วารสารร่มพฤกษ์ : ROMPHRUEK JOURNAL ปีที่ 35 ...romphruekj.krirk.ac.th/images/journals/2018_05/39/... · 2018-05-12 · ปี พ.ศ.2560 วารสารร่มพฤกษ์รับตีพิมพ์บทความในประเด็นที่เกี่ยวข้องด้าน

วารสารรมพฤกษ : ROMPHRUEK JOURNALปท 35 ฉบบท 3 กนยายน - ธนวาคม 2560 ISSN 0125-7609

การศกษา กฎหมาย และการเมอง (Education Law and Politics)

เจาของ มหาวทยาลยเกรก

กองบรรณาธการ สงกด

ทปรกษาดานภาษา

ส�านกงาน มหาวทยาลยเกรก เลขท 3 ซอยรามอนทรา 1 ถนนรามอนทรา เขตบางเขน กรงเทพฯ 10220โทรศพท 0-2552-3500-9 ตอ 402e-mail [email protected]

รองศาสตราจารย ดร.ยศศกด โกไศยกานนท มหาวทยาลยศรปทมรองศาสตราจารย ดร.ชยยนต ประดษฐศลป มหาวทยาลยราชภฏร�าไพพรรณรองศาสตราจารย ดร.สมศกด สามคคธรรม สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตรรองศาสตราจารยยทธพร อสรชย มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราชผชวยศาสตราจารย ดร.ขนษฐา สขสวสด มหาวทยาลยรตนบณฑตผชวยศาสตราจารย ดร.พนมสทธ สอนประจกษ มหาวทยาลยนเรศวรผชวยศาสตราจารย ดร.จกรนทร ศขหมอก สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตรผชวยศาสตราจารย ดร.พพฒน นนทนาธรณ มหาวทยาลยเกษตรศาสตรผชวยศาสตราจารย ดร.ดษณ ศภวรรทนะกล มหาวทยาลยราชภฏพระนครดร.สกฤต อสรยานนท มหาวทยาลยบรพาผชวยศาสตราจารย ดร.สจตรา สามคคธรรม มหาวทยาลยเกรกผชวยศาสตราจารยดวงทพย จนทรอวม มหาวทยาลยเกรก

ดร.ผกาพนธ ภมจตร มหาวทยาลยเกรก

บทความทกเรองทตพมพในวารสารรมพฤกษฉบบน เปนทศนะและขอคดเหนของผเขยนเทานน

มใชทศนะของมหาวทยาลยเกรกหรอกองบรรณาธการ การน�าบทความสวนใดสวนหนงหรอทงหมดไปต

พมพเผยแพรตองไดรบอนญาต

วารสารรมพฤกษ : มหาวทยาลยเกรก ROMPHRUEK JOURNAL : KRIRK UNIVERSITY

วารสารวชาการดานสงคมศาสตรและมนษยศาสตร

วารสารรมพฤกษ มหาวทยาลยเกรก เปนวารสารวชาการทรองรบการเผยแพรผลงาน

ดานสงคมศาสตรและมนษยศาสตร โดยใหความส�าคญกบศาสตรทางดาน การบรหาร

การจดการ สงคมศาสตร นเทศศาสตร นตศาสตร และศลปศาสตร ซงตพมพมากกวา

สามทศวรรษ เนนเนอหาทเกยวของกบการเปลยนแปลงของปจจยอนมผลกระทบตอ

คณภาพชวตและสงคมไทย สรางองคความรใหม โดยมงเนนใหเกดการพฒนางานวจยทม

คณภาพทางวชาการเพอสงคม อกทงตระหนกถงความส�าคญของการขยายบทบาททาง

วชาการตอสงคมวงกวาง และการพฒนามหาวทยาลยใหเป นแหลงความร ทมาจาก

ผลงานวจยของอาจารย นกวจย นกวชาการและนกศกษา เพอเขาส การเปนสงคมฐาน

ความร (Knowledge Based Society) โดยจดพมพปละ 3 ฉบบและเผยแพรในรปแบบ

อเลกทรอนกส

ทงน กองบรรณาธการรบพจารณาและตพมพบทความซงไมเคยเสนอเพอขอ

ตพมพ หรอไมเคยเผยแพรในเอกสารฉบบอนๆ มากอนหนาน และไมใชบทความ

วจยจากงานวจยในชนเรยน หรอบทความวจยจากงานวจยสถาบน โดยบทความ

ทจะไดรบการพจารณาตพมพในวารสารรมพฤกษนนตองผานการพจารณาใหความคดเหน

และตรวจแกไขทางวชาการจากผ ทรงคณวฒซงไมทราบชอผ แตงและผ แตงไมทราบ

ชอผ ทรงคณวฒ (Double Blind Peer Review) ในสาขาวชาท เกยวข อง ทกอง

บรรณาธการวารสารฯ คดสรรกอนลงพมพ อยางนอย 2 ทาน บทความทงหมดทตพมพ

ในวารสารรมพฤกษ มหาวทยาลยฯ สงวนลขสทธตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ.2537

วตถประสงค

1. เพอเผยแพรวทยาการ และความรใหมๆ ในสาขาวชาทเปดการเรยนการสอน

ในมหาวทยาลย

2. เพอสงเสรมอาจารย ผ สอนในสาขาวชาตางๆ ตลอดจนผ ทรงคณวฒในการ

น�าเสนอผลงานทางวชาการ

3. เพอเปนเอกสารประกอบการศกษาในระดบอดมศกษา

วารสารรมพฤกษ : มหาวทยาลยเกรก ROMPHRUEK JOURNAL : KRIRK UNIVERSITY

วารสารวชาการดานสงคมศาสตรและมนษยศาสตร

ก�าหนดการออกวารสาร ปการศกษาละ 3 ฉบบ

ฉบบท 1 มกราคม - เมษายน

ฉบบท 2 พฤษภาคม - สงหาคม

ฉบบท 3 กนยายน - ธนวาคม

ป พ.ศ.2560 วารสารรมพฤกษรบตพมพบทความในประเดนทเกยวของดาน

ประเทศไทย 4.0 (Thailand 4.0) ซงเปนประเดนทรฐบาลน�ามาใชขบเคลอนยทธศาสตร

การพฒนาประเทศ ผ สนใจส งบทความโดยลงเบยนสมาชกวารสารร มพฤกษ ท

https://www.tci-thaijo.org/index.php/romphruekj/user/register หรอ สมาชกเดม

ThaiJO ใช username และ password ทมสมครสมาชกวารสารรมพฤกษได หรอตดตอ

สอบถามรายละเอยดท

ตอตอสอบถามรายละเอยดทบรรณาธการวารสารรมพฤกษ มอถอ อเมล

ผชวยศาสตราจารยประคอง สคนธจตต 0817263250 [email protected]ผชวยศาสตราจารยสวมล วงศสงหทอง 0816325622 [email protected]ผชวยศาสตราจารย ดร.สจตรา สามคคธรรม 0852194606 [email protected]ผชวยศาสตราจารยโกญจนาท เจรญสข 0843855985 [email protected]ผชวยศาสตราจารยปรชา ปยจนทร 0897654223 [email protected]ผชวยศาสตราจารยดวงทพย จนทรอวม 0867775760 [email protected]

วารสารรมพฤกษ : มหาวทยาลยเกรกROMPHRUEK JOURNAL : KRIRK UNIVERSITY

วารสารรมพฤกษ ฉบบนกาวเขาสปท 35 ฉบบท 3 ซงเปนฉบบทรวบรวมบทความวจย และบทความวชาการดานการศกษา กฎหมายและการเมอง จ�านวน 8 บทความ ซงแตละบทความ ตางมเนอหาสาระททนสมย นาสนใจและบางเรองยงคงเปนประเดนรอนในสงคม โดยบทความแรก ไดบรรยายถงกลวธทางภาษาจากมมมองวจนปฏบตศาสตร : พระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537) บทความน มผลการวจยทนาประทบใจของปวงชนชาวไทยทวา พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเลอกใช กลวธทางภาษาในการแสดงพระบรมราโชวาทหลายวธ อาท การใหเหตผล การใชอปลกษณ การใชทศนภาวะ ฯลฯ นนแสดงใหเหนวาพระองคทานมพระปรชาญาณสง ทงดานการพฒนา ประเทศจนเปนทประจกษและดานการใชภาษาทแยบยล จนท�าใหผทไดอานหรอรบฟงพระบรม- ราโชวาทลวนปลาบปลมใจยงนก บทความตอมาไดสะทอนใหเหนถงแงมมทางกฎหมายทพยายาม ใหเกดความยตธรรมในสงคม แพะในคดอาญากบปญหาการรอฟนคด : ศกษาบทบาทของพนกงาน อยการในการรอฟ นคดอาญาขนพจารณาใหม นบเปนเรองทสงคมก�าลงจบตามอง เนองจาก ขาวสารตางๆ ทปรากฏในสอทงออนไลนและออฟไลนจะเหนไดวา มผตองหาหลายรายตกเปน “แพะ” เนองจากความผดพลาดของกระบวนการยตธรรมทางอาญา บทความไดสะทอนแงมม ทนายนดวาจะมการแกไขเพมเตมพระราชบญญตรอฟ นคดอาญาขนพจารณาใหม พ.ศ. 2526 เพอใหสอดคลองกบหลกการด�าเนนคดของนานาอารยประเทศและกอใหเกดความเปนธรรม ตอจ�าเลยผ บรสทธต อไป บทความตอมาไดเชอมโยงประเดนการเมองทเกดขนในอดตแตยง ส งผลต อเนองมาถงป จจบน นนคอผลกระทบของนโยบายประชานยมของทกษณทมต อ ประชาธปไตยของไทย บทความไดอธบายประเดนนโยบายประชานยมของทกษณกบปญหา ความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญา และบรรยายถงความขดแยง ของผทไดประโยชนและเสยประโยชนจากนโยบายดงกลาว น�าไปสปญหาการเกดความขดแยง ขนรนแรงและในทสด การท�ารฐประหารไดอบตขนในสงคมไทยอกครง บทความไดไลเรยงล�าดบ เหตการณตางๆ ไดอยางนาสนใจและโยงใหเหนถงบทบาท ความส�าคญของผน�าตอการบรหาร จดการบานเมองไดเปนอยางด บทความตอมาเปนเรองเกยวกบผ น�าเชนกน โดยเปนผ น�า ในการปฏรปการศกษา ภายใตหวขอ การพฒนาขดความสามารถดานภาวะผน�ากบการปฏรป การศกษาของผ บรหารสถาบนอดมศกษาไทยในยคไทยแลนด 4.0 บทความนไดชใหเหนถง ความส�าคญของการพฒนาขดความสามารถดานภาวะผ น�าและการเตรยมความพรอมของ ผ บรหารสถาบนอดมศกษาไทยในการพฒนาการบรหารจดการหลกสตร ใหสามารถตอบสนอง ตอแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบปจจบน ยดหลกการพฒนาตามหลก “ปรชญา ของเศรษฐกจพอเพยง” “การพฒนาทยงยน” และ “คนเปนศนยกลางการพฒนา” เพอน�าพาประเทศ

บทบรรณาธการ

กองบรรณาธการวารสารรมพฤกษ

ใหมความมนคง มงคงและยงยน ตอเนองดวยเรองของการศกษาคอ การพฒนารปแบบการ ผลตครเพอรองรบการศกษายค 4.0 บทความไดบรรยายใหเหนถงการวเคราะหสมรรถนะทจ�าเปน ของครยค 4.0 จดแขงและจดออนของการผลตครของประเทศไทย นอกจากนน ยงไดแสดงผล วเคราะหการผลตครของประเทศตางๆ ทประสบความส�าเรจ ซงนบวานาสนใจและสามารถ น�ามาประยกตใชเพอการพฒนารปแบบการผลตครของประเทศไทยใหสอดคลองกบทศทาง การพฒนาครยค 4.0 ไดเปนอยางด บทความตอมาเปนบทความเกยวกบบทบาทของมหาวทยาลย ดานการวจย ภายใตชอบทความวา วจยทองถน : บทบาทมหาวทยาลยในการขบเคลอน การพฒนาชมชนอยางยงยน บทความไดสะทอนใหเหนถงบทบาทดานตางๆ ของมหาวทยาลย ในฐานะเปนแหลงพงพงทางปญญาใหสงคม ความเชยวชาญของคณาจารยด านการวจย สามารถน�ามาประยกตใชใหสอดคลองกบบรบทของชมชนโดยการท�าวจยเพอทองถน ซงเปน การวจยทกอใหเกดการเรยนร และการสรางสรรคปญญาใหคนในชมชน อนน�าไปสการพฒนา ทองถนของตนเองอยางยงยน บทความไดตอบค�าถามทว าท�าไมชมชนจงท�าวจยเปน อกทง ยงท�าไดส�าเรจจนกอใหเกดผลดต อชมชนของพวกเขา บทความตอมาเกยวของกบการท�า มาหาเลยงชพดวยการหาบเรแผงลอย ซงเปนอาชพมมานานตงแตครงอดต บทความเรอง พฤตกรรมทางเศรษฐกจของหาบเรแผงลอย : กรณศกษาเขตบางเขน ไดแสดงขอมลรายได รายจาย ภาระหนสนและการออมของครวเรอนหาบเรแผงลอยในเขตบางเขน ผลการศกษาอาจท�าใหหลายทานแปลกใจ เนองจากสถานภาพทางเศรษฐกจของผ คาหาบเรแผงลอยอยใน ระดบคอนขางสงและมเงนออมเฉลยหลกแสนบาทตอคน บทความไดสรปใหเหนถงปจจยทสงผล ตอรายจาย เงนออมและหนสนของหาบเรแผงลอย ซงขอมลเชงสถตตางๆ ไดสนบสนนผล การวจยไดเปนอยางด สวนบทความสดทายของวารสารรมพฤกษฉบบน คอบทความเรอง การจดการทรพยากรรวม : ศกษากรณปาชมชนในอ�าเภอเทพสถต จงหวดชยภม นบเปนบทความ รวมสมยทสงคมก�าลงใหความสนใจตอการจดการทรพยากรรวม ผลการศกษามข อคนพบ ทนาสนใจทวาการจดการปาชมชนจะประสบความส�าเรจดานการปองกนการบกรกปา แตไมประสบ ความส�าเรจดานการฟนฟปา และชใหเหนดวยวา การจดการปาชมชนบางประการยงไมเปนไป ตามแนวคดการจดการทรพยากรรวม ซงผลการศกษามประโยชนตอการบรหารจดการทรพยากร รวมเปนอยางยง กองบรรณาธการวารสารรมพฤกษหวงเปนอยางยงวา บทความทง 8 บทความขางตน จะสรางเสรมประโยชนและมมมองทางวชาการใหเกดขนกบผ อ านไดตามสมควร พรอมน ขอขอบคณผเขยนบทความทงจากมหาวทยาลยเกรกและนกวชาการภายนอกมหาวทยาลยทกทาน ทกรณาสรางสรรคบทความทมคณคายงสสงคม วารสารรมพฤกษ มหาวทยาลยเกรก ขอยนหยด ทจะเปนสวนหนงในการแผขยายรมเงาของความรและภมปญญา เพอใหสงคมไทยเปนสงคมทเปยมไปดวยคณภาพสบตอไป

บทความประจ�าฉบบ

การศกษากลวธทางภาษาจากมมมองวจนปฏบตศาสตร : พระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ.2493-2537)A Pragmatics Study of Linguistic Strategies : The Royal Tutelage of His Majesty King Bhumibol Adulyadej Bestowed on Graduation Ceremony (1950-1994) สทธธรรม อองวฒวฒน : Sittitam Ongwuttiwat

แพะในคดอาญากบปญหาการรอฟนคด : ศกษาบทบาทของพนกงานอยการในการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมA Scapegoat of the Criminal Case in the Retrial of Criminal Case : A Study of the Public Prosecutor Role คมกรช ดษฐเจรญ และ จารวรรณ อมรศลสวสด : Komgrit Ditjaroen and Jaruwan Amornsinsawad

ผลกระทบของนโยบายประชานยมของทกษณทมตอประชาธปไตยของไทยAn Effect of Thaksin’s Populism toward Thai Democratic Regime ภทร หวงกตตกล : Pattara Wangkittikul

การพฒนาขดความสามารถดานภาวะผน�ากบการปฏรปการศกษา ของผบรหารสถาบนอดมศกษาไทยในยคไทยแลนด 4.0Capability Leadership Development in Educational Reform the Administrators of Thai Higher Education in Thailand 4.0 นเวศ ธรรมชยชศกด และ ธดา กมลรงเรอง : Nives Thamachaichusak and Tida Kamonrungruang

9

39

63

83

สารบญวารสารรมพฤกษ : ROMPHRUEK JOURNAL ปท 35 ฉบบท 3 กนยายน - ธนวาคม 2560 ISSN 0125-7609 การศกษา กฎหมาย และการเมอง (Education Law and Politics)

การพฒนารปแบบการผลตครเพอรองรบการศกษายค 4.0Development of Teacher Preparation Model to Serve Education 4.0 อภภา ปรชญพฤทธ : Apipa Prachyapruit

วจยเพอทองถน : บทบาทมหาวทยาลยในการขบเคลอนการพฒนาชมชนอยางยงยนCommunity-Based Research: University Role in Sustainable Community Development เพญประภา ภทรานกรม : Phenprapha Pattaranukrom

พฤตกรรมทางเศรษฐกจของหาบเรแผงลอย : กรณศกษาเขตบางเขนStallholders’ Economic Behaviors : A Case Study of Bang Khein District สจตรา สามคคธรรม : Sujitra Samukkethum

การจดการทรพยากรรวม : ศกษากรณปาชมชนในอ�าเภอเทพสถต จงหวดชยภมManagement of Common-Pool Resources : Case Studies of Community Forests in Thepsathit District Chaiyaphum Province พชรนทร โชคศร : Patcharin Choksiri

101

137

157

177

สารบญวารสารรมพฤกษ : ROMPHRUEK JOURNAL ปท 35 ฉบบท 3 กนยายน - ธนวาคม 2560 ISSN 0125-7609 การศกษา กฎหมาย และการเมอง (Education Law and Politics)

การศกษากลวธทางภาษาจากมมมองวจนปฏบตศาสตร : พระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537)A Pragmatics Study of Linguistic Strategies : The Royal Tutelage of His Majesty King Bhumibol Adulyadej Bestowed on Graduation Ceremony (1950-1994)

สทธธรรม อองวฒวฒน Sittitam Ongwuttiwat

1บทท

วารสารรมพฤกษ มหาวทยาลยเกรกปท 35 ฉบบท 3 กนยายน - ธนวาคม 256010

การศกษากลวธทางภาษาจากมมมองวจนปฏบตศาสตร : พระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

ในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537)

A Pragmatics Study of Linguistic Strategies : The Royal Tutelage of His Majesty King Bhumibol

Adulyadej Bestowed on Graduation Ceremony (1950-1994)

สทธธรรม อองวฒวฒน1

Sittitam Ongwuttiwat

บทคดยอ บทความวจยนมวตถประสงคเพอตองการศกษากลวธทางภาษาในพระบรม- ราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537) จากมมมองแนววจนปฏบตศาสตร ผลการวจยพบวาพระบาท- สมเดจพระเจาอย หวฯ ทรงเลอกใชกลวธทางภาษาในการแสดงพระบรมราโชวาท จ�านวนทงสน 6 กลวธ ไดแก 1. การใหรายละเอยด 2. การใหเหตผล 3. การอางถง 4. การใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสาร 5. การใชอปลกษณ และ 6. การใช ทศนภาวะ กลวธทางภาษาทง 6 กลวธสามารถจ�าแนกวตถประสงคในการสอสาร

1 อาจารยประจ�าสาขาวชาภาษาไทย ภาควชาภาษาไทยและภาษาวฒนธรรมตะวนออก คณะศลปศาสตร มหาวทยาลย ธรรมศาสตร ทอย 12/9 พวงสวรรณคอนโดทาวน ซอยลาดพราววงหน 89 ถนนลาดพราว-วงหน แขวงลาดพราว เขตลาดพราว กรงเทพฯ 10230 [[email protected]] (Ph.D.)

1บทท

บทท

1

1111

ได 5 ประการ คอ 1. เพอพระราชทานพรแกผรบสาร 2. เพอแจงสารไปยงผรบสาร 3. เพอโนมนาวใหผรบสารเชอหรอคลอยตาม 4. เพอท�าใหผรบสารเหนภาพอยางเปน รปธรรม และ 5. เพอสอความร สกนกคดไปยงผ รบสาร ผลการวจยดงกลาวแสดง ใหเหนวานอกจากพระปรชาญาณในดานการพฒนาคนแลว พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชยงทรงมพระปรชาญาณในดานการใชภาษาเชนกนค�าส�าคญ: พระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอย หวภมพลอดลยเดชในพธ พระราชทานปรญญาบตร; กลวธทางภาษา; การศกษาจากมมมองวจน- ปฏบตศาสตร

Abstract This article aims at analysing linguistic strategies of the royal tutelage of His Majesty King Bhumibol Adulyadej bestowed on graduation ceremony (1950-1994). The findings reveal that there are six linguistic strategies used in the royal tutelage: 1. Explication 2. Reasoning 3. Reference 4. Intention verb 5. Metaphor 6. Modality. The findings demonstrate intelligence in human development and Thai language skills of His Majesty King Bhumibol Adulyadej.Keywords: The Royal Tutelage of His Majesty King Bhumibol Adulyadej Bestowed on Graduation Ceremony; Linguistic strategies; A Pragmatics Study

การศกษากลวธทางภาษาจากมมมองวจนปฏบตศาสตร : พระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537)

A Pragmatics Study of Linguistic Strategies : The Royal Tutelage of His Majesty King Bhumibol Adulyadej Bestowed on Graduation Ceremony (1950-1994)

บทท 1

บทน�า ธรรมเนยมปฏบตอยางหนงในพธพระราชทานปรญญาบตรของทกสถาบน คอการขอพระราชทานพระบรมราโชวาทแกบณฑตซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภ มพลอดลยเดชได เสดจพระราชด�าเนนพระราชทานปรญญาบตรแก บณฑต ทส�าเรจการศกษาจากสถาบนตางๆ ตอเนองกนมาเปนเวลายาวนาน เรมตงแต


จฬาลงกรณมหาวทยาลยเปนแหงแรก เมอวนท 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2493 นบเปนพระราชภาระทหนก และเปนพระมหากรณาธคณตอบณฑตและสถาบนการศกษา ทงปวงอยางหาทสดมได วจตร ศรสอาน (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539) กลาวถงคณคาของพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทพระราชทาน ในพธพระราชทานปรญญาบตรแกสถาบนการศกษาตางๆ ไวอยางนาสนใจดงน พระบรมราโชวาททพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานแกผทส�าเรจ การศกษาของมหาวทยาลยตางๆ ตงแตป พ.ศ. 2493 เปนตนมามคณคาสาระลก ซงสะทอนถงพระปรชาญาณและสายพระเนตรทกวางไกล เปนประโยชนแกบณฑต ทงการพฒนาคน สงคม และประเทศชาต หากบณฑตและผ ทเกยวของไดศกษา ทบทวนดวยความไตรตรองกสามารถปรบใช เปนการสนองแนวพระราชด�ารตางๆ ไดเปนอยางด… จากค�ากลาวถงคณคาของบรมราโชวาทขางตนสะทอนใหเหนถงพระปรชาญาณ และสายพระเนตรทกวางไกลของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ อยางไรกตาม ผ วจยเหนวานอกจาก “สาร” หรอ “เนอหา” ในพระบรม- ราโชวาทฯ จะสะทอนใหเหนถงพระปรชาญาณและสายพระเนตรทกวางไกลในการ พฒนาคน สงคม และประเทศชาตของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ แลว พระบรม- ราโชวาทดงกลาวยงแสดงใหเหนถงพระปรชาญาณทางการใชภาษาในการสอ “สาร” หรอ “เนอหา” แกบณฑตหลากหลายคณะและหลากหลายมหาวทยาลยเพอใหบณฑตเหลานนเขาใจและนอมน�าไปปฏบต ดงความตอนหนงในพระบรมราโชวาทฯ ตอไปน ...วทยาการทกสาขาทกระดบมความส�าคญมาก เป นดงเครองมอทใช ในการท�างาน โบราณทานเปรยบกบอาวธมคม ซงมทงคณอนนตและโทษมหนต คอถาใชถกใชเปน กเกดประโยชน ถาใชไมดไมเปนกเกดโทษ ดงอาวธทประหารตนเองฉะนน… (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 316) จากพระบรมราโชวาทดงกลาวจะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธทางภาษาในการแสดงพระบรมราโชวาทหลากหลายกลวธทงการใช

บทท

1

1313

อปลกษณทเปรยบวาวทยาการทกสาขาทกระดบเหมอนดงเครองมอทใช ในการ ท�างาน และนอกจากนวทยาการดงกลาวยงเปรยบเสมอนอาวธมคม (ในถอยค�าทพมพ ตวหนา) การใชกลวธการอางถงถอยค�าของคน “โบราณ” (ในถอยค�าทขดเสนใต) และการใชกลวธการใหรายละเอยดโดยอธบายขยายความวาวทยาการทกสาขา ทกระดบทเปรยบเสมอนอาวธมคมนนเปนอยางไร (ในถอยค�าทพมพตวเอน) ทงนในการเลอกใชกลวธทางภาษาแตละกลวธทางภาษา พระบาทสมเดจพระเจาอย หวยงทรงเลอกใชกลวธทางภาษาแตกตางกนไปตามเหตการณและสถานการณการสอสาร เชน ถาทรงกลาวถงเหตการณหรอสถานการณทเปนนามธรรม พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ กจะทรงเลอกใชอปลกษณเพอท�าใหบณฑตทอยในพธ พระราชทานปรญญาบตรเขาใจเรองนนอยางเปนรปธรรม หรอหากเปนเหตการณหรอ สถานการณทพระบาทสมเดจพระเจาอย หวทรงตองการกลาวถงความร สกนกคด บางประการถงบณฑต พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ กจะทรงเลอกใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสาร เปนตน จากทกลาวมาทงหมดขางตนจงท�าใหผวจยสนใจศกษากลวธทางภาษาทปรากฏ ในพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชในพธพระราชทาน ปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537) จากมมมองวจนปฏบตศาสตร โดยมค�าถามการวจย วาพระบาทสมเดจพระเจาอย หวฯ ทรงเลอกใชกลวธทางภาษาใดบางเพอใหบรรลวตถประสงคในการสอสาร

กรอบแนวคดทใชในการวเคราะหและงานวจยทเกยวของ ในสวนน ผวจยไดแบงการน�าเสนออกเปน 2 หวขอ ไดแก 1. กรอบแนวคด ทใชในการวเคราะห และ 2. งานวจยทเกยวของ ดงน 1. กรอบแนวคดทใชในการวเคราะห ในการวเคราะหกลวธทางภาษาทใชในพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537) ผวจยจะวเคราะหจากมมมองวจนปฏบตศาสตร (Pragmatics) ซงเปนศาสตรทศกษา ภาษาทใชในปรบทตางๆ หรอวธทผ พดใชถอยค�าในสถานการณการสอสาร และวถ

บทท 1การศกษากลวธทางภาษาจากมมมองวจนปฏบตศาสตร : พระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

ในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537)A Pragmatics Study of Linguistic Strategies : The Royal Tutelage of His Majesty King Bhumibol Adulyadej Bestowed

on Graduation Ceremony (1950-1994)


ทผฟงตความถอยค�าเหลานนในปรบท ทงนนกวจนปฏบตศาสตรมไดศกษาความหมาย ทมาจากระบบภาษา (ความหมายตามรป) แตสนใจวเคราะหความหมายทผรวมในการสอสารสอเจตนาในสถานการณหรอเหตการณนนๆ (Baker, 2011 : 230) อยางไรกตามการศกษากลวธทางภาษาทผ พดใชสอสารในสถานการณตางๆ เปนประเดนส�าคญประเดนหนงทนกวจนปฏบตศาสตรใหความสนใจศกษา ทงน ในทางวจนปฏบตศาสตร กลวธทางภาษา หมายถง วธการทางภาษาทใชเพอใหบรรล วตถประสงคหรอเปาหมายในการสอสารบางประการ อาท เพอสอสารความคด เพอดงดดความสนใจของผฟง เพอความสภาพ เพอสรางความรสกมสวนรวม เพอ โนมนาวใจ ฯลฯ (ณฐพร พานโพธทอง, 2549 : 182) 2. งานวจยทเกยวของ จากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ ผ วจยพบวางานวจยทศกษาการใช ภาษาในพระบรมราชโชวาทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกล าเจ าอย หวในพธ พระราชทานปรญญาบตรจ�านวน 2 เรอง ไดแก งานวจยเรอง “โครงสรางภาษา และลกษณะภาษาแสดงหวเรองพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ภมพลอดลยเดชในพธพระราชทานปรญญาบตร” ของ ปภสรา ค�าวชราพทกษ (2550) และงานวจยเรอง “การวเคราะหพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอย หว ในพธพระราชปรญาบตร พ.ศ. 2493-2542 ของ อภาวณณ นามหรญ (2553) งานวจยวจยของปภสรามวตถประสงคเพอตอการศกษาโครงสรางภาษา และลกษณะภาษาแสดงหวเรองในพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในพธพระราชปรญญาบตรตามแนวปรจเฉทวเคราะห2 (Discourse Anlysis) ผลการศกษาพบวาโครงสรางภาษาในพระบรมราโชวาทแบงเปน 3 สวน ไดแก สวนเรมตน สวนเนอหา และสวนลงทาย โครงสรางทง 3 สวน สามารถแบงเปน รายละเอยดยอย 6 สวน ไดแก สวนทกลาวพระบรมราโชวาท กลาวพระราชทานพร กล าวแสดงความยนดกบบณฑต กล าวแสดงความยนดท ได มาพระราชทาน ปรญญาบตร กลาวแสดงความยนดกบความกาวหนาของมหาวทยาลย และกลาว

2 ปรจเฉท (Discourse Analysis) ในทน หมายถง หนวยในภาษาทสงกวาระดบประโยค

บทท

1

1515

ขอบใจทมหาวทยาลยมอบปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกด ส�าหรบลกษณะภาษา แสดงหวเรองในพระบรมราโชวาทปรากฏใน 2 ลกษณะ คอ วลและประโยค สวนงานวจยของอภาวณณ มวตถประสงคเพอศกษาพระบรมราโชวาท พระบาทสมเดจพระเจาอยหวในพธพระราชทานปรญญาบตรจากมมมองการพรรณนา การใชภาษา โดยศกษากลวธการเขยน ลกษณะการใชภาษา และเนอหาในพระบรม- ราโชวาทฯ ทงน ผลการวจยพบวากลวธการเขยนประกอบดวยสวนส�าคญ 3 สวน ไดแก สวนขนตน สวนเนอหา และสวนลงทาย ในดานการใชภาษาพบการใชระดบ ของภาษาทงทเปนทางการและไมเปนทางการ นอกจากนในงานวจยดงกลาวยงได ศกษาการใชค�า ประโยค ภาพพจนและการเชอมโยงความอกดวย จากการทบทวนวรรณกรรม จะเหนวางานวจยทศกษาพระบรมราโชวาท พระบาทสมเดจพระเจาอย หวฯ ในพธพระราชทานปรญญาบตรมทงสนจ�านวน 2 เรอง ไดแก งานวจยทศกษาพระบรมราโชวาทฯ จากมมมองปรจเฉทวเคราะห (ปภสรา ค�าวชราพทกษ, 2550) และงานวจยศกษาพระบรมราโชวาทฯ จากมมมอง การพรรณนาการใชภาษา (อภาวณณ นามหรญ, 2553) แตยงไมพบงานวจยใด ทมงศกษากลวธทางภาษาในพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอย หวฯ ในพธพระราชทานปรญญาบตรจากมมมองวจนปฏบตศาสตร ดงนนในงานวจยน ผวจยจงสนใจศกษาพระบรมราโชวาทฯ จากมมมองวจนปฏบตศาสตร โดยมค�าถาม การวจยวาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธทางภาษาอยางไรเพอให บรรลวตถประสงคในการสอสาร

ขอบเขตและวธด�าเนนการวจย งานวจยนผ วจยมงศกษาพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอย หว ภมพลอดลยเดชในพธพระราชทานปรญญาบตร ตงแต พ.ศ. 2493-2537 โดยม วธด�าเนนการวจยดงน 1. ส�ารวจและศกษางานวจยทเกยวของ ผ วจยพบงานวจยท ศกษาเนอหาและกลวธทางภาษาในพระราชด�ารส พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชเนองในวนเฉลมพระชนมพรรษา และ





ยงไมพบงานวจยทศกษาเนอหาและกลวธทางภาษาในพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ในพธพระราชทานปรญญาบตร 2. รวบรวมพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจ าอย หวภมพล- อดลยเดชในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537) พระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอย หวภมพลอดลยเดชทใชเปน ขอมลในการศกษาครงนเปนพระบรมราโชวาทในพธพระราชทานปรญญาบตรตงแต พ.ศ. 2493-2537 จ�านวน 438 องค ซงพระราชทานแกมหาวทยาลยและวทยาลย ทงในกรงเทพมหานครและตางจงหวด ผ วจยรวบรวมมาจากหนงสอ “ประมวล พระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชในพธพระราชทาน ปรญญาบตรตงแตพทธศกราช 2493-2537” ฉบบพมพครงท 1 โดยมหาวทยาลย วลยลกษณ จดพมพเนองวโรกาสฉลองสรราชสมบตครบ 50 ป พทธศกราช 2539 3. วเคราะหกลวธทางภาษาทใชในพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวภมพลอดลยเดชในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537) การวเคราะหกลวธทางภาษาในพระบรมราโชวาทฯ ผวจยวเคราะหกลวธทาง ภาษาจากมมมองวจนปฏบตศาสตรโดยม 2 ขนตอน ดงน 1) ในการวเคราะหกลวธทางภาษาทปรากฏพระบรมราโชวาทฯ ผวจยจะน�า ขอมลทเปน “ถอยค�า”3 มาวเคราะห โดยพจารณาจาก 1. การเวนวรรคของผตอบ แบบสอบถามแทนจงหวะหยดระหวางถอยค�า และ 2.เนอความทสมบรณของแตละ ถอยค�า 2) เมอผวจยแบงค�าตอบทไดเปนถอยค�าแลว จงน�าถอยค�าดงกลาวมาวเคราะห วาเปนกลวธทางภาษาแบบใด โดยพจารณาทงจากแนวคดดานวจนปฏบตศาสตร รวมถงรปภาษาและเนอความของถอยค�านน หลงจากนนจงวเคราะหวากลวธทางภาษา ทไดมวตถประสงคอยางไรในการสอสาร 4. เขยนสรปและอภปรายผลการวจย

3 ถอยค�า (utterance) หมายถง สวนหนงของการพด ในสถานการณหนงๆ และเปนสวนทอยระหวางจงหวะหยด ในการพดนน (Hurford and Heasley, 1983)

บทท

1

1717

ผลการวจย จากการศกษาวเคราะหบรมราโชวาทฯ ตามมมมองวจนปฏบตศาสตร (Pragmatics) พบวาพระบาทสมเดจพระเจาอย หวฯ ทรงเลอกใชกลวธทางภาษา จ�านวนทงสน 6 กลวธ และกลวธทางภาษาดงกลาวมวตถประสงคทแตกตางกน ดงรายละเอยดตอไปน 1. การใหรายละเอยด แทนแนน (Tannen, 1989) จดใหการเลาเรองแบบใหรายละเอยดเปนกลวธ สรางการมสวนรวมหรอ Involvement strategy โดยแทนแนน อธบายวา ความรสก มสวนรวมระหวางผ เลากบผ ฟงและความมสวนรวมของทงสองฝายกบเหตการณ จะเกดขนกตอเมอ ผ เลาไดบรรยายใหรายละเอยดของเหตการณทเกดขนแกผ ฟง ในขณะทฟงกตองใชจนตนาการสงทเกดขนดวยตนเอง ดวยเหตนการเลาแบบระบ รายละเอยดจงช วยท�าให ผ เล าบรรล วตถประสงคในการสอความได ดงจะเหน ไดจากการทสออเมรกนเปนจ�านวนมากมกนยมรายงานขาวทประชาชนสวนใหญ สนใจแบบใหรายละเอยดทกซอกทกมม เพราะการรายงานโดยวธดงกลาวจะท�าใหขาว ทรายงานมความนาเชอถอยงขน เชนเดยวกบสทธธรรม อองวฒวฒน (2559) ทไดศกษากลวธทางภาษา ในพระราชด�ารสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (พ.ศ. 2417-2453) และพบวาการใหรายละเอยดเปนกลวธทางภาษากลวธหนง ทพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงเลอกใชเพอตองการโนมนาวและท�าใหผรบสารเหนภาพอยางเปนรปธรรม ผลการศกษาพบวานอกจากวตถประสงคในการใหบรมราโชวาทและแจง สารไปยงผ รบสารซงในทนคอบณฑตแลว พระบาทสมเดจพระเจาอย หวฯ ยงทรง เลอกใชกลวธการใหรายละเอยดในพระบรมราโชวาทเพอการโนมนาวและท�าให ผรบสารเกดภาพบางประการดวย กลวธการใหรายละเอยดทปรากฏในพระบรมราโชวาทฯ สามารถจ�าแนกไดเปน 5 ลกษณะ ดงน 1.1 การใหรายละเอยดโดยการนยามศพท





จากการศกษาพระบรมราโชวาทฯ พบตวอยางกลวธการใหรายละเอยดโดยการนยามค�าศพท เชน ...“ปญญา” แปลตามพยญชนะวาความรทว ตามอรรถะหมายความได หลายอยาง อยางหนงคอความรทกอยาง...อกอยางหนงเมอมความรความจดเจนช�านาญในวชาตางๆ ดงวาจะยงผลใหเฉลยวฉลาดขนในตวบคคลนน (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 215) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการใหรายละเอยด โดยการนยามศพทค�าวา “ปญญา” เพอ โนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑตเขาใจความหมายของค�าวา “ปญญา” ทแทจรง …ค�าวาเกษตรศาสตร อนเปนชอของมหาวทยาลยนน ฟงดมความหมาย จ�ากด อยเพยงการท�านา แตความจรง เกษตรศาสตรตามความหมายในปจจบน กนความกวางขวางมาก คอรวมเอาวชาหรอศาสตรทงปวงทเกยวของกบชวตจตใจของมนษยเขาเกอบไวทงหมด... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 209) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการใหรายละเอยด โดยการนยามศพทค�าวา “เกษตรศาสตร” เพอโนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑตเขาใจความหมายของค�าวา “เกษตรศาสตร” ทแทจรง 1.2 การใหรายละเอยดโดยการอธบายหรอขยายความ จากการศกษาพระบรมราโชวาทฯ พบตวอยางกลวธการใหรายละเอยด โดยการอธบายหรอขยายความ เชน ...ความเขาใจชดนจะเกดขนไดกดวยการฝกฝน คอ ฝกส�ารวมระมดระวงตว ใหอยในระเบยบปฏบตทดงาม ฝกหดตงใจใหมนคงในความเปนกลาง ไมใหอคตประการใดประการหนงเขาครอบง�า ใหมแตเหตผลตามเปนจรง... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 221) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการใหรายละเอยดโดยการอธบายหรอขยายความถงการ

บทท

1

1919

ฝกฝนตนเพอใหปราศจากการถกครอบง�าจากสงทไมดเพอโนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑตนอมน�าไปปฏบตในการท�างาน ...ความบงคบตนเองนนเกดขนไดจากความรสกระลกไดวาอะไรเปนอะไร หรอ เรยกสนๆ วา สต กลาวคอ กอนทบคคลจะท�า จะพด หรอแมจะคดเรองตางๆ สตหรอความรสกระลกไดนนท�าใหหยดคด... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 201) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อย หวฯ ทรงเลอกใชกลวธการใหรายละเอยดโดยการอธบายหรอขยายความถง การใหระลกตวหรอการมสตอยกบตวไดเสมอเพอโนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑตนอมน�าไปปฏบตในการท�างาน 1.3 การใหรายละเอยดโดยการยกตวอยางเหตการณ จากการศกษาพระบรมราโชวาทฯ พบตวอยางกลวธการใหรายละเอยดโดยการยกตวอยาง เชน ...ในการปฏบตงานใดๆ ผปฏบตงานจ�าเปนตองทราบ ตองเขาใจอยางแจมแจง... และสามารถจะเลอกแนวทางปฏบตใหเกดผลมากทสดได ตวอยางเชนเมอเกดเหตการณความขาดแคลนจากปจจยตางๆ ความขาดแคลนอาจท�าใหการพฒนาหลายอยางหยดชะงกไป... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 141) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการใหรายละเอยดโดยการยกตวอยางเหตการณความขาดแคลนจากการทไมพนจพจารณาการบรหารประเทศอยางถถวนเพอโนมนาวใหใหผรบสาร ซงไดแกบณฑตนอมน�าไปปฏบตในการท�างาน ...งานส�าคญของทานทงหลายทรออยขางหนา ถาจะกลาวใหตรงจด กเชน การพฒนาบานเมองในดานตางๆ ทตองใชวชาการและตองใชผมความรระดบปรญญาเปนก�าลงปฏบต... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 187)





จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการใหรายละเอยดโดยการยกตวอยางเหตการณการพฒนา บานเมองทจ�าเปนตองใชความรจากบณฑตเพอโนมนาวใหใหผรบสารซงไดแกบณฑตนอมน�าไปปฏบตในการท�างาน 1.4 การใหรายละเอยดโดยการเปรยบเทยบใหเหนความแตกตาง จากการศกษาพระบรมราโชวาทฯ พบตวอยางกลวธการใหรายละเอยดโดยการเปรยบเทยบใหเหนความแตกตาง เชน ...“สต” ในค�าวา “สตปฏฐาน” หมายความวาระลกไดในสภาพตนเอง สวน “สต” ในค�าวา “สตสมปญชญญะ” หมายความวาความระลกในทางรตวเพราะใชกบ “สมปญชญญะ” ซงแปลวาความรตวในทกอรยาบถขณะ... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 233) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา-อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการใหรายละเอยดโดยการเปรยบเทยบใหเหนความแตกตางระหวางค�าวา “สต” ทปรากฏในค�าวา “สตปฏฐาน” และ “สตสมปญชญญะ”เพอ โนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑตเขาใจความหมายทแทจรงของค�าดงกลาว ...ขอใหเขาใจวา “รบผด” ไมใชการรบโทษหรอถกลงโทษ “รบชอบ” ไมใชการรบรางวล หรอรบค�าชมเชย หรอยอมรบรวาอะไรเสยหายและเสยหายเพราะอะไร เพยงใดนน... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 186) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา-อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการใหรายละเอยดโดยการเปรยบเทยบใหเหนความแตกตางระหวางค�าวา “รบผด” และ “รบชอบ” เพอโนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑตเขาใจความหมายทแทจรงของค�าดงกลาว 1.5 การใหรายละเอยดโดยการเลาเรองเพอสาธกเปรยบเทยบ จากการศกษาพระบรมราโชวาทฯ พบตวอยางกลวธการใหรายละเอยดโดยการเลาเรองเพอสาธกเปรยบเทยบ เชน ...ในสมยพทธกาลนน มพระเจาแผนดนชอพระเจาอชาตศตรแหงแควนมคธ

บทท

1

2121

เจาองคนนอยากไดแควนวชช ซงเปนเขตอยใกลแควนมคธ...จงสงใหพราหมณวสสการ ไปทเมองหลวงแควนวชช...เมอตดตอแลวกทราบวาส�าเรจการ...พระเจาอชาตศตรทราบเชนนนกเขามาตโดยงาย... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 36) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการใหรายละเอยดโดยการเลาเรองเพอสาธกเปรยบเทยบ โดยในทนทรงเลาถงเรองในสมยพทธกาลทพระเจาอชาตศตรสงพราหมณวสสการ ไปยงแควนวชชเพอกอกวนใหคนในแควนวชชแตกความสามคคจนพระเจาอชาตศตรสามารถตเมองวชชไดส�าเรจเพอโนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑตเหนความส�าคญของ ความสามคคและนอมน�าไปปฏบต …อยาลมวาฉลาดแตอยางเดยวเทานนไมพอ ตองเฉลยวดวย ตองเฉลยวและ ฉลาด ทานทงหลายคงจะรจกนทานเรองกระตายกบเตากระตายมฝเทาด ทะนงตนวาไมมผใดวงเรวเสมอเหมอน...ปลอยใหเตาซงเดนชากวามากไปถงทหมายไดกอน... จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการใหรายละเอยดโดยการเลาเรองเพอสาธกเปรยบเทยบ โดยในทนทรงเลาถงนทานเรอง กระตายกบเตาทกระตายคดวาตนมความสามารถวงชนะเตาโดยงายดายจงเกดความประมาทจนในทสดเตากสามารถวงชนะกระตายเพอโนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑตเหนความส�าคญของความไมประมาทและนอมน�าไปปฏบต 2. การใหเหตผล ลาซน (Larson, 1986 : 28) กลาววา การโนมนาวใจเปนสงทตองใชทงศาสตรและศลป และการจงใจดวยเหตผล (Logos) นบเปนวธการหนงทจะชวยโนมนาว ใหค สนทนาคลอยตามถอยค�าของผพดได นอกจากนฮอฟแลน (Hovland, 1965) เบททงฮาส (Bettinghaus, 1968) อรวรรณ ปลนธนโอวาท (2542) และธดา โมสกรตน (2556) ยงจดการใหเหตผลเปนวาทศลปแหงการโนมนาว เนองจากการยกเหตผล จะชวยสนบสนนใหค�าชน�านนมความนาเชอถอ มน�าหนกมากยงขน และเปนทเขาใจอยางมเหตผลอกทงผพดสามารถ “มดใจ” ผฟงไดอยางแยบคาย เนองจากเหตหรอผลทผพดกลาวออกมาจะสรางความคดเชงตรรกะใหแกผฟง จนกระทงผฟงเกดการคลอยตาม





จากการศกษากลวธทางภาษาทปรากฏในพระบรมราโชวาทฯ พบวา การใหเหตผลเปนกลวธทางภาษากลวธหนงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเลอกใชเพอวตถประสงคในการโนมนาวและชกจงใหผรบสารเกดความเชอถอใน “สาร” หรอ “เนอหา” ทสอออกมานอกเหนอจากวตถประสงคในการใหพระบรมราโชวาทและ แจงสารไปยงผรบสาร ตวอยางเชน ...ทานจงพยายามศกษาและฝกฝนตนเองตอไปเพราะสรรพวทยาการดาน สาขาวทยาศาสตรนนยอมชวยใหไดความรใหมๆ ขน... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 125) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการใหเหตผลดงจะเหนไดจากค�าเชอม “เพราะ” เพอแจงสารและโนมนาใหผฟงซงในทนคอบณฑตเหนความส�าคญของการศกษาหาความรทางดานวทยาศาสตรแมวาจะจบการศกษาจากมหาวทยาลยแลวเนองจากการแสวงหาความร ทางวทยาศาสตรจะชวยท�าใหเกดองคความรใหมขนในแวดวงวชาการ ...แตละคนจงพยายามท�างานใหสดความสามารถ ความรความช�านาญของตวและรวมมอกนทกๆ ฝาย การเกษตรจงจะกาวหนาเปนผลดถงสวนรวมได… (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 51) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการใหเหตผลดงจะเหนไดจากค�าเชอม “จง” เพอแจงสาร และโนมนาวใหผ ฟงซงในทนคอบณฑตเหนความส�าคญของการท�างานอยางเตม ความสามารถและศกยภาพของตนเพอความกาวหนาทางดานเกษตรกรรมของประเทศไทย 3. การอางถง การอางถง ในบทความวจยน คอ การอางถงบคคลหรอสงอนทงทเปนรปธรรม และนามธรรม เชน เหตการณ ค�ากลาว หรอขอคดเหนตางๆ ของบคคล ฯลฯ กลวธการอางถงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเลอกใชน นอกจาก จะมวตถประสงคเพอใหพระบรมราโชวาทและแจงสารไปยงผรบสารแลว กลวธดงกลาว ยงชวยโนมนาวและจงใจใหผรบสารเกดความเชอหรอเหนภาพของสารทสอออกไป

บทท

1

2323

อยางเปนรปธรรมดวยดงท ลาซน (Larson, 1986 : 28) จดใหการสรางความนาเชอถอ ของแหลงสาร (Ethos) เปนวาทศลปแบบหนงทใชในการโนมนาว โดยการสราง ความนาเชอถอของแหลงสารนนเกดขนจากการทผพดใชวธการอางสงหรอบคคลอนประกอบการสนทนา วตถประสงคในการสอสารของการอางถงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเลอกใชสอดคลองกบงานวจยของสทธธรรม อองวฒวฒน (2559) ทศกษากลวธ ทางภาษาในพระราชด�ารสของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (พ.ศ. 2417-2453) และพบวากลวธการอางถงเปนกลวธทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงน�ามาใชเพอโนมนาวและสรางความนาเชอถอแกพระราชด�ารส จากการศกษาพบวาการอางถงทปรากฏในพระบรมราโชวาทฯ สามารถจ�าแนกไดเปน 3 ลกษณะ ดงน 3.1 การอางถงบคคล จากการศกษาพระบรมราโชวาทฯ พบตวอยางกลวธการอางถงบคคล เชน ...อธการบดแถลงในทประชมนวา ในรอบปทลวงแลว ไดเรงกระบวนการพฒนาหลายแนวทาง เพอใหมหาวทยาลยเปนแหลงพลงทางปญญาทมคณภาพสงยงขน… (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 135) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการอางถงบคคล ในทน คอ การอางถงอธการบด เพอโนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑต เหนถงความเตรยมพรอมในการบรหารมหาวทยาลยใหเปนแหลงพลงทางปญญา …เมอวนกอนๆ ขาพเจาไดพดกบบณฑตในทประชมนถงเรองวชาการกบวนย วาเปนปจจยส�าคญในการสรางความเจรญ คอวชาความรเปนปจจยใชในการท�างาน วนยเปนรากฐานรองรบความร… (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 342) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการอางถงบคคล ในทน คอ บณฑตในทประชมเมอครงกอน เพอโน มน าวให ผ รบสารซงได แก บณฑตในทประชม ณ ขณะทพระราชทาน





พระบรมราโชวาทเหนวาความมวนยและความมปญญาเปนสงทต องมควบค กน เพอใหการท�างานประสบความส�าเรจ 3.2 การอางถงเหตการณ จากการศกษาพระบรมราโชวาทฯ พบตวอยางกลวธการอางถงเหตการณ เชน ...เมอวนวานขาพเจาไดกลาวในทประชมนวาการทบณฑตจะสรางความเจรญมนคงเกยรตยศชอเสยงใหแกตนเองนน นอกจากจะตองมความรความสามารถทางวชาการแลว ยงตองมจตใจสจรต...จงจะสมฤทธผลไดแนนอน (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 296) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการอางถงเหตการณ ในทน คอ การอางถงเหตการณททรงแสดงพระบรมราโชวาทในทประชมเมอวนกอน เพอโนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑต เหนวาการจะประสบผลส�าเรจในชวตนนตองมทงความรและความสจรต ในคราวทมาชมงาน “พระจอมเกล าลาดกระบงสมพนธ 26” เมอ เดอนมถนายน ขาพเจาไดเหนวา สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาพยายามสนบสนน การคนควาวจยทางวชาการทกแขนงอยางจรงจง... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 334) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการอางถงเหตการณ ในทน คอ การอางถงงาน “พระจอมเกลาลาดกระบงสมพนธ 26” เมอเดอนมถนายนเพอโนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑต เหนวามหาวทยาลยแหงนใหความส�าคญกบการวจยทางวชาการทกแขนงอยางแทจรง 3.3 การอางถงค�าสอน ค�ากลาว หรอทศนะความคดเหนของบคคลอน จากการศกษาพระบรมราโชวาทฯ พบตวอยางกลวธการอางถงค�าสอน ค�ากลาว หรอทศนะความคดเหนของบคคลอน เชน ...และขอใหทานจงร�าลกถงเกยรตนและรกษาไวดวยความสตยสจรต ใหสมกบพทธภาษตวา “คนไดเกยรตยศชอเสยงเพราะความสตย”... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 9)

บทท

1

2525

จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อย หวฯ ทรงเลอกใชกลวธการอางถงค�าสอนในพทธศาสนา ในทน คอ การอางถง พทธภาษต เพอโนมนาวใหผ รบสารซงไดแกบณฑต เหนวาการทคนเราจะไดมา ซงเกยรตยศนนยอมเกดมาจากความซอสตยเปนส�าคญ รายงานของอธการบดทกลาววา มหาวทยาลยธรรมศาสตรมความตงใจ อย ทจะรกษาไวซงคณภาพของการศกษากบจะม งด�าเนนงานของมหาวทยาลย เพอคณภาพของการศกษาอยางแทจรงนนเปนทนานยมอยางยง... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 148) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธการอางถงค�ากลาวของอธการบดของมหาวทยาลย ในทน คอ รายงานของอธการบดของมหาวทยาลยธรรมศาสตรเพอโนมนาวใหผ รบสาร ซงไดแกบณฑตเหนวามหาวทยาลยธรรมศาสตรจะรกษาไวซงคณภาพและพฒนาใหมหาวทยาลยมความกาวหนาตอไป 4. การใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสาร ผวจยนยาม “ค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสาร” ตาม นววรรณ พนธเมธา (2549) และ สงวาลย คงจนทร (2533) วาหมายถง ค�ากรยาทแสดงเจตนาหรอจดมงหมายบางประการไปยงผรบสาร ทงน เซรล (Searle, 1969) จดใหการใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสารอยางตรงไปตรงมา (explicit verb) เปนการกระท�าวจนกรรมอยางหนง ผลการศกษาพบวาการใช ค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสารทปรากฏ ในพระบรมราโชวาทฯ นอกจากจะมวตถประสงคเพอใหพระบรมราโชวาทและแจงสาร บางประการไปยงผรบสารแลว กลวธดงกลาวยงชวยในการสอความรสกนกคดของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทมตอเรองตางๆ ไปยงผรบสารอกทางหนง รวมไปถงค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสารในกลมชน�ายงชวยในการโนมนาวใจผรบสารอกดวย ค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสารทปรากฏในพระราชด�ารสฯ สามารถจ�าแนก ไดเปน 2 ลกษณะ คอ





4.1 การใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสารเพอแจงใหทราบ4

ค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสารเพอแจงใหทราบทปรากฏในพระบรม- ราโชวาทฯ มทงค�ากรยาแสดงเจตนาความยนด ค�ากรยาแสดงเจตนาความพอใจ ค�ากรยาแสดงเจตนาการขอบคณ ค�ากรยาแสดงเจตนาการชนชม ค�ากรยาแสดงเจตนาการชแจง และค�ากรยาแสดงเจตนาการบอกกลาว และค�ากรยาแสดงเจตนาการใหพร ตวอยางเชน ขาพเจาและพระราชนมความยนดทไดมารวมในพธประสาทปรญญาบตร ประกาศนยบตร และอนปรญญาบตรของมหาวทยาลยแพทยศาสตรอกวาระหนง... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 41) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสารเพอแจงใหทราบซงในทนคอ ค�ากรยาแสดงเจตนาความยนดในค�าวา “มความยนด” เพอแจงสารและสออารมณความรสกยนดไปยงผรบสารซงไดแกบณฑตทเขารบพระราชทานปรญญาบตรของมหาวทยาลย ขอแสดงความชนชมกบผทรงคณวฒและผส�าเรจการศกษาทกคนทไดรบเกยรตและความส�าเรจ… (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 192) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสารเพอแจงใหทราบซงในทนคอ ค�ากรยาแสดงเจตนาความชนชมในค�าวา “ขอแสดงความชนชม” เพอแจงสารและ สออารมณความร สกชนชมไปยงผ รบสารซงได แกบณฑตทเข ารบพระราชทาน ปรญญาบตรของมหาวทยาลย 4.2 การใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสารเพอชน�า ค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสารเพอชน�าทปรากฏในพระบรมราโชวาทฯ มทงค�ากรยา ค�ากรยาแสดงเจตนาการขอรอง และค�ากรยาแสดงเจตนาการเตอน ตวอยางเชน

4 ผวจยจ�าแนกประเภทของกรยาแสดงเจตนาในการสอสารกลมตางๆ ตามนววรรณ พนธเมธา (2549 : 18)

บทท

1

2727

...ขาพเจาใครขอใหแตละคนไดน�าถอยค�าทขาพเจากลาวแตโดยยนยอน ไปคดพจารณาใหทราบแนแกใจใหตลอด แลวน�าไปใชในการปฏบตสรรพกจการงาน... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 145) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสารเพอชน�า ในทนคอ ค�ากรยา แสดงเจตนาการขอรอง ในค�าวา “ใครขอ” เพอแจงสารและโนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑตน�าพระบรมราโชวาททไดรบฟงมาคดและนอมน�าไปปฏบต ...วนนจงอยากจะแนะน�าผทจงใจไวด ทจะท�าตวท�างานใหเกดประโยชนทงแกตวแกสวนรวมวา เมอคนทงหลายเขายกยองใหเปนผมสตแลว กขอใหมสตครบทกลกษณะตามทไดยกตวอยางใหเหนเพอสามารถสรางสรรคประโยชนอนพงประสงค จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสารเพอชน�า ในทนคอ ค�ากรยา แสดงเจตนาการแนะน�า ในค�าวา “แนะน�า” เพอแจงสารและโนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑตน�าพระบรมราโชวาททไดรบฟงมาคดและนอมน�าไปปฏบต 5. การใชอปลกษณ “อปลกษณ” ในบทความวจยน ผวจยนยามตาม ณฐพร พานโพธทอง (2542) วาหมายถง การทผพดใชถอยค�าแสดงการเปรยบเทยบของสองสง สงหนงเปนสงทถกเปรยบอกสงหนงเปนแบบเปรยบ และทงสองตองเปนสมาชกจากตางกลมกน นอกจากน ณฐพรยงไดศกษาหนาทของอปลกษณจากมมมองผพดภาษาไทย และพบวาผพดภาษาไทยใชอปลกษณเพอใหบรรลเปาหมายในการสอสาร 7 ประการ คอ 1. ชวยสอความไดชดเจนเพราะท�าใหผฟงเหนภาพ 2. ชวยสอความไดชดเจน โดยใชถอยค�านอยกวา 3. ชวยท�าใหฟงดรนแรงและจรงจงนอยกวาการกลาวตรงๆ 4. ชวยสอความไดทนทเพราะเปนถอยค�าทนยมใช 5. ชวยเนนมากกวาการกลาวตรงๆ หรอท�าใหรสกวาเปนเชนนนจรงๆ 6. ชวยสรางความขบขน สนกสนาน 7. ชวยใหก�ากวม ผลการศกษาพบวานอกจากวตถประสงคทตองการใหพระบรมราโชวาทและ แจงสารไปยงผ รบสารแลว พระบาทสมเดจพระเจาอย หวฯ ยงทรงเลอกใชถอยค�า อปลกษณเพอวตถประสงคในการโนมนาวและท�าใหผ รบสารเกดภาพบางประการ





รวมไปถงการใชอปลกษณเพอสอความรสกนกคดของพระองคไปยงผรบสารทางหนงดวยตวอยางเชน ...วทยาการทกสาขาทกระดบมความส�าคญมาก เปนดงเครองมอทใช ในการท�างาน โบราณทานเปรยบกบอาวธมคม ซงมทงคณอนนตและโทษมหนต คอถาใชถกใชเปนกเกดประโยชน ถาใชไมดไมเปนกเกดโทษ ดงอาวธทประหารตนเองฉะนน… (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 316) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวทรงฯ เลอกใชถอยค�าอปลกษณโดยเปรยบเทยบ “เครองมอ” และ “อาวธ” ซงเปนแบบเปรยบ กบ “ความร” ซงเปนสงทถกเปรยบ เพอโนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑตเหนวาการใชความรเสมอนเครองมอทมทงคณอนนตและโทษมหนตในขณะเดยวกน ...ส�าหรบทานทใชวชากฎหมายอมกนความถงการรกษาความเปนธรรม ไมบดเบอนความหมายของตวบทกฎหมายเพอประโยชนของตนเองดวย ความซอสตยสจรตจะเปนเสมอนหนงเกราะคมภยแกทานตลอดไป... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 5) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวทรงฯ เลอกใชถอยค�าอปลกษณโดยเปรยบเทยบ “เกราะคมภย” ซงเปนแบบ เปรยบ กบ “ความซอสตยสจรต” ซงเปนสงทถกเปรยบ เพอโนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑตเหนวาความซอสตยสจรตจะปกปองใหบคคลนนพนจากอนตรายทงปวง ...ผทเครงครดตามแบบแผนทอาศยเหตผลแทและมนคงยอมสามารถตดตามกระบวนการของเหตผลซงเชอมโยงกนตลอดเปรยบเหมอนคนทยนบนพนทเรยบและแนนหนา (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 207) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวทรงฯ เลอกใชถอยค�าอปลกษณโดยเปรยบเทยบ “ผทเครงครดตามแบบแผนท อาศยเหตผลแทและมนคงยอมสามารถตดตามกระบวนการของเหตผล ซงเชอมโยง

