ژماره 218 2014/2/8 1

ساڵی پێنجه م ژماره 218 شەممە 2014/2/8 نرخ )1500( دینار

Tel: 0750 449 7983 Email: bestun_77@yahoo.com خاوەن ئیمتیاز و سەرنووسەر: بێستون نوری

دەستەی نووسەران: مەریوان عومەر بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی بەڕێوەبەری نوسین: فەیسەڵ خەلیل

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 218 2014/2/8

2013 دا فرۆشــــیی بــــە رێــــژەی 43% زیادی كــــردووە، هەروەها "جاگوار XJ" بەرزترین رێژەی فرۆشــــیی تۆماركرد بە زیادەیەك كە بڕەكەی 38% بوو، دوای ئەویش ئۆتۆمبێلی ساڵۆنی بەناوبانگ

"XF" دێت كە گەشكردنێكی باشی بە رێژەی 19% تۆماركرد.هەروەهــــا "F-TYPE" یەكــــەم ئۆتۆمبێلــــی وەرزشــــی بــــە دوو كوشــــنەوە كە جاگوار ماوەی 50 ساڵە دروستی دەكات هەڵكشا بەرەو ئاســــتی بەرزی پێشبینیكراوی كۆمپانیاكە، كە بە جێگیری رووەو بەدیهێنانــــی ئامانجەكــــەی كە خۆی لە تێپەڕاندنی بەشــــە بازاڕییــــە بە ئامانجكراوەكەی لە كەرتی ئۆتۆمبێلی وەرزشــــی دا

دەبینێتەوە.لــــە لێدوانێكیدا ســــەبارەت بــــە ئەنجامەكان، "جاســــتن ویفینگ" بەڕێوەبــــەری فرۆشــــیاریی هەرێمــــی لــــە جاگوار النــــد رۆڤەری رۆژهەاڵتــــی ناوەڕاســــت و باكوری ئەفریقیا وتی: "ســــاڵی 2013 ســــاڵێكی نمونەیی بوو سەبارەت بە ئێمە لە ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاســــت و باكــــوری ئەفریقیــــا، ئەمــــەش بــــۆ ئــــەو خســــتنە بازاڕە ســــەركەوتووە بــــێ وێنەیەی "جاگــــوار F-TYPE" و "رێنگ رۆڤەری وەرزشــــی تەواو نوێ" دەگەڕێتــــەوە. ئەم ئەنجامانەش بەڵگەیەكی روونە لەسەر ئەو ئارەزووە زۆرەی كە ئەم ناوچەیە هەیەتــــی بەرامبــــەر كڕینی ئۆتۆمبێلە نایابــــەكان لە هەردوو هێما بازرگانییەكەمــــان و ســــەركەوتنی پرۆگرامــــە جێگیرەكەمــــان كە هەوڵەكانی لەسەر دیزاین و تەكنەلۆجیا و خزمەتكردنی كڕیارانی

چڕكردۆتەوە". هەروەهــــا رایگەیانــــد: "مــــن دڵنیــــام لــــە بەردەوامبوونــــی ئەو ئەدایە بەهێزە لە ســــاڵی 2014 دا لە ســــایەی ئەو ســــەركەوتنەی كــــە پێكهاتــــەی مۆدێلە نوێیەكانی كە بەم دواییە بۆ ســــاڵی 2014 خســــتیە بازاڕەوە، وەك "جاگــــوار F-TYPE كۆپێ"، هەروەها ئەو رێوشــــوێنە ســــتراتیجییەی كە دەیگرینەبەر بۆ پەرەپێدانی تۆری

بریكارە هەرێمایەتییەكانمان".

"جاگــــوار الند رۆڤــــەر" كۆمپانیــــای تایبەت بە دروســــتكردنی ئۆتۆمبێلــــی نایاب، گەشــــەكردنی بە رێژەی 46% بەدەســــتهێنا لە ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا لە ساڵی 2013 دا، ئــــەو كارەی كــــە رەنگدانەوەی زیادبوونە لە پێشــــوازیكردنی زیاتــــری ناوچەكــــە لــــە بەرهەمەكانــــی وەك لــــە پێشــــووتر. ئەم ئەنجامانــــەش پێــــش بەجێهێنانی بەهێــــزی جیهانیــــی كۆمپانیاكە دەكەوێت، كە ئەمەش لە گەشەكردنی فرۆشیی جیهانی بە رێژەی 19% لە ساڵی 2013 دەركەوت پاڵپشت بە دەركردنی زنجیرەیەك لــــە ئۆتۆمبێلی نوێ كە خەاڵتیان بە دەســــتهێنا، لەوانەش جاگوار

"F-TYPE" و رێنگ رۆڤەری وەرزشیی تەواو نوێ.هەروەهــــا فرۆشــــیی "النــــد رۆڤــــەری رۆژهــــەاڵت و باكوری ئەفریقیا" گەشەكردنی بە رێژەی 49% بە خۆوە بینی بە بەراورد لەگەڵ ساڵی 2012، دوابەدوای خستنە بازاڕی ئۆتۆمبێلی "رێنگ رۆڤەر" كە ئێســــتا بە پڕفرۆشترین ئۆتۆمبێل لەو هێما بازرگانییە دادەنرێــــت، "رێنگ رۆڤەری وەرزش"یــــش دەركەوتنێكی بەهێزی لە ناوچەكە تۆماركرد لەگەڵ بەرزبوونەوەی فرۆشــــیی لە ساڵی 2013 دا بە رێژەی 25% بە بەراورد بە ســــاڵی پێشــــوو، پاڵپشت بە شــــێوەیەكی نیمچەیی بەو پێشوازییە جەماوەرییە گەورەیەی كە ئۆتۆمبێلی "رێنگ رۆڤەری وەرزشــــیی تەواو نوێ" بەخۆیەوە

بینیی كە لە ناوەڕاستی 2013 گەیشتە هۆڵەكانی نمایشكردن.بەهەمان شــــێوە قەبارەی فرۆشــــیی لە رێگــــەی بەرهەمەكانی تری "الند رۆڤــــەر" بەرزبۆوە، لەوانەش "رینگ رۆڤەر ئیڤۆك" بە زیادبوونێك كە گەیشتە 32% و "الند رۆڤەر LR4" بە رێژەی %31، "الند رۆڤەر LR2" بە رێژەی 33%، ئەمەش بۆ ئەو خستنە بازاڕە

سەركەوتووەی بەرهەمە نوێیانەی ساڵی 2014 دەگەڕێتەوە.ئەدایــــە بەهێزەكــــەی لەســــەر "جاگــــوار" لــــە بەرامبەریشــــدا بەردەوامبــــوو لەگــــەڵ زیادبوونی فرۆشــــیی بە رێــــژەی 30% بە بــــەراورد لەگەڵ ســــاڵی 2012، تەنیا لە مانگــــی كانونی دووەمی

جاگوار الند رۆڤەر ئەنجامە پێوانەییە جیهانییەكان تێدەپەڕێنێ

هەواڵی كۆمپانیاكان

ژماره 218 2014/2/8 3

بووە".ســـەرۆكی بارلـــۆ" "تۆنـــی بەڕێـــز جێبەجێكاری كۆمپانیـــای كیا مۆتۆرس لە ئوسترالیا رایگەیاند: "دركپێكردنی لیژنەی ناوبژیوان بـــە تایبەتمەندیـــی بەردەوامی، بەڵگەیەكی بەهێزە لەســـەر گەشـــەكردن و بووژانـــەوەی كیا مۆتۆرس لە گۆڕەپانەكە و تایبەتمەندیی ئەو پەیوەندییە بازرگانییە

و رازیكردنی كڕیارانیەتی".هەروەهـــا "بارلـــۆ" وتی: "كیـــا مۆتۆرس لـــە دوو دڵ نیـــە لەســـەر ســـووربوونی پێشكەشكردنی باشترین بۆ بەكارهێنەرانی ئەزموونـــی رووی لـــە ئوســـترالیا لـــە لیخوڕینێكی جیاواز و ســـەالمەتیی گشتی لەســـەر رێـــگاكان و كوالیتیـــدا"، هەروەك ئەوەشـــی راگەیانـــد: "كاریگەریـــی هەوڵـــە بێوچانـــەكان لـــە زیادبوونـــی باشـــكردنی هێمای بازرگانیی كیا مۆتۆرس و كوالیتی ئۆتۆمبێلەكانـــی و دانپیانانـــی شـــارەزایانە بەوە، لەسەرووشیانەوە گۆڤاری درایڤ".

"بارلۆ" ئەوەشی راگەیاند: "ئەو خەاڵتانەی كە كیـــا ســـۆرینتۆ و ئۆتۆمبێلەكانی تر لە كۆمەڵەی كیا مۆتۆرس بەدەســـتیانهێناوە، بەڵگەیە لەسەر بەردەوامبوون و هەوڵدان

لە پێشكەوتن و پێشەنگبوونی كیا-دا".هەروەهـــا وتی: "بەدەســـتهێنانی خەاڵت و تایبەتمەندیـــی كە بەدەســـتی دێنێ، زۆر جێگەی رەزامەندییە بەاڵم پاداشتی گەورە ئەوەیە كـــە هەوڵە بێوچانـــەكان بەرەكەی

دوورییەوە".

بـــۆ ســـاڵی دووەم لەســـەر یـــەك "كیـــا ســـۆرینتۆ" پێـــش ســـەرجەم ركابەرەكانی دەكەوێـــت و پلەی یەكەم بەدەســـت دێنێت لە چوارچێوەی ئۆتۆمبێلی پاڵنەری چواری بۆ ســـەرووی 40،000 دۆالر، كە نازناوی 2013"ی ســـاڵی "ئۆتۆمبێلـــی خەاڵتـــی بەدەستهێنا، كە لەالیەن گۆڤاری ئۆتۆمبێلی

ئوسترالی "درایڤ" پێشكەش كرا.دوای ئەوەی ئەســـتێرەی كیا سۆرینتۆ SLI-Diesel لە ســـاڵی 2012 درەوشـــایەوە، ســـۆرینتۆ پارێزگاری لە پێشـــكەوتنی كرد بەســـەر باشـــترین ركابەرەكانی لە ساڵی 2013 دا، بە جۆرێك دووبارە ناوبژیوانەكان ستایشـــی تایبەتمەندییەكانـــی ئۆتۆمبێلـــی پاڵنـــەری چواریی هاوڕێـــی خێزانیان كرد خێراییەكـــەی شـــەش نەرمونیانیـــی بـــۆ "شـــەش گێڕییەكەی"، ســـەالمەتیی گشـــتی لەسەر رێگاكان، حەوانەوەی سواربوونی و جوانیی و كەشـــخەییەكەی لە ناوەوە و

دەرەوەدا.پێویســـتە بووترێ كە سۆرینتۆ چەندین خاڵـــی تری بـــە دەســـتهێناوە بەرامبەر بە تایبەتمەندیی گرەنتی بۆ ماوەی پێنج ساڵ و خزمەتگوزاریـــی چاككردنـــەوەی نایابی خولی بۆ ماوەی پێنج ســـاڵ یاخود )بڕینی

ماوەی 15000 كیلۆمەتر(.یەكێـــك لە ئەندامانی لیژنەی ناوبژیوانی رایگەیاند: "كە كیا ساڵی 2012 سەركەوت، بـــەاڵم ســـەركەوتنی بۆ جـــاری دووەم لە ســـاڵی 2013 دا بەهـــۆی لێهاتوویییـــەوە

بۆ ساڵی دووەم لەسەر یەك "كیا سۆرینتۆ" باشترینە لە ئوسترالیا

4 ژماره 218 2014/2/8

سياسەت

قەیرانی یەكێتی رەنگدانەوەیەكی سلبی

دەبێت لەپێكهێنانی حكومەتدا

مامۆستا عەلی باپیر ئامادەیی دەربڕیوە بۆ

ئاشتەوایی لەناو یەكێتی

بیالل سەعید

برادەرانی پارتی گوتیان بۆ پێكهێنانی حكومەت تا قیامەت چاوەڕێی كەس ناكەین

مەڕوان گەاڵڵی، ئەندامی مەكتەبی سیاسی كۆمەڵی ئیسالمی:

مـــەڕوان گەاڵڵی ئەندامی مەكتەبی سیاســـی كۆمەڵی ئیســـالمی و ســـەرۆكی لیستی كۆمەڵ لەپەرلەمانـــی كوردســـتان و ئەندامی شـــاندی دانوستانكاری كۆمەڵی ئیسالمی لەچاوپێكەوتنی گۆڤاری سڤیل ئاماژە بەوە دەكات، كە ماموستا عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵی ئیسالمی هەوڵەكانی

ئاشتەوایی لەناو یەكێتی دەستپێكردووە.

4 ژماره 218 2014/2/8

ژماره 218 2014/2/8 5

سياسەت

پڕۆژەیەك هەیە بەرپرسی مەڵبەندەكان بەكۆنفرانسی ناوچەیی هەڵبژێردرێن و بكرێنە ئەندامی سەركردایەتی

ئەو قەیرانە سیاسیەی كوردستان تێكەوتووە،

یەكێك لەقوربانیەكانی پەرلەمانە

لەماوەی رابردوودا وەك ســـەرۆكی فراكســـیۆنەكانی پەرلەمان چەند دانیشتنێكتان ئەنجامداوە، ئایا ئەنجامی ئەو دانیشـــتنانە چی

بووە؟رۆژی كۆبوونـــەوەی گەاڵڵـــی: مـــەڕوان درێژكـــراوەی ڕابـــردوو چوارشـــەممەی كۆبوونەوەكانـــی رابردووە، كـــە بڕیارماندابوو هەفتانە یەكتربینین بۆ قســـەكردن لەســـەر ئەو پڕۆژە یاسایانەی گرنگە، هەموو فراكسیۆنەكان قســـەی تێدا بكەن بەتایبەتی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان كە پێویستی بەهەمواركردنەوەیە. بۆ ئەو مەبەستە لیژنەیەك لەتەواوی فراكسیونەكان دروســـتكراوە تاســـوود لەپـــرۆژەی پەیڕەوی ناوخـــۆی خولـــی پێشـــوو و تێبینیەكانی خولی پێشـــوو وەربگرن، هەروەها بەسوودوەرگرتن لەپەیـــڕەوی پەرلەمانـــی واڵتانـــی دەوروبەر و

بەلەبەرچاوگرتنی بارودۆخی كوردستان. جگـــە لەپەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان چەند پڕۆژە یاســـای دیكە لەبەردەستی ئێوەیە كاری لەســـەر بكەن؟ ئـــەی چۆن مامەڵە لەگەڵ

پڕۆژەی بودجە دەكەن؟مـــەڕوان گەاڵڵـــی: هـــەر پـــڕۆژە یاســـایەك لەخولی پێشوو دەنگی لەسەر نەدرابێ پێویستە جارێكی تر خوێندنەوەی بۆ بكرێت، مەسەلەی بەدەســـتبەكاربوونی پەیوەنـــدی بودجـــەش ســـەرۆكایەتی پەرلەمانـــەوە هەیـــە، تاقســـەی لەســـەر بكرێت. بەشـــێوەیەكی فەرمی تائێستا بودجـــە نەگەیشـــتۆتە پەرلەمـــان تاكو قســـەی

لەسەر بكەین.ئێـــوە بەمەبەســـتی دانیشـــتنەكانی كاركـــردن لەســـەر پـــڕۆژە یاســـاكان تاچەنـــد

یاسایی و فەرمیە؟مەڕوان گەاڵڵی: ئەو دانیشـــتنانەی تائێســـتا كردوومانـــە دانیشـــتنی فەرمـــی نیـــن، ئـــەوەی كراوە بۆ دروســـتكردنی لیژنە بووە، هەرچەند ناتوانیـــن نـــاوی بنێیـــن لیژنـــەی پەرلەمانـــی، پێویســـتە بڵیـــن كۆمەڵـــە خەڵكێكـــی پســـپۆر و یاسایی لەفراكسیۆنەكان دەهێنرینە دەرەوە، تا كارەكان ئاســـان بكەن، بۆئەوەی پەرلەمان كە دەســـتی بەكارەكانی كرد، بەشێك لەكارەكانی

هەنگاوی باشی بڕیبێت.

تائێســـتا فراكســـیۆنەكانی پەرلەمان چەند كۆبوونەوەیان ئەنجام داوە؟

مـــەڕوان گەاڵڵـــی: دوو كۆبوونـــەوە ئەنجام دراوە، كۆبوونەوەی پێش ئەوەش بەمەبەستی هەڵویست وەرگرتن بوو بۆ دواكەوتنی كابینەی حكومـــەت و مانەوەی پەرلەمان بەم شـــێوەی ئێســـتا. یەكێك لەو بڕیارانـــەی لەكۆبوونەوەی كـــە ئەوەبـــوو درا، وەرگرتـــن هەڵویســـت كۆبوونەوەی هەفتانەی فراكسیۆنەكان ئەنجام بدرێـــت، تاوكو پێكهێنانـــی كابینەی حكومەت و

دەستبەكاربوونی سەرۆكایەتی پەرلەمان. تائێســـتا ســـەرۆكایەتی پەرلەمـــان دەستبەكارنەبووە، فراكســـیۆنەكان تەنیا چەند كۆبوونەوەیەكتـــان ئەنجامتـــان داوە، ئایا وەك

پەرلەمانتاران كاری ئێوە چییە؟مـــەڕوان گەاڵڵـــی: بەپێی پەیـــڕەوی ناوخۆ، لەپشـــووی ئێســـتا كوردســـتان پەرلەمانـــی تائێســـتا لەبەرئـــەوەی بـــەاڵم زســـتانەیە، ســـەرۆكایەتی پەرلەمان بە )ســـەرۆك و جێگر و ســـكرتێری پەرلەمـــان( دیارینەكـــراوە، بۆیە بۆیـــە پەكیكەوتـــووە، پەرلەمـــان ئیشـــەكانی زۆرینـــەی پەرلەمانتـــاران خەریكـــی كارەكانی پێشووی خۆیانن، چونكە ئەو قەیرانە سیاسییەی كوردســـتان تێكەوتووە، یەكێك لەقوربانیەكانی پەرلەمانـــە، هیوام وایە لەداهاتـــوودا پەرلەمان نەخرێتە موزایەدەی سیاسی لەكاتی پێكهینانی حكومـــەت، چونكـــە پەرلەمـــان تاكـــە دەزگایە لەالیـــەن هاواڵتیانـــەوە دەنگـــی پێدەدرێت بۆیە

پێویستە پیرۆزیی خۆی بمێنێت. لەخولەكانی پێشـــوو پەرلەمانتارانی كۆمەڵ بەشێك لە موچەكەیان دەگەڕاندەوە بۆ

حیزب، ئێستاش بەو شێوەیە؟مەڕوان گەاڵڵی: لەســـەر مەســـەلەی بودجە لەگـــەڵ حیزب قســـە ناكەیـــن، چونكـــە خۆمان بەئەندامـــی ئەو حیزبە دەزانیـــن ئەو پارەیەش كـــە وەریدەگریـــن الی ئێمە كێشـــە نیە، چونكە من وەك ســـەرۆكی فراكسیۆن ئەگەر موچەی پەرلەمانتاران هەشـــت ملیۆن و نیو دینار بێت، ئـــەوا چـــوار ملیـــۆن و نیـــو دەگەڕێنمـــەوە بۆ حیزب، جگە لەوەش لەســـەر پارەكەی خۆمان هاوكاری خەڵكی هەژار و كەم دەرامەت و ئەو كەسانەی پرۆسەی زەواج پێكدەهێنن دەكەین، بۆ ئەو مەبەستەش سندوقێكمان دروستكردوە بـــۆ هاوكاریكردنی ئەو كەســـانە. حیزب بەپێی ریزبەنـــدی لەناو فراكســـیۆن مامەڵەمان لەگەڵ فراكســـیۆن ســـەرۆكی وەك مـــن دەكات، لەهەموویـــان زیاتـــر وەردەگـــرم، كـــە چـــوار ملیۆنـــە، دووەم ســـێ ملیۆن و هەشـــت ســـەد، ســـێیەم كەس سێ ملیۆن و پێنج سەد، چوارەم ســـێ ملیۆن و دووســـەد و پەنجا وەردەگرێ، بۆیـــە بەو شـــێوەیە حیـــزب مامەڵەمـــان لەگەڵ

دەكات و زۆریـــش ئاســـوودەین، هیـــوام وایـــە لەم خولەی پەرلەمانیش چاوخشـــاندانەوەیەك بـــە بەموچە بااڵكان بكرێـــت و موچە نزمەكان

بەرزبكرێنەوە. وەك فراكسیۆنی پەرلەمانی كوردستان

چەند پڕۆژە یاساتان ئامادەكردووە؟لـــەو خااڵنـــەی مـــەڕوان گەاڵڵـــی: یەكێـــك لەئەجیندای كاری ئێمەدایە قســـەكردنە لەسەر موچـــەی خانەنشـــینی، هەرچەنـــد لەحكومەتی مەركەزی قســـەی لەسەركراوە، بەاڵم پێویستە لەســـەربكرێت. قســـەی لەكوردســـتانیش پێشـــكەش یاســـایەك پـــڕۆژە جگەلـــەوەش دەكەین، كە تایبەتە بەپێشـــینەی هاوسەرگیری، كـــە لەپێنج ملیـــۆن دینارەوە بكرێتـــە دە ملیۆن و وەرنەگیرێتـــەوە لەهاواڵتـــی. هەروەهـــا كار لەســـەر ئـــەو پـــرۆژە یاســـایانە دەكەیـــن، كـــە فراكســـیۆنی پێـــش ئێمـــە لەپەرلەمـــان كاریان لەســـەركردووە، بەاڵم ئەولەویەت دەدەینە ئەو پڕۆژانەی ئێســـتا پێویســـتن بۆ هاواڵتیان، یان رەهەندێكی نیشـــتمانیان هەیە. جگەلەوە پڕۆژە یاســـای دیكـــە زۆرن، بـــەاڵم ئێمـــە یەك شـــت دەكەین لەپێنـــاو ئەوەی نەبێتە شـــەڕە پرۆژە، چەنـــد پڕۆژەیـــەك دیاریدەكەیـــن و كاری بـــۆ دەكەیـــن بۆئەوەی ئەو پڕۆژانـــە جێگیر بكرێن و حكومـــەت بتوانی جێبەجیان بـــكات. یەكێكی دیكە لەكارەكانمان بەدواداچوونە بۆ زیندانیانی سیاســـی لەكوردســـتان، كـــە رێژەیەكـــی زۆر هاواڵتی بێسەروشوێنن، بەتایبەتی پشكی شێر

بەرالیەنە ئیسالمیەكان كەوتووە. چەنـــد ئەندامـــی كۆمەڵـــی ئیســـالمی

بێسەروشوینە؟مـــەڕوان گەاڵڵی: چوار تا پێنج ئەندامی ئێمە فڕێنراون و بێسەروشوێنكراون و نازانین چیان لێبەسەرهاتووە، بۆیە كار بۆ چاككردنی ژیانی زیندانیانی سیاسی دەكەین و داوا دەكەین ئەو خەڵكەی دەســـتگیر دەكرێت بەزوویی دادگایی بكرێن و بەو شێوەیە لەبەندیخانە نەهێڵدرێنەوە. خەڵـــك هەیـــە لەكوردســـتان 20 ســـاڵ یان 10 ســـاڵە لەبەندیخانەیە تائێستا دادگایی نەكراوە، بۆیە پێویســـتە پێش هەموو شتێك كەس بەبێ

بڕیاری دادوەر دەستگیر نەكرێت. سیاسەتی نەوتی هەرێمی كوردستان

6 ژماره 218 2014/2/8

سياسەت

فراكسیۆنەكانی پەرلەمان تاكو دەستبەكاربوونی

سەرۆكایەتی پەرلەمان هەفتانە كۆدەبنەوە

پڕۆژە یاسایەك پێشكەش دەكەین

پێشینەی هاوسەرگیریی لەپێنج ملیۆنەوە بكرێتە

دە ملیون دینار

بەربەست نەبوون لەپێكهینانی حكومەت، بەڵكو هاوكاریش بووین.

یەكێتـــی قەیرانەكانـــی و كێشـــە كاریگەری لەسەر پێكهینانی حكومەت دەبێت؟

مـــەڕوان گەاڵڵی: بەو پێیـــەی كاك د.بەرهەم دانوســـتانكاری شـــاندانی ســـەرۆكی ســـاڵح "خـــۆم دەڵـــی كاتێـــك یەكێتیـــە، برادەرانـــی بەشایســـتەی هیـــچ پۆســـتێك لەنـــاو یەكێتـــی نازانم بەهۆی ئەوەی ماوەی بەســـتنی كۆنگرە بەســـەرچووە" پێویستە برادەرانی یەكێتی زۆر هەســـتیارانە مامەڵە لەگەڵ ئـــەو قەیرانە بكەن، هیوادارم زەرەری نەبێت و شتێكی ناوخۆ بێت. هەرچەنـــد ئـــەو قەیرانە بەهیوا و ئـــاوات نابێت و رەنگدەداتـــەوە لەســـەر سیاســـەتی هەرێم و لەســـەر پێكهینانی حكومەت، بۆیە دەتوانم بڵیم قەیرانی یەكێتی رەنگدانەوەیەكی ســـلبی دەبێت

لەسەر پێكهێنانی حكومەت. زۆرجار مامۆستا عەلی باپیر هەوڵی ئاشتەوایی ناوخۆیی الیەنە جیاوازەكانی داوە، ئایا بۆ كێشەكانی ناو یەكێتیش دەستپیشخەری

لەو شێوەیەی كردووە؟مەڕوان گەاڵڵی: بەڵی، ئەوەندەی من ئاگادارم مامۆستا عەلی باپیر تەلەفونی بۆ ئەو برادەرانە كـــردووە و نیگەرانی خـــۆی پێڕاگەیاندوون و ئامادەیـــی خۆی دەربڕیوە ئەو كێشـــەیە قوڵتر نەبێتەوە، یەكتر قبوڵبكەن، چونكە لەهیچ شوێن و مـــاڵ و جێـــگا و حیزبێـــك ناكرێت كەســـێك براگـــەورە نەبێت، لەهەر جێگایەكیش براگەورە زۆر بـــوون، ئەو حیزبە بەرەو فرەجەمســـەری

دەڕوات.بـــۆ یەكێتـــی وەاڵمـــی

دەستپێشخەرییەكەی مامۆستا عەلی چیبوو؟مەڕوان گەاڵڵی: وەاڵمەكەی ئاگادارنیم.

داواكارییەكانـــی كۆمەڵـــی ئیســـالمی لەدوایین دانیشتنتان لەگەڵ پارتی چیبوو؟

مـــەڕوان گەاڵڵـــی: داوای لێبـــووردن دەكەم، ناتوانم داواكارییەكانی خۆمان باس بكەم، بەاڵم ئـــەو حكومەتە لەوەزیر و بەڕێوەبەری گشـــتی و قایمقـــام و پۆســـتەكانی دیكـــە پێكدێت. وەك كۆمەڵ گوتومانە بە ئیســـتحقاقی هەڵبژاردن و بەتەوافقـــی نیشـــتمانی ڕازیـــن و گرنگ ئەوەیە داوای زیاتـــر ناكەیـــن، تەنیـــا حەقـــی خۆمـــان

بەشـــێوەیەكی گشـــتی چـــۆن هەڵدەســـەنگێنن، تاچەند لەگەڵ سیاســـەتی رەوانەكردنی نەوتی

كوردستانن بۆ توركیا؟لەپرۆســـەی ئێمـــە گەاڵڵـــی: مـــەڕوان دەرهێنانـــی نـــەوت و دروســـتكردنی بۆری و بەبـــازاڕی نەوتـــی كوردســـتان بەســـتنەوەی دەرەوە دەستخۆشـــی دەكەیـــن، بـــەاڵم ئێمـــە بەهـــۆی وتومانـــە تائێســـتاش لەســـەرەتاوە ئـــەوەی تائەمـــڕۆ جیانەبووینەتـــەوە لەعێـــراق و بڕیاری ســـەربەخۆیی خۆمـــان نەداوە، بۆیە ناكرێت هەموو ســـاڵێك ئەو سیناریۆ و قەیرانە دەســـتپێبكاتەوە. پێویســـتە لەگـــەڵ حكومەتـــی مەركـــەزی بگەینە رێكەوتنێكـــی روون و خاڵ لەســـەر پیتـــەكان دابنرێـــت و پابەندبێـــن بـــەو سیاســـەتەی رەوانەكردنی نەوتی كوردســـتان، لەو بەشـــەی پەیوەندی بەكوردســـتانەوە هەیە پێویســـتە شـــەفاف بیـــن، تـــا ئـــەو كەســـانەی سەركردایەتی ئەو خەڵكە دەكەن عەیبدار نەبن و خەڵك پەنجەی تۆمەتیان بۆ درێژنەكات، بۆیە پێویســـتە حكومەتـــی هەرێم راپۆرتـــی مانگانە باڵوبكاتـــەوە ســـەبارەت بەئاســـت و چۆنیەتی رەوانەكردنـــی نـــەوت و شـــیرینی گرێبەســـتی

نەوت و داهاتەكەی. وەزارەتـــی ســـامانە سروشـــتیەكان لەماوەی رابردوودا راپۆرتی مانگی 10ی ساڵی رابـــردووی باڵوكردەوە، ئێوە چـــی تێبنیەكتان

لەسەر ئەو راپۆرتە هەیە؟دەستخۆشـــیان ئێمـــە گەاڵڵـــی: مـــەڕوان لێدەكەیـــن و هیوامـــان وایـــە شـــەفافتر مامەڵە بكـــەن، چونكـــە لەوانەیـــە ئەمـــە دڵـــی خەڵكی زۆر نەدابێتـــەوە، هەندێـــك زانیاری دیكە هەن،

پێویستە شەفافانەتر مامەڵەی لەگەڵ بكەین. هەنگاوەكانـــی پێكهێنانـــی حكومـــەت

گەیشتۆتە كوێ؟حكومـــەت پێكهێنانـــی گەاڵڵـــی: مـــەڕوان نزیكبۆتەوە، هەموو الیەنەكان بەتایبەتی الیەنی راســـپێردراو بۆ پێكهێنانی حكومەت گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی بەدواكەوتنی زیاتر زۆر عەیبدار دەبین، واباشە دڵی خۆمان خۆش نەكەین بڵین لەفاڵن واڵت شـــەش مانگی خایاندووە، ئێســـتا بارودۆخی هەرێم تایبەتمەندە، لەســـوریا ئاگر و ئاســـن بەســـەر خەڵكدا دەبارێـــت، بەهەمان شـــێوە لەرومـــادی و فەلوجە دۆخەكە خراپە و رووداوەكان وردەوردە لەهەرێم نزیك دەبنەوە، بۆیە گەر بەشـــێوەیەكی خێرا كابینەی هەشـــت پێكنەهێنرێـــت و پەرلەمـــان ئەكتیـــڤ نەكرێت، رۆژبەرۆژ خەڵكی متمانەی بەحكومەت نامێنی، گـــەر لـــەوەش زیاتـــر دوابكەوێـــت، بـــەدوری نازانـــم قەیرانەكانی دەوروبـــەر بگوازێتەوە بۆ ناو كوردســـتان. بۆیە كاتێك لەگەڵ برادەرانی پارتـــی كۆبووینەوە، ئـــەوان وتیان تەنیا 10 بۆ

15 رۆژی تـــر چـــاوەرێ دەكەین و لەو ماوەیە كابینـــەی حكومـــەت رادەگەیەنیـــن، لەرۆژانـــی رابـــردووش وەفـــدی پارتـــی لەگەڵ گـــۆڕان و یەكێتـــی كۆبۆتـــەوە بـــۆ ئـــەوەی وەاڵمەكەیان بداتەوە، چونكە ئێمە تائێســـتا ســـێ جار لەگەڵ ســـەبارەت كۆبووینەتـــەوە، پارتـــی وەفـــدی بـــەوەی ئـــەوان چـــی بەئێمـــە دەدەن و ئێمـــە چیمـــان دەوێـــت و شـــێوەی حكومەتەكە چۆن بێـــت، بۆیـــە بەشـــێوەیەكی گشـــتی پارتی رای هەمـــوو الیەنەكانی وەرگرتـــووە، كە الیەنەكان داواكارییەكانیان چیە، ئێســـتا ئەوەی ماوەتەوە پارتـــی كـــە ئەوەیـــە، فەرمـــی بەشـــێوەیەكی چـــی بەگـــۆڕان دەدات و بەیەكێتـــی دەدات، كە ڕیكەوتنیان لەگەڵ دەكات، بەاڵم ئەوەی تائێستا هەســـتی پێدەكرێت كابینـــەی داهاتوو كابینەی بنكەفراوانـــە و هەمـــوو الیەنـــەكان بەشـــداری دەكـــەن، بـــەاڵم لەشـــێوازی بەشـــداریكردنەكە پێویســـتە هەندێك لەو حیزبانە دەستی خۆیان

سوكتر بكەن لەپێكهینانی حكومەت.هـــۆكاری پارتـــی لەگفتۆگۆكانتـــان بۆچـــی حكومەتـــی پێكهینانـــی دواكەوتنـــی

دەگەڕاندەوە؟دوو بـــۆ دواكەوتنەكـــە گەاڵڵـــی: مـــەڕوان هـــۆكار دەگەڕێنمـــەوە، یەكـــەم كەمتەرخەمـــی دانیشـــتنەكانی پارتـــی لەگـــەڵ الیەنـــەكان، بـــۆ نمونە نێوانی دانیشتنی دووەم و سێەم مانگێك زیاتری خایاند، ئەگەر ئەوان عوزریان ئەوەبێت كە كاك نێچیرڤان ســـەرۆكی حكومەت بووە و بەهۆی كێشـــەكانی نێوانی عێراق و كوردستان نەیتوانیوە بەردەوامی بەدانیشـــتنەكان بدات و كێشەكان بونەتە بەربەست لەبەردەم پێكهینانی حكومـــەت، بەاڵم دەكرا دەستپێشـــخەری زیاتر بكرایە و زووتر دانیشـــتنەكان بكرایە. هۆكاری دووەم دەگەڕێتـــەوە بـــۆ برادەرانـــی یەكێتی و گـــۆڕان. گۆران خۆی بـــەدووەم هێـــز دەزانێ وەك ئیســـتحقاقی هەڵبژاردن و یەكێتیش باس لەوەدەكات، كە رێكەوتنامەی ستراتیژیان لەگەڵ پارتی هەبووە، بۆیە من ناتوانم وەاڵم لەجیاتی پارتـــی بدەمەوە، ئایا كێ هـــۆكاری دواكەوتنی پێكهینانـــی حكومەت بووە. بەاڵم ئەوەی گرنگە ئیســـالمی كۆمەڵـــی و یەكگرتـــوو بگوترێـــت

ژماره 218 2014/2/8 7

سياسەت

لیژنەیەك لەفراكسیۆنەكانی

پەرلەمان پێكهاتووە بۆ هەمواركردنەوەی پەیڕەوەی ناوخۆی

پەرلەمان

خەڵك هەیە لەكوردستان 10-20 ساڵە لەبەندیخانەیە تا ئێستا

دادگایی نەكراوە

پێبدرێـــت، چونكـــە ئێمـــە دەمانەوێـــت خزمەت بكەین.

لەكاتی پێكهێنانی كابینەی شەشەمی كۆمەڵیـــك ئیســـالمی كۆمەڵـــی حكومـــەت، بـــەرواری ئـــازاد كاك هەبـــوو، داواكاری لەوەاڵمـــی داواكارییەكان گوتـــی "هەر الیەنێك دێتـــە نـــاو حكومەت بەخێربێـــت و هەرالیەنێك نایـــەت بەخێـــر بێت". بـــەڕای ئێـــوە كاتی ئەوە نەهاتـــووە پارتی هەمان هەڵویســـتی بەرامبەر ئـــەو الیەنانە هەبێــــت، كە بوونەتە بەربەســـت

لەبەردەم پیكهێنانی حكومەت؟مـــەڕوان گەاڵڵـــی: بەڵی كاتی ئـــەوە هاتووە، چونكـــە ئـــەوە قســـەی برادەرانـــی پارتیـــە كە گوتویانـــە تـــا قیامەت چاوەڕێی كـــەس ناكەین و هەرچیـــەك لەتواناماندا بێـــت دەیكەین، بەاڵم ناكرێـــت حكومەت پەكبخەین لەســـەر حیزبێك، جـــا هەر حیزبێـــك بێت. بەخەڵكی كوردســـتان رادەگەیەنین ماندوبوونی خۆمان بۆ گەیشـــتن بەتەوافقی حكومەتێكی نیشـــتمانی بەكارهێناوە

و هـــۆكاری دواكەوتنـــی ئاشـــكرا دەكەیـــن بۆ هەموو خەڵكی كوردستان.

ئێـــوە لەگـــەڵ لەگفتۆكانـــی پارتـــی وادەیەكـــی دیاریكـــراوی داناوە بـــۆ پێكهینانی

حكومەت؟مـــەڕوان گەاڵڵی: بـــەدوری نازانم لەهەفتەی داهاتـــوو وەفـــدی پارتـــی لەگـــەڵ یەكگرتوو و

كۆمەڵیش دانیشتن بكات. گوتـــت یەككرتوو و كۆمەڵ لەمپەری بـــەردەم پێكهینانی حكومـــەت نەبوون، پارتیش خـــۆی بەهۆكاری دواكەوتنەكە نازانی، كە وایە گۆڕان و یەكێتی هۆكاری دواكەوتنی پێكهینانی

حكومەتن؟مەڕوان گەاڵڵی: ئەو پرسیارە پێویستە پارتی وەاڵم بداتـــەوە، گـــەر مـــن راســـپێردرامایە بۆ پێكهینانی حكومەت زۆر بەراشـــكاوی دەمگوت كـــێ لەمپەری بـــەردەم پێكهینانـــی حكومەتە و

داوای شتی لەخۆی زیاتر دەكات.

هاواڵتیانی كوردستان بەرپرسیارێتی دواكەوتنـــی حكومـــەت دەخەنە ئەســـتۆی هەر پێنج الیەنەكەی كوردستان، ئێوە بۆچی روونی

ناكەنەوە كێ هۆكاری پێكنەهێنانی حكومەتە؟مـــەڕوان گەاڵڵـــی: خەڵـــك حەقـــی خۆیەتـــی هـــەر پێنج حیزبی بـــراوە بەبەربەســـت بزانێ، ئێمـــە رایدەگەینـــم ئیســـالمی كۆمەڵـــی وەك ئاستەنگمان دروستنەكردووە و داوای شتێكی

موستەحیلمان نەكردووە. ئەولەویەت الی كۆمەڵی ئیسالمی بۆ

چ وەزارەتێكە ؟مـــەڕوان گەاڵڵـــی: خیالفێـــك هەیـــە لەگـــەڵ بـــرادەران، ئایا وەزارەتەكان وەك یەك ســـەیر بەوەزارەتـــی بكرێـــت دابـــەش یـــان بكرێـــن، )خزمەتگوزاری، سادە، سیادی( لەبەرئەوە وەك كۆمەڵ گوتومانـــە وەزارەتێكی خزمەتگوزاری بۆ ئـــەوەی بتوانین لەرێگەی ئـــەو وەزارەتەوە ئەو بەڵینانەی بەخەڵكمانداوە جێبەجێ بكەین و

خەونەكانیان بۆ ئاسان بكەین. ئێوە بەیەك وەزارەت رازی دەبن؟

مەڕوان گەاڵڵی: سەركردایەتی كۆمەڵ بڕیار دەدات ئایـــا بە وەزارەتێك یـــان دوو وەزارەت رازی دەبێـــت، بەاڵم وەك گوتم ئێمە ســـەیری بەرنامـــەی حكومـــەت دەكەیـــن و هەوڵدەدەین بەرنامـــەی لیســـتی كۆمـــەڵ لەنـــاو بەرنامـــەی

حكومەت جێگا بكەینەوە. لەهەڵمەتـــی هەڵبژاردنەكان باســـتان لەوە كردبـــوو یەكگرتوو و كۆمەڵی ئیســـالمی لە پەرلەمان فراكســـیۆنی ئیسالمی پێكدەهێنن،

بۆچی تائێستا پێكنەهێنراوە؟مەڕوان گەاڵڵی: تائێســـتا قسەمان لەسەری

نەكردووە، چونكە پەرلەمان تەشكیل نەبووە. ئامادەكارییەكانی كۆمەڵی ئیســـالمی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق و كوردستان

چییە؟مـــەڕوان گەاڵڵـــی: لەهەمـــوو مەڵبەنـــدەكان بەشـــی هەڵبـــژاردن دەســـتیان بەكاركـــردووە، چونكـــە خەڵك هەوڵـــی بەشـــداریكردنی زیاتر دەدات لەهەڵبژاردنـــی پەرلەمانـــی عێراق، ئەمە پەیوەنـــدی بەداهاتـــووی كوردســـتانەوە هەیە،

بۆیە پالنی خۆمان هەیە. پێشبینی بەدەستهێنانی چەند كورسی

دەكەن؟مـــەڕوان گەاڵڵـــی: ناتوانم هیـــچ بڵێم چونكە ئەگـــەر بـــەاڵم گەورەیـــە، موجازەفەیەكـــی لەكوردســـتان تەزویـــر نەكرێـــت و دەنگەكانی نەســـوتینرێت، بەتەســـەوری من ئیسالمیەكان

دەنگ و كورسی زیاتر دەهێنن.كۆمەڵـــی رابـــردوو لەمـــاوەی ئیســـالمی كۆمەڵیـــك گۆڕانـــكاری لەناو حیزب ئەنجامدا وەك داخســـتنی هەندێـــك مەكتەب و

دروســـتكردنی مەكتەبی تازە، ئایا كۆنفرانســـی كۆمەڵ دەكەوێتە ئەمساڵەوە؟

مـــەڕوان گەاڵڵـــی: كۆمەڵی ئیســـالمی بەرەو كۆنگرەیـــەك دەڕوات لەمانگی حەوت ئەنجامی دەدات، بـــەاڵم ئایـــا دوادەكەوێـــت یـــان پێـــش دەكەوێـــت ئـــەوە نازانـــم، چونكـــە دەكەوێتـــە مانگی رەمەزان. هێشـــتا بڕیار لەدواخســـتن و پێشخســـتنی نـــەدراوە. بۆی هەیـــە گۆڕانكاری

لەسەرەوە تا خوارەوە رووبدات. باس لـــەچ گۆڕانكارییەكی تازە هەیە لەسەرشـــێوەی هەڵبژاردنـــی لەنـــاو كۆمـــەڵ، ئەندامانی مەكتەبی سیاســـی و ســـەركردایەتی

كۆمەڵی ئیسالمی؟مەڕوان گەاڵڵی: بەرای من ئەوەی هەنگاوێكی عەمەلیـــە بـــۆ بەرەوپێشـــبردنی مەڵبەنـــدەكان، پڕۆژەیـــەك لەبەردەســـتی مەكتەبی سیاســـیە و قســـەمان لەســـەری كـــردووە، لەكۆنگـــرەی رابردووش من پێشنیارێكی لەو شێوەیەم كرد، بـــەاڵم دەنگی بەدەســـتنەهێنا. ئەمجـــارە هیوام وایە رێكبكەوێن لەسەری، ئەویش هەڵبژاردنی بەرپرســـی مەڵبەنـــدە لەرێگەی كۆنفرانســـێكی ســـەركردایەتیش ئەندامـــی وەك ناوچەیـــی، هـــەركات بـــەاڵم بكرێـــت. لەگـــەڵ مامەڵـــەی بەرپرســـیاریەتی مەڵبەندی وازلێهێنا، پۆســـتی ســـەركردایەتی لێوەربگیرێتەوە و شەخســـێك بەهەڵبـــژاردن بخرێتـــە شـــوێنی. پێموایـــە ئەو شـــێوەیە مەڵبەنـــدە بەرەوپێشـــەوە دەچێـــت و دەبێتە هۆی دروستكردنی خەڵك، لەبەرئەوەی شـــوێنەكانەوە لەهەمـــوو خەڵكـــی لەكۆنگـــرە بەشـــداری دەكات، ئەگـــەری هەیە لەســـنوری هەولێر 10 كەس دەربچێت، بەاڵم لەشـــوێنیكی دیكە كەس دەرنەچێت، بۆیە بەوشێوەیە بكرێت

مەڵبەندەكان بەرەوپێشدەچن. ئەو شێوە كاركردنە هەمان هەنگاوی

بزوتنەوەی گۆڕان نیە ؟مەڕوان گەاڵڵی: نەخێـــر چونكە ئێمە دەڵێین بەرپرسی مەڵبەند دەبێتە ئەندامی سەركردایەتی، بەاڵم گـــۆڕان لەناو كۆنگرە هەڵبژاردنی نەكرد. ئێمـــە پێداچوونـــەوە بـــە ئەمیـــر و ئەندامانـــی مەكتەبی سیاســـی و سەركردایەتیشدا دەكەین

و دەرگا دەكرێتەوە بۆ هەڵبژاردن.

