ทงน การ

198

สบบหรของพอแมสามารถกอใหเกดคาใชจายทางการแพทยทางตรงมากกวา 4.5 พนลานเหรยญ สรอ. ตอป เพราะจะตองดแลปญหาทเกดจากการสบบหรทสดดมควนบหรโดยทารกแรกเกด เดกเลก ตลอดจนการตงครรภและความยงยากเมอคลอด คาใชจายเหลานยงไมรวมถงคาใชจายจานวนมหาศาลทเกยวของกบการสบบหรและการตงครรภทสมพนธกบปญหาทางรางกาย พฒนาการ และพฤตกรรมตางๆ ทสงผลตอบตรหลานทอาจขยายผลเชงลบไปตลอดชวชวตของเขาเหลานน 28

Avery and Stallings (2003) กลาววา ในการศกษาความแตกตางของอตราการเลกบหรขณะมครรภโดยการใช Multivariate Logistic Regression เพอระบความสมพนธของตวแปรอสระกบตวแปรตามทเปนการเลกบหร ในกลมตวอยางชาวอเมรกนจากรฐแคโรไลนาเหนอ ดวยขอมลของ PRAMS จานวน 7,935 ราย ทเปนแม ผคลอดบตรระหวางป พ.ศ. 2540-2544 นน ในภาพรวม รอยละ 24.6 ของหญงรายงานวาตนเองสบบหรกอนมครรภ รอยละ 13.8 สบบหรขณะมครรภ และรอยละ 20.3 สบบหรหลงคลอด ตวพยากรณหลกของการเลกบหรขณะมครรภคอ ความรนแรงตาของการสบกอนมครรภ การศกษาทสงขนของมารดา การมรายไดมากขน และเปนการคลอดทองแรก แมทไมหยดบหรขณะมครรภมกจะคลอดทารกทมน าหนกแรกเกดนอย (นบเปนรอยละ 65 ของการเสยชวตของทารก) ทาใหเดกเปนผสบบหรมอสอง และเปนแมทมกไมใหนมบตร การดมสราของแมระหวาง 3 เดอนสดทายของของการ มครรภมกจะทาใหหยดบหรไดนอยลง การลดลงของรอยละของหญงทสบบหรขณะ มครรภ คอ เปาหมายป พ.ศ. 2553 ของโปรแกรมสาธารณสขของรฐแคโรไลนาเหนอ 29

Raatikainen, et al (2007) กลาววา การศกษาวจยครงนมหญงตงครรภจานวน 26,414 รายในประเทศฟนแลนดระหวางป พ.ศ. 2532-2544 โดยใช Multiple Logistic Regression เพอประเมนความเสยงของมารดาและผลของการตงครรภของหญงทยงคงสบบหร ผทลดบหรเหลอนอยกวาวนละ 5 มวน และผ ไมสบบหรขณะมครรภ ผลการศกษาหนงชใหเหนวา หญงทสบบหรนนดมสรา และหญงทหยดบหรกเลกดมสราดวย 30

สวนมตทางวฒนธรรมนน จากการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบหญงชาวออสเตรเลย ป พ.ศ. 2533-2549 ผวจยกลาวเกยวกบสงทผหญงรสกเกยวกบการสบบหรขณะมครรภวา การสบบหรเปนการผอนคลายความตงเครยดในแตละวน หากแตผหญงเหลานรสกอบอายเกยวกบการสบบหรขณะมครรภและมความกงวลเกยวกบการยอมรบทางสงคม ผหญงเหลานรสกออนแอตอความกดดนทางสงคมในการรณรงคตอตานการสบบหรของสงคมทมตอพวกเขา ผหญงเหลานอายทตนเองขาดแรงกระตนในการม

28 http://www.tobaccofreekids.org/research/factsheets/pdf/0007.pdf สบคนเมอวนท 1 กรกฎาคม 2551. 29 Matt Avery and Willona Stallings, “Tobacco use among pregnant women in North Carolina: predictions of

smoking cessation during pregnancy. Results from the North Carolina Pregnancy Risk Assessment Monitoring System (PRAMS) during 1997-2001,” North Carolina Public Health SCHS Studies No. 138, October 2003.

30Kaisa Raatikainen, et al, “Smoking in early gestation or through pregnancy: a decision crucial to pregnancy outcome”, Preventive Medicine 44 (2007): 59-63.

199

ภาพจนของการเปนแมทดดวยการละเลกบหรขณะมครรภ การสบบหรถอเปนกนชนเดกเลกจากความโกรธของมารดา และความเสยงทางสขภาพทมากบการสบบหรนนยงดหางไกลและเปนนามธรรม หากเทยบกบความพงพอใจทไดรบจากการสบบหร 31

งานวจยทประยกตใช แบบจาลอง PRECEDE ของ Sreeramareddy et al. (2008) กลาววา

นกศกษาระดบมหาวทยาลยมกเสพตดยาสบเนองจากบรษทบหรมกวางเปาหมายการตลาดทประชากรกลมน การศกษาครงนจงเนนการหาอตราความชกของการใชยาสบและความสมพนธระหวางตวแปรอสระและตวแปรตามของกลมตวอยางทเปนนกศกษาจากมหาวทยาลยในประเทศเนปาล การใชการศกษาภาคตดขวางในเมอง 2 เมองของเนปาลตะวนตก ระหวางเดอนมกราคมถงมนาคม พ.ศ. 2550 คณะผวจยไดทาการทดลองดวยแบบสอบถามในภาษาเนปาลทประยกตใช Global Youth Tobacco Survey (GYTS) และการศกษาโดย World Bank กบกลมตวอยางจานวน 1,600 รายทคดเลอกจากมหาวทยาลยจานวน 13 แหงโดยใช Two-stage Stratified Random Sampling และ PRECEED Model และพบวา อตราความชกของ ผทเคยใชยาสบคอรอยละ 13.9 อตราความชกระหวางนกศกษาชายและหญงคอรอยละ 20.5 และ 2.9 ตามลาดบ อตราความชกของผทสบบหรในปจจบนคอรอยละ 10.2 (สบบหรรอยละ 9.4 ผลตภณฑยาสบทไรควนรอยละ 6.5 และทงสองแบบรอยละ 5.7) อายมธยฐานเมอเรมสบและเคยวยาสบคอ 16 และ 15 ปตามลาดบ ในหมผสบบหรในปจจบนนน รอยละ 58.7 เคยสบอยางนอยวนละ 1 มวน รอยละ 67.8 ของผ สบในปจจบนซอผลตภณฑยาสบดวยตนเองจากรานขายหรอไดจากเพอน รอยละ 66.7 สบ ในรานชาหรอภตตาคาร และสถานทสาธารณะอนๆ (รอยละ 13.2) คาใชจายโดยเฉลยตอวนสาหรบผสบบหรคอ 20 รปเนปาล (ประมาณ 0.3 เหรยญ สรอ) รอยละ 59.0 รายงานวาตนเองมเงนพอทจะซอผลตภณฑยาสบ รอยละ 82.0 รบรเกยวกบยาสบจากโฆษณาทางนตยสารและหนงสอพมพ (ระยะกอนหนาการเกบขอมลประมาณ 30 วน) ตวแปรทมความสมพนธกบการใชยาสบ คอ อาย เพศ ทรพยสนในครวเรอน ความรเกยวกบความเสยงดานสขภาพจากการใชยาสบ สมาชกในครอบครว คร และเพอนทใชผลตภณฑยาสบ และการซอผลตภณฑยาสบใหสมาชกในบาน คณะผวจยไดเสนอการให Intervention ทเปนการใหคาปรกษา เพอสงเสรมใหมการเลกบหรในหมคนทสบบหรในปจจบน และการใหการศกษาเรองยาสบเพอปองกนการเรมใชยาสบ การบงคบใชกฎหมายเพอลดการมอย การเขาถง และการไดมาซงผลตภณฑยาสบ ตลอดจน

31 Lyn Maxine Ebert and Kathleen Fahy, “Why woman continue to smoke in pregnancy?”, Women and Birth,

20 (2007): 161-168.

200

นโยบายสาธารณะและการเปลยนแปลงบรรทดฐานของสงคมเรองการใชยาสบในพอแมและคร ถอเปนสงจาเปนหากตองการลดการใชยาสบในหมนกศกษามหาวทยาลย 32 จากการทบทวนวรรณกรรมและผลงานวจยทเกยวของดงทไดกลาวมาแลว ไดแก (1) โทษภยของการบรโภคยาสบในหญงมครรภ โดยเฉพาะอยางยงภยดานสขภาพทมผลกระทบตอมารดา ทารก และบตร (2) อตราความชกเกยวกบการสบบหรของหญงมครรภในประเทศไทย ทงทเปนผสบบหรเองและผสบบหรมอสอง ตามสถตเทาทปรากฏในปจจบน (3) คาใชจายเกยวกบโรคทเกดจากการสบบหรจากประสบการณของนานาประเทศ (4) นโยบายเรองการควบคมการบรโภคยาสบในระดบสากลและในประเทศไทยตามกรอบอนสญญา FTCT และ (5) แบบจาลอง PROCEDE (Policy, Regulatory, and Organizational Constructs in Educational and Environmental Development) และ PRECEED (Predisposing, Enabling, Reinforcing Causes in Educational Diagnosis and Evaluation) ไดนาคณะผวจยไปสการสรางกรอบแนวคดในการวจยตามรายละเอยดทปรากฏในบทท 3 ตอไป

32 Chandrashekhar T Sreeramareddy et al., “Prevalence and correlates of tobacco use amongst junior collegiates

in twin cities of western Nepal: A cross-sectional, questionnaire-based survey”, BMC Public Health 8 (2008):97.

201

บทท 3

กรอบแนวคดและวธการวจย

จากการนาเสนอวตถประสงคของการวจยในบทท 1 รวม 3 ประการ ไดแก (1) เพอศกษาอตราความชกเกยวกบการสบบหรของหญงมครรภในเขตกรงเทพมหานครชนนอก ทงทเปนผสบบหรเองและผสบบหรมอสอง (2) เพอศกษาคณลกษณะทางประชากร สงคม วฒนธรรม และเศรษฐกจของหญงมครรภในเขตกรงเทพมหานครชนนอก ทงทเปนผสบบหรเองและผสบบหรมอสอง (3) เพอศกษาปจจยททาใหผหญงไทยซงตงครรภยงไมเลกสบบหร ผนวกกบจากการทบทวนวรรณกรรม ผลงานวจย ตลอดจนงานเขยนอนๆ ทเกยวของในบทท 2 ในบทน จะกลาวถงกรอบแนวคดในการวจย ประชากรและกลมตวอยาง การสรางเครองมอทใชสมภาษณกลมตวอยาง การตรวจสอบคณภาพเครองมอทใชสมภาษณกลมตวอยาง การอบรม-การตรวจสอบ-การกากบการเกบขอมล ตลอดจนวธและสถตทใชวเคราะหขอมล ดงน

