acad.vru.ac.thacad.vru.ac.th/Journal/journal 5-1/13. บทความ... · Web viewValaya Alongkorn Review Vol. 5 No. 1 January-June 2015 วารสารว ไลยอลงกรณ

วารสารวไลยอลงกรณปรทศนปท 5 ฉบบท 1 มกราคม-มถนายน

2558

ลายสรมงคลบนกระถางหน

PROSPERITY ON STONEPOTSสมศร อรโณทย 1*

Somsiri Arunothai

บทคดยอกระถางหนในวดประจำารชกาลท 1 - รชกาลท 9 และวดหลวง

ในเขตพระนคร มจำานวน 183 ใบ ใน 4 วด ซงหนทใชทำากระถางม หนไดออไรทและหนอคน รปทรงของกระถางหน ไดแก ทรงกลม สเหลยมจตรส สเหลยมผนผา หาเหลยม หกเหลยม แปดเหลยม และสบสองเหลยม เปนตน ลวดลายสลกขางกระถางหนมลกษณะแบบนนตำา และแบบนนสง เปนสญลกษณแสดงความเชอเกยวกบ ฮก ลก ซว หรอสรมงคล โดยการใชตนไม ดอกไม ผลไม สตว สงของเครองใช และภาพบคคล ซงมความหมายใหมโชค ลาภ สมปรารถนา มงคง สขภาพด และอายยน

คำาสำาคญ: กระถางหน, ลายสรมงคล

ABSTRACTStonepots in wats of king Rama 1 - 9 and wats

of the royal in pranakorn district have 183 pieces in 4 wats. The kind of stones are diorite stone and igneous stone. The form of stonepots are round, square, rectangle, pentagon, hexagon, octagon and etc. The techniques are bas relief and high relief. The ornaments are symbol of Hok Lok

183

Valaya Alongkorn Review Vol. 5 No. 1 January-June 2015

Sau that belive in prosperity which present by trees, flowers, fruits, animals, belongings and figures that meaning to be good lucky, hope fulfilled, wealthy, healthy and longevity.

Keywords: Stonepots, prosperity

_____________________________________1 หลกสตรศลปกรรมศาสตรบณฑต สาขาวชาทศนศลป มหาวทยาลยราชภฏวไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปถมภ จงหวดปทมธาน*E-mail: [email protected]บทนำา

วดประจำารชกาลท 1 - รชกาลท 9 และวดหลวงในเขตพระนคร มประตมากรรมหน หลายประเภท วดประจำารชกาลและวดหลวงทมประตมากรรมหน ม 8 วด คอ วดพระเชตพนวมล มงคลาราม วดประจำารชกาลท 1 วดอรณราชวราราม วดประจำารชกาลท 2 วดราชโอรสาราม วดประจำารชกาลท 3 วดราชประดษฐสถตมหาสมาราม วดประจำารชกาลท 4 วดบวรนเวศ วดประจำารชกาลท 6 วดสทศนเทพวราราม วดประจำารชกาลท 8 สวน วดหลวง คอ วดพระศรรตนศาสดารามและวดเทพธดาราม (ทศนย ยาวะประภาษ, 2542)

ประตมากรรมหนทตกแตงอยในวดเหลานมรปบคคลทเรยกกนวาตกตาจน รปสตว รปบคคลและสตวทเรยกกนวาจนข รปสถาปตยกรรม รปอาวธ รปสงของเครองใช และรปลวดลายหนทใชทำาประตมากรรมมหนอคนหรอหนทฟ หนไดออไรท หนออน หนทราย หนแกรนต และหนปน (คณะสงฆวดพระเชตพน, 2544)

184


2558

ประตมากรรมหนเหลานแสดงถงความเชอเกยวกบพทธศาสนานกายมหายาน ลทธเตา เรองราววรรณกรรมไทย วรรณกรรมจนเปนการบนทกความรและความเชอ เรองสรมงคลเปนการอำานวยพร

