ศกษามรดกวฒนธรรมทองถนในตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล

จงหวดลพบรTHE STUDY ON LOCAL CULTURAL

HERITAGE OF BUA CHUM SUB-DISTRICT, CHAIBADAN

DISTRICT, LOPBURI PPOVINCE

สรยะ หาญพชย 1*, ณฐทญาภรณ การะเกต 2Suriya Hanphichai , Natthiyaporn Karaket

1 คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏเทพสตร2 คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏเทพสตร

*ผนพนธประสานงาน E–mail: hanpichai@hotmail.com

บทคดยอบทความวจยนมจดมงหมายเพอ 1) ศกษาประวตความเปนมา

และการเปลยนแปลงทางมรดกวฒนธรรมทองถนในตำาบลบวชม 2) จดทำาขอมลมรดกวฒนธรรมทองถนในตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร ประชากรทใชในการวจยครงนไดแก ผนำาชมชน ปราชญชาวบานในตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร จำานวน 20 คน เครองมอทใชในการวจย 1) การสงเกตอยางมสวนรวม 2) การสมภาษณเชงลก 3) แบบบนทกขอมล

ผลการศกษาพบวา ชมชนตำาบลบวชม เดมเรยกวา เมองบวชม มความเปนมายาวนาน ตามหลกฐานทางบนทกโบราณ เปนเมองหนาดานทอยตดกบ โคราช ในอดตบานบวชมเปนเสนทางการคาววควายในสมยอดต ทำาใหเชอวาประชาชนชาวบวชมเปนคนโคราชทอพยพยายถนฐานมา ประชาชนชาวบวชมนยมพดภาษาไทยเบงบวชม อน

2

เปนเอกลกษณเฉพาะถน วฒนธรรมทองถนในตำาบลบวชม คอ 1) วฒนธรรมหตถกรรม อาท ตะกรา กระบง การจกสานมการสบทอดมาจากรนสรนในรปการศกษาแบบครพกลกจำา 2) วฒนธรรมอาหาร อาท แกงบอน แกงขเหลก มการสบทอดมาจากรนสรนในรปการศกษาในครวเรอนจากพอแมสลก 3) วฒนธรรมรำาโทน คณะรำาโทนบวชมมการสบทอดมาจากรนสรนในรปการศกษาแบบมขปาฐะ โดยมการอนรกษรปแบบวฒนธรรมดงเดม ผสมผสานกบการพฒนาใหมความทนสมยตามยคสมยคำาสำาคญ : วฒนธรรมทองถน , ตำาบลบวชม , ไทยเบงบวชม

ABSTRACTThis research is aimed to 1) study the origins

and changes of the local cultural heritage of Bua Chum sub-district and 2) organize the aforementioned local cultural heritage as a data for further study of Bua Chum sub-district, Chai Badan District, Lop Buri province. The 20 populations employed comprised chief of a Bua chum sub-district, local wise men, and the Bua chum villagers. The instruments were 1) a participatory observation, 2) an in depth interview and 3) a data vote form.

The findings showed as follows: The Bua chum sub-distric community formerly called mueaug Bua chum or Bua chum city had a long history based on the archaic soirees recoded. It was the frontier city next to Korat, a trade route of cattle in former times. As a result it was believed that Bua chum people had migrated from Korat. They spoke the Bua chum Thai-boeng language a local identity. The local culture of Bua chum sub-district were as follows: 1) handicraft culture such, as basket, fine

3

round wicker basket with a square bottom, and basketry inherited from generation to generation in the form of memory, 2) food culture like kaeng bon, kaen khilek-kinds of local curry inherited from generation to generation in the form of household slvdies from parents and 3) ram-tone or ram wont culture a Thai folk couple dance dancing round in circles to the accompaniment of music and or singing inherited from generation in the form of oval tradition. They kept these cultures by preserving the form of original culture accompanied by developing so as t keep up with the changing world.Key words: local culture, Bua chum subdistrict, Thai-Boeng Bua chum

บทนำามรดกทางวฒนธรรมตางๆ ไมวาจะเปนวฒนธรรมดานภาษา

วรรณกรรม งานศลปะ ประเพณ การละเลนตางๆ ลวนแตสะทอนใหเหนถงวถชวตของมนษยตงแตในอดตมาจนถงปจจบน มรดกทางวฒนธรรมมบทบาทสำาคญในการสรางสรรคสงทดงามใหเกดขนไดในอนาคต วฒนธรรมสามารถถายโยงกนได ลอกเลยนแบบกนได และสามารถนำาไปดดแปลงใชไดตามความเหมาะสมกบสภาพแวดลอมของแตละสงคมและวฒนธรรมของผนำาไปใช การถายโยงลอกเลยนแบบหรอการดดแปลงนนจะไมทำาใหวฒนธรรมของตนเสยหายไป หากแตจะทำาใหวฒนธรรมของตนเจรญกาว หนาและดำารงอยไดอยางเขมแขง มนษยชาตทมความแตกตางกนดานชาตพนธ อนเปนไปตามกำาเนดของมนษยทตองปรบตวใหเขากบสงแวดลอมตามธรรมชาต ทำาใหเกดความแตกตางกนในดานวฒนธรรมซงมพนฐานมาจากสภาพภมศาสตร ภมอากาศ พชพนธธรรมชาตทแตกตางกน (บรณเชน สขคม และธนพล วยาสงห, 2556) เปนตวกำาหนดวถชวต

