นางขนษฐา รตนบร นกวทยาศาสตร

จดหมายขาวฉบบนฐาจะน าทกทานไปบกหองปฏบตการไวรสวทยากนคะ วนนฐาจะขอแนะน าวธการเพาะแยกเชอไวรสซงเปนวธพนฐานและมใชกนมาตงแตตงแลป นนกคอการแยกเชอโดยใชไขฟกคะ โดยไขฟกในทนจะหมายถงไขอาย 0 วน ทวางโดยแมไกทผานการผสมตามธรรมชาต และน าเขาตบมควบคมอณหภมท 37° C (±2° C)

ไขฟกชนดทสองทฐาและผองเพอนแยกได คอ ไขเชอตายหรอทเรยกกนในหองปฏบตการวา “ไขตาย” เปนไขมเชอแตตวออนตายขณะฟก ถงจะฟกตอไปกไมสามารถฟกเปนตวไดคะ โดยเมอสองไฟจะเหนเปนวงแหวนทไมมรางแหของเสนเลอด และตวออนจะอยนงไมเคลอนไหว

ไขฟกชนดสดทาย คอ ไขไมมเชอ หรอทเรยกกนวา“ไขลม” เปนไขทไมมเชอตวผผสมตงแตวนแรก เมอสองไฟจะเหนลกษณะเปนสใส ไมมรางแหของเสนเลอด ไมมตวออน ซงเปนเหมอนกบไขทเราใชบรโภคทวไปคะ

หลงจากเสรจสนกระบวนการทดสอบแลว ไขฟกทงหมดจะถกท าลายตามมาตรฐานความปลอดภยและความมนคงทางชวภาพส าหรบหองปฏบตการคะ ฉะนนเชอมนไดวาเชอโรคจะไมสามารถเลดลอดไปจากแลปฐาไดอยางแนนอนคะ

และควบคมความชน โดยไขฟกในหองปฏบตการม 2 ชนด คอ ไขไกฟกและไขเปดฟก ส าหรบไขไกฟกจะเรมใชงานทอาย 9-11 วน เพอชนสตรโรคไวรสในไก ไดแก โรคนวคาสเซล (newcastle disease) โรคไขหวดนก (avian influenza) โรคหลอดลมอกเสบตดตอ (infectious bronchitis) เปนตน สวนไขเปดฟกจะเรมใชงานทอาย 12-14 วน เพอชนสตรโรคไวรสในเปด ไดแก โรคกาฬโรคเปด (duck plaque) โรคพารโวไวรสในเปดเทศและหาน (goose parvovirus and muscovy duck parvovirus) เปนตน เมอไขไกฟกและไขเปดฟกมอายครบ 9 วน และ 12 วน ตามล าดบ ฐาและผองเพอนในแลปกจะชวยกนน าไขมาสองไฟในหองมดเพอคดแยกไขส าหรบใชงาน ดงนคะ

ไขฟกชนดแรก คอ ไขมเชอ เปนไขทมเชอตวผผสม เมอสองไฟจะเหนลกษณะเปนรางแหของเสนเลอดมการเคลอนไหวของตวออน และสามารถฟกเปนตวได โดยไขมเชอจะเปนไขทแลปฐาตองการคะ สามารถน าไปใชฉดเพอเพาะแยกเชอไวรสไดคะ

“ไขลม”

“ไขตาย”

สาเหต เกดจากเชอไวรสชนด RNA ตระกล Orbivirus แฟมล Reoviridae มทงหมด 9 ซโรไทป (AHSV 1-9) เชอทกอโรคในประเทศไทยในปจจบน (ป 2563) เปนซโรไทป 1 (AHS-1) สตวทมความไวตอการเปนโรค ไดแก สตวตระกลมา (มา ลา ลอ มาลาย) ชาง อฐ แกะ แพะ และสตวในกลมนกลาและสตวกนซาก โดยจะกอโรครนแรงใน มาและลอ สวนลาจะแสดงอาการปวยไดบาง แตจะกอโรคนอยมากในสตวกนพชชนดอนๆ และอาจพบกอโรคในสนขทกนซากสตวปวย เชอไวรสจะถกท าลายภายในเวลา 3 ชวโมง ทอณหภม 50° C แตจะถกท าลายภายในเวลา 15 นาท ทอณหภม 60° C เชอมอายไดนานกวา 1 เดอน ทอณหภม 37° C เชอจะถกท าลายท pH ต ากวา 6 และถกท าลายภายใน 48 ชม. ดวยยาฆาเชอทมสวนผสมของ 0.1% ฟอรมาลน หรอ ฟนอล โซเดยมไฮเปอรคลอไรท และไอโอโดฟอร

