ژماره 247 2014/9/13 1

ساڵی شەشه م ژماره 247 شەممە 2014/9/13 نرخ )1500( دینار

سەرنووسەر: مەریوان عومەر Email: mariwan_2014@yahoo.com Tel: 0750 460 7290 خاوەن ئیمتیاز: ژیروان نوری

دەستەی نووسەران: بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی سەروەر ساڵەیی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 247 2014/9/13

پـــاش بڕیـــاری كـــورد بـــۆ بەشـــداریكردن لەحكومەتـــی نوێـــی عێراق، 3 مانـــگ دراوەتە بـــۆ عەبـــادی حەیـــدەر حكومەتەكـــەی جێبەجێكردنی داواكاریەكانی كورد. بەشـــێك لەچاودێرانـــی سیاســـی بەكارێكی ئەســـتەمی دەزانن عەبـــادی لەو ماوەیـــەدا داواكاریەكان جێبەجـــێ بـــكات، هەربۆیـــە رەنگـــە مانەوەی پەیوەندیە باشـــەكانی كورد لەگەڵ بەغدا تەنها

3 مانگ بخایەنێت.متمانـــەی عەبـــادی حەیـــدەر دواجـــار پێبەخشرا و پۆستەكانیشی دابەشكرد، وەفدی دانوســـتكاری كوردیـــش پـــاش كۆبونەوەیان لەمەكۆی سەرەكی بزوتنەوەی گۆڕان لەشاری ســـلێمانی ســـێ مانگیان دایە ئەو حكومەتە بۆ جێبەجێكردنـــی داواكاریەكان. بەاڵم تائێســـتا عەبادی تەنها ســـێ وەزیر و پۆســـتی جێگری ســـەرۆك وەزیرانـــی داوەتـــە كـــورد و هیـــچ نەكـــردووە. جێبەجـــێ دیكەشـــی بەڵێنێكـــی هەرچەندە لەكارنامەی حكومەتەكەی عەبادی، كە لـــە 20 خاڵ پێكهاتووە، ئاماژە بەوە دراوە كە مـــادەی 140 لەمـــاوەی ســـاڵێك جێبەجێ دەكـــرێ و ســـولفەش بـــۆ هەرێـــم دەنێردرێ بـــۆ دابەشـــكردنی مووچـــەی فەرمانبەرانـــی، بەاڵم داوای ئـــەوەش كراوە حكومەتی هەرێم هەناردەی نەوت رابگرێت، تا ئەو كاتەی لەرێی بۆرییەكانـــی عێـــراق و كۆمپانیای ســـۆمۆوە

سەرپەرشتی هەناردەكردنی بكرێت.بەوتەی هۆشـــیار زێبـــاری ئەندامی وەفدی دانوســـتانكاری كـــورد لەبەغدا، كـــورد لەپاش كۆبونەوەكەیـــان لەگـــردی زەرگەتە رایگەیاند "ماوەی سێ مانگ دەدەین بەحكومەتی عێراق

بـــۆ ئەوەی داواكانمان جێبەجـــێ بكات، ئەگەر لـــەو ماوەیەدا داواكانمان جێبەجێ نەكرا، ئەوا

هەڵوێستی دیكەمان دەبێت".بـــەاڵم هەتـــا ئێســـتا روون نیـــە ئایـــا گـــەر لەماوەی ســـێ مانگەكەدا داواكاریەكانی كورد جێبەجـــێ نەكرێـــن، هەڵوێســـتی كـــورد چـــی دەبێـــت؟ بەوتەی چاودێرانی سیاســـش كورد دەبێت ئامـــادەكاری پێشـــوەختی هەبێت، گەر

هاتوو بەغدا داواكاریەكانی جێبەجێ نەكرد.بەوتەی بەختیار شـــاوەیس پەرلەمانتاری كـــورد لەپەرلەمانـــی عێراق، كارێكی قورســـە بڕیـــار لەســـەر ئـــەوە بدرێـــت ئایـــا لەماوەی ئەو ســـێ مانگەدا بەغـــدا داواكاریەكانی كورد جێبەجـــێ دەكات یاخـــود نـــا، بـــەاڵم بەوتەی ئـــەو "جێبەجێكردنـــی داواكاریەكانـــی كـــورد لەماوەی ســـێ مانگدا پەیوەستە بەجۆری ئەو داواكاریانـــەوە كـــە كورد دەیەوێـــت جێبەجێ بكرێت، لەگەڵ نیەتی حكومەتەكەی عەبادی بۆ جێبەجێكردنیان، پێویستە سەركردایەتی كورد پێشتر بتوانن هەڵوێستی عەبادی هەڵبسەنگێنن، كە ئایا مەبەســـتیەتی داواكاریـــەكان جێبەجێ بـــكات، یاخـــود تەنها یاری بـــەكات دەكات، بۆ ئەوەی كورد بتوانێت هەڵوێســـتی پێشوەختی

خۆی هەبێت".بەختیار شـــاوەیس پێشیوایە حكومەتەكەی لەحكومەتـــی جیاوازتـــرە عێـــراق ئێســـتای پێشـــوو، چونكـــە وەزیـــرەكان گۆڕانكاریـــان بەســـەردا هاتـــووە و وەزیـــری نەوتیـــش كە عادل عەبدولمەهدییە، كەسێكی نزیكە لەكورد. شاوەیش وتی "دەبێت چاوەڕوانی ئەوە بكەین ئایا شیعەكان لەبەرامبەر كورددا هیچ نەرمییەك دەنوێنن یاخود نا؟ بۆیە نابێت هەر لەئێستاوە بڕیـــاری ئەوە بدەین كە عەبادی داواكاریەكان

راوێژ كامەران

سياسەت

جێبەجێ ناكات، چونكە بەدڵنیایەوە حكومەتی ئێســـتا جیاوازترە لەحكومەتەكانی پێشـــووتر و وەزیـــری نەوت كەســـێكی نزیكە لەكورد و وەزیری دارایش هەر كوردە، بۆیە چاوەڕوانی ئەوە دەكرێت كار بەئاراســـتەی چارەســـەری كێشـــەی نەوت و غاز و دارایی بكەن، كە دوو سەرەكیترین كێشەن لەنێوان هەرێم و بەغدا، ئـــەوەی لەســـەر كـــورد پێویســـتە ئەوەیە، كە بە یـــەك دەنگی هەوڵبدات ئـــەو داواكاریانەی جێبەجێ بكات، بەتایبەت لەكاتێكدا كە ئەمریكا و یەكێتـــی ئەوروپاش چاودێری بارودۆخەكە

دەكەن".ئەمـــەش لەكاتێكدایە كـــە بەوتەی د. رێبوار سیاســـیەكان زانســـتە مامۆســـتای كەریـــم

مانگی هەنگوینی كورد لە گەڵ بەغدا 3 مانگە

كورد بۆ جێبەجێكردنی داواكاریەكانی چاوەڕوانی حەیدەر عەبادییە

ژماره 247 2014/9/13 3

شاندی دانوستانی هەرێمی كوردستان

سياسەت

لەزانكۆی ســـلێمانی، دیاریكردنی ماوەی سێ مانگ بۆ حەیدەر عەیادی ســـەرۆك وەزیرانی نوێـــی عێـــراق دەڵخۆش كـــەر نییـــە. د.رێبوار وتـــی "ئـــەو مەرجانـــەی كـــورد بـــۆ حەیـــدەر عەبـــادی دانـــاوە، یەكالیەنەیـــە، واتـــە ماوەی ســـێ مانگ دیـــاری كـــراوە بـــۆ گفتوگۆكردن لەســـەر داواكاریـــەكان، هەر بۆیە مـــەرج نیە حكومەتـــی نوێی عێراق لەماوەی ســـێ مانگدا

داواكاریەكانی كورد جێبەجێ بكات".كـــورد "مەرجەكانـــی د. رێبـــوار وتیشـــی و شـــیعە رێكەوتنی لەســـەر نەكـــراوە، بەڵكو لەكۆبونـــەوەی ناوخۆی كـــورددا دیاریكراوە، بۆیە جێگەی دڵخۆشـــی نییە و دەكەوێتە سەر ئەوەی سەركردایەتی سیاســـی كورد تاچەند

دەتوانن لـــەو ماوەیەدا داواكاریەكان جێبەجێ بكەن"؟

هەرچەنـــدە بڕیاری بەشـــداریكردنی كورد لەحكومەت لەالیەن پێنج حزبە ســـەرەكیەكەی هەرێمی كوردســـتانەوە درا )پارتی و یەكێتی و گـــۆڕان و یەكگرتوو و كۆمەڵ(، بەاڵم ســـێ حزبە كوردســـتانیەكەی دیكەی نێو پەرلەمانی زەحمەتكێشـــان و )شـــوعی كوردســـتان لەشـــێوازی رەخنەیـــان سۆسیالیســـت(، و حاجـــی محەمـــەد گـــرت. بەشـــداریكردنەكە مەحمـــود ســـكرتێری حزبـــی سۆسیالیســـت لەكۆنگرەیەكـــی كوردســـتان دیموكراتـــی كـــە راگەیاندنـــد، ئـــەوەی رۆژنامەنوســـیدا داواكاریەكانـــی كـــورد لەبەغـــدا نەك بە ســـێ

مانگ، بەڵكو بە سێ ساڵیش جێبەجێ ناكرێت. ئـــەو رایگەیاند كە "دیاریكردنی ســـێ مانگ بۆ جێبەجێكردنـــی داواكارییەكانی كورد تەنها بۆ لە بیربردنەوەی خەڵكە، داواكارییەكان ئەگەر بەپەلـــەش جێبەجـــێ بكرێ ، بەســـێ ســـاڵیش جێبەجێ ناكرێن، هەر بۆیە كار و كاردانەوەكان هەمـــووی روون بـــۆوە، كە حكومـــەت لەژێر فشـــاری كۆمەڵێك الیەنی دەرەكی پێكهاتووە و پێش كۆبوونەوەی ســـەركردایەتی سیاسی كورد بڕیار لەبەشـــداری كردنی كورد دراوە، بەاڵم بەهەموو شـــێوەیەك الیەنە عیراقییەكان بەرامبەر بەشداریكردنی كورد بێباك بوون و زۆربەی فشـــارە نێودەوڵەتییەكانیش لەســـەر

كورد بووە".

4 ژماره 247 2014/9/13

سياسەت

كورد نەرمییەكی زۆری نواند و لەوەشدا كارێكی باشی كرد

بەشداریكردن لەحكومەتی عێراق بڕیارێكی راست بوو

عەدنان موفتی بۆ سڤیل:

ژماره 247 2014/9/13 5

سياسەت

لـــەم دیمانەیەی ســـڤیلدا عەدنـــان موفتی ئەندامـــی مەكتەبی سیاســـی یەكێتی تیشـــك تایبـــەت پرســـێكی چەنـــد ســـەر دەخاتـــە بەبارودۆخی ئێســـتای هەرێمی كوردســـتان و عێـــراق و حیزبەكـــەی، دەشـــڵێت دەنگۆی هەڕەشـــەكردنی یەكێتی بە بەشـــداریكردنی هیـــچ بەغـــدادا لەحكومەتـــی تاكالیەنـــەی

بنەمایەكی راستی نیە.

هەڵوێســـتی ســـەركردایەتی سیاســـی كورد بۆ بەشداریكردن لەحكومەتەكەی عەبادی

چۆن دەبینیت؟بەشـــداریكردن پێموایـــە موفتـــی: عەدنـــان لەحكومـــەت بڕیارێكی راســـت بـــوو، ئەگەرچی بەروونـــی داواكارییەكانمـــان پێویســـت وەكـــو نەخراونەتـــەوە بەرنامـــەی كارەوە. ســـێ مانگ دانـــراوە بـــۆ جێبەجێكردنـــی داواكارییەكانمـــان، بـــەاڵم گرنگـــی بەشـــداریكردن لـــەو حكومەتـــە، پەیامێكـــە بۆ هەموو دونیا كە كورد هەڵوێســـتی ئەرێنـــی هەیە لەرووبەڕوونەوەی تیرۆریســـتان و )دەوڵەتـــی ئیســـالمی( كـــە ئەمڕۆ هەڕەشـــەیە نـــەك بەتەنها بۆ كوردســـتان، بەڵكو بۆ عێراق و هەمـــوو جیهـــان. هەموو دونیا چـــاوی لەوە بوو ئـــەو حكومەتـــە لەهەمـــوو پێكهاتـــەكان پێكبێت، شـــاندی كـــوردی نەرمییەكـــی زۆری نوانـــد و لەوەشدا كارێكی باشـــی كرد، پێموایە زۆرینەی خەڵكیش پێیخۆشـــە، بەاڵم بەو مانایەش نییە كە داواكارییەكانمان پشتگوێخســـتووە. دیارە خاڵی هـــەرە گرنگی خەڵكی كوردســـتان گەڕاندنەوەی ناوچـــە دابڕێنراوەكانـــە، كـــە ئێســـتا لـــەرووی كردارییـــەوە ئـــەو ناوچانـــە لەژێـــر دەســـەاڵتی بڕیـــاردراوە لەگفتوگۆكانیـــش پێشـــمەرگەدان، حكومەت لەماوەی ساڵێكدا چارەسەری كێشەی

ماددەی 140 بكات. ئـــەو نەرمینواندنـــەی كـــورد دواجـــار

بەزیانی خەڵكی كوردستان ناشكێتەوە؟عەدنـــان موفتی: نەخێـــر، بەتایبەتـــی كە ئێمە لەراگەیاندراوەكەماندا سێ مانگمان بۆ حكومەت دیاریكـــردووە، بـــۆ جێبەجێكردنـــی داواكانمان، لەهەموو شتێكیش گرنگتر بۆ ئەوەی شتی سلبی روونەدات، پاراستنی یەكڕیزی گەلی كوردستانە، كـــە دوای هەڵبـــژاردن حكومەتێـــك پێكهاتـــووە هەمـــوو الیەنـــەكان تێیدا بەشـــدارن و شـــاندی كوردیش نوێنەری سەرجەم الیەنەكانی تێدابوو، تەنانـــەت ئەو حیزب و الیەنە سیاســـییانەش كە لەشـــاندەكە بەشـــدار نەبـــوون، لەكۆبوونەوەی فراوانـــی ســـەرۆكی هەرێـــم لەگـــەڵ حیزبەكان

بەشداربوون لەبڕیاردان. بـــەاڵم ئـــەو ســـێ مانكـــە تاكالیەنانـــە

لەالیەن كـــوردەوە دیاریكـــراوە، پێتوایە عەبادی بتوانێت لـــەو ماوەیەدا ئەم داخوازییانە جێبەجێ

بكات؟عەدنـــان موفتی: نەك هەر ئـــەو بابەتە، بەڵكو هەمـــوو مەســـەلەیەك ملمالنێیـــە و خەبـــات بۆ جێبەجێكردنـــی دەكرێـــت، شـــێوەی خەباتەكەش دەگۆڕێت، لـــەم قۆناغە خەبات بەگفتوگۆیە، ئێمە لەحكومەت بەشدارین و لەپەرلەمان فراكسیۆنێكی بەهێزمان هەیە، جگەلـــەوەش راگەیاندراوەكەی شاندی كورد و فراكسیۆنە كوردییەكان، پەیامێكە بەهەموو الیەنەكان گەیەندرا، ئەوەی دەمێنێتەوە گفتوگۆیـــە، ئـــەو گفتوگۆیـــەش دەبێـــت ئەوانەی لەحكومەتـــدان، جێگـــری ســـەرۆك وەزیـــران و وەزیرانە كوردەكان و فراكســـیۆنە كوردییەكانی پەرلەمـــان لەبەرچاویـــان بێت بۆ ئـــەوەی پابەند بین بەجێبەجێكردنی ئـــەو بەڵێنانەی بەخەڵكمان داون، لەراگەیاندراوەكەشـــدا باســـی پێكهێنانـــی لیژنەیەكمان كردووە بەســـەرۆكایەتی سەرۆكی حكومەتـــی هەرێم و ســـەرۆكی حكومەتی بەغدا

بۆ چارەسەركردنی كێشەكان.عێـــراق نوێـــی حكومەتـــی كەوایـــە كێشەكان چارەســـەر دەكات یان ئەویش هەمان

فۆڕمی حكومەتەكەی مالیكییە؟عەدنـــان موفتی: رۆژگار دیاریـــدەكات، بەاڵم بەهەمان شێوە نابێت، چونكە هەلومەرج گۆڕاوە، هەریەكە لەعەبادی و مالیكی ســـەركردەی یەك حیزبـــن و لـــەرووی بیروبـــاوەڕ و بەرنامـــەوە وەكـــو یەكن، بەاڵم هەلومەرج گۆڕاوە و عەبادی ناتوانێت لەســـەر سیاســـەتەكانی پێشوو بڕوات، چونكـــە ئـــەو سیاســـەتە قەیرانی دروســـتكرد و بـــووە هۆی ئەوەی بەشـــێكی واڵت بكەوێتە ژێر دەســـەاڵتی داعـــش و پەیوەندی نێـــوان كورد و بەغـــدا تێكبچێـــت و زۆرینەی ســـوننەی عەرەب پێشـــوازی لەهەندێـــك رەفتـــاری داعـــش بكەن، هەركەســـێك بیر لەســـەركەوتن بكاتەوە، دەبێت بەرنامەیـــەك دابڕێژێـــت لەســـەر بنەمای ئەوەی نابێـــت هەڵەكانـــی پێشـــوو دووبـــارە بكاتەوە و الیەنەكانـــی تـــر بەشـــداری بكـــەن و رەچـــاوی

مافەكانیان بكرێت.سەروەر ساڵەیی تاچەند راستە كە كورد لەژێر فشاری

دەبێ كەركوك لەچوارچێوەی

هەرێمی كوردستاندا تایبەتمەندییەكی وەك

برۆكسڵی پایتەختی بەلجیكای هەبێت

عەبادی و مالیكی لەرووی بیروباوەڕ و بەرنامەوە

وەكو یەكن، بەاڵم هەلومەرج گۆڕاوە و

عەبادی ناتوانێت لەسەر سیاسەتەكانی پێشوو بڕوات

لەرووی جوگرافییەوە لەبەرژەوەندی یەپەگە نیە بیر لە كانتۆنێك لە شەنگال بكاتەوە

6 ژماره 247 2014/9/13

سياسەت

ئەمریكا بەشداری لەحكومەت كردووە؟فشـــاربێت، بڕواناكـــەم موفتـــی: عەدنـــان بەنـــاوی نەمـــاوە شـــتێك لەجیهانـــدا ئەمـــڕۆ فشـــار، بـــەاڵم بەدڵنیاییـــەوە ئەمریـــكا داواكاری ئـــەوەی هەبـــوو حكومـــەت پێكبێـــت و تەنانەت بەئاشـــكراش دەیانگوت كە هاوكاریكردنی هێزە عێراقییـــەكان و لێدانی داعـــش بەندە بەپێكهێنانی حكومەتـــەوە، كەوایە ئـــەوە رەچـــاو دەكرێت و ئەولەویەتـــی هەموو پێكهاتەكانیـــش لەناوبردنی تیرۆریســـتان و )دەوڵەتـــی ئیســـالمی(یە، بۆیـــە هەمـــوو الیەنـــەكان بەپەرۆش بـــوون بۆ ئەوەی ئـــەو حكومەتـــە پێكبێـــت، ئەگـــەر ئـــەو رۆژەش خاڵـــی دەگەڕاینـــەوە پێكنەهاتبایـــە، حكومـــەت ســـفر، بۆیە ئەگەری ئەوە هەبوو دواســـاتەكانی ماوەی دەستوری بۆ پێكهێنانی حكومەت بگەینە ئەنجام بۆ ئەوەی تووشـــی گرفتـــی پڕۆتۆكۆڵی نەبیـــن بـــۆ دەستنیشـــانكردنی كەســـێكی تر بۆ پێكهێنانـــی حكومەت، هەرچەنـــدە زانیاری وردم ال نییە، بـــەاڵم بەقەناعەتی من لەكۆبوونەوەكەی كـــورد و ئەمریكا و یوئێن پەیوەنـــدی تەلەفۆنی ئەنجامـــدراوە و بەڵێنیـــش دراوە، هـــەم یوئێن و ئەمریكا پشـــتگیریی گەیشـــتنە رێككەوتن بكەن، عەبادیـــش لەوتارەكەیـــدا لەبـــەردەم پەرلەمـــان بەڵێنی چارەسەركردنی كێشەكانی لەگەڵ هەرێم

دا.نەتەوەیـــە بەشـــداریكردنی یەكگرتووەكان و ئەمریكا لەگتوگۆكاندا چ جۆرە

زەمانەتێك بەكورد دەبەخشێت؟عەدنـــان موفتـــی: ئەگـــەر بەنـــاوی گرەنتـــی بێـــت، ســـەردەمی گرەنتی نەماوە، خـــۆ ناتوانێت دەڵێـــت ئەمریـــكا پێبنوســـیت، بەڵێننامەیەكـــی پشـــتگیری داواكارییەكانتـــان و دیالۆگـــی نێوان و بەغـــدا و هەولێـــر دەكـــەم، لەبـــەر رۆشـــنایی رێككەوتنـــەكان، و بەدەســـتور پابەندبـــوون ئەوانـــە هیوا و ئاواتـــن. ئەمریكا لەهەموو واڵتان رۆڵـــی هەیە، بـــەاڵم لەعێراقـــدا زیاتـــرە ئەویش لەبـــەر رۆشـــنایی رێككەوتننامـــەی ســـتراتیژی نێـــوان هـــەردوو واڵت، جگەلـــەوەش ئەمریـــكا لەعێراقـــدا داگیركـــەر بـــووە، ئێســـتاش ئەگـــەر ئـــەو حكومەتـــە شكســـت بهێنێـــت شكســـتە بـــۆ ئەمریكاشە، ئێمەش هەڵوێست و بەشداریكردنی ئەمریـــكا لەچارەســـەركردنی كێشـــەكان بەهەند وەردەگرین، نەتەوە یەكگرتووەكانیش چەند بێتە

ناو مەسەلەكەوە بۆ ئێمە قازانجی هەیە. پێش پێكهێنانی حكومەتی عێراق، باس لەوە دەكرا پێگـــەی كورد لەعێراقدا بەهێز بووە،

بەڕای تۆ ئێستا پێگەی كورد چۆنە؟بەرەچاوكردنـــی ئەگـــەر موفتـــی: عەدنـــان پۆســـتەكانی بەغـــدا بێت، ئێســـتا كەمتـــرە، بەاڵم پێگـــەی كـــورد بەهێـــزە، چونكـــە پێگـــەی كورد لەبەغدا نییە بەڵكو لەهەرێمی كوردستانە، ئێستا پێـــش هەمـــوو شـــتێك حكومەتێكی نیشـــتیمانی

یەكگرتوومان هەیـــە، كە ئەوە هێزێكی گەورەیە، لەویـــش گەورەتـــر بـــەڕای مـــن ئـــەو كۆمەڵگـــە و دابمەزرێـــت دەمانەوێـــت كـــە مەدەنییەیـــە، بڕوای بەدیموكراســـی و پێكەوەژیان هەیە، ئەو كراوەییـــەی كۆمەڵگـــەی كوردســـتانە بەرامبەر تـــر، نەتەوەییەكانـــی كەمایەتییـــە و فرەئاینـــی ئەمانـــە هێزی گەورەن، كۆمەڵگـــەی نێودەوڵەتی دەبینێـــت لەرۆژهەاڵتدا یـــان دیكتاتۆرییەت زاڵە یـــان فەرهەنگـــی تونـــدڕەوی و تیـــرۆر، بـــەاڵم لەكوردســـتان بەرەو دیموكراســـی و كۆمەڵگەی مەدەنی هەنگاو دەنێین، بۆیە دوای رووداوەكانی ئەمدواییـــە پێگەی كورد بەهێزتـــر بووە و ناوی پێشـــمەرگە چۆتە ســـەرزاری هەمـــوو جیهان و میدیاكان، ئێمە هەوڵماندەدا پێشـــمەرگە پڕچەك بێت، بەاڵم نە عێراق چەكی پێدەداین نە ئەمریكا، كەچی ئێستا خۆیان بەخۆڕایی دەیهێنین، ئەمەش

بۆ ئایندەی كورد دەستكەوتێكی گەورەیە. دەگوترێـــت لەكۆبوونەوەكـــەی گردی زەرگەتـــە، یەكێتـــی لەهەمووان زیاتـــر پێداگیری لەسەر بەشـــداریكردن لەحكومەتەكەی عەبادیدا كردووە و گوتویەتی گەر بەتەنیاش بێت بەشدار

دەبێت؟عەدنان موفتی: ئەو قسەیە ئەسڵ و ئەساسی نییـــە، جـــارێ پێـــش هەمـــوو شـــتێك شـــاندی دانوســـتانكار لەكۆبوونـــەوەی فراوانـــی هەموو هێـــزە سیاســـییەكان هەڵبژێردراوە، مـــن لەدوو كۆبوونـــەوەی شـــاندەكە بەشـــداریم كرد و هیچ جیاوازییەكـــم نەبینـــی، نـــە لەالیـــەن خۆمانـــەوە نە لەالیـــەن الیەنەكانـــی تر، هەمـــوو الیەنەكانی پێیانوابووە بەشـــداریكردن لەحكومەت پێویستە،

بەاڵم پێویستە داوكارییەكانیش رەچاو بكرێن. كورد لەو سێ مانگەی بۆ حكومەتەكەی

عەبادی داناوە چ ئامادەكارییەك بكات باشە؟عەدنـــان موفتـــی: دەبێت لـــەو ماوەیەدا كورد بەدواداچـــوون بـــكات و وەفـــد بنێرێتـــە بەغدا و بەداتـــاو ژمـــارە و بەڵگـــە و دۆكیۆمێنتەوە بچنە بەغـــدا لەبـــارەی تـــەواوی كێشـــەكانەوە بگەینە

چارەسەر و یەكالبكرێنەوە. ئەگـــەر لەو ســـێ مانگـــەدا حكومەتی بەغدا وەاڵمی داواكارییەكانی كوردی نەدایەوە؟

عەدنان موفتی: دەبێت ئەوكاتە سەركردایەتی كورد كۆببێتەوە و هەڵسەنگاندن بكات و بڕیاری خۆی بدات، كێ دەتوانێت لەجیاتی سەركردایەتی

كورد بڕیار بدات؟ باس لەوە دەكرێت كە راكێشانی شەڕی داعش بۆ كوردستان و بەشداریكردنەوەی كورد لەحكومەتـــی عێـــراق، پالنێـــك بووە بـــۆ ئەوەی پرسی ســـەربەخۆیی و ریفراندۆم بۆ ماوەیەكی

نادیار دوا بخرێت؟عەدنـــان موفتـــی: مافی چارەی خۆنوســـین و دەوڵەتی كورد پرسی هەموو خەڵكی كوردستانە، لەســـاڵی 2005 لەراپرســـییەكی رێكخراوەكانـــی كۆمەڵگـــەی مەدەنی 99%ی هاواڵتیـــان دەنگیان بەســـەربەخۆیی دا، ئەمجـــارەش لەكۆبوونەوەی الیەنـــە و حیـــزب لەگـــەڵ هەرێـــم ســـەرۆكی سیاســـییەكان كەس دژی ســـەربەخۆیی نەبوو، كەس كێشـــەی لەسەر ســـەربەخۆیی نییە، بەڵكو لەوردەكارییەكاندا جیاوازی هەیە، قســـەكانی تر هەڵســـەنگاندن و شـــیكردنەوەن، شـــیكردنەوە و هەڵســـەنگاندن جیاوازن، هەندێـــك پێیانوایە ئەو پرســـە پالنگێڕییە، مـــن ناڵێم پـــالن نییە، هەموو واڵتێكیـــش پالنی بۆ ئایندەی خـــۆی هەیە، بەاڵم

ئەمە مانای وانییە جیهان بەپالن رۆیشتووە. لەدەوروبەری شنگال ئاڵۆزی لەنێوان پارتـــی و پەكەكە هەیە، ترســـی ئـــەوە نیە بگاتە ئاســـتێك دواتـــر یەپەگـــە بەهێـــز لـــەو ناوچانـــە

دەربكرێت؟عەدنان موفتی: رووبەڕوونەوەی داعش زۆر الیەنی ئیجابی تێدابوو، نەك تەنها لەباشـــووری كوردســـتان، بەڵكو لەهەر چوار پارچەكە لەهەر شوێنێك هێزیان هەبووبێت دژی داعش شەڕیان لەمەخمـــور پەكەكـــەش و یەپەگـــە كـــردووە، و شـــەنگال شـــەڕیان كـــردووە، ئـــەوە كارێكـــی یەكهەڵوێســـتی باشـــی نموونەیەكـــی و باشـــە نەتەوەی كوردی نیشـــاندا، بەاڵم ئەمە پێویستی بەڕێكخستن و دیالۆگ هەیە و مانای وانییە كێشە نەماوە، مەســـەلەی كـــوردی لەهـــەر پارچەیەك و تایبەتمەنـــدی خـــۆی هەیە و پێویســـت دەكات ئێمـــە رێـــز لەیەكتری بگرین و پشـــتیوانی یەكتر بین بـــۆ چارەســـەركردنی كێشـــەكانی ناوخۆی هـــەر پارچەیـــەك، بۆیـــە مـــن پێموایە پێویســـتە هەر الیەنێك لەســـنووری خـــۆی پابەند بێت بەو

پرەنسیپانە.كانتۆنـــی بیەوێـــت یەپەگـــە پێتوایـــە شـــنگال رابگەیەنێت و بارودۆخـــی ناوچەكە بۆ

بەرژەوەندی خۆی بقۆزێتەوە؟لـــەرووی پێموایـــە مـــن موفتـــی: عەدنـــان شـــاخی و نییـــە لەســـوودیان جوگرافییـــەوە شـــنگالیش ئـــەوە نییـــە وەك قەندیـــل بیكەیتـــە

دەبێ ئێمە گفتوگۆیەكی ئەرێنی بكەین، كاتێك قسەیەكی باش دەكرێت بڵێین هەڵوێستی هەموو شیعەیە، كە قسەیەكی خراپیش دەكرێت بڵێین ئەوە تەنها هەڵوێستی

خۆیەتی

ژماره 247 2014/9/13 7

سياسەت

بارەگایەكی بەردەوام. زەرورەت هەیە بۆ مانەوەی هێزەكانی

یەپەگە و پەكەكە لەخاكی باشوور؟عەدنان موفتی: ئەگەر داعش لەناوچوو دەبێت

هەر كەسە و بگەڕێتەوە شوێنی خۆی. بـــەڕای تـــۆ باشـــترین چارەســـەر بۆ هەرێـــم دەرەوەی كوردســـتانییەكانی ناوچـــە

بەگشتی و ناوچە عەرەبنشینەكان چییە؟عەدنان موفتی: بەرای من ئەگەر ماددەی 140 جێبەجێ بكرێت، هەندێك ناوچە كە لەسااڵنی چل و پەنجاكانەوە عەرەبنشـــینن، ئەگـــەر بڕیاریاندا بگەڕێنـــەوە ســـەر كوردســـتان باشـــە، ئەگەرنا دەچنـــە پاڵ هەر پارێزگایەكـــی تر ئەوە ئیرادەی

خۆیانە.چارەنوســـی باشـــە پێـــت تاچەنـــد ئـــەو ناوچانـــەی بەحوكمی مێـــژوو و جوگرافیا كوردســـتانین، بـــەاڵم ئێســـتا دانیشـــتووانەكەی عەرەبـــن، بەرێككەوتنی سیاســـی یەكالبكرێتەوە

نەك بەماددەی 140؟عەدنـــان موفتـــی: دەســـتوور دەڵێـــت دەبێـــت ریفرانـــدۆم بكرێـــت، ئەگـــەر پێـــش ریفرانـــدۆم توانیمان لەرێی گفتوگۆوە عەرەب و توركمانەكان بـــەوە رازی بكەیـــن دەنگ بەگەڕانەوە بۆ ســـەر هەرێـــم بدەن، ئەوە كارێكی باشـــە، پێمباشـــە بۆ ئەوەی ئەوان پشتگیریی لەوە بكەن دەبێت بزانن لەكوردستاندا مافەكانیان پارێزراون، بەاڵم ئەگەر هەســـتت كرد ئەوان نایانەوێت بگەڕێنەوە ســـەر هەرێم، ئەوە دەبێت بەگفتوگۆ یەكالیی بكەیتەوە، چارەسەركردنیشـــی بەگفتوگۆی سیاسی مانای وانییـــە دژی ویســـتی خەڵك بێـــت، بەڵكو دەبێت

خەڵكەكە رای خۆیان لەسەر ئەو پرسە بدەن. لەبارەی پرســـی كەركوك پێتوایە چی بكرێـــت باشـــە؟ ئایا پشـــتگیری هەڵوێســـتەكەی نەجمەددیـــن كەریم دەكەیت كـــە داوای كردبوو

ئەو پارێزگایە چاو لەهەرێمی كیوبیك بكات؟عەدنـــان موفتـــی: هێشـــتا قـــەزا و ناحیەكانی تـــر نەگەڕاونەتـــەوە ســـەر كەركوك كە پێشـــتر لێـــی دابڕێنرابـــوون، لەگـــەڵ ئەوەشـــدا بەپێـــی ئامارانـــەی ئـــەو و هەڵبـــژاردن ئەنجامەكانـــی لەبەردەستن كورد لەو شارە زیاتر لە 50%یە. ئەو رێژەیە لەرووی یاســـاییەوە بۆ كەركوك بەسە، بەالم لـــەرووی كردارییەوە كۆســـپی لەبەردەمە بـــەو پێیـــەی دانیشـــتووانەكەی فـــرە پێكهاتـــەن، دەبێت رێز لەویســـتی خەڵكەكـــەی بگرن، ئەگەر هاتـــوو كەركـــوك گەڕایەوە ســـەر كوردســـتان دەبێـــت لەهەندێك ناوچـــەدا حوكمـــی زاتی بەو پێكهاتانـــە بدرێـــت، جگەلـــەوەش مـــن لەســـاڵی حەیاتـــدا رۆژنامـــەی لەچاوپێكەوتنێكـــی 1992باســـم لەوەكرد و ئێستاش دەیڵێمەوە، كە دەبێت كەركوك لەناو كوردستاندا تایبەتمەندییەكی وەك برۆكسڵی پایتەختی بەلجیكای هەبێت، بۆ نموونە باتوركمان دەستەی پەرلەمانی تایبەت بەخۆیان

هەبێت، یان ئیدارەی حەویجە بەدەســـتی خەڵكی ناوچەكەوە بێت، ئێســـتا لەبڕۆكســـڵ پەرلەمانی فەرەنســـی و ئەڵمانی هەیە، بەاڵم لەچوارچێوەی پەرلەمانێكی هاوبەشـــی شـــارەكەدا دەســـەاڵت دابەشـــكراوە. تـــۆ ناتوانیـــت تـــەواوی نموونەی بڕۆكســـڵ لێرە جێبەجێ بكەیـــت، بەاڵم دەتوانیت

دیالۆگ بكەیت. ئەمە هەڵوێستی یەكێتییە وەك حیزب

یان تەنها بۆچوونی خۆتە؟عەدنـــان موفتـــی: پێموایە هەڵوێســـتی هەموو كوردێكە كە بیر لەئایندەیەكی باش بۆ كورستان دەكاتەوە، من ئەو بۆچوونەم لەمام جەالل و كاك مەســـعود و هەموو بەرپرســـەكان گوێ لێبووە، كوردستان فرەئاین و نەتەوە و مەزهەبە، دەبێت كارێكی وابكەیت هەموو ئەو پێكهاتانە واهەست

بكەن واڵتی خۆیانە. پێتوایـــە لێدوانەكانـــی هـــادی عامری لەبـــارەی پێشـــمەرگەوە زەنگێـــك بن بـــۆ كورد كـــە هەڵوێســـتی شـــیعە و عـــەرەب دوای داعش

بەرامبەر كورد بەو شێوەیە دەبێت؟عەدنان موفتی: پێموایە هەڵوێســـتی خۆیەتی، لەگـــەڵ ئەوەشـــدا ئـــەو لێدوانانـــەی بەشـــێوەی جۆراوجۆر گوازراونەتەوە، مـــن پێموایە دەبێت گفتوگـــۆ ئەرێنـــی بێت و كاتێك قســـەیەكی باش دەكات بڵێین ئەوە هەڵوێســـتی هەموو شـــیعەیە، كـــە قســـەیەكی خراپیـــش دەكات بڵێیـــن ئـــەوە تەنهـــا هەڵوێســـتی خۆیەتی، من هیـــوادارم ئەوە قســـەی دڵی نەبێت و قســـەی رۆژانە بێت. بزانە كاریگەری كێی بەســـەرەوە بووە، چونكە هادی عامری پێشمەرگە بووەو رای لەسەر كورد زۆر بـــاش بووە، بەاڵم قســـەیەكی باشـــی نەكردووە، هیـــوادارم لێی پەشـــیمان ببێتەوە، هەر كەســـێك بەچاوی كەم تەماشای پێشمەرگە بكات پێموایە

بۆ خۆی خراپە. دوای لێدوانەكـــەی عامـــری كۆمەڵێك رەخنە لەپارێزگاری كەركوك گیران، پێتوایە ئەو

رەخنانە لەجێی خۆیاندا بن؟عەدنـــان موفتـــی: نەخێر لەجێـــی خۆیاندا نین ئـــەو رەخنانـــەی دایـــەوە و و خۆشـــی رەدی روونكردنەوەیەكی باشی لەسەر باڵوكردنەوەو

سەركەوتووش بوو لەروونكردنەوەكەیەدا.رابـــردوودا ســـاڵی دوو لەمـــاوەی كۆنگرەی یەكێتی مشتومڕی زۆری لەسەربووە،

ئایا كۆنگرە ئەمساڵ دەبەسترێت؟عەدنان موفتی: نازانم، ئێستا هەموو خەریكی رووبەڕوونـــەوەی داعشـــین و حكومەتی هەرێم كێشەی هەیە و بەشێك لەبەرپرسەكانی ئێمەش پۆســـتیان لەحكومەتدا هەیە، كەی فرسەت بوو،

دەبێت یەكسەر بڕیاری لەسەر بدەن.كاندیـــدی یەكالكردنـــەوەی لـــەدوای ســـەرۆك كۆمـــار، مەكتەبـــی سیاســـی یەكێتـــی كۆنەبووەتەوە، هـــۆكاری كۆنەبوونەوەتان تەنها

شەڕی داعشە یاخود شتی تر؟عەدنان موفتی: وەاڵ من نازانم شتی تر هەبێت،

رەنگە هۆكاری تر هەبێت بەاڵم من نایزانم. لەماوەی رابردوودا شەڕەقسە لەنێوان الیەنگرانـــی د. بەرهەم و الیەنگرانی عادل موراد

دروستبووە، بۆچوونت لەسەر ئەو قسانە؟ئـــەوە دیموكراســـییەت و عەدنـــان موفتـــی: ئازادییە و هەركەســـە و دەتوانێت قســـەی خۆی بكات، بـــەاڵم ئێـــوە لەتەلفزیـــۆن و رۆژنامەكان وازیان لێناهێنـــن، من پێموایە دەبێت مرۆڤ رێز

لەیەكتر بگرێت و كێشەكان نەباتە میدیاكان. باڵوكردنـــەوەی مەلەفەكانی گەندەڵی لەئێســـتا تاچەند خزمـــەت بەبارودۆخی هەرێمی

كوردستان دەكات؟عەدنان موفتـــی: دژایەتی گەندەڵی شـــتێكە و باڵوكردنـــەوەی مەلەفیش شـــتێكی ترە، دژایەتی گەندەڵـــی بـــەوە دەكرێت بەدواداچـــوون بۆ ئەو هـــەزاران راپۆرتە بكەیـــت، كە لەالیـــەن دیوانی چاودێری داراییەوە دەركراون، دەســـەاڵتی یاسا ســـەربەخۆ بێت، لیژنەكانـــی پەرلەمان بوێرتربن لەچاودێریكردنـــی حكومەتدا، میدیـــا پابەند بێت لەدەستنیشـــانكردنی خـــۆی بەپرەنســـیپەكانی گەندەڵـــی دوور لەوروژاندن و شـــكاندنی یەكتر. ئەو نوســـراوانەی لەبارەی خانەنشـــیكراوانەوە كـــۆن، لەملمالنێـــی بەشـــێكن باڵودەكرێنـــەوە مومكینە ئەگەر كاتی بێت بەوردەكارییەوە باسی ئـــەو بابەتە بكەم. لەناو ئەو خانەنشـــینكراوانەدا كەســـانێك هەن زۆر تێكۆشەرن و ماندووبوونە و ژیانـــی خۆیان لەســـەرداناوە، دەبێ حكومەت چـــاوی لەخەبـــات و ماندووبوونـــی رابردوویان بێت، بەاڵم هەندێك كەســـیش هەیە نە پێشمەرگە بـــووە و نە خەباتی كردووە. ئـــەو تێكەاڵوكردنە

كارێكی خراپە. پرســـی یەكالكردنـــەوەی پارێـــزگاری

سلێمانی بەكوێ گەیشت؟عەدنـــان موفتی: یەكالكردنـــەوەی پارێزگاری ســـلێمانی نابێت لەوە زیاتـــر دوابكەوێت، دەبێت یەكالبكرێتەوە، یان دەبێـــت بەڕێككەوتن بكرێت كەســـێك پارێـــزگا ئەنجومەنـــی دەبێـــت یـــان هەڵبژێرێت، دواخســـتنی ئەو پرسە بۆ ئێمە و بۆ

ئیدارەش باش نییە.

