34 Rural 21 – 02/2012

INTERNATIONAL PLATFORM

Cuộc cách mạng lúa gạoLào đã đạt được một phép lạ nhỏ. Vài năm gần đây, quốc gia Đông Nam Á này đã đủ khả năng nuôi sống người dân của mình bằng chính hạt gạo tự mình sản xuất. Tuy nhiên, câu chuyện thành công này đang ẩn chứa nguy cơ.

Bounthanh Nhaphatna đang ngồi dưới bóng cây me yếu ớt. Bàn tay cô bị chai sạn. Mặc dù vậy, cô ta đan những cái giỏ bằng tre quá khéo léo đến nổi đôi mắt quan sát của cô ta khá nhanh. “Loại cây gì tôi thích trồng nhất?” không có câu trả lời: Hom Sang Thong!” phía sau cô ấy, tại một thung lũng, bạn có thể nhìn thấy những cánh đồng lúa Ban Hai Tai, một ngôi làng nhỏ ở Lào, phía Bắc của thủ đô Vientian. Cô Bounthanh Nhanphatna cũng canh tác 2 ha dưới thung lũng này, một phần trồng giống lúa huyết rồng, tất cả diện tích còn lại trồng giống lúa Hom Sang Thong. “Giống này cho năng suất cao nhất” Người phụ nữ 50 tuổi biết tất cả về lúa: Cô ấy đã trồng lúa cả cuộc đời.

n

An ninh lương thực, không chỉ đối với nông dân

Lúa đã được trồng ở Lào gần 4000 năm. Gạo là lương thực chính của người dân Lào. Cư dân của quốc gia Đông Nam Á này ăn gạo nếp là chính. Những giống lúa chứa tinh bột được hấp trong giỏ tre cho các bữa ăn sáng, trưa, và tối. Mỗi người trong gần 6,2 triệu dân tiêu thụ bình quân 1kg gạo/ngày. Hầu hết lúa gạo do tự sản xuất ở Lào. Bốn phần năm dân số Lào trồng lúa. Tại một quốc gia chỉ nhỏ hơn một chút so với Anh quốc, lúa được trồng khoảng 700.000 ha. Với tập quán này, nhiều người dân Lào cung cấp lương

thực cho gia đình và cũng là nghề nghiệp thực sự của họ. Nước này có giá nhân công khá thấp. Ví dụ, một kỹ sư nông nghiệp có mức lương chỉ tương đương 125 Đô la Mỹ/tháng.

n Yields have doubledNăng suất tăng gấp đôi

Qua thời gian dài, Lào đã không thể tự cung cấp lương thực. Mặc dù đã không có nạn đói nghiêm trọng, suy dinh dưỡng, và an ninh lương thực đã nằm trong Chương trình nghị sự trong vài thập kỷ qua. Nhưng từ năm 1995, Lào đã tăng năng suất gấp đôi - thông qua cải thiện các biện pháp canh tác và nhập nội giống mới hoặc tối ưu hóa những giống đang canh tác. Trong thập niên 60, năng suất bình quân chỉ đạt dưới 1 tấn/ha. Ngày nay, nông dân trồng lúa đạt bình quân gần 3 tấn/ha, và đặc biệt ở những vùng có điều kiện tốt, năng suất có thể đạt 7 tấn/ha. So với canh tác lúa công nghiệp, điều này có vẻ khiêm tốn nhưng đối với vùng đồi núi, với nền nông nghiệp cực kỳ tách biệt, đây là một tiến bộ có ý nghĩa.

Cuộc cách mạng nông nghiệp đã được chính phủ Lào, Viện nghiên cứu lúa gạo quốc tế IRRI, những tổ chức hỗ trợ quốc tế khác và người nông dân tại những ngôi làng thực hiện - như nông dân Bounthanh Nhanphatna. Cô có thể đạt trên 4,5 tấn/ha với giống lúa địa phương của mình. “Năng suất đã từng thấp hơn một nữa con số này”. Thành công không phải đến ngay tức thì: Bounthanh Nhanphatna đã phải thử nghiệm vài giống lúa địa phương. 12 năm qua, Cô ấy đã sản xuất giống cho gia đình mình. Cô ta tự bón phân, hơn nữa, cùng liên kết với những nông dân khác, cô ta đã nâng cao khả năng tiếp cận với thị trường. Gần đây, cô ấy đã bắt đầu trồng lúa

Klaus SiegNhật ký công tác - Nhà nhiếp ảnh & Phóng viên, Hamburg, Đức sieg@agenda-fototext.de

Ản

h: J

. Boe

thlin

g

Ản

h: J

. Boe

thlin

g

BounthanhNhanphatna tự

sản xuất hạt giống lúa từ 12

năm qua.

