1

ခကျခငးထတျပနရန မတလ ၃၀၊ ၂၀၁၅ခႏစ။ ဆကသြယရန။ အတလနတာ - Soyia Ellison, soyia.ellison@emory.edu

ရနကန - Stefan Krause, skrause@mail.cceom.org

Carter Center မ ျမနမာႏငင၏ ေ႐ြးေကာကပြလပငနးစဥႏင ပတသကသည အစရငခစာႏင အႀကျပခကမား ထတျပန

အတလနတာ - Carter Center ၏ ယေန႕ထတျပနေသာ ေလလာေရးမစရငအစရငခစာအရ ျမနမာႏငင ျပညေထာငစေ႐ြးေကာကပြေကာမ႐ငသည ၂၀၁၅ အေထြေထြေ႐ြးေကာကပြ မတငမႀကတင၍ ေ႐ြးေကာကပြ လပငနးစဥ ပြငလငးျမငသာမႈရေစေရးႏင မနကနျပညစေစေရးတ႕အတြက ႀကးပမးလပေဆာငေနသည ျဖစပါသည။ သ႔ေသာျငားလညး လာမညေ႐ြးေကာကပြမားတြင မဆႏၵ႐ငမား၊ ႏငငေရးပါတမားႏင အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားထမ ယၾကညမႈရရႏငဖ႕ဆလင အဓကစနေခၚမႈမားက ကငတြယေျဖ႐ငးရန လအပေနပါသည။ Carter Center မ အဓက ေတြ႔ရခကမားတြင ေအာကပါတ႔ ပါဝငသည။

ႏငငတကာႏင ျပညတြငး ေစာငၾကည ေလလာမႈ - ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငသည ေရြးေကာကပြလပငနးစဥက ေစာငၾကညေလလာရန ႏငငတကာေစာငၾကည ေလလာသမားက ဖတၾကားရန ကတျပၿပးျဖစၿပး ေစာငၾကညေလလာသမား လကနာရမညကငဝတႏင အသအမတျပလႊာ ထတေပးသည လပငနးစဥ ေရးဆြေရးတြငလညး ျပညတြငးေစာငၾကည ေလလာသ အဖြ႕အစညးမားႏင တကၾကြစြာပးေပါငးလပေဆာငခပါသည။ ဤသညမာ အျပသေဘာေဆာငေသာ ေျခလမးတစချဖစၿပး ၂၀၁၀ ေရြးေကာကပြမားႏင ၂၀၁၂ ၾကားျဖတ ေရြးေကာကပြမားႏငလညး သသသာသာကြျပားျခားနားပါသည။ Carter Center ၏

2

ကြငးဆငးဝနထမးမားသည ျပညနယမားႏင တငးေဒသႀကးမားတြင ကန႔သတမႈအနညးငယမအပ ကယျပန႔စြာ ေဆာငရြကႏငခြင ရရခပါသည။

ေ႐ြးေကာကပြဆငရာ မေဘာင - အေျခခဥပေဒဆငရာ မေဘာငတြင ႏငငတကာဒမကေရစ စသတမတခကမားႏင ယဥပါက သသာသည အားနညးခကမား ရေနေသးေသာလညး၊ ႀကတငမေပးျခငး လပငနးစဥကသ႔ေသာ အဓက ကြာဟေနသည အေၾကာငးအရာမားက နညးဥပေဒမားက ကငတြယေျဖရငးေပးႏငခလင လအမားယၾကညလကခေသာ ေ႐ြးေကာကပြမား ကငးပေရးကပပးမႈျဖစေစမည အလားအလာ ရပါသည။

ႏငငေရးအရ ပါ၀ငလပကငႏငခြငေနရာ - ႏငငေရးလပခြင ပြငလမးလာမႈသည ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးအလက ကြျပားျခားနားေသာလညး ၂၀၁၀ ခႏစႏင ၂၀၁၂ခႏစ တ႔ထက ပမလြတလပေသာ ဝနးကငျဖစေၾကာငး ႏငငေရးပါတမား၊ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားႏင မဒယာမားက ေယဘယအားျဖင ေျပာၾကပါသည။ ေျပာငေျပာငတငးတငး စတအေႏာငအယက ျဖစေအာငလပေဆာငမႈ၊ ၿခမးေျခာကမႈတ႔ အားေဖာျပျခငး နညးေသာလညး ေျမယာသမးဆညးမႈ မားႏင႔ အဂတလကစားမႈမား ကသ႔ေသာ ထလြယ႐လြယကစၥရပမားက ေဖာထတရာတြင အစးရ၊ တပမေတာႏင တငးရငးသား လကနကကငမားထမ ဆးရြားသညတန႕ ျပနမႈမားျဖစလာမညဟသည က ေၾကာကရြ႕ စးရမမႈမား အေတာမားမားတြင႐ေနပါသည။

မေပးပငခြငႏင ႏငငေရးအရ ပါဝငႏငမႈ - ယာယသကေသခ လကမတသကတမး ကနဆးမႈ အစအစဥခမတမႈသည အစးရက အဆပါလကမတကငေဆာငသမားအား သကေသခလကမတ အသစရရရန လငျမနစြာမလပေဆာငပါက ၎တ႔၏ မေပးခြငမား ဆး႐ႈးရမညရလာဒ ထြကေပၚလာႏငပါသည။ အဆပါ သကေရာကမႈက ခစားရမည လအမားစမာ တငးရငးသားအပစ မားႏင ဘာသာေရးလနညးစမားမ လမားျဖစၿပး အမားစမာ ရခငျပညနယမ ႐ဟငဂာမား ျဖစပါသည။ ဤသညမာ စးရမရသည အေရးပါသည အပငးတစခ ျဖစပါသည။

လမးေရးဆငရာ တငးမာမႈမား - Carter Center မ သြားေရာကခေသာ ျပညနယႏင

တငးေဒသႀကးမားတြင လမးေရးတငးမာမႈမားမာ စးရမဖြယ ထးထးျခားျခား လကၡဏာတစရပ အေနျဖင ထြကေပၚေနသညက မေတြ႔ရေသာလညး၊ မြတဆလငဆန႔ကငေရး ေရးသားေျပာဆ ေနမႈမားမာ ပမနလျဖစေနၿပး လနညးစ ဘာသာေရးအသငးအဝငး ေခါငးေဆာငမားက ေ႐ြးေကာကပြ လပငနးစဥမားသည လမးေရး တငးမာမႈမားက ပမ ဆး႐ြားေစမည သ႔မဟတ ပဋပကၡျဖစလာမညက စးရမေၾကာငး ထတေဖာ ေျပာဆၾကပါသည။ ဘာသာေပါငးစ ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးမႈမားႏင ပဋပကၡ ေျဖရငးမႈမားက ပမ ႀကးစားအားထတရနမႈမား လအပေနပါသည။

3

ေ႐ြးေကာကပြဆငရာ မနကနျပညစမႈ တးတကေစျခငး - ႀကတငမေပးရာတြင ပြငလငးျမငသာမႈ မရျခငး အထးသျဖင တပမေတာႏင အးမအမမမား၊ ေ႐ႊ႕ေျပာငးေနထငသမား၏ မေပးျခငးမားသည ၂၀၁၀ ေ႐ြးေကာကပြတြင အဓက ျပနာျဖစေသာ နယပယမားအျဖစ ေတြ႕ရခရၿပး ၎တ႔က ဆကလက အာရစကသတျပရန လအပေနပါေသးသည။ ေ႐ြးေကာကပြ လပငနးစဥ၏ အဆပါအစတအပငးမားက အျပညအဝေစာငၾကညႏငေစရန လပေဆာငေပးမညဟေသာ ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရင၏ ကတကဝတသည ေ႐ြးေကာကပြက ယၾကည လကခလာမႈက ေသခာေစမည အေရးပါသည လကၡဏာတစရပ ျဖစပါသည။

ေ႐ြးေကာကပြ စမခန႔ခြျခငး - အဆငတငးတြင ေ႐ြးေကာကပြေကာမရငမား၏ အဖြ႔ဝငခန႔အပျခငးက

ျပဌာနးသတမတေသာ စညးမဥးမားက ပမေကာငးမြနေအာငႀကေဆာငႏငပါသည။ အမားမ လကခထားၾကေသာ သျမငခကတစခမာ ေ႐ြးေကာကပြ ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမားက ေဒသဆငရာ အစးရအပခပေရးမားအေပၚ မခရျခငးမာ ၎တ႔၏ သမာသမတကမအေပၚ သကေရာကမႈမား ႐သညဟ၍ ျဖစပါသည။ တခနတညးတြင Carter Center ေရာက႐ခေသာ ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမားသည ေယဘယအားျဖင ေစာငၾကညေလလာမႈက တခါးဖြငေပးထားၿပး၊ မဆႏၵ႐ငစာရငးျပစမႈမား ကသ႔ေသာ ၎တ႔၏လပေဆာငမႈမားက ကၽြမးကငမႈ႐ရ၊ ပြငလငးျမငသာမႈ ႐႐ လပကငရန သႏၷ႒ာနခထားေၾကာငး ျပသၾကပါသည။

တငးရငးသားလကနကကငအပစမား ထနးခပေသာ နယေျမမားတြင ကငးပေသာ

ေ႐ြးေကာကပြမား - ေ႐ြးေကာကပြမား၏ ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥအေပၚ သကေရာကမႈမားက စးရမမႈမား ႐ေနေသာလညး တငးရငးသားပါတမားက ေ႐ြးေကာကပြမား ကငးပႏငလမမညဟ အေကာငးျမငမႈက ထတေဖာေျပာၾကားခၾကပါသည။ မမတ႔ေရာက႐ခေသာ ေနရာမားတြင လကနကကငအပစမားက ၎တ႔ ထနးခပထားေသာ ေဒသမားတြင ေ႐ြးေကာကပြက ေႏာငယကလမမည မဟတသညအျပင ျဖစေျမာကေအာင ကညမႈပငေပးလေၾကာငး ေျပာၾကပါသည။ ႐မးျပညနယႏင ကရငျပညနယမ နယစပၿမ႕အခ႕မလြ၍ ျဖစပါသည။ ႐မးျပညနယေတာငပငး႐ ပအ႔ဝကယပငအပခပခြငရေဒသႏင လြငလငခ႐ငတ႔ အပါအဝင အခ႕ေဒသမားတြင ႏငငေရး ေနရာမာ သသသာသာ ကန႔သတထားသညက ေတြ႔ရပါသည။

အကယ၍ ေ႐ြးေကာကပြက ပြငလငးျမငသာမႈ႐စြာႏင အားလးပါဝငမႈ႐စြာျဖင ကငးပႏငခလင

ေ႐ြးေကာကပြမားသည ျပညသလထ၏ စတခလကခ ယၾကညမႈက တညေဆာကႏငခြင ေပးႏငမညသာမက ဒမကေရစ ျပျပငေျပာငးလေရးမားအတြက အစးရ၏ ကတကဝတက သ႐ပေဖာျပရာလညး ေရာကပါသည။ Carter Center သည မမတ႔၏ ေတြ႔႐ခကမားအေပၚ အေျခခ၍ ျပညေထာငစ ေ႐ြးေကာကပြ ေကာမ႐င၊

4

ျမနမာအစးရႏင အျခားႏငငေရး နယပယမ အဓကပဂၢလမားက ေအာကပါအတငး အႀကျပခကမား ေပးလပါ သည။

ျပညေထာငစ ေ႐ြးေကာကပြ ေကာမရင (UEC)

ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငသည ေ႐ြးေကာကပြလပငနးစဥနင ပတသက၍ ပမရငးလငးေအာင၊ ပြငလငးျမငသာမႈရေအာင တး၍ လပေဆာင ႏငပါသည။ ေ႐ြးေကာကပြ လပငနးစဥ၏ သြငျပငလကၡဏာအမးမးအတြက ႀကးၾကပစမရန ကနရေနေသာ နညးဥပေဒမား၊ ညႊနၾကားခကမားႏင လပငနးလမးညႊနမားက ေနာကဆးေရးဆြ အတညျပ ၍ အျမနဆး အခနမ ထတျပနေပးျခငးျဖင ႏးႏြယပါဝငသမားအတြက စတခလကခ ယၾကညမႈရရ လပေဆာငႏငေရးက အေထာကအကျပပါသည။ ဤေနရာတြငပင ေကာမရငအေနျဖင ႏငငအမားစတြင လပေနက သတမတခကတစခလ ျဖစေနေသာ ေ႐ြးေကာကပြ အခနဇယားက ေရးဆြထတျပနရန စဥးစား ႏငပါေသးသည။

ႀကတငမေပးျခငးႏင အးမအမမ ျဖစေနရသ ျပညသမား မေပးႏငေရးႏင စပလဥးေသာ စညးမဥး စညးကမးမားႏင လပငနးစဥမားက ရငးရငးလငးလငးျဖစေစျခငးမာလညး ေ႐ြးေကာကပြ လပငနးစဥ တြင စတခလကခ ယၾကညမႈရရ လပေဆာငႏငေရးက တးတကေစမည ႀကဆရမည ေျခလမးတစခ ျဖစပါသည။ တပမေတာႏင ျပညသရ႕ တပရငးမားတြင ႀကတငမေပးျခငး လပေဆာငမႈ အပါအဝင လပငနးစဥမားက ေစာငၾကညေလလာသမားႏင ပါတကယစားလယမား အျပညအဝ လကလမးမ ေလလာႏငေအာင ညႊနၾကားခကမားတြင ခြငျပထားသငပါသည။

လပငနးစဥတြင ခြျခားဆကဆမႈမရေရးႏင လတငးမဆႏၵေပးပငခြငက အေကာငအထညေဖာႏငမႈ ေသခာေစရန ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငအေနျဖင မဆႏၵ႐ငစာရငး ျပစရာတြင အဆးစြနဆး အားလးပါဝငမႈရေအာင ျဖညဆးေဆာင႐ြကသငပါသည။

ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငအေနျဖင အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားႏင ပးေပါငး

ေရးဆြလကရေသာ ေစာငၾကညေလလာသမားအတြက အသအမတျပလႊာထတေပးေရး လပငနးစဥႏင ကငဝတမားက ေနာကဆးေရးဆြ အတညျပျခငးသည ေ႐ြးေကာကပြ လပငနးစဥ ပြငလငးျမငသာမႈက ဥးတညေစေသာ အေရးပါေသာ ေျခလမးတစချဖစပါသည။ အတညျပၿပး အသအမတျပလႊာထတေပးျခငး လပငနးစဥက အျမနဆးစတငႏငသညႏင အမ ေစာငၾကညေလလာသမားသည ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငမ တရားဝငအသအမတျပမႈ ႏင အလပလပႏငၾကမည ျဖစပါသည။

5

အမးသမးမားႏင တငးရငးသားအပစဝငမားက ေကာမရင အဖြ႔ခြမား၏ အဖြ႔ဝငမားအျဖစ ခန႔အပ ျခငးသညလညး ျမနမာႏငငတြင အမးမးကြျပားျခားနားမႈအေပၚ ပမထငဟပေပးႏငမညျဖစၿပး ေကာမရငအဖြ႔ခြမား၏ လပငနးမားအေပၚ ျပညသမား ယၾကညစတခမႈက တးတကေစႏငပါမည။

ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငအေနျဖင ျပညေထာငစအဆငတြင ႏငငေရးပါတမားျဖင

လညးေကာငး၊ လထအေျချပအဖြ႔ အစညးမားႏငလညးေကာငး ထေတြ႔ဆကဆမႈမား လပေဆာငခသညနညးတ ေဒသဆငရာအဆငတြငလညး ေ႐ြးေကာကပြေကာမရငအဖြ႔ခြမားႏင ႏးႏြယပါဝငသမားၾကား ပမထေတြ႔ဆကဆမႈမား လပၾကရန ေကာမရငအေနျဖင အားေပးသငပါသည။ ဤသ႔လပေဆာငျခငးျဖင ေ႐ြးေကာကပြလပငနး စဥမားအေပၚ ျပညသမား အသပညာ ပမတးတကရရႏငၿပး ေကာမရငအဖြ႔ခြမား၏ လပေဆာငမႈ မားတြငလညး ပမ ယၾကညမႈရရလပလာႏငပါမည။

ျမနမာအစးရ

ဒမကေရစနညးကေသာ ေ႐ြးေကာကပြလပငနးစဥတြင လြတလပစြာ ဖြ႔စညးခြင၊ စေဝးခြငႏင ေဖာ ထတခြငတ႔သည လြနစြာအေရးႀကးေပရာ အာဏာပငမားအေနျဖင ထအခြငအေရးမားက အျပညအဝ ခြငျပသငေပသည။ အမားျပညသ ေတြ႔ဆပြမား ကငးပျခငးအတြက လအပခကမားက သးသပ၍ ႐း႐ငးေအာင လပေဆာငေပးျခငးသည ႏငငေရးပါတမားႏင ကယစားလယေလာငးမားအေနျဖင ၎တ႔၏ အျမငမားက မဆႏၵရငမားသ႔ ဆကသြယ ေျပာၾကားရာတြင လေလာကၿပး ညမေသာ အခြငအလမးမား ရေစႏငျခငးက ျမငတငေပးႏငပါသည။ လထအေျချပအဖြ႔အစညး မားႏင သတငးစာဆရာမားသညလညး အေႏာငအယကေပးခရမႈ၊ အတားအဆးခရမႈႏင လကတန႔ျပနမႈမားက မေၾကာကဘ အလပလပႏငသည စြမးရည တးတကႏငေစမည ေျခလမးမား လပေဆာငေပးသငပါသည။

မေပးပငခြငဆသည အေျခခရပငခြငက ေလးစားမႈရေၾကာငး ေသခာေစရန၊ လကရမဆႏၵရင စာရငးတြင ပါဝငေနသအခ႕ ယာယသကေသခလကမတ သကတမးကနဆးေၾကာငး ဆးျဖတျခငးျဖင ၎တ႔၏ မေပးပငခြငက မဆး႐ႈးသငေပ။

ျပညတြငးႏင ႏငငတကာ ေစာငၾကညေလလာသမား၏ လြတလပစြာေ႐ြ႕လားသြားလာခြငက

အာမခေပးသငၿပး၊ လၿခေရးႏငဆငေသာ တာဝန႐ပဂၢလမားကလညး ေစာငၾကညေလလာသ မား၏ လပငနးေဆာင႐ြကမႈမားက ဝငေရာကစြကဖကရန ခြငျပမထားသငေပ။

6

အားလးေသာ ႏးႏြယပါဝငသမား

တငးရငးသား လကနကကငအပစမားအေနျဖငကလညး ႏငငေရးပါတမား၊ အရပဖက အဖြ႔အစညးမား၊ ေစာငၾကညေလလာသမား၊ သတငးစာဆရာမား သ႔မဟတ ေ႐ြးေကာကပြ ေကာမရငအဖြ႔ခြမား၏ လပငနးမားတြင တားဆးမႈမား မလပေဆာငပါဟ ကတျပမႈမား ျပထားသငပါသည။

ႏငငေရးႏငဆငေသာ အဓကပဂၢလမားသည ႏငငေရးႏင ပတသကေသာ လပငနးေဆာင တာမား လပေဆာငေနစဥအတြငး အမနးပြားေစေသာ စကားလးမား အသးျပျခငး သ႔မဟတ လႈ႕ေဆာေသာ၊ ခြျခားမႈရေသာစကားမား အသးျပျခငးက ေ႐ာငၾကဥသငပါသည။ ဤေနရာ တြင လကရႏငငေရးပါတမားက ကငဝတမားေရးဆြေနျခငးမာ ႀကဆသငသည တးတကမႈ ျဖစၿပး ေနာကပငးတြင ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငႏင သေဘာတညမႈ ရယရမညျဖစပါသည။ အစးရႏင လၿခေရး ဆငရာ တာဝနရပဂၢလမားသည တငးမာမႈ ျမငမားေနေသာ ေဒသမားမ လနညးစအသငးအဝငးမားက အကာအကြယေပးေရး ေျခလမးမား လပေဆာငသင ပါသည။ ဘာသာေပါငးစ ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးပြမားက တကကြစြာေထာကခ ကညသငပါသည။

ေနာကခအေၾကာငး

ဤအစရငခစာသည Carter Center၏ ျမနမာႏငငတြင ေစာငၾကည ေလလာျခငး တာဝနအရ အႀကေတြ႔႐ခကမားက အကဥးခပ ေဖာျပျခငးျဖစၿပး ၂၀၁၄ခႏစ ဒဇငဘာလမ ၂၀၁၅ခႏစ ေဖေဖာဝါရလအတြငး ကယားျပညနယ၊ ကရငျပညနယ၊ မြနျပညနယ၊ ႐မးျပညနယ၊ ဧရာဝတတငးေဒသႀကးႏင မႏေလးတငးေဒသႀကးမားသ႔ ကြငးဆငး သြားေရာကျခငး၊ ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးမားက အေျချပထားပါသည။ ဤသ႔သြားေရာကစဥအတြငး Carter Center သည အမးမး ေသာ လအပစမားက ေတြ႔ဆ၍ ေ႐ြးေကာကပြ မေဘာငမား၏ အားနညးခက၊ အားသာခက ေရြးေကာကပြ ျပငဆငမႈအေျခအေန၊ ႏငငေရးအရ လပပငခြငေနရာ အတငးအတာမားက ေလလာခပါသည။ Carter Center သည မမ၏ သးသပမႈမားက ႏငငတကာတြင လကနာၾကသည အခကမား၊ သတမတခကမားက အေျခခ၍ လပေဆာငပါသည။ Carter Center သည ေ႐ြးေကာကပြတရားဝင ေၾကညာသညအထ ကြငးဆငး ေလလာေစာငၾကညမႈမား ဆကလက လပေဆာငသြားမညျဖစၿပး ကန႐သည ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးမားသ႔ သြားေရာကရန အစအစဥ ႐ပါသည။

Carter Center သည အားလးပါဝငေသာ လ႔အခြငအေရးႏငအညျဖစေသာ ဒမကေရစ ေ႐ြးေကာကပြမားႏင အပခပမႈပစမား ျဖစေစရန အလပလပေနျခငး ျဖစပါသည။ Carter Center အား

7

ေ႐ြးေကာကပြ ေစာငၾကညေလလာျခငးႏင အကအညေပးေရးတြင ကၽြမးကငမႈ႐စြာ လပေဆာငႏငရန အေရးပါေသာ ပပးထညဝငမႈမားျပျခငးအတြက အသအမတ ျပၾကပါသည။ ေ႐ြးေကာကပြ ေစာငၾကညျခငးႏင လ႔အခြငအေရးၾကား အဆကအစပက အားေကာငးေအာင လပေဆာငေပးျခငး၊ ေ႐ြးေကာကပြမားႏင အစးရ၏ လပေဆာငမႈမားသည ႏငငတကာဥပေဒမားက အေျခခသည ဒမကေရစလကနာကငသးရမည အခကမားႏငကကညမႈ ႐၊မရ ေစာငၾကညႏငရန အရပဖကလမႈ အဖြ႔အစညးမား၏ စြမးေဆာငရည ျမငတငေပးျခငး၊ ကမာၻတစဝနး ဒမကေရစအပခပေရး အားေကာငးေစရန ကညျခငးမား လပေဆာငေနပါသည။ Carter Center သည ၁၉၈၉ခႏစမ စ၍ ႏငငေပါငး ၃၈ႏငငတြင ေ႐ြးေကာကပြေပါငး ၉၉ ခက ေစာငၾကညေလလာခပါသည။ Carter Center သည ၎၏ တာဝနမားက ႏငငတကာေ႐ြးေကာကပြ ေစာငၾကညေလလာျခငးဆငရာမမား၊ ေၾကျငာခကမားႏင ၎ႏင အတ တြေနေသာ ကငဝတမားႏငအည လပေဆာငပါသည။ အစရငခစာ အျပညအစက ဤေနရာတြင ၾကညရႈႏငပါသည။: http://www.cartercenter.org/resources/pdfs/news/peace_publications/election_reports/myanmar-