บทท

1

2929

กนตลอด” ซงเปนแบบเปรยบ กบ “คนทยนบนพนทเรยบและแนนหนา” ซงเปนสงท ถกเปรยบ เพอโนมนาวใหผ รบสารซงไดแกบณฑตเหนการยดมนในเหตผลทถกตอง จะท�าใหไมพบเจอกบอปสรรคหรอปญหา 6. การใชทศนภาวะ จากการศกษาพบวานอกจากวตถประสงคทตองการใหพระบรมราโชวาท และแจงสารไปยงผ รบสารแลว พระบาทสมเดจพระเจาอย หวฯ ยงทรงเลอกใช ทศนภาวะในพระบรมราโชวาทเนองดวยวตถประสงคเพอสอความรสกนกคดบางประการ รวมไปถงการใชทศนภาวะแสดงความเชอมนยงชวยในการโนมนาวใจผรบสารเนองจากเปนการใชทศนภาวะทผพดแสดงความมนใจในสงทจะเกดขน เชนเดยวกบการใชทศนภาวะในรปประโยคเงอนไขทมวตถประสงคเพอโนมนาวและจงใจผรบสารดวย ทงนวตถประสงคในการโนมนาวและจงใจดงกลาวเกดจากผลของการปฏบตหรอไมปฏบตตามเงอนไขทผสงสารเสนอ (อรวรรณ ปลนธโอวาท, 2542) ทงนค�าวา “ทศนภาวะ”5 (Modality) ผวจยนยามตาม ซาอด (Saeed, 2003 : 135-138) วา หมายถง ค�าทครอบคลมรปแบบตางๆ ซงยอมใหผพดแสดงการเปลยนแปลงระดบของการใหค�ามนหรอความเชอในบางเรอง โดยเฉพาะการใชค�าคณศพทและวเศษณ การใชทศนภาวะในพระบรมราโชวาทฯสามารถจ�าแนกไดเปน 3 ลกษณะ ดงน 6.1 การใชทศนภาวะแสดงความคดเหน การใชทศนภาวะแสดงความคดเหน ไดแก การทผพดใชค�าเพอแสดงวาทศนคตหรอสารทตนสอออกมาเปนเพยงความคดเหนของผพดเทานน อาจเปนจรงหรอเทจกได มกปรากฏค�าบอกมาลา “ควร” “ควรจะ” “วา” “เหน” “คด” “เหนวา” หรอ “คดวา” ตวอยางเชน ...ยงกวานนยงไดรบการฝกหดอบรมเปนพเศษ ใหสามารถปฏบตการได เหมาะสมตามภาวะเปลยนแปลงทางอตสาหกรรมและสงคมของโลก จงควรจะไดศกษาถงภาวการณเปลยนแปลงของโลกมาใหเขาใจ (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 73)

5 ผวจยใชค�าวา “ทศนภาวะ” แทน “Modality” ตามชนกพร องศวรยะ (2550)





จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเลอกใชทศนภาวะแสดงความคดเหนในค�าวา “ควรจะ” เพอสอความคดเหนสวนพระองควาผรบสารซงไดแกบณฑตควรจะไดศกษาภาวการณเปลยนแปลง ทางอตสาหกรรมของโลกใหเขาใจและน�าไปใชในการประกอบอาชพ อาจกลาวไดวาในปจจบนการสรางสรรคความเจรญกาวหนาทกระดบเทคโนโลยจงเปนปจจยส�าคญเพอความรวดเรวและถกตองมนคง... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 247) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชทศนภาวะแสดงความคดเหนในค�าวา “อาจ” เพอสอความคดเหนสวนพระองควาในปจจบนเทคโนโลยเปนปจจยในการสรางสรรคความเจรญกาวหนา เพอความรวดเรวและถกตอง 6.2 การใชทศนภาวะแสดงความเชอมน การใชทศนภาวะแสดงความเชอมน ไดแก การทผ พดใชค�าเพอแสดงวา ทศนคตหรอสารทตนสอออกไปนนมความนาเชอถอหรอเปนสงทยนยนไดดวยเหตผล บางประการ มกปรากฏค�าบอกมาลา “ตอง” หรอ “ยอม” และอาจปรากฏรวมกบ ค�าขยาย “แนนอน” หรอ “จรงๆ” ตวอยางเชน ...สงส�าคญประการเดยวคอผเปนบณฑตแตละคนตองตงความคดพรอมทง ความมงปรารถนาอนแนวแนทจะท�างานของตนตอไปใหดใหเขมแขงจรงๆ (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 187) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา อยหวฯ ทรงเลอกใชทศนภาวะแสดงความเชอมนในค�าวา “ตอง” เพอแจงสารและ โนมนาวใหผ รบสารซงไดแกบณฑตวาตองมความคดอนแนวแนทจะปฏบตงาน หลงจบการศกษาใหดและเตมก�าลงความสามารถ บดน ท านทงหลายไดรบความส�าเรจอยางส�าคญในชวตมาขนหนงแลว ยอมมงหมายความส�าเรจทสงขนตอไป (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 331)

บทท

1

3131

จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา อยหวฯ ทรงเลอกใชทศนภาวะแสดงความเชอมนในค�าวา “ยอม” เพอแจงสารและ โนมนาวใหผรบสารซงไดแกบณฑตวายอมตองแสวงหาความส�าเรจทสงขนตอไป 6.3 การใชทศนภาวะแสดงเงอนไข การใชทศนภาวะแสดงเงอนไข ไดแก การทผพดใชค�าเพอแสดงวาทศนคตหรอ สารทตนสอออกมาจะเกดขนหรอไมเกดขนไดนนเปนผลมาจากเงอนไขบางประการ มกปรากฏอยในรปประโยคแสดงเงอนไขทมค�าวา “ถา” “หาก” หรอ “ถา...หาก” ทงนการใชรปประโยคเงอนไขในพระบรมราโชวาทฯ นอกจากจะมวตถประสงค เพอตองการใหพระบรมราโชวาทและแจงสารไปยงผรบสารแลว การใชทศนภาวะแสดงเงอนไขในพระราชด�ารสยงมวตถประสงคในการโนมนาวและจงใจผรบสารดวย ทงนวตถประสงคในการโนมนาวและจงใจดงกลาวเกดจากผลของการปฏบตหรอไมปฏบตตามเงอนไขทผแสดงพระบรมราโชวาทซงในทน คอ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ...ขอใหพยายามศกษาและฝกฝนตนเองไวเสมอ ถาทานไมศกษาเพมเตมไว ตอไปไมชาทานกจะเปนผลาหลงไมทนกบความเจรญของโลก... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 357) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชทศนภาวะแสดงเงอนไขในรปประโยคเงอนไขทมค�าวา “ถา” เพอแจงสารและโนมนาวใหรบสารซงไดแกบณฑตเหนผลเสยจากการไมปฏบตตน ใหเทาทนกบความรทเปลยนแปลง ...เชอวา ถาทานไดน�าไปคดพจารณาใหรอบคอบแลว และถอวนยขอน ไดสม�าเสมอโดยเครงครด จะชวยใหงานทท�าส�าเรจลลวงไดตลอดโดยไมชกชา... (พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, 2539 : 339) จากตวอยางพระบรมราโชวาทฯ ดงกลาว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระเจา- อยหวฯ ทรงเลอกใชทศนภาวะแสดงเงอนไขในรปประโยคเงอนไขทมค�าวา “ถา” เพอแจงสารและโนมนาวใหรบสารซงไดแกบณฑตเหนผลดจากการมระเบยบวนยในการท�างาน





อภปรายผลการวจย จากทกลาวมาทงหมดเกยวกบกลวธทางภาษาทใช ในพระบรมราโชวาท พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537) สามารถแสดงวตถประสงคในการสอสารของกลวธทางภาษาทง 6 กลวธไดเปนตารางดงน

ตารางท 1 แสดงวตถประสงค ของกลวธทางภาษาท ใช ในพระบรมราโชวาท พระบาทสมเดจพระเจ าอย หว ภมพลอดลยเดชในพธพระราชทาน ปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537)

วตถประสงคในการสอสารกลวธทางภาษา

ทใชในพระบรมราโชวาทฯ

เพอใ

หพระ

บรมร

าโชว

าทแก

ผรบส

าร

เพอแ

จงสา

รไปย

งผรบ

สาร

เพอโ

นมนา

วใหผ

รบสา

รเชอ

หรอค

ลอยต

าม

เพอท

�าใหผ

รบสา

รเหน

ภาพอ

ยางเ

ปนรป

ธรรม

เพอส

อควา

มรสก

นกคด

ไปยง

ผรบส

าร

1. การใหรายละเอยด

2. การใหเหตผล

3. การอางถง

4. การใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสาร

5. การใชอปลกษณ

6. การใชทศนภาวะ

-

-

-

-

-

-

บทท

1

3333

ผวจยตงขอสงเกตเกยวกบกลวธทางภาษาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเลอกใชในการพระราชทานพระบรมราโชวาทในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537) ดงตอไปน 1. จากทกลาวมาทงหมดแสดงใหเหนวาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ มไดทรงมพระปรชาญาณในดานการพฒนาคนซงปรากฏใหเหนจาก “สาร” หรอ “เนอหา” ในพระบรมราโชวาทฯ เทานน หากแตยงทรงมพระปรชาญาณในดานการใชภาษา เชนกน ดงจะเหนไดจากการทพระบาทสมเดจพระเจาอย หวฯ ทรงเลอกใชกลวธ ทางภาษาทหลากหลาย อนประกอบดวยกลวธการใหรายละเอยด กลวธการใหเหตผล และกลวธการอางถงซงเปนกลวธทางภาษาทมลกษณะเดนในการโนมนาวสารใหผรบสารเชอหรอคลอยตาม เชนเดยวกบกลวธการใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสาร และกลวธการใชทศนภาวะทมลกษณะเดนในการสอความรสกนกคดไปยงผรบสาร นอกจากนกลวธการใชอปลกษณททรงเลอกใชยงมลกษณะเดนในการท�าใหผรบสารเหนภาพ และไดยนเสยงอยางเปนรปธรรม 2. กลวธทางภาษาทพระบาทสมเดจพระเจาอย หวฯ มกทรงเลอกใชและ ปรากฏเปนจ�านวนมากในการสอ “สาร” หรอ “เนอหา” ในการพระราชทานพระบรม-ราโชวาทในพธพระราชทานปรญญาบตร ไดแก การใหรายละเอยด การใหเหตผล การอางถง การใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสาร การใชอปลกษณ และการใช ทศนภาวะ ซงกลวธทางภาษาเหลานมวตถประสงคในการสอสาร คอ การโนมนาวใจ ผ รบสาร และการท�าใหผ สารเหนภาพอยางเปนรปธรรม ลกษณะขางตนยอมเปน เครองแสดงวาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธทางภาษาสอดคลองกบวตถประสงคในสถานการณการสอสาร กลาวคอ วตถประสงคดงกลาวสอดคลองกบวตถประสงคในการการพระราชทานพระบรมราโชวาทในพธพระราชทานปรญญาบตร ทมงใหบณฑตนอมน�าพระบรมราโชวาทไปใชในการท�างานและการใชชวต 3. ผวจยพบขอสงเกตวานอกจากกลวธทางภาษาทใชในพระบรมราโชวาทฯ จะชวยท�าใหการสอสารบรรลวตถประสงคแลว กลวธทางภาษาทพระบาทสมเดจ พระเจาอย หวฯ ทรงเลอกใชยงมความสมพนธกบเรองทกลาวถงและผ รบสารดวย เชน เมอพระบาทสมเดจพระเจาอย หวฯ ทรงกลาวถงเรองทเปนนามธรรมกจะ





ทรงเลอกใชอปลกษณเพอท�าใหผรบสารเปนจ�านวนมากสามารถเขาใจไดโดยงายและ เหนภาพอยางเปนรปธรรม เปนตน 4. ไมเพยงแตการเลอกใชกลวธทางภาษาในการแสดงพระบรมราโชวาทฯ เทานน ในสวนของการน�าเสนอ “สาร” หรอ “เนอหา” ของพระบรมราโชวาทฯ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ยงทรงเลอกน�าเสนอเนอหาไดสอดคลองและเหมาะสม กบบณฑตในสถาบนการศกษาทหลากหลายและแตกตางกน (อภาวณณ นามหรญ, 2553) เชน ทรงกลาวถงเรองวทยาการและความกาวหนาทางเกษตรกรรมในการพระราชทานปรญญาบตรแกบณฑตมหาวทยาลยเกษตรศาสตรซงเปนมหาวทยาลย ทเนนผลตบณฑตใหมความรความเขาใจในวทยาการความกาวหนาทางการเกษตร เปนตน จากทกลาวมาทงหมดจะเหนวาเมอพจารณากลวธทางภาษาทพระบาทสมเดจพระเจาอย หวภมพลอดลยเดชทรงเลอกใชในการพระราชทานพระบรมราโชวาท ในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537) จากมมมองวจนปฏบตศาสตรแลว นบไดวาพระบาทสมเดจพระอยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธทางภาษาไดบรรลวตถประสงคและสถานการณในการสอสาร อนแสดงใหเหนถงพระปรชาญาณในดานการใชภาษาอยางแทจรง

สรปผลการวจย บทความวจยนมวตถประสงคเพอตองการศกษากลวธทางภาษาในพระบรม-ราโชวาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชในพธพระราชทานปรญญาบตร (พ.ศ. 2493-2537) ตามแนววจนปฏบตศาสตร ผลการวจยพบวาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเลอกใชกลวธทางภาษา ในการแสดงพระบรมราโชวาทในพธพระราชทานปรญญาบตรจ�านวนทงสน 6 กลวธ ไดแก 1. การใหรายละเอยด 2. การใหเหตผล 3. การอางถง 4. การใชค�ากรยาแสดงเจตนาในการสอสาร

บทท

1

3535

5. การใชอปลกษณ 6. การใชทศนภาวะ กลวธทางภาษาทง 6 กลวธสามารถจ�าแนกวตถประสงคในการสอสารได 5 ประการ คอ 1. เพอใหพระบรมราโชวาทแกผรบสาร 2. เพอแจงสารไปยงผรบสาร 3. เพอโนมนาวใหผรบสารเชอหรอคลอยตาม 4. เพอท�าใหผฟงเหนภาพอยางเปนรปธรรม และ 5. เพอสอความรสกนกคดไปยงผรบสาร โดยกลวธทางภาษาทง 6 กลวธสามารถจ�าแนกวตถประสงคในการสอสารได 5 ประการ คอ 1. เพอพระราชทานพรแกผรบสาร 2. เพอแจงสารไปยงผรบสาร 3. เพอโนมนาวใหผรบสารเชอหรอคลอยตาม 4. เพอท�าใหผรบสารเหนภาพอยางเปนรปธรรม 5. เพอสอความรสกนกคดไปยงผรบสาร ผลการวจยดงกลาวสะทอนใหเหนพระปรชาญาณในดานการใชภาษาของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ อยางแทจรง

เอกสารอางองชนกพร องศวรยะ. (2550). “ความเปนผ หญง” ในนตยสารสตรสาร : การศกษา ความสมพนธระหวางกลวธทางภาษากบอดมการณ. คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย, กรงเทพฯ.ณฐพร พานโพธทอง. (2542). หนาทของอปลกษณจากมมมองของผพดภาษาไทย. ภาษาและวรรณคดไทย, 16, 259-268. ณฐพร พานโพธทอง. (2549). มองคทลยาจะจาจากมมนกภาษา : เนอหาและกลวธ. กรงเทพฯ : ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.





ณฐพร พานโพธทอง. (2555). เอกสารค�าสอนรายวชา 2201783 การศกษาภาษาไทย ตามแนววจนปฏบตศาสตร. กรงเทพฯ : คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ณฐพร พานโพธทอง ดารนทร ประดษฐทศนย ศรพร ภกดาสข, สภควด อมาตยกล และ สรเดช โชตอดมพนธ. (2549). พระบรมธรรมกราชกบอกษรศาสตร : ใตรมพระบารม พระบรมธรรมกมหาราชา. กรงเทพฯ : ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.ธดา โมสกรตน. (2556). “หนวยท 12 การพดโนมนาวใจ”ประมวลสาระชดวชา ภาษาไทยเพอการสอสาร (11601) หนวยท 9-15. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทย- ธรรมาธราช.นววรรณ พนธเมธา. (2549). ไวยากรณไทย. กรงเทพฯ : ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย.ปภสรา ค�าวชราพทกษ. (2550). โครงสรางภาษาและลกษณะภาษาแสดงหวเรอง ในพระบรมราโชวาท พระบาทสมเดจพระเจาอย หวภมพลอดลยเดชในพธ พระราชทานปรญญาบตร. วารสารชอพะยอม, 15, 71-81. ภมพลอดลยเดช, พระบาทสมเดจพระเจาอยหว. (2539). ประมวลพระบรมราโชวาท พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชในพธพระราชทานปรญญาบตร ตงแตพทธศกราช 2493-2537. (จดพมพพเศษเนองในโอกาสครบรอบการกอตง มหาวทยาลยวลยลกษณ 15 ป). นครศรธรรมราช : มหาวทยาลยวลยลกษณ.สงวาลย คงจนทร. (2533). ค�ากรยาบอกเจตนาในการสอสาร. คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ.สทธธรรม อองวฒวฒน. (2559). กลวธทางภาษาทใชในพระราชด�ารสในพระบาท- สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (พ.ศ. 2417-2453) : การศกษาจากมมมอง วจนปฏบตศาสตร. วรรณวทศน, 16, 101-134.อภาวณณ นามหรญ. (2553). การวเคราะหพระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวในพธพระราชทานปรญญาบตร พ.ศ. 2493-2542. คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, นครปฐม.อรวรรณ ปลนธโอวาท. (2542). การสอสารเพอการโนมนาวใจ. กรงเทพฯ : ส�านกพมพ แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

บทท

1

3737

Baker, M. (2011). In Other Word : A coursebook on Translation. London : Routledge.Bettinghaus, E, P. (1968). Persuasive communication. New York : Holt Renehautand Winston.Hovland, C. (1965). Experiments on mass communication. New York : Wiley. Hurford, James R. and Heasley, B. (1983). Semantics a coursebook. New York : Cambridge University Press.Larson, C,U. (1986). Wadsworth Persuasion : reception and responsibility. Cambridge : Pub. Co.Saeeed, J. (2003). Semantics. Cambridge : Blackwell. Searle, J, R. (1969). Speech Acts : an essay in the philosophy of language. Cambridge : The Cambridge University Press.Tannen, D. (1989). Talking voices : repetition, dialogue, and imagery in conversational discourse. Cambridge : Cambridge University.




แพะในคดอาญากบปญหาการรอฟนคด : ศกษาบทบาทของพนกงานอยการในการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมA Scapegoat of the Criminal Case in the Retrial of Criminal Case : A Study of the Public Prosecutor Role

คมกรช ดษฐเจรญ และ จารวรรณ อมรศลสวสด Komgrit Ditjaroen and Jaruwan Amornsinsawad

2บทท


แพะในคดอาญากบปญหาการรอฟนคด : ศกษาบทบาทของพนกงานอยการ

ในการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมA Scapegoat of the Criminal Case in the Retrial of Criminal Case :

A Study of the Public Prosecutor Role

คมกรช ดษฐเจรญ1 และ จารวรรณ อมรศลสวสด2

Komgrit Ditjaroen and Jaruwan Amornsinsawad

บทคดยอ ปญหาความผดพลาดของกระบวนการยตธรรมทางอาญาเปนปญหาทเกดขน ได จากการยอมรบและเลงเหนถงความผดพลาดดงกลาวจงน�ามาซงการก�าหนดมาตรการการรอฟ นคดอาญาในคดซงมค�าพพากษาถงทสดขนมาพจารณาใหม แตเนองจาก การรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมมผลกระทบตอหลกความศกดสทธแหงค�าพพากษา หลกเกณฑและเงอนไขทจะรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมจงถกก�าหนดไวอยางจ�ากดและรดกม เมอการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมเกดจากความผดพลาดของรฐ ดงนน พนกงานอยการในฐานะตวแทนของรฐในการอ�านวยความยตธรรมใหแกประชาชน จงสมควรเปนผมบทบาทส�าคญในการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม แตในปจจบน พบวาพระราชบญญตการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม พ.ศ. 2526 ไดจ�ากดอ�านาจของพนกงานอยการไวใหมอ�านาจรอฟ นคดอาญาไดเฉพาะกรณทพนกงานอยการ

1 อาจารยประจ�าหลกสตรนตศาสตรบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยเกรก เลขท 3 ซอยรามอนทรา 1 แขวง อนสาวรย เขตบางเขน กรงเทพฯ 10220 (02-970-5820 ตอ 227) 2 อาจารยประจ�าหลกสตรนตศาสตรบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยเกรก เลขท 3 ซอยรามอนทรา 1 แขวง อนสาวรย เขตบางเขน กรงเทพฯ 10220 (097-0200465) [[email protected]]

2บทท

บทท

2

4141

มไดเปนโจทกในคดเดม ผตองค�าพพากษาสวนใหญจงตองรอฟนคดอาญาดวยตนเอง สงผลท�าใหไมไดรบความเปนธรรมจากกระบวนการยตธรรม หลกกฎหมายดงกลาว จงมลกษณะขดตอหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐ ซงพนกงานอยการมฐานะเปนโจทกในทางแบบพธเทานน จะเปนโจทกในทางเนอหา กลาวคอ ไมเปนคแพชนะกบจ�าเลย แตพนกงานอยการตองมความเปนภาวะวสย (Objectivity) เนองจากการด�าเนน คดอาญาในระบบการด�าเนนคดอาญาโดยรฐไมใชเปนเรองของการตอสคดระหวางคความสองฝายดงเชนคดแพง พนกงานอยการจงมบทบาททตองด�าเนนคดเพอประโยชนของจ�าเลยดวย ดงนน จงเหนควรแกไขเพมเตมพระราชบญญตฉบบดงกลาว โดยใหพนกงานอยการเปนผมบทบาทในการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมได โดยไมถกจ�ากดอ�านาจ เพอใหสอดคลองกบหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐ ดงเชนนานาประเทศ อาท ประเทศฝรงเศส ประเทศเยอรมน และประเทศญปน ซงไมจ�ากดอ�านาจของพนกงานอยการในการรอฟนคดอาญา ทงน เพอใหเกดความเปนธรรมแกจ�าเลยผบรสทธค�าส�าคญ: แพะในคดอาญา; การรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม; บทบาทของพนกงาน อยการ

Abstract The problem of miscarriage of justice in the criminal case can be happened. Recognizing the probability of such error, many countries allow the reopening of criminal case after its final judgment. This procedure inevitably affects the principle of the judgment reliability. To restrict such consequence, it is necessary to impose a limited strict rules and conditions for the reopening of criminal case to only when the criminal case was found miscarriage of justice out of the state error. The public prosecutor, therefore, as the state agent to provide justice to people, has an important role in the retrial of criminal case after its final judgment. But in Thailand, The Retrial of Criminal Case Act B.E. 2526 (1983) has imposed a limited power of public prosecutor for only the retrial of criminal case that the public prosecutor is not plaintiff in the

แพะในคดอาญากบปญหาการรอฟนคด : ศกษาบทบาทของพนกงานอยการในการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมA Scapegoat of the Criminal Case in the Retrial of Criminal Case : A Study of the Public Prosecutor Role

บทท 2


original case. Therefore, most defendants must resurrect the retrial of criminal case per se. As a result, they do not receive fairness from the justice system. Such indication is contrary to the nature of the criminal proceedings by state that the public prosecutor associate himself as the nominal prosecutor not the inquisitive one. That is to say it is not regarded as a win-lose matter to the defendant. He or she, in contrast must have objectivity. This is because the public prosecution of criminal case is not the litigation against two parties as the legal proceedings of civil suit. As a result, the litigation of the criminal case, the public prosecutor must also consider the benefits of the defendant. It is deemed appropriate to amend the Retrial of the Criminal Act B.E. 2526 (1983) by empowering the public prosecutor to be able to conduct the retrial of the criminal case without limited power to conform to the principle of public prosecution of various counties, such as France, Germany and Japan which allow the public prosecutor to be entitled to resurrect the retrial of criminal case after its final judgment to achieve fairness with presumed of innocent.Keywords : Scapegoat in Criminal Case; The Retrial of Criminal Case; Role of the Prosecutor

บทน�า เปนทยอมรบกนวาถงแมกระบวนการพสจนความผด หรอกระบวนการ ยตธรรมทางอาญาจะมประสทธภาพเพยงใดกตาม กอาจเกดความผดพลาดหรอ ความบกพรองขนจนอาจน�ามาซง “แพะในคดอาญา” ไดเสมอ โดยความผดพลาดอาจม ทมาเนองจาก การรวบรวมพยานหลกฐาน กระบวนการน�าสบพยานหลกฐาน หรอ การรบฟงพยานหลกฐานเทจมาใชลงโทษจ�าเลย อนสงผลท�าใหผ บรสทธมโอกาส ถกลงโทษได และจ�าตองยอมรบเอาโทษทศาลก�าหนดโดยไมมทางหลกเลยง ตองรบตราบาปหรอรอยมลทนแหงโทษนนไว หนงในมาตรการทน�ามาใชเพอแกไขความผดพลาดของค�าพพากษาของศาล คอการรอฟนคดอาญาขนพจารณาคดใหม ซงมวตถประสงค

บทท

2

4343

เพอเปนการแกไขผลของค�าพพากษาทใหลงโทษจ�าเลย อนเปนการแกไขเยยวยาใหแก จ�าเลยผ บรสทธ เพอเปนการก ชอเสยงเกยรตยศของจ�าเลยหรอของวงศตระกล ใหกลบคนสฐานะเดม และเยยวยาความเสยหายทจ�าเลยจะตองสญเสยเสรภาพเทาท จะกระท�าได แตเนองจากการรอฟ นคดอาญาขนพจารณาใหมมผลกระทบตอหลก ความศกดสทธแหงค�าพพากษา ดงนน หลกเกณฑและเงอนไขทจะรอฟ นคดอาญา ขนพจารณาใหมจงถกก�าหนดไวอยางจ�ากดและรดกม ตวอยางคดทแสดงใหเหนถงความผดพลาดในกระบวนการยตธรรมทางอาญาซงเปนโทษแกจ�าเลย คอ “คดเชอร แอน” ทปรากฏวาผ ทไมไดกระท�าความผดถกลงโทษในศาลชนตนและถกขงอย ในระหวางการด�าเนนคดในศาลอทธรณและศาลฎกาเปนเวลาด�าเนนคดถง 6 ป กอนทศาลฎกาจะพพากษายกฟองจ�าเลย จงเหนไดวามความเปนไปไดทจะเกดความผดพลาด ในกระบวนการยตธรรมอนน�ามาสการลงโทษผบรสทธ (นภาพร รจนรงค, 2528 : 55-67) อกคดหนงทนายพสกร สงค ผพการทางการไดยนและการพด คดหนมใบทตอสวาตนเองตกเปนแพะในคดรวมกนฆาผอน จนถกศาลชนตนและศาลอทธรณพพากษาจ�าคก 20 ป แตระหวางฎกาบดาและมารดาของนายพสกรไดยนรองขอความเปนธรรมตอกระทรวง ยตธรรม กระทงพนกงานสอบสวนคดพเศษ ด เอส ไอ รบคดไปตรวจสอบ และพบ พยานหลกฐานใหม จงน�าไปใชในการตอส คด กระทงศาลรบรอฟ นคด นายพสกร ไดรบการปลอยตวชวคราว หลงตองตดคกระหวางการพจารณาคดนานถง 5 ป พนต�ารวจเอกดษฎ อารยวฒ รองปลดกระทรวงยตธรรม กลาวถงการรอคดนายพสกร สงค วาพยานหลกฐานใหมทตรวจสอบพบ คอพยานผ เหนเหตการณ ไดใหขอมล ตอพนกงานสอบสวนดเอสไอ จงท�าใหสามารถจบกมตวผ ตองหาตวจรงได 1 ราย สวนอก 1 ราย ยงหลบหนการจบกม นอกจากนยงพบวตถพยานอนๆ ทยนยนวา นายพสกร ไม ใช คนร ายตวจรง ท งนหากศาลจงหวดสงห บรมค�าพพากษาให “ยกค�าพพากษาเดม” กจะถอเปนการขอรอฟนคดอาญาคดแรกของประเทศไทยทประสบความส�าเรจตามพระราชบญญตการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม และจะเปน การสะทอนถงการท�างานของหนวยงานในกระบวนการยตธรรม ตลอดจนการสบสวน สอบสวนวาผท�าคดตองใชความระมดระวงและรอบคอบในการแสวงหาขอเทจจรง กอนสรปส�านวนการสอบสวนสงฟองเพอใหความยตธรรมกบฝายผถกกลาวหา (ลนรอคด

บทท 2แพะในคดอาญากบปญหาการรอฟนคด : ศกษาบทบาทของพนกงานอยการในการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม

A Scapegoat of the Criminal Case in the Retrial of Criminal Case : A Study of the Public Prosecutor Role


“แพะหนมใบ” ส�าเรจครงแรกของประเทศ, http://www.now26.tv/view/102594) สภาพปญหาหลงจากมการบงคบใชพระราชบญญตการรอฟ นคดอาญา ขนพจารณาใหม พ.ศ. 2526 คอ ผตองค�าพพากษามโอกาสใชสทธรอฟนคดคอนขางนอย จากการคนค�าพพากษาฎกาพบวามจ�านวนนอย และศาลยกค�ารองทงหมด เมอศาล ยกค�ารองสทธของผรองในการยนค�ารองขอรอฟนคดอาญายอมหมดไปแมตนจะเปนผบรสทธกตาม เนองจากสามารถยนค�ารองไดเพยงครงเดยว อกทงหลกเกณฑในการพจารณาค�ารองคอนขางเครงครด และกฎหมายของไทยนนมลกษณะทท�าใหผตอง ค�าพพากษาตองพงพาตนเอง โดยตองหาทนายความเอง หาพยานหลกฐานใหมเอง แมบางครงรฐจดหาทนายความใหแตกยงขาดประสบการณในการด�าเนนคด ท�าให ไมสามารถด�าเนนคดไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนยงพบวาผมสทธรองขอใหรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมทอยในฐานะผตองค�าพพากษานนมกเปนผมฐานะยากจน ขาดความสามารถในการด�าเนนคด อกทงยงขาดความเขาใจในพระราชบญญตดงกลาว อนเปนเหตใหศาลยกค�ารองเปนสวนใหญ ตวอยางเชน ในป พ.ศ. 2526 มการยนค�ารองขอรอฟนคด จ�านวน 29 เรอง ซงศาลยกค�ารองทกเรอง ป พ.ศ. 2527 มการยนค�ารอง 10 เรอง ศาลยกค�ารอง 9 เรอง และในป พ.ศ. 2528 มการยนค�ารอง 3 เรอง ศาล ยกค�ารอง 2 เรอง (อ�าไพ วจตรเวชการ, 2527 : 363) โดยตามกฎหมายรฐธรรมนญพนกงานอยการสามารถรอฟ นคดไดในคด ทพนกงานอยการเปนโจทก พนกงานอยการเปนทนายแผนดน เปนตวแทนของแผนดน ในการตรวจสอบคนหาความจรงในคดอาญา ควบคมการด�าเนนคดอาญาของรฐ เพอ รกษาความสงบเรยบรอยของประชาชนและเพอประโยชนสวนรวม อาจกลาวไดวาการด�าเนนคดอาญาโดยรฐซงมอยการเปนองคกรในการด�าเนนคดทส�าคญองคกรหนงนน อยการไมใชคแพชนะกบผตองหาและจ�าเลย อยการไมใชคความในทางเนอหาไมวา ในกรณใด (คณต ณ นคร, 2555 : 642-643) เหตนพนกงานอยการจงสามารถด�าเนนคดเพอประโยชนของจ�าเลยไดอกดวย (คณต ณ นคร, 2536 : 142) การด�าเนนคดอาญาของประเทศไทยเปนหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐ โดยหลกการแลวการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมควรเปนเรองของรฐ เพราะรฐ มหนาทอ�านวยความยตธรรม แตตามกฎหมายวาดวยการรอฟนคดอาญาขนพจารณา

บทท

2

4545

ใหมในปจจบน สทธในการรองขอใหรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมเปนเรองของบคคล ผ ตองค�าพพากษาพนกงานอยการมสทธรองขอใหรอฟ นคดอาญาขนพจารณาใหมเฉพาะกรณทพนกงานอยการมไดเปนโจทกในคดเดมเทานน ดงนนจงควรแกไขเพอ ใหการใชสทธของผตองค�าพพากษาในการรอฟนคดของตนเปนไปอยางมประสทธภาพ โดยควรผลกดนใหพนกงานอยการเขามามบทบาทส�าคญในการรอฟ นคดอาญา เพอรกษาความยตธรรมใหกบประชาชนตามหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐทสมบรณ โดยบทความนมวตถประสงคของการศกษา ดงน 1. เพอศกษาถงหลกการ และแนวคดเกยวกบการด�าเนนคดอาญาและการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม 2. เพอศกษาเปรยบเทยบบทบาทของพนกงานอยการในการรอฟนคดอาญา ขนพจารณาใหมของประเทศไทยและตางประเทศ 3. เพอศกษาถงปญหาทเกดขนจากการรอฟนคดอาญาของผตองค�าพพากษาและพนกงานอยการ 4. เพอศกษาถงหลกเกณฑในการใชกฎหมายรอฟ นคดอาญาของผ ต อง ค�าพพากษา และพนกงานอยการ รวมทงเสนอแนะแนวทางในการแกปญหาทเกดขน เพอใหการใชกฎหมายรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมสอดคลองกบเจตนารมณของกฎหมายและเปนไปอยางมประสทธภาพ

แนวคดของระบบการด�าเนนคดอาญา แนวความคดในการด�าเนนคดอาญาแบงออกเปน 3 หลก คอ 1. หลกการด�าเนนคดโดยผเสยหาย (Private Prosecution) มหลกการวาผ เสยหายหรอเครอญาตของผนนเปนผ มอ�านาจน�าเรองราว มาฟองรองแลวน�าพยานหลกฐานทสามารถพสจนไดมาเสนอตอศาลดวยตนเอง เพอ ใหศาลพจารณาและพพากษาลงโทษผกระท�าความผดนน หลกการด�าเนนคดค�านงถงเฉพาะสวนไดเสยสวนบคคลเปนหลกโดยรฐจะลวงละเมดสทธนไมได ดงนนรฐจงตองบญญตกฎหมายรบรองใหสทธแกประชาชนในการฟองรองคดอาญาเมอมความผด เกดขน (อรรถพล ใหญสวาง, 2524 : 6-7)




2. หลกการด�าเนนคดอาญาโดยประชาชน (Popular Prosecution) มหลกวาการกระท�าความผดบางกรณไมเพยงแตกอความเสยหายใหกบบคคล ทไดรบผลรายจากการกระท�าเชนนนโดยตรงเทานน แตยงมผลกระทบตอความสงบเรยบรอยของสงคมดวย ประชาชนทกคนจงเปนผเสยหายมอ�านาจฟองคดอาญา โดย ไมตองค�านงถงวาบคคลนนจะเปนผเสยหายทแทจรงหรอไม หลกการนสบเนองมาจากแนวความคดทวา พลเมองทกคนตางมหนาทชวยกนรกษากฎหมายและระเบยบของ บานเมองและตองน�าตวผกระท�าความผดมาสศาล เปนผลใหรฐตองบญญตกฎหมายรบรองใหประชาชนมอ�านาจฟองรองคดอาญาไดเมอมความผดเกดขน เพราะประชาชนไมไววางใจอ�านาจรฐเนองจากประชาชนตองผานการตอสอยางยากล�าบากเพอใหไดมาซงเสรภาพ จงท�าใหมแนวโนมทางความคดปฏเสธอ�านาจรฐ ไมยอมรบอ�านาจรฐทเปน ผควบคมความสงบเรยบรอยของบานเมอง เชน ประเทศองกฤษ เปนตน โดยหลกการด�าเนนคดอาญาโดยประชาชน เปนหลกซงประเทศทมระบบกฎหมายคอมมอนลอว (Common Law) ใชเปนหลกการด�าเนนการคนหาความจรงในคดอาญา 3. หลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐ (Public Prosecution) มหลกวาการรกษาความสงบเรยบรอยของสงคมหรอรฐ เปนหนาทของรฐ ไมใชของผ เสยหาย เมอมการกระท�าความผดอาญาเกดขน รฐมหนาทตองปองกน ปราบปรามการกระท�าความผดอาญานน โดยมเจาพนกงานของรฐเปนผด�าเนนคด อาญาไมมลกษณะของการตอส ระหวางค ความสองฝายเชน การด�าเนนคดอาญา ในประเทศองกฤษ โดยศาล อยการ ทนายความมหนาทคนหาความจรงจะไมจ�ากด อยกบแบบพธอยางประเทศองกฤษ โดยรฐจะมเจาหนาทของรฐ คอพนกงานอยการ ท�าหนาทเปนผ ด�าเนนคดในฐานะตวแทนของรฐ การด�าเนนคดในระบบนเมอม ความผดเกดจะถอวารฐเปนผเสยหาย เอกชนทตกเปนเหยอไมมอ�านาจฟองด�าเนนคดกบผกระท�าความผดดวยตนเอง แตอยางไรกดในระบบนรฐกมไดผกขาดการด�าเนนคด อาญาไวแตเพยงผ เดยว กลาวคออนญาตใหเอกชนผ เสยหายฟองคดไดเช นกน แตจะจ�ากดไวเฉพาะความผดบางประเภททกฎหมายบญญตใหเอกชนหรอผเสยหาย ฟองคดได ประเทศทใชระบบนไดแก เยอรมน ญปน สวนฝรงเศสไมเปดโอกาสใหเอกชน

บทท

2

4747

ฟองคดอาญาไดเอง แตผ เสยหายอาจฟองคดแพงเกยวเนองกบคดอาญาเพอบงคบ ใหพนกงานอยการฟองคดอาญาได

ทมาของแพะในคดอาญา ความผดพลาดในขอเทจจรงอนน�ามาส การลงโทษผ บรสทธนนมทมาจาก องคกรของกระบวนการยตธรรมทางอาญา ขอน�าเสนอและวเคราะหเฉพาะในขนตอน ของต�ารวจ พนกงานอยการ และศาลเทานน โดยวเคราะหตามล�าดบดงน 1. ชนต�ารวจ อ�านาจหนาทของต�ารวจทส�าคญตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา ไดแก การสบสวน จบกม และการสอบสวน การสอบสวน เปนการแสวงหาขอเทจจรงและหลกฐานเพอทจะทราบ รายละเอยดแหงความผด แตเนองจากการสบสวนจ�าเปนตองใชดลพนจในการด�าเนนการ เพอใหไดขอเทจจรงและรายละเอยดแหงความผด จงเปดชองใหแกเจาหนาทผท�าการสบสวน (ซงสวนใหญเปนต�ารวจชนผ นอย) ใชอ�านาจในการแสวงหาขอเทจจรงได ทงในทางทเปนคณและเปนโทษแกบคคลทเกยวของในการกระท�าความผด เพราะ ปรากฏเสมอวามการใชวธการทไมชอบดวยกฎหมาย โดยการกลนแกลงผตองสงสย หรอในบางกรณอาจจะไมไดเกดจากการจงใจกลนแกลงแตพฤตการณหรอสงแวดลอม ท�าใหผท�าการสอบสวนบงเอญเขาใจไปในทางทผดได ประกอบกบความประสงคทจะด�าเนนการสบสวนใหเปนผลส�าเรจเพอผลงาน และความดความชอบทจะไดรบท�าให การใชดลพนจในการปฏบตงานเปนไปในทางทใหโทษมากกวาใหคณ การจบกม วตถประสงคในการจบกม เพอใหไดมาซงผกระท�าผดและทราบถง รายละเอยดของการกระท�าความผดเพอประโยชนในการรวบรวมพยานหลกฐาน ในการสอบสวน เพอเป นการพสจนถงการกระท�าผดตามทกฎหมายบญญตไว เนองจากการจบกมเปนกระบวนการทมผลกระทบตอสทธเสรภาพของบคคล และ แมว าประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาจะไดบญญตหลกเกณฑเกยวกบ การจบกมและการออกหมายจบไวแลวกตาม แตในทางปฏบตเจาพนกงานต�ารวจ สามารถกระท�าไดโดยไมมขอบเขตจ�ากด ทงน เนองจากถอยค�าตามมาตรา 78(2)




ใชถอยค�าวา “มเหตอนควรสงสย” ซงเปดโอกาสใหเจาหนาทใชดลพนจในการจบกม จงอาจมการกลนแกลงสจรตชนได ดงนน ในการจบกมผตองสงสย จงตองมการสบสวนขอเทจจรง หรอรวบรวมพยานหลกฐานพอสมควรจนมเหตผลเชอไดวา ผ นนเปน ผกระท�าความผดไมใชท�าการจบกมตามขอสงสยของเจาหนาทตามค�ารองทกข หรอ กลาวโทษ โดยไมไดสบสวนใหไดความแนชดกอน เนองจากความบกพรองในการจบกม มผลกระทบตอสทธเสรภาพของประชาชน การสอบสวน ถอวาเปนกระบวนการยตธรรมทางอาญาทมความส�าคญยง เปนหวใจในการด�าเนนคดในขนตน เพราะเปนขนตอนการรวบรวมพยานหลกฐาน เพอทจะทราบขอเทจจรงหรอพสจนความผด และเพอเอาตวผกระท�าความผดมาลงโทษ ดงนนการสงคดและการด�าเนนการของพนกงานอยการตลอดจนถงการวนจฉยชขาดของศาลตางกตองอาศยเนอหาสาระตามส�านวนการสอบสวนเปนส�าคญ ดงนนหากการสอบสวนมไดกระท�าไปโดยถกตองตามขนตอนตามกฎหมาย ตามขอเทจจรง หรอ ตามขอกฎหมาย หรอมไดกระท�าไปโดยซอสตยสจรต ผลเสยหายทตามมากคอ ท�าใหอยการสงฟองคดไปทงทไมสมควรฟองท�าใหผบรสทธตองเดอดรอนถกจ�ากดเสรภาพ เสอมเสยชอเสยง รวมทงอาจถกศาลพพากษาลงโทษโดยเฉพาะโทษประหารชวต หรอจ�าคกซงเปนโทษทรายแรง นอกจากนนท�าใหอยการสงไมฟองคดทงทควรสงฟอง ท�าใหผกระท�าความผดทควรถกลงโทษกลบมตองรบโทษตามกฎหมาย (สจนต ทมสวรรณ, 2525 : 50) 2. ชนพนกงานอยการ อ�านาจหนาทของอยการในปจจบน นอกจากจะม อ�านาจหนาทตามกฎหมายอนๆ แลว อ�านาจหนาททส�าคญในกระบวนการยตธรรม ทางอาญา คอ การด�าเนนการฟองรองคดอาญาตามประมวลกฎหมายวธพจารณา ความอาญา อยการมดลพนจกวางขวางในการทจะสงฟองหรอไมฟองผตองหากได ขอผดพลาดทส�าคญทสดคอการสงฟองผตองหาโดยทผ ตองหานนมไดเปนผกระท�า ความผด โดยการใชดลพนจของอยการทผดพลาดอาจเนองมาจาก 2.1 ส�านวนการสอบสวนของพนกงานสอบสวนบกพรอง การสอบสวนจงม ผลส�าคญทตอเนองในการบงคบใชกฎหมายอาญาของอยการในกระบวนการยตธรรม

บทท

2

4949

หากการสอบสวนท�าขนอยางไมถกตอง เชน ในการรวบรวมพยานหลกฐานอาจจะเกดจากการปลกปนพยานเทจ หรอการสรางพยานหลกฐานขนเองทงหมด ไมวาจะกระท�าโดยจงใจหรอไมจงใจกตาม ยอมสงผลในการพจารณาในการสงคดของอยการ ซงอาจจะเกดความผดพลาดขนได 2.2 อยการใชดลพนจผดพลาด กลาวคอ ในกรณทส�านวนการสอบสวน ไดท�าขนอยางถกตองแลว แตอยการใชดลพนจในการสงฟองผดพลาด เชน พยาน หลกฐานในส�านวนการสอบสวนมน�าหนกก�ากงกน หรอมเหตสงสยเลกนอยวาผตองหา อาจมใช ผ กระท�าความผด ซงความสงสยเพยงเลกนอยไมเปนเหตใหอยการสง ไมฟองคดได ดงนน เพอมใหเกดขอผดพลาดขนการพจารณาสงคดโดยรอบคอบและ ถถวนเทานนจงจะเปนการปฏบตหนาททดของอยการ (คณต ณ นคร, 2525 : 57) 2.3 การทจรตตอหนาทของพนกงานอยการ โดยอาจมการรบสนบนจาก บคคลภายนอก หรอผกระท�าความผดทแทจรง เพอสงฟองคดโดยเอาผดกบจ�าเลยผบรสทธซงตามกฎหมายของตางประเทศ เชน ประเทศญปน และประเทศไตหวน ถอเปนเหต ใหมการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมได แตตามพระราชบญญตการรอฟนคดอาญา ขนพจารณาใหม พ.ศ. 2526 ของประเทศไทยมไดบญญตเหตดงกลาวนไว 3. ชนศาล ศาลเปนองคกรท มความส�าคญยงในกระบวนการยตธรรม เพราะเปนผพจารณาและพพากษาวาจ�าเลยกระท�าความผดหรอไมไดกระท�าความผด ในการพจารณาและพพากษาคด นอกจากจะตองใชตวบทกฎหมายแลวสงทมสวน ในการปรบใชกฎหมาย คอการใชดลพนจ ซงอาจกลาวไดวาสงหนงทจะกอใหเกด ความยตธรรมหรอไมนน คอดลพนจของผพพากษาเพราะการใชดลพนจของผพพากษาอาจจะเกดความยตธรรมหรอไมยตธรรมกได สาเหตทท�าใหศาลใชดลพนจผดพลาด ในการวนจฉยขอเทจจรงม 5 ประการ คอ 3.1 การน�าขอเทจจรงทผดพลาดมาสศาล เปนสงทปรากฏมากทสดในการ ท�าใหดลพนจของศาลผดพลาดไปจากความเปนจรง ซงอาจจะเกดขนโดยจงใจ และไมจงใจของค ความหรอฝายทเกยวของในคด ในทางปฏบตพบวาค ความหรอ ผทเกยวของในคดบางคด ไดจงใจน�าขอเทจจรงทผดพลาดมาสศาล ซงไดแกขอเทจจรง




ทเกดจากการใชอ�านาจโดยมชอบของพนกงานสอบสวน การปลกปนท�าพยานเทจ ของผ มสาเหตโกรธเคอง แมวาหลายครงทพยานเหลานจะถกฟองลงโทษฐานเบก ความเทจ แตกมจ�านวนไมนอยทกระท�าไดแนบเนยนจนท�าใหศาลเชอ เคยมผกลาว โดยยอมรบวา “การทพยานเบกความเทจป นน�าเปนตว หรอบดเบอนขอเทจจรง บางสวนนนมอยเสมอ” (ธานนทร กรยวเชยร, 2521 : 40) สงเหลานยอมเปนมลเหตส�าคญทท�าใหค�าพพากษาของศาลคลาดเคลอนไปจากความเปนจรงไดมากมายหลายคด (มารต บนนาค, 2518 : 6) 3.2 ทศนะหรออคตของผพพากษาทมตอขอเทจจรงทปรากฏขนในส�านวน ความนนมอทธพลในการท�าให ผ พพากษาใช ดลพนจผดพลาดในการตดสนคด ในหลายครงทผ พพากษาไมยนยอมเชอถอพยานหลกฐานขอเทจจรงทปรากฏแตใช ดลพนจของตนเปนทตง (นพพร โพธรงสยากร, 2524 : 92) คาดเดาเหตการณโดยไมมพยานหลกฐานของขอเทจจรงสนบสนน 3.3 ขอเทจจรงไมเพยงพอ ทงนเพราะศาลจะตองพจารณาและพพากษาคด ไปตามถอยค�าส�านวนและพยานหลกฐานทงปวงทมอยในส�านวนศาล ศาลหาอาจจะ รบฟงขอเทจจรงนอกส�านวนไดไม เมอพยานหลกฐานในส�านวนปรากฏวาจ�าเลย กระท�าความผดเชนนนไมวาพยานหลกฐานนนจะเกดขนจากการปลกปนท�าพยานเทจ ของพนกงานสอบสวนผไมสจรตบางคน หรอพยานโจทกทม งใหการปรกปร�าจ�าเลย ดวยความอาฆาตมาดรายเปนสวนตว หรอดวยความเขาใจผดประการใดกตาม ศาลยตธรรมยอมไมอาจจะรบรได หากพฤตการณเชนนมไดปรากฏชดแจงในทองส�านวนเพยงพอทศาลจะหยบยกมาเปนประโยชนใหแกจ�าเลยได (มารต บนนาค, 2513 : 62) 3.4 การทจรตตอหนาท ซงอาจมาจากการใหสนบนจากบคคลภายนอกหรอ ผ กระท�าความผดทแทจรง ซงมอ�านาจหรอมอทธพล โดยใหแกผ พพากษาทตดสน คดนนเพอใหทจรตตอหนาทโดยพพากษาลงโทษจ�าเลยผบรสทธ ซงการทจรตนถอเปนสาเหตส�าคญซงกฎหมายของตางประเทศ เชน ประเทศญปน เยอรมน และไตหวน ตางยอมใหมการรอฟนคดขนพจารณาใหมไดจากเหตดงกลาว 3.5 การพจารณาพพากษาคดของผ พพากษาเพยงเพอใหครบองคคณะ

บทท

2

5151

ตามแบบพธตามกฎหมาย โดยปราศจากความเขาใจถงเจตนารมณของกฎหมาย ทตองการใหผพพากษารวมพจารณากลนกรองพยานหลกฐานและขอเทจจรงใหเกด ความละเอยดรอบคอบขนโดยการกระท�าบทบาทหนาทเปนผสบพยาน สงผลท�าให ขาดความมเอกภาพในการรวมคนหาความจรงในคดอาญา ท�าใหเกดการใชดลพนจ ทผดพลาดในการชงน�าหนกพยานหลกฐาน และน�ามาซงการพพากษาลงโทษผบรสทธ (บญญต สชวะ, 2507 : 6)

หลกเกณฑการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมในประเทศไทย พระราชบญญตการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม มผลบงคบใชเมอวนท 8 เมษายน 2526 โดยกฎหมายถกบญญตขนเพอเปนทางแกไขกระบวนพจารณา ความอาญาทไมสมบรณ อนเปนเหตใหผ บรสทธตองรบโทษโดยทมไดเปนผกระท�า ความผดทแทจรง โดยพระราชบญญตการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม พ.ศ. 2526 เกดขนตามบทบญญตแหงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2517 มาตรา 36 ซงบญญตวา “บคคลใดตองรบโทษอาญาโดยค�าพพากษาถงทสด หาก ปรากฏตามค�าพพากษาของศาลทรอฟ นขนพจารณาใหมในภายหลงวา บคคลนน มไดเปนผกระท�าความผด ยอมมสทธทจะไดรบคาทดแทนและไดรบบรรดาสทธทเสยไปเพราะผลแหงค�าพพากษานนคน ทงนตามเงอนไขและวธการทกฎหมายบญญต” โดย เปนกฎหมายทคมครองสทธมนษยชนตามกฎหมายรฐธรรมนญ การรอฟนคดอาญาสามารถกระท�าไดเฉพาะในทางทเปนคณแกจ�าเลยเทานน และสามารถใชสทธยนค�ารองขอรอฟนคดอาญาไดเพยงครงเดยว เมอปรากฏเหตดงตอไปน 1) พยานบคคลทศาลไดอาศยเปนหลกในการพพากษาคดอนถงทสดนน ไดมค�าพพากษาถงทสดในภายหลง แสดงวาค�าเบกความของพยานนนเปนเทจหรอ ไมถกตองตรงกบความจรง 2) พยานหลกฐานอน ซงศาลไดอาศยเปนหลกในการพจารณาพพากษาคด อนถงทสดนนไดมค�าพพากษาถงทสดในภายหลง แสดงวาเปนพยานหลกฐานปลอม หรอเปนเทจ หรอไมถกตองตรงกบความจรง หรอ




3) มพยานหลกฐานใหมอนชดแจงและส�าคญแกคดซงถาไดน�ามาสบในคด อนถงทสดนนจะแสดงวาบคคลผตองรบโทษทางอาญา โดยค�าพพากษาถงทสดนนไมไดกระท�าความผด โดยสามารถยนค�ารองไดภายในก�าหนด 1 ป นบแตวนทปรากฏขอเทจจรง หรอภายใน 10 ป นบแตวนทค�าพพากษาในคดเดมถงทสด แตเมอมพฤตการณพเศษ ศาลจะรบค�ารองทยนเมอพนก�าหนดเวลาดงกลาวแลวกได (มาตรา 20) มาตรา 6 บคคลทมสทธยนค�ารองขอใหรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมมดง ตอไปน 1) บคคลผตองรบโทษอาญาโดยค�าพพากษาถงทสด 2) ผ แทนโดยชอบธรรมหรอผ อนบาล ในกรณทบคคลผ ตองรบโทษอาญา โดยค�าพพากษาถงทสดนนเปนผเยาว หรอคนไรความสามารถ 3) ผจดการหรอผแทนอนของนตบคคลในกรณทนตบคคลนนตองรบโทษอาญาโดยค�าพพากษาถงทสด 4) ผ บพการ ผ สบสนดาน สามหรอภรยาของบคคลผ ต องรบโทษอาญา โดยค�าพพากษาถงทสดซงถงแกความตายกอนทจะมการยนค�ารอง 5) พนกงานอยการ มาตรา 18 ค�ารองเกยวกบผตองรบโทษอาญาคนหนงในคดหนงใหยนไดเพยง ครงเดยว

บทบาทของพนกงานอยการในการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมในประเทศไทยเปรยบเทยบกบตางประเทศ จากการศกษากฎหมายของตางประเทศเกยวกบการรอฟ นคดอาญาขน พจารณาใหม พบวาในกลมประเทศทมหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐ ไดแก ประเทศฝรงเศส ประเทศเยอรมน และประเทศญปน พนกงานอยการเปนผมบทบาทส�าคญ ในการฟองคดอาญา และมบทบาทส�าคญในการรอฟนคดอาญา

บทท

2

5353

ตารา

งท 1

เปร

ยบเท

ยบบท

บาทข

องพน

กงาน

อยกา

รในก

ารฟอ

งคดอ

าญาแ

ละกา

รรอฟ

นคดอ

าญาใ

นตาง

ประเ

ทศ

ระบบ

การ

ด�าเน

นคด

ระบบ

การด

�าเนน

คดอา

ญาโ

ดยรฐ

ระบบ

การด

�าเนน

คดอา

ญา

โดยป

ระชา

ชน

ประเ

ทศญ

ปนอง

กฤษ

เยอร

มน

สหรฐ

อเมร

กาฝร

งเศส

บทบา

ทอยก

าร

ในกา

รฟอง

คดอา

ญา

บทบา

ทอยก

าร

ในกา

รรอฟ

นคด

อยกา

รมอ�า

นาจฟ

อง

คดอา

ญา

อยกา

รจะก

ระท�า

การ

ในฐา

นะเป

นทนา

ยควา

ม

ของแ

ผนดน

มบท

บาท

ในกา

รคมค

รอง

ประโ

ยชนแ

ละอ�า

นวย

ความ

ยตธร

รมให

แก

ประช

าชนใ

นประ

เทศ

อยกา

รจงเป

ผมบท

บาท

ส�าคญ

ในกา

รรอฟ

นคด

อยกา

รมอ�า

นาจฟ

อง

คดอา

ญา

อยกา

รไมม

บทบา

ทหลก

ในกา

รรอฟ

นคดอ

าญา

ปจจบ

นผมอ

�านาจ

ยน

ค�ารอ

งขอร

อฟนค

ดอาญ

า

คอ ค

ณะก

รรมก

ารรอ

ฟน

คดอา

ญา C

rimin

al C

ase

Revie

w Co

mm

issio

n:

CCRC

)

อยกา

รมอ�า

นาจฟ

อง

คดอา

ญา

อยกา

รมบท

บาทห

ลก

ในกา

รรอฟ

นคดอ

าญา

ในทา

งทเป

นโทษ

แกจ�า

เลย

โดยท

�าหนา

ทยนค

�ารอง

ขอรอ

ฟนคด

เพอน

�า

ผกระ

ท�าคว

ามผด

ทแทจ

รงมา

ลงโท

ษ

ตามก

ฎหมา

ย

อยกา

รมอ�า

นาจฟ

อง

คดอา

ญา

อยกา

รมบท

บาท

ในกา

รรอฟ

นคดอ

าญา

ขนพจ

ารณ

าใหม

เพรา

ะ

พนกง

านอย

การถ

อเปน

ตวแท

นของ

รฐใน

การ

ด�าเน

นคด

อยกา

รมอ�า

นาจฟ

อง

คดอา

ญา

การร

อฟนค

ดจะต

อง

เสนอ

ผานก

ระทร

วง

ยตธร

รม เพ

อเสน

อตอ

อธบด

อยกา

รประ

จ�า

ศาลฎ

กาซง

เทยบ

ไดกบ

ต�าแห

นงอย

การส

งสด

เพอเ

สนอค

�ารอง

ขอ

รอฟน

คดนน

ตอไป

ยง

ศาลฎ

กาแผ

นกคด

อาญา




จากการศกษาไดน�ากฎหมายของประเทศตางๆ มาใชวเคราะห โดยพจารณา จากหลกการด�าเนนคดอาญาเปนจดแบงแยกอ�านาจหนาทของพนกงานอยการ โดยประเทศทมหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐ ไดแก ประเทศญปน เยอรมน และฝรงเศส ประเทศทมหลกการด�าเนนคดอาญาโดยประชาชน ไดแก ประเทศองกฤษ และสหรฐอเมรกา จากการศกษาวเคราะหเปรยบเทยบบทบาทของพนกงานอยการ ในการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม ผเขยนพบวาประเทศไทยซงมหลกการด�าเนนคด อาญาโดยรฐ ก�าหนดใหพนกงานอยการมบทบาทในการฟองคดอาญา ควบคกบการ ใหสทธผเสยหายสามารถฟองคดอาญาไดดวย แตการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมนน พบวาพนกงานอยการถกจ�ากดอ�านาจใหรอฟ นคดไดเฉพาะกรณทพนกงานอยการ มไดเปนโจทกในคดเดม ซงถอวาขดตอหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐ ซงพนกงาน อยการจะเปนผ มบทบาทส�าคญในการค มครองสทธเสรภาพของประชาชน รกษา ผลประโยชนและความยตธรรมใหแกประชาชนในประเทศ ดงนน บทบาทของพนกงานอยการของไทยจงแตกตางไปจากบทบาทของพนกงานอยการของประเทศทมหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐดวยกน คอประเทศฝรงเศส ประเทศเยอรมน และประเทศญปน ซงกฎหมายของประเทศดงกลาวไมมบทบญญตกฎหมายทหามพนกงานอยการรอฟน คดอาญา ท�าใหเหนไดวาระบบการด�าเนนคดอาญาของประเทศดงกลาวมลกษณะ ทสอดคลองกบหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐทสมบรณ ปจจบนแมวาประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาของไทยจะเปดโอกาส ใหผ เสยหายฟองคดอาญาไดอยางกวางขวางตามมาตรา 28 (2) แตในมาตรา 32 ไดบญญตวา “เมอพนกงานอยการและผเสยหายเปนโจทกรวมกน ถาพนกงานอยการ เหนวาผเสยหายจะท�าใหคดของอยการเสยหาย โดยกระท�าการหรอละเวนกระท�าการ ใดๆ ในกระบวนพจารณา พนกงานอยการมอ�านาจรองขอตอศาลเพอสงใหผเสยหาย กระท�าหรอละเวนกระท�าการนนๆ ได” ค�าวา “คดของอยการ” ในมาตราน หมายถง คดของรฐ ซงแสดงใหเหนถงอ�านาจหนาทของพนกงานอยการทจะตองรกษาผลประโยชนของรฐ กลาวคอกฎหมายวธพจาณาความอาญาของไทยไดใหความส�าคญตอการ ด�าเนนคดอาญาของพนกงานอยการมากกวาผเสยหาย เนองจากแนวความคดวาการกระท�าความผดอาญาท�าใหเกดความเสยหายแกสงคมหรอรฐ โดยรฐจะตองเขามา