دژایەتی گەندەڵی شتێكە و باڵوكردنەوەی

مەلەفیش شتێكی ترە، ئەو فایالنەی

باڵودەكرێنەوە بەشێكن لەملمالنێی كۆن

8 ژماره 247 2014/9/13

ئەم چەند رۆژە قسەوباســـی بەشداری كورد لەحكومەتی نوێی عێراقدا گەرمترین باسوخواسی ناو میدیا و تەواوی سیاسەتوان و چاودێرەكانە. ئاماژەكان، بە خودی لێدوانی حیزبەكانیشـــەوە، بـــەو ئاڕاســـتەیەن كـــە كـــورد شكســـتی هێناوە لەوەی بەشداری حكومەتەكەی عەبادی كردووە، بەشـــێكیش پێیانوایـــە كورد هیـــچ چارێكی تری نەبوو بەشـــداریكردن نەبێـــت. ئەگەروایە، كورد بۆچی بەشـــداریكرد، خۆی ویستی یان پێیانكرد،

ئەی شكستی ئەم بەشدارییە لەچیدایە؟ خۆی ویستی یان پێیانكرد؟

دەوڵەتـــی یاســـا، ســـەرلەبەیانی رۆژی دوای بەشداریكردنی كورد لەحكومەتی نوێی عێراقدا، رایانگەیانـــد، كـــوردەكان ناچار بەبەشـــداریردن كـــراون، ئەگەر تەنها وەزارەتێكیشـــیان پێبدرایە، ئەوا هـــەر دەهاتنە حكومەتەكـــەوە. وەك ئەوان دەڵێـــن، ئەمریـــكا ئەو كارەی پێكـــردوون و هیچ

چاری تریان نەبوو بەشداری پێكردن نەبێت. بـــەاڵم فریـــاد رەوانـــدزی، وتەبێـــژی وەفدی دانوستانكاری كورد، ئەوەی رەتكردەوە ئاماژەی

بـــەوەدا، بڕیـــاری بەشـــداریكردن یـــان نەكردن خـــۆی كـــورد الی عەبادیـــدا لەحكومەتەكـــەی بـــووە، بەاڵم نەشیشـــاردەوە كـــە ئەمریكییەكان تەكلیفیان لێكردوون بەشداری بكەن. رەواندزی گوتی "كورد مەرجی هەیە و ســـێ مانگیشـــی بۆ حكومەتی عێراقی داناوە، دوای ئەو سێ مانگەی بڕیـــاری تـــر دەدات، جگەلـــەوەش نـــەك هـــەر بەشـــداریمان پێنەكراوە، بەڵكـــو بۆ رازیكردنمان ئەمریـــكا وەزارەتێكی تریشـــی بۆ پشـــكی كورد

زیاد كردووە".وەفـــدی ئەندامـــی رۆســـتایی، زانـــا بـــەاڵم

"مەرجی سێ مانگەی سەركردایەتی سیاسی كورد بۆ خۆڵكردنە چاوی خەڵكی خۆمانە"

سياسەت

كورد خۆی بەشداری كرد یان بەشداری پێكرا؟

بەشداری كورد لە حكومەتی نوێی عێراق بە شكست دەزاندرێت

پێشەوا محەمەد

ژماره 247 2014/9/13 9

دانوستانكاری كورد، پێچەوانەی فریاد رەواندزی، باس لەوە دەكات، كە هۆكاری بەشـــداری كورد لەحكومەتـــی نوێی عێراقـــدا ئەمریكییەكان بوون و راشیدەگەیەنێت كورد فێڵی لێكراوە. رۆستایی بە ســـڤیلی گوت "ئەمریكییەكان راســـتیان لەگەڵ

ئێمە نەكرد".نوێـــی لەحكومەتـــی كـــورد بەشـــداریكردنی عێراقیدا لەكاتێكدایە، كە كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا: مووچە و بوودجە و نەوت و پێشمەرگە و مـــاددەی 140، هیچیـــان چارەســـەرنەكراون،

ئەمەش بەخاڵێكی الوازی كورد دەزاندرێت.هـــاوڕای رۆســـتایی، چاودێرێكـــی سیاســـی رایدەگەیەنێت، كورد بەئیرادەی خۆی بەشداری حكومەتەكـــەی عەبادی نەكـــردووە، بەڵكو لەژێر فشـــاری نێودەوڵەتـــی بەشـــداریكردووە. رێبوار سیاســـییەكان زانســـتە مامۆســـتای كەریـــم، و چاودێـــری سیاســـیی، ســـلێمانی لەزانكـــۆی ئامـــاژەی بۆ ئەوە كـــرد، بەشـــداریكردنی كورد لەحكومەتی نوێی عێراقدا لـــەدەرەوەی ئیرادەی خـــۆی بووە، چونكە كـــورد نەیتوانیوە مافەكانی خۆی بچەســـپێنێ، لەبەرئەوەی واڵتانی دەرەكی كاریگەریـــان هەبـــووە لەســـەر بەشـــداریكردنی كورد لەبەغدا. گوتیشـــی "ئەو سێ مانگەی كورد دیاریكردووە مەرج نییە داواكارییەكان بەدەقیقی

جێبەجـــێ بكرێـــن، لەبەرئەوەی ئەو ســـێ مانگە كاتێكی كەمە و حكومەتی عێراق بەو ســـێ مانگە ملنـــادات بۆ جێبەجێكردنی ئەو شـــەش داوایەی

كورد". بەپەلە فریای شەمەندەفەرەكە كەوت

دڵشـــاد عەبدولڕەحمان، راوێژكاری مەكتەبی كوردســـتان، نیشـــتمانیی یەكێتیـــی سیاســـی لەفەیســـبووك، خـــۆی تایبەتـــی لەالپـــەڕەی و دادەنـــرێ كاتێـــك مـــەرج ئاشـــكرایكردووە، بەســـەر الیەكدا دەســـەپێندرێ، كـــە بەبێ الیەنی خـــاوەن مـــەرج الیەنـــی بەرامبـــەر كارەكەی بۆ مەیسەر نەبێ، بەاڵم وەك ئەو دەڵێت، لەوكاتەی ســـەركردایەتی سیاسی كورد خەریكی داڕشتنی مەرجەكانـــی بـــوو بەســـەر عەبادیـــدا، بینیمـــان عەبادی ئامادە نەبوو چەند خولەكێك رابوەستێت تا مەرجەكانی كوردی پێـــدەگا و كابینەی خۆی راگەیانـــد. نوسیویشـــیەتی "كـــورد بەپەلە فریای شـــەمەندەفەرەكەی عەبادی كەوت، ئیدی پێمان ناڵێن ئێوە مەرجی سێ مانگیتان بۆ كێ داناوە؟! یان ئەو قسەیە تەنها بۆ خۆڵكردنە چاوی خەڵكی

خۆمانە"؟! بەبـــڕوای جەالل جەوهـــەر، ئەندامی وەفدی دانوســـتانكاری كورد، ســـەركردایەتیی سیاسیی كورد لەماوەی رابردوودا نەیتوانیوە دوو عەدەد هاوەن دروستبكات، كە تۆپ بتەقێنن بۆ جەلەوال و مەخمور، نەیتوانیوە پێشـــمەرگەیەكی ئەوتۆ و ئابوورییەكی وا دروستبكات، پێویستی بەالیەنی

تر نەبێت. ســـەبارەت بـــەو وەاڵمـــی ئـــەو پرســـیارەی ئاخـــۆ ئـــەوان چـــۆن رەزامەندبوون كـــە وەفدی دانوســـتانكار بـــوون و ئێســـتا رەخنـــە دەگرن. جەوهەر گوتی "چونكە تۆ هێزت نەبێت، ئەمریكا یارمەتیـــت بـــدات و ئابووریت نەبێـــت، ناچاریت پەنا بۆ بەغـــدا ببەی، ئیتر بە چ هێزێكەوە وتوێژ

دەكەیت"؟!ئەو ئەندامـــەی وەفدی دانوســـتانكاری كورد كە هاوكات هەڵســـوڕاوێكی دیاری بزووتنەوەی گۆڕانـــە، جەختـــی لەوە كـــردەوە، لیژنـــەكان بۆ چارەســـەركردنی كێشەكان پێكدەهێندرێن، بەاڵم ئـــەو ئەنجامەكانی بەالوە گرنگە و دەڵێت "ئەگەر لیژنەكان ئامانجیان نەبوو، ئەوكاتە كورد دەبێت ســـەیری هێزی خۆی بكات، ئایا دەتوانێت بەبێ

بەغدا بژی؟ ئەگەر بتوانین جێیدێڵین و دێینەوە بۆ ماڵەوە، بەاڵم ئەگەر نەتوانین بەبێ پارەی بەغدا بژیـــن وەك و ئەو بارودۆخەی ئێســـتا لەهەرێم

هەیە، ئەوكاتە ناچارین لەبەغدا بمێنینەوە". بەرهەم ساڵح چی وت؟

بەشـــداری كـــورد لەحكومەتەكـــەی عەبادی، سیاسییە كوردییەكانی لەزۆر ئاستدا هێنایە قسە، ئەوەتا بەرهەم ساڵحیش رەخنە لەسەركردایەتی سیاســـیی دەگرێت و پێیوایە، ئـــەم بارودۆخەی ئێستا دەربەستی بێباكی دەسەاڵتی خۆمانە بەزۆر شـــت. د.بەرهەم ســـاڵح، لەپەیجی تایەبتی خۆی لەتۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیســـبووك نووســـیویەتی "ئـــەم گۆڕانگارییـــە لەپێگـــە و كاریگەریی كورد پەیوەستی بێباكییە لەكێشە كەڵەكەبووەكانی ناو ماڵی خۆمـــان، بەتایبەتی لەرزۆكـــی گوزەران و كاســـبی هاواڵتیان و ئابووری واڵت، مەترسییە ئەمنییـــەكان و كێشـــە بنەڕەتییەكانـــی پێكهاتەی پێشـــمەرگە كە نەبۆتە دامەزراوەیەكی نیشتمانی

هەروەهـــا یەكگرتـــوو. و پڕچـــەك و پۆشـــتە بێباكی لەهاوكێشـــەكانی ناوچەكە و هاوسەنگی پەیوەندییەكانمان لەگەڵ دراوسێ و زلهێزەكان، بێباكی لەعێراق، لەبایەخی بەغدا وەك سەنگەری پێشـــەوەی بەرگـــری لەئەمنییـــەت و گوزەرانـــی

خەڵكی كوردستان".وەك حیزبەكانـــی ئەوانـــەش، ســـەرەڕای ئیســـالمی، بزووتنـــەوەی و زەحمەتكێشـــان رەخنەی توندیان ئاراستەی سەركردایەتی كورد كردووە و بەو بەشـــدارییە ناڕازیـــن و پێیانوایە كورد كەوتۆتەوە ناو شكستێكی ترەوە بەرامبەر

بە بەغدا.بەشـــداربوون الیەنـــەكان هەمـــوو ئێســـتا لەبڕیاری بەشـــداریكردنیان لەحكومەتە نوێكەی عەبادیدا، هەر ئەوانیش ســـەرتۆپی رەخنەگرانی هاواڵتیانیـــش گرتـــووە، بەشـــدارییەیان ئـــەو سەریان سوڕماوە و دەڵێن: هێزە سیاسییەكانی كوردستان وایانلێهاتووە بەرگری لەو بڕیارەش ناكـــەن، كـــە لەنـــاو كۆبوونـــەوە داخراوەكانـــی

خۆیانەوە دەیدەن!!!

سياسەت

"سەركردایەتی كورد خەریكی داڕشتنی

مەرجەكانی بوو، كەچی عەبادی چەند خولەكێك

چاوەڕێی مەرجەكانی كوردی نەكرد"

"كورد هێزی نەبێ و ئەمریكا هاوكاری بكات، ئابووری نەبێت و ناچار بەبەغدا بێت، بە چ

هێزێكەوە وتوێژ دەكات"؟

10 ژماره 247 2014/9/13

دیمەنێكی شاری شەنگال، كە نزیكەی 40 رۆژە بەدەست داعشەوەیە

سياسەت

ئەگەرچی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەكارنامەی حكومەتەكەیدا، بەشێوەیەكی سەرپێیی باســــی لەچارەسەركردنی كێشەكانی نێــــوان بەغــــدا و هەولێر كرد، كــــە گرنگترینیان كێشــــەی خاكە، بــــەاڵم بەشــــێك لەچاودێران و شارەزایان بەگرنگی دەزانن چیتر سەركردایەتی كــــورد هەوڵــــی جێبەجێكردنی مــــاددەی 140ی دەســــتوور نەدا، كــــە بۆ چارەســــەركردنی ئەو كێشــــەیە تەرخانكــــراوە و هەوڵــــی رێكەوتنــــی سیاســــی لەگەڵ الیەنە عەرەبییەكانــــی عێراقدا

بدات.د. ســــیروان زەهــــاوی مامۆســــتای زانكۆ و پەرلەمانتــــاری پێشــــووی پارتــــی لەپەرلەمانی عێــــراق، ناوچــــە كوردســــتانییەكانی دەرەوەی هەرێم بەســــێ بــــەش پۆلێــــن دەكات، ئەوانیش ئاستەكانی )A( ناوچە زۆرینە كوردنشینەكانن، ئاســــتی )B( ئەو ناوچانــــەی بەروونی دیارنییە چ پێكهاتەیــــەك زۆرینــــەن، ئاســــتی )C(ش ئەو

ناوچانــــەن كە زۆرینەیان عەرەبن. بەبۆچوونی هەریەكــــە چارەنوســــی پێویســــتە ناوبــــراو لەناوچەكانی ئاســــتی یەكەم و ئاســــتی سێیەم ئەنجامدانــــی بــــێ و سیاســــی بەرێككەوتنــــی یەكالكردنــــەوەی یەكالبكرێتــــەوە. راپرســــی چارەنوســــی ناوچەكانــــی ئاســــتی دووەم بــــۆ ئەنجامدانــــی راپرســــی جێبهێڵدرێــــت. چونكــــە "لەخانەقیــــن راپرســــی چی دەكەیــــت لەكاتێكدا شــــەنگال كــــوردن؟ دانیشــــتووانەكەی 90%ی و زوممــــار و كەركــــوك و چەنــــد ناوچەیەكــــی تریــــش بەهەمــــان شــــێوە، بۆیە راپرســــی لەو ناوچانــــە كات بەفیڕۆدانــــە". هەروەهــــا دەڵێــــت "هەندێك ناوچەی تــــر لەبنەڕەتدا بەپێی مێژوو لەمــــڕۆدا بــــەاڵم كوردســــتانین، و جوگرافیــــا زۆرینەی دانیشــــتووانەكەی عەرەبن، كورد 10 ساڵە هەوڵدەدات ماددەی 140 جێبەجێ بكرێت و كــــورد بگەڕێتەوە ئــــەو ناوچانە و عەرەبیش

دەربكرێن بەاڵم رازی نابن".زەهاوی بۆ پشتڕاســــتكردنەوەی قســــەكانی جەســــان و بــــەدرە قەزانیــــە، ناوچەكانــــی

لەســــنوری پارێزگای كــــوت، حەویجە و چەند ناوچەیەكی تر لەپارێزگای كەركوك و موســــڵ بەنموونە دەهێنێتەوە، كە بەر لەتەعریبكردنیان زۆرینەی هەرە زۆری دانیشــــتووانەكەی كورد بــــوون، بەاڵم ئێســــتا بەدەگمــــەن كوردیان تێدا

بەدیدەكرێت.هاوكات فاتیح سەنگاوی، نوسەر و شارەزا لەبــــواری ناوچە كوردســــتانییەكانی دەرەوەی هەرێم، بەپێویســــتی دەزانێت پۆلێنكاری بۆ ئەو ناوچە كوردستانییانە بكرێت كە ئێستا زۆرینەی لەمبارەیــــەوە عەرەبــــن، دانیشــــتووانەكەی دەڵێت "راســــتە ئــــەو ناوچانە بەپێــــی مێژوو و جوگرافیا كوردســــتانین، بەاڵم ئێستا پێكهاتەی بەشــــێوەیەكی و گــــۆڕاوە دانیشــــتووانەكەی لێهاتووە ئێمە وەكو كورد ناتوانین بەسەریاندا زاڵبیــــن و داخوازییەكانیــــان جێبەجــــێ بكەین". چارەنوســــی كێشــــەی چارەســــەركردنی بــــۆ ئــــەو ناوچانە، ســــەنگاوی پێی باشــــە "جۆرێك لەرێككەوتن لەگەڵ دانیشــــتووانی ئەو ناوچانە بكرێــــت، واتا دەبێــــت ئــــەوان رازی بن بەوەی

كورد چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو ناوچە كوردستانیە دابڕاوانە بكات، كە زۆرینەیان عەرەبنشینە؟

راپرسی چارەنووسی چەند ناوچەیەكی كوردستانی زۆرینە عەرەبنشین دەخاتە مەترسیەوە

سەروەر ساڵەیی

ژماره 247 2014/9/13 11

سياسەت

لەگەڵمان بژین، ئەگەرنا لەئێستا و لەداهاتوودا گیروگرفتــــی و كێشــــە ســــەرچاوەی دەبنــــە بــــەردەوام، بەجۆرێك نە ئێمــــە دەتوانین ئەوان رازی بكەیــــن و نــــە ئەوانیــــش رازی دەبن. خۆ گەر ئەو ناوچانە ئامادە نەبن لەگەڵماندا ئێمەدا بژین، ئەوكات دەبێ بەپێی رێكەوتنێك واز لەو ناوچانــــە بهێنین، كە بەپێــــی مێژوو و جوگرافیا

كوردستانین".كێشــــە بــــۆ زەمەنــــی ســــەقفێكی كــــورد هەڵپەســــێردراوەكانی لەگــــەڵ عەبــــادی داناوە، 140 مــــادەی جێبەجێكردنــــی لەنێوانیشــــیاندا رێبــــوار لەمبــــارەوە دانــــراوە. بــــۆ ســــاڵێكی مســــتەفا پەرلەمانتــــاری یەكێتــــی لەپەرلەمانی عێراق بۆ ســــڤیل گوتی"لەمــــاددەی نۆزدەیەمی كارنامــــەی حكومەتەكــــەی عەبادیــــدا جەخــــت لەســــەر جێبەجێكردنــــی هەنگاوەكانی ماددەی 140 كراوەتــــەوە لەمــــاوەی ســــاڵێكدا، ئێمــــەش وەك كوتلە كوردســــتانییەكان لەخاڵی پێنجەمی ئــــەو یاداشــــتەماندا كــــە پێشكەشــــی حكومەتی عێراقیمــــان كــــردووە، جەختمان لەســــەر ئەوە كردۆتەوە، كە پێویســــتە لەماوەی ســــێ مانگدا دەست بكرێت بەجێبەجێكردنی ئەو هەنگاوانەی مــــاون بۆ جێبەجێكردنی ئــــەو ماددەیە". رێبوار لەبارەی چارەنوســــی ناوچــــە كوردییە زۆرینە عەرەبنشــــینەكان دەڵــــێ "بەدڵنیاییــــەوە كــــورد سازش لەسەر بستێك خاكی كوردستان ناكات، گەڕانەوەی ســــەرجەم ناوچە دابڕاوەكانیش بۆ ســــەر كوردستان كاری ســــەربازی و سیاسی

پێویستە لەچوارچێوەی ماددەی 140". هــــاوكات ســــیروان زەهاوی دەڵێــــت "كاتێك باسی ناوچەی )C( دەكەم، مانای ئەوە نییە ئەو ناوچانە كوردســــتانی نین، بۆ نموونە ســــەیری قەزانیــــە بكــــە، كــــە ســــەر بەپارێــــزگای كوتــــە، ناوچەیەكی كوردی بووە و لەشۆڕشی ئەیلولدا داواكراوە، ئێســــتا كە دانیشتوانەكەی بەگشتی عەرەبە، مەحاڵە رازیبن بە گەڕانەوە بۆ ســــەر هەرێمی كوردستان". هەروەها روونیدەكاتەوە كە "نەگەڕانەوەی ئەو ناوچانە بۆ ســــەر هەرێم برینێكە و هەرگیز ســــاڕێژ نابێت، بەاڵم لەگەڵ

ئەوەشدا ئەگەر راپرسیش بكەیت دەیدۆڕێنیت بۆیــــە ســــوودی نابێت. بۆیە من دەپرســــم بچم لەقەزانییــــە راپرســــی چــــی بكــــەم؟ خــــۆ گاڵتە بەخــــۆم ناكەم. ئــــەو دێت لەخانەقین راپرســــی چــــی بكات خــــۆ گاڵتە بەخــــۆی نــــاكات"؟! بۆیە ئــــەو تەنیا لە ناوچەی B راپرســــی بەپێویســــت دەزانێ و دەڵێ "لەو ناوچانەدا كورد و عەرەب خۆیــــان بەزۆرینــــە دەزانــــن، بەاڵم بــــەرای من ئــــەم ناوچانــــەش ماوەیــــەك یەكالكردنەوەیان دوابخرێت و ماددەی 140یان لەسەر جێبەجێ بكرێت، ئینجا راپرســــیەكە بكرێــــت، لە نمونەی جەلەوال و ســــەعدیە و خورماتوو، كە بەفیعلی

جێی ملمالنێن".بــــەاڵم ئــــەو رێككەوتنــــەی بــــاس دەكرێــــت بەبڕوای سەنگاوی پێویستە زامنی گەڕانەوەی ناوچــــە كوردســــتانییەكانی تر بۆ ســــەر هەرێم بكات، لەبەرامبەر دەستبەرداربوون لەو ناوچە عەرەبنشــــینانە. ئەو دەڵێت "نابێــــت هەرێم ئەو كارە بەهەڕەمەكــــی بــــكات، بەڵكــــو دەبێت ئەو كارە بەدۆكیۆمێنت بكات و بیســــەلمێنێت ئەوان

ئەوەیان ویستووە".الی خۆیەوە محەمەد رەئوف رۆژنامەنوس، كە ماوەیەكە خۆی بۆ رێكخستن و ئامادەكردنی داتا و ئاماری پەیوەست بەكێشە و رووداوەكانی هەرێمی كوردســــتان تەرخانكــــردووە، جەخت لەوە دەكاتــــەوە، ئەو ناوچە كوردســــتانییانەی دەرەوەی هەرێــــم كــــە ئێســــتا لەالیــــەن هێزی پێشمەرگەی كوردستانەوە كۆنتڕۆڵكراون، تەنها 45%ی خاكــــی ناوچە جێناكۆكانی نێوان هەرێم و بەغــــدا پێكدەهێنــــن و رووبەڕەكەیان دەكاتە 20 هــــەزار كم2 لەكۆی 44.330 كم2، واتە ئەو ناوچانە كوردستانیانەی لەدەرەوەی دەسەاڵتی پێشــــمەرگە ماونەتەوە رووبەرەكەیان نزیكەی ناوچەكانــــی خاكــــی 55%ی و كــــم2 24.330

دەرەوەی هەرێم پێكدەهێنێت.فاتیــــح ســــەنگاوی پێیوایــــە "پێویســــتە كورد هەندێك قوربانی بدات بۆ ئەوەی داهاتوویەكی ســــەقامگیر بۆ هەرێمی كوردستان دابین بكات. دەبێ ئێمــــە بیــــر لەچارەســــەرێكی وابكەینەوە بــــۆ كاتــــی جیابوونەوەمــــان لەعێــــراق، تەنهــــا چارەســــەری كوردیــــش جیابوونەوەیە بەڕای مــــن". ئەو دەشــــڵێت "ئەگەر توانیمــــان عەرەبی لــــەو بەشــــێك بكەیــــن رازی بــــەوە ســــوننە ناوچانەیــــان پێبدەین، دواتــــر ئەگەر هەرچەندە قســــەبكەن و هاواربكەن دەنگیــــان هێندە بەرز نابێت، دوای ئەوەش ئەگەر ئەمە شــــەرعییەتی وەرگــــرت، ئێمــــە داكۆكی لەكێشــــەی خۆمان و واڵتی خۆمــــان دەكەیــــن و قوربانیش دەدەین، چونكە چارمان نییە". هەروەها دەڵێت "پێویستە ئێمــــە بتوانین جەماوەری خۆمــــان بەگەڕانەوە بۆ ســــەر هەرێم رازی بكەین و سەركردایەتی كورد بەسەرجەم الیەنە سیاسییەكانەوە بڕیار

لەسەر خەڵكی ناوچە عەرەبنشینەكانیش بدات، چونكە ئەم پرســــە پرسێكی چارەنوسسازە بۆ كوردســــتان، هیچ كەســــێك ناتوانێت تاكڕەوانە بڕیار لەســــەر ئەو ناوچانە بــــدات، دەبێت رای

سەرجەم الیەنە سیاسییەكانی لەسەر بێت". گۆڕینەوەی دانیشتووان

لەئەگەری جێبەجێكردنی ئەو ســــیناریۆیەدا كــــە باس لــــەوە دەكات كــــورد دەســــتبەرداری بەشــــێك لەناوچەكانی بێت بۆ عەرەبی سوننە، بــــۆ زامنكردنــــی گێڕانــــەوەی ناوچەكانــــی تــــر، كێشەیەك ســــەرهەڵدەدات: ئەی ئەو كوردانەی چ چارەنوســــیان كەمینــــەن ناوچانــــەدا لــــەو

دەبێت؟فاتیــــح ســــەنگاوی دەڵێت "كۆمەڵێــــك ئالیات بۆ چارەســــەركردنی ئەو كێشەیە هەن، یەكێك لەو ئالیەتانەش ئەوەیــــە، ئەو عەرەبانەی لەناو جەرگــــەی ناوچە كوردســــتانییەكان دەمێننەوە بنێردرێنــــە ناوچانــــە زۆرینــــە عەرەبییــــەكان و ناوچانــــە ئــــەو كوردەكانــــی لەبەرامبەریشــــدا بهێنرێنە ناوچە كوردییــــەكان". بەاڵم وەك ئەو نوسەرە باسی دەكات "ئەوە پرسێكی هەستیارە

و رووی راگواســــتنی تێدەكەوێت. بۆیە دەبێت زۆر بەوریاییــــەوە مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، بۆ ئــــەوەی وەك بابەتێكی رەگەزپەرســــتی نەیەتە بەرچاو، دەبێ بەرێكەوتن و رەزامەندی بێت".

ســــیروان زەهاویــــش دەڵێــــت "حاڵــــی ئــــەو كوردانــــەی دەكەونــــە ناوچــــەی )C(وە حاڵــــی ئــــەو عەرەبانەیــــە دەكەونــــە ناوچــــەی )A(وە، گــــەر عەرەبــــی ناوچــــەی )A( پێیخۆشــــە وەك و سەرســــەر بمێنێتــــەوە، هەرێــــم هاواڵتــــی ســــەرچاو، ئەگەر پێیانخۆشە بگەڕێنەوە ناوچە عەرەبییەكانیــــش بابگەڕێنەوە". دەشــــڵێت "ئەو كوردانەشــــی لەناوچەی )C(ن، گەر دەیانەوێت لــــەوێ بمێننەوە، بــــا بمێننــــەوە، ئەگەرنا دەبێت بگەڕێنرێنەوە هەرێمی كوردستان و هەرێمیش ئاســــانكاری تەواویان بۆ بكات و نیشــــتەجێیان بــــكات. بەاڵم من رام وایــــە ئەوان بێنە ناوچەی )B( باشــــترە بــــۆ ئــــەوەی پێگــــەی كــــورد لەو ناوچانــــە تۆكمەتــــر بێــــت. ئەمــــە ئەگــــەر ئــــەو ناوچانەمــــان بردەوە، ئەگەر هــــەر ناوچەیەكی )B(مان دۆڕانــــدا، بابێنەوە ناوچەكانی هەرێمی

كوردستان".

"تەنیا 45%ی ناوچە كوردستانیە دابڕاوەكان

لەژێر دەسەاڵتی پێشمەرگە دایە"

مامۆستایەكی زانكۆ: راپرسیكردن لەهەندێك

ناوچە وەك گاڵـتەبەخۆكردن وایە!

12 ژماره 247 2014/9/13

كێشەی نێوان ئەندامەكانی رێگرە لەكۆبوونەوەی مەكتەب سیاسی یەكێتی، كە هەرە زەقترینیان كێشەی نێوان مەال بەختیار و نەجمەدین كەریمە

سياسەت

زیاتر لە چوار مانگە مەكتەب سیاسیی و سەركردایەتی یەكێتی كۆنەبوونەتەوە

یەكێتی: پەیوەندی بە بارودۆخی تازە و شەڕەوە هەیە

ژماره 247 2014/9/13 13

ئەنجومەنــــی هەڵبژاردنەكانــــی لــــەدوای پارێزگاكانــــی هەرێم و پەرلەمانی عێراقەوە، ســــەركردایەتی و سیاســــیی مەكتەبــــی چاودێرانــــی كۆنەبوونەتــــەوە. یەكێتــــی سیاســــیی هۆكارەكەی بــــۆ ناكۆكی مەكتەب دەگێڕنــــەوە. حیزبــــە ئــــەو سیاســــییەكانی یەكێتیــــش دەڵێت ئەنجامنەدانــــی كۆبوونەوە پەیوەنــــدی بەبارودۆخــــی تــــازە و جەنگەوە

هەیە.یەكێتــــی ســــەركردایەتی ئەندامێكــــی مەكتــــەب راســــتە ئــــەوە رایدەگەیەنێــــت، سیاســــیی یەكێتی ماوەی چوار مانگ زیاترە و زانــــی بەئاســــایی بــــەاڵم كۆنەبۆتــــەوە، ئاشكرای كرد، پەیوەندی بەبارودۆخی تازە و جەنگەوە هەیە. نەرمین عوسمان، ئەندامی ســــەركردایەتی یەكێتــــی گوتــــی "مەكتەبــــی سیاســــی یەكێتــــی لــــەدوای هەڵبژاردنەكانی كۆنەبۆتــــەوە، عێراقــــەوە پەرلەمانــــی هۆكارەكەشــــی پەیوەنــــدی بەئاڵۆزییەكانــــی ئەمدواییەی عێراقەوە هەیە، چونكە زۆربەی

مەكتەب سیاســــیەكانی یەكێتــــی لەبەرەكانی جەنگن".

دوای نەخۆشــــكەوتنی جــــەالل تاڵەبانــــی، سكرتێری گشتی یەكێتی، ناكۆكی و شڵەژاوی نــــاو مەكتەب سیاســــیی یەكێتــــی بەتەواوی پەرەیسەند و تەنانەت لەچەند وێستگەیەكدا هەڵوێســــتی توند و دەستلەكاركێشــــانەوەی تێكەوت، بەجۆرێــــك نەدەتوانرا نە كۆنتڕۆڵ

بكرێت و نە بشاردرێتەوە.بە بڕوای چاودێرانی سیاســــیی، كێشەی یەكێتــــی سیاســــییەكانی مەكتــــەب نێــــوان رێگرە لەكۆبوونەوەی مەكتەب سیاســــیی و ســــەركردایەتییەكەی. بە بڕوای د.شــــۆڕش و زۆرن كێشــــەكانی یەكێتــــی حەســــەن، ناكۆكی سەركردەكانیشی هۆكارێكی بەهێزە بۆ كۆنەبوونەوەی سەركردایەتییەكەی. ئەو چاودێرە سیاســــییە گوتی"ئەوەی سەركردە سیاســــییەكانی یەكێتــــی لەبەرەكانی جەنگن دەكرێت وەك هۆكارێك سەیر بكرێت، بەاڵم بۆ حیزبێكی سیاسیی بەهێزی وەك یەكێتی ئێســــتادا ئــــەوەی لەبارودۆخێكــــی وەك و ناكرێــــت ئەو هەمــــوو گۆڕانكارییە رووبدات بڕیارەكانــــی خــــاوەن و ســــەركردایەتی و كۆنەبنەوە". تەئكیدیشی كردەوە، فرەبڕیاری لەناو ئەو حیزبەدا، دەشێت وەك بێهیواییەكی سەركردایەتییەكەی وابێت، كە كەسایەتییەك و ســــەرچاوەیەكی بڕیــــار لەیەكێـیدا نەماوە

هەمووان لەچواردەوری خۆی كۆبكاتەوە.بەپێی زانیاریەكانی ســــڤیل، پێشــــتر حاكم قادر حەمەجان، ئەندامی مەكتەبی سیاســــیی یەكێتی، لەنامەیەكدا بــــۆ ئەندامانی مەكتەبی سیاســــیی حزبەكەی داوای كۆبوونەوەیەكی بەپەلــــە دەكات، بــــۆ ئــــەوەی لەســــەر چەند پرســــێكی گرنگــــی یەكێتی و كوردســــتان و مەترســــییەكانی داعــــش و قەیرانــــی دارایی حزبەكەیان گەاڵڵەی هەڵوێســــتێكی هاوبەش بكەن. هەروەها تاوتوێی ناوی ئەو لیســــتانە

بكەن، كــــە لەهەفتەكانی رابــــردوودا بەناوی خانەنشینیی ژنانی یەكێتی بەپلەی سەربازی

لەمیدیاكاندا باڵوكرانەوە.حاكم قادر لــــەو نامەیەیدا داوای كردووە بەپەلــــەی و نائاســــایی كۆبوونەوەیەكــــی مەكتەبــــی سیاســــی یەكێتیی بكرێــــت و تێیدا بەروونی باس لەدۆخی هەنووكەیی یەكێتی

بكرێت.بەاڵم وەك نەرمین عوســــمان باسی لێوە دەكات "لەســــەر كــــۆی پرســــەكان مەكتەبی دانــــاوە، گشــــتی هێڵــــی یەكێتــــی سیاســــی لەچوارچێوەی ئەو هێڵەدا شاندەكانی یەكێتی كاردەكــــەن و پاشــــانیش لەگــــەڵ مەكتەبــــی

سیاسی كۆدەبنەوە".رەشــــید د.ســــیروان خۆشــــییەوە، الی مامۆســــتای زانكــــۆ و چاودێری سیاســــیی، پێیوایــــە كۆنتڕۆڵكردنــــی یەكێتــــی لەالیــــەن باڵێكــــی دەستڕۆیشــــتووی ئــــەو حیزبــــەوە، نیگەرانــــی الی بەشــــێكی ســــەركردایەتی و مەكتــــەب سیاســــیی دروســــتكردووە، هــــەر بەو هۆیەشــــەوەیە خۆیان دوورخستۆتەوە. ئــــەو گوتــــی "لەنــــاو یەكێتیــــدا وایلێهاتــــووە، ئەگەر ئەو باڵە سەرەكیە نەیەوێت بڕیارێك بدرێــــت، نادرێــــت، نەیەوێــــت كۆبوونەوەك بكرێــــت، ناكرێــــت، بەوجۆرە هەمــــوو بڕیار و هەڵوێســــتێكی ئــــەو حیزبەیــــان كۆنتــــڕۆڵ

كردووە".ســــڤیل ئــــەو زانیاریانــــەی زانیــــوە باڵــــی دەســــەاڵتداری یەكێتــــی نیــــازی دانانــــی ئااڵ تاڵەبانــــی هەیــــە بەســــەرۆكی فڕاكســــیۆنی ســــەوز لەپەرلەمانی عێراق. لەكاتێكدا ئارێز عەبدوڵــــاڵش لەالیــــەن مەكتەبــــی سیاســــیی

یەكێتییەوە بۆ هەمان پۆست پاڵێوراوە.هەواڵیــــش ســــەرچاوەكانی وەك رایانگەیانــــدووە، گرژییەكانــــی نێــــوان مــــەال بەختیــــار، بەرپرســــی دەســــتەی كارگێڕیــــی مەكتەبــــی سیاســــی و نەجمەدیــــن كەریــــم، ئەندامــــی مەكتەبــــی سیاســــی و پارێزگاری كەركوك رێگرە لەم كۆبوونەوەیە بۆ پرسی فراكســــیۆنی ســــەرۆكی یەكالبوونــــەوەی سەوز لەبەغدا لەنێوان ئارێز عەبدوڵاڵ و ئااڵ

تاڵەبانیدا.بەبڕوای چاودێرانی سیاسیی، كێشەكانی یەكێتی، بەتایبەت لەئاستی مەكتەب سیاسیی و سەركردایەتییەكەیدا یەكێك و دووان نین، هەندێكیان لەناو خودی یەكێتیشدا كۆنگرەی گرنگــــی بەدەروازەیەكــــی حیزبەكەیــــان چارەسەریی كێشەكانی حیزبەكەیان دەبینن، هەندێكیشــــیان یەكالییبوونــــەوەی حیزبەكە بەتەواوەتــــی بۆ باڵی دەستڕۆیشــــتووی ناو

حیزبەكە، لەو كۆنگرەوە دەزانن.

