CHƯƠNG 6

ĐƯỜNG LỐI XÂYDỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ

ĐƯỜNG LỐI XÂYDỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ

CHƯƠNG 6: ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ

I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TRƯỚC THỜI KỲ ĐỔI MỚI

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TRƯỚC THỜI KỲ ĐỔI MỚI

1. Hoàn cảnh lịch sử và chủ trương xây dựng hệ thống chính trị của Đảng trước thời kỳ đổi mới

2. Đánh giá sự thực hiện đường lối

I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TRƯỚC THỜI KỲ ĐỔI MỚI

a. Hoàn cảnh lịch sử

Sau cách mạng Tháng Tám năm 1945, nước VNDCCH ra đời đánh dấu sự hình thành một hệ thống chính trị mới ở nước ta, kế thừa hệ thống chuyên chính vô sản và là hệ thống chính trị của thời kỳ quá độ lên CNXH.

Nhiệm vụ trước mắt là xây dựng chính quyền và cần thiết phải tổ chức tổng tuyển cử với chế độ phổ thông đầu phiếu để có một chính quyền hợp pháp do nhân dân bầu lên.

I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TRƯỚC THỜI KỲ ĐỔI MỚI

* Mô hình hệ thống chính trị nước ta qua từng thời kỳ

- Giai đoạn 1945- 1954: hệ thống chính trị dân chủ nhân dân, dựa trên nền tảng khối đại đoàn kết toàn dân.

- Giai đoạn từ 1955- 1975: hệ thống chính trị chuyên chính vô sản, tiếp tục củng cố Nhà nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa với một thiết chế dân chủ: tất cả quyền lực thuộc về nhân dân.

I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TRƯỚC THỜI KỲ ĐỔI MỚI

+ Miền Bắc: mô hình chuyên chính vô sản do Đảng Lao động Việt Nam lãnh đạo.

+ Miền Nam: Thành lập Xứ ủy Nam bộ trực thuộc TW, đẩy mạng

công tác xây dựng, phát triển Đảng và Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam

Song song tồn tại là chính quyền Sài Gòn theo mô hình độc tài gia đình trị.

I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TRƯỚC THỜI KỲ ĐỔI MỚI

- Giai đoạn 1975- 1985: Đảng lãnh đạo thực hiện thống nhất nước nhà về mặt Nhà nước.

+ Đổi tên nước là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và thực hiện mở rộng mô hình chuyên chính vô sản trên phạm vi cả nước. Đại hội IV xác định, Nhà nước chuyên chính vô sản là Nhà nước của dân, do dân, vì dân.

+ Cơ chế quản lý chung của hệ thống chính trị nước ta là: Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân lao động làm chủ.

I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TRƯỚC THỜI KỲ ĐỔI MỚI

b. Cơ sở hình thành hệ thống chuyên chính vô sản ở nước ta- Thứ nhất, lý luận Mác - Lênin về thời kỳ quá độ và về

chuyên chính vô sản.- Thứ hai, đường lối chung của cách mạng Việt Nam trong

giai đoạn mới: nắm vững chuyên chính vô sản, phát huy quyền làm chủ tập thể của nhân dân.

- Thứ ba, cơ sở chính trị: đó là sự lãnh đạo toàn diện và tuyệt đối của ĐCSVN.

I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TRƯỚC THỜI KỲ ĐỔI MỚI

- Thứ tư, cơ sở kinh tế: đó là nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, quan liêu bao cấp, thiết lập chế độ công hữu XHCN về tư liệu sản xuất với hai hình thức là sở hữu Nhà nước và sở hữu tập thể.

- Thứ năm, cơ sở xã hội: đó là liên minh công nhân, nông dân và tầng lớp trí thức.

I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TRƯỚC THỜI KỲ ĐỔI MỚI

c. Chủ trương xây dựng hệ thống chuyên chính vô sản mang đặc điểm Việt Nam

- Quyền làm chủ của nhân dân được thể chế hóa bằng hiến pháp và pháp luật.

- Nhà nước trong thời kỳ quá độ là nhà nước chuyên chính vô sản và thực hiện chế độ dân chủ XHCN. Thông qua nhà nước đó, Đảng thực hiện sự lãnh đạo của mình.

- Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể có nhiệm vụ đảm bảo cho nhân dân tham gia và kiểm tra công việc của nhà nước.

I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TRƯỚC THỜI KỲ ĐỔI MỚI

2. Đánh giá sự thực hiện đường lối

- Kết quả ?

- Hạn chế ?

- Nguyên nhân ?

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

1. Qúa trình hình thành đường lối đổi mới HTCT- Nhận thức mới về quan hệ giữa đổi mới kinh tế và đổi mới

HTCT+ Đổi mới kinh tế là điều kiện để tiến hành đổi mới hệ thống

chính trị thuận lợi.+ Đổi mới hệ thống chính trị để đáp ứng yêu cầu chuyển đổi

thể chế kinh tế.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

- Nhận thức mới về mục tiêu đổi mới HTCT:

Đại hội VII khẳng định:

+ Mục tiêu đổi mới HTCT nhằm xây dựng và từng bước hoàn thiện nền dân chủ XHCN.

+ Dân chủ vừa là mục tiêu, vừa là động lực của công cuộc đổi mới.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

- Nhận thức mới về đấu tranh giai cấp và về động lực chủ yếu phát triển đất nước giai đoạn mới.

+ Quan hệ giữa các giai cấp, tầng lớp xã hội là quan hệ hợp tác và đấu tranh trong nội bộ nhân dân, đoàn kết và hợp tác lâu dài trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc dưới sự lãnh đạo của Đảng.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

+ Nội dung của đấu tranh giai cấp trong giai đoạn hiện nay là thực hiện thắng lợi sự nghiệp CNH, HĐH, khắc phục tình trạng nước nghèo kém phát triển; thực hiện công bằng xã hội; đấu tranh làm thất bại mọi hành động chống phá của các thế lực thù địch, bảo vệ độc lập dân tộc.

+ Động lực chủ yếu của sự phát triển đất nước là khối đại đoàn kết toàn dân trên cơ sở liên minh công nhân, nông dân, trí thức.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

- Nhận thức mới về cơ cấu, cơ chế vận hành HTCT

+ Cơ chế vận hành: Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân lao động làm chủ.

+ Đảng vừa là một bộ phận vừa là hạt nhận lãnh đạo HTCT theo chế độ nhất nguyên về chính trị.

+ Nhà nước pháp quyền XHCN có chức năng thể chế hóa và tổ chức thực hiện đường lối, quan điểm của Đảng.

+ Mặt trận tổ quốc và các đoàn thể có vai trò giám sát xã hội và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

Nhận thức mới về xây dựng Nhà nước pháp quyền:

+ Nhà nước quản lý xã hội bằng hiến pháp và pháp luật;

+ Pháp luật giữ vị trí tối thượng trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội.

- Nhận thức mới về vai trò của Đảng trong HTCT: Đảng Cộng sản Việt Nam thực hiện vai trò của một Đảng cầm quyền.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

2. Mục tiêu, quan điểm, chủ trương xây dựng HTCT thời kỳ đổi mới

a. Mục tiêu và quan điểm

- Mục tiêu : Nhằm thực hiện tốt hơn dân chủ XHCN, phát huy đầy đủ quyền làm chủ của nhân dân.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

- Quan điểm : + Kết hợp chặt chẽ ngay từ đầu đổi mới kinh tế với đổi mới

chính trị, lấy đổi mới kinh tế làm trọng tâm.+ Đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của HTCT

nhằm tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, hiệu lực quản lý của nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

+ Đổi mới HTCT toàn diện, đồng bộ có kế thừa, có bước đi, hình thức và cách làm phù hợp.

+ Đổi mới quan hệ giữa các bộ phận cấu thành HTCT với nhau và với xã hội.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

b. Chủ trương xây dựng HTCT

* Xây dựng Đảng trong HTCT

- Thực hiện nhất nguyên về chính trị, ĐCSVN là Đảng cầm quyền duy nhất lãnh đạo Nhà nước và toàn xã hội.