การตดตอ โดยแมลงดดเลอด ไดแก รน เหบ (Hyalomma dromadarii ในอฐ และ Rhipicephalus sanguineus ในสนข) และยง โดยรนเปนตวการส าคญทสดในการแพรกระจายของโรคน การเกดโรคในพนทปลอดโรคเกดไดจาก 2 ทาง หลก คอ การเคลอนยายแมลงน าโรคโดยลม (ไกลถง 700 กม.) หรอโดยเครองบน และการน าเขาสตวตระกลมาทตดเชอแบบไมแสดงอาการแบบผดกฎหมาย แตยงไมทราบแนชดวารนจะตองดดเลอดสตวปวยบอยเพยงใด การเลอกชนดสตวเพอดดเลอดของรน ความหลากหลายของชนดสตวในพนท กเปนอกหนงปจจยทชวยลดการแพรกระจายของโรค สวนสภาวะโลกรอนท าใหเหมาะสมตอการด ารงชพของรน การบรกปาเพอการเพาะปลก การท าลายระบบนเวช เปนปจจยสงเสรมการแพรกระจายของโรค นอกจากนสตวยงสามารถตดโรคไดจากเครองมอผาตดและเขมทปนเปอนเชอ รนเปน biological vector เพราะมการตดเชอและเพมจ านวนไวรสในตวรน แตไมมการถายทอดเชอผานไข พบวามรนอยางนอย 11 ชนด สามารถแพรเชอไวรสนได และสามารถพบเชอไวรสในตวรนไดนานกวา 10 วน รนจะผสมพนธและวางไขในดนทชมชนเชน บรเวณแปลงเกษตร โดยใชเวลาฟกตวประมาณ 7-10 วน อณหภมทสงขนชวยสงเสรมการตดเชอและเพมจ านวนเชอในรน เพมอตราการถายทอดเชอ แตจะลดอายขยของรน เชอไวรสในรนหยดเพมจ านวนหากอณหภมต ากวา 15° C มาลายเปนแหลงรงโรคทส าคญของเชอไวรส AHS เนองจากมาลายตดเชอแบบไมแสดงอาการ และสามารถตรวจพบเชอในกระแสเลอดไดนานถง 6 สปดาห ท าใหวงจรการถายทอดเชอระหวางมาลายแมลงดดเลอด และสตวชนดอนๆเกดขนไดตลอดทงป

ความส าคญทางสาธารณสข มรายงานคนงานในโรงงานผลตวคซน AHS ปวยดวยอาการสมองอกเสบ และจอตาอกเสบ เนองจากสดดมเอาเชอไวรสอบแหงเขาไป

น.สพ.ดร. อญญรตน ทพยธารา นายสตวแพทยช านาญการพเศษ

โรค AHS เปนโรคตดเชอแตไมตดตอในสตวตระกลมา มแมลงดดเลอดโดยเฉพาะรนเปนพาหะน าโรค เปนโรคประจ าถนในเขตพนทใตทะเลทรายซาฮาราในทวปแอฟรกา ในประเทศแถบคาบสมทรไอบเรยน ชายฝงทะเลเมดเตอรเรเนยน ทวปอนเดย และประเทศในตะวนออกกลาง นอกจากนยงเคยพบโรคในประเทศสเปนและโปรตเกตจากการน าเขามาลาย การระบาดของโรคจะเปนฤดกาล โดยเรมตนจากการเพมปรมาณของรน (เมออณหภมเรมอนขน 12.5° ถง 29° C) ประกอบกบในฤดรอนมการรวมตวของมาลายจ านวนมากบรเวณแองน า ท าใหโอกาสในการแพรกระจายของโรคเกดขนในชวงนสง และตดตามดวยการระบาดของโรคในฤดฝน