4

ความเปนอย การทำามาหากน และการแตงกาย มอทธพลตอพนฐานทางความคดและความเชอ วฒนธรรมตางๆ ของมนษยจนกอใหเกดเอกลกษณประจำาถนของตน มนษยแตละแหง แตละเผาพนธ จะมวฒนธรรมทสะทอนใหเหนถงความเจรญกาวหนาในอดตโดยสามารถพจารณาไดจากสงทเหนในปจจบน จนกลาวไดวาวฒนธรรมคอพฤตกรรมทเกดจากการเรยนรโดยแททจรงมนษยซงเรยนรสงตางๆ ตงแตเกดจนถงตาย (สรตน เลศลำา และคณะ, 2553) ความแตกตางกนในดานชาตพนธมผลทงความแตกตางกนในดานวฒนธรรมมผลมาจากประสาทสมผสซงมนษยในสวนตางๆ ของโลกแมจะฟงในสงเดยวกนกไดยนไมเหมอนกน และแปลความคนละอยางตามสภาพพนฐานของตน วฒนธรรม จงมความสำาคญและอยคกบสงคม เพราะวฒนธรรมจะเปนตวกำาหนดพฤตกรรมของคนทอยในสงคมนนๆ ดงนนมรดกทางวฒนธรรมเปนสงทควรรกษาไวเนองจากเปนสงทบรรพบรษของชนชาตนน ๆ ไดสรางขนและยงคงอยถงปจจบน ซงมรดกทางวฒนธรรมมทงมรดกทเปนวตถหรอสงทจบตองไดและมรดกทไมใชวตถหรอจบตองไมได โดยมรดกทางวฒนธรรมมคณคาและความสำาคญในแตละชนชาตไมตางกน แสดงถงประวตศาสตรและรากเหงาเปนสงทคนรนหลงลกหลานควรทอนรกษหรอธำารงมรดกนใหสบตอไป (พลอยภทรา ตระกลทองเจรญ, 2557)

ตำาบลบวชม เดมเปนเมองชยบาดาลมฐานะเปนหวเมองชนโท มทตงอยทบวชม ขนกบเมองโคราช ตอมาไดโอนไปขนกบเมองวเชยร มณฑลเพชรบรณ จนกระทง พ.ศ.2447 ไดยกฐานะเปนอำาเภอมททำาการอยทบวชม ปจจบนเปนทตงสถานอนามยบวชม สภาพพนทสวนใหญเปนพนทราบสง บางสวนเปนทราบตอนภเขา มแมนำาปาสกและแมนำาลำาสนธไหลผาน เมองบวชมจงเปนศนยกลางการคาระหวางเมองตาง ๆ เปนแหลงวฒนธรรมทสำาคญของอำาเภอชยบาดาล โดยเฉพาะวฒนธรรมทองถนของตำาบลบวชมทมการอนรกษและสบสาน

5

กนมาจนปจจบน อาหารพนบาน รวมถงรำาโทนทเปนการละเลนของชาวบานในตำาบลบวชม (คณะกรรมการครสภาอำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร, 2540) วฒนธรรมทองถนดงกลาวมความเสยงในการทจะสญหายจากการแทรกแซงทางวฒนธรรมของตางชาตทเขามามบทบาทในสงคมไทยปจจบน ผทมความรความสามารถทางวฒนธรรมทองถนของตำาบลบวชมกเปนบคคลรนกอนซงในปจจบนเปนผสงอาย ตลอดจนการสบทอดสบคคลรนใหมทมการสบทอดกนแบบมขปาฐะและแบบครพกลกจำา ไมมระเบยบแบบแผน เสยงตอการสญหายของมรดกวฒนธรรมทองถน (ชาญวทย ตรประเสรฐ, 2549) และอาจเปนการทำาลายมรดกวฒนธรรมทองถนทสำาคญได และดวยบทบาทหนาทอนสำาคญของสถาบนอดมศกษาทมพนธกจสำาคญในการอนรกษและสบสาน วฒนธรรมทองถนใหคงอยสบไป จงไดจดโครงการจดทำาฐานขอมลวฒนธรรมทองถนขน โดยมพนทเปาหมายคอตำาบลบวชมซงเปนตำาบลเกาแกแหงหนงของอำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร ในกาลนเองผวจยในฐานะผรบผดชอบโครงการดงกลาวจงเหนควรทจะศกษารวบรวมขอมลของมรดกวฒนธรรมทองถนของตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร ไวใหเปนระบบในหมวดหมเดยวกน เพอเปนการดำารงรกษาวฒนธรรมของทองถนใหเปนแหลงศกษาเรยนรทางวฒนธรรมใหเปนประโยชนตอผทสนใจศกษา และเปนประโยชนตออนชนรนหลง เพอเปนการอนรกษสบสานมรดกวฒนธรรมทองถนของตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบรใหคงอยสบไป

วตถประสงคของการวจย1) เพอศกษาประวตความเปนมา และการเปลยนแปลงมรดก

วฒนธรรมทองถนในตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร

6

2) เพอจดคมอขอมลมรดกวฒนธรรมทองถนในตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร

ขอบเขตของการวจย1) ขอบเขตดานประชากรกลมตวอยาง ขอบเขตดาน

ประชากรกลมตวอยาง ทใชในการศกษา ไดแก 1) ปราชญชาวบานและผรในทองถน และ 2) ผนำาชมชนของตำาบลบวชม ไดแก กำานน ผใหญบาน

2) ขอบเขตดานพนท พนทในการรวบรวมและจดเกบขอมล มงศกษามรดกวฒนธรรมทองถนในพนทตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร

3) ขอบเขตดานเนอหา มงศกษากระบวนการใหชมชนมสวนรวมในการรวบรวมและจดเกบขอมล ไดแก 1) ประวตความเปนมาของวฒนธรรมทองถน ศกษาความเปนมาและสภาพทองถนในภาพรวม ศกษาและรวบรวมขอมลจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ 2) สถานภาพการดำารงอยและการเปลยนแปลงของวฒนธรรมทองถนของตำาบลบวชม