سياسەت

پێشەوا محەمەد

"باڵە دەستڕۆیشتووەكەی ناو یەكێتی گەر

نەیەوێت بڕیارێك بدرێت، نادرێت. نەیەوێت

كۆبوونەوەك بكرێت، ناكرێت"

14 ژماره 247 2014/9/13

لەمـــاوەی رابردوودا زۆرترین فۆكەســـی میدیاكان و هاواڵتیانیش لەسەر دوو بەرپرسی پارتی بوو، كە یەكیان نەوت و ئەوی دیشیان پارەی بەدەستەوەیە. هەر بەهۆی ئەمەشەوە ئەوان ببوونـــە بەرچاوترین كەســـایەتیەكان و خەڵـــك بەجوڵێنەری ئابـــووری هەرێمیان دەبینیـــن. هەموو كەمتەرخەمیەكیشـــیان لەو بوارەدا دەخستە ئەستۆی ئەوان و بەردەوام چاویان لەسەر جانتا رەشـــەكانی دەستیانە. ئەمـــەش لەكاتێكدایە چاودێرانی سیاســـی و پەرلەمانتاران پێیانوایە ئـــەوان جێبەجێكارن

نەك ئەوەی بۆخۆیان بڕیاردەر بن.یەكێـــك لەدیارتریـــن ئەو كەســـایەتیانەی ئێســـتا بـــەردەوام لەســـەر زاری هاواڵتیانە، ئاشـــتی هەورامییـــە، كـــە بەپیـــاوی نەوتەكە

ناســـراوە، هاواڵتیانیـــش پێیانوایـــە هەمـــوو بڕیـــاری هەناردەكردنی نەوت و فرۆشـــتنی لەالیـــەن ئەمـــەوە دەدرێت. تەنانـــەت لەكاتی گرانكردنی بەنزینیشـــدا زۆرترین رەخنەكان

رووبەرووی ئەم پیاوە كرانەوە.ئاشـــتی لەئایاری 2006ەوە وەك وەزیری دەستنیشـــانكراوە، سروشـــتیەكان ســـامانە كە بەپێی بەڵگەنامەیەكی ویكلیكس ســـەرەتا لەالیەن یەكێتـــی نیشـــتمانیەوە لەئەوروپاوە هێنراوەتـــەوە بـــۆ كوردســـتان، بـــەاڵم دواتر بەوەزیـــر. كـــراوە پارتـــی پشـــكی لەســـەر هـــاوكات لە 28ی تشـــرینی یەكەمی 2009دا لەكابینەی شەشەم دەستنیشانكراوەتەوە، كە بەدوای هەڵبژاردنەكانـــی تەمموزی 2009ی پەرلەمانی كوردستاندا هات. هەروەها لە 5ی نیسانی 2012دا لەحەوتەم كابینەی حكومەت

دانرایەوە.

ناوبراو بەر لەوەی لەهەرێمی كوردستان ببێتە وەزیر، پســـپۆڕێكی بواری نەوت بووە، بەو پێیەی بەكالۆریۆســـی لەئەندازەی نەوت لەزانكـــۆی بەغدا لەســـاڵی 1971 وەرگرتووە ئەندازیارێـــك تـــا 1974 وەك لـــە 1971 و عێراقـــی نیشـــتمانی نەوتـــی لەكۆمپانیـــای )INOC( لەبەســـرە كاری كـــردووە، پاشـــان چۆتـــە بەریتانیـــا و لە 1975 تـــا 1982 وەك ئەندازیارێك لەدەریای باكوور لەســـكۆتلەندا بـــۆ كۆمپانیای نەوتـــی نیشـــتمانی بەریتانی كاریكردووە. پاشـــان بۆ كۆمپانیای ئینتێرا لە لەندەن كاریكردووە. دواتریش كۆمپانیایەكی ئەندازیـــاری لەبەڕیتانیـــا دروســـتكردووە و بۆتـــە ســـەرۆكی ئەنجومەنـــی بەڕێوەبـــردن ECL Group جێبەجێـــكاری بەڕێوەبـــەری و لـــە ECL، لەســـاڵی Plc.، دوای خانەنشـــینی 2006، بۆتە وەزیری ســـامانە سروشتیەكان،

سياسەت

ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتیەكان

كلیلی جانتاكانیان تەنها الی خۆیان نییە

چاوی خەڵك لەسەر جانتاكەی ئاشتی هەمورامی و رەشید تاهیرە

ڕاوێژ كامەران

ژماره 247 2014/9/13 15

هەمـــوو ئەمانە ئاشـــتی هەورامیـــان كردۆتە كەســـی شـــیاوی یەكـــەم بـــۆ ئەو پۆســـتەی

بەدەستیەوەیەتی.جگە لەئاشتی هەمورامی، رەشید تاهیریش بەرپرســـێكی دیكەی دیاری پارتی بوو لەنێو حكومەتـــدا، كـــە خەرجی دارایـــی و موچەی فەرمانبەرانی بەدەست بوو. ئەو لەسەرەتای دەســـتبەكاربوونی رێبـــاز محەمـــەد حەمالن لەســـەر پشـــكی گـــۆڕان، بـــۆ گاڵتەپێكـــردن دەوتـــرا كە وەزیرەكـــەی گـــۆڕان پەیوەندی بەرەشـــید تاهیرەوە كردووە تا بزانێت موچە هاتـــووە یاخود نـــا، ئەمـــەش وەك هێمایەك بـــۆ بەرفراوانـــی دەســـەاڵتەكانی ئـــەو لەنێو وەزارەتەكـــەدا، بەاڵم هێندەی نەبرد یەكەمین كاری وەزیرەكەی گۆڕان دوورخســـتنەوەی ئـــەو بـــوو لەوەزارەتەكەی، چونكـــە دەیزانی دەبێتە كۆسپ بۆی. هەر بۆیە لە 2014/8/19 لەمەراسیمێكی رێزلێناندا لەوەزارەتی دارایی

دوورخرایە و چووە ئەنجومەنی وەزیران.هەموو ئەمانـــە لەكاتێكدایە كە چاودێرانی سیاسی و پەرلەمانتارانیش پێیانوایە چ ئاشتی هەورامـــی و چ رەشـــید تاهیـــر، تەنهـــا پالنی ســـەروو خۆیان جێبەجێ كردووە، بەاڵم بەو پێیەی لەمیدیاكانـــدا ئەوان دەركەوتون، بۆیە ئاراســـتەی چـــاوی خەڵكیش لەســـەر ئەوان

بووە.پارتـــی پەرلەمانتـــاری دڵشـــاد شـــەعبان ئامـــاژە بـــەوە دەدات، كـــە ئەو تێگەیشـــتنەی خەڵكی لەســـەر ئاشـــتی هەورامی و تەنانەت

هەڵەیـــە، زۆر هەیانـــە تاهیریـــش رەشـــید چونكـــە بەوتەی ئەو "ئێمـــە بۆخۆمان لەگەڵ ئەنجومەنـــی بـــااڵی نەوت و غـــاز لەهەرێمی كوردســـتان دانیشـــتووین و دەزانیـــن ئـــەو ئەنجومەنە لەپێنـــج كەس پێكدێت و نوێنەری ســـێ الیەنە سەرەكیەكەشی تێدایە، ئەوانیش بڕیـــاری چارەنوسســـاز لەبـــارەی نـــەوت و داهاتەكانیەوە دەدەن، واتە ئاشـــتی هەوارمی تەنهـــا ئەندامێكە لەو ئەنجومەنە، نەك ئەوەی

ئەو بەتەنها بەرپرسی بڕیاردان بێت".دڵشاد شـــەعبان وتیشی "ئاشتی هەوارمی تەنانەت لەكاری وەزارەتەكەشیدا دەسەاڵتێكی دیكەشـــی بەســـەرەوەیە، كە ئەویش )یاسای نەوت و غازە( كە ســـاڵی 2007 لەپەرلەمانی كوردســـتان دەرچووە و وەزارەتی ســـامانە سروشتیەكانیش و ئەنجومەنی بااڵش بەپێی ئەو یاســـایە كاردەكـــەن و دەســـەاڵتەكانیان

دیاریكراوە".ســـەرۆكی جـــەودەت شـــێركۆ هـــاوكات وســـەرچاوە وزە و پیشەســـازی لیژنـــەی كـــە دەدات، بـــەوە ئامـــاژە سروشـــتیەكان دەســـەاڵتی ئاشتی هەورامی وەك دەسەاڵتی هەر وەزیرێكـــی دیكەیە لەحكومەتی هەرێمی كوردســـتاندا، ئەو وتی "سیاسەت و بەرنامە و گرێبەســـتی نەوت و بڕیاردان لەسەر نرخ لەالیـــەن ئەنجومەنی بااڵی نـــەوت و گازەوە دادەنرێـــت، ئاشـــتی هەورامیـــش ئەندامە لەو ئەنجومەنـــە و وەك ئەندامێكی ئەنجومەنەكە بڕیـــاری بەدەســـتە، جگەلـــەوەی دەســـەاڵتی

تەواوەتیشی لەوەزارەتەكەیدا هەیە، بەاڵم بۆ پرسە ستراتیژیەكان، بڕیارەكان دەگەڕێتەوە

بۆ ئەنجومەنە بااڵكە نەك ئەو".ئێســـتا پێیوایـــە چاودێرێكـــی سیاســـیش ئاشـــتی هەورامـــی نـــەك بەتەنهـــا فەرمانـــی بەرپرسانی ســـەرووی خۆی لەپارتی، بەڵكو الیەنەكانـــی دیكەش جێبەجێ دەكات. ســـاالر مەحمود چاودێری سیاســـی دەڵێت "ئاشـــتی هەورامی گوزارشـــتە لەحكومەتە بەناو بنكە جێبەجێكـــەری بەتایبەتیتریـــش فراوانەكـــە، پالنەكانی سەرۆكی حكومەتە، بۆ نمونە گەر ســـەرۆكی حكومەت بڕیـــاری هەرزانكردنی نرخـــی بەنزین بدات، ئەوا ئاشـــتی هەورامی

ناتوانێت جێبەجێی نەكات".ســـاالر مەحمود وتیشـــی "ئەگەر تەواوی ئاشـــتی ئەســـتۆی بخەینـــە قەیرانەكـــە هەورامییـــەوە، ئـــەوا بەجۆرێـــك لەجۆرەكان ئەو كابرایەمان گەورە كردووە، لەكاتێكدا ئەو جێبەجێكەرە نەك ئەوەی بۆخۆی بڕیاردەری

سەرەكی بێت".

سياسەت

رەشید تاهیر، بریكاری پێشووی وەزیری دارایی

"تێگەیشتنی خەڵك لەبارەی ئاشتی هەورامی

و رەشید تاهیرەوە زۆر هەڵەیە"

16 ژماره 247 2014/9/13

سياسەت

پڕۆفیسۆر د. ئازاد نەقشبەندی، مامۆستا جوگرافیـــا بەشـــی ئەدەبیـــات كۆلیـــژی لەزانكۆی ســـەاڵحەدین و شارەزای كەرتی نەوت و گاز لەچاوپێكەوتنێكی سڤیل ئاماژە بەوەدەكات، البردنی حوسێن شەهرستانی جێگری سەرۆك وەزیری عێراق و گۆرینی بەعـــادل عەبدولمەهـــدی كارێكی باشـــە و

بەقازانجی كورد دەشكێتەوە.

ســـەبارەت بەڕێزتـــان تێڕوانینـــی بەسیاسەتی نەوتی هەرێمی كوردستان چۆنە؟

د.ئـــازاد: بەرای من لـــەم قۆناغەدا كورد كار بـــۆ ئـــەوە دەكات بتوانێـــت چۆن ئەو ســـامانە ئێمـــە بەكاریبهێنیـــت. هەیەتـــی سروشـــتییەی دەزانیـــن تائێســـتا الیەنـــی كـــوردی بڕیـــاردەر نەبووە لەوەی چۆن ســـامانە سروشـــتییەكانی لەنـــەوت و ئـــاو و ...هتـــد بەكاربهێنیـــت، بۆیـــە سیاســـەتی نەوتـــی هەرێم لەم قۆناغـــە ئەوەیە چـــۆن بتوانـــی ئـــەو ســـامانەی هەیەتـــی خۆی بەڕێوەبردنـــی لەچۆنیەتـــی لێببـــدات بڕیـــاری ســـامانی نەوت و گاز. پێویستە ئەوەش بزانین ئەوە مافی هەرێمی كوردســـتانە بەپێی دەستور و یاســـاكان، كە بڕیار لەچۆنیەتی بەرێوەبردنی ســـامانە سروشـــتییەكانی خـــۆی بـــدات. بۆیـــە لـــەم روانگـــەوە هەرێمی كوردســـتان كۆمەڵیك بەمەبەســـتی جێبەجێبوونـــی نـــاوە هەنـــگاوی ئەو مافە یاســـاییەی خۆی. بۆ نمونە بەشـــێكی بـــۆ جیهانییەكانـــی نەوتییـــە لەكۆمپانیـــا زۆر بەمەبەســـتی گەشـــەپیدانی كەرتی نەوت و گاز پڕكردنـــەوەی بەمەبەســـتی بانگێشـــتكردووە، پێداویســـتیەكانی ناوخـــۆ و رەوانەكردنـــی بـــۆ دەرەوە، بۆ پەیداكردنی داهات و نزیكردنەوەی

هەرێم لەسەربەخۆیی ئابووری.بـــۆ سیاســـەتەی لـــەو وایـــە پێـــت رەوانەكردنی نەوت بۆ دەرەوە و پڕكردنەوەی

پێداویستی ناوخۆ سەركەوتوو بووە؟ د.ئازاد: دەبێ بزانین بەڕێوەبردنی سیاسەتی نەوتـــی لەهەمـــوو جیهـــان كارێكی ئاســـان نیە. ئەو دەوڵەتە ناوەندییەی لەبەغدا هەیە تائێســـتا هەمان بۆچوونی دەوڵەتەكانی پێشووی عێراقی هەیە بەرامبەر هەرێمی كوردستان، لەچۆنیەتی

مامەڵەكردن بەســـامانە سروشـــتییەكانی خۆی، بۆیـــە هەمیشـــە بەشـــێوەیەك كاریـــان كردووە دەســـەاڵتەكانی الی مەركـــەز بێـــت. تەنانـــەت مەســـەلەی فیدراڵـــی لەعێـــراق تەنیـــا لەســـەر وەرەقەیـــە، ئەگینـــا عێـــراق بەهیـــچ شـــێوەیەك

جێبەجێی نەكردووە. مەبەســـتت ئەوەیـــە عێـــراق لەمپەرە

لەبەردەم سیاسەتی نەوتی هەرێم؟ د.ئازاد: بەڵـــی بەدڵنیایەوە، عێـــراق هۆكاری ســـەرەكی بـــەردەم جێبەجیكردنـــی سیاســـەتی نەوتـــی هەرێمـــی كوردســـتانە و گرفتـــی بـــۆ دروســـتكردووە. جگەلەوەش هۆكاری دیكەش هەیە، بۆ نمونە شـــوێنە جوگرافیەكەی هەرێمی كوردستان یەكێك لەگرفتەكانە، كە هەرێم نزیك نیـــە لەســـەر ئاوێكی ئـــازاد تاكو ئـــەو نەوتەی هەیەتـــی رەوانەی دەرەوەی بـــكات، بۆیە ئەمە بۆتەهـــۆی ئـــەوەی بكەوێنە ژێر پاڵپەســـتووی واڵتانی دیكە، وەك توركیا و ئێران و سوریا و حكومەتی بەغدا. بۆیە گرنگە ئێمە لەگەڵ ئەمانە رێكبكەوین بەمەبەستی جێبەجیكردنی سیاسەتی نەوتـــی هەرێـــم. بـــەاڵم پێویســـتە ئەوەشـــمان لەبەرچاو بێت، كە بەشێكی زۆر لەسیاسەتەكەی هەرێمی كوردستان سەركەوتنی بەدەستهێناوە. ئـــەو هەمـــوو كۆمپانیـــا نەوتییـــەی لەهەرێمـــی كوردستان ســـەڵمینەری ئەو قسەیەیە، تەنانەت بەشـــێك لەو كۆمپانیانە گەیشتونەتە بەرهەم و

نەوت دەفرۆشنە دەرەوە. دەگوترێت سیاســـەتی نەوتی هەرێم لەئاستی دەرەوە سەركەوتووە، بەاڵم لەئاستی ناوخۆدا بەمجۆرە نیە، بۆیە زۆرجار هاواڵتیان

گلەییان لەم سیاسەتە هەیە؟د.ئازاد: پێویستە گلەیی لەهاواڵتیانی هەرێمی

پڕۆفیسۆر د. ئازاد نەقشبەندی، شارەزای كەرتی نەوت و گاز:

دڵم بە بڕیارەكەی دادگای تەكساس لەبارەی نەوتی هەرێم خۆش نیە

بیالل سەعید

سیاسەتەكانی بەغدا و هەڵكەوتەی جوگرافی

رێگرن لەبەردەم سیاسەتی نەوتی هەرێم

الدانی شەهرستانی و دانانی عادل عەبدولمەهدی بەقازانجی كورد

دەشكێتەوە

ژماره 247 2014/9/13 17

سياسەت

كوردســـتان بكەین، كە تائێســـتا لـــەوردەكاری شـــتەكان تێنەگەیشتووە، جگەلەوەش ئامادەنیە ئـــەو قوربانیـــە زۆرە بـــدات لەپێناو گەیشـــتن گەیشـــتنە ئەویـــش گـــەورەكان، بەئامانجـــە دابینكردنـــی و ئابووریـــی بەســـەربەخۆیی ســـەربەخۆیی سیاســـی، چونكـــە ئـــەم شـــتانە بەئاســـانی پەیدانابن، پێویستە قوربانی بدەین، ئەویـــش تەنیـــا بەشـــەڕی پیشـــمەرگە ناكرێت، بەڵكو پێویستە لەناوخۆمانیش قوربانی بدەین و خۆڕاگربین. بابپرسین ئایا بۆچی سەركەوتوو زۆریـــش مـــن بـــەرای لەناوخـــۆ؟ نەبوویـــن سەركەوتوو بووین. لەسێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان پێش سیاســـەتی نەوتی هەرێم ئایا كوردســـتان چەنـــد پااڵوگەی نەوتـــی هەبوو؟ بەدڵنیایەوە نەیبووە. لەهەموو ســـەردەمەكانی پێشووی عێراقدا هەرێم یەك پااڵوگەی نەبووە، تاكـــو یەك لیتر بەنزین بـــۆ ناوخۆ ئامادەبكات. جگە لەوە كەركوك كـــە گەورەترین پارێزگای نەوتی عێراق بوو تەنیا یەك پااڵوگەی بچوكی هەبوو، كە رۆژانە 3 هەزار بەرمیلی دەپااڵوت، لـــەم دواییەدا كرا بە 30 هـــەزار بەرمیل. بەاڵم

لەپارێزگایەكـــی وەك ســـەاڵحەدین كـــە لیتری نەوتی لێدەرنەدەهێنرا، دوو پااڵوگەی گەورەی بێجـــی، پااڵوگـــەی پێیدەگوترێـــت كـــە لێیـــە، بەهەردووكیـــان رۆژانـــە دەتوانـــن 300 هەزار بەرمیل نـــەوت بپاڵێون. بۆیە پێویســـتە بزانین ئێســـتا لەهەرێمی كوردســـتان رۆژانە بەشێكی زۆری بەرهەمـــی ناوخۆ دەپاڵێوین، ئایا بۆچی بەســـەركەوتن ئەژمـــاری نەكەیـــن؟ بۆ باســـی ئـــەوە ناكەیـــن بەشـــێكی زۆری گاز رۆژانە بۆ بەرێوەبردنـــی كەرتـــی كارەبا ئامـــادە دەكرێت و كارەبـــای لـــێ بەرهـــەم دەهێنرێـــت؟ ئەگـــەر ســـەركەوتن نیە چـــی پێدەگوترێـــت؟ دەكرێت بڵێیـــن سیاســـەتی نەوتی هەرێمی كوردســـتان دەكرا پێشكەوتووتر بوایە، بەاڵم ناكرێت بڵێین

شكشتخواردوو بووە.وەك كوردســـتان پەرلەمانـــی رۆڵـــی تاچەنـــد یاســـادانان دامەزراوەیەكـــی هەبووە لە بەرەوپێشـــبردنی سیاسەتی نەوتی

هەرێم؟د.ئـــازاد: پەرلەمان لەســـاڵی 2007 یاســـای نەوت و گازی كوردســـتانی دەركـــردووەـ لەو

رووە و كارێكی باشی كردووە، دەتوانێن بڵێین یاساكەی پەرلەمان بۆتە هۆی پاڵپشتیەكی باش بـــۆ هەنگاوەكانـــی حكومەتی هەرێـــم لەبواری كەرتی نەوت و گاز بۆ ئەوەی بەئاڕاســـتەیەك بڕوات، كە سود لەسامانە سروشتییەكان ببینێ. بەاڵم لەروویەكی دیكەوە كە قسە لەسەر نەوت و گازی كوردستان دەكرێت، گوایە شەفاف نیە و داهات دیارنیـــە و رەخنەی لێدەگیرێت، ئەوە بەراســـتی كاری پەرلەمانە، با بروات كارەكەی

خۆی بكات و چاودێری بكات. هەڵویســـتی ئەمریـــكا چـــۆن دەبینی بەتایبەت لەپرســـی بریـــاردان ســـەبارەت بەو كەشتییە نەوتییەی لەسنووری واڵتەكەی بوو؟د.ئازاد: من زۆر پشت بەبڕیارەكەی دادگای تەكیســـاس نابەســـتم و دڵم پێخـــۆش نییە، كە واتێبگـــەم ئەمە گـــۆڕان لەسیاســـەتی ئەمریكا بەرامبەر سیاســـەتی نەوتی هەرێم روویدابێت، چونكـــە دادگاكانـــی ئەمریكا ســـەربەخۆییەكی زۆریـــان هەیە و ناكرێـــت بڕیارێكی دادگاكانی ئەمریـــكا وەك تەعبیـــر لەسیاســـەتی ئەمریـــكا لێكبدەینەوە. بەاڵم دەكرێت بەشـــێوەیەكی دیكە ســـەیری بڕیارەكـــەی دادگای ئەمریـــكا بكەین، ئەویـــش ئەوەیە كە هەرێمی كوردســـتان مافی یاسایی خۆیەتی نەوت دەربهێنی و بیفرۆشێت بـــەاڵم كێشـــەی ئێمـــە و عێـــراق ئەوەیـــە، كـــە سیاسیەكانی عێراق ئامادەنین دەستور جێبەجی بكـــەن، بەڵكـــو مادەكانـــی بەویســـت و حەزی خۆیان شـــیدەكەنەوە، چونكە تائێســـتا یاســـای نـــەوت و گاز لەعێـــراق دەرنەكـــراوە، ئەویـــش بەهۆی تێنەگەیشتی الیەنە سیاسیەكانی عێراق بووە لەگرنگی یاســـای نـــەوت و گاز. هەروەها نایانەوێت ئەو پرســـە بەیاســـا یەكالبكرێتەوە، لەكاتێكدا هەرێم بەپێی دەستوری عێراق كاری

كردووە. ئێســـتا كـــە هەرێـــم و بەغـــدا پێكەوە لەحكومەتێكـــی نـــوێ بەشـــدارن، بـــەرای ئێوە كـــورد لەم قۆناغە چـــۆن مامەڵە لەگەڵ مەلەفی

نەوت بكات؟د.ئـــازاد: دوابەدوای هاتنی داعش و البردنی مالیكـــی و ئـــەو كەشـــە سیاســـیەی لەعێـــراق هاتەكایەوە، دەتوانین بڵێین گۆڕانكارییەك هاتۆتە كایەوە، لەوانە البردنی حوســـین شەهرستانی جێگری ســـەرۆك وەزیری پێشووی عێراق بۆ كاروبـــاری وزە و دانانی عـــادل عەبدولمەهدی كارێكی باشـــە و بەقازانجی كورد دەشكێتەوە، چونكـــە وەزیری تازە تاڕادەیەك دۆســـتایەتی لەگـــەڵ كـــورد هەیـــە و كەســـێكی میانـــڕەوە، بۆیـــە دەكرێت تێگەیشـــتن لەنێـــوان هەردووال بێتەكایەوە، بەمەبەستی دەكردنی یاسای نەوت و گاز بـــۆ چارەســـەركردنی یەكالكـــەرەوەی

پرسی نەوت و گاز لەعێراق.

18 ژماره 247 2014/9/13

ســـادەی تەنگژەیەكـــی دوای ســـەرەنجام كەمخایەن، حكومەتی عێراق بەســـەرۆكایەتی حەیـــدەر عەبـــادی و بەبەشـــداری وەزیرانـــی كـــورد پێكەوەنـــرا. ئەمـــەش بووە ســـەرەتای سیاســـی ســـەركردایەتی پاشـــگەزبوونەوەی هەرێمـــی كوردســـتان لەخواســـتی ریفراندۆم و ســـەربەخۆیی كە لەحوزەیرانی ئەمســـاڵەوە تاوتوێكرابـــوو. كوردســـتان لەپەرلەمانـــی پرۆســـەی بەعێراقیكردنـــەوەی پرســـی كورد ســـەربەخۆیی، لەمافـــی دەســـبەرداربوون و لەناوخـــۆی كوردستانیشـــدا دەنگدانەوەیەكـــی زۆری هەبووە. بەقسەی چاودێرە ناوخۆییەكان كـــورد جارێكی دیكە بەر غـــەدری جوگرافیا و مێژوو كەوتەوە و رابردووەكانی هەمدیســـان

دووبارەبوونەوە.پرســـیار ئەوەیـــە، بەراســـتی كـــورد بۆچی تابـــەردەم دەرگای ســـەربەخۆیی گەلێكجـــار دەڕوات، بـــەاڵم لەپـــڕ لێـــی پاشـــگەزدەبێتەوە و دەچێتـــەوە نـــاو پرۆســـەیەكی بەتەواوەتـــی پێچەوانەوە؟ ئایا ئەمە سروشـــتی ترســـنۆكی نوخبـــەی سیاســـی كـــوردە؟ ئەمـــە لێكەوتەی و سیاســـی و ســـتراتیژی پێنەگەیشـــتوویی

كولتوری كوردە؟ یاخود ئەمە دەرهاویشـــتەی پێگـــەی یەكێكیـــان كـــە هـــۆكارە كۆمەڵێـــك جیۆپۆلیتیكـــی كوردســـتانە؟ لەگەڵ ئەمەشـــدا گەلێـــك لەچاودێـــرە بیانییـــەكان لـــەوە دڵنیان، كـــە ئەمجـــارە گەلێـــك لەگـــەڵ جـــاران فەرقی هەیـــە و مەســـەلەی جاڕدانـــی ســـەربەخۆیی كوردســـتان تەنهـــا مەســـەلەی كاتـــە و ئەگەر كـــورد ئەمجارە لێـــی پاشـــگەزیش بووبێتەوە، ئـــەوە كاتییە و لـــەوادەی دیاریكـــراوی خۆیدا دەوڵەتـــی ســـەربەخۆی خۆیـــان جـــاڕدەدەن. گەلێك لەپسپۆڕە بیانییەكانیش بەشێلگیرییەوە ســـەیری ئـــەم بابەتە دەكـــەن و پێیانوایە بەڵێ ئەمجارە كورد مەسافەكەی بڕیوە، بەاڵم چەند

كۆسپێكی لەبەردەم هەن. دووان لـــەم بابەتانە یەكیـــان راپۆرتی "زی ئیكۆنۆمیست ئینیلیجینس یۆنیت"ە و یەكیشیان وتارەكەی پرۆفیسۆر "ســـەما كاالیجی ئۆغڵو" لێكۆڵینـــەوەی "ناوەنـــدی تایبەتـــی پســـپۆڕی ســـتراتیژی تورك-ئاســـیا"یە لەئەستەنبۆڵ، كە بەنـــاوی "كۆرپەلـــە ناونـــراوە لەدایكنەبووەكە" خوێندنـــەوەی بـــۆ لێـــرەدا نوســـیویەتی. بۆچوونی پســـپۆڕە بیانییەكان لەســـەر پرسی ســـەربەخۆیی كوردســـتان، پوختەیـــەك لـــەم

وتارە دەخەینەروو:

ناونـــراوە كۆرپەلـــە كوردســـتان، لەدایكنەبووەكە!

پرۆفیســـۆر ســـەما كاالیجـــی ئۆئغڵـــو كـــە توێژەری ســـتراتیژی و مامۆستای زانكۆیە، لە وتارێكی خۆیدا بەناوی "كوردستان- كۆرپەلە ناونراوە لەدایكنەبووەكە" شـــتێك دەگێڕێتەوە،

خراپ نییە لێرە بیخەینەروو:"من كچێكـــی پەرلەمانتاری كورد دەناســـم بەتەمـــەن لەمـــن بچوكترە و لەگەلێـــك بۆنە و سیمیناری نێونەتەوەییدا یەكترمان بینووە. ئەم كچـــە گەلێك لەوە توڕە دەبوو كە من دەمگوت )باكـــووری عێـــراق( و ئەو ئەمەی بۆ راســـت دەكردمەوە )كوردستان(. هەڵبەت توڕەییەكەی نەدەبووە هۆی كزبوونی ئەدەب و رێزی. لەم دواییانـــەدا كاتێك بینیمەوە بەسەرســـامییەوە لەباتـــی پرۆفیســـۆر ســـەما بانگیكـــردم )دادە ســـەما(! كاتێكیش قســـەمانكرد گوتـــی ئەوەتا )كوردســـتان( ســـەروەری خۆی دەچەسپێنێ و ئینشـــاڵاڵ تاكو ساڵی 2019 دەوڵەتی خۆمان رادەگەیەنین. منیش گوتم ئایا بنیات و ژێرخانە ئابوورییەكان و ئامارەكان رێگە بەمە دەدەن؟

گوتی ئەمە الیەنە ئاسانەكەیەتی!منیش بۆ ئەمە رۆیشتم و سەیری راپۆرتی The Economist Intelligence Unitم كرد،

سياسە

"هەرێمی كوردستان لەناو ئۆقیانوسێكی پڕ لەتۆفاندا دوورگەیەكی ئارامە"

كوردستان كۆرپەلە ناونراوە لەدایكنەبووەكەراپۆرتەكەی )زە ئیكۆنۆمیست ئینتلگجێنس یونیت( و وتارەكەی پرۆفیسۆر "سەما كاالیجی ئۆغڵو"

بەشی سیاسەت

ژماره 247 2014/9/13 19

لەژێر ناونیشـــانی "زمانـــی ژمارەكان و دۆخی هەرێمـــی نیمچـــە ســـەربەخۆی )كوردســـتان(دا ئامـــاژەی پێكـــراوە. راپۆرتەكـــە ســـەبارەت بەكوردستان دوو رەهەند پۆلێندەكات، یەكیان بەناوی الیەنە بەهێزەكانی هەرێمی كوردستان الوازەكانـــی الیەنـــە بەنـــاوی یەكیشـــیان و دەخاتەروو. ســـەبارەت بەالیەنـــە بەهێزەكانی

كوردستان دەڵێت: هـــەم لەرووی جیهانییـــەوە و هەم لەرووی هەرێمییەوە لەگەڵ بوونی سەقامگیری سیاسی، ئاسایشـــی دەرەوە، ئاسایشـــی ناوەوە لەگەڵ تابلۆكانی ســـەرچاوە بەشـــەری و ســـەرچاوە سروشتییەكانەوە كوردستانی تاوتوێدەكرێـت. لەمـــڕوەوە دۆخی ژێرخانی فیزیكـــی، قانونی، لەبابەتەكـــەی تەكنۆلـــۆژی و دەزگایـــی كاركـــردن، دەرەتانەكانـــی و توێژیوەتـــەوە ســـەرمایەگوزاری دەرەكی، بازرگانی دەرەوە، فاینانـــس و هەڵەكانی بازاڕی لەشـــیكارییەكی

بەراوردكاریدا خستۆتەروو. الیەنە بەهێزەكانی كوردستان:

ئەم راپۆرتە لەكاتێكدا نوســـراوە كە هێشـــتا داعش موسڵی نەگرتووە و هەڕەشەی لەهەولێر نەكـــردوە. بۆیـــە كاتێـــك مـــن ئـــەم راپۆرتەم هەڵسەنگاند یەكسەر لەو ریسكە جیۆپۆلیتیكییە وردبوومەوە كە بـــۆی هەیە ناوچەكە لەبنەوە هەڵبتەكێنێـــت. لەگەڵ ئەمەشـــدا بەگوێرەی ئەم راپۆرتـــە كوردســـتان لەناو ئۆقیانوســـێكی پڕ

لەتۆفاندا دوورگەیەكی ئارامە. كوردســـتان هاواڵتـــی دەڵـــێ راپۆرتەكـــە روولەگەشـــە خۆشـــگوزەران، دەوڵەمەنـــد، و لەهەمووشـــی گرنگتـــر رەزامەنـــدە! وانـــەی لـــە بومەلەرزەكانـــی رابـــردوو وەرگرتووە و

ئاقاڵنـــەدا لەزەمینەیەكـــی چاوەڕوانییەكانـــی رێكخستوە. بۆیە لەبەر ئەو پشكە پیترۆدۆالرەی گەلێـــك باجەكانـــی وەردەگـــرێ، لەبەغـــدای كەمـــە، ئەمـــەش ناوچەكـــەی كردۆتـــە ناوكی راكێشـــانی ســـەرمایەی بیانـــی. هەرئەمەشـــە كوردســـتانی لەناو واڵتانی سەرمایەراكێشـــدا دەشـــڵێن چواردەیەمـــەوە. ریـــزی خســـتۆتە هۆكارەكانی تری گەشـــەكردنی كوردستان بۆ گەڕانەوەی دیاسپۆرای و جالیەی دەوڵەمەندی كوردســـتان بۆ واڵت دەگەڕێتـــەوە، كە ئاقاڵنە

هەڵدەسوڕێت. الیەنە الوازەكانی كوردستان

سەبارەت بەخاڵە الوازەكانی كوردستانیش ئەم راپۆرتە دەڵێت:

ریســـكە لەوســـەری وەرەن جـــا جیۆپۆلیتیكییەكانیشەوە ســـەیری بكەن بۆتان دەردەكـــەوێ كە ئەم كوردســـتانە لەناوســـكی خۆیـــدا هەڵگـــری كۆمەڵێـــك خاڵی الوازیشـــە، كـــە گلەمەنـــدە لـــەالوازی فیزیكی، یاســـایی و ئیداریـــی خۆی! لێرەوە هەرچەند بەرەو كزیش رۆیشـــتووە، بـــەاڵم تیرەگـــەری، ناوچەگەری یەكێـــك مەزهەبـــی و قەومـــی جیـــاوازی و لەخاڵـــە الوازەكانیەتـــی. ئەمـــەش زەمینەی بۆ گەندەڵییەكی ریشەداری كولتوری خۆشكردوە،

كە ئومێدەكانی ئایندە كزدەكات.ئامـــارەكان تائێســـتاش لەكوردســـتان متمانەپێكـــراو و جێگیـــر بەشـــێوەیەكی كۆناكرێنەوە. هەندێك لەپێداوە ئابوورییەكانیشی لەهەندێك لەدراوســـێكانی بەتایبـــەت لەتوركیا پەروەردەییـــەكان دەزگا وەردەگرێــــت. ناتـــەواون. پرســـی قوتابخانەســـازی تەنانەت عێراقیشـــدایە. مامناوەنـــدی ئاســـتی لەژێـــر كەرتەكانی تەندروستی بەتەواوەتی سەقامیان نەگرتـــووە. راســـتە لێرە رێژەی تـــاوان لەچاو واڵتانـــی تـــر گەلێـــك كەمـــە، بـــەاڵم بەداخەوە تاوانـــی توندوتیـــژی لـــەدژی ژنـــان بێئەوەی پێشـــی لێبگیرێ جیاوازییەكـــی ئەوتۆی لەگەڵ

دراوسێكانی نییە.تاكـــو هەنگاوێـــك شـــەش – پێنـــج

سەربەخۆییكوردەكان پەلەیان نییە. بەاڵم وادەی ساڵی 2019 بۆ سەربەخۆیی خۆی مێژووییە. لەگەڵ داینامیكییەتـــە خێراكانی ئەم ناوچەیەشـــماندا بۆی هەیە زۆر پێش ئەو وادەیەش بنیاتبنرێت. كێ پشـــتیوانی لەمـــە دەكات؟ رەنگە ئەمەریكا، یاخود یەكێتی ئەوروپا، رەنگیشـــە ئەو واڵتەی گەمەكەی زۆر بەراشـــكاوی ناكات پشـــتیوانی

لەمە بكات، واتە توركیا! لەهەڵوێســـتەكانی گومانیـــان كـــوردەكان لەیەكگرتنـــەوە بیـــر تەنانـــەت ئێـــران هەیـــە. لەگەڵ كوردەكانی ســـوریاش ناكەنەوە. لەبەر

پێشـــهاتە تازەكانی عێراق و هەڕەشەی داعش كە لەبەردەرگا هەڵكورمـــاوە، جارێك ئەوەندە باســـی لێوەناكـــەن و رەنگبـــێ تۆزێـــك ئەمـــە

دوابخەن. ئـــەو ئەدەبیاتە مەغدوریەتـــەی نیگەرانی

دروستدەكات!ئەوان هەمیشـــە باس لەو دۆخـــە تایبەتەی خۆیـــان دەكـــەن، كە مێژوو هەمیشـــە كردونی ئەمەشـــە هـــەر بەمەغـــدوری هاوســـێكانیان. وایلێكـــردون وەك میللەتێكـــی ناوەنـــدی، ببنە چەنـــد هاوســـێكانیان. هاوبەشـــی قوربانـــی كـــە دەوڵەمەندییـــەن ئـــەو سوپاســـگوزاری سروشـــت پێشكەشـــیكردوون؟ ئایـــا دەتوانن لەكاتی بەتاقی تەنها مانەوەی خۆیاندا بێقڕە ئەم ســـامانە بەهێمنی لەنێوان خۆیاندا بەشـــبكەن؟ ئایـــا دەكەونـــە ئـــەو هەڵوێســـتەوە كـــە دەڵێت "قەومیەت و مەزهەب و دینی تۆ دژی قەومیەت ومەزهـــەب و دینەكەی منە"؟ بڵێی نەكەونە ناو دۆخێكـــی واوە؟ مـــن ئەمانـــە هەڵناســـەنگێنم. بەاڵم ئەوەی الی من نیگەرانییە سەرەكیەكەی لێدەكەوێتـــەوە لەمـــەڕ ســـەربەخۆیی ئایندەی كوردســـتان مەغدوریەتێكـــی تـــرە، كە ئێســـتا

باسی لێوەدەكەم. "مەغدوریەتی جوگرافیا"