กรอบแนวคดในการวจย

จากการทบทวนงานวจยทประยกตใชแบบจาลอง PRECEED จากผลงานวจยทเกยวของในบทท 2 นน คณะผวจยไดพฒนากรอบแนวคดในการวจยของโครงการ “การสารวจสถานการณการสบบหรของหญงมครรภในคลนกแพทยเขตกรงเทพมหานครชนนอก” โดยเรมจากตวแปรอสระ ดงน 1. ปจจยนา หมายถง ปจจยทเปนพนฐานและกอใหเกดแรงจงใจในการแสดงพฤตกรรมของบคคล ไดแก ขอมลทวไปของกลมตวอยาง (หมวด ก) เชน อาย น าหนก สวนสง ทอยปจจบน ภมลาเนาเดม เชอชาต ศาสนา สถานภาพสมรส จานวนบตรทมชวต (ไมนบบตรทอยในครรภ) บตรทอยในครรภ การจะใหนมบตร การศกษา อาชพ ลกษณะของอาชพ อายการทางาน แหลงทมาของรายไดสวนใหญ รายไดตอเดอน รายจายตอเดอน ประเภททอยอาศยในปจจบน ลกษณะแวดลอมทอยอาศย และสถานภาพการครอบครอง ทอยอาศย ผนวกกบการรบรโอกาสเสยงและอนตรายของโรคทเกดจากการสบบหร (หมวด ง) การรบรความรนแรงของโรคทเกดจากการสบบหร (หมวด จ) ความคาดหวงในผลดของการเลกสบบหร (หมวด ช) และความคาดหวงในความสามารถของตนเองในการเลกสบบหร (หมวด ซ)

202

2. ปจจยเออ หมายถง สงทเปนทรพยากรจาเปนในการแสดงพฤตกรรมนนๆ ของบคคลและชมชน เชน การไดมาซงบหร การเขาถงตลาดบหร และกจกรรมตางๆ ททาในยามวาง (ปะปนอยในหมวด ข และ หมวด ค) 3. ปจจยเสรม หมายถง ผลสะทอนทบคคลจะไดรบหรอคาดวาจะไดรบจากการแสดงพฤตกรรมนนๆ เชน การเหนสมาชกในครอบครวสบบหร การไดรบการชกชวนใหสบบหรจากผบงคบบญชา การไดรบการชกชวนใหสบบหรจากเพอนรวมงาน การไดรบการชกชวนใหสบบหรจากเพอนสนท การไดรบขอมลและคาแนะนาเกยวกบบหรจากบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข และการพบเหนผปวยจากการสบบหรตามสอประเภทตางๆ (ปะปนอยในหมวด ข และหมวด ค) 4. ปจจยอน ๆ หมายถง มตทางวฒนธรรม (หมวด ฉ) และประสบการณของหญงตงครรภเกยวกบการดมสรา (หมวด ฌ) ทเพมเตมจาก PRECEED Model เนองจากเปนสงทปรากฏในวรรณกรรมปรทศนทงในประเทศและตางประเทศ 33 ซงเพมเตมจากแบบจาลอง PRECEDE และคณะผวจยมความสนใจใฝศกษาดวย ในขณะทตวแปรตาม คอ พฤตกรรมการสบบหร หรอไมไดสบบหรเองหากแตเปนผสบบหรมอสอง โดยขอมลจะไดจากหมวด ข และหมวด ค ดงทแสดงไวในแบบจาลองกรอบแนวคดงานวจยตอไปน

33 Ebert, Maxine, Lyn, and Fahy, Kathleen.2007. Why woman continue to smoke in pregnancy?. Women and

Birth. 20: 161-168; Gilles, P. and Wakefield, M. 1993. Smoking in pregnancy. Current Obstetrics and Gynaecology. 3(3): 157-161; Bauman KE, et al. 1990. Effect of parental smoking classification on the association between parental and adolescent smoking. Addict Behavior. 15(5): 413-422; Raatikainen, Kaisa, et al. 2007. Smoking in early gestation or through pregnancy: a decision crucial to pregnancy outcome. Preventive Medicine 44: 59-63.

203

แบบจาลองกรอบแนวคดของโครงการวจย ตวแปรอสระ

ปจจยเออ ตวแปรตาม 1 . การไดมาซงบหร 2. การเขาถงตลาดบหร 3. กจกรรมตางๆ ททาในยามวาง ปจจยเสรม 1. การเหนสมาชกในครอบครวสบบหร 2. การไดรบการชกชวนใหสบบหรจากผบงคบบญชา 3. การไดรบการชกชวนใหสบบหรจากเพอนรวมงาน 4. การไดรบการชกชวนจากเพอนสนท 5. การไดรบขอมลและคาแนะนาเกยวกบบหรจาก บคลากรทางการแพทยและสาธารณสข 6. การพบเหนผปวยจากการสบบหรตามสอประเภทตางๆ

ปจจยอนๆ 1. มตทางวฒนธรรม 2. ประสบการณของหญงตงครรภเกยวกบการดมสรา

ประยกตจากกรอบแนวคดของ นฤมล นนทพล. ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการสบบหรของทหารเกณฑ ในคายอดศร จงหวดสระบร. วทยานพนธมหาบณฑตสาธารณสขศาสตร (สาขาวชาเอกสขศกษาและพฤตกรรมศาสตร) บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล. พ.ศ. 2546, น. 9.

ปจจยนา 1. ลกษณะทางประชากร (สงคมและเศรษฐกจ) 2. การรบรโอกาสเสยงของการเปนโรคจากการสบบหร 3. การรบรความรนแรงของโรคทเกดจากการสบบหร 4. ความคาดหวงในผลดของการไมสบบหร 5. ความคาดหวงในความสามารถของตนเองในการ ไมสบบหร

พฤตกรรมการสบบหร ของหญงมครรภ

- สบบหร - ไมสบบหร

204

โดยโจทยวจยหลก หรอ Primary Researth Question นน คอ เพอศกษาความชกของการสบบหรของหญงมครรภนน ซงจะใชเปนหลกในการคานวณขนาดตวอยางตอไป

ประชากรและกลมตวอยาง

ก. ประชากร คอ สตรมครรภชาวไทย อาย 18 ปบรบรณและมากกวา ข. ตวอยาง คอ สตรมครรภชาวไทยอาย 18 ปบรบรณและมากกวา มภมลาเนาอยในเขต กรงเทพมหานคร ค. ขนาดตวอยาง จานวน 400 ราย ง. การสมตวอยาง ใชวธ Purposive Sampling

ทงน ตวอยางสาหรบงานวจยน คอ หญงมครรภชาวไทยอาย 18 ปบรบรณขนไป ทมารบ

บรการทคลนกฝากครรภของสถานพยาบาลตางๆ โดยเปนผสบบหรเองหรอผสบบหรมอสอง คดรวมเปนประชากรตวอยางทงสน 400 ราย โดยนกวจยและผชวยนกวจยภาคสนามไดใชแบบสมภาษณอยางมโครงสรางเพอศกษาขอมลทวไปของตวอยาง ประวตการสบบหร การรบรโอกาสเสยงและอนตรายของโรคทเกดจากการสบบหร การรบรความรนแรงของโรคทเกดจากการสบบหร ความคาดหวงในผลดของการเลกสบบหร ความคาดหวงในความสามารถของตนเองในการเลกบหร มตทางวฒนธรรม ตลอดจนประสบการณเกยวกบการดมสราของตวอยาง โดยใชเวลาประมาณ 25-30 นาทตอแบบสมภาษณ 1 ฉบบ

โดยจะมการใหความรทถกตอง (แบบเฉลยภาคผนวก ix) แกกลมตวอยางในเรองของการรบรโอกาสเสยงและอนตรายของโรคทเกดจากการสบบหรอกดวย ในกรณทมคาถามเพมเตมจากกลมตวอยาง นกวจยและผชวยนกวจยภาคสนามจะแจงใหคณะผวจยรบทราบ เพอขอหารอกบแพทยผเชยวชาญตอไป อนง เกณฑการคดเขาและการคดออกของกลมตวอยาง ไดแก - เกณฑการคดเขา หญงมครรภผสบบหรและไมสบบหร ทมารบบรการฝากครรภตามปกตทสถานพยาบาลทระบ เปนผปวยนอก มอาย 18 ปบรบรณขนไป และมความยนดเขารวมงานวจยในครงน - เกณฑการคดออก หญงมครรภผสบบหรและไมสบบหรทมารบบรการฝากครรภตามปกตทสถานพยาบาลทระบ เปนผปวยนอกทมอายนอยกวา 18 ปบรบรณ เปนผทไมมความยนดเขารวมงานวจยในครงน งานวจยนดาเนนการภายในระยะเวลา 6 เดอนตงแตเดอนกรกฏาคม – ธนวาคม 2551

205

การสรางเครองมอเพอการวจย

ในการสรางเครองมอทใชสมภาษณกลมตวอยางนน คณะผวจยไดวางลาดบขนตอนในการสรางเครองมอไวดงตอไปน

1. การศกษาคนควาวธการสรางแบบสมภาษณกลมตวอยางเรองการสบบหรทงในประเทศและตางประเทศ 34 และไดตดสนใจประยกตใชกรอบแนวคดของ นฤมล นนทพล 35 เปนกรอบแนวคดหลกของงานวจยน และไดเพมปจจยอนๆ อก 2 ปจจย ไดแก มตทางวฒนธรรมเพอบรรลวตถประสงคขอทสองของการวจยทตงไว และประสบการณของหญงตงครรภเกยวกบการดมสรา เนองจากปจจยการดมสรากบการสบบหรของหญงมครรภนนไดปรากฏในวรรณกรรมทเปนบทความตางประเทศ โดยในการกาหนดขอมลและขอบเขตเนอหาในการสรางแบบสมภาษณนน คณะผวจยไดนาเอาวตถประสงค กรอบแนวคด และสมมตฐานงานวจย มาเปนแนวทางในการกาหนด

2. การลงมอสรางแบบสมภาษณตามขอบเขตเนอหาทกาหนดไว โดยแบงแบบสมภาษณออกเปน

34 จรพร สรอยสวรรณ (2539). การศกษาปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมการสบบหรของนกศกษาชายในสถาบน

ราชภฎในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. วทยานพนธครศาสตร มหาบณฑต สาขาวชาสขศกษา ภาควชาพลศกษา บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย; ฐตพร นาคทวน (2546). การสรางและทดสอบเครองมอประเมนคณภาพชวตในคนไทยทเลกบหร. วทยานพนธเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเภสชกรรมคลนก ภาควชาเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย; นายแพทยชยโรจน ขมมงคล และคนอนๆ. รายงานการวจยทศนคตของวยรนทไมสบบหรตอการสบบหร. สถาบนควบคมการบรโภคยาสบ กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข 2542; สรอย อนสรณธรกล และคนอนๆ. รายงานการวจยเรอง การพฒนาบทบาทสตรในการณรณรงคลดและเลกสบบหรในครอบครวและชมชน. สถาบนควบคมการบรโภคยาสบ กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข 2541; กญจนา ศรนวล (2536). ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการสบบหรของพระภกษจงหวดราชบร. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต (สาธารณสขศาสตร), สาขาสขศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล; ธต รตนโชต (2539). วยรนหญงกบการสบบหร: ศกษาเฉพาะนกเรยนหญงในโรงเรยนอาชวศกษาในกรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญาสงคมศาสตรมหาบณฑต, สาขาสงคมและมานษยวทยา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล; วรนช หวงศภชาต (2534).สารวจพฤตกรรมการสบบหรของผหญงสาขาอาชพตางๆ ในกรงเทพมหานคร. รายงานวจย. โครงการรณรงคเพอการไมสบบหร มลนธหมอชาวบาน; Brownson, R.C. et al., “Demographic and Socioeconomic Differences in Beliefs about the Health Effects of Smoking”. American Journal of Public Health. 82 (January 1992) :88-106; Clayton, S, “Gender Differences in Psychosocial Determinants of Adolescent Smoking” Journal of School Health. 61 (March 1991): 115-120; Pirie, P.L., et al. “Gender Differences in Cigarette Smoking and Quitting in a Cohort Young Adults”. American Journal of Public Health. 81 (March 1991): 324-326; Winter, T.H. and Difranza, J.R. “Passive Smoking: a Public Health Problem, Public Health Reviews”. 13 (1985): 309-323; World Health Organization (1991). Woman and Tobacco. Geneva, p. 3, 48-49.