บทท

2

5555

ด�าเนนการกบปญหาเหลาน ซงมอยการเปนทนายแผนดนท�าหนาทแทนรฐ แตแมวาประเทศไทยจะถอหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐ แตรฐกมไดผกขาดการด�าเนน คดอาญาแตผเดยว ยงคงใหอ�านาจฟองคดอาญาแกผเสยหายซงเปนประชาชนดวย จง อาจกลาวไดวาการด�าเนนคดอาญาของประเทศไทยเปนการด�าเนนคดอาญาโดยรฐ ในระบบกลาวหา ซงมนตสมพนธขององคกรของรฐจะเปนไปในทางราบ คอ องคกร ทกฝายมหนาทคนหาความจรงมใชตอสกน เหนไดจากบทบญญตกฎหมายของไทย ทใหศาลมอ�านาจคนหาความจรงไดอยางกวางขวางไมจ�ากดเฉพาะพยานหลกฐานเทาท คความน�าสบ อนถอวาเปน “หลกการตรวจสอบ” กลาวคอ ในคดอาญาเปนหนาทของเจาพนกงานและศาลทจะตองตรวจสอบขอเทจจรงในเรองทกลาวหาโดยไมมขอผกมด ใดๆ อยางไรกตามในทางปฏบตนน ยงคงเขาใจวา อยการเปนปรปกษกบจ�าเลยหรอ ผตองหา ซงจะตองตอสกนในเชงคดทกรปแบบโดยมศาลวางตวเปนกลางอนเปนไป ในท�านองเดยวกบการด�าเนนคดอาญาโดยประชาชนของคอมมอนลอว ซงเปนความเขาใจทสบสนและไมเปนไปตามเจตนารมณของ “หลกการตรวจสอบ” ตามหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐ ซงแทจรงแลวพนกงานอยการเปนเพยงคความในทางรปแบบเทานน ไมใช คความในเนอหา ดวยเหตนพนกงานอยการจงสามารถด�าเนนคดเพอประโยชนของจ�าเลยไดดวย ตางจากการด�าเนนคดโดยผเสยหายซงมฐานะเปนคความฝายตรงขามและเปน คความในเนอหาของคด

วเคราะหปญหาและอปสรรคจากการบงคบใชพระราชบญญตการรอฟนคดอาญา ขนพจารณาใหม พ.ศ. 2526 1. ปญหาจากหลกเกณฑและขนตอนตามกฎหมาย เหตผลประการส�าคญประการแรกทท�าใหการรอฟนคดขนพจารณาใหมกระท�า ไดยาก เพราะวาบทบญญตในกฎหมายดงกลาวทวา การรอฟนคดอาญาจะกระท�าได ตอเมอพยานบคคลทศาลใชเปนหลกในการพพากษาคดอนถงทสดนน ตอมาไดม ค�าพพากษาภายหลงวาเปนค�าเบกความเทจหรอไมตรงกบความจรง หรอพยาน หลกฐานอนทเคยใชเปนหลกตอมามค�าพพากษาภายหลงวาเปนพยานหลกฐานเทจ หรอมพยานหลกฐานใหมในคดเดม ทงนในทางปฏบต การพสจนวาพยานหลกฐานเดม




ทเคยใชในคดไมตรงกบความจรงนนยากและตองใชเวลานานมาก นอกจากนนยงพบวา ผรองขอใหรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมยงขาดความรความเขาใจในพระราชบญญตฉบบดงกลาว อนเปนเหตใหศาลยกค�ารองเปนสวนใหญ ซงการทกฎหมายก�าหนด หลกเกณฑไวอยางเครงครดเชนนแสดงใหเหนวากฎหมายของไทยใหความส�าคญกบ หลกความศกดสทธแหงค�าพพากษามาก จงสรางเงอนไขและหลกเกณฑในการรอฟนคด ทเครงครดเพอใหยากแกการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม ดงนน ผทใชสทธยนค�ารองขอรอฟนคดจงควรเปนผทมความรความเขาใจเกยวกบหลกเกณฑ และเขาใจในหลกกฎหมายเกยวกบการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมเปนอยางด ทงนเพอใหศาลพจารณารบค�ารอง และพพากษาคดเพอคนความเปนธรรมใหแกจ�าเลยผบรสทธตอไป 2. การจ�ากดสทธในการยนค�ารองไดเพยงครงเดยว กลาวคอ ค�ารองขอรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม ซงเกยวกบผตองรบโทษอาญาคนหนงใหยนไดพยงครงเดยวเทานน และค�ารองดงกลาวจะตองยนภายในหนงป นบแตวนทปรากฏขอเทจจรงตามมาตรา 5 หรอภายใน 10 ป นบแตวนทค�าพพากษา ในคดเดมถงทสด เวนแตจะมพฤตการณพเศษศาลจะรบค�ารองทยนเมอพนก�าหนดเวลา ดงกลาวไวพจารณากได ดงนน ถาผมสทธคนใดคนหนงตาม มาตรา 6 ไดยนค�ารอง ขอรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมแลวเปนผลใหบคคลเดมหรอบคคลอนซงรวมถงพนกงานอยการกไมสามารถยนค�ารองเขามาอกได การทกฎหมายไทยก�าหนดไวเชนน จงตางจากหลกเกณฑการรอฟนคดของตางประเทศ ดงน

ตารางท 2 หลกเกณฑการรอฟนคดของฝรงเศส ญปน และสหรฐอเมรกา

ฝรงเศส ญปน สหรฐอเมรกา

กฎหมายบญญตให มการยนค�ารองขอใหมไดเสมอ ถามเหตทจะรองขอพจารณใหม และ ไมไดจ�ากดเวลาในการยนค�าขอไวแตอยางใด

ศาลสามารถใชอ�านาจรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม อกครงหลงปรากฏขอเทจจรงทนาเชอถอ การใชสทธของผ ร องจะอย ภายใตเงอนไขวาจะรอง โดยอาศยเหตอยางเดยวกนอกไมได ค�ารองใดทท�าขนโดยไมถกตองจะถกยกเสยเชนเดยวกบกรณทค�ารองนนไมมเหตไมมมล

- ก ร ณ อ า ง เ ห ต ว า พ บ พ ย า น หลกฐานใหม จะตองยนกอนหรอ ภายในก�าหนด 2 ป นบแตวนทม ค�าพพากษาถงทสด- กรณยนค�าขอโดยอาศยเหตอนๆ จะตองกระท�าภายใน 7 วน ทงน ไมจ�ากดจ�านวนครงในการ ยนค�ารองขอรอฟนคดอาญา

บทท

2

5757

ในกรณน ผ เขยนเหนวาควรใหสทธในการขอรอฟ นคดอาญาขนพจารณา ใหมได โดยไมจ�ากดจ�านวนครง โดยค�ารองดงกลาวจะตองยนภายในก�าหนดหนงป นบแตวนทปรากฏขอเทจจรง หรอภายใน 10 ป นบแตวนทค�าพพากษาในคดเดมถงทสด ตามมาตรา 20 โดยอยภายใตเงอนไขวา ผรองจะยนค�ารองโดยอาศยเหตอยางเดยวกนอก ไมได ทงน เนองจากผรองไมวาจะเปนจ�าเลย ผบพการ ผสบสนดาน สามหรอภรยาของจ�าเลย ตลอดจนพนกงานอยการอาจคนพบพยานหลกฐานทจะพสจนความบรสทธของจ�าเลยไดหลายครงในการพสจนขอเทจจรงทแตกตางกน 3. การจ�ากดอ�านาจของพนกงานอยการในการยนค�ารอง ตามสถตของคดทมการขอรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมนน พบวา ทกคด จ�าเลยเปนผยนค�ารองขอรอฟนคดเองทงสน โดยไมปรากฏคดทพนกงานอยการเปน ผ ยนค�ารองแตอยางใด เนองจากการใชสทธยนค�ารองขอรอฟ นคดใหม ในกรณ ของพนกงานอยการนนไมสามารถใชสทธรอฟ นคดซงตนเองเปนโจทกในคดเดมได ซงในทางปฏบตมโอกาสเปนไปไดนอยทพนกงานอยการทมไดเปนโจทกในคดเดม จะทราบขอมลคดทตนมไดเปนเจาของส�านวน ทงในเรองขอเทจจรงและพยานหลกฐาน นอกจากนประเทศไทยเปนอกประเทศหนงทแยกอ�านาจการสอบสวนและอ�านาจ การฟองคดออกจากกน โดยกฎหมายก�าหนดใหพนกงานสอบสวนเปนองคกรในการ สอบสวนคดอาญาและสามารถด�าเนนการไดอยางอสระจนกระทงมความเหนวา ควรสงฟองหรอไมฟองคดนนตอพนกงานอยการ สวนพนกงานอยการแมเปนผรบผดชอบ ในการฟองคดและมกฎหมายใหอ�านาจในการสอบสวนเพมเตมหรอเรยกพยานมา ซกถามได แตในทางปฏบตมกเกดปญหาเกยวกบการรวบรวมพยานหลกฐานของพนกงานสอบสวนทมงหาพยานหลกฐานเพอพสจนใหเหนวา “ผตองหาคอผกระท�า” เทานน ซงขดกบหลกตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 131 ทบญญตวา “ใหพนกงานสอบสวนรวบรวมหลกฐานทกชนดเทาทสามารถจะท�าได เพอประสงคจะทราบขอเทจจรงและพฤตการณตางๆ อนเกยวกบความผดทถกกลาวหาเพอจะรตวผกระท�าผดและพสจนใหเหนความผด หรอความบรสทธของผตองหา” เมอพนกงานสอบสวนไมเขาใจบทบาททแทจรงของตนเกยวกบการสอบสวนคดอาญาจงท�าใหการสอบสวนรวบรวมพยานหลกฐานโดยพนกงานสอบสวน มกไมปรากฏหลกฐานทสามารถ




พสจนความบรสทธของจ�าเลยได ผลทไดจากการสอบสวนรวบรวมพยานหลกฐาน ดงกลาวจะปรากฏออกมาในรปของส�านวนการสอบสวนทพนกงานอยการจะใช ขอเทจจรงและพยานหลกฐานจากส�านวนการสอบสวนเปนหลกในการพจารณาสงฟองหรอสงไมฟองผตองหาตามส�านวนการสอบสวนเทานน ซงหากพนกงานสอบสวนละเลยทจะรวบรวมพยานหลกฐานบางอยางมาตงแตแรก และปรากฏตอมาวาพยานหลกฐานชนนนจะสามารถพสจนความบรสทธของจ�าเลยได พนกงานอยการกยากทจะทราบถงความมอยของพยานหลกฐานชนนน และไมสามารถปฏบตภารกจตามพระราชบญญตการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม พ.ศ. 2526 มาตรา 7 ไดอยางเตมท โดยมาตรา 7 บญญตวา “ภายใตบงคบมาตรา 6 (5) พนกงานอยการจะยนค�ารองเมอเหนสมควร หรอเมอบคคลตามทระบไวในมาตรา 6 (1)(2)(3) หรอ (4) รองขอกได และเพอ ประโยชนในการรวบรวมพยานหลกฐานใหพนกงานอยการมอ�านาจเชนเดยวกบพนกงานสอบสวนตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา” ส�าหรบความเหนของผเขยนนน เหนวา เมอการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมเกดจากความผดพลาดของรฐ ดงนนพนกงานอยการในฐานะเปนตวแทนของรฐในการด�าเนนคดอาญา และการคนหาความจรงในคดอาญา พนกงานอยการไมใชคความในทางเนอหาหากแตเปนเพยงคความตามแบบพธเทานน ดวยเหตนพนกงานอยการจงสามารถด�าเนนคดเพอประโยชนของจ�าเลยไดอกดวย ดงนน พนกงานอยการจงสมควรมบทบาท ทส�าคญในการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมไดโดยไมถกจ�ากดอ�านาจ ซงแนวความคดนสอดคลองกบประเทศฝรงเศส ประเทศเยอรมน และประเทศญปน ซงมแนวคด ทใหพนกงานอยการสามารถรอฟ นคดอาญาไดโดยไมถกจ�ากดอ�านาจ ในฐานะ ทประเทศไทยมหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐเชนเดยวกบประเทศดงกลาว จงสมควรน�าแนวความคดนมาพฒนาประสทธภาพการรอฟ นคดอาญาของไทยเพอคนความ เปนธรรมใหกบจ�าเลยผ บรสทธ สมดงเจตนารมณแหงพระราชบญญตการรอฟ น คดอาญาขนพจารณาใหม พ.ศ. 2526 โดยเหนควรใหพนกงานอยการสามารถรอฟนคดอาญาของรฐ (คดทมการฟองโดยพนกงานอยการ) ได โดยใหมการจดตง คณะท�างานขนภายในส�านกงานอยการสงสด ประกอบดวยพนกงานอยการผทรงความร ความสามารถในการด�าเนนคด เพอท�าหนาทรอฟนคดอาญาเพอพจารณาใหม ทงน

บทท

2

5959

เพอใหเปนบทบาทขององคกรอยการในการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมทชดเจน มากยงขน

สรป กระบวนการยตธรรมทางอาญาของรฐ หรอระบบการพสจนวาบคคลใดเปน ผกระท�าความผดหรอผบรสทธ แมจะมประสทธภาพเพยงใด ในทางปฏบตกอาจเกด ขอผดพลาดขนได ดงนน พระราชบญญตการรอฟ นคดอาญาขนพจารณาใหม พ.ศ. 2526 บงคบใชเพอแกไขเยยวยาความเสยหายทเกดขนแลว เมอพบวาการใชสทธของผตองค�าพพากษาในการขอรอฟนคดยงขาดประสทธภาพ จงควรพฒนาประสทธภาพการใชสทธของผตองค�าพพากษา โดยควรพฒนาบทบาทของพนกงานอยการใหสามารถรอฟนคดอาญาไดโดยไมถกจ�ากดอ�านาจตามบทบญญตของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย เพอใหพนกงานอยการไดท�าหนาทรกษาผลประโยชนและความยตธรรมใหแกประชาชนในประเทศ อนมลกษณะสอดคลองกบหลกการด�าเนนคดอาญาโดยรฐ และ เพอใหเกดความเปนธรรมแกผบรสทธ ภารกจทส�าคญทสดของพนกงานอยการ คอ การอ�านวยความยตธรรม การรกษาผลประโยชนของรฐ และการคมครองสทธเสรภาพของประชาชน ซงหากพบความผดพลาดเกดขน พนกงานอยการจะตองด�าเนนการ ตามกฎหมายเพอแกไขความผดพลาดทเกดขนนน อยางไรกดในการด�าเนนคดของพนกงานอยการนนจะกระท�ามไดเลยหากไมมกฎหมายใหอ�านาจไว

ขอเสนอแนะ การด�าเนนการคมครองสทธ เสรภาพของจ�าเลยตามพระราชบญญตการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม พ.ศ. 2526 ควรมการแกไขเพมเตมกฎหมายในประเดน ดงตอไปน 1. ควรใหอ�านาจพนกงานอยการสามารถรอฟ นคดอาญาของรฐ (คดทม การฟองโดยพนกงานอยการ) กลาวคอไมจ�ากดอ�านาจของพนกงานอยการในการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม โดยเหนสมควรใหมการจดตงคณะท�างานขนภายในส�านกงานอยการสงสด ประกอบดวยพนกงานอยการผทรงความรความสามารถในการด�าเนนคด




เพอท�าหนาทรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม ทงน เพอใหเปนบทบาทขององคกรอยการในการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหมทชดเจนมากยงขน 2. ค�ารองขอรอฟ นคดอาญาขนพจารณาใหม ซงตามพระราชบญญตการรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม พ.ศ. 2526 มาตรา 18 ใหยนไดเพยงครงเดยวเทานน เหนวา กฎหมายก�าหนดไวคอนขางจ�ากด จงควรก�าหนดใหผ มสทธยนค�ารองตาม มาตรา 6 สามารถยนค�ารองไดเสมอตราบใดทยงอยภายในก�าหนดเวลา ตามมาตรา 20 โดยอยภายใตเงอนไขวาผรองจะยนโดยอาศยเหตอยางเดยวกนอกไมได เนองจากผรองไมวาจะเปนจ�าเลย ผบพการ ผสบสนดาน สามหรอภรยาของจ�าเลย ตลอดจนพนกงานอยการอาจคนพบพยานหลกฐานทจะพสจนความบรสทธของจ�าเลยไดหลายครงในการพสจนขอเทจจรงทแตกตางกน 3. ควรแก ไขกฎหมายเพอให อ�านาจพนกงานอยการเข าไปมบทบาท ในการก�ากบการสอบสวน เพอใหพนกงานอยการไดมโอกาสตรวจสอบความชอบดวย กฎหมาย ความถกตอง ความละเอยดรอบคอบและความนาเชอถอของส�านวน การสอบสวน อกทง ยงท�าใหการปฏบตหนาทบงคบใชกฎหมายเปนไปไดอยางสมบรณ เพราะบทบาทของพนกงานอยการไมไดจ�ากดอยเพยงฝายตรงขามของจ�าเลยเทานน แตยงตองท�าหนาทตรวจสอบและคนหาความจรงในคดอาญาเพอรกษาความสงบเรยบรอยของประชาชนอกดวย นอกจากน พนกงานอยการควรมบทบาทในการกลนกรองขอเทจจรงและ พยานหลกฐานอยางแทจรง เพอตรวจสอบการใชอ�านาจของพนกงานสอบสวนวาเปนไปตามกฎหมายหรอไม เพยงใด ทงนเพอปองกนมใหมการฟองผบรสทธเปนจ�าเลย

เอกสารอางอง โกเมน ภทรภรมย. (2526). ระบบอยการสากล. กรงเทพฯ : ศรสมบตการพมพ.โกเมน ภทรภรมย. (2534). งานอยการในกระบวนการยตธรรม. วารสารอยการ, 14(161), 486.กมล พชรวนช. (2521). ระบบอยการของสหรฐอเมรกา. วารสารอยการ 1(12), 17.

บทท

2

6161

คณต ณ นคร. (2555). กฎหมายวธพจารณาความอาญา. กรงเทพฯ : วญญชน.คณต ณ นคร. (2536). แนวความคดในการค มครองสทธของบคคลของพนกงาน อยการ. 100 ปอยการ, แหงการสถาปนาสถาบนอยการ 100 ป โดย ส�านกงานอยการ สงสด กรงเทพฯ, 142.คณต ณ นคร. (2525). ปญหาการใชดลพนจของอยการ. วารสารอยการ, 5(52), 57.ทมลาความจรง (ชองนาว 26). (2560). ลนรอคด “แพะหนมใบ” ส�าเรจครงแรกของ ประเทศ. (12 สงหาคม 2560) สบคนเมอ http://www.now26.tv/view/102594.ธานนทร กรยวเชยร. (2521). ศาลกบพยานบคคล. กรงเทพฯ : น�าอกษรการพมพ.นพพร โพธรงสยากร. (2524). การใชดลพนจของศาลในการลงโทษ. คณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ.นภาพร รจนรงค. (2538). คดเชอรแอน กระบวนการยตธรรมจะค มครองสทธ และเสรภาพของผ บรสทธได อยางไร. รายงานการเสวนาทางวชาการ โดย ส�านกงานอยการสงสด กรงเทพฯ, 6.บญญต สชวะ. (2507). ยกประโยชนแหงความสงสยใหจ�าเลย. ดลพาห, 11, 6.มารต บนนาค. (2513). ชะตากรรมของจ�าเลยผบรสทธ. บทบณฑตย, 27, 62.มารต บนนาค. (2518). การรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม. วารสารทนายความ, 17, 6.สจนต ทมสวรรณ. (2525). กรมอยการกบการด�าเนนคดใหแกรฐ. กรงเทพฯ : กรมอยการ.สพร อศรเสนา. (2544). การขอพจารณาคดใหม พ.ร.บ.รอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม การหนงสอทลเกลาถวายฎกา. กรงเทพฯ : นตบรรณการ.อรรถพล ใหญสวาง. (2524). ผเสยหายในคดอาญา. คณะนตศาสตร มหาวทยาลย ธรรมศาสตร, กรงเทพฯ.อรณ กระจางแสง. (2532). อยการกบการสอบสวนคดอาญา. คณะนตศาสตร มหาวทยาลย ธรรมศาสตร, กรงเทพฯ.อ�าไพ วจตรเวชการ. (2527). การรอฟนคดอาญาขนพจารณาใหม. บทบณฑตย, 41, 363.



ผลกระทบของนโยบายประชานยมของทกษณทมตอประชาธปไตยของไทยAn Effect of Thaksin’s Populism toward Thai Democratic Regime

ภทร หวงกตตกลPattara Wangkittikul

3บทท


ผลกระทบของนโยบายประชานยมของทกษณทมตอประชาธปไตยของไทย

An Effect of Thaksin’s Populism toward Thai Democratic Regime

ภทร หวงกตตกล1

Pattara Wangkittikul

บทน�า บทความเปนการน�าเสนอเนอหาเรองผลกระทบของนโยบายประชานยม ของทกษณทมตอประชาธปไตยของไทยโดยใชการอธบายเพอเชอมโยงประเดนปญหาตางๆ ทเกยวของอยางเปนระบบโดยมล�าดบการเชอมโยงคอ (1) นโยบายประชานยม ของทกษณกบปญหาความขดแยงระหวางกล มคนชนชนกลางและกล มคนชนชน รากหญา และ (2) ผลกระทบของความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญาทมตอประชาธปไตยของไทย ผลการศกษาพบวา นโยบายประชานยมของทกษณเปนสาเหตส�าคญทกอ ใหเกดความขดแยงระหวางกล มคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญาโดยกอ ใหเกดการแบงแยกคนในสงคมออกเปน 2 กล มอยางชดเจนคอ กล มคนทไดรบ ผลกระทบจากนโยบาย (กลมคนชนชนกลาง) และกลมคนทไดประโยชนจากนโยบาย (กลมคนชนชนรากหญา) ซงสดสวนของจ�านวนประชากรของคนทงสองกลมมความ แตกตางกนอยางมากในสงคมไทย กลมคนชนชนกลางซงเปนเสยงสวนนอยไมอาจ

1 นกศกษาระดบปรญญาโท คณะรฐศาสตร สาขาการจดการการปกครอง จฬาลงกรณมหาวทยาลย ทอย แอสปาย คอนโด สาทร-ทาพระ ชน 28 หอง 1161 359 ถนนรชดาภเษก แขวงบคคโล เขตธนบร กรงเทพฯ 10600 [the_ [email protected]]

3บทท

บทท

3

6565

เอาชนะรฐบาลทไดรบการสนบสนนจากกลมคนชนชนรากหญาซงเปนคนสวนใหญได ดวยเหตนจงท�าใหกลมคนชนชนกลางหนไปใชเครองมออนในการตอสกบรฐบาลนนคอการรวมมอกบสถาบนและองคกรทมอ�านาจอนๆ เชน กองทพ อนสงผลใหรฐบาลขาดเสถยรภาพในการบรหารประเทศและเปนสาเหตของการเกดการรฐประหารในป พ.ศ. 2549 และ 2557ค�าส�าคญ : นโยบายประชานยมของทกษณ; ความขดแยงทางชนชน; การรฐประหาร

Abstract The article presents the effect of Thaksin’s Populism toward Thai Democratic Regime by giving explanation that connects the related problems step by step. The first topic is Thaksin’s Populism and the conflicts of Thai people and the second topic is the Effects of Thai people’s conflict that have impact on Thai democratic Regime. The results of the study were: Thaksin’s Populism was one of the causes of Thai people’s conflict because Thaksin’s Populism separated Thai people into two groups, the middle class group who were affected and the lower class group who received benefits from Thaksin’s Populism. However, the number of people in each group were very different. The number of people in the middle class group were fewer than those of the lower class one, so the middle class group could not defend with the government that was supported by the lower class group. Because of this, the middle class turned to collaborate with other powerful parties especially the military’s institution to fight against the government and the lower class group. This had an impact on the government stability. Finally, the governments were dissolved by coup d’ état in 2006 and 2014.Keywords : Thaksin’s Populism; Class Struggle; Coup d’ état

ผลกระทบของนโยบายประชานยมของทกษณทมตอประชาธปไตยของไทยAn Effect of Thaksin’s Populism toward Thai Democratic Regime

บทท 3


บทน�า นโยบายประชานยมนบเปนหนงในปญหาส�าคญทสงผลตอประชาธปไตย ของไทย โดยนโยบายประชานยมของทกษณมจดเรมตนในป พ.ศ. 2544 ทพรรคไทย รกไทยชนะการเลอกตงและไดจดตงรฐบาลเปนสมยแรก (นนทวฒ พพฒนเสรธรรม, 2551 : 20) ซงกลมคนทเปนฐานเสยงหลกของพรรคไทยรกไทยกคอกลมคนชนชน รากหญาอนประกอบไปดวยกลมคนยากจนในเมองและกลมคนทอาศยอยในชนบท ซงเปนกลมคนสวนใหญในประเทศ และดวยเหตน จงเปนสาเหตทท�าใหพรรคไทย รกไทยชนะการเลอกตงเปนสมยทสองในป พ.ศ. 2548 ดวย (ประภาส มนตะสตร, 2558 : 301) และถงแมวารฐบาลพรรคไทยรกไทยจะถกคณะรฐประหารยดอ�านาจ ในป พ.ศ. 2549 กอนถกตดสนยบพรรคในเวลาตอมา นโยบายประชานยมของทกษณ กยงคงถกสงทอดมาส พรรคพลงประชาชนและพรรคเพอไทยตามล�าดบซงเปนพรรคการเมองทกอตงขนจากนกการเมองทเปนสมาชกเดมของพรรคไทยรกไทย พรรคการเมองทงสองตางประสบผลส�าเรจในการชนะการเลอกตงจากการไดรบการสนบสนนและคะแนนเสยงของกลมคนชนชนรากหญา จนกระทงรฐบาลพรรคเพอไทยไดถกคณะรฐประหารยดอ�านาจอกครงในป พ.ศ. 2557 ถงแมวาพรรคไทยรกไทย พรรคพลงประชาชน และพรรคเพอไทยซงเปนพรรคการเมองทสบทอดนโยบายประชานยมของทกษณจะไดรบความนยมชมชอบ ในกล มคนชนชนรากหญา แตกลบเปนพรรคการเมองทถกตอตานจากกล มคน ชนชนกลางอนประกอบไปดวยกลมนายทนนกธรกจ กลมขาราชการ และกลมคนเมอง ทมฐานะด (เอนก เหลาธรรมทศน, 2550) ซงปรากฏการณดงกลาวไดน�าไปสการ กอเกดความขดแยงทางการเมองระหวางกล มคนชนชนกลางและกล มคนชนชน รากหญาดงสามารถเหนตวอยางไดจากการเคลอนไหวทางการเมองอยางรนแรงของ กลมคนสองกลมตลอดชวงหลายปนบตงแตป พ.ศ. 2548 - 2557 ทมทงการชมนม ประทวง การบกยดสถานทส�าคญและท�าลายทรพยสนทงของราชการและประชาชน ทวไป การเขาปะทะกบเจาหนาทของรฐบาลและกล มผ ชมนมฝายตรงขาม ฯลฯ ซงปรากฏการณดงกลาวกลายเปนเหตผลทถกหยบยกมากลาวอางในการกอการรฐประหารทงในป พ.ศ. 2549 และ 2557 (อภญญา ดสสะมาน, 2557 : บทคดยอ)

บทท

3

6767

ตวเหตการณการทกลาวมา จงเปนทมาทท�าใหผ เขยนเกดความสนใจทจะศกษาเรองผลกระทบของนโยบายประชานยมของทกษณทมตอประชาธปไตย ของไทยอยางจรงจง เพอคนหาค�าตอบวานโยบายประชานยมของทกษณกอใหเกด ความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางกบกลมคนชนชนรากหญาไดอยางไร และ ความขดแยงดงกลาวไดสงผลกระทบดานใดตอประชาธปไตยของไทย

วตถประสงคของบทความ 2.1 เพออธบายสาเหตทนโยบายประชานยมของทกษณกอใหเกดความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญา 2.2 เพออธบายผลกระทบทมตอประชาธปไตยของไทยจากปรากฏการณ ความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญาอนมสาเหตมาจากนโยบายประชานยมของทกษณ

การทบทวนวรรณกรรม การทบทวนวรรณกรรมของบทความน ผเขยนไดศกษาบทความและงานวจย ทมเนอหาเกยวของกบเรอง นโยบายประชานยมของทกษณ และความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญา ซงเปนเนอหาทส�าคญในการ น�ามาวเคราะหและอธบายใหเหนถงผลกระทบของนโยบายประชานยมของทกษณ ทมตอประชาธปไตยของไทย วรรณกรรมเรองแรกทผ เขยนไดศกษาคอเรอง ทกษณา-ประชานยม : ความหมาย ปญหา และทางออก ของ เอนก เหลาธรรมทศน ทไดอธบายถงความเกยวของกนระหวางนโยบายประชานยมและความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลาง และกล มคนชนชนรากหญาไวว า นโยบายประชานยมของทกษณมลกษณะแบบ รฐอปถมภ อนหมายถงการทรฐไดเขามาอปถมภประชาชนโดยตรงดวยการก�าหนดนโยบายทตรงตามความตองการของประชาชนและสามารถเขาถงประชาชนไดทนท ซงแตกตางจากนโยบายในอดตทมลกษณะแบบ สงคมอปถมภ ทรฐมไดเขามาม บทบาทในการอปถมภประชาชนโดยตรงแตจะอาศยคนกลางในการเขาถงประชาชนกอน

บทท 3ผลกระทบของนโยบายประชานยมของทกษณทมตอประชาธปไตยของไทย



ซงผทท�าหนาทเปนคนกลางนกคอกลมคนชนชนกลาง ดวยเหตน นโยบายในลกษณะ สงคมอปถมภจงมงเนนการตอบสนองความตองการและเขาถงกล มคนชนชนกลาง มากกวาประชาชนทวไป วรรณกรรมทสองซงผ เขยนไดท�าการศกษาคอเรอง บทบาททางการเมอง ของชนชนกลางไทยในขบวนการพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยภายใต ระบอบ ดร.ทกษณ ของ อสมา หวงกหล�า มความเหนสอดคลองแนวทางเดยวกนคอ นโยบายประชานยมของทกษณเปนนโยบายทรฐเขาไปอปถมภประชาชนโดยตรง แบบไมผานคนกลาง และมการยกตวอยางในกรณทกลมพฒนาเอกชนตางๆ (NGOs) ซงเคยท�าหนาทเปนผประสานงานระหวางรฐกบประชาชนไดถกลดบทบาทความส�าคญ รวมทงขาดทนในการสนบสนนไปมากหลงจากทพรรคไทยรกไทยไดใชนโยบาย ประชานยมในการตดตอสอสารกบประชาชนโดยตรงโดยไมผานกลมพฒนาเอกชน เหลานอกตอไป หรอกรณโครงการแพทยอาสาทถกลดบทบาทความส�าคญและ การสนบสนนลงจากนโยบาย 30 บาทรกษาทกโรค นอกจากนยงมการกลาวถงเรอง ความไมเปนธรรมในดานการน�าภาษไปใชในการก�าหนดนโยบายโดยอธบายวาพรรคไทยรกไทยมการเกบภาษจากกลมคนชนชนกลางในอตราทสงกวากลมคนชนชนรากหญา แตกลบน�าภาษทไดมาไปใชเพอก�าหนดนโยบายประชานยมใหแกกลมคนชนชนรากหญา ตวอยางของวรรณกรรมทงสองเปนหลกฐานทแสดงใหเหนวานโยบายประชานยม ของทกษณมความเชอมโยงกบความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคน ชนชนรากหญาอยางไร โดยนยยะส�าคญของปญหานกคอ นโยบายประชานยม ของทกษณท�าใหเกดการเปลยนแปลงทางดานโครงสรางทางการเมอง จากเดมทกลมคน ชนชนกลางท�าหนาทเปนคนกลางในการสรางความสมพนธระหวางรฐและประชาชน กลายมาเปนรฐไดเขามาสรางความสมพนธกบประชาชนโดยตรง การเปลยนแปลง ทางโครงสรางดงกลาวสงผลใหรฐไมจ�าเปนตองพงพากลมคนชนชนกลางในการเปนคนกลางอกตอไป การก�าหนดนโยบายของรฐจงไมตองค�านงถงการตอบสนองความตองการของกลมคนชนชนกลางเหมอนเชนในอดต ซงสอดคลองกบค�าอธบายของ วรรณกรรมทสามคอเรอง จากระบอบ ดร.ทกษณ สรฐประหาร 19 กนยายน 2549 : วกฤตประชาธปไตยไทย ของ เกษยร เตชะพระ ทกลาววา นโยบายทางสงคมในรปแบบ

บทท

3

6969

ประชานยมของ ดร.ทกษณนนไดสงผลกระทบตอความสมพนธทางอ�านาจและการ จดสรรทรพยากรในหมชนชนน�าอยางรนแรงแบบขดรากถอนโคนเนองจากการใชระบบ ทนนยมเสรควบคไปกบนโยบายประชานยมจงสงผลใหเกดการพลกเปลยนแบบแผน ทเคยมมาซงสงผลกระทบตอกลมชนชนกลางอยางขาราชการและนายทหารชนผใหญ วรรณกรรมเรอง พฒนาการและบทบาททางการเมองของกล มธรกจ การเมองในประเทศไทย ของ สทธโชค ลางคลานนท ไดเนนย�าใหเหนถงผลกระทบ ของนโยบายประชานยมของทกษณทมตอกล มคนชนชนกลางดวยการอธบายวา นโยบายประชานยมของทกษณแมจะกอใหเกดความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ แต เปนการเออประโยชนแคเฉพาะกล มธรกจพวกพองเทานน อกทงยงเขาแทรกแซง ระบบราชการ ครอบง�าสอมวลชน และองคกรอสระ ซงจากค�าอธบายขางตนแสดง ใหเหนวากลมผเสยประโยชนจากนโยบายประชานยมของทกษณกคอ กลมธรกจอนๆ ทไมใชพวกพองของ ดร.ทกษณ กลมขาราชการ กลมสอมวลชน ซงจดอยในกลมคน ชนชนกลางทงสน จากวรรณกรรมตางๆ ทผ เขยนไดน�ามาอางองแสดงใหเหนว านโยบาย ประชานยมของทกษณนนแมจะท�าใหเศรษฐกจของประเทศมความกาวหนา ประชาชน ไดรบประโยชนจากนโยบาย แตกสงผลกระทบอยางรนแรงตอกลมคนชนชนกลาง ซงการไดรบผลกระทบดงกลาวไดกอใหเกดความไมพอใจและการตอตานนโยบาย ประชานยมของทกษณในกลมคนชนชนกลางอนน�าไปสความขดแยงกบกลมคนชนชนรากหญาซงเปนประชาชนสวนใหญของประเทศทไดรบประโยชนจากนโยบายประชานยมของทกษณและตองการปกปองนโยบายประชานยมของทกษณเอาไว ดงเชนค�าอธบายในวรรณกรรมเรอง ทบทวนภมทศนการเมองไทย ของ อภชาต สถตนรามย และคณะ ทกลาววา ความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญาเกดจาก ความตองการทแตกตางกน กล มคนชนชนรากหญามความตองการทจะไดรบ ความเสมอภาคในการเขาถงอ�านาจทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมทเทาเทยมกบ กลมคนชนชนกลาง ซงนโยบายประชานยมของทกษณสามารถตอบสนองความตองการในสวนนของกลมคนชนชนรากหญาได ในขณะทกลมคนชนชนกลางนนมความตองการ ทจะรกษาอ�านาจทางเมอง เศรษฐกจ และสงคมทพวกตนเคยมมาแตอดตไว ซง




นโยบายประชานยมของทกษณไดลดทอนอ�านาจในสวนนของกล มคนชนชนกลาง ลงไป ดวยเหตน ความขดแยงอยางรนแรงระหวางกลมคนสองกลมจงเกดขน กลาวโดยสรป จากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของแสดงใหเหนว า นโยบายประชานยมของทกษณไดสงผลใหเกดความขดแยงระหวางกล มคนชนชนกลางและกล มคนชนชนรากหญาจรงดงสามารถพสจนไดจากเหตผล 2 ประการ คอ (1) นโยบายประชานยมของทกษณไดเปลยนแปลงโครงสรางทางการเมองทเคย เปนมาในอดตซงสงผลกระทบตอกล มคนชนชนกลางแตเปนประโยชนตอกล มคน ชนชนรากหญา และ (2) นโยบายประชานยมของทกษณมลกษณะของความไมเปนธรรมในการกระจายผลประโยชนระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญา อยางไรกตาม วรรณกรรมตางๆ ทผ เขยนศกษามขอบเขตเนอหาเพยง การอธบายทพสจนใหเหนวานโยบายประชานยมของทกษณไดกอใหเกดความขดแยง ระหวางกล มคนชนชนกลางและกล มคนชนชนรากหญาตามหลกฐานในรปแบบ เอกสารเทานน แตยงมไดอธบายในขนตอไปวาความขดแยงดงกลาวสงผลกระทบตอ ประชาธปไตยของไทยอยางไร และยงมไดมการพสจนในเชงประจกษว าเนอหา ทไดรบการอธบายมาในวรรณกรรมขางตนมความถกตองตามความเปนจรงหรอไม ดงนน จงเปนโอกาสใหผเขยนไดน�าประเดนดงกลาวมาศกษาและอธบายในล�าดบตอไป

ระเบยบวธวจย จากการทบทวนวรรณกรรมท�าใหเราไดทราบวา นโยบายประชานยมของ ทกษณไดกอใหเกดความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญา อยางไรกตาม วรรณกรรมตางๆ ยงมไดอธบายถงผลกระทบจากความขดแยงทเกดขน ทมตอประชาธปไตยของไทย และยงมไดมการพสจนในเชงประจกษวาเนอหาทได รบการอธบายมาในวรรณกรรมขางตนมความถกตองตามความเปนจรงหรอไม ดงนน ในเนอหาสวนนจงเปนการน�าประเดนดงกลาวมาศกษาโดยมระเบยบวธวจยดงตอไปน การศกษาในเรอง ผลกระทบทมตอประชาธปไตยของไทยจากเหตความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญา ซงเกดจากนโยบายประชานยมของทกษณ ผเขยนไดใชวธการศกษาตามรปแบบการวจยเชงคณภาพโดยการรวบรวม

บทท

3

7171

ขอมลจากการสมภาษณและเอกสารทเกยวของ เชน เอกสารทางวชาการ วารสาร หนงสอพมพ รวมทงขอมลจากสออเลกทรอนกสตางๆ เพอน�าขอมลทไดรบมาใช ในการวเคราะหเนอหาทจะน�าเสนอในสวนถดไป โดยผเขยนจะมงเนนศกษาใน 3 ประเดนหลก ไดแก 1. การพสจนผลการทบทวนวรรณกรรมเพอยนยนความถกตองของขอมล เพอตรวจสอบความถกตองของขอมลจากการทบทวนวรรณกรรมวามความ ถกตองตามสภาพความเปนจรงหรอไม ผ เขยนจงใชวธการสมภาษณกล มตวอยาง จ�านวน 100 คน ซงประกอบไปดวยกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญา โดยเปนการสอบถามความคดเหนเกยวกบความพงพอใจในนโยบายประชานยมของทกษณ 2. ผลกระทบทรฐบาลซงมาจากการเลอกตงไดรบจากปญหาความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญาในระหวางป พ.ศ. 2548-2557 สาเหตทผเขยนตองศกษาในประเดนน เนองจากรฐบาลทมาจากการเลอกตง โดยประชาชนนบเปนสงส�าคญทสะทอนใหเหนถงความเปนประชาธปไตย ดงนน การศกษาในเรองผลกระทบทรฐบาลซงมาจากการเลอกตงไดรบจากปญหาความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญาจงเปนเรองส�าคญส�าหรบการศกษาเรองผลกระทบจากความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญา ทมตอประชาธปไตยของไทย 3. การเชอมโยงความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญากบการรฐประหารทงในป พ.ศ. 2549 และ 2557 เปนอกประเดนหนงทผเขยนจ�าเปนตองศกษา เนองจากปญหาความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญาเปนหนงในสาเหตส�าคญทได ถกน�ามากลาวอางในการท�ารฐประหารทงสองครง การรฐประหารนบเปนภาพสะทอน ใหเหนถงปญหาของการปกครองในระบอบประชาธปไตย ดงนนจงมความจ�าเปน อยางยงทจะตองศกษาความขดแยงทเกดขนวามความเชอมโยงกบการรฐประหาร ทงสองครงอยางไร ซงจะเปนอกหนงภาพสะทอนทแสดงใหเหนถงผลกระทบจาก ความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญาทมตอประชาธปไตยของไทย




ผลการศกษา จากการศกษาตามระเบยบวธวจยทไดอธบายไวในสวนกอนหนา ในเนอหา สวนนจะเปนการน�าขอมลทผเขยนไดคนพบมาเรยบเรยงและอธบายเปนผลการศกษา ของบทความนโดยแบงเนอหาออกเปน 3 สวน ไดแก 1. การพสจนผลการทบทวนวรรณกรรมเพอยนยนความถกตองของขอมล 2. ผลกระทบทรฐบาลซงมาจากการเลอกตงไดรบจากปญหาความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญาในระหวางป พ.ศ. 2548-2557 3. การเชอมโยงความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชน รากหญากบการรฐประหารทงในป พ.ศ. 2549 และ 2557

1. การพสจนผลการทบทวนวรรณกรรมเพอยนยนความถกตองของขอมล ผวจยรวบรวมขอมลดวยการสมภาษณกลมตวอยางจ�านวน 100 คน โดยแบงกลมตวอยางออกเปน 2 กลม คอ กลมคนชนชนกลางจ�านวน 50 คน และกลมคนชนชนรากหญาจ�านวน 50 คน โดยก�าหนดคณสมบตของแตละกลมตวอยางดงตอไปน 1.1 กลมคนชนชนกลาง คอกลมคนทประกอบอาชพหรอมพนฐานครอบครว มาจากการท�าธรกจสวนตวหรอรบราชการ 1.2 คนชนชนรากหญา คอกลมคนทประกอบอาชพหรอมพนฐานครอบครว มาจากการท�าอาชพ รบจางทวไป เกษตรกร หรอท�าธรกจขนาดเลก ผลจากการสมภาษณพบวา กลมคนชนชนกลางมแนวโนมไปในทางไมพงพอใจ ในนโยบายประชานยมของทกษณอนเนองมาจากเหตผลส�าคญคอความไมเปนธรรม ในดานภาษ โดยกลมตวอยางทเปนกลมคนชนชนกลางใหความเหนวาพวกตนเปน กลมคนทจ ายภาษมากกวาแตกลบไมไดรบผลตอบแทนเทาทควรเพราะเงนภาษ ทพวกตนจายไปนนถกน�าไปใชเพอด�าเนนนโยบายประชานยมแกกลมคนชนชนรากหญา ทางดานผทประกอบอาชพธรกจสวนตวนนมความไมพอใจอยางชดเจนตอนโยบาย ขนคาแรง โดยใหความเหนวาเปนนโยบายทไมสอดคลองกบสภาพแวดลอมทางธรกจและเปนการเอารดเอาเปรยบผเปนเจาของกจการ ในขณะทผประกอบอาชพขาราชการใหความเหนในเชงวฒนธรรมและสงคมวา นโยบายประชานยมของทกษณม งเนน

บทท

3

7373

ความเปนวตถนยมมากเกนไปจนท�าลายความสมพนธระหวางขาราชการและประชาชนทแตเดมมความใกลชดและถอยทถอยอาศยกน นอกจากนกลมคนชนชนกลางซงเปน กล มตวอยางยงใหความเหนวาการลมลางรฐบาลของ ดร.ทกษณ ไมอาจใชวธการ ตามหลกการประชาธปไตยทใชหลกการเสยงสวนมากไดเพราะรฐบาลของ ดร.ทกษณ นนมกล มคนชนชนรากหญาซงเปนคนสวนใหญของสงคมสนบสนนอย ดงนนจงม ความจ�าเปนตองใชหลกการอนๆ เชน การรฐประหารเพอโคนลมรฐบาลของ ดร.ทกษณ ในขณะทกลมคนชนชนรากหญามแนวโนมไปในทางพงพอใจนโยบายประชานยม ของทกษณอนเนองมาจากนโยบายประชานยมของทกษณท�าใหพวกตนสามารถ เขาถงบรการตางๆ ของรฐไดและไดรบผลตอบแทนทเปนรปธรรมชดเจนซงเปนสทธประโยชนทพวกตนไมเคยมหรอไดรบมากอน โดยเฉพาะอยางยงนโยบาย 30 บาท รกษาทกโรคทท�าใหพวกตนสามารถเขาถงการรกษาพยาบาลได อกทงนโยบาย รบจ�าน�าขาว นโยบายพกช�าระหนเกษตรกร และนโยบาย OTOP กเปนนโยบายทสงผลใหพวกตนมรายไดเพมขนและยกระดบฐานะของพวกตนขนไดอยางรวดเรวและชดเจน ส�าหรบทศนคตทกล มคนทงสองกล มมตอกนนน ฝายกล มคนชนชนกลาง มองวาพวกตนไมไดมปญหากบกลมคนชนชนรากหญาโดยตรง แตมปญหากบรฐบาล ของ ดร.ทกษณ ทใชนโยบายประชานยมเอารดเอาเปรยบพวกตน การกระทบกระทง กบกลมคนชนชนรากหญาทเกดขนนนเนองมาจากกลมคนชนชนรากหญาไดเขามา ปกปอง ดร.ทกษณ ในขณะทฝายกล มคนชนชนรากหญามองวาพวกตนมปญหา โดยตรงกบกลมคนชนชนกลาง เพราะกลมคนชนชนกลางเปนกลมคนทเอารดเอาเปรยบพวกตนมาชานาน และการทกลมคนชนชนกลางตอตานนโยบายประชานยมกเปรยบเสมอนการรดรอนสทธประโยชนทกลมคนชนชนรากหญาจะพงไดและเปนการกดข กลมคนชนชนรากหญาใหอยใตการเอารดเอาเปรยบของกลมคนชนชนกลางตอไป จากผลการสมภาษณเพอพ สจน ผลของข อมลการทบทวนวรรณกรรม ในขางตนสามารถสรปไดวา ผลทไดรบจากการทบทวนวรรณกรรมเปนไปในแนวทางเดยวกนนนคอ กล มคนชนชนกลางเปนกล มคนทไมพงพอใจนโยบายประชานยม ของทกษณและตองการลมลางรฐบาลของ ดร.ทกษณ ในขณะทกลมคนชนชนรากหญา เปนกล มคนทพงพอใจนโยบายประชานยมของทกษณและตองการปกปองรฐบาล




ของ ดร.ทกษณ และสาเหตดงกลาวจงกอใหเกดความขดแยงระหวางคนทงสองกลม

2. ผลกระทบทรฐบาลซงมาจากการเลอกตงไดรบจากปญหาความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญาในระหวางป พ.ศ. 2548 - 2557 อางองจากขอคนพบในการทบทวนวรรณกรรมและการสมภาษณกลมตวอยาง สาเหตหนงทกอใหเกดความขดแยงระหวางกล มคนชนชนกลางและกลมคนชนชน รากหญาคอนโยบายประชานยมของทกษณทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงในดานโครงสรางทางการเมองอยางรนแรง ดวยเหตดงกลาว กลมคนชนชนกลางจงตอตานนโยบายประชานยมของทกษณ ในขณะทกล มคนชนชนรากหญากตองการปกปอง นโยบายประชานยมของทกษณ กอเกดเปนความขดแยงทลกลามเปนการตอส กน อยางรนแรงระหวางกลมคนทงสองกลมในชวงป พ.ศ. 2548-2557 ดงสามารถเหน ไดจากการชมนมทางการเมองและการใชความรนแรงของคนทงสองกลม ขอสงเกตทส�าคญในประเดนนคอในชวงระหวางป พ.ศ. 2548-2557 ทความ ขดแยงระหวางกล มคนชนชนกลางและกล มคนชนชนรากหญาเปนไปอยางรนแรง รฐบาลทมาจากการเลอกตงในเวลานนลวนถกโคนลมดวยวธการทไมปกตและไมเปนไปตามหลกประชาธปไตย เรมจากรฐบาลพรรคไทยซงถกยดอ�านาจโดยคณะรฐประหาร ในป พ.ศ. 2549 พรรคพลงประชาชน (พ.ศ. 2550-2551) ซงถกศาลรฐธรรมนญ ตดสนใหยบพรรค และพรรคเพอไทย (พ.ศ. 2554-2557) ซงถกยดอ�านาจโดย คณะรฐประหารในป พ.ศ. 2557 โดยพรรคการเมองทงสามพรรค ลวนเปนพรรคการเมองทบรหารโดยสมาชกตระกลชนวตร ของ ดร.ทกษณ ทงสน ขอสงเกตในขางตนแสดง ใหเหนถงผลกระทบทรฐบาลซงมาจากการเลอกตงไดรบจากปญหาความขดแยง ระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญาในระหวางป พ.ศ. 2548-2557 ในดานเสถยรภาพของรฐบาลทมาจากการเลอกตง ตลอดชวงเวลาในการบรหารประเทศ รฐบาลในชวงเวลานนตองประสบ ปญหาจากการถกตอตานอยางรนแรงโดยกล มคนชนชนกลางทไดรวมตวกนเปน กลมผชมนมทางการเมองตางๆ ซงมจดประสงคคอการขบไลรฐบาล การชมนมเพอ ตอตานและขบไลรฐบาลของกล มคนชนชนกลางในครงนมจดเชอมโยงทส�าคญ

บทท

3

7575

อย ประการหนงซงสงผลกระทบตอรฐบาลทมาจากการเลอกตงในขณะนนนนคอ การเรยกรองใหมรฐบาลทมาจากการแตงตง (ทมขาว ASTV, 2557) ซงหลกการ ดงกลาวเปนหลกการทขดตอหลกการปกครองในรปแบบประชาธปไตยทก�าหนดวา รฐบาลจะตองมาจากการเลอกตงโดยประชาชนอยางชดเจน ซงแสดงใหเหนถงภาพ สะทอนของพฤตกรรมทางการเมองของกลมคนชนชนกลางของไทยนนคอ กลมคน ชนชนกลางเปนกลมคนสวนนอยของสงคมการเมอง แตดวยความทพวกเขาเปนผม ฐานะทางเศรษฐกจและสถานภาพทางสงคมท�าใหพวกเขามพนทและเครองมอท หลากหลายในการตอรองกบรฐโดยไมจ�าเปนตองพงการเลอกตง ดวยเหตดงกลาว จงเป นเหตผลทท�าใหกล มคนชนชนกลางมได เหนความส�าคญของการเลอกตง (อภชาต สถตนรามย, ยต มกดาวจตร, และนต ภวครพนธ, 2556: 145) การเกด ปรากฏการณทางการเมองทพรรคการเมองภายใตการน�าของสมาชกตระกลชนวตร ของ ดร.ทกษณ สามารถชนะการเลอกตงไดอยางตอเนองตงแตป พ.ศ. 2544 เปนตน มาจากการกมคะแนนเสยงของกล มคนชนชนรากหญาซงเปนกล มคนสวนใหญ ของประเทศเอาไวเปนสงกระตนใหพฤตกรรมทางการเมองในขางตนของกล มคน ชนชนกลางแสดงออกมาอยางชดเจน เนองจากกลมคนชนชนกลางซงเปนกล มคน สวนนอยเหนวาการเลอกตงไมใชเครองมอในการตอบสนองความตองการทางการเมอง ของพวกเขาซงเปนเสยงสวนนอยในสงคมอกตอไป การขาดความเชอมนในการเลอกตง ท�าใหพวกเขาเลอกทจะใชวธการอนๆ เพอตอบสนองความตองการทางการเมอง ของพวกเขาซงกคอการหนไปรวมมอกบกลมอ�านาจนยมเกา เชน ขาราชการ ทหาร รวมทงสถาบนกษตรย องคกรอสระ และศาล (อภชาต สถตนรามย, ยต มกดาวจตร, และนต ภวครพนธ, 2556: 2) จากการอธบายในขางตน ผลกระทบทรฐบาลซงมาจากการเลอกตงไดรบ จากปญหาความขดแยงระหวางกล มคนชนชนกลางและกล มคนชนชนรากหญาใน ระหวางป พ.ศ. 2548-2557 นนกคอ รฐบาลขาดเสถยรภาพในการบรหารประเทศ ดงสามารถพสจนไดจากการทรฐบาลทมาจากการเลอกตงในเวลานนลวนถกโคนลม ดวยวธการทไมปกตและไมเปนไปตามหลกประชาธปไตยอนเนองมาจากการชมนม ตอตานอยางรนแรงของกล มคนชนชนกลางซงมพฤตกรรมทางการเมองทไมให




ความส�าคญกบรฐบาลทมาจากการเลอกตงและหนไปใชเครองมออนนนคอการรวมมอ กบกลมอ�านาจเดม เชน ขาราชการและทหาร รวมถงสถาบนและองคกรทมอ�านาจอนๆ ดวย เชน สถาบนกษตรย องคกรอสระ และศาล เพอโคนลมรฐบาลทมาจากการเลอกตงแตไมเปนทพงประสงคของพวกเขา ซงพฤตกรรมทางการเมองดงกลาวไดน�าไปส การรฐประหารถง 2 ครง ซงจะท�าการอธบายในหวขอถดไป

3. การเชอมโยงความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญากบการรฐประหารทงในป พ.ศ. 2549 และ 2557 ตอเนองจากหวขอกอนหนา จากความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลาง และกล มคนชนชนรากหญาอนมมลเหตมาจากนโยบายประชานยมของทกษณ กอใหเกดความไมมเสถยรภาพของรฐบาลทมาจากการเลอกตงในชวงป พ.ศ. 2548- 2557 จนในทสดรฐบาลทมาจากการเลอกตงในชวงเวลานนถกโคนลมดวยการรฐประหารถง 2 ครง ซงข อสงเกตทส�าคญของการรฐประหารคอ มประชาชน สวนหนงไดแสดงการสนบสนนการรฐประหารซงกคอกล มคนชนชนกลางทเปนคน กลมหลกทตอตานรฐบาลในเวลานนซงมหลกฐานเชงประจกษทปรากฏใหเหนเปน จ�านวนมาก เชน ภาพของประชาชนจ�านวนหนงทออกมาใหก�าลงใจและยนดอกไม แกทหารซงไดกอการรฐประหารในป พ.ศ. 2549 ผลการส�ารวจของหลายส�านกทม แนวโนมไปในทางเดยวกน งานวจยของสถาบนทางวชาการตางๆ ฯลฯ เพอความชดเจนในหลกฐานขางตน ผ เขยนจงไดน�าหลกฐานบางสวน เชน ค�าสมภาษณหรอผลการส�ารวจของส�านกตางๆ มาแสดงใหเหนเปนเชงประจกษ ดงตอไปน (1) ผลจากสวนดสตโพลลทไดสอบถามความคดเหนของประชาชน 2,019 คน ในพนทกรงเทพและปรมณฑลในประเดนของการรฐประหารในป พ.ศ. 2549 พบวา มผเหนดวยกบการรฐประหารถง 83.98% (ทมขาว TCIJ, 2559) (2) ผลจากเอแบคโพลลทไดสอบถามความความคดเหนของประชาชน 1,509 คน ในพนทกรงเทพฯ และปรมณฑลในประเดนการสนบสนนรฐบาลของ พล.อ.สรยทธ

บทท

3

7777

ซงมาจากการรฐประหารป พ.ศ. 2549 พบวามผใหการสนบสนนรฐบาลถง 64.1% (ทมขาว TCIJ, 2559) (3) ผลจากกรงเทพโพลลทไดสอบความความคดเหนของประชาชน 1,102 คน ในประเดนการสนบสนนรฐบาลของ พล.อ.สรยทธ ซงมาจากการรฐประหารป พ.ศ. 2549 พบวามผใหการสนบสนนรฐบาลถง 64.8% (ทมขาว TCIJ, 2559) (4) ค�าประกาศของนายสนธ ลมทองกล แกนน�ากลมคนเสอเหลองขณะชมนม ซงกลาววา “วนนประชาชนชนะแลว แตยงไมชนะนอก จะนอกไดตองใชทหารเทานน มทางเดยว และไมตองเคอะเขน” (ทมขาว ASTV, 2557) (5) ค�าสมภาษณของนายสนธ ลมทองกล แกนน�ากลมคนเสอเหลองภายหลงเหตการณการรฐประหารในป พ.ศ. 2549 ทกลาววา “เปนเรองนายนด การเรมตนใหมของประเทศก�าลงเรมไปในทศทางทด” (Thitinob, 2549) (6) ค�าสมภาษณของนายสเทพ เทอกสบรรณ แกนน�ากลม กปปส. ภายหลงเหตการณการรฐประหารในป พ.ศ. 2557 ทยอมรบวามการพดคยกบ พล.อ.ประยทธ เรองการรฐประหารจรงโดยกลาววา “กอนทจะมการประกาศกฎอยการศกของกองทพ ทาน (ประยทธ) กบอกผมวา คณสเทพและมวลมหาเหนอยมามากแลว ตอจากนไป จะเปนภาระหนาทของกองทพทจะรบไมตอ” (เนาวรตน สขส�าราญ, 2557) จากหลกฐานตางๆ ทยกมาแสดงในขางตน ผลจากผลส�ารวจในส�านกตางๆ และค�าสมภาษณของแกนน�ากลมคนเสอเหลองและกลม กปปส. ซงเปนกลมผชมนม ทเกดจากการรวมตวของกลมคนชนชนกลางทด�าเนนการเคลอนไหวตอตานรฐบาล มาอยางตอเนองตงแตป พ.ศ. 2548 แสดงใหเหนอยางชดเจนวากลมคนชนชนกลาง มแนวโนมไปในทศทางทสนบสนนการรฐประหาร ประกอบกบการอธบายในหวขอ กอนหนาทวากล มคนชนชนกลางไดใชการรวมมอกบสถาบนและองคกรทมอ�านาจ ตางๆ เชน สถาบนกษตรย ขาราชการ ทหาร ศาล ฯลฯ เพอโคนลมรฐบาลทพวกเขา ไมพงประสงคจงเปนสงทเนนย�าใหเหนวากล มคนชนชนกลางคอชนวนเหตในการรฐประหารทง 2 ครง เนองจากการชกน�าใหทหารเขามามสวนรวมกบความขดแยง ทเกดขนซงเปนการเปดโอกาสใหทหารกอการรฐประหารไดในทสด




บทสรป จากการศกษาเรอง ผลกระทบของนโยบายประชานยมของทกษณทมตอประชาธปไตยของไทย สามารถสรปผลไดวา นโยบายประชานยมของทกษณ ไดกอใหเกดความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญา ซงส งผลกระทบตอเสถยรภาพของรฐบาลทมาจากการเลอกตงและน�าไปส การเกดรฐประหารในทายทสด โดยกลมคนชนชนกลางนบเปนกลมทมบทบาทส�าคญทสดซงกอใหเกดปรากฏการณดงกลาวขนเนองจากพฤตกรรมทางการเมอง 3 ประการคอ (1) การไมเชอมนและไมใหความส�าคญกบรฐบาลทมาจากการเลอกตงเนองจาก พวกตนเปนกล มคนสวนนอยในสงคมจงไมสามารถใชการเลอกตงเพอใหได มา ซงรฐบาลทพวกตนตองการได (2) การรวมมอกบองคกรและสถาบนทมอ�านาจอนๆ เพอโคนลมรฐบาลของ ดร.ทกษณ ทพวกตนไมสนบสนน และ (3) การสนบสนน การรฐประหารเพอโคนลมรฐบาลของ ดร.ทกษณ เพราะไมสามารถใชวธการตาม หลกการประชาธปไตยซงมงเนนหลกการเสยงขางมากได สรปผลการวจย นโยบายประชานยมของทกษณไดกอใหเกดความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญาเนองจากเหตผล 2 ประการคอ (1) นโยบายประชานยมของทกษณไดเปลยนแปลงโครงสรางทางการเมองทเคยเปนมาในอดตซงสงผลกระทบตอกลมคนชนชนกลางแตเปนประโยชนตอกลมคนชนชนรากหญา และ (2) นโยบายประชานยมของทกษณมลกษณะของความไมเปนธรรมในการกระจายผลประโยชนระหวางกลมคนชนชนกลางและกลมคนชนชนรากหญา กลาวคอนโยบายประชานยมของทกษณไดกอใหเกดการแบงแยกอยางชดเจนระหวางกลมคนทไดรบ ผลกระทบจากนโยบาย (กลมคนชนชนกลาง) และกลมคนทไดรบประโยชนจากนโยบาย (กลมคนชนชนรากหญา) ซงกลมคนทงสองกลมมสดสวนในสงคมการเมองทตางกน อยางชดเจนโดยกลมคนชนชนกลางเปนกลมคนสวนนอย แตกลมคนชนชนรากหญา เปนกลมคนสวนมาก ดวยเหตน การเลอกตงซงใชหลกการของเสยงสวนใหญจงไมใช เครองมอทจะตอบสนองความตองการทางการเมองของกลมคนชนชนกลางทเปนเสยงสวนนอย กลมคนชนชนกลางจงไมเชอมนในการเลอกตงและไมเหนความส�าคญของรฐบาลทมาจากการเลอกตงอกตอไป พวกเขาจงหนไปใชเครองมออนแทนนนกคอการรวมมอ

บทท

3

7979

กบองคกรและสถาบนทมอ�านาจอนๆ เชน กองทพ เพอท�าการโคนลมรฐบาลทมาจาก การเลอกตงแตไมเปนทพงประสงคของพวกเขา จนในทายทสดกน�าไปสการสนบสนน และผลกดนใหเกดการรฐประหารทง 2 ครง บทสรปในขางตนน�ามาซงขอเสนอแนะวา ควรตองมการควบคมการก�าหนดนโยบายของพรรคการเมองและรฐบาล โดยมการก�าหนดกลไกบางประการทจะสามารถน�ามาควบคมพรรคการเมองมใหก�าหนดนโยบายทมลกษณะแบบประชานยมเพอใชในการ หาเสยง รวมถงภายในรฐสภาซงควบคมการก�าหนดนโยบายของรฐบาล โดยหากรฐบาล ไดยนเสนอนโยบายทมลกษณะแบบประชานยมตอรฐสภา กลไกดงกลาวจะท�าหนาท ยบยงมใหนโยบายนนผานเปนกฎหมายได โดยกลไกดงกลาวนนจะตองเปนกลไก ทใหประชาชนเขาไปมสวนรวมในการวางแนวทางนโยบายดวย ซงหากสามารถ ควบคมพรรคการเมองและรฐบาลมใหก�าหนดนโยบายทมลกษณะแบบประชานยมได การก�าหนดนโยบายกจะมความเปนธรรมมากขน ไมเอนเอยงไปในทางใหประโยชนตอประชาชนฝายใดฝายหนงและเบยดเบยนประโยชนของประชาชนอกฝายหนงมากเกนไป ความขดแยงระหวางกลมคนในสงคมกอาจบรรเทาลงและน�ามาซงความมเสถยรภาพทางการเมองในรปแบบการปกครองในระบอบประชาธปไตยของไทย บทความนเปนการอธบายความเชอมโยงของผลกระทบของนโยบายประชานยมของทกษณทมตอประชาธปไตยของไทยวา ปญหาเรองนโยบายประชานยมของทกษณไดน�าไปสปญหาความขดแยงระหวางกลมคนชนชนกลางกบกลมคนชนชนรากหญา และกอใหเกดการรฐประหารไดอยางไร ซงนบเปนขอมลส�าคญทสามารถน�าไปศกษา เพมเตมในประเดนอนๆ ทเกยวของได เชน หากไมมนโยบายประชานยมแลวปญหา ความขดแยงระหวางกลมคนทงสองกลมจะยตลงจรงหรอไม และนอกจากผลกระทบ ดานความขดแยงของคนทงสองกลมและการเกดรฐประหารแลวยงมผลกระทบอนๆ ทมสาเหตมาจากนโยบายประชานยมของทกษณอกหรอไม ซงผเขยนเหนวาเปนประเดน ทนาสนใจซงสมควรแกการศกษาตอไป




เอกสารอางองThitinob. รฐประหาร 19 กนยา-วถประชาธปไตยสงคมไทย? มมมองจากภาค ประชาชน. (14 ตลาคม 2560). สบคนจาก https://thitinob.com/node/41เกษยร เตชะพระ. (2550). จากระบอบทกษณสรฐประหาร 19 กนยายน 2549 : วกฤต ประชาธปไตยไทย. กรงเทพฯ : โรงพมพเดอนตลา.ทรงภม พรหมภาพ. (2558). ปจจยทกอใหเกดประชานยมทางการเมองไทยป พ.ศ. 2549- 2553. วารสารรฐศาสตรและนตศาสตร มหาวทยาลยกาฬสนธ, 4(2), 232-251.ทมขาว ASTV. พระสเทพร�าลก 1 ป กปปส. จะตอสรวมกนไปไมชนะไมเลก. (14 ตลาคม 2557). สบคนจาก http://www.manager.co.th/Home/ViewNews. aspx?NewsID=9570000125464ทมขาว ASTV. สนธขนเวทหนาชอง 5 หนนมวลชนสเพอปฏรปประเทศ-ย�าทหาร ตองออก ไมเอานายกฯ คนกลาง. (14 ตลาคม 2560) สบคนจาก http://www. manager.co.th/Politics/ViewNews.aspx?newsid=9570000051775ทมขาว TCIJ. ยอนดโพลลยคเผดจการ 2549-2550 Politics of Poll กบความนา เชอถอ. (14 ตลาคม 2560). สบคนจาก http://www.tcijthai.com/office-tcij/ view.php?ids=6319 นนทวฒ พพฒนเสรธรรม. (2551). ปจจยทมผลกระทบตอการเกดขนของประชานยม ในประเทศไทย. วารสารเศรษฐศาสตรธรรมศาสตร, 26(3), 119-116.เนาวรตน สขส�าราญ. เปดใจสเทพจากหนา 1 บางกอกโพสต. (14 ตลาคม 2560). สบคนจาก https://www.posttoday.com/analysis/interview/302501 ประภาส มนตะสตร. (2558). ประสทธพลการน�านโยบายประชานยมไปปฏบตในสงคม ชนบทไทย. วารสารบณฑตศกษา มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา, 8(2), 298-308.ศทธกานต มจน. (2559). พฤตกรรมการเลอกตงและทศนคตเกยวกบการซอเสยง ของเขตจงหวดภาคอสาน : กรณตวอยางจงหวดมหาสารคาม. วารสารสถาบน พระปกเกลา 11(3), 110-128.

