EBEVEYNLİK BECERİLERİ

Doç. Dr. Koray KARABEKİROĞLU

21.Ekim.2010, ANTALYA

www.cocukhayat.com

1

SUNUM İÇERİĞİ

• Anne-baba olmak

• Ebeveynlik tutumları

• Türkiye’de ebeveynler

• Özel durumlar

• Ebeveyn-doktor ilişkisi üzerine…

2

Anne-Baba olmakAnne olmak,

dünyaya bir can vermek,

onun giyiminden uykusuna,

mutluluğundan açlığına onu düşünmek

Onun için en iyi olanını istemek.

Baba olmak,

çocuğuna güven vermek,

sevgi ve huzur kaynağı olmak.

Annenin en önemli yardımcısı olmak. 3

Niçin çocuk yaparız?-bilmeden?? (çevre baskısı, herkes yaptığı için, plansız

gebelik vs.)

-meraktan (acaba benim çocuğum nasıl olacak?)

-yalnız kalmamak için

-öldükten sonra da var olmak için (neslin devamı)

…

4

Daha doğmadan…

Her çocuk anne, baba ve yakın çevredekilerin zihinlerinde daha doğmadan yaşamaya başlar.

Zihinlerde beklentiler, kaygılar, önyargılar aslında çoktan şekillenmiştir.

5

Beklentiler, idealler…

Zihinlerdeki bu tasarımları belirleyen en önemli etkenler belki de:

Kişinin kendi beklentileri, idealleri, yapmak isteyip yapamadıklarıdır.

“Ben kızıma mutlaka piyano dersi aldıracağım”

“Benim oğlum doktor olacak”

“Torunum kız olsa keşke”…

6

Ancak her çocuk bir sürprizdir.

Çünkü biriciktir, eşi benzeri yoktur.

7

İlk başlarda…

İlk başlarda her şey yolundadır.

Çünkü henüz konuşmuyor, yürümüyordur, ama

“dünyanın en tatlı yaratığıdır”

“mükemmeldir”

8

Ancak daha sonra…

İşler her zaman yolunda gitmez.

Büyü bozulur.

Sorunlar, hastalıklar, hele de kronik hastalık varsa…

Genellikle bu yolculuk güçlü duygular ve zor seçimleri de beraberinde getirir.

9

Süreçte yaşanan duygular

Önemli bir hastalık varsa:

• İnkar

• Öfke

• Kayıp duygusu ve yas

• Umut

• Kabullenme

10

Ayrıca: • Korku• Suçluluk• Kafa karışıklığı• Güçsüzlük• Hayal kırıklığı• Çocuğu “reddetme”• Yalnızlık duygusu

Suçluluk…Kendini suçlama:

“Acaba bu duruma sebep olacak bir şey mi yaptım?”

“Acaba ben bir şey yüzünden cezalandırılıyor muyum?”

“Gebelikte kendime yeterince dikkat etmedim mi?”

“Çocuğuma hastalık genleri benden geçmiş olabilir”

Başkasını suçlama:

“Doğum doktorunun hatası bütün bunlar”

“Kocamın ailesinde de benzer sorun var, onun genleri yüzünden”

“Her kötü şey benim başıma gelir zaten”

11

kafa karışıklığı…

• Olan biteni anlayamama

• Bir türlü karar verememe

• Uyku uyuyamama

• Söylenen tıbbi terimleri yanlış anlama

• Önerileri doğru bir şekilde akılda tutamama

• Karmaşık duygular içinde olma

• Duygularını adlandıramama

12

güçsüzlük- hayal kırıklığı…• Bazı şeyleri değiştirememe

• Beklentilerin, hayallerin gerçekleşmemesi

• Aciz hissetme

• Değer yargıların sorgulanması, değişmesi

(“normal” olan,

“güzel” olan,

“iyi” olan,

“başarılı” olan, vs.)

13

çocuğu reddetme…Hayal kırıklığı duyguları bazen

“çocuğun kendi çocuğu değilmiş” gibi algılanmasına yol açabilir.