35 นฤมล นนทพล. ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการสบบหรของทหารเกณฑในคายอดศร จงหวดสระบร. วทยานพนธมหาบณฑตสาธารณสขศาสตร (สาขาวชาเอกสขศกษาและพฤตกรรมศาสตร) บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล. พ.ศ. 2546, น. 9.

206

9 สวน ไดแก หมวด ก เปนการสมภาษณประชากรตวอยางเรอง อาย นาหนก สวนสง ทอยปจจบน ภมลาเนาเดม เชอชาต ศาสนา สถานภาพสมรส จานวนบตรทมชวต (ไมนบบตรทอยในครรภ) บตรทอยในครรภ การจะใหนมบตร การศกษา อาชพ ลกษณะของอาชพ อายการทางาน แหลงทมาของรายไดสวนใหญ รายไดตอเดอน รายจายตอเดอน ประเภททอยอาศยในปจจบน ลกษณะแวดลอมทอยอาศย และสถานภาพการครอบครองทอยอาศย โดยเปนแบบใหเลอกตอบ และ/ หรอ เตมคาลงในชองวาง หมวด ข เปนการสมภาษณประวตการสบบหร การสบบหรระหวางมครรภ อายเมอเรมสบบหร ระยะเวลา สาเหต จานวนบหร คาใชจาย ประเภท ชนด และลกษณะการสบบหร การไดมาซงบหร การเขาถงตลาดบหร ความพยายามในการเลกบหร การเขารวมโครงการเลกบหร การไมเปนสาเหตใหผอนเปนผสบบหรมอสอง ความสมพนธกบสมาชกในครอบครว กจกรรมตางๆ ททาในยามวาง ตลอดจนความคดเหนเกยวกบการสบบหรในหญงมครรภดานสาเหตและแนวโนม โดยเปนแบบใหเลอกตอบ และ/ หรอ เตมคาลงในชองวาง และเลอกมาตราอนดบ (Ordinal Scale) ในขอทเกยวกบการเหนสมาชกในครอบครวสบบหร การไดรบการชกชวนใหสบบหรจากผบงคบบญชา การไดรบการชกชวนใหสบบหรจากเพอนรวมงาน การไดรบการชกชวนใหสบบหรจากเพอนสนท การไดรบขอมลและคาแนะนาเกยวกบบหรจากบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข และการพบเหนผปวยจากการสบบหรตามสอประเภทตางๆ (ขอ ข. 27 ปจจยเสรม) โดยหมวดนเฉพาะหญงมครรภผสบบหรทกวน ๆ ละอยางนอย 1 มวน หรอผสบบางเปนครงคราว จะเปนผใหสมภาษณ หากไมใชตามคานยามนแลว ประชากรตวอยางจะขามไปตอบ หมวด ค ทนท หมวด ค เปนการสมภาษณประวตการสบบหร (ถาม) ประสบการณการเลกบหรไดสาเรจ กจกรรมททาในยามวาง ตลอดจนความคดเหนเกยวกบการสบบหรในหญงมครรภดานสาเหตและแนวโนม โดยเปนแบบใหเลอกตอบ และ/ หรอ เตมคาลงในชองวาง หรอเลอกมาตราอนดบ (Ordinal Scale) ในสวนทเกยวกบการเปนผสบบหรมอสอง (ขอ ค. 13) และสวนทเปนปจจยเสรม (ขอ ค.15) โดยสวนนเฉพาะหญงมครรภ ผไมสบบหร คอ หญงมครรภทเคยสบมากอนแตเลกสบแลวในขณะทตอบแบบสมภาษณน หรอหญงมครรภผไมเคยสบบหรเลย จะเปนผใหสมภาษณในฐานะผสบบหรมอสอง หมวด ง เปนการสมภาษณการรบรโอกาสเสยงและอนตรายของโรคทเกดจากการสบบหร โดยเปนแบบใหเลอกตอบวาถก ผด หรอไมทราบ (มาตรา Category Scale) โดยผใหสมภาษณทกรายจะใหสมภาษณในสวนน หมวด จ เปนการสมภาษณการรบรความรนแรงของโรคทเกดจากการสบบหร โดยเปนแบบใหเลอกตอบวาจรง ไมจรง ไมแนใจ (มาตรา Category Scale) โดยผใหสมภาษณทกรายจะใหสมภาษณในสวนน

207

คณะผวจยยงไดเพมมตทางวฒนธรรม (หมวด ฉ) โดยเปนแบบใหเลอกตอบวา จรง ไมจรง ไมแนใจ (มาตรา Category Scale) ทเพมเตมจาก PRECEED Model โดยผใหสมภาษณทกรายจะใหสมภาษณในสวนน หมวด ช เปนการสมภาษณความคาดหวงในผลดของการเลกสบบหร โดยเปนแบบใหเลอกตอบวา จรง ไมจรง ไมแนใจ (มาตรา Category Scale) โดยผใหสมภาษณทกรายจะใหสมภาษณในสวนน หมวด ซ เปนการสมภาษณความคาดหวงในความสามารถของตนเองในการเลกสบบหร โดยเปนแบบใหเลอกตอบวา ทาได ทาไมได ไมแนใจ (มาตรา Category Scale) โดยผใหสมภาษณทกรายจะให

สมภาษณในสวนน (รายละเอยดแบบสมภาษณดทภาคผนวก vii) คณะผวจยยงไดเพมประสบการณของหญงตงครรภเกยวกบการดมสรา (หมวด ฌ) โดยเปนแบบใหเลอกตอบ และ/หรอ เตมคาลงในชองวาง ทเพมเตมจาก PRECEED Model โดยผใหสมภาษณทกรายจะใหสมภาษณในสวนน ทงน คานยามเชงปฏบตการ ไดแก

1. พฤตกรรมการสบบหร (หญงมครรภผทสบบหรและหญงมครรภผไมสบบหร) จากคานยาม ขององคการอนามยโลก (World Health Organization) สามารถแบงประเภทของผสบบหรออกเปน 2 ประเภท ไดแก ผสบบหรและผไมสบบหร โดยความหมายของผสบบหร คอ ผทสบประจาทกวน (อยางนอยวนละ 1 มวน) หรอผสบบางโอกาส (นอยกวาวนละ 1 มวน) ระหวางททาการสารวจ และความหมายของผไมสบบหร คอ ผทเคยสบเปนประจาทกวน แตในขณะทาการสารวจไมไดสบอกแลว และอกความหมายหนงคอผทไมเคยสบมากอนเลย หรอไมเคยสบเปนประจาทกวน รวมทงผทเคยสบบหรมากอนนอยกวา 100 มวน

2. การรบรโอกาสเสยงของการเปนโรคจากการสบบหร เชน โรคถงลมโปงพอง โรคหลอดลมอกเสบ โรคมะเรงปอด โรคเกยวกบระบบทางเดนหายใจ โรคเสนเลอดในสมองแตก โรคความดนโลหตสง และโรคหวใจวายเฉยบพลน เปนตน

3. การรบรความรนแรงของโรคทเกดจากการสบบหร ทอาจสงผลตอการพการ การเสยชวต การรกษาทางการแพทยทซบซอน ระยะเวลายาวนานในการรกษา คาใชจายของการรกษา ตลอดจนผลกระทบเชงลบตอครอบครวและสงคมโดยรวม

4. ทศนคตเกยวกบมตทางวฒนธรรม หมายถง การทบหรเปนสญลกษณของการสราง อตลกษณของผสบทแสดงใหเหนถงความแตกตางจากผอน เชน การสบบหรจะแยกแยะวยรนออกจากกลมอนๆในสงคม ผหญงทสบบหรจะมความเทาเทยมกนทางอตลกษณกบผชาย และยงแสดงความแตกตางจากหญงอนๆ ในสงคมโดยทวไปอกดวย

5. ความคาดหวงในผลดของการเลกสบบหร ทมตอสขภาพทางกายทด ปลอดภยจากโรคตางๆ ทเกดจากการสบบหร และผลดตอเศรษฐกจ สงคม และครอบครว

208

6. ความคาดหวงในความสามารถของตนเองในการเลกสบบหร ทงความคาดคะเน ความมนใจ และความสามารถทคาดหวงไดตอการเลกสบบหร 7. ประสบการณของหญงมครรภเกยวกบการดมสรา หมายถง ประวตการดมสราทงกอนและระหวางมครรภ การตรวจสอบคณภาพเครองมอทใชสมภาษณกลมตวอยาง การอบรม การตรวจสอบ และการกากบการเกบขอมลภาคสนาม วธการและสถตทใชวเคราะหขอมล

คณะผวจยไดระดมความคดเหนอยางกวางขวางเกยวกบรางแบบสมภาษณทสรางขนภายในคณะผวจย กอนทจะนารางแบบสมภาษณดงกลาวเสนอแกผทรงคณวฒจานวน 3 ทาน (วทยาลยวทยาศาสตรสาธารณสข จฬาลงกรณมหาวทยาลย จานวน 2 ทาน และสถาบนธญญรกษจานวน 1 ทาน) เพอทาการตรวจสอบความเทยงตรงทางเนอหา (Content Validity) และเพอพจารณาหาความสอดคลอง โดยใชแบบประเมนความสอดคลองทประกอบดวยรายการสอดคลองใหคะแนนเทากบ 1 ไมแนใจใหคะแนนเทากบ 0 และไมสอดคลองใหคะแนนเทากบ -1 โดยคาเฉลยความสอดคลอง (IOC- Index of Item, Objectivity, and Congruence) เทากบ 1.00 ทกขอ โดยไมตองปรบแกไขรายขอหรอราย

หมวดเพมเตมแตประการใด หากแตรอดผลการทดลองใชแบบสมภาษณตอไป (ภาคผนวก iii) การทดลองใชแบบสมภาษณ แบบสมภาษณไดถกทดลองใชกบกลมตวอยางคนละกลมทมความคลายคลงกนกบกลมตวอยางจรง ซงเปนหญงมครรภทมารบบรการทคลนกฝากครรภทศนยบรการสาธารณสขกรงเทพมหานคร 40 42 และ 48 จานวนทงสน 70 ราย ระหวางวนท 26 พฤษภาคม – 16 มถนายน พ.ศ. 2551 ระยะเวลาประมาณ 3 สปดาห หากแตแบบสมภาษณทมความสมบรณเพยงพอทจะใชหาคาความเชอถอได (Reliability) มอยเพยง 44 ฉบบ โดยไดแสดงผลคาความเชอถอไดในรายขอและรายหมวดของหมวด ง จ ฉ ช และหมวด ซ

ท 0.8896 0.6359 0.7732 0.8542 และ 0.8094 (รายละเอยดดไดท ภาคผนวก vi) อนง เนองจากกลมตวอยางททดลองใชแบบสมภาษณเปนหญงมครรภผไมสบบหร ดงนน หมวด