บทท

3

8181

สทธโชค ลางคลานนท. (2552). พฒนาการและบทบาททางการเมองของกลมธรกจ การเมองไทย. คณะรฐประศาสนศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, กรงเทพฯ.อภชาต สถตนรามย, ยต มกดาวจตร, และนต ภวครพนธ. (2556). ทบทวนภมทศน การเมองไทย. เชยงใหม : สถาบนศกษานโยบายสาธารณะ.อภญญา ดสสะมาน. (2557). การปฏรปประเทศไทยกบทางออกวกฤตการเมองไทย, วารสารสถาบนพระปกเกลา, 12(2), 5-30.อรรถจกร สตยานรกษ. (2557). การเปลยนแปลงสความเปนเมองของสงคมชนบท : กระบวนการเคลอนไปสประชาธปไตย, วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสราษฎรธาน, 6(2), 93-120. อสมา หวงกหล�า. (2553). บทบาททางการเมองของชนชนกลางไทยในขบวนการพนธมตร ประชาชนเพอประชาธปไตยภายใตระบอบทกษณ. วารสารรมพฤกษ, 28(3), 211- 249.อบลพรรณ กระจางโพธ. (2553). การเคลอนไหวของขบวนการแนวรวมประชาธปไตย ตอตานเผดจการแหงชาต (นปช.) ชวงรฐบาลอภสทธ. คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย, กรงเทพฯ.เอนก เหลาธรรมทศน. (2550). ทกษณา-ประชานยม (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : มตชน.



การพฒนาขดความสามารถดานภาวะผนำากบการปฏรปการศกษาของผบรหารสถาบนอดมศกษาไทยในยคไทยแลนด 4.0Capability Leadership Development in Educational Reform the Administrators of Thai Higher Education in Thailand 4.0

นเวศ ธรรมชยชศกด และ ธดา กมลรงเรองNives Thamachaichusak and Tida Kamonrungruang

4บทท


การพฒนาขดความสามารถดานภาวะผน�ากบการปฏรปการศกษาของผบรหารสถาบนอดมศกษาไทยในยคไทยแลนด 4.0

Capability Leadership Development in Educational Reform the Administrators of Thai Higher Education in Thailand 4.0

นเวศ ธรรมชยชศกด1 และ ธดา กมลรงเรอง2 Nives Thamachaichusak and Tida Kamonrungruang

บทน�า บทความน ม ว ตถประสงค เพ อช ให เหนถ งความส� าคญในการพฒนา ขดความสามารถดานภาวะผน�า และการเตรยมความพรอมของผบรหารสถาบนอดมศกษาไทยในการพฒนาการบรหารจดการหลกสตรภายในองคกรใหสามารถตอบสนองตอแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560-2564) ซงยดหลกการพฒนาตามหลก “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” “การพฒนาทยงยน” และ “คนเปนศนยกลางการพฒนา” สอดรบกบกรอบยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป (พ.ศ. 2560-2579) ซงจะน�าไปสการพฒนาใหคนไทยมความสข และตอบสนองตอการบรรลซงผลประโยชนแหงชาต ในการทจะพฒนาคณภาพชวต สรางรายไดระดบสง และสรางความสขของคนไทย

1 ทปรกษาการด�าเนนงานโครงการวจยและพฒนาการทางทหารกองทพบก ดานรฐประศาสนศาสตร 86/42-43 อาคารรอแยลทาวเวอร 3 ซอยอนทามระ 25 ถนนสทธสารวนจฉย สามเสนใน พญาไท กทม. 10400 E-mail : [email protected] Tel. (Mobile) 061-99592962 นกวชาการอสระ 129-131 ถนนชมพล ต�าบลหนาเมอง อ�าเภอเมองฉะเชงเทรา จงหวดฉะเชงเทรา 24000 E-mail: [email protected] Tel. (Mobile) 089-0994245

4บทท

บทท

4

8585

สงคมมความมนคง เสมอภาคและเปนธรรม ประเทศสามารถแขงขนไดในระบบเศรษฐกจ หรอการเปน “ไทยแลนด 4.0” ในศตวรรษท 21 ไดอยางมนคง มงคง และยงยนค�าส�าคญ: การพฒนาขดความสามารถ; ภาวะผน�า; การปฏรปการศกษา; ผบรหารสถาบน อดมศกษาไทย; ไทยแลนด 4.0

Abstract The objective of this article was to introduce the importance of capability development for leadership and preparations for the administrators of Thai higher education in Thailand for curriculum development to respond to the Twelfth National Economic and Social Development Plan (2017-2021) which based upon the “Sufficiency Economy Philosophy” “Sustainable Development” and “People-Centered Learning” in line with Sustainable Development Goals (2017-2036). This is in order to attain the national goals such as to improve the quality of life, to upgrade and distribute higher income, to strengthen happiness of Thai people, to enhance stable, equal and fair society for steering the country to become “Thailand 4.0” in the 21st century with stability, prosperity and sustainabilityKeywords: Capability Development; Leadership; Educational Reform; The Administrators of Thai Higher Education in Thailand; Thailand 4.0

การพฒนาขดความสามารถดานภาวะผนำากบการปฏรปการศกษาของผบรหารสถาบนอดมศกษาไทยในยคไทยแลนด 4.0Capability Leadership Development in Educational Reform the Administrators of Thai Higher Education in Thailand 4.0

บทน�า การพฒนาประเทศตามแนวทางการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตทผานมา สงผลใหประเทศไทยมระดบการพฒนาทสงขนตามล�าดบ แตอยางไรกตามประเทศไทย ยงคงประสบปญหาทางดานคณภาพในเกอบทกดาน โดยเฉพาะคณภาพทางดานการศกษา

บทท 4


ทงทคณภาพทางดานการศกษาเปนปจจยส�าคญทจะยกระดบในการพฒนาประเทศไทย ไดในอนาคต ดงนนแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560-2564) (แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560-2564), 2559) ซงยด หลกการพฒนาตาม “หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” “หลกการพฒนาทยงยน” และ “หลกการมงเนนคนเปนศนยกลางในการพฒนา” จงไดจดวางยทธศาสตรในการพฒนา และยกระดบการศกษา ซงสอดรบกบกรอบยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป (พ.ศ. 2560-2579) ทก�าหนดวา “ประเทศมความมนคง มงคง ยงยน เปนประเทศพฒนาแลว ดวยการ พฒนาตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” ซงจะน�าไปสการพฒนาใหคนไทยมความสข และตอบสนองตอการบรรลซงผลประโยชนแหงชาต ในการทจะพฒนาคณภาพชวต สราง รายไดระดบสง และสรางความสขของคนไทย สงคมมความมนคง เสมอภาคและเปนธรรม ประเทศสามารถแขงขนไดในระบบเศรษฐกจ หรอการเปน “ไทยแลนด 4.0” ประเดน ดงกลาวขางตนไดรบการบรรจอย 1 ใน 6 ยทธศาสตร ตามกรอบยทธศาสตรชาต 20 ป (พ.ศ. 2560-2579) คอ “การพฒนาและเสรมสรางศกยภาพทรพยากรมนษย” โดยหนง ในสด านของกรอบยทธศาสตรดงกลาว ม งเนนผลสมฤทธทางดานการพฒนาและ เสรมสรางศกยภาพคนตลอดชวงชวต ตลอดจนการยกระดบการศกษาและการเรยนร ใหมคณภาพเทาเทยมและทวถง นอกจากน แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560- 2564) ไดก�าหนดเปาหมายและตวชวดไวสอดคลองกบกรอบเปาหมายการพฒนาเศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอม ทองคการสหประชาชาตไดก�าหนดขน ไดแก การพฒนาทยงยน (Sustainable Development Goal : SDGs) โดยประเดนทส�าคญของการพฒนาในการปฏรปการศกษาทไมอาจละเลยตามกรอบการพฒนาประเทศ ไดแก การเตรยมพรอมดานก�าลงคนและการเสรมสรางศกยภาพของประชากรในทกชวงวย ตลอดจนสรางความรความเขาใจใหทกภาคสวนตระหนกถงความส�าคญและพรอมเขารวม การพฒนาขดความสามารถดานภาวะผน�า และการเตรยมความพรอมของผบรหารสถาบนอดมศกษาไทย ในการพฒนาการบรหารจดการหลกสตรภายในองคกรใหสามารถตอบสนองตอแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตจงเปนวาระส�าคญเรงดวนทผบรหารสถาบนอดมศกษาตองทบทวนและพจารณาการบรหารจดการวาการด�าเนนงานขององคกรในปจจบนไดอยบน

บทท

4

8787

แนวทางเดยวกนกบยทธศาสตรของประเทศทไดวางไวหรอไม ในฐานะทสถาบนอดมศกษาเปนแหลงบมเพาะ เตรยมความพรอม และเสรมสรางศกยภาพดานก�าลงคนของประชากร เพอชวยสนบสนน ผลกดนแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไปส การปฏบตทมประสทธภาพและประสทธผลตอไป

ความตองการจ�าเปนในการปฏรปการศกษาและภาวะผน�า “การศกษา” เปนกลไกในการพฒนา สงเสรมและปลกฝงแนวความคดใหกบ พลเมองและเยาวชนของชาต ซงเปนตวแปรส�าคญของสมรรถนะและความสามารถในการแขงขนระยะยาว (Long Term Competitiveness) ทเปนขอตอหลกและบรบททส�าคญ ของการออกแบบภายใตการขบเคลอนของการปฏรปการศกษาและการเรยนร เพอ การพฒนา อนเชอมโยงกบมนษยและสงคมในพลวตการเปลยนแปลงของการกาวส ศตวรรษท 21 และการเปนไทยแลนด 4.0 “การปฏรปการศกษา” จงเปนกญแจส�าคญ โดยการปฏรปทเกดขนจะตองมการบรหารจดการอยางมประสทธภาพและประสทธผล เพอตอบสนองกบความเปลยนแปลงทเกดขน ซงทกษะส�าคญส�าหรบการปฏรปการศกษา ดงกลาว จ�าเปนตองอาศยการบรหารจดการ การมทนมนษย (Human Capital) ทมประสทธภาพ (บวร เทศารนทร, 2560) จากการปฏรปการศกษาทผานมาพบวาหลายเรองประสบผลส�าเรจ แตอยางไร กตามกยงมอกหลายเรองทมปญหาตองเรงพฒนาปรบปรงและตอยอด โดยเฉพาะ ดานประสทธภาพของการบรหารจดการ (การณนทน รตนแสนวงษ, 2555 : 2) ดงนนส�านกงานเลขาธการสภาการศกษา กระทรวงศกษาธการ (2553 : 13-24) จงไดจดท�า ขอเสนอการปฏรปการศกษาในทศวรรษทสอง (พ.ศ. 2552-พ.ศ. 2561) ขนมาโดยม กรอบแนวทางการปฏรปการศกษาอยางเปนระบบ ประการหลกส�าคญขอหนงทระบไว คอ การพฒนาคณภาพการบรหารจดการใหมขอ 4.1 วาดวยการกระจายอ�านาจการบรหารและการจดการศกษาใหสถานศกษาและเขตพนทการศกษา กลาวคอ มก�าหนดมาตรการเรองภาวะผน�าของผบรหารไวอยางชดเจนวาจะตองพฒนาภาวะผน�าผบรหารเขตพนท การศกษาและสถานศกษา โดยใหมแผนพฒนาภาวะผ น�าตามชองทางปกตและกลไก สนบสนนสงเสรมดวยชองทางพเศษ มการก�าหนดคณสมบตการเขาสต�าแหนง เสนทาง

บทท 4การพฒนาขดความสามารถดานภาวะผนำากบการปฏรปการศกษาของผบรหารสถาบนอดมศกษาไทยในยคไทยแลนด 4.0



ความกาวหนา และระบบจงใจ (ธดา กมลรงเรอง, 2559 : 128-129) เมอบรบทตามกาลเวลาเปลยนแปลงไปจากสภาพแวดลอมเดมทคงทไปส สภาวะทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว ตอเนองและรนแรง (Chaotic Environment) จงเกดความจ�าเปนวาตองมบคคลผมภาวะผน�าทมคณสมบตใหมใหสอดคลองกบการ เปลยนแปลงนนๆ โดยเฉพาะในแวดวงการศกษาระดบสงสดคอ สถาบนอดมศกษา มผลการวจยจ�านวนมากบงชว าปจจยทสงผลตอคณภาพและความส�าเรจในการจด การศกษานนขนอย กบความสามารถทกษะในการบรหารงานและความเปนผ น�าของ ผบรหารเปนส�าคญ ในชวงระยะเวลา 20 ปทผานมา นกวจยไดกลาวถงและไดพสจนยนยน วาผ บรหารสถานศกษาทมความร ความสามารถและคณลกษณะของความเปนผ น�า ของผ บรหารมความส�าคญตอประสทธภาพและประสทธผลในการบรหารจดการของ สถานศกษาในทกระดบและเปนสงททกองคกรปรารถนา ผบรหารสถาบนการศกษาซงเปน ผ รบผดชอบในการบรหารจดการศกษาจงเปนบคคลทอย ในต�าแหนงทถกคาดหวงให แสดงภาวะผน�าโดยเฉพาะในชวงเวลาของการเปลยนแปลง (Wayne K. Hoy and Cecil G. Miskel, 2005 : 374-419) จนมผกลาววาภาวะผน�าเปนประเดนเชงนโยบายเรงดวน ขององคกรหรอแมแตวาภาวะผน�าเปนกลยทธองคกรแหงศตวรรษในอนทจะพฒนาองคกรไปสเปาหมายทามกลางกระแสการเปลยนแปลงทงทางสงคม วฒนธรรม เศรษฐกจ และการเมอง (Michael Fullan, 2005) ในองคกรทางการศกษา ผบรหารสถานศกษาเปน ผ ทไดรบการแตงตงใหมอ�านาจหนาทและความรบผดชอบในการจดการศกษาของ สถานศกษานนๆ ผบรหารจะตองด�าเนนการและจดการศกษาใหบรรลเปาหมาย ท�าให สถานศกษาด�ารงอยและกาวหนา สถานศกษาเปนองคกรทตองการผบรหารทเขมแขง ผ บรหารสถานศกษาเปนบคคลทมอทธพลตอการจดการเรยนการสอน ภาวะผน�าของ ผบรหารขนอยกบคณภาพในการเปนผน�าของผบรหารเพราะภาวะผน�าของผบรหารจะม ผลกระทบตอคณภาพการศกษา (Alkin C. Marvin, 1992 : 718) จากการวเคราะหระบบการศกษาไทยในภาพรวมขางตนจะเหนวามอปสรรคปญหาส�าคญ สามารถสรปไดพอสงเขป ดงน 1) ปญหาผ บรหารและบคลากรทาง การศกษาของประเทศสวนใหญยงขาดความเขาใจทแทจรงวา การปฏรปการศกษาทแทจรงคอการเปลยนแปลงอยางถงราก เพอใหเกดการเปลยนแปลงทดขนและแตกตางไปจากเดม

บทท

4

8989

ไมวาจะเปนการเปลยนแปลงวธคด วธท�างานของผ บรหารการศกษาและครอาจารย 2) ปญหาการขาดภาวะผน�าทตระหนกถงรากเหงาและความส�าคญของปญหาการปฏรป การศกษา โดยมองปญหาการศกษาอยางเชอมโยงกบเรองอนในสงคมแบบองครวม และ ร จกล�าดบความส�าคญเรงดวนของปญหาเพอใหเกดการผลกดนตอการเปลยนแปลง โดยสามารถปฏรปการศกษาทงระบบไดอยางแทจรง และ 3) ปญหาระบบการคดเลอก การบรหาร และการใหความดความชอบตอบคลากร ผบรหารและบคลากรทางการศกษาอยภายใตระบบราชการแบบรวมศนย จงกลายเปนอปสรรคตอการปฏรปทางการศกษา ซงระบบดงกลาวมผลใหผ บรหารสวนใหญท�างานแตตามหนาท ไมมการแขงขน การ ตรวจสอบและประเมนผลเพอประสทธภาพของงานอยางแทจรง

แนวคดการพฒนาขดความสามารถ ปจจบนองคกรธรกจตางๆ จ�าเปนตองมเปาหมายในการสรางความไดเปรยบ ในการแขงขน เพอความอยรอดขององคกร โดยมงเนนความพงพอใจของลกคา (Customer Oriented) การใชระบบการบรหารทมประสทธภาพ การพฒนาบรการและความใสใจ กบ "บคคล" และ "ขดความสามารถในการปฏบตงานของบคคลในองคกร" อนเปน ทรพยากรทส�าคญตอความส�าเรจหรอลมเหลวขององคกร (อาภรณ ภวทยพนธ, 2551 : 1) จากแนวคดการบรหารจดการทมงเนนความส�าคญของบคคลในองคกรจงจ�าเปนตองร และเขาใจเรองขดความสามารถของบคคล ซงถอวาเปนตนทนประเภทหนงของกจการเปนตนทนทางปญหา (Intellectual Capital) และเปนสวนหนงของความไดเปรยบ ในการแขงขน (Competitive Advantage) ของหนวยธรกจ ดงนน แนวคดเรอง ขดความสามารถ จงไดเขามามบทบาทและถกน�ามาใชในการพฒนาบคลากรในองคกร มากขน (นเวศ ธรรมชยชศกด, 2557) แนวคดเรองขดความสามารถหรอตรงกบภาษาองกฤษวา "Competency" ไดเรมเกดขนในป ค.ศ. 1970 โดย David C. Mc Clelland แหงมหาวทยาลยฮารวารด ทได ศกษาถงคณลกษณะของนกธรกจและผ บรหารระดบสงทประสบความส�าเรจ ในองคกรชนน�า ซงพบวา ประวตตลอดจนผลการศกษาทดเดนของบคคลไมไดเปนตวชวดความส�าเรจในหนาทการงานของบคคลนนๆ เสมอไป หากแตความส�าเรจนนจะตองประกอบ




ไปดวยคณลกษณะอนๆ อกเชน ความสามารถในการท�างานรวมกบผอน ความสามารถ ในการสอสารและการมปฏสมพนธกบผอน เปนตน ซงสอดคลองกบการศกษากอนหนาน ของ David C. Mc Clelland ทศกษาถงขอคนพบลกษณะพฤตกรรมทแตกตางกนของ คน 2 กลม (David C. Mc Clelland, 1973 : 14) ซง David C. Mc Clelland เรยก ลกษณะของพฤตกรรมทกอใหเกดผลการปฏบตงานทดนวา "Superior Performer" โดยมขอเสนอวา "ความฉลาดทางปญญา (IQ) ไมใชตวชวดทดของผลงานและความส�าเรจ โดยรวม ขดความสามารถ (Competency) ตางหากทจะเปนสงทสามารถท�านาย ความส�าเรจในงานทดกวา" ซงสะทอนใหเหนวา บคคลทประสบผลส�าเรจในการท�างาน ตองเปนผทมความสามารถในการประยกตใชหลกการหรอองคความรตลอดจนทกษะ ทมอยในตวเองเพอกอใหเกดประโยชนในงานในหนาท โดยบคคลดงกลาวจะมสงทเรยกวา ขดความสามารถ

การพฒนาขดความสามารถดานภาวะผน�าในการตอบสนองตอความเปลยนแปลง หากพจารณาถงสถานการณโลกในปจจบน อาจจะใหค�านยามเกยวกบโลก ในปจจบนไดดวยค�าวา VUCA (Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity) (Kirk Lawrence, 2013) กลาวคอ โลกในปจจบนเปนโลกทเตมไปดวยความผนผวน ความไมแนนอน ความซบซอน และความไมชดเจนทมากขน ดงนน กลไกภาครฐทใชอย ในปจจบน อาจจะไมสอดคลองหรอไมสามารถรบมอกบความเปลยนแปลงทเกดขนเหลานนได นบตงแตอดตจนถงปจจบนมผลการศกษาและผลการวจยจ�านวนมากทบงชชดวาปจจย ทสงผลตอคณภาพและความส�าเรจในการจดการศกษานนขนอยกบความสามารถ ทกษะ ในการบรหารงานและความเปนผน�าของผบรหารเปนส�าคญ ผบรหารสถานศกษาซงเปน ผรบผดชอบในการบรหารจดการศกษาจงเปนบคคลทอยในต�าแหนงทถกคาดหวงใหแสดงภาวะผน�า (Hoy, et al, 2005 : 419) โดยเฉพาะในวงการศกษานนภาวะผน�ากลายเปนประเดนส�าคญมากตอระบบการศกษาของรฐอยางทไมเคยเปนมากอน (Leslie S. Kaplan; et al, 2005 : 16) และดวยนยแหงความส�าคญดงกลาว ผเขยนจงสนใจศกษาเรองราว ของภาวะผน�าเปนอยางมาก ซงนกวชาการดานการบรหารองคกรจ�านวนมากตงแตอดต จนถงปจจบนไดท�าการศกษาศาสตรทางดานภาวะผน�า และมการน�าเสนอแนวคดไวมากมาย

บทท

4

9191

โดยทสวนส�าคญทแตกตางกนนนสามารถจ�าแนกเปนสองมต คอ 1) ภาวะผน�าในมตของทกษะความสามารถ โดยภาวะผน�าในมตดงกลาวน จะหมายถง ความสามารถในการชกจงผอนใหท�าตามในสงทตนเองตองการ (Elizabeth O'Leary, 2000) โดยท�าใหผตามมความเชอในความคดของผน�าและยอมปฏบตตามดวยการแสดงถงทกษะและความสามารถ ของผน�า ในการสรางแรงจงใจในการปฏบตงานใหแกผตาม เพอใหผตามรวมกนปฏบตงาน ใหบรรลถงเปาหมายขององคกรอยางมความสข (Thomas L. Wheelen and David J. Hunger, 2002) ซงแนวคดดงกลาวสอดคลองกบแนวคดของภาวะผน�าในความหมาย ทางพทธศาสนา ซงหมายถง คณสมบตของบคคล เชน สตปญญา ความดงาม ความร ความสามารถของบคคลทจะสามารถชกน�าใหคนทงหลายมาประสานกนและพากนไปส จดหมายทดงามโดยถกตองตามธรรม (พระธรรมปฎก, 2543) และ 2) ภาวะผน�าในมต ของกระบวนการใชอทธพลและแรงจงใจ ซงภาวะผน�าในมตน หมายถง กระบวนการใชอทธพลเหนอผอนของผน�าเพอใหวตถประสงคขององคกรบรรลผล (John M. Ivancevich and Michael T. Matteson, 1999) หรอเปนกระบวนการทบคคลใชอทธพลตอกลม เพอใหบรรลถงความตองการหรอจดมงหมายของกลมหรอองคกรทไดตงไว (Terence R. Mitchell et al., 1987) รวมถงเปนกระบวนการสรางอทธพลตอกจกรรมตางๆ ของ ผใตบงคบบญชาหรอของกลม เพอกอใหเกดความพยายามในการทจะบรรลถงเปาหมายทก�าหนดไวในสถานการณหนงๆ ดงนน จงกลาวไดวาภาวะผน�าในแนวคดน หมายถง กระบวนการใชอ�านาจหรอบารมในการจงใจใหบคคลอนปฏบตตามค�าสงของผน�า (สงวน สทธเลศอรณ, 2543) ดวยความเตมใจในพฤตกรรมของผน�าทผตามมความรสกวาผน�าใชอ�านาจและอทธพลดวยความเปนธรรม (Bernard M. Bass and Ralph M. Stogdill, 1990) จากการศกษา ผเขยนสรปวา ภาวะผน�า หมายถง กระบวนการในการใชศาสตรและศลป ในการบรหารองคกรของผ น�า ไดแก การใชทกษะความสามารถรวมถงพฤตกรรม และบคลกภาพ ประกอบกบการใชอ�านาจอทธพลดวยความเปนธรรมของผน�า เพอสรางแรงบนดาลใจ กระตนและจงใจใหผ ตามเกดความศรทธาและเชอมนในการปฏบตงาน ตามค�าสงของผน�าในการตอบสนองตอความเปลยนแปลงทเกดขนไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล




ถอดรหสการเรยนรจากพมพเขยว Thailand 4.0 เพอการพฒนาขดความสามารถ (โมเดลขบเคลอนประเทศไทยสความมงคง มนคง และยงยน) วฒนธรรมของการเรยนรชดใหม โลกในศตวรรษท 21 การศกษามการเปลยนแปลงใน 3 กระแสหลก คอ (กองบรหารงานวจยและประกนคณภาพ, 2559) 1) เกด Demonopolization of Knowledge ไมมการผกขาดความร 2) เกด Democratization of Information ไมมการผกขาดขอมล 3) เกด Disruption of Technology & Innovation เทคโนโลยและนวตกรรมเกดขนใหมๆ จากการรวมตวและแตกตวของเทคโนโลยและนวตกรรมเดมตลอดเวลา ดงนน เพอใหสามารถปรบตวเขากบกระแสดงกลาว วฒนธรรมการเรยนร ในศตวรรษท 21 ตองประกอบไปดวย 3 องคประกอบส�าคญ คอ “Unlearn” คอ การไมยดตดกบสงทเรยนรมา ตองปรบตวใหทนตลอดเวลา “Relearn” คอ สงทเราร มามนเปลยนไปในบรบทใหมๆ ดงนน ตองเรยนร สถานการณหรอเหตการณจากมมมองใหมทแตกตางไปจากเดม "Learn" นน โจทยทส�าคญในศตวรรษท 21 คอ จะเรยนรอยางไรใหมความสามารถในการรงสรรคนวตกรรม การสรางความเขมแขงจากภายใน และการเชอมโยงกบประชาคมโลก จากการศกษา วเคราะหและสงเคราะห Thailand 4.0 Model ผ เขยน ไดตระหนกวา Thailand 4.0 เปนโมเดลทไดนอมน�าหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง มาเปนแนวคดหลกในการพฒนาประเทศ ดงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานพระราชด�ารสหลกปรชญา “เศรษฐกจพอเพยง” ครงแรกในงานพระราชทานปรญญาบตร ณ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร เมอวนพธท 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2517 ไวความตอนหนงวา “การพฒนาประเทศจ�าเปนตองท�าตามล�าดบขน ตองสรางพนฐาน คอ ความพอม พอกน พอใช ของประชาชนเปนเบองตนกอน โดยใชวธการและอปกรณทประหยด แตถกตองตามหลกวชา เมอไดพนฐานมนคงพรอมพอควรและปฏบต ไดแลว จงคอยสรางคอยเสรมความเจรญและฐานะทางเศรษฐกจขนทสงขน โดยล�าดบตอไป หากม งแตจะท มเทสรางความเจรญยกฐานะทางเศรษฐกจขน ไดรวดเรวแตประการเดยว โดยไมใหแผนปฏบตการสมพนธกบสภาวะของ

บทท

4

9393

ประเทศ และของประชาชนโดยสอดคลองดวย จะเกดความไมสมดลในเรองตางๆ ได ซงอาจกลายเปนความยงยากลมเหลวในทสด” จากการนอมน�าพระราชด�ารสมาประยกตใช การสรางความเขมแขงจากภายใน จงเปนสงส�าคญ การเตรยมพรอมดานก�าลงคนและการเสรมสรางศกยภาพของประชากร ในทกชวงวย มงเนนการยกระดบคณภาพทนมนษยของประเทศ เพอใหเตบโตอยางม คณภาพ มคานยมตามบรรทดฐานทดทางสงคม เปนคนด มสขภาวะทด มคณธรรม จรยธรรม มระเบยบวนย และมจตส�านกทดตอสงคมสวนรวม รวมถงการพฒนาทกษา ทสอดคลองกบความตองการในตลาดแรงงานและทกษะทจ�าเปนตอการด�ารงชวต ในศตวรรษท 21 โมเดล Thailand 4.0 หนงในทศทางส�าคญจงใหความส�าคญและมงเนน การปรบเปลยนในการยกระดบศกยภาพและคณคาของมนษย (Human Wisdom) ซง สอดรบกบเปาหมายการพฒนาอยางยงยน (17 Sustainable Development Goals) (Sustainable Development Goals, 2017) ของสหประชาชาต ไดอยางแนบแนนและลงตว

แผนภาพท 1 การพฒนาทสมดล Sufficiency Economic Philosophy (SEP) for Sustainable Development Goals (SDGs)

ทมา: กองบรหารงานวจยและประกนคณภาพ (2559)




หาวาระในการขบเคลอน Thailand 4.0 สบเนองจากพระบรมราโชวาทในพระบาทสมเดจพระเจาอย หวในวารสาร ชยพฒนาประจ�าเดอน สงหาคม 2542 (กองบรหารงานวจยและประกนคณภาพ, 2559) “เศรษฐกจพอเพยง เปนเสมอนรากฐานของชวต รากฐานความมนคง ของแผนดน เปรยบเสมอนเสาเขมทถกตอกรองรบบานเรอนตวอาคารไวนนเอง สงกอสรางจะมนคงไดกอยทเสาเขม แตคนสวนมากมองไมเหนเสาเขม และลม เสาเขมซะดวยซ�าไป” รฐบาลจงไดก�าหนดทศทางการพฒนาโมเดล Thailand 4.0 ภายใตหลก ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ซงประกอบไปดวย 5 วาระ ดงแผนภาพท 2

แผนภาพท 2 5 วาระในการขบเคลอนโมเดล Thailand 4.0ทมา: กองบรหารงานวจยและประกนคณภาพ (2559)

จากภาพประกอบการก�าหนดทศทางการพฒนาโมเดล Thailand 4.0 ภายใต หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เหนไดวาวาระท 1 ไดแก การเตรยมคนไทย 4.0 ใหพรอมกาวสโลกทหนงนน การเปนมนษยทสมบรณเปนเงอนไขทจ�าเปนในการเตรยม คนไทย 4.0 สโลกทหนง ซงก�าหนดทศทางครอบคลมการปรบเปลยนใน 4 มต ไดแก

บทท

4

9595

1) เปลยนจากคนไทยทมความร ความสามารถและทกษะทจ�ากด เปนคนไทยทม ความร และทกษะสง มความสามารถในการรงสรรคนวตกรรม 2) เปลยนจากคนไทย ทมองเนนประโยชนสวนตน เปนคนไทยทมจตสาธารณะ และมความรบผดชอบตอ สวนรวม 3) เปลยนจากคนไทยแบบ Thai-Thai เปน คนไทยแบบ Global Thai มความภาคภมใจในความเปนไทยและสามารถยนอยางมศกดศรในเวทสากล และ 4) เปลยน จากคนไทยทเปน Analog Thai เปน คนไทยทเปน Digital Thai สามารถด�ารงชวต เรยนรท�างาน และประกอบธรกจ ไดอยางเปนปกตสขในโลกยคดจตอล โดยเรมจาก การเสรมสรางใหเกดการเจรญเตบโตในตวคน (Growth for People) ผานการสราง สงคมแหงโอกาส เพอเตมเตมศกยภาพ เมอคนเหลานไดรบการเตมเตมศกยภาพอยาง เตมท จะกลายเปนตวหลกในการขบเคลอนการเจรญเตบโต (People for Growth) และน�าพาประเทศสความมงคง มนคง และยงยนอยางแทจรง (ภาพประกอบท 3)

การปรบเปลยนกระบวนการเรยนร จากแนวคด Growth for People/People for Growth จงเปนโจทย ททาทายในการทผบรหารสถาบนอดมศกษาไทยในยคไทยแลนด 4.0 จะพฒนาอยางไร ใหนกศกษาเปนทนมนษยทมแรงบนดาลใจ มความมงมน เพอใหมชวตอยอยางมพลง และมความหมาย (Purposeful People) จะพฒนาอยางไรใหนกศกษาเปนทนมนษย ทมความคดสรางสรรค มความสามารถในการรงสรรคนวตกรรม (Innovative People)

แผนภาพท 3 Growth for People/ People for Growthทมา: กองบรหารงานวจยและประกนคณภาพ (2559)




จะพฒนาอยางไรใหนกศกษาเปนทนมนษยทมจตสาธารณะ ยดประโยชนสวนรวมเปน ทตง (Mindful People) จะพฒนาอยางไรใหนกศกษาเปนทนมนษยทมงการท�างาน ใหเกดผลสมฤทธ (Action-Based People) ตามกรอบยทธศาสตร Brain Power Development เพอให Thailand 4.0 บรรลผลสมฤทธ โดยมองคประกอบหลก ในการพฒนาและยกระดบแรงงานทมความร และทกษะสงทชดเจน โดยเนนการ บรหารจดการ Stock & Flow ของแรงงานทมความรและทกษะสง ผานกลไกของ Talent Development และ Talent Mobility ท�าใหตลาดแรงงานทมความรและทกษะสง เปนตลาดแรงงานทมประสทธภาพ เนนการพฒนาทกษะอาชพอยางตอเนอง พรอมๆ กบการมระบบสวสดการ และสทธประโยชนทเหมาะสม เปาหมายเพอยกระดบผลตภาพ ของแรงงานทมความรและทกษะสง ซงจะเปนองคประกอบส�าคญของการยกระดบ ผลตภาพของประเทศ ซงจะสงผลตอการยกระดบขดความสามารถในการแขงขนของประเทศในทสด

การพฒนาขดความสามารถดานภาวะผน�าในการบรหารจดการหลกสตร การพฒนาการบรหารจดการหลกสตรใหมความทนสมย สอดคลอง และ สอดรบกบยทธศาสตรและวาระแหงชาตจงเปนสงส�าคญทตองไดรบการปฏรปจาก ผบรหารสถาบนอดมศกษาไทย ตลอดจนการค�านกถงชมชน สงคม รวมถงภมปญญา ทองถน เพอสนองความตองการ ความถนด และความสามารถของผ เรยน และ ความตองการของทองถนไดอยางแทจรง นอกจากนการพฒนาการบรหารจดการ หลกสตร จ�าเปนอยางยงทตองพจารณาถงขอมลพนฐานในดานตางๆ ในปจจบน เพอใหการบรหารจดการหลกสตรทสรางขนมานน สมบรณ สามารถสนองความตองการ ของบคคล สงคม ตลอดจนประเทศชาต โดยพนฐานทน�ามาพจารณาโดยทวไป ไดแก พนฐานทางดานปรชญาการศกษา พนฐานทางดานสงคมและวฒนธรรม พนฐานสงคมทางดานเศรษฐกจ การเมองการปกครอง พนฐานทางดานจตวทยา ตลอดจนพนฐาน ทางดานวทยาการและเทคโนโลย การพฒนา (Development) จงมความหมายอย 2 ลกษณะ คอ การท�าใหหลกสตรทมอยแลวใหดขน หรอท�าใหสมบรณขน เรยกวา “การปรบปรง” และการสราง

บทท

4

9797

หลกสตรขนมาใหม โดยไมมหลกสตรเดมเปนพนฐาน เรยกวา “การเปลยนแปลง” (Carter V.Good, 1973) ทงนเพอเปนการสรางโอกาสทางการเรยนแกนกศกษาและเพอใหบรรลถงจดมงหมายทก�าหนดเปาหมายไว

บทสรป บทความ “การพฒนาขดความสามารถดานภาวะผน�ากบการปฏรปการศกษา ของผบรหารสถาบนอดมศกษาไทยในยคไทยแลนด 4.0” จงมจดมงหมายทจะกระตนเตอนใหผ บรหารสถาบนอดมศกษาไทย ไดตระหนกถงบทบาทหนาทของตนในการ เปนเบาหลอมใหแกเมลดพนธชดใหมทจะเตบโตขนพรอมการเปลยนแปลงของสถานการณโลกในการรกษาไวซงผลประโยชนของชาตและขบเคลอนการพฒนาประเทศ การด�าเนนยทธศาสตรเชงรกในการเตรยมความพรอมใหแกนกศกษาใหเปน ทนมนษยทมคณภาพนน จงเปนการปรบเปลยนกรอบความคด (Mindset) ทกษะ (Skill-Set) และพฤตกรรม (Behavior Set) ทงระบบ เพอใหนกศกษาในวนนไดเปน ตวขบเคลอนหลกในการเปลยนผานส Thailand 4.0 ทมความมงคง มนคง และยงยน อยางแทจรง จงเปนเปาหมายส�าคญทผ บรหารยคใหมจะตองค�านงถง และสงหนง ทผบรหารไมอาจทจะละเลย และควรค�านงถงในการออกแบบการบรหารจดการยคใหม เพอใหมขดความสามารถในการบรหารจดการและรบมอกบการเปลยนแปลงทจะ เกดขน พงประกอบดวยปจจยตางๆ ทส�าคญ อาท การบรหารจดการความเสยง (Risk Management) การบรหารจดการในสถานการณวกฤต (Crisis Management) และ การบรหารจดการสถานการณภาวะวกฤตทสามารถคาดการณได (Predictable Surprises) ดงนน การก�าหนดใหมยทธศาสตร จงเปรยบเสมอนหางเสอในการก�าหนดทศทางการพฒนาองคกรใหสอดคลองกบการพฒนาประเทศในระยะยาวพรอมกบ การปฏรปและการพฒนาระบบในทกๆ มต ใหสามารถขบเคลอนยทธศาสตรดงกลาว สการปฏบต ตดตาม ตรวจสอบ และประเมนผลไดอยางแทจรง




เอกสารอางองกองบรหารงานวจยและประกนคณภาพการศกษา. Thailand 4.0 โมเดลขบเคลอน ประเทศไทยสความมงคง มนคง และยงยน. (2017, 19 Oct). สบคนจาก www. libarts.up.ac.th/v2/img/Thailand-4.0.pdf. การณนทน รตนแสนวงษ. (2555). ภาวะผน�าของผบรหารสตรมหาวทยาลยภาครฐ และภาคเอกชนในเขตกรงเทพฯ . วทยาลยบณฑตศกษาด านการจดการ มหาวทยาลยศรปทม, กรงเทพฯ.นเวศ ธรรมชยชศกด. (2557). ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถทางดาน ระบบความปลอดภยในการขนสงสนคาอนตรายของประเทศไทย. วทยาลยบณฑต ศกษาดานการจดการ มหาวทยาลยศรปทม, กรงเทพฯ.บวร เทศารนทร. ผบรหารโรงเรยน 4.0 พลงขบเคลอนปฏรปการศกษา. (2017, 19 Oct). สบคนจาก http://drborworn.com/articledetail.asp?id=20137. สงวน สทธเลศอรณ. (2543). พฤตกรรมมนษยกบการพฒนาตน. กรงเทพฯ : อกษรา พพฒน.ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2559). แผนพฒนาเศรษฐกจ และสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560-2564). กรงเทพฯ : ส�านกงาน คณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต.ส�านกงานเลขาธการสภาการศกษา กระทรวงศกษาธการ. (2553). ขอเสนอการปฏรป การศกษาในทศวรรษทสอง (พ.ศ. 2552-พ.ศ. 2561). (พมพครงท 3). กรงเทพฯ : ส�านกนโยบายและแผนการศกษา ส�านกงานเลขาธการสภาการศกษา.อาภรณ ภวทยพนธ. (2551). พจนานกรมความสามารถ : Competency Dictionary. กรงเทพฯ : บรษท เอช อาร เซนเตอร จ�ากด.Bass, M. Bernard., and Stogdill, M. Ralph. (1990). Bass and Stogdill Handbook of Leadership : Theory, Research and Managerial Applications. 3rd ed. New York : Free Press.Fullan, Michael. (2005). Leadership and Sustainability: Systems Thinkers in Action. Thousand Oaks, CA : Corwin.

บทท

4

9999

Good, Carter V. (1973). Dictionary of Education. New York : McGraw-Hill Book.Hoy, K. Wayne and Miskel, G. Cecil. (2005). Education Administration Theory Research and Practice. 7th ed. Singapore : McGraw-Hill. Inc.Ivancevich, M. John., and Matteson, T. Michael. (1999) Organization Behavior and Management. 5th ed. New York : McGraw-Hill.Kaplan, S. Leslie., Owings, A. William. and Nunnery, John. (2005). Principal Quality: A Virginia Study Connecting Interstate School Leaders Licensure Consortium Standards with Student Achievement. NASSP Bulletin, 89(643) : 28-44.Kirk Lawrence. (2013). Developing Leaders in a VUCA Environment. (19 October 2017). Retrieved from http://www.cfmt.it/pdf/articoli/ developing-leaders-in-a-vuca-environment.pdf.Marvin, C. Alkin (1992). Encyclopedia of Education Research. Volume 2. New York : Macmillan.McClelland, C. David. (1973). Testing for Competence Rather than for Intelligence. American Psychologist, 28(1), 1-14. Mitchell, R. Terence., and Larson, Jr., James R. (1987). People in Organizations: an Introduction to Organizational Behavior. 3rd ed. New York : McGraw-Hill.O'Leary, Elizabeth. (2000). 10 Minute Guide to Leadership. 2nd ed. Upper Saddle River, NJ. : Alpha.UNDP. (2017). Sustainable Development Goals (SDGs). (19 October 2017). Retrieved from http://www.undp.org/content/dam/undp/ library/corporate/brochure/SDGs_Booklet_Web_En.pdf.Wheelen, L. Thomas, and Hunger, J. David. (2002). Strategic Management and Business Policy. 8th ed. Upper Saddle River, NJ. : Prentice Hall.



การพฒนารปแบบการผลตครเพอรองรบการศกษายค 4.0Development of Teacher Preparation Model to Serve Education 4.0

อภภา ปรชญพฤทธApipa Prachyapruit

5บทท


1 อาจารยประจ�าคณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย (Assst. Prof., Ph.D) 225 ซอยรามค�าแหง 21 ถนนรามค�าแหง เขตวงทองหลาง แขวงพลบพลา กรงเทพฯ 10310 [[email protected]]

การพฒนารปแบบการผลตครเพอรองรบการศกษายค 4.0

Development of Teacher Preparation Model to Serve Education 4.0

อภภา ปรชญพฤทธ1

Apipa Prachyapruit

บทน�า วจยนเปนการวจยเชงบรรยาย มวตถประสงคหลกเพอพฒนารปแบบการผลตครส�าหรบการศกษายค 4.0 โดยการวเคราะหสมรรถนะทจ�าเปนของครในการศกษา ยค 4.0 วเคราะหจดแขงและจดออนของการผลตครปจจบนในประเทศไทย วเคราะห การผลตครของประเทศทประสบความส�าเรจระดบนานาชาต พฒนา (ราง) รปแบบการผลตครส�าหรบการศกษายค 4.0 และตรวจสอบความเหมาะสมและความเปนไปได โดยผทรงคณวฒ ผลการวจยพบวาสมรรถนะทจ�าเปนส�าหรบครในการศกษายค 4.0 ประกอบดวยสมรรถนะแกนกลางของการศกษายค 4.0 10 ดาน และสมรรถนะวชาชพคร 6 ดาน สวนผลการวเคราะหจดแขงและจดออนของการผลตครปจจบน ในประเทศไทยพบวาคอนขางมจดออนมากกวาจดแขง สวนผลการวเคราะหการผลตครในประเทศฟนแลนดและสงคโปรพบบทเรยนทดส�าหรบประเทศไทย รปแบบการผลตครทไดจากการวจยนมชอวา รปแบบการผลตครทเสรมสรางความเปนมออาชพและศกยภาพดานนวตกรรม มองคประกอบหลก 8 ดาน ค�าส�าคญ: การผลตครยค 4.0; สมรรถนะครยค 4.0; การผลตคร

5บทท

บทท

5

103103

Abstract This study is a descriptive research. The main research objective is to develop teacher preparation model for education 4.0. The research procedures included analyzing essential competencies for teachers in education 4.0; analyzing strengths and weaknesses of current teacher preparation in Thailand; and analyzing successful teacher preparation at the international level. Then, develop a draft of the teacher preparation model for education 4.0, which was reviewed by experts. Research findings showed that essential competencies for teachers in education 4.0 era were composed of 10 core competencies for education 4.0 and six professional teacher competencies. Strengths and weaknesses analysis of current teacher preparation in Thailand revealed more weaknesses than strengths. Meanwhile, findings from the analysis of teacher preparation in Finland and Singapore provided good lessons for Thailand. Teacher preparation model for education 4.0, derived from this study was entitled, Professional and Innovativeness Enhancement Teacher Education Model, composed of eight core elements.Keywords: Teacher Preparation 4.0; Teacher’s Competencies 4.0; Teacher Education

การพฒนารปแบบการผลตคร เพอรองรบการศกษายค 4.0Development of Teacher Preparation Model to Serve Education 4.0

บทน�า ครคอทรพยากรการศกษาทส�าคญทสดทสงผลตอความส�าเรจของระบบการศกษาในโรงเรยนและการศกษาของประเทศ คณะครศาสตร/ศกษาศาสตรในสงกดสถาบนอดมศกษาซงเปนสถาบนหลกทท�าหนาทผลตครจงมความส�าคญอยางยง ตอการพฒนาการศกษาของประเทศ รฐบาลปจจบนมนโยบายผลกดนใหประเทศไทยกาวเขาสโมเดลประเทศไทย 4.0 ซงเปนโมเดลเศรษฐกจทขบเคลอนดวยนวตกรรม เพอใหประเทศไทยมความมนคง มงคงและยงยนภายใตบรบทการปฏวตอตสาหกรรม

บทท 5


ยคท 4 ตามแผนยทธศาสตรชาต 20 ปดวยการสรางความเขมแขงจากภายในควบคกบ การเชอมโยงกบประชาคมโลก ตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยงโดยขบเคลอนผานกลไกประชารฐ โดยรฐบาลจดล�าดบความส�าคญใหการเตรยมคนไทยในยค 4.0 เปนวาระแรกในการขบเคลอนนโยบายประเทศไทย 4.0 (สวทย เมสนทรย, 2559) ครซงมหนาทหลก ในการหลอหลอมเยาวชนใหเปนพลเมอง 4.0 จงถอเปนวชาชพทมความส�าคญตอการพฒนาประเทศตามนโยบายประเทศไทย 4.0 อยางไรกดการผลตครในปจจบนยงมปญหาหลายดาน เชน นโยบายการผลตครทขาดความตอเนอง การผลตครทไมสอดคลองกบความตองการของสงคม ปรมาณและคณภาพของคณาจารยครศกษา ขาดการบมเพาะจตวญญาณความเปนครและพฒนาทกษะการสอน หลกสตรมรายวชาเกยวกบการสอนความรเนอหานอย ระบบการฝกประสบการณวชาชพยงไมมคณภาพ เปนตน (ส�านกงานเลขาธการสภาการศกษา, 2558 ; ชนตา รกษพลเมอง, 2559 ; ศภณฏฐ ศศวฒวฒน, 2009) วงการศกษาไทยจ�าเปนตองมองคความรเกยวกบสมรรถนะและการผลตคร ใหเหมาะสมกบการศกษายค 4.0 แตจากการส�ารวจวรรณกรรมพบวางานวจยสวนใหญมงตอบสนองความตองการผลตครส�าหรบศกษายค 2.0 และ 3.02 โดยมเอกสารและ งานวจยเกยวกบสมรรถนะครทงในและตางประเทศ รวมถงสมรรถนะครในศตวรรษ ท 21 เชน ผลงานของ พมพพนธ เดชะคปต และคณะ (2551) SEAMEO INNOTECH (2010) และ Vidovic et al. (2010) มวจยทศกษาสภาพปจจบนและเสนอแนวทาง การผลตครในอนาคต เชน ผลงานของ ชนตา รกษพลเมอง (2558) และศกดชาย เพชรชวย (2558) และวจยเกยวกบหลกสตรการผลตครในศตวรรษท 21 เชน ผลงานของ ฤตนนท สมทรทย และคณะ (2556) นอกจากนยงมวจยทเปรยบเทยบการผลตคร ในหลายประเทศ เชน ผลงานของ Ingersoll et al. (2007) ในขณะทเอกสารวชาการเกยวกบสมรรถนะ การศกษาและครในยค 4.0 ยงมจ�ากด เชน ผลงานของไพฑรย สนลารตน (2559) ยน ภวรวรรณ (2558) พมพพนธ และคณะ (2560) สวนงานวจย เกยวกบสมรรถนะครยค 4.0 และการผลตครส�าหรบการศกษายค 4.0 นนแทบไมม

2 การศกษายค 2.0 คอการศกษาเพอระบบอตสาหกรรม สวนการศกษายค 3.0 คอการศกษาในยคเทคโนโลย และโลกาภวตนเพอชมชนนานาชาต (ไพฑรย สนลารตน, 2559)

บทท

5

105105

ดวยเหตนจงจ�าเปนตองมการวจยครงนเพอพฒนารปแบบการผลตครเพอรองรบ การศกษายค 4.0

วตถประสงคการวจย 1. เพอวเคราะหสมรรถนะทจ�าเปนของครในการศกษายค 4.0 2. เพอวเคราะหจดแขงและจดออนของการผลตครปจจบนในประเทศไทย 3. เพอวเคราะหการผลตครในประเทศทประสบความส�าเรจระดบนานาชาต 4. เพอพฒนารปแบบการผลตครส�าหรบการศกษายค 4.0 5. เพอตรวจสอบความเหมาะสมและความเปนไปไดของรปแบบการผลตครส�าหรบการศกษายค 4.0

ขอบเขตการวจย 1. ในการพจารณาจดแขงและจดออนของการผลตครปจจบนจากวเคราะหหลกสตรโดยการวเคราะหความสอดคลองระหวางค�าอธบายรายวชากบสมรรถนะของครในยคการศกษา 4.0 นน ผวจยเลอกวเคราะหหลกสตรของสถาบนผลตคร 4 แหง ซงประกอบดวยสถาบนผลตครทเปนตวแทนของสถาบนในสงกดมหาวทยาลยในก�ากบของรฐ 2 แหง และสถาบนในสงกดของมหาวทยาลยราชภฏ 2 แหง 2. ในการวเคราะหการผลตครทประสบความส�าเรจในระดบนานาชาต ผวจยเลอกวเคราะหการผลตครในประเทศฟนแลนดและประเทศสงคโปร เพราะมระบบ การศกษาทมคณภาพเปนทยอมรบ โดยพจารณาจากประเทศทมผลการทดสอบ Programme for International Student Assessment และผลการจดอนดบของ Economist Intelligence Unit (EIU) ทระบวา 2 ประเทศนอยในอนดบตนๆ พจารณาจากผลการจดอนดบประเทศทมความเปนครทดทสด 10 อนดบแรก 3. หลกสตรการผลตครของการศกษายค 4.0 ทพฒนาจากผลวจยนก�าหนด เปนหลกสตรผลตคร 5 ป เนองจากเปนหลกสตรทพฒนาขนตามมาตรฐานและเกณฑ การรบรองปรญญาและประกาศนยบตรทางการศกษาเพอการประกอบอาชพ พ.ศ. 2557 ซงก�าหนดโครงสรางหลกสตรวชาชพครระดบปรญญาตรใหเปนหลกสตร 5 ป

บทท 5การพฒนารปแบบการผลตคร เพอรองรบการศกษายค 4.0



โดยเสนอเฉพาะโครงสรางของโมดลและค�าอธบายเนอหาสาระของโมดลในหมวดวชาเฉพาะ กลมวชาชพคร

แนวคด ทฤษฏและงานวจยทเกยวของ และกรอบแนวคดการวจย ผวจยพฒนากรอบแนวคดการวจย (ตามแผนภาพ 1) จากการศกษาแนวคด ทฤษฎและงานวจย เกยวกบแนวคดการศกษายค 4.0 และแนวคดเกยวกบวชาชพครและการผลตครดงตอไปน การศกษายค 4.0 เปนการศกษาในยคทเนนใหผ เรยนการสรางนวตกรรม หรอผลผลตตามความสนใจ โดยใชเทคโนโลยเปนเครองมอชวยสนบสนนสรางความร และนวตกรรมและกระจายอ�านาจการจดการศกษาไปยงแหลงความรทหลากหลาย (ไพฑรย สนลารตน, 2559; Stopsky, 2016) ส�าหรบสมรรถนะทจ�าเปนส�าหรบ การศกษายค 4.0 จากการสงเคราะหผลงานของนกวชาการหลายคนสรปไดวามดงน 1) การคดแบบมวจารณญาณ ซงรวมถงการใชดลยพนจและการตดสนใจ 2) การคดสรางสรรค 3) การสรางนวตกรรม/ผลผลต 4) การท�างานรวมกบผอนซงครอบคลม การมความฉลาดทางอารมณและสงคม การจดการกบคน การประสานกบผอน และ การมจตบรการ 5) การใชเทคโนโลยการสอสารและสารสนเทศ 6) การคดแกปญหา 7) การเปนผ ประกอบการ 8) การเปนผ เรยนร ตลอดชวต 9) การมจตสาธารณะ 10) การสอสารขามวฒนธรรม และ 11) การมภาวะผน�า (ไพฑรย สนลารตน, 2559; สวทย เมสนทรย, 2559; Stopsky, 2016; World Economic Forum, 2016) การจดการศกษาทเหมาะกบการศกษายค4.0 ควรมลกษณะดงน ดานปรชญาการศกษา ไพฑรย สนลารตน (2559) เสนอวาปรชญาการศกษา ทเหมาะกบการศกษายค 4.0 คอ ปรชญาการศกษาเชงสรางสรรคและผลตภาพทเนน ใหผ เรยนสรางผลผลตสรางสรรคควบคกบการรบผดชอบตอสงคม นอกจากนยงม ปรชญาแนวคดทางการศกษาอนๆ ทสนบสนนการเรยนรดวนการสรางผลผลต ไดแก แนวคดนวตกรรมศกษา (innovation education) ของ Thorsteinsson (2013) และทฤษฏความรสรางสรรค (constructionism) ของ Seymour Papert (อางในราชบณฑต, 2555)