نایزانم ئایـــا زاراوە و دەســـتەواژەیەكی وا راستە بەكاربهێنرێ یان نا، لێم نەكۆڵیوەتەوە. من ئەمەم بەكارهێناوە و دەشڵێی پێوەینوساوە، گرتویەتی و لێشی نابێـتەوە! من خۆم حەزم لەو دەستەواژەیە نییە كە بەناوی "واڵتی داخراوی كیشوەری–واڵتی حەبیس"ی پێدەگوترێت. من بـــۆ ئەوانەی هەمیشـــەی نـــاوی مەغدوریەتی جوگرافیایـــان بـــۆ واڵتەكەیـــان بەكارهێنـــاوە نمونەی سویسرام بیســـتووە. ئاماژە بەنەمسا و هەنگاریاش دەكەم. تەنانەت مەغۆلســـتانیش بەســـەر زمانمـــدا دێت كـــە لەرووی ســـامانی سروشـــتییەوە گەلێـــك دەوڵەمەندە. بەاڵم لێرە

ئەمە ناهێنمە زمان. خـــۆی لێـــرە مەســـەلەكە لەنمونەی نەمســـا مەســـەلەی چونكـــە واوەتـــرە، هەنگاریـــا و هاوكەنـــارەكان لەئارادایـــە. لێرەش راســـت و راســـت مەسەلەكە مەسەلەی كەنار و دەریایە. ئایـــا ئەمە بۆ ئەوەیە ســـود لەدەریا كەنارەكان وەربگـــرن و مەلـــەی تێـــدا بكـــەن؟ یاخـــود بۆ سەیركردنی خۆرئاوابوونی كەنارەكانە؟ نەخێر ئاشـــكرایە بۆ ئەمانە نییە. دیارە ئەمە لەخۆیدا هـــۆكاری ماقوڵ و جێـــی قەناغەتی هەیە. واتە مەســـەلەكە ئەو ســـەربەخۆییەیە كە لەئاسۆی خۆرهەاڵتی ناوەڕاســـتدا خۆی مەاڵســـداوە و ناشـــزانرێ ئەمە بەچەند پرسی دیكە ئاوسە و كولفـــەی جیۆپۆلیتیكییەكـــەی چەندە و چەندی

بەر توركیا دەكەوێت؟

تیرەگەری و ناوچەگەری و جیاوازی

قەومی و مەزهەبی خاڵی الوازی كوردستانە

و زەمینەی بۆ گەندەڵییەكی ریشەداری

كولتوری خۆشكردوە، كە ئومێدەكانی ئایندە

كزدەكات

سياسەت

20 ژماره 247 2014/9/13

له الیـــه ن ده زگای لـــه و که ســـانه ی یه کێـــك زانیاری ناوخۆی بەریتانیاوه گومانی کوشـــتنی "جیمز فولی" هه واڵنێرە ئەمریكیەكەی لێدەكرێت "عەبدولماجد عەبدولباری"یه ، راپەری بەریتانی- میســـری، که پێشـــتر بـــه "ئێل جینـــی" ناوبانگی

ده رکردووه .موســـیقارێك له له نده ن له دایکبووبێ و هه ر له وێ گه وره بووبێ، دواتر وێنه ی جیهادییه کی و بخاتـــەڕوو له خۆیـــدا ترســـناک جـــەل الدی به تاموچێژه وه به دوای ناســـاندنی خۆیه وه بێت، دیارده یه کـــی دەگمەنـــە، که زۆرجار بـــه "راپی ئیسالمی" ناسێندراوه . ژانرێک چەندەی جیهانی و گشـــتگیره به هه مـــان ئه نـــدازه ش خه مڵێنراوه

دیمەنی بەر لە سەربڕینی "جەیمز فولی" رۆژنامەنوسی ئەمریكی لەالیەن راپەری بەریتانی "عەبدولماجد عەبدولباری"یەوە

سياسەت

به رادیکاڵیزمی ئیسالمی.عەبدولبـــاری ته مه ن 23 ســـاڵ، کـــه هه ندێک له ئاهه نگه کانی له 2012 له که ناڵی یه کی راددیۆی بی بی سی باڵوببووه وه ، ئایدیای توندڕه وانه ی خـــۆی ده ربـــاره ی ئیســـالم له رێـــی پەیوه نـــدی بـــه "ئه نجه م چودهـــری" موبه لیغـــی توندڕەوی نیشته جێی له نده ن به ده ســـتهێناوە. له 2013 بۆ پەیوەندیكـــردن به داعش له ســـوریا، بەریتانیای جێهێشـــت. ســـه ره تای ســـاڵی 2014 وێنه یه کی خۆی لـــه تویتـــەر باڵوکـــرده وه، که ســـه رێکی بردڕاوی مرۆڤێکی به ده ســـته وه بوو و له ژێریدا نووســـیبووی "رابواردن به هاونیشـــتمانیه کم "،

دوای ئه مه بوو که ئه کاونته که ی بلۆک کرا.وه ک راپەرێـــک، عەبدولبـــاری کارنامه یه کی ســـه رکه وتووی هه بووه . شیعری به رهه مه کانی

زۆرتـــر ته رخانکراوه بۆ هـــه ژاری، توندوتیژی و ماده هۆشـــبه ره کان کـــه له مـــاوه ی ژیانـــی له بەریتانیـــا رووبەڕوویـــان دەبـــۆوە . له زۆربه ی کاره کانیشیدابه شێوه یه کی ناڕاسته وخۆ ئاماژه

به موسوڵمانبوونی ده دات.راپی ئیســـالمی که زۆرجار وه ک "هیپ هاپ" نـــاوی دەبـــرێ، ژانرێکی جیهانیـــه ، له ئه مریکای باکـــووره وه تـــا ئه وروپـــا، مۆســـیقای نـــەوەی نـــەوەی له خۆده گـــرێ. موســـوڵمانان نوێـــی دووه مـــی ئـــه و موســـوڵمانانه ی له رۆژهه اڵتـــی ناوه ڕاســـت، ئه فریقـــای باکـــوور و باشـــووری رۆژهه اڵتـــی ئاســـیاوە کۆچیانکـــردووه . راپێره موســـوڵمانه کان زۆرتر زمانه کانی فه ره نسی و ئینگلیزی له کاره کانیاندا به کاردێنن و ناوەرۆكی شیعره کانیشـــیان تێکه اڵوێکه له روانینی سیاسی

راپی جیهادیی له له نده نه وه بۆ ده وڵه تی ئیسالمی

بەهۆی سەرنجڕاكێشبوونی مۆسیقا بۆ گەنجان، گرووپە تیرۆریستیەكان زۆر كار لەسەر راپ و سروود دەكەن

ناسر مورادی

ژماره 247 2014/9/13 21

عەبدولباری لە راپەرێكی ناسراوی بەریتانیەوە بۆ تیرۆریستێكی جیهانی

سياسەت

و کۆمه اڵیه تـــی جیـــاواز بـــۆ ئایینی ئیســـالم و ئاماژه یه که بۆ شوناســـی ئاڵۆزیـــان له تاراوگه . هه روه ها جه خت له ســـه ر ئیســـالم و فه ڵه ستین ده که نه وه و وه ڕه سبوونی خۆیان له بێ واڵتی و

ناکۆکیه کانی جیهانی ئیسالم پێشانده ده ن."پێتەر مه ندۆڤیل" پرۆفیســـۆری توێژینەوەی ئیســـالمی له زانکۆی "جۆرج میسۆن"ی ئه مریکا له مبـــاره وه ده ڵـــێ "زۆر گرنگـــه ســـه رنجی ئه و ژینگه یـــه بـــدرێ، کـــه عەبدولباری ئیشـــی تێدا کـــردووه ، له به رئه وه ی ئه و ژینگه یه به رته ســـک و ســـنوورداره ، چونکه زۆربـــه ی هونه رمه ندان هۆگری ئەوە نین بۆچوونی توندڕه وانه ی خۆیان له رێـــی مۆســـیقاوه بخه نه روو. پێتەر ده شـــڵێ "ئـــه م گرووپانـــه وه ک ئامرازێک بۆ به هێزکردن و هاندانی الوانی هه ژاری موسوڵمان سوود لە

موسیقا وەردەگرن".لـــه به ناوبانگتریـــن راپێـــره موســـوڵمانه کان ده کرێ ئاماژه بدرێ بە )تی پین، لوپه فیاســـکۆ، باستا رایمز، ئایس کیوب( که به تێکڕا ملیۆنێرن. وته بێژی ناوه ندێکـــی خێرخوازیی له نده ن ده ڵێ "هیپ هـــاپ" ئامرازێکـــی به هێزه بـــۆ ده ربڕینی

بیراوڕا. "هیپ هـــاپ"ەكان بەهۆی ناداپەروەرییەوە

توڕەن"ویســـام خوزه ر" راپێری ســـوری- لوبنانی لـــه م باره وه ده ڵـــێ "نه ریتی راپ هەمیشـــه به م شـــێوه بووه ، که ده نگی سه رکوتکراوه کان بێت. راپی ئیســـالمی له م ســـااڵنه ی دواییدا به تایبه ت له دوای هێرشی تیرۆریســـتی 11ی سێپتەمبەر په لوپـــۆی هاویشـــتووه و ســـه رله نوێ خـــۆی ئامـــاژه ده کـــرێ بۆنمونـــە پێناســـه کردۆ ته وه .

بـــه )ئاکـــی نـــه واز( سه رپه رشـــتیاری گرووپی ئەلبومێکـــی کـــه بکرێـــت، مێنتـــاڵ( دێ )فـــان له ژێـــر ناوی)هه مووی شـــه ڕه ( به رهه مهێناوه". بۆچوونی زۆ له شـــاره زایان ئەلبومەكە مه دح و

ستایشی تیرۆریزمه" . چاپه مه نـــی راوێـــژکاری کوپێـــر" "چارلـــی دامه زراوه ی کویلیام که له بواری که یســـی دژه تیرۆر چاالکه، پێیوایه رێژه ی راپه جیهادییه کان به حوکمـــی نییـــه مـــه رج ده گمه نـــن، زۆر ئیسالمیبوونیان وا لێکبدرێته وه که له گه ڵ جه نگ و شه ڕوشوڕ یه کســـانن. ده زگا هه واڵگریه کانی رۆژئـــاوا مه زنده یان کردووه ئـــه و په نابه رانه ی په یوه ســـتبوونه به ریزه کانی داعشه وه ، سه ر به 50 واڵتـــن، له بەریتانیا 500 کـــه س، له ئه مریکا 100 کـــه س ده بـــن. هـــه روه ک مه ندۆڤیـــل ده ڵێ ده وڵه تی ئیسالمی داعش به شێوه یه کی رێكخراو له بیری راکێشانی ئه و شه ڕکه رانه یه ، به تایبه تی که له سه ر ئه وروپا حیسابی تایبه تی کردۆته وه . له م نێوه دا به شێک له ستراتێژی داعش له که ناڵی مۆســـیقای )راپ و ســـروود( کاری بۆ ده کرێ. دیاره ئه مه شـــیوازێکی نوێ نییـــه له به رنامه ی گرووپه تیرۆریستیه کان و پێشتریش حیزبوڵاڵ و ئەلشـــەباب کاریـــان تێداکـــردووه . هانـــده ری ســـه ره کی ئه م گرووپانه سه رنجڕاکێشـــبوونی مۆســـیقایه بـــۆ گه نجـــان و الوان. پرۆفیســـۆر مه ندۆڤیل پێیوایه "ســـروود له قه واره ی نه ریتی خۆیـــدا، ناوه رۆکێکی ئیســـالمی-عیبادی هه یه، که له چـــاو هیپ هاپـــی، ژانری ســـه ره کیی ئه م رێکخـــراوه چه کدارانه دێتەژمـــار. به پێچه وانه ی هیپ هاپ، ســـروودەكان لەخزمەت ســـتایش و ته مجیدکردنـــی مه یدانـــی ملمالنـــی و جه نـــگ و

شه هاده ت له رێی خودا دێنه ژمار.به رهه مهێنـــه ری ویشـــارت" "ئـــادەم دێکیۆمێنتاری "بێوه ژنی ســـپی" کـــه بۆ ژیان و به ســـه رهاتی ژنـــه بەریتانی )ســـامانتا لێتویت( ته رخانکراوه، که له گه ڵ یه کێك له بۆمبچینەكانی رووداوی تیرۆریســـتی 7ی كانوونـــی دووەمی له نده ن ژیانی هاوســـه رێتی پێکهێناوه و به رای زۆرکـــه س یه کێک بـــووه له ئه ندامانـــی گرووپی تیرۆریســـتی ئەلشـــەباب، ده ڵێ "راپ به ته واوی دژی سیسته م وهه رجۆره ره وتێکی بااڵده سته ، ئایدیای ســـه ره کی راپ ئه وه یـــه که هه وڵ بدات جیهان بگـــۆڕێ، هه ر ئـــه م بیرۆکه یه له دوتوێی

ره وته ئیسالمیه نوێکاندا ده بیندرێ". عەبدولبـــاری پەیوه نـــدی پێیوایـــه ئـــادەم به توندوتیژی و رادیکاڵیزمه وه ریشه ی بنه ماڵه یی به هـــۆی باوکـــی عەبدولبـــاری ئێســـتا هه یـــه ، باڵوێزخانه کانـــی له ته قینه وه کانـــی تێوەگالنـــی ئه مریـــکا له کینیـــا و تانزانیـــا له ســـاڵی 1998، له نیۆیۆرک چاوه ڕێی دادگاییکردنە. عەبدولباری ته نیـــا له به ر هۆگری به )هیپ هـــاب( نه بوو، که گه یشته سوریا ، به ڵکو پەیوەستیەكی تایبەتیشی

به م ئایدیۆلۆژیاوە هه بووه .له په راوێـــزی ئێســـتاش جیهادیـــی، راپـــی قه ڵه مڕه وی به رباڵوی )هیپ هاپ(ی ئیسالمیدایه ، به و حاڵه شه وه ژانری راپی ئیسالمی توانیویه تی ببێتـــه رۆشـــناییه ک بـــۆ ده ربڕینـــی بێزاریی و رۆژئـــاوا. موســـوڵمانی الوانـــی ناڕەزایەتـــی کاتێک کـــه ئه م بێزاربوونە ســـه رنجی نادرێتێ، ئه م گرووپانە خۆیان ده ســـپێرنه ده ست ره وتە ئیســـالمیه تونـــدڕه وه کان، هـــه بۆیه لـــه رووی

ناچارییه وه چاو ده بڕنه واڵتانی وەك سوریا.

راپەڕە موسوڵمانەكان بەهۆی

نادادپەروەرییەكانەوە توڕەن و گوێش لە ناڕەزایەتیەكەیان

ناگیرێت

راپ و سروودە ئیسالمیەكان لەخزمەت ستایشكردنی جەنگ و جیهاد و شەهادەت دان

22 ژماره 247 2014/9/13

سياسەت

پێدەچێت لە 8ی ئەم مانگەوە تابلۆی پێگە جیهانیەكەی كورد و پێشمەرگە گۆڕانی بەسەردا هاتبێت

پاشخانی جیۆپۆلیتیكی داعشئەمریكا و هێزە هەرێمییەكان بۆ داخكردن و

جڵەوكردنی مەددی شیعە كەڵكیان لەداعش وەرگرت

داعش بەپەالماردانی كوردستان هاوپەیمانیەتێكی 40 واڵتی دژ بەخۆی خوڵقاند

بەشی سیاسەت

ژماره 247 2014/9/13 23

سياسەت

بۆیە هەر لەئێســـتاوە بۆنـــی هاوپەیمانییەكی بەریـــن لـــەدژی داعـــش دەكرێـــت. ئەمـــەش لەالیـــەك هەوڵێكە بۆ گێڕانـــەوەی هەژمونی خۆرئاوا )ئەمەریكا( لەناوچەكە و لەالیەكیش كۆنتڕۆڵكردنی داعش و راگرتنیەتی بەپێی ئەو بەهایانەی بۆی دیاریدەكەن. پرسیارەكە لێرە ئەوەیە، ئایا داعش بەرگەی چەندین هێرشـــی پەیتاپەیتـــای فرەنەتـــەوە دەگرێـــت؟ پرۆژەی پاكتاوكردنـــی داعـــش دەســـپێكردوە، یاخود ئەمە پرۆژەیەك لەجۆری جڵەوكردن؟ ئەرێ لەم نێوەدا ئەركی هەرێمی كوردســـتان چییە، كە لەبەرەی پێشەوەی رووبەرووبوونەوەی

داعش دایە؟پرۆژەكـــەی لەپشـــت هێزانـــەی ئـــەو

داعشەوە بوون!وایكـــردوە ســـەرەكی پارامەتـــری دوو هێزێـــك لەجـــۆری "داعـــش" ئـــاوا كتوپڕ لەم بەشـــێوەیەكی و ســـەرهەڵبدات ناوچەیـــە نائاســـایی قەبەببێت. ئـــەم دوو پارامەترەش بریتیـــن لە: 1. پاراســـتنی ئاسایشـــی كەنداو. 2. پاراســـتنی هێڵەكانی گواســـتنەوەی بەری بەقســـەی ســـپیی. دەریـــای خۆرهەاڵتـــی خەبیرەكانـــی جیۆســـتراتیژی ئەمـــەش خۆی و وزە ســـەرچاوەكانی دەرهاویشـــتەی هێڵەكانی گواستنەوەیەتی، كە سەرچاوەكانی ســـەرچاوەكانی و هایدرۆكاربۆنـــی وزەی ئاو لەپێشـــەوەی هەموویانـــەوە دێن. كاتێك ســـەیری جوگرافیـــای پەلهاویشـــتنی داعـــش دەكەین، ئەوە یەكســـەر ئەو راســـتییە خۆی ســـتراتیژی ئەولەویەتـــی كـــە دەنوێنێـــت، ئـــەم هێـــزە كۆنترۆڵكردنـــی ســـەرچاوەكانی وزە و راڕەوەكانـــی گواســـتنەوەی وزەیـــە! دەسبەســـەرداگرتنی بەنداوی تەبقا لەسوریا و بەنداوەكانی موسڵ و حەدیسەیش نمونەی ئـــەم ســـتراتیژیەن. ئەمـــە لەرووی سیاســـی و ئایدیۆلۆژییـــەوە خـــۆی لـــەو دروشـــمەدا نیشـــاندەدات، كـــە دەڵێت"دەوڵەتی ئیســـالمی مـــاوە و پەلدەهاوێت". ئەمە ئەو دروشـــمەیە داعشـــی خەونەكانـــی و حیكایـــەت كـــە

لەخۆگرتووە. ســـەرەتا گەلێـــك هێـــزی ســـەروهەرێمی، هەرێمی مامناوەنـــدی و بچوك بەرۆڵگێڕانی ســـتراتیژی داعـــش رازیبـــوون. ئەمەریكا بۆ داخكردنـــی ئێـــران و مـــەددی شـــیعە كەڵكی لێوەرگـــرت. هێـــزە هەرێمییـــەكان لەنمونەی عەرەبســـتان، قەتـــەر، توركیـــا و .. تـــاد بـــۆ جڵەوكردنی مەدی ئێرانی–شـــیعە لە سوریا، عێراق و تەنانەت بەشـــێوەی سنورداریش لە لوبنـــان، پێیـــان خراپ نەبووە كـــە "داهۆڵێكی هەڕەشـــە و ترس" بەســـەر ســـەری ئێران و

جـــددە لەكۆبونـــەوەی كێـــری جـــۆن لەعەرەبســـتان بـــەردی بناغـــەی هاوپەیمانی دژی داعـــش دادەنێـــت. واڵتانـــی ئەنجومەنی هاریـــكاری كەنداو، میســـر، ئـــوردن، توركیا و عێـــراق ئاڵقەی یەكەمی ئـــەم هاوپەیمانییە نەخشـــەرێیە لـــەم ئـــەوەی پێكدەهێنـــن. دەخوێندرێتەوە ئەو راســـتیە دەردەخات، كە خۆرئـــاوا و دەوڵەتانـــی ناوچەكە هەســـتیان بەمەترســـی داعـــش كردوە. بەاڵم پاشـــخانی ئەم مەترســـیەش بۆ پـــرۆژەی جیۆپۆلیتیكی داعش دەگەڕێتەوە، كە بەئاشـــكرا دەستی بۆ گۆڕینی سنورەكان بردوە و بەتەمای ئەوەیە بەداینامیكیەتـــی خۆی نەزم و سیســـتەمێكی هاوســـەنگییە بەســـەر نـــوێ ئیقلیمـــی جیۆسیاسییەكانی ئەم ناوچەیەدا بسەپێنێت.

خۆســـەپاندنە ئـــەم لەوەدەچـــێ جیۆسیاســـییەی داعش چیتر لەالیەن زلهێزە رێگەپێدەرەكانی داعشـــەوە قبوڵكراو نەبێت.

هەرێمیەكانییـــەوە سروشـــتییە هاوپەیمانـــە هەبێـــت )عێراقی شـــیعە، ســـوریای عەلەوی و لوبنانی شـــیعە(. بۆیە توركیا ســـنورەكانی بـــۆ شـــلكرد بۆئـــەوەی زۆرتریـــن جیهـــادی روویتێبكـــەن. جیهانـــەوە لەسەرانســـەری ئەنكەرە تەنها بەوەشـــەوە نەوەستاوە، بەڵكو رێگـــەی پێـــداوە دەیـــان تـــۆڕی رێكخســـتن، گواســـتنەوە و راهێنـــان لەناوخۆی ئەو واڵتە كار بـــۆ داعـــش بكـــەن. دەیـــان میلیاردێـــری عەرەبســـتان و قەتەریش پشتیوانی داراییان لەداعـــش كـــردووە و ریـــاز و دەوحەی لێی

بێئاگا نەبوون. بەاڵم ئەم جڵەوشلكارییە ئەوەندە رۆیشت تاكو جیهـــان لەپڕ لەبەرانبـــەر دێوەزمەیەكدا خۆی دەبینێتەوە! "ترسناكترین و دڕندەترین

تۆڕی تیرۆریســـتی لەســـەر ئاســـتی جیهان لەدایكدەبێـــت". هەزاران جیهـــادی كە نەوەی "تیـــرۆری دیجیتاڵیـــن" لەجیهانـــی گریمانەیی و میدیـــای گیرمانەییـــەوە لەپـــڕ دەپەڕنـــەوە بـــۆ جیهانێكـــی واقیعـــی و لێـــرەوە "تیرۆری ئیفتیرازی" كە بەرهەمـــی وەچەی دیجیتاڵیی خـــۆی رووخســـاری دڕندەتریـــن جیهانـــە، بەهـــەزاران دەدات. مرۆڤایەتـــی نیشـــانی گەنـــج بـــەرەو ســـوریا و عێـــراق بەرێـــوەن. لەشـــكرێكی نائومێـــد و توڕە كە لەســـێبەری دنیـــای ئیفترازیـــدا گەورەبـــوون، رۆژبەرۆژ دیمەنی ترســـناكتر و دڕندانەتر دەئافرێنن و لێرشەوە جیهان بەرەو رووی الپەڕەیەكی تر لەمێـــژووی خۆی دەبێتەوە، كە رەهەندەكانی گەلێك لە 11 ســـێپتەمبەر قوڵتـــرن. ئەمەیش بەدەربرینێك ســـەردەمی پێكەوەبەستنەوەی

"تیرۆری ئیفترازی و تیرۆی راستەقینە"یە. پرۆژەی جیۆپۆلیتیكی داعش چییە؟

داعـــش ســـەرەتا لەهەوڵێكـــی رێكخراوی بوارێكـــی دۆزینـــەوەی بـــۆ قاعیـــدەوە

داعش وەك داهۆڵێكی هەڕەشە و ترس

بەسەر سەری ئێران و هاوپەیمانەكانی

لەناوچەكە قوتكرایەوە

24 ژماره 247 2014/9/13

سياسەت

لەعێـــراق ئەمەریـــكا بەرهەڵســـتیكردنی لەدایكبـــووە. واتە هەوڵێكی تەواوكاریی بووە بـــۆ بەرهەڵســـتكارییەكەی تاڵیبـــان و قاعیدە لەئەفغانســـتان و پاكســـتان. دوای شكســـتە پەالمـــاری لەئەنجامـــی پەیدەرپەییـــەكان ئـــەم عێراقـــەوە، ســـوپای و ســـەحوەكان هێـــزە پاشەكشـــێیەكی بەرچـــاوی كـــردوە و بۆ نـــاو قواڵیی خاكی ســـوریا كشـــاوەتەوە. لەگـــەڵ ســـەرهەڵدانی بەهـــاری عەرەبـــی و رووداوەكانی ناو سوریاوە ئەم هێزە سەرەتا بەدامەزراندنی "بەرەی نوسرەتی ئەهلی شام" خۆی راگەیاند و دواتر لەئەنجامی لێكترازانی

ناوخۆیی داعشی لێ پەیدابۆتەوە. لەدوای ئەوەی ویالیەتی رەقە بەردەستی داعـــش دەكەوێـــت، بۆشـــاییەكی زەمانـــی و مەكانی بۆ دەستەبەردەبێت، تاكو لەجەنگاڵی جەنگی ئۆپۆزیسیۆن و سوپای رژێمدا خۆی كۆبكاتەوە. ئبنجا بەرەبەرە لەگەڵ سەركەوتن و دەســـكەوتی ســـەربازی زیاتر پەلدەهاوێت تاكـــو لـــەرۆژی 10 حوزەیرانـــی رابردوەوە لەموســـڵ هەمـــوو هاوكێشـــە ســـەربازی و سیاســـییەكانی ناوچەكە ژێـــروژوور دەكات. ئەمجا لەوێوە بەجاڕدانی خیالفەتی ئیسالمی، لەشـــێوەی "پرۆژەیەكی جیۆپۆلیتیكی تازە"دا باوەكانـــی هاوكێشـــە دەخاتەســـەر فشـــار

ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست. خۆی لەسەرەتادا داعش ویستویەتی وەك هێزێكی بەرگیركاری ســـوننەكان لەسوریا و عێـــراق بێتـــە مەیدانەوە. ئەمـــەش تاڕادەیەك دەرگاكانی هـــاوكاری هەرێمی بۆ دەكاتەوە. بەاڵم لەگەڵ سەركەوتنە یەك لەدوایەكەكانی ئـــەم هێـــزە لەعێـــراق و ســـوریا، نەیتوانیوە دەمامكـــی تاكتیكی خۆی لەوە زیاتر لەســـەر دەمی بهێڵێتەوە و لەنـــاو مزگەوتی گەورەی موســـڵدا لەیەكەم خیتابی خەلیفەی ئیفترازیدا خـــۆی لەوەشـــەوە نیشـــاندەدات. خـــۆی لەتوێـــی پرۆژەیەكـــی گـــەورەی یەكخســـتنی

تێكـــڕای واڵتانی جیهانی ئیســـالمی و لەپلەی یەكەمیشدا خۆرهەاڵتی ناوەڕاست دەنوێنێت. ئیتر هەڕەشـــەكە هەمووالیەك دەگرێتەوە و داهۆڵەكە هەمووان دەترسێنێت! لەناوەڕاستی كوردســـتان پەالماردانـــی دوای ئابیشـــەوە )كە بەقســـەی ستراتیژیســـتە ســـەلەفییەكان گەورەترین هەڵەی ســـتراتیژی بووە( داعش دۆخێك دەخوڵقێنێ كە هاوپەیمانی 40 واڵتی

جیهانی لێدەكەوێتەوە. موهیمەی هەرێمی كوردستان

لەناوەڕاســـتی ئابـــەوە داعـــش پەالمـــاری كوردســـتانی دا. شـــەنگال وێنەی كوشـــتار، جینۆساید و ئەنفالی الی كورد زیندووكردەوە. وێنـــەی كۆڕەوێكـــی تـــری دەرخســـت. ئەمە بـــەدوای ســـەربازی شكســـتێكی لەالیـــەك خۆیـــدا هێنـــا، بـــەاڵم لـــەروی ســـتراتیژی و سیاســـییەوە ســـەركەوتنێكی تـــری بۆ كورد دەستەبەركردووە. ئەمجارە ئیتر كوردستان وەرچەرخانێكی ستراتیژی بەخۆیەوە دەبینێت. موهیمـــەی هێزی پێشـــمەرگەی كوردســـتان لەهێزێكـــی محەلیـــی بەرگـــری نەتەوەییـــەوە بـــۆ هێزێكـــی خـــاوەن موهیمـــەی جیهانی بۆ دەگۆڕدرێـــت. تیـــرۆر بەرەنگاربونـــەوەی بەهەرێمـــی زیاتـــری شـــەرعیەتی ئەمـــەش بەخشـــیووە. كـــورد دۆزی و كوردســـتان واتە ئـــەم دۆخە هەرێمی كوردســـتانی كردە تیـــرۆری بەگژاچونـــەوەی بـــەرەی یەكـــەم رەش. هەرێمی كوردســـتان لەپڕێكەوە بووە گەورەترین سەنگەری پێشـــەوەی پاراستنی

بەهاكانی مرۆڤایەتی هاوچەرخ. ئـــەم پێگـــە تازەیـــە، ئـــەم ئەركـــە نوێیـــە ناوەندێتییەكـــی وای بەهەولێـــر بەخشـــی، كە بۆ مـــاوەی چەند هەفتەیـــەك جیهان بەغدای بیرچۆوە! ئەم ناوەندێتییە لەگەڵ شـــەرعیەتی سیاســـی لەسەر ئاســـتی هەرێمی و جیهانی، گەلێك كاریگەری لەســـەر ئیعیتباری سیاسی هەرێمـــی كوردســـتان كرد. ئەمجا لێشـــاوی

چەك و كۆمەكە سەربازی و لۆجستییەكانی جیهـــان بەرەو كوردســـتان لێژبـــۆوە. تادێت ئـــەم پێگەیـــە ســـودی زیاتـــری بەهەرێمـــی لەهەمووالیەكـــی و بەخشـــیوە كوردســـتان جیهانەوە پەیامەكانی هاوكاری و هاودەردی بەرزبۆتەوە و هەموالیەكی جیهانی هاوچەڕخ

پشتیوانی لەهەرێمی كوردستان كردووە. بـــەاڵم ئـــەم تابلۆیە پێدەچێ لـــەرۆژی 8ی ئەیلولـــەوە گۆڕانی بەســـەردا بێـــت! لەرۆژی هەشـــتی ئەم مانگـــەوە هەرێمی كوردســـتان بەرەزامەندی و بەبڕیاری خۆی چۆتەوە ناو پرۆژەی عێراقییەوە. لەمەشـــەوە سەرلەنوێ ناوەندێتییەكـــەی بـــە بەغـــدا بەخشـــیوەتەوە! لەگەڵ ئەمەشدا بەغدا سەرلەنوێ شەرعیەتی بەرەنگاربونـــەوەی تیـــرۆر وەردەگرێتـــەوە، ئەمەیـــش بەقســـەی پســـپۆڕانی ســـتراتیژی تابلۆیـــە ئـــەو لەســـەر كاریگـــەری خراپـــی دەبێت، كە هەرێمی كوردستان لەناوەڕاستی ئابەوە لەســـەر ئاســـتی جیهانـــی و هەرێمی بەدەســـتیهێناوە. لێرەشدا پرسیارەكە ئەوەیە، لەهەرێمـــی سیاســـی ســـەركردایەتی ئایـــا كوردستان موهیمە جیۆسیاسیەكەی هەولێر خـــۆی الی یاخـــود دەبەخشـــێت بەبەغـــدا

دەیهێڵێتەوە؟

ئەرك و پێگەی تازەی پێشمەرگە و هەرێمی

كوردستان، ناوەندییەتێكی وای بەهەولێر بەخشی،

بۆ ماوەی چەند هەفتەیەك جیهان

بەغدای بیرچۆوە

ئێستا كە كوردستان بەرەزامەندی چۆتەوە بەغدا، ناوەندییەتی و ئەركە جیۆسیاسیەكەی

خۆی بەخشیوەتە بەغدا یان الی خۆی

دەیهێڵێتەوە؟

ژماره 247 2014/9/13 25

سياسەت

تور و سڵق و حەفازە

شلەساوار، یان پاڵو و ساوار بەگۆشت، بێ تور ناخۆشە، ناخورێت. لە مێژیشە لە كوردەواری خۆمان گوتوویانە تور بیبســـی كوردانە و ســـەد دەرد تێدەپەڕێنێ. كوردیش دەردی زۆرە و پێویستی زۆری بە تورە. دۆڵمەش هیچ كاتێك بێ سڵق خۆش نییە و مزەورەش هەروەها، پێویســـتی ســـەرەكی بە سڵق هەیە. هەرچەندە لـــەم بـــێ موچەیە و گرانی و بێ پارەیەی ئێســـتادا ئەوەی رۆژانە تەماتەوڕوون و

ئاوی سارد و هەواڵی گەرمی دەستكەوێت، پاشای سەرتەختە.رۆژانـــە ئەو موســـاڵویانەی لە موســـڵەوە قاچاخ دێنـــە هەولێر، كـــە هەندێكیان كوردن، ســـابوونی رەقی حەلەب لە موسڵەوە بۆ دوكاندارەكان دێنن. جاروباریش هەواڵۆكەی نێو موسڵ بە دوكاندارەكان رادەگەێنن. كە یەك لەو هەوااڵنە مەسەلەی مەنعكردنی فرۆشـــتن و بەكارهێنانی )حەفازە(یە لە موســـڵ بە هەموو شـــێوەیەك. بـــەو بەهانەیەی كە لـــە زەمانی ئەســـحابەكان حەفازە نەبـــووە و بەكارنەهاتووە. داعشیەكان پێیانوایە حەفازە بەكارهێنان مندااڵن حیزەڵە دەكات و مەرد دەرناچن! ســـەرەڕاری بڤەكردنـــی بەكارهێنانی حەفـــازە كە خەڵك بە دزیـــەوەش ناوێرن لە ترســـی داعش بەكاربهێنن یان بیفرۆشـــن، كە چی بە هیچ شێویەك ئەم مەسەلەیە

كاری نەكردۆتە سەر دابەزینی نرخی حەفازە الی خۆمان. موســـاڵوییەكانیش هەمدیـــس لە ترســـی داعـــش ناوێرن بە قاچـــاغ حەفازە بێنە كوردستان و تەنیا سابونی )رەقی( دێنن. هەر لەو ساتەوەختەش لە كوردستانیش وەزارەتی كشتوكاڵ هێنان و هاوردەكردن و فرۆشتنی تور و سڵقی قەدەغەكردە، بە مەبەســـتی پتر فرۆشتنی تور و سڵقی خۆماڵی، كە بۆتە هۆی گرانبوونی نرخی تور و ســـڵقی مەحەلی و خەڵكە فەقیرەكە ناتوانن رۆژانە بە ئاســـانی تور و ســـڵق

بكڕن و نرخیان دووقات بووە.ناچـــار خەڵـــك تەماشـــای گیرفانـــی خـــۆی دەكات، بـــە چەندین جۆر و ســـتایل تەماتەوڕوون دروست دەكەن، سورییە ئاوارەكانیش جۆرێكی تری تەماتەوڕوون دروســـت دەكەن، كە پێی دەڵێن )جزمز( كە خۆشـــترین جۆریەتی. شەنسی خەڵك

لەوەدایە تەماتە لە بازاڕ هەرزانە و هەموو كەس پێی دەكڕێ.ئیتر تەماتەوڕوون و ئاوی ســـارد و گەڕان بە دوای هەواڵی گەرم لە میدیاكان و شاشـــەی تەلەفزیۆندا بۆتە بەشـــێك لە ژیانی رۆژانەی خەڵك و تەواوی ژیانی داگیركردووە. جا با تور و سڵق حەفازە نەبێ، لە سایەی حكومەتدا تەماتەوڕوون

و ئاوی سارد و هەواڵی گەرم هەبێت.