033015-burmese.pdf

###

“ၿငမးခမးေရး တကပြဝငေနေသာ၊ ေရာဂါမားက တကခကေနေသာ၊ ေမာလငခကက တညေဆာကေနေသာ” The Carter Center Carter Center သည အကးအျမတမရာသည အစးရမဟတေသာ အဖြ႔အစညးျဖစၿပး ႏငငေပါငး ၈၀ေကာ မ ျပညသမား၏ဘဝ တးတကေရးက ကညလက႐ရာ ပဋပကၡ ေျဖရငးေပးျခငး၊ ဒမကေရစ၊ လ႔အခြငအေရးႏင စးပြားေရး အခြငအလမးမား တးတကေစျခငး၊ ေရာဂါပးမား ကာကြယေပးျခငး၊ စတကနးမာေရးေစာငေ႐ာကမႈ တးတကေစျခငးမား လပေဆာငေနပါသည။ Carter Centerက ကမာတစဝနး ၿငမးခမးေရးႏင ကနးမာေရးတးတကမႈရေစရန ၁၉၈၂ခႏစ တြင အေမရကန သမၼတေဟာငး ဂငမကာတာ ႏင ဇနးျဖစသ ႐စလငးကာတာ တ႔က Emory တကသလႏင မတဖကျပ၍ တညေထာငခပါသည။

8

Carter Center ျမနမာႏငငမစရင၏ ပဏာမေတြ႔ရခကမား

၂၀၁၄ခႏစ ဒဇငဘာလ - ၂၀၁၅ ခႏစ ေဖေဖာဝါရလ

နဒါနးႏင အကဥးေကာကႏႈတခက

ျမနမာႏငငတြင ၂၀၁၅ ခႏစ ႏစကနပငး၌ ကငးပရနစစဥထားေသာ အေထြေထြေရြးေကာကပြမားသည ၂၀၁၁ ခႏစမ စတငခေသာ ႏငငေရးျပျပငေျပာငးလျခငးလပငနးစဥ ေရ႕သ႕လမးမည အဓကေျခလမးဟ မတယႏငပါသည။ အစးရအေပၚ မယၾကညမႈ ျမငမားသညတငေအာင သာမာနျပညသလထသည ေရြးေကာကပြမားအေပၚ အလးစ အေကာငးျမငထားပရကာ၊ မေပးရန အားပါးတရ ရညရြယထားၾကသည။1 ၂၀၁၀ ေရြးေကာကပြ၊ ၂၀၁၂ ၾကားျဖတေရြးေကာကပြတ႔ႏင မတထးျခားသညမာ ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ တစခလးအား ေစာငၾကညအကခတမည ႏငငတကာႏင ျပညတြငး ေစာငၾကညေလလာေရးအဖြ႔မားက ဖတၾကားရန အစးရက လသရငၾကား ကတက၀တျပချခငးျဖစသည။ Carter Center သည ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြေကာမရင၏ ဖတေခၚမႈျဖင ေရြးေကာကပြေစာငၾကညေလလာေရးအား ပမကယျပန႕ စြာလပေဆာငရနအတြက ေရြးေကာကပြအႀကကာလ အေနအထားအကျဖတမႈမား၊ ႀကတငျပငဆငမႈမားက ေဆာငရြကေနပါသည။ ယခအစရငခစာသည ၂၀၁၄ ခႏစ ဒဇငဘာလမ စတင၍ ျပညနယႏငတငးမားသ႕ ျဖန႕ကကေလလာထားေသာ Carter Center ၏ ပထမဆးေသာ အစရငခစာျဖစသည။

ဤပဏာမအကျဖတမႈတြင Carter Center အေနျဖငေတြ႔ရသညမာ ေရြးေကာကပြလပငနးစဥက ပမပြငလငး ျမငသာရနႏင လသလ ထနးခပကငတြယမႈမား ေလာနညးေစရန ႀကးပမးအားထတမႈမား လပေဆာငေနျခငး ျဖစပါသည။ သ႔ေသာ ေရြးေကာကပြမားသည မဆႏၵရငမား၊ ႏငငေရးပါတမားႏင႔ လထအေျချပ အဖြ႔အစညးမား၏ ယၾကညမႈရဖ႕ဆလင အဓကကေသာ စနေခၚမႈမားက ကငတြယေျဖရငးရန လအပေနပါ ေသးသည။ အဓက ေတြ႔ရခကမားမာ-

ေရြးေကာကပြဆငရာ မေဘာင။ ။ဒမကေရစေရြးေကာကပြမား ႏငငတကာစႏႈနးမားႏငအည ျဖစေရးအတြက အေျခခဥပေဒဆငရာေဖာျပခကတြင သသာသည အားနညးခကမား ရေသာလညး၊ ဥပေဒဆငရာမေဘာငသည (ႀကတငမေပးစနစကသ႔ေသာ) အဓကဟာကြကမားက ေျဖရငးႏငမည နညးဥပေဒႏင စညးမဥးစညးကမးမား ရေသာေၾကာင႔ ယၾကညရေသာ ေရြးေကာကပြမား ကငးပႏငရန ထနးေကာငးႏငမည အလားအလာရပါသည။

1 ျမနမာႏငင ၂၀၁၄ - ေျပာငးလေနေသာ လ႔ေဘာငတစခမ ႏငငသား အသအျမငႏင တနဖးမား၊ အာရေဖာငေဒးရငး (၂၀၁၄)

9

ႏငငေရးအရ လပကငႏငခြင႔ နယပယ။ ။ႏငငေရးအရ လပကငႏငခြင႔နယပယ ပြငလမးမႈ သည တငးေဒသႀကးမားႏင ျပညနယမားၾကားတြင ကြျပားေနေသာလညး ႏငငေရးပါတမား၊ အရပဖကလ႔အဖြ႔ အစညးမားႏင မဒယာတ႔က ၂၀၁၀ ခႏစ (သ႔) ၂၀၁၂ ခႏစထက ပမလြတလပသည ပတဝနးကငဟ ေယဘယအားျဖင ေဖာျပၾကသည။ ေျပာငေျပာငတငးတငး ေႏာငယကမႈ၊ ၿခမးေျခာကမႈမားႏင႔ ပတသက၍ ေဖာျပမႈ အနညးငယရေသာလညး၊ အေတာမားမားသည ေျမသမးယမႈႏင အကငပကခစားမႈကသ႔ေသာ ထလြယရလြယ ကစၥရပမားကေဖာျပပါက အစးရ၊ တပမေတာႏင တငးရငးသား လကနကကငအပစ မားမ ဆးရြားစြာတန႕ ျပနႏငသညဟ ထငမတစးရြ႕ ၾကသည။

ဆႏၵမေပးခြငႏင ႏငငေရးအရ ပါဝငႏငခြင။ ။ စစဥခမတထားေသာ ယာယသကေသခ လကမတ (TRC) သကတမးကနဆးမႈသည ယာယသသကေသခလကမတ ကငေဆာငသမားအား အေထာကအထား စာရြကစာတမးအသစ ျပနရႏငရန အစးရမ ျမနျမနဆနဆန ေဆာငရြကေပးျခငး မျပပါက ၎တ႕၏ ဆႏၵမေပးပငခြင ရတသမးခရႏငပါသည။ သ႕ပါက ထခကနစနာမညသ အမားစမာ တငးရငးသားလမးစမား၊ ဘာသာျခားလနညးစမားမ ျဖစၾကၿပး အမားစမာ ရခငျပညနယမ ႐ဟငဂာ မားျဖစသည။ ယငးမာ စးရမစရာ ကစၥတစရပျဖစပါသည။

လမးေရး တငးမာမႈမား။ ။ မမတ႔ သြားေရာကခေသာ တငးေဒသႀကးမားႏင ျပညနယမားတြင လမးေရး တငးမာမႈမားသည စးရမစရာအျဖစ ထငဟပျပသျခငး မရေသာလညး မြတဆလင ဆန႔ကငေရး ဝါဒျဖန႔လႈ႔ေဆာမႈက ေတြ႔ရေလရၿပး ၊ ဘာသာျခားလနညးစ အသငးအဝငး ေခါငးေဆာငမားက ေရြးေကာကပြလပငနးစဥေၾကာင ပဋပကၡ ျဖစလာႏငသည ဟေသာ စးရမမႈမား ရၾကသည။ ဘာသာေပါငးစ ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးေရးႏင ပဋပကၡေျပလညေရးအတြက ပမလႈပရားႀကးပမး မႈမား လအပပါသည။

ေရြးေကာကပြဆငရာမနကနျပညစမႈ ျမငမားေစျခငး ။ ႀကတငမေပးမႈတြင ပြငလငးျမငသာမႈ မရျခငး (အထးသျဖင တပမေတာ၏ ႀကတငမေပးမႈ) ႏင အးမအမမ ျဖစရသမားႏင ေရႊ႕ေျပာငးဒကၡသည မား၏ မေပးျခငးတ႔သည ၂၀၁၀ တြင ျပနာမားအျဖစ ေလလာေတြ႔ရရၿပး၊ ဆကလက၍လညး အာရစက သတျပရန လအပပါသည။ ယၾကညရေသာ ေရြးေကာကပြမားျဖစဖ႕ဆလင ဆခပါ လပငနးစဥမားက အျပည႔အဝ ေလလာၾကည႔ရႈႏငရန ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရင၏ ခြငျပခက ကတက၀တျပမႈသည လြနစြာအေရးႀကးပါသည။

ေရြးေကာကပြ စမခန႔ခြမႈ။ ။ အလႊာအားလးရ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငအသးသး၌ အဖြ႔ဝငမား ခန႔အပရာတြင စမခန႔ခြသည စညးမဥးမားက ပမေကာငးမြနလာရန ေဆာငရြကႏငပါသည။ သကဆငရာေဒသအပခပေရးအေပၚ ေရြးေကာကပြေကာမရငခြမား မခေနရမႈသည ၎တ႕၏ သမာသမတကမႈက အားနညးေစသညဟ အမား၏ထငျမငယဆမႈမားလညး ရေနပါသည။ တခနတညးတြင မမတ႔ သြားေရာကခ႔ေသာ ေဒသ ေကာမရငအဖြ႔ခြမားသည ေစာငၾကညေလလာမႈ အေပၚ ပြငပြငလငးလငးရၿပး၊ ၎တ႕၏ လပငနးေဆာငတာမားအား ပေရာဖကရငနယ ပပသသ၊ ပြငလငးျမငသာသညနညးျဖင လပေဆာငမညဟသည ကတကဝတမး ေဖာျပၾကပါသည။

တငးရငးသား လကနကကငအပစ ထနးခပနယေျမမားမ ေရြးေကာကပြမား။ ။ ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥအေပၚ ေရြးေကာကပြ၏ သကေရာကမႈအေပၚ စးရမစရာမား ရေနသညတင ေရြး ေကာကပြမား ကငးပျဖစမညဟ တငးရငးသားပါတမားက အေကာငးျမငၾကသည။

10

ရမးႏငကရငျပညနယရ နယစပၿမ႕နယမားမလြ၍ မမတ႔သြားေရာကခေသာ နယေျမမားရ လကနကကငအပစမားက ၎တ႔ထနးခပနယေျမတြင ျပလပမည ေရြးေကာကပြမားက ဟန႕တားေနာကယကမည မဟတဟ ရညၫႊနးေျပာဆၾကသည။အခ႕နယေျမမားတြငမ ႏငငေရးအရ ပါဝငလပကငႏငခြင႔ နယပယ ႏငငေရးလပခြငသည အကန႕အသတရပရသည။

ႏငငတကာႏင ျပညတြငးေစာငၾကညေလလာမႈ။ ။ေရြးေကာကပြလပငနးစဥက အကခတ ေလလာရန ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငက ႏငငတကာေစာငၾကညေလလာေရးအဖြ႕မားက ဖတၾကားရန ကတက၀တျပထားၿပးျဖစသကသ႕ ၊ ေစာငၾကညေလလာသ လကနာရမညကငဝတႏင႔ တရားဝငအသအမတျပလႊာ ထတေပးေရးလပငနးစဥတ႔ ျပငဆငရာတြငလညး ျပညတြငးေလလာ ေစာငၾကညေရးအပစမားႏင တကကြစြာေဆာငရြကခပါသည။ Cater Center ကြငးဆငး ဝနထမးမားသည တားျမစခကအနညးငယရသညမအပ ကယကယျပန႔ျပန႔အကခတ ေလလာရန ခြငျပခက ရခသည။

အကယ၍ ေရြးေကာကပြမားအား ပြငလငးျမငသာၿပး အားလးပါဝငႏငသည ပစျဖင ကငးပႏငခမညဆလင ယငးသည အစးရ၏ ဒမကေရစနညးက ျပျပငေျပာငးလေရး အေပၚထားရေသာ ကတကဝတမားအား ျမငသာထငသာရေစမညအျပင လထယၾကညမႈ တးတကလာေစမည အခြငအလမးလညး ျဖစေပလမမည။ ယခဥးတညခကအတငး ေဆာငရြကခၿပးျဖစေသာ လပေဆာငခကေကာငးမားက ဆကလကေကာငးမြန ေစရနအလ႕ငာ Carter Center မ ေအာကပါတ႔က အႀကျပအပပါသည။

ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရင

ေရြးေကာကပြလပငနးစဥတြင သကဆငပါ၀ငေနသ (stakeholder) မားအၾကား ယၾကညမႈတညေဆာကရန ပမရငးလငးျပတသားမႈႏင႔ ပြငလငးျမငသာမႈရရန လအပပါသည။ ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငသည ကနရေနေသာ နညးဥပေဒမား၊ ၫႊနၾကားခကမား၊ လမးၫႊနခကမားက အၿပးသတျခငး၊ အခနကက ထတျပနေပးျခငးအားျဖင ယငးကစၥက ကငတြယႏငပါသည။ ယငးအျပင ႏငငအမားစတြင စလပထးလပနညးတစချဖစေသာ ေရြးေကာကပြ အခနဇယားျပကၡဒနတစခ ထတေ၀ျခငးကသ႕ ေဆာငရြကခကမား လပေဆာငျခငးကလညး ေကာမရငအေနျဖင စဥးစားႏငပါသည။

တပမေတာႏင ရစခနးမားႏငပတသကသည ႀကတငမေပးမႈ အပါအဝင ႀကတငမေပးျခငးမနသမႏင အးအမမဒကၡသညမား မေပးျခငးႏငဆငေသာ စညးမဥးႏင လပထးလပနညးမားက ေစာငၾကညေလလာသမားႏင ပါတကယစားလယမားအား အျပညအဝေလလာၾကည႐ႈခြင ေပးသငပါသည။

ေရြးေကာကပြလပငနးစဥတြင ဘကလကမႈ ကငးရငးေစေရးႏင လတစဥးတငး မေပးပငခြင ရေစေရး အတြက ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငအေနျဖင မဆႏၵရငစာရငးအသစ ျပစရာတြင အားလးပါဝငႏငခြငက အျမငဆးေပးသငပါသည။

ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငမ မၾကာမကထတျပနခေသာ (အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား၏ ပါဝငမႈျဖင ေရးဆြခသည) ေစာငၾကညေလလာသမားအတြက လကနာရနကငဝတမားသည အေရးႀကးေသာ ပြငလငးျမငသာမႈ ေဆာငရြကခကမားျဖစသည။ အလားတ ေစာငၾကညေလလာ

11

သမားအေနျဖင ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရင၏ တရားဝငခြငျပခကျဖင လပငနးမား စတငႏငရနအတြက အသအမတျပျခငး လပထးလပနညးမားလညး ေစာလငစြာ ထြကလာရန လပါသည။

ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငသည ေကာမရငအဖြ႔ခြမားတြင အမးသမးမားႏင တငးရငးသား လမးစဝငမားက အဖြ႔ဝငအျဖစတးျမငခန႔အပရန စဥးစားသင႔ပါသည။ ၎သည ျမနမာႏငင၏ ကြျပားစလငမႈက ေကာငးစြာထငဟပမညျဖစၿပး၊ ေကာမရငအဖြ႔ခြမား၏ လပငနးအေပၚ လထ၏ ယၾကညမႈ တးတကလာေစမည ျဖစပါသည။

ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငအေနျဖင႔ ေဒသတြငးရ ေကာမရငအဖြ႔ခြမားႏင႔ ႏငငေရးပါတ မား၊ အရပဘကအဖြ႕စညးမား ပမထေတြ႕ေဆာငရြကမႈရေစရန တြနးအားေပးရန လအပပါသည။ ယငးသည ေရြးေကာကပြလပငနးစဥအေၾကာငး အမားျပညသ သရနားလည ဗဟသတတးပြားေအာင တညေဆာကေပးၿပး ေကာမရငအဖြ႔ခြမား၏ အလပက ယၾကညမႈ တးပြားေစပါသည။

ျမနမာအစးရ

လြတလပစြာသငးပငးဖြ႔စညးခြင၊ စေဝးခြင၊ ေျပာဆခြငတ႔သည ဒမကေရစ ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ တြင အသကတမ အေရးပါၿပး အလႊာအားလးမ အာဏာပငမားက အျပညအဝ ခြငျပေပးသငသည။ လထစညးေဝးပြမား ကငးပရာတြင လအပေသာ စညးကမးမားက ႐းရငးေအာင ျပလပေပးျခငးသည ႏငငေရးပါတမားႏင ကယစားလယေလာငးမား အားလးအတြက မဆႏၵရငမားထ သေဘာထားအျမငမား ဆကသြယျဖန႔ျဖးေပးရန လေလာက၊ မတေသာ အခြငအလမး ရရႏငစြမးက ျမငတငေပးမည ျဖစပါသည။ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားႏင သတငးေထာကမားအား ေႏာငယကျခငး၊ တားျမစျခငး၊ ဆးရြားစြာတန႔ျပနျခငး မားက စးရမစရာ မလဘ လပကငႏငသည စြမးရည တးတကလာမည ေဆာငရြကခကမားကလညး ေဖာေဆာငေပးသငပါသည။

မေပးရမညဆသည အေျခခရပငခြငက ေလးစားလကနာရနအလ႕ငာ မဆႏၵရငစာရငးတြင လကရ ပါဝငေနေသာ ယာယမတပတငကဒ ကငေဆာငထားသမားအား မၾကာမကထတျပနခသည ကဒျပားသကတမးကနဆးေၾကာငး ဆးျဖတခကေၾကာင မေပးခြငမမေစသငပါ။ အပခပေရးဆငရာ လပေဆာင ခကေၾကာင႔ မေပးပငခြငမား ဆးရႈးျခငးသည အေလးအနကထားရမည ကစၥရပျဖစၿပး မတေသာ၊ ပြငလငးျမငသာမႈရေသာ၊ ခြျခားဆကဆမႈကငးေသာ ျပနလညသးသပမႈ လပငနးစဥထားရ သးသပသငပါသည။

ႏငငတကာႏငျပညတြငး ေလလာေစာငၾကညသမား၏ လြတလပစြာသြားလာခြငက အာမခခက ေပးသငၿပး၊ ၎တ႔၏လႈပရားမႈမားက အတားအဆးျဖစေစမည လၿခေရးတာဝနရသမား ၀ငေရာကစြကဖကႏငခြင မျပသငပါ။

သကဆငပါ၀ငေနသ (stakeholder) မား

12

တငးရငးသား လကနကကငအပစမားအေနျဖင ႏငငေရးပါတမား၊ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား၊ ေလလာေစာငၾကညသမား၊ သတငးေထာကမားႏင ေရြးေကာကပြေကာမရငခြမား၏ အလပက ဟန႔တားျခငးမရေၾကာငး လသရငၾကား ကတက၀တျပသငပါသည။

ႏငငေရးသမားမားအေနျဖငလညး အမနးစကားမား၊ ရညရြယလႈ႕ေဆာမႈမား၊ ခြျခားမႈမားက ေရာငရားသငပါသည။ ဤေနရာတြင ႏငငေရးပါတမား၏ ပါတမားလကနာရနကငဝတ မၾကမးေရးဆြရန ႀကးပမးအားထတမႈမားသည ႀကဆရမည တးတကမႈတစခ ျဖစသည။ အစးရအေနျဖင တငးမာမႈျမငမားေနေသာ နယေျမမားရ လနညးစ အသငးအဝငးမားက အကာအကြယေပးရန ေဆာငရြကခကမား ျပလပသငပါသည။ ဘာသာအမးမးအၾကား ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးရန ႀကးပမးမႈမားကလညး တကတကကြကြ ေထာကခအားေပးသငပါသည။

ဤအစရငခစာသည Carter Center ျမနမာေလလာေရးအဖြ႔၏ ကနဥးေလလာေတြ႔႔ရခကမားက အကဥးခပ တငျပထားျခငးျဖစသည။၂၀၁၄-ခႏစ ဒဇငဘာမ ၂၀၁၅-ခႏစ ေဖေဖၚဝါရလ အတြငး ကယား၊ ကရင၊ မြန၊ ရမး ျပညနယမား၊ ဧရာဝတႏင မႏေလးတငးေဒသႀကးမား၌ ျပလပခေသာ ကြငးဆငးခရးႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးမႈ မားအေပၚ အေျခခတငျပထားျခငးျဖစပါသည။ ထခရးစဥမားအတြငး Carter Center အဖြ႔သည ေရြးေကာကပြမေဘာင၊ ေရြးေကာကပြ ႀကတငျပငဆငမႈအေျခအေန၊ ႏငငေရးနယပယလႈပရားခြင အတငးအတာတ႔က အကျဖတရနအတြက သကဆငရာ ကယစားျပသ အေျမာကအမားႏင ကယကယျပန႔ျပန႔ ေတြ႔ဆခသည။ Carter Center သည ၎၏ ခြျခမးစတျဖာေလလာမႈက ထားရၿပးသား ႏငငတကာ ဝတရားမားႏင စႏႈနးမားအေပၚတြင အေျခခထားသည။2

Carter Center သည ဒမကေရစေရြးေကာကပြႏင အပခပမႈက ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးစႏႈနး မားႏင တသားတညး ကကည တးတကလာေအာင လပေဆာငလကရသည။ Carter Center သည ေရြးေကာကပြ ေစာငၾကညေလလာျခငး၊ အကအညေပးျခငး နယပယတြင တတသကၽြမးကငစြာလပငနးေဆာငရြကႏငေရး အတြက အေရးပါသည ပပးလပေဆာငမႈမားေၾကာင အသအမတျပျခငးခရသည။ ယငးတြင ေရြးေကာကပြ ေလလာေစာငၾကညမႈႏင လ႔အခြငအေရးအၾကား ခတဆကမႈ ခငမာအားေကာငးေစျခငး၊ ႏငငတကာဥပေဒပါ ဒမကေရစဝတရားမားႏင အည ေရြးေကာကပြႏင အစးရ၏ စြမးေဆာငမႈတ႔က ေလလာေစာငၾကညရန အရပဖကလ႔အဖြ႔အစညးမား၏ စြမးရညက တညေဆာကေပးျခငး၊ ကမာၻတစဝနး ဒမကေရစနညးက အပခပမႈခငမာအားေကာငးလာရန ကညျခငးတ႔ပါ၀ငသည။ Carter Center သည ၁၉၈၉ ခႏစမစ၍ ႏငငေပါငး ၃၈ ႏငငမ ေရြးေကာကပြ ၉၉ က ေလလာေစာငၾကညမႈ ျပလပခသည။ Carter Center ၏ ေလလာေစာငၾကညေရး မစရငမားက ႏငငတကာ ေရြးေကာကပြ ေလလာေစာငၾကညျခငးဆငရာ စညးမဥးမား ေၾကျငာစာတမး (Declaration of Principles for International Election Observation) ႏင ေနာကဆကတြ ကငဝတဥပေဒမားႏငအည လပေဆာငခသည။

2 ေရြးေကာကပြ ဝတရားမားႏင စႏႈနးမား - Carter Center ဆနးစစခက လကစြစာအပ၊ The Carter Center (၂၀၁၄).

