UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVUEKONOMSKI FAKULTET

BRČKO

SEMINARSKI RAD IZMAKROEKONOMSKE ANALIZE

TEMA:INFLACIJA

1. POJAM NASTAJANJE DEFINISANJE INFLACIJE, INFLACIONOG JAZA,

INFLACIJA I EKONOMSKI RAZVOJ

1.1. Pojam, nastajanje i definisanje inflacije Sam pojam inflacije vodi poreklo od latinske riječi ”inflare” što znači napuhati, odnosno riječi ”inflatio” što znači nadimanje. Riječ inflacija u smislu napuhavanja novčanog opticaja, upotrijebljena je po prvi put u ekonomskoj literaturi u knjizi ” Velika papirna obmana ili približavanje finansijske ekspanzije” koju je Aleksandar Demler objavio u New York-u 1864.godine. Od tada se vode veoma žučne teorijske i političke rasprave o inflaciji, o ovom fenomenu postoji veoma obimna ekonomska literatura. Stoga se često u tim raspravama sa razlogom posebno naglašava da u našem sadašnjem periodu problem inflacije ima prioritetnu važnost. Istorijski gledano, ona se pojavila još u antičkim vremenima. Neki pisci tvrde da se inflacija može pratiti još od prije 4 000 godina. Britanski ekonomista P. Ajncing u svojoj knjizi o inflaciji navodi primjere inflacije iz rimske istorije posebno one koji su bili u periodu ratova1.Po mišljenju prof. dr. Stojana Bulata:”Prvi oblici inflacije nalaze se u prikrivanju metalnog novca smanjivanjem njegove realne vrijednosti u odnosu na nominalnu...vrijednost koju su sprovodili mnogi vladari prilikom izdavanja i načina upotrebe novca u prometu. Ali, dok god je novac robni, stepen njegovog obezvređivanja je bio ograničen. Tek pojavom prvih papirnih novčanica javljaju se i prve velike inflacije (jedna od prvih je ona koju je izazvao Dž.Lo izdavanjem nekonvertibilnih novčanica)”2. U tako obimnoj literatri susreću se različite definicije inflacije. Skoro svaki autor ima svoju definicju. Međutim, za mnogobrojne deifinicije inflacije po mišljenju profesora dr. Dušanić Jovana može se reći da se one uglavnom svode na dva osnovna shvatanja inflacije a to su: klasična i savremena shvatnja. Klasična shvatanja definišu inflaciju kao stanje u kome, usled povećanja novčanog opticaj dolazi do smanjenja vrijednosti novca, a što se manifestuje u opštem porastu cijena. Razlog ovakvog shvatanja leži u činjenici da su sve tadašnje velike inflacije bile vezane za preteranu emisiju (papirnog) novca i da su tako na tržištu stvoreni ogromni novčani fondovi koji su stajali naspram ograničenih robnih fondova Drugim riječima stvorena je situacija u kojoj više velika količina novca juri za suviše malom količinom robe. Savremenija shvatanja ukazuju na činjenicu da inflacija dolazi i kada se to ne manifestuje u opštem porastu cijena. Svaki porast novčanog opticaja, i u tržišnim privredama u kojima imamo slobodno formiranje cijena, ne mora automatski da dovodi do opšteg porasta cijena.Do toga neminovno dolazi samo u situaciji u kojoj imamo puno korištenja kapaciteta i punu zaposlenost radne snage. Do opšteg porasta cijena može da dolazi i u slučajevima kada ne dolazi do povećanja količine novca u opticaju. To se dešava zbog poremećaja u raspodjeli nacionalnog dohotka, platnog bilansa i drugim segmentima na kojima se pojavljuje inflatorni pritisak koji dovodi do opšteg porasta cijena i bez porasta novčanog opticaja.3 Ili jednostavnije rečeno inflacija je proces kontinuiranog rasta cijena ili kontinuiranog opadanja vrijednosti novca. Na osnovu prthodno navedenog može se zaključiti da savremena shvatanja smatraju da je suština inflacije u poremećaju ravnoteže između ponde i tražnje u kome efektivna tražnja preovladava nad ponudom rada i usluga, bez obzira da li se takvo stanje odražava ili ne na povećanje opšteg nivoa cijena.4

1 P.Einzig:”Inflation”,London,1952 godine,str.29.Navedeno prema:dr.Ž.Rakočević,Konvertabilnost dinara i kreditni kapital,”Socijalizam”,br.37/1970;2 Dr.Stojan Bulat:”Novac,inflacija i stabilizacija”,Centar za međunarodne studije fakulteta Političkih naka i NIP ”Eport-press”,Beograd 1973.godine,str.74 i 75;3 Prof. Jovan B. Dušanić:”Novac,krediti i banke”,Consseco institut,Beograd 2002 godine,str.43-44; 4 Dr. Miloš Vučković: ”Savremeni problemi monetarne teorije i politike ”, Naučna knjiga,Beograd, 1960;

3

Sa problemom inflacije u uslovima nedovoljne zaposlenosti, slomom privrede čija se osnovna karakteristika sastajala u padu proizvodnje i drastičnom padu životnog standarda većeg dijela stanovništva, suočile su se tridesetih godina anglosaksonske zemlje. Zbog toga se u tim zemljama u tom periodu ugradila prestrašenost od masovne nezaposlenosti. Pošto je Kejns, tridesetih godina, uspio da pronađe recepte za suzbijanje nezaposlenosti i krize,on je postao prorok institucionalizovane vjere.5 Pored ove definicije želio bih da istaknem mišljenje prof. Emila James6

koji je definisao monetarnu ravnotežu na egzaktan način. U tom smislu ovo se može prikazati pomoću sljedeće jednačine:

C + I + L = C + S+ M

Naime,desna strana ove razmere označava svarno raspoloživu količinu novca koja se namenski raspoređuje na potrošnju (C) i akumulaciju (S),a istovremeno je korigovana (uvećana) dotokom novog novca ili pak umanjena povlačenjem starog novca (M).Druga strana izražava potrebe za novcem (tražnju) koje su sitematizovane u tri grupe: tzv. finalna potrošnja (C), investiciona potrošnja (T) i potrebna likvidna sredstva u koje spadaju različiti oblici odložene potrošnje i trezauracije novca (L).7 Ali početkom sedamdesetih godina pojavom novih problema inflacije, uz istovremeno postojanje nezaposlenosti i recesije, kejnsijanska ekonomija nije mogla da riješi ovo pitanje posredstvom održavanja visoke efektivne tražnje da bi se suzbila nezaposlenost. Sve ovo je podstaklo eminentnog engleskog ekonomistu prof. Džona Robinsona da u okviru svog predavanja na godišnjem sastanku Saveza američkih ekonomista, 27.12.1971.godine konstatuje da je nastupila tzv. druga kriza političke ekonomije.8Osnovne karakteristike te krize sastojale su se naraslim problemima raspodjele dohotka u kapitalizmu, usporavanju rasta uz permanentan rast nezaposlenosti i brojnim drugim pojavama. Sve ovo je upućivalo na neophodnost stvaranja nove ekonomske teorije koja je trebala ponuditi adekvatna rješenja u vezi otklanjanja tadašnjih privrednih problema. Iako na početku trećeg milenijuma savremena ekonomska misao ni danas ne može da pronađe efikasan recept za otklanjanje istovremene pojave inflacije i nezaposlenosti, koji predstavljaju jedan od jedan od najkomplikovanijih problema svjetse pa i naše privrede. Ekonomske teorije bave se ili samo problemom inflacije ili samo problemom nezaposlenošću. Prema tome, one se ne mogu efikasno primijeniti u našem sistemu privređivanja za otklanjanje inflacije i nezaposlenosti, a naša privreda mora istovremeno da bude oslobođena od oba ova problema. Pored ovih gotovih rješenja i naši ekonomiski stručnjaci učestvuju u rješavanju ovih problema. Svi oni nude različita rješenja sa iskrenim namjerama da doprinesu ekonomskom napretku zemlje. Međutim, danas se sa sigurnošću može konstatovati da je doista nemoguće suzbiti inflaciju posredstvom automatskog djelovanja tržišnog mehanizma, odnosno zakonima ponude i tražnje, ili samo planskim mehanizmom. Inflacija se ne može suzbiti ni isključivo stabilizacionom politikom. Danas među ekonomistima preovladava mišljenje da je za suzbijanje opšteg porasta cijena neophodno podjednako uvažiti sva tri spomenuta momenta. Najizad bez obzira na različite prilaze definisanju inflacije može se zaključiti da ona nije samo monetarna pojava,već pojava koja je značajna za cijelu privredu, jer njene posljedice pogađaju privredu u cjelini, mijenjajući cijene, obim i orijentaciju proizvodnje, raspodjelu, akumulaciju, platni bilans i potrošnju.

5 Ovu konstataciju posebno ističe prof.dr.Lazar Pejić u svojoj knjizi:”Nevolje sa inflacijom”,Savremena administracija,Beograd 1989,str.13; 6 Dr.Emil James je profesor Univerziteta u Parizu,poznato ime u oblasti monetarne problematike; 7 Dr.Dragoljub Dragšić,dr.Bogdan Ilić,dr.Branko Medojević,dr.Milan Pavlović:”Političa ekonomija”, IX izdanje,Beorad,Ekonomski fakultet,2000 godina; 8 ”Prva kriza političe ekonomije” bila je u razdoblju 1929-1933.godine;

4

1.2. Nastajanje i definisanje inflacionog jaza

U periodu pune zaposlenosti, prema savremenoj analizi nacionalnog dohotka, dalje povećanje efektivne tražnje, tj. potrošnje ne može više da utiče na povećanje proizvodnje i zaposlenosti. Umjesto toga dolazi do opšteg porasta cijena, tj. inflacije. Naime u periodu pune zaposlenosti djeluje multiplikatorski proces i on dovodi do uspostavljanja inflacionog jaza i stvara čitav niz opšteg porasta cijena. Ovdje se radi, kako se vidi, o tzv. inflaciji tražnje, tj. o inflaciji koja nastaje kao rezultat pretjerane tražnje. Za razliku od nje, tzv. troškovna inflacija nastaje kao rezultat povećanja ličnih dohodaka tj. troškova proizvodnje. Ako planirane investicije pokazuju tendenciju bržeg rasta od štednje pri punoj zaposlenosti, onda će se tom slučaju potražnja za robama enormno povećati i cijene će početi da vrtoglavo rastu. drugim riječima privreda u dotičnoj zemlji nije u mogućnosti da proizvede proizvode za kojima je tražnja ogromna. Prema tome, ovdje je tražnja veća od ponude a investicije su veće od štednje. U ovakvim slučajevima pojavljuje se inflacija tražnje u uslovima pune zaposlenosti. Najkonkretnije, ovako nastaje inflacioni jaz. Možemo ga izraziti dijagramski i to na dva načina :

- Pomoću investicije i štednje;- Pomoću linije od 45° i linije potrošnje plus investicije.

(To se može vidjeti na dijagramima br.1 i br.2.)

Ako posmatramo te dijagrame,na kojima smo prikazali inflacioni jaz, možemo primijetiti da linije potrošnje plus investicije kao linija investicija leže iznad ravnotežne tačke punog zaposlenja (R) tj. iznad presjeka linije 45° sa linijom pune zaposlenosti. U ovom slučaju radi se o višku trošenja, tj. o tzv. inflaciji tražnje, što znači da tražnja vuče cijene naviše u uslovima pune zaposlenosti. Tako će cijene rasti sve dok postoji inflacioni jaz odnosno sve dok investiciona ili potrošna tražnja ne padne, ili dok se ne preduzmu odgovarajuće mjere ekonomske politike radi otklanjanja inflacionog jaza, tj. inflacije tražnje. Na drugom dijagramu možemo takođe zapaziti da se inflacioni jaz određuje kao odstojanje tačke presjeka linije potrošnje plus investicije (P+I) sa linijom pune zaposlenosti tj. tačke R, na liniji pune zaposlenosti.1 Iz ovoga se može zaključiti da inflacioni jaz djeluje preko povećanja tražnje za robama i povećanja cijena na povećanje proizvodnje, a samim tim i na povećanje zaposlenosti.Na osnovu ove konstatacije možemo zaljučiti da se realni društveni proizvod ne može povećati iznad maksimalnog nivoa pune zaposlenosti, tj. linije O-Z.Prema tome, novčani maksimalni dohodak može maksimalno rasti zahvaljujući porastu nominalnih cijena roba. Njegov rast će se odvijati sve do onog momenta dok se ne izvrši povećanje štednje ili smanjenje potražnje odnosno investicije. A za otkalanjanje inflacionog jaza, može se koristiti i kombinacija nevedenih mjera ekonomske politike, tj. da se za određeni nivo izvrši povećanje štednje,te da se istovremeno a nešto smanji potrošnja i investicije. Na taj način se privreda može dovesti u stanje pune zaposlenosti.