پشتیوان عەبدوڵاڵ

26 ژماره 247 2014/9/13

"دەمەوێـــت دوای مردنـــم لەبـــارەی منـــەوە بگوترێت، كە مـــن بەردەوام دڕكم هەڵكەندووە و لەشـــوێنیدا گوڵـــم چاندووە، كاتێـــك زانیبێتم بارودۆخەكە بۆ روان و گەشـــەكردنی گوڵەكە لەبار بووبێت". ئەمە وتەی "ئەبراهام لینكۆڵن"ی سەرۆكی ئەمریكا و ئازادكەری كۆیلەكانە. ئەو كە لەســـاڵی 1801 لەدایكبـــووە، لەكاتێكی زۆر هەســـتیار و تەنگەتـــاوی مێـــژووی ئەمریـــكادا ســـەرۆكایەتی ئـــەم واڵتەی كـــردووە )1861-1865(، ئەویـــش ســـەردەمی جەنگـــی ناوخۆی ئەمریكا بوو، كە هەڕەشـــەی لە هەڵوەشـــانەوە

و پارچەبوونی ئەم واڵتە دەكرد. ئەم مرۆڤدۆســـتی و ئازادیخوازییە الیەنێكی ژیانـــی ئەبراهـــام بوو. بەاڵم ئەو ســـەركردەیە بـــە نوكتـــە و بەســـەرهاتی سەرنجڕاكێشـــیش بەناوبانگ بـــوو. تەنانەت لەســـاڵی 1863 زۆر كتێب لەبارەی نوكتە و قسە و گاڵتەوگەپەكانی ئەوەوە باڵوكرانەوە. رۆژنامەیەكی بەریتانیش بە "شای نوكتەكان لەجیهاندا" وەسفی كردبوو. لینكۆڵـــن لەوپـــەڕی ناخۆشـــی و تەنگەتاویـــدا دەستبەرداری ئەم الیەنەی ژیانی خۆی نەبوو. لەبـــارەی نوكتـــە و قســـە گاڵتەئامێزەكانیشـــی رۆژێك بەهاوڕێیەكی خۆی دەڵێ "من پێدەكەنم

چونكە پێویستە لەسەرم كە نەگریم". پۆستێكی سادە

رۆژێك شاندێكی حزبی كۆماریی ناوچەیەك دەچنە الی ئەبراهام، ئەوكاتەی سەرۆكی واڵت بوو، داوای لێدەكەن كەســـێك، كە پێیان باشە، لـــە پۆســـتێكی ســـادەی حكومی ئـــەو ناوچەیە دابنرێت. یەكێك بەناوی شاندەكە هەڵدەستێتەوە و بەشـــانوباڵی ئەو كەسەدا هەڵدەدات، كە داوا دەكـــەن ئەو پۆســـتەی پێبدرێت، تاكـــو لینكۆڵن بەمـــە رازی ببێت و دەڵێ "هیچ جۆرە رێزلێنان و پۆســـت و پایەیەك لەئاســـت رێـــز و پێگەی ئەو كەســـەدا نیە، كـــە خەڵكی شـــارەكەمانە و دەمانەوێت لەو پۆستە دایبمەزرێنیت". لینكۆڵن كە ئەم دەســـتەواژەیە دەبیســـتێ، بەبزەیەكەوە بە شـــاندەكە دەڵێ "كەسێك خاوەن ئەو رێز و تەقدیـــرە بێت و لەو پێگە بەرزەدا بێت كە ئێوە باســـی دەكـــەن، دیاریكردنی بۆ ئەو پۆســـتەی داوای دەكـــەن، زوڵمێكی گەورەیـــە لێیدەكرێت و لەكەســـایەتی ئـــەو كەمدەكاتـــەوە، بۆیـــە من

كەسێكی دیكە لە شوێنی ئەو دادەنێم".جەنەڕاڵـــە بـــۆ لینكۆڵـــن پێشـــنیاری

سەربازییەكەیلەكاتی گەرمـــەی جەنگی ناوخـــۆدا لینكۆڵن لەیەكێك لە سەركردە ســـەربازیەكانی بەناوی جەنـــەڕاڵ "جۆرج ماكلیالن" توڕە دەبێت. داوای لێـــدەكات خێـــرا راپۆرتێـــك لەبـــارەی تەواوی

سياسەت

سەرۆكی دژوارترین قۆناغی مێژوویی ئەمریكا

'ئەبراهام لینكۆڵن

مەریوان عومەر

ژماره 247 2014/9/13 27

لینكۆڵن سەركردایەتی ویالیەتەكانی باكووری كرد بۆ رێگرتن لە جیابوونەوەی ویالیەتەكان باشوور لە ئەمریكا

سياسەت

وردەكارییەكانی بەرەكانی جەنگ ئامادە بكات و بینێرێتە كۆشكی سپی. هەمان رۆژ جەنەڕاڵ راپۆرتەكە دەنێرێت و تێیدا هاتووە: هێزەكانمان دەســـتیان بەســـەر حـــەوت مانـــگادا گرتـــووە، تكایە لەبـــارەی چۆنیەتـــی مامەڵەپێكردنیانەوە فەرمانتـــان چیـــە؟ لینكۆڵنیـــش پێیـــان دەڵێـــت:

"بیاندۆشن"!!!! ئەندام كۆنگرێسە كۆسەكە

ســـوپای جەنگـــی بەرەكانـــی بارودۆخـــی ویالیەتەكانی باكـــوور لەكاتی جەنگی ناوخۆدا ســـەخت بـــوو. رۆژێـــك ئەندامێكـــی كۆنگرێس بەنـــاوی "جانســـۆن" هەســـتایە ســـەر پـــێ و پرســـیاری بەرەكانـــی جەنگی لـــە لینكۆڵن كرد و گوتـــی "دەزانـــم دركاندنـــی ئـــەم زانیاریانـــە پێچەوانـــەی پێویســـتی نهێنیبوونـــی تەواوەتی پرۆســـە ســـەربازییەكانە. بـــەاڵم مـــن بەمافی خۆمـــی دەزانـــم وەك ئەندامێكـــی كۆنگرێـــس، هەموو وردەكارییەكی بەرەكانی جەنگ بزانم". لینكۆڵـــن بـــۆ چەنـــد چركەیەك تەماشـــای ئەو ئەندامەی كۆنگرێســـی كرد، كـــە هیچ موویەك لەرووخســـاری نەهاتبوو )كۆســـە بوو( و پێی گـــوت "زۆر سەرســـامم بـــە چەناگە و ریشـــی پاكتاشـــراوت.. تـــۆ زۆر گرنگی بە ریشتاشـــین

و رێكخســـتنی رووخســـارت دەدەی"!!!! دوای ئەمە جانسۆن لە شوێنی خۆی دانیشت و یەك

وشەی تری لەمبارەوە بۆ نەگوترا. چركەساتێكی مێژوویی ژیانی لینكۆڵن

كاتێـــك لینكۆڵـــن خـــۆی ئامادە دەكـــرد بۆ واژۆكـــردن لەســـەر جاڕنامـــەی ئازادكردنـــی كۆیلـــەكان، لەو كاتەدا لینكۆڵن رووی وەرگێڕا بۆ الی وەزیـــری دارایی كابینەكەی و پێیگوت "لە كاتژمێر حەوتی بەرەبەیانەوە دەســـتەكانم دەلەرزن، هەست دەكەم دەستی راستەم توشی شـــەلەل بووە. گەر ناوم بچێتە مێژووەوە ئەوا بەهۆی ئـــەم جاڕنامەیەوەیە، كە تەواو باوەڕم پێـــی هەیـــە. كاتێـــك دەســـتەكانم دەلـــەرزن و ئـــەم جاڕنامەیە واژۆ دەكـــەم، رەنگە دواتر كە دەیبینن بڵێـــن لینكۆڵن بەدوودڵییـــەوە واژۆی كـــردووە". دوای ئەوە لینكۆڵن دەســـت دەداتە قەڵەمەكەی و دەنوســـێت "ئەبراهام لینكۆڵن" و

واژۆی دەكات. رۆژی تیرۆركردنی

14ی لـــە تیرۆركردنەكەیـــدا، لـــەرۆژی نیســـانی 1865، شـــانۆگەرییەك نمایش دەكرا، ئەبراهـــام لینكۆڵـــن حـــەزی بەم شـــانۆگەرییە نەدەكـــرد، چونكە پێشـــتریش بینیبووی. بەاڵم

بەهۆی ئـــەوەی راگەیەندرابوو، كە ســـەرۆكی ئەمریكا "لینكۆڵن" ئامادەی نمایشـــە شانۆییەكە دەبێت، لەهەمان كاتیشـــدا هاوسەرەكەی زۆر دەبێـــت. شـــانۆگەریەكە بینینـــی تامـــەزرۆی بۆیـــە لینكۆڵـــن بەناچاری ئامادەی شـــانۆیەكە دەبێـــت و دەڵێ "نەمویســـت خەڵك و بینەرانی

شانۆگەریەكە نائومێد ببن".یەكێك لە بەرپرسانی پاسەوانەكانی لینكۆڵن لـــە كۆشـــكی ســـپیدا "كۆلۆنێڵ ویلیـــام كرۆك" دەگێڕێتەوە، كە ئەو شەوەی لینكۆڵن لەماڵەوە دەرچـــووە و بەرەو شـــانۆیەكە بەرێكەوتووە، پێیگوتـــووە "خـــوات لەگـــەڵ بێت". ئـــەم جۆرە ماڵئاواییە هەســـتێكی ســـەیر الی ئەم كۆلۆنێڵە دروســـت دەكات و دەڵێ: هیچ كات ســـەرۆك لینكۆڵـــن رانەهاتبوو بـــەم شـــێوەیە ماڵئاوایی بـــكات، بەڵكو بـــەردەوام لەكاتی دەرچوونی لە كۆشـــكی ســـپی لـــەو كاتانەدا ســـاڵوی دەكرد و پێیدەگوتـــم "شەوشـــاد". بۆیـــە كۆڵۆنێل بەم جۆرە ســـاڵوكردنە تازەیەی ســـەرۆك توشی سەرســـوڕمان دەبێـــت، بـــەاڵم نازانێت كە ئەم ســـاڵوكردنە تازەیـــە، تەنیـــا یەكـــەم ســـاڵوی ســـەرۆك نیە، بەڵكـــو دواجاریـــش دەبێت بەم

شێوەیە ساڵو بكات!

28 ژماره 247 2014/9/13

4. كاك شێخەڵاڵ ئەندامی كارگێڕی لقی2 و بەرپرس����ی بەشی رێكخس����تن بوو، چەند هەڤاڵێك����ی ت����ر وەك هەڤ����اڵ میق����داد عەلی ئەندامی لق و هەڤاڵ مەهدی عەزیز ئەندامی

بەشی رێكخستن بوون.5. كاك خالید ئاژگەیی بەرپرس����ی بەشی عەس����كەری و كاك یاسین تەها ئەندامی لق و ئەندامی ئەو بەش����ە بوون، لەگەڵ چەندان

هەڤاڵی تردا.6. هەڤ����اڵ ب����ارزان م����ەال خالی����د ئەندامی كارگێڕی لقی2 و بەرپرسی بەشی راگەیاندن ب����وو، لەگەڵ چەن����د هەڤاڵێكی ت����ر لەدواییدا لەسەر راگەیاندن بەدرێژی باسیان دەكەم.

7. كاك م����ەال عەزیز مەحم����ود كارگێڕی لق����ی2 ب����وو، كاری ئی����دارە و كۆمەاڵیەت����ی دەك����رد وەك بەش����ێك و چەندانی تریش����ی

لەگەڵ دابوون.8. هەڤ����اڵ مەغدی����د ئەحمد بنەس����اڵوەیی ئەندام����ی كارگێڕی لقی2 و ئەندامی بەش����ی ت����ری كار هەن����دێ و ب����وو عەس����كەری تایبەت����ی لق����ی دەك����رد، وەك لێكۆڵین����ەوە و

سەرپەرشتیكردن.9. بەش����ی دارای����ی هەڤ����ال حەمەدەمی����ن مەالحاجی ئەندامی لق و بەرپرس����ی دارایی ب����وو، لەژێ����ر چاودێ����ری و سەرپەرش����تی بەرپرس����ی لق و چەن����د كادیرێك����ی لەگەڵدا

بوون.

لێرەدا ئەمەوێ باس����ی رێكخستنی پارتی لە س����نوری لقی2 بكەم، دوای هەڵگیرسانی مانگ����ی لەس����ەرەتای گ����واڵن، شۆڕش����ی 1976/6 تا 1988/6، كە رێكخس����تنی پارتی ب����ە چ ش����ێوەیەك دەك����را، ت����ا چ رادەی����ەك

سەركەوتوو بووە؟ك����ەس لەهەش����ت لق����ی2 كارگێ����ڕی پێكهاتبوون، كە لەپێش����ەوە باسم كردوون،

بەاڵم لێرەدا بە درێژی باسیان دەكەم.1. محەمەدی مەال قادر ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی و بەرپرسی لقی2ی پارتی و سەرپەرش����تیاری كاروباری رێكخستنەكان

و پێشمەرگە.ئەندام����ی ش����ێرە خوڕش����ید هەڤ����اڵ .2كۆمیت����ەی ناوەن����دی پارت����ی و یاریدەدەری بەرپرس����ی لقی2 و سەرپەرشتیاریی بەشی رێكخس����تنی لقی دەك����رد. هەڤاڵ ش����ێخەڵاڵ ئیبراهیم بەرپرس����ی بەشی رێكخستن بوو، هەڤاڵ میقداد عەل����ی ئەندامی لق و ئەندامی بەشی رێكخستن بوو، لەگەڵ چەند هەڤاڵێكی

تریش ئەندامی بەشی رێكخستن بوون.3. س����ەید نەجمەدی����ن یوس����فی ئەندام����ی كۆمیتەی ناوەندی و یاریدەدەری بەرپرسی لق، سەرپەرشتیاری بەشی عەسكەری بوو. هەڤ����اڵ خالی����د ئاژگەیی بەرپرس����ی بەش����ی عەس����كەری بوو و هەڤ����اڵ مەغدید ئەحمەد

ئەندامی ئەو بەشە بوو.

كارگێڕی لق بەپێی )یاس����ای پێشمەرگە( بەڕێوەدەچوو، ئەوكاتە ئەو یاسایە لەالیەن كۆمیت����ەی ناوەندی پارتی بڕیاری لەس����ەر درابوو، كە لەكۆنگرەی 5 بڕیاردرا یاسایەك ئ����ەم یاس����ایە بەراس����تی دابن����درێ، بۆی����ە گیانێكی س����ەردەمیانەی بەبەر رێكخس����تنی پێش����مەرگەدا كردب����وو. دوو كاری جمك����ی بەیەك����ەوە دەك����رد، واتە كاری رێكخس����تن و كاری س����ەربازیی، كە بەڕاس����تی، بۆ ئەو رۆژگارەی ك����ورد بەتایبەت����ی ب����ۆ پارتی و بۆ حیزبەكانی تریش، ئەم رێكخس����تنە زۆر

سەركەوتوو بوو.لە سنوری لقی2 ئەو چەند بەشە هەبوون، ك����ە لەجیات����ی )مەكتب����ەكان(ی ئێس����تای لق

بوون: 1. بەشی رێكخستن: كارەكانی رێكخستنی پارتایەتی چ لەناو پێشمەرگە یان لەدەرەوەی رێكخس����تنەكانی پێشمەرگە، هەر ئەو بەشە بەڕێوەیدەب����رد و كارەكانی ن����او پارتی لەو سەردەمەدا بەكۆمەڵ سەرپەرشتی دەكرد، هەندێك كاری تریش لەالیەن بەپرسەكانیان

كارەكانیانن ئەنجام دەدرا.2. بەشی س����ەربازی ئەویش، بەشێوەی

بەشی رێكخستن و بەشەكانی تر بوو.3. بەش����ی راگەیان����دن، لەدوای����دا زیات����ر بابەتی رۆش����نبیریی و راگەیاندن بەدرێژی

باس دەكەم.

محەمەد مەال قادر

شێخ وەسانانساڵێك لە

رێكخستنی پارتی دوای شۆڕشی گواڵن لە سنووری لقی 2

سياسەت

ژماره 247 2014/9/13 29

نــــاوخــــــــــۆ

452 قوتابخانە كرێچین و150 بینایەی وەزارەتی پەروەردەش

دەستیان بەسەردا گیراوە

30 ژماره 247 2014/9/13

لەســـەرەتای خولی چوارەمـــەوە، هیچ كاتێك هێندەی ئێســـتا رۆڵی پەرلەمان و پەیوەندی ئەو دامەزراوەیـــە لەگەڵ حكومەتدا مایەی مشـــتومڕ نەبووە، هەرچەندە بەپێی پرەنسیپە گشتییەكانی هـــەر سیســـتەمێكی پەرلەمانی یاخـــود تێكەاڵو، خەڵكـــن، هەڵبژێـــردراوی كـــە پەرلەمانتـــاران كۆمەڵێك دەسەاڵتی چاودێری فراوانیان بەسەر كاروبارەكانـــی حكومەتـــەوە هەیـــە، كـــە دەگاتە ئاستی سەندنەوەی متمانە لەكابینە وەزارییەكان، بـــەاڵم ئـــەوەی الی بەشـــێك لەچاودێـــران جێی ســـەرنج و تێڕامانـــە پەیوەندی نێـــوان پەرلەمان و حكومەتـــی هەرێمـــی كوردســـتانە، كـــە بەالی

بەشێكیانەوە پەیوەندییەكی ئاڵۆزە.و پەرلەمـــان نێـــوان دروســـتی پەیوەنـــدی حكومەت بە چ شـــێوەیەكە؟ بەبڕوای یاساناسان پێویســـتە پەرلەمان و حكومەت لەهەماهەنگی و پەیوەندییەكی باشـــدا بن لەگەڵ یەكتر، بەاڵم ئەو هەماهەنگییە لەسەر بنەمای ئەوە نەبێت پەرلەمان كاری خۆی نەكات و چاودێری حكومەت نەكات، بەڵكـــو هەماهەنگییەك ببێـــت بەهۆیەوە هەردوو دەســـەاڵتەكە بەباشترین شێوە كارەكانی خۆیان

ئەنجامبدەن.عیزەت سابیر پەرلەمانتاری یەكێتی و ئەندامی لیژنەی وزە و سامانە سروشتییەكانی پەرلەمانی كوردســـتان، جەخت لەوە دەكاتـــەوە، كە لەدوو هەفتەی رابردوودا تەشـــەنوج بەپەیوەندییەكانی نێـــوان حكومەت و پەرلەمانەوە دیار بووە. وەك خـــۆی دەڵێـــت "كاری پەرلەمانتـــاری دەكرێـــت و حكومـــەت دەڵێ ئـــەوە كاری پەرلەمـــان نییە، پەرلەمانیـــش تێبینـــی خـــۆی لەســـەر كارەكانی حكومەت دەردەبڕێـــت، ئێمە بەڵێنمان داوە وەك پەرلەمـــان و حكومـــەت هـــاوكار و هەماهەنگـــی

یەكتر بین".هاوكات، كاردۆ محەمەد، یاساناس و ئەندامی خولـــی پێشـــووی پەرلەمـــان لە لیســـتی گۆڕان، پێیوایە یەكێك لەگرفتەكانی هەرێمی كوردستان بەدامەزراوەییكردنـــی كێشـــەی كـــە ئەوەیـــە،

دامەزراوەكانـــی هەیـــە، لەمبارەیـــەوە دەڵێ "ئەو گرفتـــە كاریگـــەری هەیـــە لەســـەر رێكخســـتنی شـــێوازی پەیوەندی نێوان دامەزراوەكان" بەاڵم ناوبراو ئـــەو رووداوانـــەی لەســـەرەتای خولی چوارەمەوە روویانداوە بەئیجابی وەســـفدەكات ئـــەو بارودۆخـــە "بەلەبەرچاوگرتنـــی و دەڵـــێ نائاســـاییەی هەرێـــم پێیدا تێپـــەڕ دەبێت، ئەوەی بەســـەرەتایەكی دەیبینیـــن چـــوارەم لەخولـــی ئیجابـــی دەزانم بۆ رێكخســـتنی پەیوەندی نێوان دامـــەزراوەكان لەســـەر بنەمـــای هاوســـەنگی و پاراســـتنی ســـەربەخۆیی ئـــەو دامەزراوانـــە و لێكجیاكردنـــەوەی سیســـتەمی پەیڕەوكردنـــی

دەسەاڵتەكان".ئەمـــە لەكاتێكدایە لەچەنـــد رۆژی رابردوودا گفتوگـــۆی تونـــد لەنێوان بەرپرســـانی حكومەت سروشـــتییەكانی ســـامانە وزەو لیژنـــەی و پەرلەمان لەبـــارەی دیاریكردنـــی نرخی بەنزین و چاودێریكردنـــی كوالیتیەكـــەی هاتـــە ئاراوەو سەرئەنجام كۆبوونەوەكان بێ ئەنجام كۆتاییان هـــات و حكومـــەت تاكالیەنە بڕیـــاری خۆی لەو

بارەیەوە دا. مەولـــود باوەمـــوراد وەزیـــری هەرێـــم بـــۆ كاروبـــاری نێـــوان حكومـــەت و پەرلەمـــان، ئەو پەیوەندییـــە بەپەیوەندییەكـــی "نۆرماڵ" وەســـف دەكات و دەڵـــی "ئـــەو كێشـــانەش هـــەر دەبـــن، تەنها كێشـــەی نەوت و گاز نییە، كێشـــەی تر و بارودۆخی تر دێنە پێش. پەیوەندیەكە لەپرســـی نەوت و گاز نەگەیشـــتنە روئیای هاوبەش، بەاڵم حكومـــەت بڕیـــاری خـــۆی داوە و پەرلەمانیش ئەوەنـــدەی پێیكـــراوە هەوڵـــی خـــۆی داوە". ئەو وەزیرە بۆ ســـڤیل جەخت لـــەوە دەكاتەوە "گەر بابەتەكـــە نەچێتـــە بابـــی ملمالنێی سیاســـییەوە،

وەكـــو دوو دامـــەزراوە كێشـــە لەنێوانیاندا نییە، لەماوەی چەند مانگی رابردوودا چەند وەزیرێك و بەرپرســـێك چوونەتە پەرلەمان و بەشـــداری ســـێ تائێســـتاش كـــردووە، دانیشـــتنەكانیان كۆبوونـــەوە لەنێوان ســـەرۆكایەتی حكومەت و

سەرۆكایەتی پەرلەمان ئەنجامدراوە".الی خۆیـــەوە كەمال رەئـــوف، رۆژنامەنوس و چاودێـــری سیاســـی، پێیوایە ئـــەو پەیوەندییە باشەی ئێستا لەنێوان پەرلەمان و حكومەت هەیە بۆ نەبوونی ئۆپۆزســـیۆن دەگەڕێتەوە ئەو دەڵێ "ئێستا ئۆپۆزســـیۆن نەماوە و هەموو الیەنەكان بەشدارن لەحكومەتدا، ئەمە وایكردووە جۆرێك لەتەبایـــی لەنێـــوان حكومـــەت و پەرلەمانتـــاران دروســـت بێـــت". هەروەها باس لـــەوەش دەكات "ئێستاش ســـەرۆكایەتی پەرلەمان الی الیەنێكی ئۆپۆزســـیۆنی پێشـــووە، بۆیـــە پەرلەمانەكانـــی ئۆپۆزســـیۆنی پێشوو بەشێوەیەكی لەسەرخۆتر

مامەڵە دەكەن".ئـــەو بۆچوونـــی هەمـــان محەمـــەد كاردۆ رۆژنامەنوســـەی هەیە و دەڵێ "لەخولی پێشـــتر بەحوكمی ئەوەی دوو جەمســـەری ئۆپۆزسیۆن و دەســـەاڵت هەبوو جۆرێك لەلێكدابڕان هەبوو، ئـــەو كات الیەنێك ئینســـجامێكی زۆری هەبوو، الیەنەكـــەی تریـــش جەمســـەرگیرییەكی توندی هەبـــوو، بەاڵم ئەوەی خولی چوارەم جیاوازترە، بـــەرای مـــن خولـــی پێشـــووتر پەیوەندییەكـــی

نائاسایی بوو".دوای ســـەرهەڵدانی قەیرانـــی ســـوتەمەنی و لێدوانە توندەكانی پەرلەمانتاران و بەرپرســـانی حكومەت لەو بارەیەوە، مەترســـی ئەوە دەكرێت ئەو قەیرانە كاریگەری بەسەر ئەدای پەرلەمانەوە جێبهێڵێـــت و ئـــەو دامەزراوەیە لەدەســـەاڵتێكی چاودێـــرەوە ببێتە دامەزراوەیەكـــی گوێڕایەڵ و

دەستەمۆی حكومەت.بـــەاڵم عیـــزەت ســـابیر، بـــەدووری دەزانێت ئـــەو قەیرانـــە كاریگـــەری درێژخایەنی لەســـەر پەیوەندی حكومەت و پەرلەمان هەبێت و دەڵێت "بارودۆخەكـــە ئاســـایی دەكرێتـــەوە، بـــەاڵم من ئـــەوە بەخاڵێكی باش دەبینـــم، چونكە پەرلەمان پەیامێكـــی بەحكومەت داوە، كە چاودێری وردی

ناوخۆ

پەیوەندی نێوان حكومەت و پەرلەمان تا چەند پەیوەندیەكی تەندروستە؟

"حكومەت دەیەوێت هەژموون بەسەر پەرلەماندا بكات"

سەروەر ساڵەیی

ژماره 247 2014/9/13 31

بەدڵنیاییـــەوە بۆیـــە و دەكات ئیشـــوكارەكانی شـــێوە بەباشـــترین هەوڵـــدەدات حكومـــەت

حوكمڕانی بكات".لـــەوە جەخـــت حكومەتیـــش وەزیرەكـــەی دەكاتـــەوە كە "حكومـــەت دەزگایەكـــی تەنفیزی گەورەیە و پەرلەمانیش دەســـەاڵتێكی گەورەیە، كـــە چاودێری لەســـەر ئەو دەزگایـــە دەكات، بێ بوونی دەزگایەكی تەنفیـــزی پەرلەمان ناتوانێت كاری خۆی بكات، بۆیە ئەگەر لێكتێنەگەیشتنیش لەنێوانیـــان هەبێـــت، نابێـــت بگەنە خاڵـــی لەیەك بچـــڕان. دەبـــێ رەچـــاوی كاری یەكتـــر بكەن و

دەستوەرنەدەنە كاری یەكتر".هاوكات كەمال رەئوف بەپێویســـتی دەزانێت خۆیانـــدا لەنێـــوان پەرلەمـــان و "حكومـــەت بەشـــێوەیەك مامەڵە بكەن، كە هێندەی بەشوێن شـــكاندنی یەكترەوە بن، بەشـــوێن ئـــەوەوە بن پڕۆژە یاســـای باش پێشـــكەش بكەن و بەدوای كەموكوڕییەكاندا بگەڕێن و پەرلەمان پردێك بێت بـــۆ گەیاندنی داخوازییەكانی خەڵك بۆ حكومەت و حكومەتیش لەژێر چاودێری پەرلەماندا بێت".

بەشـــێك لەچاودێران مەترســـی خۆیان لەوە نیشـــاندەدەن، كـــە حكومـــەت وەك دەســـەاڵتی بەســـەر خـــۆی هەژموونـــی جێبەجێكـــردن پەرلەماندا بســـەپێنێت، دوو كۆبوونەوەی دوایی نێـــوان پەرلەمانتـــاران و ســـەرۆكی حكومەتیش بەنمونـــە دەهێننەوە، كە نێچیرڤان بارزانی خۆی

لەپەرلەمانتاران توڕە كردووە.گـــۆڕان پێشـــووی پەرلەمانتارەكـــەی نایشـــارێتەوە، كە حكومەت دەیەوێت هەژموونی خۆی بەســـەر پەرلەماندا بســـەپێنێت. لەمبارەوە دەیانەوێـــت دەســـەاڵتەكان "هەمـــوو دەڵـــێ هەژموونی خۆیان بەســـەر دەســـەاڵتەكانی تردا بســـەپێنن، بەتایبەتـــی دەســـەاڵتی جێبەجێكردن، كـــە هەوڵدەدات دەســـەاڵتی رەهـــای هەبێت یان دەســـەاڵتەكانی هەمـــوو بەســـەر دەســـەاڵتی تـــردا هەبێـــت، بـــەاڵم پرەنســـیپی دەســـتووریی بـــۆ ســـنورێك دەســـەاڵتەكان جیاكردنـــەوەی

دەسەاڵتەكانی حكومەت دادەنێت". ســـەرۆكی توڕەبوونـــی لەبـــارەی عیـــزەت حكومـــەت لەپەرلەمانتاران دەڵێـــت "كۆبوونەوە وەفـــدە ئـــەو ئاســـتی لەســـەر قســـەكردن و بااڵیانـــە ئەتەكێتـــی تایبەت بەخۆی هەیـــە، ناڵێم ئـــەوەی پەرلەمانتاران كردوویانـــە خراپە، بەاڵم پەرلەمانتاریـــش وەاڵمـــی پێویســـتی ســـەرۆكی حكومەتـــی داوەتـــەوە، مومكینـــە هەندێـــك جار لێكتێنەگەیشـــتن رووبدات، بەاڵم بڕواناكەم ئەوە كاریگەری بخاتە ســـەرپەیوەندییەكانی پەرلەمان

و حكومەت".هەرچی مەولود باوەمورادە دووپاتیدەكاتەوە لەمـــاوەی كاركردنیدا وەك وەزیر، دركی بەهیچ نیاز و هەوڵێكی بەرپرسانی حكومەت نەكردووە بۆ سەپاندنی هەژموونی دەسەاڵتی جێبەجێكردن

بەسەر پەرلەمان و پەراوێزخستنی، دەشڵێت "بۆ خـــوا و ئاســـوودەكردنی ویژدانی خـــۆم دەڵێم، بـــڕوا بكە مـــن لەبیرم چووبوو پێویســـتە لەگەڵ بـــەاڵم كاك نێچیرڤـــان پەرلەمـــان كۆببینـــەوە، خـــۆی دوو جار بەبیـــری هێناومەتەوە و داوای

لێكردووم سەردانی پەرلەمان بكەین".هەروەها كەمال رەئوف دەڵێت "سەرۆكی ئەم كابینەیە هەمان ســـەرۆكی كابینەكانی پێشووی حكومەتـــە، واتـــا هەمـــان كەســـایەتی و هەمـــان بیروبۆچوونـــە، لەبەر ئەوە ئاســـان نییە بۆ ئەو تەفەهومی ئەوە بكات پێشـــتر پەرلەمان هەمیشە ئەشـــهەدوبیلالی بـــۆ كارە بـــاش و خراپەكانـــی كـــردووە، كەچـــی ئێســـتا پەرلەمان بانگهێشـــتی بـــكات و لێپێچینـــەوەی لەگەڵـــدا بـــكات، بـــەاڵم وردەوردە گوێی دەســـەاڵت رادێت و شل دەبێت

بۆ پێشنیارەكانی پەرلەمان".

لەم دواییانەدا لەسەر پرسی نرخ و چاودێری كوالێتی بەنزین پەیوەندی حكومەت و پەرلەمان گرژی تێكەوت

ناوخۆ

"گرفتەكە دامەزراوەیینەبوونی

دامودەزگاكانی حكومەتە"

32 ژماره 247 2014/9/13

452 قوتابخانە كرێچین و 150 بینایەی وەزارەتی پەروەردەش دەستیان بەسەردا گیراوە

رێكخراوێك 101 كێشە و گرفت دەخاتە بەردەم وەزیری پەروەردە

ناوخۆ

400 قوتابخانە بیناكانیان لەگڵ و قوڕ

دروستكراون

1338 قوتابخانە میوانن و لەبینایەی

خۆیاندا نین

لەچوار ساڵی رابردوو نزیكەی 51 هەزار قوتابی

لەخوێندن دابڕاون

ژماره 247 2014/9/13 33

ئەنستتیوتی )پەی( بۆ پەروەردە و گەشەپێدان لەنامەیەكدا 101 كێشە و گرفتی كەرتی پەروەردە بـــۆ وەزیـــری پـــەروەردەی حكومەتـــی هەرێمی كوردســـتان ئاشـــكرادەكات. لەبـــارەی هۆكاری نوســـینی نامەكەشـــی دەڵێ "ئەگـــەر دەتانەوێت ئەم چوار ســـاڵە حەساوە بن، دڵتان بەوە خۆش نەبێت كـــە بوون بەوەزیری پـــەروەردە، چونكە بەڕێزتان نەچونەتە وەزارەتێكی سیســـتەماتیكی پێشـــكەوتوو و رێكوپێـــك، بەڵكو چونەتە ســـەر خانەیەكـــی وێـــران كـــە خەریكـــە داروپـــەردوی بەســـەر یەكدا بڕمێت. خۆ ئەگـــەر بۆ خزمەت و خەمـــی پـــەروەردەش چـــوون، ئـــەوا دڵتان زۆر خۆش بێت، چونكە ئەوەی بەئێوە دەكرێت وەك وەزیری پەروەردە لەم شوێنە گرنگەدا، هیچ كام

لەوەزیرەكانی تر ناتوانن بیكەن".لەبەشـــێكی نامەكەدا نوسراوە: بەپێی ئاماری مامۆســـتا )119.636( پـــەروەردە وەزارەتـــی لەســـنوری هەیـــە خوێنـــدكار )1.673.760( و وەزارەتـــی پەروەردەدا هەیە. واتە نزیكەی لەناو

هەموو ماڵ و خێزانێكدا ئامادەبوونتان هەیە.گۆڤاری )سڤیل( لەم راپۆرتەدا چەند گرفتێكی كەرتی پەروەردە باڵودەكاتەوە، كە لەچوارچێوەی 101 كێشـــەكەی ئەم نامەیەی ئەنیستتیوتی پەی

بۆ وەزیری پەروەردە ئاماژەیان پێدراوە. نەبوونـــی یاســـای )پـــەروەردە و خوێندن(

لەهەرێمی كوردستانبەداخـــەوە لەهەرێمی كوردســـتاندا تائێســـتا یاسای پەروەردە نیە، كە سیاسەتی پەروەردەیی هەرێم و فەلسەفەی پەروەردەی تێدا جێكرابیتەوە و سەرجەم بوارەكانی پەیوەندیدار بە پەروەردە بگرێتەخۆی. ئەو یاســـایەی ئێســـتاش بەركارە، یاســـای ژمارە )1( ی ســـاڵی )1992(ە و لەساڵی )2006(یش بەیاســـای ژمـــارە )15( هەموارێكی كراوە، ئەمە یاسای وەزارەتی پەروەردەیە، نەك

یاسای پەروەردە.لەخولی سێیەمی پەرلەماندا لیژنەی پەروەردە یاســـایەكیان رەشنوســـی بـــااڵ خوێندنـــی و ئامادەكـــرد، كە نزیكەی ســـالێك خەریكی بوون، بـــەاڵم بەداخـــەوە یاســـاكە لەپەرلەمان پەســـەند نەكرا. هیوادارم ئەم خولەی پەرلەمان كاری جدی لەســـەر بكەن و ئەركی سەرشانی بەڕێزیشتانە

كە بەدواداچوونی وردی بۆ بكە.. كەمیی بودجەی وەزارەتی پەروەردە

بودجـــەی پەســـەندكردنی لەكاتـــی ســـااڵنە هەرێمی كوردســـتاندا وەك پێویست حیساب بۆ وەزارەتـــی پەروەردە نەكراوە، ئـــەو بودجەیەی بـــۆی تەرخانكـــراوە لەگـــەڵ هیچ ســـتانداردێكدا ناگونجێت. نزیكەی 95%ی بودجەی وەزارەت بۆ موچە دەڕوات. تەنها 5%ی بۆ كاروبارەكانی تری دەمێنێتەوە، كە زۆر كەمە. ئەمەش هۆكارێكە بۆ

ئەوەی كە پەروەردە توشی شكست بێت. رەوشی قوتابخانەكانی كوردستان

خوێنـــدكاران ژمـــارەی بـــەراوردی بەپێـــی لەگەڵ ژمارەی قوتابخانـــەكان، بینای قوتابخانە لەهەرێمدا كەمە. هەرچەندە لەكابینەی شەشەمدا لە بودجەی هەردوو ســـاڵی 2010 و 2011 بڕی )150( ملیـــار دینـــار بۆ هەڵمەتی دروســـتكردنی قوتابخانە تەرخانكرا. بەاڵم لەكابینەی حەوتەمدا تەنانـــەت یەك تاكە ژووریش بـــۆ قوتابخانەیەك دروســـت نەكـــرا و بودجەكەشـــكە )300( ملیار دینار دەكات، نازانرێت چی بەســـەرهات. سااڵنە 50 هەزار خوێنـــدكارە زیاد دەكات، بۆیە جگەلە حاڵەتە ئاســـاییەكە، قوتابخانەی ترمان پێویستە. هـــەر بە پێی ئامارێكی فەرمیی خودی وەزارەتی

پەروەردە دەوامی قوتابخانەكان بەم جۆرەیە: 2217 دەوام، یـــەك قوتابخانـــەی 4382قوتابخانـــەی دوو دەوام، 133 قوتابخانەی ســـێ دەوام، 2 قوتابخانەی چوار دەوام. كۆی گشـــتی ســـەرجەمی قوتابخانـــەكان دەكاتـــە 6734. لەو ژمارەیەش )452( قوتابخانەیە لەبینای كرێدان، كە هیچ مەرجێكی قوتابخانە و شوێنی خوێندنیشیان تێدا نیە. هەر لەم ژمارەی قوتابخانەكاندا، 1338 قوتابخانـــە میوانن، بینـــای تایبەتی خۆیان نیە و لەبینـــای قوتابخانەیەكـــی تـــر یـــا فەرمانگەیەكی تردان. نزیكەی 400 قوتابخاش بیناكانیان لە گڵ و قوڕ دروســـتكراوە، كە زستانان كێشەی دڵۆپە و مەترســـی رووخانیان هەیە. لەكاتێكدا نزیكەی 150 بینایەی وەزارەتی پەروەردە لەالیەن حزبە دامودەزگاكانـــی و رێكخـــراو و سیاســـیەكان ترەوە دەســـتیان بەســـەردا گیراوە. نزیكەی 20 بینـــای دیكەش لەالیەن قوتابخانـــە ئەهلیەكانەوە

بەكاردەهێنرێن.هـــەر بەپێـــی ئامـــاری وەزارەتی پـــەروەردە، نزیكـــەی 600 الدێ بـــێ قوتابخانەن. جگەلەوەی لەڕووی ژمارەی مامۆســـتا و پێداویســـتیەكانی تـــرەوە و قوتابخانـــەی الدێكان وەك شـــارەكان لەجـــۆرەكان بەجۆرێـــك نەكـــراوە و ســـەیری پشـــتگوێ خـــراون. لەكاتێكـــدا لەالدێكاندا 3278

قوتابخانە هەن. فرۆشتنی بیناو موڵكی پەروەردە

وەزارەتـــی پەروەردە كۆمەڵێـــك بیناو موڵكی هەیە، پێویستە بپارێزرێن و دەستیان پێوەبگیرێت و نـــۆژەن بكرینـــەوە. نابێت لەژێـــر هیچ بیانو و پاساوێكدا بفرۆشرێن، چونكە ئەمە زیانی گەورە بەر پەروەردە دەگەیەنێـــت. چەند حاڵەتێكی لەم شـــێوەیە لەســـلێمانی و هەلێـــر و رانیـــە و چەند شوێنێكی تر روویانداوە. پێویستە بەرێزتان زۆر بە توندی بەگژ ئەم دیاردانەدا بچنەوە و رێگری

لەو بازرگانە چاوچنۆكانە بكەن. زۆری ژمارەی خوێندكار لە پۆلێكدا

بەپێـــی سیســـتەمی تـــازەی خوێنـــدن دەبێت هـــەر پۆلێـــك لـــە )15-40( خوێنـــدكاری زیاتـــر

تیادا نەبێت. بەاڵم لەكوردســـتان ئەم ستانداردە جێبەجێ نەكراوە، پۆل هەیە 60-70 خوێندكاری تێدایە، ئەمەش فەوزا لەپۆلدا دروســـت دەكات و

مامۆستا ناتوانێت بەسەر وانەكەدا زاڵبێت. نەبوونی توێژەری كۆمەاڵیەتی

بەپێی سیستەمی تازەی خوێندن دەبێ هەموو قوتابخانەیـــەك توێژەرێكـــی كۆمەاڵیەتی هەبێت. بـــەاڵم ئەوەی مایـــەی نیگەرانییە لەكوردســـتاندا 6734 قوتابخانە هەیە، كەچی تەنها تەنها )1770( توێـــژەر دامەزرێنـــراون. واتە نزیكـــەی )5000( قوتابخانـــە بـــێ توێـــژەرن! ئەمـــەش كاریگەری خراپی بەسەر گیروگرفتی كۆمەاڵیەتی قوتابیان

و رەوشی خوێندن بەگشتی دەبێت. وازهێنان لە خوێندن

دیـــاردەی وازهێنـــان لەخوێنـــدن دیاردەیەكی خراپ و مەترســـیدارە لەهەرێمی كوردســـتاندا، بەپێـــی ئامارەكانی خـــودی وەزارەتی پەروەردە لـــەم چوار ســـاڵەی دواییدا وازهێنـــان لەقۆناغی

بنەڕەتیدا )1-9( بەم جۆرە بووە:11.596 خوێندار لـــە 2010-2011 لەخوێندن 2012-2011 لـــە خوێنـــدار 14.109 دابـــڕاون.

لەخوێنـــدن دابڕاون. 13.805 خوێندار لە 2012-2013، هەروەهـــا 11.057 خوێنـــدكار لە 2013-

.2014ئەمـــە جگـــە لەئامادەییـــەكان و جگەلەوانەش كە هـــەر پەیوەندیـــان بەخوێندنـــەوە نەكردووە. ئەمـــە كاری وەزارەتی پەروەردەیە لەگەڵ الیەنە پەیوەندیدارەكانـــی تردا هەوڵـــی بنەبڕكردنی، یا

النیكەم كەمكردنەوەی بدات. قوتابخانە ئەهلی و ناحكومیەكان

بەفەرمـــی لەالیـــەن وەزارەتی پـــەروەردەوە رێگـــە بەژمارەیـــەك قوتابخانەی ئەهلـــی )بیانی و نێودەوڵەتـــی و خۆماڵـــی( دراوە و بەمۆڵـــەت پەرلەمانـــی )2012(دا لەســـاڵی كراونەتـــەوە، كوردســـتان یاســـای ژمـــارە )14(ی تایبەت بەو قوتابخانانـــە دەركـــرد، تائێســـتا بە پێـــی ئاماری وەزارەت نزیكـــەی )264( قوتابخانـــەی ئەهلـــی هـــەن، بەاڵم ئەوەی تێبینی دەكرێت لەزۆربەیاندا نـــە یاســـا و نـــە رێنمایـــی جێبەجـــێ ناكرێـــت، لەپرۆگرامـــی خوێنـــدن و كرێی خوێنـــدكاران و بینـــاو رێوشـــوێنەوە، هەندێكیشـــیان ئەجینـــدای تایبەتی خۆیان هەیە و دەیانەوێت لەكوردستاندا جێبەجێـــی بكـــەن. ئەمـــەش ئەركـــی وەزارەتـــی پەروەردەیـــە دەبێت بە یاســـا و رێنمایی رێكیان

بخات و رێگە بەپێشێلكاریەكانیان نەدات.