Bazen “keşke ölmüş olsaydı” diye düşünülebilir.

Arkasından gelen “suçluluk” hissi nedeniyle bu duygu/düşünce genellikle bastırılır.

14

çocuğu reddetme…

• Belirli ölçülerde çok da normal olan bu duyguyu yeterince ifade etme fırsatı bulamama

farkında olmaksızın

• çocuğun ihtiyaçlarını ihmal etmeye, ya da

• suçluluğu bastırmak için aşırı bir “sevgi” ve “müsamaha” göstermeye neden olabilir.

15

16

Ebeveynlik tutumları (1) 1. Yetkili ebeveynlik (authoritative):

Ebeveynin çocuğuna yaklaşımı yakın ve sıcak, aynı zamanda da disiplinlidir.

Çocuğun yaşına, gelişim düzeyine uygun beklentiler sunar. Kuralları net sınırlar çizer.

Çocuğun özerkliğine özen gösterirler, ancak çocuğun davranışlarının sorumluluğunu da ihmal etmezler.

Tutarlı ve akılcı davranırlar ve çocuklarıyla karşılıklı ve yakın etkileşime ve iletişime özen gösterirler.

17

Ebeveynlik tutumları (2)

2. Yetkeci ebeveynlik (authoritarian):

Ebeveynler itaate çok değer verirler.

Disiplin yöntemlerinde ceza ön plandadır.

Çocukla karşılıklı etkileşim ve iletişimden daha çok tek taraflı kurallar ve sınırlar üzerinden ilişki kurmaya eğilim gösterirler.

Çocuğun özerkliğini yeterince desteklemezler.

18

Ebeveynlik tutumları (3) 3. İzin verici (permissive):

Disiplin konusunda gereğinden fazla esnektirler. Çocuğun talepleri ve zorlamaları karşısında çoğu zaman edilgen duruma düşerler.

Çocuğa kurallar koymayı özerkliğe müdahale olarak görebilirler.

Bu ebeveynler sıklıkla ‘demokratik bir aile’ olduklarını ve ‘çocuklarına arkadaş gibi yaklaştıklarını’ dile getirirler.

19

Ebeveynlik tutumları (4)

4. İlgisiz-kayıtsız (indifferent):

Bu ebeveynler çocuklarıyla fiziksel ve ruhsal açıdan oldukça az miktarda etkileşime girerler.

Çocuklarının nerede, kiminle ve ne yaptığını çoğu zaman bilmezler.

Evde karar alırken çocuklarının ihtiyaçlarını ve tercihlerini ihmal edebilirler.

20

Ebeveynlik tutumları (5)

Ebeveyn sadece birine göre hareket etmez.

Ancak çoğu ebeveyn sıklıkla baskın olarak bir örüntüye özgü davranışları uygular.

Genellikle yetkili ev ortamında büyüyen gençler, daha sorumlu, yaratıcı, kendine güvenli, meraklı ve sosyal becerileri yüksek bireyler olabilirler.

21

Ebeveynlik tutumları (6)

Yetkeci ebeveynler tarafından yetiştirilen ergenler ise daha bağımlı, edilgen, sosyal becerileri daha kısıtlı, özgüvenleri daha düşük olabilirler.

İzin verici ev ortamında yetişen ergenlerin çoğunlukla yaşına uygun olgunlukta davranmayabilir, sorumluluklarını üstlenmekten kaçınabilirler.

22

Ebeveynlik tutumları (7)

Kayıtsız bir ev ortamında büyüyen ergen ise daha tepkisel olabilir. Alkol ve madde kullanım riski yüksektir. Riskli cinsel davranışlar ve suça yönelebilirler.

23

Dipnot…Çok özel durumlar dışında ebeveynler çocukları

için hep en iyisini ister ve en doğrusunu yapmaya çalışırlar.

Her işin başı sağlık (bir de eğitim)…

• Bilimsel olarak en iyisi ve en doğrusunu bilmeyebilirler.

• Özel nedenlerle doğruyu uygulayamayabilirler.