13

ေနာကခအေၾကာငးအရာ

သမၼတကာတာ၏ ၂၀၁၃ ဧၿပႏင စကတငဘာ ခရးစဥမားအၿပးတြင ျမနမာအစးရက Carter Center အား ၂၀၁၅ အေထြေထြေရြးေကာကပြမတငမ ေရြးေကာကပြေလလာေရးမစရင တျဖညးျဖညးျဖန႕ကကရန လအပသည အႀကျပငဆငမႈမားအတြက ဖတၾကားခသည။ ေလလာေစာငၾကညသ မားအတြက တရားဝငအသအမတ ျပလပငနးစဥထြကေပၚလာရန ေစာငဆငးေနသည ကာလအတြငး ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငက Carter Center အား ေဒသအဆငဆငတြင

ေရြးေကာကပြမေဘာငႏင ႏငငေရးလပခြငအတငးအဆႏင လႈပရားတကၾကြမႈက ေစာငးေပးေသာ ေရြးေကာကပြပတဝနးကငအေျခအေန ကနဥးေလလာမႈက ျပလပႏင ရန ဖတၾကားခသည။

Carter Center သည ၂၀၁၄ ခႏစ ဒဇငဘာမစ၍ ကယား၊ ကရင၊ မြန၊ ရမးျပညနယမားႏင ဧရာဝတ၊ မႏေလးတငးေဒသႀကးမားသ႔ သြားေရာကကာ ဝနႀကးခပမား၊ ေရြးေကာကပြေကာမရငအဖြ႔ခြမား၊ ႏငငေရးပါတမားႏင အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးေခါငးေဆာငမား၊ ဘာသာေရးအသငးအဝငးမားမ ကယစားလယမား၊ အျခားသကဆငပါ၀ငေနသ (stakeholder) မားႏင ေတြ႔ဆခသည။ ကန႔သတတားျမစခက အနညးငယရသညမအပ Carter Center သည လြတလပစြာသြားလာခြင ရရခသည။Carter Center သည တငးေဒသႀကးႏင ျပညနယ ၿမ႕ေတာမားတြင အစညးအေဝးမား ျပလပခသညအျပင ဒေမာဆး၊ လြငေကာႏင ရားေတာ(ကယား)၊ ဖားအ၊ ဖာပြန၊ ေကာကရတႏင ျမဝတ (ကရင)၊ ေမာလၿမငႏင ေရး (မြန)၊ ဟပနး၊ ဆဆင၊ ကငးတ၊ မငးေနာက၊ မငးျဖတ၊ ပငးတယႏင ေတာငႀကး (ရမး)၊ ဟသၤာတ၊ ေလးမကႏာ၊ ငပေတာ၊ ပသမႏင ဇလြန (ဧရာဝတ)၊ ေကာကဆညႏင ျပငဥးလြင (မႏေလး)စေသာ ၿမ႕နယမားသ႔လညး သြားေရာကခသည။

Carter Center သည လာမညလမားတြင ခငး၊ ကခင၊ ရခင၊ ရမးျပညနယ ေျမာကပငး၊ ပခး၊ မေကြး၊ စစကငး၊ တနသၤာရ၊ ရနကန အပါအဝင ကနရေသာ ျပညနယႏငတငးေဒသႀကးမားအထ ခ႕ထြငေလလာမႈ ျပလပႏငရန စစဥလကရသည။ ဤအစရငခစာပါ ေတြ႔ရခကမားမာ ယေန႔အထ ေစ႕ ငေလလာခေသာ ကာလႏင ပထဝအေနအထားအရ ပဏာမေတြ႕ ရခကမားသာ ျဖစပါသည။

ေတြ႔ရခကမား

၂၀၁၅ ႏဝငဘာတြင ကငးပရန ေမာမနးထားေသာ အေထြေထြေရြးေကာကပြမားတြင ျပညေထာငစအဆင႔ လႊတေတာႏစရပႏင ျပညနယႏငတငးေဒသႀကးအဆင လႊတေတာ ၁၄ ခတ႕ က မဆႏၵရငမားက ေရြးခယ တငေျမႇာကၾကမညျဖစသည။ ျပညေထာငစလႊတေတာသည လကရအစညးအေဝးတြင အေျခခဥပေဒ ျပငဆငခကမားက ထညသြငးစဥးစားရန စစဥထားၿပးျဖစသည။ အကယ၍ ျပငဆငခကမားက အတညျပလကပါက၂၀၁၅ ခႏစ ေမလတြင ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ ျပလပႏငေပမည။ ယငးကသ႔ အခနတကာလ အတြငး ဆႏၵခယပြကငးပပါက လပသာကငသာရမႈ ႏင႔ အေထြေထြေရြးေကာကပြအႀက ျပငဆငမႈမားအေပၚ သကေရာကလာႏငသည အကးဆကမားက သကဆငပါ၀ငသ (stakeholder) မားစြာက ေမးခြနးထတလက ရပါသည။

14

ဥပေဒဆငရာမေဘာငႏင ေရြးေကာကပြစနစ3

ေရြးေကာကပြမားက အေျခခအားျဖင၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၊ ေရြးေကာကပြဥပေဒ ၃ ခ၊ ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြေကာမရငဆငရာ ဥပေဒႏင ႏငငေရးပါတမား မတပတငျခငးဥပေဒတ႔ျဖင ထနးေကာငးသည။4 ၎တ႔က ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငက ထတျပနေသာ နညးဥပေဒမား၊ ၫႊနၾကားခကမား၊ အေၾကာငးၾကားစာမား၊ လပေဆာငခကလမးၫႊနမားျဖင ေနာကဆကတြ ျဖညစြကသည။ ေရြးေကာကပြစနစ၊ မဆႏၵရငမားႏင ကယစားလယေလာငးမားအတြက ကကညရနလအပသည စႏႈနးမား၊ ေရြးေကာကပြဆငရာ အဖြ႔အစညးမားအတြက ဖြ႔စညးပ၊ အဖြ႔ဝင အမညတငသြငးမႈ လပငနးစဥမား အပါအ၀င ေရြးေကာကပြမား၏ အေျခခသြငျပငမားစြာက အေျခခဥပေဒက ၾကပမတထားသည။ ဥပေဒဆငရာ မေဘာငတြင ဟာကြကမားရေနၿပး အခ႕အေၾကာငးအရာမားတြင ရငးလငးျပတသားမႈ မရေသာလညး ယခငမထမတ႔ဖးေသာ ကစၥရပမားက ကငတြယေျဖရငးမည ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြေကာမရင၏ အစြယအပြား ႏးႏြယေသာ ဥပေဒမား ႏင၊ ဥပေဒ၊ စညးမဥး၊ စညးကမးမားက ရညရြယခက ေကာငးေကာငးျဖင အေကာငအထညမႈ စသညတ႕ ေၾကာင ယၾကညရေသာေရြးေကာကပြမား ကငးပေပးႏငမည အလားအလာရသည။

ျမနမာႏငငသည ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးကတက၀တစာခပ အနညးငယမကသာ သေဘာတ လကခထားသည။ အထးသျဖင ႏငငတကာ ႏငငသားႏင ႏငငေရး အခြငအေရးဆငရာ ပဋညာဥစာခပ (International Covenant on Civil and Political Rights ICCPR) အား သေဘာတလကခထားေသာ အဖြ႔ဝငႏငင မဟတေသးေပ။ သ႔တငေအာင ေရြးေကာကပြမားက ႏငငတကာစႏႈနးမားႏငအည ကငးပမညဟ ေဖာျပသည ႏငငအာဏာပငမား၏ ရညသနခကအရ လညးေကာငး၊ ICCPR တြင သတမတထားေသာ အေျခခလ႔အခြငအေရးမားသည ႏငငတကာဥပေဒ ဓေလထးတမး၏ အစတအပငးတစခဟ ေယဘယ စဥးစားမႈမားအရ လညးေကာငး၊ Carter Center ၏ ဥပေဒေၾကာငးဆငရာ ေရြးေကာကပြမေဘာင အကျဖတမႈတြင ICCPR (အထးသျဖင အခနး ၂၅) က ကးကားထားပါသည။ ထ႔အျပင ဒမကေရစ ေရြးေကာကပြလပငနးစဥႏင ကးေၾကာငးညညြတမႈရေသာ အျခားေသာ ဒမကေရစေရြးေကာကပြ လမးၫႊနခကမား၊ စာတမးမား ကလညး ကးကားထားသည။

ျပညေထာငစလႊတေတာႏင ျပညနယ၊တငးေဒသႀကးလႊတေတာမားက မအမားဆးရရေသာ ကယစားလယ ေလာငးအား ေရြးခယေသာစနစ (first-past-the-post system) ျဖင ေရြးေကာကတငေျမႇာကသည။ ေအာကလႊတေတာ (ျပညသ႕လႊတေတာ) ႏင ျပညနယ၊တငးေဒသႀကးလႊတေတာမား၏ မဆႏၵနယမားက

3 ဤသညမာ အႀက ခြျခမးစတျဖာ သးသပထားမႈတစခသာျဖစၿပး အၿပးသတ သ႔မဟတ အတညျပထားေသာ ဥပေဒ သးသပခကတစခအျဖစ မယဆသငပါ။ 4 ဤဥပေဒမားက ၂၀၁၀ခႏစတြင ျပ႒ာနးခသည။ အမးသား လႊတေတာ ေရြးေကာကပြ ဥပေဒ၊ ျပညသ႔လႊတေတာ ေရြးေကာကပြ ဥပေဒႏင တငးေဒသႀကးႏင ျပညနယလႊတေတာ ေရြးေကာကပြ ဥပေဒတ႔သည ျပညေထာငစ လႊတေတာ၏ အထကႏင ေအာကလႊတေတာမားႏင ျပညနယ/တငး ေဒသႀကး လႊတေတာမား၏ ကယစားလယမားက ေရြးေကာကျခငးမားက အသးသး စညးကမးထနးေကာငးေပးသည။ ကယစားလယေလာငးမား အရညအခငး ျပညမရနႏင မတပတငျခငးဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားမ လြ၍ ဤဥပေဒသးခမာ ထပတညၾကသည။

15

ၿမ႕နယအပခပေရး နယနမတမား အေပၚတြင အေျခခထားသည။5 အထကလႊတေတာ (အမးသားလႊတေတာ) ကမ ျပညနယႏငတငးေဒသႀကးတစခစမ ကယစားလယ ၁၂ ဥးစ ကယစားျပ ေရြးခယသည။6 အထကလႊတေတာ (အမးသားလႊတေတာ) သည ေရြးေကာကပြစနစအား အခးကကယစားျပ (Proportional Representation) စနစသ႔ ေျပာငးလမည ဥပေဒက မၾကာေသးမက အတညျပခၿပး ယခအခါ အေျခခဥပေဒခ႐းမ သးသပမႈ ျပလပေနသည။ ေရြးေကာကပြစနစက ျပငဆငျခငးသည ႏငငတစခစ၏ လြတလပစြာေရြးခယခြင ျဖစေသာလညး ေရြးေကာကပြကငးပရန တစႏစပင မကနေတာသညအခနတြင အေျပာငးအလမား မျပလပသငေၾကာငးႏင အားလးပါဝငေသာ လပငနးစဥျဖင သေဘာတအတညျပသငေၾကာငးက အေကာငးဆး ႏငငတကာကငစဥမားအရ ၫႊနျပထားသည။7 ထ႔အျပင ေရြးေကာကပြရကႏင နးကပလြနးစြာ ျပလပေသာ အဓက အေျပာငးအလမားသည မဆႏၵရငပညာေပးလပငနးႏင ေရြးေကာကပြေကာမရင၏ လပငနးမားကလညး ႐ႈပေထြးေစႏငသည။

ဥပေဒဆငရာမေဘာငသည ေရြးေကာကပြအား ဘကေပါငးစမ စညးမဥးသတမတျခငး မျပေသာလညး အေရးႀကးေသာ ကစၥအေတာမားမားက စညးမဥးသတမတရန ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငအား လပပငခြင ေပးထားသည။ ယငးစညးမဥးမားတြင ေရြးေကာကပြ ကငးပမညအခနကာလ၊ မဆႏၵရငႏင ကယစားလယေလာငးမား မတပတငျခငး၊ ေရြးေကာကပြေကာမရငအဖြ႔ခြမားႏင အဖြ႔ဝငမား ခန႔အပမႈ၊ ႏငငေရးပါတ မဆြယစညးရးျခငး၊ ေရြးေကာကပြေလလာေစာငၾကညသမား ေလလာခြင၊ မျပား႐ကႏပရာတြင ပြငလငးျမငသာမႈ၊ ႀကတငမေပးႏငသည အရညခငးသတမတခကႏင အခနကာလ၊ အကး၀ငေသာမျပား စညးမဥးမား၊ မရလဒမား ေပါငးစညးျခငးႏင ေၾကညာျခငး၊ ေရြးေကာကပြဆငရာ ပစၥညးပစၥယမား လၿခေအာငထနးသမးျခငး စသည ပါ၀ငပါသည။ ေရြးေကာကပြဆငရာ အျငငးပြားမႈ ေျဖရငးရန ျပညေထာငစေရြးေကာကပြ ေကာမရင၏ လပပငခြငေအာကတြင ေပးထားေသာလညး ေရြးေကာကပြ ဘကေပါငးစမ ျဖစေပၚလာႏငသည အျငငးပြားမႈမား ေျဖရငးေရးအတြက ရငးလငးတကသည လပငနးစဥမား ေရြးေကာကပြဥပေဒမားတြင ခမတထားျခငးမရေပ။8 ၎ကစၥရပမားသည ေရြးေကာကပြ မနကနျပညစေစမႈ၊ လထယၾကညမႈ တးပြားေစမႈ၊ ကယစားလယေလာငးမားႏင မဆႏၵရငတ႔၏ 5 ေအာကလႊတေတာ ေရြးေကာကပြမားအတြက ၿမ႕နယတစခခငးသည မဆႏၵနယ တစခ ျဖစၿပး တငးေဒသႀကးႏင ျပညနယလႊတေတာမားအတြက ၿမ႕နယတစခက မဆႏၵနယႏစခအျဖစ ခြလကၿပး ကယစားလယ ႏစဥးစ ေရြးေကာကေပးသည။ တငးရငးသား ကယစားလယတစဥးကလညး ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးလႊတေတာတငးသ႔ ေရြးေကာကေပးရသညမာ သကဆငရာ တငးရငးသား လထသည အမးသားလဥးေရ၏ ၀.၁%ရသည အခါတြင ျဖစသည။ 6 ျပညနယမားႏင တငးေဒသႀကးမားတစခစတြင ရေသာ ၿမ႕နယအေရအတြကသည ၇မ၅၅ အထ ရႏငေသာေၾကာင ျပညေထာငစ လႊတေတာ၏ အထကလႊတေတာအတြက ေရြးေကာကပြကငးပရမည မဆႏၵနယမားက ၿမ႕နယမား ေပါငးစညးျခငး သ႔မဟတ ခြျခားျခငးျဖင ေရးဆြသည။ ထ႔အျပင ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ ပဒမ ၁၄၁(က)အရ ကယပငအပခပခြငရတငး သ႔မဟတ ကယပငအပခပခြငရ ေဒသတစခစသည ျပညေထာငစလႊတေတာ၏ အထကလႊတေတာအတြက မဆႏၵနယ တစခစႏင ကကညေသာေၾကာင ထနယေျမမားကလညး ကယစားျပမႈက အာမခေပးသည။ 7 ဗငးနစေကာမရင၏ ေရြးေကာကပြဆငရာ ကစၥမားတြင ေကာငးေသာ အေလအထ ကငဝတမား၊ စာမကႏာ II.2.b က ဖတ႐ႈရန။ 8 ေရြးေကာကပြ ဥပေဒမားသည မဆႏၵရငစာရငး မတပတငျခငးႏင စပလဥးသည တငၾကားခကမား၊ ကယစားလယေလာငးမား မတပတငျခငးႏင ေရြးေကာကပြ ရလာဒမားႏင ပတသကသည စရငဆးျဖတခကမားက ၾကပမတထနးေကာငးေပးသည။ ေရြးေကာကပြ ဥပေဒမားသည ေရြးေကာကပြဆငရာ ျပစမႈမားႏင မသမာမႈမား စာရငးကလညး ျပစထားၿပး အေရးယမႈမား ေဆာငရြကေပးသည။

16

အခြငအေရးမားက အကာအကြယ ေပးႏငမႈတ႔အတြက အေရးႀကးေသာေၾကာင ယငးတ႕အား ထနးေကာငးမည အေထြေထြစညးမဥးမားသည အစြယအပြား ႏးႏြယေသာဥပေဒမားထက ေရြးေကာကပြဥပေဒမားသာ ျဖစသငေပသည။

အေျခခဥပေဒဆငရာ ကန႔သတခကမား။ ။ေရြးေကာကပြႏငႏငငေရးလပငနးစဥတ႔၏ ဒမကေရစ ဝေသသလကၡဏာအေပၚတြင စနစတက႐ကခတမႈရသည အေျခခဥပေဒပါျပဌာနးခကမား အေတာမားမားရသည။ ထ႔ျပင အေျခခဥပေဒတြင စနစကက ေရြးေကာကပြျပျပင ေျပာငးလမႈက ခကခေစသည ကန႔သတခကမားရသည။ တငးကပေသာ ျပငဆငမႈဆငရာ လပထးလပနညးမားေၾကာင (အေျခခဥပေဒဆငရာ အေျပာငးအလမားသည ျပညေထာငစလႊတေတာတြင ေလးပသးပေကာမ ေထာကခရန လအပၿပး ျပညလးကၽြတဆႏၵခယပြတြင မေပးခြငရသ ထက၀ကေကာ၏ ေထာကခအတညျပမႈ ကလညး ထပမလအပသည) ႏငငေရးတြင ပါဝငလႈပရားသမားအတြက ၂၀၁၅ ေရြးေကာကပြမတငမ အေျခခကေသာ တညေဆာကပ ေျပာငးလမႈမားအတြက သေဘာတညမႈရရရန ခကခႏငသည။ ေရြးေကာကပြဆငရာ အေျခခဥပေဒမေဘာငအရ စးရမရသည ကစၥရပမားမာ -

မဆႏၵနယမား။ ။ လြတလပေရးရစဥတညးက အသးျပခေသာ မဆႏၵနယမားအား ၿမ႕နယမား ႏင ခတဆကထားသည စနစသည မဆႏၵနယႏင လႊတေတာကယစားျပမႈအၾကား နားလညလြယေသာ တက႐ကဆကႏြယမႈက ဖနတးေပးသည။ သ႔ရာတြင ၿမ႕နယတစခႏငတစခ၏ မဆႏၵရငအေရအတြကမာ အလြနကြျပားမႈေၾကာင9 ဒမကေရစနညးက ေရြးေကာကပြမား၏ မရမျဖစ အစတအပငးျဖစေသာ တနးတညမမေပးျခငးက ေသခာေပါက အာမခႏငျခငး မရေပ။10

လႊြတေတာတြင တပမေတာကယစားလယ ခန႔အပမႈ။ ။ လႊတေတာတစရပစတြင ကယစားလယ အေရအတြက၏ ေလးပတစပက တပမေတာကာကြယေရးဥးစးခပက ခန႔အပသည။ အေျခခဥပေဒ ျပငဆငရနအတြက လႊတေတာကယစားလယ ေလးပသးပေကာေထာကခရန လအပျခငးေၾကာင တပမေတာသည ဗတအာဏာကရရထားသည။ ျပျပငေျပာငးလေရး လပငနးစဥအေပၚ တပမေတာ၏ ဆကလက ေထာကခအားေပးမႈက ထနးသမးထားေရး႐ႈေထာငမ ၾကညလင ကးေၾကာငးဆေလာပ ရေသာလညး ႏငငတကာ ဒမကေရစစႏႈနးမား၊ ကငဝတမားႏငကား ကကညမႈမရေပ။11

ေရြးေကာကပြ စမခန႔ခြေရးအဖြ႔မား၏ လပပငခြငႏင လြတလပမႈ။ ။ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငသည အနညးဆး အဖြ႔ဝင ၅ ဥး ပါ၀ငေသာ အၿမတမး အဖြ႔အစညးျဖစၿပး

9 ၂၀၁၀ခႏစ ေရြးေကာကပြ အခကအလကမားအရ အေသးငယဆးေသာ ၿမ႕နယ ၁၀ခတြင မတပတငထားေသာ မဆႏၵရငမာ ပမးမအားျဖင ၂၅၆၂ဥးရေသာလညး အႀကးဆးေသာ ၿမ႕နယ၁၀ခတြင ပမးမ မဆႏၵရငမားမာ ၂၄၇၀၀၀ေကာ ရသည။ အလယအလတပငး မဆႏၵနယမားတြငပင မတပတငထားေသာ မဆႏၵရငမား အေရအတြကသည ခန႔မနးေခ ၆၀၀၀၀ မ ၁၁၀၀၀၀ အထ ရၾကသည။ 10 ကမာၻ႔လ႔အခြငအေရးေကာမတ၊ CCPR အေထြေထြ မတခက အမတ 25၊ အပဒ 21 ႏင ဗငးနစေကာမရင၏ ေရြးေကာကပြ ကစၥမားဆငရာ ေကာငးမြနေသာ အေလအထ ကငစဥမား၊ စာမကႏာ I.2.2.iv က ဖတ႐ႈေလလာရန။ 11 အေထြေထြ မတခက အမတ 25၊ အပဒ 7 ႏင ဗငးနစ ေကာမရင ေကာငးမြနေသာ အေလအထ ကငစဥမား၊ အခက I.5 က ဖတ႐ႈေလလာရန။

17

အဖြ႔ဝငအားလးအား သမၼတမ တက႐ကခန႔အပသည။12 ေကာမရငသည လပပငခြငအာဏာစက ကယကယျပန႕ ျပန႕ ရရထားသည။ သ႔ရာတြင ၎၏ ဆးျဖတခကမား သည လႊတေတာ သ႔မဟတ ခ႐း၏ ႀကးၾကပမႈ သ႕မဟတ အယခ၀ငမႈ မားသ႕ မသကေရာကေပ။13 လကရအဖြ႕၀ငခန႕အပသည စနစႏင အပခပေရး တညေဆာကပေပၚ (ေဒသအဆငတြင အေထြေထြအပခပေရးဥးစးဌာန) ေရြးေကာကပြစမခန႕ ခြမႈမား တညမေနျခငးသည ေရြးေကာကပြ လပငနးစဥအား အယအၾကညမေစေၾကာငး သကေသျပေနသည။ ႏငငတကာ စႏႈနးမားအရ ဆလင ေရြးေကာကပြ စမခန႔ခြသည အဖြ႔မားသည အေႏာငအဖြ႕ ကငးကာ သမာသမတကရမည။ 14

မဆႏၵရငႏင ကယစားလယေလာငး အရညအခငး သတမတခက။ ။ဘာသာေရးအဖြ႕၀ငမား အပါအ၀င ခၽြငးခကအခ႕မလြ၍ အသက ၁၈ႏစ ျပညၿပးသ ႏငငသားတငး မေပးရန အရညအခငးျပညမသည။15 ေရြးေကာကပြဥပေဒမားအရ ယာယမတပတင ကငေဆာငသမား ကလညး မေပးခြငျပထားသည။16 ယဥၿပငလသည ကယစားလယေလာငးသည မေပးရန အရညအခငး ျပညမရမည၊ အသက ၂၅ႏစ ျပညရမည။ (အမးသားလႊတေတာအတြက အသက ၃၀) ျမနမာႏငငအတြငး ၁၀ႏစ ဆကတက ေနထငခရမည။ ေမြးကတညးက ႏငငသားျဖစသ မဘႏစပါးမ ေမြးဖြားခရမည။ ျပႏငငသား၊ ဧညႏငငသားႏင (တပမေတာကယစားလယအျဖစ ေရြးထားသမား မပါ) ႏငငဝနထမးမားသည ေရြးခယတငေျမႇာကခရန အရညအခငးမျပညမပါ။ ႏငငေရး ရညရြယခကအတြက သာသာေရးက ခတးလပသမား၊ မတရားအသငးႏင ဆကသြယသမားကလညး အရညအခငး မျပညမဟ ေရြးေကာကပြဥပေဒမားက သတမတထားရာ၊ တငးရငးသား လကနကကငအပစမားႏင ယခငက သ႔မဟတ လကရ အဆကအသြယရေသာ ကယစားလယေလာငးမား အရညအခငးမျပညဟ ပယခခရႏငေၾကာငး တငးရငးသားပါတမား ဖကတြင စးရမမႈမား ျဖစေပၚေစသည။ ႏငငတကာဥပေဒမားအရ ကယစားလယေလာငး

