FAKTORI PRIVREDNOG

RAZVOJA (2)

Faktori privrednog razvoja:

1. Stanovnitvo;

2. Prirodni i energetski resursi;

3. Proizvodna sredstva i infrastruktura;

4. Tehnoloke promjene i inovacije;

5. Organizacija i preduzetnitvo;

6. Informacija i znanje kao kljuni

razvojni resurs.

I. Proizvodna sredstva i

infrastruktura

Proizvodna sredstva - Dinamika tehnolokih usavravanja sredstava za rad umnogome predstavlja i samu istoriju

privrednog i tehnolokog razvoja (period upotrebe alata, etapu afirmacije maine radilice i period dominacije opreme sa elektronskom regulacijom i kontrolom)

Proces kontinuiranog usavravanja proizvodnih sredstava bio je usmjeren u pravcu zamjene

i postepenog istiskivanja fizikih i intelektualnih funkcija ovjeka iz procesa proizvodnje, to se u krajnjoj liniji pozitivno odraavalo na proces neprekidnog dinamiziranja privrednog rasta

- Struktura instaliranih proizvodnih sredstava u nekoj privredi se moe prouavati sa najrazliitijih aspekata. Najee se analiza vri na temelju granskog ili teritorijalnog kriterijuma, a u novije vrijeme i u zavisnosti od tehnolokog nivoa osnovnih sredstava

- Evaluacija ekonomske efikasnosti korienja instaliranih proizvodnih sredstava:

- Dejstvo na trokove proizvodnje i visinu ulaganja

- Dejstvo na stopu rasta odredjene grane proizvodnje,

- Dejstvo na zaposlenost,

- Dejstvo na izvoz (odnosno mogunost smanjenja uvozne zavisnosti),

- Dejstvo na smanjenje regionalne razvijenosti,

- Dejstvo na struno obrazovanje,

- Dejstvo na ukupan ivotni standard

Zahtjevi koji se postavljaju pred nova sredstva za rad danas:

Minimiziranje potrosnje energije i sirovina;

Minimiziranje potrebnog prostora za njeno lociranje;

Realizacija proizvodnih procesa visoke sloenosti i kompleksnosti na pouzdan nain i uz visok nivo produktivnosti.

Infrastruktura

Pod infrastrukturom treba razumjeti kompleks privrednih grana koje imaju izuzetan znaaj za privredni razvoj, a ija osnovna obiljeja predstavljaju veliki eksterni efekti

Dve osnovne karakteristike infrastrukture su: nemogunost ili vrlo mala mogunost uvoza /ili supstitucije/ i

izuzetno dug period gradnje pojedinih infrastrukturnih sistema

Najvanije grane infrastrukturnog karaktera:

energetika

saobraaj,

informatika i telekomunikacije.

PRIMJER: Privredna osnova i tehnika infrastruktura Crne

Gore stanje na pragu XXI stoljea - Crna Gora raspolae sa znaajnim industrijskim kapacitetima:

1.elektrine energije oko 3.000 GWh (HE Peruica instalisane snage 307 MW, HE Piva snage 342 MW i TE Pljevlja 210 MW );

2. uglja 2,7 mil tona (Berane, mrki ugalj 300 000 i Pljevlja-lignit 2,4 mil t)

3. sirovog elika 360.000 tona (eljezara Niki);

4. crvenih boksita 750.000 tona (Rudnici boksita Niki);

5. glinice 280.000 tona i sirovog aluminijuma 100.000 tona (KAP) i

6. morske soli 65.000 tona (Solana u Ulcinju).

- Znaajni su i kapaciteti u metalopreradi i mainogradnji, proizvodnji elektrinih maina i aparata, proizvodnji cementa, proizvodnji rezane grae i rezanih asortimana drvenih ploa, proizvodnji tekstilnih prediva, proizvodnji celuloze i papira, proizvodnji koe, trikotae, konfekcije, namjetaja, proizvodnji pia, duvana itd.