4) ขอบเขตดานระยะเวลา ระยะเวลาในการศกษารวบรวมและจดเกบขอมลมรดกวฒนธรรมในตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร ใชระยะเวลา 1 ป ระหวาง มกราคม 2559 – ธนวาคม 2559

กรอบแนวคดในการวจยกรอบแนวคดในการศกษามรดกวฒนธรรมทองถน ผวจยได

กำาหนดแนวทางการวจยตามทฤษฎระบบ โดยใชทฤษฎมานษยวทยาวฒนธรรมเปนแนวทางการศกษา เพอศกษาวฒนธรรมของคนทอาศยอยในสงคม ซงมการยดถอความหมายทวา วฒนธรรมคอกจกรรมทกอยางทมนษยสรางขน นนคอ ทงเปนสงทสรางขนใน

7

อดตและในปจจบน สวนวธการศกษาทใชกคอ มองวฒนธรรมทกอยางทงหมดเปนภาพรวม และการเกบรวบรวมขอมลดวยการสงเกตแบบมสวนรวม (participant observation) ซงตองอยรวมกบคนในสงคมทตองการศกษาชวงระยะเวลาหนงเพอใหไดรบขอมลจรง (ธนพชร นตสาระ, 2557) โดยมกรอบแนวคดการวจยดงน

ภาพ 1 กรอบแนวคดในการวจย

วธดำาเนนการวจยการศกษาวจยในครงนเปนการศกษาเพอทจะทำาความเขาใจถง

มรดกวฒนธรรมทองถนของตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร รวมทงวธคดและวธการปรบตวของภมปญญาทองถน โดยทำาการศกษาในชมชนตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร ในการศกษาครงนผวจยไดประยกตใชการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) มาเปนแนวทางในการศกษา โดยใชวธการหลายรปแบบและเปนวธการศกษาเฉพาะกรณ ดงน

รปแบบการวจย เปนการประยกตใชการวจยสนามทางมานษยวทยา

(anthropology field work) เปนการสำารวจชมชน (community survey) โดยใชการสงเกตอยางมสวนรวม (participant observation) เพอศกษาและสำารวจสภาพความเปนอยของสงคมในพนท บรบทและสภาพแวดลอมวามลกษณะอยางไร และใชการสมภาษณเชงลก (in-depth interview) ผให

กระบวนการวเคราะหและสงเคราะห

วฒนธรรมทอง

รายงานผลการวจย

จดทำาคมอขอมล

สงเกตสภาพปจจบน

สมภาษณเชงลก

8

ขอมลสำาคญ (key infromant) และแหลงขอมลทใชในการวจย ไดแก การสำารวจพนทททำาการศกษาเพอศกษาบรบทและสภาพแวดลอมทเปนจรง การสมภาษณแบบไมเปนทางการ การสมภาษณแบบเจาะลก และการสงเกต ผมสวนเกยวของ รวมถงการศกษาวจยจากเอกสารตางๆ ทเกยวของ

ประชากรและกลมตวอยางประชากรกลมเปาหมายทใชในการศกษา คอ ประชาชนในพนท

ตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร และกลมตวอยางทใชในการศกษา คอ ผใหขอมลสำาคญ (Key Informants) คอ ปราชญชาวบานและผรในตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร จำานวน 15 คน ผนำาชมชนในตำาบลบวชม จำานวน 5 คน โดยการเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง เพอศกษามรดกวฒนธรรมทองถนของตำาบลบวชมอยางรอบดาน

เครองมอทใชในการวจย 1) การสงเกตอยางมสวนรวม (participant

observation) โดยผศกษาจะทำาการสงเกตมงเนนการสำารวจพนทททำาการศกษา ขอมลเพอศกษาสำารวจชมชนเกยวกบบรบท สภาพแวดลอม และสภาพทวไปของตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร รวบรวมขอมลโดยการจดบนทกตามประเดนทกำาหนดไวและถายภาพ โดยใชแนวทางศกษาแบบองคภาพรวม สงเกตทกแงทกมม ศกษาในกจกรรมชมชนทกดานของของประชาชนในของตำาบลบวชม ความสมพนธภายในชมชน ภมปญญา ความเชอ และ พธกรรมตางๆ 2) การสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) แบบสมภาษณทมโครงสรางคำาถามในการนำาถาม ผวจยทำาการสมภาษณเชงลกกบ ผนำาชมชน ปราชญชาวบานและผรในของตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร โดยการสรางความเปนกนเองกบผใหขอมลสำาคญ ผวจยไดชแจงวตถประสงคในการสมภาษณ และขออนญาต

9

บนทกเสยงการสมภาษณเพอรกษาเวลาในการบนทกขอมล หากผวจยตองการขอมลเพมเตมกสามารถสมภาษณในประเดนตาง ๆ ทตองการได และ 3) แบบบนทกขอมล (Record form) เพอทำาการบนทกขอความ เหตการณทพบเจอไวเปนหลกฐาน ใหรลกษณะของชมชนในดานตางๆ ความสมพนธภายในชมชน และกจกรรมทกดานของวฒนธรรมทองถนในชมชนบวชมทเกดขน

การเกบรวบรวมขอมล เรมจากการเขาสสนาม โดยกำาหนดบทบาทของผวจยเปนผ

ศกษาวถชวตของชมชน ประวตความเปนมาและวฒนธรรมทองถนในชมชนตำาบลบวชม โดยใชการสงเกต และการสมภาษณเชงลก เพอเกบรวบรวมขอมล (collecting data) องคความรเกยวกบมรดกวฒนธรรมทองถนในของตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร

การวเคราะหขอมล ผวจยนำาขอมลทเกบรวบรวมมาตรวจสอบความถกตองโดยใช

วธการตรวจสอบแบบสามเสาชงคณภาพ (Triangulation) โดยใชการตรวจสอบสามเสาดานขอมล (Data triangulation) จากขอมลทไดรบมาจาก 3 แหลง คอ แหลงเวลา แหลงสถานท และแหลงบคคล เพอใหไดขอมลทสอดคลองกน และการตรวจสอบสามเสาดานวธรวบรวมขอมล (Methodological triangulation) จากวธเกบรวบรวมขอมลตางๆกน เพอรวบรวมขอมลวฒนธรรมทองถนในของตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร พรอมกนนนกไดศกษาขอมลจากแหลงเอกสารประกอบดวย จากนนนำาขอมลมาวเคราะหแบบอปนย (Analytical induction) การตความสรางขอสรปขอมลจากสงทเปนรปธรรม ปรากฏการณ และใชการวเคราะหเชงเนอหา (Content analysis) เปนการวเคราะหเนอหาเชงบรรยายโดยการประมวลขอสรปตามประเดนตางๆ

10

ผลการวจยการวจยเรอง ศกษามรดกวฒนธรรมทองถนในตำาบลบวชม

อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร เพอทจะทำาความเขาใจถงมรดกวฒนธรรมทองถนของตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร ผลการศกษาจากเกบรวบรวมขอมล พบวา

1. ผลการศกษาสภาพการณและลกษณะชมชนตำาบลบวชม พบวา ชมชนตำาบลบวชม เดมเรยกวา เมองบวชม มความเปนมายาวนาน ตามหลกฐานทางบนทกโบราณ เปนเมองหนาดานทอยตดกบ โคราช ในอดตบานบวชมเปนเสนทางการคาววควายในสมยอดต ทำาใหเชอวาประชาชนชาวบวชมเปนคนโคราชทอพยพยายถนฐานมา ประชาชนชาวบวชมนยมพดภาษาไทยเบงบวชม อนเปนเอกลกษณเฉพาะถน ประชาชนสวนมาก คอ ชาวบานบวชมทขยบขยายททำากน ในการทำานาและปลกออย บรบทและสภาพแวดลอมของชมทเปนชมชนทองถนทพงพออาศยกนแบบเครอญาต มความสามคคกน

2. ผลการศกษาวฒนธรรมทองถนในตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร พบวา ตำาบลบวชมมมรดกวฒนธรรมทองถนทสำาคญ คอ วฒนธรรมหตถกรรม วฒนธรรมอาหาร วฒนธรรมการแสดง จากการศกษาพบวา

2.1 วฒนธรรมหตถกรรมการจกสานมการสบทอดมาจากรนปยา ตายาย โดยการศกษา

แบบครพกรกจำา จากพอแมมา แลวมาหดทำาเองจนเปนถงปจจบนน การจกสานสวนใหญจะทำาดวยมอทงหมดโดยการเอามดสำาหรบจกไมไผมาจกไม ซงจะไมใชเครองมอชนดอนเลย นอกจาก มด เหลกมาด คมไม และไผทนำามาใชคอ ไผสสข โดยตองเลอกไผทมลำาตนตรง ลำาปองยาว ผวเรยนเปนมน เมอจะมาใชกจะตองเอาไมไผลงไปแชในนำา เพอปองกนมด ปลวก มอด เมอตองการนำามาใชงานใหตดตาม

11

ขนาดทตองการมาผาออก แลวนำามาจกใหเปนตอก แลวนำามาตากแดดใหแหง การเตรยมหวาย ตองแชนำาใหหวายออนตว เพอสะดวกในการทำางาน หวายสามารถใชไดทงเสนนำาไปเปนกนกระบง ตะกรา ฝาช และเลยดใหเปนเสนเลกๆใชผกมดตกแตงลวดลาย มกเปนเครองจกสานประเภทของใชภายในครวเรอน เชน กระตบ หวดนงขาวเหนยว กระดง กระบง กระจาด พด ตะกราหว ไมคาน ไมกวาด ไซ สม ฝาช เปนตน เครองใชทจกสานเสรจแลวสวนใหญจะนำามาวางขายหนาบาน กจะมลกคาเขามาซอบาง เปนบางวน บางครงกจะมชาวตางชาตเขามาสงใหทำาเปนรอบๆไป สวนใหญราคา จะอยทหลกรอยถงหลกพน รายไดในการจกสานในแตละเดอนไมแนนอน ซงตาจะทำาในชวงเวลาวาง เพราะปกตแลวอาชพหลกคอ ทำาไร สวนใหญเมอวางจากการทำาไรกจะรบมาจกสานทนท ระยะเวลาในการจกสานถาเปนลกเลกหรอขนาดไมใหญเกนไป กจะอยท 2-3 วน กเสรจ แตถาลกทมลวดสายเยอะๆขนาดใหญๆ อาจใชเวลานานประมาณหนงอาทตยถงจะเสรจ

ภาพ 2 เครองจกสานของชาวบวชม

ความคาดหวง คอ อยากถายทอดใหเดกรนหลงไดฝกประสบการณ แลวใชเวลาวางใหเกดประโยชน และงานประเภทนสามารถทำาเงนได แตสวนใหญแลวเดกสมยนไมคอยทจะหนมาสนใจ