กระถางหนกระถางหนเปนเชงประตมากรรมรปสงของเครองใชทใชปลก

ตนไม ปลกไมนำา และ กระถางธปตงตกแตงบรเวณตาง ๆ ของวด วดทมกระถางหน ม 4 วด คอ วดพระเชตพนวมลมงคลาราม ม 113 ใบ วดบวรนเวศม 12 ใบ วดสทศนเทพวราราม ม 8 ใบ วดพระศรรตนศาสตรดาราม ม 50 ใบ รวม 183 ใบ หนทใชทำากระถาง คอ หนไดออไรท และหนอคนหรอหนตกตาจน ชาวจนเรยกวา ฮวยเสงงำา มความแขง แนนทนทานเนอละเอยด มสเทาอมเขยว สวนหนไดออไรทเปนหนอคนทแรประกอบหนตกผลกทำาใหมเนอเหมอนหนแกรนต มความแขงทนทาน (ราชบณฑตยสถาน, 2550; ชยสงห ภรกษเกยรต, 2547)

วดพระเชตพนวมลมงคลาราม หรอเรยกกนวา วดโพธ ตงอยทางทศใตของพระบรมมหาราชวง เปนวดทสรางตงแตสมยกรงศรอยธยา พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกทรงโปรดเกลาฯ ใหบรณปฏสงขรณตงแตป พ.ศ. 2332 จนถง ป พ.ศ. 2344 รวมเวลา 12 ป ตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ทรงโปรดเกลาฯ ใหปฏสงขรณครงใหญ ตงแต พ.ศ. 2375 จนถง พ.ศ. 2391 รวมเวลา 16 ป การปฏสงขรณครงนเปนการรวมศลปะวทยาการดานตาง ๆ ดวยทรงมพระราชประสงคจะใหวดพระเชตพนวมลมงคลารามเปนมหาวทยาลยสำาหรบประชาชน

185


วดบวรนเวศ ตงอยทถนนพระสเมร รชกาลท 4 ขณะทรงผนวชไดเสดจมาครองวด โดยประทบทตำาหนกปนหยา ในสมยรชกาลท 5 ทรงปฏสงขรณใหมหมดทงพระอาราม

วดสทศนเทพวราราม ตงอยทถนนตทองและถนนบำารงเมอง พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ทรงโปรดเกลาฯ ใหสถาปนาวดกลางพระนครใหใหญเทาวดพนญเชงทกรงเกา สำาหรบประดษฐานพระศรศากยมน การสรางวดมาสำาเรจเรยบรอยในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (กรมศลปากร, 2525)

วดพระศรรตนศาสดาราม หรอเรยกกนวา วดพระแกว พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ทรงโปรดเกลาฯ ใหสรางขนใน พ.ศ. 2325 ภายในเขตพระบรมมหาราชวง ทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ โดยมประราชประสงคใหเปนทประดษฐานพระพทธมณมหารตนปฏมากร และใชเปนทประกอบพระราชพธตาง ๆ โดยมองคพระมหากษตรยเปนองคประธาน

สมยรตนโกสนทรตอนตนเปนสมยทนยมศลปวฒนธรรมจนมากยงกวาสมยใด ในสมยรชกาลท 1 ไดมการประชมนกปราชญแปลพงศาวดารจนจำานวนมาก ในสมยรชกาลท 2 บานเมอง มความสงบจงมการฟ นฟศลปะทกสาขาใหรงเรอง และสนบสนนวชาการตาง ๆ มผลตอเนองในสมยรชกาลท 3 ศลปกรรมตาง ๆ มความเจรญรงเรองจนถงระดบสงสด (แสงโสม เกษมศร และวมล พงศพพฒน, 2525; น. ณ ปากนำา, 2537)

ประตมากรรมหนทมในสมยรตนโกสนทรตอนตนพอคาชาวจนนำาเขามาโดยใชเปนอบเฉาหรอเครองถวงเรอสำาเภา แลวนำามาถวายพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ครงยงดำารง พระราชอสรยยศเปนพระเจาลกยาเธอกรมหมนเจษฎาบดนทร ทงยง

186


2558

ทรงมการคาสำาเภาดวยประตมากรรมหนคงมเขามาหลายครง ภายหลงจงมการสงซอเขามาถวายวดเพอ ประดบตกแตงสถาปตยกรรม (น. ณ ปากนำา, 2537; ประทม ชมเพงพนธ, 2544)