Tu su i kapaciteti pomoske privrede:

1. Luka Bar - savremena pomorska luka sa ureenim lukim prostorom i akvatorijom od 200 ha, osposobljena za pretovar 5 mil t razne robe godinje;

2. Brodogradilite u Bijeloj ima instalirane kapacitete za remont 80-100 brodova srednje strukture remonta, kao i izradu raznih brodoeljeznih konstrukcija;

3. dva preduzea za meunarodni pomorski transport - Jugooceanija i Prekookeanska plovidba (na poetku uvoenja sankcija imala 41 brod ukupne novivosti 614.000 BRT, prosjene starosti 12,7 godina), danas su osnovane nove kompanije u ovoj oblasti: Crnogorska polovidba, Barska plovidba...

- U turistikoj privredi postoje izgraeni smjetajni kapaciteti koji se cijene u 1995.godini na 92.824 leaja u svim oblicima ponude, od ega 34.242 leaja u osnovnom smjetaju

- Saobraaj, kao privrednu granu karakteriu, prije svega, izgraeni kapaciteti u eljeznikom (250 km

pruge), drumskom (6.928 km puteva, (846 km magistralnih, 950 km regionalnih i 5132 km lokalnih

puteva ), pomorskom i vazdunom saobraaju (aerodromi Podgorica i Tivat). Kapaciteti PTT saobraaja skoncentrisani su u 127 pota.

7

EXPECTED INVESTMENT

2015-2019

P R O J E C T S

Sector INVESTM

ENT

VALUE

1 Kumbor PORTONOVI Tourism 570,0

2 Plavi horizonti, Tivat Tourism 250,0

3 HVDC underwater cable: MNE Italy Energy 305,0

4 LUTICA bay resort, tourism Tourism 1100,0

5 PORT OF MONTENEGRO BAR, transport Transport 100,0

6 Coal mine "Maoe", TE Pljevlja Energy and

mining 500,0

7 Second block Termoelectric power plant Pljevlja Energy 280,0

8 Cable wire Kotor -Loven Cetinje Tourism 47,0

9 1st section of the highway Bar Boljare Road

transport 800,0

10 Other investments (winter tourism, agriculture, energy ) 110,0

TOTAL 4.062,0

-Istraivanje (komercijalnih rezervi) nafte i gasa u podmorju Jadrana - na povrini od 1,2 mil km,

(14.6.2016 potpisan ugovor o koncesiji na 30 g. sa italijansko-ruski konzorcijumom ENI-NOVATEK; izvrie

se 3 obavezne i jedna usluna buotina, Inv. 100 mil ; Resursna renta e se naplatiti ako i kada kozorcijum

pone da zarauje, Porez na ugljovodonike 59%; Ako budu pronaeni nafta i gas, Eni i Novatek e Crnoj Gori

biti obavezni da daju od 62 do 68 posto ukupnog profita od eksploatacije.

- Jadransko-jonski gasovod...

- The highway Bar Boljare,

1st section is building

with loan of Chinese bank

(EXIM bank, 687,65 mil ;

Accepted offer of Chinese

Companies CCCC i CNBS ),

Total costs 809 mil

-The Adriatic-Ioninan highway

- The Adriatic Ionian pipeline,

as part of South European

Energetic Corridor

(TANAP-TAP-IAP pipeline,

from Azerbaian to the EU)

-Reconstruction of rail-roads

to Serbia

Trans-european

Transport and energy

Corridors

- precondition for

economic growth

Podaci o autoputu Bar Boljare DIONICE PUTA

Dionica 1: urmani Virpazar 11,2 km

Dionica 2: Virpazar Farmaci Smokovac 38 km

(ukljuujui zaobilaznicu Podgorica)

3A: Smokovac Verua Uva 34 km

3B: Uva - Mateevo 7 km Dionica

4A: Mateevo Andrijevica 23 km

4B: Andrijevica Berane 11 km

5: Berane Boljare 41 km

CG 3,5 stan. po registrovanom putnikom automobilu (2015)

ROADS

Corridor Vc Bosanski Samac (BH) - Doboj (BH) - Sarajevo (BH) - Mostar (BH) - Bijaca (HR border)