ตวอยางสงตรวจ เลอดในสารปองกนการแขงตว ปอด มาม ตอมน าเหลอง และอวยวะน าเหลอง

พยาธก าเนด เชอไวรสทกซโรไทปจะกอความเสยหายแกหวใจและปอดเปนหลก และอาจพบความเสยหายของมาม หลงจากมารบเชอไวรสเขาสรางกาย เชอไวรสจะเพมจ านวนในตอมน าเหลองบรเวณทรบเชอ และมการแพรกระจายเขาสกระแสเลอดระยะท 1 ตดตามมาดวยการตดเชอเขาสกระแสเลอดระยะท 2 มาจะเรมมไข ซงระยะนจะคงอยประมาณ 9 วน ปรมาณเชอไวรสทพบในอวยวะภายในจะขนกบรปแบบอาการของโรค มาทแสดงอาการแบบ mild form จะพบเชอปรมาณมากในมาม สวนมาทแสดงอาการแบบ cardiac form จะพบเชอปรมาณมากในระบบหวใจ-หลอดเลอดและระบบน าเหลอง

อาการ อาการปวยรนแรงมกจะพบในมา รองลงมาคอ ลอ ลา และมาลาย ในมาพบอตราการตายสงทกชวงอายทงตวผและตวเมย อตราปวยตาย (case fatality rate) ในมาอาจสงถง 90% แตจะลดลงในลอและลา พบภมคมกนในชางและแรดทสมผสโรค ถงแมวาสตวเหลานนจะไมใชสตวรงโรค 1. Acute(pulmonary) form เปนรปแบบทพบไดบอยทสดในชวงเกดโรคระบาด อตราปวยตายอาจสงถง 95% มาจะมไข หายใจล าบาก บางตวอาปากหายใจ ไอหนกๆเปนระยะๆ มน ามกลกษณะเปนน าและฟองขนสเหลอง เหงอออกมาก เหนอยลา ยนเซ และลมตวลงนอนในทสด มาสวนใหญจะตายภายใน 4-5 วน บอยครงทมาบางตวจะตายโดยยงไมทนแสดงอาการ มาทรอดตายจะแสดงอาการทางระบบหายใจรนแรงตอเนองอกหลายสปดาห รปแบบนยงพบไดในสนข 2. Subacute (cardiac) form เปนรปแบบทพบไดบอยในพนทโรคประจ าถน มอตราปวยตาย 50% ระยะฟกตวอาจยาวนานถง 3 สปดาห พบการบวมน าทบรเวณหว โดยเฉพาะบรเวณขมบ เปลอกตา รมฝปาก และหนาอก อาการบวมน าอาจเกดภายหลงมาปวย 1 สปดาห เนอเยอภายในชองปากมสน าเงน อาจพบจดเลอดออกใตลน พบน าในถงหมหวใจ กลามเนอหวใจดานในอกเสบ ปอดบวมน า มาจะกระวนกระวายและมอาการปวดเกรงทอง หลอดอาหารไมท างาน ไมสามารถกลนได มาจะขยอนอาหารและน าทางจมก มาบางตวจะตายหลงแสดงอาการปวย 2 สปดาห 3. Mixed form มกจะไมพบรปแบบนในการระบาด มาปวยแสดงอาการทงรปแบบ pulmonary และ cardiac form โดยจะเรมจากรปแบบใดรปแบบหนง แลวเปลยนเปนอกรปแบบภายหลง