วดพระเชตพนวมลมงคลาราม มกระถางหนจำานวน 113 ใบ เปนกระถางสเหลยมผนผา กวาง 45 เซนตเมตร ยาว 75 เซนตเมตร ทำาดวยหนอคน จำานวน 85 ใบ ทำาดวยหนไดออไรท จำานวน 2 ใบ กระถางสเหลยมจตรส กวาง 75 เซนตเมตร ยาว 75 เซนตเมตร สง 20 เซนตเมตร ทำาดวย หนอคน จำานวน 4 ใบ กระถางกลมขนาดผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 69 เซนตเมตร ทำาดวย หนไดออไรท จำานวน 8 ใบ กระถางหาเหลยม 1 ใบ กระถางหกเหลยม 1 ใบ กระถางแปดเหลยม 2 ใบ กระถางสบเหลยม 4 ใบ ทง 4 แบบมขนาด ผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 67 เซนตเมตร ทำาดวย หนไดออไรท กระถางธป หกเหลยมขนาดผาศนยกลาง 36 เซนตเมตร สง 28 เซนตเมตร ทำาดวย หนอคน จำานวน 1 ใบ กระถางธปแปดเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 45 เซนตเมตร สง 35 เซนตเมตร ทำาดวยหนอคน จำานวน 5 ใบ

วดบวรนเวศ มกระถางหน จำานวน 12 ใบ เปนกระถางกลม ขนาดผาศนยกลาง 65 เซนตเมตร สง 66 เซนตเมตร ทำาดวยหนอคน จำานวน 7 ใบ กระถางแปดเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 67 เซนตเมตร ทำาดวยหนไดออไรท จำานวน 3 ใบ กระถางสบเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 67 เซนตเมตร ทำาดวยหนไดออไรท จำานวน 2 ใบ

วดสทศนเทพวราราม มกระถางหน จำานวน 8 ใบ เปนกระถางกลม ขนาดผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 67 เซนตเมตร ทำาดวยหนไดออไรท จำานวน 4 ใบ กระถางแปดเหลยม ขนาด ผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 67 เซนตเมตร

187


จำานวน 2 ใบ กระถางแปดเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 78 เซนตเมตร สง 68 เซนตเมตร ทำาดวยหนไดออไรท จำานวน 2 ใบ

วดพระศรรตนศาสดาราม มกระถางหน จำานวน 50 ใบ เปนกระถางสเหลยมผนผา กวาง 95 เซนตเมตร ยาว 155 เซนตเมตร สง 66 เซนตเมตร ทำาดวยหนไดออไรท จำานวน 4 ใบ กระถางสเหลยมผนผากวาง 60 เซนตเมตร ยาว 107 เซนตเมตร สง 33 เซนตเมตร ทำาดวยหนอคน จำานวน 9 ใบ กระถางกลม ขนาดผาศนยกลาง 84 เซนตเมตร สง 68 เซนตเมตร ทำาดวยหนไดออไรท จำานวน 4 ใบ กระถางกลมขนาดผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 84 เซนตเมตร ทำาดวยหนไดออไรท จำานวน 6 ใบ กระถางหกเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 78 เซนตเมตร สง 68 เซนตเมตร ทำาดวย หนไดออไรท จำานวน 4 ใบ กระถางแปดเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 84 เซนตเมตร สง 68 เซนตเมตร ทำาดวยหนไดออไรท จำานวน 11 ใบ กระถางแปดเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 76 เซนตเมตร สง 82 เซนตเมตร ทำาดวยหนอคน จำานวน 11 ใบ กระถางแปดเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 83 เซนตเมตร สง 68 เซนตเมตร ทำาดวยหนอคน จำานวน 1 ใบ กระถางสบสองเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 78 เซนตเมตร สง 65 เซนตเมตร ทำาดวยหนไดออไรท จำานวน 2 ใบ กระถางทรงแจกน ขนาดผาศนยกลาง 55 เซนตเมตร สง 90 เซนตเมตร ทำาดวยหนไดออไรท จำานวน 2 ใบ ลวดลายสลกขางกระถางหนเปนลวดลายจนทนกปราชญจนคดขนเปนการแสดงสวสดมงคล คอ ฮก ลก ซว ฮก หมายถง วาสนา ความเปนใหญ มยศศกด ลก คอ ความบรบรณดวยทรพยสนเงนทอง บตร ภรรยา ญาตมตร บรวาร ซว คอ ความเปนผมอายยนนานไมมโรคเปนการอำานวยพรแกกน โดยแสดงสญลกษณดวยรปมนษย รปสตว เครองประดบทองฟา พฤกษชาต บปผชาต ผลไม และสงของเครองใช รวมทง