ناوخۆ

بیالل سەعید

600 الدێ بێ قوتابخانەن

34 ژماره 247 2014/9/13

ناوخۆ

گرفتی دامەزراندنپێویستە لەپرۆسەی دامەزراندنی مامۆستایاندا پـــەروەردە لەپـــاڵ بەڕێوەبەرایەتی ئاماردا رۆڵی زیاتـــری هەبێـــت و خـــۆی بڕیار بـــدات. چونكە پەروەردە خۆی دەزانێت زیاتر چ پســـپۆرییەكی پێویستە. سااڵنە ئەو پلە وەزیفیانەی دادەمەزرێن لەكاتـــی خۆیان زۆر زیاتـــر دوادەكەون و وەك پێویست سودیان لێنابینرێت. پسپۆرییەكان وەك پێویســـت نیـــن و بەپێی پێداویســـتی پـــەروەردە

دامەزرێن. نەبوونی خولی راهێنان بۆ مامۆستایان

یەكێكــــە مامۆســــتایان خۆرۆشــــنبیركردنی سیســــتەمی بەهێزبوونــــی لەكۆلەكەكانــــی پەروەردەی هەر واڵتێك، بەتایبەت بۆ هەرێمی كوردستان گرنگیی تایبەتی خۆی هەیە، چونكە سیســــتەمی خوێنــــدن و پرۆگرامەكان گۆڕاون. بەاڵم مامۆســــتایان هەمان مامۆستای جارانن، بێگومان ئەمەش بەیەكدادان دروستدەكات و نە مامۆستاكان لەئەركی خۆیان سەركەوتوو دەبن و نە سیستەمەكە وەك پێویست بەڕێوەدەچێت و نە پرۆگرامەكەش وەك پێویست دەخوێنرێت. لەئەنجامیشــــدا خوێنــــدكاران زەرەرمەند دەبن. دەبــــێ وەزارەت بەشــــێوەیەكی بەردەوام خول

بۆ مامۆستایان بكاتەوە.دەرماڵــــەی و موچــــە لــــە جیــــاوازی

مامۆستایانتائێستا بەپێی سیســــتەمی موچە لەهەرێمی كوردســــتاندا جیــــاوازی لەموچــــە و دەرماڵەی مامۆســــتایاندا هەیە، ئەمەش ناڕەزایی لەالیەن

هەرچەنــــدە لێكەوتۆتــــەوە. مامۆســــتایانەوە كوردســــتان مامۆســــتایانی یەكێتــــی دەمێكــــە بەدوای چارەســــەر كردنی ئەم كێشــــەیەوەیە،

بەاڵم هێشتا وەك خۆی ماوەتەوە. شكاندنی كەسایەتی مامۆستا

وەك بەداخــــەوە كوردســــتان لەهەرێمــــی پێویست رێز لەمامۆستا نەگیراوە و پێداویستی و ئیمتیازاتــــی بۆ دابین نەكراوە، موچەی وەك پێویســــت نیــــە، بۆیە لــــەدوای دەوام بەناچاری پەنــــا بۆ پیشــــەو كارێكی تر دەبــــات بۆ بژێوی ژیانــــی. لەگەلێك كاتیشــــدا دەبینین كەســــایەتی دەشــــكێندرێت. لەقوتابخانەكانــــدا مامۆســــتا هەمــــان ئــــەو توندوتیژییەی لەالیــــەن هەندێك مامۆســــتاوە بەرامبەر بەخوێندكاران دەكرێت،

پێچەوانەكەیشی هەیە. هەڵسوكەوتی هەندێك لەمامۆستایان

تائێســــتا هەڵســــوكەوتی هەندێك مامۆســــتا وەك ســــەردەمی پێشــــوو و ماوەتــــەوە و هیچ گۆڕانێكــــی بەســــەردا نەهاتــــووە، توندوتیــــژی بەرامبــــەر بەخوێنــــدكاران دەنوێنــــن. ئەمــــەش یەكێكــــە لــــەو هۆكارانــــەی وادەكات خوێنــــدن لەبەرچــــاوی خوێنــــدكاران ناشــــیرین بێــــت و لێی دووربكەونــــەوە و ئارەزوویــــان نەمێنێت. پێویســــتە رێوشــــوێنێك بــــۆ چارەســــەری ئەم

گرفتە دابنرێت. نەبوونی كۆنگرەی پەروەردەیی

و جیاجیــــان گرفتــــی زۆرن، گرفتــــەكان پێویستە پۆلێن بكرێن، لەدوای كۆنگرەی ساڵی 2007ەوە، ســــەرباری ئــــەم هەمــــوو كێشــــانە، پەروەردە كۆنگرەیەكی نەبەســــتووە. نازانرێت چەنــــد لەراســــپاردەكانی كۆنگــــرەی رابــــردوو جێبەجێكــــراون و چەندیــــان مــــاون. چەندیــــان گونجــــاو و چەندیان نەگونجاو بوون، چەندیان پێشــــێلكراون و هــــۆكاری چــــی بــــووە؟ ئەمانە هەمــــووی گرفتــــن و تەنها لەكۆنگــــرەدا دەبێت تاوتــــوێ بكرێــــن و بڕیاریــــان لەســــەر بدرێت. ئالیەتی بەڕێوەچوون و شێواز و تایبەتمەندێتی كۆنگرەكەش پێویستی بەچاوپێداخشاندنەوە و

گۆڕانكاری هەیە.

دیاردەی توندوتیژیمایـــەی خۆشـــحاڵیە لـــەم ســـااڵنەی دواییـــدا بەبڕیار دیاردەی لێدانی منااڵن لەقوتابخانەكاندا قەدەغەكـــراوە، بـــەاڵم هێشـــتا بوونـــی هەیـــە و لەهەندێـــك قوتابخانـــەدا دەبینرێـــت. چونكە هیچ رێكارێك بۆ جێگرەوەی توندوتیژی دەستنیشان نەكـــراوە. بـــۆ نمونـــە بەپێـــی راپرســـیەك كـــە رێكخراوی مناڵپارێزی كوردستان كردوویەتی:

42%ی منـــااڵن لەقوتابخانەكانـــدا توندوتیژی جەستەییان بەرامبەر ئەنجامدراوە

66.7%ی منـــااڵن لەقوتابخانەكاندا توندوتیژی دەروونی زارەكیان بەرامبەر ئەنجامدراوە

دەروونـــی توندوتیـــژی منـــااڵن 53.8%ی نازارەكیان بەرامبەر ئەنجامدراوە

28%ی منـــااڵن مامەڵـــەی خراپـــی سێكســـی زارەكیان بەرامبەر ئەنجامدراوە

6.0%ی منـــااڵن مامەڵـــەی خراپـــی سێكســـی نازارەكیان بەرامبەر ئەنجامدراوە

10.1%ی منـــااڵن مامەڵـــەی خراپی سێكســـی كرداریان بەرامبەر ئەنجامدراوە

ئەگەر ئەم ئامارە راســـت بێت، كارەســـاتێكی گەورەیـــە، ئەمـــە گرفتێكە و ئەركی سەرشـــانی

وەزارەتە بەجدی بەدوایدا بچێت. خۆكوشتنی خوێندكار

یەكێك لەو گرفتە ترســـناكانەی رووبەڕووی پەروەردە بۆتەوە خۆكوشتنی خوێندكارانە، لەم دواییانە زیادی كردووە و ســـااڵنە ئەم حاڵەتانە دەبیســـتین و راگەیاندنەكانیـــش باســـی دەكەن. ئەگەر هۆكارەكەیشـــی پـــەروەردە نەبێت، بەاڵم یەخەی پەروەردە دەگرێتەوە، چونكە لەهەندێك كاتدا بەهۆی دەرنەچوون یا كەمی نمرە یا لێدان

و توندوتیژی مامۆستاوە خۆیان دەكوژن. كەمی میالك و زۆری مامۆستا

وەك لەقوتابخانەكانـــدا مامۆســـتا میالكـــی پێویست نیە، سەرباری ئەوەی سااڵنە ژمارەیەكی كەچـــی دادەمەزرێندرێـــن، مامۆســـتا بەرچـــاو لەگەلێك شـــوێندا میالك كەمـــە، لەكاتێكدا ئەگەر ســـتانداردێكی نێودەولەتـــی لەبەرچـــاو بگریـــن، رێـــژەی مامۆســـتا لەهەرێمـــدا زۆرە. بـــۆ نمونە لەتوركیا هـــەر مامۆســـتایەك )25( خوێندكاری بەردەكەوێت، بەالم لەهەرێمی كوردســـتان هەر مامۆســـتایەك )17( خوێنـــدكاری بەردەكەوێت.

كەچی هێشتا الی خۆمان مامۆستا كەمە!هەرێمی كوردستان كە )119.636( مامۆستای هەیە، پێمانوایە رێژەیەكی كەم نیە! بەاڵم هۆكاری ئـــەوەی كـــە هەندێـــك قوتابخانـــە بەدەســـت بێ مامۆستایی و كەمی مامۆستاوە دەنالێنن ئەوەیە كـــە ناڕێكـــی لەدابەشـــكردنی مامۆســـتادا هەیە. قوتابخانە هەیە رێژەی مامۆســـتاكانی هیچی لە ژمـــارەی قوتابیەكانی كەمتر نیـــە، قوتابخانەش هەیە بە 700 خوێندكارەوە تەنیا 10 مامۆســـتای

هەیە!

قوتابخانە هەیە هێندەی ژمارەی قوتابیەكانی

مامۆستای هەیە، قوتابخانەی تریش بە 700 خوێندكارەوە

تەنیا 10 مامۆستای هەیە!

ژماره 247 2014/9/13 35

كۆمەاڵیەتی

"قسەی خەڵك" ژیانی زۆر كەسی وێران كردووە

36 ژماره 247 2014/9/13

خســـتۆتە كەســـێكی هـــەر بژێـــوی خـــوا كارێكـــەوە، بەاڵم ئەو جۆرە پیشـــە و كارانەی زیاتر سەرنجڕاكێشـــن، ئەوانەن كە پەیوەندیان بە مردن و پرسە و ماتەمی خەڵك، یا زەماوەند ئامادەكـــردن خەڵكەوەیـــە. خۆشـــیگێڕانی و و نوســـینی ســـەر كێلـــی گـــۆڕەكان وەك هەر پیشەیەك، سەرچاوەی بژێوی ژیانی خەڵكانێكە، كە زۆر جار بە تانـــەوە پێیاندەگوترێت "نانیان لـــە مردن و ماتەمی خەڵك دایە". ســـڤیل "خالید عەبدولڕەحمان"ی دواند، كە خۆشنوســـی سەر

كێلی قەبرە.بەتـــەواوی دیارنییـــە كـــەی و لەكـــوێ بـــۆ یەكەمجـــار كێلی گۆڕ دروســـت كـــراوە، بەاڵم مێژوونوسان باس لەوە دەكەن، كە رازاندنەوەی گۆڕ مێژووەكەی بۆ ســـەردەمی فیرعەونەكانی واڵتی میسر دەگەڕێتەوە، هەرچەندە ئەوكاتیش رازاندنـــەوەی گۆڕ تەنها بۆ بنەماڵەی پاشـــا و فیرعـــەون و خـــاوەن پلـــەكان بـــووە و خەڵكی

ئاسایی تەنانەت گۆڕیشیان نەبووە.خالد عەبدولڕەحمان زیاتر لەبیســـت ســـاڵە خەریكی كاری خۆشنوســـیە و پانزە ساڵیشـــە كێلـــی ســـەر نوســـینی و فرۆشـــتن كاری گـــۆڕ دەكات. بەشـــداری چەندیـــن پێشـــبڕكێی كـــردووە. خۆشنوســـیدا لەبـــواری واڵتانـــی خـــۆی فەرمانبەری تەندروســـتییە، بەاڵم كاری خۆشنوســـیەكەی وەك خـــۆی دەڵـــێ "تەنیا بۆ

كات بەسەر بردن ئەو كارە دەكەم".كێلی قەبر جۆراوجـــۆرن، لەهەمووی كۆنتر كێلی حەالنە، جۆرێكی دیكە كاشـــییە وەك ئەو كاشـــییە ئاســـاییەی خەڵكـــی لەنـــاو ماڵەكانیان بەكاریدەهێنـــن. بـــەاڵم مەڕمـــەر لەهەموویـــان

گرانبەهاترە.خالید لەبارەی چۆنیەتی نوسین لەسەر كێلی مەڕمەڕ گوتی "ســـەرەتا بەقامیش و مەرەكەب نوســـینی لەســـەر دەكەیـــن، دواتر نوســـینەكە دەكۆڵیـــن. بـــەاڵم لەكێلـــی حەالن، نوســـینەكان

دەكەین و چوراچێوەكەی دەكۆڵین". ئەو كێالنە لە توركیاوە دێن، وەك خالید باسی دەكات، زیاتر ئەو گەنجانەی بەكارەسات گیان

كـۆمـەاڵیـەتی

پێمدەڵێن حەزدەكەی خەڵك بمرێت تا فرۆشی كێلەكانت زۆرتر بێت

خالید، خۆشنوسی سەر كێلی قەبر:

36 ژماره 247 2014/9/13

چرۆ حوسێن

زۆرجار ئەو كڕیارانەی دێن كە باسی

مردووەكانیان دەكەن، زۆر پێی خەمبار دەبم

ژماره 247 2014/9/13 37

كـۆمـەاڵیـەتی

سڤیل، دهۆك:ئەگەرچی ئەوان خۆشەویستی یەك بوون، بەاڵم كچەكە پێش ئەوەی مارە بكرێت لەالیەن خۆشەویســـتەكەیەوە دەكوژرێـــت. هەرچەندە ئەو گەنجـــە رەتیدەكاتەوە بەئەنقەســـت خۆشەویستەكەی كوشـــتبێت، بەاڵم لەراپۆرتی پزیشـــكی دادوەریدا

ئەوە خراوەتەڕوو، كە قوربانییەكە بەر لەكوژرانی پەردەی كچێنی لەدەستداوە.رووداوی كوشـــتنی ئەو كچە كۆتایی ساڵی پار لەناوچەیەكی سەر بەپارێزگای دهـــۆك روویـــداوە، بـــەاڵم لەچەنـــد رۆژی رابـــردوودا دادگای تاوانەكانی دهۆك

بڕیاری كۆتایی لەبارەی كەیسەكەوە دا.باوكی قوربانییەكە لەبەردەم دادوەردا لەبارەی كوژرانی كچەكەی گوتی "پێش رووداوەكـــە كچەكـــەی من و ئـــەو تاوانبارە پەیوەندی خۆشەویســـتییان هەبووە، كاتێكیش هاتە خوازبێنی ئێمە رازی بووین، بەاڵم بەر لەمارەكردن رۆژێك كاتژمێر 10:00ی سەر لەبەیانی خوشكی ئەو كوڕە هاتە ماڵمان و كچەكەمی لەگەڵ خۆی

بردە ماڵی خۆیان، ئەوەبوو دوای كەمێك گوێم لەدەنگی تەقە بوو".وەك ئـــەو پیـــاوە باســـی دەكات ماڵـــی تۆمەتبارەكـــە دراوســـێیانن، كاتێكیـــش گوێـــی لەدەنگـــی تەقە بووە بەســـەر دیوارەكەدا چۆتە ماڵی كوڕەكـــە و گوتی"كە بینیـــم كچەكەم خەڵتانی خوێن بووە، دەســـتبەجێ گەیاندمانە نەخۆشـــخانە، بەاڵم فریای نەكەوتین و گیانی لەدەســـتدا، بەر لەمردنیشـــی پرسیارم لێكرد كێ تەقەی

لێكردووی؟ بەئاماژە وەاڵمی دامەوە بەاڵم تێنەگەیشتم".كاتێـــك دادوەر بـــۆ باوكـــی كچەكـــەی رووندەكاتـــەوە، كە چەنـــد رۆژێك پێش رووداوەكـــە كچەكـــەی كچێنـــی لەدەســـتداوە، ئـــەو بێئاگایـــی خـــۆی لـــەو بابەتە

لەســـكااڵكەی دژی تۆمەتبار نیشـــاندەدات. دواتـــر باوكـــی كچەكـــە دەســـت یەك دەفتـــەر دۆالری وەك هەڵدەگرێـــت و رایدەگەیەنێـــت كـــە بـــڕی

قەرەبوو وەرگرتووە.قوربانییەكەیـــە دایكـــی هیـــچ هەرچـــی دووپاتیدەكاتـــەوە

كچەكەیـــەوە كوشـــتنی لەبـــارەی نازانێت و هیچ شتێكی شـــتێك دەزانم سێ رۆژ بەچاوی خۆی نەبینیوە، دەشڵێت "تەنها ئەوەندە

چووە خولێكی پێش رووداوەكە كچەكەم لەگەڵ دەستگیرانەكەی خوێندنی قوتابخانە لەناوچەكەی خۆمان".

بـــەاڵم تۆمەتبارەكە ئەوە رەتدەكاتەوە بەئەنقەســـت دەســـتگیرانەكەی خـــۆی كوشـــتبێت، بەڵكـــو وەك خۆی

باســـیدەكات كاتێك ئـــەو كچە چۆتە ماڵیـــان، ئەو خەریكی لەنـــاكاودا و بـــووە كاڵشـــینكۆفەكەی خاوێنكردنـــەوەی

فیشـــەكێك لەكاڵشـــنكۆفەكەی دەرچـــووە و بەر ســـینگی دەســـتگیرانەكەی كەوتـــووە. لەبارەی لەدەستدانی پەردەی كچێنی قوربانییەكەشەوە، تۆمەتبارەكە رەتیكردەوە ئەو نزیكی بووبێتەوە

و دووپاتیشیدەكاتەوە ئاگای لەو بابەتە نییە.دواتر دادوەر بەپێی یاســـای سزادانی عێراقی و بەتۆمەتی كوشتنی هاوســـەرەكەی بۆ ماوەی ســـێ ســـاڵ زیندانیكـــردن تۆمەتبارەكەی

سزادا.

لەدەست دەدەن، كەسوكاریان حەزدەكەن كێلی مەڕمەڕیـــان بۆ بكەن. لەبارەی نرخیشـــیانەوە دەڵـــێ "كێلـــی مەڕمەڕ بـــە 400 دۆالرە، ئەوانی دیكـــە 200 دۆالرە. ئەگەر گۆڕەكەی بەتەواوی

بۆ هەڵبەستین، ئەوا 600 دۆالری تێدەچێت. خەڵكی ســـەر بـــە ئاینـــە جۆراوجـــۆرەكان، مردووەكانیـــان گـــۆڕی جیـــاواز بەشـــێوەی دەڕازێننەوە. مەسیحیەكان وێنەی خاچ لەسەر كێلەكان دەنەخشێنن، موسوڵمانەكانیش وێنەی مانگ و ئەســـتێرە، یان ئایەتی قورئانی لەسەر دەنوســـن. بـــەاڵم خالیـــد تەنهـــا بۆ مـــردووی موســـوڵمانان كیـــڵ دەنووســـێت، "چونكە كێلی مەسیحیەكان دەبێت خاچی لەسەر بێت، منیش ئـــەو كارە ناكـــەم، پرســـیومە دەڵێـــن حەرامە. بەاڵم ئەگەر داوای خاچ نەكەن، ئاســـایە بۆیان

دروست دەكەم".لەبارەی هەڵبەســـتن و رازاندنەوەی گۆڕی مردووەكانـــەوە، لەنـــاو زانایانی موســـوڵماندا دوو بۆچوون هەن، هەیانە بەهەموو شێوەیەك بـــە حەرامـــی دەزانـــن و پێیانوایـــە جۆرێكـــە لەپیرۆزكردنـــی مـــردوو. بـــەاڵم بۆچوونەكەی تر بەئاســـایی دەزانن، گەر تێچووەكەی گەلێك زۆر نەبێت و ئایەتی لەسەر نەنوسرێت، چونكە ئایەتـــەكان پیـــس دەبن. بۆیە خالیـــد دەڵێ "من هیچ ئایەتێك لەسەر كێلی قەبر نانوسم، لەبری ئایەت بە شیعر دەیانڕازێنمەوە". باسیش لەوە دەكات، كـــە ئەو شـــیعرانە "لەكتێبی شـــاعیران یان لەفەیســـبووك دەردەدهێنم، دوای ئەوەی بـــۆ كڕیارەكـــەی دەخوێنمەوە، بەپێـــی نزیكی

شیعرەكە لەمردووەكەوە هەڵیدەبژێرێت".ئـــەو كارەی خالد دەیـــكات بەگوتەی خۆی "هیچ خۆشـــییەك و سەرنجڕاكێشـــییەكی تێدا نییـــە، تەنها خـــەم نەبێـــت"، چونكە بـــەردەوام بیركردنـــەوە لەمردنـــی تێدایـــە، بـــەو پێیـــەی بەشـــێك داهاتـــی ئەو لەســـەر مردنـــی خەڵكە. لەوبارەشـــەوە گوتـــی "هاوڕێكانـــم بـــۆ گاڵتـــە پێمدەڵێـــن تۆ لەنەخۆشـــخانە دەوام دەكەیت و كاری كێل نوســـینیش دەكەیت، بۆیە پێتخۆشە لەنەخۆشـــخانە خەڵـــك بمرێـــت تـــا فرۆشـــی كێلەكانـــت زۆرتـــر بێـــت. بـــەاڵم ئـــەوە تەواو پێچەوانـــەی هەســـتی منـــە، چونكـــە زۆر جار ئەو كەســـانەی دێن داوای كێل دەكەن باســـی مردووەكانیان دەكەن، كە چۆن مردوون، زۆر

بەوە خەمبار دەبم".زۆربەی خاوەن پیشـــەكان كڕیاری تایبەتی خۆیـــان هەیـــە، خالیدیـــش بەهەمـــان شـــێوە كڕیاری خـــۆی هەیە و دەشـــڵێت "كڕیارەكانم لەشـــارەكانی دیكەوە دێن بۆ الم و كێلی قەبر دەكـــڕن. جاری واش هەبـــووە بەیەكجار پێنج كێلیان بۆ چەند كەســـێك لە خێزانێك بردووە،

كە بەجارێك مردوون".

بەر لەوادەی مارەبڕینی كچێنی لەدەست دەدات و دەشكوژێت

ژماره 247 2014/9/13 37

38 ژماره 247 2014/9/13

كـۆمـەاڵیـەتی

ئەگـــەر بڵێـــت ســـەردانی ئێرانم كـــردووە، دەڵێـــن یەكســـەر باكوورەكـــەی، بەتایبـــەت "ژێالتان كرد"؟ ژێال ئەو وشـــەیە كە لەگشـــت شارە گەشتیارییەكانی باكووری ئێران گوێت لێدەبێت، بەتایبەت وشەی )ڤێال بە ژێال(، واتە ڤێـــال بەئافرەتـــەوە! زۆرجاریش بـــەم فێڵەوە قۆڵـــی گەشـــتیاران بڕاوەتەوە و دەســـتخەڕۆ

كراون.لە رامســـەر لەیەكێك لەكافتریاكانی ســـەر دەریاچـــەی "خەزەر" لەگـــەڵ چەند برادەرێك بەكوردی لەنێـــوان خۆمان قســـەمان دەكرد. كوڕێكـــی تەمەن 20 ســـاڵە بەنـــاوی "فەهمی" هاواریكـــرد "وەرن ئێـــوەش كـــوردن، وەرن میوان بن". ئەو كوڕە خەڵكی گوندەكانی سەر ســـنوورە و دانیشـــتووی هەولێرە، یەكســـەر پرســـیاری ئـــەوەی كـــرد، كـــە ئایـــا ژێالیان دەســـت نەكەوتووە و بەدوایدا ناگەڕێن؟ ئەو باســـی خۆی كرد، كە شەوی رابردوو، لەگەڵ هاوڕێیە رۆژهەاڵتییەكـــەی بەناوی "نازم" كە خەڵكـــی شـــاری "خانێ"یـــە، لەگەڵ كەســـێكی فـــارس كەوتونەتـــە مامەڵە و بـــە 200 هەزار توومـــەن رێكەوتـــوون، كە شـــەو ژێالیان بۆ

گەر چویتە باكووری ئێران ئاگاداری ژێال بە

زۆربەی گەشتیارەكان بە )ڤێاڵ بە ژێالوە( قۆڵیان بڕاوە

زۆربەی ئەو گەشتیارانەی دەكەونە ئەو داوەوە كورد و عەرەبن

38 ژماره 247 2014/9/13

زۆزك تاهیر

ژماره 247 2014/9/13 39

كـۆمـەاڵیـەتی

بێنێ. كابرا پارەكەی پێشـــەكی لێوەرگرتوون، دواتریـــش كە وادەكەیان هاتووە، مۆبایلەكەی لەســـەر داخســـتوون. بۆیـــە فەهمـــی گلەیـــی لەهاوڕێیـــە رۆژهەاڵتییەكـــەی كـــرد و گوتـــی "ئەو كوڕێكی دڵ ســـاف بوو، پێمگوت پارەی پێشـــوەختە مەدە، من تەجروبـــەم هەیە، ئەوە

چەندین جارە دێمە ئێرە". ئەو كوڕە جەختی لەوە كردەوە ئەوانەی ئەو كارە دەكـــەن، هەموویان فێڵبازن، بۆیە دەبیت زۆر شارەزا بیت و فێڵت لێ نەكرێ. گوتیشی "جارێـــك لەورمـــێ لەگـــەڵ پیاوێكـــی عەجەم رێككەوتم و گوتـــی ئەوە ماڵمە، دوو ئافرەتی تێدایـــە، 350 هەزار تومەنی لێوەرگرتم، دوای ئەوەی چوومە ژوورەوە، بینیم یەك ئافرەتی تێدایـــە و ژنی كابرا بوو. وێنەیان بەدیوارەوە هەڵواسرابوو. ئەمەش جۆرە فێڵێكی ترسناكە، چونكـــە لەقانونی ئێرانی ئـــەوەی پیاوێك الی ژنەكەی ببینێت، بۆی هەیە بیكوژێ. بۆیە خێرا هاتمە دەرەوە و لەگەڵ پیاوەكە بەشـــەڕهاتم. ئەویش هەڕەشـــەی ئەوەی لێكردم، گەر قسە بكـــەم بەئیتالعات بەگرتنـــم دەدا، بۆیە بەپەلە

رۆیشتم".گەنجێكـــی دیكـــە كە رازی نەبـــوو ناوی بە پیتیش بنووســـرێ، بە بیانـــووی ئەوەی لەناو خەڵك ناســـراوە، ئـــەوەی نەشـــاردۆتەوە، كە

لەشـــاری ئەنزەلـــی ئێـــران بەهـــۆی ژێـــالوە لەگەڵ ســـێ هاوڕێی تووشی گرفتێكی گەورە بوونـــە، لەیەكێك لە ڤێالكانی ســـەر دەریا كە ئـــەوكات نرخیان لەنێـــوان 80 بۆ 100 هەزار تومەن بـــووە، بەاڵم خاوەن ڤێالكە ئافرەتێكی تورك بووە، گوتویەتی ژێالشمان هەیە، بۆیە شـــەوی 200 هەزار تومەنـــی لێوەرگرتوون. شـــەوی یەكـــەم بەڵێنـــی پێداون بەبـــڕی 250 هـــەزار تومـــەن 3 ئافرەتیـــان بۆ بێنـــێ. بەاڵم تەنیـــا یەك ئافـــرەت دەچێتە الیـــان و خاوەن ڤێالكـــەش خۆیان لێ ون دەكات، كاتێكیش بۆ بەیانیەكەی دەچنـــەوە الی ئافرەتە توركەكە، بەهەڕەشـــەوە پێیاندەڵێت "دەبـــێ یەك ملیۆن تمەنم پێبـــدەن، ئێوە ئافرەتتـــان هێناوەتە ناو ڤێالكـــەم و بە ئیتالعات دەڵێـــم و تاپارەكەش نـــەدەن پاســـەپۆرتتان نادەمـــەوە". كوڕەكـــە گوتی "چەند قســـەمان لەگەڵی كـــرد، گوتمان تۆ هێناوتـــە، زۆر بێ حەیابوو، یەك بەدەنگی خـــۆی هاواری كـــرد و گوتـــی بەڵگەتان چیە، دوای پاڕانەوەیەكی بـــاش بەملیۆنێك تومەن رازیبوو پاسەپۆرتەكەی داینەوە. ئێمە هێشتا مەمنونـــی بووین، چونكە ئەگەر بگیراباین كێ

بەری دەداین"؟"رەزا بەنـــاوی تاكســـی شـــوفێرێكی مەســـعودی" لەشـــاری رامســـەر، باسی لەوە كـــرد، گەر كەســـێك هاتە ڤێالكەتـــان و گوتی

ژێالمـــان هەیـــە، خۆتان بـــەدوور بگرن، ئەوە ترســـناكە، هەمـــووی قۆڵبڕیـــن و دزییە. ئەو گوتی "هەفتەیەك بەر لەئێستا چەند گەنجێكی عەرەب سەد دۆالریان لێبڕابوو، بەناوی ژێال، نەشـــیاندەوێرا هیـــچ بكەن و لەهیچ شـــوێنێك ســـكااڵ بكەن، كابرا پارەكـــەی لێوەرگرتبوون و گوتبـــووی شـــەو بۆتـــان دەهێنمـــە ڤێـــال. بـــەاڵم مۆبایلەكەی داخســـتبوو، پارەكەشـــی بردبوو". مەســـعودی ئەوەشـــی خســـتەڕوو، كـــە بەهۆی ئەوەی تاكســـی هەیـــە، زۆركەس پرســـیاری لێـــدەكات، كە ژێال لەكوێ دەســـت دەكەوێـــت؟ بەاڵم ئەو رێنوێنیـــان دەكات لەو كارانە دووركەونەوە، لەگەڵ ئەوەشـــدا گوتی "زۆر شـــوفێر هـــەن بـــەو ناوە پـــارە لەخەڵك وەردەگـــرن، بـــەاڵم دواتـــر پارەكـــە دەبـــەن، بۆیـــە دەبێ ئاگاداربن، بەشـــێك بەئەنقەســـت باســـی ئەوە دەكەن لەگـــەڵ كچێك یان ژنێك پەیوەنـــدی هەیە و دێتەالی و ئەویش دەچێتە الی، تاقسە دەســـتپێكات و بڵێ چەندین كچی جوان دەناســـم بەپارەیەكی كەم دەچمە الیان، تـــا نەفەرەكـــەی لەگەڵی داوابـــكات و ئەویش فێڵی لێبكات. زۆربەی ئەوانەشی بۆ ئەو كارە دێـــن، كـــورد و عەرەبن، چونكـــە ئێرانییەكان بـــە ئاســـانی فێڵیـــان لێناكرێ". هـــاوكات رەزا ئەوەشی نەشاردەوە، كە الی خەڵكی ئێرانیش وایە كـــە "هەر كـــەس چووە شـــیمالی ئێران،

یەكسەر پێی دەڵێن ها ژێالت كرد"؟

ژماره 247 2014/9/13 39

40 ژماره 247 2014/9/13

كاتێــــك باوكەكــــە زانــــی كە كچەكــــەی تەنیــــا بەهۆی و واتــــەوات

ە و كە ڵۆ قســــە و قسەكوژراوە، بەراكــــردن بەرەو

بــــەو چــــوو نەخۆشــــخانە دەرگای مەبەستەی ئەویش بگاتە كوڕ و برازاكەی

و تۆڵەی كچەكەیان لێبكاتەوە. كۆمەڵناســــان و دەروننــــاس واتــــەوات، بەیــــەك لــــە نەخۆشــــییە هەرە مەترســــیدارەكانی كۆمەڵگە دەزانن، كە لە واڵتــــە دواكەوتووەكاندا بــــاوە. بەهۆكاری زۆر لە كێشە كۆمەاڵیەتی و دەرونییەكان

دەستنیشانیدەكەن. كێشە كۆمەاڵیەتییەكان

تەرمی كچێك لەپزیشكی دادیی هەولێر بــــوو، كــــە دوای كوشــــتنی لەالیــــەن برا و ئامۆزاكەیەوە، باوكی بۆ زانینی راســــت و دروســــتی ئەو دەنگۆیانەی خرابوونە پاڵ كچەكــــەی و ببوونــــە هۆكاری كوشــــتنی، چاوەڕێی راپۆرتی پزیشــــكی بــــوو. بەاڵم كاتێك پزیشــــك پێی راگەیاندبوو كچەكەی هێشــــتا پــــەردەی ماوە و بەهیــــچ جۆرێك بەپەلــــە باوكەكــــە نەكــــردووە، سێكســــی بەرەو دەرگای نەخۆشــــخانەكە چوو، بەو مەبەســــتەی زوو بگاتەوە موســــڵ و تۆڵە لەكــــوڕ و برازاكــــەی بكاتــــەوە، كە بەهۆی قســــەی خەڵكــــەوە كچەكەیان كوشــــتبوو، بــــەاڵم تا ئەو گەیشــــتبوو، پۆلیــــس ئەوانی

دەستگیركردبوو.نزیــــك كەســــانی گێڕانــــەوەی بەپێــــی لەرووداوەكــــە، ماوەیەك بــــەر لەكوژرانی كچەكە، دراوسێ و دەوروبەری ئەو ماڵە، بەبرای كچە كوژراوەكەیان گوتووە، ئەوان

كـۆمـەاڵیـەتی

"قسەی خەڵك" ژیانی زۆر كەسی

وێران كردووە

پزیشكێك: نەخۆشم هەیە بەهۆی قسەڵۆكی خەڵكەوە

شوی بۆنەكراوە و تووشی خەمۆكی بووە

توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی: چەندین ژن بەهۆی قسەڵۆكی خەڵكەوە كوژراون

"واتەوات و قسەی خەڵك كاریگەری قوڵی كۆمەاڵیەتی و دەروونی جێدەهێڵن"

40 ژماره 247 2014/9/13

بەهرە حەمەڕەش

ژماره 247 2014/9/13 41

لەتاریكــــی شــــەودا خوشــــكەكەی ئەویــــان لەگەڵ پیاوێكدا بینیوە، دوای ئەوەی برای كچەكــــە چەندجارێكــــی تــــر هەمان قســــە دەبیســــتێت، پەیوەنــــدی بــــە ئامۆزاكەیەوە دەكات و بڕیاردەدەن كچەكە بكوژن. هەر بەو هۆیەوە لەناو ماڵی خۆیاندا لەشــــاری

موسڵ دەیكوژن.بەپێی قســــەی باوكــــی كچەكە، ئەو كچە بۆتە قوربانی قسە و قسەڵۆك و واتەواتی

بێ مانای خەڵك. كێشە سیاسییەكان

لەكایــــەی سیاســــی زۆربــــەی واڵتانــــدا، دروستكردنی تۆمەت بۆكەسە سیاسییەكان باوە، بــــەاڵم كاریگــــەری و كاردانەوە كۆمەاڵیەتییــــەكان بەپێی ژینگە هۆشــــیاری ئاســــتی و پێشــــكەوتنی و

ن كا ڵگــــە مە كۆدەگۆڕدرێن.

لەكوردستاندا، ئەو جۆرە تۆمەتانە زیاتر رووبــــەرووی ئەو ژنانە دەكرێنەوە، كە لەبواری سیاســــیدا كاردەكەن. هاوكات پیاوانیش زیانمەندی بەشێك لەو واتەواتەن، بەتایبەتیش كە لەكاتی هەڵبژاردنەكاندا ئەو

قسەوقسەڵۆكانە گەرم دەبن. هەڵبژاردنەكانــــدا، بانگەشــــەی لەكاتــــی چەنــــد كاندیدێكی ژن رووبەرووی هەندێ قسەوباســــی نەشــــیاو كرانــــەوە، تۆمەتــــی هەبوونی پەیوەندی سێكسی خرایە پاڵیان، كەمتــــازۆر توشــــی كێشــــەی كۆمەاڵیەتی كــــردن. یــــەك لــــەو ژنانــــە، كە نەیویســــت ئاماژە بە ناوەكەی بكەین بە ســــڤیلی گوت "دوای ئــــەوەی ئــــەو دەنگۆیانە لەدژی من باڵوكرانەوە، لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا واملێهات ئیتر سەردانی هیچ كوێ نەكەم، چونكە لەهەمــــوو شــــوێنێك رووبەرووی پالر و توانج دەبوومەوە، تائێســــتاش ئەو لەســــەر كاریگەرییــــان قسەوقســــەڵۆكانە

ژیانم ماوە و لەگەڵ ئەندامانی خێزانەكەم و خزمانیشــــم تووشی كێشەبووم، چونكە بــــۆ فۆتۆشــــۆپ بــــە وێنەیــــان تەنانــــەت

دروستكردبووم". هاوكات دەنگۆی "بەعســــیبوونی هەڤاڵ ئەبوبەكــــر" كە ســــەرۆكی لیســــتی گۆڕانە، ئاماژەكــــردن بەهەبوونی فایــــل و تۆمەتی بەعســــیبوون، بۆ ســــەركردەكانی هەندێ حزبــــی تــــر باڵوترین واتەوات "شــــائعە"ی ئەم بانگەشەی هەڵبژاردنە بوون، كەبەرای شــــارەزایانی كۆمەاڵیەتــــی و دەروونــــی، كاریگــــەری خراپــــی لەســــەر ژیانــــی ئــــەو خێزانەكانیــــان و كەســــوكار و كەســــانە و تــــا ئاسایشــــی كۆمەاڵیەتــــی كۆمەڵگاش

هەبووە.كاریگەرییە دەروونییەكان

د. نەشمیل، كاریگەرییە دەروونییەكانی واتەوات لەســــەر رەوشی تاك و كۆمەڵگە، دەڵێــــت و وەســــفدەكات بەمەترســــیدار "لەمــــاوەی كاركردنمــــدا نەخۆشــــی زۆرم هەبــــووە، كــــە بەهۆی قسەقســــەڵۆكی و گرفــــت تووشــــی خەڵكــــەوە نەخۆشی دەروونی بوون،

بەتایبەتیش ژنان".ئــــەو دكتۆرە دەرونییــــە

نەخۆشــــییە لــــەو بەهەندێــــك ئامــــاژە دەروونییانــــە دەكات، كــــە مــــرۆڤ بەهۆی دەبێــــت تووشــــیان قسەوقســــەڵۆكەوە "نەخۆشــــی خەمۆكی، لەو نەخۆشــــییانەیە لەژیــــان بێهیوابــــوون دوای مــــرۆڤ دەبێــــت، دووچــــاری كێشــــەوە بەهــــۆی كێشــــە و گرفــــت لەهۆكارەكانــــی یــــەك رارایــــی هەروەهــــا كۆمەاڵیەتییەكانــــن، و هەنــــدێ نەخۆشــــی تــــر، كــــە بەهــــۆی خۆبەكەمزانینی كەســــەكەوە و شــــكانەوە

لەناو خەڵكدا دروستدەبن".هاوكات ئەو دكتۆرە لەبارەی كاریگەری قســــەی خەڵك و واتــــەوات رایدەگەیەنێت "نەخۆشــــم هەیە بەهۆی قسەوقسەڵۆكەوە شوی بۆنەكراوە، ئێستا تووشی خەمۆكی بــــووە، هەروەها نەخۆشــــم هەیە هەر بەو

هۆكارە لەگەڵ نەخۆشییە دەروونییەكەش تووشی نەخۆشی پەستانی خوێن و دڵ و

جۆرەها نەخۆشی جەستەییش بووە". كاریگەرییە كۆمەاڵیەتییەكان

هێمــــن ســــاڵح توێــــژەری كۆمەاڵیەتــــی بوونــــی كاریگــــەری زۆر لەســــەر ژیان و پەیوەندییــــە كۆمەاڵیەتییەكانــــی ئەو تاكانە دەخاتەڕوو، كە رووبەرووی ئەو كەسانە دەبنەوە دەنگۆ و واتەواتی خراپ لەدژیان دەڵــــێ لەوبارەشــــەوە باڵوكراوەتــــەوە. "زۆرجار كەسەكان بەمەبەستی شكاندنی یەكتر، قسەوقســــەڵۆكی ناشیاویان لەدژی یەكتــــر باڵوكردۆتەوە. بۆ نموونە زۆرجار بۆتــــە هۆی ئــــەوەی ئەو كەســــە نەتوانێت بچێتە ژیانی هاوسەرییەوە، هەروەها لەناو قوتابییانی زانكۆشــــدا ئەوە باوە كە كچان و كوڕان بۆ شكاندنی یەكتر بەكاری دێنن، بیرمــــان نەچێــــت زۆرجار واتــــەوات بۆتە هۆی كوشــــتنی كەســــێك یان كێشــــەیەكی كۆمەاڵیەتــــی ئاڵۆزی ئەوتۆ، كە كاریگەری لەسەر تەواوی ژیانی كەسەكە هەبووە".