12 ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒ ပဒမ ၃၉ ၈အရ ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရင အဖြ႔ဝငမားသည သတမတထားေသာ စညးကမးခကမားက ျပညမရမည။ အျခားေသာ စညးကမးခကမားအျပင ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒမ အနမဆး အသကအျဖစ ၅၀ႏစက သတမတထားၿပး ေကာမရင အဖြ႔ဝငမားသည တရားသႀကး၊ ဥပေဒအရာရ သ႔မဟတ ေရ႕ေနအျဖစ ႏစအေတာအတနၾကာေအာင တာဝန ထမးေဆာငခဖးရမည ျဖစသလ “ထငေပၚေကာၾကားေသာ ပဂၢလမား” အျဖစလညး ယဆရသမား ျဖစသညအျပင ဂဏသကၡာႏင အေတြ႔အႀကလညး ရရမည။ ေကာမရငအဖြ႔ဝငမားသည ႏငငေရး ပါတဝငမား မျဖစရေပ။ 13 ႏငငတကာ ႏငငသားႏင ႏငငေရးအခြငအေရး ပဋညာဥစာခပ (ICCPR) ၏ အပဒ ၂.၃ႏင အျပညျပညဆငရာ လ႔အခြငအေရး ေၾကညာစာတမး အပဒ ၈တ႔က ဖတ႐ႈရန၊ ႏငငတကာ လႊတေတာ သမဂၢ (IPU)မ ၁၉၉၄ခႏစ၊ မတလ ၂၆ရကတြင ကန႔ကြကမမရ ျပ႒ာနးခေသာ လြတလပ၍ တရားမတေသာ ေရြးေကာကပြမားဆငရာ စညးကမးခကမား ေၾကျငာစာတမးအပဒ ၄(၉)က ဖတ႐ႈရန။ ျမနမာႏငငသည ၂၀၁၂ခႏစတညးက IPU အဖြ႔ဝငျဖစပါသည။ 14 အေထြေထြမတခက အမတ ၂၅၊ အပဒ ၂၅တြင ဆထားသညမာ “ေရြးေကာကပြ ျဖစစဥက ႀကးၾကပကြပကရနႏင ေရြးေကာကပြက မတစြာ၊ ဘကမလကပ ပဋဉာဥႏင ကကညသည ျပ႒ာနးထားေသာ ဥပေဒမားႏင အည ေဆာငရြကရန လြတလပေသာ ေရြးေကာကပြ အာဏာပငအဖြ႔က တညေထာငရမည။” 15 ဤျပ႒ာနးခကသည လေပါငး ၄၅၀ ၀၀၀အေပၚ သကေရာကႏငၿပး ႏငငေတာႏင ဘာသာေရးက ခြျခားသည အဓပၸာယ ဖြငဆခကမ ေပၚထြကလာျခငး ျဖစပါသည။ ဆငတေသာ ဖယၾကဥမႈမားသညလညး ေဒသအတြငးရ အျခားႏငငမားတြင ရၾကၿပး ဥပမာ - ထငးႏငငႏင ဘတနႏငငတ႔ ျဖစသည။ 16 ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ ပဒမ ၃၉၁အရ “ဥပေဒအရ မေပးပငခြငရေသာသတငးသည ဆႏၵမေပးပငခြင ရသည” ဟ ျပ႒ာနးထားပါသည။

18

အရညအခငးႏင မေပးခြငကန႔သတခကမားက ျပႏငငသားျဖစျခငး သ႔မဟတ ဘာသာေရးအေပၚတြင အေျခခထားျခငးက ကးေၾကာငး မဆေလာဟ ေယဘယအားျဖင စဥးစားၾကသည။17

သမၼတေလာငး အရညအခငးဆငရာ ကန႔သတခကမား။ ။ သမၼတအား လႊတေတာမ ေရြးခယတငေျမႇာကၿပး လထက တက႐ကေရြးခယျခငးမျပေပ။ ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (အခနး ၅၉-စ) အရ ႏငငျခားသားခယထားေသာ မဘ၊ ေမြးခငး၊ သားသမးမားရသ မညသမဆ သမၼတျဖစခြင တားျမစထားျခငးေၾကာင သမၼတေလာငး အရညအခငးလအပခကသည အေခအတင ျငငးခနစရာ ကစၥ ျဖစလာသည။ ေဒၚေအာငဆနးစၾကည (၎၏ သားႏစဥးသည ၿဗတနႏငငသား ျဖစျခငး) အား ရညရြယျပ႒ာနးထားျခငးျဖစသညဟ အမားယၾကညလကခယဆထားၾကေသာ အဆပါျပဌာနးခက သည ICCPR အခနး၂၅ပါ “ႏငငသားတငးသည မေပးရန၊ ေရြးခယ တငေျမႇာကခရန အခြငအလမးႏင ရပငခြငရရမည” ဟေသာ အခကႏင ကကညမႈ မရပါ။18

ႏငငတကာႏင ျပညတြငး ေလလာေစာငၾကညျခငး : ခြငျပျခငး၊ တရားဝငအသအမတျပျခငးႏင ကငဝတ

Carter Center ႏင ဥေရာပသမဂၢအပါအဝင ႏငငတကာေလလာေစာငၾကညသမားအား ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြေကာမရင၏ ဖတၾကားမႈမာ ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ ပြငလငးျမငသာမႈရေစမည ဆသည ျမနမာအစးရ၏ ကတကဝတ ျပညဝေစႏငေသာ အဓပၺယရသညေျခလမး တစရပျဖစပါသည။ ေရြးေကာကပြ ေလလာေစာငၾကညမႈမ ေရြးေကာကပြလပငနးစဥအေပၚ လြတလပစြာ အကျဖတႏငမႈ ေပးစြမးသည။ ယငးသည ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ၏ မနကနတကမႈႏင လထယၾကညမႈ တးပြားေစႏငသညအျပင မမနမကနလပရပမားက တားဆးႏငစြမးရသည။ Carter Center သည ျမနမာအစးရအား အထးသျဖင ယခ ကစၥရပတြင ျပညေထာငစေရြးေကာကပြ ေကာမရငအား ခးကးအပပါသည။

ဤေဆာငရြကခကသည အတတမ သသသာသာ ခြထြကလာျခငး ျဖစသည။ ၂၀၁၀ ေရြးေကာကပြတြင ႏငငတကာ ေစာငၾကညေလလာသမား မရခေပ။ ျပညတြငးအဖြ႔အစညး အမားအျပားသည တရား၀င မဟတသည ေစာငၾကညေလလာမႈမား ျပလပခၾကေသာလညး ၎တ႔၏ အစရငခစာမားက မထတျပနရန ဆးျဖတခၾကသည။ ၂၀၁၂ ခႏစ ၾကားျဖတေရြးေကာကပြတြငမ ႏငငတကာေစာငၾကညေလလာသည အဖြ႕စညးမားသည ထေရာကသညျဖန႕ကကမႈမားလပရန လေလာကေသာ ႀကတငအသေပးစာ မရရဘ

17 အေထြေထြမတခက ၂၃၊ အပဒ ၃တြင “(အပဒ၂၅) လမး၊ အသားေရာင၊ အမးသား၊ အမးသမး၊ ဘာသာစကား၊ ကးကြယသည ဘာသာ၊ ႏငငေရး သ႔မဟတ အျခားေသာ ခယခက သေဘာထား၊ ႏငငသားျဖစျခငး သ႔မဟတ လမႈအဆငအတနး၊ ပငဆငမႈ၊ ေမးဖြားမႈႏင အျခားေသာ အဆငအတနးမားဟေသာ အေၾကာငးျပခကမားျဖင ႏငငသားမားအၾကား ရပငခြငရေသာ အခြငအေရးမားက ခစားရာတြင ခြျခားမႈ မရရေပ။ ေမြးဖြားမႈေၾကာင ႏငငသားျဖစခြင ရသမားႏင ႏငငသားျပခြငရသမားအၾကား ခြျခားျခငးမားသည အပဒ ၂၅ႏင ကကညမႈ ရမရ ေမးျမနးစရာမား ေပၚထြနးလာႏငပါသည။” အေထြေထြ မတခက အမတ ၂၆၊ အပဒ ၄၊ အေထြေထြ မတခက အမတ၂၅၊ အပဒ ၁၅ႏင ႏငငတကာ လႊတေတာ သမဂၢ (IPU)မ လြတလပ၍ တရားမတေသာ ေရြးေကာကပြမားဆငရာ စညးကမးခကမား ေၾကျငာစာတမးႏင ဗငးနစေကာမရင၏ ေကာငးမြနေသာ အေလအထ ကငစဥမား၊ အခက I.1.1.c.iv က ဖတ႐ႈေလလာရန။ 18 ICCPR၏ အပဒ ၂၅တြင “ႏငငသားတငးတြင အပဒ၂တြင ေဖာျပထားေသာ ခြျခားခကမား တစခမ မပါပ ကးေၾကာငး မဆေလာေသာ ကန႔သတခကမား မပါပ … (ခ) မေပးရနႏင စစမနသည အခနကာလ အပငးအျခားတစခတြင ကငးပေသာ ေရြးေကာကပြမားတြင ဝငေရာက အေရြးခခြင… ဟေသာ လပပငခြငႏင အခြငအေရးက ရရရမည” ဟ ေဖာျပထားသည။

19

အခနေႏာငးမ ဖတၾကားျခငး ခခရသည။ ျပညတြငးမ အဖြ႔အစညးမားသညလညး ေလလာသ အေရအတြက အကန႔အသတထားရ ျဖန႔ကကႏငခေသာလညး ေစာငၾကညေလလာေရးအတြက ရငးလငးသညမေဘာင မရျခငးႏင လပငနးစဥက ထေတြ႔ခြငမရျခငးတ႔က အဟန႕အတားျဖစေစခသည။

ယခအခါ ေစာငၾကညေလလာသမားအတြက ပတဝနးကငအေျခအေနမာ သသသာသာ တးတကလာၿပး ျဖစပရသည။ ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငသည ႏငငတကာ ေစာငၾကညေလလာသမားက ဖတၾကားရန လသရငၾကား ကတျပခၿပး ကငဝတႏင တရားဝငအသအမတျပ လပထးလပနညးမား ေရးဆြေရးႏင ပတသက၍လညး အရပဖကအဖြ႔အစညးမားႏင ေဆြးေႏြးတငပငမႈမားစြာ ျပလပခသည။ အဖြ႔အစညးမားစြာသည ေလလာေစာငၾကညရန အားထတမႈမားက လတတေလာ ႀကတင ျပငဆငေနၾကေသာလညး၊ တရားဝင အသအမတျပျခငးက ေစာငဆငးေနေသာေၾကာင တကတကကြကြ ကြငးဆငးေလလာမႈမား မျပလပႏငၾကေသးေပ။

ကငဝတႏင တရားဝင အသအမတျပလႊာထတေပးျခငး မေဘာင ။ ။၂၀၁၀ ႏင ၂၀၁၂ ႏစႀကမစလး၌ မရခေသာ ေစာငၾကညေလလာေရးဆငရာ မေဘာငထတေဖာမႈသည ေရြးေကာကပြလပငနးစဥတြင ယၾကညမႈ တညေဆာကေရးအတြက ခရးအမားႀကးေရာကလမမည ျဖစသည။ ေစာငၾကညေလလာသမား လကနာရမည ကငဝတမၾကမးႏင အသအမတျပလႊာ ထတေပးျခငး လပငနးစဥက Carter Center ၊ အရပဖကအဖြ႕အစညးမား ႏင ေဆြးေႏြးေရးဆြခပါသည။ ေဖေဖာဝါရလ ၁၆ ရကေန႔က ျပလပေသာ ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငႏင အရပဖကအဖြ႔အစညးမား ညႇႏႈငးအစညးအေဝးတြင အေခတငအျငငးပြားစရာကစၥရပမားက ပြငပြငလငးလငး ေဆြးေႏြးကာ အမားစက ပြငလငးျမငသာ၍ အားလးပါဝငေသာပစျဖင ေျဖရငးခၾကသည။ ေနာကဆးအတညျပထားေသာ ကင႔ဝတမားက မတလ ၁၉ ရကေန႔က ထတျပနခ႔ပါသည။ အရပဖကအဖြ႔အစညးမားႏင ႏငငေရးပါတမားသည ေနာကဆးအဆငထြကရလာမည အသအမတျပလႊာဆငရာ လပထးလပနညးမားႏင႔၊ တပမေတာႏင အျခားလၿခေရးတပဖြ႔မား၏ ႀကတငမေပးမႈက ေလလာေစာငၾကညႏငမည လပထးလပနညးမားက ေစာငစားလကရသည။

ေကာမရငအဖြ႔ခြမား၏ အစညးအေဝးမားႏင လႈပရားမႈမားက ထေတြ႔ေလလာခြင။ ။ မမတ႔ သြားေရာကခေသာ ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးမား၊ ၿမ႕နယမားအားလးတြင ေရြးေကာကပြေကာမရငအဖြ႔ခြ ဝနထမးမားက ေႏြးေႏြးေထြးေထြး ႀကဆၾကပါသည။ မႏေလးတငးေဒသႀကးႏင ရမးျပညနယတ႔တြင ၿမ႕နယအဆင မဆႏၵရငစာရငး အသစျပစျခငး လပငနးစဥက ေလလာႏငခသည။ ေကာမရငအဖြ႔ခြမားက ၎တ႕ အစညးအေဝးမား ကငးပေနစဥ တကေရာကေလလာခြငႏငပတသက၍ ကြလြခၿပး အခ႕က ခြငျပေသာလညး အခ႕ကျငငးဆနၾကသည။ အခ႕က ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရင၏ ခြငျပခက သ႔မဟတ တရားဝင အသအမတျပမႈအေပၚ မေရမရာ တန႔ျပနၾကသည။ ေကာမရငအဖြ႔ခြ၀ငအမားစကမ မဝါဒႏင လပထးလပနညးမားက ေဆြးေႏြးရန၊ လပငနးစဥ ေလလာေစာငၾကညခြင လြယကေခာေမြ႔ေအာင ကညရန၊ လလလားလားရေၾကာငး ျပသခၾကသည။ အခ႕ေနရာမားတြင ျပညေထာငစေရြးေကာကပြ ေကာမရငထမ ေနာကထပ ၫႊနၾကားခကမားက ေစာငဆငးေနသညဟ ေကာမရငအဖြ႔ခြမားက Carter

Center က အသေပးၾကသည။ (ဥပမာ- ႀကတငမေပးျခငး၊ ႏငငသား မေပးခြင၊ အးအမမ ဒကၡသညမား မေပးျခငး)

20

ပထ၀နယေျမဆငရာ လကလမးမမႈ ႏင လြတလပစြာ သြားလာခြင။ ။ Carter Center မ ကြငးဆငး ဝနထမးမားသည ေရာကရခေသာ ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးမားတြင အႏ႔အျပား သြားလာခြငရခၾကၿပး ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငႏင ေဒသဆငရာ အစးရတာဝနရသမားမလညး အဆငေျပ လြယကေစရန ကညခၾကသည။ ျခြငးခကအနညးငယမအပ ကြငးဆငးဝနထမးမားသည ၿမ႕နယအဆငထ အေႏာငအယကမရ သြားေရာကႏငရန ခြငျပခကရခသည။ ခရးစဥတြင နယစပၿမ႕နယမားႏင တားျမစနယေျမမားသ႔ သြားလာမႈမားလညး ပါဝငသည။ ကရငႏင ရမးျပညနယရ ၿမ႕နယအခ႕တြင ကြငးဆငးဝနထမးမားက ရအထးသတငးတပဖြ႔က အနးကပ ေစာငၾကညမႈ မားရခသည။ တငးရငးသား လကနကကငအပစကယစားလယမားက ၎တ႔ထနးခပနယေျမမားတြင ေလလာသမားက သြားလာခြငျပရန ရညရြယထားေၾကာငး Carter Center အား ထတေဖာေျပာဆေသာလညး တငးရငးသားလကနကကင ထနးခပနယေျမမားသ႔ ယခအခနအထ အႏ႔အျပား သြားေရာကျခငး မျပရေသးေပ။

ႏငငေရးအရ ပါ၀ငလပကငႏငခြြငေနရာ : အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား၊ ႏငငေရးပါတမားႏင မဒယာ

မမတ႔ သြားေရာကခေသာ နယေျမမားရ ႏငငေရးပါတမားႏင အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားက ၂၀၁၀ သ႔မဟတ ၂၀၁၂ႏင ႏႈငးယဥလင ပမ လြတလပခြင ရလာေသာ အေျခအေနျဖစေၾကာငး တငျပၾကသည။ ၿမ႕နယအမားစတြင အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား မရဘ၊ ႏငငေရးအရလႈပရားမႈ အနညးငယႏင နယေျမခမဒယာ အနညးငယမသာ ရသည။ ထ႔အတြကေၾကာင ႏငငေရးအရလႈပရားမႈမားအတြက ခြငျပႏငေျခ နယနမတက ယခအထ အျပညအဝ စမးသပျခငး မျပရေသးေပ။ ေျပာငေျပာငတငးတငး ေႏာငယကမႈႏင ၿခမးေျခာကမႈမား ရားပါးပရေသာလညး ဆးရြားသည တန႕ ျပနမႈမားႏင ရငဆငရႏငသည ေျမသမးယျခငးကသ႔ေသာ ထလြယရလြယသည ကစၥမားရပမား ေဖာျပရာတြင ႏငငေရးပါတ၊ အရပဖကလမႈ အဖြ႔အစညးမားႏင မဒယာကယစားလယမား အားလးတြင စးရမမႈမားရေၾကာငးေဖာျပၾကသည။

ႏငငေရး ပါတလႈပရားမႈအား ထနးေကာငးေနသည မေဘာင။ ။လႊတေတာကယစားလယမား မဆြယ စညးရးခြင ဆငရာၫႊနၾကားခက19 (အတညမျပရေသး) အား ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငမ ေရးဆြထားေသာလညး ေရြးေကာကပြမဆြယစညးရးျခငးက ေရြးေကာကပြဥပေဒမားတြင တတကက ေဖာျပထားျခငးမရေပ။ မဆြယသညကာလအား ရကေပါငး ၆၀ အထ တးေပးမညဟ ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငက လသရငၾကား ေဖာျပခေသာလညး၊ ၫႊနၾကားခက မၾကမးအရဆလင မဆြယသညကာလမာ ရကေပါငး ၃၀ ျဖစသည။ ၂၀၁၅ခႏစ ဇနနဝါရလ ၁၆ ရကတြင ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငက ၁/၂၀၁၄ ညႊနၾကားခကသည ေရြးေကာကပြအႀက စညးရးျခငးမား အေပၚ သကေရာကမည မဟတေၾကာငး ေနာကထပေၾကျငာခက ထတျပနခသည။ ယငးသည ပါတကယစားလယမားအၾကား ရႈပေထြးမႈမားက ျဖစေပၚေစခသည။ ၫႊနၾကားခကတြင အျခားစညးကမး ခကမား (မဆြယပြမားအတြက ႀကတငခြငျပခကယရန အပါအဝင) ႏင တားျမစခကမား (တပမေတာ၊ ဘာသာေရးႏင ႏငငေတာက ျပစတငေဝဖနေသာ အေၾကာငးအရာ အပါအဝင) ကလညး ခမတထားသည။ အမနတြင ေရြးေကာကပြမဆြယျခငး၏ အသကဝငမႈ၊ လြတလပမႈ၊ တနးတ ညမမႈတ႔သည

19

ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရင ညႊနၾကားခကအမတ ၁/၂၀၁၄ ဂလငလ ၂၀၁၄ မၾကမး

21

ထၫႊနၾကားခကအား ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငႏင ေကာမရငအဖြ႔ခြမားက အဓပၸာယ ဖြငဆပႏင အေကာငအထညေဖာပ အေပၚတြငအလြန မတညေနသည။ ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြေကာမရငမ အၿပးသတ အတညျပမည ၫႊနၾကားခကသည စစမနေသာ ဒမကေရစေရြးေကာကပြမားအတြက အသကတမ အေရးပါသည လြတလပခြငမားအေပၚ အကန႕အသတမားႏင မထြကေပၚလာရန လအပပါသည။

ႏငငေရးပါတ လႈပရားမႈ။ ။ယေန႔အထဆလင ေဒသဆငရာအဆငတြင ႏငငေရးလႈပရားမႈမာ အနမဆး ျဖစေနၿပး ပါတမ၀ါဒမားလညး ဖြ႔ၿဖးမႈမရေပ။ အမးသားဒမကေရစအဖြ႔ခပ(NLD)၏ ဥပေဒပငးဆငရာ ကညမႈမားက မႏေလးတငးေဒသႀကးတြငပါ ေတြ႔ရေသာလညး၊ ျပညေထာငစ ႀက႕ခငေရးႏင ဖြ႔ၿဖးေရးပါတ (USDP) သည ကနးမာေရးႏင ဖြ႔ၿဖးေရးဆငရာ လပေဆာငခကမားတြင ပပးျခငးျဖင ရပရြာအသငးအ၀ငး မားတြင ထေတြ႔မႈအမားဆး ျဖစပရသည။ ေနရာအေတာမားမားတြင ျပညခငၿဖးတဆပကပ စမခကႏင အစးရ ေထာကပေသာ ဖြ႔ၿဖးေရးစမခကတ႔အၾကား ေရာေထြးႏငသည အလားအလာေၾကာင စးရမသညဟ ေဖာျပၾကသည။ ျပညနယမားတြငမ တငးရငးသားလမးစ အေျချပပါတမား ရေနျခငးေၾကာင ႏငငေရးအရ ပါ၀ငလႈပရားမႈနယပယသည ပမကြျပားစလငေစသည။ တငးရငးသားႏငငေရးပါတ ကယစားလယမားက ၎တ႔သည ေရြးေကာကပြ အတြက မဟာမတ ဖြ႔စညးျခငး၊ ယခငေပါငးစညးမႈမားအေပၚ ျပနလညေမးခြနး ထတျခငးတ႕က တကတကကြကြ ထညသြငးစဥးစားေနေၾကာငး Carter Center က ေျပာၾကားၾကသည။ ေရြးေကာကပြ နးကပလာသညႏငအမ ႏငငေရးလႈပရားမႈမား တးျမငလာၿပး ပါတလႈပရားမႈအတြက မေဘာငမာလညး ရငးလငးသကြလာလမမညဟ ေမာလငရသည။