188


2558

โปยเซยน มงคลแปด และยนตแปดดวย (ดำารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา, 2514)

ชาวจนมความเชอเรองสรมงคลหรอสวสดมงคลกบชวตความเปนอยตงแตเกดจนตาย ทงในรปตวอกษร ภาพวาด ลวดลาย คำาพด รปบคคล สงของ และสตวชนดตาง ๆ สรมงคล คอ โชค ลาภ อายยน ชาวจนเรยกวา ฮก ลก ซว ซงเปนเพยงสญลกษณไมนยมตงไวเปนรปเคารพเพอบชากราบไหว สญลกษณแทนความหมายของสรมงคลแสดงดวยการใชดอกไม ตนไม และผลไม การใชสตว การใชสงของเครองใช และการใชภาพบคคล สญลกษณของคำาสรมงคลมมากมาย สญลกษณหนง อาจแทนความหมายไดหลายความหมาย

การใชดอกไม ตนไม และผลไมเปนสญลกษณ ไดแก ผลทอและดอกทอ ดอกสยเซยน ตนสน เหดหลงจอ ดอกเบญจมาศหรอดอกเกกฮวย ดอกมป ฮวาหรอดอกอวหลนฮวา ผลพลบเปนสญลกษณของความยงยน ความสมปรารถนา ทบทม นำาเตา แตง เปนสญลกษณของการใหมบตรมาก สมมอและสม เปนสญลกษณของโชคลาภ ไมไผเปนพญาแหงมวลพฤกษา เสยกแตกของไมไผในกองไฟสามารถขจดภตผปศาจได ดอกเหมย ดอกกหลาบ เปนสญลกษณของตรษจนความรมเยนเปนสขตลอด 4 ฤด ดอกบว ใบบวเกดจากรากบวเดยวกน เปนสญลกษณของการอวยพรใหมบตรในเรววน มรากฐานมนคง รงเรอง เปนขนนางชนสงสดและมจตใจสะอาด ดอกโบตน เปนสญลกษณของ ความเปนเลศทงดานความงาม ความสามารถและความรำารวย มงคง ดอกพดตาน เปนสญลกษณ แหงความมงคง รำารวย มยศศกด และดอกหงอนไก ใชเปนสญลกษณของคำาวาขาราชการ ขอใหมตำาแหนงสงขน เปนตน

189


การใชสตวเปนสญลกษณ ไดแก คางคาว เปนสญลกษณของโชคลาภ อายยน ความยงยน นกกระเรยน กวาง เปนสญลกษณใหมยศศกดสงสดทางราชการ กเลน มงกร หงส เปนสตววเศษสามารถขจดภตผปศาจได ป เสอ เชอกนวาสามารถขจดภตผปศาจได ปลาหลเปนการอวยพรใหเหลอ มใช ไดกำาไร ไก และลง เปนสญลกษณของการอวยพรใหเปนขนนาง เจาเมอง และกง เปนสญลกษณของความโชคด เปนตน

การใชสงของเครองใชเปนสญลกษณ ไดแก แจกน เปนสญลกษณของความรมเยนเปนสข หยอเปนของวเศษทพระโพธสตวถอเปนสญลกษณของความสมปรารถนา หนงสอสงซ เปนสญลกษณในการสอบไล ไดตำาแหนงทางราชการ และจเปนจอกเหลาโบราณ เปนสญลกษณการอวยพรใหไดรบตำาแหนงราชการสงขน คลนนำาเปนลายของขนนางบนในราชสำานก กอนหนโขดหนเปนสญลกษณ ของความยงยน เปนตน

การใชบคคลเปนสญลกษณ ไดแก เซยนทงแปดเปนเทพในลทธเตามจางกวเหลา ลวตงปน หานเซยงจอ เหอเซยนก ทกวยล จงหลเฉวยน เฉากวจง นาไชหว อาวธวเศษของเซยนทงแปด เรยกมงคลแปด เปนตน (พรพรรณ จนทโรนานนท, 2538; ธวชชย ดลยสจรต, 2545)