Corridor VIII Tirana/Durres (AL) - Elabasan (AL)- Struga MK) - - Tetovo (MK) - Skopje (MK) -Deve Bair (BG Border)

Corridor X Batrovci (HR border) - Belgrade (RS) - Nis (RS) -Skopje (MK) - Bogorodica (Greek border)

Corridor Xb Subotica (Hungarian border) - Novi Sad (RS) - Belgrade (RS)

Corridor Xc Nis (RS) -Gradina (Bulgarian border)

Route 1 Debeli Brijeg (Border Crossing) - Bar

Route 2 Podgorica (ME) - Durres (AL) - Fier (AL) - Tepelena (AL) - Qafe Bote (Greek border)

Route 2a Gradiska (Croatian border) - Banja Luka (BH) - Lasva-Travnik (BH)

Route 4 Vrac (Romanian border) - Belgrade (RS) - Podgorica (ME) - Bar (ME)

Route 6 Pristina (KS*) -Skopje (MK)

Route 7 Lezhe (AL) - Pristina (Kosovo) - Doljevac/Nis (RS)

RAILWAYS

Corridor Vc Bosanski Samac (BH) - Sarajevo - Mostar- Capljina (BiH)

Corridor VIII Skopje (MK) - Deva Bair (Border with Bulgaria)

Corridor X Sid (RS) - Belgrade - Nis -Skopje (MK) - Gevgelija (Greek border)

Corridor Xb Kelebija (Hungarian border) - Novi Sad (RS) - Stara Pazova/Belgrade (RS)

Corridor Xc Nis (RS) - Dimitrovgrad (Bulgarian border)

Route 2 Podgorica (Montenegro) - Durres/Tirana (Albania)

Route 4 Vrsac (RO border) - Belgrade (RS) - Podgorica (ME) - Bar (ME)

Route 10 Krusevac (RS) - Kraljevo (RS) - Pristina (KS*) - Skopje (MK)

INLAND WATERWAYS

Corridor VII Danube Backa Palanka - Ram/Nera River- Timok River/Pristol

Sava River Croatian border (Sisak) - Belgrade

Tisa River Hungarian Border - Danube River

AIRPORTS

WB 6 capitals Tirana , Sarajevo, Pristina, Podgorica , Skopje, Belgrade

SEA PORTS

Albania Durres

Montenegro Bar

INLAND WATERWAYS PORTS

BiH Bosanski Samac & Brcko

RS Novi Sad & Beograd

EU CONNECTIVITY AGENDA: indicative extension of TEN-T to WB core NETWORK

Dogovor est premijera

regiona Zap. Balkana

I EU oko proirenja

Transportnih (i Energetskih)

Mrea EU na ZB (2015)

-Nacionalne investicione komisije

-prioritetne liste projekata /SPPs/

infrastrukture (saobr, energetika,

S i socijalni sektor)

-Podrka kroz IPA II i povoljniji

Krediti EIB, EBRD, KfW i

Razvojne banke Savjeta Evrope

Zapadnobalkanski investicioni okvir 2015-2017 (WBIF):

izabrani projekti za Crnu Goru

Me. fin.

institu cija

PRIORITETNE OBLASTI Investi-

cija mil

Od toga, EU grant

EU grant za pripremu Projektne Dokumen-

tacije

Kredit, mil

CG udio

Zavretak

investicije

Godine povrata kredita

PROJEKTI U OBASTI ENERGETIKE

mil %

KfW & EBRD

Trans-Balkanski elektroenergetski koridor: Visokonaponski dalekovod u u CG, koji povezuje RS, BA i ME / 16.12.'15.

KfW EBRD

127 25 20% 3,5 25 60 17,2 2020 12 TRANSPORT

EIB Orient/East-Med Koridor (R4): ME-RS, eljeznika interkonekcija, 16.12.'15.

40 20 50% 1 20 0 2017 15

EIB Dizajniranje projekata (tuneli) - 17.6.'15. 2,5

EBRD Strateka procjena uticaja na S za sekciju autoputa Mateevo - Andrijevica /17.6.'16.