12

สกเทาไหรนก ทตองการใหคนรนหลงมาหดทำาจะไดสบสานการจกสานแบบนสบไป

2.2 วฒนธรรมอาหารชมชนบวชม มอาหารพนบานทไดจากอาหารตามธรรมชาต พช

ผก ทหาไดงายในทองถน โดยมอาหารประจำาทองถนทสำาคญ อาท

ภาพ 3 สมภาษณวฒนธรรมอาหารของชาวบวชม

แกงบอน มวธทำาคอ บอนทในการทำานนตองเปนบอนจดเทานน บางคนจะนำาบอนไปนงกอน แลวใสกะท หากไมแนใจใหชมกอนจากนนนำาบอนใสนงใหสก หรอเปอย ปรงพรกแกง คนกะทโดยการแยกหวและหางไวตางหาก ผดพรกแกง ใสพรกแกงใสปลาราโดยใชแตนำา ถามหม 3 ชน กากหมหรออยางอนทเราอยากใสกใสได ใสนำาตาล และมะขามเพอใหไดรส เปรยว หวาน หรอใสตามใจคนชอบของแตละคน การถายทอดความรสวนใหญไมไดเรยนมาจากไหน แตเรยนมาจากปยาตายาย โดยการเขาครวเปนประจำาอาศยจำาและฝกทำาจนชน

แกงขเหลก มวธทำาคอ เกบใบขเหลกหรอยอดออนๆ ของมนตามเราะบานแลวเอามาลางนำาใหสะอาดแลวนำาตมแลวรนนำาออก 2 นำา แตสมยโบราณจะคนใบยานางเพอใหไดนำาใบยานางใสกได ถาแกงไมเปนใหนำาใบขเหลกมาตำากอน แลวคนกะทโดยการแยกหวและหาง

13

ออกจากกน หลงจากนนใสพรกแกงผด ใสปลาราเหมอนททำาแกงบอน แตละคนอาจจะใสเครองทไมเหมอนกนแลวแตใครจะชอบ

แกงปาไก มวธทำาคอ ผดพรกแกงใสกะท ใสนำานดหนอย ผดพรกแกง แลวใสไก ใสนำาพอขกขก จากนนใสมะเขอ ใสขาวควจากนนกปรงรสตามใจชอบ

2.3 วฒนธรรมการแสดงรำาโทนรำาโทน เปนวฒนธรรมการแสดง การละเลนพนบานทนยมเลน

ในแถบภาคกลาง สนนฐานวานาจะมมาตงแตสมยอยธยาเปนราชธาน จนกระทงถงสมยรตนโกสนธ ในสมยจอมพลแปลก เปนนายกรฐมนตร ไดมการสงเสรมการะเลนรำาโทน เปนศลปวฒนธรรมประจำาชาตจงนยมเลนกนอยางกวาง โดยการเรยกชอการรำาชนดนมาจากเครองดลตรทใชตเปนหลก กคอ โทน ตอมาไดมการนำาเครองดลตรชนดอนมาตประกอบจงหวะเพอเพมความครนเครง เชน ฉง ฉบ กรบ เปนตน นอกจากนยงมผแตงเพลงขนมาใชรองประกอบรำาโทน

ภาพ 4 รำาโทนของชาวบวชม

คณะรำาโทนบวชมมตายวย จนทรเตมดวง เปนหวหนาคณะ ไดรบการสบทอด การะเลนรำาโทน จากนายมอน ใจมงคล ทเปนผขบรองรำาโทนตงแตสมยกอน โดยไดรบสบทอด ทงการเลนการรอง และการรำา เพลงทใชในการรำาโทนเปนเพลงสนๆ คลายๆ คำากลอน เนอ

14

ความในเพลงสวนใหญจะเปนแนวเกลยวกนของหนมสาว โอกาสทใชรำาโทน มการประกอบพธกรรม และรำาโทน สถานทนยมเลนรำาโทน กคอ ลานกวางๆ เชน ลานหนาบาน ลานวด คณะรำาโทนของชาวตำาบลบานบวชม มทงผหญงและผชาย มตงแต วยเดก และวยผสงอาย ลกษณะของโทน โดยโทนทชาวบานบวชมใชเลนทำาดวยดนเผา มรปรางคลายกลองยาวแตสนกวา ทำาดวยหนงตวเงนตวทอง หรอ หนงงเหลอม ไมนยมขงดวยหนงวว ถาใชโทนจากดนเผา และหนงจากตวเงนตวทองจะเปนโทนทไพเราะทสด ระยะเวลาในการเลนรำาโทน ไมมระยะเวลาทแนนอน อาจเลนตดตอกนหลายชวโมงขนอยกบผรอง ผตโทน และผร ำา บทเพลงทชาวบานบวชม นยมเลน ไดแก เพลงธงชาตไทย รำาวงสามคค โทนปะโทน โทนตำาบลบวชม ฯลฯ

ปจจบนวงรำาโทนบวชมมสมาชกจำานวน 90 คน สวนมากจะเปนผสงอาย เคยไดนำาคณะไปแสดงสถานศกษา หนวยงานในตำาบล อำาเภอ ทใกลเคยง และตามเทศกาลตางๆ อกทงไดถายทอดใหแกผทสนใจอยากจะเขามาเลนในตำาบล เพอเปนการอนรกษรำาโทนของตำาบลบานบวชม ใหอยสบตอไป

สรป วฒนธรรมทองถนในตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบรทสำาคญ คอ 1) วฒนธรรมหตถกรรม อาท ตะกรา กระบง การจกสานมการสบทอดมาจากรนสรนในรปแบบการศกษาแบบครพกลกจำา 2) วฒนธรรมอาหาร อาท แกงบอน แกงขเหลก มการสบทอดมาจากรนสรนในรปแบบการศกษาในครวเรอนสอนแบบตวตอตว จากพอแมสลก 3) วฒนธรรมรำาโทน คณะรำาโทนบวชมมการสบทอดมาจากรนสรนในรปแบบการศกษาแบบมขปาฐะ โดยไดรบสบทอด ทงการเลนการรอง และการรำา เพลงทใชในการรำาโทนเปนเพลงสนๆ คลายๆ คำากลอน

