F' d i 1-fiarga ... Editorjal Allbarij Mid-Dinja Nittrumbjaw

Halluhom erba' rizzi! Gallerija Kompetizzjoni 39

11-Kawboj u x-Xadin! Attivita 13+ 11-Huttafa tas-Sena 2000 Gflaii Ambjentali: L-llma Senibna Kamal! Daf1nal Membru

2

Gheziez Huttaf. ... lx-xahar li gfladda email mingnand

wiened berdwocer habib tiegni jismu Dan qalli li fl-inhawi u mar jiccekkja xi bejtiet tal-bagnal ta' 1-imrewha cisticola), u baqa' miblugn meta sab ndax-il bejta dan 1-gnasfur, kollha rnharbtin! X'kien gara? Kaccaturi? Tfal imqarbln? Offroaders?

minn dan, ghal darba rna tort tal-bniedem. xognol tas-serp bejta, Harbathom addijo bajd u frieh!

Farsi tgfliduli: "Iss, mela sewwa jgnidu li s-serp jagnmel il-hsara. jghidu li s-sriep gflandna noqtluhom! Sewwa jghidu li s-sriep

m'~1awnx agflar minnhom! biex jimla zaqqu hu jrid joqtol dawk il-povri friefl! Sewwa jgflidu li s-sriep qalbhom hadra!"

OWW! OWW! ZOMMU WAHDA R-RIEDNI! Qalbu fladra xejn - is-serp bejta ghax ikollu 1-gun, u

daqshekk! Veru li hasra, wara dak ix-xoghol u 1-pacenzja kollha il-genituri jrabbu famllja frieh! lmma m'gflandkomx gnax tiskantaw, ghax in-natura kollha kemm hi hekk. Wiened jiekol lill-iehor! Anke n­nies: 1-istess tkunu qed taghmlu intom kull meta tieklu hemberger,

corned beef, perzut, luncheon meat, jew xi bicca canga, majjal, naruf, tigiega, fenek, hut, gambli u jien.

annimali u tieklu intom! s-serp harbat il-bejta ma kellux x'jagflmel,

juri kemrn fil-kollezzjoni, jibbalzma 1-frieh u jqieghdhom go kieku kont ngnidilkom veru li qalbu lmrna dawn jaghmluhom, 1-annimali.

jiekol ghasfur, zebra, jew baliena

ikollna naccettaw li dak huwa bzonn tan-natura. tithassarhom il-vittmi.

U naghmlu flazin hafna jekk nippruvaw nindafllu nirrangaw 1-affarijiet u nsalvaw Iii dan u l-ief1or.

Ma nistghux xi haga li hija u tantx toqogfldu

mingflalina

Victor Falzon L-Editur

Jason Aloisio, Audrey C!1etcuti, Norman Chetcuti, Desiree Falzon, Victor Falzon, Justin Vassallo

lndirizz: Birdlife Malta, 57/28 Triq Rigord, Ta' Xbiex MSD 12 Tel: 347646 Fax: 343239 email: blm@orbit.net.mt Website: www.waldonetnet.mt/birdlife/

Materjal mill-nuttafa jista' jigi kkupjat drnent li rnhux gflal skop kummercjali u drnent li jissemrna' isem il-rnagazin u li tintbagnat kopja tal-materjal liii-BirdLife. Pubblikazzjoni: Birdlife Malta Produzzjoni: Victor Falzon Faccata ta' quddiem: Kamalejont (ritratt ta' Raymond Galea) Faccata ta' wara: L-irdum Ta' Cenc (ritratt !a' Joe Sultana) Films: Gutenberg Press Stampat: Poulton's Print Shop, Awwissu 2000

Klabb Fiuttaf huwa t-taqsima ta' Birdlife Malta gflall-membri ta' taflt is-sittax-il sena. Norganizzaw hargiet fil-kampanja, zjarat f'riservi naturali, lejliet kraft u anke naghmlu xoghol ambjentali. Nofiorgu 1-magazin/1-t-luttafa kull xaharejn ghail-membri, u nagflmlu hendawts u logflob gnal waqt 1-attivitajiet. Sflubija fi Klabb Fiuttaf hija Lm2 fis-sena.

"' Q) a; ('] u c 0 E ~ a:

39 .. - A wwissu ;U)()()

@ n1eq_es@U

, b

il- ' • bog nod

gnandha garaxx, u naga ta' 1-gnageb.