บทท

5

107107

ดานหลกสตร หลกสตรทเหมาะกบการพฒนานวตกรซงสอดรบกบการศกษา ยค 4.0 และศตวรรษท 21 ควรมลกษณะยดหยนและตอบสนองความตองการของ ผเรยนเปนรายบคคล (personalize) เชน หลกสตรแบบโมดลทออกแบบเปนหนวย การเรยนทมลกษณะเบดเสรจในตนเองและเนนสมรรถนะของผ เรยนเปนส�าคญ (วชย วงษใหญ (2554) บรณาการขามสาขาวชา เนนแกนความรทส�าคญ/แนวคด หลก เนนการพฒนาทกษะการคดขนสงและทกษะการประยกตใชความร (สมเกยรต ตงกจวานชย และคณะ, 2556; Wagner, 2012) รวมถงพฒนาทกษะทจ�าเปนส�าหรบ ยค 4.0 เชน การคดวเคราะห/แกปญหา การคดสรางสรรคและสรางนวตกรรม ภาวะผน�าและการประกอบอาชพ การใชเทคโนโลยสารสนเทศ (กฤตธ วงศสถต, 2560) ดงนนหลกสตรเนนสมรรถนะจงเหมาะกบการศกษายค 4.0 โดยหลกสตรแบบนจะใชสมรรถนะเปนฐานในการจดหลกสตร การเรยนการสอนและการประเมนผล (อเนก เทยนบชา, 2559) ดานการเรยนการสอน การเรยนการสอนทเหมาะกบการศกษายค 4.0 และ ชวยพฒนาศกยภาพดานนวตกรรมควรสงเสรมกจกรรมการเรยนร ตอไปน การคด เชงออกแบบและสรางนวตกรรม/ผลผลต (ไพฑรย สนลารตน, 2559; Thorsteinsson, 2013) การท�าโครงงานทเกยวกบการประกอบการและปฏบตงานในสถานประกอบการ (Zao, 2012) การท�าวจย การแกปญหา (พมพพนธ เดชะคปตและคณะ, 2560) การ รวมมอท�างานและเรยนรในลกษณะชมชนการเรยนร (ดเรก พรสมา, 2559) การเรยนรจากสถานการณจรงและปฏบตงานในบรบทจรง การเรยนรแบบสหวทยาการ (Wagner, 2012) และการเรยนรแบบผสมผสานกบการใชเทคโนโลย (ยน ภวรวรรณ 2558) ดานการประเมนผล การประเมนผลแนวใหมทเหมาะกบการศกษายค 4.0 ควรมลกษณะดงน 1) ประเมนการเรยนรใหเปนสวนหนงของกระบวนการการเรยนการสอน โดยใชวธประเมนทหลากหลาย 2) ประเมนตามสภาพจรง ไดแก การประเมนผลผลตและผลการปฏบตงาน และ 3) ประเมนความสามารถในการสรางผลตและการคดสรางสรรค 4) การประเมนแบบมสวนรวม (อนสรณ นามประดษฐ, 2560) ดานกจกรรมพฒนานสตนกศกษา งานวจยในตางประเทศพบวากจกรรมเสรม หลกสตรและ/หรอกจกรรมนอกหลกสตรชวยพฒนานสตนกศกษาใหมศกยภาพ ดานนวตกรรมและความเปนผประกอบการซงเปนสงทจ�าเปนส�าหรบการศกษายค 4.0




โดยเฉพาะกจกรรมทเนนการเรยนรจากประสบการณจรง (Claudia, 2014) ดานการจดสภาพแวดลอมการเรยนร ลกษณะของสภาพแวดลอมทางกายภาพ ในและนอกชนเรยนในศตวรรษท 21 ควรใชงานไดอเนกประสงค ยดหยน สะดวก ปลอดภย กระตนความคดสรางสรรค ค�านงถงความตองการของผใชและเชอมโยงพนทการเรยนรตางๆ (JISC, 2006) และจดสภาพแวดลอมการเรยนรเสมอนจรงทเออ ตอการเรยนรทกททกเวลา (Lonka, 2015) สวนบรรยากาศการเรยนรควรสงเสรม ความสมพนธทดระหวางผสอนและผเรยน และในกลมผเรยน ใหอสระในการเรยนร และสรางสรรคผลงาน และสงเสรมการคดวเคราะห (พมพพนธ เดชะคปต และคณะ, 2560; Couros, 2015) แนวคดวชาชพครและการผลตคร ส�าหรบสาระส�าคญของวชาชพครและ การผลตครทเกยวของกบวจยมดงน สมรรถนะคร จากการศกษามาตรฐานสมรรถนะของครไทย ครอาเซยน ครในสหภาพยโรป ครในประเทศสหรฐอเมรกา และครในประเทศออสเตรเลยพบวาสมรรถนะทจ�าเปนส�าหรบครมดงน 1) การมความร ความเขาใจและสามารถประยกตใชความรในวชาทสอนและวชาทเกยวของ 2) การสอน 3) การประเมนผล 4) การจดสภาพแวดลอมการเรยนร 5) การมความรดานจตวทยาและการพฒนานกเรยน 6) การมทกษะดานภาษา วฒนธรรม การสอสาร ภาวะผน�า การท�างานเปนทม และการคดขนสง 7) การมความร ทกษะและคณลกษณะทจ�าเปนส�าหรบงานคร ไดแก ความเปนคร มจรรยาบรรณ การพฒนาตนเองและพฒนาวชาชพ มความรดานพนฐานการศกษา ปรชญาการศกษา นโยบายการศกษา ประกนคณภาพการศกษา และการ สรางความสมพนธกบชมชน (พมพพนธ เดชะคปต และ พรทพย แขงขน, 2551; EU, 2013; SEAMEO INNOTECH, 2009; CCSSO, 2013) การผลตครในประเทศไทย หลกสตรผลตครของไทยในปจจบนม 3 ลกษณะ (ส�านกงานเลขาธการสภาการศกษา, 2558) 1) หลกสตรผลตครการศกษาขนพนฐานระดบปรญญาตร (หลกสตร 5 ป) 2) หลกสตรผลตครการศกษาขนพนฐานระดบปรญญาตร (หลกสตร 2 ป) ส�าหรบผจบปรญญาตรสาขาอนและประสงคศกษาตอวชาชพคร 3) หลกสตรผลตครระดบปรญญาโททางการสอน (หลกสตร 3 ป) นอกจากนประเทศไทยยงมโครงการผลตครลกษณะพเศษเพอดงดดคนด คนเกงใหมาเรยนคร เชน โครงการ

บทท

5

109109

เพชรในตม โครงการผลตครพนธใหม โครงการผลตครเพอพฒนาทองถน (ศกดชาย เพชรชวย, 2558) การผลตครในตางประเทศ หลกสตรผลตครในประเทศฟนแลนดแบงออกเปน 2 หลกสตรคอ 1) หลกสตรครประจ�าชนทผลตครเพอสอนชนปท 1-6 (ระดบประถมศกษา) และอนบาล และ 2) หลกสตรครประจ�าวชาเปนหลกสตรทผลตครเพอสอนชนปท 7-9 ในโรงเรยนแบบผสม (comprehensive school) และโรงเรยนมธยมศกษาตอนปลาย สายสามญ สายอาชวศกษาและการศกษาผใหญ (รสสคนธ มรกรมณ, 2553) สวนประเทศ สงคโปรมสถาบนหลกทท�าหนาทผลตครคอสถาบนการศกษาแหงชาต (National Institute of Education: NIE) ในสงกดของมหาวทยาลยเทคโนโลยนนยาง (Nanyang Technological University) โดยมบทบาทอนๆ ดวย ไดแก การท�าวจยทางการศกษาเพอพฒนาหลกสตรและการสอน รวมถงก�าหนดทศทางและนโยบายส�าหรบกระทรวงศกษาธการและโรงเรยน (ส�านกงานเลขาธการสภาการศกษา, 2559) ปจจบน NIE เปดหลกสตรผลตคร 4 ประเภท (NIE, 2009) ไดแก หลกสตร ศกษาศาสตรบณฑต ส�าหรบการเปนครประถมศกษา หลกสตรศลปศาสตรบณฑต (ศกษาศาสตร) และหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต (การศกษา) ส�าหรบการเปนคร ประถมศกษาและมธยมศกษา หลกสตรประกาศนยบตรดานการศกษา ส�าหรบการเปน ครประถมศกษาและมธยมศกษา และหลกสตรประกาศนยบตรหลงปรญญาตรทาง การศกษาส�าหรบการเปนครระดบประถมศกษา มธยมศกษา และวทยาลย นอกจากน ในป ค.ศ. 2009 NIE ไดพฒนารปแบบครศกษาในศตวรรษท 21 ส�าหรบเตรยมครใหมและพฒนาวชาชพคร จากการสงเคราะหแนวคด ทฤษฎทเกยวของขางตน ผวจยจงพฒนากรอบแนวคดการวจยดงน




แผนภาพท 1 กรอบแนวคดการวจย

วธด�าเนนการวจย การวจยนใชระเบยบวธการวจยเชงบรรยาย ทเกบรวบรวมขอมลจากการ วเคราะหหลกสตรผลตครระดบปรญญาตรในประเทศไทย 4 แหง การวเคราะห เอกสาร งานวจยและสมภาษณผทรงคณวฒเกยวกบสมรรถนะครในการศกษายค 4.0 การผลตครในประเทศไทยและประเทศทประสบความส�าเรจระดบนานาชาต ไดแก ประเทศฟนแลนดและสงคโปร และน�าสารสนเทศเหลานมาพฒนารปแบบการผลตคร ในการศกษายค 4.0 การด�าเนนการวจยแบงออกเปน 5 ขนตอนดงน ขนตอนท 1 วเคราะหสมรรถนะของครในการศกษายค 4.0 โดยด�าเนนการ ดงน (1) การวเคราะหเอกสารและงานวจยเกยวกบสมรรถนะทจ�าเปนส�าหรบพลเมอง

บทท

5

111111

ในยค 4.0 และสมรรถนะทจ�าเปนของคร (2) สมภาษณผ ทรงคณวฒทางครศกษา จ�านวน 7 คน เกยวกบสมรรถนะทจ�าเปนส�าหรบครในการศกษายค 4.0 จากนนจงน�าขอมลทงสองสวนมาสงเคราะหเพอพฒนารายการสมรรถนะครในการศกษายค 4.0 พรอมค�าอธบายและตวบงชเชงคณภาพของสมรรถนะ ขนตอนท 2 วเคราะหแขงและจดออนของการผลตครปจจบนในประเทศไทย โดยการเกบรวบรวมและวเคราะหขอมล 3 สวน ไดแก สวนท 1 วเคราะหหลกสตรครศาสตร/ศกษาศาสตร ของมหาวทยาลยในก�ากบของรฐ 2 แหง และมหาวทยาลยราชภฏ 2 แหง ไดแก จฬาลงกรณมหาวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร มหาวทยาลยราชภฏราชนครนทร และมหาวทยาลยราภฏอดรธาน โดยน�าผลการสงเคราะหสมรรถนะครในการศกษายค 4.0 ในขนตอนท 1 ไปเปรยบเทยบความสอดคลองกบค�าอธบายของรายวชาของหลกสตรครศาสตร/ศกษาศาสตรบณฑต ในหมวดการศกษาทวไปและหมวดวชาชพครของทง 4 สถาบน จากนนจงวเคราะห จดแขงและจดออนของหลกสตรครศาสตร/ศกษาศาสตรระดบปรญญาตรของสถาบน ผลตครทง 4 แหง โดยก�าหนดเกณฑดงน รายวชาทมสมรรถนะครยค 4.0 อยในชวง ระหวาง 10-16 รายการ จดวาเปนจดแขงของหลกสตร สวนรายวชาทมสมรรถนะคร ยค 4.0 ต�ากวา 10 รายการจะจดวาเปนจดออนของหลกสตร สวนท 2 การวเคราะหเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการผลตครในประเทศไทย โดยวเคราะหเนอหา และสรปสาระในตารางและสวนท 3 สมภาษณผทรงคณวฒทางครศกษา จ�านวน 7 คน จากนนจงสงเคราะหขอมลทง 3 สวนเพอสรปจดแขงและจดออนของการผลตคร 4.0 ในประเทศไทย ขนตอนท 3 วเคราะหการผลตครในประเทศทประสบความส�าเรจระดบ นานาชาต โดยเลอกประเทศฟนแลนดและสงคโปรเปนกรณศกษา มการเกบรวบรวม และวเคราะหขอมลจากเวบไซตของสถาบนผลตครในประเทศทเปนกรณศกษา รวมถงเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการผลตครใน 2 ประเทศน ขนตอนท 4 พฒนารปแบบการผลตครส�าหรบการศกษายค 4.0 โดยการประมวลและบรณาการขอมลทไดจากการด�าเนนการวจยในขนตอนท 1-3




ขนตอนท 5 ตรวจสอบความเหมาะสมและความเปนไปไดของรปแบบการผลตครส�าหรบการศกษายค 4.0 โดยผทรงคณวฒดานครศกษาและคณาจารยในสถาบน ครศกษาจ�านวน 6 คน

ผลการวจย แบงออกเปน 4 ตอนดงนตอน 1 สมรรถนะครในการศกษายค 4.0 ผลการวจยพบวาสมรรถนะทจ�าเปนของครในการศกษายค 4.03 ประกอบดวย 1) สมรรถนะแกนกลางของการศกษายค 4.0 จ�านวน 10 ดาน และสมรรถนะวชาชพคร 6 ดาน ดงตารางท 1

3 หมายถงความสามารถในการปฏบตงานทเกดจากการประยกตความร ทกษะและคณลกษณะทจ�าเปนส�าหรบ บณฑตครจากสถาบนครศกษาในการศกษายค 4.0

ตารางท 1 สมรรถนะทจ�าเปนของครในการศกษายค 4.0

สมรรถนะแกนกลางของการศกษายค 4.0

สมรรถนะวชาชพคร

1. การคดแบบมวจารณญาณ2. การแกปญหาแบบสรางสรรค 3. การสรางนวตกรรม 4. ความเปนผประกอบการ 5. ความเปนผเรยนรตลอดชวต6. การใชเทคโนโลยและสารสนเทศ7. การท�างานรวมกบผอน8. การสอสารขามวฒนธรรม9. ภาวะผน�า10. การมจตสาธารณะ

1. ความเปนครและจรรยาบรรณวชาชพคร2. การพฒนาหลกสตร3. การรลกในเนอหาวชาและวธวทยาการ สอน4. การประเมนผลและวจยเพอพฒนาการ ศกษา 5. การพฒนาผเรยน 6. การจดสภาพแวดลอมการเรยนร

บทท

5

113113

ตอน 2 ผลการวเคราะหจดแขงและจดออนของการผลตครในประเทศไทย ผลการวเคราะหจดแขงและจดออนของการผลตครในประเทศไทยประกอบดวยขอมล 2 สวนคอ ผลการวเคราะหหลกสตรของสถาบนผลตคร 4 แหง กบผลการวเคราะหขอมลจากการวเคราะหเอกสารและสมภาษณผทรงคณวฒ ดงน 1. ผลการวเคราะหหลกสตรปรญญาตรของสถาบนผลตคร 4 แหงโดยการเปรยบเทยบความสอดคลองระหวางสมรรถนะครในการศกษายค 4.0 กบรายวชา ในหลกสตรผลตคร พบวารายวชาสวนใหญในหมวดการศกษาทวไปของสถาบน ผลตครทง 4 แหง เปนจดออนของหลกสตร ยกเวนรายวชาในกลมวชาสหศาสตร ซงมเฉพาะทจฬาลงกรณมหาวทยาลย มความสอดคลองในระดบมากจงถอเปนจดแขง ของหลกสตร ในขณะทรายวชาสวนใหญในหมวดวชาชพครของสถาบนอดมศกษา สวนใหญ (3 ใน 4 แหง) มความสอดคลองมาก จงจดเปนจดแขงของหลกสตรผลตคร 2. ผลการสงเคราะหขอมลจากการวเคราะหเอกสารและการสมภาษณ ผทรงคณวฒพบวาการผลตครของประเทศไทยมจดออนมากกวาจดแขง

ตอน 3 ผลการวเคราะหการผลตครของประเทศทประสบความส�าเรจระดบนานาชาต จากการว เคราะห เอกสารเกยวกบการผลตครของประเทศทประสบ ความส�าเรจในการผลตครระดบนานาชาต ไดแก ประเทศฟนแลนดและสงคโปร มขอคนพบทส�าคญดงน 1. ครในประเทศฟนแลนดและประเทศสงคโปรมความเปนวชาชพนยม (professionalism) สง 2. การรบเขาศกษาในหลกสตรผลตครของทง 2 ประเทศนใชระบบปด ในขณะเดยวกนกมกลไกการดงดดคนดคนเกงใหมาสมครเรยน เชน ในประเทศสงคโปร ผ ทผานการสมภาษณเพอเขาศกษาในสถาบนการศกษาแหงชาตจะไดรบจางงาน จากกระทรวงศกษาธการทนท และไดรบคาตอบแทนและการผอนผนคาเลาเรยน สวนการรบสมครและคดเลอกนกศกษาครในทงสองประเทศมความเขมขนและใช วธคดเลอกทหลากหลาย แตกมความยดหย นเพอใหผ สนใจเปนครสามารถสมคร เขาศกษาไดหลายชองทาง เชน หลกสตรผลตครของฟนแลนดมทงการคดเลอก




โดยการสอบขอเขยน สมภาษณ สนทนากล มและสงเกตการณพฤตกรรมจากการ เขารวมสถานการณจ�าลอง รวมถงพจารณาจากหลกฐานการศกษาและการเขารวมกจกรรมอนทเกยวของกบวชาชพคร 3. หลกสตรการผลตครของทง 2 ประเทศนเปนหลกสตรผลตครท เน น การวจย ในดานโครงสรางหลกสตร หลกสตรการผลตครของฟนแลนดและสงคโปร มองค ประกอบหลกทคล ายกนคอประกอบดวย 1) หมวดวชาด านการศกษา 2) หมวดวชาทเกยวกบการสอนความรเนอหา 3) หมวดวชาเนอหาวชาทสอนในโรงเรยน ซงประกอบดวย กล มวชาเอกและกล มวชาโท 4) หมวดวชาเลอกเสร 5) การฝกประสบการณวชาชพ 6) หมวดวชาทเกยวของกบภาษาการสอสาร 4. การฝกประสบการณวชาชพของฟนแลนดและสงคโปรมลกษณะคลายกน ดงน 1) ทง 2 ประเทศเรมตนการฝกประสบการณวชาชพของตงแตชนปท 1 จากสงเกตการณสอน แลวจงคอยๆ เพมความเขมขนในการฝกประสบการณขนเรอยๆ 2) ทง 2 ประเทศนใหความส�าคญกบการเชอมโยงการเรยนรภาคทฤษฎกบการเรยนร ในภาคปฏบต เชน ประเทศฟนแลนดมการวางแผนการศกษาใหนกศกษาครฝกปฏบต โดยการสงเกตการณในโรงเรยน ควบคกบการเรยนรายวชาเกยวกบศาสตรการสอน ตงแตป 1 และสงเสรมการสะทอนคดจากปฏบตงาน 3) ทง 2 ประเทศใหความส�าคญ กบการคดเลอกและพฒนาครพเลยงใหมความรความเชยวชาญดานวธวทยาการสอน และการวจย เชน ครพเลยงในฟนแลนดตองมวฒการศกษาระดบปรญญาโทเปนอยางต�าและท�าวจยรวมกบคณาจารยในสถาบนครศกษา สวนสงคโปรจดโปรแกรมเตรยมความพรอมในการสอนงานใหกบครพเลยง 4) ทง 2 ประเทศใหความส�าคญกบการสงเกตการณการสอนและการสอนงาน (mentoring) การใหขอมลยอนกลบและการเรยนรในลกษณะชมชนการเรยนรทางวชาชพ 5. สถาบนผลตครในทง 2 ประเทศเนนการเรยนรเชงรก สงเสรมผเรยนให วางแผนและก�ากบการเรยนรของตนเอง การท�างานและแกปญหาเปนกลม เรยนร โดยใชการวจยเปนฐาน และเรยนรเชงประสบการณ รวมถงการเรยนรโดยผสมผสาน การใชเทคโนโลย

บทท

5

115115

6. สถาบนผลตครในทง 2 ประเทศมการปฏรปการจดสภาพแวดลอม ในหองเรยนและหองสมดใหมใหเหมาะกบการเรยนรในศตวรรษท 21 กลาวคอจดพนทใหสามารถใชงานไดอเนกประสงค มความยดหยนและเชอมตอกบอปกรณเทคโนโลย เชน Minerva Plaza ท University of Helsinki ประเทศฟนแลนด นอกจากนยงจดการจดพนทพรอมอปกรณสนบสนนการท�างานหรอทเรยกวา makerspace ส�าหรบการรวมกลมเพอแลกเปลยนความคดและสรางสรรคนวตกรรม 7. กจกรรมพฒนานกศกษาครของสงคโปรเนนกจกรรมใหบรการสงคมทงในและนอกประเทศทสอดคลองกบวสยทศนของสถาบน นอกจากนกจกรรมนอกหลกสตรสวนใหญเปนกจกรรมจดโดยชมรมนสตนกศกษาและเปดโอกาสใหนสตนกศกษาเขารวมกจกรรมตามความสมครใจ

ตอน 4 ผลการพฒนารปแบบการผลตครส�าหรบการศกษายค 4.0 รปแบบการผลตครทพฒนาขนจากการวจยนใชชอภาษาไทยวา รปแบบ การผลตครทเสรมสรางความเปนมออาชพและศกยภาพดานนวตกรรม และ

แผนภาพท 2 รปแบบการผลตคร PIE TE




1. วสยทศนและหลกการผลตคร รปแบบการผลตคร PIE TE มวสยทศนและหลกการผลตครดงน 1.1 วสยทศนของรปแบบการผลตคร PIE TE คอ สามารถผลตครมออาชพ ทมพฒนาการอยางเปนองครวม สามารถสอนนกเรยนใหมศกยภาพในการสรางสรรคนวตกรรมและมสมรรถนะยค 4.0 สามารถวจยเพอสรางนวตกรรม และมสวนรวมพฒนาโรงเรยนใหมนวตกรรม 1.2 หลกการผลตคร ม 5 ประการ 1) การจดครศกษาทเนนการวจยเปนฐาน 2) มงเนนพฒนาศกยภาพดานนวตกรรมของคร รวมถงการพฒนานสตนกศกษาคร ใหสามารถสอนนกเรยนใหมศกยภาพดานนวตกรรม 3) การจดการศกษาเพอพฒนา นสตนกศกษาครแบบเปนองครวมทงดานความร ทกษะและจตวญญาณความเปนคร 4) จดการศกษาโดยเนนสมรรถนะครยค 4.0 และ 5) เนนการท�างานรวมกนแบบ พนธมตรระหวางสถาบนผลตคร ผใชบณฑตครและผมสวนไดสวนเสยอนๆ 2. จดมงหมายการผลตครและสมรรถนะทพงประสงคบณฑตคร รปแบบการผลตคร PIE TE มจดมงหมายและสมรรถนะทพงประสงคของบณฑตคร ดงน ดานจดมงหมาย รปแบบการผลตครมงผลตครทมคณสมบตดงน 1) มความรลกดานความรเนอหา การสอนอยางมออาชพ มจรรยาบรรณครและสามารถพฒนาผเรยน ใหมศกยภาพดานนวตกรรมและมสมรรถนะยค 4.0 2) สามารถวจยและสรางนวตกรรมการศกษาทเพมมลคาแกผเรยน โรงเรยน ชมชนและสงคม 3) มศกยภาพในการเปนคร

ชอภาษาองกฤษวา Professional and Innovativeness Enhancement Teacher Education Model หรอทใชชอยอวา PIE TE Model โดยมองคประกอบหลก 8 ดาน ไดแก 1. วสยทศนและหลกการผลตคร 2. จดมงหมายการผลตครและสมรรถนะ ทพงประสงคของบณฑตคร 3. แนวทางการรบเขาศกษา 4. หลกสตรผลตครระดบ ปรญญาตร (5 ป) 5. การฝกประสบการณวชาชพ 6. การจดการเรยนการสอนและ การประเมนผล 7. กจกรรมพฒนานสตนกศกษาครและ 8. การจดสภาพแวดลอม การเรยนร สรปไดดงน

บทท

5

117117

ผน�าและสามารถมสวนรวมในการพฒนาโรงเรยนใหมคณภาพและมนวตกรรม 4) สามารถท�างานรวมกบผมสวนไดสวนเสยทางการศกษาเพอพฒนาชมชน สงคมและระบบการศกษาของประเทศใหมคณภาพและมนวตกรรม สวนสมรรถนะทพงประสงคของบณฑตครของรปแบบการผลตคร PIE TE มทมาจากการน�าสมรรถนะครในการศกษายค 4.0 ทไดจากวตถประสงคการวจยขอท 1 โดยน�าสมรรถนะแกนกลางของการศกษายค 4.0 ซงเดมม 10 ดานมาจดกลมใหมเปน 4 กลม เพอจดสมรรถนะทเกยวของกนอยในกลมเดยวกน นอกจากนยงปรบรายละเอยดเพมเตมตามขอเสนอแนะของผทรงคณวฒ จากการด�าเนนการขางตน สรปสมรรถนะ ทพงประสงคของบณฑตครในรปแบบการผลตคร PIE TE แบงออกเปน 1) สมรรถนะ แกนกลางของการศกษายค 4.0 ซงประกอบดวยสมรรถนะยอย 4 กล ม และ 2) สมรรถนะวชาชพคร 6 กลม ดงแสดงในตารางท 2

3. แนวทางการรบเขาศกษา รปแบบการผลตคร PIE TE มแนวทางการรบเขาศกษาในหลกสตรระดบ

ตารางท 2 สมรรถนะบณฑตครทพงประสงคของรปแบบการผลตคร PIE TE

สมรรถนะแกนกลางของการศกษายค 4.0

สมรรถนะวชาชพคร

1. การสรางนวตกรรม แกปญหาอยาง สรางสรรค และความมจตสาธารณะ2. ความเปนผประกอบการและภาวะผน�า3. ความเปนผ เรยนร ตลอดชวต การใช เทคโนโลยสารสนเทศและการคดแบบม วจารณญาณ4. การท�างานรวมกบผอน และการสอสาร ขามวฒนธรรม

1. การพฒนาการศกษาและวชาชพคร2. การพฒนาหลกสตร3. การร ลกด านเนอหาวชาและว ธ วทยาการสอน4. การประเมนและวจยเพอพฒนา การศกษา5. การพฒนาผเรยน 6. การจดสภาพแวดลอมการเรยนร




ปรญญาตร 2 แนวทาง ดงน 1) การรบเขาในระบบปด4 โดยก�าหนดสดสวนการ รบเขา 40% ของผเขาศกษา ซงรบเขาศกษาผานโครงการพเศษ 2 ลกษณะ ไดแก โครงการใหทนทางศกษาและประกนการมงานท�ากบโครงการทประกนการมงานท�า อยางเดยว และ 2) การรบเขาในระบบเปด5 โดยก�าหนดสดสวนการรบเขา 60% ของ ผเขาศกษา ซงเปดโอกาสใหสมครเขาศกษาไดโดยไมมเงอนไขวาตองจบมาเปนคร แตไมมทนและไมประกนการมงานท�า 4. หลกสตรการผลตครระดบปรญญาตร (5 ป) หลกสตรการผลตครระดบปรญญาตรของรปแบบการผลตคร PIE TE เปนหลกสตรผลตคร 5 ป แบบเนนสมรรถนะ โดยในหมวดวชาชพครจดเนอหาเปนโมดล นอกจากนหลกสตรนก�าหนดขนตามประกาศ ครสภา เรองการรบรองปรญญาและประกาศนยบตรทางการศกษาเพอประกอบวชาชพ พ.ศ. 2557 และมาตรฐานคณวฒ ระดบปรญญาตร สาขาครศาสตร/ศกษาศาสตร (หลกสตร 5 ป) และเกณฑมาตรฐานหลกสตรระดบปรญญาตร พ.ศ. 2558 สวนโครงสรางของหลกสตรนม 3 หมวดวชาคอ 1. หมวดวชาการศกษาทวไป (30 หนวยกต) ประกอบดวย 4 กลมวชา ไดแก 1) ภาษา วฒนธรรมและเทคโนโลยสารสนเทศเพอการสอสาร 2) วทยาศาสตร คณตศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรม 3) มนษยศาสตรและสงคมศาสตร และ 4) สหศาสตร หมวดวชานมลกษณะยดหยนโดยเปดโอกาสใหนสตนกศกษาครสามารถเลอกเรยนโมดล/รายวชาจากแตละกลมไดจ�านวน 5-10 หนวยกต ยกเวนกลมท 1) ทตองเรยนอยางนอย 12 หนวยกต 2. หมวดวชาชพเฉพาะ (128 หนวยกต) มการจดเนอหาเปนโมดล ซง ประกอบดวย (1) กลมวชาชพคร (50 หนวยกต) ทจ�าแนกเปนโมดลบงคบจ�านวน 6 ชด (46 หนวยกต) (ดงแสดงในแผนภาพท 3) กบโมดลทใหเลอกเรยน 2 ชด (4 หนวยกต) และ (2) กลมวชาเอก (78 หนวยกต) ทแบงออกไดเปน 2 สวนคอ โมดลบงคบทเกยวกบ วธวทยาการสอนวชาเอกทอย ในความรบผดชอบของคณะครศาสตร/ศกษาศาสตร

บทท

5

4 หมายถงการรบเขาแบบจ�ากดจ�านวนผเขาศกษา 5 หมายถง การรบเขาแบบจ�ากดจ�านวนผเขาศกษา

119119

แผนภาพท 3 แสดงโมดลในกลมวชาชพคร (บงคบ)

5. การฝกประสบการณวชาชพ การปฏบตการวชาชพครเปนชอโมดลท 6 ในกล มวชาชพคร (บงคบ) ท ก�าหนดใหฝกประสบการณวชาชพตงแตป 1-5 โดยโมดลการปฏบตการวชาชพคร 1-3

บทท 5

จ�านวน 4 ชด (11 หนวยกต) กบโมดล/รายวชาบงคบและเลอกเกยวกบเนอหาวชาเอก ทอยในความรบผดชอบของคณะทสอนวชาเนอหา (67 หนวยกต) 3. หมวดวชาเลอกเสร (10 หนวยกต)

การพฒนารปแบบการผลตคร เพอรองรบการศกษายค 4.0Development of Teacher Preparation Model to Serve Education 4.0


แผนภาพท 4 การฝกประสบการณวชาชพ

6. วธการจดการเรยนการสอนและการประเมนผล วธการเรยนการสอนของรปแบบการผลตคร PIE TE จ�าแนกไดเปน 6 กลม ไดแก 1. การเรยนรโดยเนนการออกแบบและสรางนวตกรรม6

2. การเรยนรความเปนผประกอบการ ดวยวธการเรยนรแบบมงผลผลต7

3. การเรยนรโดยใชการวจยเปนฐาน8

4. การเรยนรเปนทม ประกอบดวย 1) การเรยนรโดยการแกปญหาเปนทม และ 2) การเรยนรผานชมชนการเรยนรทางวชาชพควบคกบการเรยนรโดยการพฒนา บทเรยนรวมกน9

6 เปนวธจดการเรยนรผานกระบวนการคดเชงออกแบบและสรางนวตกรรมทใชประโยชนไดและ/หรอชวยแกปญหา อยางสรางสรรค7 เปนวธจดการเรยนรทมงพฒนาใหผเรยนมคณลกษณะของผประกอบการ มทกษะการท�างานโดยไมจ�ากดวาตอง เกยวกบการสรางธรกจ สวนวธการเรยนรแบบมงผลผลตเปนรปแบบหนงของการสอนโดยใชโครงงานทฝกใหสราง ผลผลตและพฒนาทกษะการประกอบการ (Zao, 2012)8 เปนวธจดการเรยนรโดยใชการวจยเปนเครองมอในการเรยนรเนอหาและพฒนาทกษะการวจย (ไพฑรย สนลารตน, 2557)9 เปนแนวทางการปรบปรงการสอนดวยตนเองในบรบทการปฏบตงานจรงในชนเรยน (ราชบณฑตยสถาน, 2555)

บทท

5

เปนการฝกประสบการณวชาชพระหวางเรยน สวนโมดลการปฏบตการวชาชพ 4-5 เปนการฝกปฏบตการสอนในโรงเรยน (ดงแสดงในแผนภาพท 4) นอกจากนการฝกประสบการณวชาชพของรปแบบการผลตคร PIE TE มการก�าหนดและประเมนสมรรถนะทคาดหวงจากการฝกประสบการณวชาชพในแตละโมดล

121121

10 เปนวธการจดการเรยนรแบบสหวทยาการโดยใชประเดนหวขอเกยวกบปรากฏารณจรงเปนจดเรมตนของการเรยนร (Lonka et al., 2015)

5. การจดการเรยนรเชงประสบการณและตามสภาพจรง ประกอบดวย 1) การจดการเรยนรแบบบรณาการกบการท�างาน 2) การเรยนรโดยการบรการชมชน 3) การเรยนรโดยใชปรากฏการณเปนฐาน10

6. การเรยนรแบบผสมผสานการใชเทคโนโลย การประเมนผล รปแบบการผลตคร PIE TE มแนวทางการประเมนผล ดงน 1. มการประเมนผลยอยกบประเมนผลรวบยอด โดยเนนประเมนเพอพฒนา การเรยนรอยางตอเนอง และจดการประเมนเปนสวนหนงของกระบวนการเรยนการสอน 2. ใช วธการประเมนทหลากหลายสอดคลองกบวตถประสงค โดยเนน การประเมนตามสภาพจรงจากผลผลตและ/หรอผลการปฏบตงานของผ เรยนเพอ ประเมนความสามารถในการประยกตใชความรในบรบทจรง ความสามารถในการสรางผลผลตและความคดสรางสรรค และเปนการประเมนแบบองเกณฑ 3. มการประเมนอยางเปนองครวมโดยใชแฟมสะสมงานและประเมนสมรรถนะบณฑตคร 4.0 4. ประเมนโดยเนนการมสวนรวม เชน การประเมนตนเอง ประเมนโดยเพอน ผเชยวชาญ และผใชผลงาน และมการประเมนโดยใชสญญาการเรยนร 7. กจกรรมพฒนานสตนกศกษาคร กจกรรมพฒนานสตนกศกษาครของรปแบบการผลตคร PIE TE จ�าแนกไดเปน 2 กลม คอ 1. กจกรรมพฒนานวตกรและความเปนผประกอบการส�าหรบคร ซงประกอบดวย กจกรรมการอบรมเชงปฏบตการและการศกษาดงานกบกจกรรมทเนนการลงมอปฏบตในบรบทจรง 2. กจกรรมพฒนาครมออาชพ ทประกอบกจกรรมยอย 3 ชด ไดแก 1) กจกรรมพฒนาความเปนครและคณธรรมจรยธรรม 2) กจกรรมทางวชาการ และ 3) กจกรรมพฒนาจตสาธารณะส�าหรบครผน�า




8. การจดสภาพแวดลอมการเรยนร การจดสภาพแวดลอมการเรยนรของรปแบบการผลตคร PIE TE พจารณาได 3 ดาน ดงน 1. การจดสภาพแวดลอมทางกายภาพในชนเรยน มแนวทางดงน จดพนท การเรยนร ใชงานไดอเนกประสงค ยดหย น ตอบสนองความตองการของผ ใชและ กจกรรมการเรยนร ทหลากหลายทงเปนกล มและเปนรายบคคล ปลอดภยและ ถกสขลกษณะ ดงดดความสนใจ กระตนความใฝรและความคดสรางสรรค และมอปกรณเทคโนโลยสนบสนนใหพรอม เชน หองเรยนอจฉรยะ 2. การจดบรรยากาศการเรยนรในชนเรยนควรมลกษณะดงน จดบรรยากาศ การเรยนทเออตอการแลกเปลยนเรยนรและสรางผลงานรวมกน ชวยเหลอกน เคารพความแตกตางระหวางบคคล กระตนความอยากรอยางเหน สงเสรมการคดวเคราะห และแกปญหา ปลอดภยทจะลองคดท�าสงใหมและจดโอกาสใหคนควาอสระและสราง ผลงานตามความสนใจ 3. การจดสภาพแวดลอมการเรยนรนอกชนเรยน มแนวทางดงน จดสถานท และบรการสนบสนนการเรยนร และพฒนาทกษะตามความสนใจ จดสถานทและ สงอ�านวยความสะดวกส�าหรบการแลกเปลยนเรยนร สรางแรงบนดาลใจและสราง ผลผลตหรอทเรยกวา makerspace จดอาณาบรเวณทวทงคณะ/สถาบนใหเออส�าหรบการเรยนรตามอธยาศยและกระตนความคดสรางสรรค จดพนทการเรยนรใหเชอมโยงกน จดตงศนยบมเพาะนวตกรรมการเรยนรและการศกษา และจดแหลงเรยนรในชมชน

การอภปรายผล ขอคนพบทส�าคญทน�ามาอภปรายมดงน 1. สมรรถนะแกนกลางของการศกษายค 4.0 จ�านวน 10 ดาน ทไดจาก งานวจยนมความสอดคลองหลายดานกบนโยบายการพฒนาคนตามโมเดลประเทศไทย 4.0 ทระบวาตองการพฒนาคนไทย 4.0 ใหเปนผทเรยนรอยางมความหมาย สามารถสรางสรรคนวตกรรม มจตสาธารณะ มงผลสมฤทธ (สวทย เมษนทรย, 2559) ทกษะหลายดานทไพฑรย สนลารตน (2559) และ World Economic Forum (2016) ระบ

บทท

5

123123

ตรงกนวาจ�าเปนส�าหรบยค 4.0 เชน การคดวเคราะห การแกปญหา การสรางสรรคและ/หรอมนวตกรรม การท�างานกบผอน โดยครไมเพยงแตจะตองมสมรรถนะกลมนแตจะตองสามารถสอนใหผเรยนมสมรรถนะกลมนดวย (ดเรก พรสมา, 2559) สวนสมรรถนะวชาชพครจ�านวน 6 ดานของรปแบบการผลตคร PIE TE สอดคลองกบสมรรถนะวชาชพครในศตวรรษท 21 ตามแนวคดของ Vidovic และคณะ (2013) ซงประกอบดวยดาน ผเรยนและการเรยนร การจดสภาพแวดลอมการเรยนร การสอนและการประเมนผล ความรบผดชอบและการพฒนาวชาชพ การรวมมอกบโรงเรยน ผปกครองและชมชน และการพฒนาโรงเรยนและระบบการศกษา 2. จากผลการวเคราะหจดแขงและจดออนของการผลตครในปจจบนพบวา มจดออนมากกวาจดแขง โดยจากการวเคราะหหลกสตรผลตครของสถาบนผลตคร 4 แหง พบวาในภาพรวมรายวชาในหมวดการศกษาทวไปมความสอดคลองกบ สมรรถนะครยค 4.0 นอยจงเปนจดออนของหลกสตร ในขณะทรายวชาในหมวดวชาชพครมความสอดคลองกบสมรรถนะครยค 4.0 มากจงเปนจดแขงของหลกสตร จากขอ คนพบนมขอสงเกตวาสมรรถนะยค 4.0 ทปรากฏในรายวชาของหลกสตรผลตคร สวนใหญเปนสมรรถนะทสอดคลองกบผลลพธการเรยนรตามมาตรฐานคณวฒระดบปรญญาตร สาขาครศาสตร/ศกษาศาสตร (หลกสตรหาป) ดงนนหากตองการใหมการน�าสมรรถนะครยค 4.0 ไปใชอยางจรงจง กควรมการน�าสมรรถนะครยค 4.0 ไปใชเปนแนวทางในการปรบปรงมาตรฐานคณวฒน นอกจากนจากการวเคราะหเอกสารและการสมภาษณพบวาการผลตคร ในประเทศไทยมจดออนหลายดานนซงสอดคลองกบผลวจยหลายชนทเกยวกบสภาพ การผลตครในประเทศไทย สภาพดงกลาวแตกตางจากประเทศทประสบความส�าเรจ ในการผลตครดงน ประเทศไทยยงมปญหาการผลตครไมตรงกบความตองการใชงาน ซงสอดคลองกบผลวจยของ ชนตา รกษพลเมอง (2559) สาเหตของปญหานอาจเปนเพราะขาดการวางแผนการผลตรวมกนระหวางผผลตและผใชคร ซงแตกตางจากประเทศทประสบความส�าเรจในการผลตครทมการวางแผนการผลตรวมกนระหวางสถาบนผลตครและผใชคร และใชวธการผลตครในระบบปด (NIE, 2009) ท�าใหสามารถควบคมปรมาณและคณภาพการผลตครไดอยางมประสทธภาพ




นอกจากนงานวจยนยงพบวาหลกสตรผลตครของไทยยงมจ�านวนรายวชา มากเกนไป ซ�าซอน ขาดความเชอมโยง มรายวชาดานการสอนวชาเฉพาะจ�านวนนอย การสอนเนอหาวชาเอกยงไมเขมขนพอ ขาดความเชอมโยงระหวางรายวชากบการฝก ประสบการณวชาชพ มปญหาคณภาพและปรมาณของครพเลยง ซงสอดคลองกบ ผลวจยของศภณฏฐ ศศวฒวฒน (2559) ในขณะทประเทศทประสบความส�าเรจในการ ผลตครเนนสอนแกนความรทางครศกษาและวชาเอก เนนการเชอมโยงการเรยนร ภาคทฤษฎและภาคปฏบต ใหความส�าคญกบคณภาพของคณาจารยครศกษาและ ครพเลยง และเนนคณภาพการสอนงาน (NIE, 2009; Neimi, 2013) นอกจากนงาน วจยนยงพบวาการสอนและประเมนผลเนนเนอหามากกวาสมรรถนะ และปรชญาการ ผลตครยงไมชดเจน ซงแตกตางจากหลกสตรการผลตครในประเทศฟนแลนดและ สงคโปร (NIE, 2009; Neimi, 2013) ส�าหรบสาเหตทการจดการเรยนการสอนในหลกสตร ผลตครของไทยเนนเนอหามากกวาสมรรถนะนนอาจเปนเพราะสถาบนผลตครตอง จดเนอหาหลกสตรตามเกณฑมาตรฐานความรของครสภา ซงแตกตางจากประเทศฟนแลนดและสงคโปรใหอสระสถาบนผลตครแตละแหงในการก�าหนดเนอหาของหลกสตรมากกวา อยางไรกดหากประเทศไทยจะใหอสระกบสถาบนผลตครแตละแหงในการก�าหนดเนอหาหลกสตร สถาบนผลตครทวประเทศกตองพฒนาใหมคณภาพทดเทยมกน ดานกจกรรมพฒนานสตนกศกษาคร ขอมลจากสมภาษณของงานวจยน พบวากจกรรมสวนใหญมลกษณะกงบงคบ ไมคอยนาสนใจ ซงสอดคลองกบปญหา ทพบในผลวจยของญาดา นลประดษฐ (2553) ส�าหรบสาเหตทท�าใหกจกรรมพฒนา นสตนกศกษาครของไทยมลกษณะกงบงคบมากนน สวนหนงอาจเปนเพราะสถาบน ผลตครตองจดกจกรรมเสรมความเปนครตามเกณฑการรบรองปรญญาของครสภา ซงสวนใหญเปนกจกรรมพฒนาคณธรรมจรยธรรมและจตอาสา ในขณะทนสตนกศกษาครในยค 4.0 ควรพฒนาศกยภาพดานนวตกรรมควบคดวย ซงจะบรรลผลไดตอเมอ นสตนกศกษาครไดท�ากจกรรมตามความถนด และเพมกจกรรมพฒนาศกยภาพ ดานนวตกรรม สวนดานสภาพแวดลอมการเรยนร ขอมลจากการสมภาษณในงานวจยน พบวาสภาพหองเรยนยงไมสอดคลองกบการศกษาในศตวรรษท 21 ซงแตกตาง จากประเทศสงคโปรทมหองเรยนแบบรวมมอ และฟนแลนดทมการปฏรปการจด

บทท

5

125125

สภาพแวดลอมการเรยนรเพอสนบสนนการเรยนรทมนวตกรรม (NIE, 2009; Lonka, 2015) 3. รปแบบการผลตคร PIE TE ทไดจาการวจยครงนมลกษณะหลายประการ ทสอดคลองกบการผลตครในประเทศทประสบความส�าเรจระดบนานาชาต ไดแก ประเทศฟนแลนดและสงคโปร แนวปฏบตทดในการผลตคร และแนวคดของนกวชาการหลายคนเกยวกบการจดการศกษาเพอพฒนาศกยภาพดานนวตกรรม รวมถงการ จดศกษาทเหมาะกบยค 4.0 ดงน 3.1 วสยทศนและหลกการของรปแบบการผลตคร PIE TE มดงน ประการแรก รปแบบนสนบสนนใหจดครศกษาแบบเนนการใชการวจยเปนฐาน ซงสอดคลองกบ หลกปฏบตทดในการผลตครตามแนวคดของ Korthagen et al. (2006) ทระบวา ควรใหนกศกษาครวจยเพอสรางความรและพฒนาการปฏบตงาน และสอดคลองกบ วธปฏบตในการผลตครของประเทศฟนแลนด ประการท 2 รปแบบนเนนพฒนา ใหนกศกษาครมความศกยภาพดานนวตกรรม ซงสอดคลองกบปรชญาการครศกษา เชงสรางสรรคและผลตภาพของไพฑรย สนลารตน (2559) แนวคดนวตกรรมศกษา (innovation education) ของ Thorsteinsson (2013) และทฤษฎความรสรางสรรค (constructionism) ของ Seymour Papert (อางในราชบณฑตยสถาน, 2555) ท สนบสนนการเรยนร ผ านการสรางสรรคชนงาน/นวตกรรม นอกจากนหลกการน ยงสอดคลองกบปรชญาของหลกสตรการผลตครของ The Upper Valley Educators Institute ท Wagner (2012) ระบเปนกรณตวอยางของหลกสตรทสรางครใหเปน นวตกร โดยปรชญาการผลตครของสถาบนนเน นการพฒนานกศกษาครใหเปน นกสรางสรรคผลงานทมการท�างานเปนทม และใหนกศกษาครแสดงผลการปฏบตงานผานโครงงานและแฟมสะสมงาน ประการท 3 รปแบบนสงเสรมการพฒนานกศกษาครอยางเปนองครวม ซงสอดคลองกบวธปฏบตในการผลตครของประเทศสงคโปรทเนน การพฒนานกศกษาครอยางเปนองครวมตามวสยทศน V3SK ของ NIE ประการท 4 รปแบบนเนนพฒนาสมรรถนะครยค 4.0 ซงสอดคลองกบการผลตครในประเทศ สงคโปรทก�าหนดสมรรถนะบณฑตคร (Graduand Teacher Competencies หรอ เรยกชอยอวา GTC) และการผลตครแบบเนนสมรรถนะทสถาบนผลตคร The Upper




Valley Educators Institute ประการท 5 รปแบบนสนบสนนใหสถาบนผลตครตองท�างานแบบพนธมตรรวมกบผใชบณฑตครและผมสวนไดสวนเสยอนๆ ซงสอดคลองกบหลกปฏบตทดในการผลตครตามแนวคดของ Darling-Hammond (2006) ทระบวา สถาบนผลตครและโรงเรยนควรมความสมพนธทแนนแฟน มความร และความเชอ รวมกนในการเปลยนแปลงการสอน การจดการศกษาและครศกษา และสอดคลองกบ วธปฏบตในการผลตครของสงคโปรและฟนแลนด 3.2 จดมงหมายของรปแบบนไมเพยงแตมงพฒนาใหนสตนกศกษาครมความ ร ลกดานเนอหาและการสอนอยางมออาชพและมจรรยาบรรณคร แตยงมงพฒนา นสตนกศกษาครใหสามารถสอนนกเรยนใหมศกยภาพดานนวตกรรม สามารถท�าวจยเพอสรางนวตกรรม มสวนรวมพฒนาโรงเรยนและประเทศใหมคณภาพและนวตกรรม ได สอดคลองกบแนวคดของ Berry, Byrd, & Wieder (2010) ทสนบสนนวาคร ในทศวรรษหนาตองเปนผทสามารถท�าหนาทเปนครผประกอบการ (teacherpreneur) กลาวคอเปนครผ เชยวชาญทไมเพยงแตท�าหนาทสอน แตยงสามารถใชความร ความเชยวชาญในศาสตรทางการศกษาในการท�างานอนๆ ทเกดประโยชนในวงกวางตอผเรยน โรงเรยน วชาชพคร วงการศกษาและสงคม สวนสมรรถนะทพงประสงคของบณฑตครในรปแบบน สมรรถนะแกนกลาง ของการศกษายค 4.0 จ�านวน 4 กลม ไมเพยงแตสอดคลองหลายดานกบมาตรฐาน คณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต (มคอ.) พ.ศ. 2552 แตยงสอดคลองกบทกษะหลายดานทจ�าเปนส�าหรบยคปฏวตอตสาหกรรมครงท 4 เชน การสรางนวตกรรมและการประกอบการ สวนสมรรถนะวชาชพคร ไมเพยงแตสอดคลองกบสมรรถนะของครตามขอบงคบ ครสภาวาดวยมาตรฐานวชาชพ พ.ศ. 2556 แตยงสอดคลองกบมาตรฐานสมรรถนะ ของครในตางประเทศ ไดแก รายการสมรรถนะบณฑตครของ NIE (2009) สมรรถนะครอาเซยนของ SEAMEO INNOTECH (2010) และสมรรถนะครในภมภาคยโรปของสหภาพยโรป (EC, 2013) 3.3 แนวทางการรบเขาศกษาของรปแบบการผลตคร PIE TE ทก�าหนด แนวทางการรบเขาศกษาใหเปนแบบผสมผสานระหวางการรบเขาในระบบปด 40% และระบบเปด 60% ทงนเพราะการรบเขาในระบบปดชวยใหสามารถควบคมการ

บทท

5

127127

ผลตครไดตามความตองการใชงาน ดงเชนวธปฏบตในประเทศฟนแลนดและสงคโปร อยางไรกดประเทศไทยมจ�านวนโรงเรยนและผตองการเปนครมากกวา 2 ประเทศน จงจ�าเปนตองมการรบเขาระบบเปดควบคดวย การรบเขาแบบผสมผสานนสอดคลอง กบขอเสนอจากงานวจยของชนตา รกษพลเมอง (2558) ทระบวาทางเลอกหนงในการ คดเลอกนกศกษาครคอการผสมผสานระหวางการคดเลอกในระบบปดและระบบเปด โดยในระยะแรกควรใชระบบปดในบางสาขาวชา 3.4 รปแบบการผลตคร PIE TE จดหลกสตรระดบปรญญาตรใหเปนหลกสตรเนนสมรรถนะ เพราะมขอดตรงทก�าหนดผลลพธการเรยนรทตองการไดชดเจนส�าหรบใชวางแผนการสอน การประเมนผล และเชอมโยงกบการรบรองคณวฒได (เพชรสดา ภมพนธ, 2560) ซงสอดคลองกบการจดหลกสตรผลตครของสถาบนการศกษาแหงชาต ประเทศสงคโปร (NIE) และการผลตครแบบเนนสมรรถนะของสถาบนผลตคร The Upper Valley Educators Institute ซงเปนแบบอยางของการผลตครใหเปนนวตกร (Wagner, 2012) นอกจากนหลกสตรของรปแบบผลตคร PIE TE ยงมลกษณะเดนทเหมาะกบการผลตครยค 4.0 ดงน 1) การจดการศกษาในหมวดการศกษาทวไปยดหย นใหผ เรยนสามารถ ก�าหนดจ�านวนหนวยกตในหลายกลมวชาไดตามความสนใจ ซงสอดคลองกบแนวคด ของ Couros (2015) เกยวกบการเรยนทสงเสรมศกยภาพดานนวตกรรมทวาผเรยน ควรมโอกาสไดเลอกเรยนตามความสนใจและความถนด นอกจากนหลกสตรการศกษาทวไปของรปแบบนยงมกลมวชาสหศาสตร ซง Wagner (2012) สนบสนนวาชวยสงเสรมศกยภาพดานนวตกรรม และสอดคลองกบหลกสตรผลตครของ University of Jyvaskyla ประเทศฟนแลนดทปฏรปการจดหลกสตรมาเปนแบบเนนปรากฏการณเปนฐาน ซงเปนหลกสตรแบบสหวทยาการ (Lonka et al., 2015) 2) หลกสตรของรปแบบการผลตคร PIE TE ในหมวดวชาชพครจดเนอหา เปนโมดลซงประกอบดวยโมดลยอยจากสาขาวชาทเกยวของกนและสนบสนนการเรยนร แบบบรณาการขามสาขาวชาโดยการประเมนผลจากโครงงานสรปความร รวบยอด (capstone project) ซงเปนการประเมนตามสภาพจรง การจดหลกสตรเปนโมดล ลกษณะนเหมาะกบการพฒนาศกยภาพดานนวตกรรมส�าหรบครยค 4.0 เพราะการจด




หลกสตรแบบโมดลเปดโอกาสใหผเรยนแตละคนเรยนรตามความสนใจและความเรว ในการเรยนรของตนเอง (วชย วงษใหญ, 2554) นอกจากนการประเมนผลรวบยอด โดยใชโครงงานยงเนนการประเมนความสามารถในการประยกตความรจากผลงาน/ ผลการปฏบตงาน (อนสรณ นามประดษฐ, 2560) และฝกใหผเรยนบรณาการความร ขามสาขาวชา 3) กล มวชาชพคร (บงคบ) และกล มวชาเอก (บงคบ) สอดแทรกหวขอ นวตกรรมในเนอหาของทกโมดลและมโมดลทสอนเกยวกบนวตกรรมและความเปน ผ ประกอบการโดยตรง ซงสอดรบกบนโยบายประเทศไทย 4.0 และสอดคลองกบ ประเทศฟนแลนดทเปดสอนสอนความเปนผประกอบการในหลายสถาบน เชน University of Oulu University ทมวชาบงคบชอ Entrepreneur pedagogy (Curth, 2011) 4) หลกสตรนมการสอดแทรกและประเมนสมรรถนะครในยค 4.0 ตลอด ทงหลกสตร ซงสอดคลองกบแนวปฏบตของประเทศสงคโปร และสอดคลองกบ เฉลมชย มนญเสวต (2559) ทสนบสนนวาการขบเคลอนกระบวนทศนการศกษา 4.0 ตองเรมตนจากการฝกทกษะ 4.0 ในทกวชาและทกภาคเรยนซงตองอาศยความรวมมอจากผบรหาร ผเรยนและผสอนทกคน 3.5 การฝกประสบการณวชาชพครของรปแบบน ก�าหนดใหนกศกษาคร ฝกประสบการณวชาชพตลอด 5 ป ตงแตชนปท 1 - ชนปท 5 และมการเชอมโยง ระหวางเนอหาสาระของรายวชาและจดเนนของการฝกประสบการณวชาชพในแตละ ชนป โดยเพมความเขมขนของประสบการณมากขนตามล�าดบ ซงสอดคลองกบแนวทางการฝกประสบการณวชาชพในหลกสตรผลตครประเทศฟนแลนดและสงคโปร และ หลกปฏบตทดของ Darling-Hammond (2006) ทสนบสนนใหจดฝกประสบการณ วชาชพเปนเวลาตอเนองกนอยางนอย 30 สปดาห และเชอมโยงกบการเรยนรายวชา ในภาคทฤษฎ 3.6 รปแบบการผลตครนใชวธจดการเรยนการสอนทเหมาะสมกบการพฒนาศกยภาพดานนวตกรรม เพราะจดกจกรรมใหผเรยนสรางผลผลต และฝกทกษะการประกอบการ เชน วธการเรยนรโดยเนนการออกแบบและสรางนวตกรรม ซงสอดคลองกบ Boss (2012) สนบสนนใหสอดแทรกการพฒนาทกษะการคดเชงออกแบบตลอด

บทท

5

129129

หลกสตร ในขณะเดยวกนกฝกใหท�าวจยเพอพฒนาการปฏบตงานและสรางความรใหมดวยวธการเรยนรโดยใชการวจยเปนฐานซงสอดคลองกบวธสอนในฟนแลนด นอกจากน ยงจดการเรยนรทเนนการประยกตความรไปใชปฏบตงานในบรบทจรง และการเรยนร แบบสหวทยาการ เชน การเรยนรโดยบรการสงคมซงสอดคลองกบวธสอนในสงคโปร และการเรยนรโดยใชปรากฏการณเปนฐานซงสอดคลองกบวธสอนทใชในฟนแลนด นอกจากนยงมการจดการเรยนรโดยผสมผสานการใชเทคโนโลย สวนการประเมนผลของรปแบบนเนนการประเมนเพอพฒนาการเรยนรโดยใช วธประเมนทหลากหลาย การประเมนแบบเปนองครวม ประเมนเนนสมรรถนะ และประเมนแบบมสวนรวม ซงสอดคลองกบวธปฏบตในประเทศฟนแลนดและสงคโปร นอกจากนรปแบบนยงเนนการประเมนตามสภาพจรง การประเมนผลงานและผลการปฏบตงานซงสอดคลองกบแนวทางการประเมนทเนนผลตภาพตามแนวคดของอนสรณ นามประดษฐ (2560) ทสนบสนนใหใชวธการประเมนทหลากหลายและการประเมน ความสามารถในการประยกตความรจากการสรางผลงานและปฏบตจรง 3.7 กจกรรมพฒนานสตนกศกษาครของรปแบบนประกอบดวยกจกรรม พฒนาความเปนคร คณธรรมจรยธรรม ความสามารถทางวชาการและความเปนผน�า ทมจตสาธารณะ โดยจดใหนสต นกศกษาและครมสวนรวมเชงรกและสามารถเลอก เขารวมกจกรรมตามความสนใจ ซงสอดคลองกบงานวจยของญาดา นลประดษฐ (2553) ทพบวานสตนกศกษาตองการกจกรรมทเปดโอกาสใหลงมอปฏบตจรงและ มสวนรวมในการท�ากจกรรมอยางเตมท นอกจากนรปแบบนยงจดกจกรรมพฒนา นวตกรและความเปนผประกอบการส�าหรบครดวย ทงนเพราะงานวจยสนบสนนวากจกรรมนอกหลกสตรชวยสรางแรงบนดาลใจ กระตนความสนใจในการประกอบการและชวยพฒนาทกษะดานนวตกรรมและการประกอบการ (Claudia, 2014) นอกจากนกจกรรมลกษณะนยงสอดคลองกบวธปฏบตของสถาบนผลตครในยโรป เชน โครงการ Budding entrepreneurs ของ HAN University of Applied Sciences ในประเทศเนเธอรแลนด 3.8 การจดสภาพแวดลอมทางกายภาพทงในและนอกชนเรยนของรปแบบ การผลตคร PIE TE มความสอดคลองกบแนวทางการจดพนทการเรยนรในศตวรรษ




ท 21 ตามแนวคดของ JISC (2006) ดงเชนกรณตวอยางของการจดหองเรยนแบบ รวมมอ (collaborative classroom) และ makerspace ทหองสมดของสถาบน การศกษาแหงชาต ประเทศสงคโปร (NIE, 2009) กบการจดสภาพแวดลอมการเรยนร ของ Minerva Plaza ท University of Helsinki ประเทศฟนแลนด (Ruismaki et al, 2015) สวนแนวทางการจดบรรยากาศการเรยนรในหองเรยนของรปแบบการผลตคร PIE TE สอดคลองกบแนวคดของ Couros (2015) ทระบวาชนเรยนทสงเสรมนวตกรรมควรเปดโอกาสใหผเรยนแสดงออก เลอกเรยนไดตามความสนใจ สงเสรมการสะทอน ความคด คดวเคราะห แกปญหา และสนบสนนใหสรางสรรคนวตกรรม

ขอเสนอแนะจากการวจย ขอเสนอแนะในการน�าผลวจยไปใช มดงน 1. สถาบนผลตครสามารถน�าสมรรถนะของครในการศกษายค 4.0 จากการ วจยนไปใชเปนแนวทางในปรบหลกสตรใหเปนแบบเนนสมรรถนะ โดยการก�าหนดสมรรถนะของครในการศกษายค 4.0 เปนผลลพธการเรยนร ของหมวดวชาชพคร และหมวดวชาเอก และก�าหนดสมรรถนะแกนกลางของการศกษายค 4.0 ใหเปนผลลพธการเรยนรของรายวชาในหมวดการศกษาทวไป นอกจากนผ สอนควรสอดแทรกและประเมนสมรรถนะเหลานทงในรายวชาตางๆ และการฝกประสบการณวชาชพ 2. ส�านกงานเลขาธการครสภาสามารถน�าสมรรถนะของครในการศกษา ยค 4.0 จากการวจยนไปใชในเปนแนวทางปรบกรอบมาตรฐานวชาชพครเพอใหสอดรบ กบบรบทและนโยบายการศกษายค 4.0 และสามารถน�าไปใชเปนกรอบในการพฒนา เครองมอในการประเมนเพอขอรบใบประกอบวชาชพคร 3. ส�านกงานคณะกรรมการการอดมศกษาสามารถน�าสมรรถนะของครในการศกษายค 4.0 จากการวจยนไปใชในเปนแนวทางปรบกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษาในสาขาการศกษาเพอใหสอดรบกบบรบทและนโยบายการศกษายค 4.0 4. สถาบนผลตครสามารถน�ารปแบบการผลตคร PIE TE ทงหมดและบางสวนไปประยกตใชใหเหมาะกบบรบทของสถาบน

บทท

5

131131

ขอเสนอแนะในการวจยตอไป มดงน 1. ควรมการวจยเพอพฒนาตวบงชและมาตรวดสมรรถนะครในการศกษา ยค 4.0 เพอเปนการศกษาตอยอดจากงานวจยนซงพฒนาเพยงตวบงชเชงคณภาพของสมรรถนะทจ�าเปนของครในการศกษายค 4.0 2. ควรมการวจยเพอพฒนารปแบบการผลตครอาชวศกษายค 4.0 ส�าหรบ กลมมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคล ทงนเพราะงานวจยนมขอบเขตการศกษาเฉพาะ ในกลมสถาบนผลตครในสงกดมหาวทยาลยในก�ากบของรฐและมหาวทยาลยราชภฏ โดยไมครอบคลมกลมมหาวทยาลยราชมงคลทมงผลตครในสายอาชวศกษาและสมรรถนะทางวชาชพของครในสายอาชวศกษากแตกตางจากสมรรถนะวชาชพครในสายสามญ 3. หากมการน�าสมรรถนะของครในการศกษายค 4.0 ไปปรบใชหรอน�ารปแบบการผลตคร PIE TE ไปเรมตนใชตามแนวทางทกลาวมาแลวควรมการท�าวจยเพอตดตามผลในระยะยาว

เอกสารอางองกฤตธ วงศสถต. (2560). 7 องคประกอบหลกสตรโรงเรยนผลตภาพ. ในไพฑรย สนลารตน (บรรณาธการ), โรงเรยน 4.0 : โรงเรยนผลตภาพ (45-58). กรงเทพฯ : วทยาลยครศาสตร มธบ.พมพพนธ เดชะคปต และ พรทพย แขงขน. (2551). สมรรถนะครและแนวทางการพฒนา ครในสงคมทเปลยนแปลง. กรงเทพฯ : ส�านกงานเลขาธการสภาการศกษา กระทรวง ศกษาธการ.พมพพนธ เดชะคปต และ พเยาว ยนดสข. (2560). ทกษะ 7 C ของคร 4.0. กรงเทพฯ : โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.เพชรสดา ภมพนธ. (2560). หลกสตรศกษาศาสตร/ครศาสตร จะไปในทศทางใด. ใน ไพฑรย สนลารตน และนกรบ หมแสน (บรรณาธการ). ครศกษาและการพฒนา วชาชพคร. (31-45). กรงเทพฯ : ส�านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลยไพฑรย สนลารตน. (2559). การศกษา 4.0 เปนยงกวาการศกษา. ศนยต�าราและเอกสาร วชาการ วทยาลยครศาสตร มธบ.