ข ของแบบสมภาษณ จงไมไดรบการใหสมภาษณแตประการใด เพราะคนไขของศนยบรการสาธารณสขกรงเทพมหานครสวนใหญ ลวนแลวแตไดรบความรเกยวกบโทษภยของการสบบหรโดยเฉพาะอยางยงในขณะตงครรภแลวมาเปนอยางด

209

ทงน หลงจากการทดลองใชแลว คณะผวจยไดรวมกนระดมสมองเปนการภายในอกครงหนง เพอทาการปรบปรงใหแบบสมภาษณมความชดเจน (Objectivity) และมความเหมาะสม (Appropriateness) มากขนกอนนาไปใชจรง การอบรม การตรวจสอบ และการกากบการเกบขอมลภาคสนาม

คณะผวจยไดดาเนนการอบรมแกนกวจยภาคสนามและผชวยนกวจยภาคสนาม(ภาคผนวก viii)ในเดอนกรกฏาคม 2551 ตามมาดวยการตรวจสอบและการกากบการเกบขอมล (Monitoring) จานวน 2 ครง โดยดาเนนการสมตรวจคณภาพระหวางเดอนสงหาคมและเดอนตลาคม 2551 ณ สถานพยาบาลทระบ โดยเนนประเดนดานจรยธรรมและความสมบรณของการสมภาษณ ซงไดผลเปนทนาพอใจ วธวเคราะหขอมล

งานวจยนใชการวเคราะหขอมลเชงปรมาณ (Quantitative Data Analysis) โดยมการดาเนนการตามลาดบดงน (1) การเกบรวบรวมแบบสมภาษณทรบคนเมอเดนทางตรวจสอบและกากบทวทกพนทในประเทศ เพอตรวจดความถกตองและความสมบรณของแบบสมภาษณ (2) การลงรหสขอมลตามคมอการลงรหส และการตรวจสอบความถกตองอกครง (Data Cleaning) (3) การถายรหสลงในแบบฟอรมถายขอมล

(4) การบนทกขอมลลงในคอมพวเตอร (ภาคผนวก ix) และ (5) การใชโปรแกรมสาเรจรปสาหรบวเคราะหขอมลทางสงคมศาสตร (Statistical Package for the Social Science) สถตทใชวเคราะหขอมล

สาหรบการวเคราะหขอมลนน คณะผวจยไดดาเนนการดวยสถตเชงพรรณนาทเปนคาความถ รอยละ (สาหรบขอมลทเปน Categories Data) คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน (สาหรบขอมลทเปน Continuous Data) โดยผลการวจยไดรายงานโดยละเอยดในบทท 4

210

บทท 4

ผลการวจย

ผลการศกษา พบวา กลมตวอยางมอายเฉลย 27 ป ความสงเฉลย 158 เซนตเมตร สมรสแลวและ

อยกบสาม ครรภนเปนครรภแรก อายครรภประมาณ 4.8 เดอน รอยละ 98.8 ของกลมตวอยางตงใจจะใหนมบตร รอยละ 75.8 เปนผประกอบอาชพ รอยละ 0.8 ของกลมตวอยางไมไดรบการศกษาใดๆ (ตารางท

4.1) สาหรบลกษณะทวไปอนๆ ในรายละเอยด กรณาดไดจากภาคผนวก xii ตาราง ก1 – ก14

ตารางท 4.1 ลกษณะทวไปของกลมตวอยาง (จานวน = 400 ราย)

กลมอาย (ป) นอยกวา 20 20 – 24 25 – 29 30 – 34 35 – 39 40 ขนไป

รอยละ 8.0 26.3 35.0 19.8 8.8 2.3

Min – Max Mean + SD

18 – 44 27.2 + 5.4

ความสง (ซ.ม.) 140 - 149.99 150 - 159.99 160 - 169.99 170 ขนไป

รอยละ 2.8 58.5 36.3 2.5

Min – Max Mean + SD

142 – 1 80 158.0 + 5.57

สถานภาพสมรส ค / อยดวยกน ค / แยกกนอย โสด หยา / เลก

รอยละ 97 2.5 0.3 0.3

บตรทอยในครรภ / เพงคลอด(เปนคนท) เปนคนท 1 เปนคนท 2 เปนคนท 3 เปนคนท 4

รอยละ 63.5 27 8

1.5 อายครรภ (เดอน)

Min – Max Mean + SD

1 – 9 4.75 + 2.26

ในการคลอดครงนจะใหนม ให

รอยละ 98.8

อาชพ ไมมอาชพ มอาชพ

รอยละ 24.3 75.8

211

การศกษา ไมไดศกษา ประถมศกษาหรอนอยกวา มธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลาย / ปวช. ปวส./อนปรญญา ปรญญาตร สงกวาปรญญาตร

รอยละ 0.8 17.3 26.3 28.8 15.0 11.3 0.8

ดานความชก (Prevalence) เกยวกบการสบบหรของหญงมครรภชาวไทย ทงทเปนผสบเองและ

ผสบบหรมอสองพบวา รอยละ 1.5 ของกลมตวอยางยงคงสบบหรขณะมครรภ (95% Confidence Interval = 0.3% to 2.7%) กลมตวอยางรอยละ 1.8 เปนผทเคยสบบหรมากอนแตขณะทใหสมภาษณไดเลกสบบหรแลว และรอยละ 96.8 เปนผไมเคยสบบหรมากอนเลย (ตารางท 4.2)

ในกลมตวอยางผไมสบบหรนรอยละ 54.3 เปนผสบบหรมอสอง โดยไดรบควนบหรจากภายในบานทอยอาศย กลาวคอ ไดรบควนบหรจากสามรอยละ 42.6 และไดรบควนบหรจากบดารอยละ 18.0 เมออยนอกบาน กลมตวอยางผสบบหรมอสองไดรบควนบรจากรานคา/ตลาด มากทสด (รอยละ 81.5) รองลงมา คอ ถนน (รอยละ 78.9) ปายรถประจาทาง (รอยละ 77.2) ละแวกบาน (รอยละ 67.8) และรอยละ 13.2 ของกลมตวอยางไดรบควนบหรจากทประชมสมนา ในระยะเวลา 6 เดอนทผานมา กลมตวอยางเพยงรอยละ 2.5 เทานนทไมเคยไดรบควนบหรจากสถานทแหงใดเลย (95% Confidence Interval= 1.0% to 4.1%) ตารางท 4.2 การสบบหรและบหรมอสองในหญงตงครรภ : อบตการณและแหลงของควนบหร

การสบบหร (n=400) ไมเคยสบบหรเลย เคยสบบหรมากอนแตปจจบนเลกสบไปแลว สบบางเปนครงคราว สบบหรทกวนอยางนอยวนละ 1 มวน

รอยละ 96.8 1.8 1.0 0.5

กลมตวอยางไมสบบหร แตนอกบานไดควนบหรจาก (n=394)

รานคา/ ตลาด

ตาม ทองถนน

ปายรถ ประจาทาง

ละแวกบาน

ประชม สมมนา

ไมเคยรบควนบหรเลย เคยรบควนบหรบางครง เคยรบควนบหรประมาณ 1-3 ครงตอสปดาห เคยรบควนบหรมากกวา 3 ครง ตอสปดาห

รอยละ 18.5 66.8 10.9 3.8

รอยละ 21.1 62.2 10.7 6.1

รอยละ 22.8 61.2 10.9 5.1

รอยละ 32.2 43.1 11.7 12.9

รอยละ 86.8 11.2 1.8 0.3

กลมตวอยางไมสบบหรแตมผสบบหรอยในบาน (n = 394) สามสบบหร บดาสบบหร พสบบหร

54.3 42.6 18.0 7.6

212

ดานคณลกษณะทางประชากร สงคม วฒนธรรม และเศรษฐกจของกลมตวอยาง พบวา กลมตวอยางผสบบหรมอสองมพนฐานดานครอบครวทมนคง มฐานะด (มธยฐานรายไดเดอนละ10,000 บาท) และเปนผมการศกษา ในขณะทกลมตวอยางทสบบหรเองนน ประสบปญหาดานครอบครวและเศรษฐกจ (มธยฐานรายไดเดอนละ 9,500 บาท) และมระดบการศกษานอย ดานสถานภาพการสมรสพบวา กลมตวอยางผสบบหรอยกบสามเพยงรอยละ 66.7 ในขณะทกลมตวอยางทไมสบบหรรอยละ 97.7 อยกบสาม ความแตกตางดานสงแวดลอม ลกษณะของทอยอาศย และการเปนเจาของทอยอาศยไมมความแตกตางกนมากนก หากแตพบวา หนงในสามของกลมตวอยางผสบบหรยงเปนผดมสราอกดวย

ทงน เปนทนาสงเกตวาในสวนของมตทางวฒนธรรมนน กลมตวอยางหญงมครรภผสบบหรรสกไดวาตนเองมความเทาเทยมกบชาย โดยกลมตวอยาง 2 ใน 6 รายเหนดวยกบขอความดงกลาว (ตาราง ท 4.3)

ตารางท 4.3 การสบบหรและบหรมอสองในหญงตงครรภ : ลกษณะทางประชากร เศรษกจและวฒนธรรม

ผสบบหร (n=6) รอยละ

บหรมอสอง(n=348) รอยละ

การศกษา ประถมศกษาหรอนอยกวา มธยมศกษาหรอมากกวา

สถานภาพสมรส ค / อยดวยกน หยา / เลก ,โสด

50.0 50.0 รอยละ

66.7 33.3

16.9 83.1 รอยละ

97.7 2.3

รายไดตอเดอน (บาท) Min – Max Mean + SD Median

6,000 – 15,000 9,383.3 + 3,340.9

9,500

2,000 – 500,000 14,294.4 + 27,381.3

10,000 รายจายตอเดอน (บาท)

Min – Max Mean + SD Median

ดมสรา ไมดม เคยดมมากอนแตปจจบนเลกแลว ปจจบน ดม

5,000 – 10,000 7,333.3 + 2,160.2

6,500 รอยละ

33.3 33.3 33.3

800 – 300,000 8,844.8 + 16,172.2

7,000 รอยละ

91.1 7.3 1.6

มตทางวฒนธรรม

ผสบบหร รอยละ (n=6)

บหรมอสอง รอยละ

(n=348) เหนวาการสบบหรในทสาธารณะมนยวาผสบไมสนใจกฏกตกาของสงคม เหนวาหญงมครรภผสบบหรรสกไดวาตนเองมความเทาเทยมกบชาย เหนวาหญงมครรภผสบบหรรสกไดวาตนเองมความเหนอกวาสตร หรอหญงมครรภอนๆ เหนวาการสบบหรเปนสงทแสดงถงการเปนผททางานหนก เหนวาการสบบหรเปนสงทแสดงถงความกาวราว