Những giống lúa tại Trung Tâm Naphork đã được phát triển với sự hợp tác chặt chẽ với nông dân. Do đó những giống lúa đã được chấp nhận tốt.

Nông thôn, 21/02/2012 35

INTERNATIONAL PLATFORM

để phục vụ cho thương mại công bằng được phân phối thông qua Claro tại Thụy Sỹ và Gepa tại Đức. Và nông dân của Ban Hai Tai đã đặt tên mới cho những giống lúa địa phương: “Chúng tôi đã từng gọi giống này là ‘Cậu bé tí hon chân đen’ Cô Bounthanh Nhanphatna cười. Nhưng chúng tôi đã nghĩ quá tiêu cực, và đã đặt lại tên cho giống lúa là Hom Sang Thong”. Hom Sang Thong nghĩa là ‘hương thơm Sang Thong’ đó là tên của một Tỉnh mà ngôi làng này tọa lạc.

n Optimised local varieties Các giống địa phương có triển vọng

Trung tâm nghiên cứu lúa Naphork, đối tác hợp tác Lào của Viện IRRI, trú đóng tại vùng ngoại ô của Thủ đô Viêng Chăng, và có khoảng 180 ha ruộng thử nghiệm. Trung tâm hoạt động như một ngân hàng giống quốc gia. Những túi nhựa mỏng được bao phủ, khoảng 2000 giống lúa địa phương khác nhau và hơn 13.000 mẫu giống được lưu trữ trên những kệ gỗ trong một láng gỗ đơn giản. Những người sử dụng giống địa phương cũng đã đặt cho chúng những cái tên. Viện đang tiếp tục dùng những giống đó. Những túi này được đánh dấu chữ đỏ ở phía dưới túi như: ‘Gà con’, ‘Vịt béo’ hoặc ‘Ông chồng quên lãng’ “Bởi giống này có vị quá ngon đến nổi

người vợ quên mất chồng mình” ông Phoumé Inthapanya nói, với gương mặt hốc hác như phá vỡ trong tiếng cười vang. Kỹ sư nông nghiệp 56 tuổi đã thực hiện nghiên cứu tại Việt Nam, và đã nghiên cứu về lúa gạo hơn 35 năm qua. Ông ấy đã là giám đốc của Trung tâm này từ năm 1991.

Các giống địa phương thích nghi với tiểu khí hậu, kết cấu đất, hoặc các biện pháp canh tác của vùng. “Chúng tôi đã phát triển 12 giống và một số dòng TDK từ chúng”, nhà nghiên cứu lúa giải thích. TDK là chữ viết tắt của Tadokam, có nghĩa là ‘Cổng hoa vàng’. “Phương pháp của chúng tôi chủ yếu bao gồm: chọn lọc quần thể và lai kiểu truyền thống, gần đây, chúng tôi cũng đã áp dụng công nghệ di truyền trong chọn lọc cá thể”. Hơn nữa, các nhà khoa học đã dùng các phương pháp tương tự để cải thiện 14 giống địa phương đang canh tác. Đôi khi, giống từ Thái Lan hoặc Philipines cũng được lai tạo để tối ưu hóa hoặc phát triển các giống địa phương. Đổi lại, IRRI dùng các giống từ Lào để cải thiện giống cho canh tác tại Bangladesh hoặc Ấn Độ.

n Free-of-charge seed for farmers

Giống miễn phí cho nông dân

“Chiều cao cây, kích cỡ hạt, khả năng chống chịu bão, nhu cầu nước, kéo dài giai đoạn chín, mùi vị, giá trị dinh dưỡng, độ chắc - những yêu cầu về các chỉ tiêu này có thể thay đổi đáng kể tùy địa phương. Chúng tôi phát triển các giống lúa với sự hợp tác chặt chẽ với nông dân - Họ là những người được đề nghị trồng giống này,” Ông giám đốc giải thích. “Đây là lý do tại sao các giống của chúng tôiđược chấp nhận ở mức độ cao”. Trung tâm mở các chi nhánh hoạt động trên cả nước

mà những giống lúa mới, giống cải thiện được phân bố và hướng dẫn cách trồng được phân phát. Nông dân hợp tác này nhận giống miễn phí. Những công ty giống phải mua giống. Nông dân có thể nhân giống và sau đó bán những giống lúa này mà không phải có giấy chứng nhận.