ႏငငေရးပါတ လႈပရားမႈအေပၚ တားျမစမႈမား။ ။ ၿမ႕နယႏင ရပကြကေကးရြာအဆငတြင ပြမားစစဥ လႈပရားသည တကၾကြေသာပါတ အနညးငယသာရသညမာ မနေသာလညး ႏငငေရးပါတမားက ၎တ႔၏ သြားလာမႈ၊ လႈပရားမႈ မားအေပၚ ဟန႕တားမႈႀကးမားရသညဟ မဆၾကေပ။ သ႔ရာတြင အမားႏငဆငေသာ စညးေဝးပြမားအတြက ႀကတငအေၾကာငးၾကားရေသာ စညးကမးခကက ပါတကယစား လယမားက ၿငးတြား ၾကသည။ ႏငငေတာအဆငတြင တရားဝငမဆြယသည ကာလမတငမ ပါတလႈပရားမႈမားႏင ပတသက၍ မညသညက ခြငျပမည သ႔မဟတ ခြငမျပဟသညမာ မသကြေၾကာငး ပါတေခါငးေဆာငမားက ထတေဖာေျပာၾကားၾကသည။ ျပညနယႏင တငးေဒသႀကး အဆငတြငမ ဤအခကက စးရမမႈ ရပမရပါ။ ပါတငယမားကမ ယငးတ႕အတြက ဘ႑ာေရးရငးျမစမရျခငးသည ပါတႀကးမားႏင သတငကယတင ယဥရာတြင တစပနး႐ႈးေစသညဟ ခစားယဆၾကသည။

ႏငငေရးပါတမားသည အမားႏငဆငေသာပြမားႏင သငတနးမား၏ အေသးစတ အစအစဥမား (ေဆြးေႏြးမည အေၾကာငးအရာႏင တကေရာကသ စာရငးအပါအဝင) က ၿမ႕နယအဆင ေကာမရငအဖြ႔ခြမားသ႔ အနညးဆး တစပတ ႀကတင၍ တငျပရန လအပသည။ ပါတမား၏ ေရြးေကာကပြမတငမ လႈပရားမႈမားက ခငႏငသည စညးမဥးမရထားသညအေပၚ ေဒသအာဏာပငမားက ကယပငဆးျဖတခကျဖင ကငတြယလကရရာ၊ လရာဆြ ကငသးေနသညဟ အခ႕ပါတမားက ယဆၾကသည။ ထသ႔ ေဒသအာဏာပငမား၏ ဆးျဖတလပကငမႈေၾကာင ႏငငေရးပါတ လႈပရားမႈမား ခပခယခရႏငသည အလားအလာရေသာလညး ခြငျပခကေတာငးခမႈအေပၚ ျငငးပယခရျခငးမား

22

ရားပါးပရသည။ အခ႕ ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးမား၌ ပမလကေလာသညစမမႈမား ရသည။ သာဓကအေနျဖင (ေရးၿမ႕နယခရးစဥတြင ေလလာသမား ပါဝငတကေရာကခေသာ) မြနျပညနယတြင လထစညးေဝးပြမား အတြက ႀကတငခြငျပခက ေလာကထားရန မလအပေၾကာငး ပါတမားက ေျပာၾကားသည။ ကယားျပညနယမ ပါတတစခကလညး ႐းခနးဖြငျခငး၊ ဆငးဘတေထာငျခငး အပါအဝင လႈပရားမႈမားအတြက လေပါငးမားစြာ အကးဝငသည ေယဘယ ခြငျပခကက ရရခသညဟ ေဖာျပပါသည။

သ႔ရာတြင တစခါတစရ၌ ၿမ႕နယႏင ရပကြက၊ ေကးရြာအဆငတြင တစဖကသတဆနဆန ေရ႕ေနာကမည အဓမၼတားျမစျခငးမားက ခရသညဟ ပါတမားကတငျပသည။ ဆငးဘတေထာငျခငးက ကန႔သတတားျမစ မႈသည ထးစသဖြယ ျဖစေနၿပး အခ႕ပါတမားမာ ေကးရြာတစရြာလင ဆငးဘတတစခ (မႏေလးတငး ေဒသႀကးတြင) အခ႕ေနရာမားတြင ေကးရြာ ၁၀ ရြာမ ရြာ၂၀အတြက ဆငးဘတတစခ (ကယားျပညနယတြင) စသညျဖင ကန႔သတျခငးခရသည။ ပါတအႀကးတနး တာဝနရသမားႏင ပါတလႈပရားမႈမားမာလညး ရအထးသတငးတပဖြ႔၏ ေစာငၾကညျခငးခရသညဟ ပါတဝငမားစြာက တငျပသည။ လကနကကငအပစ ရေသာ နယေျမမားတြင ပါတလႈပရားမႈမား သသသာသာ ဟန႔တားခရသညဟလညး ပါတအမားစက ေဖာျပၾကသည။

အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားအတြက ႏငငေရးအရပါ၀င လပပငခြငေနရာ။ ။မမတ႔သြားေရာကခေသာ နယေျမမားရ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားက ၂၀၁၀ ေနာကပငးတြင ၎တ႔၏ လႈပရားမႈမားအေပၚ ဟန႔တားမႈ အနညးငယသာရၿပး မားစြာတးတကလာေသာ အေျခအေနျဖစသညဟ အစရငခၾကသည။ တငးရငးသား အခြငအေရးႏင ေျမသမးယမႈကသ႔ေသာ ကစၥရပမား ေဖၚထတေသာ အေတာအတနႀကးသည လထဆႏၵျပပြမားစြာကလညး Carter Center ဝနထမးမားက မကျမငကယေတြ႔ ေစာငၾကညေလလာခၾကသည။ ယငးမာ ႏငငေရးအရ လပပငခြငနယပယ တးတကလာမႈ၏ ညႊနျပခကတစချဖစပါသည။ သ႔ေသာ မတလ ၁၀ ရကေန႔တြင လကပတနးႏင႔ ရနကနတြင ဆႏၵျပေကာငးသားမားက အၾကမးဖက ႏမနငးခ႔ရာ ဆႏၵျပသမား ဒါဇငႏင႔ခ၍ ဒဏရာရခ႔ျပး အေယာက၁၀၀ေကာ အဖမးခခ႔ရပါသည။ အခ႕ ၿမ႕နယမားတြင အထးသျဖင ကရငျပညနယႏင ရမးျပညနယမ နယစပေဒသမား၊ ပအ႔ဝကယပင အပခပေရးေဒသကသ႔ လကနကကငအပစရေသာ အျခားနယေျမမားမ ၿမ႕နယမားတြင အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား၏ လႈပရားမႈမား သတျပမေလာကေအာင ပေပာကေနသညကလညး ေတြ႔ရရသည။

မမတ႔ သြားေရာကခေသာ ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးမားအားလးမ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားက ၎တ႔၏ လႈပရားမႈမား အေကာငအထညေဖာႏငရနအတြက ႀကတင ခြငျပခကရရရန လအပေနေၾကာငး၊ တစခါတစရ၌ ခြငျပခကရရေရးတြင အပခပေရးပငးဆငရာ ေႏာငေႏးၾကန႔ၾကာမႈမားႏင ရငဆငေနရေၾကာငး ထတေဖာ ေျပာၾကားၾကသည။ သ႔ရာတြင ႏငငေရးပါတမားအေနျဖင ခြငျပခကမရဘ ပတပငခရမႈ ရားပါးပရၿပး နယေျမအမားစတြင ပမလကေလာေသာ အစအစဥမားက နယေျမအဆငမာပင ၫႇႏႈငးသေဘာတေဆာငရြက လကရၾကသည။ ရမးျပညနယမ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားက ၎တ႔လႈပရားမႈအတြက ခြငျပခကရရရန အပခပေရးပငး ၾကန႔ၾကာမႈမားႏင ရငဆငရေသာလညး ေလာကလႊာက ပယခမႈမာ ရားရားပါးပါးျဖစသညဟ ေျပာၾကားၾကသည။ ကယားျပညနယတြင ခြငျပခကကစၥက တငးတငးၾကပၾကပ ခပခယထားပမရပ ႀကတင ခြငျပခက မယေသာ လႈပရားမႈမားက

23

ႏႈတျဖင သတေပး႐မသာ ျပလပသညဟ အခ႕အဖြ႔အစညးမားက ဆသည။ မြနျပညနယမ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားကမ ၄ငးတ႔ႏင ျပညနယအစးရအၾကား ဆကဆေရး ေကာငးမြနသညဟ ေျပာၾကားၾကသည။

ပမလကေလာခြငျပေသာ ၀နးကငျဖစလာေသာလညး မမတ႔ သြားေရာကေလလာခေသာ ျပညနယမားႏင တငးေဒသႀကးအားလးမ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညး ကယစားလယမားက ထလြယရလြယေသာ အေၾကာငးအရာမား ေဖာထတေျပာဆလင အစးရက (အခ႕နယေျမမားတြင လကနကကငအပစမား၊ ႏငငေရးပါတမားက) ဆးရြားစြာတန႕ ျပနမညဟ ေၾကာငၾကစးရမမႈ ရေနေၾကာငးေလလာသရရသည။ မြန၊ ကယား၊ ရမးျပညနယမားႏင မႏေလးတငးေဒသႀကးတ႔မ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားက ၎တ႔သည ထရလြယေသာ ကစၥရပမား အထးသျဖင လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားႏင ေျမသမးယမႈမားက အဓက ေဖာထတမႈေၾကာင ေႏာငယကခရျခငး၊ ၿခမးေျခာကခရျခငးတ႔ ရေၾကာငး ေျပာၾကားၾကသည။ အရပဖက လမႈလႈပရားသမားအား တက႐က စြကဖကဟန႔တားမႈမား ေတြ႔ရခေသာလညး ရအထးသတငးတပဖြ႔၏ ေစာငၾကညျခငးက မားေသာအားျဖင ႀကေတြ႔ၾကရသည။

အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားသည ေရြးေကာကပြ ပါဝငဆငႏြမႈက ျမႇငတငျခငး၊ မဆႏၵရငမားအား ေရြးေကာကပြ လပငနးစဥအေၾကာငး၊ ၎တ႔၏ ရပငခြငႏင ဝတရားမားအေၾကာငး၊ အသေပးျခငးတ႔အတြက လြနစြာအေရးပါသည။ မဆႏၵရငမားအား အသေပးပညာေပးျခငးက စတဝငစားေၾကာငး အရပဖကအဖြ႔အစညး ေခါငးေဆာငမားစြာက ထတေဖာေျပာၾကားၾကေသာလညး ဤအဆငတြင အဖြ႔အစညး အနညးငယကသာ ေရြးေကာကပြဆငရာလႈပရားမႈမား တကတကကြကြ စစဥေနၾကသည။ မတပမတငရေသးေသာ အဖြ႔အစညးမားစြာ ကနရေနၿပး မတပတငျခငးေၾကာင အစးရ၏ ပမေစာငၾကညျခငးခရလမမညဟ အေတြးလြနစးရမမႈမား တစခါတစရေတြ႔ရသည။ အကးဆကအေနျဖင ျပညနယမားႏင တငးေဒသႀကး အမားစမ အရပဖကအဖြ႔အစညးမားသည မဆႏၵရင အသပညာေပး လပငနးမားႏငပတသက၍ ေကာမရငအဖြ႔ခြမားႏင႔ ထေတြ႔ေဆာငရြကရန တစနညးအားျဖင စတဝငစားသညတငေအာင ထသ႔ ထေတြ႔ရနအတြက အစးရထမ မတပတငထားျခငး သ႔မဟတ ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငမ တရားဝင အသအမတျပထားျခငးမရသည အခကေၾကာင ထသ႔ ျပလပလျခငးမရဟ ထတေဖာ ေျပာၾကားၾကသည။ ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငအေနျဖင ေကာမရငအဖြ႔ခြမားအား အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားႏင အနညးဆး တစလတစႀကမ သ႕မဟတ ႏစလတစႀကမ ေတြ႔ဆရန ၫႊနၾကားသြားမညဟ Carter Center က အသေပးေျပာၾကားခပါသည။ ေကာမရငအဖြ႔ခြမားႏင႔ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား တးျမႇငထေတြ႔ေဆာငရြကမႈသည မဆႏၵရငပညာေပးလပငနးမားတြင ပးေပါငးေဆာငရြကမႈတးတကလာရန ဥးတညသည ႀကဆရမည ေဆာငရြကခကတစခ ျဖစသည။

မဒယာဝနးကင အေျခအေန။ ။ မမတ႔ သြားေရာကခေသာ ေဒသမားရ မဒယာဝနးကင အေျခအေနသည ႏငငေရးပါတမား၊ အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမားႏင အတငးအဆ မတညေသာလညး ယခငႏစမားထက တးတကလာေသာ အေျခအေနျဖစသညဟ သတငးေထာကမားက ေျပာၾကားၾကသည။ အမားစသည ႏငငေတာအဆင မဒယာဇစျမစမားထမ သတငးမား ရယေနၾကေသာေၾကာင ေဒသခမဒယာမား ဖြ႔ၿဖးမႈမရဘ ေရြးေကာကပြဆငရာ လႈပရားမႈအေပၚတြငလညး သသသာသာ အာ႐စကမႈ မရေပ။ ႏငငေတာအဆငတြငမ ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငသည မဒယာမားႏင တကတကကြကြ ထေတြ႔လကရၿပး၊

24

ေရြးေကာကပြဆငရာ မဒယာလမးၫႊနစာအပက ျမနမာႏငငစာနယဇငးေကာငစ(ယာယ)ႏင ပးတြ ထတေဝသြားမညဟ ေၾကညာထားသည။ ယခအခနထမ ေဒသအဆငတြင ေကာမရငအဖြ႔ခြမားႏင႔ မဒယာမား အၾကား ထေတြ႔ေဆာငရြကမႈ အနညးငယသာရပရသည။

မမတ႔သြားေရာကခေသာ ျပညနယမားႏင တငးေဒသၾကးမားအားလးမ သတငးေထာကမားက (မြနျပညနယတြင ဖမးဆးခရကာ တပမေတာ အခပခနးတြင မေရးမေႏာငး ေသဆးသြားခေသာ သတငးေထာက ကပါၾကး၏ ျဖစရပကသ႔ေသာ) ေဒသအဆငႏင ႏငငေတာအဆင ႐ပပငးဆငရာ ေႏာငယကမႈ ေျမာကမားစြာက ရညညႊနးကာ၊ ထရလြယေသာ အေၾကာငးအရာမား - အထးသျဖင တပမေတာ၏ ႏငငေရးက႑၊ ေျမသမးယမႈ၊ အဂတလကစားမႈမားက သတငးေရးသားသည သတငးေထာကမားအား ၿခမးေျခာက ေႏာငယကျခငး၊ အသေရဖကမႈျဖင တရားစြရန ၿခမးေျခာကျခငးတ႔ႏင ပတသကၿပး စးရမမေၾကာငး ထတေဖာေျပာၾကားၾကသည။ မဒယာမားက ၎တ႔အေပၚ ရအထးသတငးတပဖြ႔က အနးကပ ေစာငၾကညျခငး၊ အလြတသေဘာ ေခၚယေမးျမနးျခငးမားရသညဟ ေျပာၾကေသာလညး၊ ၾကားဝငစြကဖကေႏာငယကမႈမား ယခငကထက ေလာနညးသြားသည ဟဆသည။ ရမး၊ ကရင၊ မြနျပညနယမားမ သတငးေထာကမားက အစးရဌာနဆငရာ တာဝနရသမား၊ ျပညနယလႊတေတာ ကယစားလယမားႏင ေတြ႔ဆႏငျခငး မရေသာေၾကာင ႏငငေရး တးတကေျပာငးလမႈမားက သတငး ေရးသားတငျပရန အခကအခရသညဟ ေျပာၾကားၾကသည။

ကယတငသတငး ဆငဆာျဖတေတာကမႈသည သတငးေရးသားရာတြင အထးသျဖင ေျမသမးယမႈႏင အဂတလကစားမႈကသ႔ေသာ ထရလြယေသာ အေၾကာငးအရာမားႏင ပတသက၍ အသးမားလာဖြယရေၾကာငး ၾကားသရသည။ အျငငးပြားစရာ အေၾကာငးအရာမားက ေရးသားျခငးမျပရန သတငးေထာကမားက တာဝနရသမားက သတေပးခကမား ထတျပနထားသညဟေသာ သတငးေျမာကမားစြာႏင ၿမ႕နယအဆငတြင သတငး ဆငဆာဘတရေနသညဟေသာ အတညမျပႏငသည သတငးတစခတ႔က Carter Center က ၾကားသထားသည။ ရမး၊ ကရင၊ မြနျပညနယမားႏင ဧရာဝတတငးေဒသၾကးမ သတငးေထာကမားက ထရလြယေသာ ကစၥရပမား ေရးသားေဖၚျပမႈက အာဏာပငမားက လလားမႈမရဟ ထတေဖာေျပာၾကား ၾကသည။ အမးသမး သတငးေထာကမားကလညး ကယတင ဆငဆာျဖတေတာကမႈ အထးအေရးတၾကး လအပေၾကာငးႏင အမးသားမားက ဥးစားေပးေသာဓေလႏင ႏငငေရးစမားက ကေမာကကမ မလပမေအာင သတထားေနရေၾကာငး ထတေဖာေျပာၾကားၾကသည။ မဒယာလြတလပခြငသည မဆႏၵရငမားအား အသပညာေပးရာတြင လြနစြာအေရးပါသည။ ဤကစၥႏငပတသက၍ ေရြးေကာကပြ လပငနးစဥအေပၚ သတငးေထာကမား ထေတြ႔ေလလာခြင လြယကေခာေမြ႔ေစရနအတြက ေကာမရငအဖြ႔ခြမားထ ရငးလငးတကေသာ ၫႊနၾကားခကမားေပးျခငး စသည ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရင၏ ယခႀကးပမး အားထတေနမႈမားက ဆကလကေဆာငရြကရန Carter Center မ အားေပးတကတြနးပါသည။ အစးရႏင လၿခေရး တာဝနရသမားသည သတငးေထာကမား၏ ေရးသားတငျပမႈအေပၚ ေႏာငယကျခငး၊ ၿခမးေျခာကျခငး၊ ဟန႔တားျခငး မျပလပသငပါ။

25

ေ႐ြးေကာကပြ စမခန႔ခြမႈ - ေ႐ြးေကာကပြစမခန႕ ခြမႈ အဖြ႔အစညးမား၏ စြမးေဆာငရညႏင လြတလပမႈ

ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငႏင ေကာမရငခြမားအား အပခပေနေသာ စညးမဥးမေဘာငတြင အားနညးခကမားရသည မနေသာလညး ေစာငၾကညေလလာသမား၏ ေစေစငင စစစေဖာျပႏငေျခမားက မမႈဘ ေလလာခြငျပခသည ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငႏင ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမား၏ ပြငလငးမႈအျပင၊ ၎တ႔လပေဆာငမႈမားက တတႏငသမ စြမးေဆာငရည႐႐၊ ဘကမလကဘ လပေဆာငရန သႏၷဌာနခထားပရျခငးတ႔ေၾကာင Carter Center အေနျဖင အထငႀကးေလးစားရပါသည။ မဆႏၵ႐ငစာရငးျပစျခငးက နယေျမအေတာမားမားတြင လပေဆာငေနၿပျဖစေသာလညး မဆႏၵ႐င ပညာေပးျခငး လပငနးကမ မစတငရေသးပါ။ ႀကတငမေပးျခငး၊ မေပးရန အကးဝငမည သကေသခလကမတ၊ အးမအမမမား ကသ႔ေသာ ခကခသည ေမးခြနးမားအတြက ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမားသည ျပညေထာငစအဆငမ ၫႊနၾကားခကက ေစာငလကရသည။

ႏငငေတာအဆငတြင ေရြးေကာကပြအရညအေသြးေကာငးမြနဖ႕ရာ စမခန႔ခြေရးတြင ကငတြယရမညကစၥရပ မားစြာ႐သညက ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြေကာမရငမ သနားလညၿပးျဖစေၾကာငး အသေပးမႈမားျပလပခၿပး ျဖစသည ။ အဆပါကစၥရပမားစြာတြင နညးစနစ၊ နညးပညာႏင ဆငေသာ အားနညးခကမား၊ ဝနထမးမား၏ လပငနးတတသကၽြမးကငမႈ၊ ဘတဂကအကန႔အသတ၊ ေဒသဆငရာ႐းမားတြင အၿမတမး ဝနထမး အနညးငယသာ႐မႈ၊ ကား မ အခးအစား မမတမႈ၊ အရပဖကအဖြ႔အစညးမားႏင ပးေပါငးေဆာင႐ြကရာတြင အားနညးမႈ၊ ဥပေဒ၊စညးမဥးမား အသးခရနအားနညးမႈ၊ လပထးလပနညးမား အမားအျပား ေရးဆြရနလအပေနမႈ တ႔ ပါဝငသည။ ယငးကစၥရပမားက ကငတြယေျဖရငးရန ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြေကာမရငသည အရပဖကအဖြ႔အစညးမား၊ ႏငငေရးပါတမားႏင တငပငေဆြးေႏြးမႈမားျပလပ၍ မဟာဗဟာစမကနးက ၂၀၀၄ခႏစတြင ေရးဆြခမတခပါသည။20

ေ႐ြးေကာကပြ ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမား၏ လြတလပမႈအေပၚ အျမင။ ။ျပညနယ၊ တငးေဒသႀကးႏင ၿမ႕နယ အဆငတြင ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမားသည ေဒသဆငရာအစးရႏင မကငးလြတဟသည အျမငမား ရၾကပါသည (ေဒသဆငရာအစးရကယတင ျပညခငၿဖးပါတႏင ရငးႏးပတသကမႈရသညဟ ခယထားၾကသည)။ ထအျမငမားက ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမား သမာသမတကႏငမညမဟတဟ စးရမမႈမားျဖစေပၚေစသည။ မမတ႔ ေရာက႐ခသည ျပညနယႏငတငးေဒသႀကး (၆)ခလးတြင႐ေသာ ႏငငေရးပါတမားႏင အရပဘကအဖြ႔အစညး မားက အကယ၍ ေဒသဆငရာအစးရ တာဝနရပဂၢလမားက ဖအားေပးခပါက ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမားသည လြတလပမႈ႐စြာ လပကငႏငလမမည မဟတဟ စးရမစြာဆၾကသည။

၂၀၁၄ ခႏစ ေအာကတဘာလတြငထတျပနခေသာ ေကာမရင၏ ၫႊနၾကားခကအရ ျပညနယ/တငးေဒသႀကး အဆင ခ႐ငအဆင ႏင ၿမ႕နယအဆင ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမားက ေယဘယအားျဖင အဖြ႔ဝင (၁၅) ဥးျဖင ဖြ႔စညးရန၊ ၎တ႔အနက (၉)ဥး သည သကဆငရာ အဆငအလက အစးရဌာနမားမ ပဂၢလမား

20 ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရင ျမနမာႏငင၊ ၂၀၁၄-၂၀၁၈ မဟာဗဟာ၊ စာမကႏာ ၇ က ဖတ႐ႈရန၊ ေကာမရငသည ထသ႔ေသာ မဟာဗဟာ အစအစဥတစခက ေရးဆြကငသးေသာ အနညးစ ေရြးေကာကပြ အာဏာပငအဖြ႔အစညးမားထမ တစခ ျဖစပါသည။

26

ခန႕အပရနျဖစၿပး ကန(၆)ဥး သည (ေစတနာဝနထမး အဖြ႔ဝငမားအျဖစ ရညၫႊနးႏငသည) “အမားယၾကညသည ပဂၢလမား” ျဖစရမညဟ ေဖာျပထားပါသည။21 ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြ အဖြ႔ဝငအမားစမာ အစးရဝနထမး သ႔မဟတ အၿငမးစား ဝနထမးမားျဖစရာ အေျခခအားျဖင ႀက႕ခငေရးပါတဥးေဆာငသည ေဒသဆငရာအပခပေရးမ မကငးလြတႏင၊ မလြတလပႏငဟသည အျမငမးရေစပါသည။ ေကာမရငအဖြ႕ ခြ၀ငမားအား ျပညေထာငစေရြးေကာကပြ ေကာမရငမ တရား၀ငခန႕အပသညျဖစေသာလညး လကေတြ႕တြင အမညစာရငးသည ေဒသဆငရာအစးရအရာရမားထမ ထြကလာသညဟ ေကာမရငအဖြ႕ ခြ၀ငမားအပါအ၀င အမားစက ေဖာျပပါသည။