50.0 33.3

33.3 33.3 16.7

72.9 15.6

14.3 12.8 38.5

213

สวนปจจยททาใหหญงไทยซงตงครรภแลวยงไมเลกสบบหรนน พบวา จากจานวนกลมตวอยาง ทสบบหรเองรวม 6 รายนน กลมตวอยางจานวน 5 รายยงคงสบบหรแมมครรภ โดยเรมสบบหรเฉลยเมออาย 18.8 ป มระยะเวลาการสบบหรเฉลย 9.1 ป สบบหรเฉลย 3.3 วนตอสปดาห และเฉลยจานวน 1-3 มวนตอวน สาเหตหลกทเรมสบบหรคอ อยากลอง (2 ใน 6 ราย) คลายเครยด (4 ใน 6 ราย) ทงน กลมตวอยางจานวน 2 ใน 6 รายเคยพยายามทจะเลกบหรแตไมสาเรจดวยวธการบงคบใจตวเอง (1 ใน 6 ราย) และการไมซอหรอไมขอบหรจากคนอน (1 ใน 6 ราย) สวนสาเหตทกลมตวอยางเลกสบบหรไมได เพราะ เหนคนอนสบแลวอยากสบ (2 ใน 6 ราย) และจตใจไมเขมแขงพอ (1 ใน 6 ราย) อยางไรกตาม กลมตวอยางผสบบหรจานวน 2 ใน 6 รายไมมความตงใจทจะเลกสบบหร หากแตจานวน 4 ใน 6 รายนนยงไมแนใจนก กลมตวอยางผสบบหรคดวาวธการดงตอไปนจะทาใหคนเลกบหรสาเรจ กลาวคอ การฝกตนเองใหเขมแขง (จานวน 2 ใน 6 ราย) และหากมโครงการรณรงคการเลกบหร กลมตวอยางจานวน 2-3 รายใน 6 รายจะเขารวมโครงการดวย โดยตองการใหจดโครงการรณรงคในละแวกบาน (4 ใน 6 ราย) หรอจด ทโรงเรยน ดานความสมพนธระหวางสมาชกในครอบครว กลมตวอยางจานวน 3 ใน 6 รายรกใครชวยเหลอกนด แตอก 3 ใน 6 รายมความสมพนธในครอบครวทไมราบรนโดยมการทะเลาะววาทกน ดานเวลาวางของกลมตวอยางมกใชเวลาในการดโทรทศน (จานวน 5 ใน 6 ราย) และสบบหร (จานวน 2 ใน 6 ราย) กลมตวอยางหญงมครรภผสบบหรจานวน 5 ใน 6 รายมประสบการณทเหนผปวยโรคถงลมโปงพองจากการสบบหรจากสอสารมวลชน จานวน 4 ใน 6 รายมประสบการณไดรบขอมลและขาวสารเกยวกบบหรจากสอตางๆ ( เชน วทย โทรทศน หนงสอพมพ ) จานวน 3 ใน 6 รายมประสบการณไดรบขาวสารเกยวกบบหรและพษภยของบหรจากบคลาการดานการแพทยและสาธารณสข จานวน 1 ใน 6 ราย มประสบการณไดรบขอมลและคาแนะนาเกยวกบบหรจากบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข กลมตวอยาง 5 ใน 6 รายเหนสมาชกในครอบครวสบบหร จานวน 4 ใน 6 รายเหนเพอนรวมงานสบบหรและเหนเพอนสนทสบบหร และจานวน 5 ใน 6 รายเหนหวหนางานสบบหร กลมตวอยางผสบบหรมความเหนวา ความเครยดเปนสาเหตหลกททาใหหญงมครรภตองสบบหร นอกจากน กลมตวอยางจานวน 4 ใน 6 รายคดวา แนวโนมการสบบหรของหญงมครรภชาวไทยนาจะเพมขนเพราะคานยมและความเคยชนกบการสบบหรกอนตงครรภ◌ สาหรบขอมลดานการเขาถงบหร การเขาถงตลาดบหร และคาใชจายดานบหรนน พบวา กลมตวอยางทสบบหรเสยคาใชจายในการซอบหร 50-500 บาทตอเดอน ทกคนสบแบบมกนกรอง และทกคนมความสะดวกในการซอบหร เพราะซอไดแถวๆ บานท งแบบเตมหอและแบบเปนมวน

(รายละเอยดดไดจากภาคผนวก xii ตาราง ข1- ข25) นอกเหนอจากการตอบวตถประสงคของงานวจยทง 3 ประการ ไดแก (1) เพอศกษาอตรา

ความชกเกยวกบการสบบหรของหญงมครรภในเขตกรงเทพมหานครชนนอก ทงทเปนผสบบหรเองและ ผสบบหรมอสอง (2) เพอศกษาคณลกษณะทางประชากร สงคม วฒนธรรม และเศรษฐกจของหญง มครรภในเขตกรงเทพมหานครชนนอก ทงทเปนผสบบหรเองและผสบบหรมอสอง และ (3) เพอศกษาปจจยททาใหผหญงไทยซงตงครรภยงไมเลกสบบหรนน จากขอมลทมอย ผวจยยงไดศกษากลมสตร

214

ตงครรภทเคยสบบหรแตเลกแลวจานวน7 ราย และพบวา กลมตวอยางเรมสบบหรครงแรกอายเฉลย 17 ป ระยะเวลาทสบเฉลย 1.8 ป สวนใหญปนการสบเพราะอยากลอง (6 ใน 7 ราย) และเลกสบบหรไดเพราะบงคบใจตนไมใหสบกบการใชยาอม/หมากฝรงแทน ดานความคดเกยวกบวธใดทจะทาใหคนเลกบหรไดนน จากการสอบถามหญงตงครรภทไมเคยสบบหรและผทเคยสบแตเลกแลว พบวา ควรมการรณรงคเพอการเลกบหรใหมากขน ฝกฝนตนเองใหเขมแขงขน และทากฎหมายหามสบบหรใหศกดสทธยงขน สาหรบเวลาวางนน สตรกลมนมกจะดโทรทศน ฟงวทย ฟงเพลง และอานหนงสอ ดานประสบการณเกยวกบบหร สตรกลมนมกไดรบขอมลขาวสารเกยวกบบหรและเหนผปวยทเปนโรคถงลมโปงพองจากการสบบหรตาม

สอตางๆ เชน วทย โทรทศน และหนงสอพมพ (รายละเอยดกรณาดไดจากภาคผนวก xii ตาราง ค1- ค20)

สวนการรบรโอกาสเสยงและอนตรายของโรคทเกดจากการสบบหรนน สวนใหญจะตอบวาหญงมครรภผ สบบหรสามารถมโอกาสเสยงตอการเปนโรคถงลมโปงพอง ซงสอดคลองกบการรบรจากสอ ดงทได

กลาวมาแลวขางตน (รายละเอยดกรณาดไดจากภาคผนวก xii ตาราง ง1) ดานการรบรความรนแรงของโรคทเกดจากการสบบหรนน สตรกลมนสวนใหญมความรอยางดเกยวกบสขภาพ เชน หญงมครรภผสบบหรสามารถกอใหเกดอนตรายตอสขภาพตนเอง หญงมครรภผสบบหรสามารถกอใหเกดอนตรายตอสขภาพของทารกในครรภ หญงมครรภผสบบหรสามารถกอใหเกดอนตรายตอสขภาพของคนขางเคยงและลก ๆ (เดกเลกทบาน) ควนบหรทหญงมครรภไดรบจากคนอนทสบมอนตรายตอสขภาพตนเอง ควนบหรทหญง

มครรภไดรบจากคนอนทสบมอนตรายตอสขภาพของทารกในครรภ (รายละเอยดกรณาดจากภาคผนวก xi ตาราง จ1) ดานมตทางวฒนธรรม สตรกลมนสวนใหญไมเหนวาการสบหรเปนสงทดแตประการใด

(รายละเอยดกรณาดจากภาคผนวก xi ตาราง ฉ1) สาหรบความคาดหวงในผลดของการเลกบหร สตรกลมนสวนใหญเหนวา หญงมครรภผไมสบบหรเปนตวอยางทดสาหรบลกๆ และการสบบหรทาใหมกลนตว

และกลนปากมากกวาปกต (รายละเอยดกรณาดจากภาคผนวก xii ตาราง ช1) สวนของความคาดหวงในความสามารถของตนเองในการการเลกบหร สตรกลมนเหนวาเมอเพอนสนทชกชวนใหสบบหร ตนเองสามารถปฏเสธไดทนท และในกรณทมรายไดพอ ตนเองจะไมเสยเงนซอบหรสบเดดขาด (รายละเอยดด

จากภาคผนวก xi i ตาราง ซ1) จากการสอบถามถงการดมสรา ผลวจยพบวา สตรกลมน รอยละ 2 ยงดมสราอย ประมาณรอยละ 8 เคยดมแตเลกแลว โดยมอายเมอเรมดมเฉลย 19.7 ป พฤตกรรมการดมคอการ

ดมในงานสงสรรคหรอสงคมเพอนฝง (รายละเอยดดจากภาคผนวก xii ตาราง ฌ1)

215

บทท 5

สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ

สรปผลการวจย ผลการวจยพบวา กลมตวอยางมอายเฉลย 27 ปดวยความสงเฉลย 150-159 เซนตเมตร เปนผทสมรสแลวและอยกบสาม ครรภนเปนครรภแรกโดยอายครรภเฉลย 4.8 เดอน ประมาณรอยละ 98.8 ของกลมตวอยางเปนผต งใจจะใหนมบตร รอยละ 75.8 มงานทา และรอยละ 0.8 ของกลมตวอยางไมไดรบการศกษาใดๆมากอน (ตารางท 4.1) ดานความชกของการสบบหรในหญงมครรภชาวไทยทงทเปนผสบบหรเองและเปนผสบบหรมอสองนน ผลการวจยพบวา รอยละ 1.5 ของกลมตวอยางยงคงสบบหรอยแมมครรภ (95% Confidence Interval = 0.3% to 2.7%) ประมาณรอยละ 1.8 ของกลมตวอยางเคยสบบหรมากอนแตเลกแลวขณะทไดรบการสมภาษณ และรอยละ 96.8 ของกลมตวอยางไมเคยสบบหรมากอนเลยในชวต (ตารางท 4.2) ในกลมของผไมสบบหรนน รอยละ 54.3 ของกลมตวอยางเปนผสบบหรมอสอง โดยไดรบควนบหรจากบาน กลาวคอ รอยละ 42.6 ของกลมตวอยางไดรบควนบหรจากสาม และรอยละ 18.0 ไดรบควนบหรจากบดาของตนเอง เมออยนอกบาน กลมตวอยางไดรบควนบหรจากรานคา/ตลาดมากทสด (รอยละ 81.5) จากทองถนน (รอยละ 78.9) ปายรถประจาทาง (รอยละ 77.2) จากละแวกบาน (รอยละ 67.8) และจากการประชมสมนา (รอยละ 13.2) สาหรบระยะเวลา 6 เดอนทผานมา ประมาณรอยละ 2.5 ของกลมตวอยางเทานนทไมไดรบควบบหรจากสถานทแหงใดเลย (95% Confidence Interval = 1.0% to 4.1%)