8 ژماره 218 2014/2/8

سياسەت

یەكێتی بەرەو كوێ؟

هەفتانە تایبەت بۆ سڤیل دەینووسێت

ڤەۆشر

عەتا قەرەداخی

سياسەت

8 ژماره 218 2014/2/8

لە دوای مام جەالل خانمی یەكەم ناتوانێت یەكێتی لە هەرەس و رووخان بپارێزێت

بێ بوونی دكتۆر بەرهەم لە سەركردایەتی یەكێتیدا، ئامادەبوونی سلێمانی تێیدا

یەكسانە بە سفر

یەكێتی بەم دۆخەی ئێستایەوە، بە تایبەت كە د.بەرهەم بە تەواوی ریزەكانی

جێبهێڵێت، تەنیا وەك حزبێكی بچووك دەمێنێتەوە، یا دەشێ ببێتە حزبی بنەماڵە

دەبێ یەكێتی ئەو مەكتەبی سیاسیەی ئێستای بگۆڕێت، كە بە دەگمەن تاكوتەرایان

تێدایە بۆ كاری سیاسی لەمەودوای یەكێتی بشێت

ژماره 218 2014/2/8 9

سياسەت

بگونجێنێـــت و ببێتـــە دامەزراوەیـــەك بتوانێت بەرژەوەندییەكانـــی ئەوانـــی دیكەی دەرەوەی ئەڵقەی ســـەركردایەتیەكەی بپارێزێت. رەنگە لەكوردســـتاندا تاكە حیزب كە ئەم خاســـێـەی هەبێـــت، پارتـــی دیموكراتی كوردســـتان بێت، هـــەر بۆیە ســـەرباری شكســـت و نســـكۆش، هـــەر توانیوێتی بوونی خۆی بپارێزێت و تاكو ئێســـتاش لەباشـــووری كوردســـتان لەڕووی

جەماوەر و پێگەوە لەریزی پێشەوە بێت.كـــە كوردســـتان نیشـــتیمانی یەكێتـــی جیابوونەتـــەوەو لەپارتـــی دامەزرێنەرانـــی لەســـەرەتاوە وایـــان نیشـــانداوە، كـــە ئەمـــان جۆرێكی نوێ و هاوچەرخ لەحیزب دروســـت دەكـــەن، كە هاوشـــێوەی حیزبـــی كۆمەڵگەی شـــار بێـــت و تاكـــە خاڵێكیـــش كە بـــەردەوام ســـەركردایەتی و كادیرانی ئـــەم حیزبە وەكو خاڵـــی جیاكەرەوە لەپارتی باســـیان كردووەو شانازیشـــیان پێوە كـــردووە، ئـــەوە بووە كە پارتیـــان بەحیزبێكـــی خێاڵیەتـــی و بنەماڵەیی داوەتە قەڵەم و خۆیشیان وەكو حیزبێكی نوێ و هاوچەرخ دانـــاوە، كە گوایە یەكێتی حیزبی كۆمەڵگەیە نەك حیزبی بنەماڵە. بێگومان ئەوە ئاشـــكرایە كە یەكێتی لەخەباتی شـــاخدا رۆڵ و كاریگەرییەكـــی دیار و لەبەرچاوی هەبووە بەتایبەتی هەتا ئەو كاتەی هەڵگری پەروەردە و ســـامانی رەمـــزی و ئەخالقی كۆمەڵە بووە، دوای راپەڕینیـــش وەكو حیزبێكی جەماوەری رووبەرێكی دیاری كۆمەڵگەی كوردی لەگەڵ بووە. بـــەاڵم لەدوای شـــەڕی ناوخۆ و زیاتر خەریكبوونی بەشێكی بەرپرسانی سەرەوەی

حیزب لەبارە سروشـــتیەكەیدا دامەزراوەی كۆمەڵگەی مەدەنییە، یان بەچەمكی كالســـیك دامـــەزراوەی كۆمەڵگەی شـــارە. دەشـــێ ئەم بنەمایە لەدوو رووەوە گۆڕانكاری بەســـەردا هاتبێت و ســـەرئەنجامیش جۆرێـــك لەحیزب دروست بووبێت، كە بەرهەمی كۆمەڵگەی شار نەبێت، ئەویش یەكەم لەئەنجامی پرۆسەكانی داگیركردن و دەسەاڵتكرنی كۆلۆنیالیستەكان كە حیزب وەكو دامەزراوەیەك دروســـتبووە بۆ رێكخســـتن و رابەرایەتیكردنی كۆمەڵگە بۆ راپەڕیـــن و شـــۆرش و بەرخـــودان لەپێناوی رزگاری نیشـــتیمانیدا. دووەمیـــش ئەوەیە كە لەكۆمەڵگـــە خێاڵیەتییەكانـــدا جۆرێك لەحیزب دروســـتبووە وەكو ئەڵتەرناتیفی دامەزراوەی خێڵ و عەشـــیرەت، كە ئەوەش بەدەر نەبووە لەبنەمای كاریگەری دەرەوە و دروســـتكردنی ئەو دامەزراوە لەســـەر شـــێوەی دامەزراوەی حیزب لەكۆمەڵگەكانی دیكەدا كە ئەوان دەشێ لەقۆناغێكـــی دیكـــەی ژیانـــی كۆمەاڵیەتـــی و

سیاسی و كەلتووری و ئابووریدا بووبن.وەكـــو كوردیـــدا لەكۆمەڵگـــەی حیـــزب دامەزراوەیـــەك كە جێگـــرەوەی دامەزراوەی خێلـــە، ئەركی رابەرایەتیكردنـــی بزووتنەوەی رزگاری نیشتیمانیشی لەئەستۆ بووە. لەسەر ئاســـتی ســـەركردایەتی حیزبی كوردی ئەگەر پێگەی سەركردایەتییەكە پێگەیەكی كۆمەاڵیەتی بەهێزبووبێـــت لەنێـــو خێڵ و عەشـــیرەتەكانی كوردســـتاندا، ئـــەوە ئـــەو حیزبـــە توانیوێتـــی پارێـــزگاری لەبوونی خۆی بـــكات، بەتایبەتی ئەگـــەر توانیبێتی لەگەڵ سەردەمیشـــدا خۆی

تایبەتییەكانـــی بەبەرژەوەندییـــە یەكێتـــی خۆیانـــەوەو لـــەو پێناوەشـــدا پەیڕەوكردنـــی سیاسەتی مەنسوبیەت و مەحسوبیەت، ئەویش بۆ پاراستنی بەرژەوەندییە تایبەتییەكانیان كە ئەوەش سەرئەنجام ئاســـتی جەماوەریبوونی ئەو حیزبەی الواز كرد. هەر لەسەرەتاشـــەوە بوونی ناكۆكی و ملمالنێ لەنێو سەركردایەتی ئەو حیزبەدا هۆكارێكی الوازبوونی بەردەوامی ئەو حیزبە بووە. مام جەالل وەكو ســـكرتێری گشـــتی ئـــەو حیزبە بـــەردەوام ئیـــدارەی ئەو ملمالنێیـــەی كـــردووەو هەمیشـــە هەوڵیـــداوە ئەوانەی كە دەردەكەون و دەشێ ببنە كەسێتی بەهێـــز، رێگری بۆ داناون. هەر لەســـەردەمی شـــاخەوە پەیڕەوی ئەو سیاسەتەی كردووە، بەتایبەتـــی لـــەدوای شـــەهیدبوونی ئارامەوە، كاتـــێ كاك نەوشـــیروان دەبێتـــە ســـكرتێری كۆمەڵـــە، ئیدارەدانی ئـــەو ملمالنێیانە لەالیەن مام جەاللەوە بەئاشكرا دیاربووە. لەبەرامبەر خۆیـــان ئەوانـــەی كۆمەڵـــەدا ســـكرتێری بەشـــوێنكەوتووی ئـــارام دەزانـــی، ئـــەوكات پێگـــە و هێـــزی ناو حیزب و جەماوەریشـــیان هەبـــوو، بەاڵم مام جەالل پشـــتی ســـكرتێری كۆمەڵـــەی گـــرت، هەتا ئەوانـــی پێبەزاندن، كە مـــەال بەدەســـتگیركردنی ســـەرئەنجامەكەی بەختیار كۆتایی هات. كاتێ سكرتێری كۆمەڵە بەهێزبوو، دەشیا مەترسی بۆ سەر دەسەاڵتی مام جەالل هەبێت، مام جەالل پشـــتگیری كاك كۆســـرەت و جەبار فەرمانی كردو بەجۆرێك بەهێزیكـــردن كـــە زەنگی بۆ كاك نەشـــیروان لێدا كە لەشوێنی خۆیدا بووەستێت، بەتایبەتی

سياسەت

10 ژماره 218 2014/2/8

سياسەت

هەســـتیارەكانی یەكێتـــی لەجـــۆری دارایی و دەزگای زانیـــاری و دژەتیـــرۆر و ئاسایشـــی كۆنترۆڵ كردووەو زۆر لەبەرپرسانی دیاریش بەرژەوەندییەكانیانـــدا پاراســـتنی لەپێنـــاوی بوونەتـــە پاشـــكۆی خانمی یەكـــەم، لەكاتێكدا كە دەشـــیا ئەو بەرپرسانەی ســـەرەوە رۆڵی ئەرێنییان ببینیایە لەوەیدا كە هاوسەنگی نێوان مەكتەبـــی سیاســـی حیزبەكەیـــان بپارێـــزن و چوارچێوەیەكیش دابڕێژن كە كەس نەتوانێت بەو جۆرەو بەبێ شـــەرعیەتی بەدەســـتهێنانی دەنگی ناو كۆنگـــرە كۆنترۆڵی حیزب بكات و لەبارێكی وەهاشـــدا خانمی یەكـــەم بەوجۆرە كێشـــەكانی نەكردایـــەو حیزبـــی كۆنترۆڵـــی نێـــوان خانمی یەكەم و دكتۆر بەرهەم ســـاڵح نەگەیشـــتایەتە ئەو ئاســـتە كە دەشـــیا دكتۆر بەرهـــەم بـــەو توانـــا و پێگـــە كوردســـتانی و عێراقـــی و نێودەوڵەتییەی هەیەتی، دوای مام جـــەالل وەكـــو رزگاركەری حیزب ســـەیریان بكردایـــەو بۆ ئـــەو مەبەســـتەش هاریكارییان بكردایـــەو خانمی یەكەمیشـــیان رازی بكردایە كە بەو ئەمـــری واقیعـــە رازیببووایە، ئەویش بـــەاڵم حیزبەكەیانـــدا، پاراســـتنی لەپێنـــاوی ئەندامانـــی زۆرینـــەی الوازی بەداخـــەوە مەكتەبـــی سیاســـی و كاركردنیـــان لەپێناوی بەرژەوەندییەكانیانداو هەست بەكەمیكردنیان لەبەرامبەر كەسێتی بەتوانای دكتۆر بەرهەمدا وای لێكـــردوون كە زۆربەیـــان بچووك و بێ دەسەاڵت دەربكەون لەئاستی خانمی یەكەمدا، جگە لەپاساوهێنانەوە رۆڵێكی دیكەیان نەبێت. لەكاتێكدا هەموویان دەزانن لەدوای مام جەالل خانمـــی یەكەم ناتوانێت یەكێتـــی لەهەرەس و رووخاندن بپارێزێت، بەتایبەتی كە ئەزموونی ســـلێمانی ئیـــدارەی شكســـتخواردووی لەچوارســـاڵی رابردوودا بەدەستی مەڵبەندی سلێمانیەوە كە ئەو بەرپرسی بووە لەبەرچاوەو رێـــژەی دەنگەكانـــی یەكێتیـــش لەهەڵبژاردنی مانگـــی نـــۆی رابـــردوودا لەســـلێمانی زیاتـــر ئەوە ئاشـــكرا دەكات. ئەمە بێجگـــە لەخاڵێكی دیكـــەی گرنـــگ كـــە ســـەركردایەتی ئێســـتای یەكێتی بەبێ بوونی دكتۆر بەرهەم لەسلێمانی ئامادەبوونی ســـلێمانی تێیدا یەكسانە بەسفر، كـــە ئەوەش بـــۆ هەڵبژاردنی داهاتـــوو یەكێتی لەســـلێمانیدا بەتـــەواوی فڕێدەداتـــە دەرەوەی حیســـاب بۆكردن، بەتایبەتی كاتێ پارێزگاری

سلێمانیشان لەدەستدا نامێنێت. بەهەرحاڵ ئێســـتا یەكێتی لەچركەساتێكی منـــەوە بـــەالی هەرچەنـــد ترســـناكدایە، دەڕوات، پێیـــدا یەكێتـــی ئێســـتا ئـــەوەی هەمیشـــە چونكـــە چاوەڕوانكراوبـــووە، چارەنووســـی ئەو حیزبانـــەی كە حیزبی تاكە سەركردەن و نابن بەدامەزراوەو سكرتێر یان

كە مام جەالل هەســـتی بەوە كرد، لەكۆنگرەی كاك جوڵـــەی و كار یەكێتیـــدا یەكەمـــی نەوشـــیروان واپێدەچوو بۆ دوورخستنەوەی مـــام جـــەالل بێـــت. پـــاش ئـــەوەش كـــە كاك كۆســـرەت و جەبار فەرمان زۆر بەهێزبوون، مام جەالل بەپاڵپشتی كاك نەوشیروان هەوڵیدا لەســـەرۆكایەتی حكومەتـــی كاك كۆســـرەت ئەوســـای ســـلێمانی دووربخاتـــەوەو دكتـــۆر بەرهەمـــی هێنایـــە پێشـــەوە. دكتـــۆر بەرهەم وەكو كەســـێكی خوێنـــدەوار و تەكنۆكرات و دیپلۆماســـی و زمانزان و چووســـت و چاالك و كـــوڕی خێزانێكی دیـــارو لەماوەیەكی زۆر كورتـــدا وەكـــو ســـەركردەیەكی هاوچەرخی شـــار دەركـــەوت، بەتایبەتیـــش دوای ئەوەی كـــە بوو بەجێگری ســـەرۆك وەزیرانی عێراق نەك لەسنووری یەكێتی و كوردستاندا، بەڵكو وەكو سەركردەیەكی نوێ و لێهاتوو لەعێراقدا دەركـــەوت، تەنانەت بووە جێگای ســـەرنجی راگەیاندنەكانی عەرەبی و جیهانیش. بەتایبەتی لەهەڵكشـــانی تەمەنی مام جەاللداو لەنەبوونی كەسێتیەكی دیكەی لێهاتووی وەكو ئەمدا لەناو ســـەركردایەتی یەكێتیدا ئـــەو بۆچوونە لەنێو جەماوەردا دروســـتبوو، كـــە تاكە جێگرەوەی مام جەالل دكتۆر بەرهەمە. بەتایبەتیش دوای ئەوەی كە كاك نەوشیروان یەكێتی بەجێهێشت و باری تەندروســـتی كاك كۆســـرەتیش باش نەبـــوو. دیارە دەركەوتنـــی دكتۆر بەرهەمیش بـــەو جـــۆرە بـــۆ بەشـــێك لەســـەركردایەتی یەكێتـــی و بەتایبەتی لەنێـــو بنەماڵەی تاڵەبانی هـــەزم بەئاســـانی شـــوێنكەوتووانیاندا و ناكرێـــت، بـــەاڵم ئایا مام جـــەالل پێش ئەوەی كە بـــاری تەندروســـتی بەتەواوەتی تێكبچێت و ســـەرئەنجامیش لەمەیدانی سیاســـەتدا دیار نەمێنێت، نەیدەتوانی چوارچێوەیەك دابڕێژێت كـــە بـــۆ دوای خـــۆی حیزبەكـــەی دووچاری لێكتـــرازان نەبێـــت؟ یـــان ئەویـــش وەكو زۆر لەســـەركردەكانی جیهـــان بـــڕوای بەپیربوون یـــان هـــەر لەبنەڕەتـــەوە و مـــردن نەبـــوو؟ نەیدەویســـت هەتا خـــۆی ئامادەبوونی هەبوو كەســـێكی دیكە بۆ ســـەرۆكایەتی حیزبەكەی

دیاری بكرێت؟بابەتـــەی ئـــەو جـــەالل مـــام بەهەرحـــاڵ بەكراوەیـــی بەجێهێشـــت، ئەمـــە لەكاتێكدا كە خانـــەوەدەی مـــام جـــەالل بەتایبەتـــی خانمی یەكـــەم دەســـەاڵتێكی رەهای بەســـەر حیزبدا هەبـــووە، تەنانـــەت ئەو كاتەشـــی كە هێشـــتا بەفەرمـــی لەســـەركردایەتی حیزبـــدا نەبووە، هێشـــتا دەســـەاڵتی لەمەكتەبی سیاسی حیزب زیاتـــر بـــووە، ئەمـــە بێجگـــە لەوەی كـــە لەم چوارســـاڵەی دوایدا كە خانمی یەكەم بووەتە ئەندامـــی مەكتەبـــی سیاســـی زۆر لەجومگـــە

ســـەرۆك لەبری هەموو حیزب بیردەكاتەوەو بڕیـــار دەدات و كەلتـــووری حیزبیش ئەوەیە كە لەخوارەوە تاســـەرەوە بەبااڵی ســـەرۆك یان ســـكرتێردا هەڵبدەن و چـــاوی رەخنەیان نابینـــاو زمانیان بۆ رەخنـــە الڵ بێت، لەمردن یان نەمانی سەرۆك یان سكرتێردا دووچاری شكستی ترسناك دەبن. ئەوەی ئێستا یەكێتی پێوەی دەناڵێنێت، مام جەالل لێی بەرپرسیارە، بەاڵم تازە ئامادەبوونی سیاسی ئەو بەداخەوە بـــووە بەمێـــژوو. كەواتە دەبێ ئێســـتا یەكێتی بەســـەركردایەتی و پێكهاتـــەی حیزبـــەوە چی

بكات؟ئێستا یەكێتی دوو رێگای لەبەردەمدایە. یان بەجیدی كاردەكات و دان بەشكســـتی خۆی و بەكۆتایی هاتنی سەركردایەتی مام جەاللیشدا دەنێت و كۆنگرەی خۆی بەخاوێنی دەبەستێت و ســـەركردایەتییەكی نوێ و ســـكرتێری نوێ بۆ خۆی هەڵدەبژێرێت و پرۆسەی چاكسازی ریشەیی لەڕیزەكانی خۆیەوە دەست پێدەكات و لەوەهمـــی رابردوو خـــۆی رزگار دەكات و واقیعیانە بەقەد ئەوەی كە ئێســـتا هەیە خۆی بـــۆ دەكات كار بەجیـــدی و دەدات نیشـــان زیندووكردنـــەوەی خۆی، كـــە دیارە ئەوەیش لەپلـــەی یەكەمدا دەبێ ئەو مەكتەبی سیاســـی و ســـەركردایەتییەی ئێســـتای بگۆڕێـــت كـــە بەدەگمـــەن تاكـــو تەرایـــان تێدایـــە بـــۆ كاری سیاســـی لەمـــەودوای یەكێتی بشـــێت، چونكە لەئێستادا یەكێتی پێویستی بەسەركردایەتییەكە بتوانێـــت هەڵگـــری پـــرۆژەی زیندووكردنەوە بێت، كە ئەوەش بەو ســـەركردایەتیەی ئێستا ناكرێـــت. خاڵـــی دووەمیـــش ئەوەیە كـــە ئەم مەكتەبی سیاســـی و ســـەركردایەتیەی ئێستا بەم شێوەیە بەردەوام بن و كۆنگرە نەبەستن و بەوەهمـــی رابـــردوو بژیـــن و داننەنێن بەو شكســـتەی تێیدان و خەون بەگەڕانەوەی مام جەاللـــەوە ببینـــن، تەنیا بۆ ئـــەوەی هێرۆخان و خانـــەوادەی تاڵەبانـــی رازی بكەن، بەوەش بەتەواوەتـــی یەكێتـــی بەرەو شكســـتی زیاتر دەبەن. لەبارێكی وەهاشـــدا یەكێتی بەوشـــێوە بچووكەی كە دەشـــێ بمێنێـەوە دەبێتە حیزبی بنەماڵـــە، كـــە دەشـــێ حیزبێكـــی بچووكی لێ بمێنێـەوە بەتایبەتی ئەگەر دكتۆر بەرهەم ساڵح بەتەواوەتی ریزەكانی ئەو حیزبە بەجێبهێڵیت. بێگومـــان ئـــەو حیزبـــەش كـــە بەقەوارەیەكی بچووكەوە دەمێنێتـــەوە، ناتوانێت ئەو هەموو بەرژەوەندییـــە بپارێزێـــت كە ئێســـتا هۆكاری ناكۆكـــی و ملمالنێـــی نێوانیانـــەو خانەوادەی تاڵەبانـــی و بەشـــێكی زۆر لەســـەركردایەتی حیزب دەیانەوێت بەو شێوەیەی ئێستایانەوەو بـــەو ســـەركردایەتییەوە بـــەردەوام بـــن بـــۆ

پاراستنی.

ژماره 218 2014/2/8 11

سياسەت

بدرێت. بۆ ئەمەش بەشـــێكی زۆری مەكتەبی راوێژ كامەرانتەنانـــەت و ســـەركردایەتی و سیاســـی ئەنجومەنـــی ناوندیشـــیان لەگەڵدابوو، بەاڵم هەردوو جێگرانی ســـكرتێری گشتی حزبەكە )كۆســـرەت رەســـوڵ و بەرهەم ســـاڵح( زۆر بەتونـــدی دژی دواخســـتنی كۆنگرەكە بوون و رایانگەیاندبوو، كە دواخستنەكەی "جێگەی قبوڵكردن نیە"، بۆ گەیشتنە رێكەوتنێكیش لەو باریـــەوە، دوو كۆبونـــەوە كرا، كـــە یەكێكیان بـــە نێوەندگیریـــی ئێران لە تارانـــی پایتەختی ئـــەو واڵتـــە لـــە 2014/1/12 ئەنجامـــدرا، لە نێوان هەر سێ ســـەركردەكەی ئەو حزبەدا، هەرچەنـــدە پاش كۆبونەوەكە و گەڕانەوەیان بۆ هەرێم لە میدیاكاندا واباڵوكرایەوە، كە ئەو سێ ســـەركردەیە گەیشـــتونەتە رێكەوتنێكی هاوبـــەش لەبـــارەی حزبەكەیانـــەوە، بـــەاڵم دواجار د. بەرهەم ساڵح لەرێگەی سكرتێری رۆژنامەوانـــی خۆیەوە ئـــەوەی رەتكردەوەو تـــاران لـــە كۆبونەوەیـــان ئـــەو لەبـــارەی رایگەیانـــد "هیچ جـــۆرە رێكەوتنێـــك لەنێوان كەســـایەتییەكانی یەكێتی نەكراوە و كۆنگرە

بڕیـــاری یەكالكـــەرەوە لەبارەی پرســـەكانی یەكێتی دەدات".

بـــەاڵم بە چەند رۆژێك پاش ئەو لێدوانەی دكتـــۆر بەرهـــەم وادەی كۆنگرەكـــە هـــات و هێشـــتا یەكێتی نیشـــتمانی كوردســـتان هیچ بڕیارێكی نەدابوو، هەرچەندە كۆبونەوەیەكی دیكە لە نێوان ئەو ســـێ سەركردەیە لە ماڵی مام جەالل لە دەباشان ئەنجام درا، بەاڵم ئەو كۆبونەوەیەش بەهەمان شـــێوە بـــێ ئەنجام مایـــەوە، ئەمـــەش لـــە كاتێكدایـــە كـــە بەپێی زانیاریەكان لەهەردوو كۆبونەوەكەدا هەموو ســـەركردەكان لەســـەر ئەوە رێكەوتون، كە كۆنگرەكـــە لەكاتـــی خۆیدا ئەنجـــام بدرێت و ئیمزاشیان كردوە، بەاڵم دواجار هەریەكە لە د. بەرهەم ســـاڵح و كۆسرەت رەسوڵ عەلی رایانگەیاند ئەوان دەستبەرداری پۆستەكەی خۆیـــان دەبن و وەك ئەندامێكی ئاســـایی لە نێو یەكێتیدا دەمێننەوە، تا ئەو كاتەی كۆنگرە

ئەنجام دەدرێت.كاتـــی دەستلەكاركێشانەوەكەشـــیاندا لـــە ئـــەو دوو ســـەركردەیە روونكردنەوەیەكـــی

دواجـــار بـــێ مـــام جەاللی لە نێـــو یەكێتی نیشـــتمانی كوردستاندا كاریگەریە دیارەكانی خـــۆی دەرخســـت و بەهـــۆی ئەنجامنەدانـــی كۆنگـــرەی حزبەكەشـــەوە لـــە كاتـــی خۆیدا، هێنـــدەی دیكـــە ئاڵۆزیەكانـــی لـــە نێـــو ئـــەو پارتـــەدا ئاشـــكرا بـــوون و كەوتنـــە دەســـت میدیاكان. ئێســـتاش چەندین الیەنی سیاســـی لـــە نێوخـــۆی حزبەكـــەو دەرەوەی حزبەكـــە هەوڵی لێكنزیكردنەوەو یەكپێگرتنەوەی سێ ســـەركردە راجیاوازەكـــەی حزبەكـــە )هێرۆ ئیبراهیـــم ئەحمـــەد و كۆســـرەت رەســـوڵ و بەرهـــەم ســـاڵح( دەدەن، بـــەاڵم تائێســـتاش

سەرجەم هەوڵەكان بێ ئاكام بوون.پـــاش ئەوەی بڕیاربوو لـــە1/31 كۆنگرەی چوارەمـــی یەكێتـــی نیشـــتمانی كوردســـتان ئەنجـــام بدرێـــت، بـــەاڵم باڵێكـــی ســـەرەكی لەنێـــو یەكێتـــی نیشـــتمانی كوردســـتان، كـــە ســـەرۆكایەتی ئەحمـــەد ئیبراهیـــم هێـــرۆ دەكرد، نەیاندەویســـت ئەو كۆنگرەیە ئەنجام

ئەنجومەنی ناوەند لە دووڕیانی كێشەكانی یەكێتیدا"هەڵوێستەكانی بەرهەم ساڵح هەوڵەكانی ئەنجومەنی ناوەند بێ ئاكام دەكات"

12 ژماره 218 2014/2/8

ئۆرگانێك بـــۆ پرســـیارلێكردن و لێپێچینەوە بانگهێشت بكات، جگە لەوەی بەپێی پەیڕەوەكە ئـــەو رێكەوتنـــە گرنگانـــەی پەیوەندییـــان بە چارەنوسســـازەكان نەتەوەییـــە مەســـەلە و )ی.ن.ك( بـــااڵی بەرژەوەنـــدی و هاوپەیمانییەتـــی هەڵبژاردنـــەوە هەیـــە، كـــە بەشـــێوەیەكی ســـەركردایەتی كۆمیتـــەی سەرەتایی ئیمزایان دەكات، پاش رەزامەندی 3/2 ی ئەنجومەنی ناوەند كاریان پێدەكرێت. پێویستیشە لیستی پاڵێوراوان بۆ هەڵبژاردنە پارێـــزگاو ئەنجومەنـــی و گشـــتییەكان شـــارەوانی ئەنجومەنە خۆجێییەكان لە الیەن ئەم ئەنجومەنەوە پەسەند بكرێت و پەیڕەوی كاری مەكتەب و دەزگاكانیش پەسەند بكات.

وەك ئەنجومەنـــە ئـــەم ئێستاشـــدا لـــە تاكـــە هیـــوای جارێكی دیكە یەكخســـتنەوەی حزبەكـــە لـــە نێوخـــۆدا، ســـەرقاڵی دیـــدار و كۆبونـــەوەی چـــڕو پـــڕە، لەگـــەڵ هەر ســـێ سەركردە ناكۆكەكەدا، بۆ ئەوەی بیانگەیەنێتە رێكەوتنێكی هاوبەش، لەو چوارچێوەیەشـــدا ئەنجومەنەكـــە بە سەرپەرشـــتی عادل موراد ســـكرتێری گشـــتی ئەنجومەنەكە ســـەردانی

هەر سێكیانی كردوە.كۆســــرەت بــــۆالی ســــەردانەكەیاندا لــــە رەســــول عەلی ئەو ســــەركردەیەی حزبەكە پێــــی راگەیاندون كە "بە گوێــــرەی پەیڕەوی ناوخۆ ئێســــتا هەموومان ئەندامی ئاسایی و دڵسۆزی یەكێتی نیشــــتمانی كوردستانین و خــــۆم بە خاوەنی یەكێتــــی دەزانم و هەرگیز جێتان ناهێڵم". كۆســــرەت رەســــوڵ داواشی لە ئەنجومەنەكە كردوە پێكەوە هەوڵەكانیان بخەنەگــــەڕ بۆ یەكبوون و بەرەوپێشــــبردنی یەكێتی و ئەنجامدانی كۆنگرەو رزگاركردنی یەكێتــــی لــــەم قەیرانــــەی ئێســــتا. دواتریــــش ساڵحیشــــیان بەرهــــەم دكتــــۆر ســــەردانی كردوەو لەو ســــەردانەدا كــــە دوو كاتژمێری پێچووە، ناوبراو ســــور بووە لەســــەرئەوەی تا ئەوكاتەی كۆنگرە دەبەســــترێت ئەو وەك وەكــــو كادیرێكــــی یەكێتــــی كارەكانــــی خۆی دەبــــات بەڕێوە، ئامــــادەش نیە وەكو جێگری ســــكرتێری گشــــتی یەكێتی كارەكانی بكات. بــــۆ ئەنجومەنەكــــە هــــاوكات پێشنیاریشــــی كردوە، كە كەســــێكی دیكە بۆ ســــەرۆكایەتی یەكێتــــی، دانوســــتكاری شــــاندنی كردنــــی بــــۆ پێكهێنانی حكومــــەت دابنێن. پاشــــانیش ئیبراهیــــم هێــــرۆ ئەنجومەنەكــــە ســــەردانی ئەحمەدیان كردوەو ناوبراو پێی راگەیاندون كە "زۆرینەی هەڤااڵنی یەكێتی هەر بڕیارێك كێشــــەكان چارەســــەركردنی بــــۆ بــــدەن پشــــتیوانی لێــــدەكات و رێز لــــە راوبۆچونی لێكــــردون داواشــــی دەگرێــــت، زۆرینــــە

"لیژنەیەكی بێالیەن پێكبهێنرێت بەمەبەســــتی هەڵسەنگاندن و بەدواداچوون بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكارییەكان بەشێوەیەكی سیستماتیكی". بەوتەی لەتیف نێرۆیی وتەبێژی ئەنجومەنی كوردســــتان نیشــــتمانی یەكێتــــی ناوەنــــدی ئەوان لە ســــەردانەكانیاندا بۆ الی ئەو ســــێ هەڤاڵــــە جەختیان لە ســــێ بڕگــــە كردۆتەوە، كە ئەوانیش پاراســــتنی یەكێتــــی ناو یەكێتی نیشــــتمانی كوردســــتان و بەردەوامیــــدان بە كۆبونــــەوەو دیدارەكان و بەشــــداریكردنیان نێــــو لــــە بەرفــــراوان كۆبونەوەیەكــــی لــــە ئەنجومەنــــی ناوەنــــددا، لەتیــــف نێــــرۆی بــــە ســــڤیلی وت "ئەوانیش هەرســــێكیان پێشنیار ناوەندیــــان ئەنجومەنــــی داواكاریەكانــــی و پەسەندكردوە، هەر بۆیە بڕیارە لە ئایندەیەكی نزیكــــدا كۆبونەوەیەكــــی بەرفــــراوان بكەیــــن لەگەڵ هەریەك لە )كۆســــرەت رەسوڵ عەلی و د.بەرهــــەم ئەحمەد ســــاڵح و خاتوو هێرۆ ئیبراهیــــم ئەحمــــەد( بۆ ئەوەی چارەســــەری كێشــــەكان بكەیــــن و هەموومــــان خۆمان بە بەرپرســــیار بزانین و ئەم دۆخە هەســــتیارە تێبپەرێنین". نێرۆیی وتیشی "هەوڵی دیكەش لەالیــــەن كەس و الیەنی دیكــــەوە بەردەوامە بۆ چارەســــەركردنی ئەو كێشــــە ناوخۆییەی یەكێتــــی، مــــن خــــۆم گەشــــبینم بــــەوەی لــــە ئایندەیەكــــی نزیكدا ئەو كێشــــانە چارەســــەر

بكرێت".هەرچەنــــدە ئەنجومەن ســــوورە لەســــەر هەوڵەكانــــی بــــەاڵم هەندێــــك لەچاودێرانــــی سیاســــی، پێیانوایە ئەو ئەنجومەنە ناتوانێت ســــەرۆكی ئەگەرچــــی ســــەركەوتووبێت، ئەنجومەنــــی ناوەنــــد ئێســــتا خــــۆی بێالیەن دەردەخات، بەاڵم چەند رۆژێك بەر لەوادەی كۆنگرە لەگەڵ هیرۆ برایم ئەحمەد كۆبۆتەوە ئەنجومەنــــی كــــە راگەیانــــدووە، پێــــی و ناوەنــــد ئامادەكاریــــی بۆ كۆنگــــرە كردووە. ســــەرچاوەیەك كە نەیویســــت ناوی ئاشكرا بكرێت وتی"ئەنجومەنی ناوەند لە هەوڵەكانی زیاتــــر متمانەی بە كۆســــرەت رەســــوڵە، كە نەرمــــی بنوێنێــــت نــــەوەك بەرهــــەم ســــاڵح، هەڵوێســــتەكانی بەرهەم ســــاڵحیش وادەكات متمانــــە بەو هەواڵنە نەمینێــــت و بەبێ ئاكام

بزانرێت". هەوڵەكانی یەكخستنەوە

وەك ئــــەوەی وتەبێژی ئەنجومەنی ناوەند ئامــــاژەی پێــــدا، چەندین هەوڵــــی ناوخۆی و دەرەكــــی هەیە بۆ چارەســــەركردنی كێشــــە ناوخۆییەكانی یەكێتی، بەپێــــی زانیاریەكانی ســــڤیلیش لــــە ئێســــتادا مەســــعود بارزانــــی بارزانــــی نێچیرڤــــان و هەرێــــم ســــەرۆكی ســــەرۆكی حكومەتــــی هەرێم لــــە پەیوەندیی

هاوبەشـــیان بـــاڵو كردبوویـــەوە، كـــە تێیـــدا ئاماژەیـــان بـــەوە داوە یەكێتـــی بەقۆناغێكی هەســـتیاردا تێدەپەڕێت و دوو رێكەوتننامەی ئیمزاكراویشـــیان هەیە بۆ چارەســـەركردنی كێشـــەكان، بەاڵم ئەم هەواڵنەیان نەگەیشـــتە ئەنجام و ئێســـتاش وادەی بەســـتنی كۆنگرە بەســـەرچووە، دوو ســـەركردەكە داواشیان كـــردوە لـــە زووتریـــن كاتـــدا كۆنگـــرە بەبێ پـــاش لـــە بدرێـــت. ئەنجـــام ســـاختەكاری دەستلەكاركێشانەوەی ئەو دوو سەركردەیەش لە پۆستەكانیان، كێشەكانی نێو خۆی یەكێتی بـــەرەو قوڵبونـــەوەی زیاتر هەنـــگاوی نا، لە ئێستاشـــدا و بەهـــۆی بێدەنگـــی ئەندامانـــی مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتی یەكێتی لە پرسەكە، ئەنجومەنی ناوەندی پارتەكە هەوڵی

رێكخستنەوەی سەركردەكانیان دەدەن. ئەنجومەنی ناوەند

ئەنجومەنــــی ناوەندی یەكێتی نیشــــتمانی كوردســــتان لە )101( ئەنــــدام پێكهاتووە، كە )81( ئەندامیــــان بە هەڵبــــژاردن لە كۆنگرەوە هەڵبژێــــردراون و )20( ئەندامیــــان لــــە الیەن كــــراون، دیــــاری گشــــتییەوە ســــكرتێری ئەمــــەش بە رەچاو كردنی ناوچە جیاجیاكان و پســــپۆڕی و كەســــایەتی پێوانەكانــــی و شــــارەزاییە جیــــاوازەكان، ئەنجومەنەكــــەش 20%ی لــــە ژنــــان پێــــك هاتــــووەو لــــە الیەن ســــكرتێرێك و دوو جێگر و بڕیاردەرێكەوە كارەكانــــی خۆیــــان بەڕێوە دەبــــەن، ئەمەش لــــە كاتێكدایە ســــكرتێری ئەنجومەنی ناوەند پەیوەندیــــی ئۆرگانیــــی راســــتەوخۆی لەگەڵ ســــكرتێری گشــــتیدا دەبێت و لەسەر داوای ســــكرتێری گشــــتی و لــــە كاتــــی پێویســــتدا دەتوانێت بەشداری كۆبونەوەكانی مەكتەبی

سیاسی بكات.بەپێی پەیــــڕەوی ناوخۆی یەكێتیش كە لە مــــادەی 39دا دیــــاری كــــراوە، ئەنجومەنەكە ئەركی چاودێریكردنی هەڵسوڕانی ئیشوكاری ئۆرگانــــەكان و دەركردنــــی رێســــای تایبەت بۆ چۆنیەتــــی رێكخســــتنی كاروبارەكانی لە ئەســــتۆدایە، پەیڕەوی كار بۆخۆی دادەنێت، هیــــچ ئەندامێكی حزبەكەش بەبێ رەزامەندی ئەنجومەنــــی ناوەند نابێــــت بەئەندام مەكتەب و بــــە زۆرینــــەی دەنگیش دەتوانێــــت لەكاتی پێویســــتدا هــــەر ئەنــــدام مەكتەبێــــك لــــە نێو

حزبەكەدا هەڵپەسێرێت یان لەكار بخات.هەر بەپێـــی پەیڕەوەكە ئەنجومەنەكە بۆی هەیە بە نوسراو داوای روونكردنەوە لەسەر هـــەر مەســـەلەیەك لە هـــەر ئۆرگانێك بكات، هەروەها لە چوارچێوەی ئۆرگانەكانیدا بۆی هەیە نوێنەر بۆ ئۆرگانێك بنێرێت و لەســـەر داوای 3/2ی ئەندامەكانـــی لێپرســـراوی هەر

سياسەت

ژماره 218 2014/2/8 13

ئــــەو لەگــــەڵ بەردەوامــــدان راوێــــژی و ســــەركردانەی یەكێتــــی، هــــاوكات وەفدێكی سیاسیش لە تارانەوە گەیشتۆتە سلێمانی بۆ چارەسەركردنی دۆخەكە، هەر لەو میانەشدا ســــیمون كولس باڵیــــۆزی بەریتانیا لە عێراق و هــــوگ ئیڤانس كونســــڵی گشــــتی بەریتانیا لەهەرێمی كوردســــتان لە شــــاری ســــلێمانی لــــەدوو كاتی جیــــادا چونەتە الی هەریەكە لە هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد و د. بەرهەم ساڵح و لە بارەی كێشە ناوخۆیەكانیانەوە گفتوگۆیان

لەگەڵدا كردون.جگە لەوەش هەریەك لە كوڕەكانی جەالل تاڵەبانــــی و كۆســــرەت رەســــوڵ كە ئێســــتا لە نێــــو حزبەكــــەدا بەرپرســــیاریەتیان هەیە باڵوكــــردەوە. جیاوازیــــان روونكردنــــەوەی قوبــــاد تاڵەبانی لــــە روونكردنەوەكەی خۆیدا داوای كــــردوە ئەندامانــــی حزبەكــــە لــــە هەر پلــــەو جێگەیەكدا بیــــن، وەك وەفاداریەك بۆ هەڤــــاڵ مام جەالل ســــكرتێری گشــــتی و بۆ رێبازەكــــەی دەســــت بگرن بــــە یەكڕیزی ناو یەكێتییەوە. هاوكات شااڵو كۆسرەت رەسوڵ لــــە روونكردنەوەكــــەی خۆیــــدا جگەلــــەوەی داوای یەكڕیــــزی و ئەنجامدانی كۆنگرەشــــی كردوە، دڵنیایی ئەوەشــــی داوە، كە كێشــــەو هیــــچ یەكێتــــی ناوخۆییەكانــــی ملمالنــــێ كاریگەرییەكی نابێ لەسەر رەوشی ئەمنی و خزمەتكردنی هاوواڵتیان. بەوتەی )وەســــفیە بنی وەیس( ئەندامی ســــەركردایەتی یەكێتی نیشــــتمانی كوردســــتانیش دۆخەكــــە بەهۆی دوركەوتنەوەی سكرتێری گشتی حزبەكەوە هاتۆتە كایەوە، وەسفیە بنی وەیش بە سڤیلی وت "بەهۆی ئەوەی ئێســــتا سكرتێری گشتی یەكێتی لێرە نیە، تارماییەك لە نێو حزبەكەدا دروستبووە، كە پێویستە بەهەمومان هەوڵی چارەسەركردنی بدەین، هەموو الیەنەكانیش بدۆزریتــــەوەو چارەســــەر لەهەوڵــــدان بدرێــــت". ئەنجــــام حزبەكــــەش كۆنگــــرەی وەســــفیە بنی وەیش پێــــی وانیە ئەو دۆخەی ئێســــتای حزبەكە بۆ هەڵبــــژاردن كاریگەری خراپــــی لەســــەر دەنگەكانیــــان دەبێــــت. ئەو وتی"دەنگەكانی ئێمە لە هەڵبژاردندا پەیوەندی نابێت بەم كێشانەوە، چونكە ئەوە جەماوەرە دەنگــــدەدات، گەر كاندیدەكانمــــان بەهێز بن، ئــــەوا دەنگی بــــاش دەهێنیــــن، چونكە خەڵك هەســــت بە بەرپرسیاریەتی دەكات و خاوەن شەهیدە، ئێمە حەفتا هەزار شەهیدمان هەیە، كەســــوكاری ئەو شــــەهیدانە لەسەر رێبازی ئەو كەســــانە ال نادەن، كە لە پێناویدا شەهید بوونە، هیواداریشــــم ئەم دۆخە لە زووترین كاتدا تێپەڕێندرێت و چارەسەربكرێت، منیش

گەشبینم بە چارەسەركردنی دۆخەكە".

ژماره 218 2014/2/8 13

سياسەت

14 ژماره 218 2014/2/8

سياسەت

چەنـــد باڵوكردنـــەوەی و دزەپێكـــردن لیســـتێك بەنـــاوی ئـــەو كاندیدانـــەی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكـــەی مانگـــی نیســـانی داهاتـــوو كە رێوشوێنەكانی دەستەی لێپرسینەوەو دادوەری دەیانگرێتەوە، بەشێك لەو كاندیدانە ناچار دەكات ســـەردانی دەســـتەی ناوبراو بكـــەن. ئەندامێكی پەرلەمانیـــش لێپرســـینەوەو دادوەری لیژنـــەی جەخت لەوە دەكاتەوە، كە بەشـــێك لەو ناوانەی باڵوكراونەتەوە بەهۆی لێكچوونی ناوەوە ناویان

لە لیستەكاندا هاتووە.لەهـــەر هەڵبژاردنێكی عێراقدا كاندیدی حیزب و الیەنە سیاســـییەكان بەچەنـــد فلتەرێكدا تێپەڕ دەبـــن، كـــە دەســـتەی لێپرســـینەوەو دادوەری

یەكێكە لە و فلتەرانە.بـــە بۆچوونی حاكم فەرهـــاد گورون ئەندامی لیژنەی لێپرسینەوەو دادوەری پەرلەمانی عێراق یەكێك لە ئەركەكانی دەســـتەی ناوبراو ئەوەیە، كـــە بەدواداچـــوون بـــۆ ژیاننامـــەو رابـــردووی كاندیدەكان بكات، تاكو دڵنیا بێت لەوەی پێشـــتر ئەندامـــی حیزبـــی بەعـــس نەبوون و دەســـتیان

بەخوێنی عێراقییەكان سوور نەبووە.باڵوكراونەتـــەوەو لیســـتانەی لـــەو یەكێـــك 17 نـــاوی پارێـــزراوە ســـڤیل الی كۆپییەكـــی كاندیدی حیزبـــە كوردییەكان لە خۆدەگرێت، كە بریتیـــن لـــە 7 كاندیدی بزوتنـــەوەی گۆڕان و 4 كاندیدی یەكێتی و 4 كاندیدی پارتی و كاندیدێكی

زەحمەتكێشان و كاندیدێكی یەكگرتوو.لەمبارەیـــەوە حاكم لەتیف ئەندامی پەرلەمانی عێـــراق لە ســـەر لیســـتی گـــۆڕان جەخـــت لەوە دەكاتەوە، كە نـــاوی كاندیدەكانی بزوتنەوەكەی

لە لیستەكە دەرهێنراوە.ناوبـــراو تایبـــەت بـــە ســـڤیل گوتـــی "نـــاوی كاندیدەكانی گۆڕان بە هـــۆی لێكچوونی ناوەوە لـــەو لیســـتەدا بوونیـــان هەبـــووەو لـــە چەنـــد رۆژی رابردووشـــدا ئـــەو كاندیدانـــە ســـەردانی دەســـتەی لێپرســـینەوە و دادوەرییان كردووەو زانیارییەكانـــی خۆیان پێشـــكەش بە دەســـتەكە

كردووەو ناوەكانیان دەرهێنراوە".هـــاوكات بێریڤـــان ناســـیح كـــە یەكێكـــە لـــە كاندیدەكانـــی پارتـــی دیموكراتی كوردســـتان و ناوی لەنـــاو هەمان لیســـتدایە دووپاتیدەكاتەوە،

كە هیچ كێشەیەكی لە دەستەی ناوبراو نییە.ئەو بۆ ســـڤیل گوتی "نامەوێت هیچ قســـەیەك لـــەو بارەیەوە بكەم، چونكە ئێمە چاوپێكەوتنمان لەگەڵ دەســـتەكە كردووە، هیچ كێشەیەك نییەو

بەم زووانەش ناوەكان رادەگەیەنرێن".لـــە بارەی بوونی ئـــەو ناوانە لە لیســـتی ئەو ناوانەی گوایە لە الیەن دەســـتەی لێپرســـینەوەو دادوەرییەوە دوور خراونەتەوە، فەرهاد گورون ئەندامی لیژنەی لێپرسینەوەو دادوەری پەرلەمانی عێراق لە لێدوانێكدا تایبەت بە ســـڤیل باسی لەوە كرد، كە بوونی بەشـــێك لەو ناوانە لەو لیستەدا

تەنها بەهۆی لێكچوونی ناوەوە بووە.ئەو پەرلەمانتارە گوتیشـــی "رێوشـــوێنەكانی ئـــەو دادوەری و لێپرســـینەوەری دەســـتەی كەســـانە دەگرێتەوە كە ئەندامـــی حیزبی بەعس بـــوون، یاخود دەســـتیان بە خوێنـــی هاوواڵتیان ســـوورەو لەسەر حیســـابی بەرژەوەندی گشتی دەوڵەمەندبـــوون و بوونـــی نـــاوی بەشـــێك لـــە

كاندیدەكان بەهۆی لێكچوونی ناوەوەیە".بـــە بڕوای حاكم فەرهاد هـــۆكاری لێكچوونی دەگەڕێنێتـــەوە ئـــەوە بـــۆ كاندیـــدەكان نـــاوی كـــە بەشـــێك لـــەو ناوانە بـــاون و لـــە زۆربەی شارەكانی عێراقدا بوونیان هەیە، هەروەها دەڵێ "ژمارەیەكـــی زۆر ناوی ســـیانیمان هەیە، كە لە

چەند شوێنێكدا دووبارە بوونەتەوە".ناوبـــراو مەترســـی خـــۆی لەوە نەشـــاردەوە كـــە "لەوانەیە بەشـــێك لە كاندیدەكان بەراســـتی دادوەری و لێپرســـینەوە رێوشـــوێنەكانی رەچاوكردنـــی بەهـــۆی بـــەاڵم بیانگرێتـــەوە، رەهەندەكانـــی ئاشـــتبوونەوە و هەندێـــك دوور نەخرێنەوە، لە ناو حكومەتی عێراقیشدا نموونەی

ئەو جۆرە كەسانە زۆرن".ئەم قســـانە لە كاتێكدایە كە بەپێی یاســـا ئەو كەسانەی رێوشوێنەكانی دەستەی لێپرسینەوەو پۆســـتی لـــە ناتوانـــن دەیانگرێتـــەوە دادوەری

بەڕێوەبەری گشـــتی بـــەرەو ســـەرووتریان پێ بدرێت لە ناو دامەزراوەكانی دەوڵەتی عێراقدا.