ลกษณะรอยโรคจากการผาซาก รปแบบ acute form จะพบน าในชองอกจ านวนมาก ปอดบวมน ารนแรง และน าในชองทอง พบสารคดหลงมลกษณะเปนเมอกและฟองสเหลองเตมคอหอย สวนรปแบบ cardiac form จะพบน าในถงหมหวใจ ผนงดานในของหวใจอกเสบมจดเลอดออก และภาวะกลามเนอหวใจเสอม ภาวะบวมน าทหวและคอเปนความผดปกตทพบไดบอย โดยเฉพาะบรเวณขมบเหนอเปาตา

4. Mild form (Horse sickness fever) พบไดบอยในพนทโรคประจ าถน เปนการเกดโรคในมาทมภมคมกนบางสวน หรอเกดจากการตดเชอซโรไทปทมความรนแรงต า เปนรปแบบเพยงแบบเดยวทพบในมาลาย มาปวยจะมไข 40.5° C ประมาณ 1-3 วน แลวลดลงสอณหภมปกตใน 3 วน ถดมา มาปวยจะเบออาหาร เยอตาขาวอกเสบ และหายใจขด

การควบคมโรค ในพนทโรคประจ าถนจะมงเนนการท าวคซนในมาและการปองกนการสมผสกบแมลงดดเลอด สวนในพนทปลอดโรคจะมงเนนไมใหมการน าโรคเขามาในพนท รวมกบการก าจดโรคหากมการน าโรคเขามา โดยควบคมการสตวเคลอนยายสตว ดงน 1. ท าวคซนปองกนโรค AHS ซโรไทปทส าคญกอนเคลอนยายอยางนอย 42-60 วน พรอมมใบรบรองการท าวคซน มบตรประจ าตวสตว มใบรบรองการตรวจสขภาพโดยสตวแพทยกอนเคลอนยายไมเกน 48 ชม. หากเคลอนยายมาจากพนทท AHS เปนโรคประจ าถน ตองกกไวดอาการในคอกควบคมแมลงอยางนอย 60 วน 2. ลดการสมผสกบแมลงดดเลอด โดยการท ามงกนคอกมา ใชมงทชบยาฆาแมลง จะชวยลดการถกแมลงดดเลอดกดชวงพลบค าและกลางคน ก าจดแหลงวางไขของแมลง เชน พนททมการทบถมของซากพช ควรสรางคอกมาในพนทสงหรอมการระบายน าทด มาทเกบไวในทงหญาจะตองพนยากนแมลงสม าเสมอ 3. ใชวคซนเพอควบคมโรคในพนทโรคประจ าถนหรอพนทโรคระบาด และเพมภมคมกนใหกบมาทอยรอบๆพนทดงกลาว วคซนทมใชในปจจบนเปนวคซนเชอเปนทท าใหเชอออนก าลงลง (attenuated virus) โดยการผานเซลเพาะเลยง สามารถปองกนการเปนโรคได แตไมสามารถปองกนการแพรเชอเขาสกระแสเลอดจากวคซน มทงชนดจ าเพาะตอซโรไทป และชนดรวมซโรไทป พบวาซโรไทป 6 และ 9 สามารถสรางภมคมกนขามกนได วคซนรวมซโรไทปไดแก รวมซโรไทป 1, 3 และ 4 และรวมซโรไทป 2 , 6, 7 และ 8 โปรแกรมวคซนทแนะน าใหท าในมาในประเทศแอฟรกาใต คอ ใชวคซนรวมซโรไทป ท าในลกมา 2 ครง ในชวงอาย 6 ถง 18 เดอน หางกนอยางนอย 90 วน และชวงเวลาทแนะน าใหท าวคซนคอ ระหวางวนท 1 มถนายน และ 31 ตลาคม และท าซ าทกปในชวงเวลาเดยวกน ไมแนะน าใหท าวคซนในลกมาอายนอยกวา 6 เดอน เนองจากอาจรบกวนภมคมกนทไดรบจากแมมาทางนมน าเหลอง แตมขอจ ากดในการใชวคซนชนด attenuated virus ไดแก การน าเชอไวรส AHS เขาพนทนอกเขตระบาด เกดการแพรเชอไวรสจากวคซนเขาสกระแสเลอดภายหลงท าวคซน หรอการกอโรคจากการใชวคซน สงผลใหมความตองการใชวคซนเชอตาย (inactivated virus) ซงไดเลกผลตไปแลว หรอวคซนชนด subunit เนองจากมความปลอดภย ไมมผลขางเคยง สามารถปองกนโรคและการตดเชอจากวคซนได สตวทท าวคซนมอตราตายลดลง 10 เทา เมอเทยบกบสตวทไมไดท าวคซน ภมคมกนทสรางขนภายหลงการตดเชอหรอการท าวคซนเปนชนด solid และจ าเพาะเจาะจงตอซโรไทปของเชอ สตวจะสรางภมคมกนภายหลงไดรบเชอ/วคซน 3 สปดาห และสามารถคมโรคไดนาน 6 เดอน ระดบภมคมกนทแมมาถายทอดไปยงลกขนกบระดบภมคมกนของแม ซโรไทป และระยะเวลาทลกมาไดรบนมน าเหลอง พบวาซโรไทป 1, 4, 6 และ 9 จะถายทอดภมคมกนไปยงลกไดสงกวา ภมคมกนทลกมาไดรบจากแมจะลดลงครงหนงเมอลกมาอาย 20 วน ± 2.6 วน (15.4-22.6 วน) และจะลดลงจนไมสามารถปองกนโรคไดเมอลกมาอาย 96 วน (62-128 วน) อางอง: Veterinary medicine: A textbook of the diseases of cattle, horses, sheep, pigs and goats 11th edition