- Phương thức lãnh đạo: Đảng lãnh đạo bằng phương hướng chiến lược, chính sách, chủ trương công tác; bằng công tác tuyên truyền, vận động, thuyết phục; giới thiệu những Đảng viên ưu tú vào các vị trí trong cơ quan lãnh đạo chính quyền.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

- Về vị trí, vai trò của Đảng: Đảng vừa là một bộ phận, vừa lãnh đạo HTCT, chịu sự giám sát của dân và hoạt động trong khuôn khổ của Hiến pháp và pháp luật.

+ Cần tăng cường và giữ vững sự gắn bó mật thiết giữa Đảng với nhân dân theo đúng nguyên tắc tập trung dân chủ.

+ Đổi mới phương thức hoạt động của Đảng, tránh sự bao biện, làm thay công việc của Nhà nước hay buông lỏng sự lãnh đạo của Đảng.

Nhân dân

- Quốc hội- Hội đồng Nhân dân

Các cấp bộ Đảng

Các tổ chức chính trị-Xã hội

- Chính phủ- UBND- Bộ (cơ quan ngang Bộ)

- TAND- Viện KSND

Các lực lượng Vũ trang

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

* Về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa:

Nhà nước pháp quyền là Nhà nước mà chủ quyền thuộc về nhân dân, pháp luật của Nhà nước đó phản ánh nguyện vọng, ý chí, các quyền con người, quyền dân tộc, quyền công dân, quyền cộng đồng… và bảo vệ các quyền ấy.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

- Hai nhiệm vụ lớn trong việc xây dựng Nhà nước pháp quyền là:

+ Xây dựng một hệ thống pháp luật đảm bảo phản ánh được ý chí nguyện vọng của nhân dân, phản ánh được những xu hướng tiến bộ của nhân loại và ngự trị tối cao trong đời sống xã hội.

+ Xây dựng được một bộ máy Nhà nước theo mô hình Nhà nước pháp quyền.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

- Đặc điểm Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam:

+ Là Nhà nước của dân, do dân, vì dân, tất cả quyền lực thuộc về nhân dân;

+ Quyền lực Nhà nước là thống nhất và có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan Nhà nước;

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

+ Nhà nước hoạt động trên cơ sở hiến pháp và pháp luật;

+ Nhà nước thực hành dân chủ, tôn trọng và bảo đảm quyền con người, quyền công dân.

+ Nhà nước ta do một Đảng duy nhất lãnh đạo và có sự giám sát của nhân dân, sự phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

- Biện pháp để xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam:

+ Hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường cơ chế kiểm tra giám sát trong hoạt động của các cơ quan công quyền.

+ Đổi mới tổ chức và hoạt động của quốc hội.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

+ Đẩy mạnh cải cách hành chính và hoạt động của Chính phủ thông suốt, hiện đại.

+ Xây dựng hệ thống tư pháp trong sạch, nghiêm minh.

+ Nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND, UBND các cấp.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

* Xây dựng Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trong HTCT.

- Mục đích: vận động và tập hợp rộng rãi các tầng lớp nhân dân, đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân, đề xuất các chủ trương, chính sách về kinh tế, văn hóa, xã hội an ninh, quốc phòng.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

- Đổi mới phương thức hoạt động để khắc phục tình trạng hành chính hóa và nâng cao chất lượng hoạt động.

- Thực hiện tốt Luật Mặt trận Tổ quốc, Luật thanh niên, Luật công đoàn… và quy chế dân chủ ở mọi cấp để nhân dân tham gia xây dựng Đảng, chính quyền và HTCT

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

3. Đánh giá quá trình thực hiện đường lối

- Tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị nước ta có nhiều đổi mới góp phần xây dựng và từng bước hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân.

- Nhiệm vụ và quyền hạn của các cơ quan hành chính được phân định rõ.

II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

- Thực tế vận hành HTCT nước ta còn nhiều nhược điểm.

- Nguyên nhân của những hạn chế nêu trên xuất phát từ việc chưa thống nhất trong nhận thức, hoạch định và thực hiện các chủ trương, giải pháp. Đổi mới HTCT còn chậm chễ so với đổi mới kinh tế.