Mad-Ding!i ftit djar qalb ir-raba'. minnhom il-bozza li tixghel id-daflla dal-garaxx gimgnat ilu grat il-rtawwief! Anna tai-Kiabb morna nke!!mu lis-sid tad-dar ...

Is-Sur Bonni6i, kburi kburi, qalilna kemm hu familja tiegnu huma kuntenti li minn tant postijiet f'Malta, dan i!-par nawwief gnaz!u proprju d-dar

tiegnu biex jagnmlu 1-bejta. Qalilna li ftit qabel, i-istess par ipprova ma' dar onra viCin, imma

s-sidt mid-dehra ma ndunatx u kissret il-bejta, li kienet gnadha qed tinbena.

wara, tas-Sur Bonniti,Annabelle, rat dawn 1-gflasafar defllin u nergin tant il-hnejja

garaxx taghhom. lndunat li xi haga mhux tas-soltu kienet qed tigri!

saret bil-bicca, kollha u bl-akbar ghaxqa qag!ldu

il-bejta ftit ftit. jkanhal, ghax il-hawwiefa ma il-bejta

Bonnici qalilna li 1-jigbor mit-triq ta' quddiem

dar stess. is-Sinjura Bonnici qaitilna li bezgnet li 1-kaccaturi jisparaw xi waMa mill­

qalet

*FI-1985 par nawyviet kien bena bejta, imrna gnal xi raguni din ma rnexxietx--------- ---

- Awwiss<l2000 • 11-Huttafa 39

't II r!

,

Waslilna rapport interessanti immens. Fis-7 Lulju, gflal xi Sam, dehret tielgfla 1-art feknma

tal-banar fil-bajja ramlija ta' 1-Gfladira! M'ahniex terti liema speti kienet, imma probabbli

kienet il-fekruna komuni (loggerhead turtle) - kienet skura u twila xi metru. Qalulna li tant kellha herqa biex titla' illi mbuttat wiened rage! !i kien hemm ihares! lmma wara dawret denbha u reggnet lura 1-baflar.

II- loggerhead kienet darb a tbejjet f'xi ramliet ta' Malta u Gflawdex, imma minflabba 1-izvilupp tax-xtut u 1-hafna nies li saru jmorru jgnumu, il-fekruna tgerrxet u na baqgnetx tuza r-ramliet Maltin biex tbid il-bajd tagflha. L­aktar li tbejjet ilium huwa f'xi gzejjer Griegi u max-xtut tat-Turkija.

L-aflhar li bejtet f'pajjizna 1-fekn.ma tal-baflar kien ghal!-bidu tas-Seklu Gnoxrin, fir~Ramla !-Hamra t'Gfiawdex.

Min jaf x'fettiilha, hux! Fladet triq b'ollra tgflid?

'j itil llllll

J I ' llllll

Ma tglladdix sena li rna nisimgnux b'balieni u dniefel li jitilgT'lu 1-art, kultant anke f'Malta (ara/1-Huttafa tladd rna jat gr1aliex hekk. Tghid il-banar irnnigges wisq? Tghid 1-istorbju tal-vapuri qed igenninhom? Tgllid xi marda misterjuza ii gfladna ma nafux biha? ld-dniefel u 1-balieni huma annimali intelligenti nafna,

jispjegawlna nasra dawn il-u spiss jagflmlu minn lura

ls-sajf mhuwiex 1-aqwa zmien gnall-berdwocing f'Malta. F'dis-sflana aktar ikollna aptit immorru ngnumu mim nduru bit-tromba. minn hekk, ftit ikun hawn gfiasafar x'tara, hlief xi tal-plajja (waders) u speci li jbejtu fil-gzejjer Maitin. Wiehed minn dawn il··ftit li jbejtu hija d-durrajsa.

ld-durrajsa tkun tal-bejt,

hija ikbar, n

lmma, ngflidu, rdwo(~ing "1-ghajta nofs i!-

bejgh". ra tad-durrajsa hi u mil!-bognod.

Durrajsa gflandha zewg Waqt !i ttir tikqawwija; 1-ghanja, mill-banda 1-onra, qisha mazz cviewet icekcku (kif jgflidu nafna gajds!), jig ri qishom flafna tisfiriet go

Din

Malti: Durrajsa lng!iz: Corn Bunting Xjentifiku: Miliaria calandra

naqset fl-Ewropa kollha, 1-aktar mili-pajjizi fejn jintuza nafna bexx, h~-~ .f:I ~--;H·-vv­UI 101 u-1! 1\:j!ILIJI! a.