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ (2514) ทรงนพนธวา ดอกกหลาบถอเปนฮก เพราะเปนดอกไมทงามรงเรอง ดอกพดตานหรอโบตน เปนฮก เพราะจนถอวาเปนดอกไมวเศษเปนพระยาดอกไม ดอกบานชนเปนลก เพราะมเกสรและเมลดมาก ดอกเบญจมาศเปนลก เพราะมกลบสลบซบซอนแสดงความมงคง ดอกบานไมรโรยเปนซว เพราะเปนดอกไมทนทาน ตนสน เปนซว เพราะเปนไมใหญและทนกวาไมอน พระอาทตยเปนฮก เพราะม

190


2558

อานภาพอาจใหคณและโทษแกชวตสตวและพช ทงปวงได พระจนทรเปนลก เพราะมรศมแจมใสเปนทอปการะแกนำาขนลง สวนดาวเปนซวเพราะตงอยในทองฟายงยน สญลกษณสรมงคลเหลานไดปรากฏเปนลวดลาย บนกระถางหน

กระถางหนทใชตกแตงอยในวด 4 แหง มหลายแบบหลายขนาด ไดแก กระถางกลม กระถางสเหลยมผนผา กระถางสเหลยมจตรส กระถางหาเหลยม กระถางหกเหลยม กระถางแปดเหลยม กระถางสบเหลยม กระถางสบสองเหลยม และกระถางทรงแจกน เปนตน โดยเฉพาะอยางยงลวดลายสลกทผออกแบบหรอชางสลกออกแบบลวดลายไดไมซำากนเลยและสวนใหญสลก อยางประณตสวยงาม

กระถางกลมมทง 4 วด กระถางกลมหนไดออไรทสลกลาย 2 แบบ แบบหนงลอกลาย ลกฟก อกแบบหนงสลกลายนนสงในกรอบชองกระจก 4 ชอง รอบกระถางแตละชองมลวดลายตางกน ไดแก ลายตนทอ มเดก กวางและโขดหน ลายกวาง 2 ตว โขดหนและพฤกษชาต ลายเหดหลงจอ พระอาทตยและเมฆมงคล ลายตนสน ลายกอบว ลายเบญจมาศ ลายเถาฟกทอง (แตง) ลายดอกมปฮวา หงส โขดหน ลายเสอ ตนสน ตนไผ โขดหน ลายตนทอ กวาง ลง ลายมงกร ลายปลาหลและประตมงกร เปนตน กระถางกลมหนอคนทวดบวรนเวศ มลายเมฆมงคลและคลนนำา (ภาพท 1-7)

191


ภาพท 1 กระถางกลมหนไดออไรททชาลาพระอโบสถ วดสทศนเทพวราราม

ทมา: สมศร อรโณทย (2552)

ภาพท 2 กระถางกลมหนไดออไรทบรเวณ พระปรางคมหาธาต วดพระเชตพนวมลมงคลาราม


ภาพท 3 กระถางกลมหนไดออไรทเชงบนได บนฐานไพท วดสทศนเทพวราราม


ภาพท 4 กระถางกลมหนไดออไรท ภาพท 5 กระถางกลมหนไดออไรท

192


2558

หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม


หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม


ภาพท 6 กระถางกลมหนไดออไรท หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม


ภาพท 7 กระถางกลมหนไดออไรท หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม


กระถางสเหลยมผนผา มทวดพระเชตพนวมลมงคลารามและวดพระศรรตนศาสดาราม ม 2 ขนาด กระถางขนาดเลกสวนใหญทำาดวยหนอคน ตวกระถางทำาเวาเขาเลกนอยมขา 4 ขา กระถางขนาดใหญทำาดวยหนไดออไรท ตวกระถางทำาโคงปองเลกนอยมขา 4 ขา ดานขางกระถาง ทง 4 ดานสลกลวดลายนนสง เปนลายพรรณพฤกษาและสตว ลายนก เขา ไม ไดแก ลายตนทอ ลายกอบว ลายเบญจมาศกบนก ลายดอกพดตาน นกและกเลน ลายดอกเหมยและโขดหน เปนตน (ภาพท 8-10)