Dijagram 1:

1 Polazeći od podataka koje smo prikazali na dijagramu 2,inflacioni jaz možemo definisati kao odstojanje tačke presjeka linije investicije (I) sa linijom pune zaposlenosti (ZZ) tj. tačke L i tačke presjeka linije štednje (Š) sa linijom pune zaposlenosti, tj. tačke R, na liniji pune zaposlenosti;

5

Prikaz inflacionog jaza pomoću metodapotrošnja plus investicija

Z P+I R'

L

P+I R

'45° Z

0 220

Dijagram 2:Prikaz inflacionog jaza pomoć metoda

štednja plus investicija

Z Š

I L R' I

R

Z 0 S 220

1.3 Inflacija i ekonomski razvoj

Različiti su načini na koje zemlje pokušavaju da ubrzaju svoj ekonomski razvoj. Težnja da se brže razvijaj često ih navodi da se služe inflacionim metodama u ekonomskom razvoju, a brži razvoj preokupira mnoge zemlje. Sve ekonomske škole i pravci mišljenja u ekonomskoj nauci bili su zainteresovani za probleme i faktore koji utiču na ekonomski razvoj. Od pojave političe ekonomije kao naučne discipline, naime od prvih klasičara ekonomske nauke, Petija, Smita i Rikarda pa do danas istraživanja ekonomskog razvoja nije prestajalo već se naručito pojačalo u poslednjih nekoliko decenija. Zbog toga je literatura o problemima ekonomskog razvoja ogromna. Međutim, u toj literaturi često se ”ekonomskoj rast” i ”ekonomski razvoj” upotrebljavaju kao sinonimi. Ipak jedan dio ekonomista pravi razliku između te dvije kategorije.

6

Ekonomski rast može najkraće da se definiše kao porast proizvodnje. Ali taj rast može biti rezultat porasta stanovništva, porasta investicija, većeg dela stanovništva koje ulazi u radno aktivno naime, izmene strukturi stanovništva, duže radne nedelje, itd...,ali bez porasta u produktivnosti ili efikasnosti privređivanja. Ekonomski ravoj može se definisati kao porast ukupne proizvodnje uz porast proizvodnosti rada,bez smanjenja zaposlenosti ali uz poboljšanje opšte efikasnosti privređivanja. Drgim riječima, to znači bez smanjenja životnog standarda. Odnos inflacije i ekonomskog razvoja izazvao je prilično veliki interes kako u akademskim raspravama, tako i među onima koji vode ekonomsku politiku. Različita gledišta, stavove i mišljenja na odnos inflacije i ekonomskog razvoja mogli bismo podeliti u tri osnovne grupe:

1. Prva grupa, inflacija čak i blaga inflacija nepovoljno djeluje na ekonomski razvoj;2. Drga grupa, blaga inflacija povoljno djeluje na ekonomski razvoj;3. Treća grupa, inflacija ima neutralan efekat na ekonomski razvoj.

Pristalice prve teze,da inflacija nepovoljno utiče na ekonomski razvoj zastupljeni su u više razvijenim industrijskim zemljama nego manje razvijenim zemljama. Njihovi osnovni argumenti su da:

- Inflacija može predstavljati vrlo opasnu pretnju ekonomskom razvoju zbog njene kumlativne tendencije;

- Inflacija destimliše štednju i akumulaciju;- Smanjuje težnju za povećanje produktivnosti rada;- Povećava se nepotrebna luksuzna potrošnja;- Stimuliše gomilanje zaliha roba itd...

Jedan od najvažnijih argumenata, protiv inflacije jeste da ona smanjuje efikasnost privređivanja, onemogućuje dugoročnije ekonomske kalkulacije i planiranje, destimuliše dugoročnije poslovne ugovore i poslovnu saradnju narčito na planu novih investicija. Ovo zbog toga što nije mogće utvrditi stvarne troškove pod uslovima nestabilnih cijena. Čitava argumentacija se svodi na to da pokaže da će inflacija smanjiti zdrav ekonomski razvoj i pogoršati mogućnosti za proces realnog ekonomskog razvoja. Drugu tezu, da inflacija povoljno djeluje na ekonomski razvoj zastupaju i podržavaju mnogi poznati ekonomisti. Prema njima inflacija i stalno rastuće cijene i dohoci osigurava, tržište proizvodnji i stimuliše predzeća da povćaju proizvodnju, jer im stalno rastuće cene povećavaju dohodak. Važan uslov za to jeste da postoji stalan pritisak i porast ukupne tražnje, jer ekonomski rast se zaustavlja oko pada ukupne tražnje, te to izaziva recesiju. Zato je potrebno stalno održavati tražnju koja stimuliše investicije i proizvodnju. Ekonomisti koji pišu o ekonomskom razvoju manje razvijenih zemalja u još većem stepenu zastupaju ovu tezu. Prema njima, zemlja koja je slabo razvijena, a želi da se brže razvija, mora da pribegne inflaciji kao sredstvu za ubrzanje razvoja.Naime, u tim zemljama često postoje ambiciozni programi razvoja koji se deficitno finansiraju jer domaća akumulacija je nedovoljna, a izvori sredstava iz inostranstva limitirani. U tom slučaju pribegavaju deficitnom finansiranju razvoja, er navodno je lakše prikupljanje sredstava za investicije nego porezi i obavezni doprinosi ili takse.Ako su investicije dobro alocirane, ada počnu davati efekte onda će deflacioni procesi biti dovoljni da umanje početne inflacione efekte izazvane deficitnim finansiranjem investicija. Drugim rečima, oni tvrde da inflacija nije inkompatibilna sa ekonomskim razvojem.