Kif gfledna, id-durrajsa tbejjet fil-gzejjer Maltin. Tibni 1-bejta qalb il-flaxix baxx, u tkun mof1bija tajjeb - fil-fatt jien qatt ma rajt wanda! 11-bejtiet tad-durrajsa gflandhom flafna gfledewwa: is-seq:> iswed u !-far, li jieklu 1-friefl, in-nar li nafna nies iflobbu jqabbdu fil­kampanja, anke xi keib jiggerra

Problema onra hija s'intendi 1-qerda tal-kampanja u 1-flabitat

_ tad·durrajsa.

gfle!ieqi. ld-durrajsa hija skarsa, u

fl-inflawi ta' ta'

li nfissru meta

lmu xi oflra.

6

Pingu karta bajda mhux isimkorn, l-eta taglikom u isem magazin. Kull tpingija li ngibu

- Awwissu 2000 § 11-Huttafa 39

aUuho erba' "zzi! Hawn xi niex gnajnejhomveru ikbar rninn i:aqqt1om! Meta jmorru f'xatt il- O baflar, ma jkunux kuntenti bil-basket imburgat ike! li jiefldu magnhom. 0 lridu jaraw x'jistgnu jiddubbaw ukoll mill-baflar. Allura arahom nizlin jaqbdu r-rizzi, itellghuhom 1-art, ikissruhom biex jieklu dik iHikka orangjo li jkun hemm fihom! Qisekx se tixba' b'ikla rizzi! Veru li drawwa antika, imma allura! Se nibqgnu hekk, qisna dejjem 1-imgewhin? Ilium m'afmiex neqsin mili-ikel! Mela allura erba' rizzi. .. nalluhom jgflixu bi kwiethom!

CRESTED TINAMOU Kenneth Cauchi (12)

FANFRU Emilio

BEGGAZZINA TAN~NORD Nicholas Galea

TIGRA Rodney Debono

BRAMA

KULUVERT Jonathan Borg

Alison Gauci (13)

11-lluttafa 39 ..

Stivaw fiHisliba 1-ismijiet tal-pjanti li gflandkom fuq il-lemin (waflda minnhom lesta). Agflmlu kopja tat-tisliba mimlija u ibagfltuha, flimkien mad-dettalji tagflkom, li! Birdlife Malta (indirizz p2), mhux warc31 Awwissu 2000. lr-rebbien jingflata ktieb dwar in-natura. Ftakru: tqattgflux il-magai:in.

lr-rebbiefla ta' Kompetizzjoni 38 kienet Tiziana Gambin minn Birguma. Tiziana mitluba tmur ic-Centru tai­Birdlife(Tnejn sai-Gimgna 9am-12) f'Ta' Xbiex, tienu magflha !-membership card, biex tigbor il-premju.

7

Gnaziz Editur, Ma' ta' HSkola Sajf fla mmorru dolphin show. Jien

m'inix fla nattendi dil-flarga. Jien kont qed naqra li d­dniefel jgflixu xi 34 sena, imma f'dawn 1-akwarjums jgflixu biss xi tliet snin.

X'hasra!

Ghazii William,

William Grech Msida

Taghtix kaz meta jgflidufek li postijiet bflal dawn huma edukattivi. Dik flrafa li jivvintawha s-sidien ta' dawn il­postijiet biex iflajruna mmorru nonfqu !-flus. Dawn jippruvaw ibel!ghuhielna li jekk tmur tara/hom 1-annimal gol-gageg (bflai-iu), gof-pixxina jew fic-Cirkfu, jgflidulek !i tkun qed titgha/lem dwar 1-annimafi!

Hekk kienu jahsbu darba f!-antik, u dawn il-postijiet kienu darba popo!ari hafna. lmma !fum nafu li biex titgl1allem dwar 1-annimali, 1-al'ijar tarahom fl-ambjent naturafi tagnhom. Wara kollox, biex ahna naraw kif jgnixu n-nies ma mmorrux inzuru !-nabs, hux hekk!

Fil-fatt, William, ilium hawn hafna iuwijiet, specjalment fi-Ewropa, li qeghdin ifallu u jaghlqu. in-nies fl-ahflar qeghdin jitghallmu !i meta iiomm 1-annimali magflluqin, din hija mol1qrija kbira, ghax dawn spiss jew jagnmlu dwejjaq tant kbar fi jmutu f'qasir imien. U qed niehu pjaCir li inti ndunajt diga. Hafna Maltin gl7adhom ma ndunawx. Meta f'idejk biex ixxerred ii-verital

Jalla jasal iz-zmien li anke f'Mafta dawn ii-postijiet, bhad-dolphin shows, jagnfqu u jibqgnu biss memorja kerha.