لەالیەكی دیكەوە ســـیروان ئەحمـــەد ئەندامی ئەنجومەنـــی كۆمیســـیارانی كۆمیســـیۆنی بااڵی هەڵبژاردنـــەكان ئـــەو لیســـتانە بـــە نادروســـت نـــاو دەبـــات و رایدەگەیەنێـــت كـــە تـــا ئێســـتا كۆمیســـیۆن هیچ لیســـتێكی لەو شـــێوەیەی باڵو

نەكردووەتەوە.بـــۆ "ئێمـــە گوتـــی ســـڤیل بـــۆ ناوبـــراو بەدواداچوونی ژیاننامەی كاندیدەكان بۆچوونی دەستەی لێپرسینەوەو دادوەری و دادگا و چەند وەزارەتێك وەردەگرین، تاكو ئێستاش بڕیارمان

لە سەر هیچ شتێك نەداوە لەو بارەیەوە".لەبــــارەی بوونــــی نــــاوی كاندیــــدی حیزبــــە كوردییەكانەوە ســــیروان گوتی "ئەو كەســــانەی بەغــــدان، لــــە كێشــــەكانیان هەیــــە كێشــــەیان لــــە دەســــتەی دادوەری ئێمــــەش پرســــیارمان عێراق كــــردووەو ئەو دەســــتەیەش ناوی تەنها تۆمەتبارێكــــی كوردی تێدانییە، بۆیە ئەو لیســــتە

راست نییە".هەرچــــی بەختیار قــــازی جێگری ســــەرۆكی دەستەی لێپرسینەوەو دادوەری عێراقە جەخت لەوە دەكاتەوە، كە هیچ كاندیدێكی كورد كێشەی لە دەســــتەكەیان نییە و دەڵێ "ئێمە بانگهێشــــتی چوار كاندیدی پارتی و چوار كاندیدی یەكێتی و چوار كاندیدی گۆڕان و كاندیدكی یەكگرتوومان بەهــــۆی كاندیدێكــــی زەحمەتكێشــــانیش كــــرد، كێشــــەی بڕوانامەكەی بانگهێشــــتی دەســــتەمان

كرا".ناوبراو لە بارەی لێكچوونی ناویشەوە گوتی "ناوی ســــیانی هەندێك لەو كەسانەی بانگهێشت كرابوون، لەكەسانێك دەچوو، كەبەعسی بوونەو تاوانیــــان ئەنجام داوە، بــــەاڵم دوای لێكۆڵینەوە لە رێگەی نــــاوی دایكیانەوە بۆمــــان دەركەوت، ئەوانە ئەوكەســــانە نین و بێ تاوانن، بۆیە ناوی سەرجەمیانمان پەســــەند كردو ئێستا مافی خۆ كاندیدكرنیــــان هەیەو هیــــچ كێشــــەیەكیان نییە، جگە لەوەش هیچ كاندیدێكی كورد لێپرسینەوەو

دادوەری نایگرێتەوە"

بەهۆی لێكچوونی ناوەوە موسائەلە و عەدالە لێكۆڵینەوە لە 17 كاندیدی كورد دەكات

سەروەر ساڵەیی

ژماره 218 2014/2/8 15

سياسەت

گروپـــە دژی عێـــراق ســـوپای شـــەڕی چەكدارەكانـــی پارێزگای ئەنبار و هێرشـــكردنە سەر شاری فەللوجە و چەند ناوچەیەكی دیكەی پارێزگاكـــە، بە بڕوای بەشـــێك لـــە چاودێرانی سیاســـی و ئەمنـــی جۆرێكە لـــە ناكۆكی تایەفی نێـــوان هـــەردوو پێكهاتـــەی عەرەبـــی ســـوننە و شـــیعە لـــە عێـــراق و كەناڵێكـــی عێراقیـــش ئاشـــكرای كـــردووە، كە ســـەركردە كوردەكان بـــۆ خۆبەدوورگرتن لـــە تێوەگالنی كـــورد لەو ناكۆكییانـــە هەوڵی گۆڕینی ســـەركردە ئەمنییە

كوردەكانی بەغدا دەدەن.لە راپۆرتێكی رۆژنامەوانیدا ســـایتی كەناڵی ئاســـمانی فوراتـــی نزیك لـــە ئەنجومەنی بااڵی ئیســـالمی بـــە پشتبەســـتن بـــە وتـــەی چەنـــد ســـەرچاوەیەكی ئـــاگادار باڵویكردووەتەوە، كە "ســـەركردایەتی هەرێمی كوردســـتان ناڕازییە لـــە چاالكـــی ســـەربازی چەند ســـەركردەیەكی ئەمنـــی كورد لە رووداوەكانـــی ئەنباردا"، بەاڵم چەنـــد بەرپرســـێكی بااڵی كـــورد ئـــەو هەواڵە رەتدەكەنەوەو پشـــتگیری هەرێـــم بۆ كارەكانی

ئەو سەركردە ئەمنییانە دووپات دەكەنەوە.بـــە پێـــی زانیارییەكانـــی ئـــەو كەناڵـــە ئـــەو گۆڕانكارییـــە هـــەر یەكـــە لـــە فازڵ بـــەرواری و بابەكـــر زێبـــاری دەگرێتـــەوە، مەبەســـتیش لـــە گۆڕانكارییەكـــە دوورخســـتەوەی كـــورد و هەرێمی كوردســـتانە لـــە ناكۆكییە تایەفییەكانی

نێوان شیعە و سوننە.ئـــەو راپۆرتە نـــاوی فەریقی روكـــن ئەنوەر

حەمـــە ئەمینی وەك جێگرەوەی بابەكر زێباری هێناوە، هەروەها لە زاری چەند سەرچاوەیەكی كوردییەوە ئاماژەی بەوەداوە كە "سەركردایەتی كورد نایەوێـــت بچێتە ناو ناكۆكییەكەوە، كە بە بەرژەوەندی مالیكی بشكێتەوە و كورد تووشی گرفـــت بـــكات لـــە گـــەڵ هاوبەشـــەكانی دیكەی پڕۆسەی سیاسی، لە كاتێكدا كە فازڵ بەرواری زیاتـــر گوێڕایەڵی فەرمانەكانی مالیكییەوە وەك

لە فەرمانەكانی سەركردایەتی كورد".باڵوكردنـــەوەی ئەم راپۆرتە لە كاتێكدایە كە بابەكـــر زێبـــاری سوپاســـاالری عێراقە و فازڵ بەرواریش ســـەركردەی فیرقـــەی زەهەبییە، كە هێزێكی عێراقـــی تایبەت بـــە رەنگاربوونەوەی وەتـــوت ئەســـكەندەر خۆیـــە الی تیـــرۆرە. پەرلەمانتـــاری عێـــراق رایگەیانـــدووە "ئەگـــەر ئـــەو قســـانە راســـت بـــن كە بـــاس لـــە هەوڵی كـــوردەكان بۆ گۆڕینـــی سوپاســـاالری عێراق و ســـەرۆكی دەزگای دژە تیـــرۆر دەكـــەن، ئایا هەوڵی كێشـــانەوەی بەڕێوەبەری هەواڵگری و بەڕێوەبەری مەشق و راهێنانەكان و سەرۆكی هێـــزی ئاســـمانی و یاریـــدەدەری بەڕێوەبەری فڕۆكەوانـــی ســـوپاش دەدەن كـــە هەموویـــان كوردن؟".ئەو پەرلەمانتارە دووپاتیكردووەتەوە كـــە "ئەم هەڵوێســـتە مایـــەی قبوڵكـــردن نییە و

هەڵوێستێكی نیشتیمانیش نییە".بەاڵم شوان محەمەد تەها لە لێدوانێكی تایبەت بە سڤیل داوایكرد، كە جیاوازی بكرێت لە نێوان بابەكر زێبـــاری و فازڵ بەرواری، چونكە وەك خۆی دەڵێ "فازڵ بەرواری ســـەركردەی ئەمنی نییە بەڵكو ئەفســـەرێكە وەك هەر ئەفســـەرێكی

دیكە و تەنها بەرپرســـی فەوجێكی دەزگای دژە تیرۆرە و لە سەر پشكی كوردیش نییە".

ناوبراو گوتیشی "ئێمە لە بەغدا گەلێك ئەفسەر و بەرپرســـی گەورەمان لە دەزگا عەسكەری و هەواڵگرییەكان هەیە، كە توانیویانە ســـەرەڕای فشـــارەكانی دەوڵەتـــی یاســـا بـــە شـــێوەیەكی پیشـــەیی ئەدای خۆیان بكەن، تا ئێســـتا خەڵكی كورد لە ئەدای ئەو بەرپرســـانە رازین و بەهیچ شێوەیەك نەمانبیستووە بگۆڕدرێن، بابەتی لەو جـــۆرەش لە ئـــارادا نییە و بەشـــێوەكی قەتعی

رەتیدەكەمەوە".ئەو پەرلەمانتارە كوردە دووپاتیشی كردەوە، كە ســـەركردە ئەمنییە كوردەكان نابنە بەشێك لـــە ناكۆكییـــە تایەفییەكان و هۆكارەكەشـــی بۆ ئـــەوە گەڕانـــدەوە كـــە "وتاری سیاســـی كورد كەفیلی ئەوەیە، كە هەڵوێســـتەكانی كورد چۆن دەبـــێ، دیارە كـــە هەڵوێســـتی ســـەركردایەتی سیاســـی كوردیش لە هەرێمی كوردستان دژی رێكخراوی داعـــش و قاعیدەیە، بەاڵم لە رووی سیاســـییەوە هەڵوێســـتی ســـەركردایەتی كورد روون و ئاشـــكرا بـــووە، باشـــترین نموونـــەش پارێـــزگای لێقەوماوانـــی بەپیرەوەچوونـــی

ئەنبارە". ئەمینـــداری یـــاوەر جەبـــار خۆیـــەوە الی گشـــتی وەزارەتـــی پێشـــمەرگە ئـــەو هەوااڵنـــە بـــە "بێ بنەمـــا" ناو دەبات كە بـــاس لە گۆڕینی سەركردە ئەمنییەكانی كورد لە بەغدا دەكەن و دووپاتیدەكاتەوە كە "تەنها ســـەرۆكی هەرێم و ســـەرۆكی حكومەتی هەرێم دەسەاڵتی گۆڕینی ئەو بەرپرســـە ئەمنییانەی كوردیان هەیە كە لە بەغدان، منیش ئاگادار نیم هیچ كەس و الیەنێك پڕۆژەیەكـــی لەو جـــۆرەی پێشـــكەش كردبێت و هیـــچ بەرنامەیەكیـــش نییـــە بـــۆ گۆڕینی هیچ

كەسێك". بـــە بۆچوونی یاوەر بوونی ئەو ســـەركردە ئەمنییە كوردانە بە مەترسی لە سەر پەیوەندی نێـــوان كورد و ســـوننە ناشـــكێتەوە، ئەو دەڵێ "بوونـــی ئەوان هیچ پەیوەندی بەوەوە نییە، خۆ ئێســـتا هەزاران كەسی ســـوننە پلەی بااڵیان لە حكومەتی عێـــراق هەیە و هیـــچ كاریگەرییەكی نەكردووەتە ســـەر پەیوەندییەكانیـــان بە كوتلە وەك كەســـێكی تەنانـــەت سیاســـییەكانەوە، سەعدون دلێمی سوننەیە و خەڵكی رومادیشە، ئەمـــە هیـــچ پەیوەندییەكـــی بەو بابەتـــەوە نییە، چونكـــە ئەو كەســـانە كاری مەســـلەكی دەكەن و كارەكەیـــان كارێكـــی ئەمنی و ســـەربازییە و هیچ پەیوەندیدار نییە بە مەسەلەی سیاسییەوە، پۆســـتەكانی و دەســـەاڵت ئـــەوان چونكـــە خۆیـــان بۆ لێدانـــی كوتلەیەكی سیاســـی یاخود بـــۆ كۆتاییهێنانـــی كێشـــەیەكی سیاســـی بەكار

ناهێنن".

پۆستەكەی فازڵ بەرواری لەسەر پشكی كورد نییە

سەروەر ساڵەیی

16 ژماره 218 2014/2/8

بەگوێرەی زانیارییەكانی كۆمەڵەی مافەكانی مـــرۆڤ لە ئامـــەد، لەزیندانەكانی توركیا 550 زیندانـــی نەخۆش هـــەن، كـــە لەناویاندا 163 كەسیان ئەگەری مردنیان هەیە. پێش مانگێگ لە زیندانی بتلیس گیراوێك بەناوی )سەیدخان تاشكیران( لەبەر نەخۆشـــی گیانی لەدەستدا. بەم كەسەوە ژمارەی ئەو گیراوانەی لەماوەی ســـاڵێكدا گیانیان لەدەســـتداوە، گەیشـــتە 13 كـــەس. لەماوەی 13 ساڵیشـــدا لەزیندانەكانی توركیا 2300 دارەمەیت هێنراونەتە دەرەوە.

ئاشـــتی پرۆســـەی ئـــەوەی ســـەرباری ئێســـتاش لە توركیا درێژەی هەیە، كێشەكانی ناو زینـــدان وەكو زامێكی ناســـۆر درێژەیان هەیـــە. بەگوێرەی پێداوەكانی وەزارەتی دادی توركیـــا لەتێكـــڕای زیندانەكانی ئـــەم واڵتەدا 7884 زیندانـــی سیاســـی هـــەن، كـــە 90%یان كوردن. هەر بەگوێرەی پێداوەكانی وەزارەتی دادی توركیا لەماوەی ســـاڵی 2013 نزیك بە 13 گیـــراو گیانیان لەدەســـتداوە. لەهەمانكاتدا لەماوەی 13 ساڵیشـــدا نزیك بە 2300 گیراو

گیانیان لەدەستداوە. لەوبـــاوەڕەدان گیـــراوەكان خانـــەوادەی مناڵەكانیـــان، كەســـوكارەكانیان بەئەنقەســـت دالر دەكاك

لە زیندانەكانی توركیا 163 گیراو چاوەڕوانی مەرگن

سياسەت

ژماره 218 2014/2/8 17

دەهێڵرێنـــەوەو گۆشـــەگیرییدا لەدۆخـــی گیراوە نەخۆشـــەكانیش بەئەنقەست دەرمان ناكرێـــن. كۆمەڵەكانی مافەكانـــی مرۆڤیش لە راپۆرتەكانیاندا سەرنج دەخەنەسەر ئەم بابەتە: دەوڵەت لەباتی ئەوەی زیندانییەكان لەزیندان ئیســـاڵح بكات، بەزەختو زۆرداریی ســـزایان دەدات، ئەمەش پێچەوانەی پێوەرە ستانداردە حقوقییەكانـــی جیهانـــە. ئەمە ماوەی ســـاڵێكە كۆمەڵـــەی مافەكانـــی مرۆڤ و فیدارســـیۆنی لـــە بنەماڵـــەی كۆمەڵەكانـــی پشـــتیوانیكردن گیراوەكان، بۆ ئەوەی سەرنجی هەموو الیەك بـــۆ ســـەر كێشـــەكانی زینـــدان و بارودۆخی گیراوە نەخۆشەكان رابكێشن، هەموو رۆژێك لەبەردەركـــی زیندانەكانـــدا چاالكی دانیشـــتن ئەنجامدەدەن و لێدوان دەدەنە میدیاكان. ئەم فیدراسیۆنە بۆ ئەوەی زیندانییە نەخۆشەكان بەربدرێن، لەسەرانسەری توركیاو باكووری واژۆی میلیۆنێـــك بـــە نزیـــك كوردســـتان كۆكردەوە و پێشـــكەش بـــە وەزارەتی داد و پەرلەمانی توركیاو ســـەرۆكایەتی وەزیران و ســـەرۆكایەتی كۆماری كردوە. دیسان لەگەڵ ئەمەشدا گیراوێك بەناوی سەیدخان تاشكیران

لە زیندانی بتلیس گیانی لەدەستداوە.

"با چیتر دارەتەرم نەهێنرێنە دەرەوە"ســـەیدخان تاشـــكیران كە لەســـاڵی 1999 بەهـــۆی دۆزی )پ.ك.ك(وە گیـــراوە، ســـزای حوكمـــی هەتاهەتایـــی بـــۆ بڕابـــۆوە. مـــوراد تاشـــكیران بـــرای ســـەیدخان رایگەیانـــد، كە براكەی لەســـەر ئیفادەی كەسێكی 13 سااڵن گیراوەو و دەشـــڵێت "براكەم لـــە زیندانەكانی ئامـــەد، ئێلیحـــو بتلیـــس ماوەتەوە. لـــە بتلیس مـــاوەی دوو ســـاڵ لـــە ژوورێكـــی ئینفرادیدا راگیـــراوە. براكەم جەڵتـــەی دڵی تێپەڕاندووە. زینـــدان بەڕێوەبـــەری لەبەرئـــەوەی بـــەاڵم رێگەی نـــەدا بیبەینە نەخۆشـــخانە، دواتریش زۆر بەدرەنگـــی بردیانە نەخۆشـــخانە، گیانی لەدەســـتدا. براكـــەی مـــن گیانـــی لەدەســـتدا، بەاڵم مـــن چیتر نامەوێ كـــچ و كوڕی كورد بەرەورووی مردن ببنەوە. پێویســـتە دەوڵەت دەمەودەســـت گیراوە نەخۆشەكان بەربدات". لەنـــاو زیندانەكانی توركیادا ســـەدان كەســـی وەك ســـەیدخان تاشـــكیران هـــەن، كـــە 163 كەســـیان نەخۆشـــیەكەیان قورســـە. ترســـی بنەماڵـــەی گیـــراوەكان ئەوەیـــە، كە دیســـان گیـــراوی نەخـــۆش لەنـــاو زینـــدان بمـــرن و

سەرلەنوێ دارەمەیت بهێنرێتە دەرەوە. "دادوەرەكان بەریان نادەن"

زوبەیـــدە تەكەر ســـەرۆكی فیدراســـیۆنی لـــە بنەماڵـــەی كۆمەڵەكانـــی پشـــتیوانیكردن گیراوەكان، بە ســـڤیلی راگەیانـــد، كە بەهۆی گیراوانـــە ئـــەم توركیـــاوە بیرۆكراســـیەتی بۆئـــەوەی رایگەیانـــد تەكـــەر بەرنادرێـــن. گیراوێكـــی نەخـــۆش بەربدرێــــت، پێویســـتە پزیشـــكی دادوەری راپۆرتێك پێشكەش بكات و بڵێ پێویســـتە ئـــەم كەســـە بەربدرێت. ئەو باســـی لەوەكرد، كە بەپێی قانونەكانی توركیا راپۆرتی پزیشـــكی دادیش بـــەس نییەو دەبێ دادوەرەكانیـــش قانیع ببن، كە پێویســـتە ئەم گیـــراوە بەربدرێـــت. ئەو دەڵێـــت گەلێك جار پزیشـــكی دادوەریی راپۆرت بەرزدەكەنەوە، كەچی دادوەرەكان قبوڵی ناكەن و گیراوەكان بەرنـــادەن. دەشـــڵێت "دادوەرەكانـــی توركیا بەتایبـــەت بەرانبـــەر بەگیراوە سیاســـییەكان و كـــورد هەســـتیارن و هەڵوێســـتیان هەیـــە. گەلێكجـــار پزیشـــك راپـــۆرت دەردەكـــەن و دەنووسن ئەم كەسە نەخۆشە، بەاڵم زۆربەی جـــار دادوەرەكان بەبیانوی ئەوەی گوایە ئەم كەســـە ئەگـــەری راكردنـــی هەیەو مەترســـی بـــۆ كۆمەڵگـــە هەیـــە، خۆیـــان لـــە بەردانیان دەبوێـــرن. لەناو ئـــەم گیراوانەی نەخۆشـــن، نزیك بە 100 كەسیان ناتوانن بەتەنها خۆیان پێویستییەكانیان جێبەجێبكەن. ئەمانە ناتوانن بچنە ســـەراو، ناتوانن خۆیان بشۆن و پێخۆر نەخۆشـــی دووچـــاری هەندێكیـــان بخـــۆن.

نەفســـی بوون و بۆ هاوڕێكانیان مەترســـیان هەیە. واتە مەترســـی ئەوە هەیە، ئەم كەسانە هاوڕێكانیـــان بكوژن، یـــان برینداریان بكەن. بەهـــۆی ئەمـــەوە پێویســـتە هەمـــوو گیـــراوە

نەخۆشەكان دەمودەست بەربدرێن".خـــۆی بەویژدانـــی "ســـەركۆمار

بڕیارنادات"زوبەیـــدە تەكەر ســـەرۆكی فیدراســـیۆنی بنەماڵـــەی لـــە پشـــتیوانیكردن كۆمەڵـــەی گیـــراوەكان گوتی لە توركیا ســـەركۆماریش گیـــراوە بەردانـــی فەرمانـــی دەتوانـــێ سیاســـیەكان بدا، بـــەاڵم ئەویـــش بەویژدانی خـــۆی بڕیارنادات. ئـــەو لەمـــڕووەوە دەڵێت "ســـەركۆمارەكانی توركیا بەویژدانی خۆیان بیرناكەنەوە. گەلێكجار سەردانمان كردووەو داواكاری بەردانـــی گیـــراوە نەخۆشـــەكانمان هیـــچ بەداخـــەوە بـــەاڵم پێشكەشـــكردوون،

ئەنجامێكمان وەدەست نەهێناوە". بەگوێـــرەی راپۆرتی كۆمەڵـــەی مافەكانی مرۆڤ، ئێستا رەوشـــی تەندروستی گیراوی كورد )خەلیل گونەش( زۆر خراپە و ئەگەری

مردنی هەیە. چیرۆكی خەلیل گونەشیش ئاوایە:

لەســـاڵی 1993وە بەهۆی دۆزی )پ.ك.ك( گیراوە. ئێســـتا لەزیندانی ئامـــەد حوكمدراوە. لەســـاڵی 2000دا ســـەردانی پزیشـــكی كـــرد و فەحســـی بـــۆ كـــراو لەئەنجامدا نەخۆشـــی ترسناكی تێدا بەدیكرا. واتە گونەش نەخۆشی ئەوكاتـــەی گونـــەش هەیـــە. شـــێرپەنجەی دەســـگیركرابوو، لەژێر ئەشـــكەنجەدا هەموو هـــەر و شـــكێندرابوون پەراســـووەكانی ئێســـك شـــێرپەنجەی تووشـــی ئەوكاتیـــش بـــووە. خەلیـــل كاتێكیش دەخـــەوێ لەپڕ دڵی مردنـــی مەترســـی هەمیشـــە و دەوەســـتێ هەیـــە. بۆ ئەوەی بتوانێ بخەوێ و مەترســـی مردنـــی لەكۆڵببێتەوە، دەبێ بەردەوام ئامێری هەناســـەدان و دەمامـــك بەكاربهێنێـــت. بەاڵم لەبەرئـــەوەی زیندانی ئامەد ئەم پێویســـتیانە دەســـتەبەرناكات، ئەوە هەڤاڵەكانی بۆ ئەوەی هەتـــا نەمـــرێ، خەوتنـــدا لەكاتـــی ناوبـــراو ســـەرلەبەیانی یەكەیەكـــە بەدیـــار ســـەریەوە ئێشكی بۆ دەگرن. ئەو ناتوانێ رێبكات و هیچ پێویستییەكی خۆیشی پێ دابین ناكرێت. تەنها بەهاوكاری هاوڕێكانی دەتوانێ بژیت. خەلیل تەنهـــا یـــەك لـــەو گیراوانەیـــە. 163 گیراوی دیكەیش رەوشـــێكی وایان هەیە و پێویستیان بەتیماركردن و بەردان هەیە. بۆ ئەوەی خەلیل گونـــەش و گیـــراوە نەخۆشـــەكان بەربدرێن، ئەوە لەســـەر تـــۆڕی فەیســـبووك و تویتەر، هەڵمەتـــی "ئـــازادی بۆ گیراوە نەخۆشـــەكان"

دەستپێكراوە.

سياسەت

18 ژماره 218 2014/2/8

تازەترین زانیاری لەسەر گەنجانی هەرێم لە سوریا

زانایەكی ئایینی هەرێم:

چوونی گەنجانی كورد بۆ شەڕی سوریا حەرامە

سياسەت

ژماره 218 2014/2/8 19

لەژمارە 212 لەبەدواداچوونێكی شــــیكاریدا، ســــڤیل ئەوەی روونكردەوە كە كێن ئەو گەنجە كوردانەی دەچنە سوریا بەبیانوی "جیهادكردن" چــــۆن دەگەنــــە ئــــەوێ و مەشــــق و راهێنانیــــان چۆنەو چەند كەســــن و لەنــــاو كام رێكخراودان و چەند كەســــیان لێ كوژراوە، لەم شــــیكارییەدا هەوڵ دەدەین تازەترین زانیاری لەسەر چوونی

گەنجانی كوردستان بۆ سوریا بخەینەڕوو: لــــە شــــەڕی دژی بەشــــار ئەســــەدەوە بــــۆ

شەڕی ناوخۆییگەلــــی شۆڕشــــی قووڵبوونــــەوەی لەگــــەڵ ســــوریا دژی رژێمی بەشار ئەســــەد رێكخراوە تونــــدڕەوەكان لــــەو واڵتــــەدا كەوتنــــە چاالكــــی، بەاڵم لەمــــاوەی چەند مانگی رابــــردودا ناكۆكی ناوخۆیی رووی لەو الیەنانە كردو لەئێستاشــــدا ناكۆكییــــە ناوخۆییەكانــــی ئــــەو هێــــزە چەكدارە ئیسالمییانە لەپەرەسەندندان و ئەم ناكۆكیانەش گومانەكانیان لەســــەر چوونــــی گەنجانی جیهان بۆ ســــوریا زیــــاد كردو لــــەو چوارچێوەیەشــــدا زانایەكی نــــاوداری ئاینیی بارودۆخی ئێســــتای ناو هێزە چەكدارە ئیســــالمییەكان بەبەهێزترین بــــۆ حەرامبوونــــی چوونــــی هــــۆكار دەزانێــــت

گەنجانی هەرێمی كوردستان بۆ سوریا.چەكــــدارە هێــــزە نێــــوان ناكۆكییەكانــــی ئیســــالمییەكانی ناو ســــوریا گەیشــــتە ئاســــتێك ملمالنێی توند و رووبەڕووبوونەوەی سەربازی

لەنێوانیاندا روویدا.ســــەرەتای ناكۆكییەكان بەبڕیارێكی ئەیمەن قاعیــــدە رێكخــــراوی ســــەرۆكی زەواهیــــری دەســــتیپێكرد، كاتێك لەمانگی تشرینی دووەمی ساڵی رابردوودا هەڵوەشــــاندندنەوەی دەوڵەتی ئیســــالمیی عێراق و شام – داعشــــی راگەیاندو بێبەریبوونــــی خۆیانــــی ئاشــــكرا كــــردو بەتەنها دەوڵەتی ئیســــالمیی عێراقــــی بەباڵی رێكخراوی

قاعیدە ناساند.زەواهیــــری ئەیمــــەن دەنگیــــدا لەتۆمارێكــــی سەرۆكی رێكخراوی قاعیدە، بڕیاریدا ئەبوبەكر بەغــــدادی، ســــەركردەی رێكخــــراوی دەوڵەتــــی ئیســــالمی لە عێراق و شــــام تەنیا بەرپرسیاری عێــــراق بێــــت و لەژێر ناوی دەوڵەتی ئیســــالمی فاتیــــح هــــاوكات دەبــــێ. بــــەردەوام لەعێــــراق محەممەد جۆالنی، ســــەركردەی بەرەی نوسرە بەرپرســــیاری جو واڵنەوەكانــــی ئەلقاعیــــدە بێت

لەسووریا.لەتۆمــــارە دەنگییەكــــەی زەواهیریــــدا هاتووە "ئەبوبەكــــر بەغــــدادی راوێــــژی بەئێمــــە نەكردو دەوڵەتی ئیسالمی لە عێراق و شام-ی دامەزراند، بەمــــەش هەڵەیەكی گەورەی كرد، هەڵەی شــــێخ فاتیــــح محەممــــەد جۆالنیــــش ئــــەوە بــــوو دوای

رەتكردنــــەوەی رێكخــــراوی دەوڵەتی ئیســــالمی لەعێــــراق و شــــام، پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ رێكخــــراوی قاعیدە بڕی و بەبــــێ ئەوەی راوێژ

بەئێمە بكات، ئەو رێكخراوەی رەتكردەوە".لەبەرامبــــەردا ئەبوبەكــــر بەغــــدادی ئەمیری داعش روونكردنەوەیەكی باڵوكردووەتەوە، كە تێیدا بڕیارەكەی ئەیمەن زەواهیری، سەركردەی

رێكخراوی قاعیدە رەتدەكاتەوە.رێكخــــراوی ئەمیــــری بەغــــدادی ئەبوبەكــــر دەوڵەتــــی ئیســــالمی لەعیراق و شــــام ناســــراو تیرۆریســــتی بەرێكخــــراوی بە)داعــــش( ســــەر قاعیــــدە لەتۆمارێكی دەنگیدا رایگەیاند، بەهەموو شــــێوەیەك فەرمانەكــــەی ئەیمــــەن زەواهیــــری سەرۆكی رێكخراوی قاعیدە بۆ هەڵوەشاندنەوەی داعش رەتدەكەنەوەو بەهیچ شێوەیەك پابەندی نابــــن و لــــەو بارەیەشــــەوە راپۆرتێــــك رەوانەی قاعیــــدە رێكخــــراوی ســــەرۆكایەتی دەســــتەی دەكات و تێیدا گرنگی مانەوەی رێكخراوەكەیان

روون دەكاتەوە. حەرامبوونــــی چوونــــی گەنجانی هەرێم بۆ

سوریائەو گەنجانەی هەرێمی كوردستان كە دەچنە سوریا بەســــەر هێزە چەكدارە ئیســــالمییەكاندا دابەشبوون بە تایبەت بەرەی نوصرە و داعش، ناكۆكییەكانــــی نێوان الیەنەكانیش برینداربوونی ژمارەیــــەك لەگەنجانــــی هەرێمــــی كوردســــتانی

لێكەوتۆتەوە.گەنجێكی كــــورد لەناوچەی حەلەب كە خۆی بــــە ئەبومحەمەد كوردســــتانی ناســــاند، تایبەت بە)ســــڤیل(ی راگەیانــــد: ئــــەو ناكۆكیانــــە زیاتــــر لەســــەر شــــێوازی بەڕێوەبەرایەتــــی ناوچەكان بــــوون، ئەگینا هەموومان دژی بەشــــار ئەســــەد

خەبات دەكەین.ئەو گەنجە گوتیشی: لەڕووبەرووبوونەوەكاندا دوو برامــــان برینداربــــوون، بەاڵم ئێســــتا چاك

بوونەتەوەو چارەسەریان بۆ كراوە.گەنجێكیش كە ماوەی چەند مانگێك لەسوریا بووەو ئێســــتا گەڕاوەتــــەوە هەرێــــم، ئەگەرچی ئامادەنەبوو بەهیچ شــــێوەیەك ناوی خۆی بڵێت روونیكردەوە: ئەو شــــەڕانەی ســــوریا ئامانجی خۆیــــان ونكــــردووەو بەهیچ شــــێوەیەك جیهاد

نییە.ئــــەو گەنجە كــــە مــــاوەی 8 مانگ لەســــوریا بووەو بەشداری مەشــــقەكانی بەرەی نوسرەی رووبەڕووبوونەوەیەكــــدا لەچەنــــد كــــردووەو بەتەواوەتــــی راشــــیگەیاند: بەشــــداریكردووە بــــۆم روون بــــووەوە، كــــە لــــەدوای ناكۆكییــــە ناوخۆییەكانــــەوە بوونــــی ئێمــــە لەســــوریا هیچ شەرعیەتێكی نەماوە، چونكە بوبووینە سەرئێشە

بۆ گەلی ستەمدیدەی سوریا.باسی لەوەشكرد كە هەڵسوكەوتی ئەو هێزە

ئەیمەن زەواهیری:لەدایكبـــووە، لەمیســـر 1951 ســـاڵی كەســـی دووەمـــی رێكخـــراوی قاعیـــدە بووەو پاش كوژرانی ئوســـامە بن الدن لەالیەن ئەمریكاوە بۆتە ئەمیری گشـــتی رێكخـــراوی قاعیدە، ئەیمـــەن زەواهیری پزیشـــكەو ناوی لەریزبەندە یەكەمەكانی ئـــەو لیســـتە 22 كەســـیەی ئەمریكادایە كـــە بەگەورەتریـــن تیرۆریســـتی جیهان ناســـراون و 25 ملیـــۆن دۆالر تەرخـــان كـــراوە بـــۆ هەركـــەس زانیاری لەســـەر

شوێنەكەی بداتە ئەمریكا.

ئەبو محەمەد جۆالنی:نـــاوەی تەواوی تا ئێســـتا نەزانراوەو بەشـــێخ محەمەد فاتیح جۆالنی ناسراوە، بەپێـــی چەند ســـەرچاوەیەك لـــە 1965 لەعێـــراق ەوە 2003 لـــە لەدایكبـــووە، لەگەڵ رێكخراوی قاعیدە بووەو لەساڵی 2011 ەوە چۆتە سوریا و بۆتە ئەمیری جەبهـــەی نوصـــرە كە بەباڵی ســـەرەكی ڕێكخراوی قاعیدە لەسوریا دادەنرێت و

گەورەترین هێزی چەكداری ئیسالمییە.

بەشی سیاسەت

سياسەت

20 ژماره 218 2014/2/8

بەسەر 4 گروپی جیهادیدا دابەش بوون، بەشی گەورەیان لەناو بەرەی نوسرەدان و بەشێكیان لەناو دەوڵەتی ئیسالمی عێراق و شامداو هەندێك لەناو بزووتنەوەی ئەحرار شام و هەندێكیشیان لەناو ئەنســــاردان، تاك و تەراش هەیە كەوتۆتە الی كەتیبەی موهاجیرین و ئەنسار یان كەتیبەی ملــــە ئیبراهیــــم و كەتیبەكانــــی دیكــــە. هــــۆكاری پەیوەســــتبوون بەبەرەی نوسرەوە دەگەڕێتەوە بۆ گەورەیی هێزی ئەو بەرەیەو بوونی كەسانی

كورد لە سەركردایەتیەكەیدا. كوردەكانــــی باشــــور تەنهــــا لەنــــاو دەوڵەتی ئیسالمی عێراق و شامدا گروپی تایبەت بەخۆیان هەیــــەو پێكــــەوە كاردەكــــەن، لەنــــاو گروپەكانی دیكــــەدا گروپێكــــی تایبــــەت نییە بەكــــوردەكان، پێدەچێت هۆكاری كۆكردنــــەوەی كوردەكانیش لەنــــاو گروپێكدا لەالیــــەن داعشــــەوە پەیوەندی بەئەجێندای ئەو گروپەوە هەبێت ســــەبارەت بە

كاری ئایندەی لەكوردستان. چیرۆكـــە ئاڵۆزەكـــە.. ئـــەو گەنجانـــە چۆن

دەگەنە سوریا؟هەرێمـــی ئەمنییەكانـــی دەزگا ئەگەرچـــی كوردستان زیاتر گەشتوگوزار بەڕێگای چوونە سوریای گەنجانی هەرێمی كوردستان دەزانن، كـــە لەڕێگەی توركیـــاوە دەچنە ســـوریا، بەاڵم )ســـڤیل( چەند رێگەی دیكەی چوونی گەنجانی

هەرێمی كوردستان بۆ سوریا ئاشكرا دەكات.الهور شـــێخ جەنگی لێپرســـراوی ئاژانســـی كوردســـتان هەرێمـــی زانیـــاری پاراســـتن و رایگەیاندبـــوو كـــە زۆربـــەی ئـــەو گەنجانـــەی لەهەرێمـــی كوردســـتانەوە چوونەتـــە ســـوریا لەڕێگەی گەشـــتوگوزارەوە چوونەتە توركیا و

لەوێشەوە چوونەتە سوریا.تەمـــەن عەبدوڵـــاڵی كۆســـرەت هـــەروەك )20ســـاڵ(، كـــە یەكێكی دیكەیە لـــەو گەنجانەی چۆتە توركیا بەنیازی چوون بۆ ســـوریا، بەاڵم گەڕاوەتەوەو چیرۆكی چوونی ئەو گەنجانە بۆ

سوریای دەگێڕێتەوە.ئەو گەنجەی خەڵكی سلێمانی لەتۆمارێكدا كە راگەیاندنەكانـــی پەكەكە باڵویانكردەوە، باســـی ئـــەوە دەكات بـــۆ ئـــەم ســـەفەرەی ماتۆڕەكەی دەفرۆشێت، ڤیزا و تكیتی توركیای وەرگرتووەو بـــەرەو توركیـــا بەڕێكەوتووە، بۆ كەســـێك كە زمان نەزانێت قورس بوو بگاتە ئەنتاكیا )یەكێكە لەشارە هاوســـنورەكانی توركیا لەگەڵ سوریا( لەوێشـــەوە بۆ ئـــەو ماڵەی كـــە بڕیاربوو تیایدا فێـــری قورئان بـــن. كۆســـرەت لەفڕۆكەخانەی توركیـــاوە پەیوەندی بەحوزیفـــەوە دەكات )كە پێشـــتر لەســـلێمانی جارێك بینیویەتـــی(، وەك رێبـــەری بۆ ئەو گەشـــتەی، حوزەیفە پێی گوتم "یەكێك دێت ســـیواكێكی پێیە بەرزی دەكاتەوە، ئەوە ئەو كەسەیە دەتبات بۆ ماڵەكە". كۆسرەت

ئیســــالمییانە لەگــــەڵ خەڵكــــدا زۆر خــــراپ بوو، بەتایبــــەت ئەگــــەر بیانزانیایە ئەو كەســــانە نوێژ

ناكەن.هەر ســــەبارەت بەچوونــــی گەنجانی هەرێمی كوردســــتان بەبیانــــوی جیهاد بۆ ســــوریا، مەال شــــاخەوان كەریم سەعید زانای ناوداری شاری ســــلێمانی كە ماستەری لەزانســــتی فەرموودەدا هەیە، تایبەت بە)سڤیل( گوتی "چوونی گەنجانی كورد بۆ سوریا لەچەند روویەكەوە پێچەوانەی

شەرعە و حەرامە".ئــــەو زانــــا ئایینیــــە روونیشــــیكردەوە، "پێــــم وایە خەڵكی ســــتەمدیدەی ســــوریا پێویســــتیان بەهــــاوكاری مــــادی هەیــــە، بــــەاڵم پێویســــتیان

بەغەیری خۆیان نییە شەڕیان بۆ بكات".جەختیشــــیكردەوە "بەهــــۆی ئــــەوەی چوونی ســــوریا بــــۆ كوردســــتان هەرێمــــی گەنجانــــی بووەتــــە هۆی ئەوەی رژێمی ســــوریا بەردەوام بێت و كێشــــەكان یەكالنەبوونەتــــەوە، هەروەها بەكارهێنانی ئەو گەنجانە بۆ رووبەرووبوونەوەی خەڵكی مســــوڵمان، بەهەموو شێوەیەك چوونی گەنجانی هەرێمی كوردســــتان بۆ ســــوریا رەت دەكەمــــەوە، پێم وایــــە حەرامــــە گەنجانی كورد

بەناوی جیهادەوە بچنە سوریا". تازەترین زانیاری لەســــەر گەنجانی هەرێم

لە سوریابەگوێــــرەی زانیارییــــە رۆژنامەوانییــــەكان تا ئێســــتاش پرۆســــەی چوونی گەنجانی هەرێمی كوردســــتان بــــۆ ســــوریا بەردەوامــــەو ژمارەی ئەگەرچــــی لەزیادبوونــــدان، گەنجانــــەش ئــــەو ئامارەكانی دەزگا ئەمنییەكانی كوردستان باس لــــەوە دەكــــەن كە نزیكــــەی 400 گەنجــــی كورد لەهەرێمی كوردســــتان چوونەتە ســــوریا، بەاڵم كاروان خانەقینی سەرنوسەری سایتی دوربین سەر بەڕەوتی مەال كرێكار كە تایبەتە بەهەواڵی رێكخــــراوە جیهادییەكان باس لــــەوە دەكات، كە ژمــــارە ئــــەو گەنجانەی چوونە ســــوریا لەنێوان

800 كەس تا 1000 كەس دەبێت.ســــایتی سەرنوســــەری خانەقینــــی كاروان دوربین لەســــایتەكەیدا رایگەیانــــدووە "ئامارێكی ورد كــــە بەتەواوەتــــی ژمارەی ئــــەو كوردانەی گەشتونەتە شام چەندە، بەداخەوە نازانم، بەاڵم بەپێــــی بەدواداچــــون و ئــــەو ووردەكاریانــــەی بیســــتومەتەوە ژمــــارەی ســــەرجەم كوردەكانی باشوری كوردســــتان كە بۆ بەشداری جیهادی شــــام روویان لــــەوێ كــــردووە، یان بــــۆ كاری مرۆیــــی ژمارەیان لەنێــــوان 800 كەس تا 1000

كەس دەبێت".كاروان خانەقینــــی كە براگــــەورەی یەكەمین گەنجــــی كوردە كــــە بەناوی )هــــاوكار محەمەد( لەســــوریا كــــوژرا، بــــاس لــــەوەش دەكات كــــە بەگشــــتی كوردســــتان هەرێمــــی كوردەكانــــی

ئەبوبەكر بەغدادی:ئەبوبەكری بەغــــدادی ئەمیری دەوڵەتی ئیســــالمی لەعێراق و شــــام نــــاوی تەواوی ئیبراهیــــم عەواد ئیبراهیــــم بەدریەو خەڵكی بەپارێــــزگای ســــەر ســــامەڕای شــــاری سەالحەدینەو سەر بەعەشرەتی ئەلبوبەدریە، هەڵگری بڕوانامەی بەكالۆریۆس و ماستەر و دكتۆرایــــە لەزانكــــۆی ئیســــالمی بەغداو پێــــش پەیوەندیكردنی بەقاعیــــدەوە ئیمامی مزگەوتــــی ئیمام ئەحمــــەدی كوڕی حەنبەل بووە لەسامەڕاو بەدكتۆر ئەبو دوعا ناسراو بــــووە، پێــــش پەیوەندیكردنــــی بەقاعیدەوە ئەمیری شــــەرعی ســــوپای ئەهلی سوننە و جەماعە بووە، كە لەناوچەكانی ســــامەڕا و دیالە و سەالحەدین بەرباڵوبوون و پاشتر پەیوەنــــدی كردووە بەمەجلیســــی شــــورای موجاهیدیــــن. ناوبــــراو لــــە 2010/5/16وەو لــــەدوای كوژرانی ئەبوعومــــەری بەغدادی و ئەبــــو ئەیوبــــی میســــری وەك ئەمیــــری دەوڵەتــــی ئیســــالمی لەعێراق دیــــاری كراو ســــاڵی پار نــــاوی دەوڵەتەكــــەی لەدەوڵەتی ئیســــالمی عێراقــــەوە گــــۆڕی بــــۆ دەوڵەتی

ئیسالمی لەعێراق و شام.