Năm tới, Trung tâm định hướng giới thiệu một giống TDK có thể sống tại trong những cánh đồng ngập lũ kéo dài. Trong xu hướng biến đổi khí hậu, lũ lụt kéo dài và khốc liệt bất thường đã và đang xảy ra ngày một thường xuyên hơn.

n The first exportsXuất khẩu ưu tiên

Hiện nay, Lào đang sản xuất một lượng thặng dư gạo khiêm tốn, một phần đó được xuất khẩu. “Gạo của chúng tôi có chất lượng tốt nhất và thường canh tác không có phân bón hóa học và thuốc trừ sâu,” Ông Khamphenphet Chengsavang nói, người vận hành một trong những máy xay xát gạo lớn nhất nước. Doanh nhân này đã đầu tư 1 triệu USD một dây chuyền phân loại hạt. Từ đó, Ông ta đã và đang

Lào trong những con số

n 75 % người dân Lào làm việc trong

lĩnh vực nông nghiệp, phần lớn sản

xuất tự cung tự cấp.

n 30% tổng sản lượng quốc gia GNP

mang lại từ lĩnh vực nông nghiệp.

n Từ khi mở cửa nền kinh tế của quốc

gia xã hội chủ nghĩa vào giữa thập

niên 80 của thế kỷ 20, các ngành công

nghiệp khai khoáng, năng lượng (thủy

điện), công nghiệp nhẹ, và du lịch đã

trở thành lĩnh vực định hướng quan

trọng của sự tăng trưởng kinh tế đạt tỷ

lệ từ 6-8%. n Chính phủ huy vọng có khả năng đưa

Lào gia nhập nhóm các quốc gia phát triển đến năm 2020.

Lúa gạo tại Lào

n Lúa được trồng với diện tích:

700.000 ha.- 67% diện tích này chỉ được tưới bằng nước trời tại những vùng đất thấp màu mỡ. - 12% diện tích được tưới bằng phương pháp nhân tạo.- 21% diện tích được trồng tại vùng cao nguyên thường sử dụng phương pháp đốt rừng - phá rẫy.

n Diện tích tưới nhân tạo: năm 2006, có 87.000ha, năm 2011, 100.000ha, và diện tích tiềm năng là 150.000ha.

n Quy mô diện tích bình quân nông hộ tại vùng đất thấp là từ 1,5 - 2ha, và 0,5 - 1ha tại vùng cao nguyên.

n Trong 15 năm qua, Lào đã xoay xở gia tăng sản lượng lúa gạo từ 1,5 triệu đến khoảng 2,5 triệu tấn gạo.

Ản

h: J

. Boe

thlin

g

Phoumé Inthapanya lãnh

đạo Trung tâm nghiên cứu lúa gạo

Naphork.

36 Nông thôn 21/02/2012

INTERNATIONAL PLATFORM

cung cấp gạo cho lực lượng cảnh sátvà quân đội Lào. Ông ấy cũng đã xuất khẩu gạo qua Thái Lan, Trung Quốc và Việt Nam được 2 năm rồi.

Tuy nhiên, tất cả những ánh hào quang đó không phải vàng. Lào có thể xoay xở để nuôi sống người dân bằng gạo của quốc gia mình. Giá gạo thế giới tăng cũng không tác động đến lương thực quốc gia. Nhưng liệu rằng Lào sẽ có khả năng nuôi sống dân số trong tương lai hay không?

n Ecosystem threatened by -slash-and-burn clearing (Hệ sinh thái bị đe dọa bởi việc đốt rẫy phá rừng)

Nông dân Lào canh tác trên ruộng chủ yếu bằng thủ công. Họ dùng máy cày tay tại một số vùng, nhưng chỉ ở những ruộng không bị dốc. Tuy nhiên, lúa được gieo trồng 1/5 toàn bộ diện tích canh tác. Ở đó, những mảnh ruộng cũng chỉ lớn hơn một sân bóng ném. Mỗi năm, nông dân chuyển đến những ruộng của mình. Họ chặt cây và bụi rậm bằng cái trục và dao sau đó đốt. Tro cung cấp phân bón. Trong mùa mưa, họ dùng gậy chọc những lỗ nhỏ. Mỗi lỗ được đổ hạt lúa. Nông dân bỏ ho-ang những mảnh ruộng sau khi thu hoạch một vài năm và để mọc ho-ang. Sau đó đốt một lần nữa và trồng trọt. Những thời gian trước đây, canh tác theo kiểu đốt rẫy - phá rừng và biện pháp canh tác du canh phù hợp với vùng này. Vùng đồi dốc không thể

không thể cày bừa bằng máy hay trâu. Thiếu đất canh tác phù hợp, lao động, và nguồn lực đối với vùng đất cao và hệ thống tưới nhân tạo. Nhưng