L-Editur

- i!wvvissu 2000 • 11-Huttafa

Sur Editur, Fl-istudji tiegni smajt fuq qabda annimaii li qatt rna

smajt fuqhom, jew inkella gflamlu flafna esperimenti fuqhom. Jiena rna togngobnix !~idea li anki joqtlu annimali biex jaghmlu esperimenti fuqhom jew juzawhom. Mhux fer ii joqth.1 annimali biex jinqdew huma. Mhux fer li 1-annimali jbatu biex in-nies ikum.1 komdi.

lnsem gnalik

Ghaziia Alexandra,

Alexandra FioU l't'Attard

Sewwa smajt. Fuq 1-annimali jsiru esperimenti krudili hafna, lanqas timmagina x'kattiverija. Dawn 1-esperimenti 1-pub/iku ma jkunx }at bihom, imma kultant xi hadd jirnexxilu jigbed xi ritratti f'dawn il-laboratorji, ritratti li jkexkxu.

Din il-monqrija kollha ssir biex jagnmlu xi xampu, xi lipstik, xi sapuna, toothpaste jew fwiefla. U mhux ghalxejn jahbuhum dawn il-mistflija ta' esperimenti. Kieku fir--riklami ta' dawn il-prodotti naraw xi ritratt ta' xadin b'gflajnejh mefljutin miftuFlin qed iqattrulu x-xampu f'gflajnejh sakemm jagnma, naflseb li ftit nies jixtruh dak ix-xampu!

Gflafhekk, Alexandra, huwa importanti li tkun tat x'inti tixtri ezattament. Qabel ma tixtri prodotti bhal dawn, fittex fuq il-ffixkun jew kaxxa u pprova sib il-kliem Against Animal Testing jew Not tested on Animals. Jekk ma jkoflhiex dik it-tikketta, tixtrix il-prodott!

Kumpanija li tagnmel prodotti bla ma tahqar I-anni mali hija per eiempju The Body Shop (li ma niddejqux nagnmlulhom rik!am b'xejn, ghax veru flaqqhom!). Veru li 1-prodotti taghhom huma tikka iktar gflaljin, imma ahna lesti nnallsu ftit iktar biex niffrankaw ii-mohqrija ta' tant annimali?

L-Editur

u x-f'Hal Qormi harab xadin minn dar ta' xi f1add.

ftit kbir, ta' L-ambjent rali ta' !-orang utan huma tal-Borneo, u Hal Qormi mhux

ta' ambjent! Gnalhekk il-povru xadin

.!

' *eU .. Y'U'

Mas-sajjjaslu l-attivitajiet l-aktar mistennija tas­sena: il-harga tal-Lejl mac-Cit(/ u l-Kamp ta' Settembru. ll-lejl nzac-Cieffll-fatt d(r!,d gfJamilnih. Barra c-ciefli hhal daz-zmien ma tistax rna tarahx, rajna wkoll xi ghasafar tal-plajja, l-aktar pi:-,pisell bhall-beggazzina tar-rokka (common scmdpiper).

Gl1all-kamp diga bdejna nippreparazu, u ghasafar zgurli mhux serjonqsu. Naf illi t(4u li hadd nzinnkom m ;f.!,bandu jitlef dan il-kamp uniku, u ghalhe/d:;; m 'ghandi ehda dubju li l-postijiet ser jintlew kollha. Min iridjara ujilghallem du)ar l­ghasaji:ir tal-priza li tant drahi nljniehmn .fz"tq it­televixin, m 'ghandux jitlt;/din l-attiuita. U jekk 1na tilhqu:x:post, xorta tistghu titil,ghu 1-Buskettghall­berdwocing.

10 l

tar-Rabat ser rnmxu sa Wied ii:·· Nistrieiiu ftit max-xatt sa ma

inkunu 1-ewwel nies biex ninzlu nitbahbhu u niffriskaw. Mela xi ikei nafif biex tikluh u

vera limitati. Ghalhekk iddumux biex ma

tas-Se huma i-1 0 membri li bflalissa

fii-Huttafa tas·-Sena 2000.