سياسەت

ژماره 218 2014/2/8 21

كە مامی لەخۆشەویســـتی كۆســـرەت رەســـوڵ نـــاوی نـــاوە، لەئەنتاكیا دەچێتـــە ماڵێكی گەورە كۆمەڵێـــك قوتابـــی كـــە ژمارەیـــان )25( كەس بوون لـــەوێ بوون كە زۆربەی ئـــەو قوتابیانە عەرەبـــی ســـوری و تورك بـــوون". دواتر پاش مانـــەوەی چەنـــد رۆژێـــك لـــەوێ تەلەفۆنێكـــی لەیەكێك لەهاوڕێكانیەوە بۆ ســـوریا بۆ دێت و داوای لێدەكات بگەڕێتەوە كوردســـتان، "چونكە

ئەوە جیهاد نییە".بەاڵم گەنجێكی دیكەی هەرێمی كوردســـتان كە بەناوی )ئوسامە كوردی( ئێستا لەناو بەرەی نوصرەدایـــە، تایبەت بۆ )ســـڤیل( ئاشـــكرایكرد: هاتنی گەنجانی كورد بۆ سوریا بۆ "جیهاد" زۆر

ئاسانەو چەندین رێگە هەیە.لەڕێگـــەی گوتیشـــی: كـــوردی ئوســـامە فرۆكەخانەكانـــەوە دێیتە توركیا لەوێشـــەوە بۆ ســـوریا، یان لەڕێگەی مەرزەكانی كوردســـتان و توركیـــا و هەندێك جار لەڕێگەی مەرزەكانی ئێـــران و توركیـــا و یان لەســـەفەری لوبنانەوە، هەندێك لەبرایانیش چوونە ناوچە عەرەبییەكانی ســـنوری ســـوریا و خۆیـــان كردۆتـــە شـــوان لەگوندەكاندا و دواتر هاتوونەتە خاكی شـــامی

پیرۆز.ئـــەو گەنجە كوردە روونیشـــیكردەوە "بەاڵم هیـــچ گەنجێكی كورد هـــەر لەخۆیەوە نەهاتۆتە شـــام و هەموومـــان دەزانیـــن چـــۆن و كـــەی تایبـــەت بەرنامـــەی دوای و بەڕێدەكەویـــن

دەكەوین". هەڵوێستی پەكەكە

پارتـــی كرێكارانـــی كوردســـتان پەكەكـــە كە YPG لەڕێگـــەی یەكینەكانـــی پاراســـتنی گـــەلژمارەیەكی زۆر لەناوچە كورییەكانی رۆژئاوای بەهەمـــوو كـــردووە، كۆنتـــرۆڵ كوردســـتانی شێوەیەك چوونی گەنجانی هەرێمی كوردستان

بۆ سوریا رەتدەكاتەوە.لەبەیاننامەیەكدا یەكینەكانی پاراســـتنی گەل YPG ڕایگەیانـــدووە: ئێمـــە هەرگیز لەگەڵ ئەوە نین گەنجانی هەرێمی كوردســـتان بچنە سوریا و خەڵكی سوریا پێویستیان بەهاوكاری كەسی

دیكە نییە.گەنجانـــە لـــەو زۆر لەوەشـــكراوە، بـــاس خراونەتە ناو رێكخراوە تیرۆریســـتییەكانەوەو

شەڕی دژی كوردیان پێدەكرێت.یەكینەكانی پاراســـتنی گەل YPG داواشـــیان لەحكومەتـــی هەرێـــم و الیەنـــە سیاســـییەكانی كوردســـتانی باشـــووری كردووە رێگری بكەن لەچوونـــی گەنجانی كورد بۆ ســـوریا. هاوكات، پەكەكـــە لەڕێگـــەی رێكخـــراوە مەدەنییەكانـــی فەتواكانـــی ڕەتكردنـــەوەی داوای خۆیـــەوە جیهـــادی ســـوریایان لەلیژنەی بـــااڵی فەتوای

هەرێمی كوردستان كردووە.

كوژرانی گەنجانی كورد بەردەوامەبەپێــــی زانیارییــــەكان گەنجانــــی هەرێمی كوردســــتان چوونە ســــوریاو پەیوەندییان بەبــــەرەی نوســــرەو رێكخراوەكانــــی دیكــــەوە كردووەو تا ئێســــتاش 30 لــــەو گەنجانە كــــوژراون، لە راپۆرتی پێشــــودا ســــڤیل زانیــــاری لەبارەی زۆربەیــــان باڵوكردەوە، لەم

راپۆرتەشدا وردەكاری ژیاننامە و چوون و كاتی كوژرانیان باڵودەكاتەوە:

ژماره 218 2014/2/8 21

2. مەروان ساڵح ناسراو بەئەبو تەلحەی كوردی ساڵی 1992 لەهەڵەبجــــەی شــــەهید لەدایكبــــووە، مــــاوەی 10 مانگە چۆتە ســــوریا و پەیوەندیكــــردووە بەدەوڵەتی ئیســــالمیی عێراق و

شامەوە لە 13-1-2014 لەقامیشلی كوژرا.

3. رابەر محەمەد ناســــراو ئەبو عەماری كوردی ساڵی 1990 لەشــــاری هەڵەبجــــە لەدایكبــــووەو مــــاوەی 10 مانگــــە لەگەڵ مــــەروان پێكەوە چوونەتە ســــوریا و پەیوەندییــــان بەدوڵەتی ئیســــالمیی عێراق و شام داعشــــەوە كردووەو رۆژی 1-11-

2014 لەقامیشلی كوژرا.

4. چۆمان عەبدوڵاڵ ناسراو بە ئەبوئەسد الكوردی ساڵی 1991 لەگەڕەكی خەباتی شاری سلێمانی لەدایكبووە، ماوەی ساڵێكە چۆتە ســــوریا و پەیوەندی بە بەرەی نوســــرەوە كردووە، لە

31-12-2013 لەحەلەب كوژرا.

5. دابان ســــلێمان ناســــراو بەســــەالحەدینی كوردی ساڵی 1990 لەشــــاری سلێمانی لەدایكبووە، لەكۆتاییەكانی ساڵی 2012 چووە سوریا و پەیوەندی بە بەرەی نوسرەوە كردو لەناوەڕاستی مانگی تەمووزی ســــاڵی رابردوودا لەگەڵ دوو گەنجی دیكە بەناوەكانی )میــــران عەبدوڵــــاڵ و زەردەشــــت عەلــــی( لەالیــــەن یەكینەكانــــی پاراستنی گەل یەپەگە سەر بەپەكەكە دەستگیركران، بەاڵم رۆژی 25-1-2014 چەند پەیجێكی فەیســــبووكی سەر بەداعش هەواڵی

كوژرانی دابانیان باڵوكردەوە.

1. )ئاكۆ عبدالكریم( ناســــراو بە)ئەبو عومەری كوردی(، ئاكۆ هەڵەبجەیی لەدایكبووی ســــاڵی 1986 ەو خێزاندارەو كچێكی هەیــــە، مانگی 11ی 20 13 رووی كردۆتە شــــام و پەیوەندی كردووە بە بەرەی نوســــرەوەو لە 2-1-2014 لەنزیك شاری

قامیشلی كوژرا.

سياسەت

22 ژماره 218 2014/2/8

سياسەت

پێش سێســـەد ساڵێك ســـامۆیڵ جانسۆن بەچارەنووســـی ســـەبارەت لەوتەیەكیـــدا سویســـرا دەڵێـــت "ئایـــا بەچی سیاســـەتێكی سەیروســـەمەرەو بـــەكام رێكەوتـــن دەكرێ و فرەمەزهـــەب فرەدیـــن، واڵتێكـــی لەنـــاو فرەمیللەتـــدا پێـــش بەجەنگـــی ناوخۆیـــی و كوشتاری خودی بگیرێت؟ ئایا چۆن دەكرێ ســـوپایەكی یەكپارچەیان بۆ پێكەوەبنرێت؟". سیســـتەمی كانتۆنی لەسویسرا لەدوای ئەم پرســـیارانەوە ســـەریهەڵداوەو ئێستاش هەم وەك زاراوەو هـــەم وەكـــو نەزمی سیاســـی

خەریكە لەكوردستان رەگ دادەكوتێت. ئەوەی مـــاوەی یەك مانگـــە لەخۆرئاوای كوردســـتان، یەك بەدوای یەك سێ كانتۆنی سیاســـی رادەگەیەنرێـــن، بەاڵم ئـــەم هەوڵە لەنێوان بێدەنگی دنیای دەرەوەو پەشۆكاوی نەیارانـــی كـــوردی ئەم پڕۆژەیـــە لەالیەك و جەژنەكانی الیەنگرانـــی لەناوخۆی خۆرئاوا لەالیەكی دیكە پەنگیخواردۆتەوە. ئەم پرۆژەیە رەنگبێ تائێستا بەوردی لەالیەن پسپۆڕانەوە خوردنەكرابێتەوە، بەاڵم جاڕدانی ئەم مۆدێلە لەنەزمی سیاســـی لەخۆرئاوای كوردســـتان، رایگشـــتی و رای نوخبەی سیاســـی گشـــت كوردســـتانی بەســـەر نەیـــاران و الیەنگرانی

ئەم پرۆژەیەدا دابەشككردووە. سیســـتەمی بپرســـرێ دەشـــێ ئێســـتا كانتۆنی بۆ خۆرئاوای كوردستان گونجاوە؟ دەســـكەوتەكانی چیدەبێـــت؟ ئـــەی رەهەندە نەرێنییەكانی چیدەبێ و چی لێدەكەوێتەوە؟

رەگوریشەی نەزمی كانتۆنی كانتۆن جۆرێك لەنەزمی سیاسی فیدراڵییە كـــە تێیـــدا واڵت بەســـەر چەندیـــن كەرتـــی ئیـــداری، ناوچە و پارێزگادا دابەشـــدەكرێت. ئەم وشـــەیە ســـەرەتا لەواڵتی سویســـراوە لەوێشـــەوە بەسەرانسەری ســـەریهەڵداوەو جیهانـــدا باڵوبۆتەوە. خۆی لـــەڕووی واتای وشـــەوە كانتۆن واتای كەرت و بەش و پار دەدات. لـــەڕووی سیاسیشـــەوە بەجۆرێـــك لەسیســـتەمی فیدراڵـــی یاخـــود كۆنفیدراڵـــی دەگوترێ، كە بۆ هەر گروپێكی ئەتنی و تایفی یەكەیەكی ئیداری و سیاســـی تەرخاندەكرێ و لەكـــۆی ئـــەم یەكە سیاسیانەشـــدا لەتوێی و سیاســـی بەرفراوانـــی رێكەوتنێكـــی دەســـتوریدا ئیدارەیەكی هاوبەشـــی فیدراڵی

یاخود كۆنفیدراڵی پێكدەهێنرێت. لەسویســـراوە بەكـــردەوە كـــە كانتـــۆن پێكهێنراوە، ئامێژەنێكـــە لەیەكە ئیدارییەكانی سەر بەسێ میللەت، كە بەچوار زمان دەدوێن و ســـەر بەدوو مەزهەبن و لە 1515 یشەوە بـــەدوا لەگەڵ هەمـــوو جیهان بەئاشـــتەوایی

دەژین. لەساڵی 1715وە نزیك بە 16 كانتۆن لەسویسرا پێكهێنراون، كە بەشێكیان ئەڵمانی زمانی كاسۆلیك مەزهەبن، بەشێكیان ئەڵمانی بەشـــێكیان پرۆتســـتان مەزهەبـــن، زمانـــی فەرەنســـا زمانـــی كاســـۆلیكین و بەشـــێكی دیكەشـــیان فەرەنســـی زمانی پرۆتســـتانین. بەشێكی دیكەیشیان ئیتاڵی زمان كاسۆلیكین ســـەر زمانـــی رۆمانـــس هەندێكیشـــیان و بەكاســـۆلیكییەت و رۆمانـــس زمانـــی ســـەر واڵتێـــك بەمجـــۆرە بەپرۆتســـتانتیەتن.

كانتۆنەكانی خۆرئاوای كوردستان

بەكانتۆنكردن و پرسی سەروەری سیاسی خۆرئاوای كوردستان

بەشی سیاسەت

ژماره 218 2014/2/8 23

سياسەت

دروســـتبووە كە تێیدا گروپە نایەكجۆرەكانی ســـەر بەچەند گروپـــی ئەتنی و چەند گروپی مەزهەبی پێكەوە كۆبوونەتەوە و سیستەمێكی

سیاسی هاوبەشیان پێكهێناوە. كانتۆنەكانی سویســـرا خاوەن سەروەری تـــەواون و مافـــی ئەوەیان هەیـــە بەئیرادەی خۆیـــان جەنگ رابگەیەنن، ئاشـــتی بەرقەرار بكەن یاخود بەشداری پەیمانە جۆربەجۆرەكان ببـــن. بـــۆ نمونـــە كانتۆنـــە كاســـۆلیكییەكان لەماوەی حوكمی لۆیسی پانزدەیەمدا پێوەی

پابەند بوون. لەنـــاو ئەنجومەنی كانتۆنەكاندا ئەنجومەنی فیدراڵی )كۆنگرێس( هەیە، بەاڵم ئـــەم ئەنجومەنـــە دەســـەاڵتەكانی هەتا بڵێی ســـنوردارەو تاڕادەیەكیش ســـیمبۆلیە. بۆیە ئەم ئەنجومەنە ناتوانێ بەتاقی تەنها بۆخۆی بڕیاربـــدات و دەبـــێ بڕیـــارەكان پەســـەندی ئەنجومەنی كانتۆتەكانی لەســـەربێت. ئەمڕۆ سویســـرا بـــە 26 كانتۆنی خۆیـــەوە واڵتێكی تاقانەیـــە لەجیهانـــدا كە توانیویەتی بەســـەر جیاوازییە كولتورییەكانی میللەتەكانی خۆیدا

زاڵبێت و مۆدیلێكی حوكم لەســـەرزەمینێكی ناوكیشوەری داخراودا بهێنێتەكایەوە.

لـــە كانتۆنـــی گرفتەكانـــی سیســـتەمی كوردستان

لەخۆرئاوای كوردســـتان لەســـەروبەندی بەڕێوەچوونی كۆنگرەی جنێڤ2دا، لەكاتێكدا الیەنـــی ســـەرەكی بااڵدەســـت لەخۆرئاوای كوردستان لەبەشـــداربوون لەم كۆنگرەیەدا راگەیاندنـــی پـــرۆژەی ئـــەوە بێبەشـــكرا، زاتـــی "ئیـــدارەی لەتوێـــی كانتۆنـــەكان

24 ژماره 218 2014/2/8

سياسەت

دیموكراتـــی"دا هاتەكایـــەوە. ئێســـتا ئیدارەی زاتـــی دیموكراتـــی لەخۆرئاوای كوردســـتان بەفەرمی خۆی جاڕداوە، كە لەســـێ كانتۆنی جزیـــرە، كۆبانـــی و عەفریـــن پێكدێـــت. هەر كانتۆنـــەو بۆخۆی مەجلیســـێكی تەشـــریعی هەیـــە. هەروەهـــا هـــەر كانتۆنـــەو بۆخـــۆی مەجلیسێكی تەنفیزیشـــی هەیە، بەاڵم هێشتا دەســـەاڵتی قەزا یەكالیینەبۆتەوەو دیار نییە دەســـەاڵتی بەقەد دوو مەجلیســـەكەی دیكە هەیە یان نا. هەروەها هێشـــتا ئەوە یەكالیی نەبۆتـــەوە، كـــە لەناو ئەم ســـێ كانتۆنەدا بە چ ســـیغەیەك یەكەیەكـــی ئیـــداری هاوبەش

پێكدەهێنرێت. خۆی جاڕدانی ئیدارەی كوردی لەخۆرئاوای كوردستان بە هەڵوێستێكی بوێرانە و لەكاتی خۆیـــدا دادەنـــرێ. هەروەهـــا پڕكردنـــەوەی بۆشـــایی دەســـەاڵتی نیـــزام بەئیدارەیەكـــی خۆماڵی كوردی، بەپێویســـتییەكی مێژوویی لێـــرە ئـــەوەی دادەنـــرێ. كۆمەاڵیەتـــی و تاڕادەیەك جێـــی مشـــتومڕە بریتییە لەوەی ئەم ئیدارەیە بەسیستەمی كانتۆناتی خۆیەوە لەچەند روویەكیەوە ئیشـــكالیەتی تێدایە. ئەم

رەهەندانەیش برییتن لەوانەی خوارەوە:1. ئـــەم ئیدارەیە لەغیابی بەشـــداریكردنی یەكێـــك لەدوو الیەنە ســـەرەكییە كوردییەكە )ئەنجومەنـــی نیشـــتمانی كـــوردی( و تەنهـــا لەالیـــەن ئەنجومەنـــی گەلـــەوە جـــاڕدراوە. و سیاســـی تەمســـیلی كێشـــەی ئەمەیـــش

نەتەوەیی لێدەكەوێتەوە.ئیدارەیـــە هەرێمـــی خۆرئـــاوای ئـــەم .2كانتۆنـــدا ســـێ بەســـەر كوردســـتانی دابەشـــكردووە، كە بەگشـــتی بەپێی لۆژیكی باو، كانتۆن بۆ پێكەوە حەواندنەوەی نەتەوە و مەزهەبـــە پێـــك ناكـــۆك و جیـــاوازەكان دێتەكایەوە، لەكاتێكدا لەخۆرئاوای كوردستان لـــە 85%ی دانیشـــتوانی هـــەر ســـێ ناوچەی

جزیرە، كۆبانی و عەفرین كوردن و لەڕووی مەزهەبیشەوە 95% كوردی سوننەمەزهەبن. ئەمـــە لەكاتێكدایـــە رۆحـــی كانتـــۆن لەمەی

خۆرئاوای كوردستان جیاوازە. 3. ئەگـــەری ئـــەوە هەیـــە كـــە جاڕدانـــی سیســـتەمی كانتۆنی لەخۆرئاوای كوردستان پرســـی یەكپارچەیـــی ســـەروەری سیاســـی بخاتە مشتومڕەوەو ئەم جەدەلەش بەكردەوە گرفتی شێلگیر لەنێوان یەكە كانتۆنیەكانی ئەم ئیدارەیەدا بێـتەكایەوە. یەكێك لەهۆیەكانیشی ئەوەیـــە كـــە ناوچەكـــە لەدۆخـــی جەنگدایەو جەنگیـــش ســـوپای یەكپارچـــەو فەرماندەیی یەكانـــەی دەوێت. بوونی كانتـــۆن لەحاڵەتی جەنگـــدا فەرماندەیـــی ســـەربازیی مەیدانـــی جۆربەجـــۆر دەهێنێتەكایـــەوە، كـــە ئەمەیش ســـەرەنجام رەنگدانەوەی سیاسی دەبێت و كانتۆنـــەكان بەرە – بەرە بەرەو ئەوە دەچن كـــە كیانی ســـەربەخۆیان بنیاتبنێن. ئەمەیش پرســـی ســـەروەری سیاســـی لەتدەكات، كە بـــۆ یەكەیەكی ئیداری وەكو ئەوەی خۆرئاوا پێویســـتی بـــەوە هەیە، كە ســـەروەرییەكەی ناوەنـــدی بێـــت، یەكپارچـــە بێـــت و بەهیـــچ شـــێوەیەك پارچە نەكرێت، هـــی گەل بێت و

تەنها یەك ئیدارە تەمسیلی بكات. كانتۆن بەكردەوە چی لێدەكەوێتەوە؟

جـــارێ زووە حوكمـــی رەها لەســـەر ئەم سیستەمە لەكوردســـتان بدرێت، چونكە ئەم سیســـتەمە و ئەم ئەزمونە جـــارێ لەقۆناغی گرفتـــە بزانـــرێ زووە تاقیكردنەوەدایـــەو كردەییەكانی لەو بەشـــەی كوردستان چین، بەاڵم لەگەڵ ئەمەیش لەوەتی ئەم سیســـتەمە جـــاڕدراوە، ئـــەوە لەنـــاو شـــەقامی كوردیدا دەنگیداوەتەوەو تێكڕای رای نوخبە و رایگشتی بەســـەر نەیـــاران و یارانی ئەم سیســـتەمەدا دابەشكردووە. یارانی ئەم سیستەمە بەگشتی پێیـــان وایـــە كـــە جاڕدانـــی ئەم سیســـتەمە

پڕ بەپێســـتی خۆرئـــاوای كوردســـتانەو ئەم سیســـتەمە دەتوانێ ببێت بەدەرمانی هەموو دەردەكانـــی ئەم ناوچەیە. ئـــەوان پێیان وایە كە ئەم سیستەمە بەرهەمی بیركردنەوەیەكی قووڵی سیاســـی و فەلســـەفییەو ئەوانەیشی رەخنـــەی لێدەگرن، هیچیان لـــێ حاڵی نییەو زووە بزانن كە ئەم سیســـتەمە سیستەمێكی ســـەرەكی بەڵگەهێنانـــەوەی چۆنچۆنییـــە. ئەمانە بریتییە لەوەی كە ناوچە كوردییەكان لەڕووی جوگرافییەوە لێك پەرتن و ناوچەی جیاكردوونەتـــەوەو لێكـــی عەرەبنشـــین وەكـــو ســـێ پارچەكەی دیكەی كوردســـتان یەكپارچەیی ســـەرزەمینیان نییـــە. هەروەها عـــەرەب، گەلێـــك كوردییەكانـــدا لەناوچـــە ئاشوری و سوریانی و چەركەسیش دەژین. كوردیـــش بەشـــێكیان ئێزیدیـــن و بەشـــێكی كەمـــی عەلەویشـــیان تێدایـــە. بۆیـــە كانتۆن باشـــترین چارەســـەر بۆ پڕكردنـــەوەی ئەم

بۆشاییە جوگرافییەیە. لەبەرانبـــەر ئەمـــەدا نەیارانی سیســـتەمی كانتۆن دەڵێن خۆرئاوای كوردستان سویسرا نییە، كە چوار زمان و ســـێ – چوار گروپی ئەتنی تێدادەژین و رابردوویەكی پڕ لەشـــەڕ و شۆریان پێكەوە هەیە. كانتۆن بۆ سویسرا دەگونجێ، كە دەتوانێ كێشـــەی ســـەروەری سیاســـی لەنێـــوان چەندیـــن یەكـــەی ئەتنی، مەزهەبـــی و زمانـــی جیـــاوازادا چارەســـەر بـــكات. بەاڵم بـــۆ واڵتێكی وەكـــو خۆرئاوای كوردســـتان ناگونجـــێ كـــە 85%ی كـــوردەو 95% بەیـــەك لەهجە دەدوێن و ســـەر بەیەك مەزهەبـــی دینین. ئەمانە لـــەوە نیگەرانن، كە پرۆژەی بەكانتۆنكردن ســـەروەری سیاسی هەرێمی خۆرئاوای كوردســـتان بڕوشێنێ و یەكپارچەیـــی ناوچە كوردییەكـــە لەوە زیاتر پەرتبـــكات و بیانـــكات بەیەكـــەی جیا جیا و كەســـیان حســـاب بـــۆ ئەویدیكەیـــان نەكات. لەوە دەترســـن كە سیستەمی كانتۆن لەباتی ئـــەوەی ناوچە پەرتكراوە كوردییەكان زیاتر یەكبخات )كە بەدەست پارچە – پارچەییەوە دەناڵێنـــن(، كەچی ئەگەری ئـــەوە هەیە لەوە زیاتریـــش پارچـــە – پارچەیـــان بكاتـــەوەو ئەمجـــا ســـەروەری سیاســـی گەلـــی كـــورد لەخۆرئاوای كوردســـتانیش تێك و پێكبدات. ئەمانە دەپرســـن "كام میللـــەت لەدنیادا هەیە بێتو بەدەســـتی خۆی واڵتەكەی خۆی بكات بـــكات؟" لەتوپەتـــی و كانتۆنێـــك بەچەنـــد بەهەر حاڵ لەنێوان ئەم مشـــتومڕەدا ئەوەتا سیســـتەمی كانتـــۆن بـــووە بەئەمـــری واقیع تاقینەكرێتـــەوە بەتەواوەتـــی هەتاوەكـــو و

ناتوانرێ حوكمی نیهایی لەسەر بدرێت.

ژماره 218 2014/2/8 25

سياسەت

نوكتەكانی ژیانی پێشمەرگایەتیكەمال كەركوكی و نوكتەی فڕۆكەی ملكەچ

سوسیالست هەڵوێست لەسەر مۆزەمبیق وەردەگرێت

حەمەحزب چەكەكەی تاڵەبانی دەفرۆشێت

كابرای هەولێر وەاڵمی تاڵەبانی دەداتەوە

پێشمەرگەیەك بۆ رەبیەگرتن دەچێت تووشی پیسایی دەبێت

بارزانی لە كوردی پەتی پێشمەرگەكە نیگەران دەبێت

مرۆڤ لەكوێ بێت، دەبێت نوكتەش لەوێ هەبێت. زۆرجار هەندێك كەس بەپاســــاوی جددیــــەت بــــاوەڕ بەو قســــەیە ناكەن، بەاڵم لــــە مرۆڤــــەكان پێكەوەژیانــــی لەواقیعــــدا هەرچاالكییــــەك بێت، ئــــەوا زۆرجار نوكتە خەباتــــی لێدەكەوێتــــەوە. بەســــەرهاتی و كوردیــــش، سیاســــی و پێشــــمەرگایەتی

هەرچەندە ئامانجی ئــــەو خەباتە پیرۆزیش بێــــت، ئــــەوا خاڵــــی نییــــە لەنوكتــــە، بۆیــــە كاتێك یاداشــــتەكان دەخوێنیتەوە، هەندێك نوكتەكانیــــان باســــی لەنووســــەرەكانیان كــــردووە، كە لەمــــاوەی شــــۆرش و ژیانی پێشمەرگایەتی بەسەریان هاتووە، هەندێكی

دیكەیش خۆیان لێ بەدوور گرتووە.لەبەرنامەیەكــــی كەركوكــــی كەمــــال تەلەفزیۆنــــی زاگــــرۆس كــــە تایبــــەت بــــوو

بەشۆڕشــــی ئەیلول نوكتەیەكی گێڕایەوەو گوتی "رۆژێك فڕۆكە بۆردمانی ناوچەیەك دەكات و پێشــــمەرگە بەرەنــــگاری دەبنەوە، پێشــــمەرگە بەرگــــری لەبــــەر دواجــــار ئەمــــە پێشــــمەرگەش دەڕۆن، فڕۆكــــەكان دەكــــەن راپۆرتێــــك و بــــەرزی دەكەنــــەوە، ئەو بەرپرســــەی كــــە راپۆرتەكــــەی ئەوان دەخوێنێتــــەوە زۆر پێدەكەنــــێ بــــەوەی كە لــــە راپۆرتەكە نووســــراوە، فڕۆكــــەكان بە

فەیسەڵ خەلیل

26 ژماره 218 2014/2/8

سياسەت

پەست دەبن چونكە رەمەزان بووە، یەكێك پێــــی دەڵێ شــــەرم ناكەی بــــە رۆژوو نیت، ئەویــــش بێ ئەوەی خــــۆی تێك بدات، دەڵێ باوكی فرەنســــۆم دەچمەالی ئەو، ئەوانیش هەریەكســــەر پەشــــیمان دەبنەوە و لەرێگا نوقڵ و قەســــپی پێدەدەن، كــــە بۆ بەربانگ

كڕیبوویان". پێشــــمەرگەیەكی شــــیوعی گێڕایەوە كە شــــەوێك بــــۆ وەرگرتنــــی زانیاری لەســــەر رەبیەكــــی حكومەتــــی عێراقــــی لەناوچــــەی خۆشــــانەوەتی، ئەویان ناردووە چاودێری بكات، بۆ ئەوەی شەوی دواتر هێرش بكەنە ســــەر رەبیەكە، ئەویش وتــــی "من تا نزیك گردێكی رەبیەكە لەســــەر زگ دەڕۆیشــــتم، ماوەیەكی زۆر چاودێرم كردن، شــــەوبوو، كە گەڕامەوە هاوڕێیــــان چاوەڕوانی منیان دەكرد، زۆر دڵخۆش بووم بەوەی زانیاری گرنگم لەسەر جموڵ جۆڵی رەبیەكە هێناوە،

ملكەچی رۆیشتن، بەرپرسەكە دەڵێ فڕۆكە ملكەچ بێت دەبێت چۆن بفڕێت".

رۆژێك جەالل تاڵەبانی نوكتەیەكی الی حزبەكانی رۆژهــــەاڵت گێڕاوتەوە وتویەتی "خەبەرمــــان بــــۆ هات كە هەفتانــــە 3 هەزار دینار پارەی جگەرە لە سلێمانی بۆ هەولێر دەڕوات، پارەكــــە پــــارەی حكومەت بووە و شوفێرەكەش هەر شوفێری حكومەت بووە، كابرایەكــــی هەولێــــری بــــووە، منیش لەگەڵ كۆمەڵێك پێشــــمەرگە رێمان لەسەیارەكەی گرت و كابرا هاتە خوارەوە داوای پارەكەم كرد و ئەویش تەنهــــا هەزار دیناری هێنایە دەرەوە، پێشــــتر بەئێمەیــــان گوتبوو ســــێ هەزارە، دیارە بەهەڵەبووە، بۆیە توڕە بووم زلەیەكــــم لەكابرادا، كابرا بــــە توڕەیی وتی: كاكــــە لۆ لێــــم دەدەی كەمم دایتــــێ، درەنگ

هینایتم، خۆ قەردت لەسەر من نییە؟".دەگێڕنــــەوە دەڵێــــن مەســــعود بارزانــــی سەرۆكی هەرێم لە نەوەتەكان، سكرتێرێكی بەتەمەنــــی لــــە مەكتەبــــی ســــەرۆك دەبێت، رۆژێك بارزانی بەو سكرتێرە دەڵێت كەس مەهێنــــە ژوورەوە، بــــەاڵم ئەگەر حەســــەن نەجار هــــات )بەرپرســــێكی پارتــــی بوو لە ژیــــان نەماوە( ئــــەوا بیهێنــــە الم زۆر كارم بــــەوە، دەمێك پێدەچێت هەندێك كەس دێن لــــە هەندێكیــــان پرس بە بارزانــــی دەكات و لەهەندێك خۆی رێگا نادات بچنە ژوورەوە، بەاڵم حەســــەن نەجاڕ دیار نییە، ئەو جارە مەســــعود بارزانــــی خــــۆی دێــــت بەكابــــرا دەڵێت حەســــەن دیارنەبــــوو؟ ئەویش دەڵێ "هــــات بەاڵم رۆیشــــت تۆ وتت بــــا نەیەت؟ مەسعود بارزانی سەری سوڕدەمێنێ دەڵێ كــــوا؟ ئەویش دەڵێ: ئەی نەموت حەســــەن دارتــــاش هاتووە؟ تۆ ئیزنت نەدا، ئەو پیاوە بەكوردایەتی و كوردی پەتی ناســــراو بوو، بەاڵم ئەوجــــارە كوردایەتیەكەی مەســــعود

بارزانی توڕەكرد.دەیگێرێتــــەوە وەك محەمــــەد شــــاكەلی سۆسیالســــت ســــەركردایەتی 1985 لــــە كۆبوونــــەوە دەكات، لــــەدوای كۆبوونــــەوە دەربكــــەن، بەییاننامەیــــەك دەیانەوێــــت مامۆســــتا ســــەعەد عەبدوڵاڵ دەڵــــێ دەبێت بە بڕگەیەك هەڵوێســــتمان هەبێت لەســــەر مۆزەمبیق، ســــەید كاكەش دەڵێ "مامۆســــتا ئەمە چییە؟" مامۆستا سەعدیش دەڵێ "ئەو واڵتــــە رووبەرووی داگیركاری ئیســــتعمار بۆتەوە". ســــەید كاكە دەڵێ "مامۆســــتا لەو چیایە تەنها ئاســــمانمان لــــێ دیارە، میللەت چــــاوی لــــە ئێمەیــــە و ئێمەش پێویســــتمان

بــــە دوو ســــندوق فیشــــەك وچــــوار فەردە ئــــاردە، تــــۆش دەتــــەوێ لێرەوە ئیســــتعمار تەمبێ بكەیــــت؟" بەهەرحاڵ سۆسیالیســــت و وەرگــــرت هەڵوێســــتی بڕگەیــــەك بــــە

ئیستعماریش تەمبێ نەبوو.مەعد فەیــــاز دەگێڕێتەوە كە رۆژێك الی تاڵەبانی بــــووە، كابرایــــەك هاتۆتە الی ناو حەمەحــــزب بــــووە، پێشــــمەرگەیەكی كۆنی یەكێتــــی بووە، مــــام جەالل پێیوتــــوە حەمە بــــۆ چەكەكەت فرۆشــــت كە من بــــە دیاری پێمدابووی؟ ئەویش لەوەاڵمدا دەڵێ "وتمان تــــۆ چویتە بەغدا لێرە نەماوی، تا تووشــــی

شەڕ بین، پێویستمان بەچەك نییە!".ئەحمــــەد بانیخێاڵنــــی دەگێڕێتــــەوە دەڵێ "رۆژێــــك هــــاوڕێ كەریــــم ئەحمــــەد وتی با رۆژنامەیەك دەربكەین، لە شــــاخ ئامێرێكی چاپمان هەبــــوو لە ژێر زەوی حەشــــارمان دابــــوو، ئامێرەكەمان دەرهێنا بۆ مەبەســــتی ئامێرەكەمــــان پارچەكانــــی پاككردنــــەوە كردەوە، هاورێ كەریم وتی من لێی دەزانم، جاری یەكەم ئامێرەكەی بەستەوە، بورغیەك زیادی كرد، ئەوجارەیان كردییەوە، دووبارە بەســــتیەوە دوو بورغــــی زیــــادی كرد، زۆر پێكەنیــــن، ئەویــــش جارێكی تــــر كردیەوە و ئامێرەكــــەی بەســــتەوە ئەوجارەیــــان ســــێ بورغــــی زیادی كــــرد، بەناچاری كەســــێكی

ترمان هێنا ئامێرەكەی بەستایەوە".رۆژێك مامۆستا هێمنی شاعیر دەیەوێت لە رووبار بپەڕێتەوە بەاڵم ناتوانێ، كۆمەڵێك پێشــــمەرگەی كۆمەڵــــەی پێــــدەگات، دیــــارە هێمــــن كەیفی بە كۆمەڵەی زەحمەتكێشــــان نەهاتووە، یەكێك لەپێشمەرگەكان مامۆستا هێمــــن لــــە كــــۆڵ دەكات و بەرووبارەكــــە هێمــــن مامۆســــتا لەوكاتــــە تێدەپــــەڕی، پێدەكەنێ، پێشمەرگەكە كە مامۆستا هێمنی بە كۆڵەوە بووە، دەپرســــێ "مامۆستا بەچی پێدەكەنێ؟" ئەویش دەڵێ "نەمردم ســــواری

كۆمەڵەیەك بووم".هەر لەبارەی مامۆستا هێمنەوە فرەنسۆ حەریــــری پارێزگاری پێشــــووی هەولێر و ئەندامــــی كۆچكردووی كۆمیتــــەی ناوەندی پارتــــی دەگێڕێتــــەوە، كە رۆژێك مامۆســــتا هێمــــن چــــووە ســــەردانی فرنســــۆ بــــكات، دیارە فرنســــۆ لەو ناوچەیەی كە لێی بووە ناســــراو بووە و مەسیحیش بوو، فەرەنسۆ دەڵی"بەرلــــەوەی هێمــــن بێتــــە الم لە گەراج سواری سەیارییەك دەبێت لەناو سەیارەكە چەندیــــن خەڵكی الدێی تێدا دەبێت لە رێگادا هێمن جگەرە دادەگیرســــێنێ، خەڵكەكە زۆر

ژماره 218 2014/2/8 27

سياسەت

بــــەاڵم كاتێك بۆ فەرماندەكــــەم دەگێڕایەوە هەموو پێدەكەنین، منیش نەمدەزانی چییە؟ فەرماندەكــــە گوتــــی بەیانــــی ســــەركەوتوو دەبین، پێشــــدەكەنی، وتــــم بەچی پێدەكەنن، وتیان جەستەت هەموو گوە، نەمزانی بوو، كە ئەوكاتەی لەسەر سك رۆیشتبووم خۆم لە پیســــایی وەردابوو، بۆن گویەكی سەیرم

لێدەهات كەچی هەستم پێ نەكردبوو".كۆمەڵێــــك پێشــــمەرگەی پارتــــی دەچنــــە ماڵێــــك داوای نــــان دەكــــەن، تەنهــــا كچێك لەماڵەكــــە دەبێــــت وچەند قاپێــــك تەحین و نانیان پێدەدات، پێشمەرگەكە دوای ئەوەی لەنــــان خــــواردن دەبنــــەوە، دەپرســــن "ئایا تەحینەكــــە بەشــــی خۆتانــــی تێدا مــــاوە تۆ هەمووت بە ئێمــــە دا؟" كچەكە دەڵێ "دایكم وتی تەنەكەی تەحینەكە مشكی تێكەوتووە،

ئەگەر پێشمەرگە هاتن پێان بدە!". پێشــــمەرگەیەكی شــــیوعی گێڕایەوە كە

رۆژێــــك چەنــــد فــــەردە ئاردێك بــــۆ بارەگا دەگوازێتــــەوە، كارێكــــی دەبێــــت لــــە فەردە ئاردێــــك بــــێ ئاگادەبێت، دەبینــــی واڵغەكە هەندێك ئاردی خواردەوە، ئەویش دەكەوێتە لێدانی واڵغەكە، هاورێیەكانی لێی دەپرسن ئەوە بۆ لەو بەســــتەزمانە دەدەیت، ئەویش دەڵــــێ "بــــۆ لێدانی ئــــەو ئیزنم لــــە مەكتەبی

سیاسی وەرگرتووە".دەبێتــــە شــــاخ دەچێتــــە توركمانێــــك پێشــــمەرگەی یەكێتــــی، هــــەر یەكەم شــــەو خــــەوی لێناكەوێت و هەر بــــە هاوڕێیەكانی ئەوێ دەڵێ "گوێ لــــە رادیۆی بەغدا بگرن" ئەوانیــــش زۆر پێیــــان ســــەیردەبێ، دواتــــر لێــــی دەپرســــن "بۆ گــــوێ لە رادیــــۆ بگرین دەتــــەوێ چ هەواڵێكت گــــوێ لێبێ؟" ئەویش دەڵــــێ "دەمەوێ بزانم ســــەدام عەفوی داوە

بگەڕێمەوە، تا بگەڕێمەوە شار".كۆبكرێنــــەوە، دەكرێــــت نوكتانــــە ئــــەو

بگێڕدرێنــــەوە، بەدروســــتی رووداوەكان ئــــەوەی ئێســــتا لەبەردەســــت دابێــــت تەنها كتێبێكی بچووكە بەناوی" نوكتەی شاخ" كە لەالیەن ئازاد ســــابیرەوە نووسراوە، ئەگینا شــــتێكی تر بەو فراوانییــــە نییە كە لەبارەی پێشــــمەرگایەتیەوە ژیانــــی نوكتەكانــــی لــــێ ســــودمان لێــــرە كــــە نووســــرابێت، وەرنەگرتــــووە. تەنهــــا ئــــەو نوكتەیە نەبێت كە دەڵێ "كۆمەڵێك پێشــــمەرگەی گۆرانیبێژ جووتیارێــــك لــــە ژورێــــك لەســــەرگەڵو بەكــــرێ دەگــــرن، هــــەر كاتێــــك دەیانەوێت لــــە ژوورەكەیــــان ئاهەنــــگ ســــاز بكــــەن و مانگایــــەك بــــن، گــــەرم گۆرانیگوتــــن لــــە ســــەردەهێنێتە ژوورەوە، رۆژێــــك لەگــــەڵ جوتیارەكــــە باســــی ئــــەو مانگایــــە دەكەن، ئەویــــش دەڵــــێ راســــتیەكەی ئەوەیــــە ئەو ژوورە كاتــــی خۆی هی ئــــەو مانگایە بووە،

ئێستا بەكرێم داوەتە ئێوە".

28 ژماره 218 2014/2/8

بیـــرەوەری ئەمجارەمـــان لەبـــارەی گەورە پیاوێكی ئاینی شاری هەولێرە، كە لە شۆڕشی ئەویـــش بەشـــداربووە. مەزنیشـــدا ئەیلولـــی مامۆســـتا )مـــەال عەلـــی مـــەال عەبدوڵـــاڵ مەال محەمەدەمیـــن(ە، كە بە ســـوێری ناســـرابوون. باوكی مەال عەلی، واتە مامۆستە مەال عەبدوڵاڵ مەالیەكی گەورە بووە و لەسەر دەستی ئەو بە دەیان فەقێ ئیجـــازەی مەالیەتیان وەرگرتووە. لە مزگەوتی حاجی قادر لە ناوەڕاستی هەولێر حوجـــرەی هەبـــوو، منیـــش ماوەیەكـــی كەم لە خزمـــەت ئەو زانایـــە گەورەیـــەدا خوێندوومە، بـــۆ تەبـــەروك، چونكە جگـــە لـــەوەی زانابوو،

مرۆڤێكی دینداری گەورەش بوو.بەم شـــێوەیە مامۆســـتا مەال عەلی هەمیشە لەیـــاد لـــە بنەماڵەیەكی ئاینپەروەر نەشـــونمای كـــردووە، كە زانـــای ئاینی بوونە، لـــە چەندین پشـــت و لە كۆنەوە هەر وابوونە، بە ئەســـڵیش خەڵكی سوێرەی ناوچەی خۆشناوەتی بوونە.

مامۆســـتا مـــەال عەلـــی لـــە ســـاڵی 1915 لە شـــاری هەولێر لەدایكبووە. هەر لە ســـەرەتاوە لـــە خوێندویەتـــی، باوكـــی دەســـتی لەســـەر دواییـــدا لە هیران و چەنـــد جێگایەكی تر فێری زانســـتی ئاینی بووە، هەروەهـــا لە قوتابخانەی سەرەتاییشـــدا خوێندویەتـــی. لە ســـاڵی 1951 بڕوانامـــەی مەالیەتی لەســـەر دەســـتی باوكی )مـــەال عەبدوڵاڵ( وەرگرتـــووە، كە پێی دەگوترا

ئیجازەی مەالیەتی، یاخود ئیجازەی زانستی.یەكـــەم جار لـــە شـــارۆچكەی )مەندەلی( بە پێشنوێژ و وتارخوێن دامەزرا، دوای ماوەیەك گەڕایـــەوە شـــاری هەولێر و لەبەر نەخۆشـــی

باوكی، ئەو بووە وتارخوێنی مزگەوتەكەیان.ئەو مرۆڤە لە سەرەتای بوونی بە وتارخوێن، وتارەكانی رۆژی هەینی بە كوردی پێشـــكەش كرد، چونكە هەر لە سەرەتای ژیانیەوە هەستی

نەتەوایەتی تێدابووە. ئاشـــنایەتی مـــن لەگـــەڵ ئەو مرۆڤـــە مەزنە بـــۆ ســـاڵی 1958 دەگەڕێتـــەوە، ئەوكاتـــەی لە مزگەوتـــی موفتی ئیمام و مودەریس بوو، هەر بۆیە بە مەال عەلی موفتی ناوی دەركردبوو. من خۆم لە خزمەت مەال صالح كۆزەپانكەیی بووم لە ســـاڵی 1958 دوای شۆڕشی 14ی تەمموز، لە مزگەوتی شـــێخ نوری، هاتوچۆشمان لەگەڵ فەقێیەكانـــدا هەبـــوو. ئێمـــەش چەنـــد فەقێیەك بوونی لەوێ، وەك من و محەمەد ئیسماعیل و عوسمان نۆغەرانی و مەال محەمەد بەحركەیی )مەال محەمەدی رەش( و مەال محەمەد گەزنەیی و مـــەال عەبدولڕەحمان محەمـــەد هەمزەكوری

)گچكە(.لە ســـاڵی 1956 یەكێتـــی قوتابیانی ئاینیمان دروستكرد، بە ســـەدان فەقێ تێیدا رێكخران و لەگەڵ یەكێتی قوتابیانی كوردســـتان پەیوەندی

گێڕانەوەبۆ

لەبیرنەكردن

مەال عەلی مەال عەبدوڵاڵ سوێرەیی

محەمەد مەال قادر

سياسەت

28 ژماره 218 2014/2/8

ژماره 218 2014/2/8 29

سياسەت

مەال عەلی مەال عەبدوڵاڵ سوێرەیی لە كۆنگرەیەكی پارتیدا

و هاوكاریمـــان هەبـــوو. دوای شۆڕشـــی 14ی تەممـــوز، پەیوەندیمـــان لەگـــەڵ مـــەال عەلی و مامۆســـتا مـــەال شـــێخ محەمـــەد بالیســـانی و چەندین كەســـایەتی تـــر پەیداكـــرد و توانیمان یەكێتی پیاوانی ئاینی ئیسالمی دروست بكەین. )اتحاد علماء الدین االســـالمی(، ماوەیەك شێخ محەمـــەد ســـەرۆك بـــوو، پـــاش ماوەیەكی تر مامۆستا مەال عەلی بووە سەرۆكی یەكێتیەكە. لـــە ســـاڵی 1959 دەوڵـــەت ئینشـــیقاقی لـــە ناو یەكێتیەكە دروســـتكرد، هەندێـــك مەال بە ناوی یەكێتـــی زانایانـــی ئاینی جودابوونـــەوە و بەو هۆیـــەوە زۆری نەخایانـــد هـــەردوو كەرتەكـــە

كۆتاییمان پێهات.جا مامۆستای خوالێخۆشبوو لە دواییدا بووە وتارخوێنی مزگەوتی شـــێخی چۆلی، من خۆم زۆرجار دەچووم گوێم لە وتارەكانی رادەگرت و لەوێ نوێژی هەینیم دەركرد. ئەو مامۆستایە بەڕێزە لە هەموو تەمەنیدا بە پێی توانای خۆی گرنگی بە بابەتی زاتی و مەوزوعی كوردایەتی

داوە و بەردەومیش بووە لەسەری.لـــە رێكەوتنی 11ی ئـــازاری 1970 لە الیەن بارزانـــی نەمـــرەوە بیرۆكەی یەكێتـــی زانایانی ئاینـــی ســـەریهەڵدا، رۆژێـــك لـــە دوای مـــن و فـــارس باوە و عەلـــی هەژاری نـــارد و چوینە خزمەتـــی. گوتی بۆ ئـــەوە بانگم كردوون، ئێوە وەك نوێنەری من سەرپەرشتی دروستكردنی یەكێتی زانایانی ئاینی ئیســـالمی بكەن. ئێمەش گەڕاینـــەوە لە نزیكەی مانگی 4ی 1970 یەكەم كەس كـــە چووینە الی، مامۆســـتا مـــەال عەلی مـــەال عەبدوڵاڵ بوو، لـــە مزگەوت چوینە الی و بابەتەكەمان لەگەڵیدا باس كرد، وابزانم پێشتر

بارزانی بینیبوو. یەكســـەر وەاڵمەكەی ئەرێنی بوو.