ยน ภวรวรรณ. (2558). นวตกรรมการเรยนการสอนกบการศกษาระบบ 4.0. วารสาร เทคโนโลยสรนาร, 9(2), 133-156.เฉลมชย มนเสวต (2559). 24/7…ทกคน ทกวชา ทกภาคการศกษา. ใน ไพฑรย สนลารตน (บรรณาธการ), การศกษา 4.0 เปนยงกวาการศกษา (206-209). กรงเทพฯ : วทยาลยครศาสตร มธบ.ชนตา รกษพลเมอง. (2559). การศกษาสภาพและปญหาการผลต การใช และการ พฒนาครการศกษาขนพนฐานทสอดคลองกบความตองการในอนาคต. กรงเทพฯ : ส�านกงานเลขาธการครสภา.ญาดา นลประดษฐ. (2553). การเปรยบเทยบกจกรรมเสรมความเปนครของนกศกษาคร ในมหาวทยาลยทแตกตางกน : การวจยแบบผสม. คณะครศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย, กรงเทพฯ.ดเรก พรสมา. (2559). ครไทย 4.0. (4 พฤศจกายน 2560). สบคนจาก https://www. matichon.co.th/news. ราชบณฑตยสถาน, ส�านกงาน. (2555). พจนานกรมศพทศกษาศาสตร. กรงเทพฯ : อรณการพมพ.รสสคนธ มกรมณ. (2553). การฝกหดครของประเทศฟนแลนด. วารสารการศกษาไทย. 7(71), 33-38.ฤตนนท สมทรทย และคณะ. (2556). การวจยน�ารองการพฒนาหลกสตรการผลตคร ส�าหรบศตวรรษท 21. มหาวทยาลยเชยงใหม.เลขาธการสภาการศกษา, ส�านกงาน. (2558). สถานภาพการผลตและพฒนาคร ในประเทศไทย. กรงเทพฯ : บรษทพรกหวานกราฟฟค จ�ากด.วชย วงษใหญ. (2554). การพฒนาหลกสตรระดบอดมศกษา. กรงเทพฯ : อาร แอนด เอน ปรนท จ�ากดศกดชาย เพชรชวย. (2558). อนาคตภาพการผลตครของสถาบนอดมศกษาไทย. คณะ ครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ.

บทท

5

133133

ศภณฏฐ ศศวฒวฒน. (2559). รายงานชดการปฏรประบบบคลากรคร: ขอเสนอ การสรางและคดเลอกครสอนดรนใหมสการยกระดบคณภาพการศกษา. กรงเทพฯ : สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศ.สมเกยรต ตงกจวานชย ปกปอง จนวทย ดลกะ ลทธพพฒน ภาวน ศรประภานกล ภมศรณย ทองเลยมนาค วรพจน วงศกจรงเรอง ศภณฎฐ ศศวฒวฒน. (2556). การจดท�ายทธศาสตรการปฏรปการศกษาขนพนฐานใหเกดความรบผดชอบ. กรงเทพฯ : มลนธสถาบนวจยเพอพฒนาประเทศ.สวทย เมษนทรย. (2559). พมพเขยวและแผนปฏบตการขบเคลอน : Thailand 4.0 โมเดลขบเคลอนประเทศไทยสความมนคง มงคงและยงยน.อเนก เทยนบชา (2559). หลกสตรระดบอดมศกษาทมงเนนสมรรถนะ. วารสารจนทรเกษม, 22(43), 33-47.อนภาพ เลขะกล. (2550). การเรยนรโดยใชปญหาเปนฐาน. ใน ไพฑรย สนลารตน (บรรณาธการ), อาจารยมออาชพ: แนวคด เครองมอและการพฒนา (66-73). กรงเทพฯ : ควอท.อนสรณ นามประดษฐ. (2560). 7 วธการวดและประเมนผลโรงเรยนผลตภาพ. ใน ไพฑรย สลารตน (บรรณาธการ), โรงเรยน 4.0: โรงเรยนผลตภาพ (105-112). กรงเทพฯ : วทยาลยครศาสตร มธบ.Berry, B., Byrd, A., & A. Wieder (2013). Teacherpreneurs: Innovative Teachers Who Lead But Don’t Leave. CA: Jossey-Bass.Boss, S. (2012). Bringing Innovation to School: Empowering Students to Thrive in a Changing World. Bloomington: Solution Tree Press.Claudia, C. (2014). The Role of Extracurricular Activities and Their Impact on Learning Process. (18 Sept. 2017). Retrieved from http:// steconomiceuoradea.ro/volume/2014/.pdf.




Council of Chief State School Offices (CCSSO). (2013). Interstate Teacher Assessment and Support Consortium In TASC Model Core Teaching Standards and Learning Progressions for Teachers 1.0. Washington, DC: Author.Couros, G. (2015). The Innovator’s Mindset. CA: Dave Burgess Consulting, Inc.Curth, A. (2011). Mapping of Teachers’ Preparation for Entrepreneurship Education. (18 September 2017). Retrieved from https://www.ab.gov. tr/files/ardb/evt/1_avrupa_birligi/1_9.../mapping_en.pdfDarling-Hammond, L. (2006). Constructing 21st-century teacher education. Journal of Teacher Education, 57(5), 1-15.European Commission(EC). (2013). Supporting teacher competence development for better learning outcome. (18 September 2017). Retrieved from http://ec.europa.eu/dgs/ education_culture/repository/ education/policy/school/doc/teachercomp_en.pdf.Ingersoll, R.M., (Eds.). (2007). A comparative study of teacher preparation and qualifications in six nations. PA, Philadelphia: Consortium for Policy Research in Education.JISC. (2006). Designing spaces for effective learning: A guide to 21 century learning space design. (28 January 2017). Retrieved from http:// www.jisc.ac.uk/media/documents/publications/llearningspaces.pdf.Korthagen, F., Loughran, J. & Russell, T. (2006). Developing fundamental principles for teacher education program and practices. Teaching and Teacher Education, 22, 1020-1041.

บทท

5

135135

Lonka, K., Hietajavi, L., Moisala, M., Tuominen-Soini, H., & Vaara, J. (2015). Innovative schools: Teaching & learning in digital era. (28 January 2017). Retrieved from http://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/ document.html?reference=IPOL_STU(2015)563389.National Institute of Education (NIE) (2009) TE21: A teacher education model for the 21st century. Singapore: NIE.Neimi, H. (2013). The finish teacher education, teachers for equity and professional autonomy. Revista Espanola de Educacion Comparada, 22, 117-138.Ruissmaki, J., Salomaa, R., & Ruokonen, I. (2015). Minerva Plaza-a new technology-rich learning environment. Procedia: Social and Behavioral Sciences,171:968-981.SEAMEO INNOTECH (2010). Teaching competency standards in Southeast Asian Countries. (28 January 2017). Retrieved from http:// seameo-innotech.org.Stopsky, F. (2016). Towards the Fourth Revolution in Education. XLIBRIS.Thorsteinsson, G. (2013). Ideation training via innovation education to improve students’ ethical maturation and social responsibility. Journal on Education Psychology, 6(4), 1-7.Vidovic, V.V. & Velkovski, Z. (ed.). (2013). Teaching profession for the 21st Century: Advancing Teacher Professionalism for Inclusive, Quality and Relevant Education-ATEPIE. Belgrade: UNESCO Centre for Education Policy.Wagner, T. (2012). Creating innovators: The making of young people who will change the world. NY: Scribner.



World Economic Forum. (2016). The 10 skills you need to thrive in the Fourth Industrial Revolution. (28 January 2017). Retrieved from https:// www.weforum.org/agenda/2016/01/the-10 skills-you need-to-thrive-in- the-fourth-industrial-revolution.Zao, Y. (2012). World class learners: Educating creative and entrepreneurial students. California: Cowin.

วจยเพอทองถน : บทบาทมหาวทยาลยในการขบเคลอนการพฒนาชมชนอยางยงยนCommunity-Based Research: University Role in Sustainable Community Development

เพญประภา ภทรานกรมPhenprapha Pattaranukrom

6บทท


1 อาจารยประจ�าคณะศลปศาสตร มหาวทยาลยเกรก เลขท 3 ซอยรามอนทรา 1 แขวงอนสาวรย เขตบางเขน กรงเทพมหานคร 10220 (รองศาสตราจารย) [[email protected]] Phone : 0860760231

วจยเพอทองถน : บทบาทมหาวทยาลยในการขบเคลอนการพฒนาชมชนอยางยงยน

Community-Based Research: University Role in Sustainable Community Development

เพญประภา ภทรานกรม1

Phenprapha Pattaranukrom

บทน�า นโยบายการพฒนาประเทศไทยภายใต “ประเทศไทย 4.0” มอาจบรรลผล หากยงมการละเลยหรอนงเฉยตอความลมเหลวในการพฒนาชมชนดวยวธเดม ในขณะท สงคมมการเปลยนแปลงอยางรวดเรวกอใหเกดปญหาทซบซอนมากขน แนวทางการพฒนาแบบเดมจงไมอาจเปนทางออกในการแกปญหาของชมชนในระดบรากหญาอกตอไป บทความนจงมวตถประสงคเพอน�าเสนอบทบาทของมหาวทยาลยซงเปนแหลงความร และเปนทพงพงทางปญญาของสงคม ในการหนนเสรมและน�าความรความเชยวชาญ ในการท�าวจยมาปรบใชใหสอดคลองกบชมชน ดวยแนวทางการวจยเพอทองถน (Community-Based Research) ซงเปนกระบวนทศนใหมทมองภาพการท�างานระหวางการวจยกบการพฒนาเปนเนองานเดยวกนและเกอหนนกน ใชความรทไดจากการท�าวจย โดยนกวจยชาวบานเองกบความรจากภมปญญาพนบานแกปญหาของตนเอง กอใหเกดการเรยนรของคนในชมชนทเปนเจาของปญหาและมหนาทตองแกปญหาอนเปนกญแจดอกส�าคญทจะไขไปสการพฒนาชมชนอยางยงยนค�าส�าคญ: วจยเพอทองถน; บทบาทมหาวทยาลย; การพฒนาชมชน

6บทท

บทท

6

139139

Abstract Thailand’s development policy under “THAILAND 4.0” could not be successful if failure of community development using the old method is still ignored. As society is rapidly changing, more complex problems arise. As a result, the old developmental approach can no longer be a solution to community problems at the grass-root level. This article aims to present the role of a university as a learning center and as society’s intellectual refuge providing additional support, including research knowledge and expertise in Community-Based Research (CBR). CBR is a new paradigm that seamlessly links research and development. Knowledge gained from the research, work done by the community and knowledge from local wisdom are used for solving the community’s own problems; as a result, the people, who have to deal with the problems and are responsible for solving the problems of the community, can learn. These are the key persons who drive the sustainable community development.Keywords: Community-Based Research (CBR); University Role; Community Development

วจยเพอทองถน : บทบาทมหาวทยาลยในการขบเคลอนการพฒนาชมชนอยางยงยนCommunity-Based Research: University Role in Sustainable Community Development

บทน�า กระบวนทศนในการพฒนาประเทศภายใต “ประเทศไทย 4.0” เปนนโยบาย ทมงเนนการวางรากฐานการพฒนาประเทศในระยะยาว เปนจดเรมตนในการขบเคลอนทกภาคสวนของสงคมไปสภาวะทมงคง มนคง และยงยนตามวสยทศนรฐบาลเปน รปแบบทมการผลกดนการปฏรปโครงสรางเศรษฐกจ การปฏรปการวจย การพฒนา และการปฏรปการศกษาไปพรอมๆ กน โดยการผนกก�าลงของทกภาคสวนภายใต แนวคด “ประชารฐ” ดวยเหตนการขบเคลอนการพฒนาชมชนภายใต “ประเทศไทย 4.0” จงมความส�าคญในการพฒนาประเทศ อยางไรกดนโยบายดานการขบเคลอน

บทท 6


การพฒนาชมชนของประเทศไทยนนไดด�าเนนการมายาวนานหากแตเปนแนวทาง การพฒนาแบบเดมๆ ทไมสามารถตอบโจทยปญหาในชมชนทมความซบซอนมากขน ตามสภาพการเปลยนแปลงของสงคมได ผลการพฒนาจงยงไมเปนทพอใจของ ชมชนโดยทวไปมากนก ภาพของชมชนท ไม สามารถพ งตนเองและเป นเพยง ผทรอรบความชวยเหลอไมเคยหายไปจากสงคม หลายพนทพบวายงชวยเหลอ (หรอพฒนา) ประชาชนยงออนแอตองพงพารฐมากขนเรอยๆ เกดการวพากษวจารณการพฒนาโดยรฐวา รฐไมไดสงเสรมใหชมชนพฒนาสตปญญา ศลธรรม และจตวญญาณ แตเปน การพฒนาทท�าใหชาวบานเปนพลเมอง แรงงาน หรอผบรโภคทยอมจ�านน เปนพลเมองทวางาย หากแตการพฒนาทยงยนนนจะตองกอใหเกดการเรยนรในชมชน ในลกษณะธรรมชาต มความใกลชดสนทสนม มการถายทอดแลกเปลยนประสบการณและ การเรยนรซงกนและกนของสมาชกในชมชน มใชเปนการขยายอ�านาจหรอการสราง ความสมพนธเชงอ�านาจระหวางนกพฒนาหรอเจาหนาทรฐและชาวบาน แตตองให ชมชนไดคดและแสดงออกตามทชมชนตองการอยางแทจรง (John Taylor Gatto, 2017) การพฒนาชมชนจงตองเปนเรองของการจดการศกยภาพและทรพยากร ในชมชนเพอแกไขปญหาและขบเคลอนชมชนโดยคนในชมชนเอง กระบวนการเรยนร ทจดขนจากประสบการณจรงซงเปนทกษะทจ�าเปนในการด�ารงชวตเพอแกไขปญหา สงคมและชมชน และเมอชมชนใดมความรและทกษะทเหมาะสมในบรบทของชมชนตนเอง กจะท�าใหชมชนนนสามารถผานพนวกฤตและกาวไปสการพฒนาชมชนไดตามนโยบายการพฒนาประเทศ บทความนจงมวตถประสงคเพอน�าเสนอบทบาทของมหาวทยาลยในการพฒนาและขบเคลอนชมชนดวยแนวทางการวจยเพอทองถน (Community-Based Research) โดยการวเคราะหและน�าเสนอใหเหนกระบวนการในการวจยเพอทองถนทมงใหชมชน ตงค�าถามและคนหาค�าตอบดวยตวเอง โดยมมหาวทยาลยแหลงเรยนร ทส�าคญเปน หนวยหนนเสรม เพอสรางวฒนธรรมการใชความรในชมชน ท�าใหการวจยเปนวถชวต รจกสรางและใชความรเพอแกปญหาและขบเคลอนการพฒนาชมชนของตนเองอยางยงยนตอไป

บทท

6

141141

วจยเพอทองถนกบการปรบเปลยนกระบวนทศนในการวจย แนวคดการวจยเพอทองถน (Community-Based Research) เปนการ เปลยนกระบวนทศนในการท�าวจยทส�าคญ โดยการเรมจากค�าถามวาท�าไมงานวจย สวนใหญทเกดจากนกวชาการจงไมสามารถน�าไปใชไดจรง และท�าอยางไรจงจะ ท�าใหชาวบานไดใชประโยชนจากงานวจยทมนกวชาการลงไปท�างานวจยในชมชน ไวมากมาย แนวทางการวจยเพอทองถนจงถกน�ามาใชเพอแกปญหาดงกลาว โดยเปดโอกาสใหชาวบานเขามาเปนนกวจยท�าวจยแกปญหาดวยตวเอง เรมตงแตการตงโจทยวจยซงเปนปญหาทเกดขนในชมชน เชน ปญหาการจดการภยพบต ปญหาดานการจด สวสดการ ปญหาดานทอยอาศย ปญหาการท�าบญชกองทนตางๆ ในชมชน ปญหา หนสน และปญหาสงแวดลอม เปนตน ซงงานวจยเพอทองถนนตางจากงานวจย ทใชแนวคด “ทองถนนยม” (Localism) ซงเปนแนวคด พนธะผกพนทางอารมณ ทมนษยทงในระดบปจเจกบคคลและระดบกล มมตอถนของตน ทงดานทอย อาศย ประวตศาสตร วถชวต ประเพณ สญลกษณและอตลกษณทางวฒนธรรมตางๆ ของ ตนเอง โดยในกระบวนทศนการวจยท ใช แนวคดทองถนนยมน อาจเกดขนได ในหลากหลายแงมมดวยกน เชน การรณรงคใหชมชนหนมาอนรกษหวงแหนวฒนธรรม พนถน ทงในดานภาษา การแตงกาย ขนบธรรมเนยมปฏบต หรอสงประดษฐตางๆ ซงเปนกระแสของชมชนทองถนทมรากฐานทางทรพยากร ภมปญญา พฒนาการและประวตศาสตรการด�ารงอยของตนเอง ซงนกวจยไมจ�าเปนตองเปนคนในทองถน แตอาจเปนนกวชาการหรอผทสนใจความเปนทองถนนนๆ กได อยางไรกดการท�าวจย เพอทองถนในทนเปนการเสนอแนวคดการท�าวจยเพอทองถนตามแนวทางของ ฝายวจยเพอทองถน ส�านกงานกองทนสนบสนนงานวจย (2547:11) ซงการท�าวจย เพอทองถนนนก�าหนดใหชมชนซงเปนเจาของปญหา ตองการแกปญหาและเปนผทจะ ใชผลงานวจยเปนผ ร วมกนตงโจทยวจย โดยผานกระบวนการพดคยแลกเปลยน หลายครงจนกวาจะตกผลกในการถกเถยงและเหนภาพของปญหาทคมชดรวมกน แลวนกวจยชาวบานกเปนผทลงมอท�าวจยคนหาค�าตอบเอง โดยการทดลอง ประเมน สรป ทดลองซ�าอยางเปนขนตอนอยางเปนธรรมชาต ไมตางจากกระบวนการทดลอง ของนกวจยอาจารยในมหาวทยาลย โดยใชภมปญญาทองถนและความรทคนพบในชมชน

บทท 6วจยเพอทองถน : บทบาทมหาวทยาลยในการขบเคลอนการพฒนาชมชนอยางยงยน



งานวจยเพอทองถนจงเปนงานวจยทผ สรางความรคอผใช และผใชคอผสรางความร ในตวคนเดยวกน (Presumes) การหาค�าในยคสงคมแหงความร ความรถกสรางขนมาใหมทกวนในจ�านวนมหาศาล ในขณะเดยวกนความรทมอยกลาสมยไปอยางรวดเรว ดงนนการท�าใหชมชนสามารถเขาถงกระบวนการการวจยจงเปนเครองมอทส�าคญ ในการสรางการเรยนร ของชมชน ท�าใหชมชนเกดพลงปญญาการเรยนรสามารถ แกปญหาของชมชนสงคมของตนเองได ทงนเปาหมายสงสดในการท�าวจยเพอทองถนนน มงใหชาวบานเจาของปญหาเปนนกวจยชาวบานทสามารถหาค�าตอบในการแกปญหาตนเองโดยไมตองมนกวชาการหรอคนนอกอกตอไป ซงตางจากการวจยแบบเชง ปฏบตการแบบมสวนรวม (Parcipatory Action Research: PAR) ซงเปนงานวจย ทเนนกระบวนการมสวนรวมของชมชน ดงนนจงกลาวไดวาการวจยแบบเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเปนสวนหนงของงานวจยเพอทองถนนนเอง ด วยเหตนงานวจยจงมได เป นงานของนกวชาการหรอเฉพาะอาจารย ในมหาวทยาลยอกตอไป หากแตชมชนหรอชาวบานทกคนสามารถเปนนกวจยท�าวจย เพอแกปญหาและพฒนาชมชนของตนเองได ซงกระบวนการวจย รวมทงผลการ เรยนรสงผลตอการสรางคน การพฒนาทกษะการคดวเคราะหและแกปญหาไดอยาง ยงยนมากกวา ทงนดวยกระบวนการวจยท�าให “คน” ในชมชนตองเขามารวมกระบวนการคด ตงค�าถาม วางแผนและท�าวจยเพอหาค�าตอบอยางเปนระบบและเรยนรจาก การท�างานวจยดวยตนเอง เพอตอบค�าถามหรอความสงสยบางอยางโดยมการแยกแยะประเดนวา ขอสงสยอยตรงไหน มการคนหาขอมลกอนท�า มกระบวนการวเคราะห ความนาเชอถอของขอมล มการวางแผนการท�างานบนฐานขอมลทมอยและในระหวาง ลงมอท�ากจะมการทบทวนความกาวหนา ว เคราะหความส�าเรจและอปสรรค อยางสม�าเสมอ จนในทสดกจะสามารถสรปบทเรยน เพอตอบค�าถามทตงไวแลวอาจจะ ท�าใหมใหดขน ทงหมดนเปนกระบวนการด�าเนนการโดยชมชนทองถนซงเปนผสงสยเอง หาค�าตอบเอง นบเปนการวจยแนวใหมของสงคม ซงการวจยแนวนเบองตนตองการ การมสวนรวม (Participation) ของคนทเกยวของและมความปรารถนาอยากจะลกขนมาหาทางเลอกทางรอดของการแกปญหาของตนเองโดยใชกระบวนการวจยเพอ ทองถน ซงแนนอนวาตองมกลไกการเกอหนนใหชมชนไดชวยกนพฒนาโจทยวจย

บทท

6

143143

ทคมชดลก และออกแบบการหาความรบนฐานบรบทและประวตศาสตรของชมชน ทองถนตนเองเพอจะไดเขาใจปรากฏการณของชมชนอยางแทจรงรวมถงการออกแบบ การปฏบตการรวมกนเพอการแกปญหาเหลานนดวย (บญชร แกวสอง, https:// vijaitongtin.wordpress.com., 25 ตลาคม 2558) นบเปนกระบวนการทคนในชมชนไดมารวมกนคดทบทวนสถานการณ ตงค�าถาม วางแผน หาขอมล ทดลองท�า วเคราะห สรปค�าตอบและถอดบทเรยนเพอปรบปรงงานตอไป ซงเปนกระบวนการทส�าคญในการสรางนกวจยชาวบาน ดวยแนวคดการวจยเพอทองถนดงกลาวท�าใหมหาวทยาลยซงถอเปนสถาบน หรอองคกรทมความเชยวชาญในการท�าวจยอยแลวไดมโอกาสเขาสการท�างานในชมชน อยางเปนรปธรรมและตอเนอง และทส�าคญในภาวะทประเทศก�าลงเรงปรบเปลยน วสยทศนเพอการพฒนาใหเทาทนการเปลยนแปลงในยคประเทศไทย 4.0 ทมงสรางสงคมนวตกรรม โดยสรางนกวจยชาวบานดวยกระบวนการวจยเพอทองถนในฐานะเครองมอ ในการสรางความร โดยชมชนเพอชมชนจงเปนจดเรมตนของการเปลยนชมชนจาก ผทรอรบความชวยเหลอมาเปนผทจดการตนเองภายใตทนทางสงคม ทงองคความร และทรพยากรตางๆ มากมายทมอยในชมชนเพอการแกปญหาของตนเอง วจยเพอทองถนสามารถก�าหนดเปาหมายทเกดจากความตองการของคนในชมชน ซงผลทไดรบจาก งานวจยสามารถน�าไปใชประโยชนในพฒนาหรอวางแผนการแกไขปญหาทพบในชมชน ไดอยางแทจรง ปจจบนการวจยเพอทองถนจงเรมมบทบาทส�าคญทหลายหนวยงาน ทงภาครฐ เอกชน รวมถงชมชนตางๆ น�ามาใชในการวเคราะหศกษา เพอสรางองคความร และน�ามาใชในการแกปญหา วางแผนการพฒนาในดานตางๆ โดยการสรางความร ทเหมาะสมผานกระบวนการทคนในทองถนมสวนรวมในการด�าเนนงานเปนหลก จงกลาวไดวางานวจยเพอทองถน เบองตนเปนการเนนการมสวนรวมของคน ในชมชนในกระบวนการวจยตงแตเรมตนดวยการรวมคด การตงค�าถาม การวางแผน และรวมกนคนหาค�าตอบอยางเปนระบบ จากการลงมอปฏบตจรง (Action Research) โดยมเปาหมายเพอสรางนกวจยชาวบาน ซงท�าใหชาวบานทรวมในกระบวนการวจย ไดเรยนร มผลงานและมความสามารถในการแกไขปญหา สรางนวตกรรมทเหมาะสม เพอพฒนาและขบเคลอนชมชนของตนเองในทศทางทเหนพองตองกนโดยมงานวจย




เปนเครองมอในการหาค�าตอบ ดงนนผทจะมาท�าวจยไดนนตองเปนเจาของปญหา เจาของพนท หรอมสวนเกยวของกบปญหาหรอพนท ตองมใจปรารถนาอยากจะลกขนมาคนหาความร ร วมกบคนอนเพอแกปญหาของชมชนตนเอง ตองรวมกนเกบรวบรวมขอมล และวเคราะหขอมลเพอใหเขาใจตนเองวาชมชนเปนใคร ชมชนมาจากไหน ชมชนจะไป ทางไหน และตองรวมคนหาทางเลอกผานกระบวนการปฏบตการเพอหาทางออกของ ปญหาทเหมาะสมซงการขบเคลอนการวจยเพอทองถนนมกลไกทเรยกวาพเลยง หรอ หนวยประสานงาน (Node) ซงบทบาทนเองทมหาวทยาลยสามารถเขามาท�าหนาทเปนกลไกส�าคญทจะชวยท�าใหการวจยเพอทองถนโดยชมชนมความเขมแขงและเปนผลงานทมคณภาพสามารถน�าผลการวจยมาเปนแนวทางในการสรางนวตกรรมในการแกปญหาเพอขบเคลอนการพฒนาชมชนไดจรง

คณลกษณะของงานวจยเพอทองถน งานวจยเพอทองถนนน เปาหมายอยท “การสรางสรรคปญญา (ของคนท�าวจย) เพอพฒนาทองถน” (กาญจนา แกวเทพ, 2553:26) ดงนนกระบวนการพฒนานกวจยชาวบานจงถอเปนเปาหมายหลกของงานวจยเพอทองถน อยางไรกดความรทไดจากการท�าวจยจะตองเปนความรซงมคณคาอยทการน�าไปใชแกไขปญหาหรอสรางนวตกรรม ทเหมาะสมเพอการพฒนาทองถนชมชนของตนจะมใชความรทเกดขนแลววางอยบนหง ไมไดมการน�าผลมาใชอกตอไป และนกวจยชาวบานกจะเปนผทสามารถหาทางออกในการแกปญหาหรอสรางนวตกรรมทเหมาะสมของตนเองไดอยางสอดคลอง และ ทส�าคญนกวจยชาวบานเปนผ ลงมอท�าวจยนนเพอขบเคลอนการพฒนาชมชน ของตนเองด วยมมมองจากหลายๆ ด าน การท�างานวจยเพอท องถนจงท�าให นกวจยชาวบานมการเปลยนแปลงจากการทเคยเปนเพยงกล มตวอยาง ไมเขาใจ และไมทราบถงทมาทไปของงานวจยและไมเคยเหนรายงานวจยทมสวนรวมในการ ใหขอมล ซงอาจกลาวไดวาชาวบานเปนเพยงตวประกอบรบรแตเพยงวางานวจย เปนเรองของครอาจารย นกศกษาในระดบบณฑตศกษา แตอยางไรกตามงานวจย เพอทองถนท�าใหบทบาทของชาวบานในกระบวนการวจยซงจากเดมเปนกล ม เปาหมายหรอผใหขอมลโดยไมเคยรบรความเปนมาหรอทมาทไปในการท�าวจย และ

บทท

6

145145

เมองานวจยเสรจกไมมโอกาสในการน�าผลการวจยไปใชกลายเปนนกวจยทเปนผก�าหนด ปญหาการวจยและด�าเนนการวจยเอง แนนอนวาผลการวจยจะท�าใหชมชนสามารถ น�าไปใชในการสรางนวตกรรมเพอแกปญหาในชมชนของตน ซงเปนทมาของวธการ แกปญหาหรอการขบเคลอนการพฒนาชมชนโดยใชวจยเปนฐาน (Research Based Development) นอกจากนการวจยเพอทองถนยงเนนกระบวนการตดตงอาวธทางปญญา เพอยกระดบวธคดแบบวจยใหแกชาวบานทเข ามามส วนรวมงานวจย นกวจย ชาวบ านจะเรมกระบวนการวจยโดยมพ เลยงทมประสบการณในการท�าวจย โดยเฉพาะอาจารยในมหาวทยาลยทสนใจท�าวจยในชมชน ทงนการเปนนกวจย เพอทองถนนนนกวจยชาวบานจะเรยนรกระบวนการวจยไปตามขนตอนในการท�าวจย และจะเรยนรเขาใจงานวจยหลงจากทท�าวจยเสรจแลว ซงแตกตางไปจากการท�าวจยแบบวชาการทนกวจยตองเรยนรและเขาใจเรองการวจยมากอนจงจะลงมอท�าวจยได มหาวทยาลยจงเปนกลไกเพอการหนนเสรมทส�าคญ โดยมกระบวนการท�างาน เชงรก (proactive) โดยอาจารยในมหาวทยาลยทมบทบาทเปนพเลยงตองเปน ผ ทมความยดหย นสง เรยนร รวมกนระหวางนกวจยอาจารยจากมหาวทยาลยซงม ความเชยวชาญในการวจยระดบหนงและนกวจยชาวบานทมความรและภมปญญาในการ ใชชวตในชมชนระดบหนง โดยเรมตงแตตนจนเสรจสนกระบวนการท�าวจย และคณคาส�าคญของงานวจย เพอทองถนกคอการกระจายความร และปญญาส ทองถน เปน เครองมอขยายโอกาสทางการวจยซงเปนทมาของการสรางองคความร และเปน องคความรทน�ามาใชจรงในชมชน เปรยบเสมอนการสอนใหชมชนรวธตกปลาหรอ ใหความรเกยวกบวธท�าเบดแทนการใหปลา ซงชวยใหชาวบานรจกสรางนวตกรรมใหมทเหมาะสมเพอแกปญหาตนเองไดอยางยงยน นบเปนปรชญาทส�าคญในการท�างาน เพอขบเคลอนการพฒนาชมชน กลาวคอ การขบเคลอนการพฒนาชมชนตองชวยชมชนเพอใหชมชนชวยตวเองได โดยมเปาหมายเพอใหชมชนมความเขมแขงและพงตนเองไดอยางยงยนในทสด ทส�าคญการวจยเพอทองถนมความเปนสหวทยาการและการบรณาการสง เนองจากโจทยหรอประเดนในการท�าวจยเกยวของกบวถชวตชมชนซงเปนการใชชวต




ในความเปนอยจรง กลาวคอในการด�าเนนชวตของชมชนยอมตองเกยวของกบศาสตรทกศาสตร เชน วทยาศาสตร เศรษฐศาสตร วศวกรรมศาสตร รฐศาสตร คณตศาสตร กฎหมาย สาธารณสขศาสตร การบรหารจดการ เปนตน ดงนนการด�าเนนการวจย จงตองมนกวชาการจากหลากหลายสาขาวชามาท�างานรวมกน โดยเฉพาะการวจย ทเรมจากปญหาชมชนเปนหลก นอกจากนการวจยเพอทองถนสามารถน�ากระบวนการจดการความรทมอยในชมชนแทนการอานทบทวนวรรณกรรมในการวจยกระแสหลกทวไป เพอใหไดรบความรเพมเตม อาจเปนในรปแบบการจดเวทเสวนาแลกเปลยน ระหวางผมประสบการณ การศกษาดงาน หรอการเชญวทยากรมาเลาถงประสบการณ เนนการใชประโยชนไดจรง จงเหนไดวาวจยเพอทองถนเปนงานวจยทเรมจากปญหา ทใกลตวในชมชนของนกวจยชาวบานเอง และเปนงานวจยในลกษณะวจยและ พฒนา (Research and Development) หรอพฒนาและวจย (Development and Research) อยางแทจรง ท�าใหการท�างานพฒนาและการท�าวจยเปนกระบวนการ ทอยในวถชวตชมชนทเกอหนนซงกนและกน โดยทมนกวจยจะมความเขาใจรวมกน ในทกกระบวนการท�าวจย

ตวอยางบทบาทมหาวทยาลยในการพฒนางานวจยเพอทองถน มหาวทยาลยเกรกไดขบเคลอนงานวจยเพอทองถนเขาสระบบงานวจยของ มหาวทยาลยอยางเปนทางการตงแตป พ.ศ. 2555 โดยการท�าบนทกขอตกลง ความรวมมอ (MOU) ระหวางส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) กบ มหาวทยาลยเกรก และรบแนวคดการวจยเพอท องถนมาเป นแนวทางในการ ขบเคลอนพนธกจดานการวจยของมหาวทยาลยเพอการพฒนาชมชน สงคมใหเขมแขงตามอตลกษณของมหาวทยาลย “ภมปญญาเพอสงคม” ทงนมหาวทยาลยเกรกไดรวมกบชมชนในการท�าวจยเพอทองถนใน 4 เขตพนท ไดแก บางเขน หลกส ดอนเมอง และสายไหม โดยเรมตนจากเขตบางเขนกอน แลวจงไดขยายพนทไปในอก 3 เขตพนท และไดมการพฒนาโจทยวจย เพอทองถนมาอยางตอเนอง โดยมความเชอและไดพสจนแลววาไมใชอาจารยมหาวทยาลยเทานนทสามารถใชกระบวนการวจยในการแสวงหาความร แตชาวบานในชมชนกสามารถใชเหต ใชผล ใชขอมลและน�าไปสการทดลอง

บทท

6

147147

ปฏบตจนไดขอสรปเพอตอบโจทยของตนเองได (ปยะวต บญ-หลง, 2559 : 65) จากการสงเคราะหชดความรจากประสบการณในการเปนพเลยงงานวจยเพอทองถนของ คณาจารยในมหาวทยาลยเกรกในงานวจยเรอง “แนวทางการพฒนาระบบและกลไก หนวยวจยเพอชมชนในมหาวทยาลยเกรก” (เพญประภา ภทรานกรม และคณะ, 2559: 88) สามารถสรปบทบาทของมหาวทยาลยเกรกในการสนบสนนกระบวนการ ในการท�างานวจยเพอทองถนของชมชนในเขตบางเขนและสายไหมไดดงน 1. กระบวนการกอนการท�าวจยเพอทองถน 1.1 การเลอกพนทในการท�าวจย กอนการพฒนาโจทยงานวจย การคดเลอกพนทเปาหมายเพอเปนพนทวจย นบเปนเรองส�าคญทมหาวทยาลยจะตองด�าเนนการเพอขบเคลอนงานวจย โดยการพจารณาคดเลอกพนทวจยรวมกบหนวยงานในพนททงฝายพฒนาชมชน และเครอขายองคกรชมชนตางๆ ในพนท และไดรวมกนก�าหนดเกณฑเพอคดเลอกพนทเปาหมาย ในเบองตน คอ 1) ตองเปนชมชนทมเครอขายของประชาชนเพอดแลปญหาของพนท 2) ประชาชนในชมชนมจตอาสา เสยสละในการดแลชมชน 3) ประธานชมชนและ คณะกรรมการชมชนรวมกนท�างานอยางเขมแขง 4) พนทชมชนยงประสบปญหา ทตองการแกไขโดยประชาชนในชมชนมสวนรวม และ 5) มศษยเกาของมหาวทยาลย เปนประธานหรอเปนผน�าในชมชนท�าใหการท�างานระหวางชมชนและมหาวทยาลย มความสะดวกและรวดเรว จากเกณฑการคดเลอกนท�าใหมหาวทยาลยเกรกสามารถก�าหนดชมชนพนทเปาหมายคอชมชนบางบวในการท�าวจยเพอทองถนโดยไดรบ งบประมาณสนบสนนจากส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และมหาวทยาลยเกรก 1.2 เมอไดพนทในการท�าวจยแลว ตอไปกเปนขนตอนในการพฒนาโจทย หรอปญหาของการวจยทตองมาจากความตองการเพอการแกไขปญหาของชาวบาน หรอชมชนอยางแทจรง ทงนกวจยอาจารยจากมหาวทยาลยเกรกและนกวจยชาวบาน จากชมชนบางบวตองมการพบปะพดคยจนไดขอสรปรวมกนวาปญหาของชมชน เพอการแกปญหามอะไรบาง แลวจงจดล�าดบความส�าคญของปญหาทมมากมายของ ชมชนวาปญหาใดบางเปนปญหาทตองใชกระบวนการวจยเพอการแกปญหา ทงน




กระบวนการสะทอนปญหาของชมชน เพอคดกรองเปนโจทยวจยโดยนกวจยอาจารย ของมหาวทยาลยเกรกซงในเบองตนนนมขอจ�ากดมากมาย แตในทสดกไดขอสรป โครงการวจยโดยการมสวนรวมของนกวจยชาวบานเพอหาค�าตอบในการแกปญหา ชมชนดงน 1. โครงการ “การใชประวตศาสตรชมชนเปนเครองมอในการสรางพลงความรวมมอของคนสายคลองบางบว” 2. โครงการ “การจดการความรทางการบญชและการบรหารการเงนเพอพฒนากลมธรกจชางชมชนบางบว เขตบางเขน กรงเทพมหานคร” 3. โครงการ “การจดการความรการจดท�าบญชกองทนเมอง ชมชนบางบว เขตบางเขน เพอบรหารจดการกองทนเมองใหมประสทธภาพ” 4. โครงการ “แนวทางการจดการขยะของเยาวชนโดยการมสวนรวมของชมชนบานมนคง ชมชนบางบว เขตบางเขน กรงเทพมหานคร” 5. โครงการ “แนวทางการบรหารจดการสวสดการเครอขายองคกรชมชน เขตบางเขน” 6. โครงการ “แนวทางการจดการภยพบตน�าทวมโดยเครอขายพฒนาชมชน และสงแวดลอมคลองบางบว” 7. โครงการ “รปแบบการพฒนาและฟนฟสวนเกษตรชมชนเมองโดยการ มสวนรวมของชมชนพนทรพย เขตสายไหม กรงเทพมหานคร” 8. โครงการ “แนวทางการใชประโยชนในทดนธรณสงฆของชมชนอยางมนคง ในเขตสายไหม” และ 9. โครงการ “รปแบบการทองเทยวเชงเกษตรโดยการมสวนรวมของชมชน เขตสายไหม” โดยทมนกวจยอาจารยและทมนกวจยชาวบานรวมกนท�างานเพอหาโจทยวจยน เปนระยะเวลากวา 3 เดอน เพอใหไดโจทยงานวจยทมาจากนกวจยชาวบานจรงๆ และ อย ในความถนดหรอความเชยวชาญของทมวจยอาจารย ซ ง เมอได พดคยและ รวมประชมเพอสรปประเดน จงท�าใหเกดโจทยงานวจยในทสดนอกจากนการสรางทมวจยในแตละทมนนกมรปแบบการเปนหวหนาทมทแตกตางกน บางโครงการมหวหนาทม

บทท

6

149149

ทเปนนกวจยอาจารยอย ในทมเพยงคนเดยวแตในบางโครงการมนกวจยอาจารย หลายคน สวนนกวจยชาวบานนนมตงแต 7-15 คน แลวแตวานกวจยชาวบานสนใจ จะรวมเปนนกวจยในโครงการใด ทงนรปแบบการเปนหวหนาทมของนกวจยอาจารย มความแตกตางกนเนองจากเงอนไขทแตกตางกน กลาวคอ หากนกวจยอาจารย มความเชยวชาญการวจยพอสมควรกอาจเปนนกวจยอาจารยคนเดยวแตสวนใหญ ทมวจยจะมนกวจยอาจารย 3-5 คน เนองจากตองการความรทหลากหลายในการ ตอบโจทยงานวจย ทงนกระบวนการกอนการท�าวจยเพอทองถน สามารถสรปได ดงแผนภาพขางลาง

การเลอกพนทเปาหมายในการท�าวจย เกดโจทยงานวจย

ในพนทเปาหมายงานวจย โดยมการท�างานรวมกน

เปนทมวจย ระหวางคณาจารยและชาวบาน

การพฒนาโจทยวจย

การสรางทมวจย

รปแบบการเปนหวหนาทมวจย

แผนภาพท 1 กระบวนการกอนการท�าวจยเพอทองถน

2. กระบวนการระหวางการท�าวจย ในกระบวนการระหวางการท�าวจย ทมวจยทงนกวจยอาจารยและนกวจย ชาวบาน ตองมการก�าหนดแผนงาน และระยะเวลาเพอพบปะกน ทงนเพอใหการท�างาน เปนไปตามเปาหมายทก�าหนดไว ซงในกระบวนการนทมวจยมกปรกษาหารอเพอพฒนา งานวจย ทงการรวมกนพฒนาเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล มการอบรมใหนกวจย มความเขาใจวธการพฒนาและใชเครองมอรวมถงเทคนคในการเกบรวบรวมขอมล การฝกทดลองการเกบขอมลเพอท�าใหนกวจยชาวบานไดเขาใจในการใชเครองมอเพอ การเกบรวบรวมขอมลในการท�าวจยของตนเอง




หลงจากนนทมนกวจยอาจารยและนกวจยชาวบาน ตองรวมกนหาขอสรป ของงานวจยตามวตถประสงคของงานวจย ซงเปนขนตอนการท�างานวจยเพอทองถน ทส�าคญทตองมบทบาทรวมกนในการวเคราะหขอมล ระหวางนกวจยอาจารยและ นกวจยชาวบาน อกทงนกวจยอาจารยและนกวจยชาวบานจะตองใหขอเสนอแนะตางๆ ตองานวจยรวมกน

การก�าหนดแผนงาน

มแผนด�าเนนงานในการวจยโดยใชเครองมอเพอการวจยโดยผาน

การเหนชอบรวมกนระหวางนกวจยอาจารยและนกวจยชาว

บาน ท�าใหไดขอมลเพอการวเคราะห

ในการตอบโจทยงานวจย

การรวมประชมเพอพฒนาเครองมอในการวจย

การสรางความเขาใจในการใชเครองมอของนกวจย

การเกบรวบรวมขอมลในการท�าวจย

การวเคราะหขอมล

สรปผลการวจย

การใหขอคดเหนและขอเสนอแนะในการวจย

แผนภาพท 2 กระบวนการระหวางการท�าวจยเพอทองถน

3. กระบวนการหลงการท�าวจยเพอทองถน เมอกระบวนท�าวจยไดด�าเนนการเสรจสนแลว นกวจยอาจารยและนกวจย ชาวบานตองมการแบงหนาทความรบผดชอบในการจดท�ารปเลมงานวจย มการแบง หนาทเพอการน�าเสนอผลการศกษาเพอประเมนคณภาพงานวจยตอผทรงคณวฒในเวทตางๆ หรอเวทสาธารณะหลายครงโดยนกวจยชาวบานซงการน�าเสนอผลการวจยนเอง ทเปนเวทส�าคญทท�าใหนกวจยชาวบานเรยนรในการจดระบบความร สรางความมนใจและความภาคภมใจใหแกนกวจยชาวบานทไดน�าเสนอผลงานของตนเองจากโครงการ

บทท

6

151151

งานวจยในพนทของตน อกทงยงมการรวมกนฝกเขยนบทความจากงานวจยเพอการ ตพมพเผยแพรงานวจย

จากการรวมกนท�างานวจยเพอทองถนของมหาวทยาลยเกรก นอกจากชมชนจะไดเรยนรการสรางความรเพอแกไขปญหาหรอพฒนาชมชน โดยกระบวนการวจยแลว ยงชใหเหนวาระบบและกลไกการท�าวจยเพอทองถนของมหาวทยาลยสงผลตอ การเปลยนแปลงดานการวจยของมหาวทยาลย โดยยทธศาสตรการวจยของมหาวทยาลยไดก�าหนดบทบาทของมหาวทยาลยในการเปนกลไกหนนเสรมงานวจยเพอทองถนของมหาวทยาลย โดยมหาวทยาลยไดใหการสนบสนนทนการวจยแกคณาจารยส�าหรบการท�าวจยเพอทองถนในสาขาวชาทตนเองเชยวชาญเพมเตมจากการไดรบทนสนบสนนจากส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) เพอสงเสรมใหเกดการเปลยนแปลงและพฒนาระบบงานวจยของมหาวทยาลย โดยเฉพาะการพฒนาโจทยหรอขอเสนอโครงการวจย เพอทองถนตองสอดคลองกบความตองการของชมชน โดยทงกอนกระบวนการวจยและระหวางด�าเนนการวจย มหาวทยาลยไดมการสงเสรมการท�างานวจยเพอทองถน โดยการจดอบรมใหความรจากผเชยวชาญวจยเพอทองถน รวมถงมการศกษาดงาน การด�าเนนงานวจยเพอทองถนในพนทตางๆ เพอใหนกวจยชาวบานและนกวจยอาจารยเกดความเขาใจและเกดความเชอมนตอการท�างานวจยเพอทองถนของตนเอง ทงน งานวจยเพอทองถนเมอท�าแลว พบวามหาวทยาลยไดประโยชนทเกดขนอยางคมคา

การจดท�ารปเลมงานวจยไดรปเลมงานวจยทผานการประเมนคณภาพและน�าเสนอ

ในเวทสาธารณะ รวมถงการตพมพเผยแพรงานวจย

การประเมนคณภาพงานวจย

การน�าเสนอผลงานวจยเวทสาธารณะ

การตพมพเผยแพรผลงานวจย

แผนภาพท 3 กระบวนการหลงการท�าวจย




ท�าใหเกดบรณาการงานวจยกบการเรยนการสอน การบรการวชาการแกสงคม และ การสงเสรมศลปะและวฒนธรรม ตามพนธกจหลกของมหาวทยาลยไดอยางสมบรณ ในขณะเดยวกนชมชนกไดรบประโยชนอยางมากเชนเดยวกน กลาวคอการวจยเพอ ทองถนท�าใหเกดนวตกรรมเพอแกปญหาชมชน เกดนวตกรรมเพอเปลยนแปลงในชมชน เชน จากโครงการภยพบตท�าใหชมชนไดขอสรปในการวางแผนภยพบตของชมชนทงในระยะสนและระยะยาว วธการอยรวมกบน�าอยางมความสข รวมถงรปแบบและเสนทาง ในการอพยพหากสภาพภยพบตถงขนวกฤต หรอโครงการพฒนาและฟนฟสวนเกษตรชมชนเมอง ท�าใหชมชนเกดภาคเครอขายในการท�างานอยางกวางขวางและเกดนวตกรรมใหมๆ ของชมชนในการปรบสภาพดนทเสยเนองจากเหตการณน�าทวม ตงแตป พ.ศ. 2554 ท�าใหไมสามารถปลกพชไดใหกลบมาเปนดนทสามารถปลกพชไดใหม ชมชนไดกลบมา ท�าสวนเกษตรรวมกนท�าใหเกดการฝกการคดวเคราะห ลงมอท�างานจรงในสงทสนใจ ท�างานรวมกน เรยนรรวมกนและไดรบผลประโยชนรวมกน เปนตน นบเปนกระบวนการเรยนรทส�าคญในการไดมาซงนวตกรรมทเหมาะสมของชมชน สามารถน�าไปเปนแนวทางในการพฒนาชมชนของตนเอง อยางไรกตาม ระบบและกลไกงานวจยเพอทองถนจะด�าเนนไปได รวมถง การเรยนรโดยการท�าวจยเพอทองถน ตองมกลไกสนบสนนจากภาคภายนอกประกอบดวย การไดรบขอเสนอแนะจากผ ทรงคณวฒภายนอก มการประสานงานและไดรบ การสนบสนนจากส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) นอกจากนการก�าหนด ตวชวดคณภาพการศกษาในการด�าเนนงานตามภารกจของอดมศกษา ทงของส�านกงาน คณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.) และส�านกงานรบรองมาตรฐานและประเมน คณภาพการศกษา (สมศ.) ทไดก�าหนดพนธกจใหมหาวทยาลยตองท�าวจย หรอการท�างาน ดานบรการวชาการทเปนรปธรรมกบชมชนทองถนภายนอกโดยรอบมหาวทยาลย กนบเปนภาคสวนทส�าคญในการขบเคลอนการท�างานวจยเพอทองถนของมหาวทยาลย เกรก และทส�าคญกวานนกคอการทมหาวทยาลยสามารถสรางนกวจยชาวบานในชมชน ทสามารถลงมอท�างานวจยไดดวยตวเองโดยไมตองพงพานกวชาการจากมหาวทยาลย อกตอไป อนจะสงผลใหการพฒนาชมชนและสงคมมความตอเนองและยงยน

บทท

6

153153

การใชประโยชนจากงานวจยเพอทองถนในการขบเคลอนการพฒนาชมชน วจยเพอทองถนไดเปดโอกาสใหชาวบานไดเปนนกวจยอยางแทจรง ไดเรยนรกระบวนการหาค�าตอบไดคดวเคราะหสถานการณชมชนอยางจรงจง เกดนวตกรรมเพอ แกปญหาของตนเองดวยงานวจยอนเปนรากฐานส�าคญในการสรางความรเพอพฒนาชมชนของตนเองดงทไดกลาวแลว ความรทไดมาจงเปนความรทผ ใชความรนนเปน ผท�าวจยเองสามารถปดชองวางระหวางการวจยกบการพฒนาทผานมาไดเปนอยางด ชมชนสามารถคดคนหาวธการใหม ทงทเปนนวตถกรรมดานเทคโนโลยและนวตถกรรมทางสงคม เพอแกปญหาทชมชนเผชญอย ซงเปนปญหาทมบรบทเฉพาะแตกตางกนไป ในแตละชมชน การเรยนร รวมกนของคนในชมชนในกระบวนการคนหาค�าตอบไป พรอมๆ กนนสงผลใหเกดความเขาใจรวมกนและกลายเปนกลไกทจะจดการแกปญหารวมกนในระยะตอมา แมเมอโครงการวจยไดสนสดลงแลวกยงมการเรยนรอยางตอเนอง ส�าหรบการแกปญหาในพนทระยะยาวได ดงนนค�าตอบตอค�าถามทวาท�าอยางไร ชมชนจะไดใชประโยชนจากการวจย กคอจะตองท�าใหวถวจยอยในวถชมชน ใหชาวบานไดเปนผลงมอท�า และไดเรยนรจงจะสามารถใชประโยชนจากงานวจยไดเตมท ทงนความร ทไดจากการสรางสรรคผานงานวจยเพอทองถนทชาวบานเปน นกวจย ไมไดเกดขนและอยอยางโดดเดยว แตตองมบรบทและมพลวต นนคอตองมการ สรางความรสนวตกรรมของชมชนอยางตอเนอง ตอบสนองความตองการของผใช มการ สงสมความร และการแลกเปลยนผานเวทตางๆ จงจะเปนความร ทมชวตไมหยดนง และสามารถน�าไปใชประโยชนได แตทงหมดนตองมการจดการใหเกดขน ในการผลกดน ใหผลงานวจยน�าไปสการใชประโยชนหรอสรางการเปลยนแปลงใหเกดขนในชมชนไดนน พบวาการใชประโยชนจากการวจยมอย หลากหลายระดบของความเขมขน กลาวคอ ในเบองตนงานวจยเพอทองถนเปนประโยชนในเชงสาธารณะ ไดแก งานทศกษาสถานการณของปญหาใหญๆ ในชมชน เชน ปญหาเดกเยาวชน ปญหาผลประโยชนของชมชนในทาง ทะเล ปญหาการปฏรปทางการเมอง เปนตน ซงปญหาเหลานเปนเพยงการท�าความเขาใจ ปรากฏการณในชมชน ไมไดหวงผลทางดานการแกปญหาหรอการพฒนาทชดเจน ซง การจดการใหงานวจยประเภทนใหเกดประโยชนไดตองเรมตงแตตนทาง คอการพฒนา โจทยการวจยทท�าใหแนใจไดวาการท�างานวจยนจะเปนการท�างานทรวาจะเกดประโยชน




ตอชมชนในดานไหน จะมหนวยงานหรอองคกรใดในชมชนทเกยวของบาง และเมอสนสดโครงการไดผลงานวจยแลวกตองมการการจดเวทคนขอมลสคนในชมชนหรอจดเวทน�าเสนอผลงานวจยตอชมชนและสาธารณะ รวมถงการพมพผลงานวจยเผยแพร เนองจากเปนงาน ทเปนประโยชนตอสาธารณะ นอกจากนยงมการใชประโยชนจากงานวจยเพอทองถนทตองการตอบค�าถาม ท เฉพาะเจาะจง แตอาจมหนวยงานหรอองคกรชมชนทเกยวของหรอน�าไปใช การจดการเพอใหงานวจยประเภทนไปสผทตองการใชไดจ�าเปนตองมการจดกระบวนการ เสรมเตมเตม เชน การประชมรายงานความกาวหนาทกระยะ 6 เดอน โดยใหองคกร หรอผทเกยวของไดเขารวมใหความเหนดวย การเยยมชมโครงการในชมชน การจดเวทคนขอมลสคนในพนท และในบางกรณทเปนการคนพบความรหรอเทคนควธการใหม จะตองมการสนบสนนการจดสทธบตรหรอสนบสนนใหน�าผลวจยไปเสนอทประชม ระดบชาตหรอนานาชาตในประเดนของการท�างานชมชนเพอการแลกเปลยนทกวางขวาง มากยงขนดวย สวนการวจยเพอทองถนทม งสรางความรเพอเปลยนหรอหนนเสรม ระบบการท�าใหงานใหดขนซงอาจเปนเรองทเกยวของกบองคกรชมชนตางๆ ในหลายหนวยงาน จ�าเปนตองมการวางระบบการจดการทเขมขนมากขน เพราะเปนการท�างานวจยควบคไปกบการสรางกระบวนการการเรยนรของผปฏบตงานทเปนกลไกขบเคลอนการเปลยนแปลงหรอการพฒนาชมชน เปนการสรางความรส นวตกรรมทตององกบ บรบทชมชนและตองอาศยจงหวะและโอกาสทท�าใหงานวจยนนสามารถสราง การเปลยนแปลงได เชน กรณการสรางความรเพอสนบสนนการจดการภยพบตในพนทชมชนรมสายคลองบางบวทเกยวของตอเนองกนในหลายชมชน ตองมการจดการเพอ สงเสรมใหมการน�าผลงานหรอขอคนพบจากงานวจยมาพดคยถกเถยงแลกเปลยนกน ระหวางนกวชาการหลายดานหลายหนวยงานทเกยวของกบการบรหารจดการชมชน ดานภยพบต เกดเปนความร ทสะสมทชวยใหผ ปฏบตงานในหนวยงานสามารถน�า ความรทไดเรยนรในเวทไปปรบการใชในการบรหารจดการภยพบตหรอก�าหนดเงอนไขการเจรจาทจะไมท�าใหชมชนเสยโอกาสในการเจรจาตอรองกบหนวยงานภาครฐ เปนตน หรอกรณการวจยเพอมงพฒนาชมชน ตองมการประเมนสถานการณนโยบายใหมๆ ทสงผลกระทบตอกลไกภาคความรวมมอทเปนแกนขบเคลอนการพฒนาในชมชน

บทท

6

155155

การสรปกระบวนการท�างานและผลทเกดขนเปนระยะๆ ไปสนโยบาย เพอใหระบบ มการปรบตวทเรวขนสามารถตอบสนองความตองการแกปญหาของคนในชมชนไดจรงตลอดจนการสอสารความเคลอนไหวใหเครอขายไดรบทราบในทกระยะ การจดการ ในระดบนเปนการจดการวจยในลกษณะทมงสรางผลตอการเรยนรสนวตกรรมชมชน อยางมประสทธภาพเพอการพฒนาชมชนและสงคมอยางแทจรง

สรป บทบาทของมหาวทยาลยในการท�าวจยเพอทองถนโดยมกระบวนการในการสรางนกวจยชาวบานเพอน�าความรทเกดขนจากงานวจยไปใชแกปญหาเพอขบเคลอนการพฒนาชมชนไดจรงอยางเทาทนการเปลยนแปลง เกดนวตกรรมใหมๆ เพอการพฒนาจากงานวจยซงนบไดวางานวจยเพอทองถนเปนการพฒนาองคความรทเกดขน จากขอคนพบของชมชนเองและสามารถน�าไปพฒนาส นวตกรรมทเหมาะสมเพอ การขบเคลอนการพฒนาชมชน ทงนการพฒนางานวจยเพอทองถนนสงผลตอผ ม สวนไดสวนเสย (Stakeholder) หรอภาคทเกยวของในการพฒนาในเชงบวกทกภาคสวนอยางเสมอภาคและเทาเทยม กลาวคอชมชนเกดนกวจยชาวบานในชมชนและไดเรยนรกระบวนการวจยและเกดองคความรในการพฒนาชมชนโดยใชวจยเปนฐาน อนน�าไปสการพฒนาทยงยน มหาวทยาลยไดผลงานวจยทสามารถน�าไปใชประโยชน ไดจรงในการสรางความเขมแขงของชมชนและสงคม อาจารยไดพฒนาความรใหมจาก การท�าวจย รวมถงสามารถบรณาการการวจยกบการเรยนการสอน การบรการวชาการ และการสงเสรมศลปวฒนธรรมไดอยางเปนรปธรรม รวมถงการน�าผลงานวจยไปขอก�าหนดต�าแหนงทางวชาการ แหลงทนสนบสนนการวจยกบรรลเปาหมายในการสนบสนนใหมหาวทยาลยท�างานวจยในชมชนทสามารถน�าไปใชประโยชนไดจรง และทส�าคญ กวานนกคอมหาวทยาลยตองท�าใหชมชนเกดนกวจยทสามารถพฒนาโครงการ งานวจยและเขาถงแหลงทนไดดวยตนเอง สามารถน�าผลการวจยมาเปนฐานในการพฒนาชมชนตนเองตามแนวทางวจยและพฒนา (Research and Development) ไดอยาง มประสทธภาพ จงนบเปนประโยชนทคมคาตอการพฒนาประเทศอยางยงยนสอดคลองกบวสยทศนการพฒนาประเทศไทย 4.0 ตอไป




เอกสารอางองกาญจนา แกวเทพ. (2553). คณลกษณะ & วธวทยางานวจยเพอทองถน. เชยงใหม : วนดาการพมพ.ปยะวต บญ-หลง. (2559). ผแพวถางงานวจยชาวบานในวถวจยในมหาสมทรความร. กรงเทพฯ : ภาพพมพ.เพญประภา ภทรานกรม และคณะ. (2559). แนวทางการพฒนาระบบและกลไกหนวย วจยเพอชมชนในมหาวทยาลยเกรก. กรงเทพฯ : ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และมหาวทยาลยเกรก.บญชร แกวสอง. หนงชมชนหนงงานวจย : การเตรยมคนฐานรากเพอเขาสเมองไทย 4.0. (25 ตลาคม 2558). สบคนจาก https://vijaitongtin.wordpress.com. John Taylor Gatto. (2017). Dumping Us Down. 25th Anniversary Ed. New York : Douglas & McIntyre.