นางสาวนภาพร แกวประเสรฐ นกวชาการสตวบาล

1. ขนตอนแรก การสมเลอกต าแหนงเกบตวอยางน าเสย เราจะตองเกบ 2 ตวอยาง ตอ 1 โรงฆาสตว หรอ 1 ฟารมสกร จดทสมเกบ ดงน คะ ตวอยางท 1 จดรวมน าเสยจากทกคอกกอนเขาระบบบ าบดน าเสย (L) ตวอยางท 2 จดรวมน าเสยจากระบบบ าบดน าเสยบอสดทาย (W) หรอจดปลอยน าเสยสสาธารณะ (O)

3. เขยนฉลาก แปะเทปใสทบฉลากเพอปองกนการลอกหลด และการกรอกขอมลรายละเอยดใบ-รบสง ตวอยาง ใหชดเจนครบถวนดวยนะคะ (สามารถ download แบบฟอรมไดท vrd-sp.dld.go.th)

4. จากนนเกบรกษาตวอยาง ทอณหภม 40 C และสงมายงหองปฏบตการภายใน 24 ชวโมง หลงจากเกบตวอยางนะคะ และทส าคญตองสงตวอยางตามแผนการเกบตวอยาง ทศวพ.ภาคใตตอนบนก าหนดใหนะคะ

สวสดคา จ-นภาพร คะ วนนจจะพาทานผอานทงหลายไปบกหองปฏบตการตรวจวเคราะหคณภาพน าเสยกนคะ เมอพดถงน าทงจากฟารมสกรและโรงฆาสตว หลายคนคงรองยดวยความรงเกยจ เนองจากน าเสยเหลานอดมไปดวยสารอนทรยทมเศษอาหารและมลสตวเปนองคประกอบหลก สารอนทรยในน าเสยจะท าใหสภาพน าเปลยนแปลงไป มสและกลนทไมพงประสงค และไมสามารถน าน ากลบมาใชไดอก ยกเวนจะผานการบ าบดทเหมาะสม การตรวจตวอยางน าเสยเปนอกหนงภารกจของกรมปศสตวใชเปนเครองมอตรวจตดตามคณภาพน าทง กอนปลอยลงสแหลงน าสาธารณะ นอกจากการตรวจในหองปฏบตการแลว การเกบตวอยางถอเปนขนตอนทมความส าคญและผลตอการวเคราะห วนนจจะแนะน าวธการเกบและการสงตวอยางน าเสยทถกตองกนคะ ตามจมาเลยคะ