ေကာမရငသည ၎၏ ကယပငဝနထမးမား႐ေသာ အၿမတမး အဖြ႔အစညးတစခ ျဖစေသာလညး ေကာမ႐င အဖြ႔ခြမားမာမ ၎တ႔၏ လပငနးေဆာငတာ လပေဆာငမႈမားက အစးရဖြ႕စညးပေပၚတြင မခရပါသည။ အထးသျဖင တပမေတာ ဥးစးေသာ ျပညထေရးဝနႀကးဌာန လကေအာကမ အေထြေထြအပခပေရး ဥးစးဌာန (GAD) က မခရပါသည။22 မမတ႔ ေရာကခေသာ နယေျမမားမ ျပညနယ/တငး ေဒသႀကးႏင ၿမ႕နယအဆင ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြ႐းမားမာ သကဆငရာ အေထြေထြအပခပေရးဥးစးဌာန႐းမားတြင တြဖက ဖြငလစ ထားေၾကာငး ေတြ႔ရပါသည။ အခ႕ေနရာမားတြင ကယပငပစၥညးမား မရမႈႏင ကၽြမးကငပညာ႐င၊ အရငးအျမစမ႐မႈတ႔အေပၚ ေကနပအားရမႈမရေၾကာငး ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြဝငမားမ ေဖာျပၾကပါသည။ ေထြ/အပ႐းမ ေပးေသာ ပစၥညးမားအေပၚ မခရျခငးေၾကာင ျပညသမားက အႏတလကၡဏာေဆာငေသာ သေဘာထားမား႐ၾကသညက သ႐ၾကသညဟ ဆပါသည။ ေကာမရင၏ မဟာဗဟာစမကနးတြင ေကာမရငအဖြ႔ခြ ဝနထမးမား အရညအေသြး အားေကာငးေရးႏင ဝနထမးျဖညတငးမႈက ဥးစားေပးလပေဆာငရန သတမတေဖာျပထားပါသည။ ေကာမ႐ငမားႏင ေထြ/အပ႐း၏ ဆကဆေရးမာ လက႐ဥပေဒမားႏင ညညြတေနေသာလညး ယငးသညပင ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမားအေပၚ ယၾကညမႈမရရျခငး အေၾကာငးရငးမားအျဖစ ႏငငေရးပါတမားႏင အရပဖကအဖြ႔အစညး အဖြ႔ဝငမားက ပမန ေထာကျပေနခ ၾကပါသည။

တငးရငးသားႏင ကား၊ မ ကြျပားစလငမႈ ။ ျပညနယႏငတငးေဒသႀကး ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမား၏ အဖြ႔ဝငမားတြင အမးသမးမား၏ ကယစားျပမႈ နညးပါးလၿပး၊ Carter Center မ သြားေရာကခေသာ ေဒသမားရ ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမားတြင အမးသမးအဖြ႔ဝင ၁ ဥးမ ၃ ဥးအတြငးသာ ေတြ႔ရပါသည။ အေပါငး လကၡဏာေဆာငေသာ ႁခြငးခကအခ႕ (ဧရာဝတတငးေဒသႀကး ဇလြနၿမ႕နယတြင အမးသမးအဖြ႔ဝင(၆)ဥး၊ မႏေလးတငးေဒသႀကး ေကာကဆညႏင ရမးျပညနယ ပအ႔ဝ အထးအပခပေရးေဒသတြင (၅)ဥး ) မအပ ၿမ႕နယအဆငတြငလညး အမးသမးမား၏ ကယစားျပမႈ နညးပါးသညက ေတြ႔ရပါသည။ ေ႐ြးေကာကပြ၊

21 ေရြးေကာကပြ ဥပေဒမားသာမက ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငဥပေဒမာပါ ေကာမရငအဖြ႔ခြမားတြင ေစတနာ ဝနထမး အဖြ႔ဝငမားႏင စပလဥး၍ မညသည ႐ညၫႊနးခကမ မေပးထားေပ။ Carter Center ကြငးဆငးဝနထမးမား သြားေရာကေလလာခေသာ ၿမ႕နယတြင ေစတနာ ဝနထမး အဖြ႔ဝငအမားစသညလညး အၿငမးစား ႏငငဝနထမးမား ျဖစၾကသည။ 22 နယစပေရးရာ၊ ကာကြယေရးႏင ျပညထေရး ဝနႀကးဌာနမားသည တပမေတာ တာဝန ထမးေဆာငေနသမားအထမ တပမေတာ ကာကြယေရး ဥးစးခပမ အမညစာရငးတငသြငး ခန႔အပထားေသာ သမား ျဖစသည။ အေထြေထြ အပခပေရး ဥးစးဌာနသည အခြနေကာကျခငးမ ေျမယာစမခန႔ခြျခငးႏင မတပတငျခငးႏင အသအမတျပ လကမတေပါငးစ ထတေပးသည လပငနးစဥမားစြာအထတြင အခနးက႑ေပါငးစမ ပါဝငသည။ ေထြ/အပဌာန၏ အဓက တာဝနမာ ႏငင၏ အမားျပညသဆငရာ အပခပေရး ဖြ႔စညးပမားက စမခန႔ခြရန ျဖစပါသည။

27

ႏငငေရးႏင အပခပေရးအပငးမားတြင အမးသမး ကယစားျပမႈ နညးပါးေသာေၾကာင ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြေကာမရငအေနျဖင အမးသမးမားပါ၀ငမႈ တးတကလာေစရန အစပးမႈမား စတငလပေဆာငခ ၿပးျဖစပါသည။ ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငသည ၎၏ ကား၊မ ဆငရာ မဝါဒမၾကမးက အၿပးသတေရးဆြခၿပး မတခကမားရယရန မတလ(၁၀)ရကေန႔ က အရပဖကလမႈ အဖြ႔အစညး(၂၀)သ႔ ျဖန႕ေ၀ခသည။

ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမားတြင တငးရငးသားကယစားျပမႈသညလညး အလြနကြျပားမႈရပါသည။ (မမတ႔ ေရာကရခေသာ ၿမ႕နယမားတြင တငးရငးသားလမးအဖြ႔ဝင မပါဝငသည ေနရာမ (၆)ဥး ပါဝငသညေနရာမား ရသညအထ ကြျပားမႈရပါသည။) တငးရငးသား ျပညနယမားတြငပင တငးရငးသားအပစမား၏ ကယစားျပမႈ နညးပါးသညက ေတြ႔ရပါသည။ မႏေလးတငးေဒသႀကးႏင (ကရငတငးရငးသား ဥးေရမားစြာရေသာ) ဧရာဝတတငးေဒသႀကးေကာမရငအဖြ႔ခြတြင တငးရငးသားကယစားျပမႈ လးဝမရေပ။ ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငက ေ႐ြးေကာကပြ မတငမ ေနာကထပ ေကာမရငအဖြ႔ဝင(၈)ဥး ခန႔ထားေပးရန သမၼတထသ႔ ေတာငးဆထားပါသည။ အဆပါအဖြ႔ဝငမားသည ၿမ႕ေတာတြင ႐းထငေနသညထက မမတ႔ တာဝနယရသည ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးမားသ႔ သြားေရာက ႐းထငႏငရန ျဖစပါသည။ ယငးသ႕ ခန႕အပထားရာတြင သကဆငရာျပညနယတစခစရ တငးရငးသားအပစမားထမ ေ႐ြးခယႏငခလင အမားႀကဆေသာ ကြျပားစလငမႈရသည အဖြ႔ဝငပစတစခက ရရႏငမညျဖစပါသည။

မဆႏၵရင ပညာေပးျခငးႏင အရပဖကအဖြ႔အစညးမားသ႔ ေရာကရလကလမးမေစျခငး။ ။ Carter Center မ ေတြ႔ဆခေသာ သကဆငပါ၀ငသ stakeholder မားအၾကား သေဘာတညခကတစခမာ မဆႏၵ႐င ပညာေပးလပငနးမား အႀကးအကယအားထတ ေဆာငရြကၾကရနလသည ဟေသာအခကျဖစသည။ ယငးမာ ေ႐ြးေကာကပြႏင ပတသကေသာ အသႏင ဗဟသတမား အထးသျဖင ေကးရြာအဆငတြင သ႐မႈ အဆငနမပါးလသည ဟေသာအသေၾကာငျဖစပါသည။ ဥပမာ မၾကာေသးမက ေကာကယထားေသာ စစတမးတစခအရ မေပးခြငရေသာ မဆႏၵ႐ငမား၏ ၄၄% က သမၼတက တက႐က ေ႐ြးေကာကသညဟ ယၾကညေနၾကပါသည။ အမနတကယတြင တက႐ကေ႐ြးေကာကျခငး မဟတေပ။23 ထ႔ေၾကာင ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငႏင ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမား၏ မဆႏၵ႐ငပညာေပးေရး ႀကးပမးအားထတမႈမားက ေဖာျပပါ အရပဖကအဖြ႔အစညးမားႏင ဒြနတြ၍ ေဆာငရြကႏငပါက မဆႏၵ႐ငမားထသ႕ ေရာကရလကလမးမေစေရး အစအစဥေအာငျမငႏငမာ ျဖစပါသည။

ႏငငေတာအဆငတြင ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငသည မဆႏၵ႐ငစာရငး မြမးမ ျပစျခငးႏင မဆႏၵရင ပညာေပး လပေဆာငျခငးမားကသ႔ေသာ ကစၥမားတြင အရပဖကအဖြ႔အစညးမား၊ ႏငငေရးပါတမားႏင ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈမား ဆကတကေဆာငရြကခၿပးျဖစပါသည။ ထသ႔ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈမားသည ယခင မလပေဆာငခဖးေသာ ယၾကညမႈတညေဆာကျခငး အစပးခကတစခ ျဖစပါသည။ မယၾကညမႈမား ကနရေနေသာလညး ယခငက ျမငသာမႈမရေသာ အဖြ႔အစညးမားအေပၚ ပြငလငးျမငသာမႈ အဆငသစတစခ စတငလကျခငးသည ႀကဆရမညအားထတမႈတစချဖစပါသည။

23 အာရေဖာငေဒးရငး၊ pp. ၃၀။

28

လက႐အားျဖင ေဒသအဆငတြင မဆႏၵရင ပညာေပးလပငနးမား အနညးငယသာ လပေဆာငေနသညက ေတြ႔ရပါသည။ မားေသာအားျဖင ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြဝငမားက ၎တ႔၏ မဆႏၵ႐င ပညာေပးလပငနးမား မလပေဆာငမ ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြေကာမရငထမ ၫႊနၾကားခကမားက ေစာငေနသညဟ ဆပါသည။ ႐မးျပညနယ ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမ ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြေကာမရငက ေ႐ြးေကာကပြရက ေၾကညာသညႏင မဆႏၵရင ပညာေပးလပငနးမား စတငမညဟဆေသာလညး၊ ကရငျပညနယ ေကာမရငအဖြ႔ခြမ မဆႏၵ႐င စာရငး ေနာကဆးျပစၿပးသညအထ ေစာငမညဟလညးေကာငး အသးသးဆၾကပါသည။ မြနျပညနယတြင အဓကကေသာ လပေဆာငမႈမား စတငလပေဆာငမႈ မရေသးေသာလညး အစးရ၊ ေကာမရငအဖြ႔ခြႏင လထအေျချပအဖြ႔အစညးမားၾကား ပမထေတြ႕ ေဆာငရြကမႈမားေတြ႕ရပါသည။

ေနရာအမားစတြင မညသညကစၥရပကမဆ ေကာမ႐ငမားႏင အရပဖကအဖြ႔အစညးမားၾကား ထေတြ႕ေဆာငရြကမႈမာ အကန႕အသတႏငသာ႐ပါသည (ၿမ႕နယအဆငတြင ခၽြငးခကမားႏငတကြ) ။ အခ႕ အရပဖကအဖြ႔အစညးမားက ေ႐ြးေကာကပြစမခန႕ ခြမႈအဖြ႕မားထမ သတငးအခကအလကႏင လမးညႊနခက မား မရဟ ခစားရသည ဆသကသ႕ အခ႕အဖြ႕မားက ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငႏင ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမားမာ ပးေပါငးေဆာင႐ြကျခငး မရဟဆပါသည။ ေကာမရငအဖြ႔ခြမားကလညး ၎တ႔အေနျဖင ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငမ ေနာကထပလမးၫႊနမႈမားႏင အသအမတျပလႊာ ထတေပးျခငး လပငနး ႏင လကနာရမညကငဝတမား အတညျပၿပးမသာလင အရပဖကအဖြ႕အစညးမားႏင ပမ တကတကကြကြ လပေဆာငလေၾကာငး ေဖာျပၾကပါသည။

ေ႐ြးေကာကပြ မနကနျပညစမႈ တးတကေစေရး : မေပးခြငရ႐ရန သတမတခကမား၊ မဆႏၵ႐င မတပတငျခငးႏင ႀကတငမေပးျခငး

၂၀၁၀ ေ႐ြးေကာကပြမ အေမြဆကခမႈတစခအျဖစ ေရြးေကာကပြစမခန႕ ခြသညအဖြ႕မား အပါအ၀င အစးရေပၚတြင သသယမားစြာ ရေနဆျဖစေသာေၾကာင မေပးျခငးအေပၚ လသလ ကငတြယေကာငး ကငတြယႏငသညဟ လညးေကာငး၊ သ႔မဟတ ပါတႀကးမား၏ အစတအပငးမား (သ႔မဟတ အခ႕ ကစၥရပမားတြင လကနကကင အပစမားႏင ပတသကေနေသာ ပါတမား) ၏ မားယြငးေသာ လပေဆာငမႈမားက မကစမတေနေပးႏငသညဟ လညးေကာငး သသယရေနဆျဖစပါသည။ ေမးခြနးအေတာမားမားကလညး ေျဖေပးရနလေနပါေသးသည။ အထးသျဖင (တပမေတာ၏ မေပးျခငးမား အပါအဝင) ႀကတငမေပးျခငးမားႏင ပတသက၍ လညးေကာငး၊ အးမအမမမား မေပးျခငးႏင ပတသက၍ လညးေကာငး၊ တရား၀ငသကေသခလကမတပစ မရသမား မေပးျခငးႏငပတသက၍ လညးေကာငး ႐ငး႐ငးလငးလငး အေျဖမား မရေသးေပ။ မညသ႔ပငဆေစကာမ ၂၀၁၅ ေ႐ြးေကာကပြအတြက ျပငဆငေနမႈမားမာ ၿပးခသည ေ႐ြးေကာကပြမားကထက အလြနႀကးမားစြာ ျခားနားခၿပ ျဖစပါသည။ ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြေကာမရငသည မဆႏၵရငစာရငးတးတကေစေရးအတြက စတအားထကသနသည အစပးခကတစခအပါအ၀င အထကတြင ေဖာျပခေသာ စးရမပပနမႈမားက ကငတြယမည မဝါဒမား ေရးဆြလက ရေနပါသည။

29

မဆႏၵရငစာရငး ျပစျခငး။ ။ မဆႏၵ႐ငစာရငးက ၿမ႕ နယမားႏင ရပကြက/ေကး႐ြာေကာမရငအဖြ႔ခြမားက ျပငဆငေပးရပါသည။ ထသ႔ ျပငဆငရာတြင သကဆငရာ နယနမတအတြငး ေနထငသည ဆႏၵမေပးရန သတမတခက ျပညမသမား ပါဝငရမညအျပင၊ သတမတခက ျပညမျခငး မရသမားအား ဖယထတျခငးမား ပါဝငသည။24 မဆႏၵရငတငးသည စာရငးတြင ပါဝငရနလညးေကာငး၊ သတမတခက ျပညမျခငးမရသမားအား ဖယထတေပးရန လညးေကာငး ေတာငးဆပငခြငရသည။ ရပ/ေကးေကာမရငအဖြ႔ခြမား၏ ဆးျဖတခကမားက သကဆငရာ ၿမ႕နယ ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြမားထ အယခ၀ငႏငၿပး ၎၏ဆးျဖတခကသည အတည ျဖစသည။25

ၿပးခသည ေ႐ြးေကာကပြမားတြင အသးျပခေသာ မဆႏၵ႐ငစာရငးမာ ကြနျပတာျဖင ျပစထားျခငး မဟတသျဖင အရညအေသြးမာနမသညဟ ေယဘယ သေဘာတၾကပါသည။ ထအေၾကာငးေၾကာင လညးေကာငး၊ ေနာကဆးအေျခအေနႏင ကကညေသာ မဆႏၵရငစာရငး ျဖစေအာင ျပျပငမြမးမရန အခနမာ အကန႔အသတရျခငးေၾကာင လညးေကာငး၊ ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငသည ေရြးေကာကပြစနစအတြက ႏငငတကာ ေဖာငေဒးရငး International Foundation for Electoral System (IFES) ၏ ပပးမႈျဖင ႏငငေတာအဆင မဆႏၵ႐ငစာရငးထပတးျပစမႈအစအစဥက စတငေဖာေဆာငလက ရပါသည။ အဆပါအစအစဥက ၂၀၁၄ခႏစ ႏဝငဘာလတြင ရနကန၌ စတငခၿပး၊ ထမတဆင ေနျပညေတာ၊ မႏေလးတငးေဒသႀကး၊ ဧရာဝတတငးေဒသႀကး၊ မေကြးတငးေဒသႀကး၊ စစကငးတငးေဒသႀကးႏင ပခးတငးေဒသႀကး၊ ႐မးျပညနယ၊ ခငးျပညနယမားသ႔ တးခ႕ ေဖာေဆာငခပါသည။ ၂၀၁၅ခႏစ ေဖေဖာဝါရလေႏာငးပငးအထ မဆႏၵ႐ငစာရငးျပစျခငးက ျပညနယႏငတငးေဒသႀကး (၈) ခရ ၿမ႕နယ(၅၉) ခတြင (ၿမ႕ နယေပါငး၏ ၃၆% ႏင ႏငငအ၀မးရ ၿမ႕နယေပါငး၏ ၁၇%) ေဖာေဆာငလကရပါသည။ ကြနျပတာ၏ Database အခကအလကဘဏတြင မဆႏၵရင ၃.၁ သနးက ထညသြငးၿပး ျဖစပါသည။

ကနဥး မဆႏၵရငစာရငးျပစေရးအစအစဥက ဇလငလတြင ၿပးစးရန ရညမနးထားရာ စာရငးေရးသြငးမႈ ၿပးစးေသာ ၿမ႕နယမား၊ ရပ/ေကးမားတြင ကနဥးမဆႏၵ႐ငစာရငး ထတျပနေရးအဆငက မတလႏင ဇလငလအတြငး ျမငေတြ႕ ရမညျဖစသည။ အသစျပစထားေသာ မဆႏၵ႐ငစာရငးက ရပကြက/ေကး႐ြာ အဆငထ ၾသဂတလတြင တစျပညလးတြင ျပသထားမညျဖစသည။ ေနာကဆးအခြငအေရး အေနျဖင မဆႏၵ႐ငမားသည မမတ႔ အမညပါ၊မပါ စစေဆး၍ ေနာကဆး အတညမျပမ လအပေသာ ေျပာငးလမႈမားက ေတာငးဆႏငပါသည။

ၿခၾကညပါက မဆႏၵ႐ငစာရငးျပစျခငးလပငနးစဥသည ပငႏငစြာ ဆကလကေဆာငရြကေနၿပး မမတ႔ ေရာက႐ခသည ၿမ႕နယမားတြင လာထားသညကာလအတငး၊ အထးသျဖင ႐မးျပညနယေတာငပငးႏင မႏေလးတငးေဒသႀကးတ႔တြင ထေရာကမႈရရ လပေဆာငေနသညက ေတြ႔ရပါသည။ အခ႕ေနရာမားတြင ေႏာငေႏးမႈအခ႕ရေၾကာငး ေဖာျပမႈမားရေသာလညး လပငနးစဥတစခလးအတြက ေရးဆြထားေသာ

24 ေရြးေကာကပြ ဥပေဒမားသည မဆႏၵရင စာရငးက ျပငဆင မြမးမရာတြင မညသည ေန႔ရက ေနာကဆးထားရမညဟေသာ ထညသြငး ျပ႒ာနးထားျခငးမရပ ထစညးကမးခကမားက ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငမ ဆးျဖတရန ျဖစသည။ 25 ေရြးေကာကပြ ဥပေဒမားအရ ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငထတြင “ေကာမရငအဖြ႔ခြတငး၏ လပငနးေဆာငတာ လပေဆာငမႈမားႏင စာရြကစာတမးမားက သငတငသလ ေတာငးယၾကည႐ႈၿပး လအပသလ ေလလာသေတသနလပႏင၊ ဆးျဖတႏငသည။”

30

အခနဇယားက အေႏာငအယက ျဖစသညအထဟ မထငရပါ။ ေနရာအေတာမားမားတြင ေဖာျပၾကေသာ လပစစမး ျပနာႏငပတသက၍ ထခကမႈ႐ေသာ ၿမ႕နယမားသ႔ မးစကမားပပးျခငးျဖင ျပညေထာငစေရြးေကာငပြေကာမရငႏင ေကာမရငအဖြ႔ခြမားက ထေရာကျမနဆနစြာ ကငတြယေပးႏငသညက ၾကားသရပါသည။

Carter Center အေနျဖင မမတ႔ ေရာက႐ခေသာ ျပညနယႏငတငးေဒသႀကး (၆) ခလးတြင အဆပါ လပငနးစဥႏငပတသက၍ ေစာငၾကညေလလာမႈ ျပလပႏငချခငးႏင အေျခခ သတငးအခကအလကမား ေကာကယႏငချခငးမား ရပါသည။ ခၽြငးခကတစေနရာမလြ၍ (ေကာမရငအဖြ႔ခြတစခမ Carter Center အား မဆႏၵရငစာရငးျပစျခငး လပငနးစဥၿပးမသာ ၾကည႐ႈႏငမညဟ အေၾကာငးၾကားေသာေၾကာင) မဆႏၵရငစာရငး ျပစလကရေသာ ေနရာတငးတြင မမတ႔၀နထမးမားအား အတားအဆးမရ ၾကည႐ႈႏငရန ဖတေခၚခၾကပါသည။ မႏေလးတငးေဒသႀကးရ ၿမ႕နယတစခတြငမလြ၍ အရပဖကအဖြ႔အစညးမားက ေစာငၾကညသညက႑တြင လႈပရားျခငးမရဘ အစးရႏင ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြဝနထမးမားကသာ သးသန႔ လပေဆာငေနၾကပ ရပါသည။26

ႏငငသားျဖစျခငးႏင မဆႏၵ႐င အရညအခငးျပညမမႈ။ ။ေ႐ြးေကာကပြ ဥပေဒမားတြင ႏငငသား အျပညအဝျဖစသမား၊ ဧညႏငငသားမား၊ ႏငငသားျပခြငရသမားႏင ယာယသကေသခလကမတ (TRC) ကငေဆာငထားသမားသည မေပးရန အကးဝငေၾကာငး ေဖာျပထားပါသည။ သ႔ေသာ ယာယသကေသခလကမတ TRC ကငေဆာငထားသမား (ဝႈကကဒကငေဆာငသမားဟေခၚၾကေသာ) က ေ႐ြးေကာကပြႏငဆငေသာ ရပငခြငမား မေပးသငေၾကာငး ျပငးျပငးထနထန အေခအတင ေဆြးေႏြးမႈမား ႐ေနပါသည။ ဝႈကကဒကငေဆာငထားသ မညမ႐ေၾကာငး မသ႐ႏငေသာလညး (၆)သနးမ တစသနးေကာရႏငသညဟ ခန႔မနးၾကပါသည။ ၎တ႔အနက အမားစမာ မမကယက “႐ဟငဂာ”ဟ သတမတၿပး တရား၀ငအားျဖင “ဘဂၤါလ” ဟ သမတၾကေသာ ရခငျပညနယတြင ေနထငသည မြတဆလငအပစျဖစသည။ သ႔ေသာ အျခားတငးရငးသား အပစမားတြငလညး ယာယသကေသခလကမတ ကငေဆာငသမား အေရအတြက ေတာေတာမားမား ႐ပါသည။