บทท

6บท

ท 6

พฤตกรรมทางเศรษฐกจของหาบเรแผงลอย: กรณศกษาเขตบางเขนStallholders’ Economic Behaviors : A Case Study of Bang Khein District

สจตรา สามคคธรรมSujitra Samukkethum

7บทท


1 อาจารยประจ�าคณะบรหารธรกจ มหาวทยาลยเกรก เลขท 3 ซอยรามอนทรา 1 แขวงอนสาวรย เขตบางเขน กรงเทพฯ 10220 (ผชวยศาสตราจารย) [[email protected]] phone : 085-2194606

พฤตกรรมทางเศรษฐกจของหาบเรแผงลอย: กรณศกษาเขตบางเขน

Stallholders’ Economic Behaviors : A Case Study of Bang Khein District

สจตรา สามคคธรรม1

Sujitra Samukkethum

บทน�า การวจยครงนมวตถประสงคทจะศกษาถงรายได รายจาย ภาระหนสน และการออมของครวเรอนหาบเรแผงลอยในเขตบางเขน ใชวธการศกษาเชงปรมาณโดยการสมภาษณกลมตวอยางจ�านวน 256 คน ตามแบบสอบถามทมโครงสราง ผลการศกษา พบวา สถานภาพทางเศรษฐกจของผคาหาบเรแผงลอยอยในระดบคอนขางสง กลาวคอ มรายไดเฉลย 26,334 บาทตอเดอน รายจายเฉลย 13,584 บาทตอเดอน หนสนเฉลย 20,895 บาทตอคน และเงนออมเฉลย 144,090 บาทตอคน ส�าหรบปจจยทสงผลตอ รายได ไดแก อาย ประสบการณอาชพ ประเภทของหาบเรแผงลอย ประเภทของสนคาทจ�าหนาย และจ�านวนชวโมงการท�างานตอสปดาห ปจจยทสงผลตอรายจาย คอ รายได การศกษา และสถานภาพสมรส ปจจยทสงผลตอเงนออมและหนสน คอ รายไดค�าส�าคญ: เศรษฐกจนอกระบบ; พฤตกรรมทางเศรษฐกจของหาบเรแผงลอย

7บทท

บทท

7

159159

Abstract The objective of this research is to study income, expenditure, debt, and saving of stallholders’ households in Bangkhein district. The method of quantitative research is utilized through interviewing 256 samples with structured questionnaires. The study finds that the level of the economic status of stallholders is relatively high-their average income is 26,334 baht per month, average expenditure is 13,584 baht per month, average debt is 20,895 baht per household, and average saving is 144,090 baht per household. Factors effecting to the level of income include age, occupational experience, types of stalls, types of goods, and working hours within a week. Factors effecting to the level of expenditure include income, education, and marital status. A factor effecting to the level of saving and debt is income. Keywords: informal economic sector; stallholders’ economic behavior

พฤตกรรมทางเศรษฐกจของหาบเรแผงลอย: กรณศกษาเขตบางเขนStallholders’ Economic Behaviors : A Case Study of Bang Khein District

ความเปนมาและความส�าคญของปญหา การพฒนาสความทนสมยนบจากทศวรรษ 2500 เปนตนมา ประเทศไทย ไดมงเรงการเตบโตของภาคอตสาหกรรม การคา และบรการ โดยละทงภาคเกษตรกรรม อนท�าใหภาคชนบทตกอย ในสภาวะลาหลงและยากจน น�าไปส การอพยพของ ชาวชนบทเขาสเมองเพอหางานท�าและแสวงหาโอกาสในชวตทดกวา แรงงานอพยพ เหลาน ได เข ามาท�างานรบจ าง และบางสวนได ท�างานในภาคนอกระบบ เช น การคาขายเลกๆ นอยๆ ขบมอเตอรไซดรบจาง และหาบเรแผงลอย ฯลฯ แรงงานนอกระบอบดงกลาวมจ�านวนเพมขน จนภาครฐหนมายอมรบความส�าคญของแรงงานนอกระบบ ดงปรากฏในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 6 (พ.ศ. 2530-2534) เปนครงแรก และในแผนพฒนาฉบบท 7 (พ.ศ. 2535-2539) รฐบาลไดก�าหนดนโยบายสงเสรมการประกอบอาชพอสระไวในแผนการกระจายรายได ซงก�าหนดใหผประกอบอาชพสวนตวขนาดเลกและธรกจขนาดยอม เปนกลมเปาหมาย หนงในการแกปญหาความยากจนในเขตเมอง ทงนโดยเนนกล มผ คาหาบเร และ

บทท 7


ผรบงานไปท�าทบาน เปนตน สวนทางกรงเทพมหานครไดขานรบทจะน�านโยบายดงกลาวไปปฏบต โดยก�าหนดใหมนโยบายสงเสรมและพฒนาการประกอบอาชพหาบเรแผงลอย ไวในแผนแกไขปญหาความยากจน โดยก�าหนดวาจะอ�านวยความสะดวกและจดสถานทขายแกหาบเรแผงลอยเปนหลกแหลงชดเจน (เรณ สงขของจน, 2534)2

อาชพหาบเรแผงลอยกเปนกจกรรมทางเศรษฐกจหนงทจดตงไดงาย ใชแรงงาน ในครอบครวหาบเรคาขายไปตามทางสาธารณะหรอตงแผงขาย นบวาเปนอาชพส�าคญ และมบทบาทในการเปนแหลงบรโภค อปโภค และแหลงงานส�าหรบคนจน ขอมลการส�ารวจ ของกรงเทพมหานครพบวา ในป 2553 มผประกอบอาชพหาบเรแผงลอยทงสนกวา 37,000 ราย จ�าแนกเปนผคาหาบเรแผงลอยในจดผอนผน 666 จด และนอกจดผอนผน 670 จด (โพสตทเดย, 2554 : 1-3 และเดลนวส, 2554) นอกจากนยงมผคาหาบเร แผงลอยทประกอบการอยในตรอก ซอก ซอย ซงตกส�ารวจอยอกเปนจ�านวนมาก ซงหากนบรวมผคาหาบเรแผงลอยทกประเภทเขาดวยกน กจะมไมนอยกวา 100,000 ครวเรอน เศรษฐกจหาบเรแผงลอยท�าหนาทเชงบวกอนส�าคญตอระบบเศรษฐกจดงน 1) กอใหเกดการสรางงานจ�านวนมาก เนองจากการประกอบหาบเรแผงลอยใชเงนทนต�า ใชทกษะ/ความรทตดตวมอยเดม การจดการไมยงยาก อนท�าใหคนจนเมองหนมาประกอบอาชพหาบเรแผงลอยไดโดยงาย 2) เนองจากผคาหาบเรแผงลอยมกใชแรงงานของตวเอง และไมน�าคาจางมาคดค�านวณเปนตนทน สนคาทผลตไดจงมราคาต�า อนท�าใหคาครองชพ โดยรวมในภาคเมองอยในระดบต�า 3) การขยายตวของหาบเรแผงลอยอยางสงในชวง กวา 30 ปทผานมาน สามารถสรางรายไดจ�านวนมากใหแกระบบเศรษฐกจโดยรวม และสนบสนนการพงตนเองของระบบเศรษฐกจของประเทศอกดวย (นฤมล นราทร, 2548) และ 4) หาบเรแผงลอยท�าใหระบบเศรษฐกจมความยดหยนและปรบตวไดงาย กลาวคอ ในชวงวกฤตเศรษฐกจผวางงานจ�านวนมากสามารถเขาสอาชพหาบเรแผงลอยได แตในชวง เศรษฐกจเตบโต ภาคเศรษฐกจนอกระบบกจะหดตวลง เนองจากถกดดซบกลบเขาส

2 กรงเทพมหานคร ไดแตงตงคณะกรรมการด�าเนนงานนโยบายดานเทศกจ เพอด�าเนนการจดระเบยบหาบเร แผงลอย ไดแก การท�าทะเบยนผคา อนญาต ก�าหนดมาตรการรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอย รวมทงก�าหนดมาตรการไมใหมการรดไถผคาหาบเรแผงลอย มการจ�าแนกพนทออกเปน 3 ประเภท คอ จดผอนผน (อนญาตใหประกอบการหาบเรแผงลอยได) จดทบทวน และจดหามขาย (อางจาก Thai PR. net, 2554)

บทท

7

161161

แรงงานในระบบอกครง เศรษฐกจนอกระบบจงชวยผอนคลายความตงเครยดของระบบสงคมลงไดมาก เนองจากอาชพหาบเรแผงลอยใชเงนทนและทกษะต�า จงสงผลใหผคารายใหม สามารถเขาส ตลาดไดงาย อนกอใหเกดการแขงขนสง ในขณะทผ คาตองใชแรงงาน อยางหนกในแตละวน โดยพวกเขามไดรวมคาแรงงานของตนเขาไวในตนทนสนคา ท�าใหผลการประกอบการมอตราก�าไร ผคาจ�านวนไมนอยตกอยในภาวะหนสน (ดวงฤทย พรธเนศ, 2552) โดยเฉพาะอยางยง หนนอกระบบทมดอกเบยสง (ศนยการเฝาระวงและเตอนภย ทางสงคม, 2553) มผลงานวจยหลายชน (จฑามาศ ไชยรบ, 2546; ช�านาญ นนทะชย และเอกสทธ แกวค�า, 2546; ดวงฤทย พรธเนศ, 2552; พกตรวไล สหนาฬ, 2546; สมนก แพงนคร, 2546) ทพบวาผคาหาบเรแผงลอยตกอยในสภาวะยากจนและด�ารงชวตดวยความล�าบาก ผลงานวจยชนนตองการทจะขอโตแยงวา ผ คาหาบเรแผงลอยไมจ�าเปนตอง ยากจนเสมอไป ยงไปกวานน ผ วจยพบวาผ คาหาบเรแผงลอยสวนใหญมสถานทาง เศรษฐกจคอนขางสง ในแงนจงท�าใหตองหนมาท�าความเขาใจถงพฤตกรรมทางเศรษฐกจ ของผคาหาบเรแผงลอยกนใหม การวจยครงนจงตองการทจะศกษาถงพฤตกรรมทางเศรษฐกจของครวเรอนหาบเรแผงลอยในรายละเอยด อนไดแก ดานรายได รายจาย หนสน และการออม เพอตองการทราบวาครอบครวหาบเรแผงลอยมการด�ารงชวตทางเศรษฐกจอยางไร ซงการศกษาครงนจะมประโยชนในการน�าไปปรบใชในการวางแผนเพอแกไขปญหาทางดานเศรษฐกจของครวเรอนหาบเรแผงลอยตอไป วตถประสงคของการศกษามดงน 1) เพอศกษารายได รายจาย ภาระหนสน และการออมของครวเรอนหาบเรแผงลอยในเขตบางเขน และ 2) เพอศกษาถงปจจยทมผลตอรายได รายจาย หนสน และการออมของครอบครวหาบเรแผงลอย ขอบเขตการศกษา ประชากรในการศกษา คอ ผคาหาบเรแผงลอยรมบาทวถ ในจดผอนผน จ�านวน 22 จด ในแขวงอนสาวรยและแขวงทาแรง เขตบางเขน3 รวมทง

3 จดผอนผน 22 จด ไดแก ตลาดไทยณรงค, คลองล�าผกช, หนารานแวนตาเอแอนดพ พหลโยธน 50 พหลโยธน 48 แฟลตการเคหะใกลพหลโยธน 48 หลโยธน 67 ธนาคารแสตนดารดชารเตอร พหลโยธน 55 ตลาดมงคลไชย กม.4 หนาเซเวนอเลฟเวน กม.4 หนาแฟลตการเคหะ กม.4 ซอยรามอนทรา 34 หนา หจก.สรยทธเอนเตอรไพรซ หนากองการภาพ ธนาคารแสตนดารดชารเตอร ขางหางบกซ ขางโรงพยาบาลเซนทรล ตลาดมงคลชย กม.4 และ ปากซอยพหลโยธน 59-61

บทท 7พฤตกรรมทางเศรษฐกจของหาบเรแผงลอย: กรณศกษาเขตบางเขน



ผประกอบการหาบเรแผงลอยนอกจดผอนผนในเขตเดยวกน โดยศกษาหาบเรแผงลอย 10 ประเภท ไดแก เสอผา/เครองประดบ ขนม ผลไม ลอตเตอร พระเครอง กปชอป อาหาร กวยเตยว เครองดม และผกสด

กรอบแนวคดในการวจย จากการทบทวนแนวคดทฤษฎ พบวามการจ�าแนกหาบเรแผงลอยออกเปน 4 ประเภท คอ 1) หาบเร หมายถง ผคาทใชแรงกายหาบสนคาทบรรจในหาบ โดยม ไมคานวางบนไหลเพอน�าสนคาไปตระเวนขายเรอยๆ ไมหยดอยกบท 2) แผงลอย หมายถง ผคามสถานทขายอยตามรมทางเทาหรอทสาธารณะ และมกปลกเปนเพง และมโตะใช เปนทขาย 3) รถเขน หมายถง รถเขนเลกๆ ทผคาใชเขนสนคาไปขายตามทตางๆ ซงม ลกษณะคลายหาบเร และ 4) แบกะดน หมายถง ผคาไดน�าสนคาไปวางไวบนเสอหรอกระดาษทปลงบนพน ส�าหรบจ�าหนาย ส�าหรบกรอบแนวคดในการศกษา จะไดน�าเสนอในแผนภาพดงตอไปน

จากกรอบแนวคดขางตน สามารถแยกออกเปนแบบจ�าลองยอย 4 แบบ คอ1) แบบจ�าลองรายได Y = (A, B, O)2) แบบจ�าลองรายจาย C = g(Y, A, B, D)

แผนภาพท 1 กรอบแนวคดทใชในการศกษา

อาย รายได

รายจาย

หนสนการออม

การศกษา

สถานภาพสมรส

ประสบการณประกอบอาชพ

บทท

7

163163

โดยทA = อาย B = การศกษาC = รายจาย D = สถานภาพสมรสE = หนสน O = ประสบการณประกอบอาชพ S = การออม Y = รายได

สมมตฐานในการศกษา ม 4 ขอ คอ 1) เมอน�าอาย การศกษา และประสบการณประกอบอาชพ เขาทดสอบพรอมกน จะท�าใหรายได ขนอยกบอทธพลของอาย การศกษา และประสบการณประกอบอาชพ 2) เมอน�ารายได อาย การศกษา และสถานภาพสมรส เขาทดสอบพรอมกน จะท�าใหรายจายของครวเรอนขนอยกบอทธพลของรายได อาย การศกษา และสถานภาพสมรส 3) เมอน�ารายได อาย และการศกษา เขาทดสอบพรอมกน จะท�าใหหนสน ขนอยกบอทธพลของรายได อาย และการศกษา 4) เมอน�ารายได อาย และการศกษา เขาทดสอบพรอมกน จะท�าให การออม ขนอยกบอทธพลของรายได อาย และการศกษา

วธด�าเนนการศกษา การศกษาครงน ใชมมมองทางเศรษฐศาสตร เกยวกบพฤตกรรมการแสวงหา รายไดและการใชจายหมวดตางๆ ทเปนตวเงน รวมทงภาระหนสนและการออมของ ครวเรอนหาบเรแผงลอย โดยใชระเบยบวธการวจยเชงปรมาณ ในการสมภาษณ กลมตวอยางตามแบบสอบถามทมโครงสราง เพออธบายถงแบบแผนของการแสวงหา รายไดหมวดตางๆ แบบแผนการใชจาย ภาระหนสน และพฤตกรรมการออม ประชากรทใชในการศกษา คอ ผคาหาบเรแผงลอยในเขตบางเขน จ�าแนกเปน 2 สวน คอ 1) ผคาในจดผอนผน 22 จด รวม 209 คน และ 2) ผคานอกจดผอนผน (คารมทางเทาในตลาดสด ตลาดนด ในชมชน และรมทางเขาซอยตางๆ) ประมาณ 500 คน รวมประชากร (209+500) = 709 คน

3) แบบจ�าลองหนสน E = h(Y, A, B)4) แบบจ�าลองการออม S = j(Y, A, B)




การก�าหนดขนาดตวอยาง ใชวธการของยามาเน ณ ระดบความเชอมน 95% และคาความคลาดเคลอนทยอมรบได = 5% เมอหาคาในสมการ จะไดตวอยางเทากบ 256 คน โดยผวจยไดจ�าแนกเปนผคาหาบเรแผงลอยในจดผอนผน 76 คน และนอกจดผอนผน 180 คน วธการสมตวอยาง : 1) กรณจดผอนผน ใชวธการสมแบบชนภมตามสดสวน (proportional stratified sampling) โดยสมจากทกจดผอนผน และ 2) กรณนอกจด ผอนผน ใชวธการเลอกตวอยางโดยอาศยความสะดวก (convenience sampling) แตพยายามกระจายตวอยางใหมความแตกตางหลากหลาย ทงผประกอบการคาบน รมทางเทาในบรเวณตลาดสด ตลาดนด ภายในชมชน และรมทางเขาตรอกซอกซอยตางๆ เครองมอทใช ในการศกษา คอ แบบสอบถามทมโครงสราง4 โดยผ วจย ไดท�าการสมภาษณดวยตนเองในจดผอนผน (ใชเวลา 1.5 เดอน) สวนกรณนอกจด ผอนผน (40 จด) ใชผชวยวจย 4 คน ใหเกบขอมล การวเคราะหขอมลใชโปรแกรม ส�าเรจรป สถตทใช คอ Multiple Regression Analysis, One-Way Analysis of Variance, และ Pearson Correlation

รายได รายจาย หนสนและ การออม ของผคาหาบเรแผงลอย ขอมลเกยวกบรายได รายจาย หนสนและการออม ของผคาหาบเรแผงลอย มดงน ประการแรก รายไดรวมของครวเรอนหาบเรแผงลอยมคาเฉลย = 29,937.58 บาทตอเดอน จ�าแนกเปน 1) รายไดจากการคาหาบเรแผงลอย (เฉลย 26,333.98 บาทตอเดอน) 2) รายไดทบตร/คสมรสสงให (เฉลย 2,094.92 บาทตอเดอน) 3) รายได จากการประกอบอาชพเสรม (เฉลย 1,461.80 บาทตอเดอน) และ 4) รายไดจากคาเชา (เฉลย 46.88 บาทตอเดอน)

4 หลงจากทไดรางแบบสอบถามเสรจแลว จะไดสงใหผเชยวชาญจ�านวน 3 ทาน เปนผวจารณและใหขอแนะน�า เพอน�าไปปรบปรงเกยวกบความถกตองทางดานเนอหา (contest validity) หลงจากนน จะไดน�าแบบสอบถาม ไปทดลองใช (pretest) กบผประกอบอาชพหาบเรแผงลอย (ทมใชตวอยาง) จ�านวน 30 ราย เพอคนหาขอบกพรอง เพอน�าไปปรงปรงเปนฉบบสมบรณตอไป

บทท

7

165165

ประการทสอง รายไดรวมของผประกอบการหาบเรแผงลอยสวนใหญ (รอยละ 75.9) กระจายอยระหวาง 10,001-60,000 บาทตอเดอน โดยมผทมรายไดรวมสงกวาเดอนละ 60,000 บาทตอเดอน รอยละ 8.3 แตกมผทมรายไดรวม 10,000 บาทตอเดอนลงมารอยละ 12.8 ประการทสาม คาใชจายรวมของผประกอบการหาบเรแผงลอยเฉลยเดอนละ 13,584 บาท โดยหมวดรายจายทมากทสด 6 อนดบแรก ไดแก 1) คาอาหารและ เครองดม เฉลยเดอนละ 4,281 บาท 2) คาเลาเรยนบตร เฉลยเดอนละ 2,477 บาท 3) คาทพกอาศย เฉลยเดอนละ 1,849 บาท 4) คาสนทนาการและการทองเทยว เฉลยเดอนละ 1,322 บาท 5) คาผอนรายเดอน (ผอนบาน ผอนรถ ฯลฯ) เฉลยเดอนละ 987 บาท และ 6) คาน�า คาไฟฟา และคาโทรศพท เฉลยเดอนละ 775 บาท สวนทเหลอ ไดแกคาสรา บหร การพนน เงนท�าบญ คาใชจายเกยวกบ คาซอหวย เครองนงหม ภาษสงคม คารกษาพยาบาลและอนๆ ประการทส หนสนของผคาหาบเรแผงลอย พบวา หนเฉลยตอคน เทากบ 20,895 บาท โดยคนทไมมหนมรอยละ 69.1 สวนทเปนหนนน เปนหนตงแต 60,000 บาท ลงมามรอยละ 19.1 และทเหลอเปนหนเกนกวา 60,001 บาทขนไป มรอยละ 11.8 โดยผคาหาบเรแผงลอยเปนหนในระบบ 19 ราย และเปนหนนอกระบบ 60 ราย ประการสดทาย การออมของผประกอบการหาบเรแผงลอย พบวา มเงนออม รวมโดยเฉลยประมาณ 144,090 บาท เมอพจารณาในรายละเอยด พบวา ผคาหาบเรแผงลอยทไมมเงนออม มรอยละ 34.0 ผมเงนออมตงแต 100,000 บาท ลงมามรอยละ 39.1 ผมเงนออมประมาณ 100,001-400,000 บาท มรอยละ 18.6 และผมเงนออม ตงแต 400,001 บาทขนไป มรอยละ 7.6

การทดสอบสมมตฐาน ในสวนนจะท�าการทดสอบสมมตฐาน จ�านวน 4 ขอ ตามล�าดบ




ตารางท 1 ผลการวเคราะหถดถอยพหรายไดของผประกอบการหาบเรแผงลอย

ตวแปรอสระ (Model 2)

รายไดของผประกอบการหาบเรแผงลอย t Sig.

Constantอายประสบการณอาชพ

44308.263 -430.899 503.158

-.196 .122

7.485 -2.671 1.656

.000 .008 .099

B β

R = .166; R square = .028

ตารางท 1 แสดงการทดสอบคาสมประสทธถดถอยพหคณมาตรฐาน (แบบ ถอยหลง) ซงไดเลอกใช Model 2 โดยไมมตวแปรการศกษา เนองจากการทดลอง สรางสมการปรากฏวาการศกษาไมมผลตอรายไดอยางมนยส�าคญทางสถต ดงนน จงยงคงเหลอตวแปรตน 2 ตว คอ อาย และประสบการณประกอบอาชพ พบวาตวแปรตน ทง 2 ตว รวมกนอธบายความผนแปรของตวแปรตามได = 2.8 % (R square = .028) โดยอายอธบายความผนแปรของรายได มากกว าประสบการณประกอบอาชพ (|.196>|.122|)

ตารางท 2 ผลการวเคราะหถดถอยพหรายจายของผประกอบการหาบเรแผงลอย


รายจายของผประกอบการหาบเรแผงลอย t Sig.

Constantรายไดการศกษาสถานภาพสมรส

-5669.513 .132 1638.123 3163.772

.201 .186 .194

-1.197 3.322 2.739 2.871

.232 .001 .007 .004

B β

R = .302; R square = .091

บทท

7

167167

ตารางท 2 แสดงการทดสอบคาสมประสทธถดถอยพหคณมาตรฐาน (แบบ ถอยหลง) พบวาอายไมมผลตอรายจายอยางมนยส�าคญทางสถต สวนตวแปรตนทเหลอ คอ รายได การศกษา และสถานภาพสมรส พบวาตวแปรทง 3 ตว รวมกนอธบาย ความผนแปรของตวแปรตามได = 9.1% (R square = .091) โดยรายไดสามารถอธบายความผนแปรของรายจายไดมากกวาสถานภาพสมรส และสถานภาพสมรสอธบาย ไดมากกวาการศกษา (|.201|>|.194|>|.186|)

ตารางท 3 ผลการวเคราะหถดถอยพหหนสนของผประกอบการหาบเรแผงลอย


หนสนของผประกอบการหาบเรแผงลอย t Sig.

Constantรายได

35878.935 -.501 -.231

7.273 -3.788

.000 .000

B β

R = .231; R square = .050

ตารางท 3 แสดงการทดสอบคาสมประสทธถดถอยพหคณมาตรฐาน (แบบ ถอยหลง) พบวาการศกษาและอายไมมผลตอหนสนอยางมนยส�าคญทางสถต ดงนน จงยงคงเหลอตวแปรตน 1 ตว คอ รายได ซงพบวา “รายได” อธบายความผนแปร “หนสน” ได = 5.0% (R square = .050)




ตารางท 4 ผลการวเคราะหถดถอยพหการออมของผประกอบการหาบเรแผงลอย


การออมของผประกอบการหาบเรแผงลอย t Sig.

Constantรายได

-91519.741 7.870 .534

-3.136 10.069

.002 .000

B β

R = .534; R square = .282

ตารางท 4 แสดงการทดสอบคาสมประสทธถดถอยพหคณมาตรฐาน (แบบ ถอยหลง) พบวา การศกษาและอายไมมผลตอการออมอยางมนยส�าคญทางสถต ดงนนจงคงเหลอตวแปรตน 1 ตว คอ “รายได” ซงพบวา “รายได” อธบายความผนแปรของ “การออม” ได = 28.2 % (R square = .282)

ตารางท 5 สรปผลการทดสอบสมมตฐาน

1. เมอน�าอาย การศกษา และประสบการณ ประกอบอาชพ เขาทดสอบพรอมกน รายได ขนอย กบอทธพลของอาย การศกษา และ ประสบการณการประกอบอาชพ

รายได ขนอยกบอทธพลของอาย และประสบการณการประกอบอาชพ (โดยตวแปรทงสองรวมอธบาย รายได = 2.8%)

สมมตฐาน ผลการทดสอบ

2. เมอน�ารายได อาย การศกษา และสถานภาพ เขาทดสอบพรอมกน รายจายขนอยกบรายได อาย การศกษา และสถานภาพ

3. เมอน�ารายได อาย และการศกษา เขาทดสอบ พรอมกน หนสนขนอย กบรายได อาย และ การศกษา

4. เมอน�ารายได อาย และการศกษาเขาทดสอบ พรอมกน การออมขนอยกบรายได อาย และ การศกษา

รายจาย ขนอยกบอทธพลของรายได การศกษา และสถานภาพ (ตวแปรท งสามร วมอธบาย รายจาย = 9.1%)

หนสน ขนอยกบอทธพลของรายได (โดยรายไดสามารถอธบายหนสนได = 5%)

การออม ขนอยกบอทธพลของรายได (โดยรายไดอธบายการออมได = 28.2%)

บทท

7

169169

วเคราะหปจจยทสงผลใหเกดความแตกตางในรายได จากผลการทดสอบสมมตฐานขอ 1 พบวา การศกษาไมมอทธพลตอรายได สวนตวแปรตนทเหลออก 2 ตว (คอ อาย และประสบการณการประกอบอาชพ) รวมกน อธบายความผนแปรของรายไดรอยละ 2.8 แสดงใหเหนวา อายและประสบการณ การประกอบอาชพ มความส�าคญตอรายไดไมมาก ผวจยจงท�าการศกษาตวแปรอนๆ อก 2 ตว ทคาดวานาจะสงผลตอรายไดของผคาหาบเรแผงลอย คอ ประเภทของหาบเรแผงลอย และจ�านวนชวโมงของการขายตอสปดาห

ตารางท 6 การทดสอบความแตกตางของรายได ระหวางประเภทของหาบเรแผงลอย ทแตกตางกน

หาบเรแผงลอยรถเขนแบกะดน

รวม

1810310332

256

11,014.229 24,558.079 18,454.015 11,174.725

20,559.800

4.607 .004 15,083.33 29,932.04 27,114.56 18,568.75

26,333.98

ประเภทของหาบเรแผงลอย n SD F Sig.

ตารางท 6 เปนการทดสอบความแตกตางของรายไดจากการคาหาบแรแผงลอย โดยการเปรยบเทยบระหวางประเภทของหาบเรแผงลอยทแตกตางกน โดยใชสถต F-test พบวา ไดคา F = 4.607 สรปไดวา ประเภทของหาบเรแผงลอย (หาบเร แผงลอย รถเขน และแบกะดน) จะมรายไดจากการคาหาบเรแผงลอยแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.01




ตารางท 7 การทดสอบความแตกตางในรายได โดยการเปรยบเทยบระหวางประเภท ของหาบเรแผงลอยเปนรายค (ใชคา LSD)

แผงลอย .004*

ประเภท หาบเร แผงลอย รถเขน

รถเขน .020* .316

แบกะดน .557 .006* .037*

หมายเหต: * หมายถงความแตกตางอยางมนยส�าคญทระดบ 0.05

ตารางท 7 แสดงการทดสอบความแตกตางในรายได โดยเปรยบเทยบระหวางประเภทของหาบเรแผงลอยเปนรายค โดยใชคา LSD พบวา ประเภทของหาบเรแผงลอยมรายไดแตกตางกน 4 ค ดงตอไปน 1) ผประกอบการแผงลอยมรายไดสงกวาหาบเร 2) ผประกอบการรถเขนมรายไดสงกวาหาบเร 3) ผประกอบการแผงลอยมรายไดสงกวาแบกะดน และ 4) ผประกอบการรถเขนมรายไดสงกวาแบกะดน

ตารางท 8 การทดสอบความสมพนธระหวางจ�านวนชวโมงการขายตอสปดาห กบ รายไดจากการประกอบการหาบเรแผงลอย โดยใช Pearson Correlation (n = 256)

Pearson Correlation (r) .309**

ประเภท หาบเร

Sig. (2-tailed) .00

หมายเหต: ** หมายถง ความสมพนธอยางมนยส�าคญทระดบ 0.01 (2-tailed)

ตารางท 8 แสดงการทดสอบความสมพนธระหวางจ�านวนชวโมงการขายตอสปดาห กบรายไดจากการประกอบการหาบเรแผงลอย ซงพบวา r = .309 แสดงวา จ�านวนชวโมงการท�างานมความสมพนธทางบวกกบรายไดจากการคาหาบเรแผงลอยอยางม นยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05 คา r = .309 แสดงวามความสมพนธไมมาก

บทท

7

171171

บทสงทาย: การอภปรายผลและขอเสนอแนะ เมอกลาวถงผคาหาบเรแผงลอย คนจ�านวนไมนอยมกจะคดถงแมคาทขายของตามฟตปาธ ซงกดขวางการเดนทางสญจรไปมาของผคน และมกจะมองวาคนเหลาน เปนคนจนและการศกษาต�า จงหนมาประกอบอาชพทไรเกยรต และรายไดต�า การศกษาครงนจงขดแยงกบความเชอขางตน ทพบวา ผคาหาบเรแผงลอยมรายไดคอนขางสง คอ มรายไดรวมโดยเฉลยเดอนละ 29,937.58 บาท (โดยจ�าแนกเปนรายไดจากการประกอบการหาบเรแผงลอยเดอนละ 26,333.98 บาท และรายไดจากแหลงอนอก เดอนละ 3,603.60 บาท) ในขณะทมรายจายเฉลยตอเดอนเพยง 13,583.71 บาทเทานน ดวยเหตนจงท�าใหผประกอบการหาบเรแผงลอยมเงนออมอยในระดบสง คอ จ�านวน ผมเงนออมคดเปนรอยละ 66.0 มเงนออมเฉลยตอคน = 144,090 บาท โดยเหตผล ในการออม คอ เกบไวเปนคาใชจายในอนาคต (รอยละ 63.7) เกบไวเปนคารกษาพยาบาล (รอยละ 53.9) ไวซอเครองอ�านวยความสะดวก (52.7%) เกบไวสรางทอยอาศย (รอยละ 36.7) ออมเพอการศกษาของบตร (รอยละ 36.2) และเกบไวลงทนทางธรกจในอนาคต (รอยละ 36.7) ส�าหรบรปแบบการออมทส�าคญ คอ การฝากธนาคาร (รอยละ 69.5) สวนปญหาหนสน พบวา สวนใหญ (รอยละ 69.1) ไมมหนสน สวนทเหลออกรอยละ 30.9 เปนผทมหนสนเฉลยตอราย = 20,894.92 บาท หนสนสวนใหญเปนหนนอกระบบทมอตราดอกเบยคอนขางสง กลาวโดยสรป ผลการศกษาครงนพบวา ผ คาหาบเรแผงลอยมสถานะทางเศรษฐกจคอนขางด ซงสอดคลองกบผลการวจยของ นฤมล นราทร ทศกษาเรอง “หาบเรแผงลอยอาหาร: ความส�าเรจและตวบงช” (2548) โดยศกษาในเขตกรงเทพมหานคร พบวาผคารอยละ 56 ประสบความส�าเรจในระดบของการยงชพ รอยละ 38 ประสบ ความส�าเรจในระดบการมเงนออม และรอยละ 6 ประสบความส�าเรจในระดบ การขยายการประกอบการ โดยผคาทประสบความส�าเรจในระดบการมเงนออมและ การขยายกจการนน เปนผทมการปรบตวอยตลอดเวลา เปนผคาทมพนทขายทแนนอน และมลกคาประจ�า สงผลใหมรายไดตอวนอยในระดบสง นอกจากนผคายงมความสามารถในการวางแผนการเงนและบรหารจดการเรองเงนในครอบครว โดยคาดวาหาบเรแผงลอยจะสามารถท�าใหพวกเขาเลอนฐานะทางเศรษฐกจใหสงขนได




ส�าหรบผลการทดสอบสมมตฐาน พบวา การศกษาไมสงผลตอรายได เนองจาก การคาหาบเรแผงลอยไมไดอาศยวฒการศกษา นอกจากน ปจจยทางดานอายกบประสบการณการประกอบอาชพ ไมคอยมอทธพลตอรายไดมากนก อนขดแยงกบผล การศกษาของดวงฤทย พรธเนศ (2552) ทพบวา การศกษา อาย และประสบการณประกอบอาชพ เปนปจจยส�าคญในการอธบายความผนแปรของรายได ดวยเหตน ผวจยจงท�าการทดสอบปจจยอนๆ ทนาจะสงผลตอรายได คอ 1) ประเภทของหาบเรแผงลอย และ 2) จ�านวนชวโมงการขายตอสปดาห ซงผลการทดสอบ ปรากฏดงตอไปน ประการแรก ผลการศกษาพบวา ประเภทของหาบแรแผงลอยทแตกตางกน จะมรายไดทแตกตางกน โดยแผงลอยมรายไดสงทสด (29,932.04 บาทตอเดอน) รองลงมาคอ รถเขน (27,114.56 บาทตอเดอน) แบกะดน (18,568.75 บาทตอเดอน) และสดทายคอ หาบเร (15,083.33 บาทตอเดอน) ผลการศกษาครงนจงสอดคลองกบงานวจยอยางนอย 3 ชน คอ 1) จฑามาศ ไชยรบ (2546) พบวา คนหาบเร/เดนขายของ เชน ขายไขปง ของเลนเดก ของทระลก ผลไม สมต�า และย�าตางๆ นนเปนกลม ทยากจนกวาผทเปนเจาของแผงลอยขายอาหารและเครองดม 2) ช�านาญ นนทะชย และเอกสทธ แกวค�า (2546) พบวา ผคาหาบเร ทไมมแผงเปนของตนเอง จะมรายไดนอย ไมเพยงพอตอการใชจายภายในครวเรอน ตองกเงนนอกระบบ สวนใหญยงไมไดรบ สญชาตไทย ท�าใหไดรบความเดอนรอนเพราะไมมอ�านาจตอรองกบทางการ และ 3) นฤมล นราทร (2548) พบวา ผคาทประสบความส�าเรจในระดบมเงนออมและสามารถขยายธรกจไดนน โดยทวไปจะเปนผคาทมพนทขายทแนนอน และมลกคาขาประจ�า สงผลใหมรายไดตอวนอยในระดบสง สวนผเรขายของทไมมพนทขายประจ�าทแนนอน กจะไมมลกคาขาประจ�า และจะมรายไดอยในระดบต�า ประการทสอง ผลการศกษาพบวา จ�านวนชวโมงการขายสนคาตอสปดาห มความสมพนธเชงบวกกบรายไดจากการประกอบการหาบเรแผงลอย (r = .309) เนองจาก การมชวโมงการท�างานระดบสงยอมสะทอนถงความขยนของผคาหาบเรแผงลอย เชน ในชวงเชาน�าสนคาไปจ�าหนายในตลาดเชา หลงเทยงยายสถานทไปจ�าหนาย บนฟตปาธทมผ คนสญจรไปมาแนนหนา และชวงเยนยายไปจ�าหนายในตลาดนด อกแหงหนง ซงการมชวโมงการท�างานทตางกน ยอมสงผลใหมรายไดแตกตางกน

บทท

7

173173

อยางเดนชด กลาวคอ ผทขยนมาก/ท�างานมากยอมไดรบคาตอบแทนสงกวาผทขยน นอย/ท�างานนอยอยางมอาจปฏเสธได การศกษาครงนยงพบอกวา ประเภทของสนคาทจ�าหนวยสงผลตอระดบ รายไดของผคาหาบเรแผงลอย โดยสนคาทกอใหเกดรายไดสงสด ไดแก การจ�าหนายลอตเตอร (52,000 บาทตอเดอน) รองลงมา ไดแก กวยเตยว (40,026.32 บาทตอเดอน) อาหาร (32,653.62 บาทตอเดอน) เสอผา/เครองประดบ (30,635.71 บาทตอเดอน) ผลไม (28,115.00 บาทตอเดอน) และพระเครอง (22,500.00 บาทตอเดอน) สวน สนคาทสรางรายไดต�าสด 4 อนดบสดทาย ไดแก กปชอป (16,780.95 บาทตอเดอน) ขนม (16.212.12 บาทตอเดอน) ผกสด (16,142.86 บาทตอเดอน) และเครองดม (15,028 บาทตอเดอน) ตามล�าดบ ซงประเภทของสนคาทจ�าหนายแตกตางกน ยอม สงผลใหเกดความแตกตางในรายได เปนผลมาจากสนคาแตละชนดมอตราการลงทน และผลก�าไรตอหนวยสนคาแตกตางกน มอปสงคและอปทานทแตกตางกน รวมทงสนคาแตละประเภทตองการทกษะและความช�านาญทแตกตางกน (เชน ผจ�าหนายพระเครองตองมความรเกยวกบพระเครองในระดบสง) เมอเปนเชนน จงท�าใหสนคาบางประเภท มผลก�าไรสง แตบางประเภทมผลก�าไรต�า ผลการศกษาครงนพบวา หาบเรแผงลอยเปนอาชพทมความยดหยนสง ท�าใหสามารถปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมไดเปนอยางด ประการแรก “ความยดหยนทางดานสถานท” เนองจากหาบเรแผงลอยเปนอาชพทสามารถเคลอนยาย สถานทไดงาย ผคาจงสามารถหอบหวสนคาไปตงขายในจดทมผคนหนาแนนไดโดยงาย ประการทสอง “ความยดหยนดานเวลา” กลาวคอ ผคาสามารถก�าหนดเวลาจ�าหนาย สนคาของตนได และประการสดทาย “ความยดหยนดานประเภทสนคาทจ�าหนาย” เชน บางชวงขายผลไมตามฤดกาล บางชวงขายหอมกระเทยม และขายลอตเตอร ในชวงใกลวนลอตเตอรออก ซงความยดหยนของอาชพหาบเรแผงลอยดงกลาวน สงผลใหผคาสามารถปรบตวไดเรว และเปดโอกาสใหผทขยนท�ามาหากนสามารถสรางความมงคง และเปลยนสถานภาพทางเศรษฐกจของตนใหสงขนไดภายในเวลาอนรวดเรว กลาวโดยสรป การศกษาครงนพบวา ผ คาหาบเรแผงลอยในเขตบางเขน มสถานภาพทางเศรษฐกจอยในระดบคอนขางสง มเงนออมอยในระดบสง ในขณะท




มหนสนไมมากนก หาบเรแผงลอย เปนธรกจนอกระบบทใชเงนทนต�า และสามารถรเรมประกอบการโดยไมยากนก ในขณะทคนในเมองใหญเฉกเชนกรงเทพมหานคร ตางมชวตทผกพนกบการใชบรการจากหาบเรแผงลอยเปนจ�านวนมาก ทงการซออาหาร ลอตเตอร เครองดม เสอผา เครองประดบ ผลไม พระเครอง ขนม ผกสด และกปชอป ในแงน หาบเรแผงลอยจงท�าหนาทตอบสนองตอคนชนกลางในเมองใหญ เนองจาก สนคาแผงลอยมราคาถก คณภาพพอใช และสามารถเขาถงไดงายเนองจากตงอย บนฟตปาธทผคนเดนผานไปมาและแวะซอไดโดยสะดวก อาจกลาวไดวา หากมการจดระเบยบหาบเรแผงลอยไดอยางมประสทธภาพ กจะท�าใหหาบเรแผงลอยกลายเปน สงจ�าเปนทมคณคา/มประโยชนอยางมากตอคนชนกลางในเมองใหญ ยงไปกวานน หาบเรแผงลอยยงเปนกจกรรมส�าคญทชวยลดปญหาการวางงาน รวมทงยงเปนทางเลอกในการประกอบอาชพทนาสนใจ เนองจากเปนอาชพทมรายไดสง และเปนอาชพทชวย สงเสรมใหคนจนในเมองสามารถเลอนชนทางสงคมใหสงขนได การศกษาครงนมขอเสนอแนะเชงนโยบายดงน ประการแรก ภาครฐควรใหการสนบสนนแกผประกอบอาชพหาบเรแผงลอย อยางจรงจง อาท การจดหาสถานททเหมาะสมใหแกผคาหาบเรแผงลอย (เปนพนททสะอาด สามารถประกอบอาชพไดยาวนาน/ถาวร ใกลทางสญจรทมผคนเดนผานไปมาและสามารถแวะซอสนคาไดโดยสะดวก ขณะเดยวกนตองไมกอใหเกดปญหาการกดขวางทางสญจร) ประการทสอง ภาครฐควรจดหาแหลงสนเชอดอกเบยต�า เพอใหผคาหาบเรแผงลอยสามารถกเงนมาขยายกจการไดโดยไมยากนก ประการทสาม ภาครฐควรผนวกการประกอบการหาบเรแผงลอยเขามาสระบบ โดยท�าทะเบยนเพอภาครฐสามารถใหการสนบสนน และจดใหมสวสดการตางๆ รวมทงสามารถเกบภาษเพอเปนรายไดเขาภาครฐ ประการสดทาย ภาครฐควรใหความรในการจดการทางดานการเงน ความร ดานวชาชพ และการบรหารจดการแกผประกอบการหาบเรแผงลอย ขอเสนอแนะส�าหรบการศกษาตอไปมดงน 1) ควรศกษาความคดเหนของประชาชนเกยวกบการจดระเบยบหาบเรแผงลอย เนองจากประชาชนทอาศยหรอ

บทท

7

175175

ท�างานอยในเขตกรงเทพมหานครเปนกลมทจะไดผลกระทบจากนโยบายดงกลาว และ 2) ควรศกษาปญหาในการประกอบการหาบเรแผงลอย (ทงทางดานเชงปรมาณและ เชงคณภาพ) โดยท�าการรวบรวมขอมลจากทง 50 เขตของกรงเทพมหานคร เพอให สามารถน�าผลการศกษาไปใชในการอธบายปรากฏการณไดอยางกวางขวาง

เอกสารอางองจฑามาศ ไชยรบ. (2546). วถการด�ารงชวตของกล มคนหาบเร ชายหาดบางแสน (กรณศกษา) โครงการพฒนาระบบสวสดการส�าหรบคนจนและคนดอยโอกาส ในสงคมไทย ส�านกงานกองทนสนบสนนสงเสรมการวจย, กรงเทพฯ.ช�านาญ นนทะชย และ เอกสทธ แกวค�า. (2546). หาบเรแผงลอยในเทศบาลต�าบล แมสาย จงหวดเชยงราย (กรณศกษา) โครงการพฒนาระบบสวสดการส�าหรบคนจน และคนดอยโอกาสในสงคมไทย. ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย, กรงเทพฯ.ดวงฤทย พรธเนศ. (2552). วเคราะหรายได รายจาย หนสนและการออม ของครวเรอน หาบเรแผงลอย : กรณศกษาชมชนทาพระจนทร. คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลย ธรรมศาสตร, กรงเทพฯ.นฤมล นราทร. (2548). หาบเรแผงลอยอาหาร : ความส�าเรจและตวบงช. วทยาลย สหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร, กรงเทพฯ.พกตรวไล สหนาฬ. (2546). วถชวตหาบเรแผงลอยในเทศบาลนครขอนแกน. ส�านกงาน กองทนสนบสนนการวจย, กรงเทพฯ.เรณ สงขของจน. (2534). การประกอบอาชพของแรงงานหญงในกรงเทพมหานคร : ศกษาเฉพาะกรณผประกอบอาชพหาบเรประเภทอาหาร. คณะสงคมสงเคราะห- ศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, กรงเทพฯ.ศนยการเฝาระวงและเตอนภยทางสงคม. (20 ธนวาคม 2553). สบคนจาก http://www. socialwarning.m-society.go.th/socwarn/data/view.php?recordID=8193. สมนก แพงนคร. (2546). ความยากจนของกล มหาบเรแผงลอย จงหวดเชยงใหม (กรณศกษา) โครงการพฒนาระบบสวสดการส�าหรบคนจนและคนดอยโอกาส ในสงคมไทย. ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย, กรงเทพฯ.




หนงสอพมพโพสตทเดย. (17 มกราคม 2554). สบคนจาก http://m.posttoday.com/ articlestory.php?id=69064. หนงสอพมพเดลนวส. (17 มกราคม 2554.) สบคนจาก http://www.dailynews.co.th/ newstartpage/index.cfm?page=content&categoryID=354&.ThaiPR.net. กทม. ระดมความคดเหนเกยวกบการจดระเบยบหาบเร-แผงลอย . (17 มกราคม 2554) สบคนจาก http://www.ryt9.com/s/prg/250953.

บทท

7บท

ท 7

การจดการทรพยากรรวม : ศกษากรณปาชมชนในอำาเภอเทพสถต จงหวดชยภมManagement of Common-Pool Resources : Case Studies of Community Forests in Thepsathit District Chaiyaphum Province

พชรนทร โชคศรPatcharin Choksiri

8บทท


1 นกศกษา ปรญญาโท ร นท 58 (ภาคปกต) หลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต (การบรหารการพฒนาสงคม) คณะพฒนาสงคมและสงแวดลอม สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร [[email protected]]

การจดการทรพยากรรวม : ศกษากรณปาชมชนในอำาเภอเทพสถต จงหวดชยภม

Management of Common-Pool Resources : Case Studies of Community Forests in Thepsathit District Chaiyaphum Province

พชรนทร โชคศร1

Patcharin Choksiri

บทน�า บทความวจยนมวตถประสงคเพอศกษาความสอดคลองในการจดการปาชมชนกบแนวคดการจดการทรพยากรรวมของออสตรอม โดยใชวธการศกษาวจยเชงคณภาพ จากกรณปาชมชน 2 แหง ในอ�าเภอเทพสถต ผลการศกษาพบวา การจดการปาชมชนประสบความส�าเรจดานการปองกนการบกรกปา แตไมประสบความส�าเรจดานการฟนฟปา โดยการจดการปาชมชนมความสอดคลองกบทฤษฎการจดการทรพยากรรวมของ ออสตรอม 5 ประการ คอ 1) การก�าหนดขอบเขตของพนทชดเจน 2) การสอดสองดแล การใชประโยชนและสอดสองดแลทรพยากรปา 3) การลงโทษผกระท�าผดจากต�าไปสง 4) การจดการความขดแยง 5) การยอมรบสทธในการจดการปาโดยรฐ อยางไรกตาม การจดการปาชมชนไมเปนไปตามแนวคดการจดการทรพยากรรวม 3 ประการ คอ 1) การก�าหนดขอบเขตของผมสทธใชประโยชนจากปาชมชน 2) ความสอดคลองระหวางกฎระเบยบกบสภาพทางสงคมและสงแวดลอม รวมถงการใชประโยชนจากปากบเงอนไขในการบ�ารงรกษา 3) การมสวนรวมของสมาชกในการเปลยนแปลงกฎระเบยบค�าส�าคญ: การจดการปาชมชน; ทรพยากรรวม; การจดการทรพยากรรวม

8บทท

บทท

8

179179

Abstract The objective of this research article is to study the management of community forests in accordance with Elinor Ostrom’s approach of common-pool resource management. Two community forests in Thepsathit District were selected for study with utilization of the qualitative methodology. The study result found that the preventive measurements of community forests were successful, but the restoration measurements were failed. Additionally, the two community forest management were in accordance with five dimensions of the Ostrom’ s approach, these are: 1) specification of resource boundaries 2) monitoring users and monitoring resource 3) graduated sanctions 4) conflict resolution mechanism, and 5) recognitions of rights. However, the community forest management did not follow the concept of common-pool resource management, these are 1) determining the scope of forest user rights 2) congruence with local conditions, appropriation and provision 3) as well as members’ participation in changing rules. Keywords: Community Forest Management; Common-Pool Resources; Common-Pool Resource Management

การจดการทรพยากรรวม : ศกษากรณปาชมชนในอำาเภอเทพสถต จงหวดชยภมManagement of Common-Pool Resources : Case Studies of Community Forests in Thepsathit District Chaiyaphum Province

บทน�า การพฒนาสความทนสมยของประเทศไทยในหวง 8 ทศวรรษ ทผานมาสงผล ใหปาไมถกท�าลายอยางตอเนอง จากสถตตงแต พ.ศ. 2504 มเนอทปาทวประเทศ 273,629 ตร.กม. คดเปนรอยละ 53.33 ของประเทศ ตอมา พ.ศ. 2531 มเนอท ปา 143,803 ตร.กม. คดเปนรอยละ 28.03 ใน ป พ.ศ. 2541 มเนอทปา 129,722 คดเปนรอยละ 25.28 (ส�านกจดการทดนปาไม, 2551) ทงนไดสรางความวตกกงวล ใหกบรฐบาลและสาธารณชนในการฟนฟปาเปนอยางมาก รฐบาลและคณะรฐมนตร จงมมตปดปาสมปทานทวประเทศ คดเปนรอยละ 50 ของพนทสมปทานทงหมดในป

บทท 8


พ.ศ. 2522 กระนนกตามยงคงมการลกลอบตดไมและท�าลายพนทปาอยางตอเนอง อนเปนขอพสจนวาล�าพงภาครฐไมสามารถดแลรกษาปาไวใหลกหลานได จงกอใหเกด กระแสเรองปาชมชน ซงเปนกระแสการเคลอนไหวเพอใหชมชนดแลปาไมเกดขน ในหลายประเทศทวโลก และสงผลตอประเทศไทยดวย โดยเฉพาะกบนกพฒนาเอกชน (NGO) ชาวบาน ใหชมชนดแลปา ตงแตปลายทศวรรษ 2528-2529 โดยกรมปาไม จดสมมนาเพอเสรมสรางความรความเขาใจใหกบภาคประชาชน ตลอดจนเหตการณ ใน พ.ศ. 2532 ชาวบานหวยแกว กงอ�าเภอแมออน จ.เชยงใหม ไดจดกระแสการเรยกรอง กฎหมายปาชมชนเปนครงแรก โดยชาวบานเรยกรองใหกรมปาไมเพกถอนการใหเชา พนทปาและมอบใหชาวบานเปนผดแลปาในรปของ “ปาชมชน” ซงเปนกระแสขาว ตนตวของประชาชนทตองการมสวนรวมในการจดการปามากยงขน (สมหญง สนทรวงษ, 2557) เนองดวยการเปลยนแปลงทางการเมองในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2535 เกดกระแสการปฏรปทางการเมอง น�าไปสการเรยกรองเกยวกบการมสวนรวมของประชาชน ในกระบวนการตามนโยบายและสทธชมชนในการดแลทรพยากรธรรมชาต จนกระทง ภาครฐมการปรบตว โดยอนญาตใหชมชนดแลปาไดตงแต พ.ศ. 2540 เปนตนมา โดยการอนมตครงแรกเมอ พ.ศ. 2540 จ�านวน 2 ชมชน (สมศกด สามคคธรรม, 2558) ปจจบนประเทศไทยมผลการอนมตโครงการปาชมชนจากการขนทะเบยนปาชมชนกบกรมปาไม ส�านกจดการปาชมชน พบวามหมบานเขารวมโครงการฯ 9,907 หมบาน 9,267 โครงการ รวมเนอท 4,749,003 ไร ซงภาคตะวนออกเฉยงเหนอมโครงการปาชมชนมากทสดในประเทศคอ 4,215 โครงการ จาก 4,706 หมบาน (กรมปาไม ส�านกจดการปาชมชน, 2559) อยางไรกตาม แนวคดทฤษฎการจดการปาไมอนเปนทรพยากรรวมยงไม แพรหลาย ซงมทฤษฎหนงทนาสนใจ คอ ทฤษฎของ Ostrom (1994) ไดกลาวถง การมองปาชมชนในฐานะทรพยากรรวมวาควรจดการอยางไร ทงนลกษณะบรบทชมชน ในแตละภมภาคของประเทศไทย กลาวไดวาปาชมชนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มลกษณะพนฐานส�าคญทสอดคลองกบเงอนไขการจดการทรพยากรรวมตามแนวคด ของออสตรอมจงเลอกพนทในการศกษาโครงการปาชมชนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ คอ อ.เทพสถต จ.ชยภม เนองดวยอ�าเภอเทพสถต มโครงการปาชมชนมากทสด 41 แหง

บทท

8

181181

จงสนใจศกษาการจดการทรพยากรรวมในโครงการปาชมชน รวมถงปญหาและอปสรรค และทศทางสอดคลองตามทฤษฎของออสตรอม

วตถประสงค 1. เพอศกษาลกษณะการจดการทรพยากรรวมของการจดการปาชมชน และ การประยกตใชแนวคดการจดการทรพยากรรวมของออสตรอมในการบรหารจดการปาชมชน อ.เทพสถต จ.ชยภม ทมประสทธผลอยางยงยน 2. เพอศกษาถงความสอดคลองและความแตกตางในการจดการปาชมชน ของแตละโครงการ และคนหาแนวทางการพฒนาระบบการจดการปาชมชน อ.เทพสถต จ.ชยภม

แนวคดทฤษฎทใชในการศกษา การศกษาครงนใชแนวคดการจดการทรพยากรรวมของออสตรอม สภาพสตรคนแรกทไดรบรางวลโนเบล สาขาเศรษฐศาสตร ป 2009 จากผลงาน “Governing the Commons: The Evolutions for Collective Action” ตพมพครงแรก ค.ศ. 1990 (Ostrom, 1994) แนวคดการจดการทรพยากรรวม (Common-pool Resources Management) ไดรบการตอบรบอยางลนหลามจากสงคมทวโลก การนตดวยรางวล โนเบล จากผลงานอนทรงอทธพลดงกลาวขางตน ซงทรพยากรรวมในทนหมายถงทรพยากรทมผใชประโยชนรวมกนเปนจ�านวนมาก โดยไมมบคคลใดอางสทธเปนเจาของไดเพยงผเดยว และไมสามารถกดกนผอนในการใชประโยชนได อาท แมน�า ล�าคลอง ปา เปนตน นกวชาการและสาธารณชนมความเชอวาทรพยากรรวมไมสามารถจดการได เนองจากผใชประโยชนแตละคนตางแยงกนฉกฉวยประโยชน จนสงผลใหทรพยากรรวมเสอมโทรมและหมดไปในทสด (Ostrom, 2010) แตออสตรอมมความเชอวาชมชนสามารถจดการทรพยากรรวมได โดยจะตองด�าเนนการตามกตกา 8 ขอ ดงตอไปน 1) ความชดเจนของขอบเขต (Boundaries) ตองแบงใหชดเจนวาคนในชมชน หรอคนทอาศยบรเวณใกลเคยงเขตปาชมชน มสทธหรอไมมสทธใชประโยชนจาก ทรพยากรในปาชมชน และแบงขอบเขตของพนททรพยากรรวมใชไดมากนอยเพยงใด

บทท 8การจดการทรพยากรรวม : ศกษากรณปาชมชนในอำาเภอเทพสถต จงหวดชยภม



โดยชาวบานจะตองยอมรบและเขาใจการแบงเขตแดนอยางชดเจน 2) ความสอดคลอง (Congruence) คอกฎระเบยบการใชประโยชนจาก ปาชมชน การปกปองดแลปาชมชนกบเงอนไขทางสงคมและสงแวดลอมในชมชน จะตองสอดคลองกน รวมถงการใชประโยชนของชาวบานกบตนทนในการบ�ารงรกษาปาชมชน จะตองสอดคลองกนดวย 3) การเป ดให สมาชกมส วนร วมในการตดสนใจและปรบปรงกฎกตกา (Collective Choice Arrangements) เพราะจะท�าใหชาวบานเกดแรงจงใจทจะรวมดแลรกษาทรพยากรปาชมชน ตลอดจนรสกวาตนเปนเจาของทรพยากรปาชมชนดวย 4) การสอดสองดแลทมประสทธผล (Effective Monitoring) คอการสอดสองดแลวาสมาชกใชประโยชนจากทรพยากรตามกฎทตกลงรวมกนหรอไม 5) การลงโทษอยางคอยเปนคอยไป (Graduated Sanctions) คอหากเปนความผดเลกนอย ลงโทษดวยการกลาวตกเตอน หากกระท�าผดรายแรงจรงจงลงโทษ ตามกฎหมาย 6) กลไกจดการความขดแยงทมประสทธภาพ (Conflict Resolution Mechanisms) คอ หากสมาชกหรอเจาหนาทรฐขดแยงกน จะตองมระบบการจดการ ทรวดเรว ไมตองลงทนมาก 7) รฐใหการยอมรบในสทธการจดการทรพยากรรวมของชมชน (Recognition of Rights) รวมถงการวางกฎระเบยบ การใชประโยชน และการดแลรกษา ฟนฟ ทรพยากรในปาชมชน 8) การเชอมโยงทรพยากรรวมส ระบบใหญโดยภาคเครอขาย (Nested Enterprises) เพอรบการสนบสนนจากเครอขายในเรองทชาวบานขาดแคลน เชน ขาดผใหความรดานกฎหมายปาชมชน ขาดการศกษาดงาน ขาดแคลนงบประมาณ เปนตน ผ วจยจงไดน�าแนวคดการจดการทรพยากรรวมมาเปนกรอบในการศกษา เพอพจารณาวาการจดการปาชมชนตามแนวทางทง 8 ขอ จะน�าไปสความส�าเรจของการจดการปาชมชนมากนอยเพยงใด ดงปรากฏในกรอบแนวคดตอไปน

บทท

8

183183

แผนภาพท 1 กรอบแนวคดทใชในการศกษาวจย

การจดการทรพยากรรวม(Ostrom, 1994)

1. ก�าหนดขอบเขตปาชมชนชดเจน2. กตกาการใชประโยชนจากปาชมชนกบ เงอนไขทางสงคมจะตองสอดคลองกน3. ชาวบานมสวนรวมในการตดสนใจ4. มระบบการสอดสองดแลปาชมชน5. มระบบการลงโทษผกระท�าผด6. มระบบการจดการความขดแยง7. รฐยอมรบสทธในการจดการปาชมชน ของชาวบาน8. มการเชอมส ระบบภาคเครอข ายท ใหญกวา

ความส�าเรจของโครงการฯ- ปลกปาไดครอบคลมพนท- ท�าแนวปองกนไฟปาทกป- ชาวบานไดใชประโยชนจากปา- ชาวบานมสวนรวมในความส�าเรจ ของโครงการปาชมชน

วธการศกษา การศกษาวจยโดยใชแนวคดทฤษฎการจดการทรพยากรรวมของออสตรอม ซงไดรบความอนเคราะหขอมลจากเจาหนาทปาไมจงหวดชยภม (อนชา แกวหยอง, 2560) ในการคดกรองอนดบปาชมชนทมการท�างานอยางเปนระบบและประสบ ความส�าเรจโดดเดนกวาปาชมชนอนๆ จงคดเลอกปาชมชน 2 แหง ในอ�าเภอเทพสถต (มโครงการปาชมชนมากทสดถง 41 โครงการ) คอ ปาชมชนบานวงชางและปาชมชน บานโคกอน วธการศกษาวจยเชงคณภาพ โดยการเกบรวบรวมขอมลดงน 1) การศกษาขอมลผานเอกสาร (Documentary Data Collection) เชน วารสาร หนงสอพมพ แผนพบ ขอมลสถต ขอมลโครงการปาชมชน เอกสารเผยแพร รายงานการประชมของคณะกรรมการปาชมชน ระเบยบขอบงคบเกยวกบการจดการ ปาชมชน ขอมลจากหนวยงานภาครฐ องคการบรหารสวนต�าบล (อบต.) กรมปาไม