3,1

EBRD Strateka procjena uticaja na S za sekciju autoputa Smokovac, Toloi, Farmaci /17.6.'16.

2,39

IVOTNA SREDINA

EIB Upravljanje otpadom i vodosnabdijevanje, priprema/ 17.6.'16.

0,54

KfW Postrojenje za preiavanje otpadnih voda, Podgorica, 17.6.'17.

41,2 1,146 35 5,2 1.7.

2020 15 i 30 godina

[1] Interkonekcija prenosnih sistema Crne Gore - Srbije - Bosne i Hercegovine 400kV dalekovodom [2] Signalizacija i rekonstrukcija mostova na eljeznikoj pruzi Bar-Vrbnica [3] Ukupni grant je 10,2 mil ; [4] Sredstva e obezbijediti Glavni grad. [5] 30 mil se ugovara na rok od 15 god. sa pet godina grejs perioda i KS od 2,8%, a kredit od 5 mil se ugovara na rok od 30 god. sa 10 godina grejs perioda i KS od 2%

II Tehnoloke promjene i inovacije

Tehnoloka promjena oznaava razvoj nauke i

tehnike koja za rezultat ima:

pojavu novih dobara i usluga, kao i

nastanak novih proizvodnih i tehnolokih procesa

Usavravanje postojeih i pronalaenje novih: kvalitetno novih proizvodnih sredstava, predmeta rada, izvora i metoda korienja energije, metoda formi i organizacije proizvodnje.

Komponente tehnoloke promjene

Porijeklo tehnoloke promjene

Vrste tehnolokih promjena

1.5.1. Komponente (faze)

tehnoloke promjene

1. Pronalazak - invencija (radjanje same ideje); Vrijeme koje je potrebno da se transformie invencija u inovaciju je

najkritinija faza u valorizaciji svake tehnoloke promjene

- inkubacioni period vrijeme koje je potrebno da se transformie invencija u inovaciju

2. Prva praktina primjena - inovacija (realizacija same ideje, novo rjeenje); pronalazak, nauno otkrie, nauno istraivanje. Zavisi od intenziteta tehnoloke promjene i dinamike privrednog rasta u cjelini.

3. Difuzija (najira primjena inovacije).

- Vremenski razmak izmeu ovih faza se sve vie skrauje, kako inkubacioni, tako i ukupan razvojni period

Veza naunog i razvojnog rada i

tehnolokog progresa nauni rad

invencija inovacija

difuzija inovacije

faze tehnolokog

progresa

nauno otkrie

pronalazak

patent

fundamentalna

istraivanja primjenjena

istraivanja razvojni rad NIR aktivnosti:

rezultati:

Komercijalizacija

(novi proizvod)

Pronalazak omoguava efikasniju proizvodnju

Patent novo rjeenje tehnikog problema primjenljivo u praksi

NASTANAK I PRIMJENA

IZABRANIH INOVACIJA

Pronalazak Godina Zemlja

inovator Nastanka Primjene Razlika

Podmornica 1624. 1900. 276 SAD

Pisaa maina 1714. 1870. 156 Danska

Fotografija 1727. 1839. 112 Francuska

Video rekorder 1956. 1970. 14 Holandija

Laser 1954. 1967. 13 SAD

Mikro procesor 1959. 1971. 12 SAD

Komunik.satelit 1957. 1962. 5 SAD

Najlon 1934. 1938. 4 SAD

Insulin 1921. 1923. 2 Kanada

Polivinilhlorid 1931. 1932. 1 Njemaka

1.5.2. Porijeklo tehnoloke promjene

1. TEHNOLOKE PROMJENE

USLOVLJENE PONUDOM;

(dinamika usavravanja

tehnologije je u daleko

Najveem stepenu funkcija razvoja nauke i efikasnosti NIR-a -nova tehnoloka rjeenja kreiraju nove proizvode, koji e se tek prepoznati na tritu, ako za njih bude tranje...