Pavanello

Cauchi Clayton Borg Alf Buhagiar Alvin Andre Darren Da!ii Arthur Briffa

237 170 142 130

83 68 55 47 42 39

10

ELISABETH CONRAD

nitkellmu rizorsi , li nansbu

f'affarijiet bhal djamanti, deneb jew zejt. lmma fil-fatt 1-aktar rii:ors prezzjui: fid-dinja huwa !-

Forsi ma naghtux wisq kasu gnax iriiis u komuni. lmma li ma kienx gnal!-ilma, ma kinitx tkun possibli fuq din il-pjaneta!

Fin-natura Hlma jgfladdi Ciklu kontinwu. Tagflmel ix-xita u 1-ilma jinzel fuq !-art. lmbagnad mill-iima jsir fwar billi jevapora u jifforma sflab li minnhom tigi x-xita. Xi miil-ilma jinzel fix-

u Xi ftit ma jevaporax, jinzel til-

blat u u gr1adajjar taht 1-art (groundwater). S'issa kol semplici, imma malajr jinqa!gflu 1-problemi.

Ejjew nansbu ftit f'Malta. ta' Malta

Mediterranja,

X'qegfldin jagflmlu dawn il-vapuri ankrati fid-dezert? Jaqaw sikru i-kaptani? Xejn minn dan! Dan id-dezert ftit tas-snin ilu ... lden bal'!ar! Din hija xena tai-Baliar Aral fi-Ui:bekistan, banar li minl'labba Hnjoranza tal-bniedem, ilium kwazi nixef ko!iu!

niexef u bi Hit xita. issa ansbu f'kemm gnandna 1-ilma. 1-uzu li nagflmlu minnu anna d-dar, hemm il-biedja, - dawn kollha gflandhom bzonn ammonti

U meta ma xita, dawn ma jistgflux

u juzaw Biss li jkollna huwa

proprju fis-sajf! Gnalhekk nuzaw

- il-groundwater jew irnma dan lma mhux

dan se jwaqqaf dak 1-ilma.

Tant hi

milli

i rna affarijiet

- ahna wko!l nagnmlu

l l

Sehibna Kamal! 11-Kamalejont kulhadd jaf bih. Min jistkerrhu, min inobbu. Kemm nafu dwaru dan 1-annimal specjali? Me/a ftit fatti ...

8 11-kelma hija KAMALEJONT mhux KALAMAJONT! e Ma tantx ivarja isrnu dan 1-annirnal! Bl-lngliz jgnidulu

Mediterranean chameleon, u 1-isern xjentifiku tiegnu huwa Chamaeleo chamaeleon!

e 11-karnalejont huwa rettilu, kugin tal-grernxul u 1-wiza'. e Huwa 1-uniku speCi (rninn xi 80) ta' kamalejont li jinsab barra

mill-Afrika. e lbiddel il-kuluri skond 1-ambjent ta' rnadwaru, skond it­

temperatura, u anke skond il-burdata! - meta jkun irrabjat, per ezempju, isir kwazi iswed.

• Ghajnejh rna jcaqlaqhomx flirnkien bnalna, imma wahda 'I hawn u 1-onra 'I hemrn!

e 11-Karnalejont ibid xi 30 bajda, u jaflbihom taht il-flamrija. e Gflandu lsienu twil kwazi daqs gismu, u joflorgu bnal berqa u

jaqbad 1-insetti billi jagfltihom daqqa ta' "ponn" b'ilsienu! • Mhuwiex indigenu f'Malta, imma daflhluh xi nies !i gabuh

rnagflhorn bnala pet, li mbaghad harab ... u bied ... u tkattar! e Bnar-rettili kollha ta' Malta, il-kamalejont huwa mhares biHigi.

Ma tistax toqtlu, taqbdu jew izzommu ghandek. 8 MHUWIEX perikoluz, MHUWIEX moqziez u MA JGORRX rnard! • Gflandu speci ta' gidma ... imsomma, daqs labra ta' 1-inxir! • U 1-favorita! MHUX veru li jekk tqieghdu fuq 1-ahmar jispiodi!!!

Dahhal tnetnbru gdid fi Klabb Huttaf u inti tiehu ... l!l Tliet pitazzi ta' 1-gflasafar [!) Stiker bil-kulur ta' gflasfur (!) Tmien punti fii-Huttafa tas-Sena rtajjar nbieb, anwa u kugini jidnlu fi Klabb Huttaf, aghtihorn jimlew kopja ta' dil-formola, imla. isfel id-dettalji tiegnek stess, u ibgnathomlna, flimkien rnai-Lm2 tal-membru 1-gdid.

Is em

lndirizz

Data tat-Twelid

Is em

lndirizz

Telefon

Telefon