สาหรบขอมลดานประชากร สงคม วฒนธรรม และเศรษฐกจของกลมตวอยางทงทเปนผสบบหรเองและเปนผสบบหรมอสอง ผลการวจยพบวา กลมตวอยางทเปนผสบบหรมอสองมครอบครวทมนคง มเศรษฐฐานะทด (รายไดตอเดอนโดยเฉลย 14,294 บาท) และเปนผมการศกษาด ในทางตรงกนขาม กลมตวอยางทสบบหรมกเปนผมปญหาครอบครว มรายไดนอยกวา (รายไดตอเดอนโดยเฉลย 9,383 บาท) และมการศกษานอยกวาอกดวย ดานสถานภาพสมรส พบวา กลมตวอยางเพยงรอยละ 66.7 ทเปนผสบบหรยงอยกบสาม ในขณะทรอยละสงถง 97.7 ของกลมตวอยางทเปนผสบบหรมอสองนนอยกบสาม ขอแตกตางระหวางผสบบหรเองและผสบบหรมอสองเรองสงแวดลอม ลกษณะของบานทอยอาศย และการเปนเจาของบานพกมไมมากนก อยางไรกตาม เปนทนาสนใจวา ประมาณหนงในสามของกลมตวอยางทสบบหรยงเปนผดมสราดวย (ตารางท 4.3) นอกจากน กลมตวอยางจานวน 2 ใน 6 รายทสบบหรยงรสกวาตนเองมความเทาเทยมกบผชายดานอตลกษณ

216

ดานปจจยทมผลตอพฤตกรรมการสบบหรของกลมตวอยางนน ผลการวจยพบวา จากจานวนผสบบหรรวม 6 ราย กลมตวอยางจานวน 5 รายยงสบบหรอยแมมครรภ โดยเฉลยแลว อายแรกเรมของการสบบหรคอ 18.8 ป ระยะเวลาการสบบหรนาน 9.1 ป ความถในการสบบหรคอ 3.3 วนตอสปดาห และสบจานวน 1-3 มวนตอสปดาห แรงจงใจหลกของการสบบหรในครงแรกนนคอ ตองการทดลอง (2 ใน 6 ราย) และคลายเครยด (4 ใน 6 ราย) โดยกลมตวอยางจานวน 2 ใน 6 รายไดเคยพยายามทจะเลกบหรแลวแตไมประสบผลสาเรจ และใชวธการบงคบใจตนเอง ( 1 ใน 6 ราย) และไมซอหรอไมขอบหรจากผอน (1 ใน 6 ราย) เหตผลสาคญของกลมตวอยางทไมสามารถเลกบหรไดคอ การเหนผอนสบแลวอยากสบ ( 1 ใน 3 ราย) และใจไมเขมแขงพอ ( 1 ใน 6 ราย) อยางไรกตาม ผสบบหรจานวน 2 ใน 6 รายไมไดมความตงใจทจะเลกบหรในขณะท 4 ใน 6 รายนนยงไมมนใจนก วธการทกลมตวอยางคดวาสามารถเลกบหรไดสาเรจ คอการฝกฝนใจตนเองใหเขมแขงพอ (2 ใน 6 ราย) ในกรณทมโครงการรณรงคเพอการเลกบหร กลมตวอยาง 2-3 ราย (จากจานวนรวม 6 ราย) ตองการมสวนรวมในโครงการหากจดในละแวกบาน (4 ใน 6 ราย) หรอจด ทโรงเรยน ดานความสมพนธในครอบครว กลมตวอยางจานวน 3 ใน 6 รายยงมความสมพนธทราบรนในขณะทอก 3 รายมการทะเลาะววาทกนในครวเรอน เมอมเวลาวาง กลมตวอยางใชเวลาในการดโทรทศน (5 ใน 6 ราย) และสบบหร (2 ใน 6 ราย) กลมตวอยางจานวน 5 ใน 6 รายมประสบการณเหนผปวยโรคถงลมปอดโปงพองจากการสบบหรตามสอตางๆ กลมตวอยางจานวน 4 ใน 6 รายไดรบขาวสารเรองบหรจากวทย โทรทศน และหนงสอพมพ กลมตวอยางจานวน 3 ใน 6 รายไดขาวเกยวกบบหรและอนตรายของบหรจากบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข กลมตวอยางจานวน 1 ใน 6 รายไดทราบเรองราวเกยวกบบหรจากบคคลากรดงกลาว กลมตวอยางจานวน 5 ใน 6 รายเหนสมาชกในครวเรอนสบบหร จานวน 4 ใน 6 รายเหนเพอนรวมงานและเพอนๆ สบ กลมตวอยางจานวน 5 ใน 6 รายเหนผบงคบบญชาสบบหร โดยระบวาความเครยดเปนสาเหตสาคญของการสบบหรของหญงมครรภ นอกจากน กลมตวอยางจานวน 4 ใน 6 รายเชอวา แนวโนมของการสบบหรในหญงมครรภจะเพมสงขนจากคานยมในสงคมขณะนและจากการคนชนกบการสบบหรกอนตงครรภ ดานการเขาถงบหร การเขาถงตลาดบหร และคาใชจายเกยวกบบหรนน ผลการวจยพบวา กลมตวอยางใชจายเงนจานวน 50-500 บาทตอเดอนเพอซอบหรสบ ผสบบหรทกรายซอบหรแบบมกนกรองและสามารถซอหาบหรไดโดยงายจากรานคาใกลบาน และมกซอเปนหอหรอเปนมวน อภปรายผล

แมวาเพยงรอยละ 1.5 ของกลมตวอยางเปนผสบบหรขณะมครรภ (95% Confidence Interval = 0.3% to 2.7%) อยางไรกตาม รอยละสงถง 54.3 เปนผสบบหรมอสองจากควนบหรทไดรบจากสมาชกในครวเรอนตนเอง (รอยละ 42.6 จากสามและรอยละ 18.0 จากบดา) แหลงทมาของควนบหรนอกบานมาจากหลากหลายแหง โดยผลกระทบเชงลบทเกดจากการเปนผสบบหรมอสองทเหนไดเดนชดในฮองกงคอ

217

การศกษาของศาสตราจารย Hedley ทพบวา ผสบบหรมอสองไดรบอนตรายมากกวาผทสบบหรเอง สบเนองมาจากสารพษในควนบหรทไดรบ ในฮองกงนน นอกจากจะเกดความสญเสยแกชวตแลว ความสญเสยและความเสยหายทางเศรษฐกจและคาใชจายดานการแพทยทสงลวทงในผสบบหรเองและผสบบหรมอสอง ยงเปนผลพวงของการดแลรกษาโรคทเกดจากการสบบหร เชน โรคหวใจ โรคมะเรงหลากหลายชนด และโรคถงลมปอดโปงพอง 36 เปนทคาดหวงไดวา กลมตวอยางทเปนผสบบหรมอสองในการวจยครงนจะมครอบครวทมนคง มเศรษฐฐานะทด (รายไดเฉลย 14,294 บาทตอเดอน) และมการศกษาทสง พรอมๆ กบรอยละ 97.7 ของกลมตวอยางผสบบหรมอสองยงคงอยกบสามและมครอบครวทราบรน ในทางตรงกนขาม กลมตวอยางผสบบหรมกมการทะเลาะววาทกนในครวเรอนมากกวาและมเพยงรอยละ 66.7 เทานนทยงอยกบสาม ทงยงเปนผทมเศรษฐฐานะทดอยกวา ดงท Benowitz (2007) 37 กลาวไววา การสบบหรเปนเสมอนตวบงชใหเหนถงเศรษฐฐานะทดอยกวา ซงอาจเกดจากการมภาวะโภชนาการทแตกตางกน การดมสราทมากกวา การมบรรยากาศรอบบานทเปนมลพษสงกวา เพราะอยใกลกบสถานประกอบการอตสาหกรรมทมการปลอยควนพษออกมา รวมทงการไดรบควนบหรขณะอยทบานมากกวาคนในชนเศรษฐฐานะอนๆ (น. 711)

สงทมความสาคญอกประการหนงจากผลการวจยครงน คอ ประมาณหนงในสามหรอรอยละ 33.3

ของกลมตวอยางทสบบหรยงเปนผดมสราดวย ซงสอดคลองกบการศกษาของ Avery and Stallings (2003) 38 ททาการศกษาความแตกตางของอตราการเลกบหรขณะมครรภโดยการใช Multivariate Logistic Regression เพอระบความสมพนธของตวแปรอสระกบตวแปรตามทเปนการเลกบหร ในกลมตวอยางชาวอเมรกนจากรฐแคโรไลนาเหนอ ดวยขอมลของ PRAMS จานวน 7,935 รายทเปนแมผคลอดบตรระหวางป พ.ศ. 2540-2544 นน ในภาพรวม รอยละ 24.6 ของหญงรายงานวาตนเองสบบหรกอนมครรภ รอยละ 13.8 สบบหรขณะมครรภ และรอยละ 20.3 สบบหรหลงคลอด ตวพยากรณหลกของการเลกบหรขณะมครรภคอ การสบบหรจานวนนอยกอนมครรภ การศกษาทสงกวาของมารดา การมรายไดมากขน และเปนการคลอดทองแรก มารดาทไมหยดการสบบหรขณะมครรภมกจะคลอดทารกทมน าหนกแรกเกดนอย (นบเปนรอยละ 65 ของการเสยชวตของทารก) ทาใหเดกเปนผสบบหรมอสอง และเปนผทมกไมใหนมบตร การดมสราของแมระหวาง 3 เดอนสดทายของของการมครรภมกจะทาใหอตราการหยดบหรนอยลง

36 สรปรายงานการประชมวชาการบหรกบสขภาพแหงชาตครงท 5 เรอง “รวมพลงประชาคม ขจดภยบหร”

ระหวางวนท 5-6 มถนายน 2549 ทโรงแรมมราเคลแกรนด กรงเทพมหานคร. น. 43. 37 Neal, Benowitz, L. 2007. Smoking & Occupational Health. In: Joseph Ladou. Current Occupational &

Environmental Medicine. 4th ed. pp. 710-717. New York: McGraw Hill Medical. 38 Matt, Avery, and Willona, Stallings, “Tobacco use among pregnant women in North Carolina: predictions of smoking cessation during pregnancy. Results from the North Carolina Pregnancy Risk Assessment Monitoring System (PRAMS) during 1997-2001,” North Carolina Public Health SCHS Studies No. 138, October 2003.