كۆمەاڵیەتییــــە توێــــژەرە ئــــەو كاریگەرییەكانــــی قســــەی خەڵــــك لەژیانی دەڵــــێ و دەكات دەستنیشــــان سیاســــیدا "زۆرجــــار تۆمەتی هەبوونــــی مێژوویەكی خــــراپ دراوەتــــە پــــاڵ حزبێكی سیاســــی، هەروەهــــا تۆمەتــــی خیانەتــــی سیاســــی و نیشــــتمانی كە بەهۆی رق و كینە بەرامبەر هاوكاتیــــش ئەنجامیــــدەدەن، یەكتــــری زۆرجــــار بۆ گەیشــــتن بەمەرامێك تۆمەت دەدرێتە پاڵ كەســــێكی تر، هەموو ئەمانە الیەنێــــك بۆ خۆدەرخســــتنی كار لەســــەر

رووخانی بەرامبەر دەكات".لــــەرووی ئاینیشــــەوە، زانایانــــی ئاینــــی ئامــــۆژگاری خەڵــــك دەكەن، لــــە جۆرێك قسە و قسەڵۆك دووربكەونەوە، كە زیانی بــــۆ خەڵك و بۆ كۆمەڵیــــش هەیە. بەڵگەش بە ئایەتــــی )6( لە ســــورەتی )الحجرات(ی قورئانی پیرۆز دەهێننەوە كە دەفەرموێت "يا يايها الذين امنوا ان جاءكم فاســــق بنبأ فتبينــــوا ان تصيبوا قوما بجهالة، فتصبحوا علــــى مــــا فعلتم نادمين" )واتــــە ئەی گرۆی ئیمانــــداران گــــەر كەســــێكی لەدیندەرچوو و لەراســــتی هێنــــان، بــــۆ هەواڵێكــــی دروســــتیەكەی دڵنیــــا ببنــــەوە، بەرلەوەی بەهــــۆی نەزانینــــەوە گــــروپ و كۆمەڵێــــك ســــەرگەردان بكەن و پاشانیش پەشێمان

ببنەوە(.

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره 247 2014/9/13 41

42 ژماره 247 2014/9/13

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

پێویستە فشاری خوێن چەند بێت؟

1. لیمـــۆ یارمەتیـــدەرە بـــۆ خەرجكردنـــی وزەی لـــەش و تواندنەوەی چەوریەكان، پێكهاتەكەشی هەریەك لەئاسن و زەنك و پۆتاسیۆم و پڕۆتینی تێدایە، كە بۆ لەش بەسودە.

هەرچەند لیمۆ بخورێت، زیانی بۆ لەش نیە. 2. ســـێو: لەپێكهاتەكەیـــدا مـــادەی فالفونویدی

تێدایە، كە ئیشی سوتاندنی چەوریەكانە. بەهەمـــان ســـەوز: بیبـــەری .3شێوە مادەی دژەئۆكسانی تێدایە

و چەوریەكان دەسوتێنێت.

4. بـــادام: كۆلیســـترۆڵ و چـــەوری خوێـــن ناهێڵێت و بۆ تەندروستی لەش زۆر بەسوودە.

5. ماســـی: چەوریەكان دەسوتێنێ دادەبەزێنـــێ، لـــەش كێشـــی و لەبەربوونی ترشی ئۆمیگا سێ

لەپێكهاتەكەیدا.

مندااڵن بەشێكی زۆر لەبیركردنەوەیان بەخەیاڵ دەبەستنەوە دەیانەوێت كە هەیە، لەمێشكیاندا جــۆراوجــۆر پاڵەوانی و لەداهاتوودا وەك ئەوان بن، لە نمونەی: باتمان و سوپەرمان و زۆر كەسایەتی كارتۆنی كە لەتیڤیەوە وەریان گرتووە. هەروەها

سەر چیرۆكەكانیش بەشێكن كاردەكەنە راستەوخۆ تی و كە ڵسو مندااڵن و لەداهاتوودا هە

ن تیا یە سا دیاری دەكەن . كە

ســــەرەتا ئەوەی پێویستە خەڵك بیزانن، فشاری خوێن جێگیر نیە، بەپێی شوێن و ماندوبوون و خەوتن و حاڵەتی دەروونی دەگۆڕێت. بۆ نمونە لەكاتی هیالكی زۆر، ئەگەر فشــــاری خوێنت بپێوی، دەبینی بــــەرزە. بەپێچەوانــــەوە لەكاتــــی خەوتن یان راكشــــان بــــۆ ماوەیەك نزمدەبێتەوە. هەموو ئەو گۆڕانكاریانەش ئاســــاییە ئەگەر لەســــنوری

ئەو رێژەیە دابێت، كە بۆ فشاری خوێن دیاریكراوە. فشــــاری خوێن لەدووبەش پێك دێت، پەستانی سەرەوە كە لە 90 بــــۆ 120 دیاریكراوە و فشــــاری خوارەوە لە 50 بــــۆ 80 دیاریكراوە. بەمــــەش 120/80 دەبێتە رێژەی ئاســــایی هەركەســــێك و پەســــتانی خوێنی لەو ناوەندادە هاتوچۆ دەكات. فشاری خوێنی سەرەوە بەرزتر لە 120 بە بەرزی دادەنرێت، واتە كێشەیەك هەیە، كەمتریــــش لــــە 90 بە نــــزم دەزانرێــــت. بەهەمان شێوە بۆ فشاری خوارەوەوش، ئەگەر لە 80 بەرزتربێــــت ئەوا بەرزە و لە 50 نزمتربێت ئەوا دابەزیوە و پێویســــتی بەچارەسەرە. النیكــــەم پێویســــتە بۆیــــە جارێــــك مانــــگ شــــەش فشــــاری خوێنــــت بگری بۆ

دڵنیابوونەوەت.

پێنج خواردن چەوری لەش دەتوێننەوە

كاریگەری چیرۆك لەسەر هەڵسوكەوتی مندااڵن

42 ژماره 247 2014/9/13

ژماره 247 2014/9/13 43

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

حەبی مەنع مەترسی شێرپەنجەی مەمك زیاتر دەكات

1. لیمـــۆ یارمەتیـــدەرە بـــۆ خەرجكردنـــی وزەی لـــەش و تواندنەوەی چەوریەكان، پێكهاتەكەشی هەریەك لەئاسن و زەنك و پۆتاسیۆم و پڕۆتینی تێدایە، كە بۆ لەش بەسودە.

هەرچەند لیمۆ بخورێت، زیانی بۆ لەش نیە. 2. ســـێو: لەپێكهاتەكەیـــدا مـــادەی فالفونویدی

تێدایە، كە ئیشی سوتاندنی چەوریەكانە. بەهەمـــان ســـەوز: بیبـــەری .3شێوە مادەی دژەئۆكسانی تێدایە

و چەوریەكان دەسوتێنێت.

4. بـــادام: كۆلیســـترۆڵ و چـــەوری خوێـــن ناهێڵێت و بۆ تەندروستی لەش زۆر بەسوودە.

5. ماســـی: چەوریەكان دەسوتێنێ دادەبەزێنـــێ، لـــەش كێشـــی و لەبەربوونی ترشی ئۆمیگا سێ

لەپێكهاتەكەیدا.

چیرۆكەكان كە رایانگەیاندووە، كەنەدا لە لێكۆڵەرەوەكان دەبنە هۆی ئاڕاستەكردنی هەڵسوكەوتی مندااڵن و فێركردنی ئاداب و رەوشت و بەها ئەخالقیەكان، وەك ئەنجامنەدانی درۆ

و دزی و خیانەت و ...هتد. باوكان پێویستە كردۆتەوە، ئەوە لەسەر جەختیان بۆیە

ــەو چــیــرۆكــانــە بــن كــە بۆ ئـــاگـــاداری ئـــان ـــی ـــان ـــەك ـــداڵ ـــن م

بن، كارتۆنیەكانیش فیلمە ئاگاداری هەروەها دەیخوێننەوە، منداڵەكە. هەڵسوكەوتی سەر كاردەكاتە راستەوخۆ چونكە

پاڵەوانێك سەربكەوێت، بۆ نمونە ئەگەر فێڵ یان بــەدرۆ هەمان شت منداڵەكە ئــەوا لــەمــێــشــكــی

ئەمە دەچــەســپــێــت، شی كە نە ا و پێچە

هەر راستە.

لە لێكۆڵینەوەیەكدا كە لەسەر ئەو ژنانە كراوە، كە تەمەنیان لەخوار 50 ســـاڵیەوە و توشـــی شێرپەنجەی مەمك بوونە، لەهەمان كاتدا حەبـــی مەنعیان بەكارهێناوە، دەركەوتووە حەبـــی مەنـــع یارمەتیـــدەرە بۆ توشـــبوون بەنەخۆشـــی شێرپەنجەی مەمك بەرێژەی 1%. ئەمەش بەهۆی بوونی ئەو هۆرمۆنانەی بەشداری دەكەن لەپێكهاتەی حەبی مەنع،

هەرچەندە هەندێك لەپزیشكانی واڵتی ئەمریكا ئەوەیان رەتكردۆتـــەوە، كە حەبی مەنع یارمەتیدەری

مەمـــك شـــێرپەنجەی دروســـتبوونی بێـــت، بەاڵم لەگـــەڵ ئەوەشـــدا "دكتورە ئەلیزابێـــس" ســـەرۆكی لێكۆڵینەوەكان )فریدهاتشینســـون( لەپەیمانـــگای لەئەمریـــكا رایگەیانـــد، ئەگـــەر حەبی مەنع هۆكاری ســـەرەكیش نەبێت بۆ مەمك، دروستبوونی شـــێرپەنجەی ئەوا یارمەتیدەرە، یان ئەو كەسانەی توشـــبوون بە شـــێرپەنجەی مەمك، حەبـــی مەنع هانـــی گەشـــەكردنیان

دەدات.

ژماره 247 2014/9/13 43

44 ژماره 247 2014/9/13

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

كارەساتی منداڵی بێ دایك و چارەنووسیان

هۆشیاریی تەندروستییهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

لەكوردەواریدا واباوە كە منداڵ بە نەمانی دایكی یەتیـــم دەبـــێ، نەك بـــە باوكی. ئەو قســـەیە زۆر راســـتە. هەموو رۆژێك كارەساتێك دەبینین یان دەبیستین، كە راستی ئەو قسەمان بۆ دەردەخات. بۆچی ئەو هەموو مندااڵنە بێ دایك دەمێننەوە و

لەكواڵنەكان دەسوڕێنەوە؟لـــەو رۆژانە یەك لەحاكمـــە بەڕێزەكانی واڵتمان بـــوو. زۆر لـــەالم بـــاری كەســـێتی( )دادوەری كارەساتی بۆ باسكردم، كە كۆمەڵگەمان كەوتۆتە ناوی. لەسەرووی هەموویانەوە رێژەی تەاڵق و لەیەكترجیابوونەوە یەكجار زۆر زیادی كردووە. وادیارە لەالی پیاوی ئێمە تەاڵق زۆر ئاسانە، پیاو كە گوتی 1-2-3 هەر ســـێ تەاڵقی تۆم كەوتبێ، ئینجا بەهەرجۆرێك بێ، ئایا لەحاڵەتی شـــەڕ یان توڕەبوونـــە، یان ســـوێندێك دەخـــوات بێئەوەی ژنەكەی هیچی كردبێت! جارێ دەبێ ئەوە بزانین تەاڵق بەوشـــێوەیە ناكـــەوێ، كتێبەكـــەی دكتۆر مستەفا زەڵمی بخوێننەوە )الطالق ومراحلە( بە 8 قۆناغ تەاڵق دەكەوێ، ئینجا الی حاكم دوابڕیاری

لەسەر دەدرێت.ئـــەو پیاوە كە داوای تـــەاڵق دەكا، یاخود بڕیاری لێـــدەدا هیـــچ بیـــری لەمنداڵەكانـــی ناكاتـــەوە، با بڵێیـــن منداڵی شـــیرەخۆری هەیە، واتە یەك دوو سااڵنە. ئەویش دایكەكە دەبێ بەجێیبهێڵێ، ئەگەر

پیاوەكەش بیداتەوە، ماڵی باوكی رازی نابن.ژن هەیـــە بـــە دووگیانـــەوە چۆتە ماڵـــی باوانی، دوای ئـــەوەی منداڵەكە لەدایك دەبێ، ئەو هەموو ئازارەی پێوەكێشـــاوە. یەكســـەر دەینێرنەوە بۆ الی باوكـــی، ئافرەتی وامان بینیـــوە منداڵەكەیان لێستاندۆتەوە، ئێمە مەجبور بووین مەمكی وشك بكەین. بـــەاڵم نەمانتوانیە فرمێســـكی چاوی ئەو دایكە وشـــك بكەین، یاخود دڵی زامداری ساڕێژ بكەین، چونكە كۆرپەكە پارچەیەكە لە لەشی ئەو دایكـــە. كارەســـاتی دایكەكە بەوالوە بوەســـتێت،

بـــەاڵم هی كۆرپەكە زۆر قوڵە. ژنی واهەیە دوای تەاڵقدان مێردی كردۆتەوە منداڵی لەپیاوە تازەكە بـــووە، بەاڵم هەردەم بۆ منداڵی یەكەمی دەگریێ،

ئەوە پێشێلكردنی مافی مرۆڤە.حاڵەتێك هەیـــە، كوڕەكە زانكۆی تەواو كردووە، ماڵـــی باوكی پێیانگوتووە كاتێك تۆ یەك ســـااڵن بووی دایكت مـــردووە. دایكەكەش ناتوانێ خۆی لێ ئاشـــكرا بكات. نازانێ بەچ جۆرێك تەعاروفی لەگەڵ پەیدابكاتەوە! ئەگەرچی باوكیشی نەماوە. ئـــەو مرۆڤە تاكومردن هەر بەیەتیمی دەمێنێتەوە و مرۆڤێكی ئارامـــی لێدەرناچێ. چ ڕەوایە دایكی لەژیان بێت و لەسۆزی دایكی مەحروم بكرێت؟

ئەگەر یاســـا ســـەروەر بێت هەموو دایكێك مافی خۆیەتـــی منداڵـــی خـــۆی بەخێوبـــكات، زۆربەی دایـــكان لەبەرخاتـــری منداڵەكانیان حـــەز ناكەن شـــووبكەنەوە. زۆر حاڵەتمـــان هەیـــە باوكەكـــە شـــەهیدبووە لەشۆڕشـــدا یـــان بەكارەســـاتێكی هیـــچ ئەگەرچـــی دڵســـۆزەكە دایكـــە تـــر، دەرامەتێكی نەبـــووە، منداڵەكانی خۆی بەجوانی كاریكـــردووە، جۆرەهـــا پەروەردەكـــردووە. نانكـــردن، درومـــان، چنین، پەڕەكـــردن، مافور و بەڕ دروستكردن، یاخود لیفكە و كاڵو.. و منداڵی خۆی بەجوانی بەخێوكردووە و خوێندنیشـــی پێ تەواوكردوون. ئەوە شـــاژنە. كـــوردەواری دەڵێ ژنیـــش هەیـــە و ژانیش هەیە، ژنۆكـــەش هەیە و

شاژنیش هەیە.مردنی دایكان بەهۆی منداڵبوونەوە یەكجار زۆر بووە، ئێســـتاش تێنەگەیشـــتین ئـــەو هەموو ژنە بۆچـــی دەســـوتێن؟ ئێمە دەزانین نەشـــتەرگەری بەگشتی ترســـناكە، كاتێك بڕیاری نەشتەرگەری ســـیزیریان دەدەیـــن، دەبێ زۆر بیـــر لەمنداڵەكە بكەینـــەوە، هەروەها منداڵەكانی تریشـــی. هەموو توانامـــان بەگەڕبخەین تاكو ژنەكە بەســـەالمەتی بچێتـــەوە ناو ماڵ و منداڵی خـــۆی. كاتێك منداڵ

بـــێ دایـــك دەمێنێتەوە، بـــاوك ناتوانێ شـــوێنی بگرێتـــەوە. بێگومان ژنێكی دیكە دەهێنێتە جێگای ژنە مردووەكەی. لێرەدا منداڵ سەرگەردان دەبێ

و لەسۆزی دایك و باوكی بێبەش دەبێ.ئێمـــە دەبێ بـــاش بزانیـــن هـــەر لەكۆرپەلەییەوە منداڵ هەســـت بەسۆزی دایكی دەكا، لەخواردنی بەســـۆزەوە دایەنەكـــەی ئەگـــەر لەنوســـتنی، نەیخەوێنـــێ ئـــەو منداڵـــە ئارام نابێ و نوســـتنی خـــراپ دەبێ. ئەگەر بە پاكوخاوێنی لەناو جێگادا و بەدڵی خۆشـــەوە گۆرانی بۆ نەڵـــێ، دەروونی برینـــدار دەبێ، منداڵ زۆر هەســـتیارە، لەســـاڵی تێـــدەگا، لەهەمـــوو شـــتێك تەمەنـــی دووەمـــی كەســـایەتی دروست دەبێ، ئەگەر هەر بەتوڕەیی و هەڕەشە لەگەڵی بجوڵێتەوە، كە دەگاتە سەرپێ و تەمەنـــی 5- 6 ســـااڵن زۆر بەزەحمەت لەگەڵ كەسانی ناوماڵ یان مندااڵنی كۆاڵن هەڵسوكەوت دەكات، تەنانـــەت لەقوتابخانـــەش گەر ئەو منداڵە بەتوڕەیـــی مامۆســـتایەكانیش كـــرد، بزێـــوی مامەڵەیـــان لەگەڵی كـــرد، ئـــەو قوتابییە خوێندن

بەجێدەهێڵێ.هەمووتـــان ئەو هەواڵە ناخۆشـــەتان بیســـت، كە زڕدایكێـــك منداڵێكـــی 4 ســـاڵی كوشـــت، لەكاتی سەرشوشـــتنی لێیدابـــوو، توخـــوا ئـــەوە كـــەی ئەخالقـــی مرۆڤانەیـــە؟ بەخـــوا ئاژەڵیـــش لەنـــاو جەنگەڵســـتان بەچكەی ئاژەڵێـــك ناكوژێت، هەتا ئەگەر زۆریش برسی بێت. بەپێچەوانەوە زۆرجار لەتەلەفزیـــۆن دەبینین ئاژەڵـــی دڕندە بەچكەیەی دیكە شیردەدات.!! توخوا ئەو زڕدایەكە سزاكەی

دەبێ چی بێ؟؟بەدەســـتی من بێـــت دادگایی ئاشـــكرا دەكرێ و لەبەردەرگای سەرا، لەبەرچاوی هەموو هاواڵتیان ســـزای قورس دەدرێ. لەراستیدا لەحاڵەتی وادا باوكەكەش دەبێ سزا بدرێ، چونكە ئەو منداڵەی لەدەست ژنێكی نەزان بەجێهێشتووە. خواوەندی پەروەردگار لە ســـوڕەتی )البقـــرە( ئایەتی )233( دەفەرموێـــت "الوالدات يرضعـــن أوالدهن حولين كاملين لمـــن أراد أن يتم الرضاعة وعلى المولود له رزقهن وكســـوتهن بالمعروف". واتە دایكەكان شـــیر بەكۆرپەلەكانیان دەدەدن بـــۆ ماوەی دوو ساڵ، باسی ئەوە ناكات كە دایكەكە تەاڵق درابێت

یان نا، لەسەر پیاوەكەشە بەخێویان بكات.ئەگـــەر دایكەكە مرد یاخود تەاڵقـــدرا، ئەو منداڵە پێویســـتە بدرێتـــە ئافرەتێك لەخوێنـــی خۆی بێ، نەنكـــی یان دایكـــی دایكی یاخود دایكـــی باوكی. پیاوەكـــە پێویســـتە نەبـــوو، ئەوانیـــش ئەگـــەر بەخێوی بكات تاكو تەمەنی 3 بۆ 4 ســـاڵ، ئینجا ژن بێنـــێ، بەاڵم ئەویش لەژێرچاودێری باشـــدا. منـــداڵ ســـەرمایەیە، تەواوكـــەری ئادەمیـــزادە و زۆر پێویســـتە لەالیەن حكومەتـــەوە لیژنە هەبێ لەوەزارەتی تەندروســـتی، ســـەردانی ئەو مااڵنە بـــكات، كـــە دایكی منداڵـــەكان مـــردووە، راپۆرت بنوســـێ، هەتاكو باری تەندروســـتیان یاداشـــت بـــكات، بەو نەوعـــە دەتوانین رێژەی كارەســـاتی

شەقامەكان و تاوانەكان كەم بكەینەوە.

"ئافرەت هەبووە منداڵەكەیان لێسەندۆتەوە، ناچاربووین مەمكی وشك بكەین، بەاڵم نەمانتوانیە فرمێسكی چاوی

وشك بكەین"

ژماره 247 2014/9/13 45

هـــونـــەری

سەرپەرشتیار: زانا دڵشاد دزەیی

"السایی نانسی عەجرەمم

نەكردۆتەوە"

46 ژماره 247 2014/9/13

هونەریهونەری

حەمكۆ شۆ رەخنەباران دەكرێحەیدەر عەبدولڕەحمان: حەمكۆ كۆتایی هاتووە و ئەوەی ئەو دەیكات گاڵتەجارییەكی تەواوە

هیوا سوعاد:دەبێ ئەكتەری كۆمیدی بەحاڵەت و مەوزوع خەڵك بەپێكەنین بخات، نەك بەگۆڕینی شێوازی دەموچاو و لەشوالر

حەمەسوار عەزیز:حەمكۆی جاران زۆر باشتر بوو لەحەمكۆی ئێستا

حەمكۆ:بەرنامەكەم دەبێتە ماركە و وەزیر و پەرلەمانتار و تەنانەت جەنابی سەرۆكیش دێنە بەرنامەكەم

ژماره 247 2014/9/13 47

هونەری

)حەمكۆ شــــۆ(، تەنیا شــــەش بەرنامەی لێ پێشكەشــــكراوە، بــــەاڵم مشــــتومەڕێكی زۆری لەنێــــو هونەرمەنــــدان و تــــۆڕی كۆمەاڵیەتــــی فەیسبووك ناوەتەوە، زۆربەی بۆچوونەكانی هونەرمەندان پێیانوایە ئەوەی حەمكۆ دەیكات گاڵتەجارییە و بــــە "كۆتاییهاتنی حەمكۆ" ناوی دەبــــەن. لەبەرامبەردا پشــــتگیریكردنێكی الواز بۆ حەمكــــۆ هەیە، ئەوانیــــش لەچینی گەنجانی

فەیسبووكن.)حەمكــــۆ شــــۆ(، بەرنامەیەكــــی هونەریــــی كوردماكــــس لەكەناڵــــی هەفتانــــە كۆمیدیــــە پێشــــكەش دەكــــرێ، لەســــیناریۆ و دەرهێنانی ئەكتــــەری كۆمیدی حەمكۆیە و هەر خۆشــــی رۆڵی ســــەرەكی هەیە لەنواندنیدا، ئێســــتا ئەم بەرنامەیــــە كەوتۆتە بــــەر رەخنەیەكی توندی هونەرمەندان، بەتایبەت هونەرمەندانی بواری

كۆمیدی.حەیــــدەر عەبدولڕەحمان كــــە رەخنەگرێكی بواری شانۆ و سینەمایە بە)سڤیل(ـی راگەیاند "ئــــەوەی حەمكــــۆ دەیــــكات بەهیــــچ پێــــوەر و بنەمایەك ناچێتە قاڵبی هونەری كۆمیدیا، بەڵكو تەنیــــا بەرنامەیەكی بازرگانــــی و گاڵتەجارییە، ئــــەو هیچی پێنەماوە نیشــــانمان بدات. حەمكۆ لــــەم بەرنامەیــــەدا دەیەوێــــت بڵێت مــــن ماوم لەســــەر حیســــابی هونەرێكی كرچوكاڵ، بەاڵم من پێموایــــە حەمكۆ كۆتایی هاتــــووە، چونكە ئــــەوەی ئەو دەیــــكات گاڵتەجارییەكی تەواوە". حەیدەر عەبدولڕەحمان زیاتر گوتیشی "چەند لەكوردســــتان كەســــانێك گوتومــــە ســــاڵێكە پەیدابوونــــە دەیانــــەوێ نانــــی كۆمیدیا بخۆن، بەاڵم هونەری كۆمیدیایان الی خەڵك ناشرین

كردووە، پێویستە ئەوانە رێیان لێبگیرێت".دەرهێنەر هیوا ســــوعاد، كە بەوە ناســــراوە زیاتر لەبواری شانۆگەری كۆمیدیا كاردەكات و چەند جارێكیش شانۆگەری كۆمیدی پێشكەش كردووە، پێیوایە ئیشــــكردن لەشانۆی كۆمیدیا زۆر قورســــترە لەشانۆی تراژیدیا، بۆ ئەمەش نمونە دەهێنێتەوە و دەڵێ "ئەگەر كەسێك خۆی نوكتەبــــاز نەبێت ناتوانــــێ لەگێڕانەوەی نوكتە خەڵــــك بەپێكەنیــــن بێنــــێ، پێویســــتە ئەكتەری كۆمیدی بەحاڵەت و مەوزوع خەڵك بەپێكەنین بخــــات، نەك بەگۆڕینی شــــێوازی دەموچاو و لەشــــوالر. پاشــــان دەرهێنەر بابەتــــی زۆر بۆ ئەكتەر دروست بكات. من تەنیا لەفەیسبووك چەنــــد دیمەنێكــــی بەرنامەكــــەم بینیــــووە، كــــە تێیــــدا حەمكۆم بەالوازی بینــــی. بەاڵم حەمكۆ ئەكتەرێكی كۆمیدی بەتوانایە، ئەگەر شێوازی ئیشــــكردنی خۆی بگۆڕێت، من پێموایە دەبێتە

ئەكتەرێكــــی باشــــی كۆمیدیا لەكوردســــتان و جەماوەرێكی زۆر باشی دەبێت".

ئــــەو هونەرمەندانــــەی رەخنــــە لەبەرنامەكە دەگــــرن، حەمكۆ بە كەســــانی "دەســــت بەتاڵ" وەســــفیان دەكات و بــــە )ســــڤیل(ی راگەیانــــد "دەســــت بەتــــاڵ رەخنــــە لەدەســــتپڕ دەگــــرێ، ئــــەوەی گیرفانــــی بەتاڵــــە رەخنــــە لەگیرفانێك دەگرێ و رقی لەگیرفانێــــك دەبێتەوە كە پڕە، لەبەرئەوەی من بەرهەمم هەیە و نەوەستاوم، ئــــەو هونەرمەندانــــەی دەســــتیان بەتاڵــــە دێن

رەخنە لەمن دەگرن".حەمكۆ دەڵێت "من پێم سەیرە مامۆستاكانی پەیمانگای هونەرە جوانەكان دژایەتیم دەكەن، كەچی منداڵەكانیان دەستخۆشــــیم لێدەكەن و گوێ بۆ قســــەكانی باوكیان ناگرن و ئیعجابی خۆیان بۆمن نیشــــان دەدەن، بــــۆ نموونە لەم رۆژانــــە كوڕەكــــەی حەیــــدەر عەبدولڕەحمان نامەی بۆ ناردووم داوادەكات بێتە بەرنامەكەم دانیشــــێت، جگە لەدەستخۆشــــییەكی زۆریش". حەمكۆ رایدەگەیەنێت ئەو كارێكی زۆر گەورە دەكات، كــــە بەهونەرمەندانــــی دیكە ناكرێت و گوتــــی "بەرنامەكەی مــــن هەم شــــانۆیە، هەم

بەرنامەی تەلەفزیۆنی".ئــــەوەی زیاتــــر حەمكــــۆ نیگــــەران دەكات ئەوەیە، كە هونەرمەندان زوو حكومی مردنیان بەسەردا سەپاندووە و بێ ئەوەی چاوەڕوانی بەرنامەكانی دیكە بكەن و دەڵێت "ئەو راپۆرتە و رەخنەی هونەرمەندەكان لەكاتی خۆیدا نییە، پێویســــت بوو چاوەڕێ بكەن، من تەنیا شەش ئەڵقەم پێشــــكەش كردووە، بزانن لەئەڵقەكانی داهاتــــوو چیم كردووە ئینجا بڕیار بدەن". ئەو باســــی بەهێزی بەنامەكــــەی دەكات، كە لەبەر فشــــاری زۆری بینەر، ئەوان لەهۆڵی بچووك دەرهاتوون و ئێســــتا لەهۆڵی میدیا بەرنامەكە تۆمار دەكەن "چونكە دوای نیشاندانی ئەڵقەی یەكەمم بینەرم زۆر زۆر بوو، لەئەڵقەی یەكەم 30 بینــــەر بــــوون، كەچــــی لەئەڵقەكانی دیكەدا شــــوێن نییە و بینەر لەسەر زەوی دانیشتووە، ناچار بووین چووین بۆ هۆڵی میدیا، كە شوێنی 1000 بینەر دەبێت، دڵنیاشم ئەوێش پڕدەبێت، ئێمــــە بلیتی چوونە ژوورەوەمــــان كردووە بە هەزار دینار، دیســــان بینەر زۆر زۆرە، دڵنیام ئەگــــەر بیكەین بە دە هــــەزار هەر بینەر دێت". حەمكــــۆ زۆر بە بڕوا بەخۆبوونەوە گوتیشــــی "دڵنیام ماوەیەكی دیكەم ئەم بەرنامەیەم دەبێتە ماركە، وەزیــــرەكان و ئەندام پەرلەمانەكانیش دێنــــە نــــاو بەرنامەكــــەم و لەوانەیــــە جەنابــــی سەرۆكیش بێتە بەرنامەكەم، دڵنیام بەمزووانە دەنگدانەوەیەكی زۆر گەورەی دەبێت لەهەموو

كوردستان".

حەمكــــۆ دەڵێــــن ئەوانەیــــش لەبــــارەی "گــــەر وایــــە كۆتاییهاتــــووە، حەمكــــۆ گوتــــی بۆچــــی جەماوەر دوامكەوتــــوون؟ دواجار من ئیــــش بۆ جەماوەر دەكەم نــــەك هونەرمەندان و رەخنەگــــران، هەتا جەمــــاوەر هەبێ حەمكۆ

بەردەوام دەبێت".حەمەســــوار عەزیز وەكو رۆژنامەنوســــێك و رەخنەگرێكی شــــانۆیی دەڵێت "بەبڕوای من حەمكۆی جاران زۆر باشــــتر بوو لەحەمكۆی ئێستا، جاران حەمكۆ لەسەردەمێك پەیدا بوو لەگــــەڵ هەژاری خەڵك و خراپی بژێوی ژیانی خەڵك، بەاڵم ئەو بە تەكنیك و كەرەســــتەیەكی الواز هیچ نەبێ دەیتوانی خەڵك بەپێكەنین بێنێ و تۆزێــــك لەخەمی ژیان دووریــــان بخاتەوە، ئەگەرچــــی مــــن لەگەڵ بەشــــێكی چیــــرۆك و بــــەاڵم نەبــــووم، ئەوكاتیشــــی ســــیناریۆكانی بۆ ئــــەو ســــەردەم حەمكۆ قبوڵ بــــوو، كەچی ئێســــتا حەمكــــۆ بیەوێت لە 2014 ئــــەم كارانە بكاتــــەوە، هەرگیز جێی قبوڵكــــردن نییە و لێی وەرناگیرێت".هەروەها حەمەســــوار دەشــــڵێت "بەرنامەكەی حەمكۆ شــــانۆ نییە و بڕگەیەكی تەلەفزیۆنی و بازرگانیە، هەرچەندە بازرگانی لەهونەردا ئاســــاییە، بەاڵم نابێ لەژێر پەردەی

كۆمیدیا سوكایەتی هەبێت".مەسعود عوســــمان بەڕێوەبەری كارگێڕی كەناڵــــی كوردماكــــس هــــاوكات بەڕێوەبــــەری بەرنامەی حەمكۆ شۆیە بە)سڤیل(ـی راگەیاند "ئێمــــە دەســــت بــــۆ بەرنامەیــــەك دەبەیــــن كە جەماوەریــــی بێــــت، لەوانەیــــە ئــــەم بەرنامەی حەمكــــۆ شــــۆ لەالیــــەن چینــــی رۆشــــنبیران و هونەرمەنــــدان قبــــوڵ نەبــــێ، بــــەاڵم بەشــــێوە گشــــتییەكە پێشــــوازییەكی زۆر باشی لێكراوە و بینــــەری زۆرە، دڵنیاشــــم لەداهاتــــوودا ئەم بەرنامەیە دەبێتە بەرنامەیەكی سەركەوتووتر و پڕبینەرتر". هەروەها گوتیشی "ئەم رەخنانە وەكــــو ئــــەوە دەبینــــم كاتێــــك هەمــــوو الیەك دەیانگــــوت دراما بیانییــــەكان لەگەڵ كەلتور و داب و نەریتــــی ئێمەی كــــورد ناگونجێ، بەاڵم داجار هەر خۆی سەپاند و بوونە پڕبینەرترین

دراماكان لەكوردستان".پێشیوایە ئەم رەخنانە بڕیاری پێشوەختەن چونكــــە "هێشــــتا بەرنامەكە پەخــــش نەكرابوو تەنیــــا رێــــكالم بــــوو، خەڵكانێــــك كوردماكس بۆیــــە دەكــــرد. سەرزەنشــــت حەمكۆیــــان و مــــن دەڵێم جــــارێ زووە حوكمی ئــــەوە بدەن كوردماكــــس هەڵــــەی كردووە، دڵنیــــام هەڵەی نەكــــردووە، ئــــەم جــــۆرە بەرنامانــــە لەهەموو واڵتە پێشــــكەوتووەكان هەیــــە و بینەری زۆر لەشــــانۆیی جدی زۆرترە، بلیتی زۆر گرانترە

لەشانۆیە جدییەكان".