Science and technology push theory

Generator savremenih tehnolokih

promjena su i R&D i zahtjevi tranje...

2. TEHNOLOKE PROMJENE USLOVLJENE TRANJOM. (Sutina ove teorije je tumaenje po kome je osnovni pokreta promjena u tehnici i tehnologiji zahtjev samog trita) Demand pull theory Tranja utie na istraivanja u eljenom pravcu, da bi se Dobio ciljani proizvod, koji se trai na tritu

Na taj odnos djeluju i : Ekonomija obima (smanjenje

fiksnih tr. sa porastom obima;

Ekonomija asortimana (smanjenje fiksnih tr. sa porastom obima razliitih proizvoda);

Kriva uenja (smanjenje tr. pr. po osnovu krive uenja, sniavanje jedininih tr.pr. kroz rast iskustva, spretnosti radnika, nezavisno od obima proizvodnje)

Ekonomija obima i Ekonomija opsega (Economy of scale & Economy of scope)?

kompleks tehnolokih promjena, po pravilu, djeluje na

poboljanje odnosa izmedju autputa i inputa, odnosno

utie na rast ekonomske efikasnosti

Kriva uenja

1.5.3.Vrste tehnolokih promjena

1. Opredmeena (napredak u tehnologiji,

odnosno na osnovu novih investicija);

2. Neopredmeena (napredak na osnovu

novih metoda organizacije i

menadmenta, bez novih investicija);

rast marginalne produktivnosti opreme bez novih investicija

Input-output odnosi ili

proizvodna funkcija O pojedinim vrstama tehnolokih promjena najelementarnije se moe

zakljuivati na osnovu relacija koje predstavlja proizvodna funkcija. Proizvodna funkcija pokazuje potencijalne autpute na osnovu razliitih kombinacija proizvodnih faktora. U osnovnom sluaju, PF Y operie sa dva proizvodna faktora: L rad i K kapital.

... tehniki odnos izmeu inputa (uloenih faktora proizvodnje) i autputa (ostvarenog obima proizvodnje).

Na nivou proizvodnog procesa

Na nivou preduzea

Na nivou privrednih celina

Na nivou privrede PF predstavlja konkretan tehnoloki nivo proizvodnje (ukupna tehnoloka znanja i mogunosti privrede u cjelini).

Ekonomisti uglavnom koriste osnovnu funkciju proizvodnje pojednostavljeni opis odnosa izmeu ulaganja i uinka u ekonomiji - da bi uputili na skup svih procesa proizvodnje

Analiza odnosa agregatnog proizvoda i prozvodnih utroaka

Odnos izmeu obima i inputa determinisan je postojeim nivoom tehnologije

Y = f (K, L)

Elementi proizvodne funkcije

znaajni za analizu tipova

tehnoloke promjene:

1. Efikasnost tehnologije (ostvarenje iste

koliine outputa na osnovu manje koliine

inputa);

2. Faktor intezivnosti (neutralna, radno tedna i

kapitalno tedna tehnoloka promjena);

3. Elastinost supstitucije (zamjena inputa rada

kapitalom)

4. Obim proizvodnje - ekonomija obima

1. Efikasnost tehnologije

Tehnoloka promjena moe znaiti proces dolaenja

do istog nivoa autputa korienjem manje koliine inputa.

Obje izokvante reprezentuju istu koliinu proizvodnje.

Promijenjeno je jedino vrijeme, a time i neophodan

minimum inputa L i K za proizvodnju date koliine

proizvodnje. (manje L i K za isti Q, uz teh.promjenu)

Ovo je mogue razumjeti jedino uz pomo dimenzije promjene vremena posmatranja

Q1=Q2

2. Faktor intezivnosti

a) neutralna tehnoloka promjena (tehniki

progrese) ilustruje situaciju kod koje se do istog

nivoa autputa dolazi proporcionalnim

smanjenjem utroaka L i K.

b) radno tedna tehnoloka

promjena

oznaava mogunost dolaenja do

identinog obima i kvaliteta autputa sa

realtivno veom utedom rada u odnosu

na smanjenje kapitala.

c) kapitalno tedna tehnoloka

promjena

govori o situaciji kada se do identinog obima i

kvaliteta proizvodnje dolazi relativno

naglaenijom utedom kapitala u odnosu na

smanjenje korienja rada.