7

Treću tezu, a inflacija nema nepovoljan niti pak povoljan efekat na privredni razvoj lako je objasniti, er ona nema danas mnogo pristalica, li imaju i danas veoma poznatih ekonomista – kao na primer što je profesor Milton Fridman sa Univerziteta u Čikagu. Koreni ove teze nalaze se već u shvaćanjima i učenjima nekih klasičnih ekonomista koji su smatrali da novac nema nikakvu aktivnu ulogu u privredi, te da bi se razmena roba i sve zakonitosti odvijale i bez novca, samo nešto usporenije, novac je samo tehničko sredstvo razmene dobara itd...Prema gledištima ekonomista zastupnika ove teze, inflacija je uvijek i svagda čista monetarna pojava i monetarni fenomen, nije ”neizbežna” pojava u procesu ekonomskog razvoja. Međutim, čak i profesor M. Fridman kao najpoznatiji protagonista teorije da država ”ne treba voditi nikakvu ekonomsku politiku”- smatra, da ukoliko se inflacija prihvati kao metod ubrzavanja razvoja može biti upotrebljena kao ”privremeno sredstvo” i da upotreba inflacionog razvoja (deficitno finansiranje) može biti ”manje loša alternativa” u nekim situacijama, ali ona uvek ima vrlo nezgodne i neželjene posledice.1

2. UZROCI I VRSTE INFLACIJE

2.1 Uzroci inflacije

Iz ekonomske literature, koja raspravlja o problemima i uzrocima inflacije može se izvući jedan opšti zaključak, a naime, da je veoma širok dijapazon uzroka nestbilnosti i pojava inflacionih kretanja koja čine obeležja naručito minule decenije u razvitku svjetske privrede. Korijeni, putevi i oblici inflacije su različiti u različitim zemljama i različitim fazama razvitka dotične zemlje.Dugo vremena za glavni uzrok inflacije smatralo se da leži u suvišnoj količini novca u opticaju. Danas, takva teza je uglavnom odbačena, te se smatra da su uzroci inflacije daleko brojniji i složeniji. Savremena teorijska literatura ističe nekoliko konkretnih uzroka koji nisu sporni a to su:

- Ratno finansiranje;- Preterane investicije;- Deficiti u buđetima i bilansu plaćanja i politiku jeftinog novca uopšte.

Prema kategorizaciji uzroka mnogi autori razlikuju tipove inflacije, pa se u tom smislu raspravlja o inflaciji tražnje, novčanoj inflaciji, inflaciji kupaca, inflaciji nadnica, inflaciji trošova itd...Bez obzira na brojne varijacije u analizi uzroke možemo podeliti u dve osnovne grupe. Ta podela se odnosi ,pre svega, na stanovišta pojedinih autora, a naime, da li oni za primarne uzroke inflacije smatraju faktore koji se nalaze na strani ukupne tražnje ili pak faktore koji dejstvuju sa strane ukupne ponude ili trošova.U tom smislu se govori o teoriji inflacije tražnje i o teoriji inflacije trokšova. Ovakvo kvalificiranje procesa inflacije i teorija inflacije predstavlja jedan od najčešćih načina koje možemo danas sresti u ekonomskoj literaturi. Na osnovu dosadašnjeg izlaganja može se zaključiti da inflacija predstavlja veoma kompleksan dinamički proces. U momentu stvaranja jednog od uzroka i djelovanja njegovog početnog inicijalnog implusa na proizvedbu inflacione spirale, u proces inflacije ubrzo se uključuju i drugi uzroci. Zbog te činjenice ispravnije je govoriti o mješovitoj inflaciji koja nastaje grupnim djelovanjem više uzroka.S obzirom da inflaciju ne prouzrokuje samo jedan uzrok, nego više uzroka, ona se stoga ne može suzbiti samo jednom vrstom mjera ekonomske politike. Nažalost, u praksi se ovo često zaboravlja i ne poštuje se pa su i programi mjera za suzbijanje inflacije uglavnom jednostrani, a efekti takvih programa neprimjetni.

1 M.Friedman: ”Inflation-Causes and Consequences” Bombay,1963. str.17; 8

Inflaciju tražnje prikazali smo na dijagamu 1. Kriva AT predstavlja agregatnu tražnju, a krivu AP agregatnu ponudu. Kriva AP ima lom u tački Q 1 koja označava obim proizvodnje pri punoj zaposlenosti. Ako sada npr. zbog porasta neke komponente autonomne tražnje, bilo javne ili pak investicione ili zbog povećanja količine novca u opticaju usljed čega dolazi do povećanja tražnje svih subjekata, dođe do promjene krive agragatne tražnje sa AT na AT1 onda pod pretpostavkom da je agregatna ponuda konstantna dolazi i do porasta cijena sa p na p1.Kako se vidi na dijagramu 1. obim proizvodnje O-Q f je ostao pri svemu tome neizmijenjen. Međtim zahvaljujući porast cijena sa p na p1 došlo do povećanja njezine vrijednosti od O-Qf-B-p1. Ovdje se vrijednost proizvodnje povećala nadimanjem, tj. inflacionisanjem. Prema tome, ovakvo povećanje agregatne tražnje pri postojanju pune zaposlenosti proizilazi jedino u procesu povećanja cijena. Ovakav oblik inflacije naziva se inflacijom tražnje.Kada postoji inflacija tražnje u privredi jedne zemlje, onda relativni njen višak nad ponudom vuče cijenu naviše. U krajnjoj liniji to ima za posljedicu povećanje i tražnje za radnom snagom i ostalim faktorima proizvodnje, a tražnja za faktorima proizvodnje naziva se izvedena tražnja, što opet dalje utiče svom snagom na opšti porast cijena u istom smijeru. Međutim, poznato je da promjene cijene mogu nastati zbog promjene ponude uz pretpostavku da se tražnja ne mijenja.

Inflaciju troškova prikazali smo na dijagramu 2. Na tom dijagramu vidi se da uslijed promjene krive agregatne ponde sa AP na AP 1, pod pretpostavkom da se agregatna tražnja ne mijenja, dolazi do povećanja cijena sa p na p1.Istovremeno je ovdje prouzrokovano i smanjenje nacionalnog dohotka sa Qf na Q 1. Od elastičnosti krive a to zavisi koliko će se povećavati cijene, i koliko će smanjenje realnog dohotka prouzrokovati jednaka promjena agregatne ponude. U slučaju da je kriva agregatne tražnje AT manje elastična s obzirom na cijene, onda će ista promjena agregatne ponude uslovljavati i manje smanjenje realnog nacionalnog dohotka, a veći porast cijena. I obratno, kad je kriva agregatne tražnje AT više elastična s obzirom na cijene, onda će u tom slučaju promjena agregatne ponude (AP) uslovljavati i veće smanjenje realnog nacionalnog dohotka, a manji porast cijena.Kriva agregatne tražnje jako je neelastična u situaciji trajnije inflacije kada su privredni subjekti na nju već navikli, očekjući pri tome permanentno nastavljanje procesa inflacije. U ovom slučaju smanjenje realnog nacionalnog dohota relativno je mala a porast cijena relativno je enorman.Kako se već vidi na dijagramu 2 kriva ponude AP1 pomjera se nalijevo i to prije svega radi povećanja troškovne komponente iz strukture cijene, ova se vrsta inflacije naziva inflacijom troškova ili troškovna inflacija.Troškovna inflacija nastaje zbog monopolskih ili oligopolsih uslova privređivanja u pojedinim privrednim domenima, bilo zbog strukturnih neusklađenosti i poremećaja odnosno deficitarnosti pojedinih proizvoda. Ona može nastati i zbog pretjerane zavisnosti ili nepovoljne strukture uvoza iz zemalja gdje postoji inflacija i veoma visok skok cijena nekih uvoznih proizvoda. Uzrok nastajnja troškovne inflacije može biti i povećanje doprinosa od strane administrativnih organa. Ona posebno dobija oštre forme ako se te navedene situacije vežu za robe egzistencijalnog karaktera (prije svega prehrambene proizvode).Inicijalni uzrok začetka troškovne inflacije može nastati i zbog porasta ličnih dohodaka iznad porasta produktivnosti rada, što se u kapitalističoj ekonomiji smatra najčešćim, a nerijetko i isljučivim uzrokom inflacije troškova .