Bu durumlarda da doktora iş düşer…24

Türkiye’de Ebeveynler

Türkiye’nin Erken Çocukluk Dönemi (1-3 Yaş) Ruh Sağlığı Profilinin Belirlenmesi

(Karabekiroğlu ve ark, 2010)

2775 çocuk ve annesi

25

26

27

Çocuk ruh sağlığı ve gelişim hakkında eğitim ya da yardım alma durumu

Çocuk ruh sağlığı ve gelişim hakkında daha önce hiçbir ... Evet

n (%)

Hayır

n (%)

Kitap okudunuz mu? 678 (24,6) 2083 (75,4)

Uzmandan eğitim aldınız mı?

Bir doktordan 170 (8,6) 1796 (91,4)

Bir hemşireden 92 (4,8) 1837 (95,2)

Bir öğretmenden 67 (3,5) 1849 (96,5)

Uzmandan yardım aldınız mı?

Bir doktordan 263 (13,4) 1703 (86,6)

Bir hemşireden 117 (6,0) 1824 (94,0)

Bir öğretmenden 38 (2,0) 1867 (98,0)28

Çocuğunuzla ilgili ruhsal, gelişimsel, davranışları ve psikolojik durumu ile ilgili bir sorun yaşadığınızda ya da aklınıza bir soru

geldiğinde yardım alıyor musunuz?

29

Çocuğunuzla ilgili ruhsal, gelişimsel, davranışları ve psikolojik durumu ile ilgili bir sorun yaşadığınızda ya da aklınıza bir soru

geldiğinde kimden yardım alıyorsunuz?

30

Özel durumlar…

• Ebeveyn ruhsal sorunları (ör, Anne depresyonu)

• Bağlanma bozuklukları (ör, kaçıngan bağlanma)

• İlişki bozuklukları (ör, aşırı müdahaleci)

• İstismar

• İhmal

• Zor çocuklar (ör, DEHB, öğrenme sorunları, vb.)

• Kültürel etkenler (geniş aile, ergen anneler,…)

• Diğer (eğitim, finansal destek, okul,…)

31

Ebeveyn-doktor ilişkisi üzerine…

32

Ebeveyn-doktor ilişkisi üzerine…

Anne-babalar ne bekliyor?:

• Doktor göz teması kuruyor mu?

• Önce sözümü kesmeden bizi dinliyor, sonra anlayacağımız bir dil ve içerikte bilgi veriyor mu?

• Gerginliğimiz ve endişemiz varsa bunu anlayıp bizi rahatlatmaya çalışıyor mu?

• Doktorun ses tonu, beden dili olumlu mu?

33

Ebeveyn-doktor ilişkisi üzerine…

Anne-babalar ne bekliyor? (2):

• İşlem, tetkik ve tedaviler konusunda neyin neden ve nasıl yapılacağını açık ve net anlatıyor mu?

• Randevu saatine dikkat ediyor mu?

• Yeterli zamanı ayırıyor mu?

• Soru sormamıza olanak tanıyor, bizi bu konuda teşvik ediyor mu?

34

Ebeveyn-doktor ilişkisi üzerine…

Anne-babalar ne bekliyor? (3):

• Açıklamaları ve uygulamaları tam olarak anlayıp anlamadığımızı, ikna olup olmadığımızı kontrol ediyor mu?

• Sorularımıza cevap vermeye istekli mi?

• Çocuğumuzla özel iletişim kurma çabası var mı?

• Bize saygı duyduğunu gösteriyor mu?

35

Doktor ne yapmalı?

Hastanın tedavi uyumu ve

ailenin memnuniyeti için:

• Bu sorulara olabildiğince dikkat etmeli,

• Özel durumları akılda tutmalı,

• Ebeveynle iletişim becerilerinin hekimlik için şart olduğunu ve ömür boyu artarak gelişebilecek beceriler olduğunu unutmamalı.

36

Teşekkürler…web sitesi: www.cocukhayat.com

Doç. Dr. Koray Karabekiroğlu

37