น าขวดท 1 ไมเตมกรด ตองบรรจน าใหเตมขวด พยายามใหเหลอฟองอากาศนอยทสด น าขวดนจะใชวเคราะหคณลกษณะทางชววทยา ไดแก BOD, TSS และ pH

2. ขนตอนการเกบตวอยาง กอนเกบตวอยาง เราตองกลวขวดเกบตวอยางดวยน าตวอยางทจะเกบ 2-3 ครง จากนนลงมอเกบตวอยาง โดยแตละตวอยางจะตองแบงเกบ 2 ขวด ขวดละ 1,000 ml. คะ

น าขวดท 2 เตมกรด ตองเหลอพนทวางไวเพอเตมกรด H2SO4 จ านวน 2 ml. น าขวดนจะใชวเคราะหคณลกษณะทางเคม ไดแก COD และ TKN

รป: แสดงการเขยนฉลาก และ รายละเอยดตวอยางแปะเทปใส

2/3/2563 นายสตวแพทยสมชวน รตนมงคลานนท รองอธบดกรมปศสตว ประชมและใหนโยบายขาราชการในสงกดสถาบนสขภาพสตวแหงชาต ศวพ. ศออ. ศวทช. เพอรบทราบแนวทางการปฏบตงานและใหนโยบายขบเคลอนตามนโยบายส าคญของกรมปศสตวฯ ณ หองประชม ดร.ทม พรรณศร สถาบนสขภาพสตวแหงชาต

ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคใตตอนบนจดท าอปกรณปองกนการแพรกระจายเชอโควด-19 โดยจดการอบรมท าหนากากอนามย เจลแอลกอฮอล และหนากากเฟซชลด (Face shield) เพอใชในส านกงาน และบรจาคหนากากผาใหแกผสงอาย ในพนทหมท 7 ต.ทวง อ.ทงสง จ.นครศรธรรมราช

17/3/2563 น.สพ.ดร. อญญรตน ทพยธารา ใหการอบรมเกษตรกรเลยงแพะรายใหม เ ร ย น ร ว ธ เ ก บ ต ว อ ย า ง เ พ อ ส ง ต ร ว จหองปฏบตการ และการดแลสขภาพแพะเบองตน ณ อ.เกาะลนตา จ.กระบ

เขารวมประชมและรบนโยบาย

อบรมเกษตรกรเลยงแพะ

ศวพ.ภาคใตตอนบน รวมใจตาน COVID-19

กองบรรณาธการ

สพ.ญ. ศภลกษณ ลมเลศวาท น.สพ. ธรพรรณ ภมภมร สพ.ญ. กมลสร ภมภมร สพ.ญ. อรรถพร จนพนธ สพ.ญ. ขวญศนย สขเนาว สพ.ญ. วงศแข วฒนจรานนท สพ.ญ. ศรนวล พมรตน สพ.ญ.วาทน เสาเวยง นางสาวรจรตน วรสงห นางสาวประภสสร เชาวนสกล นายภรมย นนทะสร นางเอมอร ธรรมยต นายวชาญ มณ วาท ร.ต. มฮ าหมดเอมผนด สมาแอ นางสาวปญญดา ณ สพรรณ นายเกษม จนทรกระจาง

ทปรกษา สพ.ญ.ดร. วนด คงแกว

บรรณาธการ น.สพ.ดร. อญญรตน ทพยธารา

สามารถหาขอมลเรองทลงจดหมายขาวยอนหลงเพมเตมไดท http://vrd-sp.dld.go.th

วนท 29 เมษายน 2563 เจาหนาทศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคใตตอนบนเขารวมบรจาคโลหตทภาคบรการโลหตแหงชาตท 11 จงหวดนครศรธรรมราช สภากาชาดไทย

บรจาคโลหต

24/4/2563 นายพงศ เทพ ไขมกด รองผ ว าราชการจงหวดนครศรธรรมราช เขาตรวจเยยมศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคใตตอนบน โดยม สพ.ญ.ดร. วนด คงแกว ผอ านวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคใตตอนบนและเจาหนาทใหการตอนรบ

รองผวาราชการจงหวดนครศรธรรมราช เขาตรวจเยยม