9

2.1.2. Teorija inflacije tražnje

Duže vrijeme se u ekonomskoj analizi tvrdilo da inflacija nastaje jedino u situaciji koja nastaje nakon ostvarivanja pune zaposlenosti u privredi jedne zemlje. Što znači da je nastanak inflacije direktno povezan sa vrhom privrednog ciklusa koji odražava stanje pune zaposlenosti svih raspoloživih faktora proizvodnje. Prema tome, teorije inflacije tražnje objašnjavaju inflaciju viškom agregatne tražnje AT nad ponudom u situaciji uspostavljanja nivoa pune zaposlenosti u privredi jedne zemlje. Drugim riječima, kada privreda postigne puni nivo zaposlenosti svih raspoloživih faktora proizvodnje pri čemu se ona uzdigne na najvišu uzlaznu tačku krive privredne ativnosti odnosno privrednog ciklusa, tada nastaje i inflacija. U takvom stanju agregatna tražnja AT ima takvu tendenciju opšteg porasta. Pošto ona u ovom slučanu nije usklađena sa rastom robnih fondova, jer je u privredi date zemlje prisutna puna zaposlenost i zahvaljujući tome materijalna proizvodnja dostigla je svoj maksimum, inflacija koja nastaje u ovakvoj situaciji naziva se inflacija tražnje. Polazeći od objašnjenja uzroka koji dovode do stvaranja viška agregatne tražnje nad ponudom, ove se teorije inflacije tražnje mogu podijeliti u dvije osnovne grupe:

1. Klasične odnosno neoklasične teorije inflacije tražnje;2. Kejnsijanske teorije inflacije tražnje.

Što se tiče prvih teorija inflacije tražnje, one je objašnjavaju povećanjem količine novca u opticaju iznad porasta ukupne proizvodnje u privredi date zemlje u kojoj je prisutna puna zaposlenost. Ovdje se polazi od pretpostavke da je agregatna tražnja funkcionalno zavisna i upravo proporcijalna količini novca u opticaju, uz konstantnu brzinu njegovog opticaja. Međutim, kejnsijanska teorija odbacuje ovakvu tvrdnju, i prema njima, cijene mogu narasti i uz nepromijenjenu novčanu masu. Osim toga, prema njihovoj teoriji inflacije tražnje, one mogu ostati konstante i u slučaju da novčana masa brže raste nego što se povećava fizički obim proizvodnje date zemlje.

2.1.2.1 Klasična teorija inflacije tražnje

Temeljna osnova klasičnih teorija inflacije jeste kvantitativna novčana teorija. Fridman 1 i drugi monetaristi polaze od jednačine kvantitativne razmjene i verzije dohotka po kojoj je:

MV = PY gdje jeM = količina novca u opticaju,V = brzina novčanog opticaja,Y = količina realnih dobara i usluga stvorenih u toku godine,P = prosječna cijena svih dobara.Iz MV = PY imamo:

InM + InV = Inp + InY

Ako sada ovo deriviramo, biće:dM + dV = dP + dYM V P Y

1 Kako smo u ranijem izlaganju naveli da je prof. Milton Fridman jedan od najpoznatijih predstavnika savremenog monetarizma. On je predstavnik, ne samo savremenog monetarizma,nego i nove kvantitativne teorije novca, konzervatizma u savremenoj ekonomskoj nauci.Napisao je mnoga djela iz ove oblasti, kao npr.:”Price Theory”,1962; ”Studies in Quantity Theory of Money”, 1956, Čikago; ”The Role of Monetary Policy”, Amr. Economic Reviw, mart 1968 , i dr.

10

Ovo pokazuje da je ukupan zbir relativnih porasta količine novca i njegove brzine jednak zbiru relativnih porasta cijena i realnog dohotka. Iz ovoga se može zaključiti da, ako hoćemo da cijene ostanu stabilne, neophodno je da ukupan porast novčane mase bude izjednačen sa ukupnim porastom nacionalnog dohotka.Odnosno, potrebno je da dP = 0. PSada gornju jednačinu možemo napisati ovako:

dP = dM + dV _ dYP M V Y

Ovo znači da je opšti porast cijena u izvjesnom vremenu jednak stopi porasta novčane mase koja je uvećana za stopu porasta brzine opticaja i koja je umanjena za stopu rasta nacionalnog dohotka. Budući da su klasičari polazili od pretpostavke da u privredi jedne zemlje postoji puna zaposlenost, onda je upravo iz tog razloga realni dohodak Y konstantan. Pored toga, oni su pretpostavljali i konstantnu brzinu opticaja novca V. Iz toga slijedi:

dM = dPM P

Ovo znači da je opšti porast cijena direktno zavisan od porasta količine novca u opticaju. U slučaju da se povećaju investicije iznad nivoa tekuće štednje, onda u toj situaciji dolazi do povećanja agregatne tražnje. A što se tiče agregatne ponude, ona se ne može promijeniti u kratkom roku, pošto u dotičnoj zemlji postoji puna zaposlenost.Radi toga i dolazi do povećanja cijena pošto postoji neusklađenost između postojećih novčanih i robnih fondova. Naime, ovdje se radi o tome da su prvi fondovi povećani, a drugi su ostali nepromijenjeni. Pri svemu tome dolazi do smanjenja kupovne moći nominalno nepromijenjenog dootka svih proizvodnih faktora uslijed povećanja cijena.Na ovakav način se stvara tzv. ”prisilna štednja” kod primalaca dohotka sve do nivoa koji obezbijeđuje da se izvrši povećani obim investicija.Cjelokupan ovkav proces odvija se u trajanju jednog novčanog obrtaja. Odnosno, on teče u vremenu koje je potrebno da se novčana masa jednom obrne.Na ovaj način sistem, pomoću cijena, ponovo dolazi u ravnotežu.M. Fridman i ostali monetaristi modificiraju, prethodno prihvaćene temeljne ideje kvantitativne teorije prema kojoj nivo cijena u jednoj privredi zavisi od ponude novca, u tom smislu što uzimaj da brzinu opticaja novca ”ne treba shvatiti kao brojčanu konstantu”2 već kao stabilnu i predvidivu funkciju određenog broja varijabli. Prema tome i noviji monetaristi čikaške škole predvođeni M. Friedman tvrde da je inflacija posljedica ogromnog porasta agregatne tražnje a koji omogućuje ogroman porast količine novca u opticaju u privredi dotične zamlje. Pri svemu tome smatra se da brzina njegovog opticaja ima tendenciju blagog opadanja. Upravo zbog toga je nemoguća inflacija u dugom roku bez povećanja količine novca u opticaju, tvrde monetaristi. Na svemu ovome se i temelji njihova teza da je inflaciju u dužem roku moguće kontrolisati samo monetarnom politikom. Međutim, treba naglasiti da ona može uticati samo na kratkoročne efekte stabilizacione politike, dok u dužem periodu nije sposobna da razriješi problem inflacije i nezaposlenosti. Prema mišljenju profesora dr M. Jakšića i dr H. Alibašića: ”Monetaristička teorija nije mogla da dokaže da je kratkoročna stabilna politika irelevantna sa stanovišta optimalnog makroekonomskog regulisanja privrednih procesa u dotičnoj zemlji. Međtim, monetaristička teorija omogućava i doprinosi da se bolje shvati tvrdnja da kratkoročna ekonomska politika ima i dugoročne konsekvence, te da se ispravna kratkoročna stabilizaciona politika može kreirati i voditi jedino u kontekstu dugoročne ekonomske politike”.3

2 M. Friedman: ”The Quantity Theory of Money – A Restantement”, p. 16, Penguin 1969;3 Prof. dr Miomir Jakšić, prof. dr Hamid Alibašić:”Osnovi makroekonomske analize”, Ekonomski fakultet, Brčko, 1998.godine, str.48;

11

2.1.2.2. Kejnsijanska teorija inflacije tražnje

U ovom dijelu izlaganja nešto drugačije ćemo dijagramski izraziti inflacioni jaz nego u prethodnom (dijagram 3 u ovom dijelu rada). Na ovome dijagramu se vidi da kriva agregatne tražnje C+I+G siječe krivu agregatne ponude u tački A na nivou pune zaposlenosti Yf , pa je Yf= C+I+G. Ako se sada poveća agregatna tražnja sa nivoa (C+I+G) na primjer na nivo (C+I+G) 1, i to radi porasta vilo koje komponente tražnje, bilo lične C, investicione I, ili javne G, prema tome novo uspostavljanje ravnoteže izvršit će se u tački D na nivou nacionalnog dohotka P1Yf . Pošto se realni dohodak u kratkom roku ne može povećati iznad Yf , onda će se njegovo povećanje sa Yf na Y1

4 ostvariti isključivo inflacionarnim porastom cijena. U ovakvoj situaciji može se konstatovati da je Yf < (C+I+G)1. pri svemu ovome povećanje agregatne tražnje ( ili samo neke njene komponente), pod pretpostavkom da se agregatna ponuda ne mijenja, uslovilo je povećanje cijena naviše, što je u krajnjoj liniji prouzrokovalo početni proces inflacije. Pošto ona nastaje kao rezultat pretjerane tražnje, zbog toga se i naziva inflacija tražnje.

Ovdje se inflacioni jaz može definisati kao razlika između veličine nove, promijenjene i stare agregatne tražnje na nivou pune zaposlenosti AB (dijagram 3).

Na osnovu ovoga možemo zaključiti da se kejnsijanska teorija inflacije tražnje temelji na međuzavisnosti između agregatne tražnje i nacionalnog dohotka. Znači, ona se ne zasniva na međuzavisnosti između novčane mase i nacionalnog dohotka kao u klasičnim teorijama inflacije tražnje. U ovome leži i suštinska razlika između kejnsijanske teorije i klasične, odnosno neoklasične teorije inflacije tražnje. Osnovnu razliku između ove dvije teorije možemo ilustrovati na primjeru buđetske potrošnje. Ako pretpostavimo da se za nešto povećaju buđetski rashodi u situaciji pune zaposlenosti. Onda će ovo povećanje, uz nepromijenjene buđetske prihode, dovesti do stvaranja buđetskog deficita. Finansiranje deficita se može vršiti državnim zajmom kod nefinansijskog sektora (stanovništva ili preduzeća), ili kod finansijskog sektora, kod bankarskog sistema. Ako bi se izvršilo zaduživanje kod nefinansijskog sektora, onda se u tom slučaju ne bi mogla povećati novčana ponuda. Naime, ovdje bi došlo samo do njezine sektorske preraspodjele. Zbog tog razloga, prema klasičnim teorijama inflacije ovakav vid finansiranja nema inflacijske posljedice. Međutim, kada se finansiranje vrši pomoću bankarskog sistema onda se u takvoj situaciji povećava novčana masa, pa to po klasičnoj teoriji inicira inflaciju. U kejnsijanskoj teoriji stvaranje inflacije tražnje nastaje upravo zbog stvaranja buđetskog deficita koji je prouzrokovan povećanjem buđetske potrošnje u situaciji pune zaposlenosti, bez obzira na to kako se nastali deficit finansira. Pri svemu ovome uzima se u obzir finansiranje deficita pomoću bankarskog sistema, pri čemu se vrši zaduživanje države, više povećava inflacione pritiske nego kada se zaduživanje obavlja kod nefinansijskog sektora. Efekte monetarne politike na visinu nacionalnog dohotka, kejnsijanska teorija inflacije ne zanemaruje. Ovdje se ta veza uspostavlja indirektno, posredstvom uticanja monetarne politike na agregatnu tražnju. Odnosno, preko uticanja monetarne politike na investicionu potrošnju, koja opet sa svoje strane ima snažnog odraza na formiranje nacionalnog dohotka.