دوای ئەو چووینە الی چەند مامۆســـتایەكی تـــر لەوانـــە مامۆســـتا مـــەال تەڵحـــە مەنتـــك و مـــەال عەبدولڕەحمـــان هەمزەكـــوری و مـــەال ...هتـــد. و گردجۆتیـــاری عەبدولڕەحمـــان بـــەم شـــێوەیە یەكێتیەكـــە لەوانـــە و لەچەنـــد تـــری ســـلێمانی و دهـــۆك و مامۆســـتایەكی كەركـــوك دروســـتكرا و دەســـتكرا بـــە كاری

رێكخستنی یەكێتی مامۆستایانی ئاینی.بـــە كورتـــی ئامادەكارییەكـــی چاك كـــرا، لە 1970/9/21 یەكـــەم كۆنگـــرە بـــە هەڵبژاردنـــی نوێنەرانی كۆنگرەكە لە مزگەوتی گەاڵڵە بەسترا. نزیكەی 400 كەس وەك نوێنەر بەشداربوون، بارزانی نەمریش لەســـەرەتای ئـــەو كۆنگرەیە بەشـــداربوو و كورتە وتارێكی پێشكەش كرد، تێیدا ئامادەیی نیشـــاندا بـــۆ هاوكاریكردنی ئەو یەكێتیـــە، ئێمەش هەرســـێكمان لە ســـەرەتاوە بەشدار بووین و كۆنگرەكە بە سەركەوتوویی كۆتایـــی هـــات و ســـێ رۆژی خایانـــد. لیژنەی راپەڕاندن و مەكتەبی سكرتاریەت و سەرۆكی یەكێتیەكـــە هەڵبژێردران، مامۆســـتا مەال عەلی بـــووە ســـەرۆكی یەكێتـــی زانایانـــی ئاینـــی، تا

نسكۆی شۆڕشی ئەیلولی مەزن.ئـــەو یەكێتیە رۆڵـــی زۆر چاالكانـــەی گێڕا، تەنانەت لە كاتی هەڵگیرســـانەوەی شەڕیشـــدا رۆڵـــی گرنگیان هەبوو. مامۆســـتا مـــەال عەلی خوالێخۆشـــبوو لـــە الیـــەن بارزانـــی نەمرەوە

رێزی زۆری لێدەگیرا.بیرەوەریـــی زۆرم لەگەڵ ئـــەو پیاوە بەرزە هەبوو، بەاڵم زەمەن زۆری لەبیربردوومەتەوە.

لەگـــەڵ ئەوەشـــدا بیرەوەرییەكـــی زۆر گرنـــگ لێرەدا باس دەكەم:

من و مامۆســـتا مـــەال عەلی و فـــارس باوە بوویـــن، دروود لە گیانی هەردووكیان بێت، بە كاری پارتـــی و یەكێتـــی زانایـــان چووینە الی بارزانی، لە شەوێكی زستاندا بوو، وادەزانم لە مانگی 1ی 1971 بووبێت، لە بارەگای بارزانی لە دیلمان. شـــەو نزیكەی كاتژمێر 8 بوو، بەاڵم زۆر قەرەباڵـــغ بـــوو، ئێمە تا نزیكـــەی كاتژمێر 11 دانیشتین، جۆرەها كەسایەتی لێبوو، مەال و شـــێخ و سەرۆك عەشیرەت و تا دەگاتە شوان و گاوانیش. ئێمەش چاوەڕێمان دەكرد، چونكە كۆڕەكـــە گەرموگوڕ بوو، دەرەوە زۆر ســـارد بـــوو و بەفر دەباری، ئێمە تا دواقۆناغ ماینەوە، لە دواییدا بارزانی لەگەڵ ئێمە دانیشـــت و زۆر كەیفخۆش بوو، بەاڵم نازانم بە چ هۆیەك بوو. ئێمـــەش كاری خۆمان گوت و تەواو بووین، لە كۆتاییـــدا فە رمووی من لە هەرســـێكتان رازیم خـــودا لێتان رازی بێت، دوعای ســـەركەوتنتان

بۆ دەكەم. ئێوەش دوعای خێر بۆ من بكەن.بەاڵم بەداخەوە كە شۆڕشی ئەیلول لە ساڵی 1975 تووشی نســـكۆ هات، دوای خواحافیزی مامۆســـتا مـــەال عەلی لە بارزانـــی نەمر و كاك ئیدریـــس، گەڕایەوە كوردســـتان، لە مزگەوتی شـــێخی چۆلـــی بـــەردەوام بوو لە هەڵوێســـتی

جوامێرانەی خۆی.بەداخـــەوە لە 2000/4/8 ئـــەم پیاوە بەڕێزە كۆچـــی دوایی كـــرد. دروود لە گیانی پاكی ئەم گـــەورە پیاوەی دیـــن و دونیا، دروود لە گیانی پاكی هەموو شـــەهیدان و سەروەریان بارزانی

نەمر.

30 ژماره 218 2014/2/8

دەوڵەتی نیشتیمانی و پیرۆزیی

پیرۆز نیە، النیكەم بەالی منەوە، تەمەنی هەرە كۆنتری���ن دەوڵەت���ی ناوچەكەش، گەر بگونجێ���ت پێیان بگوترێت دەوڵەت، بە س���نوورەكانیانەوە، لە س���ێ چارەگی سەدەیەك تێپەڕ ناكەن، زۆربەشیان هیچ ریش���ەیەكی مێژووییان نی���ە، دواتریش هی���چ پاس���اوێكی مێژووییش���یان نیە بۆ مانەوەی���ان، یاخود بۆ ش���ەرعیەتدان بە

مانەوەیان بۆ ماوەیەكی نەزانراو.بنەمای مەرك���ەزی و بەدیهی ئەوەیە، ك���ە ئێم���ە مافی چ���ارەی خۆنوس���ینمان هەی���ە، ئێم���ە گەلێكی���ن لەس���ەر خاك���ی خۆمانی���ن و مێ���ژووی خۆمانمان هەیە، لەگەڵ س���ێبەری ش���ەرعیەتی مێژوویی وسیاس���ی هیچ كەسێكیشدا الرنابینەوە. هەر لەغوەیەكی سیاسی تریش لەبارەی یەكسانی و مافەكانەوە، تەنیا پەراوێزی ئ���ەم بنەم���ا مەركەزیەن. ئێمەی���ن بڕیار دەدەین كە بە ویستی ئازادانەی خۆمان س���وریی راس���تەقینە بی���ن، ن���ەوەك بە ناچ���اری و زۆرلێكردن بە راس���پاردە و ویس���تی ئەوان���ی تر. ك���ەس ناتوانێت بە زۆر بەخت���ەوەرت بكات، یاخود ناچارت ب���كات بچیت���ە فیردەوس���ەوە. ئەوان���ەی

ك���ێ گوتویەتی دەوڵ���ەت پیرۆزە؟ كێ گوتویەتی دەس���ەاڵتی سیاسی پیرۆزە؟ زۆر بەمەدەنیب���ووەكان كۆمەڵ���گا لەمێ���ژە بیرۆكەی پیرۆزی���ی دەوڵەتیان تێپەڕاندن���ەش ئ���ەم تێپەڕان���دووە، مەرجێكی سەرەكی بووە بۆ بەدیهێنانی جەختلێكردن���ەوەی. و ئازادییەكەی���ان دەوڵ���ەت ئامان���ج نی���ە، بەڵك���و زۆر ب���ە سادەیی ئامرازێكە وەك هەر ئامرازێكی مرۆی���ی تر، ب���ۆ گرەنتیكردنی ئاس���ایش و س���ەقامگیریی شەخس���ی ئادەمی���زاد. هەركاتێكیش مان���ەوەی دەوڵەت لەگەڵ ئ���ازادی م���رۆڤ تێكگیرب���وون، ئەوكات و خ���ۆی بوون���ی پاس���اوی دەوڵ���ەت دەدات، لەدەس���ت شەرعیەتەكەش���ی س���ەرلەنوێ ب���ە جۆرێك���ی ت���ازە بنی���اد و داخ هی���چ ب���ێ یاخ���ود دەنرێت���ەوە،

پەژارەك هەڵدەوەشێتەوە.ئازادی گرۆ مرۆییەكان و كەرامەتیان لەگ���ەڵ ك���ە ب���ە رادەی���ەك پیرۆزت���رە س���نووری هی���چ دەوڵەتێك���دا ب���ەراورد ناكرێت، لە ئاس���تی هەموو ئەو سنوورە سیاس���یانە بەرزترە، ك���ە هەبوونە و تا ئێس���تا هەن و لە ئایندەش���دا دەبن. ئەو پیرۆزیی���ەش ك���ە هەندێ���ك دەیانەوێ���ت بیبەخش���نە ئەو س���نوورە سیاسیەی بە شێوەیەكی هەڕەمەكی و زێدەڕۆییكردن پیرۆزییەكی س���اختەیە، دروس���تكراوە، هیچ ش���تێك نیە ب���اوەڕم پێبهێنێت، یان ناچ���ارم ب���كات ئەمە قبوڵ بك���ەم، مادام ئەم���ە كۆتێكی تازەیە ب���ۆ كۆالیەتیەكەم، یاخود چوارچێوەیەك���ی زەخرەفەكراوە

بۆ بەردەوامبوونی سەركوتكردنم.ب���ە عەرەبی���ەكان ئۆپۆزس���یۆنە ئۆپۆزس���یۆنی و گش���تی ش���ێوەیەكی سوری بە تایبەتی، لەبەرئەوەی دیدێكی راستەقینەی بۆ گۆڕانكاریی و گوتارێكی هاوچەرخ���ی لەب���ارەی دەوڵەت���ەوە نیە، چەمك���ی دەوڵەت و نیش���تیمانی كردۆتە بوونەوەرێكی الهوتی پیرۆز، داواشمان مەزن���ە پەرس���تراوە ئ���ەم لێ���دەكات تازەیەش���ی ب���ە پیرۆز بزانی���ن. دەوڵەت

باوەڕیان بە مافی مرۆڤ و گرۆكان نیە لە یەكس���انی و دادپەروەریی و ئازادی، زۆر ب���ە س���ادەیی دەتوان���ن نكوڵی لەم بنەمای���ە بكەن و رەتیش���یبكەنەوە. ئەمە

سەرەتاییترین مانای مافەكانی مرۆڤە.من كەس���ێكی نیش���تیمانیی نیم، تەنیا هێندە نەبێ���ت، كە ئینتیمای نیش���تیمانیم لەگ���ەڵ بوونی نەتەوەییمدا بگونجێت، لە راگەیاندنی ئەمەشدا شەرم ناكەم، خۆشم ناچار نابینم كە دووڕوویی و رووپامایی بێمانا ل���ە پێن���اوی نیش���تیمانپەروەریی خەڵەتێن���ەر و خەیاڵیی���دا بك���ەم. چەن���د س���وریام خۆشویست و ئاواتم خواست لەگ���ەڵ پێوانەی كوردایەتیمدا بگونجێت، هێن���دەی لەگ���ەڵ پێوان���ەی عروبەش���دا دەگونجێ���ت، ب���ەاڵم چەندەی ویس���تبێتم شوناس���ی لەگ���ەڵ س���وریبوونەكەم رەس���ەنمدا بگونجێت، هێن���دە نائومێدیی و غوربەت���م زیاتر و قوڵت���ر بۆتەوە. بە برا وهاوڕێ عەرەبەكانم دەڵێم، ئەوانەی هاوڕێیەتی كەسانی وەك منیان دەوێت، پێویستە لەگەڵ ئەم ئاوازە نەشازە رابێن، ئەگینا زۆر كەس���ی تریان لەبەردەمدایە لەوانەی لە پێس���تی خۆی���ان دەرچوونە و لەس���ەر دۆخێ���ك جێگی���ر ناب���ن، ل���ە كۆتاییش���دا ئومێ���دم وایە ئ���ەو گرەوەی

لەسەریان دەكرێت دۆڕاو نەبێت.یەكێت���ی س���وریا پیرۆز نی���ە، النیكەم الی من، هیچ كاتیش بەو ئاوازە گۆرانی ناڵێم، ئەگەر گەلەكەم مەحكوم بن بەوەی جارێكی تر لە سایەی كۆیالیەتیدا بژین. ئەوەی وامانلێدەكات سووری بین، تەنیا ئومێدە بە ئازادی، نەوەك هیچ ش���تێكی تر، نە هەڵوێستی خەڵەتێنەری برایانە، نە هیچ جۆرە رووپاماییەكی بێمانا. هێندەی س���وریا ئازاد دەبێت، هێندەی ئێمە تێیدا ئازاد دەبین، هێندە مەیل و الیەنگیریمان بۆی دەبێ���ت. بەم بۆنەی���ەوە دەڵێم: من دوو ناس���نامەم هەیە، یەكەمیان كوردیە و ئەوەی تریان س���ورییە. گەر ناچار بم دەسبەردرای یەكێكیان بم، بە دڵنیاییەوە

دەڵێم یەكەمیان نابێت.

)) كەوانە

سياسەت

د. سەربەست نەبی

ژماره 218 2014/2/8 31

نــــاوخــــــــــۆ

لەمساڵدا 1500 پارچە زەوی بەسەر ئافرەتانی بێوەژن و كەمدەرامەتدا دابەش دەكەین

سەرۆكی شارەوانی كەركوك:

32 ژماره 218 2014/2/8

لـــەم دیمانەیـــەی ســـڤیلدا عەبدولكەریـــم حەســـەن ســـەرۆكی شـــارەوانی كەركـــوك بـــە تایبـــەت پرســـێكی لەچەنـــد بـــاس و دەكات شـــارەكە خزمەتگوزارییەكانـــی دووپاتیدەكاتـــەوە كـــە لەمســـاڵدا ســـەرجەم ســـەرەرای دەكـــەن، قیرتـــاو گەڕەكـــەكان بەكـــەم شـــارەكەیان بودجـــەی ئـــەوەی دەزانـــێ، كەچی باس لەوە دەكات، كە ئەوان زۆربـــەی پڕۆژەكانیانی ســـاڵی رابردوویان

تەواوكردووە تەنها دوو پرۆژە ماوە.

دەكرێت ئاماری ساڵی رابردوومان بۆ بخەیتە روو؟

عەبدولكەریم حەســــەن: ســــاڵی پار 146 خۆشــــبەختانە هەبــــوو، دینارمــــان ملیــــار توانیمــــان 68 پــــڕۆژە لەكەركــــوك بخەینــــە بــــواری جێبەجێكردنەوە، 8 ملیار مابووەوە و توانیمــــان ئەو بــــڕەش بكەین بە پڕۆژە و

لە ئێستاشــــدا تەنهــــا 2 پرۆژە مــــاوە تەواو بێت و زۆرینەی پڕۆژەكانیشمان لە بواری

رێگاوبان بوون. تا چەند توانیوتانە بە باشی سوود لــــەو بودجەیــــە وەربگــــرن، كە لە ســــااڵنی

رابردوو بۆتان تەرخان كراوە؟بودجــــەی حەســــەن: عەبدولكەریــــم

شارەوانی لە ساڵی 2011 دا 300 ملیار دینار بوو، بەداخەوە ســــااڵنی دواتر كەمكرایەوە، توانیومانــــە كاری باش ئەنجام بدەین بەاڵم ئێمــــە داوامــــان كــــردووە بودجەكەمــــان بۆ بكریــــت بە 300 ملیار، ئەگەر ئەو رێژەیەش نەبێت ئەوە لە 250 ملیار كەمتر نەبێت، 146 ملیار دینار كە بودجەی ساڵی رابردوو بوو،

ناوخۆ

زۆربەی پرۆژەكانی ساڵی رابردوومان تەواو كردووە

لەمساڵدا 1500 پارچە زەوی بەسەر ئافرەتانی بێوەژن و كەمدەرامەتدا دابەش دەكەین

نێرگز قادر

سەرۆكی شارەوانی كەركوك:

ژماره 218 2014/2/8 33

بۆ شارێكی وەك كەركوك زۆر كەمە. پالنتان بۆ ئەمساڵ چییە؟

عەبدولكەریــــم حەســــەن: ئێمــــە ســــەری پڕۆژەكانمان بەستۆتەوە، ئەو پڕۆژانەی لە رابردوودا كراون سەری پرۆژەكان بوون، لەمســــاڵدا زیاتر جێدەســــتمان دیار دەبێت، بەتایبەت لەگەڕەكانی شــــاری كەركوك، كە زیاتر لــــە 70 گەڕەكن و بەســــەر 6 كەرتدا

دابەش كراون. هاوواڵتیان گلەیی ئەوە دەكەن، كە لەكاتی قیرتاوكردنی شەقامەكاندا جیاوازی

دەكرێت لە نێوان گەڕەكەكاندا، ئەمە بۆ؟بەشــــێك حەســــەن: عەبدولكەریــــم لەگەڕەكــــەكان تازەن، ئەمــــەش هۆكارێكی ســــەرەكییە، جگەلــــەوەش ئێمــــە جیــــاوازی ناكەین لەنێوان هیچ كەسێكدا، هەمووان بۆ ئێمــــە وەك یەكن، لەزۆربــــەی گەڕەكەكانی كەركــــوك ئــــەو كێشــــەیەمان هەیــــە، بەاڵم ئێمە لەئێســــتاوە دەســــتمان پێكــــردووەو تا ســــاڵی 2015 هیچ كێشــــەیەكی لەو شێوەیە ناهێڵیــــن، لــــە كەركوك هیــــچ كۆاڵنیكی قوڕ ناهێڵیــــن، دواكەوتنی بودجە ســــااڵنە وامان لێدەكات لەناوەڕاســــتی ســــاڵەوە دەست بە پڕۆژەكانمــــان بكەیــــن، ئەمــــە دەبێتــــە هۆی ئــــەوەی پــــڕۆژەكان دوابكــــەون، جگەلــــەوە هەموو پەنجەكانی دەستیش وەك یەك نین، بەڵێندەرمــــان هەیە كەمتەرخەمە ئەمەش بۆ

خۆی هۆكاریكی دیكەیە. بــــەاڵم دەگوترێــــت تەنانــــەت لــــە دابەشكردنی حاوییەی زبڵیشدا جیاوازی لە

نێوان گەڕەكەكان كراوە؟عەبدولكەریم حەســــەن: ســــاڵی رابردوو دوو ملیــــار دینارمــــان تەنهــــا بــــۆ حاوییــــە تەرخان كرد و توانیمان چل هەزار حاوییە بــــۆ گەڕەكەكانــــی شــــار دابیــــن بكەیــــن، بۆ پاراســــتنی پاك و خاوێنــــی و ناچاركردنی هاوواڵتیان بە پاراستنی پاك و خاوێنییەوە بریاریشــــمان داوە هەموو ئــــەو زەوییانەی نەكــــراون بەپــــڕۆژە تەلبەنــــد بكەیــــن تاكو هاوواڵتی خاشــــاك فڕێ نەدات، تا ئێستاش 2500 مەتر تەلبەند كراوەو لەماوەی ســــێ ساڵی رابردووشدا كاری باشمان كردووە، ئێســــتاش كەركوك زۆر گۆڕاوە، لە كاتێكدا لە سەرەتای دەستبەكار بوونمان هاواڵتیان

زۆر بێزار بوون.لــــەچ هاوواڵتیــــان هۆشــــیاری

ئاستێكدایە؟ عەبدولكەریم حەســــەن: ئەمــــە بابەتێكی زۆر گرنگە، دەكرێت بەردەوام باسی بكەین،

فڕێدانی كلێنسێك بەهۆی ناهۆشیارییەوەیە، بەفیرۆدانــــی ئــــاو و كارەبــــاو پیســــكردنی ژینگــــە رێزنەگرتنە لەســــامانی نیشــــتیمانی، لەئەوروپــــا عەیبــــە كــــە رێــــز لە نیشــــتیمان و گەڕەك وشــــەقام و ســــامانی نیشــــتمانی نەگیرێــــت، لەوێ كردنەوەی حەنەفییەی ئاو و فڕێدانی زبڵ عەیبەیە نەك هەندێك شــــت كــــە ئێمە بە عەیبەیــــان دەزانین، هاوواڵتیان هاوكارمان نین، كەواتە ئاستی هۆشیاریاین بەپێی پێویســــت نییــــە، بۆ نموونــــە حاوییە دانراوە خۆڵ و خاشاك فڕێدەدەنە تەنیشت حاویەكــــە، ئەگــــەر هاوواڵتی هۆشــــیار بێت بــــۆ وا دەكات؟ ئەوە نەك هەر رێزی ژینگە ناگرێت، بەڵكو ئەزیەتی مرۆڤێكیش دەدات، كــــە رۆژانــــە ســــەد جــــار دەچەمێتــــەوە بۆ

پاكردنەوەی شارەكە. ســــەلمێنراوە كــــە كارگەكانــــی قیر زیانیــــان زۆرە، بــــەاڵم ژمارەیەكــــی زۆری ئەو كارگانە لە ناو شــــاردان، چی كراوە بۆ

دوورخستنەوەیان؟ عەبدولكەریــــم حەســــەن: ئــــەو كارگانــــە

زەوییەكانیان تاپۆیە، كارەكەشیان پەیوەستە بە كاری ناو شارەوە، ئەوەش پەیوەندی بە فەرمانگــــەی ژینگەوە هەیە زیاتــــر لە كاتی

سەرپێچیدا ئەوان غەرامەیان دەكەن. رێــــژەی ســــەوزایی چەنــــدە؟ تــــا چەند كارتان لەســــەر سەوزكردنی شارەكە

كردووە؟ عەبدولكەریم حەسەن: رێژەی سەوزایی كەمە، ئەمەش پەیوەنــــدی بە هەموومانەوە هەیــــە، ســــااڵنەش كارمــــان بۆی كــــردووە، بەاڵم نەمانتوانیوە بگەینە ئاستی شارەكانی دیكەی هەرێمی كوردستان، بەهۆی بوونی كۆمپانیاكانــــی نەوتــــەوە، كــــە ئــــەو دوكەڵە دەكەن بەسەر كەركوكدا، ژینگەی كەركوك پیسە و بەردەوام پەڵەیەكی رەش لەئاسمانی

كەركوك هەیە، پالنیشمان هەیە بۆ ئەمساڵ رێژەی سەوزایی زیاد بكەین، كە لەئێستادا 1%ە، هــــەر هیــــچ نەبێت بگەینە 4%، هێشــــتا رێژەیەكــــی زۆر نییە و پێویســــتمان بەوەیە پشــــتێنەیەكی ســــەوز لــــەدەوری كەركوك دروســــت بكەیــــن بەهــــاوكاری فەرمانگەی ژینگــــە، جگەلەوەش چاندنــــی درەخت زۆر وخزمەتكردنــــی ئــــاودان بــــەاڵم ئاســــانە، بەپێــــی كرێكارمــــان ئێمــــەش زەحمەتــــە،

پێویست نییە. دەگوترێت بازاڕێكی هاوچەرخ لە

ناو شاردا دروست دەكرێت؟عەبدولكەریم حەســــەن: بەڵــــێ، تونێلێك لەبــــەردەم مەجیدییەوە بــــۆ خەبات دەچێت و ئــــەوەش گرنگتریــــن پڕۆژەیە، كاریگەری ســــلبی لەســــەر شــــەقام و بازاڕەكان نابێت ناوچەیــــە بــــەو زۆریــــش خزمەتكێكــــی و دەكات، ئێمــــە داوای هاوكاریمــــان لەبەغــــدا كــــردووە، لەگەڵ ئەوەشــــدا چەنــــد ئوتێلێك هەیــــە نزیــــك بانكەكــــە هەر یــــەك لەئوتێلی نەرجــــس و میلــــد و جیهــــاد، ئوتێــــل جیهاد هــــی ئێمــــە نییە و هــــی هاوواڵتییەكــــە، ئێمە بڕیارمانــــدا ئوتێلەكــــە بڕوخێنین و چایخانە كــــە ئاگاداركراونەتــــەوە، بازاڕەكانیــــش و چۆڵــــی بكەن، لە ئیستاشــــدا لەگەڵ خاوەنی ئۆتێــــل جیهاد ســــەرقاڵین تاكــــو بیكڕینەوە، مەبەستیشــــمانە شــــوێنەكەی بكرێتە پارك و ســــیمایەكی جــــوان بــــە قەاڵ ببەخشــــێت، چونكە ئەو شــــوێنە دەكەوێتە بەرامبەر قەاڵ و بەنیازین بازاڕێكیش هاوشــــێوەی بازاڕی نیشتیمانی هەولێر لە سنوورەكە بكەینەوە، ئێمــــە داوامان لەبەغدا كــــردووەو چاوەڕێی

وەاڵمین. بــــە زەوی پێدانــــی مەســــەلەی ئافرەتانــــی بێــــوەژن و كەمدەرامــــەت چــــی

بەسەر هات؟لەمســــاڵدا حەســــەن: عەبدولكەریــــم زەوی دەدرێــــت بــــە ئافرەتانــــی بێــــوەژن و كەمدەرامەتــــان و ژمــــارەی زەوییەكانیــــش

1500 پارچە زەوییە.

ناوخۆ

هاوواڵتیان هاوكارمان نین و هۆشیارییان لە ئاستی

پێویستدا نیە

بەهۆی كۆمپانیاكانی نەوتەوە ژینگەی

كەركوك زۆر پیس بووە

34 ژماره 218 2014/2/8

بازاڕی پیرەژنان ــ هەولێرفۆتۆستۆری: زریان قادر

ژماره 218 2014/2/8 35

36 ژماره 218 2014/2/8

ناوخۆ

كارتی زیرەك و توانستی رێگرتن لە تەزویر

ئەندامێكی ژووری هەڵبژاردنی گۆڕان: كارتەكە هێشتا دڵنیایی تەواو نادات

لەســـەر ئـــەو كەســـانە تێدایـــە، كـــە مافی راوێژ كامەراندەنگدانیـــان هەیـــە، كـــە زانیاریەكانیش لە زانیاری كەســـێتی دەنگدەر )ناوی چواری، ناوی دایك، مێژووی لەدایك بوون بەرۆژ و مانگ و ساڵ( و شوێنی نیشتەجێ بوونی دەنگدەر، ) پارێزگا، قەزا، ناحیە، گەڕەك و گوند، كۆاڵن و ژمارەی خانوو( و ژمارەی رەگەنامـــەی عیراقی دەنگـــدەر و زانیاری باری كەســـێتی دەنگدەر،)الیەنی دەرچوو،

هەڵبژاردنـــی داهاتـــووی پەرلەمانی عیراق ئەنجام بدرێت و پێش ئەنجامدانی پرۆسەی دەنگدانی گشـــتی بە 48 كاتژمێر پرۆسەی هەڵبژاردنـــی تایبـــەت دەســـت پـــێ بكات، بۆ رێگـــری لـــە ئەنجامدانی ســـاختەكاری زیرەك"یـــان "كارتـــی دابەشـــكردنی

راگەیاندوە.بەپێـــی زانیاریەكانـــی ســـڤیل كارتەكـــە بەشـــێوازێكی ئەلەكترۆنی زانیاری وردی

بەهـــۆی ئـــەوەی لـــە پـــاش ســـەرجەم عێراقـــدا لـــە هەڵبـــژاردن پرۆســـەیەكی بـــەردەوام الیەنـــە سیاســـیەكان یەكتریان بە هەبوونـــی تەزویر لـــە هەڵبژاردنەكاندا تۆمەتبار دەكرد، ئێســـتا كۆمسیۆنی بااڵی ســـەربەخۆی هەڵبژاردنەكان، پاش ئەوەی بڕیاریدا لە رۆژی 2014/4/30 پرۆســـەی

ژماره 218 2014/2/8 37

ناوخۆ

ژمارەی ناســـنامە، ژمارە پـــەڕە، ژمارەی تۆمار( و شـــوێنی پەنجەمۆری دەنگدەر و زانیاریی لەســـەر شـــوێنی نیشتەجێبوونی پارێزگایـــەی )ئـــەو دەنگـــدەر، ئێســـتای لێوە رۆیشـــتووە، قـــەزا، ناحیـــە، مێژووی رۆیشـــتنەكە، بەڵگەنامـــە بیســـەلمێنێت كە

شوێنی خۆی جێهێشتووە(ی تێدایە.بەوتەی بەڕێوەبەری ئۆفیسی سلێمانی كۆمیسیۆنی ســـەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق ئەوان لە رۆژی سێشەمەی هەفتەی رابردوەوە دەستیانكردوە بە دابەشكردنی كارتـــی زیرەك و تـــا رۆژی هەڵبژاردنیش هـــاوڕێ دەبێـــت. بـــەردەوام پرۆســـەكە تۆفیـــق بەڕێوەبـــەری ئۆفیســـی ســـلێمانی كۆمیسیۆنی ســـەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بە سڤیلی وت "لەپارێزگای سلێمانی دابەشـــكردنی بـــۆ كراونەتـــەوە 79بنكـــە 23یـــان ژمارەیـــەش لـــەو و كارتەكـــە رۆژی هەتـــا و ســـلێمانیین لەناوشـــاری هەڵبژاردنیـــش لـــە دابەشـــكردنی كارتەكە بـــەردەوام دەبیـــن، تـــا هەمـــوو هاواڵتیان بتوانـــن كارتەكە وەربگرن". هاوڕێ تۆفیق

وتیشی "ئامانج لە دروستكردنی ئەم كارتە باشـــتر بەڕێوەچونی پڕۆسەی هەڵبژاردن و رێگریكردنە لە ئەنجامدانی ساختەكاری لە هەڵبژاردنەكاندا". بەڕێوەبەری ئۆفیسی ســـەربەخۆی كۆمیســـیۆنی ســـلێمانی هەڵبژاردنەكانـــی عێراق رونیكـــردەوە، كە دابەشـــكردنی ئەم كارەتە لە سێشـــەمەوە بـــەردەوام هەڵبـــژاردن رۆژی تـــا 2/4ئۆفیســـی بەرپرســـی هـــاوكات دەبێـــت. هەولێری كۆمســـیۆنی بااڵی ســـەربەخۆی ئامـــاژە عێراقیـــش هەڵبژاردنەكانـــی دەســـتیان ئەوانیـــش كـــە دەدات، بـــەوە كـــردوەو كارتەكـــە دابەشـــكردنی بـــە لەســـەرجەم بنكـــە دیاركراوەكانـــدا لە نێو پارێـــزگای هەولێـــر هاواڵتیـــان دەتوانـــن بـــڕۆن كارتەكانیـــان وەربگـــرن. هەندرێن محەمد بەڕێوبەری كۆمســـیۆن لە هەولێر بـــە ســـڤیلی وت "لەســـەرجەم بنەكەكانـــی كۆمســـیۆندا دەســـتكراوە بە دابەشكردنی كارتـــی ئەلەكترۆنی دەنگدان و ســـەرجەم ئـــەو هاواڵتیانـــەی مافـــی دەنگدانیان هەیە دەتوانن بڕۆن و وەریبگرن، لەو كارتەشدا ژمارەیەكـــی تایبەتمەنـــدی ئەمنی لەســـەر هەیـــە، كـــە ناهێڵێـــت ســـاختە بكرێـــت یان یـــاری پێبكرێت و زیاتر لـــە یەكجار بەكار بهێنرێت، لە رۆژی دەنگداندانیشدا پشكنینی ئەلیكترۆنی بۆ ئەكرێت و داتاكانی دەنگدەر ئەخوێنێتـــەوە". هەندرێن محەمد وتیشـــی "بەاڵم دەنگدەر ئەبێت ناســـنامەیەكی تری )ناســـنامەی باری كەســـێتی، رەگەزنامەی عێراقی، پاسپۆرت( پێبێت لە كاتی چوونی

بۆ بنكەی دەنگدان".پرۆســـەی دابەشـــكردنی كارتـــەكان لە هەرێم لە كاتێكدایە كە لە 8 پارێزگای عێراق ئـــەو كارتانـــە دابەشـــكراون و بڕیاریشـــە بە پشتبەســـتن بە تۆمـــاری دەنگدەران لە عێراقدا 21 ملیۆن كارتی زیرەكی دەنگدان

دابەشبكرێت.بەوتـــەی میقـــداد شـــەریفی ســـەرۆكی بەرێوەبردنـــی هەڵبژاردنـــەكان ئەو كارتە بەشـــێوەیەكی تەكنەلۆژی بـــەرز لە الیەن كۆمپانیای ئەندێرای ئیسپانیەوە چاپكراوەو بـــۆ رێوشـــێونی پێویســـت گیراوەتەبـــەر ئەوەی رێگری لە تەزویر بكات، شـــەریفی وتـــی "كارتـــی دەنگدانـــی ئەلیكترۆنی دوو جـــۆرە یەكەمیـــان بـــۆ ئەوانەیـــە كـــە لـــە دەنگدانی گشتیدا دەنگ ئەدەن و دووەمیان بـــۆ ئەوانەیـــە كـــە لـــە دەنگدانـــی تایبەتدا دەنـــگ ئـــەدەن و تایبەتـــە بـــە هێزەكانـــی

ئاسایشـــی ناوخـــۆ و ســـەربازەكان، هەر لە رێگەی داتاكانی ســـەر كارتی دەنگدانی ئەلیكترۆنیـــەوە دەنگـــدەر ئەتوانێت بنكەی دەنگـــدان و وێســـتگەی دەنگدانـــی خـــۆی

بدۆزێتەوە".مقیـــداد شـــەریفی ئامـــاژەی بەوەشـــدا كـــە "كۆمیســـیۆنی هەڵبژاردنـــەكان كارتی دەنگدانـــی ئەلیكترۆنـــی دانـــاوە بۆ ئەوەی دەنگدەر مافی دەنگدان دەستەبەر بكات و شەفافیەت و متمانەی هەموو بەشداربوانی پرۆسەی هەڵبژاردنەكان بەدەست بێنێت و

گەشە بەكاری پرۆسەكە بدات".هەرچەنـــدە ئامانجـــی ســـەرەكی كارتە ئەلكترۆنیەكە كەمكردنەوەی ساختەكاریە، كەچی هێشتاش الیەنە سیاسیەكان دڵنیانین لەوەی لەرێگەی كارتەكەوە ســـاختەكاری نەكرێت و مەترســـی خۆیان لەو بارەیەوە جـــەالل زمناكـــۆ بەوتـــەی دەخەنـــەڕوو. ئەندامـــی ژووری هەڵبژاردنی بزوتنەوەی گۆڕان ئەمكارتـــە هەندێك زانیاری ورد و باشی لەســـەرە بۆ رێگری لە ساختەكاری و هەنگاوێكی دڵخۆشـــكەرانەیە، بەاڵم ئەو بـــە ســـڤیلی وت "كارتەكە هێشـــتا دڵنیایی تـــەواو نادات بـــە الیەنە سیاســـیەكان، كە ناكرێـــت، هەڵبژاردنـــدا لـــە ســـاختەكاری ئەمەش لەبـــەر ئەوەی ئەم كارتە لەســـەر ئەو تۆماری دەنگدەرانە دروســـتكراوە، كە ئێمە پێشتر رەخنەی زۆرمان لێی هەبووە، بەو پێیەی ئەو تۆمارە ژمارەیەكی ئێجگار زۆر نـــاوی مـــردوو و دووبـــارەی تێدایە، جگـــە لـــەوەی بڕیاریشـــدراوە تـــا رۆژی كارتەكـــە دابەشـــكردنی هەڵبژاردنیـــش بەردەوام بێت، واتە گەر كەســـێك نەچوو بـــۆ وەرگرتنـــی كارتەكـــە، ئەوا لـــە رۆژی دەنگدانیشدا دەتوانێت كارتەكەی وەربگرێت و كارتـــەكان دەبرێتە بنكـــەی دەنگدانەوە، كە ئەمەش دووبارە مەترســـی ئەنجامدانی ســـاختەكاری لێدەكرێـــت". ئـــەو ئەندامەی مەترســـی گـــۆڕان هەڵبژاردنـــی ژووری خۆی لە دروســـتبونی كێشـــەی تەكنیكیش دەخاتـــەڕوو، ئـــەو وتـــی "لـــە هەڵبژاردنی پێشـــودا بەهۆی بوونی مۆری ئەلەكترۆنی لـــە چەندین بنكە، هەوڵدرا كە پەكی بخەن، بەاڵم دواتر رێگری لە پەكخســـتنی كرا، بۆ ئەم پرۆسەیەش پێویستە پێشتر كۆمسیۆن ئامادەكاریـــی تەكنیكی تەواوی بۆبكات، تا بەهەمان شـــێوەی مۆرە ئەلەكترۆنیەكە لە رۆژی دەنگداندا نەبێتە هۆی دروستكردنی

كێشە لە بنكەكانی دەنگداندا".

38 ژماره 218 2014/2/8

ناوخۆ

ســـااڵنە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە رێوڕەســـمێكی نەتەوەیی زۆر جواندا یادی ســـاتە جەرگبڕەكانی كیمیابارانی هەڵەبجەی شەهید دەكاتەوە، كە 5 خولەك تەواوی ژیان و هەســـت و هەناســـە و جوڵە خەڵك دەوەســـتێت و تێكەڵ بە گیانی

پڕئاسوودەی پێنج هەزار پەپولەی شەهیدی هەڵەبجە دەبن.ئەو پێنج خولەكە جۆرێك لە گیانی هەســـتكردن بە نیشـــتیمانبوون و نەتەوە بە خەڵك دەبەخشـــێت، پەیوەســـتیەكی رووحانی فرەمەزنە بەو پێنج هەزار گیانەی لە

چەند چركەساتێكی ژیاندا بەرەو ئاسمان و پانتاییە قوڵەكان هەڵدەفڕن.ئەمســـاڵیش بـــە دوو بۆنەی زۆر گرنگ و جیاوازەوە، یەكەم دەستنیشـــانكردنی هەڵەبجەی شەهید بە پارێزگا و بوونی هەولێری پایتەخت بە پایتەختی گەشتیاری واڵتانـــی عەرەبـــی و هاتنی میوانێكـــی زۆری بیانی بۆ ئەو پایتەختە گەشـــتیارییە، پێویستە بە جۆرێكی تری جیاوازەوە یادی هەڵەبجە بكرێتەوە. بۆیە وەك پێشنیارێك پڕۆژەیەك بۆ لیژنەی سەرپەرشتیاری چاالكیەكانی هەولێری پایتەختی گەشتیاری و خودی بەڕێز ســـەرۆكی لیژنـــە كاك تاهیر عەبدوڵاڵ جێگری پارێزگاری هەولێر،

كە مرۆڤێكی خاكی و دڵسۆزە، دەخەینەڕوو.پڕۆژەكـــەش لـــە بنەڕەتـــدا زۆر گرنگ و بەرچاو و پێویســـتە، هیـــچ تێچوونێكی بەرچاویشـــی نیـــە، پارەیەكی زۆر رەمـــزی دەوێت، هەرچەنـــدە كارێكە نەكراوە و

پێمان وایە دەنگدانەوە و ئاكامێكی زۆر جوان و فراوان و فرەمەزنی دەبێت.پڕۆژەكە لەوەدایە، رۆژی یادی هەڵەبجەی شەهید، شەوەكە سەعات 8ی ئێوارە لە پاركی شانەدەر، كاتێك بە بۆنەی ئاهەنگەكانی نەورۆزەوە، خەڵك و میوانەكان كۆدەبنەوە، لیژنەی سەرپەرشـــتی ئاهەنگەكە بڕی 5 هەزار مۆم وەك هێمایەك بۆ پێنج هەزار رووحی شـــەهیدی هەڵەبجە بەســـەر خەڵـــك و میواناندا دابەش بكات، دوای ئـــەوەی لە راگەیەندراوێكدا، لە رێـــگای ئاگاداركردنەوەی دەنگیی، جەماوەر و میوانـــان ئـــاگادار بكرێنـــەوە، بـــە داگیرســـاندنی مۆمەكانیان، كاتێـــك هەر پێنج هەزار مۆم داگیرســـا، بۆ ماوەی پێنج خولەك تەواوی كارەبای هەولێر و ناوشـــار بكوژێندرێتەوە. لەو پێنج خولەكەدا هەســـتەكان لە نێو بێدەنگیدا تێكەڵ بە رووحی شـــادی پەپولە شـــەهیدەكان دەبن و ئاگری بڵێســـەی مۆمەكان هێمای گەشـــیی و زیندوویی رووحیان دەردەخات و لە دیمەنێكی ســـیحراوی پڕ ئەندێشەشدا چاوی كامێراكان لە بەرزاییەوە حەشاماتی خەڵك لە نێو تاریكی و بڵێسەی گەشی ئاگری مۆمەكان )كە ناكوژێنەوە( تۆمار بكات، ئەو هێمایەی كە ســـەرەڕای هاتنی تاریكی ئاگـــری مۆمی بزووتنەوەی شۆڕشـــی رزگاریخوازی كورد هەر بڵێســـە دەدات و

ناكوژێتەوە.دوای تێپەڕبوونی كاتەكە كارەبا دابگیرسێتەوە و رووناكی رەنگاورەنگ دووبارە

باڵ بەسەر هەولێری پایتەختی كوردایەتی و گەشتیاری و ئاوەدانیدا بكێشێتەوە.

پێنج هەزار مۆم پڕۆژەیەك بۆ بەرچاوی سەرۆكی لیژنەی سەرپەرشتیاری

چاالكیەكانی هەولێری پایتەختی گەشتیاری

پشتیوان عەبدوڵاڵ

ژماره 218 2014/2/8 39

كۆمەاڵیەتی

بووكە ساواكان

40 ژماره 218 2014/2/8

ئەگەر كات بگەڕێتەوە نابمەوە بە دادوەر

پەیوەندیم لەگەڵ كچێك هەبوو مەهدی خۆشناو لەبری كچەكە وەاڵمی

نامەكانمی دەدایەوە

دادوەر عەبدولباست فەرهادی:

بەهرە حەمەڕەش

دادوەران بەوە ناسراون، بە حوكمی ســـەروكاریان لەگەڵ یاسا و دەقەكانی یاسا، كەسانی وشك دەردەچن لەڕووی مامەڵـــە و پەیوەنـــدی لەگەڵ كەســـانی دیكـــە و هەروەهـــا لـــەڕووی خولیـــا و هەستەكانیشیانەوە، بەاڵم ئەمیان وانییە، ئەمیـــان هەر دادوەر نییە، شاعیریشـــە، لەبـــواری بـــووە، كاریكاتێریســـتیش نوسین و رۆژنامەوانیشدا چاالك بووە، رەنگـــە لەگـــەڵ قوبادی جەلیـــزادە دوو دادوەری جیاواز بن، ئەمەیان جەلیزادە

بە مامۆستای خۆی دەزانێ.حاكم عەبدولباست عەبدوڵاڵ فەرهادی، 1958/3/25 لەگەڕەكـــی ســـەعدوناوای شاری هەولێر لەدایكبووە، باوكی مەال و مامۆستای سەرەتایی و كەسایەتییەكی بـــووە، هەولێـــر شـــاری بەناوبانگـــی دایكیشـــی هەر كچە مەال بووە. لەساڵی كاردەكات. قـــەزادا لەبـــواری 1984وە لێكۆڵەرەوەی دادی و سەرۆكی دادگای و بـــووە نەوجەوانـــان و تاوانـــەكان

چەندین پۆستی دیكەی هەبووە.لەم دیمانەیەدا باس لە دڵدارییەكانی، سەردەمی خوێنكاری، كاری دادوەری،

ژیانی كۆمەاڵیەتی خۆی دەكات.