3. การสบสานวฒนธรรมทองถน เปนความรความสามารถทไดจากการเรยนรจากครอบครวผานการดำาเนนชวตประจำาวน และ

15

จากการหาความรเพมเตมจากแหลงขอมลตาง ๆ เชน จากการคนควาเอกสาร จากการสอบถาม การเรยนรจากผใกลชดหรอปราชญชาวบานและผรภายในชมชนและนำาไปฝกฝนเพมเตมจนสามารถนำาไปปฏบตไดจรง แลวจงนำาไปถายทอดสงตอใหแกผทสนใจ โดยมลกษณะการถายทอดจากการบอกเลา การอธบายหรอการแสดงใหเหนเปนตวอยาง ผานสอตาง ๆ ทงตอตวบคคล ชมชน และตอทองถน โดยมขนตอนการสบสานดงน 1. การรบการถายทอดจากคนในครอบครวผานการดำาเนนชวตประจำาวน 2. การหาความรเพมเตมดวยตนเองจากแหลงเรยนรในชมชน 3. การเรยนรฝกฝนจนสามารถทำาได 4. การสงตอความรใหแกเยาวชนรนตอไป

4. เงอนไขทมผลตอการอนรกษวฒนธรรมทองถน พบวา ปญหาทพบในการสบสานวฒนธรรมทองถน คอ การเปลยนแปลงสภาพแวดลอมและสงคม ทำาใหวถชวตของชาวบวชมเปลยนแปลงไป กระแสวตถนยมและเทคโนโลยททนสมย ททำาใหเยาวชนรนใหมไมสนใจทจะเรยนรวฒนธรรมและภมปญญาทองถนของตน มเพยงเดกและเยาวชนบางสวนทไดเรยนรและสบสานวฒนธรรมและภมปญญาทองถนเฉพาะดานโดยซมซบจากครอบครวผานการดำาเนนชวตประจำาวนเทานน ทำาใหภมปญญาทองถนของตำาบลบวชม ถกละเลย ขาดการยอมรบและความสนใจของเดกและเยาวชนรนใหม เสยงตอการสญเสย การอนรกษวฒนธรรมทองถนนนตองใชการจดการความร โดยมการอนรกษรปแบบวฒนธรรมดงเดม ผสมผสานกบการพฒนาใหมความทนสมยตามยคสมย ชมชนควรสงเสรมกจกรรมการเรยนรภมปญญาทองถนในชมชนอยางตอเนอง เพอสรางความตระหนกถงความสำาคญของภมปญญาทองถน และมความภาคภมใจในทองถนของตนเอง การจดการความรของชมชนเขมแขงอยางยงยนนนนบเปนเรองททาทายตอชมชน ขนอยกบระบบภายในชมชนวามการเรยนรและการถายทอดความรจนนำาไปส

16

การจดการความรในชมชนทตอเนอง ความสมพนธระหวาง บาน วด โรงเรยน เปนรปแบบทไมเปนทางการ

อภปรายผลการวจยจากการศกษาศกษามรดกวฒนธรรมทองถนในตำาบลบวชม

อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร มประเดนสำาคญทตองนำามาอภปรายดงน

1. สภาพการณและลกษณะชมชนตำาบลบวชม พบวา ชมชนตำาบลบวชม เดมเรยกวา เมองบวชม มความเปนมายาวนาน ตามหลกฐานทางบนทกโบราณ เปนเมองหนาดานทอยตดกบ โคราช ในอดตบานบวชมเปนเสนทางการคาววควายในสมยอดต ทำาใหเชอวาประชาชนชาวบวชมเปนคนโคราชทอพยพยายถนฐานมา ประชาชนชาวบวชมนยมพดภาษาไทยเบงบวชม อนเปนเอกลกษณเฉพาะถน ประชาชนสวนมาก คอ ชาวบานบวชมทขยบขยายททำากน ในการทำานาและปลกออย บรบทและสภาพแวดลอมของชมทเปนชมชนทองถนทพงพออาศยกนแบบเครอญาต มความสามคคกน วฒนธรรมทองถนในตำาบลบวชม อำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร คอ 1) วฒนธรรมหตถกรรม อาท ตะกรา กระบง การจกสานมการสบทอดมาจากรนสรนในรปแบบการศกษาแบบครพกลกจำา 2) วฒนธรรมอาหาร อาท แกงบอน แกงขเหลก มการสบทอดมาจากรนสรนในรปแบบการศกษาในครวเรอนสอนแบบตวตอตว จากพอแมสลก 3) วฒนธรรมรำาโทน คณะรำาโทนบวชมมการสบทอดมาจากรนสรนในรปแบบการศกษาแบบมขปาฐะ โดยไดรบสบทอด ทงการเลนการรอง และการรำา เพลงทใชในการรำาโทนเปนเพลงสนๆ คลายๆ คำากลอน เนอความในเพลงสวนใหญจะเปนแนวเกลยวกนของหนมสาว โอกาสทใชร ำาโทน มการประกอบพธกรรม และรำาโทน สถานทนยมเลนรำาโทน กคอ ลานกวางๆ เชน ลานหนาบาน ลานวด คณะรำาโทนของชาวตำาบลบานบวชม