4 Naime, iz Y1 = py yf < yo yf slijedi da je p1 > po;12

2.1.2.3. Mjere ekonomske politike za suzbijanje inflacije tražnje

Za suzbijanje inflacije tražnje koriste se razne mjere ekonomske politike koje moraju biti usmjerene na eliminiranje viška tražnje nad ponudom. A ovdje se za tu svrhu koriste mjere monetarno-kreditne i fiskalne politike. Ukoliko je tražnja za novcem neelastična na promjene kamate, tj. kad je I(r)=0, onda se koristi samo monetarna politika jer samo ona može uticati na nivo realne agregatne tražnje. Međutim, ako je tražnja elastična na promjene kamate, tj. kad je I ( r)≠0 i

, u toj situaciji su i fiskalna i monetarna politike efikasne u smislu otklanjanja inflacije

tražnje. Monetarna politika prije svega utiče na investicije. Ali njen uticaj dolazi do izražaja tek nakon određenog vremena. Zbog toga su i efekti monetarne politike na agregatnu potrošnju najčešće neizvjesni. A što se tiče efikasnosti mjera fiskalne politike, one su dosta u odnosu na monetarnu politiku vidljivije, brže i izvjesnije.

2.1.3. Inflacija troškova

Od 50-tih godina naovamo javlja se relativno novija teorija inflacije sada već poznata pod nazivom – inflacija troškova. Teorija inflacije, za razliku od klasične teorije inflacije tražnje, ima sve više pristalica širom svijeta, a naročito je razvijena u anglo – saksonskoj literaturi. Osnovna koncepcija teorije inflacije troškova polazi od toga da se ne može inflacija objasniti samo inflacijom tražnje ili prekomjerne tražnje, jer imamo i pojavu inflacije kada postoji usporena privredna aktivnost gdje očigledno nema previsoke tražnje. U skladu s tim želi se objasniti odakle potiče inflacija u odsutnosti pune zaposlenosti faktora proizvodnje.5

Prema toj koncepciji inflacija troškova nastaje onda kada porastu neke troškovne komponente u strukturi cijena, kao što su npr. lični dohoci, porezi, profiti itd. Drugim riječima, ovaj tip inflacije prouzrokovan je smanjenjem ponude uz konstantnu tražnju. Kako je troškovna inflacija uslovljena mijenjanjem ponude, ona se stoga često u literaturi naziva i inflacijom ponude. Inflacija troškova može nastati zbog monopolskih i oligopolskih uslova privređivanja, zbog strukturne neusklađenosti i poremećaja, odnosno deficitarnosti pojedinih proizvoda. Takođe, može nastati i zbog pretjerane zavisnosti ili nepovoljne strukture uvoza iz zemalja gdje postoji inflacija i izuzetan skok cijena nekih uvoznih proizvoda. Troškovna inflacija može biti prouzrokovana i zbog povećanja doprinosa i poreza od strane administrativnih organa dotične države. Ona dobija veoma oštre forme u slučaju da se te spomenute situacije odnose na energiju, reprodukcioni materijal, sirovine i robe egzistencijalnog karaktera. Teorija inflacije troškova zasniva se na postavci da ni na tržištu potrošačkih materijalnih dobara ne na tržištu faktora proizvodnje nije prisutna savršena konkurencija. Upravo radi toga ni njihova elastičnost tražnje nije perfektna. U takvoj situaciji cijene se ne formiraju samo slobodnim djelovanjem, nego se cijene tada formiraju objektivno na tržištu nezavisno od volje subjekata. Ta preduzeća koja dominiraju na tržištu određuju svoju cijenu koja je mnogo veća nego cijene koje bi se formirale na tržištu, a to znači da prodaju robu i usluge po cijenama koje su iznad njihove stvarne vrijednosti. I tako prouzrokuju inflaciju, a relativno su imuna na klasične mjere anti-inflacione politike. Prodavci smanjivanjem ponude mogu da utiču na povećanje cijena . Njima je to omogućeno pošto ne tržištu vlada nesavršena konkurencija, monopoli i oligopoli. Na ovakav način teorija inflacije troškova objašnjava inflaciju u uslovima nepotpune zaposlenosti. Da pojednostavimo analizu uzroka inflacije troškova sada ćemo napisati strukturu prosječne cijene jedinice proizvoda nekog sektora j (j= 1,2,3,4….,n) u privredi jedne zemlje.6

5 Kejnz je smatrao da se ne može govoriti o inflacije sve do se ne postigne puna zaposlenost faktora proizvodnje.13

pri čemu je

aij = utrošak proizvoda sektora i po jedinici proizvodnje sektora j. Superskript d znači domaći, a superskript n uvozni

= domaća komponenta materijalnih troškova, tj. utrošak domaćih

proizvoda svih vrsta za proizvodnju jedne jedinice proizvoda sektora j.

= uvozna komponenta materijalnih troškova

Oj = amortizacija po jedinici proizvoda sektora j Wj = lični dohoci po jedinici proizvoda sektora j vj = višak proizvoda po jedinici sektora j.

Iz gore napisane strukture prosječne cijene po jedinici proizvoda nekog sektora primjećujemo da do njenog porasta proizvoda j-tog sektora može doći zbog porasta učešća materijalnih troškova domaćeg ili uvoznog porijekla ili neke komponente društvenog proizvoda. Ukoliko bi došlo do porasta utroška intermedijarnih proizvoda domaćeg porijekla, to bi uslovljavalo odgovarajući porast cijene proizvoda j-tog sektora ili određeno smanjenje dohotka tog sektora. Sve ovo bi se desilo pod pretpostavkom da sektor j nije u mogućnosti da poveća cijenu svojih proizvoda zbog kompenzacije uvećanja domaće komponente materijalnih troškova.