218

การลดลงของรอยละของหญงทสบบหรขณะมครรภ คอ เปาหมายป พ.ศ. 2553 ของโปรแกรมสาธารณสขแหงรฐแคโรไลนาเหนอ ประเทศสหรฐอเมรกา อกทงการศกษาของ Raatikainen, et al (2007) 39 ยนยนขอคนพบนโดยกลาวถงการศกษาในหญงมครรภจานวน 26,414 รายในประเทศฟนแลนดระหวางป พ.ศ. 2532-2544 โดยใช Multiple Logistic Regression เพอประเมนความเสยงของมารดาและผลของการตงครรภของหญงทยงคงสบบหร ผทลดบหรเหลอนอยกวาวนละ 5 มวน และผไมสบบหรขณะมครรภ ผลการศกษาหนงชใหเหนวา หญงทสบบหรนนดมสรา และหญงทหยดบหรกเลกดมสราดวย การศกษาเรอง “การสารวจสถานการณการสบบหรของหญงมครรภในคลนกแพทยเขตกรงเทพมหานครชนนอก” ครงนพบวา กลมตวอยางทสบบหร (จานวน 2 ใน 6 ราย) รสกวาตนเองมความเทาเทยมกบผชายในเชงอตลกษณ ซงขดแยงกบงานวจยของ Ebert and Fahy (2007) 40 ซงไดทาการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบหญงชาวออสเตรเลยป พ.ศ. 2533-2549 และกลาวเกยวกบสงทผหญงรสกเกยวกบการสบบหรขณะมครรภวา การสบบหรเปนการผอนคลายความตงเครยดในแตละวน หากแตผหญงเหลานรสกอบอายเกยวกบการสบบหรขณะมครรภและมความกงวลเกยวกบการยอมรบทางสงคม ผหญงเหลานรสกออนแอตอความกดดนทางสงคมในการรณรงคตอตานการสบบหรของสงคมทมตอพวกเขา มความอบอายทตนเองขาดแรงกระตนในการมภาพจนของการเปนแมทดดวยการละเลกบหรขณะมครรภ การสบบหรเปนเสมอนกนชนเดกเลกในบานจากความโกรธของมารดา และความเสยงทางสขภาพทมากบการสบบหรนนยงแลดหางไกลและเปนนามธรรมมาก หากเปรยบเทยบกบความพอใจทไดรบจากการสบบหร

สาหรบปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการสบบหรของกลมตวอยางนน พบวา กลมตวอยางมอายเฉลย 18.8 ปเมอเรมสบบหร โดยสบบหรสปดาหละ 1-3 มวน เพราะนอกจากจะไมสามารถบงคบตนเองใหเลกบหรแลว ยงคงไดรบการกระตนจากบคคลรอบขางใหสบบหรตอไป ไมวาจะเปนสมาชกในครวเรอน เพอนททางาน เพอนสนท และหวหนางาน การสบบหรยงมบทบาทสาคญในเวลาวางของกลมตวอยาง ( 2 ใน 6 ราย) กลมตวอยางสวนใหญ (5 ใน 6 ราย) ตระหนกถงโรคถงลมปอดโปงพองทเกดจากการสบบหร อาจเปนเพราะในประเทศไทยนนมคาเตอนทเปนรปถายเกยวกบโรคนและโรคมะเรงปอด ปรากฏบนซองบหร กลมตวอยางผสบบหรเชอวา ทกครงทมความเครยด คนจะสบบหร ทนาสนใจคอการคนพบวา กลมตวอยางกลาวถงคานยมในสงคมปจจบนทอาจทาใหหญงมครรภยงคงสบบหรตอไปแมเปนผต งครรภ อาจสบเนองมาจากขอเทจจรงทวา ประเทศไทยยงไมไดเปน “สงคมปลอดบหร” จงเปนการย าใหเหนถงคานยมในสงคมปจจบนดงกลาวทวาการสบบหรในสถานทสาธารณะบางแหงยงคงเปนสงซงสงคมไทยยอมรบ

39 Kaisa, Raatikainen, et al, “Smoking in early gestation or through pregnancy: a decision crucial to pregnancy outcome”, Preventive Medicine 44 (2007): 59-63.

40 Maxine, Lyn, Ebert, and Kathleen, Fahy, “Why woman continue to smoke in pregnancy?”, Women and Birth, 20 (2007): 161-168.

219

ขอเสนอแนะ

แบบจาลอง PRECEDE ในการศกษาวจยเรองพฤตกรรมสขภาพนน มกถกนามาใชโดยตงอยบนสมมตฐานของสหปจจย ซงควรไดรบการหยบยกขนมาพจารณากอนการออกแบบ Intervention ใดๆ การศกษาจานวนหนงทประยกตใชแบบจาลอง PRECEDE ไดแก งานวจยของ Polycyn, et al (1991) ซงใชแบบจาลอง PRECEDE เพอระบปจจยทเกยวของกบการใชยาสบแบบไรควนในหมผชายในโรงเรยน ผใชยาสบและผทดลองใชมกเปนคนผวขาว มอายสงกวาอายเฉลยในชนเรยน มคะแนนการเรยนโดยเฉลยตาในโรงเรยน ไมไดรบคาบอกกลาวในชนเรยนเกยวกบผลกระทบเชงลบของการใชยาสบแบบไรควน คะแนนเฉลยมาตรฐานของผใช ผทดลอง และผไมใชยาสบ มความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตในปจจยรวม 6 ปจจย (จากจานวน 7 ปจจย) ในแบบจาลอง PRECEDE ไดแก ทศนคต ความเชอ คานยม มมมอง ปจจยเสรม และปจจยเออ โดยคะแนนเฉลยมาตรฐานของผทดลองและผไมใชยาสบจะมความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทความรเทานน เมอใช Stepwise Multiple Regression Analysis โดยใชทง 7 ปจจยเปนตวพยากรณทานาย ทมการใชยาสบแบบไรควนเปนตวแปรตามแลว Explained Variance คอ รอยละ 47.9 ของผใช ผทดลอง และผไมใชยาสบ ปจจยทเปนคานยมนนเปนตวพยากรณซงสาคญทสดของการใชยาสบแบบไรควน ( Explained Variance รอยละ 35.0) จากการใช Discriminant Function Analysis นนชใหเหนวาปจจยทง 7 ของแบบจาลอง PRECEDE สามารถระบไดสงถงรอยละ 93.1 ของกลมผใชและผไมใชยาสบ 41 งานวจยของ Sun and Shun (1995) ใชแบบจาลอง PRECEED เพอศกษาความแตกตางในปจจยนา ปจจยเออ และปจจยเสรม กบตวแปรตามทเปนพฤตกรรมการสบบหรของผบรหารและคนงานในเมองเกาสง ไตหวน จากขอเทจจรงทวา การบรโภคยาสบเพมขนอยางมาก อนเปนสาเหตของโรครนแรงตางๆ กลมตวอยางมจานวน 1,320 รายจากบรษทตางๆ โดยใชแบบสารวจ 4 สวน ทใชปจจยนา ปจจยเออ และปจจยเสรมของการสบบหรและพฤตกรรมการสบบหรในการเกบขอมล และพบวาความชกของการสบบหรมรอยละ 83.4 ในผชาย รอยละ 11.5 ในผหญง รอยละ 66.1 ในผบรหาร และรอยละ 41.7 ในคนงาน โดยมอตราเฉลยทรอยละ 54.6 การวจยครงนคนพบความแตกตางทมนยสาคญทางสถตในปจจยนา ปจจยเออ และปจจยเสรมของการสบบหรและพฤตกรรมการสบบหรของทงสองกลมตวอยาง กลมผบรหารจะมปจจยนาเชงบวกเกยวกบการสบบหรมากกวากลมตวอยางทเปนคนงาน ในทางตรงกนขาม กลมตวอยางทเปนคนงานจะมผลกระทบเชงบวกมากกวาผบรหารในปจจยเออและปจจยเสรม และกลมตวอยางทเปนคนงานจะสบบหรนอยกวาผบรหาร กลาวโดยสรปไดวา พฤตกรรมการสบบหรจะ

41 M.M. Polycyn, et al. “Utility of the PRECEDE Model in differentiating users and nonusers of smokeless

tobacco”, Journal of School Health, April 61 (4) (1991): 166-171.

220

ไดรบผลกระทบอยางเขมขนจากปจจยเออและปจจยเสรม เชน เศรษฐฐานะและปจจยทเปนสงแวดลอมในสถานททางานของกลมตวอยาง 42

งานวจยของ Sargent, J (2002) กลาวถง ทฤษฏ Social Cognitive ดวยการตงสมมตฐานวา

เดกๆ จะพฒนาความตงใจและความคาดหวงเชงบวกกบการสบบหรกอนการเรมสบจรง ทศนคตและคานยมเหลานเปนผลมาจากการสงเกตพฤตกรรมของผอน Sargent ตองการศกษาความสมพนธระหวางการเหนการใชยาสบในภาพยนตรและทศนคตเกยวกบการสบบหรในคนทไมเคยสบบหรมากอน การวจยครงนเปนการศกษาภาคตดขวาง โดยสมกลมตวอยางทเปนนกเรยนจากโรงเรยนในรฐ Vermont and New Hampshire ประเทศสหรฐอเมรกาจานวน 3,766 ราย (เกรด 5- เกรด 8) โดยเปนเดกผวขาวทงชายและหญง การมประสบการณเกยวกบบหรคอจานวนภาพยนตรทมการใชยาสบใหเหน โดยผวจยใชการนบความถของการใชยาสบในภาพยนตรจานวน 601 เรองซงเปนทนยมของคนด กลมตวอยางแตละรายจะถกขอใหเลอกภาพยนตรทเคยดมาจากการสมภาพยนตรชดยอยจานวน 50 เรอง จากนนจะมการรวมความถของการใชยาสบในภาพยนตรเพอนบประสบการณทไดรบเกยวกบบหร ผลลพธทไดคอ การนาจะสบบหร การมความคาดหวงเชงบวก และมมมองของการสบบหร ในฐานะทเปนพฤตกรรมทเปนมาตรฐานของสงคมของผใหญจากภาพยนตรทกลมตวอยางนเคยดมากอน ทาใหมคามธยฐานของความถในการใชยาสบ 5 ครง ( Interquartile range =1, 12) คนทไมเคยสบบหรจะเคยดภาพยนตรจานวน 15-50 เรอง และจากภาพยนตรเหลานกลมตวอยางจะไดเหนถงการใชยาสบอยางกวางขวาง ( Median =80 and Interquartile Range 44 to 136) ความชกของการนาจะสบบหรจะเพมขนพรอมกบการมประสบการณมากขน เชน รอยละ 16 ของกลมตวอยางจะดภาพยนตรจานวน 0-50 เรองซงมความถของการใชยาสบใหเหนรอยละ 21 (จานวน 51-100 เรอง) รอยละ 28 (จานวน 101-150 เรอง) และรอยละ 36 (จานวนมากกวา 150 เรอง) หลงจากควบคมตวแปรทเปนเพศ คะแนนการเรยน ผลการเรยน โรงเรยน เพอน การสบบหรของพสาวหรอนองสาว การสบบหรของพอและแม การแสวงหาความสนกสนานเพลดเพลน ความรนแรง และการนบถอตนเองแลว ความสมพนธระหวางความชกของการนาจะสบบหรกบการมประสบการณเรองการสบบหรยงคงมความสมพนธอยางมนยสาคญทางสถต เชนเดยวกน การมประสบการณทสงขนของการใชยาสบในภาพยนตรจะเพมระดบความคาดหวงเชงบวกของกลมตวอยาง และมมมองของกลมตวอยางทเหนผใหญสบบหร แตมใชมมมองทเหนเพอนๆ สบ งานวจยครงนยนยนขอกลาวทวา การดภาพยนตรทมภาพการใชยาสบมความสมพนธกบการยอมรบการใชยาสบกอนการทดลองใชจรงของกลมตวอยาง 43

42 Wei, Sun, and Jiun, Shun, “Smoking behavior amongst different socioeconomic groups in the workplace in

the People's Republic of China,” Health Promotion International, 10 (4) (1995): 261-266. 43 J. Sargent, “Viewing tobacco use in movies - Does it shape attitudes that mediate adolescent smoking?,”

American Journal of Preventive Medicine 22 (3) (2002) : 137 – 145.