17

มทงผหญงและผชาย มตงแต วยเดก และวยผสงอาย โดยมการอนรกษรปแบบวฒนธรรมดงเดม ผสมผสานกบการพฒนาใหมความทนสมยตามยคสมย ในการอนรกษวฒนธรรมทองถนในชมชนตองเปนความรทจะทำาใหชมชนเกดความตระหนกในวฒนธรรมทองถนของตน และตองอยในรปแบบทสามารถเผยแพรไดอยางตอเนอง เพอใหเกดการดำาเนนการครอบคลมทกมตทงระบบเชอมโยง ทองถน ทองท และชมชน สอดคลองกบงานวจยของ ชานนท วสทธชานนท (2558) ศกษาพบวา การสบทอดและสบสานภมปญญาชาวบานในตำาบลคลองแดน อำาเภอระโนด จงหวดสงขลา มการสบสานภมปญญาชาวบานผานบรรพบรษ พอแม ปยา ตายาย และญาตพนอง ซงภมปญญาชาวบานสวนใหญเกดจากการประกอบอาชพของครอบครว ทำาใหภมปญญาบางสวนยงคงมรนลกรนหลานสบตอกนมา และสอดคลองกบงานวจยของจามร พงษไพบลย (2550) ซงพบวา ความหมายของการเรยนรและสบทอดภมปญญาทองถน หมายถง การรบรและสามารถเลนและรองไดอยางถกตองตามแบบแผนโดยผานการถายทอด จากบคคลในชมชนหรอครอบครว ประสบการณในการเรยนรและสบทอดภมปญญาทองถน มทงแบบทางตรงและแบบทางออม มการสบทอดโดยวธครพกลกจำาและฝกปฏบตจรง กระบวน การเรยนรและสบทอดเปนรปแบบผสมผสานมทงแบบทางตรงและแบบทางออม

4. การสบสานภมปญญาทองถน ลกษณะภมปญญาทองถนของชาวบวชมคอ ความฉลาดของบรรพบรษในการดำารงชวตตามสภาพแวดลอมอาศยอย เปนทกษะ ความรความสามารถทสะทอนออกในการดำาเนนชวตประจำาวน โดยมการสะสมตงแตอดตสบทอดสงตอจากรนสรน มการสบสานภมปญญาทองถน เปนความรความสามารถทไดจากการเรยนรจากครอบครวผานการดำาเนนชวตประจำาวน และ จากการหาความรเพมเตมจากแหลงขอมลตาง ๆ เชน จาก

18

การคนควาเอกสาร จากการสอบถาม การเรยนรจากผใกลชดหรอปราชญชาวบานภมปญญาภายในชมชนและนำาไปฝกฝนเพมเตมจนสามารถนำาไปปฏบตไดจรงจงนำาไปถายทอดสงตอใหแกเยาวชนรนตอไปหรอแกผทสนใจโดยมลกษณะ การถายทอดจากการบอกเลา อธบายหรอการแสดงใหเหนผานสอตาง ๆ ทงตอตวบคคล ชมชน และตอประเทศชาต สอดคลองกบงานวจยของกานดา เตะขนหมาก (2554) กลาวไววา กระบวนการเรยนรการทอผามดหมของผทรงภมปญญาการทอผามดหม คอ มลเหตจงใจใหเรยนรคอรายไดและการเหนคณคาภมปญหา วธการเรยนรผานระบบครอบครวและชมชนผสอน ยาย ยา แม พนอง เนอหาทเรยนร ลวดลายการมด การยอม การใหสการทอ วธการสบทอดผานระบบครอบครว กลมชมชน และการเปนวทยากรผรบการสบทอด ลกหลาน สมาชกกลม คนในชมชน ผสนใจเนอหาทสบทอด และสอดคลองกบงานวจยของจามร พงษไพบลย (2550) ซงพบวา กระบวนการสบทอดประกอบดวยขนตอนสำาคญ 3 ขนตอน ไดแก 1) การเผยแพรโดยการรองและเลนใหผอนรบรและมองเหนคณคา 2) การกระทำาอยางตอเนองโดยมการรองและเลนตาง ๆ ตามโอกาส ทเหมาะสมในสงคม 3) การฝกหดคนรนใหม โดยเนนใหเหนคณคาและความสามารถในการรอง และเลน มเวทสนบสนนการนำาผลงานออกแสดงใหผอนชม

4. เงอนไขทมผลตอการอนรกษวฒนธรรมทองถน พบวา ปญหาทพบในการสบสานภมปญญาทองถน คอ การเปลยนแปลงสภาพแวดลอมและสงคม ทำาใหวถชวตของชาวบวชมเปลยนแปลงไป กระแสวตถนยมและเทคโนโลยททนสมย ททำาใหเยาวชนรนใหมไมสนใจทจะเรยนรภมปญญาทองถนของตน มเพยงเดกและเยาวชนบางสวนทไดเรยนรและสบสานภมปญญาทองถนเฉพาะดานโดยซมซบจากครอบครวผานการดำาเนนชวตประจำาวนเทานน ทำาใหภมปญญาทองถนของตำาบลบวชม ถกละเลย ขาดการยอมรบและ