زانا دڵشاد دزەیی

48 ژماره 247 2014/9/13

ئیلیز كە بە قوتابییە نوێكەی هەڵكەوت زاهیــــر ناودەبرێــــت، هەفتــــەی رابــــردوو لە میدیــــا كوردییەكان زۆرترین قســــەی ئــــەوەی بەهــــۆی ئەمــــەش لەســــەركرا، لەگۆرانییــــە نوێكەیــــدا چەنــــد وشــــەیەكی كوردی بەكارهێناوە. هەڵكەوت زاهیریش وەكــــو قوتابییەكی نــــوێ دەیخاتە بازاڕی

كوردستانەوە.ئیلیز كچێكی لوبنانییە و لەشێوەدا زۆر لەنانسی عەجرەم دەچێت، ئەوەش وایكرد گۆرانییــــە نوێیەكەی زوو لەكوردســــتان دەنگبداتــــەوە، كــــە هونەرمەنــــد هەڵكەوت زاهیــــر بۆی دروســــتكرد بەناوی )یەك و دوو(. ئیلیــــز سوپاســــی )ســــڤیل( دەكات، كــــە چاوپێكەوتنــــی لەگــــەڵ ئەنجامــــداوە و رایگەیانــــد، ئــــاگادارم كــــە گۆرانییەكەم و دەكــــرێ بــــاس زۆر لەكوردســــتان وێنەكانــــی خــــۆم دەبینــــم لەرۆژنامــــە و ماڵپــــەرە كوردییــــەكان، زۆر خوشــــحاڵ

بووم كە گرنگییەكی زۆری پێدراوە.هەروەها ئیلیز باســـی ناســـینی خۆی و هونەرمەنـــد هەڵكـــەوت زاهیـــر دەكات و چۆنیەتی دروســـتبوونی بیرۆكەی ئەم گۆرانییە دەگێڕێتەوە و دەڵێت "مۆسیقار هەڵكـــەوت زاهیر ناســـراوییەكی تەواوی هەیـــە لەمەیدانـــی موزیـــك و گۆرانییـــدا بەگشتی لەواڵتە عەرەبییەكان، هەنگاوی من بـــۆ كاركـــردن دوای بینینی هەردوو شاكاری مۆسیقار هەڵكەوت زاهیر لەگەڵ هەردوو هونەرمەنـــدی ناوداری عەرەب )ســـەمیرە ســـەعید و مەیـــادە حەناوی( بوو، حەزمكرد منیش كاری لەگەڵ بكەم لەرێگای هاوڕێیەكم كە لەهەولێر دەژی و ئەو دیدارەی بۆ جێبەجێ كردم". لەبارەی هەڵكـــەوت زاهیـــرەوە، كە ئـــەم دەرفەتی ئەم كارە هاوبەشـــەی بۆ رەخســـاندووە گوتی "هەڵكەوت زاهیر ناســـراوە بەوەی هەمیشە لەنوێكاری ســـوپرایزی هەیە و كارەكانی جیـــاوازن، ئەمەش هونەرمەند ســـەركەوتوو دەكات. دواتر من خۆشـــم پێم خـــۆش بوو جێگایەكـــم هەبێت لەناو هەڵكـــەوت هونەمەنـــد و كوردســـتاندا زاهیر پێیگوتم پێمخوشە كوپلەی وشەی كوردی بەكاربێنین، منیش زۆرم پێخۆش

بوو".لەبارەی گۆرانیگوتنی بەزمانی كوردی

هونەری

لەداهاتوودا، ئەو ئامــــاژە بۆ ئەوە دەكات پــــڕۆژەی وای هەیــــە، چونكــــە هونــــەر و موزیك بەبێ هیچ كۆنتروڵێك خۆی دەكات بەهەموو ماڵێكدا. دەشڵێت "من ئێستا چەند پڕۆژەییەكم هەیە بــــۆ هەنگاوی داهاتوو، بەدڵنیاییەوە پێمخوشە لەچەند بەرهەمێك وشەی شیرنی كوردی بەكاربێنم، ئەمەش رۆشــــنبیرییەكە بۆ گوێگرانی عەرەبی بۆ

ئاشنابوون بەوشەی كوردی".چەنـــد لەئێســـتادا ئەگەرچـــی هونەرمەندێكی عەرەبی نیشتەجێی هەولێر بوون و پـــرۆژەی هونەری و بازارگانی لێرە ئەمجام دەدەن، وەكو حەسنە مەتەڕ و حوســـام رەســـام، ئیلیزیـــش لەبارەی نیشتەجێبوونی لەكوردستان قسە دەكات و دەڵێـــت "مـــن جاری خەریكـــی كارم و داهاتـــووش نازانم، بەاڵم بۆ پڕۆژەیەكی وەها لەگەڵ هونەرمەند هەڵكەوت زاهیر نزیكەی ســـاڵێكم دەوێت هاتووچۆ بكەم تاپڕۆژەكـــەم تەواو دەبێـــت، بێگومانیش مـــروڤ كە لەنـــاو كۆمەڵگای ئێـــرە ژیا، یادگاری لەال دەبێت، خەڵكی كوردستان

بەگشتی خەڵكێكی باش و میهرەبانن".ئیلیز هەرزوو لەكوردســـتان نازناوی "نانســـی عەجرەمـــی دووەم"یـــان بۆ دانا و هەنـــدێ ماڵپەریش بە"هاوشـــێوەكەی نانســـی عەجرەم" ناویانبـــرد، بەاڵم ئیلیز ئـــەوەی پێخۆش نییـــە، بەڵكو ئەو دەڵێت "من هەمیشـــە حەزم كردووە وەك خۆم بـــم و الســـایی كـــەس ناكەمـــەوە، بەاڵم سروشـــتی مروڤ بەدەستی خۆی نییە، لەگـــەڵ رێزم بۆ نانســـی عەجرەم، بەاڵم

پێمخۆشە وەك ئیلیز بمناسن".ئیلیز ئەوەشی بۆ )سڤیل( ئاشكراكرد، خەریكی ئەنجامدانـــی گەورەترین كاری هونەریە، كە بریتییە لەگۆرانییەكی دوێت لەگەڵ گەورەترین هونەرمەندی عەرەب، وەكو ئەو دەڵێت "هێشـــتا بیرۆكەی وەها نییە لەگەڵ هونەرمەندێكی كورد گۆرانی دوێت بكەم، بـــەاڵم دوێتێكم هەیە لەگەڵ ناودارتریـــن و گەورەترین هونەرمەندی عـــەرەب، كـــە لەئێســـتادا خەریكـــی ئەو كارەیـــن و هونەرمەنـــد هەڵكەوت زاهیر

بەم كارە هەڵساوە".ئیلیز حەز بەپرســـیاری تایبەتی ژیانی خـــۆی ناكات، بۆیـــە لەوەاڵمی ئـــەو ئایا شـــوویكردووە یان نا، ئەو گوتی "جارێ

زووە بۆ ئەم پرسیارە".

پڕۆژەكەم لە هەولێر زانا دڵشاد دزەییساڵێك دەخایەنێت

گۆرانییەكی دوێتم لەگەڵ ناودارترین هونەرمەندی عەرەب هەیە و هەڵكەوت زاهیر خەریكی ئەم

كارەیە بۆم

جارێ زووە پرسیاری شووكردنم لێ بكرێ

ژماره 247 2014/9/13 49

هونەری

السایی نانسی عەجرەمم نەكردۆتەوەگۆرانیبێژی لوبنانی "ئیلیز" كە بەهاوشێوەكەی )نانسی عەجرەم( ناسراوە، بۆ سڤیل:

ژماره 247 2014/9/13 49

50 ژماره 247 2014/9/13

هونەری

هیوا سوعاد بەشداری فیستیڤاڵی ئەسكەندەرییە دەكات

فیستیڤاڵەكانی شانۆ و سینەما لە

كوردستان دوادەخرێن

حوسێن زارین هەفتانەی سینەمایی بەڕێوە دەبات

سڤیل: پشتیوانبەهــــۆی قەیرانی دارایی لەكوردســــتان، فیســــتیڤاڵە هونەرییەكانــــی كوردســــتان بۆ

كاتی نادیار دوادەخرێن.بڕیاربوو سێیەمین فیستیڤاڵی نێودەوڵەتی ســــینەمایی دهۆك لەم مانگەدا ســــازبكرێ،

بەاڵم بارودۆخی نالەباری ئابووری و ئەو پێشهاتانەی هاتوونەتە بەردەم كوردستان

بۆ كاتێكی نادیار دواخران.هیوا ســــوعاد كە ســــەرۆكی فیســــتیڤاڵی یەكــــەم و دووەمی فیســــتیڤاڵی نێودەوڵەتی هەولێر بۆ شانۆ بووە بە)سڤیل(ـی راگەیاند

"لەوانەیە ئەمساڵ لەكاتی دیاریكراو خۆیدا نەكرێ، بەاڵم ئەو دەنگۆیانە راست نین، كە باس لەوە دەكرێ ئەمســــاڵ ئەم فیستیڤاڵە ناكرێــــت، تەنیــــا لەبــــەر نەبوونــــی پــــارە و قەیرانی دارایی كوردســــتان فیســــتیڤاڵەكان

دەوەستن".

سڤیل: زانا دزەییهونەرمەنــــد هیوا ســــوعاد بەشــــداری لە ســــێیەمین فیســــتیڤاڵی

سینەمایی نێودەوڵەتی ئەسكەندەرییە دەكات لەواڵتی میسر.هیــــوا ســــوعاد بە)ســــڤیل(ـی راگەیانــــد "ئێمە وەكو كوردســــتان داوەتنامــــەی فەرمیمــــان بۆ هاتبوو و لەوبارەیــــەوە خۆمان ئامادە كردبــــوو، بــــەاڵم بەداخــــەوە لەبەر ئــــەم بارودۆخەی كە بەســــەر كوردســــتان و عێراقــــدا هاتــــووە و بەتایبــــەت قەیرانــــی دارایــــی كوردســــتان حكومــــەت نەیتوانی خەرجی هونەرمەنــــدان بدات، بۆ ئەوەی بەشداری بكەین، بۆیە من وەكو شەخسی خۆم بەشداریم

كرد".هەروەها هیوا ســــوعاد گوتیشی "من دەمەوێت لەم فیستیڤاڵەدا پەیوەندیەكی تۆكمەتر لەنێو هونەرمەندانی كوردســــتان و میســــر دروســــت بكەم و گۆڕینەوەی بیرۆكە و پرۆژەی هونەری لەنێوان

كوردستان و میسر".

سڤیل: پشتیوانسینەماكار حوســــێن زارین چەند پرۆژەیەكی نوێی سینەمایی خۆی بۆ )ســــڤیل( ئاشــــكرا كــــرد و یەكێك لەوانیش ســــازكردنی

هەفتانەی سینەماییە بۆ نیشاندانی كورتە فیلمی كوردی.حوســــێن زارین لە لێدوانێكیدا بۆ )ســــڤیل( رایگەیاند، سەرقاڵی ســــازدانی هەفتانــــەی نیشــــاندانی فیلمی ســــینەمایین كــــە هەموو هەفتەیەك كورتەفیلمێكی كوردی بە بانگهێشتی دەرهێنەرەكەیەوە لــــە هۆڵێكــــی نمایشــــی فیلــــم نیشــــان دەدرێــــت، كــــە وەزارەتــــی رۆشنبیری و بەڕێوەبەرایەتی مەشق و راهێنان بۆ هونەرمەندان

و سینەماخوازان سازیدەكات.حوسێن زارین دەڵێت "پێویستە لەم ساتەوەختە چەقبەستوەدا كەمێك گرنگی بەسینەما و نمایشكردنی كورتەفیلمە كوردییەكان و گفتوگۆی سینەمایی بدەین، بۆئەوەی كەمێك ئەم چەقبەستوویەی

بزاڤی هونەری لەپایتەخت بجوڵێنێت".

ژماره 247 2014/9/13 51

هونەری

نازدار بۆ شەنگال گریا سڤیل: زانا دزەیی

لەكاتی كــە ـــات، دەك ئاشكرا ئــەوە نـــازادار شەنگاڵ كۆمەڵكوژی كــارەســانــی روودانــــی

گریاوە.بە نیشتەجێیە ئەڵمانیا لەواڵتی كە نــازدار )سڤیل(ـی گوت "كارەساتی شەنگال برینێكی لەم من كوردێكدا، هەموو لەدڵی گەورەیە گریام، و بگرم خــۆم نەمتوانی كارەساتە كاتێك دەمبینی منداڵ و خوشك و براكانمان لەبرسان و تینویەتیان دەمرن و كۆمەڵكوژ

دەكرێن".زووە هەرچی "هیوادارم گوتیشی نازدار

واڵتانی دنیا رێگربن و كۆتایی بێنن بەچەكدارانی داعش و دەستخۆشی لەپێشمەرگە قارەكانەكان

دەكەم، بەشی پێشمەرگە هەر سەركەوتنە".

ژماره 246 2014/9/6 51

52 ژماره 247 2014/9/13

رەنــگاوڕەنــــگ

رۆزاریۆ:

موفتی پێشووی میسر:

ئیسماعیل ساڵح:

د. عەلی جومعە، موفتی پێشووی میسر، لە دیمانەیەكی تەلەفزیۆنیدا، كە ئافرەتان دەتوانن رێگەبگرن لە س���كپڕی و منداڵبوونیان، لەپێناو پاراس���تنی جوانی و لەشوالریان. دەش���ڵێت "پێویس���تە ئ���ەم جۆرە ئافرەتان���ە هانبدرێ���ن و نمونەیان

زۆرتر بكرێت"!بەرنام���ەی لەمیان���ەی عەل���ی د. "والل���ه اعل���م"ی كەناڵی "س���ی بی س���ی"، پش���ت بە بۆچوونێكی ئیمامی شافعی لەوبارەوە دەبەستێت، كە رێگە دەدات بە ئافرەت بۆ پاراس���تنی جوانی و روخسار و لەشوالری رێگا لەمنداڵبوون بگرێت. داواشی لەئافرەتانی میسری كرد، بەگشتی لە دوو منداڵ زیاتریان نەبێت و رەچاوی بارودۆخی ئێستای واڵتەكەیان بكەن، بەتایبەت كە منداڵی سەر شەقامەكان زۆر بوونە و گرنگیدان و پەروەردەكردنی منداڵی زۆریش توانای مادی و كاتی زۆری دەوێت.

سڤیل: ئەحمەد تاریق ش����اعیری هەستناسك "ئیسماعیل س����اڵح"، كە تا ئێستا تێكستەكانی الی چەند گۆرانیبێژێك كراونەتە گۆرانی، دەستخۆش����ی لە شاعیرە گەنجەكان دەكات و هانیان دەدات و پێشیان دەڵێت "رێگاكە سەختە، ب����ەاڵم هەموو رێگایەكی دوور و س����ەخت لە هەنگاوێكەوە دەس����ت

پێدەكات".ئیسماعیل ساڵح لەلێدوانێكدا بۆ سڤیل لەبارەی ئەو هونەرمەندانەی كاری لەگەڵ كردوون و تێكستەكانی ئەویان كردۆتە گۆرانی گوتی "هیچ كات باس����ی الیەنی مادیم لەگەڵ ئەو هونەرمەندانە نەكردووە، ئ����ەوە بەالم����ەوە گرنگ بووە كارێكی ج����وان بكەین و دڵی خەڵك و خۆشەویس����تان رازی بكەین". هەروەها گوتیشی "من لە شیعر هەر ئازارم چنیوەتەوە و بۆ من مایەی مەینەتی بووە، جاری وا هەبووە

خۆشەویستم لەدەست داوە".

ئافرەت دەتوانێ بۆ پاراستنی جوانیەكەی رێ لە سكپڕی و منداڵبوون بگرێت

لەگەڵ شیعر تەنیا ئازارم چنیوەتەوە لەلێدوانێكی داوسۆن" "روزاریۆ التینی ئەكتەری خانمە 20 تەمەنی تا ئەو كە ك��رد، ئاشكرای سەرنجڕاكێشدا بەهیچ شێوەیەك سێكسی و بووە پاكیز كچێكی ساڵی بەرۆڵە هۆلیوددا فیلمەكانی لە هەرچەندە ن��ەك��ردووە، ناوبانگی ب��ەوەش ه��ەر و ناسرابوو وروژێ��ن��ەرەك��ان��ی دەركردبوو، بەاڵم وەك خۆی دەڵێ "تەنیا كچە هەرزەكارێكی ئاسایی بەاڵم پاكیز بووم".

رۆزاری����ۆ ئ��ەم ل��ێ��دوان��ەی ب��ۆ گۆڤاری داوە، الت���ی���ن���ەس" ف����ۆر "ك���ۆس���م���ۆ ئ��ەو لە تەمەنی ب����ەوەداوە، ئ��ام��اژەی ئ��اگ��اداری خۆی ه��ەرزەك��اری��دا زۆر ئەوەی لەسەر ب��ووە مكوڕ و ب��ووە لەو تەمەنەدا تخونی سێكس نەكەوێت بارودۆخی بەهۆی نەبێت، سكپڕ و هەروەها خ��ێ��زان��ەك��ەی��ەوە. ت��ای��ب��ەت هیچ ئ���ەوەی ب��ێ "دای��ك��م گوتویەتی منداڵ پێنج ب��دات یارمەتی كەسێك یەخێودەكرد، منیش لەكاتێكدا لەهەوڵی دابینكردنی داهاتوویەكی ب���اش���ت���ر ب������ووم بۆ نەمدەویست خ���ۆم، هەمان ت��وش��ی سی و نو ە ر چادایكم ببمەوە".

تا تەمەنی 20 ساڵی پاكیزیەتی خۆم پاراست

ژماره 247 2014/9/13 53

رەنــگاوڕەنــــگ

گۆڤاری "فۆربس"ی ئەمریكی ئاشكرای كرد، كە خانمە ئەكتەری كۆڵۆمبی "سۆفیا ڤیگارا"،

كە پاڵەوانی زنجیرە درامای كۆمیدی "ژیانی هاوچەرخ"ە، بۆ ساڵی سێیەم پارێزگاری لە ریزبەندی یەكەمی گرانبەهاترین ئەكتەری ئەمریكا تەلەفزیۆنیەكانی شاشە س��ەر كرد، بەداهاتی نزیكەی 37 ملیۆن دۆالری

سااڵنە.بەشداریكردنی كرێی كە سۆفیا،

زنجیرە ئەم ئاڵقەیەكی لەهەر ك��ۆم��ی��دی��ەدا 325 درام�����ا

هەزار دۆالر بوو، لەدوو س��اڵ��ی راب���ردووش���دا پڕداهاتترین ه���ەر گرانبەهاترین و ئ����ەك����ت����ەر ب�����ووە ل����ە ئ���ەم���ری���ك���ادا. ه������ەروەه������ا ئ���ەو جگەلە كرێی نواندن بەشداریكردنی و

ل��������ەزن��������ج��������ی��������رە تەلەفزیۆنیەك��������������اندا،

ل����ەك����اری رێ����ك����ام بۆ مەشروب كۆمپانیاكانی

جوانكاریی كەرەستەی و داهاتێكی جلوبەرگیشدا و

دەس�����ت دی�����ك�����ەی زۆری دەكەوێت.

سۆفیا گرانبەهاترین ئەكتەری ئەمریكیە

ژماره 247 2014/9/13 53

54 ژماره 247 2014/9/13

لەساڵی 1978 میخائیل كالشینكۆف خەاڵتی ســـوڤیەتی چەكـــی دیزاینكردنـــی پێشـــبڕكێی بردەوە، كەمتر لەدوو ساڵ دوای داهێنانەكەی، ســـوپای ســـۆڤیەت ئـــەو چەكـــەی لەخۆگـــرت. چیرۆكی ئەم چەكـــەش لەجەنگی ئازادیخوازی دەســـتیپێكرد، تا گەیشـــتە جەنگی چەتەگەریی. ئەمـــە گەشـــتێكی سەرنجڕاكێشـــە، كـــە "مایكڵ هۆجـــز" بەزمانـــە ئەدەبییـــە جوانەكـــە لەكتێبی

"چەكی كالشینكۆف"دا دەیگێڕێتەوە..كاتێك كۆمســـیۆنی گەل لەهێزە چەكدارەكان پایزی 1943 پێشـــبڕكێی دروســـتكردنی چەكی روســـی هێرشـــبەری راگەیانـــد، كالشـــینكۆف نەبـــوو. بردنـــەوەدا پاڵێوراوانـــی لیســـتی لـــە پێشـــتر چەكـــی جۆری )رەشـــاش ژمـــارە1(ی رەتكرابوویـــەوە. بـــەاڵم كاری كالشـــینكۆفەكە وایكـــرد لەمیكانیزمی تەقاندنـــی بەڕیزی گوللە بەشێوەی تۆماتیك لێهاتووبێت. ئەم دەستكەوتە ئـــەو ئەزموونـــی كەڵكەبـــووی لەدەرەنجامـــی كەســـە بوو، دەیزانی ســـەربازانی ســـۆڤیەت ج جۆرە چەكێكیكان دەوێت؟ پێشـــتر كالشینكۆف باشـــترین نەخشەســـاز نەبـــوو، كەســـانی تـــر هەبـــوون لـــەو لەپێشـــتربوون. بـــەاڵم خـــاوەن كەسایەتییەكی بەهێز بوو، كە وایكردبوو لەنێو

هاوپیشەكانی خۆی دیارتر بێت. دانـــەری كتێبەكـــە دەمانباتـــە ناو گەشـــتێكی ســـەرنجڕاكێش لەجیهانـــی چەكـــدا، دەســـپێكی ژەنـــەڕاڵ لەگـــەڵ چاوپێكەوتنـــە گەشـــتەكەی كالشـــینكۆف لەماڵەكـــەی خۆیـــدا، داهێنـــەری )چەكی كالشینكۆف(. پاشان بەچەندین جەنگ و رووبەرووبوونـــەوەی خوێناویدا گوزەردەكات، لەو رووبەرووبوونەوانەی تێیاندا كالشـــینكۆف گەورەی مەیدانی جەنگەكە بووە، گەشتەكە هەر بـــەو ژەنەڕاڵە كۆتایی دێت، كە لەســـاڵی 2004 ناوی خۆی بەخشـــییە جۆرێك لەخواردنەوەی

فـــۆدگای روســـی، )فـــۆدگای كالشـــینكۆف( بۆ ئەوەی چیتر خەڵك بەناوی ئەو بیر لەكوشـــتن

و مردن نەكەنەوە. ژەنـــەڕاڵ شـــەڕواڵێكی فشـــوفۆڵی گنجـــاوی لەبەربـــوو، قۆپچـــەداری ســـپی كراســـێكی و كـــە تایەخەكانـــی قۆپچەڕیـــز كرابـــوو. لەگـــەڵ قەمســـەڵەیەكی قاوەیی لەســـوف دروســـتكراو. بەدانـــەری )كتێبی كالشـــینكۆف(ی گوت "كاری تەنانـــەت دەبێـــت، قـــورس زۆر كتێبـــە ئـــەو ئەســـتەمیش دەبێت، بابەتەكـــە تەنیا بریتی نییە لـــەوەی كێ ئەو چەكەی دیزاین كرد، بەڵێ ئێمە دامانهێنـــاوە، بەاڵم ئەوەی بڕیـــاڕدەدات بدرێتە دەست كێ، ئەوە سیاسەتمەدارەكانن، ئەوانیش نایانەوێ قسەی لەبارەوە بكەن". بەاڵم نوسەری كتێبەكـــە بەزوویی بۆ دەركەوت، كە تاكە كەس گرفتی لەقســـەكردن لەبارەی چەكەكەوە هەیە،

خودی ژەنەڕاڵەكە خۆیەتی.بەنوســـەری دیـــداری لەیەكـــەم ژەنـــەڕاڵ كتێبەكەی گـــوت "چۆن بزانم ئـــەم چەكە چەند بـــەردەوام دەبێت یـــان چی لەجیهـــان دەكات؟ مـــن هێندە دەزانم ئەو چەكـــە رۆژێك لەرۆژان منداڵـــە بەنازەكەی من بوو، بەاڵم لەدەســـەاڵت دەرچوو، ناتوانم بیوەستێنم، حەزناكەم مندااڵن ببینـــم لەئەفریقیا چەكەكەی منیـــان هەڵگرتووە، بەاڵم كـــێ ئەم چەكەی داونەتـــێ؟ بەدڵنیاییەوە كارەســـاتە، كوشتنی خەڵكی سڤیل بەكارهێنانی ناڕەوای چەكە، پێویســـتە چەك تەنیا لەحاڵەتی تەنگەتاوی یان ئەو كاتەی نیشـــتیمان دەكەوێتە مەبەســـتی بەكاربهێندرێـــت، مەترســـی ژێـــر دروستكردنیشـــم هـــەر ئەمە بـــووە". هەورەها دەڵێت "زۆر دڵتەنگ دەبم كاتێك دەبینم خەڵكی ســـڤیل بەچەكـــی مـــن دەكوژرێـــن، بـــەاڵم دڵی خۆم بـــەوە دەدەمەوە كە من ئـــەو چەكەم بەر لە 60 ســـاڵ بـــۆ بەرگریكردن لەنیشـــتیمانەكەم

دروستكردووە".نوســـەری كتێبەكـــە دان بـــەوەدا دەنێت، كە زۆر ئەستەمە هیچ جۆرە پەیوەندییەك لەنێوان

روودەدەن، لەجیهانـــدا قەســـەبخانانەی ئـــەو لەگەڵ كەســـێكی بەجەستە بچووك و لەشوالر رێـــك، كە لەكەنـــاری دەریاچەیەك دانیشـــووە، بدۆزیتـــەوە. ژەنەڕاڵ میخائیـــل زۆر بەحەزەرە و لەئینگلیـــز بەتایبـــەت لەرۆژئاواییـــەكان، رۆژنامەنوســـەكان دەڕوانێـــت، چونكـــە ئەوان

لەبەرنامەیەكـــی دۆكیۆمنێنتاری كەناڵی )بی بـــی ســـی( لەكۆتایـــی نەوەدەكانی ســـەدەی

رابـــردوو، وێنەی ژەنەڕاڵیان وەك كەســـێكی دڕندە و تاوانباری جەنگ كێشاوە، بەاڵم ئەوان نازانـــن ژەنـــەڕاڵ ئەندازیـــارە و بـــە زیرەكییـــە ســـادەكەی چارەســـەری بۆ چەندین كێشـــەی تەكنیكی ئاڵۆز دۆزیەوەتەوە، كەچی راگەیاندن وێنەی كەســـێكی نەخشاسازی مەرگی لەبارەی كالشـــینكۆفەوە لە زیهنی خەڵك چەســـپاندووە. كـــەم كەس، لـــەدەرەوەی ســـۆڤیتەتی پێشـــوو، گوێی لەوتەكەی ئـــەم ژەنەڕاڵە بووە كە دەڵێت "زۆر رقم لە بیرۆكەی بەكارهێنانی چەكە دژ بە خەڵكـــی مەدەنی"، یان كە لەزۆر بۆنەكان داوای كـــردووە چەكی كالشـــینكۆف لەهەموو جیهان

كۆبكرێتەوە و لە ناوببرێت.نوسەر لە بەشێكی كتێبەكەی باس لە قەبارەی هەژموونی كەلتووریی ئەو چەكە لەئەمەریكادا دەكات، كە لە یانەكانی نیشانەشكاندنەوە دزەی كردۆتە شوێنی فرۆشتنی چەك. پاشان چەندین دیمەنی فیلمی سینەمایی پڕكردووە، دیارترینیان فیلمـــی ئەســـتێرە ســـینەماییەكان: رۆبـــرت دی نیرۆ، سلڤستەر ســـتالۆن ناسراو بە )رامبۆ(یە،

كە كالشینكۆفیان بەدەستەوەیە.بەرهەمـــە لەلیســـتی كالشـــینكۆف چەكـــی ســـەركەتووەكانی جیهان لەریزی خواردنەوەی ئەژماركـــراوە. رۆك هونـــەری و كۆكاكـــۆال لەیەكێك لەفیلمەكانیشـــدا دەرهێنەری هۆلیۆدی )كالشـــینكۆف(ی گرنگـــی ســـكۆت" "رۆدلـــی دەرخســـت، كاتێـــك فڕۆكەیەكـــی بـــالك هۆك دەكەوێتـــە خـــوارەوە، بـــۆ ئـــەوەی ناوبانگـــی ســـەربازی ئەمریكـــی لـــەدەرەوە جـــوان بكات،

هاوێنە

چەكی كالشینكۆف ژیاننامەی بەناوبانگترین بكوژەكان دەگێڕێتەوە

شیوعییەت كۆتایی هات بەاڵم كالشینكۆف بەردەوام بوو

54 ژماره 247 2014/9/13

ئاالن عومەر

ژماره 247 2014/9/13 55

هاوێنە

بێئـــاگا لەوەی هەموو ســـەرنجەكانی خســـتۆتە كـــە كالشـــینكۆف، تایبەتمەندییەكانـــی ســـەر بەدەستی چەكدارە ســـۆماڵییەكانەوەیە. وێڕای ئـــەوەی گەنجانـــی ئەمریكا رۆژانە لەشاشـــەی كۆمپیوتەرەكانیـــان یاری بـــەو چەكە دەكەن و

بۆتە هاوڕێیان.و كتێبەكـــە نوســـەری هۆجـــز مایـــكڵ رۆژنامەنوســـی بەریتانـــی، كە پێشـــتر خەاڵتی 2008 لـــە رۆژنامەنوســـی ســـتونی جیهانـــی وەرگرت، هەروەها خەاڵتی هەڵمەتی راگەیاندنی بۆ یەكسانی نێوان نەتەوەكان لە 2006 وەرگرت. بەزمانە ئەدەبییە روون و بڕشتەكەی زنجیرەی زەمەنـــی ژیاننامەی ئەو چەكەی ســـادەیە باس دەكات، كـــە بـــۆ بەرگریكـــردن لەســـنورەكانی ســـۆڤیەت داهێندرابـــوو، دوای هەرەســـهێنانی ســـۆڤیەت هەر مایەوە، شیوعییەت كۆتایی هات

بەاڵم كالشینكۆف بەردەوام بوو.ئەو چەكە كێشـــی قورسە و لەنیشانەدا زۆر ورد نیـــە، نیوە تۆماتیكـــە، یەكەم جۆری چەكی بەكارهاتـــووی گۆڕەپانـــی جەنگیش

، ە و بـــو نەچەكـــە ئـــەو بەڵكـــو

ئەڵمانیـــەی لەجەنگی جیهانی رووســـەكان دژی دووەم

بەكارهات ئەویـــان یەكەم بوو، خۆی لەســـەردەمی كالشـــینكۆف

زۆر ئاڵۆز نەبوو، بەاڵم ســـادەییەكەی وایكـــرد ســـەركەوتوو بێـــت. ئـــەم چەكە

لەهەشـــت پارچـــە پێكهاتـــووە ئاســـانە بـــۆ هەڵوەشـــاندنەوە و تێكخستنەوە، هەرزانە و بەكارهێنانیشـــی ئاسانە. لەراســـتیدا بۆ هەر

جەنگاوەرێك ئاسانە، تێكڕای تەقاندنی لەیەك خولەكـــدا 560 گوللەیـــە، لەكەمتـــر لەخولەكێك دەتواندرێت هەڵبوەشێندرێتەوە، لەژێرباری هەر كەشوهەوایەكدا بێت بەخێرایی پاك دەكرێتەوە، گەر خاوێنیـــش نەبێت لەتوانـــای كێبڕكێكردنی

لەگۆڕەپانی شەڕدا ناوەستێت.لـــە 1919 لەدایـــك میخائیـــل كالشـــینكۆف بووە، لە 1938 چۆتە رێزی ســـوپا و لەبەشـــی میكانیـــك كاریكردووە. لـــە 1950 بۆتە ئەندامی 1949 لـــە ســـۆڤیەت. بـــااڵی ئەنجومەنـــی كالشینكۆفی داهێنا. ســـەرباری ئەوەی بەهۆی ئـــەم داهێنانەی ناوبانگی پەیداكـــرد، بەاڵم هیچ مافـــی لەبەرامبـــەردا وەرنەگـــرت و ســـامانی

موڵكداریەكەشی دەستنەكەوت.

ژماره 247 2014/9/13 55

كالشینكۆف لەوە نیگەرانە، كە

راگەیاندنی رۆژئاوا وێنای ئەویان وەك

كەسێكی دڕندە و تاوانباری جەنگ كێشاوە

كالشینكۆف ناوی خۆی بەخشییە جۆرێك

لەفۆدگای روسی، تا چیتر خەڵك بەناوی ئەو بیر لەكوشتن و

مردن نەكەنەوە

56 ژماره 247 2014/9/13

شەموان

هاوپەیمانی جیهانی و کوردانی رۆژئاوا

ئەو هاوپەیمانێتییە جیهانیەی لەســــەر ئاستی جیهان دژ بەداعش لەدروستبوندایە، بۆ کوردی رۆژئــــاوا مــــوژدەی پێ نییــــە، چونکــــە کوردانی ئەوبەشەی واڵت یەکگرتوونین و دابەشی سەر

چەند بەرەیەکن.ئــــەو هێزەشــــی کــــە بەزەبری چەک دەســــتی بەســــەر گۆڕەپانی سیاســــی و ئەمنی و ئیداری ئەو بەشەی واڵتدا گرتووە، کە بریتییە لەپەیەدە و باڵێکە لەپەکەکە، هێزێکە ئاسان نییە پێگەیەک بۆخــــۆی لەناو گرنگیدانی ئــــەو هاوپەیمانێتییەدا دروســــت بکات، چونکە بۆخۆشی بەپێی یاسای

هاوپەیمانێتییەکە، بەشێکە لەتیرۆر.مــــن مەبەســــتم نییــــە بڵێــــم پەیــــەدە هێزێکی تیرۆریســــتە، هێندەی ئەوەی مەبەســــتمە بەپێی یاســــای ئەمریکا قســــە بکــــەم، کە تێیــــدا پەکەکە و تیرۆریســــتە و نامەقبــــول رێکخراوێکــــی ئامادەنییــــە هیچ مامەڵەیەکــــی لەگەڵ بکات، ئەوە جگەلــــەوەی تورکیــــا ئەندامێکی ناتۆیــــە، ناتۆش هاوپەیمانێتیــــەی لــــەو هەیــــە شــــێری بەشــــێ دژ بەداعــــش لەدروســــتبوندایە. ئاخــــر ناکــــرێ دوژمــــن ســــوپای دوو دژ، دوو پێمانوابــــێ، بەیەک، کە پەکەکە و سوپای تورکیان، لەگرنگی هاوپەیمانێتییەکدا جێگایان دەبێتەوە. خۆ ئەگەر ئەمــــە رووبدات، ئــــەوە پەکەکە چیتر پێویســــتی بەخەبات نییــــە، تەنها جێبونەوەی لەگرنگیپێدانی دەبێــــت جیهــــان داننانــــی هاوپەیمانێتییەکــــەدا بەرەوابوونــــی خەباتی پەکەکــــە و نارەوابوونی تورکیــــا لەرووبەڕووبونەوەیــــدا، کــــە ئــــەوەش

مەحاڵە.الیەنێکی تر کە دیســــان رێگــــرە لەهێزی بااڵ دەســــت لەرۆژئــــاوای واڵت، بــــۆ جێبونــــەوەی لەگرنگی هاوپەیمانی دژەداعشدا، هەژمارکردنی

هێزەکانیەتی بەبەشێک لەسوپای ئەسەد لەالیەن جیهانەوە، ناعەقاڵنی سیاسەتیەتی لەهەڵبژاردنی بەرەیەک کە تێیدا ئایندەیەک بۆ واڵت و خەڵکی واڵتەکەی بنیاتبنێت، هەروا ئاســــانیش نییە بەم زووییە ئەو گومانە لەســــەر خۆی بڕەوێنێتەوە، کە بەشێک نییە لەهێزەکانی ئەسەد. دەی ئەگەر بەشــــێکیش بێ لەهێزەکانی ئەسەد، ئەوە ئۆباما کــــە بڕیــــارە رابەرایەتی هاوپەیمانــــی دژەداعش بــــکات، رایگەیانــــد، هــــاوکاری ئەســــەد ناکەن و هاواهەنگــــی ئۆپۆزســــیۆن هێزەکانــــی لەگــــەڵ

دەکەن.رەنگە پرســــیار ئەوە بێ، باشە ئەگەر داعش لەنــــاو بچــــێ، ئامانــــج رووخانی ئەســــەد نەبێ،

پەیەدە چی زیانێک دەکات ؟بێگومــــان وەاڵمــــی ئــــەوەش ئاشــــکرایە، کــــە دوای هاتنەمەیدانــــی هاوپەیمانــــان بۆ هاوکاری ئۆپۆزسیۆنی سوریا، ئەگەر ئامانجی شاراوەی روخاندنــــی ئەسەدیشــــیان پێنەبــــێ، هێشــــتاش هێندەی تر جێگە بەئەســــەد لێژدەبێت و هێندەی تریــــش پێگــــەی حکومەتەکەی لــــەق دەبێت، کە رەنگــــە ناچار بەزۆر سازشــــی بــــکات بەرانبەر هێــــزە ئۆپۆزســــیۆنەکانی. ئــــەوکات پەیــــەدەش دەبێتە بەشێک لەو الوازبونەی ئەسەد و لەبنکەی شکســــتەوە دەچێتە ناو حیوار بۆ لەیەكگەشــــتن لەگەڵ هێزەکانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا، کە دەکرا تەنهــــا یەک مانگ لەمەوبەر پەیەدە لەبنکەی هێز و ســــەرکەوتنەوە بچێتە نــــاو ئەو حیوارە، بەاڵم تێنەگەشتنی لەسیاسەت و ئاڕاستەی سیاسەتی

جیهان رێگای نەدا.ئــــەوە جگەلــــەوەی هیــــچ گەرەنتییــــەک نییە، بــــۆ پەیــــەدە توانــــای رێگــــری لەهاتنی ســــوپای ئــــازاد هەبــــێ بــــۆ شــــارە کوردییــــەکان، یان بۆ دروســــتکردنی نەوایەکــــی ئــــارام لەســــوریا بۆ هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن لەژێر چاودێری جیهاندا، کــــە شــــارە کوردییەکانیــــش بگرێتــــەوە. لەوەها دۆخێکیشــــدا بێگومان ئەولەویەت نەک هەر الی پەیــــەدە نابــــێ، بەڵکو لەنــــاو ئــــەو هێزانەی الی

جیهان لە ئەولەویەتدان، جێگاشی نابێتەوە.هەرچۆن ســــەیری دۆخەکــــە و هاتنەمەیدانی کــــوردی بــــۆ پێشــــبینییەکان بکەیــــت، جیهــــان رۆژئــــاوا جێــــی دڵخۆشــــی نیــــن، بۆیــــە تاکــــە رێــــگای دەربازکــــردن و رزگارکردنی رۆژئاوا،

گەڕانــــەوەی هەرچــــی زووتریانــــە بــــۆ هەولێر، کــــە هاوکاریــــان بــــێ لەبزرنەکردنــــی ئاینــــدەی کوردانــــی ئەو بەشــــەی واڵت و جێکردنەوەیان لەهاوپەیمانــــی جیهانیــــدا، لەوەرگرتنی گەرەنتی بۆ کورد کــــە لەتەســــوییەکردنی داعش و هێزە دروســــتکراوەکانی دەســــتی ئەســــەددا، ئــــەوان

زیانمەند نابن و دەمێننەوە.بێ دوو دڵـــی هەولێر هەمیشـــە ئامادەیە بۆ پێشکەشـــکردنی ئـــەو هاوکارییـــە بەکوردانـــی رۆژئـــاوای واڵت، ئەویـــش تەنهـــا بەمەرجـــی ئـــەو کوردانـــی یەکهەڵوێســـتی و یەکڕیـــزی بەشـــەی واڵت و وازهێنانی پەیەدە لەتاکڕەوی و خۆســـەپاندن. ئاخر لەمێـــژە بارزانی بانگیان یەکهەڵوێســـتی و یەکگرتوویـــی بـــۆ دەکات و روون ســـتراتیژیەتێکی نوســـینەوەی و هەڵبژاردنی ســـەنگەرێک، كە لە ئایندە خزمەتی پرســـی کـــورد لـــەو بەشـــەی واڵتـــدا بـــکات، بـــەاڵم پەیـــەدە و پەکەکـــە گوێیـــان نەگـــرت و دۆخی واڵتیان گەیاندە ئێســـتا، کـــە نازانن ئایا هاوپەیمانـــی جیهان قبوڵیـــان دەکات، یان وەک بەشـــێکی درێژکراوەی دەسەاڵتی ئەسەد لێیان

دەڕوانێ؟دەکات بێهیـــوا مـــن ئاســـتێک تـــا ئـــەوەی لەداهاتـــووی ئـــەو بەشـــەی واڵت، بەردەوامیی سیاســـەتی هەڵـــەی پەکەکەیـــە، کـــە پێموایـــە ئێســـتاش رێگایـــان نـــادات پەنا بهێننـــەوە بەر هەولێر، پەلەقـــاژەی دۆزینەوەی بەدیلێکیانە بۆ هاوپەیمانێتییەکەیان لەگەڵ ئەســـەد. الی ئەوان گرنـــگ نییە ئەو هاوپەیمانێتییە لەگەڵ کێ بێ و چەند لەسودی واڵت بێ، هێندەی گرنگە لەڕێی هەولێـــرەوە کار بۆ ئەو بەشـــەی واڵت نەکرێ. ئاخر لەدوای رەتکردنەوەی چەند ساڵی سوپای ئـــازادی ســـوریا لەالیـــەن پەیـــەدەوە لەکاتێکدا کـــە ئەو ســـوپایە لەپێگەیەکـــی الوازەوە داوای رێککەوتنیان لەگەڵ کورد دەکرد، لەم یەک دوو رۆژە دوای بیســـتنی دروستبوونی هاوپەیمانی جیهانی دژ بەداعش و لەســـودی سوپای ئازاد، کە پێگەیەکی بەهێزی بۆ دروســـتکردووە، تازە بەتازە پەیەدە چۆتە ناو حیوار لەگەڵ ســـوپای ئازادی ســـوریا، کە مەبەستی بەدەمەوەچوونی جیهانە و مافی خۆیەتی ئێســـتاش پەیەدە وەک

بەشێک لەئەسەد ببینێ.

رزگار رەزا چوچانی ــ سوید