3) Elastinost supstitucije

faktora Translacija familije izokvanti ka horizontalnoj i vertikalnoj koordinatnoj

osi posljedica je tehnolokih promjena.

U ovom sluaju tehnoloka promjena djeluje na smanjenje lakoe

zamjenljivosti jednog faktora drugim u procesu proizvodnje.

Izokvanta 1 reprezentuje veu elastinost supstitucije

faktora u odnosu na izokvantu 2, dok izokvanta 3

oznaava stanje koje karakterie potpunu

nesupstitabilnost faktora

Elastinost supstitucije faktora

pokazuje lakou zamjene

inputa rada kapitalom i obrnuto.

Opadanje elastinosti

supstitucije faktora

4. Obim proizvodnje Obim pokazuje kvantitet proizvodnje

Ekonomija ili disekonomija obima je promjena jedininih

trokova proizvodnje.Ona postoji onda "kada dugoroni

prosjeni trokovi firme opadaju po mjeri poveanja

proizvodnje Tehnoloka promjena uslovljava

pomjeranje krive prosjenih

trokova proizvodnje.

Take minimalnih trokova na

krivoj PUT1, PUT2 i PUT 3

pomjeraju se udesno

to korespondira sa poveanjem

obima proizvodnje

- Organizaciju kao faktor privrednog razvoja treba naglaeno

vezati za sposobnost kreiranja i inoviranja.

- Najvanije poluge ORGANIZACIJE kao faktora razvoja

su preduzetnitvo i menadment (u razvojnoj ekonomiji organizacija je mnogo iri pojam nego u mikroekonomskoj analizi)

- Kompleks organizacije u razvojnoj ekonomiji: skup

moguih stanja drutveno-ekonomskog i proizvodno-

tehnolokih sistema u okviru nacionalne ekonomije.

- Sposobnost predvianja osnovnih pravaca buduih

promjena i njihovo stavljane u funkciju dolaenja do

zadovoljavajue ekonomske efikasnosti.

- Kompleks organizacije inkorporira mnoge drutvene

vrijednosti i kulturne norme koje su povezane sa svim

ostalim razvojnim fenomenima

III Organizacija i preduzetnitvo

Preduzetnitvo

Prihvatljivom se moe smatrati analiza ovog fenomena

a) KAO EKONOMSKE KATEGORIJE (subjekti preduzetnitva pojedinci, grupe strunjaka, izvrni organi;

objekti preduzetnitva najefikasnije komibinacije faktora proizvodenje u cilju maksimizacije dobiti),

b) KAO METODA I NAINA PRIVREIVANJA (samostalnost i nezavisnost subjekata, odgovornost za donijete odluke, motivacija za komercijalni uspjeh)

c) KAO OBLIKA EKONOMSKOG MILJENJA inovativno razvojno ponaanje, sa akcentom na kontrolu, koordinaciju, donoenje stratekih odluka, spremnost na rizik u uslovima rastue neizvjesnosti; preduzetnitvo kao nain razmiljanja, kombinovanje rizika, kreativnosti i inovativnosti

Menadment

je proces kojim se usmjerava, planira,

motivie, organizuje, koordinira i kontrolie

privredna ili druga aktivnost

funkcija menadera, najkrae reeno,

sastoji se u obezbjedjivanju maksimalne

efikasnosti nekog proizvodnog procesa

Centralni resurs dananjice (mora biti istinita, cjelovita i blagovremena);

Neiscrpni razvojni resurs (korienje nije ogranieno ni vremenom ni intenzitetom);

Multifunkcionalnost (mogunost korienja od strane vie subjekata u isto vrijeme).