ျပညနယႏငတငးေဒသႀကးအဆငတြင ယာယသကေသခလကမတကစၥႏင ပတသက၍ ႐ႈပေထြးမႈမားမာ သသသာသာ ႐ေနပါသည။ မမတ႔ Carter Center မ ကြငးဆငးေသာ ဝနထမးမား ေရာကရခေသာ ေကာမရငအဖြ႔ခြမားတြင လကရမဆႏၵ႐ငစာရငး မြမးမျပစမႈလပငနးစဥတြင ဝႈကကဒ ကငေဆာငသမား ထညသြငးေရးကစၥက ကငတြယရာတြင တညမႈမရေၾကာငး ေတြ႔ရပါသည။ ေကာမ႐ငအဖြ႔ခြ အေတာမားမားက ဝႈကကဒကငေဆာငသမားက လကရမဆႏၵရငစာရငး ျပစမႈတြင ဆကလက ထညသြငးေပးလက ရေသာလညး၊ ၿမ႕နယေကာမရငအဖြ႔ခြ ႏစခကမ ၎တ႔က ထညသြငးမည မဟတဟ ေဖာျပခပါသည။

26 ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငမ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားသည မဆႏၵရငစာရငး ျပငဆငျပစျခငး လပငနးစဥက ေစာငၾကည ေလလာႏငေၾကာငး သေဘာတၿပး ၂၀၁၄ခႏစ မဆႏၵရင စာရငး ျပငဆငမြမးမျခငး စျပစမကနးလပခစဥကလ အသအမတျပသည စာတစေစာင ထတေပးရန ရညရြယပါသည။

31

အဆပါေ၀၀ါးမႈမာ ၂၀၁၅ ခႏစ ေဖေဖာဝါရလ (၁၁) ရကေန႔ ထတျပနေသာ သမၼတ႐းမ ေၾကညာခကအၿပးတြင အဆးသတသြားပါသည။ ေၾကညာခကအရ ယာယသကေသခလကမတမား မတလကနတြင သကတမး ကနဆးမညျဖစပါသည။ ယာယသကေသခလကမတ ကငေဆာငသမားသည ၎တ႔၏ ကတျပားမားက အာဏာပငမားထ ေပးအပရမညျဖစၿပး၊ ဥပေဒစညးမဥးႏင စညးကမးမားႏင ကကညမႈ ရ၊မရ အစစေဆးခရမည ျဖစပါသည။27 တဖန ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒခ႐းကလညး အဆျပထားေသာ အေျခခဥပေဒဆငရာ ဆႏၵခယပြတြင ႏငငသားမားသညသာ မေပးခြငရသညဟ ဆးျဖတခရာ ၎သည ေ႐ြး ေကာကပြဥပေဒမားအေပၚ အေျခခဥပေဒဆငရာအကးဆကမား ရလာေကာငး ရလာႏငပါ သည။

ယာယသကေသခလကမတကငေဆာငသမားသည ၂၀၁၀ႏင ၂၀၁၂ေ႐ြးေကာကပြမားတြင မေပးပငခြင ရခၾကသညဟ Carter Center အေနျဖင မတသားရပါသည။ ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး ႏႈနးစမားက အေျခခရပငခြငက အျမငဆးအကာအကြယ ေပးထားသည။ ရပငခြငမားက ကန႔သတရနႏင ပယဖကလလင ခြျခားမႈမျဖစေစေရးအတြက မနကနသငေလာေသာ လပငနးစဥျဖင ေဆာငရြကရနလပါသည။ အကယ၍ ယာယသကေသခလကမတ၏ ကနဆးရကက သတမတသည ဆးျဖတခကသည မေပးခြင ပယဖကခရသည ရလာဒ ထြကေပၚေစပါက အထးသျဖင ျပညသအေတာမားမားသည အပခပမႈဆငရာ လပေဆာငမႈတစခေၾကာင သကေရာကမႈတစခ ခစားရသည သေဘာျဖစၿပး၊ ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး ကတျပစာခပမား ႏင အေကာငးဆးကငစဥမားတြင ေဖာျပထားခက အခ႕ႏင ဆန႔ကငေနလမမည ျဖစပါသည။28 ထ႔အျပင ထခကနစနာသမားအေနျဖင (ICCPR ၏ ပဒမ၂.၃ အရ လအပခက) ထဆးျဖတခကအေပၚ ထေရာကေသာ ဥပေဒအရ ျပျပငကစားမႈမား ႐ာေဖြႏငမညပ မေပၚေပ။ ထအဆငတြင ႏငငသားအျဖစ အသအမတျပရန ျပနလည ေလာကထားမည ဝႈကကဒကငေဆာငသမား၏ မေပးပငခြင မညသ႔ရမညဆသညႏင ႏငငသားျဖစေရး သတမတခက ျပညမေၾကာငး ဆးျဖတခကက ေစာငဆငးေနမႈေၾကာင မေပးခြငအေပၚ မညသ႔ေသာ သကေရာကမႈမား ရႏငသညဆသညမာလညး ႐ငး႐ငးလငးလငး မ႐ေသးေပ။ ယာယသကေသခလကမတ ကငေဆာငထား သမား အေနျဖင ၂၀၁၅ ခႏစ မတလ ၃၁ ရက ေနာကပငးတြင သကေသခလကမတ လကဝယမရမႈက ႀကေတြ႔ရေတာမည ျဖစပါသည။

ယာယသကေသခလကမတကစၥရပသည မေပးႏငသည ရပငခြငအေပၚတြငသာမက ႏငငေရး ပါတတစခ၏ အဖြ႔ဝငျဖစႏငသည အရညအခငးအေပၚတြငပါ သကေရာကမႈမား႐ပါသည။ ၂၀၀၄ခႏစ စကတငဘာလတြင ႏငငေရး ပါတမား မတပတငျခငးဥပေဒက ျပငဆငခရာ ပါတတစခ၏ ပါတဝငျဖစႏငမည အမးအစားမားက ေျပာငးလခပါသည။ ဝႈကကဒကငေဆာငသမားႏင အစမးေရာငကဒျပား ကငေဆာငထားေသာ ဧညႏငငသားမား (Associate Citizens) သည ပါတဝငျဖစခြငမရေပ။ ဝႈကကဒကငေဆာင ထားသမားႏင အစမးေရာငကဒ ကငေဆာငထားသမားအျပင အျပာေရာငကဒ ကငေဆာငထားသ ႏငငသားျပခြငရသမား (Naturalized Citizens) လညး ႏငငေရး ပါတ တညေထာငႏငသမား စာရငးတြင ပါဝငခြငမရေပ။ ထ႔ေၾကာင

27 ကမာၻ႔ ျမနမာအလငး သတငးစာ၊ ၂၀၁၅ခႏစ ေဖေဖၚဝါရလ ၁၂ ရက။ 28 ICCPR၏ အပဒ ၂ႏင ၂၆၊ အျပညျပညဆငရာ လ႔အခြငအေရး ေၾကျငာစာတမး အပဒ ၈၊ ကမာၻ႔ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး ေကာမတ CCPR အေထြေထြမတခက အမတ ၁၈၊ ၂၅၊၂၆ႏင ၃၁၊ ႏငငတကာ လႊတေတာ သမဂၢ၏ လြတလပ၍ တရားမတေသာ ေရြးေကာကပြမားအတြက စသတမတခကမား ေၾကျငာစာတမး။

32

ႏငငေရးပါတမားသည ဝႈကကဒကငေဆာငသမားက ၎တ႔ ပါတအဖြ႔ဝငမား စာရငးမ ဖယထတေရး လပေဆာငၾကရမညျဖစၿပး သ႔မဟတပါက ပါတမတပတင ဖကသမးခရႏငပါသည။ မတပတငထားေသာ ပါတ(၇၀)အနက (၂၂)ပါတကသာ ကနဥး သတမတရကျဖစသည ၂၀၁၄ခႏစ ဒဇငဘာ ၃၁ရက မတငမ ၎တ႔၏ အဖြ႔ဝငစာရငး ေနာကဆးျပစထားမႈက ျပညေထာငစေရြးေကာကပြ ေကာမရငသ႔ တငျပႏငခပါသည။

အးမအမမျဖစရသမားႏင ေ႐ႊ႕ေျပာငးေနထငၾကသမား။ ရငးရငးလငးလငး မရေသာ လပငနးစဥမား ႏင/သ႔မ ဟတ တစဥးခငး ကငေဆာငရသည အေထာကအထား စာ႐ြကစာတမးမား မရျခငးေၾကာင မေပးႏငခြငအေပၚ အႏတလကၡဏာေဆာငသည ဆန႔ကငဘက သကေရာကမႈမား ရႏငသည အခ႕မဆႏၵရငမး ရေနပါသည။ ၎အမးအစားထတြင ျပညတြငး၌ အမယာ စြန႔ခြာထြကေျပးေနရသည စစေရာငဒကၡသညမား (IDPs)၊ ႏငငျခားတြင ဒကၡသညအျဖစ ခလႈခၿပး ျပနေရာကလာသမားအျပင (အလပအကင အခြငအလမး အလ႔ငာ ျမနမာႏငငေနရာအႏ႔သ႔ ယာယေ႐ႊ႕ေျပာငးေနထငၾကသမား) ေ႐ႊ႕ေျပာငးလပသားမား ပါဝငသည။ ဥပေဒအရ အဆပါ မဆႏၵေပးပငခြငရသမားသည ေ႐ြးေကာကပြရက မတငမ ရကေပါငး(၃၀)အထ မမတ႔ေနထငရာ (ယာယေနထငရာ ေနရာအပါအဝင) ေနရာရ မဆႏၵ႐ငစာရငးတြင မတပတငခြငရပါသည။ မမလကရေနထငရာ ေနရာတြင အနညးဆး ရကေပါငး (၁၈၀) ေနထငခရန လပါသည။ ေကာမရငအဖြ႔ခြ အမားစက ျပညတြငးစစေရာငဒကၡသညမားႏင ေ႐ႊ႕ေျပာငးလပသားမားအတြက ဤသတမတခကအတငး အသးျပနငေၾကာငး ၫႊနးဆၾကပါသည။ သ႔ေသာ ျပညေထာငစေ႐ြးေကာကပြေကာမရင၏ ရငးလငးျပမႈ လအပေနေသးေၾကာငး သ႔မဟတ လပငနးစဥႏင ပတသက၍ မေသခာမႈမား ရေနေသးေၾကာငး အခ႕ မေျပာဆမႈမားလညး ရပါသည။ အေထာကအထား ကငေဆာငထားျခငးမရသည ျပညတြငးစစေရာငဒကၡသညမားႏင မမေဒသသ႔ ျပနဝငလာၾကသမားအတြက အစားထးထတေပးမည အေထာကအထား စာ႐ြကစာတမးမားက မညသ႔ထတေပးမညဆသည အခကမာ ရငးရငးလငးလငး သရရျခငး မရေသးေပ။

ေနာကဆးတြင မဆႏၵရငမား ယာယေနထငေသာေဒသတြင မေပးရန ျပနလညမတပတငရာတြင ေကာမရငအဖြ႔ခြအခငးခငး မညသ႔မညပ အခကအလကမား ရယ၊ေပးပ႔၊ဖလယၾကမညက ေစာငၾကညရန လပါဥးမည။ အျခားေသာေနရာတြင မထညမည မဆႏၵရငမားအား မစာရငး ႏစေနရာထပမႈ၊ မမနကနမႈမား မျဖစေစရနအတြက ၎တ႔ မလေနထငရာ ေဒသ မစာရငးမ (ယာယအားျဖငျဖစေစ) ပယဖကရျခငးမာ ဥပေဒႏင ကကညမႈရပါသည။ ႏငငေရးပါတ ပဂၢလအခ႕ မ အးအမမား စြန႔ခြာထြကေျပးရမႈေၾကာင သ႔မဟတ ကငေဆာငရမည အေထာကအထား စာ႐ြကစာတမး မရျခငးေၾကာင မဆႏၵရငစာရငးမ ပယဖကခထားရႏငသည မေပးရနသတမတခကျပညမေသာ မဆႏၵရငမား၏ အေရအတြကမာ ျမငမားေနႏငသျဖင တရားဝငစစေဆးသည ကာလအတြငး ျပငဆငႏငရန မလြယသညအတြက စးရမမေၾကာငး ဆၾကပါသည။ အထးသျဖင ကရငျပညနယႏင ရမးျပညနယအေရ႕ပငးတ႔တြင ေနထငသ အမားစႏင ေနအမမားမ စြန႔ခြာထြကေျပးေနရသမားတြင အမးသားမတပတငကဒျပား မရေသာေၾကာင ျပနာမာ ႀကးမား၍ အေလးအနကထားရမညပ ေပၚေနသည။ ကရငျပညနယအေရ႕ပငးတြင ခန႔မနးေျခအားျဖင လတစသနးခန႔သည အစးရထနးခပေသာ နယေျမမဟတသည ထငးႏငငနယစပေဒသ မားတြင ေနထငလက ရပါသည။ အဆပါပဂၢလမားအတြက အစးရက အမးသားမတပတငကဒျပား

33

ထတေပးမႈက အားထညမလပေဆာငႏငျခငးမရပါက ၎တ႔၏မေပးခြငရႏင မရႏင သသယျဖစမေၾကာငး ကရငျပညနယမ ေကာမရငအဖြ႔ခြမား၊ ႏငငေရးပါတမားႏင အရပဖကအဖြ႔အစညးမားမ ကယစားလယမားက Carter Center က ေဖာျပၾကပါသည။ လကရအားျဖင အဆပါျပညသမား၏ အမညမားသည ေနာကဆးမဆႏၵစာရငး ျပငဆငျပစရာတြင ပါဝငႏငရန မညသ႔ ထထေရာကေရာက ထညသြငးႏငမညက ရငးရငးလငးလငး မသရရေပ။

ႀကတငမေပးျခငး။ ။ ေ႐ြးေကာကပြ ဥပေဒမားအရ မေပးသညေန႔တြင မမႏင သကဆငေသာ မ႐သ႔ သြားေရာက မမေပးႏငသည မဆႏၵရငမားသည ႀကတငမဆႏၵေပးႏငရန အကးဝငပါသည။ ထသ႔ေသာ မဆႏၵရငမားတြင ကနးမာေရး သ႔မဟတ သြားလာႏငမႈဆငရာ အေၾကာငးျပခကျဖင ၎တ႔၏ မ႐မားသ႔ မသြားေရာကႏငသမား၊ တပမေတာသားမားႏင ၎တ႔၏ မသားစဝငမားကသ႔ေသာ မမတ႔ေနထငရာအရပမ အေဝးသ႔ ေရာကေနသမား၊ ၎တ႔၏ မခငမဆႏၵနယေျမျပငပတြင ေရာကေနေသာ ေကာငးသားမား၊ သငတနးသားမားႏင ကယကယျပန႔ျပန႔ဆရလင မမတ႔ႏင သကဆငေသာနယေျမမ တာဝနျဖင အေဝးသ႔ေရာကေနေသာ ျပညသ႔ဝနထမးမားကသ႔ေသာ မဆႏၵရငမား ပါဝငသည။ (အခနး - ၄၆)

ႀကတငမေပးျခငးက မညသ႔လပေဆာငေစမညဆသညႏင ပတသက၍ ရငးလငး ျပတသားေသာ စညးမဥးမားမရပါက ႀကတငမႏင ပတသကၿပး ပြငလငးျမငသာမႈတြင စးရမဖြယျဖစေၾကာငး ေရာကရခဖးသမ ျပညနယႏငတငးေဒသႀကးမားမ အရပဖကအဖြ႔အစညးမားႏင ႏငငေရးပါတမားမ ကယစားလယမား အျပင အခ႕ေကာမရငအဖြ႔ခြမားမ အဖြ႔ဝငမား ကယတငက ေဖာျပခၾကပါသည။ ပါတတာဝနရ ပဂၢလမားႏင ၂၀၁၀ ႏင ၂၀၁၂ တြင ေရြးေကာကပြဝငခေသာ အခ႕ကယစားလယေလာငးမားက ႀကတငမမားက လသလ ကငတြယ ထနးခပချခငးေၾကာင ၎တ႔ ႐ႈးရေၾကာငး ယၾကညေနၾကပါသည။ အထးသျဖင တပမေတာသားမားႏင ၎တ႔၏ မသားစမား၏ ႀကတငမမားႏင ပတသကၿပး၊ ႀကတငမေပးမည စာရငးတြင မညသမား ပါဝငရမညဆသညက ပြငလငးျမငသာမႈ မရျခငးႏင ႀကတငမေပးရာေနရာသ႔ ေစာငၾကညေလလာသမားႏင ပါတကယစားလယမား လကလမးမမ မဝငေရာကႏငျခငးမားကလညး ေျပာၾကပါသည။ တပမေတာ တပရငးေပါငးမားစြာရေနသည မဆႏၵနယေျမမားတြင အထးသျဖင ႀကတငမ၏ သကေရာကမႈမား ခစားရႏငဖြယ ရပါသည။ (ဥပမာအားျဖင ရမးျပညနယအေရ႕ပငး ကငးတၿမ႕နယတြင တပမေတာတပရငး(၃၀)ခန႔ ရပါသည) ။

ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငႏင ေကာမရငအဖြ႔ခြမားမ ၫႊနၾကားခကမား မရျခငးေၾကာင ႀကတငမေပးျခငးႏင ပတသကေသာ စညးမဥးမားအေပၚ အမးမး အဓပၸာယ ေကာကယမႈမားရေနသျဖင ယခငေ႐ြးေကာကပြမားကသ႔ပင ႀကတငမ အသးခမႈမား လပေဆာငလမဥးမညဟေသာ ယဆခကမား ႐ေနပါသည။ မႏေလးတငးေဒသႀကးအတြငး႐ ၿမ႕နယတစခတြင တပမေတာႏင ရတပဖြ႔မ တပမားစြထားၿပး Carter Center မ သရသညမာ ႀကတငမဆႏၵ႐ငစာရငးအား ပါတကယစားလယမားထသ႔သာ ေပးပ႔မည ျဖစၿပး၊ အမားျပညသသ႔ ျပသမညမဟတပါ။ ျပညနယေကာမရငအဖြ႔ခြတစခက ထတေဖာေျပာၾကားရာတြင တပမေတာမ႐မားတြင ႀကတငမေပးၾကမညသမား၏ အမညႏင အေရအတြကက လၿခေရး အေၾကာငးျပခက ေၾကာင အမားသရေအာင မထတေဖာေၾကာငး ဆပါသည။ ၿမ႕နယေကာမ႐ငအဖြ႔ခြတစခက ေဖာျပရာတြင တပမေတာႏင ရတပဖြ႔အေဆာကအဥးမားတြင

34

မေပးမႈရလမမည မဟတဘ၊ တာဝနထမးေဆာငေနသမား သည ပမနမဆႏၵ႐ငစာရငးတြငသာ ပါဝငလမမညဟ ဆပါသည။

ႀကတငမေပးမႈလပငနးစဥက ႏငငတကာႏင ျပညတြငးေစာငၾကညေလလာသမားအား ၾကည႐ႈခြင ေပး၊ မေပးႏင မညသ႔ေလလာခြငရမညဆသညတ႔ႏင ပတသက၍ ရငးလငးမႈ အနညးငယသာ႐ပါသည။ (ေစာငၾကည ေလလာသ အသအမတျပလႊာထတေပးသည လပငနးစဥတြငမ ႀကတငမေပးျခငးက ေစာငၾကည ေလလာႏငသည ေ႐ြးေကာကပြလပငနးစဥ၏ အစတအပငးမားတြင ထညသြငးေရးသား ေဖာျပထားပါသည။) ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငအေနျဖင Carter Center ႏင ေတြ႔ဆစဥက ႀကတငမေပးျခငးက ပြငလငးျမငသာမႈရေစမည လမးၫႊနခကမား ထတျပနမည ျဖစေၾကာငး ကတျပထားပါသည။ ေ႐ြးေကာကပြ လပငနးစဥမားက ယၾကညမႈတညေဆာကရနဆလင အဆပါ လမးၫႊနခကမားက အျမနဆးေရးဆြၿပးေျမာကရန အေရးႀကးလပါသည။

ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥႏင ယဥၿပငႏငေသာ ေနရာမားတြင ေ႐ြးေကာကပြ ျဖစႏငေခ အလားအလာ။ ။ လက႐ တစႏငငလး အပစအခတရပစေရး ၫႏႈငးေဆြးေႏြးမႈမား၏ အေျခအေနႏင ၎ႏင ေ႐ြးေကာကပြမားၾကား အဆကအစပမာ မေသခာမႈမား၊ ႐ႈပေထြးမႈမား ရေနေသာလညး တငးရငးသားပါတ အမားစႏင တငးရငးသား လကနကကငအပစ ကယစားလယမားက ေ႐ြးေကာကပြမား ကငးပႏငလမမညဟ အေကာငးျမင ေဖာျပမႈမား ႐ေနပါသည။ တငးရငးသား လကနကကငအဖြ႔မား ထနးခပထားေသာ နယေျမမား သ႔မဟတ (ရမးျပညနယေျမာကပငးကသ႔ေသာ) ျမနမာတပမေတာႏင ပဋပကၡ ျဖစေနေသာေနရာမား တြင ေ႐ြးေကာကပြမား ကငးပႏငျခငး ရ၊မရဆသညမာ ေမးစရာမား ျဖစေနဆပင။ အေျခခကသည အေျခခဥပေဒႏင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ ဆငရာ ေမးခြနးမားက ေျဖၾကားႏငျခငး မ႐ေသးသည အခကသည အခ႕တငးရငးသားပါတမားၾကားတြင အေကာငး၊ အဆး ခစားရမႈမား ျဖစေစပါသည။

ၿခၾကညရလင မမတ႔ ေရာက႐ခသည ျပညနယႏငတငးေဒသႀကးမားတြငရေသာ တငးရငးသား ႏငင ေရးပါတမားအေနျဖင ႏငငေရးလပငနးစဥမားအေပၚ ယၾကညမႈအဆငမာ ၂၀၁၀ ခႏစႏငယဥလင ပမျမငမားလာေၾကာငး ထတေဖာေျပာၾကပါသည။ ထ႔အျပင ေ႐ြးေကာကပြတြင ပါဝငယဥၿပငရန စတအားထကသနလက႐ေနပရၿပး အေကာငးဆးေဆာငရြကႏငမညဟ ယၾကညမႈ႐ေနပါသည။ ကယားျပညနယ၊ ကရငျပညနယႏင မြနျပညနယတ႔တြင ပါတမား တညေထာငလကရၿပး၊ ေ႐ြးေကာကပြအတြက မဟာမတဖြ႔ရနပင စဥးစားလက႐ပါသည။ တစခနတညးမာပင ျပညနယႏင ၿမ႕နယအဆင ပါတကယစားလယမားက ေ႐ြးေကာကပြႏငငေရးေၾကာင ၎တ႕၏ ပထမဥးစားေပးျဖစေသာ အပစအခတရပစေရးၫႏႈငးမႈမား အားေလာသြားမည သ႔မဟတ ဥးစားေပးအဆငမေလာကသြားမညက တကညလကည စးရမၾကပါသည။