40 ژماره 218 2014/2/8

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره 218 2014/2/8 41

كـۆمـەاڵیـەتی

خۆم ئارەزووی هونەرە جوانەكانم هەبوو، بەاڵم

لە یاسا وەرگیرام

ژانی بڕیاردان الی دادوەر لەژانی منداڵبوون

سەختترە

قۆناغەكانـــی خوێنـــدت لەكوێ تەواو كردووە؟

عەبدولباســـت فەرهادی: قۆناغی سەرەتاییم لەقوتابخانـــەی )اربیل اولی(و بۆتان خوێندووە، ســـەرەتا بۆتان ناوی نەهزە بـــوو، بەاڵم دوای گفتوگـــۆی نێوان بەعـــس و شۆڕشـــی ئەیلول، ناوەكەی كرا بەبۆتان. هەر لەو ساڵەشـــدا ناوی قوتابخانەی جمهوری كـــرا بەخەبات، هەروەها لەساڵی 1976 لەكۆلێژی یاسای جامعەی بەغدا وەرگیرام و لەوێ خوێندنی زانكۆم تەواوكرد. چوونت بۆ كۆلێژی یاسا بەئارەزوی

خۆت بوو، یان كاریگەری باوكت؟عەبدولباست فەرهادی: بەئارەزووی هیچمان نەبـــوو. مـــن ئـــارەزووم بـــوو بڕۆمـــە هونەرە جوانـــەكان، بـــەاڵم ئەوكاتە قوتابـــی كوردییان لەوێ وەرنەدەگرت. باوكیشـــم حـــەزی دەكرد بچمە كۆلێژی شەریعە، بەاڵم نمرەكەم ئەو كاتە 67 بوو، بۆ ئەو سەردەمە نمرەیەكی باشبوو و كۆلێژی یاســـا و رامیاری وەریگرتم. بەرزترین نمرەی ئەو ســـاڵە 79 بوو، قوتابی وەك ئێســـتا 90 و 99یـــان پێنەدەهات. بەالمەوە ســـەیرە، كە

ئێستا 99 دێت. جگە لەكاری یاســـا، بەهرەی شیعر و نوســـینت هەیە. چۆن ئەو جیهانە وشكەی یاسا

و ناسكی شیعر بەیەكەوە دەگونجێنی؟عەبدولباست فەرهادی: سەرەتای خوێندنیشم، قوتابییەكـــی هێمـــن و مەنـــد بـــووم، هەروەهـــا زیـــرەك بووم، بـــەاڵم لـــەزۆر زیرەكـــەكان نا. باوكم كتێبخانەیەكی گەورەی هەبوو، هەروەها گوێـــم لێبوو زۆرجـــار لەبەرخۆیەوە شـــیعری دەخوێندەوە، ئەوانە هەموو كاریگەرییان هەبوو، كە من شـــیعرم خۆشـــبوێ و شـــیعر بنوســـم. لەقۆناغـــی ئامادەیی حەزم لەخۆشنوســـی بوو، الی مامۆستا نەجات ئەنوەر، كە خوشنوسێكی بەناوبانگی شاری هەولێرە، لەمەركەز شەباب، كە شـــوێنی وەزارەتی رۆشـــنبیری ئێستا بوو، فێری خۆشنوسی بووم. لەساڵی 1976 بەچەند

لەوحەیەك بەشداری پێشانگایەكم كرد. تائێســـتا كتێبی باڵوكراوەی شیعریت

هەیە؟عەبدولباست فەرهادی: نەمكردووە بەكتێب، هەندێجـــار گۆڤـــارەكان و لەڕۆژنامـــە بـــەاڵم بەنـــاوی خـــۆم و هەندێجار بەنـــاوی خوازراو شیعری نیشـــتمانی و دڵداریشم باڵوكردۆتەوە.

لەگەنجێتیشـــدا شیعرم زۆر دەنوسی. هەروەها كاركاتێریشم هەیەو باڵویشم كردۆتەوە.

كام شـــیعری كاریگـــەری لەژێـــر شاعیردای، یان كام شاعیر دەخوێنییەوە؟

عەبدولباســـت فەرهـــادی: عەبدوڵاڵ پەشـــێو قدوەی منـــە، رێبازەكـــەی بەقوتابخانە دەزانم. هەروەهـــا كەریـــم دەشـــتی و مـــارف عومـــەر گوڵ و ســـەالم محەمەد، كـــە بەیەكەوە لەكۆلێژ خوێندومانە، شـــیعرەكانیانم زۆر بەدڵە. ئێســـتا

ئەوان شاعیری باشن. ژیانی تەلەبایەتی ئەو سەردەمە چۆن بـــوو؟ بەتایبـــەت كە ئێوە ســـەروكارتان لەگەڵ چاالكی رۆشنبیری و دنیای ئەدەبدا هەبووە؟

شـــتێك هەمـــوو فەرهـــادی: عەبدولباســـت لەئێســـتا ســـەختتر بوو، بـــەاڵم بەچێژتـــر بوو. هـــەر یەك بەجۆرێك دەمانویســـت گوزارشـــت لەبیروڕا و هەستەكانمان بكەین. بۆنمونە، دوای نســـكۆی شـــۆڕش لەســـاڵی 1979 لەجامیعەی بەغـــدا، قوتابییە كوردەكان ســـەفرەمان دەكرد، قۆناغی دووی كۆلێـــژ بووم، رۆژی 1979/3/2 هەمـــوو قوتابییـــە كـــوردەكان ســـەفرەیەكمان بەجلی كوردییەوە رێكخســـت. چووینە ناوچەی رەزازە، لەوێ ســـرودی ئەی رەقیبمان دەگوت، وەك جۆرە تەحەدایـــەك لەناو كەربەال گوتیان ئێوە قوتابی جامعەی سلێمانین؟ گوتمان نەخێر قوتابـــی جامعـــەی بەغدایـــن، پێیان ســـەیربوو، گوتیـــان ئەو هەمـــوو كوردە لەجامعـــەی بەغدا هەیـــە؟ دوای ئـــەوە ســـەفرەیان قەدەغەكـــردو گوتیـــان دەبـــێ هـــەر قاعەیەك بەتەنیا ســـەفرە

بكات و میوانیش قەدەغەیە. هـــەر لەو ســـااڵنەدا، جارێك تیپی ســـلێمانی هاتـــن لەبەغـــدا چەنـــد ئاهەنگێكیان كـــرد، ئێمە هۆڵـــی لەنـــاو كـــوردەكان قوتابییـــە هەمـــوو ئاهەنگەكە كۆبووینەوەو ئـــەی رەقیبمان گوت، ئـــەوە لەســـاڵی لـــە 1978-1979بـــوو، دەرگای قاعەكەیـــان لەســـەرمان داخســـت، هەندێكمـــان لەپەنجـــەرەوە رامانكرد، ئەوانـــەی دیكە گیران.

ئەوكات كوردایەتی بەو جۆرە بوو.مامۆســـتای هەنـــدێ لەقوتابییـــەكان جگـــە كوردیشـــمان هەبـــوو، كە هـــاوكاری ماددی و مەعنـــەوی ئێمەبـــوون، وەك دكتـــۆر ئەكـــرەم، لەقیادەی حزبی شیوعی بوو، د. مستەفا زەڵمی، د.خورشـــید رەواندزی. ئەو ســـەردەمە رۆحی كوردایەتی گرنگ بوو، شـــارچێتی و حزبایەتی

ناكۆكی لەنێوان كەسماندا دروست نەدەكرد.لەنـــاو حزبـــەكان هەمـــوو رێكخســـتنی كۆلێـــژدا هەبـــوو، بـــەاڵم هەمـــووی هـــاوكاری یەكتریمـــان دەكرد لەهەموو روویەكەوە، ئەگەر باڵوكراوەمـــان نەبوینایـــە. هاوبیروباوەڕیـــش باڵودەكـــردەوە، بیرمان لەوە نەدەكردەوە ئەوە

سەر بە چ حزبێكە؟ چۆن چویتە ژیانی هاوسەرگیرییەوە؟

بۆچی درەنگ هاوسەرگیریت كرد؟عەبدولباست فەرهادی: لەساڵی 1993 تەمەنم 37 ســـاڵبوو، كە هاوسەرگیریم كرد، بۆئەوكاتە درەنـــگ بوو. هـــۆكار بۆئەوە زۆربـــوون، یەك لەهـــۆكارەكان پیشـــەكەم بـــوو، مـــن لە ســـاڵی 1983 لێكۆڵـــەری دادی بووم. ئەوكاتە جۆرەها كێشە دەهاتە بەردەســـتم، كاریگەری زۆر بوو لەســـەرم، دەمگوت ژیـــان زۆر زۆر زەحمەتە،

هاوسەرگیری زەحمەتترە. خۆشـــم واملێهات زەحمـــەت قەناعەت بكەم. هاوســـەرگیرییەكەم بەڕێكـــەوت بـــوو پێشـــتر تەنیـــا دووجار یەكتریمـــان بینیبوو، ئەو نەوەی مامۆســـتا گیـــو موكریانییـــە. دایكـــم و ماڵـــەوە بەدڵیـــان بوو، دواتریش خۆمـــان، ئەوەبوو خوا

كردیە قسمەت و ئێستا پێنج منداڵمان هەیە. پەیوەنـــدی لەهاوســـەرگیری بـــەر

خۆشەویستیت نەبوو؟عەبدولباست فەرهادی: بەر لەهاوسەرگیری پەیوەنـــدی ســـۆزداریم هەبـــوو. لەپۆلی پێنجی ئاماەیـــی حەزم لەكچێك كرد، نامەم بۆنوســـی، وەاڵمی دایەوە، ســـەیرم كرد ئاســـتێكی ئەدەبی زۆر بەرزی هەیە. حیواری ئەدەبی لەنێوانماندا دروســـتبوو، كە وەاڵمـــی نامەكانـــی دەهاتەوە، ئەوەنـــدەی دیكـــە موعجیبـــی دەبـــووم، بـــەاڵم دووركەوتینـــەوە. دوای ئەوەی چەندین ســـاڵی پێچـــوو، من لەكۆلێـــژی بەغدابـــووم، كۆمەڵەی رۆشـــنبیری كوردی لەبەغدا كۆڕیان دەبەست، هەموو قوتابییە كوردەكان لەوێ كۆدەبووینەوە، من ئەوكات شەهید مەهدی خۆشناوم لەنزیكەوە نەدەناسی. دوای كۆڕەكە لەگەڵ كەریم دەشتی هاتە دەرەوە بەیەكیان ناســـاندین، گوتیان ئەوە عەبدولباســـت فەرهادییـــە. ئەویـــش پێكەنـــی و گوتی، چاكی دەناســـم، تۆقەیەكی گەرموگوڕی

لەگەڵ كردم.دواتـــر كـــە پەیوەندیمـــان دروســـتبوو، مـــن ژنـــم هێنابـــوو، پێی گوتـــم، كە ئـــەو كچەی كە لەئامادەیـــی پەیوەندیم لەگەڵـــدا هەبووە، لەالی ئەو لەچاپخانەی وەزارەتی پەروەردە لەهەولێر كاری كردووە، كە كاك مەهدی لەوێ سەرۆكی بـــەش بـــوو. مـــن وەاڵمـــی هەمـــوو نامەكانتـــم دەدایـــەوە. زۆر بەالمـــەوە ســـەیربوو، دیاربوو ئـــەو نامانـــەی مـــن موعجیبیان بـــووم مەهدی خۆشـــناو نوسیبوونی و من دڵداریم لەگەڵ ئەو

كردبوو!!

42 ژماره 218 2014/2/8

لەفەیسبووك زیاتر لە دوو هەزار برادەرم هەیە، ئەوەش بۆتە جێی رەخنەی هەندێ

لەدادوەرانی هاوڕێم

هاوسەرەكەم لە نەوەی گیوی

موكریانییە

لەســـەر ژن و منداڵەكانی دەبێت؟ لەهەمانكاتدا ناتوانـــی كەســـی تاوانلێكراو فەرامـــۆش بكەی، دەبێ هەوڵبدەی بااڵنســـێك راگری، دادوەر بیر لەهەمـــوو ئەوانە دەكاتـــەوە. هەرگیـــز بڕیاری ســـەرەڕۆم نەداوە. ئەو دوو ســـاڵەی لەدادگای تاوان و كەتن بووم بڕیارم لەدەستبوو، ئەگەرنا لەلێكۆڵینەوە حوكمت لەدەســـت نییە. لەدادگای نەوجەوانانیـــش كارم كردووە، لەوێش توشـــی ژانی مەعیدەبووم، چونكە منداڵ دەهات تاوانی ئەنجامـــداوە، یانیـــش تاوانی لێكراوەو كەســـی نییە، بیرم دەكـــردەوە ئەگەر ئەو منداڵە لەماڵی دەوڵەمەنـــد یـــان وەزیرێـــك بووایـــە، ئایا ئەوە حاڵـــی دەبـــوو؟ لەوانەیـــە كەســـێكی عەبقەری لێدەرچووبا. نیوەی شەو خەبەرم دەبۆوە بیرم

لێدەكردەوە. بۆچی هەمیشـــە نێوانـــی دادوەران و

رۆژنامەنوسان ناخۆشە؟عەبدولباست فەرهادی: زۆرجار غەدر لەدادگا دەكرێت. سروشـــتی كاری دادوەری وایە دەبێ بۆشـــاییەك لەنێوان خۆت و خەڵـــك بهێڵیتەوە، چونكە لەوانەیە ســـبەی قەزیـــەی بكەوێتـە الی تـــۆ، لەئەوروپا دادوەر دەتوانـــێ لەپەیوەندی و كاركردنیشـــدا ئازادبێت، بەاڵم لێـــرە بەداخەوە هۆشـــیارییەكە بەو رادەیە نییە، كـــە موراعاتی پیشـــەی یەكتر بكەین، تائێســـتا چەندین خزم و برادەرم لەســـەر ئەوە لێم توڕەبوون. بیر لەوە ناكەنـــەوە، كە ئەگەر دادوەر یارمەتی كەســـێك بدات، لەســـەر حیسابی كەسی بەرامبەر دەبێت،

كە ئەمەش بێویژدانییەكی زۆر گەورەیە. بـــەاڵم تـــۆ پەیوەنـــدی كۆمەاڵیەتیـــت

باشە؟پەیوەنـــدی مـــن فەرهـــادی: عەبدولباســـت كۆمەاڵیەتیـــم باشـــە، لەفەیســـبووك زیاتـــر لە دووهـــەزار بـــرادەرم هەیە، ئـــەوەش بۆتە جێی رەخنـــەی هەنـــدێ لەدادوەرانـــی هاوڕێم. بەاڵم من هاوڕێیەتی منداڵێكیشـــم قبوڵكردووە. گەنج هەبـــووە پێویســـتی بەڕاوێـــژی یاســـایی هەتـــا كۆمەاڵیەتیـــش بووە، بەداخەوە ســـەنتەری لەو جۆرە نییە. ویژدانم بەوە ئاسودەیە كە رێنمایی باشـــی گەنجانم كـــردووە، هەبـــووە لەخوێندن دابـــڕاوە، وامكردووە گەڕاوەتـــەوە، هەیە دەڵێ توخـــوا تـــۆ بەڕاســـتی خۆتـــی، قســـەم لەگـــەڵ

دەكەی؟ لەمـــاوەی كاركردنتـــدا كام رووداوە

لەبیرت ناچێتەوە؟عەبدولباســـت فەرهادی: ناخۆشترین رۆژی مـــن كارەســـاتەكەی یەكـــی شـــوبات بـــوو، من هەموو كوردســـتانم خۆشـــدەوێ، بـــەاڵم وەك گوتـــم عاشـــقی هەولێـــرم. بینیم كە شـــارەكەم خەڵتانـــی خوێنـــە، ئەوكاتـــە دادوەر عەلی جاف هاتە الم، گوتی نازانم پەیوەندی بەكێیەوە بكەم، من لەگەڵی چووم، كە چووین ســـەیرم كرد ئەو

واتە پەیوەندییەكان تەنیا ســـادەبوون و عاشق نەبووی؟

عەبدولباســـت فەرهـــادی: نەخێر لەكۆلێژیش پەیوەندی خۆشەویســـتیم هەبوو، بەاڵم عاشقی هیچ كچێك نەبووم. من لەژیانمدا تەنیا عاشـــقی هەولێر بووم و تائێســـتاش ئەو عەشـــقەم هەر

پەرە دەسەنێت. پەیوەندیت لەگەڵ قوبادی جەلیزادەدا

چۆنە؟عەبدولباســـت فەرهـــادی: دوای دەرچوونـــم لەكۆلێژ لەدادگای بەرایی یاریدەدەری دادوەری بووم، ســـاڵی 1984 چوومە خولی لێكۆڵەرەوە دادییـــەكان، كـــە لەكـــۆی 150 كـــەس لەهەموو عێـــراق كـــە تەقدیممـــان كـــرد، تەنیـــا 20 كەس وەرگیرایـــن، كـــە خولەكەم تەواوكـــرد. قوبادی جەلیـــزادە ئەو كاتـــە لێكۆڵـــەرەوەی دادی بوو. ئـــەو وەك مامۆســـتایەك زۆر شـــتی فێركردم. كاریگەری ئەوەی لەسەرم هەبوو، كە كانیاوی شیعر دووبارە لەدەروونی مندا سەرهەڵداتەوە. ئێســـتاش بەمامۆســـتای خۆمـــی دەزانـــم، زۆر بوێربوو، لەســـەردەمی بەعس خەڵك واسیتەی دەكـــرد بچێتـــە پەیمانگای قەزایـــی، ئەو رەفزی دەكرد، نەیدەویســـت خزمەت بەوان بكات. بۆیە هەمیشـــە ئەویان لەڕیزی ئۆپۆزســـیۆن دادەنا. لەزۆر شتدا پێشەنگ بوو. تا لێرەبوو ئاگام لێی هەبوو، ئێســـتا لەســـلێمانییە، لەوێ بەیەكجاری

كرایەوە.ئـــەو بگەڕێیتـــەوە ئێســـتا ئەگـــەر سەردەمەی كە لەئامادەیی دەرچووی، دەبیتەوە

بە حاكم؟عەبدولباســـت فەرهادی: هەرگیز، چونكە من ئارەزووم لەدنیای ناسكی شیعرە، نەك بڕیاردان لەسەر تاوانباران. هەر لەبەرئەوەشە من ئێستا توشی نەخۆشـــی شەكرە بووم. ژانی بڕیاردان ســـەختترە. منداڵبـــوون لەژانـــی دادوەر الی هەركەسێ بێتە دادگا دادوەر دەبێ بەپێی یاسا مامەڵەی لەگەڵدابـــكات، زۆرجار كە قەزیەیەكی ناخۆشـــم هەبووە، شـــەوانە خەبـــەرم بۆتەوەو بیرم لێكردۆتەوە، كە ئایـــا ژینگەی تاوانبارەكە چەنـــد پاڵنەربـــووە بۆئەوەی ئەو كەســـە تاوان ئەنجامبـــدات، بڕیارەكەی مـــن چەند كاریگەری

هەموو دۆســـت و بـــرادەرەم هەمووی خەڵتانی خوێنن، من كە دادوەر بووم نەمدەزانی چیبكەم، هەرچۆنێـــك بێـــت داوامـــان كرد، زوو دەســـت بەســـەر كامیراكاندا بگیرێت. ئەوەبوو ســـەری خۆكوژەكەمان دۆزییەوە. لەســـەردەمی بەعس، دەیانگـــوت كۆمەڵێك ژنـــی جێژنیكان بەتۆمەتی دەرۆزەكـــردن گیراون، ئـــەوان لێقەوماو بوون نەك دەرۆزەكەر، بۆیە دەســـتبەجێ دەچووم و دەمگوت ئەوانە سواڵكەرنین و یارمەتیم دەدان تا ئازاد دەكران. روداوێكی دیكەی زۆر ناخۆش ئەوەیـــە، ماوەیـــەك لەكۆلێژی یاســـاو رامیاری هەولێـــر مامۆســـتابووم، رۆژێـــك قوتابییەكـــی خـــۆم وەك تاوانبار لەدادگا هاتە بەردەمم، زۆر كاریگەربوو لەســـەرم. ئەوەبـــوو داوام كرد، كە من ئـــەو قەزیەیە نەبینـــم، دادوەر مافی ئەوەی هەیـــە. هەشـــبووە مەالیان هێناوەتـــە دادگا، پێم

ناخۆشبووە، چونكە باوكم مەال بوو. ئایـــا كەســـایەتی باوكـــت پەیوەنـــدی كۆمەاڵیەتییەكانتـــەوە پەیوەندییـــە بەفراوانـــی

هەیە؟

عەبدولباست فەرهادی: بەڵێ. من پەروەردەی حوجـــرەی مزگەوتـــم، بابمـــم بینیـــوە، كە چۆن خەڵكـــی لێكۆبۆتەوەو مەرجەعـــی خەڵك بووە، منیش تێكەڵ بووم و بەهەمان شـــێوە ویستومە بەتەنگ خەڵكەوە بم، رەنگە كەســـانی دیكە ئەو

هەلومەرجەی خزمەتیان بۆنەڕەخسابێت. لەماڵـــی ئێـــوەدا جیـــاكاری رەگەزی

هەبوو؟ بەتایبەت كە ماڵە مەال بوون.عەبدولباســـت فەرهـــادی: نەخێـــر پێنج براو هەشـــت خوشـــكم هەیـــە، هەموو خوشـــكەكانم مامۆســـتای هەیـــە خوشـــكم خوێنـــدەوارن،

زانكۆیە. چ رووداوێك لەماوەی كاركردنتدا بۆ

تۆ سەرنجڕاكێش بوو؟عەبدولباســـت فەرهادی: رۆژێك كەســـێكیان هێنـــا دزی لەمزگـــەوت كردبـــوو، ســـەعاتێكی دزیبوو، دادوەر لێی پرسی شەرم ناكەی لەماڵی خـــوا دزی دەكەی؟ پیاوەكە گوتـــی بۆ جەنابت محامـــی خوای؟ خوا بۆخـــۆی دەزانی من حاڵم چۆنـــە؟ من لەماڵی خوا دزیـــم كردووە، هاتبامە ماڵی تـــۆ دوو گوللەت لێدەدام دەتكوشـــتم، كێ دەڵـــێ خـــوا لێم خۆشـــنابێ، چونكە ئـــەو ئاگای

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره 218 2014/2/8 43

كـۆمـەاڵیـەتی

لەحاڵـــی منـــە و دەزانێ بۆچی دزیـــم كردووە، حاكمەكە دەســـتی بەپێكەنین كرد و بەكەفالەت كـــە كێشـــەیەكم كـــرد. زۆرجاریـــش ئـــازادی چارەســـەر كردووە، نەمهێشـــتووە كارەســـات و جیابوونـــەوەی لێبكەوێتـــەوە زۆر دڵخۆشـــی

كردووم. تۆ سااڵنێكی زۆرە لەدادگا كاردەكەی، كێشـــە كۆمەاڵیەتییـــەكان ئێســـتا زیاتـــرن یان

جاران؟كێشـــەی ئێســـتا فەرهـــادی: عەبدولباســـت مـــن بـــەڕای لەجـــاران زیاتـــرە، كۆمەاڵیەتـــی تەكنەلۆژیا لەوەدا پشـــكی شێری بەردەكەوێت. دراماكان بەبێ سانســـۆر پەخشدەكرێن. جاران شتێك هەبوو بەناوی شەرم و حەیا، ئێستا ئەو شەرم و حەیایە نەماوە. شەرم و حەیا ئەوكاتە رێزگرتنـــی منداڵ بوو لەدایـــك و باوك، بچوك بـــوو لەگەورە، رێـــزی تەلەبە بوو لەمامۆســـتا. ژن و مێـــرد جـــۆرە رێزێك لەنێوانیـــادا هەبوو. كوڕ درۆی لەگەڵ بابیـــدا نەدەكرد، ژن و مێرد متمانەیـــان بەیەكتربوو. رۆژێـــك رەمەزان بوو چوومە فڕنەكەی الی ماڵی خۆمان، سەیرم كرد ئەو هەموو پیاوە چاوەڕێی نانن، سەالمم كردو گوتم كاك ســـەردار ژنی هەموومان بەقوربانت بێ، هەندێ لەپیاوەكان پێیان ناخۆشـــبوو، گوتم بـــۆ لەدڵتان گرانـــە؟ جاران دایكمان هەڵدەســـتا نانـــی دەكـــردو ئامـــادەی دەكرد، ئینجـــا بانگی پیاوەكانـــی دەكـــرد هەســـتن نان بخـــۆن، بەاڵم پـــرس چارەنوسســـازەكان كارە لەهەمـــوو و را بـــەژن دەكـــرا. لـــەدوكان بوومـــە، كاتێـــك معامەلەیەكی قورس هەبووە، كابرای دوكاندار گوتویەتی روخســـەتێكم بدەنێ، تـــا دەڕۆمەوە ماڵێ پرس و رای ژنەكەم وەردەگرم، ئامادەیی نەبـــوو خیانـــەت لەژنەكەی بكات، بەاڵم ئێســـتا نـــان بـــۆ ژنەكانمـــان دەبەینـــەوەو ئامادەشـــی دەكەین بەترسەوە بانگی دەكەین، ئەرێ نایەی نانەكـــەت بخۆی؟ لەگەڵ ئەوەشـــدا ئامادەییمان هەیـــە خیانەتی لێبكەین و لەپاڵ ئەو، دوو ســـێ پەیوەندیمـــان هەبێت. ئـــەو كاتە قەدری ئافرەت زۆر زیاتربـــوو. ئافـــرەت ســـەنگ و رێزی زۆر

زیاتربوو. جگـــە لـــەو بەهرانـــەی باســـت كـــرد

ئارەزووی دیكەیشت هەیە؟عەبدولباست فەرهادی: زۆر حەزم لەقەڵەمی پاندانە، قەڵەمم هەیە ســـەد و پەنجا ساڵە، وەك ماركەكانـــی مۆنتـــی بـــالك، پاركـــەر، شـــیڤەر، ئـــۆرۆرا، ئەو ماركە عالەمیانـــە زۆر ئارەزووم بوون. هەر پارەیەكم پەیا كردبا بەقەڵەمم دەدا.كاتـــی ئابڵوقـــە ئابورییەكە، ســـێتێك قەڵەمی مۆنتی بالكم هەبوو، عەیار چواردەی ئەڵمانییە، ئەوكات دوانـــزە وەرەقەیان دامێ، كە زۆر بوو ســـەیارەیەكی پێدەهات، بەاڵم نەمفرۆشت. یەك

جانتا قەڵەمم هەیە، زۆرم خۆشدەوێن.

ژماره 218 2014/2/8 43

44 ژماره 218 2014/2/8

كـۆمـەاڵیـەتی

بەگوێرەی لێكۆڵینەوەكان لەباكووری هـــەزار 180 بـــە نزیـــك كوردســـتان بووكی ســـاوا هەن، كـــە تەمەنیان لەژێر بەگوێـــرەی بـــەاڵم ســـاڵیەوەیە، 15دەزگاكانـــی ژنـــان ئەم ژمارەیە راســـت نییە و راســـتییەكەی ئەوەیە كە لەســـێ بـــووك یەكیـــان ســـاوایە. ئـــەو كچانەی كـــە دەبێ بـــە بووكەڵەكان یـــاری بكەن، زەواجیش وەكو یارییەك دەبینن و ئەم

چارەنووســـیان لەكۆتـــــــاییدا یارییەش رەشدەكات.

پێش چەند رۆژێك مندالێكی 14 سااڵن بەناوی قەدەر ئەرتەن لەشـــاری سێرتی باكووری كوردستان بەمردوویی لەناو ماڵەكەیدا دۆزرایەوە. ئەمە رســـتەیەكی ریزكراوە، بەاڵم كاتێك مرۆڤ ســـەیری پرسەكە دەكات، ئەوە دەبینین قەدەر كە بووكێكی منداڵە، بۆخۆی دایكی منداڵێكی ســـاوایە. مانگێـــگ پێـــش ئـــەوەی خۆی بكوژێ، منداڵێكی حـــەوت مانگی هێنایە

دنیـــاوە. بەگوێـــرەی ئـــەو دەنگۆیانـــەی زاوزێیـــە ئـــەم دوای مانگێـــگ هـــەن، ســـایكۆلۆژیای قەدەر تێكچـــووە. قەدەر لـــە رۆژی 12/ی مانگـــی رابردوو لەناو ماڵەكەی خۆیدا بەمردوویی دۆزرایەوە، كە لەبـــەر جەستەیشـــیدا دەمانچەیەكی بینرایـــەوە. بەپێی قســـەكانی خەزووری قەدەر بەم دەمانچەیە خۆی كوشـــتبوو. ئێستا هەمووالیەك بیر لەوە دەكەنەوە، كـــە ئایا قـــەدەر خۆی خۆی كوشـــتووە یاخـــود بەدەســـتی یـــەك لەبنەماڵـــەكان

بووكە ساواكان

دالر دەكاك ــ ئامەد

زامێكی كۆمەاڵیەتی لە باكوور

ژماره 218 2014/2/8 45

كـۆمـەاڵیـەتی

كـــوژراوە. بـــەاڵم گریمان قـــەدەر خۆی خۆیشـــی كوشـــتبێت، ئایا ئەمـــە دەبێتە بەربەســـت بۆ ئەوەی مرۆڤ نەپرســـێ داخۆ ئەو هۆكارانە چین كە قەدەر خۆی پێكوشتووە. ئێمە ئەم پرسیارەمان كردو وەاڵمەكەیشـــی ئەم زامە كۆمەاڵیەتیەی لێكەوتـــەوە، كـــە بـــە "بووكە ســـاواكان" ناســـراوە. چونكە قـــەدەر لەتەمەنی 12 سااڵنەوە بەشوو درابوو. لە 13 سااڵندا بـــوو بەدایك و لە 14 سااڵنیشـــدا گیانی

لەدەستدا.

لەنـــاو هەر ســـێ ژنانـــدا یەكیان لە تەمەنی منداڵیدا بەشوودەدرێت

ناوەندی ژنانی ئامەد )كامەر(، لەسەر رەوشی ژنان لەباكووری كوردستان لە 23 شاردا )سەمسۆر، ئاگری، ئەردەخان، باتمان، چەولك، بەدلیس، ئامەد، خارپێت، ئەرزنگان، ئەرزۆم، دیلۆك، جۆلەمێرگ، ئیدیر، قـــەرس، كلس، مەڵەتـــی، مێردین، مووش، ســـێرت، رها، شـــرنەخ، دێرسیم ئەنجامـــداوە. راپرســـییەكی وان( و ســـەیر ئەنجامـــی راپرســـییەدا لـــەم

دەركەوتوون. بەگوێرەی ئەم راپرســـییە كە بەبەشـــداری 164 هەزار و 581 ژندا ئەنجامدراوە، ئەو راستییە دەركەوت كە لەباكووری كوردســـتان لەناو هەر سێ ژناندا یەكیان لـــە مندڵیەوە لەخوارووی 15 ساڵیەوە بەشـــوودراوە واتە بووكی ســـاوان!. بەگوێـــرەی ئەم راپرســـیە لەم 10 ســـاڵەی دواییـــدا 54 منـــداڵ )لەژێـــر 12 ساڵیەوە بەشـــوودراون( 2 هەزار و 217 منداڵیش لەتەمەنی 13 - 15 ساڵیدا بەشـــوودراون. 4 هەزار و 711 منداڵیش

46 ژماره 218 2014/2/8

كـۆمـەاڵیـەتی

ســـاڵیدا 17 -16 لەتەمەنـــی منداڵیـــش نەباهـــەت بەشـــوودراون. بەزۆرەكـــی ئاككـــۆچ بەڕێوەبەری كامەر، بە)ســـڤیل(ی راگەیانـــد بووكە ســـاواكان لەكاتێكدا رووداوێـــك ئـــەوەی قـــەدەر دەقەومـــێ، دەخرێنـــە باســـەوەو گوتـــی "بەڕاســـتی لەهەموو الیەكی توركیا ئەم پرسە هەیە. بـــەاڵم لەبەرئـــەوەی دەزگاكانـــی ژنـــان لەكوردستان زیاترن و بۆیان هەیە لەسەر رەوشـــی ژنانـــی لێبكۆڵنەوە، ئـــەوە ئەم رووداوانە رۆشندەبنەوە. ئەم رووداوانە رایگشتیش رۆشـــندەبنەوەو سەرەنجام

بەزویی بە شتەكان دەزانێت". "یەكەم سەبەب میراتە"

نەباهـــەت قســـەكانی بەگوێـــرەی ئاككۆچ لەكوردســـتان لەبەرئەوەی ژنان بۆیـــان نییـــە بەزمانـــی دایـــك خزمەتی تەندروســـتی و پەروەردەیـــی وەربگرن، ئـــەوە بـــەرەوڕووی رەوشـــێكی خـــراپ دەبنـــەوە. ئەو دەڵێت "بـــەڕای من كورد بـــۆ ئـــەوەی مـــاڵ و مڵكیـــان نەكەوێتـــە دەســـت بێگانەكان، ئەوە كچەكانیان هەر لەتەمەنی ســـاوایەتیەوە بەشـــوودەدەن. كاتێك مرۆڤ ســـەیری بووكە ساواكان دەكات، تومەس گشـــتیان بەخزمەكانیان كـــە كچانـــەی ئـــەو بەشـــوودراون. لەهەڕەتـــی 12 – 13 ســـاڵیەوە بەشـــوو دەدرێـــن، هێشـــتا نازانن هاوســـەرگیری چییە. بێئەوەی ئاگایان لەڕاســـتی خۆیان هەبێت، منداڵیان پێدەخەنەوە. لەهەڕەتی ســـاوایەتییەوە دەبنـــە دایكی ســـاوایان. واتە هەموو ژیانیان لەســـەر رازیكردنی

مێردەكانیان بنیاتدەنێن". "من پێمدەگوت باوكە"

پرســـەكانی لێكۆڵینـــەوەی ناوەنـــدی ژنانی ســـەر بەشـــارەوانی گەورەشاری ئامەد )دیكاسەم(، راپرسیەكی لەگەڵ 300 ژن ئەنجامدا كە لەهەڕەتی ساوایەتیەوە بەشوو دراون. لەم راپرسیەوە دەركەوت كە رەوشـــی ژنـــان لە ئامەدیـــش گەلێك خراپە. ئـــەو ژنانەی كە لەم راپرســـیەدا بەشـــداربوون، رایانگەیانـــد كـــە كاتێـــك بوونەتـــە بـــووك، لـــە 15 ســـاڵ بچوكتر بوون. لـــەو ژنانە یەكیان بـــۆ دەربرینی رەوشی خۆی زاراوەی "بووكە بارانە"ی بەكارهێنـــا. بەگوێرەی ئەم راپرســـییەی دیكســـام ئـــەو ژنانەی كە پێـــش تەمەنی 15 ساڵیانەوە بەشـــوودراون، لەناویاندا تەنهـــا 12% یـــان خوێنـــدن و نوســـینیان هەیە. رێژەی خوشـــك و براكانیشیان نۆ كـــەس و لە 9 كـــەس زیاترن. بەگوێرەی ئەم سەرچاوەیە ئەوانەی كە وەاڵمی ئەم راپرسیەیان داوەتەوە رایانگەیاندووە كە 45% لەبەر مەســـەلەی نەخت )شیربایی( شوویان كردووە. ئەو ژنانەی بەشداری راپرســـییەكە بوون، سەبارەت بەشەوی یەكەمی هاوسەرگیریانەوە ئاوا دەدوێن "كاتێك من شـــوومكرد 12 سااڵن بووم. شـــەوی یەكەمـــی ئـــەم زەواجـــە منیان بردۆتـــە نەخۆشـــخانە". "ئەو 70 ســـااڵن بـــوو، منیـــش تەنها 13 ســـااڵن بـــووم". منیـــش وەكـــو منداڵەكانـــی پێمدەگـــوت "باوكـــە – باڤۆ". كاتێك بەشـــوویان دام

هێشتا مەمكم نەكردبوو".

46 ژماره 218 2014/2/8

ژماره 218 2014/2/8 47

كـۆمـەاڵیـەتی

ئافرەتێك گوتی، ماوەی ســـاڵێك زیاترە بەهۆی كێشـــەیەكی كۆمەاڵیەتییەوە لـــە دەرەوەی دادگا تەاڵقدراوم، هەرچەندە من دوورونزیك ئاگاداری هیچ نەبووم نەخەتای منیش بوو، باوكم بە وەكالەتی من هەمووشـــتێكی بڕیاردابـــوو، لەماڵەوە بەمنیان

مۆركرد كە رازیم لەوپیاوە جیاببمەوە.ئەو كاتە كەس باســـی منداڵی لەگەڵ نەكردم، منیش شـــڵەژابووم. لە داگا تەنیا لێیان پرســـیم كە لە ماڵ و مافەكانـــی خـــۆم خۆشـــبووم، منیش لەســـەر بڕیاری

باوكم گوتم بەڵێ.هێناوەتـــەوە، ژنـــی منداڵەكانـــم باوكـــی ئێســـتا منداڵەكانیش هەر الی ئەوانن. كوڕەكەم گەورە بووەو هەواڵی بۆ ناردوم كە با ماڵێك دابنێین و پێكەوە بژین، بـــەاڵم باوكم بەهیچ جۆرێـــك رازی نییە داوای بینینی منداڵەكانـــم بكـــەم یان لە گەڵیان بژیم، ویســـتی من و منداڵەكانـــم ئەوەیـــە كە بەیەكـــەوە خانویەك بگرین و

بەیەكەوە بین. ئێمە بانگـــی منداڵەكان و ئافرەتەكـــەو باوكیمان كرد، كاتێك قسەمان لەگەڵ منداڵەكانی كرد، منداڵەكان و باوكی منداڵەكانیش بـــەوە رازی بـــوون، كـــە بڕۆنـــەوە الی دایكیان، بـــەاڵم باوكی ئافرەتەكـــە رازی نەبوو، گوتی كاتی خۆی لە دادگا كچەكەم لە مافی بەخێوكردنی منداڵەكانی خۆشـــببوە، ئێمە پێمان راگەیاند كـــە دەكـــرێ دایك یـــان باوك لە مافـــە داراییـــەكان خۆش بن، بـــەاڵم مافـــی بەخێوكـــردن یان بینینـــی منداڵ لێ خۆشـــبون و تەنازولكردنی نییە. بۆیە هەركاتێك دایك و منداڵەكان بیانەوێت

دەتوانن بە رەزامەندی دادگا یان هەردووال منداڵەكان ببینن. دوای رێنمایـــی باوكـــی كچەكەش رازی كرا كـــە رێگە بدات كچەكـــەی منداڵەكانـــی وەربگرێتـــەوەو لـــە نزیك ماڵـــی باوكی

دانیشێت. ئەگەر بۆیاسای ژمارە 8ی ساڵی 2001 ی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی بگەڕێنەوە، لە ماددەی 2بڕگەی 4دا هاتووە، بڕینـــی پەیوەنـــدی كۆمەاڵیەتـــی "صلة االرحام" بـــە جۆرێك لە جۆرەكان بـــە توندوتیژی دانـــراوە، ئەنجامدانی بەپێی ماددەی 7 لەهەمان یاســـادا ســـزای بـــۆ دانراوە هاتووە " هەركەســـێك توندوتیژی خێزانی ئەنجامبدات ســـزای بەندكردن دەیگرێتەوە بۆ ماوەیەك كە لە شەشـــە مانگ كەمترنەبێت و لە ســـێ ســـاڵ زیاترنەبێت. بە پێبژاردن كە لە یەك ملیۆن دینار كەمترنەبێت و لە پێنج ملیۆن دینار زیاترنەبێت. یان بەیەكێك لەم دووسزایە". *بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان

تەنازول لە منداڵ ناكرێ

* درلقا

دوەب

عمۆ

یلەژ

دۆسیەكانی توندوتیژی "بووك نین خزمەتكارن"مامۆســــتای زانكۆی دیجلــــە كە لەهەمان كاتــــدا یاریــــدەدەری راگری دیجلەیشــــە، د. ئایتەكین سیر، سەبارەت بەبووكە ساواكان زانیاری باسیان بە)سڤیل( بەخشی. ئەو دەڵێ "بووكە ســــاواكان زۆر زووتر بەرەوڕووی توندوتیــــژی دەبنــــەوەو نــــەك وەكو بووك وەكــــو خزمەتــــكار بەشــــوو دەدرێن. ســــیر دەڵێت "راستییەكەیشی بنەماڵەكان بۆ ئەوەی كاری ماڵەوەیان پێ ئەنجامبدەن، ئەم كچانە نەك وەكــــو بووك بەڵكو وەكــــو خزمەتكار دەیانهێننــــە پێشــــەوە. خەســــووەكانیش بــــۆ كاروبــــاری ماڵــــەوە، پاكوخاوێنی، خواردن، شوشــــتنی جلوبەرگان و كاربــــاری كابانی ئەم بووكانــــە داوادەكەن. لەبەر ئەوەی ئەم كچانەیــــش لەتەمەنی منداڵیدا شــــوودەكەن، ئەوە ناتوانن خۆیان لەبەرانبەر توندوتیژی بپارێــــزن. گەلێــــك جاران لەناو ماڵەوەشــــدا مێردەكانیــــان دەســــتدرێژی رووبــــەڕووی دەبنــــەوە. مامۆســــتا ئایتــــەن ســــیر دەلێــــت "بووكە ســــاواكان دواتر بەرەڕووی گەلێك نەخۆشــــی دەبنــــەوە". ئەو پێــــی وایە "بەپێی زانست كچێكی 12 سااڵن ناتوانێ دووگیان ببێت. بەاڵم لەبەرئەوەی ئەم مندااڵنە گەلێك منــــداڵ دەخەنەوە، ئــــەوە دووچاری گەلێك نەخۆشــــی دەبــــن. ئەوانــــە رۆژ نییە خۆیان نەگەیەنیە نەخۆشخانەكان. رۆژێك سەریان دێشێ، رۆژێك پشتیان دێشێ و رۆژێكێش الیەكی لەشیان دێشــــێت. بەاڵم راستیەكەی ئەمــــە نەخۆشــــییەكی ســــایكۆلۆژییەو هیچ شــــوێنێكیان نایەشێت. هۆكاری ئەمەیش بۆ

بەشوودان بەساوایەتی دەگەڕێتەوە. دەبێ مەالكان فێربكرێن

بەگوێــــرەی دەروونناس ئایتەكین ســــیر، بــــۆ ئەوەی رێ لــــە بەشــــوودانی بەمنداڵی بگیــــرێ و ســــاوای بچوك بەشــــوونەدرێ، كــــە مارەیــــان ئــــەو مەالیانــــەی پێویســــتە دەكەن، باربهێنرێن. پێویســــتە پێشنیارێكیان پێبكرێت "بەپێی دەســــتوری توركیا كەسێك بــــۆ زەواج، دەتوانێ لەتەمەنی 16 ســــاڵیەوە زەواج بــــكات. ئــــەم زەواجەش ســــەرەنجام بەدەستوری باوك و دایكی ئەنجامدەدرێن. هــــەر مەالیەك كە ئەم كچانــــە مارە دەكەن، دەبێ پێش هاوسەرگیری ناسنامەی فەرمی بخوازن. ئەگەر هاتوو ناســــنامەی سەرەكی زەواج نەبوو، پێویستە مارەیان نەبڕن. ئەو مەالیانەی كــــە گوێ نادەن و مارەی ئەمانە

دەبڕن، دەبێ سزابدرێن".

ژماره 218 2014/2/8 47

48 ژماره 218 2014/2/8

كـۆمـەاڵیـەتی

الڤیـــن، قوتابـــی زانكۆیـــە. تەمەنـــی 23 لەگەڕەكەكانـــی یەكێـــك ســـاڵە. خەڵكـــی شـــاری هەولێرە. وەك خۆی باسیدەكات ماوەی 10 رۆژە توشـــی كێشەیەك بووە، كـــە راوێژی بە بنكەیەكی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونـــەوەی توندوتیـــژی دژ بـــە ئافرەتانیـــش كـــردووە، بـــۆ چارەســـەری كێشەكەی، بەاڵم بەر لەهەرشتێ گلەیی لە

خۆشباوەڕی خۆی دەكات. ئـــەو كچە ســـەبارەت بە كێشـــەكەی بە ســـڤیلی گوت "ماوەی چوار مانگە زیاترە ئادێكم بۆهـــات وێنەی كچێكـــی پێوەبوو، وێنەكـــەش لەوەدەچوو خەڵكـــی ئێرەبێت، بۆیـــە منیش قبوڵم كـــردو بووینە هاوڕێ. چەندینجـــار بەیەكەوە چاتمـــان كردووە، هەتـــا درەنگانی شـــەو جۆرەهـــا بابەتمان باســـكردووە، بێئـــاگا و بێگومـــان بـــووم

لەهەر شتێكی نا ئاسایی". بەپێی قســـەكانی الڤیـــن، دوای ئەوەی متمانەی زۆری بەو كەسە پەیداكردووە و زۆر كێشەیان بۆ یەكتر باسكردووە، هەتا وای لێهاتووە لە كاتـــی بێتاقەتیدا نامەیان

بۆ یەكتر بەجێهێشتووە. الڤیـــن دەڵێـــت "ماوەیـــەك بـــوو داوام لێكـــرد، كە با بـــە ڤیدیۆ چات یەكتر ببینین و دواتریش لە شوێنێك رووبەروو یەكتر دەبینیـــن، چونكـــە بەالمـــەوە هاوڕێیەكی

زۆر دڵســـۆز و تێگەیشتوو بوو، زۆرجار ئامۆژگاری دەكردم و رێگاچارەی هەندێ شتیشی بۆداناوم، بەاڵم ئەو دوایدەخست و دەیگـــوت كاتـــم نییـــە، یـــان منداڵەكـــەم نەخۆشـــە، یانیش لەبەر مێردەكەم جارێ

نامەوێ ڤیدیۆ بكەمەوە". ئەو كچـــە، روونیدەكاتـــەوە كاتێك ئەو رەتدەكـــردەوە، ڤیدیۆچـــات بـــە بینینـــی بـــەاڵم دەبـــوو، الدروســـت گومانێكـــی بیانووەكانی بـــە مەعقول دەهاتە بەرچاو،

بۆیە لەبیری دەكرد. الڤین كە ئێســـتا بەهۆی ئەو هاوڕێ بە كچ ناسراوەی كێشەیەكی بۆ دروستبووە و ترســـێكی زۆری ال پەیدا كردووە گوتی "شـــەوێك زۆر ئیســـرارم كرد كـــە ڤیدیۆ بكاتـــەوە، خـــۆ ئێمـــە هـــەردووال كچین و زۆریش متمانەمان بەیەكترە، ئەگەر یەكتر نەبینین ئیتر كۆتایی بەهاوڕێیەتییەكەمان

دێنین".بەپێی قسەكانی ئەو كچە قوتابییە دوای ئەوە هاوڕێكەی ڤیدیۆی كردۆتەوە، بەاڵم نەیهێشتووە وێنەی خۆی دەرچێت و هەر بەنوســـینیش قســـەی كـــردووە، بۆیە ئەو كەوتۆتە گومانێكی زۆرەوەو ترســـێكی ال دروســـتبووە. الڤین گوتیشـــی "كاتێك من ڤیدیـــۆم كردەوە ئـــەو نەیكـــردەوەو تەنیا بەنوسین قسەی كردووە، ئەوا راستەوخۆ پێمگـــوت، كە تۆ لەچی دەترســـێی ناتەوێ قســـەم لەگەڵ بكەی، كاتێـــك ناچارم كرد

قســـەی كرد، دەنگی پیاو بوو بەوە توشی شۆك بووم".