221

งานวจยของ Lipnickey (1986) ทประยกตใชแบบจาลอง PRECEDE ในโปรแกรมการพฒนาและปฏบตจรงของการศกษาเพอสขภาพเรองการดมสราและการสบบหรในโรงเรยนตามสถานการณของครในชนเรยนดวยการจดเวรคชอพ โดยจดขนในโรงเรยนประถมและมธยม เพอเพมความรเกยวกบสราและบหร การประเมนดวยการวจยเชงคณภาพไดถกนามาใชในเวรคชอพน โดยผเขารวมไดตอบแบบประเมนทเปนคาถามปลายเปดในวนสดทายของเวรคชอพและตอบอกครงใหหลงอกหนงป ผลการวจยพบวา การไดรบขอมลททนสมยเปนสงทจาเปน โอกาสของการดาเนนการตลอดโครงการเปนสงทดหากแตเปนการยากทจะประสบความสาเรจ ผเขารวมประชมรสกวาควรมเวรคชอพทคลายๆ กนใหแกครอนๆ ดวย งานวจยนแนะนาใหมการตดตามพฒนาการเรองของความรกอนและหลงเวรคชอพ ตลอดจนประเมนความร ทศนคต และการปฏบตตามมาตรฐานของนกเรยน และคาเฉลยอยางเปนระบบของการประเมน 44 องคความรเกยวกบกลมดอยโอกาส (Fragile Population Group) เชนหญงมครรภชาวไทยทง ทเปนผสบบหรเองและผสบบหรมอสองนน มความสาคญตอการวางแผนนโยบายสาธารณะของประเทศเปาหมายสดทายคอการสงเสรมประเดนดานสขภาพ การลดคาใชจายทางการแพทยของชาต (ทงทางตรงและทางออม) และการปองกนปญหาตางๆ ทางสงคมและวฒนธรรมทอาจจะเกดขน การมสมพนธภาพของครอบครวทไมไดทาใหสถานการณการเสพตดบหรและสราเลวรายลงกวาเดม วงจรอบาทของการถกชกชวนโดยบคคลทรจกและคนเคยใหสบบหร การมวนยในตวเองตาทจะควบคมตนเองใหหลกหนจากการสบบหร หรอแมกระทงการตดสนใจเลกบหรได รวมทงโอกาสของการหาซอบหรไดจากทกหนแหง ควรเปนสงทไดรบความสนใจเอาใจใสจากผวางแผนเชงนโยบายและสงคมไทยโดยรวม เพอออกกฏหมายบงคบใชและจดโครงการรณรงคประเดนการปองกนการสบบหรของหญงมครรภชาวไทยตอไป

44 Susan Cross Lipnickey, “Application of the PRECEDE Model to a School-Based Program of Drug, Alcohol

and Tobacco Education 1986,” Paper presented at the Annual Meeting of the American Public Health Association (114th, Las Vegas, NV, September 28-October 2, 1986).

222

บรรณานกรม (ไทยและองกฤษ)

กญจนา ศรนวล. ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการสบบหรของพระภกษจงหวดราชบร. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต (สาธารณสขศาสตร), สาขาสขศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล. 2536

จดหมายขาวจาก ศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมยาสบ เรอง การสารวจพฤตกรรมการสบบหรของประชากรไทยอาย 15 ปขนไป พ.ศ. 2534-2549 ดาวนโหลดจากเวบ http://www.trc.or.th/th สบคนเมอวนท 1 กรกฏาคม 2551.

จรพร สรอยสวรรณ. การศกษาปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมการสบบหรของนกศกษาชายในสถาบนราชภฎในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. วทยานพนธครศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสขศกษา ภาควชาพลศกษา บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2939

ฉนชาย สทธพนธ. ผลกระทบของการสบบหรตอสตร. จดหมายขาว “สรางสข” ปท 4 ฉบบท 71 สงหาคม 2550.

ชชย ศภวงศ. โครงการการศกษาเรอง สองทศวรรษการควบคมการบรโภคยาสบของสงคมไทย. กรงเทพมหานคร: ศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมยาสบ.2550

ชยนตรธร ปทมานนท. 2544. คาใชจายและคณภาพชวตทสญเสยไปจากการปวยดวยโรคทเกดจากการสบบหร. สถาบนวจยระบบสาธารณสข. ใน มณฑา เกงการพานชและคณะ. ขอเสนอแนะเชงนโยบายเพอการเลกบหรและการบาบดรกษาผตดบหร : เครองมอสาหรบงานสาธารณสข. กรงเทพมหานคร : ศนยวจยและจดการความรเพอการควบคมยาสบ, 2549. น. 57-59.

ชยโรจน ขมมงคล และคนอนๆ. รายงานการวจยทศนคตของวยรนทไมสบบหรตอการสบบหร. สถาบนควบคมการบรโภคยาสบ กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข 2542.

ฐตพร นาคทวน. การสรางและทดสอบเครองมอประเมนคณภาพชวตในคนไทยทเลกบหร. วทยานพนธเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเภสชกรรมคลนก ภาควชาเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ป 2546.

ธต รตนโชต วยรนหญงกบการสบบหร: ศกษาเฉพาะนกเรยนหญงในโรงเรยนอาชวศกษาในกรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญาสงคมศาสตรมหาบณฑต, สาขาสงคมและมานษยวทยา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล. 2539.

นฤมล นนทพล. ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการสบบหรของทหารเกณฑในคายอดศร จงหวดสระบร. วทยานพนธมหาบณฑตสาธารณสขศาสตร (สาขาวชาเอกสขศกษาและพฤตกรรมศาสตร) บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล. พ.ศ. 2546.

ผจดการออนไลน วนท 24 สงหาคม 2550 เวลา 1730 น. เรอง ”หญงตงครรภตดบหรเสยงตกเลอด-รกลอกตว”.

223

ศรชย กาญจนวาส, สถตประยกตสาหรบงานวจย. พมพครงท 3. กรงเทพมหานคร: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545.

สมาน ฟตระกล. นโยบายและกฎหมายควบคมการสบบหรมอสอง. สไลดประกอบการบรรยาย จาก http://www.trc.or.th/th. สบคนเมอวนท 1 กรกฏาคม 2551. ม.ป.ป.

สรปรายงานการประชมวชาการบหรกบสขภาพแหงชาตครงท 5 เรอง “รวมพลงประชาคม ขจดภยบหร” ระหวางวนท 5-6 มถนายน 2549 ทโรงแรมมราเคลแกรนด กรงเทพมหานคร.

สรอย อนสรณธรกล และคนอนๆ . รายงานการวจย เ รอง การพฒนาบทบาทสตรใน การรณรงคลดและเลกสบบหรในครอบครวและชมชน. สถาบนควบคมการบรโภคยาสบ กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข 2541.

หนงสอพมพมตชน 15 มกราคม 2545 เรอง”พบหญงไทยยงคงไมลดสบบหรขณะตงครรภ”. วรนช หวงศภชาต . สารวจพฤตกรรมการสบบหรของผ หญงสาขาอาชพตางๆ ใน

กรงเทพมหานคร. รายงานวจย. โครงการรณรงคเพอการไมสบบหร มลนธหมอชาวบาน.2534 อศรา ศานตศาสน. การวเคราะหทางดานเศรษฐกจของการควบคมบหรในประเทศไทย รายงาน

การอภปรายของ HNP (Health, Nutrition and Population).ตลาคม 2546. Avery, Matt, and Stallings, Willlona. “Tobacco use among pregnant women in North Carolina:

predictions of smoking cessation during pregnancy. Results from the North Carolina Pregnancy Risk Assessment Monitoring System (PRAMS) during 1997-2001,” North Carolina Public Health SCHS Studies No. 138, October 2003.

Benowitz, Neal, L. 2007. Smoking & Occupational Health. In: Joseph Ladou. Current Occupational & Environmental Medicine. 4th ed. pp. 710-717. New York: McGraw Hill Medical.

Brownson, R.C. et al., “Demographic and Socioeconomic Differences in Beliefs about the Health Effects of Smoking”. American Journal of Public Health. 82 (January 1992) :88-106.

Clayton, S, “Gender Differences in Psychosocial Determinants of Adolescent Smoking” Journal of School Health. 61 (March 1991): 115-120.

Colman, Gregory, J., “Trends in smoking before, during, and after pregnancy in ten states,” American Journal of Preventive Medicine 24(1) (2003): 29-35.

Ebert Lyn Maxine, and Fahy, Kathleen. “Why woman continue to smoke in pregnancy?”, Women and Birth, 20 (2007): 161-168.

Green and Kreuter M.W., Health Promotion Planning: An Educational Approach. Toronto: Mayfield Publishing Company, 1991.

Healey Joseph F., Statistics: A Tool For Social Research, 4th ed. Sammario: Wadsworth Publishing Company, 1995.

224

http://eng.moph.go.th/ContentDetails.php?intContentID=4668&strOrgID=001, on “Thailand Health Profile 2001-2004”, accessed on 24 August 2007.

http://www.cdc.gov, accessed on 1 July 2008. http://www.thpinhf.org/smoking_habit_of_the_population.pdf accessed 24 August 2008. http://www.tobaccofreekids.org/research/factsheets/pdf/0007.pdf accessed on 1 July 2008. http://www.trc.or.th/th, accessed on 1 July 2008. http://www.trc.or.th/th เรอง การทบทวนและวเคราะหทศทางการวจยการควบคมยาสบของ

ประเทศไทย พ.ศ. 2519-2549 สบคนเมอ 9 กรกฎาคม 2551. http://www.trc.or.th/th เรอง สถานการณการบรโภคยาสบของประชากรไทย พ.ศ. 2534-2547

สบคนเมอ 9 กรกฎาคม 2551. Klesges Lisa, M., et al. “Smoking cessation in pregnant women”, Obstetrics and Gynecology

Clinics 28 (2) (June 2001).

Lipnickey, Cross, Susan, “Application of the PRECEDE Model to a School-Based Program of Drug, Alcohol and Tobacco Education 1986,” Paper presented at the Annual Meeting of the American Public Health Association (114th, Las Vegas, NV, September 28-October 2, 1986).

O’ Campo, Patricia, et al., “ Smoking cessation interventions for pregnant women: review and future directions,” Seminars in Perinatology 19 (4) (August 1995): 279-285.

Pirie, P.L., et al. “Gender Differences in Cigarette Smoking and Quitting in a Cohort Young Adults”. American Journal of Public Health. 81 (March 1991): 324-326.

Polycyn, M.M., et al. “Utility of the PRECEDE Model in differentiating users and nonusers of smokeless tobacco”, Journal of School Health, April 61 (4) (1991): 166-171.

Raatikainen, Kaisa, et al, “Smoking in early gestation or through pregnancy: a decision crucial to pregnancy outcome”, Preventive Medicine 44 (2007): 59-63.

Ries, Andrea, LT. et al. “A Review of the effects of smoking on women’s health and a strategy for cessation”, Preventive Care Update 4 (1997): 52-56.

Sargent, J. “Viewing tobacco use in movies - Does it shape attitudes that mediate adolescent smoking?,” American Journal of Preventive Medicine 22 (3) (2002) : 137 – 145.

Sreeramareddy, Chandrashekhar T. et al., “Prevalence and correlates of tobacco use amongst junior collegiates in twin cities of western Nepal: A cross-sectional, questionnaire-based survey”, BMC Public Health 8 (2008):97.

Sun, Wei, and Shun, Jiun, “Smoking behavior amongst different socioeconomic groups in the workplace in the People's Republic of China,” Health Promotion International, 10 (4) (1995): 261-266.

225

Vateesatokit, Prakit. Tailoring Tobacco Control Efforts to the Country: The Example of Thailand by, http://www1.worldbank.org/tobacco/pdf/2850-Ch07.pdf, accessed on 1 September 2007.

Winter, T.H. and Difranza, J.R. “Passive Smoking: a Public Health Problem, Public Health Reviews”. 13 (1985): 309-323.

World Health Organization (1991). Woman and Tobacco. Geneva, p. 3, 48-49.