กระถางสเหลยมจตรส มทวดพระเชตพนวมลมงคลรารามแหงเดยวทำาดวยหนอคน ทรงตรง ดานขางกระถางสลกลวดลายนนสงเปนลายตนทอ ลายกอบว ลวดลายสกกรอนมากดวยสภาพนำา และอากาศ

193


ภาพท 8 กระถางสเหลยมผนผาหนอคน ดานนอกกำาแพงแกว วดพระเชตพนวมลมงคลาราม


ภาพท 9 กระถางสเหลยมผนผาหนไดออไรท ทลานหลงพระอโบสถ วดพระศรรตนศาสดาราม


ภาพท 10 กระถางสเหลยมผนผาหนอคนหนาพระระเบยงวดพระศรรตนศาสดาราม


กระถางหาเหลยมมทวดพระเชตพนวมลมงคลารามแหงเดยวและมเพยง 1 ใบ ทำาดวยหนไดออไรทแตละดานสลกลวดลายนนสงในกรอบชองกระจก เปนลายพรรณพฤกษาตางกน ไดแก ลายกอบว ลายดอกพดตานและโขดหน เปนตน (ภาพท 11)

194


2558

ภาพท 11 กระถางหาเหลยมหนไดออไรท ทวดพระเชตพนวมลมงคลารามทมา: สมศร อรโณทย (2552)

กระถางหกเหลยมมทวดพระเชตพนวมลมงคลารามและวดพระศรรตนศาสดาราม ทำาดวยหนไดออไรท แตละดานสลกลวดลายนนสงในกรอบชองกระจกแตละดานมลวดลายตางกน ไดแก ลายเซยนกบตนไผ ลายกเลนกบหอหนงสอ ลายกงกบคลนนำา ลายปถอมวนหนงสอ เปนตน (ภาพท 12-13)

ภาพท 12 กระถางหกเหลยมหนไดออไรท หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม

ภาพท 13 กระถางหกเหลยมหนไดออไรท หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม

195


ทมา: สมศร อรโณทย (2552) ทมา: สมศร อรโณทย (2552)

กระถางแปดเหลยมมทง 4 วด ทำาดวยหนไดออไรท แตละดานสลกลวดลายนนสง ในกรอบชองกระจก กระถางแปดเหลยมทวดพระเชตพนวมลมงคลารามเปนลายดอกพดตานและ โขดหน ทวดบวรนเวศเปนลายตนองนกบกระแต ลายดอกโบตนกบหงส ลาดดอกมป ฮวากบกวาง ลายดอกเบญจมาศ ลายกอบว ทวดสทศนเทพวรารามเปนลายไมสฤดเปนลายกอบว ดอกบานชน ดอกพดตาน ดอกทอ ลายรปเซยนเหยยบเมฆ สลบกบลายพรรณพฤกษา ทวดพระศรรตนศาสดาราม เปนลายดอกหงอนไกกบไกยนบนกอนหน ลายดอกเหมยกบนก ลายตนทอ นกและโขดหน ลายดอกสยเซยน นกและโขดหน ลายดอกพดตานกบนกและโขดหน ลายดอกเบญจมาศกบโขดหนและนก ลายดอกไมในแจกน ลายดอกกหลาบกบโขดหน ลายกอบวในนำา ลายดอกมปฮวา (ภาพท 14-22) สวนกระถางแปดเหลยมหนอคนมเฉพาะทวดพระศรรตนศาสดาราม สลกลวดลายภาพวรรณกรรมจนนนตำาในกรอบชองกระจกเปนลายประแจจนหรอยนตแปดแตละชองมภาพตาง ๆ กน ตวละครในภาพสลกมหนาตาเปนคนจน แตงกายถออาวธแสดงลลาทาทางอยางอปรากรจนหรองว สวนประกอบเปนภาพบานเรอน ภมทศนสงตาง ๆ แบบจน ภาพมมตตนลกใกลไกลมการจดภาพและสวนประกอบ ของภาพอยางสวยงาม บากระถางสลกลวดลายคางคาว ปากคางคาวคาบเครองแขวนกญแจแหง ความโชคด คนระหวางกรอบชองกระจกตรงสนเหลยม ชวงลางสลกลายเหมอนรวโปรง บางใบสลกเปนกลบบวซอน 3 ชน ฐานรองสลกลวดลายหนามงกร ขากระถางทำาเปนเทามงกร ภาพเรองราววรรณกรรมจนนาจะเปนเรองเกยวเซยนในลทธเตาเพราะมภาพคนเหาะเหนเดนอากาศหรอมคน อยบนกอน