IV Informacija

1. Prednosti (Strenghts)

- sposobnost za bolje i bre prilagoavanje (fleksibilnost, brzina prilagoavanja, uz izbor prave razvojne strategije i politke); - prednosti jednog malog socijalnog i politikog podruja u kome se socijalna (kulturna i religiozna) kohezija lake postie, politika se

bolje sprovodi, a sistem je stabilan;

- nedostatak odgovornosti za meunarodni poredak;

- povean znaaj dobiti od boljeg obrazovnog sistema, zbog poveanja znaaja humanog kapitala i povezanosti ljudi kao vanog

razvojnog faktora;

- kompjuterizacija i telekomunikacije su relativno snanije oruje za male firme i zemlje;

- bolje mogunosti za specijalizaciju (dobiti od meunarodne trgovine, strana ulaganja);

3. Mogunosti (Opportunities) jaanje demokratije u svijetu, rastuci broj malih, novih drava koje

trae svoje mjesto u kreiranju novog svjetskog poretka;

raznovrsnim vidovima integracije sa drugim zemljama, male zemlje kompenziraju slabu sigurnosnu poziciju;

relativno slabljenje znaaja vojne nad ekonomskom moi daje malim zemljama ansu da poveaju svoj uticaj u meunarodnim odnosima, ukoliko imaju potencijal koji uz dobru razvojnu strategiju obeava ekonomski rast;

postizanje uticajne pozicije u jednom (specijalizovanom) podruju, dobijajui na taj nain uticaj, posredno, i na drugim podrujima;

mogunost za brzo prilagoavanje i bolje predvianje;

bolji pristup svjetskim tritima kao rezultat liberalizacije meunarodne trgovine. Kvalitetniji i intenzivniji izlazak na svjetsko trite kompenzira nedovoljnu apsorpcionu mo malog domaeg trita;

korist od imputacije nauno-istraivakih dostignua drugih (free rider efekat). Brza imputacija tehnolokih lidera zbog veoma brzih tehnolokih promjena. Male zemlje mogu na taj nain umnogome poboljati svoje ukupne ekonomske efekte;

globalizacijom (prvenstveno preko stranih direktnih investicija i stratekih saveza) rjeava se problem disekonomije obima i omoguava se pristup znanju koje posjeduju drugi;

smanjenje transportnih i komunikacionih trokova danas omoguava malim zemljama participaciju u globalnoj ekonomiji, takoe i u podrujima koja su, do skora, bila rezervisana samo za velike zemlje;

poveanje znaaja kreativne imovine takoe je u korist malih zemalja. Kapaciteti malih zemalja da stvore ovakvu imovinu su relativno jai nego to je to sluaj sa prirodnom ili fizikom imovinom;

primjena fleksibilne tehnologije smanjuje relativna znaaj ekonomije obima i konano, ali ne manje bitno,

pristup integrisanim finansijskim tritima predstavlja izuzetnu razvojnu ansu( posebno u kratkom i srednjem roku) za prevazilaenje ogranienog obima nacionalne tednje;

2, Slabosti (Weaknesses)

slaba pozicija u meunarodnim odnosima koja je prouzrokovana nedostatkom raznih vrsta moi (uticaja);

spoljnopolitiki sistem i uslovi (stope rasta, trina tranja...) kreiraju zavisnost;

limitirajui finansijski fondovi i stoga i istraivako-razvojni kapaciteti. Nema mogunosti za ambicioznije inovaciono-vodee strategije;

laka monopolizacija lokalne industrije i

slabe mogunosti za ravnopravnu saradnju u strategijskim savezima koji predstavljaju sve znaajniji modalitet meunarodnih integracija;

4. Prijetnje (Threats)

erozija suvereniteta i posljedice na politiku i kulturnu autonomiju (iskuenja kulturne homogenizacije);

sigurnosni rizici, manja otpornost na spoljnopolitike uticaje, visoka zavisnost od spoljnjih uslova;

oligopolizacija svjetskog trita na kom velike sile imaju tu prednost da nameu cijene i postavljaju opte uslove;

homogenizacija potroakih modela koja poveava disekonomiju obima;

VELICINA ZEMLJE KAO FAKTOR PRIVREDNOG RAZVOJA