لـــە گێڕانەوەكەی الڤیـــن بەردەوامبوو و گوتـــی، "دوای ئـــەوە منیـــش ڤیدیۆكەم داخســـت و بەنوســـین كۆمەڵێـــك قســـەم پێگـــوت، ئەو دەیویســـت هێمنـــم بكاتەوە، بەتایبـــەت توڕەبـــووم زۆر مـــن بـــەاڵم كـــە كۆمەڵێـــك نهێنیـــم ال دركاندبـــوو. بۆ ســـبەینێ مســـجێكی بۆ مۆبایلەكەم نارد، چونكـــە پێشـــتریش ژمـــارەی مۆبایلمـــان گۆڕیبـــۆوە، بەاڵم تەنیا بە نامە قســـەمان بوكەكـــەت فەیـــس نوســـیبوی دەكـــرد، بكـــەوە، كە كردمـــەوە وێنـــەی خۆمی بۆ

دوای پێنج مانگ هاوڕێیەتی كوڕ دەرچوو

بەهره حەمەڕەش

ژماره 218 2014/2/8 49

كـۆمـەاڵیـەتی

ناردبوومەوە، كە شەو لەكاتی كردنەوەی ڤیدیۆكەمەوە كردبوویەوە، ئەو رەفتارەی ئەوەندەی تر سەرسامی كردم، هەروەها هەڕەشەی كردبوو ئەگەر بەردەوام نەبم لە هاوڕێیەتی ئەوا بـــە دڵنیاییەوە وێنەكە

بۆ براكانم دەنێرێتەوە".الڤین ئێســـتا كە راوێژی بـــە بنكەیەكی بەرەنگاربوونـــەوەی توندوتیژی كردووە، پێیانگوتووە، كە ئەوان لێكۆڵینەوە دەكەن، بەاڵم دۆزینەوەیان زۆر ئەستەمە، چونكە ئەوانـــە هەرجـــارەی بە الپەڕەیەك قســـە دەكەن و لەوانەیە ســـبەی ئـــەو الپەڕەیە

دابخەن و بە الپەڕەیەكی تر بێنە خەت.

بەڕێوەبەرایەتـــی بەڕێوەبـــەری دژبـــە توندوتیـــژی بەرەنگاربوونـــەوەی ئافرەتان سەبارەت بە كێشەی الڤین گوتی "یاســـای خراپ بەكارهێنانـــی ئامێرەكانی پەیوەندیمـــان هەیـــە، بەپێـــی ئەو یاســـایە هەركەســـێك وێنـــەی فۆتـــۆ، یـــان وێنەی جواڵ یان دەنگ باڵوبكاتەوە، ئەوا ســـزای پێبژاردنـــی پـــارەو بەندكردنیشـــی هەیە، بەاڵم پێویســـتە گەنجان لەوە ئاگادار بن، تا لە ناسینی كەسێك دڵنیانەبنەوە ڤیدیۆی بۆنەكەنـــەوە، یانیـــش نەبـــن بـــە هاوڕێی، چونكە دۆزینەوەیان زۆر ئەستەمە، كەس هەبووە هەرجـــارەو بەكۆمپیوتەرێك یان

الپەڕەیەیكـــی جیـــاواز، یانیـــش خەتێكـــی ئینتەرنێـتـــی جیاواز قســـەدەكات، ئێمەش دەزگایەكی تایبەتمان نییە، بۆ دۆزینەوەی لەهەمـــوو بـــەاڵم كەســـانە، ئەمجـــۆرە

حاڵەتێكدا با كچە داوا تۆماربكات". جەختـــی ژیلەمـــۆ رائیـــد هەروەهـــا لـــەوەش كـــردەوە، كە كەیســـیش هەبووە زۆر لێكۆڵینەوەیەكـــی و گـــەڕان دوای دۆزراوەتەوە، بەاڵم خۆپاراستن و وریایی لە دروستكردنی پەیوەندییەكان لەهەموو ئەو رێوشـــوێنانە ئاســـانترە، بـــا گەنجان ئاگاداری خۆیان بن و بۆ ئەوەی كەسانی

خراپ نەیانخەنە داوەوە.

50 ژماره 218 2014/2/8

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

لە لێكۆڵینەوەیەكدا لەواڵتی بەریتانیا پزیشـــكان رایانگەیاند، ئەگەر رۆژانە بۆ ماوەی 25 خولەك تیشـــكی خۆر لە جەســـتە بدات، دەبێتە هۆی دابەزینی فشـــاری خوێن، ئەمەش وادەكات ئەگـــەری توشـــبوون بەنەخۆشـــیەكانی دڵ و جەڵتـــەی دڵ و جەڵتەی مێشـــك كەمبێتەوە. بەركەوتنی تیشـــكی خۆر رێژەی یەكەم ئۆكســـیدی كاربۆن لەلەشـــدا زیـــاد دەكات، كە ئەمەش وادەكات دەمارەكانی خوێن بكشێن و دەشبێتە هۆی دابەزینی فشاری خوێن و كەمكردنەوەی ئەگەری توشبوون بە جەڵتە.

دەشێ لەناكاولەچەند چركەیەدا هەستی بیستن لەدەست بدەیت و گوێـــت لە هیچ نەبێت، بەبێ ئەوەی پێشـــتر گوێچكەكانت ئازاری هەبووبێت یان نەخۆشـــیەكی گوێچكەت هەبوبێت. پزیشكی پسپۆر )میشـــێل دینگ( لە نەخۆشیەكانی قورگ و لوت و گوێ لە ئەڵمانیا روونیكردەوە، هـــۆكاری روودانی ئەو دیاریدەیـــە دەگەڕێتەوە بۆ بوونی پەســـتان لەســـەر دەمارە هەســـتیەكانی ناوەوەی گوێچگە، یاخـــود بەرزبوونـــەوەی فشـــاری خوێـــن و شـــەكرە و چـــەوری كۆلیسترۆڵ و چەوریەكانی تر و فشاری دەروونی و بەسااڵچوون، هەروەهـــا رێژەی توشـــبوونی ئەو نەخۆشـــیە 1% و دەبێ لەكاتی توشبوون بەو حاڵەتە راستەوخۆ سەردانی پزیشكی پسپۆر بكەیت و ئەگـــەری چاكبونەوەش 40%ە، ئەگـــەر هاتوو لەماوەی 3 رۆژی یەكەمدا چارەسەر وەربگرێت، بەپێچەوانەشەوە گوێ پێنەدان بەو

دیاریدەیە دەبێتە هۆی لەدەستدانی هەستی بیستن و كەڕبوون.

هەموومـــان حەزدەكەیـــن لەش و الرێكی رێـــك و دەموچاوێكی رێك و ئاســـاییمان هەبێـــت و جوان دەركەوین، ئەوەش ئاســـاییە، بـــەاڵم ئەگـــەر زیـــاد لەپێویســـت خوبگریـــن بـــە دەركەوتنی لەش ودەموچاومـــان و بەردەوام بیر لەوەبكەینەوە، ئەوە نەخۆشـــیەكی دەرونیە و پێویستی بەچارەسەرە. بەپێی راپۆرتێك كە لە گۆڤاری )صحتك( باڵو كراوەتەوە، باس لەو نەخۆشیە دەكات و دەڵێت ئەو كەسانەی ئەو نەخۆشیەیان هەیە، هەمیشە هەست دەكەن ئەندامێكی جەســـتەیان تەواو نیە و پێویســـتی بە چاككردنـــە، بەتابیەت لێو و لوت و گوێچكە و چاویان، بەردەوام پەنا دەبەنەبەر نەشتەرگەری بۆچارەســـەركردنی. هەروەهـــا هۆیەكانی ئەم نەخۆشـــیە لەوانەیە بۆماوەیـــی بێت، یاخود بەهـــۆی گاڵتەپێكردن بێت لـــە ماڵەوە، یان لـــەدەرەوە، یـــان دواكەوتن بێت لە هاوســـەرگیری، كـــە پێیان وایە هۆیەكـــەی دەگەڕێتەوە بۆ جوانی. هەروەهـــا متمانە بەخۆنەبوون و نەخۆشـــیە دەروونیـــەكان ئەم نەخۆشـــیە دروســـت دەكەن. بۆ چارەســـەریش پێویستە نەخۆشەكە ســـەردانی پزیشكی دەروونی

بكات و چارەسەر وەربگرێت .

لیمـــۆ میوەیەكی بەتامە و دەرمانخانەیەكی سروشـــتیە بۆخۆی، چونكە سودەكانی زۆرن و تەندروستیت لەزۆر الوە باشتر دەكات، بۆیە خواردنی لیمۆ پێویستە و دەبێ لە هەموو ژەمەكانتدا هەبێت. لە دوایەمین لێكۆڵینەوەشـــدا دەركەوتوە لیمـــۆ دەمارەكانت بەهێز دەكات و خوێـــن و لەش لە پاشـــەڕۆ ژەهراویەكان پاك دەكاتەوە، بەمـــەش دەتپارێزێـــت لەنەخۆشـــی جەڵتەی دڵ و نەخۆشـــیەكانی دڵ. هەروەها لیمۆ ســـەرچاوەیەكی باشی پۆتاسیۆمە، كە بەرگری

لەشت بەهێزدەكات.لەباشیەكانی تری لیمۆ دەوڵەمەندە بە ڤیتامینەكانی B-C لەگەڵ كالسیۆم پۆتاسیۆم و ڕیبۆفالنین، كە وەك چارەسەرە بۆ نەخۆشی

ت پو ر سكە پێست( ئە لەژێر خوێنبەربوون )نەخۆشی بەیانیان لیمۆ خــواردنــی هــەروەهــا لەباشیەكانی جــگــەر. بــۆ باشە تریشی بۆ هەوكردنی قورگ و هەاڵمەت و سەرمابوون كۆلۆن و گــەدە برینی و سنگ نەخۆشیەكانی و وەك كۆكە و هەوكردنی ــــــــان ــــــــەك ســــــــی

بەسوودە.

خۆدانەبەر تیشكی خۆر لەنەخۆشی دڵ دەتپارێزێت

هۆی لەدەستدانی لەناكاوی هەستی بیستن

خوگرتن بەجوانیەوە حاڵتێكی دەرونیە پێویستی بە چارەسەرە

لیمۆ لەشت لە ژەهرەكان خاوێن دەكاتەوە

ژماره 218 2014/2/8 51

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

بـــۆ ئـــەوەی منداڵەكەت ســـەالمەت بێت لە خەوتنـــدا و خەوێكی تەندروســـتی هەبێت، پێویســـتە بزانێ بە چ شێوەك باشە بخەوێت. پزیشـــكان لەواڵتی ئەمریكا رایانگەیاند باشـــترین و ســـەالمەتترین جۆری خەوتن بۆ مندااڵن خەوتنە لەسەر پشت، بەتایبەت مندااڵنی شـــیرخۆر و خـــوار تەمەنی یەك ســـاڵی، چونكە بەمشـــێویە دوور دەبـــن لە ئەگـــەری كەوتنە ســـەردەم و خنكان، بۆیـــە دایكان پاش ئەوەی منداڵەكانیان لە باوەشیان دەخەوێنن، پێویستە لەسەر پشت بیخەنە ناوجێگـــە، هەندێك جاریش مناڵەكە رەتیدەكاتەوە لەســـەر پشـــت بخەوێت، بۆیە دەتوانن لەسەر تەنیشـــت بیانخەوێنن. بەاڵم پێویستە چاودێری بكرێت نەكا بكەوێتە سەرسك، كە ئەمە ئەگەری خنكانی زیاد دەكات و هەناســـەدانی قـــورس دەكات، هەركاتێكیش منداڵەكەت لەخەودا كەوتە سەر سك، پێویستە راستی بكەیتەوە و

بیخەیتە سەر پشت.

پزیشـــكانی بەریتانـــی لەلێكۆڵینەوەیەكـــدا بۆیـــان دەركەوتووە، ئـــەو كەســـانەی ئیـــش و كاریان بەشـــەوە، ئەگەری توشـــبوونیان بەنەخۆشی شەكرەو جەڵتەی دڵ و شێرپەنجە زۆرترە، هۆیەكەشی تێكچوونی كاتی خەوتن و خواردن و كاتی ئیســـراحەتە، هەروەها روونیانكردۆتەوە، كە دروســـتبوون و هەڵكەوتەی لەشـــی مرۆڤ وایە، كە دەبێت بەڕۆژ كار بكات و بەشـــەوانیش بخەوێت، ئەوە لە بوهێڵەكانی لەشـــی مرۆڤدا هەیە و لەگەڵیەتی لەدروســـتبوونیەوە. كاتێكیـــش بەشـــەوان ئیـــش دەكەی، واتـــە بەرنامەی لەشـــت تێك دەدەی، بەمەش كاتی ئیشكردنی هۆڕمۆنەكان و پلەی گەرمی لەش و چاالكی لەش و مێشـــك تێكدەچێت و دەبێتە هۆی دروستبوونی نەخۆشـــی شـــەكرە و قەڵەوی وچەند نەخۆشـــیەكی تـــر. هەروەها ئەگەری توشبوون بە جەڵتەی دڵ زیاد دەكات، هەربۆیەش كاتێك یەكێـــك ســـەفەر دەكات، یاخود شـــەوان ناخەوێـــت، میزاجی تێك دەچێت و هەســـت بەماندوبوونێكـــی زۆر دەكات، چونكە خانەكانی رێكخســـتنی كات و ئیش لەلەشـــدا لێیان دەشێوێت و ناتوانن وەك

خۆیان ئیشی لەش رێكبخەن.

مندااڵن چۆن بخەون باشە؟

ئیشكردنی شەوانە توشی شەكرە و جەڵتەی دڵت دەكات

ژماره 218 2014/2/8 51

52 ژماره 218 2014/2/8

وەرزی زستان و تەندروستی ئافرەت و منداڵ

هۆشیاری تەندروستیهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

خواوەنـــدی ئێمـــەدا، كوردســـتانی لـــە تـــەواوی وەرزی چـــوار پـــەروەردگار پێبەخشیوین بە یەكسانی، 3 مانگ زستان و 3 مانـــگ بەهـــار و 3 مانـــگ هاوین و 3

مانگ پایز.وەرزی زســـتان بە هەموو سەرما و با و باران و بەفربارینیـــەوە دیاری خواوەندە

بۆ هەموو گیانلەبەرێك.ئایـــا ژنانـــی كوردیـــش توانیویانـــە لـــەو سەردەمەدا سوود لەو خۆشیانە وەرگرن، وەك چـــۆن خـــاك و هـــەواو دارســـتان

سوودی لێوەردەگرن؟لـــە ئاســـمانی هەوراویـــەوە، ئـــەو ئـــاوە بـــە تـــەوژم دەبارێتـــە ســـەر دار و بەرد و خـــاك، هەمـــووی پـــاك دەكاتـــەوە لـــە هـــەوای ژەهـــراوی، كە بـــە تەكنەلۆجیای نـــوێ پەیدابووە، لـــە ئۆتۆمبێل و كارگە و چیمەنتۆی بیناسازی و ئەو تەپوتۆزەی لە خاكەوە هەڵدەســـتێ و بە دارستانەكانەوە دەنوســـێت. ئەگینا لە توانـــای ئادەمیزاددا نیـــە دارســـتان پـــاك بكاتـــەوە. بەهـــۆی ئەمەشەوە دارەكان دەچنە بواری نوستن

و پشوودان بۆ ماوەی 2-3 مانگ.ئافرەتانـــی كورد هەمیشـــە كۆڵەگەی ناو ماڵ بوونە، بۆ پاككردنەوەی دەوروبەری خۆیـــان، لەناو گەڕەكـــە میللیەكان هەموو كاتی ئافرەتان بۆ شوشتنی دەوروبەریانە، زۆرجار ســـۆندەی ئاو دەگرنە دەستیان، تەنانەت لە زستانانیشدا ئەو دەوروبەرەی پێدەشـــۆن، زۆرجار زێدەڕۆییش دەكەن

لە ئاو خەساركردندا. ئینجا بەو سەرمایە پێیەكانی لـــە ناو جوتێك نەعلـــی نایلۆنە، ئەگەر بە وردی تەماشای بكەین، دەبینین و ســـووربوونەتەوە پێـــی پەنجەكانـــی ئەســـتوور بوونـــە. ئەمـــەش دیاردەیەكی زۆر خراپە لەســـەر تەندروســـتی گشتی، بـــە تایبەتـــی ئەگـــەر كچی منـــداڵ یاخود

هەرزەكار ئەو كارە بكات.لـــە ســـاڵی 1415ز، واتـــە پێنـــج ســـەدە پێش ئێســـتا لیۆناردۆ كە گەشـــتەكەی لە فلۆرەنســـا بردە پاریس، دەســـتی كرد بە پشكنینی ئادامیزادی مردوو. دوای ئەوەی 28 الشـــەی بە وردی پشـــكنی، لە تەوقی سەرەوە تاكو پەنجەكانی پێیان، بە وردی وێنـــەی هەمووی كێشـــا، ئەمـــە یەكەمین كتێبی تەشـــریحی جەســـتەی مرۆڤ بوو، كە جەخت لەســـەر ئەوە دەكاتـــەوە، پێی ئادەمیـــزاد لە ژێرەوە هەمـــووی بە نوقتە بەستراوەتەوە بە مێشك، هەر پارچەیەك ئیشی خۆی دەكات. واتە تەندروستی لەش و دەروونی ئادەمیزاد لە پێیەوەیەتی، بۆیە دەبێ زۆر ئاگاداری ژێرەوەی پێیەكانمان بیـــن لـــە كاتـــی هاتوچـــۆ و ئیشـــكردندا، خزمەتیـــان بكەیـــن و پـــاك رایبگریـــن و نەهێڵین ســـەرمای ببێت، بریندار نەبێت و ماندووی نەكەین، لە ناو پێاڵوی تەسك و نایلۆنی خراپ داینەنێیـــن و نەهێڵین زۆر

بە تەڕی بمێنێتەوە.ئـــەو رێوشـــوێنەی ئاینی ئیســـالم چەندە رێكوپێكـــە، كـــە ئامـــۆژگاری ئادەمیـــزاد

دەكات لە تەمەنی 7 ســـاڵیەوە كوڕ و كچ دەســـتنوێژ هەڵبگـــرن و رۆژانە 5 جار بە جوانی دەست و قاچەكانیان بشۆن و ناو پەنجەكانی پێیان پاك بكەنەوە و وشـــكی بكەنەوە، ئەمە بۆچی؟ ئەگەر ناو پەنجەكان بـــە تەڕی مانـــەوە و پێاڵو لەپێكـــرا، ئەوا میكرۆب و قارچك دروســـت دەبێت، هەر ئەوەشـــە هۆكاری بۆگەنبوونی ناو پێاڵو، كـــە ئەمـــەش دژی ئایـــن و تەندروســـتی

مرۆڤە.چەند خۆشە ئەگەر چوویتە میواندارییەك بتوانی قۆنـــدەرەكان دابكەنی و دڵنیا بیت لەوەی بۆنی پێیەكانت نایەت. تەندروستی ئادەمیـــزاد لـــە پاكوخاوێنـــی پێیەكانـــی و دامەنـــی بەدەردەكەوێـــت. بزانـــە ئەگـــەر نەخۆشـــێك لە نـــاو جێـــگادا بمێنێتەوە بۆ مـــاوەی 3-4 رۆژ و نەتوانێت خۆی پاك بكاتـــەوە، چـــۆن دەوروبەری لێـــی بێزار

دەبن.لـــە بابەتەكەمـــان دەرنەچوویـــن، چونكە لە وەرزی زســـتاندا مـــرۆڤ زیاتر خۆی دەپێچێتـــەوە، بە تایبەتی پیـــاوان 12-10 كاتژمێـــر لە كاركردنن، كاتێـــك دەگەڕێنە ئەگـــەر ماندوونـــە، بێگومـــان ماڵـــەوە ئافرەتـــەكان یارمەتیان نەدەن بۆ راگرتنی پاك و خاوێنی پێیەكانیان، ئەوا كاریگەری خراپی لەسەر الیەنی تەندروستی دەبێت. هەر بەهـــۆی ئەمەشـــەوەیە كـــە دەبینین لـــە كۆمەڵـــگای یابیانی ژنـــەكان چەند بە جوانی پێی پیاوەكانیان دەشـــۆن، شێالن و مەســـاجی تایبەتیان بـــۆ دەكەن، ئەگەر ئافرەتـــان پـــاك و خاوێـــن و رووخـــۆش بـــن، پیاوەكانیان روو لـــە چوونەدەرەوە

ناكەن.دەگەڕێمەوە سەر وەرزی بەهار، هەموو دونیـــا تازەدەبێتـــەوە و دار دەپشـــكوێ، خونچـــەی گـــوڵ دەكرێتـــەوە، باڵنـــدەكان لـــە هێالنەكانیـــان دێنـــەدەرەوە، بولبـــول بـــە دەروونێكـــی ئارامـــەوە دەخوێنێـــت. بەوبۆنـــەوە دەبێ هەموو الیەك بۆ هاتنی ئەو وەرزە خۆی ئامادە بكات، بە چاندنی دار و درەخـــت و گـــوڵ و خزمەتكردنـــی خـــاك و ئاووهەوا و پاراســـتنی ژینگە. با هەموومـــان پێكەوە بڕیـــار بدەین نایلۆن فڕێنەدەینە سەرجادە و كۆاڵنەكان، ئەگەر بینیشـــمان هەڵیبگرینـــەوە، كۆی بكەینەوە و بیســـوتێنین، چونكـــە وەك لـــە وتـــاری رابردوودا باسمكرد، خاك و ئاومان پیس

دەكات.

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی

ژماره 218 2014/2/8 53

هـــونـــەری

مونافەسەی شەمۆم نەكردووەزاهیر جەالل:

نەمانتوانی بە حەمە عەلی و ئەحمەد جۆاڵ رابوێرین

54 ژماره 218 2014/2/8

هونەری

ئەحمەد تاریق

گەر رۆڵێك بێتە پێشەوە و ماچی تێدابێت، بەالمەوە ئاساییە

54 ژماره 218 2014/2/8

ئامادەم لە پێناوی سینەمادا هەموو شتێك ببەخشم

دڵنیا كاموسی:

خانمە ئەكتەری رۆژهەاڵتی كوردستان "دڵنیـــا كاموســـی" ســـەرقاڵی وێنەگرتنـــی دیمەنەكانـــی دواهەمین فیلمی ســـینەمایی بوو، كاتێك گۆڤاری ســـڤیل لە دەرفەتێكدا ئـــەم دیمانەیەی لەگەڵ ســـازكرد. دڵنیا لە دایكبووی ســـاڵی 1992ی شاری بۆكانی رۆژهەاڵتی كوردستانە، لە ساڵی 2005ەوە دەســـتی بـــە كاری هونـــەری كـــردووە و لەوەتەی ســـاڵی )2011(شەوە لە هەرێمی كوردســـتان نیشـــتەجێیە. لـــەو دیمانەیەدا راشـــكاوانە وەاڵمی پرســـیارەكانی سڤیل دەداتـــەوە و بـــاس لە ژیانـــی هونەری و

كۆمەاڵیەتی خۆی دەكات.فۆتۆ: رەوەند جەواد

ژماره 218 2014/2/8 55

هونەری

ژماره 218 2014/2/8 55

هونەریـــت كاری یەكـــەم كامەبوو؟

دڵنیا كاموســـی: یەكەم كاری هونەریم كورتە فیلمێك بوو بەناوی )تازە بووك(، لـــە دەرهێنانـــی نازیە ســـەلیمی. فیلمەكە چووە فیســـتیڤاڵی نێودەوڵەتی و خەاڵتی

باشترین ئەكتەرم وەرگرت. لەدرامـــای خـــەج و ســـیامەند تـــۆ رۆلی خەج دەبینـــی ئەو درامایە چی

بەسەر هات؟دڵنیـــا كاموســـی: تاكو ئێســـتاش هەر بەردەوامیـــن، بەاڵم لەبەر ئەم ســـەرمایە جارێ كاری لەســـەر ناكەیـــن، چاوەڕێی

وەرزی بەهار دەكەین. تـــا چەنـــد كاری هونـــەری و

سینەمایی خۆتت خۆش دەوێت؟دڵنیـــا كاموســـی: تـــا ئـــەو رادەیـــەی ئامـــادەم لـــە پێنـــاوی ســـینەمادا هەموو

شتێك ببەخشم. مەرجی بوون بە ئەستێرەیەكی دیار لە بواری هونەریدا چیە؟ تۆ خۆت بە

ئەستێرەی سینەمای كوردی دەزانی؟دڵنیا كاموسی: لە كوردستان بتەوێت ببیت بە ئەســـتێرە دەبێـــت زۆر زیاتر لە حـــەدی خـــۆت كاربكەیـــت، زۆر خەاڵت وەربگریت، منیش لەوەتەی لەكوردستانم كارێكـــی وام نەكردوە بڵێم ئەوە دەبم بە ئەســـتێرە، خۆم بۆ ئـــەوە داناوە كارێكی لـــە چەنـــد فیســـتیڤاڵێكی زۆر بكـــەم و جیهانی بەشداری بكەم، ئەوكات دەتوانم

نازناوی ئەستێرە بەدەست بێنم. تـــۆ كاری ئەكتەریی و رێكالم و فۆتـــۆ دەكەیـــت، لەكامـــە كارت زیاتر

ئاسودەیت؟دڵنیا كاموســـی: لەگەڵ هەرســـێكیاندا

ئاسوودەم. بوێـــری بـــۆ ئافـــرەت تاچەنـــد

گرنگە؟دڵنیـــا كاموســـی: زۆر گرنگـــە، ئەگەر ئافرەتێك لە كوردســـتان زۆر ئازا نەبێت ناتوانێـــت لە شـــوێنی خـــۆی بمینێتەوە، كەســـانێك هەن حـــەز ناكەن بـــەردەوام بیـــت و دەڵێـــن باش نیـــت، دەبنە رێگر و هۆكاری پاشەكشـــێ. بەراســـتی بوێریی زۆری ئازایەتیەكـــی لێـــرەدا ئافـــرەت دەوێت، چونكە كۆمەڵگایەكی داخراوین. دەگوترێت دڵنیا كاموسی حەز دەكات تەنها لەگەڵ سۆران ئیبراهیم كار

بكات بۆچی؟دڵنیـــا كاموســـی: ســـۆران دەرهێنەرێكـــی باشـــە، بەاڵم وانییە كەبڵێـــم تەنها لەگەڵ ئەو كاردەكەم. من حەز دەكەم لەگەڵ دەرهێنەرە گەنجەكانـــی تریش كاربكـــەم، كە كاری باش

دەكەن. ماوەیـــەك حـــەزت دەكـــرد ببیت بە شـــاجوان، تا چەند پێت وایە مەرجی جوانیت

بۆ بوون بە شاجوان تێدایە؟دڵنیا كاموســـی: من دەڵێم كچی لەمن زۆر جوانتـــر هەیە، بەاڵم خۆشـــمم پـــێ ناحەز و ناشـــیرین نیە، هەركەســـە و جوانـــی تایبەتی خۆی هەیە، خـــودا جوانی تایبەتی بە هەموو كەســـێك داوە، منیش بـــە جوانی خۆم رازیم. بەاڵم بۆ مەسەلەی شاجوانی، من لەو بڕیارە پاشـــگەز بوومەتەوە، چونكە من هەستم كرد بەهرەیەكـــی تـــری هونـــەری لە منـــدا هەیە، وازم لە بیرۆكەی شـــاجوانی هێنا. پاشـــانیش ئێمـــە كچی زۆرمان هەیە شایســـتەی ئەوەن ببـــن بـــە شـــاجوان، بـــەاڵم لـــە ماڵـــەوەن و دەرناكەون. ئەمانە و چەند هۆكارێكی تریش شەخســـی وایانكرد رای خۆم بگۆڕم و خۆم

هەڵنەبژێرم. تـــۆ یەكـــەم كـــەس بوویـــت رازی بوویـــت ماچ بكرێیت، كەچی نەكرا، ئێســـتاش

هەمان ئامادەییت هەیە؟دڵنیا كاموســـی: مـــن چاوەڕێی ئەوە ناكەم و پالنیشـــم بـــۆ دانەنـــاوە، چونكە لەدەســـت دەرهێنـــەرە، لەوانەیـــە دەرهێنەرێـــك رۆڵێكم پێبدات ماچی تێدابێت، من ناڵێم دەبێت دووەم ماچی سینەما من بیكەم، بەاڵم ئەو ماچەی لە كراویشـــە، یەكەم ماچی كوردستان نەبووە، پێشـــتریش لـــە كاری هونەری بـــەر لە كاری سینەمایی ماچ كراوە، بەاڵم ئێستا بەرای من كۆمەڵـــگا داخراوتر بـــووە، بۆیە ئەم ماچە وا دەنگـــی دایەوە، ئەگەر نا هەرگیز ئەمە یەكەم ماچی كوردیـــی نەبووە. منیش ناڵێم خۆم بۆ ئـــەوە ئامادەكردووە، بـــەاڵم گەر رۆڵێك بێتە پێـــش و ماچی تێدابێـــت، بەالمەوە ئاســـاییە، چونكـــە خێزانەكـــەم و ئەوانـــەی پشـــتیوانیم دەكـــەن، رێگـــەی ئەوەیـــان پێـــداوم ئازادانە

كاربكەم.دەڵێیـــت لەدیمانەیەكـــدا تـــۆ خۆشەویســـتم هەیـــە و مـــەرج نییە شـــووی

پێبكەم بۆچی ؟دڵنیا كاموســـی: نەخێر ئەم قســـەیە وانییە، كێ هەیە خۆشەویســـتی هەبێت و حەزنەكات شـــووی پێی بكات؟ من خۆشەویستم هەبوو

مەبەســـتم ئـــەوە بـــوو، كـــە زۆركـــەس هەیە خۆشەویســـتی هەیە و ناشـــیخوازێت، یاخود هەر زەواجیشی لەگەڵ ناكات و بۆ یەك نابن،

مەبەستی من ئەوە بوو. ئێستا خۆشەویستت هەیە؟

دڵنیا كاموسی: نەخێر خۆشەویستم نییە. پڕۆژەی تازەت چییە ؟

دڵنیا كاموسی: لەئێستادا خەریكی فیلمێكین بـــە ناوی )غیرەت(، كە ســـیناریۆ و دەرهێنان )یــــــــــوســـف لەالیـــەن كــــامێراوانیـــش و لەشـــكریی(ەوە كراوە، ئینجا خەریكی كورتە فیلمێكـــی تر دەبـــم، دوای ئـــەو كارانە فیلمی خۆم دەســـت پێدەكات كە سیناریۆكەی خۆم نوســـیومە، كورتە فیلمێكە لەشـــاری هەولێر

وێنەی دەگیرێت. ئـــەو كورتە فیلمەی تۆ باس لە چی

دەكات؟دڵنیـــا كاموســـی: بـــاس لـــە مرۆڤـــە بـــێ

ئامانجەكان دەكات. هیچ كارێكت كردوە لێی پەشـــیمان

بیت؟دڵنیا كاموسی: بەڵێ بێگومان منیش مرۆڤم

كارم كردوە لێی پەشیمان بم. وەك چی؟

دڵنیا كاموسی: حەزناكەم باسی بكەم. ئەو كورتە فیلمەی ئێستا بەشداری

تێدا دەكەیت باس لەچی دەكات؟دڵنیا كاموســـی: دەوری كچێك دەبینم كە بەخۆشەویســـتەكەم دەڵێـــم خۆشـــمدەوێیت وەرە خوازبێنیـــم، ئەویـــش دەڵێـــت ناتوانـــم، منیش شـــوو بە كەســـێكی تر دەكەم. پاشان مێردەكەم و ئەو كەســـەی خۆشمدەویســـت هەردووكیـــان مافیـــان، لەناوەرۆكی فیلمەكە هەردووكیـــان دەیانەوێت یەكتـــر بكوژن، كە دەبینم خۆشەویستەكەم دەیەوێت مێردەكەم خۆشەویســـتەكەم خـــۆم مـــن بكوژێـــت،

دەكوژم. پێـــت وانیە لـــە هەڵبژاردنـــی تۆ بۆ ئـــەم رۆڵـــە تایبەتانـــە جوانیـــت هۆكارێكـــی

یارمەتیدەرە؟دڵنیا كاموسی: جوانی شتێكە بۆ نێو شاشە، ئەگەر تۆ جوان بیت شاشـــەی كوردی جوان دەكەیـــت، بەس ئەو شـــتەی لەناو ناخت دایە وەك فیلـــم و هونەرەكەم ئەوە لە جوانییەكە گرنگترە. من نازانم نەمپرسیوە لەو كەسانەی كاریـــان لەگەڵ دەكەم پێیـــان بڵێم جوانی من تاچەند گرنگـــە، بەاڵم بەرای من جوانی زۆر

گرنگ نییە، بەهرە و توانا گرنگە.

56 ژماره 218 2014/2/8

خۆشترین یادگارییم لە فیلمی عەسكەری بوو

نەمانتوانی بە حەمە عەلی و

ئەحمەد جۆاڵ رابوێرین

داوام لێكرا بەاڵم بەشدارییم لەبەرنامەی

بەرنامە نەكرد

هونەری

زاهیـــر جـــەالل یەكێكە لـــەو هونەرمەندانەی لـــە دوو بـــواری جیـــاوازدا دەردەكەوێت، ئەو ســـەرەتا وەك گۆرانبێژ دەركەوت، بەاڵم دواتر بەشـــداری لە بواری نواندنیش كردووە. زاهیر لە قســـەكانیدا بۆ سڤیل خۆی بە ئەكتەر نازانێ و دەڵـــێ "من ئەكتەر نیم، بەاڵم نواندن خولیای

منداڵیمە". جگـــە لەمـــە زاهیـــر بەشـــداری لـــە چەنـــد بەرنامەیـــەك كـــردووە، لەوانـــە بەشـــداری لە بەرنامـــەی )مـــن جیـــاوازم( كرد، كـــە هاوكات شـــەمۆش تێیدا بەشـــدار بوو. زۆرجار بە قسە كۆمیدیەكانیان بەرنامەكەیان خۆشـــتر دەكرد. زاهیـــر جـــەالل ئامـــاژە بـــەوە دەكات، كـــە ئەو لەگەڵ شـــەمۆ ركابەر نەبووە، ئـــەو دەڵێ "لەو بەرنامەیەدا دادوەر بووم نەوەك مونافەســـەی ئەیام ئەكرەم )شەمۆ(بكەم، بەرای من هەركەس

لەبواری خۆیدا لێهاتووە". كاتێك بـــەراورد دەكرێت لەنێـــوان هونەری

هەموو كوردستان ئەخوازم، گێرانەوەی نوكتە خـــۆی لە خۆیدا هونەرە، چونكە شـــارەزایی لە گێڕانـــەوەی نوكتەدا دەبێتە هۆی دڵخۆشـــی و

پێكەنینی گوێگر لە دڵەوە". هەندێـــك لـــە هاورێیانـــی زاهیـــر جـــەالل لە بەرنامـــەی بەرنامـــە بەشـــداربوون، كـــە ئـــەو بەرنامەیە چەندین ســـاڵ بەردەوام بوو، بەالی بینەرانـــەوە ســـەیر بوو، كە زاهیـــر جەالل لەو بەرنامەیـــەدا نەبـــوو. زاهیر جـــەالل باس لەوە دەكات، كـــە ئـــەو بەرنامە و ئێســـتاش چەندین بەرنامەی تـــر داوای بەشـــداریان لێ كردووە، بەاڵم ئـــەو قبوڵی نەكـــردووە. وتیشـــی "لەبەر ئەوەی هونەری من گۆرانیگوتنە پێشیانگوتم كە بەشـــداری بكەم، بەاڵم خۆم حەز و ئارەزووی ئەوەم نەبوو، رێزم و خۆشەویســـتیم هەیە بۆ هاوڕێیانـــم لەبەرنامـــەی بەرنامـــە، زۆر داوام لێكراوە لـــە هەندێك بەرنامـــەی تیڤی كاربكەم

بەاڵم تائێستا بڕیارم نەداوە". لەیەكەم دەركەوتنی زاهیر جەالل لەكەناڵی كەركوك، خەڵك هەســـتی كـــرد، كە كاریگەری

كۆمیـــدی لەهەولێر و لە ســـلێمانی، هەندێك لە هونەرمەندان پێیانوایە ســـلێمانی لـــەو بوارەدا پێشكەوتووترە، بەاڵم كەسانی تریش پێیانوایە لـــە ســـلێمانی زیاتـــر نوكتەبـــازی كولتـــوری باوتـــرە بۆیە وادەردەكەوێت كە كۆمیدیا لەوێ پێشـــكەوتووتر بێـــت. زاهیر جـــەالل كە لە زۆر كاردا وەك ئەكتەرێكـــی كۆمیدی دەركەوتووە، دەڵـــێ "بە هـــۆی ئـــەوەی مـــن كاری هونەری لـــە هەولێر ناكـــەم، ناتوانم بۆ بـــواری كۆمیدیا هەڵیســـەنگێنم، بەاڵم لێرەوە هیوای پێشكەوتن و ســـەركەوتن بـــۆ هونەرمەندانـــی هەولێـــر و

مونافەسەی شەمۆم نەكردووەئەحمەد تاریق

زاهیر جەالل:

ژماره 218 2014/2/8 57

خۆشترین یادگارییم لە فیلمی عەسكەری بوو

هونەری

ناســـر رەزازی لەســـەرە، تەنانـــەت دەیانگوت كردۆتـــەوە، ئـــەوی الســـایی سمێلەكەشـــی گۆرانییەكەش هی ئەو بوو، بەاڵم ئێســـتا زاهیر جەالل ئاماژە بەوە دەكات، كە ئێســـتا رێچكەی تایبەتی خۆی هەیە. زاهیر جەالل وتی"سەرەتای هونەرییم دەگەڕێتەوە بۆ كۆتای سااڵنی 1970 و1980، لـــەو كاتانـــەدا بە هـــۆی منداڵی تەمەن مامۆســـتایەكی نەكردنـــی دەســـتگیرۆیی و ئاوازدانـــەر، بەناچـــاری پەنامـــان دەبردەبـــەر و فۆلكلـــۆرەكان گۆرانـــی الســـاییكردنەوەی گۆرانیبێـــژە كۆنەكانـــی ئەوســـەردەمە، بـــەاڵم ئێســـتا لەمێژە رێچكەی تایبەتی خۆمم گرتووە و كاریگەری هیچ هونەرمەندێكم لەســـەر نییە، خاوەنـــی چەندین ئـــاواز و گۆرانـــی خۆمم كە

باڵوم كردوونەتەوە". زاهیـــر یەكێكـــە لـــەو هونەرمەندانەی كە لە دوو بـــواری جیاوازدا دەركەوتووە، هەرچەندە كەسانێك بەســـەركەوتووی وەسف دەكەن لە هـــەردوو بواردا بەاڵم ئـــەو دەڵێ "من نامەوێت قســـە لەســـەر خۆم بكەم، ئەو هەڵســـەنگاندنە وەاڵمەكـــەی الی جەماوەرە". لەگەڵ ئەوەشـــدا دەڵـــێ "بێگومان ناوبانگی مـــن زیاتر لە بواری

گۆرانی بووە". یەكێـــك لەفیلمەكانـــی زاهیر جـــەالل )تالەی بەدبەخت( بوو، كە ئەو رۆڵی دوو كارەكتەری جیـــاوازی دەبینـــی كە جمك بـــوون. زاهیر لەو فیلمە هەندێك قســـەی دەكرد، كـــە تاماوەیەكی دەگوترانـــەوە، خەڵـــك لەنـــاو قســـەكان زۆر ئـــەو لەبارەی ئـــەو فیلمەوە دەڵێ "بـــۆ ئەوكاتە تاڕادەیەكی باش سەركەوتوو بوو، زۆرجار لە دەرەوەدا خەڵـــك پێان دەگووتـــم براكەی ترت چۆنـــە، هەندێك وشـــەی دەگمەن هەیـــە لەناو خەڵكدا بەرێژەیەكی كەم بەكاردێت، بەاڵم كاتێك لـــەزاری هونەرمەندێكـــەوە دەبیســـترێ دەبێتە

جێگەی سەرسورمان و الساییكردنەوە".زاهیر و ئەحمەد جۆال و حەمەعلی خان لەگەڵ رێبوار لە فیلمی ئاژاوەچییەكان بەشـــداربوون، كـــە بەفیلمی عەســـكەرەكان ناســـرابوو، زاهیر ئامـــاژە بـــەوە دەكات، كە خۆشـــترین یادگاری لـــەو فیلمـــەدا هەبووە، ئـــەو دەڵێ "خۆشـــترین یادگاریمان فیلمی عەســـكەری بوو. لە بەشێكی فیلمەكـــەدا مـــن و رێبـــوار ئەمانەوێت بە حەمە عەلی و ئەحمەد رابوێرین، بەاڵم دوای خۆمان دەبینـــە جێـــی گاڵتەپێكردنـــی حەمـــە عەلـــی و

ئەحمەد جۆاڵ".

58 ژماره 218 2014/2/8

هونەری

گەرچ���ی بە رەگەز كوردە، ب���ەاڵم نازانێت بەباشی بەكوردی قسە بكات، ئەو تەمەنی 29 س���اڵەو باوك و دایكی خەڵكی ش���اری كوردس���تانن، رۆژهەاڵت���ی سەردەش���تی لەدایكبوون���ی پێ���ش ماوەی���ەك ب���ەاڵم بەه���ۆی بارودۆخ���ی سیاس���ی واڵتەكەوە خانەوادەكەی روویان كردۆتە فەرەنس���ا، بۆی���ە ئەوی���ش لەپاریس���ی پایتەخت���ی ئەو واڵت���ە لەدایكب���ووە. دوات���ر روو دەكەن���ە واڵتی هۆڵەنداو لەوێ ژیان بەسەر دەبەن. بێری شەلماشی دەرهێنەرێكی سینەماییەو بەدەس���تهێناوە، لەبوارەك���ەدا ماس���تەری لەم���اوەی كاركردنی���دا ژمارەی���ەك كورتە فیلمی بەرهەمهێناوەو چەندین خەاڵتیش���ی

وەرگرتووە.بێ���ری م���اوەی دە س���اڵ پێ���ش ئێس���تا لە خانەوادەیەكی زانس���تخوازەوە هاتۆتە ناو بواری هونەرییەوە، ئەو وەك خۆی باسی دەكات خانەوادەك���ەی زیات���ر ئارەزوویان ل���ە كاری پزیش���كی و ئەندازیارییە، بەاڵم لە گەڵ ئەوەش���دا باوكی نوسەرە، دەشڵێ "منی���ش بیرم ل���ەوە نەدەك���ردەوە رۆژێك

ب���ۆ س���ینەما بخوێن���م و دەمویس���ت ببمە پزیشكی مندااڵن، بەاڵم دوای ئەوەی ناوم لەهەڵبژاردنەكەدا بۆ پزیش���كی دەرنەچوو بۆ خۆش���ی خۆم فیلمێك���ی كورتم بەرهەم س���ینەما لەبەش���ی خ���ۆم دوات���ر هێن���ا، ناونووس كردو لەك���ۆی 500 كەس چەند كەسێكی كەمیان وەرگرت و منیش یەكێك بووم لەوەرگیراوان، لەو كاتەوە بەتەواوی

خولیای سینەما بووم".ئ���ەو ئافرەتە س���ینەماكارە لە س���ەرەتاوە ناودارەكان���ی س���ینەماكارە هەوڵی���داوە ك���ورد بناس���ێت و ل���ە ئێستاش���دا هاوڕێی بەش���ێكیانە و بەهمەنی قوب���ادی و هونەر س���ەلیم بە نموون���ە دەهێنێت���ەوە، بێری لە ئێس���تادا نزیكەی 10 بەرهەمی س���ینەمایی هەی���ە، ك���ە زۆربەیان���ی لە واڵت���ی هۆڵەندا بەرهەمهێن���اوەو ئەكت���ەری فیلمەكانیش���ی درێژتری���ن ب���وون، ك���ورد و هۆڵەن���دی فیلمیشی فیلمێكی سینەمایی 50 خولەكییە، ماوەی س���ێ ساڵیش���ە كار لەس���ەر فیلمی )تەنیش���ت مزگەوتەكە( دەكات، كە فیلمێكی نێودەوڵەتیی���ە و رووداوەكانی شۆڕش���ی ساڵی 1979ی ئێران دەگێڕێتەوە، بەهمەنی

قوبادی كاری دەرهێنانی بۆ دەكات.