196


2558

เมฆ (ภาพท 23-24) กระถางแปดเหลยมหนอคนอกแบบหนง สลกลวดลายนนตำาในกรอบชองกระจก เปนลายไมสฤด เปนลายดอกเบญจมาศ ลายดอกพดตาน ลายดอกทอ ลายดอกมป ฮวา (ภาพท 25) นอกจากนยงมกระถางแปดเหลยม หนอคนขนาดเลกเปนกระถางธปมเฉพาะทวด พระเชตพนวมลมงคลาราม สลกลวดลายนนสงเปนลายดอกพดตาน

ภาพท 14 กระถางแปดเหลยมหนไดออไรททลานหนาพระอโบสถ วดบวรนเวศ

ภาพท 15 กระถางแปดเหลยมหนไดออไรทบรเวณพระวหาร วดบวรนเวศ


ภาพท 16 กระถางแปดเหลยมหนไดออไรทขางบนไดบนฐานไพท วดสทศนเทพวราราม

ภาพท 17 กระถางแปดเหลยมหนไดออไรท ทชาลาพระอโบสถ

197


วดสทศนเทพวราราม


ภาพท 18 กระถางแปดเหลยมหนไดออไรท ทชาลาพระอโบสถ วดสทศนเทพวราราม


ภาพท 19 กระถางแปดเหลยมหนไดออไรท หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม






198


2558



ภาพท 23 กระถางแปดเหลยมหนอคน หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม






199


กระถางสบเหลยมมทวดพระเชตพนวมลมงคลารามและวดบวรนเวศ ทำาดวยหนไดออไรท สลกลวดลายนนสง สลบกบสลกตวอกษรจนในกรอบชองกระจก ลวดลายเปนลายดอกไมในแจกนและกระถางรปทรงแบบจนตาง ๆ กน และสวนกระถาง ดอกไมในแจกน ไดแก ดอกพดตาน เปนตน (ภาพท 26-27)

ภาพท 26 กระถางสบเหลยมหนไดออไรท บรเวณพระวหาร วดบวรนเวศ


ภาพท 27 กระถางสบเหลยมหนไดออไรท บรเวณพระวหาร วดบวรนเวศ


กระถางสบสองเหลยมทำาดวยหนไดออไรท มเฉพาะทวดพระศรรตนศาสดาราม สลกลวดลายนนสง สลบกบสลกตวอกษรจนในกรอบชองกระจก ลวดลายเปนลายดอกไมในแจกน และกระถางรปทรงแบบจนตาง ๆ ไดแก ดอกพดตาน ดอยจยเซยน เปนตน (ภาพท 28)

200


2558

ภาพท 28 กระถางสบสองเหลยมหนไดออไรท หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดารามทมา: สมศร อรโณทย (2552)

กระถางทรงแจกนกลม ทำาดวยหนไดออไรท มเฉพาะทวดพระศรรตนศาสดาราม ดานขางกระถางสลกลวดลายนนตำาในกรอบชองกระจก 4 ชอง ตวลายนนเลกนอย พนสลกลงไปเลกนอย ลวดลายเปนลายนก เขา ไม ลายกอบวในนำาและนกกระเรยน ลายดอกเบญจมาศ นก และโขดหน ลายดอกมป ฮวา นก และโขดหน ลายดอกพดตาน หงสและโขดหน ลายดอกเหมย นก และโขดหน ฝมอสลกประณตสวยงาม (ภาพท 29-30)