2) การสงเกตการณ (Observation) แบบมสวนรวม (Participant Observation) และไมมสวนรวม (Non-participant Observation) โดยการลงพนทเพออาศยอย รวมกบชาวบานภายในชมชนเปาหมาย (1 เดอน) ซงระหวางการสงเกตการณจะใชวธการพดคยแลกเปลยนความคดเหนแบบไมเปนทางการ 3) การสมภาษณเชงลก (In-Depth Interview) จากผใหขอมลส�าคญ (Key Informants) 3 กลม คอ (1) เจาหนาทปาไม 1-2 คน (2) ผน�าชมชนหรอประธานโครงการปาชมชน 2 คน คณะกรรมการปาชมชน 2-3 คน (3) บคคลทเกยวของ เชน พระสงฆ 2 รป คร 1-2 คน ชาวบาน/ผอาวโส 3 คน และการจดบนทกขอมล (Notetaking) จากนนจงท�าการวเคราะหขอมลโดยการเชอมโยงขอเทจจรงเขากบกรอบแนวคด และพจารณาถงความสอดคลองกบแนวคดการจดการทรพยากรรวมของออสตรอมเพอ มงตอบสนองตอวตถประสงคงานวจย

โครงการปาชมชนบานวงชาง 1. ขอมลชมชน หมบานวงชาง หม 11 ต.นายางกลก อ.เทพสถต จ.ชยภม กอตงเมอ พ.ศ. 2539 ซงแยกออกจากบานวงตาทาว หม 3 ชาวบานสวนใหญอพยพ มาจาก อ.จตรส จ.ชยภม และ จ.เพชรบรณ เพอมาท�าไร ท�าสวน เมอชมชนขยายตว จนมประชากรเพมขน จงแยกมาตงเปนหมบานวงชาง อนมลกษณะภมประเทศเปน พนทราบสงสลบทราบ นายก อบต. คอ นายยนต พนธชมภ ผใหญบาน คอ นายสบรรณ เสาโกมท มประชากร 200 คน 72 ครวเรอน ประกอบอาชพหลกคอ ท�าไรมนส�าปะหลง ไรขาวโพด สวนแตงกวา สวนพรก รองลงมาคอ ท�านา เลยงสตว คาขาย รบจาง และ รบราชการ มอตราคาจางวนละ 250-300 บาท ชาวบานนบถอศาสนาพทธ มส�านกสงฆ ประจ�าหมบาน (มพระสงฆ 2 รป) มการใชภาษาทหลากหลาย เชน ภาษาถน ภาษา โคราช ภาษากลาง สภาพทางสงคมมการอยรวมกนแบบเครอญาต มการรวมกลม/กองทน ไดแก กองทนหมบานและชมชนเมอง กลมออมทรพยเพอการผลต กองทนพฒนาสตรหมบาน กองทนฌาปนกจหมบาน (ณฐวฒ ศรวจารย, 2551) 2. การจดตงและการจดการปาชมชนบานวงชาง เรมจากผน�าชมชนและ ชาวบานรวมกนปรกษาหารอถงการอนรกษผนปาทตนอาศยอยมาตงแตบรรพบรษ

บทท

8

185185

ผนวกกบเจาหนาทปาไมเขามาสนบสนนการจดตงปาชมชนดวย ซงนายสบรรณ เสาโกมท ผใหญบานคนปจจบน เปนผเสนอขอจดตงโครงการปาชมชนบานวงชาง ซงเมอด�าเนนการยนเสนอขอจดตงโครงการปาชมชนในป 2555 ยงมความลาชา ในการอนมต เนองจากมการจดล�าดบการอนมตโครงการของแตละแหง กระทงไดรบ การอนมตในป 2557 ม 2 แปลง 1) เขากลอย 2) เขากระโจม เนอท 1,885 ไร เรมโครงการ ป 2557 ขนทะเบยนป 2557 สนสดป 2562 เลขทหนงสออนมต โครงการ ทส 1605.43/1359 ลงวนท 31 มกราคม พ.ศ. 2557 จดเปนปาสงวนแหงชาต (กรมปาไม, 2559) โดยมรายชอคณะกรรมการปาชมชน 10 คน การด�าเนนการจดการโครงการปาชมชนบานวงชางถอวาประสบความส�าเรจ เพราะปาชมชนมความอดม- สมบรณ มความหนาแนนของพชพรรณนานาชนด ชาวบานชวยกนดแลรกษาปา รวมกบหมบานใกลเคยงชวยกนสอดสองดแลการตดไมท�าลายปา หรอการจดไฟเผาปา สงผลใหการบกรกพนทปาลดลงอยางเหนไดชด แตพบวายงคงมชาวบานบางสวนบกรก 10% ประมาณ 2-3 ครวเรอน ครวเรอนละไมเกน 10 ไร สาเหตเพอบกเบกใหเปน พนทปลกมนส�าปะหลง (สบรรณ เสาโกมท, 2560) 3. การจดการปาชมชนบานวงชางกบทฤษฎของออสตรอม จากการ ออกแบบกตกาปาชมชน 8 ขอ พบวา มความชดเจนของการแบงขอบเขตเนอทดวยการ ตดป ายแสดงอาณาเขตปา และการแบงขอบเขตส�าหรบผ มสทธหรอไม มสทธ ใชประโยชนจากทรพยากรในปาชมชนชดเจน คอ อนญาตใหคนในและคนนอกเขาปา หาหนอไมได และไมจ�ากดจ�านวนคนทเขาไปหาหนอไมและไมจ�ากดปรมาณ มกฎ ระเบยบหามบกรกยดครองปาทชดเจน แตชาวบานทอาศยอยในหมบานวงชางและ หมบานใกลเคยงยงคงแผวถางปาเพอขยายทท�ากนอยบางสวน จนเกดความขดแยงขน อกทงยงไมมเงอนไขใหชาวบานผเขาไปหาของในปาชมชนตองเสยสละ เพอการอนรกษและฟนฟปาชมชนมากกวาคนอน อกทงไมตองปลกปาทดแทน มการเปดโอกาสให สมาชกมสวนรวมในการตดสนใจและปรบปรงกฎกตกาในชวงระยะแรกทขอจดตง ปาชมชน มการจดการความขดแยงโดยการเจรจาไกลเกลย มการสอดสองดแลโดย คณะกรรมการปาชมชนและชาวบานวงชางรวมกบหมบานใกลเคยง และจดลาดตระเวนประจ�าทกป ทงนรฐยอมรบในสทธการจดการทรพยากรปาชมชน ผนวกกบมการ




ควบคมสง ทงนผน�ามบทบาทเดนชดในการจดการทรพยากรรวมของปาชมชนบานวงชาง แตไมมบทบาทในเครอขายปาชมชน จดแขงของปาชมชนบานวงชาง คอ มการสอดสองดแลผบกรกแผวถางปา และปองกนการตดไมท�าลายปาไดอยางมประสทธภาพ ถอเปนปาทมความอดมสมบรณ ผนวกกบผน�ากบชาวบานมการปกครองสมานฉนทเปนหนงเดยวกน ชาวบานมสวนรวมในการสอดสองดแลรวมกนกบชาวบานจากหมบานใกลเคยงในระดบด ใหความไววางใจซงกนและกน มการจดเวรเพอการลาดตระเวนส�ารวจทรพยากรหลกในเขตปาชมชน เปนประจ�าทกปอยางสม�าเสมอ จดออน คอ ขาดการปลกปาทดแทน โดยปลอยใหปาฟนฟเองตามธรรมชาต สงผลใหไมมตนไมเปนรมเงาใหกบสตวปาโดยเฉพาะในชวงฤดแลง การเขาไปดบไฟปา เปนไปอยางยากล�าบากเพราะลกษณะพนทเปนปาหนาทบเขตภเขาสงชน ชาวบาน มสทธเกยวกบปาชมชนนอย โดยเฉพาะสทธในการรวมออกแบบกตกาปาชมชน และ ไมสามารถกดกนคนภายนอกทเขามาหาประโยชนจากปาได ผ น�าขาดการเชอมโยง ประสานงานกบภาคเครอขายปาชมชน

โครงการปาชมชนบานโคกอน 1. ขอมลชมชน หมบานโคกอน หม 9 ต.นายางกลก อ.เทพสถต จ.ชยภม เดมกอตงในยคสมยเจาเวยงจนทรไดยกทพผานมาพก ณ ทราบสงโคกอน จงนยมเรยก “บานโคกอน” โดยมทมาของชอเรยกบานโคกอน มาจากในยคสมยกอน พ.ศ. 2528 เปนพนททมลกษณะเปนลานหน และเคยมพระสงฆนามวา “หลวงพอแพง” เดนธดงค มาปกกลดอยกลางปา ณ บรเวณลานหนดาดตาเกด มชาวบานมากราบไหวอยาง สม�าเสมอจงตงชอเปน “บานโคกอน” ซงขนอยกบหม 1 บานนายางกลก มลกษณะภมประเทศเปนพนทราบสง ตอมานายสรย แสนแกว (ผน�าชมชน) รวบรวมผคนและอพยพเขามาอาศยเพอจบจองพนทท�าการเกษตร เมอป 2538 บานโคกอนขอแยก ออกจากบานนายางกลก หม 1 จนถงปจจบน ผใหญบานคอ นายธงชย ปจจย ประชากร 406 คน 200 ครวเรอน ประกอบอาชพหลก ไดแก ท�าไรมนส�าปะหลง ท�าไรขาวโพด ท�าสวนพรก รองลงมาคอท�านาป เลยงสตว คาขาย รบจาง รบราชการ และไปท�างาน

บทท

8

187187

ทอน มอตราคาจาง 150-300 บาท (กรมสงเสรมการปกครองทองถน, 2560) ชาวบาน นบถอศาสนาพทธ วดประจ�าหม บานคอ วดบานโคกอนและวดปาถ�าหมอ มการ รวมกลม/กองทน ไดแก กองทนหมบานและชมชนเมอง กองทนเงนสจจะ กองทนพฒนาสตรหมบาน กองทนไกพนธพนเมอง กองทนมนส�าปะหลง เปนตน (ธงชย ปจจย, 2560) 2. การจดตงและการจดการปาชมชนบานโคกอน โครงการปาชมชน บานโคกอน เรมตงแตชวงประมาณ พ.ศ. 2550 เจาหนาทส�านกงานปาไมจงหวดชยภม จดอบรมโครงการปาชมชน 1 วน ณ องคการบรหารสวนต�าบลนายางกลก โดยม ผเขารวมคอหมบานในต�าบลนายางกลก 17 หมบาน ขณะนนผใหญประถม มะยม คอผเสนอขอจดตงโครงการปาชมชน จากการไปศกษาดงาน “ปาวงกกเดอ จ.เลย” และเสยชวตดวยโรคประจ�าตวในป 2551 ปจจบนผทสานตอโครงการ คอ นายธงชย ปจจย (ผใหญบานคนปจจบน) โครงการปาชมชนบานโคกอน (เขาพบ) มเนอท 1,400 ไร เรมโครงการเมอป 2551 ขนทะเบยนป 2551 สนสดป 2556 เลขทหนงสออนมตโครงการ ทส 1605.2/25012 ลงวนท 29 ตลาคม พ.ศ. 2551 จดเปนปาสงวนแหงชาต สภาพทวไปเปนภเขา ดนเหนยวปนทรายสลบกบโขดหนและลานหน เปนปาเตงรงทมความ อดมสมบรณ (กรมปาไม, 2559) มรายชอคณะกรรมการปาชมชน 13 คน การจดการโครงการปาชมชนบานโคกอนถอวาประสบความส�าเรจ ปามความสมบรณ (เปนปา ไผรวก 50%) ผน�า ชาวบาน พระสงฆ ฯลฯ ชวยกนดแลรกษาปา สงผลใหการบกรกพนทปาลดลงอยางเหนไดชด ยงมชาวบานบกรก 5% และไดรบรางวล “ผปองกนไฟปา” ตอเนอง 3 สมย (2555-2557) จากส�านกงานปาไมจงหวดชยภม (หลา ภโสภา, 2560) 3. การจดการปาชมชนบานโคกอนกบทฤษฎของออสตรอม จากการออกแบบกตกาปาชมชน 8 ขอ พบวา มความชดเจนของการแบงขอบเขตเนอทดวยการตดปาย แสดงอาณาเขตปา และการแบงขอบเขตส�าหรบผ มสทธหรอไมมสทธใชประโยชน จากทรพยากรในปาชมชนชดเจน คอ อนญาตใหคนในและคนนอกเขาปาหาหนอไมไดเฉพาะชวงเปดปาจนถงชวงปดปาในเดอนตลาคม โดยแจงใหทราบลวงหนา 15 วน ไมจ�ากดจ�านวนคนทเข าไปหาหนอไม แตจ�ากดปรมาณของหนอไมทหาได โดย คณะกรรมการตรวจดตามความเหมาะสมดวยการคาดคะเนจากสายตา มกฎระเบยบ หามบกรกยดครองปาทชดเจน แตชาวบานโคกอนและหมบานใกลเคยงยงคงแผวถาง




ปาเพอขยายทท�ากนอยบางสวนจนเกดความขดแยงขน อกทงยงไมมเงอนไขใหชาวบาน ผเขาไปหาของในปาชมชนตองเสยสละเพออนรกษและฟนฟปาชมชนมากกวาคนอน มการเปดโอกาสใหสมาชกมสวนรวมในการตดสนใจและปรบปรงกฎกตกาในชวง ระยะแรกทขอจดตงปาชมชน การสอดสองดแลโดยคณะกรรมการปาชมชนรวมกบ หมบานใกลเคยง และจดลาดตระเวนประจ�าทกป ซงขนอยกบชวงเวลาเหมาะสม ตลอดจนมการท�าแนวกนไฟ และไดรบรางวล “ผปองกนไฟปา” จากส�านกงานปาไมจงหวดชยภม ผน�าจดการความขดแยงโดยการเจรจาไกลเกลย ลงโทษอยางคอยเปนคอยไป ซงรฐยอมรบในสทธการจดการทรพยากรปาชมชน ผนวกกบการควบสง ทงนผน�ามบทบาทเดนชด ในการจดการปาชมชน รวมทงมบทบาทในเครอขายปาชมชนอยางโดดเดน จดแขงของปาชมชนบานโคกอน คอ มการสอดสองดแลผบกรกแผวถางปา การปองกนการตดไม ท�าลายปา และการเฝาระวงไฟปาไดอยางมประสทธภาพ ผน�า มการเชอมโยงประสานงานกบเครอขายปาชมชนระดบต�าบล อ�าเภอ และระดบจงหวดอยางสม�าเสมอ โดยการเปนตวแทนชมชนเขารวมกบเครอขายในฐานะรองประธาน เครอขายปาชมชนกรมปาไม อ�าเภอเทพสถต และเปนกรรมการเครอขายปาชมชน ต�าบลนายางกลก รวมทงชาวบานมสวนรวมสอดสองดแลรวมกนกบหมบานใกลเคยง มความไววางใจซงกนและกน ตลอดจนมโครงการพทธอทยานวดปาถ�าหมอ (พระอาจารยค�าสงห สนมโล, 2560) ซงเปนโครงการสงเสรมการอนรกษในเขตชมชนของรฐเพอ ชวยฟนฟปา กระตนใหชาวบานกบวดรวมกนจดกจกรรมปลกปา ดแลทรพยากร และอนรกษปาเพมมากขน จดออน คอ ดานการฟนฟปา เนองจากไมมการปลกปาทดแทนในเขตโครงการปาชมชน แตเนนปลกในเขตพทธอทยานมากกวา และปลอยใหปาฟ นฟเองตาม ธรรมชาต อกทงไมสามารถกดกนคนนอกทเขามาหาประโยชนจากปาได และชาวบาน มสทธเกยวกบปาชมชนนอย จนเปนอกหนงสาเหตทท�าใหชาวบานขาดความรสกเปนเจาของทรพยากรปาชมชน ท�าใหความรสกหวงแหนลดนอยลง

บทท

8

189189

การวเคราะหเปรยบเทยบขอมลพนฐานของโครงการปาชมชนตารางท 1 เปรยบเทยบขอมลพนฐานของโครงการปาชมชน 2 แหง

รายการ/ประเดน ปาชมชนบานวงชาง ปาชมชนบานโคกอน

1) ทตงโครงการ บานวงชาง หม 11 ต.นายางกลก อ.เทพสถต จ.ชยภม

บานโคกอน หม 9 ต.นายางกลก อ.เทพสถต จ.ชยภม

2) ทมาของการขอจดตง โครงการปาชมชน

ผใหญบาน (คนปจจบน) เสนอขอจดตงตามค�าแนะน�าของรฐ

ผ ใหญบาน (คนกอน) เสนอขอจดตงจากการ ไดไปศกษาดงานปาชมชนทประสบผลส�าเรจ (ป าวงกกเดอ จ.เลย) รวมทงขอจดตงตาม ค�าแนะน�าของรฐ

3) ปทขอจดตง พ.ศ. 2555 พ.ศ. 2550

4) ปทขนทะเบยนจดตง พ.ศ. 2557 พ.ศ. 2551

5) เลขทหนงสออนมต โครงการ

ทส 1605.43/1359 ลว.31 มกราคม พ.ศ. 2557

ทส 1605.2/25012 ลว. 29 ตลาคม พ.ศ. 2551

นายอนชา แกวหยอง นายอนชา แกวหยอง

1,885 ไร 1,400 ไร

2 แปลง (เขากลอย, เขากระโจม) 1 แปลง (เขาพบ)

6) เจาหนาทปาไม (ผตรวจสอบ)

7) ขนาดเนอท (ไร)

8) จ�านวนแปลง

ปาสงวนแหงชาต ปาสงวนแหงชาต9) ประเภทปา

ไมม พทธอทยานวดปาถ�าหมอ10) โครงการพทธอทยาน

สภาพปาเปนปาเตงรง เปนพนทราบสลบภเขา ลกษณะดนทรายปนหนลกรง

สภาพปาเปนปาเตงรง เปนพนทภเขาลกษณะเปนดนเหนยวปนทรายสลบโขดหนและลานหน

ตนประด ตนเตง ตนรง ตนมะมวงปา ไมมะคา ไผปา ไผรวก ไผโจด

ตนมะคาโมง ตนประด ตนเตง ตนรง ตนแคทราย ตนตนนก ตนงวปา ตนไทร ตนลาน ไผปา ไผรวก ไผโจด ไมตว ไมแดง ไมตะแบก มะเดอปา เหมอดโลด

11) ลกษณะสภาพทวไป ของปา

12) พนธไมทพบ ในเขตปาชมชน

ฟาทลายโจร สาบเสอ เครอชะเอม แฝกหอม

ออยสามสวน แฝกหอม กาวเครอแดง เครอชะเอม หนอนตายหยาก ฟาทลายโจร

13) สมนไพรทพบ ในเขตปาชมชน




ชะมด ตะกวด เมน กระรอกปา กระแต ไกปา หมปา อเหน นก ง

ชะมด ตะกวด กระรอกปา ไกปา อเหน เมน หมปา นก ง

80-90% 70%

ตารางท 1 เปรยบเทยบขอมลพนฐานของโครงการปาชมชน 2 แหง (ตอ)

รายการ/ประเดน ปาชมชนบานวงชาง ปาชมชนบานโคกอน

14) สตวปาทพบ ในเขตปาชมชน

15) ความสมบรณของปา

การวเคราะหการจดการปาชมชนในฐานะเปนทรพยากรรวมตารางท 2 การจดการปาชมชน 2 แหง ในฐานะเปนทรพยากรรวม

แนวคดการจดการทรพยากร

รวมของออสตรอมการจดการปาชมชน ทง 2 แหง

1. ความชดเจนของขอบเขต 1.1 การแบงขอบเขตของพนททรพยากร รวมใชไดมากนอยเพยงใด

1.2 ผ มสทธหรอไมมสทธใชประโยชน จากทรพยากรในปาชมชน

1.1 มการแบงเขตปาชดเจน โดยตดปายชอโครงการและปายกตกา ปาชมชน 4 ปาย เปนปายสงกะส ขนาด 120×240 ซม. ตดตง 2 จดละ 2 ปาย และปายแนวเขตปาชมชน ขนาด 20×50 ซม. 200 แผน ตดปายตามแตละจดของแนวเขตปา เพอแสดง อาณาเขตพนทปาชมชนแทนการลอมรวรอบแนวเขตปา1.2 อนญาตใหทงคนในและคนนอก มสทธเขาไปขดหนอไม เฉพาะ ชวงเปดปาถงชวงปดปาโดยไมเสยคาใชจาย ซงไมอนญาต ใหคนนอกเขาไปตดไม

2. ความสอดคลอง 2.1 กฎระเบยบการใชประโยชนจาก ปาชมชน กบสภาพทางสงคมและ สงแวด ลอมในชมชน

2.2 การใชประโยชนของชาวบานกบ ตนทนหรอเงอนไขในการบ�ารงรกษา ปาชมชน

2.1 มกฎระเบยบทไมสอดคลองกบบรบทของชาวบาน เพราะ มกฎระเบยบทเขมงวด (จากการก�าหนดโดยเจาหนาทปาไม) แตชาวบานมฐานะยากจน ดงนนกฎระเบยบทตงขนจงขดแยงกบ ความตองการใชประโยชนจากทรพยากรปาชมชน จงตองก�าหนด ชวงการเปดปา-ปดปา โดยอนญาตใหคนในและคนนอกเขาปาไป ขดหนอไมไดตามระยะเวลาทก�าหนดเทานน ยกเวนเกบพชผก สมนไพรอนๆ สามารถหาไดโดยไมหวงหาม 2.2 ไมมเงอนไขใหชาวบานผเขาไปหาของในปาหรอผทใชประโยชน จากปาชมชนตองแบกรบตนทน หรอตองเสยสละ เพอการอนรกษ และฟนฟปาชมชนมากกวาคนอน และไมตองปลกปาทดแทน

3. การใหสมาชกมสวนรวมในการตดสนใจ และปรบ ปรงกฎกตกา

3. สมาชกปาชมชน 2 แหง มสวนรวมในการจดท�ากฎระเบยบ นอยมาก เนองจากกฎ/กตกาจดท�าโดยเจาหนาทรฐ ชาวบาน เพยงลงมตรบรองในทประชมเทานน

บทท

8

191191

ตารางท 2 การจดการปาชมชน 2 แหง ในฐานะเปนทรพยากรรวม (ตอ)

แนวคดการจดการทรพยากร

รวมของออสตรอมการจดการปาชมชน ทง 2 แหง

4. การสอดสองดแล 4.1 การใชประโยชนจากปาของ สมาชก

4.2 การดแลทรพยากรปาชมชน

4.1 ปาชมชน 2 แหง มผน�าและคณะกรรมการฯ รวมกบชาวบาน ชวยกนสอดสองดแล ซงพบวาทผานมาสามารถยบยงการบกรก แผวถางปา ตดไม ลาสตว โดยไมไดรบอนญาตไดด4.2 คณะกรรมการฯ จดลาดตระเวนส�ารวจปาเปนประจ�าทกป

5. การลงโทษอยางคอยเปนคอยไป 5. ปาชมชน 2 แหง ไมแตกตางกน คอ เมอพบเหนผละเมดกฎ/กตกา เกยวกบปาชมชน จะใชวธวากลาวตกเตอนกอน ซงหากไมเชอฟง กจะด�าเนนคดตามกฎหมาย

6. การจดการความขดแยง 6. ปาชมชน 2 แหง มสาเหตของความขดแยงคลายคลงกน และ มวธการจดการกบความขดแยงคลายคลงกน คอ ผใหญบาน เรยกคขดแยงมาเจรจาไกลเกลย

7. ภาครฐยอมรบในสทธการจดการ ทรพยากรปาชมชน

7. ภาครฐ โดยเฉพาะเจาหนาทปาไม ใหการสนบสนนปาชมชน ทง 2 แหง โดยใชวธการชน�าหรอควบคม ระดบสง

8. การเชอมโยงสภาคเครอขายทใหญกวา 8. ผ น�าบานโคกอน มบทบาทเดนชดในการจดการทรพยากร ปาชมชน และมบทบาทในเครอขายปาชมชนระดบต�าบล อ�าเภอ และจงหวด แตบานวงชางขาดการเชอมโยงกบเครอขาย

จากตารางท 2 สามารถอธบายความสอดคลองระหวางแนวคดการจดการทรพยากรรวมตามแนวคดของออสตรอมกบการจดการปาชมชนบานวงชางและบานโคกอน พบวา มทงมตทมความสอดคลองและไมสอดคลองกบกตกาปาชมชน 8 ขอ รวมถงขอยอยตางๆ ดงน

มตทมความสอดคลอง 5 ขอ ขอ 1 ความชดเจนของขอบเขต คอ 1.2) การแบงขอบเขตของพนท พบวา ปาชมชน 2 แหง มการก�าหนดขอบเขตของปาชมชนอยางชดเจน ชาวบานรบทราบ ขอบเขตพนทปาชมชน มการก�าหนดเสนแบงเขตแดนโดยตดตงปายชอโครงการและ ปายกตกาปาชมชน ทงหมด 4 ปาย ขนาด 120×240 ซม. ตดตง 2 จด จดละ 2 ปาย




และปายแนวเขตปาชมชน ขนาด 20×50 ซม. 200 แผน ขอ 4 การสอดสองดแล คอ 4.1) การสอดสองดแลการใชประโยชนจากปา ของสมาชก พบวาผน�า ชาวบานและหมบานใกลเคยงชวยกนสอดสองดแล สามารถ ยบยงการบกรกแผวถางปา ตดไม ลาสตว โดยไมไดรบอนญาตไดเปนอยางด และ 4.2) การสอดสองดแลทรพยากรปาชมชน พบวาปาชมชน 2 แหง รวมกนกบชาวบาน ทอยใกลเขตปาชมชนคอยสอดสองดแลและจดลาดตระเวนทกปอยางสม�าเสมอ ขอ 5 การลงโทษอยางคอยเปนคอยไป พบวา ปาชมชน 2 แหง ใชวธการลงโทษผทท�าผดกตกาคลายกน คอ ตกเตอน หากท�าผดรายแรงจงลงโทษตามกฎหมาย ขอ 6 การจดการความขดแยง พบวา ปาชมชน 2 แหง มรปแบบการจดการ ความขดแยงคลายคลงกน คอ ผ น�า/ผ ใหญบานจะน�าค ขดแยงมาพดคย ไกลเกลย ปรบความเขาใจระหวางกน ขอ 7 การยอมรบในสทธการจดการทรพยากรรวมของชมชนจากรฐ พบวา ปาชมชน 2 แหง ถกจดตงขนจากการสนบสนนและชกจงของเจาหนาทปาไม เจาหนาทปาไมเขาไปชน�าการวางกฎระเบยบ การใชประโยชนจากปาชมชนของชาวบานอยางสง

มตทไมสอดคลอง 3 ขอ ขอ 1 ความชดเจนของขอบเขต คอ 1.1) การใหสทธการใชประโยชนในปาชมชนระหวางคนนอกกบคนในไมแตกตางกน คออนญาตใหคนในและคนนอกมสทธเขาไป ขดหนอไม โดยไมเสยคาใชจาย/คาบ�ารงปา ขอ 2 ความสอดคลอง คอ 2.1) ความสอดคลองดานกฎระเบยบการใชประโยชนจากปาชมชนกบสภาพทางสงคมและสงแวดลอมในชมชน พบวาปาชมชน 2 แหง มกฎระเบยบเขมงวด แตสภาพสงคมของชาวบานโดยรวมมฐานะยากจน กตกา ปาชมชนทตงขนจงขดแยงกบความตองการของชาวบาน และ 2.2) การใชประโยชน ของชาวบานกบตนทนหรอเงอนไขในการบ�ารงรกษาปาชมชน พบวา ไมมเงอนไข ใหผทใชประโยชนจากปาตองแบกรบตนทนหรอตองเสยสละมากกวาคนอน ขอ 3 การใหสมาชกมสวนรวมในการตดสนใจและปรบปรงกฎกตกา พบวาสมาชกปาชมชน 2 แหง มสวนรวมในการจดท�ากฎระเบยบนอยมาก เนองจากกฎ/กตกา

บทท

8

193193

จดท�าโดยเจาหนาทรฐ ชาวบานเพยงลงมตรบรองในทประชมเทานน ส�าหรบ ขอ 8 การเชอมโยงสระบบภาคเครอขายทใหญกวา พบวา มความสอดคลอง 1 แหง คอ ปาชมชนบานโคกอน ซงมการเชอมโยงกบเครอขายปาชมชนระดบต�าบล/อ�าเภอ/จงหวด มการประสานเขารวมกจกรรมกบหนวยงานอนๆ อยางใกลชด และไมสอดคลอง 1 แหง คอ ปาชมชนบานวงชางไมสอดคลองกบมตดงกลาว ฉะนนกจกรรมปาชมชนบานวงชางจงซบเซา ขาดความกระตอรอรน และขาดแรงสนบสนน

ปญหาและอปสรรคในการด�าเนนโครงการปาชมชนตารางท 3 เปรยบเทยบปญหาและอปสรรคในการด�าเนนโครงการปาชมชน 2 แหง

โครงการปาชมชนบานวงชาง โครงการปาชมชนบานโคกอน

1) เจาหนาทรฐพยายามเขามาชน�าสง และคอนขาง ควบคมการจดการปาจนเกนไป

1) เจาหนาทรฐพยายามเขามาชน�าสง และคอนขาง ควบคมการจดการปาจนเกนไป

2) ผ น�าท�าหนาทเปนกลไกของตนเองจงขดแยงกบ เจาหนาทในกรณมความเหนตางกน

2) ผ น�าท�าหนาทเปนกลไกของรฐ แตชมชนมความ ผกพนเปนเครอญาต เกอกลกนสง โดยชาวบาน ใหความเคารพและยอมรบผน�าอยางมาก

3) ผ น�ามความร เกยวกบปาชมชนด แตชาวบานม ความรเกยวกบปาชมชนคอนขางนอย

3) ผ น�ามความร เกยวกบปาชมชนด แตชาวบานม ความรเกยวกบปาชมชนคอนขางนอย

4) ชาวบานมองวากจกรรมตางๆ เกยวกบการจดการ ปาชมชนเปนหนาทหลกของคณะกรรมการปาชมชน มากกวาชาวบาน

4) ชาวบานมองวากจกรรม เกยวกบการจดการปาชมชน เปนหนาทหลกของคณะกรรมการปาชมชนมากกวา ชาวบาน

5) ขาดแคลนงบประมาณสนบสนนเกยวกบโครงการ ปาชมชน

5) ขาดแคลนงบประมาณสนบสนนเกยวกบโครงการ ปาชมชน

6) ขาดแคลนบคลากร อาสาสมคร แกนน�าหลก ส�าหรบ ชวยดแลพทกษปา

6) ขาดแคลนบคลากร อาสาสมคร แกนน�าหลก ส�าหรบ ชวยดแลพทกษปา

7) ขาดการเชอมโยงประสานงานกบเครอขายปาชมชน

บทสรป กลาวโดยสรป การประยกตใชทฤษฎของ Ostrom (1994) ในการบรหารจดการปาชมชน 2 แหง ทมประสทธผลอยางยงยน พบวา ปาชมชนทศกษาประสบผลส�าเรจ




ดานการยบยงปองกนการบกรกปา แตไมประสบความส�าเรจในการฟนฟปา ดงนน ควรบรหารจดการปาชมชน โดยประยกตใชแนวคดทง 8 ขอ อยางตรงจดและ ตรงประเดนกบหมบานนนๆ ใหมากทสด พรอมกบแกไขปญหาใหตรงจดและรวดเรว ผนวกเขากบหลกความรภมปญญาดงเดมของชาวบานทมศกยภาพอยภายในตนเอง สรางความชดเจนใหกบทกฝาย เพอมใหเกดความขดแยงกบฝายใดฝายหนง อยางไรกตาม ขอคนพบเกยวกบปาชมชนทศกษาอนนอกเหนอจากแนวคดทฤษฎของ Ostrom (1994) คอ ประเดนดานภาวะผน�า พบวา ผน�าชมชนทง 2 แหง มอทธพลตอชาวบานมากทสดในการรเรมกอตงโครงการเปนบคคลแรกทน�าชาวบาน กระตน ขบเคลอนและดงดดชาวบานใหเขามามสวนรวมในการจดการปาชมชนเสมอ ซง ชาวบานมกใหความรวมมอในการสอดสองดแลปารวมกบผน�ามากกวาเจาหนาทปาไม นอกจากนยงพบประเดนดานโครงการทางศาสนาทมชอเรยกวา “โครงการพทธอทยาน” เปนการสงเสรมใหทพกสงฆในพนทปาไมทวประเทศไดเขามาเปนเครอขายและชวยเหลองานดานปาไมรวมกบเจาหนาทปาไม เพอการอนรกษทรพยากรปาไมใหยงยน พบวา โครงการพทธอทยานวดปาถ�าหมอ บานโคกอน มการจดการปาไมไดอยางมประสทธภาพ และดงดดการมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ของชาวบานไดเปนอยางด แสดงใหเหนถง ความแตกตางอยางชดเจนกบบานวงชาง ซงไมมโครงการพทธอทยาน สงผลใหปาชมชนบานวงชางซบเซา ส�าหรบการคนหาแนวทางการพฒนาระบบการจดการปาชมชน กลาวไดวา ทฤษฎของ Ostrom (1994) มความเหมาะสมอยางเดนชดทจะน�ามาเปนแนวทาง ปฏบตในการจดการปาชมชนทง 2 แหง โดยเฉพาะแนวทางการจดการปาชมชนโดยการเชอมโยงกบระบบทใหญกวาดวยภาคเครอขาย เพอหลกเลยงการจดการปาชมชน อยางโดดเดยว โดยปราศจากแรงสนบสนนจากเครอขายอนๆ ทเกยวของ ซงผน�าจะมบทบาทส�าคญในการเปนตวขบเคลอน กระตนชาวบานใหพรอมใจกนเขามามสวนรวมพฒนาปาชมชน สรางกลไกทมความยตธรรมกบผทมสทธในทรพยากรปา พรอม สรางความรสกรกและรสกเปนเจาของทรพยากรอนทรงคณคานนๆ รวมถงการจดการ ปาชมชนจะตองสอดคลองกบกฎกตปาชมชนเชนเดยวกน

บทท

8

195195

การอภปรายผล ผลการศกษาวจยมประเดนทกอใหเกดการอภปรายเพอน�าไปสการเสรมสราง ทางวชาการ คอประเดนมตทไมสอดคลองกบทฤษฎของ Ostrom (1994) มรายละเอยดดงน 1. การใหสทธการใชประโยชนในปาชมชนระหวางคนนอกกบคนใน พบวา ปาชมชนสองแหงใหสทธเทากน โดยไมกดกนคนนอกเขาไปขดหนอไม เมอคนนอก มสทธเสมอกนโดยไมตองแบกรบตนทนบ�ารงรกษาปาชมชนเทากบคนใน อนเปนผล เชงลบตอความร สกเปนเจาของปาของคนในชมชนในการดแลรกษาปา ท�าใหคน ในชมชนขาดความหวงแหนปา สอดคลองกบสมศกด สามคคธรรม (2559) กลาววา การจ�าแนกผมสทธใชประโยชนจากทรพยากรปาชมชน คอ ผทเกบเกยวประโยชนจาก ปาชมชนมาก ไมจ�าเปนตองแบกรบตนทนในการใชแรงงานหรอจายทรพยากรในการ บ�ารงรกษาและฟนฟปาชมชนมากกวาผเกบเกยวประโยชนจากปานอยแตประการใด 2. ความสอดคลองของกฎระเบยบไมสอดคลองกน คอ กตกาปาชมชน ขดแยงกบความตองการของชาวบาน เมอกตกาเขมงวดมาก แตชาวบานยากจน จงตองการใชประโยชนจากปา น�าไปสความขดแยงในการจดการปาชมชนระยะยาว สอดคลองกบสมศกด สขวงศ (2550) เสนอวาปาชมชนเปนการจดการทรพยากร รวมกนของชมชนทมวถปฏบตเปนระบบทรพยากรรวมของชมชนเปนกจกรรมของ คนชนบทในการจดการทรพยากรเพอผลประโยชนของครอบครวและชมชนภายใตระบบการจดการ (กฎระเบยบ) ทยงยน 3. การใหสมาชกมสวนรวมในการตดสนใจและปรบปรงกฎกตกา เพอแสดง ถงการยอมรบขอตกลงของทกฝาย แตเมอทกฝายมสวนรวมนอย ยอมสงผลตอความขดแยงในระยะยาว โดยเฉพาะการเขามามสวนรวมในกจกรรมปาชมชนอยางเตมใจ สอดคลองกบสชาวล ชเอน (2555) กลาววาการรบรขอมลขาวสารเกยวกบปาชมชน และความรเกยวกบปาชมชน เปนปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมของประชาชน ในการจดการปาชมชน 4. การเชอมโยงสระบบภาคเครอขาย เปนปจจยส�าคญทเกอหนนโครงการ ปาชมชนใหประสบผลส�าเรจ เพราะจะสงผลใหการด�าเนนการจดการปาชมชนเปนไป




อยางโดดเดยว ขาดแรงสนบสนน ดงนน Ostrom, Tiebout and Warren (1961) กลาววาการจดการปาชมชนโดยการเชอมโยงทรพยากรรวมส ระบบใหญโดยภาค เครอขายหรอหนวยงานตางๆ ทเกยวของ โดยเฉพาะอยางยงความสมพนธกบหนวยงานของรฐ บทบาทของเจาหนาทรฐในฐานะเปนเครอขาย โดยการมศนยกลางในการตดสนใจหลายทาง ในแตละเครอขายตองมอสระตอกนและรบผดชอบตอเครอขายอนๆ

ขอเสนอแนะ 1. ขอเสนอแนะตอหนวยงานของรฐ (ทรบผดชอบดานปาไม) ภาครฐควรท�างานรวมกบผ น�าชมชนและชาวบานเสมอภาคเทาเทยมกน รบฟงความคดเหน เปดโอกาสใหชาวบานแสดงศกยภาพ เพอน�าไปสการท�างานเปนทม สงเสรมและใหความรแกชาวบาน พรอมกบตดตามและประเมนผลการด�าเนนงานในระยะยาว 2. ขอเสนอแนะตอผน�าโครงการปาชมชน ผน�าควรมการกระจายขอมลขาวสารแกคณะกรรมการปาชมชนคนอนๆ และ ชาวบานทงในและนอกหมบานอยางทวถง เปดโอกาสใหชาวบานและหนวยงานอนๆ ไดเขามามสวนรวมมากขน มการขยายผลในชมชนอนๆ และใหความรวมมอกบ กจกรรมของภาคเครอขายปาชมชน รวมถงสงเสรมใหชาวบานจดท�าบญชปรมาณ ผลผลตทางการเกษตร จดท�าปฏทนพช ตามวฏจกรของพชแตละชนด เพอทราบถง ชวงเวลาของการเกบเกยวทแนนอน 3. ขอเสนอแนะในการศกษาครงตอไป การศกษาวจยเกยวกบโครงการปาชมชนควรเพมความหลากหลายเชงพนท ในแตละภมภาค เชน ศกษาการจดการปาชมชนภาคเหนอกบภาคใตหรอภาคตะวนออก กบภาคตะวนตกและควรมการศกษาเชงเปรยบเทยบระหวางปาชมชนทประสบความส�าเรจกบปาชมชนทไมประสบความส�าเรจ หรอ ปาชมชนทส�าเรจกบปาชมชนทส�าเรจ หรอ ปาชมชนทไมส�าเรจกบปาชมชนทไมส�าเรจ เพอคนหาจดออนและจดแขงของ แตละโครงการปาชมชนทเดนชด ซงจะสามารถน�าไปแกไขหรอเพมเตมไดตรงจดและ ถกวธ

บทท

8

197197

เอกสารอางองกรมปาไม ส�านกแผนงานและสารสนเทศ. ทะเบยนปาชมชน จงหวดชยภม . (10 ธนวาคม 2559) สบคนจาก http://forestinfo.forest.go.th/55/fCom. aspx?prov=36&zone=17&year=-1&eyear=-1&type=-1.กรมปาไม ส�านกจดการปาชมชน. ผลการอนมตโครงการปาชมชน ป พ.ศ. 2543-ปจจบน. (10 พฤศจกายน 2559) สบคนจาก http://www.forest.go.th/communi tyextension/index.php?option=com_conten&view=article&id=498& Itemid=509&lang=th.กรมสงเสรมการปกครองทองถน. ระบบขอมลกลางองคกรปกครองสวนทองถน: องคการบรหารสวนต�าบลนายางกลก อ�าเภอเทพสถต จงหวดชยภม. (17 มนาคม 2560) สบคนจาก http://www.nayang klak.go.th/generaldata.php.ณฐวฒ ศรวจารย. (2551). รายงานผลการประเมนสถานการณพฒนา หมบานบานโคกอน หมท 9 ต.นายางกลก อ.เทพสถต จ.ชยภม. องคการบรหารสวนต�าบลนายางกลก อ�าเภอเทพสถต จงหวดชยภม. ธงชย ปจจย, ก�านน/ผใหญบานบานโคกอน. สมภาษณ, 9 เมษายน 2560.พระอาจารยค�าสงห สนมโล, เจาอาวาสวดปาถ�าหมอ. สมภาษณ, 1 มถนายน 2560.สมศกด สามคคธรรม. (2558). การจดการภาคสาธารณะแบบใหมในกรณของปาชมชน ภาคตะวนออก. รายงานการวจย เสนอตอคณะพฒนาสงคมและสงแวดลอม สถาบน บณฑตพฒนบรหารศาสตร, กรงเทพฯ.สมศกด สามคคธรรม. (2559). การจดการทรพยากรรวมตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง: กรณศกษาปาชมชนในภาคตะวนออก. รายงานการวจย เสนอตอศนยศกษาปรชญา ของเศรษฐกจพอเพยงกบการพฒนาทยงยน สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, กรงเทพฯ.สมศกด สขวงศ. (2550). การจดการปาชมชน: เพอคนและเพอปา. กรงเทพฯ : ทววฒน การพมพ จ�ากด.สมหญง สนทรวงษ. (2557). ปาชมชนกบสงคมไทย. ศนยวนศาสตรชมชนเพอคนกบปา (รคอฟ) ประเทศไทย. 1-4.




ส�านกจดการทดนปาไม. (2551). สถตเนอทปาในประเทศไทย. กรงเทพฯ : กรมปาไม, สชาวล ชเอน. (2555). การมสวนรวมของประชาชนในการจดการปาชมชน กรณศกษา ต�าบลวงมะปราง อ�าเภอวงวเศษ จงหวดตรง. คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตร มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพฯ.สบรรณ เสาโกมท, ผใหญบานบานวงชาง. สมภาษณ, 2 มถนายน 2560. หลา ภโสภา, กรรมการปาชมชนบานโคกอน. สมภาษณ, 10 เมษายน 2560. อนชา แกวหยอง, เจาหนาทผตรวจสอบปาชมชน. สมภาษณ, 9 เมษายน 2560. Ostrom, E. (1994). Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action. Cambridge University : Cambridge.Ostrom, E. (2010). Beyond Markets and States : Polycentric Governance of Complex Economic Systems. American Economic Review, 100.Ostrom, Tiebout and Warren. (1961). The Organization of Government in Metropolitan Areas : A Theoretical Inquiry. American Political and Social Science Review, 55(4).

บทท

8บท

ท 8

199199

ขอมลการเตรยมตนฉบบบทความส�าหรบผเขยนบทความ

บทความวจย ควรประกอบดวยหวขอดงน (ไมตองใสตวเลขหนาหวขอในบทความ)

1. เปนบทความทางดานสงคมศาสตรและมนษยศาสตร 2. บทความทสงเพอขอตพมพตองเปนบทความทไมเคยเสนอขอตพมพหรอเผยแพร ในวารสารฉบบอนๆ มากอน3. ผเขยนจะตองสงตนฉบบเปนไฟลขอมลคอมพวเตอร (Microsoft Word) โดย - พมพลงในกระดาษ A4 ความยาวไมเกน 15 (หนา A4) - อกษร Cordia New /ขนาดอกษร 16 point (ทงภาษาไทยและองกฤษ) - ตงคาหนากระดาษโดยใหเวนทวางขอบกระดาษไวทง 4 ดาน 2.5 เซนตเมตร หรอ 1 นว (ขอบดานบน ขอบดานซาย ขอบดานขวา ขอบดานลาง) - สงไฟลขอมลอเลกทรอนกส (Microsoft Word) ลวงหนา 2 เดอน กอนก�าหนด ออกวารสาร4. รปแบบการเขยนบทความ ควรเขยนเชงพรรณาความ หากเปนบทความทมาจาก งานวจยตองเปนการเขยนใหม โดยน�าประเดนส�าคญมาน�าเสนอ และใชรปแบบ การเขยนทไมใชเปนการยอจากงานวจย

1. ชอบทความ ภาษาไทย และภาษาองกฤษ2. ชอผเขยน ภาษาไทย และภาษาองกฤษ3. บทคดยอ ภาษาไทย และภาษาองกฤษ (รวม 2 ภาษา ควรมความยาวไมเกน 1 หนา A4)4. ค�าส�าคญ ภาษาไทย และภาษาองกฤษ (3-5 ค�า ใช เครองหมาย semicolon (;) คน ระหวางค�า)5. บทน�า (ทมาและความส�าคญของปญหา งานวจยทเกยวของ สมมตฐาน วตถประสงค แนวคดทฤษฎ)6. วธการวจย (ประชากรและกลมตวอยาง วธการเกบและการวเคราะหขอมล)


บทความวชาการ ควรประกอบดวยหวขอดงน

(ไมตองใสตวเลขหนาหวขอในบทความ)

1. ชอบทความ ภาษาไทย และภาษาองกฤษ2. ชอผเขยน ภาษาไทย และภาษาองกฤษ3. บทคดยอ ภาษาไทย และภาษาองกฤษ (ทง 2 ภาษา ควรมความยาวไมเกน 1 หนา A4)4. ค�าส�าคญ ภาษาไทย และภาษาองกฤษ (3-5 ค�า ใช เครองหมาย semicolon (;) คน ระหวางค�า)5. บทน�า (ทมา หรอ ความส�าคญของบทความทตองการน�าเสนอ) 6. บทสรป (อภปรายผล สรปและขอเสนอแนะ)7. เอกสารอางอง (วารสารรมพฤกษใชรปแบบ APA 6th)5. ส�าหรบบทความปรทศน-บทวจารณหนงสอผเขยนจะตองแจงแหลงทมาโดยละเอยด6. ผเขยนตองระบอเมล หมายเลขโทรศพท และทอยเพอการตดตอของตนเอง ผาน การลงทะเบยนสงบทความออนไลน (ThaiJo) และระบในบทความดวย7. วารสารรมพฤกษขอสงวนสทธในการรบพจารณาบทความ กรณ 7.1 การใชอเมลและหมายเลขโทรศพทของผอนในการสงบทความ 7.2 ไมรบพจารณาบทความวจยในชนเรยนและบทความจากงานวจยสถาบน 7.3 รบพจารณาบทความทเขยนตามรปแบบของวารสารรมพฤกษเทานน 7.4 รบพจารณาบทความผานระบบ ThaiJO [https://www.tci-thaijo.org/index. php/romphruekj/index] เทานน

7. ผลการวจย (ผลทไดจากการวจย อาจแสดงภาพหรอตารางทส�าคญประกอบ การอธบายผลวจย)8. บทสรป (สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ)9. เอกสารอางอง (วารสารรมพฤกษใชรปแบบ APA 6th)

201201

การเขยนเชงอรรถ เปนการเขยนขอความทบอกแหลงทมาของอญประภาษ หรออญพจน อาจเปนรายละเอยดเพมเตมขอความบางแหงในรายงาน ต�าแหนง ของเชงอรรถใหเขยนไวทายหนากระดาษแตละหนา โดยเวนหางจากขอความในสวน เนอเรองพอสมควร และมเสนขดคนเพอมใหปะปนกบเนอเรอง ดงตวอยางตอไปน

- เชงอรรถโยง (Gross - Reference) คอการเขยนเพอเชอมโยงเนอหาใหผอาน สามารถดหรออานเพมเตมเพอความเขาใจทชดเจนยงขน มลกษณะการเขยน ดงน

- เชงอรรถอธบาย (Content Footnote) เชงอรรถเสรมความทเปนขอความ อธบาย ขยายความเพมเตมจากเนอหาของรายงานบางตอนทคดวาจะชวยให ผอานเขาใจไดงายขน มลกษณะการเขยน ดงน

.......ในการปฏบตหนาท และการท�างานในหนวยงานตางๆ อนจะกอใหเกดประสทธภาพและผลงานทดแลว จะตองมการบรหารองคกรทด นนหมายความวา การด�าเนนการ จะตองยดหลกการบรหารงาน1

........................................1ดรายละเอยดเพมเตม เรอง หลกการบรหารงาน บทท 4 หนา 75.

.......เลขเรยกหนงสอ (Book Number) หรอเลขผแตง1 (Author Number) การจดหนงสอ........................................1เลขเรยกหนงสอหรอเลขผแตง คอ ตวเลขทก�าหนดขนแทนตวอกษรของชอ หรอนามสกล ผแตง จะใสก�ากบตามหลงพยญชนะตวแรกของชอผแตงในเลขเรยกหนงสอ


หรอการสรปเนอหามาทงหมดเลม ไมใชเฉพาะสวนใดสวนหนงหรอหนาใด หนาหนง กไมตองระบหมายเลขหนา ดงน

ตวอยาง (ผแตง 1 คน) (พรรณ บวเลก, 2559) พรรณ บวเลก (2559)

ตวอยาง (ผแตง 2 คน) หากมผแตงมากกวา 3 คน ใหใสชอผแตงทกคน Dunning and Friedman (2014 : 79-120) (Dunning and Friedman, 2014 : 79-120)

ตวอยาง (ตน ปรชญพฤทธ, 2558)

รปแบบการเขยนเอกสารอางองในเนอหาบทความ

เอกสารอางอง เปนการรวบรวมเฉพาะรายการเอกสารทถกอางไวในสวน เนอเรองเทานน ดงนนจ�านวนรายการเอกสารทอางองในสวนทายเรองจงตองมจ�านวน เทากนกบทถกอางองไวในสวนเนอเรอง การอางองแบบนาม-ป เปนการอางองโดยระบ ชอผแตง และ ปทพมพของ เอกสาร ไวขางหนาหรอขางหลงขอความทตองการอาง เพอบอกแหลงทมาของขอความในเนอหานน และอาจระบ เลขหนาของเอกสารทอาง ได เพอใหผ อานสามารถ ตรวจสอบขอมลทางบรรณานกรมของเอกสารทใชอางองไดจากรายการ เอกสารอางอง (references) หรอ บรรณานกรม (bibliography)

กรณการอางองผแตงเปนชาวตางประเทศใหระบแตนามสกล ไมตองใสชอแรก

ตวอยาง (Hobbs, 2015 : 58 - 81)

203203

กรณทผแตงมฐานนดรศกด ใหคงไวเหมอนบรรดาศกด/สมณศกด เดม ดงน

หรอกรณผแตงมยศทางทหาร ต�ารวจ ต�าแหนงทางวชาการ ค�าเรยกทางวชาชพ ไมตองใสไว เชน ศาสตราจารยนายแพทย

กรณอางองจากเวบไซด ใหใสชอผแตง ป พ.ศ. ซงปรากฏทเรองทสบคน ดงน

ตวอยาง (หมอมราชวงศปรดยาธร เทวกล, 2558 : 59)

ตวอยาง (สมชาย ผลเอยมเอก, 2558 : 68)

ตวอยาง (อาทตย ทองอนทร, 2559) ส�านกงานสถตแหงชาต (2559)


ชอผแตง. (ป). ชอหนงสอ. สถานทพมพ : ส�านกพมพ.

ชอผแตง. (ป). ชอบทความ. ชอวารสาร, ปท(ฉบบท), หนา.

Ex.วจารณ พานช. (2556). สนกกบการเรยนในศตวรรษท 21. นนทบร : บรษท เอส.อาร.พรนตงแมสโปรดกส จ�ากด.

Ex. อมรรตน กลสจรต. (2559). ระบบการตรวจสอบทรพยสนและหนสนของรฐมนตร. รมพฤกษ, 34(1), 209-234.

การเขยนเอกสารอางอง (ทายบทความ)

การเขยนเอกสารอางอง (บรรณานกรม) ใหเขยนโดยเรยงล�าดบตามหลกการ เดยวกบการเรยงค�าตามล�าดบอกษรในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน (ภาษาไทย) หรอ Dictionary (ภาษาองกฤษ) โดยค�าทมตวสะกดจดเรยงไวกอนค�าทมรปสระ ตามล�าดบตงแต ก-ฉ และ A-Z สวนค�าทขนตนดวยพยญชนะตวเดยวกนเรยงล�าดบ ตามรปสระทเรยงในภาษาไทย โดยเรยงภาษาไทยกอนตามดวยภาษาองกฤษ วารสารรมพฤกษใชรปแบบทนยมใชกนทวไปทางสงคมศาสตร คอ APA 6th (American Psychological Association) เพอในการบนทกการอางองตามมาตรฐานของศนยดชนการอางองวารสารไทย (TCI) โดยเขยนประเภทการอางอง ดงตวอยางตอไปน

หนงสอ

บทความในหนงสอ วารสาร และนตยสาร

205205

ชอผแตง. (ป). ชอวทยานพนธ. คณะ/ชอสถาบน-มหาวทยาลย, สถานทพมพ.

ชอผเขยน. (ป). ชอบทความ. ชอรายงานการประชม, หนา.

ชอผเขยน. เรองทสบคน. (วน เดอน ปทสบคน) สบคนจาก ชอเวบไซต (URL).

Ex.วรศรา ศรมงคละ. (2552). บทบาทของผบรหารกบการพฒนาเทคโนโลยสารสนเทศ. คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยเกรก, กรงเทพฯ.

Ex.สจตรา เนตรสกล. (2559). การละเมดสทธสวนบคคล : ศกษากรณการสงตอขอมล บนเฟสบค. การน�าเสนอผลงานวชาการบณฑตศกษาระดบชาต ประจ�าป พ.ศ.2559 วนท 5 พฤศจกายน 2559 ณ มหาวทยาลยเกรก กรงเทพฯ, 588-600.

Ex.ธเนศ อาภรณสวรรณ. ทรมปก�าลงเผชญหนากบ “ตลาการภวฒน” ฉบบอเมรกน?. (14 กมภาพนธ 2560) สบคนจาก http://www.bbc.com/thai/thailand- 38915635.

วทยานพนธ

การน�าเสนอผลงานวชาการในการประชมทางวชาการ

เวบไซด


ชอผถกสมภาษณ. ต�าแหนง. สมภาษณ, วน เดอน ป.

ชอผแตง. (ป). ชอเรอง. สบคนเมอ (วน เดอน ป ทสบคน). สบคนจาก ชอเวบไซต (URL).

ชอผแตง. (ป). ชอบทความ. (วน เดอน ป ทสบคน). สบคนจาก ชอเวบไซต (URL).

Ex.ประภาส แสงประดบ, ประธานชมชนวดบางบว. สมภาษณ, 9 ธนวาคม 2558.

Ex.สมนก อนแกว. (2556). ทฤษฎดนตรแนวปฏบต. (23 กมภาพนธ 2560). สบคนจาก http://www.ebooks.in.th/mybookshelf.html

Ex.สจตรา สามคคธรรม. (2559). เศรษฐศาสตรการเมองวาดวยเครอขายปาชมชน ในเขตรอยตอ 5 จงหวดภาคตะวนออก. (22 กมภาพนธ 2560). สบคนจาก https:// www.tci-thaijo.org/index.php/romphruekj/article/view/72599/58412.

สมภาษณ

หนงสอออนไลน (e Book)

บทความในวารสารออนไลน (e Journal)

207207

1. ชอผแตงชาวไทย ลงรายการทงชอและนามสกล โดยไมมค�าน�าหนา และลงรายการ ชอทกคนหากมผแตงตงแต 2 คนขนไป 2. ผ แตงมค�าน�าหนา ฐานนดรศกด หรอบรรดาศกด ลงรายการทายชอ โดยใช เครองหมายจลภาค (,) คนระหวางชอและฐานนดรศกดหรอบรรดาศกด

3. ผแตงทเปนพระสงฆทมสมณศกดใหลงรายการตามเดม และ ใสชอเดมไวในวงเลบ

4. ผแตง 2 คน ลงรายการโดยใช ค�าวา “และ” หรอ “&” เชอมทง 2 ผแตงท 1 และ ผแตงท 2 5. ผแตงตงแต 3 คนขนไป ใชค�าเชอม “และ” หรอ “&” เชอมคนรองสดทาย และ คนสดทาย 6. ผแตงชาวตางชาต ลงรายการดวยชอสกล โดยใชเครองหมายจลภาค (,) ตามดวย อกษรยอของชอตน และอกษรยอชอกลาง (หากม) การลงรายการชอชาวตางชาตสามารถปรบเปลยนไปตามความนยมของแตละชาต ไดตามความเหมาะสม7. ผแตงทเปนหนวยงานราชการ องคกร สถาบนตางๆ ลงรายการโดยเรยงล�าดบจาก หนวยงานใหญไปหนวยงานยอย โดยเวนวรรคระหวางชอทง 2 (โดยใชชอเตมไมใช อกษรยอ) 8. หนงสอทไมปรากฏชอผแตงใหลงรายการโดยใชชอหนงสอ และเรยงล�าดบตาม รายการชอผแตง

การลงรายการผแตงในบรรณานกรม

Ex. ถนดศร สวสดวตน, ม.ร.ว. สพตรา มาศดตถ, คณหญง.

Ex. สมเดจพระพฒาจารย (โต พรหมร�ส).

ใบสมครสมาชกวารสารรมพฤกษ : ROMPHRUEK JOURNAL

ขาพเจา ชอ - สกล (หรอ ชอหนวยงาน).........................................................................................................ออกใบเสรจในนาม.........................................................................................................................................ทอย (ทจดสงสมาชก)...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................โทรศพท...................................................................... โทรสาร......................................................................E-mail :.........................................................................................................................................................

ขอสมครสมาชก “วารสารรมพฤกษ” ปท.......................................... ฉบบท......................................... (ระบปทและฉบบทของวารสารทตองการ) 1. ฉบบแรกถงฉบบปท 34 (กรณาสอบถามเพอตรวจสอบกอนสงซอเพราะบางฉบบอาจหมดสตอก) สมาชกรายป 3 ฉบบ ราคา 200 บาท (รวมคาจดสง) ขายปลก 1 ฉบบ ราคา 70 บาท (รวมคาจดสง)2. ฉบบปท 35 เปนตนไป (เรมตงแตป พ.ศ.2560) สมาชกรายป 3 ฉบบ ราคา 300 บาท (รวมคาจดสง) ขายปลก 1 ฉบบ ราคา 120 บาท (รวมคาจดสง)

พรอมกนนไดช�าระเงนจ�านวน.....................บาท (ตวอกษร..................................................................)

ช�าระเงนโดย เงนสด ทงานการเงนชน 2 อาคารมงคละพฤกษ มหาวทยาลยเกรก ธนาณตสงจายในนามวารสารรมพฤกษ (ป.ณ.รามอนทรา) พรอมสงธนานตและใบสมครมาท ศนยวจยและพฒนา มหาวทยาลยเกรก เลขท 3 ซอยรามอนทรา 1 ถนนรามอนทรา แขวงอนสาวรย เขตบางเขน กรงเทพฯ 10220 โอนเงนเขาธนาคารกรงไทย (สาขารามอนทรา กม.2) ชอบญช มหาวทยาลยเกรก เลขทบญช 060-1-06501-8 แลวสงใบโอนเงนและใบสมครมาท ศนยวจยและพฒนา มหาวทยาลยเกรก เลขท 3 ซอยรามอนทรา 1 ถนนรามอนทรา แขวงอนสาวรย เขตบางเขน กรงเทพฯ 10220 หรอ อเมล : [email protected]

ลงชอ.......................................................ว/ด/ป........................................................

หมายเหต : กรณโอนเงนคาสมครสมาชกวารสารรมพฤกษแลว มหาวทยาลยขอสงวนสทธการขอคนเงน คาสมครสมาชกในทกกรณ

Documents