kiểu canh tác như vậy chỉ cho năng suất thấp. Một hecta chỉ cho vừa đủ 1 tấn. Hơn nữa, Canh tác kiểu đốt rẫy phá rừng đang lấn sâu vào những ngọn đồi có cây rừng còn bao phủ. Vì vậy, đất này ngày càng trở nên cằn cõi - hậu quả gây nghiêm trọng đến tiểu khí hậu và dự trữ nguồn nước. “Phương pháp canh tác này có lẽ đã diễn ra hàng thế kỷ, nhưng hiện nay nó không thể nuôi sống dân số đang gia tăng” Ông Holger Grages of Welthungerhilfe nói (WHH).

n Investors are just around the corner (Những nhà đầu tư chỉ loanh quanh đầu cơ)

Vấn đề đang trầm trọng bởi các đồn điền cao su và gỗ tếch đang gia tăng. Những nhà đầu tư từ các nước láng giềng như Trung Quốc và Việt Nam ký kết hợp đồng với nông dân để lập các đồn điền hoặc thuê đất trực tiếp từ chính quyền địa phương sau đó họ canh tác. Nhiều nông dân không thể đánh giá được những rủi ro của việc sản xuất theo hợp đồng. “Họ không có bất cứ một chứng nhận quyền sở hữu nào về mảnh ruộng mà họ đã canh tác theo kiểu đốt rẫy phá rừng đó”, Grages nói thêm. Những tổ chức viện trợ đang cố gắng chống lại sự phát triển bất lợi bằng cách mở rộng canh tác lúa có tưới và đa dạng hóa cây trồng. Trong mùa khô, nông dân chỉ trồng được dưa chuột, rau húng quế, bắp, ngò thơm hoặc bo bo.

Thậm chí tại những vùng đất thấp màu mỡ, những nhà đầu tư đang gỏ cửa những nông hộ nhỏ ngày càng thường xuyên hơn. “Các công ty từ Hàn Quốc, Việt Nam, Trung Quốc và Kuwait đã mời gọi tôi, và họ muốn trồng cây lương thực phục vụ xuất khẩu” Kham Phey nói. Nông dân 46 tuổi này đang trồng 2 ha giống lúa HDK cung cấp cho thị trường trong nước. Nhờ hệ thống tưới nhân tạo, ông có thể thu hoạch 2 vụ lúa mỗi năm. Thậm chí trồng được 3 vụ/năm. Nhưng hầu hết nông dân Lào không thích điều này. Họ lo sợ giảm giá nhanh trên thị trường nội địa cũng như đất bị kiệt quệ.

n The country lacks young farmers (Đất nước thiếu những nông dân trẻ)

Đối với việc tự tiêu thụ, gia đình thích giống lúa được gọi là “Chim nhạn hương thơm”. “Năng suất hoàn toàn không cao, nhưng gạo khá ngon” Kham Phey cười. Gia đình ông đang trồng giống này rất tốt. Một ăng ten vệ tinh được lắp đặt trên ngôi nhà đá, và một chiếc mô tô đời mới đang dựng trước nhà. Phía sau sân nhà, 0,5 ha cây xoài đang trồng, và tiêu thụ tốt. Thậm chí, ông tưởng tượng cho thuê đất của mình. “Tại sao lại không, nếu các điều khoản là đúng?” Nhưng việc cho thuê đất dài hạn chính thức bị cấm ít nhất là trong huyện này. Mà Kham Phey cho thuê đất của mình cũng là do hai đứa con của ông đang học tại Thủ đô. Cả hai đứa con ông không tiếp tục tiếp quản những mảnh ruộng này.

Cô Bounthanh Nhanphatna đối mặt với một tình trạng tiến thoái lưỡng nan tương tự. Nhờ thu nhập tăng lên, nông dân đến từ tỉnh Sang Thong có khả năng đưa con mình đến học ở Vientaine. Những người còn sống ở làng thì kinh doanh với hiệu may đồ nhỏ và một cửa hiệu xinh xắn. Họ đang giúp nông nghiệp, nhưng về lâu dài, nông dân trồng lúa thành công muốn đất được canh tác phải lao động. Khi thế hệ tương lai di cư về thành phố, thì việc duy trì sự thành công của canh tác lúa ở Lào là điều không thể.

Khoảng 2000giống lúa địa phương và hơn 13.000 mẫu được lưu trữ tại ngân hàng giống.

Ản

h: J

. Boe

thlin

g

Người dịch: Nguyễn Văn An - Phòng NC. Hệ thống Nông nghiệp, IAS