မမတ႔ သြားေရာကခေသာ ျပညနယမားမ တငးရငးသား လကနကကငအပစ အမားစကမ ေ႐ြးေကာကပြက ဟန႕တားေႏာကယကမည ရည႐ြယခက႐သညပမရေပ။ အခ႕ဆလင မ႐မား ဖြ႔စညးရနႏင လၿခေရးေပးရာတြင ကညရန စတအားထကသနသညက ေတြ႔ရပါသည။ ၂၀၁၀ ေ႐ြးေကာကပြႏင ၂၀၁၂ ၾကားျဖတေ႐ြးေကာကပြ မားတြင ျပညေထာငစေရြးေကာကပြ ေကာမရငမ မဆႏၵနယအေတာမားမားတြင

35

ေရြးေကာကပြ ပယဖကခပါသည။29 အခ႕ပါတကယစားလယမားက ယငးဆးျဖတခကက ကန႔ကြကၾကၿပး ၂၀၁၅ ခႏစတြငလညး ထသ႔ေသာပယဖကျခငးမး ျဖစလာမညက စးရမေၾကာငးေျပာခၾကသည။ သ႔ေသာ ေကာမရငဥက႒ဥးတငေအး ကရငျပညနယသ႔ ကရငေခါငးေဆာငမားႏင ေတြ႔ဆရန သြားေရာကျခငး ကသ႔ေသာ ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရင၏ လကလမးမထေတြ႔ေရး ႀကးပမးမႈမားက (UEC

outreach) ႏစၿခကႀကဆၾကပါသည။

ကယားျပညနယ၊ ကရငျပညနယႏင မြနျပညနယတ႔မ လကနကကငအပစမား၏ ကယစားလယမားက ၎တ႔ ထနးခပထားေသာ နယေျမမားမ ေ႐ြးေကာကပြမားအတြက အကအညေပးမညျဖစေၾကာငး ေျပာခၾကပါသည။ အနညးဆး အေႏာကအယကမျဖစေစရဟ ကတက၀တျပၾကပါသည။ ဒမကရကတစ ကရငတးတကေရးတပ (DKBA) ၊ ကရငအမးသား လြတေျမာကေရးတပ (KNLA)၊ ကရငအမးသား လြတေျမာကေရးတပ - ၿငမးခမးေရး ေကာငစ၊ ကရငန အမးသား တးတကေရးပါတ (KNPP) ႏင ကရငနယေျမသစပါတ (KNLP) တ႔မ ကယစားလယမားက ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရင၊ေကာမရငအဖြ႔ခြမားႏင ပးေပါငးေဆာင႐ြကမညဟ ေဖာျပခၾကၿပး၊ ေထာကပပ႕ ေဆာငေရးဆငရာ မားတြင လြယကေခာေမြ႕ေစရန ကညမညျဖစေၾကာငး ဆပါသည။ မြနျပညသစပါတကမ ေ႐ြးေကာကပြတြင အကအညေပးရနကစၥက မညသ႕မမဖြငဟေသာလညး မေပးျခငးက ခြငျပရန ရည႐ြယေၾကာငး ေဖာျပခပါသည။ နယစပၿမ႕မား႐ ေကး႐ြာ အခ႕တြင လၿခေရးကစၥမာ စးရမရမႈ ႐ေနဆျဖစေသာလညး (ဥပမာ - ကရငျပညနယရ ဖာပြနႏင ျမဝတၿမ႕မား၊ ရမးျပညနယ အေရ႕ပငးႏင ေတာငပငးရ နယစပၿမ႕မား) ၊ ယငးျပနာမားမာ အတတကစနေခၚမႈမားကသ႕ ျဖစေစမညအလားအလာ မ႐ေပ။

သ႕ေသာ ခၽြငးခကမာ ႐မးျပညနယေတာငပငးတပ၏ ျပနလညထေထာငေရးေကာငစ (RCSS-South) ၏ ေၾကညာခကမားအရ တစျပညလး အပစအခတရပစေရး သေဘာတညခကတြင လကမတမထးရေသးပါက ၎တ႔ထနးခပထားေသာ နယေျမမားတြငမေပးျခငးက ခြငျပလမမည မဟတေၾကာငး ဆထားပါသည။ ကးကန႔အမးသား ဒမကရကတစ မဟာမတတပ (KNDAA) မ ကယစားလယတစဥးက ေျပာၾကားရာတြင ႐မးျပညနယအေ႐႕ပငးရ မငးလား အထးေဒသ(၄)တြင ေ႐ြးေကာကပြကငးပမည မဟတေၾကာငး ဆပါသည။ (၂၀၁၀ခႏစကလညး ေ႐ြးေကာကပြမား ကငးပချခငး မရေပ။) ထေဒသတြင ႏငငေရးပါတမားလညး မရဘ၊ ရေနေသာအစးရ႐းမားမာလညး အမညခသာျဖစသညဟ သရရပါသည။

ေရ႕ ကာလတြင ေ႐ြးေကာကပြမားျဖစႏင မျဖစႏငေမးခြနးထတမႈ အနညးငယသာ ႐ေသာလညး ပါတႏင အရပဖကအဖြ႔အစညးမားမ ကယစားလယအခ႕က တငးရငးသားလကနကကင အပစမား႐ေနေသာ ေဒသမားတြင ၎တ႔၏လပေဆာငခကမားမာ အကန႕အသတမား အေႏာကအယကမား ေတြ႕ႀကရသညဟ ေဖာျပသည။ ဥပမာအားျဖင ပါတမားသည ကရငနအမးသားတးတကေရးပါတ(KNPP) အား ၎တ႕လပေဆာငခကမားက ႀကတင တငျပရန လအပေၾကာငး၊ (ပါတမားအေနျဖင ၂၀၁၀ ခႏစ

29 ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ ပဒမ ၃၉၉(င)အရ ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငက “သဘာဝ ေဘးအႏရာယေၾကာင ေသာလညးေကာငး၊ နယေျမ လၿခေရး အေျခအေနအရ ေသာလညးေကာငး၊ လြတလပၿပး တရားမတေသာ ေရြးေကာကပြ ကငးပႏငျခငး မရသည မဆႏၵနယမား၏ ေရြးေကာကပြမားက ေရႊ႕ဆငး” (ရန) ခြငျပထားပါသည။ ေရြးေကာကပြမားဥပေဒ ပဒမ ၅၀ႏင ျပညေထာငစ ေရြးေကာကပြ ေကာမရင ဥပေဒ ပဒမ ၈(စ)တ႔တြငလညး အလားတ ျပ႒ာနးခကမား ပါဝငသည။

36

ႏငယဥလင ကန႔သတမႈမား နညးပါးသြားသည ဆၾကေသာလညး) ပအ႔ဝ ကယပငအပခပခြငရေဒသႏင ႐မးျပညနယေတာငပငး လြငလငေဒသတ႔တြင ကန႔သတမႈမားႏင အေႏာငအယကေပးမႈမား ႐ေနေၾကာငး ေဖာျပၾကပါသည။ ယငး ဆြဆမႈမားသည အထးသျဖင ဤေဒသမားတြင ေ႐ြးေကာကပြ ကငးပပါက မညသက လၿခေရးေပးမည ဆသည မေသခာမႈမားႏင ဆကစပ၍ ထြကေပၚလာေသာ စးရမစရာမားေၾကာင ျဖစသည။

လမးေရး တငးမာမႈမားေၾကာင မတညမၿငမ ျဖစႏငသည သကေရာကမႈမား

Carter Center မ သြားေရာကခေသာ ျပညနယႏငတငးေဒသႀကးမားတြငမ လမးေရး တငးမာမႈမား ထးထးျခားျခား ရေနသညက မေတြ႔ရေပ။ ရခငျပညနယတြင အမားက ေလးစားၿပး၊ ၾသဇာႀကးေသာ ဘာသာေရးႏင အစးရေခါငးေဆာငမားသည ၎တ႔ လ႔အဖြ႔အစညးမားအတြငး အေျခအေနမား၏ ထးျခားမႈက လငျမနစြာ ခြျခားသ႐ႏငစြမးရသညဟ ေယဘယ ဆႏငပါသည။ မညသ႔ပငဆေစကာမ အမား လကခထားၾကေသာအခကမာ ေ႐ြးေကာကပြနးကပလာသညႏငအမ ဘာသာေရးအား ႏငငေရးအျဖစ ေျပာငးလ အၾကမးဖကမႈျဖစႏငသည အႏရာယျဖစပါသည။ အၾကမးဖကမႈက ႀကတငကာကြယမည ကနဥးလပေဆာငမႈမား သ႔မဟတ ေနာကကြယမ တငးမာမႈအေၾကာငးရငးမားက ေဖာထတကငတြယမႈမား သပမေတြ႔ရသညအျပင၊ ေ႐ြးေကာကပြႏငဆကႏြယျဖစေပၚလာႏငသည တငးမာမႈမားက သတသတမတမတ ေဖာထတကငတြယမႈမးလညး မေတြ႔ရေပ။

ထြကေပၚလာသည အစြနးေရာကလႈပရားမႈမားက ၿခငၾကညရလင ဘာသာေရးအရ ခြျခားဆကဆမႈမားျပရန သ႔မဟတ အၾကမးဖကရနျဖစၿပး၊ အဆပါ လႈပ႐ားမႈမားမာ သခး ခမေပါကဆသကသ႔ပင ႀကတငမနးဆရန ခကခလပါသည။ မမတ႔ သြားေရာကခသည ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးမား အားလးတြင မြတဆလင ဆန႔ကငေသာ အျမငမားက ၾကားရေသာလညး၊ ခြျခားဆကဆမႈ သ႔မဟတ အၾကမးဖက လပေဆာငမႈမးက ေျပာငေျပာငတငးတငး ေထာကခသညမာ နညးပါးသညဟယဆရပါသည။ မြတဆလင အသငးအဝငးမားမာ ရပ႐ြာအသငးအဝငးမားတြင ေယဘယအားျဖင ေပါငးစညးေနၾကသညဟ ေဖာျပၾကပါသည။

မႏေလးတြင ထးျခားသည အေနအထား တစရပ ေတြ႔ရပါသည။ မႏေလးတြင မြတဆလင ဆန႔ကငေရးႏင ပတသကေသာ အေရးအသား အေျပာအဆမားမာ ပၿပး ပမနသဖြယ ျဖစေနသညက ေတြ႔ရၿပး၊ မမတ႔ ေရာကရခသမ ျပညနယႏငတငးေဒသႀကးမားႏငယဥလင မႏေလး၌ ႏငငေရးမန႔ခြနးမားတြင မြတဆလင ဆန႔ကငေရး သေဘာမား ေရာေထြးပါဝငေနသည သေဘာပင ေတြ႔ရပါသည။ ဥပမာအားျဖင - အခ႕ ၿမ႕နယမားတြင မြတဆလင စးပြားေရးလပငနးမား မလႊမးမးလာေစရန တကကြသည ကာကြယမႈမားႏင လ႔အခြငအေရး အကာအကြယေပးသမားက ၎တ႔၏ မြတဆလငမားဖကမ စာနာမႈမားရသည ခယခကမားေၾကာင အႏရာယျပမႈမား၊ ၿခမးေျခာကခရမႈမား ရေၾကာငး Carter Center မ ဝနထမးမားသ႔ အသေပးခၾကပါသည။

မြတဆလငအသငးအဝငးမ ကယစားျပသအခ႕က ၎တ႔၏ အခနမေ႐ြး ထခကမႈခစားရႏငသည အေျခအေနက တစညတစညြတတညး ေျပာၾကားၾကေသာလညး ျဖစရပႏစခတြငမ ၎တ႔အေပၚ ဆးရြားစြာတန႔ျပနမညက စးရမစတေၾကာင Carter Center အားေျပာဆရန ျငငးဆနခသည။ ႏငငေရးပါတမားမ ကယစားလယမားက (အမးသားဒမကေရစအဖြ႔ခပမ ပဂၢလမား သာမက)

37

အျခားပါတမားသည (အထးသျဖင ျပညခငၿဖးပါတသည) ၎တ႕အေပၚ မြတဆလငလလားသမားအျဖစ ပေဖာေနေၾကာငး တစထပတညး စြပစြၾကၿပး၊ ၎မာ မဆႏၵရငမားႏငပတသက၍ အႏတလကၡဏာ ေဆာငေသာ သကေရာကမႈမား ရႏငသညအတြက စးရမေၾကာငးေျပာၾကားၾကပါသည။ ေ႐ြးေကာကပြ စညး႐းလႈေဆာမႈမားက တအ႔ေႏြးေႏြး ျဖစေနေသာ တငးမာမႈမားက ပမဆး႐ြားေစႏငပါသည။

ျပညေထာငစေရြးေကာကပြ ေကာမရငကလညး မဆြယစညး႐းသညကာလတြင အမနးတရားေျပာဆ ႏငေခမားအတြက ပပနေၾကာငး၊ အဆပါကစၥက ထနးသမးႏငရန ႏငငေရးပါတမားႏင ပးေပါငး၍ လကနာရမညကင၀တ ထတြငထညသြငးေရးဆြသြားမညျဖစေၾကာငး Carter Center မ သရမတသားရပါသည။

ဘာသာေပါငးစအတြက အစပးလပေဆာငခကမား။ ။ဘာသာေပါငးစလပေဆာငမႈမားက ေတြ႔ရေလ မရေသာလညး လမးမားၾကား အၾကမးဖကမႈက ကာကြယရနႏင ဘာသာေပါငးစ ေဆြးေႏြးပြမားက အားေပးရန ရပ႐ြာအေျချပအသငးအ၀ငးတြင ႀကးပမးမႈအခ႕ ႐ပါသည။ ဥပမာအားျဖင ႐မးျပညနယ၏ အခ႕ေဒသမားတြင လမးအသးသးၾကား ညၫြတစြာ ယဥတြေနထငႏငရန ၿငမးခမးေရးႏင ပတသကေသာ အစညးအေဝးမားက တစႏစႏစႀကမ ကငးပေလရၿပး၊ အခ႕အဖြ႔အစညးမားက လအနညးငယျခား၍ ျပလပေလရေသာ ဘာသာေပါငးစ ဖရမမားအေၾကာငး ေဖာျပၾကသည။ လပေဆာငမႈမား၏ ထေရာကမႈက ေမးခြနးထတဖြယရေသာလညး ကာလရညၾကာရေနၿပးေသာ ဘာသာေပါငးစ ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးေရးအပစ သည ကရငျပညနယတြင ေတြ႔ဆခပါသည။ မႏေလးတငးေဒသႀကးတြငလညး လထအေျချပအဖြ႔မ ဥးေဆာငေသာ ၿငမးခမးေရးေကာမတက ၂၀၁၃ခႏစ မတလာ အၾကမးဖကမႈၿပးကတညးက စတင တညေထာငခပါသည။30

အႀကျပခကမား

ျမနမာႏငငတြင ႀကေတြ႔ေနရေသာ ေ႐ြးေကာကပြႏင ဆငေသာ စနေခၚမႈမားက ေကာလႊားႏငရန အထးသျဖင ေ႐ြးေကာကပြ လပငနးစဥတြင ယၾကညမႈတညေဆာကျခငးရန ဆလင ေရ႐ည ႀကးပမး လပေဆာငသြား ရမညသာ ျဖစပါသည။ ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ ပြငလငးေစရနအတြက အစးရႏင ျပညေထာငစ ေ႐ြးေကာကပြေကာမရငတ႔သည ျပညတြငးႏင ႏငငတကာ ေစာငၾကညေလလာသမားအတြက ျပဌာနးခကမား ေရးဆြျခငးအပါအဝင စတငလပေဆာငေနၿပ ျဖစပါသည။ ယခ ဥးတညခကအတငး အေပါငးလကၡဏာ ေဆာငေသာ ေျခလမးမားတးတကျဖစေပၚရနႏင ဒမကေရစစနစတစခတြင အျမစတြယပါဝငေသာ အေျခခ ရပငခြငမားက ေလးစားလကနာမႈ ျမငတငႏငရန Carter Center အေနျဖင ေအာကပါတ႔က ေထာကခ အႀကျပအပပါသည။

30 ၂၀၁၃ခႏစ မတလတြင မႏေလးတငးေဒသႀကး မတလာၿမ႕တြင မြတဆလငဆန႔ကငေရး အၾကမးဖကမႈ ျဖစပြားခရာတြင ဗဒၶဘာသာ ဘနးေတာႀကးတစပါး အသကျဖတခရၿပးေနာက အနညးဆး ၄၄ ေယာက ေသဆးခရသည။ ႏငငတကာ အေရးအခငးအပစမ (၂၀၁၃ခႏစ ေအာကတဘာ ၁ရကထတ) အသြငကးေျပာငးမႈ၏ အေမာငဘကျခမး - ျမနမာႏငငတြင မြတဆလငမားအေပၚ အၾကမးဖကျခငး က ဖတ႐ႈရန။

38

ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရင

ေရြးေကာကပြလပငနးစဥတြင သကဆငပါ၀ငေနသ (stakeholder) မားအၾကား ယၾကညမႈတညေဆာကရန ပမရငးလငးျပတသားမႈႏင႔ ပြငလငးျမငသာမႈရရန လအပပါသည။ ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငသည ကနရေနေသာ နညးဥပေဒမား၊ ၫႊနၾကားခကမား၊ လမးၫႊနခကမားက အၿပးသတျခငး၊ အခနကက ထတျပနေပးျခငးအားျဖင ယငးကစၥက ကငတြယႏငပါသည။ ယငးအျပင ႏငငအမားစတြင စလပထးလပနညးတစချဖစေသာ ေရြးေကာကပြ အခနဇယားျပကၡဒနတစခ ထတေ၀ျခငးကသ႕ ေဆာငရြကခကမား လပေဆာငျခငးကလညး ေကာမရငအေနျဖင စဥးစားႏငပါသည။

တပမေတာႏင ရစခနးမားႏငပတသကသည ႀကတငမေပးမႈ အပါအဝင ႀကတငမေပးျခငးမနသမႏင အးအမမဒကၡသညမား မေပးျခငးႏငဆငေသာ စညးမဥးႏင လပထးလပနညးမားက ေစာငၾကညေလလာသမားႏင ပါတကယစားလယမားအား အျပညအဝ ေလလာၾကည႐ႈခြင ေပးသငပါသည။

ေရြးေကာကပြလပငနးစဥတြင ဘကလကမႈ ကငးရငးေစေရးႏင လတစဥးတငး မေပးပငခြင ရေစေရး အတြက ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငအေနျဖင မဆႏၵရငစာရငးအသစ ျပစရာတြင အားလးပါဝငႏငခြငက အျမငဆးေပးသငပါသည။

ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငမ မၾကာမကထတျပနခေသာ (အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား၏ ပါဝငမႈျဖင ေရးဆြခသည) ေစာငၾကညေလလာသမားအတြက လကနာရနကငဝတမားသည အေရးႀကးေသာ ပြငလငးျမငသာမႈ ေဆာငရြကခကမားျဖစသည။ ေစာငၾကညေလလာသမား အေနျဖင ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရင၏ တရားဝငခြငျပခကျဖင လပငနးမားစတငႏငရန အတြက အသအမတျပျခငး လပထးလပနညးမားလညး ေစာလငစြာ ထြကလာရန လပါသည။

ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငသည ေကာမရငအဖြ႔ခြမားတြင အမးသမးမားႏင တငးရငးသား လမးစဝငမားက အဖြ႔ဝငအျဖစတးျမငခန႔အပရန စဥးစားသင႔ပါသည။ ၎သည ျမနမာႏငင၏ ကြျပားစလငမႈက ေကာငးစြာထငဟပမညျဖစၿပး၊ ေကာမရငအဖြ႔ခြမား၏ လပငနးအေပၚ လထ၏ ယၾကညမႈ တးတကလာေစမည ျဖစပါသည။

ျပညေထာငစေရြးေကာကပြေကာမရငအေနျဖင႔ ေဒသတြငးရ ေကာမရငအဖြ႔ခြမားႏင႔ ႏငငေရးပါတ မား၊ အရပဘကအဖြ႕စညးမား ပမထေတြ႕ေဆာငရြကမႈရေစရန တြနးအားေပးရန လအပပါသည။ ယငးသည ေရြးေကာကပြလပငနးစဥအေၾကာငး အမားျပညသ သရနားလည ဗဟသတတးပြားေအာင တညေဆာကေပးၿပး ေကာမရငအဖြ႔ခြမား၏ အလပက ယၾကညမႈ တးပြား လာေစသည။

ျမနမာအစးရ

လြတလပစြာသငးပငးဖြ႔စညးခြင၊ စေဝးခြင၊ ေျပာဆခြငတ႔သည ဒမကေရစ ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ တြင အသကတမ အေရးပါၿပး အလႊာအားလးမ အာဏာပငမားက အျပညအဝ ခြငျပေပးသငသည။ လထစညးေဝးပြမား ကငးပရာတြင လအပေသာ စညးကမးမားက ႐းရငးေအာင ျပလပေပးျခငးသည

39

ႏငငေရးပါတမားႏင ကယစားလယေလာငးမား အားလးအတြက မဆႏၵရငမားထ သေဘာထားအျမငမား ဆကသြယျဖန႔ျဖးေပးရန လေလာက၊ မတေသာ အခြငအလမး ရရႏငစြမးက ျမငတငေပးမည ျဖစပါသည။ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားႏင သတငးေထာကမားအား ေႏာငယကျခငး၊ တားျမစျခငး၊ ဆးရြားစြာတန႔ျပနျခငး မားက စးရမစရာ မလဘ လပကငႏငသည စြမးရည တးတကလာမည ေဆာငရြကခကမားကလညး ေဖာေဆာငေပးသငပါသည။

မေပးရမညဆသည အေျခခရပငခြငက ေလးစားလကနာရနအလ႕ငာ မဆႏၵရငစာရငးတြင လကရ ပါဝငေနေသာ ယာယမတပတငကဒ ကငေဆာငထားသမားအား မၾကာမကထတျပနခသည ကဒျပားသကတမးကနဆးေၾကာငး ဆးျဖတခကေၾကာင မေပးခြငမမေစသငပါ။ အပခပေရးဆငရာ လပေဆာင ခကေၾကာင႔ မေပးပငခြငမား ဆးရႈးျခငးသည အေလးအနကထားရမည ကစၥရပျဖစၿပး မတေသာ၊ ပြငလငးျမငသာမႈရေသာ၊ ခြျခားဆကဆမႈကငးေသာ ျပနလညသးသပမႈ လပငနးစဥထားရ သးသပသငပါသည။

ႏငငတကာႏငျပညတြငး ေလလာေစာငၾကညသမား၏ လြတလပစြာသြားလာခြငက အာမခခက ေပးသငၿပး၊ ၎တ႔၏လႈပရားမႈမားက အတားအဆးျဖစေစမည လၿခေရးတာဝနရသမား ၀ငေရာကစြကဖကႏငခြင မျပသငပါ။

သကဆငပါ၀ငေနသ (stakeholder) မား

တငးရငးသား လကနကကင အပစမားအေနျဖင ႏငငေရးပါတမား၊ အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမား၊ ေလလာေစာငၾကညသမား၊ သတငးေထာကမားႏင ေရြးေကာကပြ ေကာမရငခြမား၏ အလပက ဟန႔တားျခငး မရေၾကာငး လသရငၾကား ကတက၀တျပသငပါသည။

ႏငငေရးသမားမားအေနျဖငလညး အမနးစကားမား၊ ရညရြယခကျဖင လႈ႔ေဆာမႈမား၊ ခြျခားမႈမားက ေရာငရားရမညျဖစပါသည။ ဤကစၥႏင ပတသက၍ ကငဝတမၾကမးက ႏငငေရးပါတမားက လကရ ေရးဆြေနျခငးသည လကခႀကဆရမည တးတကမႈတစခ ျဖစသည။ အစးရအေနျဖင႔ တငးမာမႈ ျမငမားေနေသာ နယေျမမားရ လနညးစ အသငးအဝငးမားက အကာအကြယေပးရန ေဆာငရြကခကမား ျပလပရနလပါသည။ ဘာသာအမးမးအၾကား ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးေရး ႀကးပမးမႈမားက လညး တကတကကြကြ ေထာကခအားေပးသငပါသည။