19

ความสนใจของเดกและเยาวชนรนใหม เสยงตอการสญเสย การอนรกษวฒนธรรมทองถนนนตองใชการจดการความร ชมชนควรสงเสรมกจกรรมการเรยนรภมปญญาทองถนในชมชนอยางตอเนอง เพอสรางความตระหนกถงความสำาคญของภมปญญาทองถน และมความภาคภมใจในทองถนของตนเอง การจดการความรของชมชนเขมแขงอยางยงยนเปนเรองททาทายตอชมชน ขนอยกบชมชนวามระบบการเรยนรและการถายทอดความรจนนำาไปสการจดการความรในชมชนผานสถาบนของชมชน ชานนท วสทธชานนท (2558) ศกษาพบวา การสบทอดและสบสานภมปญญาชาวบานในตำาบลคลองแดน อำาเภอระโนด จงหวดสงขลา ในปจจบนเปนทนาเสยดายทภมปญญาสวนหนงแทบจะไมเหน และไมมผสบทอดตอแลว เพราะอทธพลจากเทคโนโลยสมยใหมทเขามาแทรกแซงจนภมปญญาชาวบานนนคงเหลออยเพยงคำาบอกเลาเทานน ซงการสรางการมสวนรวมเพอใหเกดการอนรกษ พบวา การสรางกลมของแตละภมปญญา การสงเสรม และการสรางความรวมมอจากชมชน สถานศกษา หนวยงานภาครฐและสถาบนศาสนา เปนสงทผเชยวชาญไดใหขอเสนอแนะวาสามารถทำาใหเกดการมสวนรวมและการอนรกษได สอดคลองกบ ทรงคณ จนทจร, พสฏฐ บญไชย และไพรช ถตยผาด (2552) ทไดศกษาพบวา ศลปหตถกรรมทองถนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคใต มความเกยวเนองดวยวฒนธรรมการดำารงชวตของผคนในชมชน ซงทำาใหคณคาทางอตลกษณของผลตภณฑมความโดดเดน และมเอกลกษณเฉพาะ โดยทศลปหตถกรรมเหลานนไดสงสมคณคาความเปนทองถนในแตละภมภาคไวพรอมทจะไดรบการสบทอดและประยกตใชในวถการดำาเนนชวตของคนในทองถนไดอยางยงยนแมกระแสโลกาภวตน ความกาวหนาดานวทยาศาสตร เทคโนโลยจะเขามามบทบาทตอชมชนและทองถน

20

ขอเสนอแนะขอเสนอแนะจากการศกษา1. ภาครฐ ควรสนบสนนและสงเสรมการอนรกษและการ

จดการความรโดยใหการสนบสนนดานโครงสรางพนฐานและประสานการพฒนาระหวางชมชน วด และโรงเรยน ในรปแบบโครงการพฒนาชมชน เพอใหชมชนเขมแขงยงขน

2. ชมชน ควรสนบสนนใหเดกและเยาวชนชาวกลมอน ๆ มโอกาสไดเขารวมกจกรรมทางภมปญญาทองถน เนองจากยงคงมเยาวชนกลมอน ๆ ทมความสามารถแตไมกลาแสดงออก ไมมเพอนเปนสมาชกในกลมเมลดขาวหรอรจกกบปฏบตงานวฒนธรรมภมปญญา

3. ทองถน ควรใหการสนบสนนชมชนดานบคลากรและงบประมาณในการเกบรกษาภมปญญาและวฒนธรรมทองถนใหคงอย

ขอเสนอแนะสำาหรบการศกษาวจยตอไป1. การวจยครงตอไปควรศกษาการนำาวฒนธรรมทองถนและ

ภมปญญาทองถนไปใชในการพฒนาการทองเทยวของชมชนโดยใชฐานของวฒนธรรมทองถนเปนฐานทรพยากรการทองเทยว

2. ควรใชการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เพอการจดทำาแผนพฒนาเพอการอนรกษวฒนธรรมทองถน ภมปญญาทองถนและองคความรชมชนใหยงยน

เอกสารอางองกานดา เตะขนหมาก. (2554). กระบวนการเรยนรและสบทอด

ภมปญญาการทอผามดหมของผทรงภมปญญาไทพวน บานหนปก อำาเภอบานหม จงหวดลพบร. กรงเทพฯ: สำานกงานวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรม.

21

คณะกรรมการครสภาอำาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร. (2540). ชยบาดาลบานเรา.หนงสอเสรมประสบการณ ชดความรเรองทองถน. โรงพมพมงเมอง.

จามร พงษไพบลย. (2550). กระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญาทองถน : กรณศกษา "เพลงโหงฟาง" ของจงหวดตราด. วทยานพนธ สาขาวชาพฒนศกษา มหาวทยาลยบรพา.

ชานนท วสทธชานนท. (2558). การมสวนรวมของประชาชนในการอนรกษภมปญญาชาวบานในตำาบลคลองแดน อำาเภอระโนด จงหวดสงขลา. สารนพนธ สาขารฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยหาดใหญ.

ชาญวทย ตรประเสรฐ. (2549). พพธภณฑพนบาน การแสดงทางวฒนธรรมและกระบวนการรอฟ น ความเปนไทยเบง. วทยานพนธสงคมวทยาและมนษยวทยามหาบณฑต (มนษยวทยา) มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ธนพชร นตสาระ. (2557). แนวทางการอนรกษวฒนธรรมดนตรของชาวกะเหรยง ตำาบลบานจนทร อำาเภอกลปยาณวฒนา จงหวดเชยงใหม. มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม.

ทรงคณ จนทจร, พสฏฐ บญไชย และไพรช ถตยผาด. (2552). คณคาอตลกษณศลปวฒนธรรมทองถนกบการนำามาประยกตเปนผลตภณฑทองถนเพอเพมมลคาทางเศรษฐกจและการทองเทยวเชงวฒนธรรม ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคใต. กรงเทพฯ: กระทรวงวฒนธรรม.

บรณเชน สขคม และธนพล วยาสงห. (2556). วฒนธรรมอาหารพนบานของกลมชาตพนธกยจงหวดศรสะเกษ. มหาวทยาลยราชภฎศรสะเกษ.

22

พลอยภทรา ตระกลทองเจรญ. (2557). การศกษาความตระหนกในการอนรกษมรดกทางวฒนธรรมผานกระบวนการการมสวนรวม กรณศกษา: หมบานศาลาแดงเหนอ เชยงรากนอย. วทยานพนธ สถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรมภายใน มหาวทยาลยกรงเทพ.

สรตน เลศลำา และคณะ. (2553). โครงการศกษาความเชอมโยงของวฒนธรรมทองถนสมยอดตถงปจจบน เพอพฒนาฐานขอมลวฒนธรรมและอารยธรรมโบราณ ในพนทบรเวณลมแมนำาโขงและคาบสมทรมลายา. กรงเทพฯ: สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).