ภาพท 29 กระถางทรงแจกนกลมหนไดออไรท หนา ภาพท 30 กระถางทรงแจกนกลมหนไดออไรท หนา

201


พระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม


พระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม


บทสรปลวดลายสลกทกแบบสลกในกรอบชองกระจก โดยสลกพนลก

ลงไปเลกนอยทำาพนเรยบ ตวลายนนขนมาสวนใหญเปนลายนนสง ลวดลายสวนใหญเปนลายตนไม ดอกไม โขดหน ซงมทกวด ลายสตวหรอมสตวเปนสวนประกอบสำาคญของลายมทวดพระเชตพนวมลมงคลาราม และวดพระศรรตนศาสดาราม ลายเซยนมทวดสทศนเทพวราราม และวดพระศรรตนศาสดาราม ลายดอกไมในแจกน และกระถางมทวดบวรนเวศและวดพระศรรตนศาสดาราม ลายดอกไมในแจกนและกระถางสลบกบสลกตวอกษรจนมกระถางสบเหลยมและกระถางสบสองเหลยมมทวดบวรนเวศและวดพระศรรตนศาสดาราม กระถางลายวรรณกรรมจน มทวดพระศรรตนศาสดาราม ลวดลายเหลานลวนมความหมายเกยวกบ ฮก ลก ซว ในแตละกรอบชองกระจกหรอบางใบเปนลายไมสฤด มดอกไมสอยาง คอ ดอกบว ดอกบวยหรอดอกเหมย ดอกพดตานหรอโบตน ดอกเบญจมาศ บางทกเปนดอกไมอยางอน (ดำารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา, 2514) ถาเปนลายสตวมกทำาเปน สตวตางกนทกดาน ซงมความหมายเกยวกบ ฮก ลก ซว ทเปนการอำานวยพรใหมโชค ลาภ อายยน สมปรารถนาในตำาแหนง หนาท การงาน ทรพยสมบตเงนทอง บตร ญาตมตร ปราศจากโรคภย สงชวรายมากลำากราย กระถางเหลานใชตกแตงบรเวณศาสนสถานสำาคญของวดทง 4 วด ไดแก บรเวณ พระอโบสถ พระวหาร พระวหารทศ พระวหารยอด และกำาแพงแกว เปนตน

202


2558

เอกสารอางองกรมศลปากร. (2525). นำาชมกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ:

อมรนทร.คณะสงฆวดพระเชตพน. (2544). เทยววดโพธกบโลหกจ.

กรงเทพฯ: สหธรรมก.ชยสงห ภรกษเกยรต. (บก.). (2547). ชดสำารวจโลก

วทยาศาสตรภายใตโลก. กรงเทพฯ: เพยรสนเอดดเคชนอนโดไชนา.

ดำารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. (2514). ตำานานเรองเครองโตะและถวยปน. กรงเทพฯ: ม.ป.ท.

ทศนย ยาวะประภาษ. (2542). วดประจำา 9 รชกาลจกรวงศ. กรงเทพฯ: ไทยวฒนพานช.

ธวชชย ดลยสจรต. (2545). สญลกษณมงคลจนสบสานจตวญาณบรรพชน. กรงเทพฯ: สรางสรรคบคส.

น. ณ ปากนำา. (2537). ศลปะโบราณในสยาม. กรงเทพฯ: เมองโบราณ.

ประทม ชมเพงพนธ. (2544). รชกาลท 3 กบการสรางวดสำาคญกำาเนดตกตาศลาจน. กรงเทพฯ: ชมรมเดก.

พรพรรณ จนทโรนานนท. (2538). ฮก ลก ซว โชคลาภอายยน. กรงเทพฯ: มตชน.

ราชบณฑตยสถาน. (2550). พจนานกรมศพทศลปกรรมอกษร ซ-ฮ ฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ: ดานสทธา.

สมศร อรโณทย. (2552). รายงานการวจยเรองประตมากรรมหนทตกแตงวดประจำารชกาลท 1-9 และวดหลวงในเขตพระนคร. ปทมธาน: มหาวทยาลยราชภฏวไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปถมภ จงหวดปทมธาน.

203


แสงโสม เกษมศร และวมล พงศพพฒน. (2549). ประวตศาสตรไทยสมยกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1 ถงรชกาลท 3 (2325-2394). กรงเทพฯ: มตรนรา.

204

Documents

acad.vru.ac.thacad.vru.ac.th/Journal/journal 5-1/13. บทความ... · Web viewValaya Alongkorn Review Vol. 5 No. 1 January-June 2015 วารสารว ไลยอลงกรณ