بێری هۆكاری دەرهێنانی ئەو فیلمە لەالیەن بەهمەن قوبادییەوە بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە، ك���ە ئەو زیات���ر لەئێران ژیاوەو باش���تر لە دۆخەكە تێ���دەگات. بێری ماوەی س���اڵ و نیوێكە لە هەرێمی كوردس���تان نیشتەجێیە و ل���ەو ماوەیەش���دا فیلمێك���ی ل���ە ش���اری س���لێمانی بەره���ەم هێناوە، بڕیاریش���ە لە مانگ���ی تش���رینی یەكەمیش���دا فیلمێ���ك لە س���ەر كلتورە جیاوازەكانی شاری هەولێر

بەرهەم بهێنێت.بێ���ری رەخنە لەوە دەگرێت كە "تا ئێس���تا لەكوردس���تان جی���اوازی ناكرێ���ت لەنێوان چونك���ە تەلەفزی���ۆن، و س���ینەما كاری كار پڕۆفیش���نااڵنەتر و وردت���ر س���ینەما لەس���ەر بەرهەمەكانی دەكات، جگەلەوەش تەنه���ا بوون���ی س���ینەما ب���ەس نیی���ە تاكو بڵێی���ن س���ینەمایەكی باش لە كوردس���تان هەی���ە، بەڵكو لە ئەگ���ەری بوونی كامێرای باش، س���تافی ب���اش و تایبەت بەس���ینەما، ئەكت���ەری لێهاتوو، كۆمپانی���ای گەورە بۆ س���ینەماییەكان بەرهەم���ە پاڵپش���تیكردنی و ش���وێنی فرۆش���تن، ئەوكات دەتوانرێت

بگوترێت كە كورد سینەمای هەیە".ناوبراو نایشارێتەوە كە زۆربەی بەرهەمە

شوم نەكردووە، لێرە كەس نایەوێ بووكێكی سینەماكاری هەبێت

چرۆ حوسێن

بێری شەلماشی:

دەرهێنەری كوردی باش هەن لە دەرەوە بەاڵم تەنها بۆ خۆگەورەكردن لەكوردستان كارەكانیان دەكەن

ژماره 218 2014/2/8 59

دواهەمین كارم فیلمێكە باسی شۆڕشی ئێران

دەكات، بەهمەنی قوبادی دەبێتە دەرهێنەری

هونەری

س���ینەماییە كوردیی���ەكان كاریان لەس���ەر دەرخس���تنی نەهامەتییەكان���ی گەلی كورد كردووە، ب���ەاڵم بە باشیش���ی دەزانێت كە ل���ە بەش���ێك دەرەوەش "هونەرمەندان���ی كارەكانیان تەرخان بكەن بۆ كوردس���تان تاك���و جیه���ان ئ���اگاداری ژیان���ی خەندەو پێكەنینی ئێمە بێت پاش ئەو ناخۆش���یانەی

بەسەرماندا هاتوون".بە بۆچوونی ئەو كاری نواندن لە كوردستان بە كەمی س���ەیر دەكرێ���ت، هەر بۆیە وەك خۆی دەڵێ "لەبەر كەمی ئەكتەر بە تایبەت ئەكتەری كچ، لە ناچاریدا هەموو رۆڵەكان دەبینن لە كاتێكدا فیلمی سینەمایی و فیلمی

ئاسایی و شانۆ لە یەكتر جیاوازن".ماوەی چەند س���اڵێكە بەش���ی س���ینەما لە كۆلێ���ژ و پەیمان���گا هونەرییەكان���ی هەرێم كراونەتەوە، بێری لە بارەی خوێندنی ئەو بەش���انەوە دەڵ���ێ "سیس���تەمی خوێندنەكە رێگەی���ان پێ���دەدات باش بن، ب���ەاڵم كاری نوان���دن دەكەوێت���ە س���ەر توان���او خولیای باش���ن، زۆر ه���ەن قوتاب���ی كەس���ەكان، ب���ەاڵم ژمارەیان كەمە، یاخ���ود ماڵەوەیان رێگەیان پ���ێ نادەن نواندن بك���ەن، لەگەڵ ئەوەشدا بەرهەمی سینەماییمان كەمە، ئەو

بەش���ەش هەندێك گرفتی هەیە، بۆ نموونە هەندێك جار مامۆس���تایەك پس���پۆڕییەتی لەبواری ش���انۆ هەیە بەاڵم لە سینەما وانە

دەڵێتەوە".ئەو كە ماوەیەك���ی زۆر لە هۆڵەندا ژیاوە، س���ینەمای نێ���وان كەجی���اوازی پێیوای���ە كوردس���تان و سینەمای ئەو واڵتە لەوەوە دەس���ت پێدەكات، كە لەوێ رێز لە سینەما

دەگیرێت.لەم سااڵنەی دواییدا كار لەسەر كێشەكانی ژن���ان دەكرێ���ت ل���ە فیلمەكان���دا، ب���ەاڵم بە ب���ڕوای بێ���ری بەش���ێكی زۆری فیلمەكان تەنها بۆ مۆدێل و خۆگەورە كردن بەرهەم دەهێنرێن، چونك���ە وەك ئەو دەڵێ "جاری وا هەیە پیاوان لەس���ەر فیلم���ی تایبەت بە ژن���ان كار دەكەن، بەاڵم هی���چ لە نزیكەوە ل���ە دۆخی ژن تێناگەن، گرنگ نییە فیلمەكە لەس���ەر چ بوارێك���ە، گرن���گ ئەوەیە چۆن

دەكرێت".تێبین���ی ئ���ەوە ك���راوە فیلمەكان���ی بێ���ری شەڵماشی كەمتر لە فیستیڤاڵە كوردییەكان نیش���ان دەدرێن، ئ���ەو لەمبارەی���ەوە دەڵێ "م���ن زیاتر كارەكانم ب���ۆ خەڵكن، نامەوێت چونك���ە بك���ەم، كار فیس���تیڤاڵەكان ب���ۆ

خەڵ���ك ئ���ەو فیلمان���ە نابینن، بەڵك���و تەنها س���ینەماكاران خۆی���ان دەیانبینن، من خۆم یەكێك ل���ە كورتە فیلمەكان���م بە هاوكاری رێكخراوێ���ك ب���ۆ ژنانی كوران���ی عەنكاوا نمایش كرد و بینیان، پێموابوو فیلمەكەم لە واقعی كوردس���تان دووربێت، چونكە خۆم لەدەرەوە هاتوومەوە، بەاڵم بە پێچەوانەوە

زۆر بەدڵیان بوو".گەر س���ەیری فیلمەكانی بێری بكەیت بۆت دەردەكەوێت زۆربەیان بەدیمەنی تراژیدی كۆتایی���ان دێ���ت، ئ���ەو دووپاتیدەكات���ەوە، كە ئ���ەو بابەت���ە بەپێ���ی رووداوەكانی ناو لەگ���ەڵ ب���ەاڵم دەگۆڕێ���ت، س���یناریۆكە ئەوەش���دا دەڵێ "ئیتر هەوڵ دەدەم كۆتایی

فیلمەكان جۆرێك لەخۆشییان تێدا بێت". هەرچەندە بەش���ێكی زۆری ئەو كەسانەی ل���ە بواری هونەریدا كار دەكەن باس لەوە دەكەن، كە هونەر لەژیانی تایبەتی دووری خس���توونەتەوە بەاڵم بێ���ری لەمبارەیەوە جەخ���ت ل���ە پێچەوان���ەی ئ���ەو بۆچوون���ە دەكات���ەوە و دەڵ���ێ "من ئ���ارەزوو دەكەم منداڵم هەبێت، بەاڵم تا ئێستا هاوسەرگیریم نەكردووە، هەرچەندە لێرە كەس نایەوێت

بووكێكی سینەماكار و ئازادی هەبێت".

60 ژماره 218 2014/2/8

هونەری

هێرۆ: لە كوردستان دڵیان شكاندم

سڤیل: ئەحمەد تاریق ماوەیەك���ی زۆرە هێرۆ حەس���ەن لە كوردس���تانە، ئەو بەو كچە ناس���راوە ك���ە یەكەم ماچی هێناوەتە ناو سینەمای كوردی، بەاڵم وەك خۆی باسی دەكات و دەڵێت "لەوەتەی هاتوومەتە كوردس���تان هەم���ووی دڵش���كاندن بووە بۆ من". هێ���رۆ لە لێدوانێكی تایبەت بۆ س���ڤیل گوتی "م���ن وەك كوردێ���ك هاتووم���ە واڵتی خۆم، بەاڵم بۆم س���ەخت بوو، كە بینیم ئەو كەس���انەی دای���م پاڵپش���تی من بوون، كەچی زوو پش���تی منی���ان بەردا. ئەوانەی كە خۆی���ان داوای كاری هونەریان لە من كرد". هیرۆ زیاتر لەبارەی گرفتەكانی خۆی قس���ە دەكات و دەڵێ "ش���تێك كە هەیە لە كوردس���تان، ئەویش ئێمەی رۆژهەاڵتی بە چاوی ئێرانی س���ەیرمان دەكرێت، ئەمەش زۆر ناخۆش���ە، چونكە من حەزناكەم بە بێگانە س���ەیرم بكەن، ئێمە یەك نەتەوەی لەیەكتری

دابڕاوین".

رێنوار مەرجان جوانیی كچێكی هەولێری دەكاتە گۆرانی

سڤیل: گۆرانیبێ���ژی الو رێن���وار مەرجان ك���ە لەبنەماڵەیەكی هونەردۆس���ت پێگەیش���تووە، یەكەم گۆرانی خۆی تۆماركرد، كە بەنیازە بەم نزیكانە كلیپی بۆ بكات. رێنوار مەرجان لە لێدوانێكی تایبەت بۆ س���ڤیل گوتی "ئێس���تا س���ەرقاڵی یەكەمین كاری هونەری خۆمم، ك���ە گۆرانیەكە لە ئ���اوازی هونەرمەن���دی بەناوبان���گ )محەم���ەد ئەحم���ەد ئەربیل���ی( و دابەشكردنی لەالیەن )محەمەد یاسین( و میكس و ماسترینگ لەالیەن )هۆگ���ر عەزی���ز(ەوە بۆكراوە". رێنوار وتیش���ی "بەنی���ازم لەم نزیكانە كلیپی بۆ ئەنجام بدەم، جارێ ناوی گۆرانییەكە ئاش���كرا ناكەم، تەنیا ئەوەن���دە دەڵێ���م گۆرانییەكە خۆشەویس���تیە و باس ل���ە جوانیی كچی

هەولێر دەكات".

60 ژماره 218 2014/2/8

ژماره 218 2014/2/8 61

هونەری

15 ساڵ شۆفێریم كردووە میكائیل:

سڤیل: ئەحمەد تاریقهونەرمەندی گۆرانیبێژ میكائیل كە خاوەن جەماوەرێكی

زۆرە، لە ئێستادا لە ئەوروپا دەژی و جارجارە بە سەردان یا بۆ كار و پڕۆژەی هونەری دەگەڕێتەوە

كوردستان، لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ سڤیل گوتی "نزیكەی 15 ساڵ لە ئەوروپا شۆفێریم كردووە". بەاڵم ئەو ئێستا وازی لە كاری شۆفێری هێناوە، سەبارەت بە هۆكاری وازهێنانەكەشی دەڵێ "لەبەرئەوە وازمهێنا

لەشۆفێری چونكە ئەوانەی لە ئەوروپا دەژین وەك خەڵكی كوردستان نین، دانیشن و چاكەت و پانتۆڵ

لەبەر بكەن و هیچ كارێك نەكەن. من سەیاقم هەبووە بە شەو تەكسی بۆ من لێخوریوە، لە رۆژیشدا لە

زانكۆی ستۆكۆم زانستی سیاسی خوێندوە".

خوازبێنیكارانی هاوژین لەبەرچی پەشێمان بوونەتەوە؟

سڤیل: هاوژین سەردار كە ماوەیەكی زۆرە لەكاری هونەری دووركەوتۆتەوە، وەك خۆی باسی دەكات و دەڵێت "دووركەوتنەوەی من تەنها بەهۆی قسە و توانجی خەڵك بووە". هاوژین هەر لەوبارەیەوە لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ سڤیل گوتی "من زۆر دڵتەنگم بەوەی خەڵكی كوردستان كاری هونەری بە شتێكی خراپ سەیردەكەن، چونكە هونەر خۆی شتێك خۆ دەكەین پێشكەش هونەر ئێمە گەورەیە، زۆر كارێكی پێشكەش ناكەین دوور لە عادات و تەقالیدی كوردی بێت". هاوژین سەبارەت بە خوازبێنیكەرانی نهێنیەكی بۆ سڤیل ئاشكرا كرد و گوتی "زۆركەس هەبووە ویستویەتی بێتە خوازبێنی، بەاڵم كە زانیویەتی لە شوێنێكی خۆزگە گوتویەتی كاردەكەم، هونەری هێنابایە، هونەری لەكاری وازی ن��ەوی��س��ت��وە و ه��ەرب��ۆی��ە منی خوازبێنیم". ن��ەه��ات��ۆت��ەوە ب������ەاڵم س�����ەب�����ارەت بە ب�����ۆچ�����وون�����ی خ����ۆی گوتی ل�����ەوب�����ارەوە "م������ن ش������وو ب���ەو كەسێك دەك��ەم، كە دەوێت، منی چ��ۆن ه���ون���ەرەك���ەش���م���ی

بوێت".

ژماره 218 2014/2/8 61

62 ژماره 218 2014/2/8

رەنــگاوڕەنــــگ

كریستین ئاواتێكی سەیری هەیەئەستێرەی ئەمریكی كریستین ستیوارت ئاشكرای

كردووە، كە ئاواتێكی سەیری هەیە لە ئاواتی هونەرمەند و كەسایەتییەكان ناچاێت، ئاواتەكەی ئەوەیە وەك كوڕێك سەری پاك بتاشێت و تاتۆیەك لەسەری بكات بەر لەوەی قژی بێتەوە، بەدووریشی نەزانی كە بەر لەمردن ئەو كارە

ئەنجام بدات و لە پشتی سەری ئەو تاتۆیە بكات.

62 ژماره 218 2014/2/8

ژماره 218 2014/2/8 63

رەنــگاوڕەنــــگ

گوڵستان محەمەد: دەمەوێت ببمە باڵیۆزی دەوڵەتی كوردستان

سڤیل: محەمەد هەسنانیئ���ەو خەڵكی رۆژئاوای كوردس���تانە، ب���ەاڵم رەتیدەكاتەوە خۆی بەڕۆژئاوای���ی بناس���ێنێت و دەڵێ "من كوردس���تانیم". گوڵس���تان محەم���ەد ئەمی���ن جەم���ال تەمەنی 21 س���اڵەو ماوەی 10 س���اڵە لەشاری هەولێر نیشتەجێیە، ئەو ئێستا بێژەری هەواڵی وەرزشییە لەسەتەالیتی رووداو، بەاڵم وەك خۆی باسی دەكات ئەو كارەی

كاتییە و بەرنامەی دیكەی لەبەردەستە.جیا لەكاری راگەیاندن گوڵس���تان خوێندكاری بەشی پەیوەندییە نێودەوڵەتی و دبلۆماسییەكانی زانكۆی جیهانەو هیوا دەخوازێت دوای راگەیاندن���ی دەوڵەت���ی كوردی ببێتە باڵیۆزی كوردس���تان لەیەكێك لەواڵتان���ی دەرەوە، ئەوەش بەگەورەترین ئاواتی خۆی

دەزانێت.گوڵس���تان گوتیش���ی "من بچوكترین بێژەری رووداوم بۆیە كاك سەنگەر بە دنكە ترێ ناوم دەبات، دیسكی وەرزشی رووداویش

بەم ناوە بانگم دەكەن".سڤیل لەگوڵستانی پرسی ئەگەر راگەیاندنكار نەبووایە چ كارێكی دیك���ەی ئەنج���ام دەدات، ئەوی���ش گوت���ی "ئەگ���ەر راگەیاندن���كار

نەبومای���ە حەزم دەكرد ش���انۆكار ب���م، چونكە زۆر ح���ەزم لەبواری ئەكتەری و ش���انۆگەری و

فیلمە، لەتەمەنی 12 ساڵیشدا بەشداری شانۆگەرییەكم كردووە".

لەتیفە: هەیفا گۆرانیبێژ نییە

كچەكەی عاصی دەبێتە گۆرانبێژ

پارساڵ كێشە و شەڕە لێدوان لە نێوان هەیفا و لەتیفە تونسی دروست بوو، كێشەكەش ئەوەبوو كە لەتیفە

گوتبووی هەیفا گۆرانیبێژ نییە، ئەمساڵ دیسان لەتیفە ئەو بۆچوونەی دووبارە كردەوە، جەختیشی لەسەر ئەوە كردەوە، كە ئەو زۆر رێز لە هەیفا دەگرێت، بەاڵم پێیوایە

ئەو هونەرەی هەیفا ئەنجامی دەدات نمایشكارییە و گۆرانی نییە.

دوای ئەوەی لەچەند ئاهەنگێك بەشداری كرد، قسە لەسەر ئەوە دەكرێت كە عاصی حەالنی رێگەی نەداوە كچەكەی گۆڕانی بلێت، كە ناوی ماریتایە، بەاڵم لە لێدوانێكیدا بۆ

رۆژنامەكان ماریتای ئەوەی رەتكردەوە، كە باوكی رێگری لێكردبێت بێتە ناو دونیای هونەر، ماریتا ئاماژەی بەوە

كردووە، كە هێشتا بچوكە بە خوێندن خەریكە، دەشڵێ "من لە قۆناغی سێی ناوەندیم، تا كۆتایی خوێندن مەسەلەی

هونەرەكەم یەكالناكرێتەوە".

ژماره 218 2014/2/8 63

64 ژماره 218 2014/2/8

دەرەوەی ل����ە تەنان����ەت و هۆڵەن����دا ل����ە سنوورەكانی ئەم واڵتەش، هیچ كەس بە ناوی )حوسێن س����ەجادی قائیم مەقام فەراهانی(ەوە نایناس����ێت، هەر چەن����دە كتێبەكانی ئەم نووس����ەرە ئێرانییە وەرگێڕدراونەتە س����ەر

19 زمانی زیندووی جیهان.شۆڕش����ی 1979ی ئێران، چاالكی سیاسی، بەتااڵنبردن����ی دەس����كەوتەكانی ش����ۆڕش و داخرانی كەش����وهەوای سیاس����ی و ئیعدامی كوڕە مامەكەی، دەبنە هۆی ئەوەی لەساڵی 1988 ئێ����ران بەوەرە هەن����دەران جێ بێڵێت و سەرئەنجام لەگەڵ بنەماڵەكەیدا لەهۆڵەندا

بگیرسێنەوە.ئارەزووی نووسەریی الی ئەو ئارەزوویەكی هەمیش����ەیی ب����ووە، ه����ەر لەوكات����ەوە ك����ە وەك پەناب����ەر لەهۆڵەن����دا دەگیرس����ێتەوە و هیچ ج����ۆرە بەرچاوڕوونیەك����ی نابێت، الی خۆیەوە دەست دەكات بە نووسین. سەرەتا بە بیست سی وشە دەست پێدەكات، یەكەم چیرۆك كە دەنووس����ێت 750 وشە دەبێت، ب����ۆ خ����ۆی دەڵێ����ت 750 هەڵەی تێ����دا بووە. بەرە ب����ەرە بەوش����ەكان و ماناكانی رادێت، بەاڵم هەرگیز ناتوان����ێ رۆحی رۆژهەاڵتیی لە وش����ەكاندا حەشار بدات، دەگێڕێتەوە كە نووسینی یەكەم كتێبی 3 ساڵی خایاندووە.

ت����ا ئێس����تا نزیك����ەی 14 بەرهەم����ی چ����اپ و باڵوكراونەت����ەوە، ك����ە النیك����ەم یەكێ����ك جیهانی����ی ناوبانگێك����ی لەبەرهەمەكان����ی هەی����ە، ئەویش رۆمانی "خانووی تەنیش����ت مزگەت"ە. ئەم رۆمانە بەگشتی و بەزمانێكی س����ادە مێژووی س����ەد س����اڵی دوایی ئێران دەگێرێت����ەوە، كە ب����ە 30 زمان����ی زیندووی

جیه����ان باڵو كراوەتەوە. دەكرێ بوترێ لەو نووس����ەرە دەگمەنە ئێرانیان����ەی هەندەرانە، ك����ە بەرهەمەكانی بەچەندی����ن زمانی بیانی

باڵوبوونەتەوە.پێشتر و لەو سەردەمەی كە لەئێراندا ژیاوە، هۆگری ئەدەبیات دەبێت، هاوكات بەهەست لەباڵوك����راوە شۆڕش����گێرانەوە تینێك����ی و سیاس����یەكانی ئەوكاتی ئێران دەستیداوەتە نووس����ین، ب����ۆ وێن����ە ل����ە رۆژنام����ەی "كار" ئۆرگان����ی رێكخ����راوی چریك����ە فیداییەكانی خەڵك����ی ئێ����ران. ل����ە دەی����ەی 60ی هەتاویدا دوو كتێ����ب بەره����ەم دێنێ����ت بەناونیش����انی "كوردەكان چی دەڵێن" و "كوردستان دوای بزووتن����ەوەی خۆڕاگ����ری"، ك����ە بەش����اراوە چ����اپ و باڵوكراونەت����ەوە. لەس����ەروبەندی چاپ����ی یەكەم كتێب����ی، دوو هاوڕێی كوردی بەناوەكانی قادر و عەبدوڵال لەئێران ئیعدام دەكرێ����ن، ئیعدام����ی ئ����ەو دوو هاوڕێی����ەی "ق����ادر ك����ە تێ����دەكات، كاری بەرادەی����ەك ب����ۆ خ����وازراو ناوێك����ی وەك عەبدوڵ����اڵ" نووس����ینەكانی هەڵدەبژێرێ����ت. ئەم����ە ئ����ەو ناس����ناوەیە كە دواتر لەسەر بەرگی هەموو كتێبەكان����ی نەخش����ێندراوە. بەه����ۆی ئەوەی كتێبەكان����ی بەزمانی هۆڵەن����دی لەچاپدراوە، بەو رادەیەی لەئەوروپا ناس����راوە لە ئێران

نووسەرێكی بێ ناونیشانە.وەك خ����ۆی دەڵێ����ت زمانی هۆڵەن����دی تەنیا ئامرازێك بوو، كە دەیتوانی خەباتی پێ بكات. بۆ ئەو كە 34 س����اڵ ل����ە ئێراندا لە دۆخێكی داخ����راو و س����ەركوتكراودا ژیانی بردبووە سەر، ژیان تەنیا بە خەباتەوە مانای هەبوو، دوو بابەتی تێكچ����ڕژاو و لێكدانەبڕاو. قادر

عەبدوڵ����اڵ كە پێدەنێت����ە كۆمەڵگایەكی كراوە و ب����ە دوور لەه����ەر چەش����نە سانس����ۆرێك، ب����ەم ش����ێوەیە وەس����فی نووس����ینی خ����ۆی هۆڵەن����دی بەزمان����ی ك����ە "كاتێ����ك دەكات دەستم دایە نووسین، هەستم بەرەهاییەكی ت����ەواو كرد، ئیدی ترس����م لەبنەماڵ����ە، ئایین، زین����دان، حكوم����ەت و عورف����ی كۆمەڵ����گا و خۆسانسۆری رەویبووەوە. كاتێك بەزمانی فارسی دەمنووس����ی دەستەوەستان بووم، ك����ە لەگ����ەڵ نووس����ین بەزمان����ی هۆڵەن����دی بەراوردم دەكرد دووش����تی تەواوی جیاواز بوون، چەندین سەدە ژیان بردنەسەر لەژێر س����ەركوتكارییدا و س����ەرەڕۆیی چەت����ری كارتێكەری و رەنگدانەوەی تایبەت بەخۆی دەبێت لە س����ەر ئەو مرۆڤەی لەو ژینگەیەدا ژیاون. وا بڕیارمدا تەنیا بەزمانی هۆڵەندی

بنووسم".و داس����تان بیاڤ����ی ل����ە عەبدوڵ����ال ق����ادر رۆمان����دا ت����ا ئەم����ڕۆ چەندی����ن كتێب����ی باڵو كردۆت����ەوەو چەندین خەاڵتی ئەدەبی گرنگ و بەناوبانگیش����ی وەرگرت����ووە. هەڵ����ۆكان، كچ����ەكان و پارتیزان����ەكان، س����ەفەری بتڵ����ە بەتاڵەكان، خەتی مێخی، چەمەدان، خانووی تەنیش����ت مزگ����ەت، س����یماكان و خولی����ای لەمێژین����ە و پێغەمب����ەر. ی����ان ت����ەواوی ئەم ی����ان دەگوزەرێ����ت، لەئێ����ران داس����تانانەی ئەوەی كە كەسایەتیەكی ئێرانی تێیدا رەنگ دەدات����ەوە، ئ����ەوەی بەالی����ەوە گرن����گ بووە رەنج و ئازاری مرۆڤ����ی ئێرانیە وكارەكانی

دەكەوێتە خانە ئەدەبیاتی "تەبعید"ەوە.ل����ە س����ااڵنی راب����ردوودا دەق����ی قورئان����ی وەرگێڕاوەتەوە س����ەر زمانی هۆڵەندی، ئەو

هاوێنە

عەبدوڵاڵقادرناسر مورادی

نووسەرێك لە رۆژئاوا بە رۆحی رۆژهەاڵتییەوە

64 ژماره 218 2014/2/8

ژماره 218 2014/2/8 65

دەڵ����ێ قورئ����ان بۆ م����ن كتێبێكی كالس����یك، ش����اعیرانە و ئەدەبییە، نەك سەرچاوەیەك بۆ هەڵێنجانی یاس����ا و سیاس����ەتكاریی. ئەو قورئانە بە یەكێك لە رازاوەترین كتێبەكانی جیه����ان وەس����ف دەكات .ئەو دەڵ����ێ "كاتێك ئەم كتێبە دەگاتە دەس����تی دەس����ەاڵتدارانی ئێرانی خوێندنەوەیەك����ی دیكەی بۆ دەكەن، وەك و لێوەردەگ����رن خراپ����ی كەڵك����ی پاساوێك دەیخەنە خزمەت توندوتیژییەوە. ئایەتوڵالكان����ی ئێران كتێبێكی 1400 س����اڵە بەدەستەوە دەگرن و وەك یاسا دەیسەپێنن. لێرەش لەئەوروپا ئینجیل دەخوێننەوە، بەاڵم وەك یاس����ا چاوی لێ ناكەن". سەبارەت بە قورئ����ان دەڵێ"یەك ش����تمان لەبیر كردووە، ئەویش ئەو جوانیانەیە، كە ئەم كتێبە پیرۆزە هەیەتی. ئەمە تێگەیش����تنی حافز، مەوالنا و سەعدی شاعیریش بووە، ئایەتوڵالكان ئەم تێگەیش����تنەیان ال دروست نەبووە. رێگەیان ن����ەداوە خەڵك����ی چێژی لێوەرگ����رن، ئەوەی

هەیە بەس ترس و دڵەڕاوكێیە".هەر وەها دەڵێ "بەنیازم گەورەیی و غروور بۆ خەڵكی بگێڕمەوە، من قورئانم ماچكردووە و پێشموانیە غروور لەمە گەورەتر هەبێت. پێكهات����ەی ئەدەبی، مێژووی����ی و رەمزاویی ئەم كتێبە ئێس����تاش دەتوانێت ئیلهامبەخشی

نووسەرانی رۆژئاوایی بێت".قادر عەبدوڵال لەبەرەی دژ بەئایەتوڵالكاندایە، وێڕای ئ����ەوەی كتێبەكان����ی بەدەیان زمانی ب����ەو باڵوبوونەت����ەوە، جیه����ان زین����دووی حاڵەش����ەوە لەئێ����ران قەدەغەك����راون. ئ����ەو كتێبەكان����ی وەك س����ەنگەرێك ب����ۆ خەب����ات چاولێدەكات "كاتێك دەنووسم هەست دەكەم

پێشەوەی لەریزی خەباتدام. بەرهەمەكانم

و ئەدەبیات����ە لەالی����ەك لەالیەك����ی دیكەوە خەباتە

دژ بە دیكتاتۆریەت".كتێبەی ب���ەو س���ەب���ارەت

دەرب������������ارەی ح����ەزرەت����ی پێغەمبەری م���وح���ەم���م���ەد

دەڵێ نووسیویەتی موسڵمانان وەك پڕەلەجوانی، كتێبە "ئ��ەم

نەمنووسیبێت، خ���ۆم ب��ۆ بڵێی م���رۆڤ وەك پ��ێ��غ��ەم��ب��ەرم م���ن

ب��ەو شێوازەی ن��ەك وێ��ن��اك��ردووە، نەریتی بەشێوەی دیكە خەڵكانی كە

موحەمەدی دەك�����ەن، ل��ێ��وە ب��اس��ی پێغەمبەر مرۆڤێكی مەزن بووە".

بەناونیشانی لەرۆمانێكدا عەبدوڵال قادر "شا"هەندێك وێكچوون لەنێوان ئەحمەدی

دەكات، وێنا 19 س��ەدەی ئێرانی و ن��ەژاد دەڵێ وەك ج��ی��اوازی��ەوە، ب��ەی��ەك ب���ەاڵم

"ه���ات���ن���ی دی���ك���ت���ات���ۆر و دیموكراسی"، رەوی��ن��ەوەی وێكچوونی ه�����ەروەه�����ا سەردەمانی لەنێوان زۆر دەبینێ، ئێستادا و ك��ۆن سەبارەت رۆم���ان���ەدا ل��ەم بەپیاوانی گەورە دەنووسێ، س�����ەب�����ارەت ب����ە ق����ەزاف����ی، دەڵێ خومەینی و م��وب��ارەك پێشكەوتنی گ���ۆڕاوە، "دون��ی��ا دەربار هەرەسهێنانی زانست بوو، ب���ەدواوە كۆشكەكانی و بەاڵم دیكتاتۆرەكان جێگۆڕكێیان دەك������رد، ی����ەك دەه�����ات یەك سەردەمەكە ئێستا دەڕۆیشت، ف��ەی��س��ب��ووك وەك گ������ۆڕاوە". پێیوایە دێ��ن��ێ��ت��ەوە، ن��م��وون��ە دی��ك��ت��ات��ۆرەك��ان وەك ئ��ی��دی راب�������ردوو ن���ات���وان���ن ئ����ازادی بكەن. رادەرب��ڕی��ن س��ەرك��وت قەزافیەكان، "ف��ەی��س��ب��ووك ئایەتوڵالكان و موبارەكەكان دیموكراسیش و وەالدەن��ێ��ت بەڕێوەیە". ئێستا لەدەرەوەی كاری ئ��ێ��ران، سنوورەكانی حەزێكی رۆژن����ام����ەوان����ی عەبدوڵالیە. ق��ادر رۆژان��ەی ئارەزووشی گ��ەورەت��ری��ن ئەوەیە، كە رۆژێك لەڕۆژان ئێران ب����ۆ ب���گ���ەڕێ���ت���ەوە نووسەرێكی لەهەیمەنەی

گەورەدا.

هاوێنە

65 ژماره 218 2014/2/8

66 ژماره 218 2014/2/8

كاوڕ 4/20-3/21كە بكە، رزگ��ار پەستییە لەو خۆت تەنها و نییە سەرچاوەیەكی هیچ دروستی خ��ۆت��دا ل��ەه��ەس��ت��ەك��ان��ی پارە دەبی، رارایی تووشی كەمێك دەكەیت. لەشتی ناپێویست خەرج دەكەی، پالنەكانت بۆ

ئازیزانت و هاوبەشەكانت شیبكەوە.

تەرازوو 10/20-9/21 ئ��ەگ��ەر ه��ەس��ت ب��ە ب��ێ��زاری دەكەن، یاخود س��ۆزدارەك��ەت��ان لەگەڵ ك��ات پێی كە بەسەربەرن، كەسێك لەگەڵ ئاسوودە دەبن. بۆ هەندێكتان گونجاوە گەشتیك بكەن. بەرامبەرەكەتان دڵی ناسك دەبێتەوە. ئەو پێ سوودتان زۆرترین كە پێشبخەن، كارانە

دەگەیەنن، نەك زۆرترین خۆشی.

گا 4/21–5/20 كارەكانتان و ئیش و تەندروستی خەرجییەكانتان دەب�������ن، ب�����اش یەكێك دەبن، زیاتر لەدەسكەوتەكان ك���ارە س��ەرەك��ی��ی��ەك��ان دەگ����ۆڕن و ئاستی ل��ە ماندوو و ت��ووڕە دەك��ات��ەوە، ب��ەرز دەرامەتتان

دەبن، بەاڵم بڕوابەخۆبوون لەدەست نادەن.

دووپشك 11/20-10/21 گ����ەش����ب����ی����ن دەب�����������ن، ل�����ەالی�����ەن بەڵێنی گەورەتان سۆزدارەكانتانەوە گۆڕانكاری دەت��وان��ن دەدرێ���ت، پ��ێ كارەكانتان بەڕێوەچوونی شێوازی لە گەورە ئەنجام بدەن، ماندوو دەبن بەهۆی دواكەوتنی جێبەجێكردندا، لەكاتی ك��ارەك��ان لە هەندێك

بڕیاری كتوپر مەدەن.

دووانە 6/20-5/21 راشكاوانە بە بۆچونەكانتان و بیر كە بكەن، باس كەسانە ئەو لەگەڵ مامەڵە یاخود كارێكیان لەگەڵ دەكەن، بیرۆكەكانتان دەتوانن تەنها هەفتەیەدا لەم بكەن، دروس��ت لێ بڕیاریان و كۆبكەنەوە بەاڵم ناتوانن دەست بە جێبەجێكردنیان بكەن

تاكو تەواو ئامادە دەبن.

كەوان 12/20-11/21ل��ە ه��ەم��وو ج���ۆرە گ��رف��ت��ێ��ك خۆتان كورت گفتوگۆكان و بگرن ب���ەدوور بكەنەوە. ئاگادار بن، مەرج نییە هەموو كەسێك بە كاروبارە تایبەتییەكانی خۆتان ئاشنا بكەن، یاخود زانیارییان پێ بدەن. كات یارمەتیتان دەدات چەندین دەرگای نوێی ژیان بكەنەوە، بەاڵم

هەندێكیان ماندووبوونیان دەوێت.

وشەی نادیار

گێژاو

تێبینی: )ه�( و )ە( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

وشەی یەكتربڕوشەی یەكتربڕ

12345678910سڤیل1

2345678910

ئاسۆیی: - راش��ی��دی��ن خەلیفەی چ����وارەم .1

پرتەپرت.2. تەنها )پ( - یاری.

3. جۆرێكە لە ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر - نیوەی )باسل(.

4. دوو پیت لە )قیڕ( - ناوێكی كچانەی كوردییە.

5. دوو پیت لە )ماف( - ناوی یەكەمی ئەدیبێكی دانیماركی بەناوبانگە.

6. وێنەكە.7. یەكێكە لە فیرعەونەكانی میسر.8. نیوەی )دایە( - نیوەی )نیمۆ(،9. نەخێر )پ( - پیتی لەیەكچوو.

10. ناتەواو.

ستوونی:1. گۆرانیبێژێكی كۆچكردووی كوردە.

گەشتكردن هۆیەكانی لە یەكێكە .2)پ( - یارمەتی.

3. خوار - )ژەهر( بە عەرەبی.پیتی - )پ( ئیتاڵییە خواردنێكی .4

لەیەكچوو.5. ماركەیەكی سەعاتی ژاپۆنییە )پ(.

6. پارێزگایەكی عێراقییە - پاڵەوانێكی جیهانیی مشتەكۆڵەیە )پ(.7. )ئاسك( بە توركی )پ(.

باڵندەیەكی - )ه��ۆز( لە پیت دوو .8گۆشتخۆرە )پ(.

9. شارێكە لە ئیتاڵیا.10. ون )پ(.

تێبینی: )پ( = پێچەوانە. )ت( = تێكەاڵو.)ه( و )ه�( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

پشــووی سڤیـل

وشەی نادیار لە )10( پیت پێكهاتووە كە خاوەنی ئەم وتەیەیە.

ئەگەر بزانی هەموو تاڵە سپییەكانی مووی سەرم پڕن لە یادەوەرییەكانی تۆ، هەرگیز سەرزەنشتی پیربوونم ناكەیت!

سڤیلنشیپیسنرسڤیلتپزینیرهازترییهیراكهكهوزرگهیهۆقنهورموبوگیسنهاهاهڵتنابیهتیونهیكنومهاڕاداهزروبمتنل

سڤیلههیسمهپئ�سڤیل

دەتوانی رێی خۆت لەم بدۆزیتەوە گ��ێ��ژاوەدا بەو مەرجەی لە ژمارە )1( دەست پێبكەیت و كۆتایی )2( ژم��ارە لە

پێ بێنیت.

ژماره 218 2014/2/8 67

نییرا

هالل

جەا:

ئ

قرژال 7/20-6/21ناوێت، دواكەوتنی كارەكان خەمی هەرچەندە بەخاوی بەڕێوە دەچن، دەگەنە ه���ەر ل��ەك��ۆت��ای��ی��دا ب����ەاڵم هەموو بۆ باشە زۆر كاتێكی وێستگە. دوا هەنگاوەكانتان، ئازیزانتان هاوكاریتان دەكەن

و زیاتر بڕواتان بەخۆتان دەبێت.

گیسك 12/21–1/20 هەوڵ بدەن لە نێوان ملمالنێی الیەنە خۆتان سەربەخۆیی ناكۆكەكاندا ناتەواوی ب��ە ك��ارەك��ان ب��پ��ارێ��زن، مافی و بكەن داب��ەش كاتەكانتان جێمەهێڵن، توانایەكی ب��دەن، بەرامبەرەكانتان بە ت��ەواو

باشترتان دەبێت بۆ جێبەجێكردنی كارەكان.

شێر 8/20-7/21چاوپێكەوتنێكی و س��ەردان چەند لەگەڵ بەتایبەت رێكدەخەن، گرنگ لێیان زۆرە م��اوەی��ەك��ی ئ��ەوان��ەی دابڕاون، ئامادەكاری تەواو بكەن بۆ دەسپێكی ه���ەر ك��ارێ��ك��ی ن����وێ. دەت���وان���ن ك��ەم��ێ��ك لە ئەنجامەكان بەدەست بهێنن، نەك هەموویان،

كاتی گونجاو هەڵبژێرن بۆ كارە گەورەكان.

گۆزە 1/21– 2/20 نوێیەكان گۆڕانكارییە و ه���ەواڵ هەندێك بەاڵم دەكەن، ئاسوودەت دوودڵ����ی����ت دەم��ێ��ن��ێ��ت، دی�����دار و چاوپێكەوتنی هاوڕێیان بیرۆكەی گرنگت پێ دەبەخشێت، دەرفەت دەڕەخسێت پەیوەندییە خیزانییەكانت رێك بخەیەوەو پێویستییەكانی

ماڵ پڕبكەیەوە.

فەریك 9/20-8/21 تایبەت ئاسوودەییەكی بە هەست دەكەن، كارەكانتان بۆ ئاسان دەبن و هاوسۆزەكانتان هاوكارتان دەبن دەروونییەوە، و دارای��ی الیەنی ل��ەه��ەردوو هەڵپەسێردراوەكان ب��اب��ەت��ە ب���دەن ه���ەوڵ

یەكالیی بكەنەوە.

نەهەنگ 3/20-2/21 هەنگاوەكانت باشن، كاتێكی زۆرت لە بەر دەستە، خۆت بۆ گرنگترین كار ئامادە بكە، ئەو هەموو كار و هەنگاوانەی دیاریت كردوون كاتی زیاتریان پێویستە، ئەو كەسەی تۆی مەبەستە پێویستی

بە سەلماندن و روونكردنەوەی زیاتر هەیە.

گێژاو

ئا: رۆڤار رواندزی

وشەی نادیار: جۆن كەنەدی

وشەی یەكتربڕ

وەاڵمەكانی ژمارەی رابردوو تەنها 9 جیاوازی لەنێوان ئەم دوو وێنەیەدا هەن. كامانەن؟

پشــووی سڤیـل

12345678910سڤیلكهریزرداق1

زهاجهها2اریهفارهز3راتریسخهی4ۆدینهم5كهناسهپهح6یهه7ینورام8ندرواه9شویراد10

68 ژماره 218 2014/2/8

شەموان

كۆتایی جەاللییزم و سەرەتای مامەییزم

لەدوای راپەڕین سەركردەیەكی یەكێتی كە ئێستا گۆڕانە، لە دەزگایەكی ئۆرگانی یەكێتیدا وتبووی: چۆن لە دونیا ماركیسزم و لینینزم هەیە، دەبێت لە كوردستانیش جەاللییزم هەبێت. ئەو قسەیە لەخۆیەوە نەهاتووە، بەڵكو درێژكراوەیی مێژووییەكە كە هەر لەناوەڕاستی شەستەكانەوە دەست پێدەكات، ئەو كاتەی شۆرشی كوردی بۆ جەاللی و مەالیی دابەش بوو. دەكرێت وشەی "جەاللی"یش وەك هەر تەرجەمەی ئـــەو جەاللیزمە ســـەیر بكرێت، كە ئەو ســـەركردەیەی یەكێتی هیوای خواســـتووە هەبێت. بەاڵم لەبارەی وشـــەی )جەاللی(یش ئەو تێبینیە بكرێت، كە ســـەرۆكی ئەو

باڵەی ئەوكات برایم ئەحمەد بوو، كەچی بەناوی جەالل تاڵەبانییەوە ناونرا.هەر لەكۆتایی شەستەكان مام جەالل تاڵەبانی باسی لە بیرۆكەی ماوییزم دەكرد، دەروێشەكانی مامیش گوایە پڕوپاگەندەی وەهایان باڵوكردۆتەوە، كە ماوییزم بۆ كورد دەشێت و ناوەكەی مام جەاللیش بە ئەدەبیاتی شیوعیەت نامۆ نییە، چونكە بزووتنەوە گەورەكانی سەدەی بیستەم ناوەكانیان بە )ما( دەستی پێكردووە لەوانە

"ماركسیەت" و"ماركۆزە" و "ماوتسی تۆنگ" هاوشێوەی "مام"ە.ئەمـــە لەمێـــژووی رابـــردووی یەكێتیدا، لە ئێستایشـــدا بە ناڕاســـتەوخۆیی باس لـــە مامەییـــزم دەكرێت، بەاڵم ســـەیر ئەوەیە ئەو مێژووەی لە رابردوودا باســـمان لێوەكـــرد، لەگـــەڵ ئێســـتا زۆر جیـــاوازە، كارەكتـــەری دەروێشـــەكانیش جیاوازە، ئەوانـــی كۆن ئەگەر راســـت یان هەڵە بـــن، بڕوایان بە بیروڕای سیاســـی تاڵەبانی هەبـــوو، دەیانزانی تاڵەبانی دەتوانێت ســـەركردایەتی ئـــەوان بكات و جەماوەرێكی لەكوردســـتان هەیە. بەاڵم ئەوانەی ئێســـتا خۆیان بە دەروێشـــی تاڵەبانی دەزانن، تەنهـــا پەیوەنـــدی بەرژەوەنـــدی و نزیكایەتـــی و خزمایەتییەتیان هەیـــە، ئەوانەی رابردوو خەیاڵی شۆڕشـــیان هەبوو، ئەوانەی ئێســـتا دەیانەوێت سۆزێك بۆ ئێستا

نیشان بدەن و هەر ئەو خەڵكانەی پێشوو بگەڕێننەوە سەر خەیاڵی جەاللیزم.زۆر پێم ســـەیر و ســـاویلكەیی بوو كاتێك ســـایتی كوردســـتانی نوێیم كردەوە نووســـرابوو"مام ســـاڵوی هەیە" لەگەڵ وێنەیەك كە هـــی هیرۆخان و مام جەاللە، نەنووســـراوە مام ســـاڵوی بۆ كێ هەیە؟ زۆرم پێ ســـەیر بوو كاتێك بینیم قوباد تاڵەبانی نووســـیویەتی "دەســـت بـــە چەپكە گوڵەكـــەی تاڵەبانییەوە بگـــرن"، بەاڵم نەینووســـیوە چ مەترســـیەكی سیسبوون و وەرین لەسەر ئەو گوڵە هەیە، یان كێن

ئەوانەی مەترسین لەسەر" گوڵە مامە"ی یەكێتی.هەفتەی رابردوو كۆســـرەت و بەرهەم ساڵح بەیاننامەیەكیان دەركرد، كە ئەگەر ناوەرۆكەكـــەی كورت بكەیتەوە، وشـــەكانی بەقەد وشـــەی دروشـــمەكانی یەكێتی دەبێـــت، كـــە لەدەوری چەپكـــە گوڵەكەی تاڵەبانـــی چنراوە. دیارە ئەو وشـــانە دوا گێژەلووكەی ســـەر یەكێتی نابێـــت، بەاڵم لەوانەیـــە دوا درزی گەورە بێت، كەچی ســـەركردەكانی تـــری یەكێتی خـــەون بە گەڕانـــەوەی "مام" دەبینـــن و دەیانەوێت دووبـــارە خۆیان بە "مامەییزم" هەڵبواســـن، نازانن ئەگـــەر مامەییزم ئایدۆلۆژیاش بێت، مەحكومە بە نەمان و پەرتەوازەبوونی پەیڕەوكارانی. عەقاد وتەیەكی جوانی لەســـەر ئایدۆلۆژیـــا هەیە، بەپێی تێگەیشـــتنی ئەو تەمەنـــی ئایدۆلۆژیا دوو قۆناغە

یەكەمیان باوەڕ، ئەویتریان جیاوازیی.

فەیسەڵ خەلیل