Opšti porast materijalnih troškova domaće komponente sektora j može biti prouzrokovan smanjenjem proizvodnosti i ekonomičnosti u dotičnoj privredi. On može nastati i zbog porasta cijena nekog ili nekih proizvoda domaćeg koje sektor j troši u okviru svoje repordukcione potrošnje.Porast cijena može nastati zbog povećanja uvoznih dažbina ili zbog devalvacije. Iz prikazane strukture prosječne cijene jedinice proizvoda sektora j može se primijetiti da na povećanje te cijene može uticati i povećanje učešća amortizacije u vrijednosti jedinice proizvoda. Do porasta cijena sektora j može doći i porastom udjela ličnih dohodaka u vrijednosti jedinice proizvoda sektora j, ali pod pretpostavkom da se ne mijenjaju ostale komponente strukture cijene. U ovom slučaju će zbir pribrojaka na desnoj strani biti veći od 1. Većina ekonomista smatra da je osnovni razlog današnje inflacije troškova u većem povećanju ličnih dohodaka u odnosu na postojeći nivo produktivnosti rada u privredi jedne zemlje. Porast ličnih dohodaka u nekom sektoru može biti izazvan veoma različitim uzrocima. Ako je taj porast prouzrokovan na bilo koji način izuzev povećanom produktivnošću rada onda sve to u krajnjoj liniji može izazvati poskupljenje proizvodnje tog sektora. Iz napisane strukture prosječne cijene jedinice proizvoda jasno se vidi da je moguće izvršiti povećanje udjela ličnih dohodaka u cijeni jedinice proizvoda sektora j pri čemu se ta jedinica ne mijenja, i to pod pretpostavkom da se izvrši smanjenje učešća materijalnih troškova. A njihovo smanjenje može se desiti samo u slučaju da dođe do povećanja produktivnosti i ekonomičnosti u tom sektoru. Na osnovu svega ovoga može se zaključiti da porast udjela neke komponente dohotka u nacionalnom dohotku jedne zemlje bez podsticanja opšteg porasta cijena, izvodljivo je jedino pod pretpostavkom da se odgovarajućim porastom produktivnosti i ekonomičnosti rada smanji udio materijalnih troškova. U situaciji nepotpune konkurencije prodavci formiraju cijene tako što na direktne troškove jedinice proizvoda pridodaju svoju maržu a sve radi pokrića opštih troškova i zbog ostvarivanja dobiti. Kako se vidi oni ovdje ne poštuju načelo

6 Zbrajanjem jednađbi vrijednosne strukture svih sektora na koje privreda u jednoj zemlji raščlanjena, može se dobiti jednadžba vrijednosne strukture cjelokupne narodne privrede. Opširnije vidjeti: Mate Babić, Osnove input-output analize, ”Narodne novine” , Zagreb, 1980;

14

u politici cijena.

Na ovaj način ispada da oni ne uvažavaju funkciju troškova ni funkciju tražnje.Ovo povećanje cijena predstavlja inicijalni impuls nastajanja inflacije troškova u cijeloj privredi dotične zemlje. Međutim ukoliko dođe do povećanja cijena proizvoda sektora j onda će to omogućiti obavezno povećanje troškova proizvoda u svim ostalim sektorima koji troše intermedijarne proizvode koji potiču iz sektora j. Tako će npr. u sektoru i (i=1, 2, 3, 4, ..., n) to povećanje biti.

Pj • Xij

Što se tiče kompenzacije onog povećanja troškova proizvodnje, sektor i može to izvršiti na račun svog dohotka. Međutim, on ga može, takođe, djelimično ili u cjelini, pored prve varijante, prevaliti i na svoje potrošače. Da li će se sektor opredijeliti za prvu ili drugu opciju, to prije svega zavisi od tržišne situacije u kojoj se nalazi dotični sektor.

2.1.3.1. Mjere ekonomske politike za suzbijanje inflacije troškova

Da bi se suzbila inflacija troškova potrebno se boriti protiv porasta bilo koje komponente iz već prethodno napisane jednačine strukture cijene. S obzirom da su materijalni troškovi kao domaća komponenta najviše zastupljeni onda je zbog toga i borba proziv njihovog porasta najrelevantnija. Na smanjenje materijalnih troškova može da utiče povećanje produktivnosti i ekonomičnosti rada u privredi jedne zemlje. Ukoliko je veća uvozna zavisnost, onda je i uticaj promjena na svjetskom tržištu time veći. Smanjivanje uvozne zavisnosti domaće privrede može se ostvariti podsticanjem strukturnih promjena privrede pomoću kojih će se više koristiti domaći intermdijarni proizvodi i pri čemu će se vršiti supstitucija konkretnog uvoza. Što se tiče otklanjanja i ublažavanja strukturalnih disproporcija poremećaja i deficitarnosti potrebna bi bila prije svega selektivna odnosno diferencirana razvojna politika za te diferencirane grane i to stimulativna kreditna i fiskalna politika. Sve ove mjere treba primijeniti i za ublažavanje uvozne inflacije. Da bi se obuzdala inflacija koju guraju troškovi neophodno je pribjeći politici dohodaka.

2.2. Prikaz grafikona iz prethodnog poglavlja

Dijagram 1: Dijagram 2: Inflacija tražnje Inflacija troškova

P AP P AP

15

P1 B

P A AT1 BP1

P A AT AP1

AP AT 0 Q1 Q

0 Qf Qf Q

Dijagram 3:Inflacioni jaz

C+I+G Y = C + I + G

(C+I+G)1

B D C+I+G

A

0 P0Yf P1Yf Y

2.3. Vrste inflacije

Inflacija može da se klasifikuje po raznim osnovama, a najčešće se razlikuje po sledećim osnovama:

1. prema intenzitetu ili jačini2. prema dužini trajanja3. prema osnovnim uzrocima koji je generiraju

16

Prema intenzitetu inflacije, odnosno prema brzini inflatornog procesa i stepenu obezvrjeđenja novca inflaciju možemo podijeliti na:

1. blaga ili puzajuća (do 5% godišnje)2. ubrzana (5% - 15%)3. galopirajuća (15% - 50%)4. hiperinflacija (preko 50% godišnjeg rasta cijena)

Prema dužini trajanja inflacionog procesa inflacija može biti:

1. jednokratna 2. sekundarna 3. hronična.

Jednokratne inflacije relativno kratko traju izazivajući primjetan rast cijena koji se ubrzo stabilizuje na novom višem nivou.Sekundarne i hronične inflacije duže traju, s tim da sekundarnu karekteriše umjeren rast cijena koji rijetko ima veći intenzitet, a hroniča inflacija ima značajan rast cijena sa tendencijom povećanja i opasnosti prerastanja u hiper inflaciju.

Polazeći od uzoraka inflaciju dijelimo na:

1. Inflaciju potražnje koja je uslovljena viškom agregatne potražnje nad agregatnom ponudom

2. Inflacija troškova koja je uslovljena porastom neke troškovne komponente iz strukture cijena, kao što je na primjer: povećanje ličnih dohodaka, povećanje profita i poreza i sl.

Prema geografskom porijeklu inflacionog uzorka razlikujemo:

1. Domaća inflacija koja može nastati zbog neravnoteže u privredi zemlje2. Uvozna inflacija nastaje ili zbog pretjerane zavisnosti ili zbog nepovoljne strukture

uvoza iz zemalja pogođenih inflacijom, a nastaje zbog naglog porasta cijena nekih uvoznih proizvoda.

U literaturi su poznati i drugi oblici klasifikacije inflacije. Danas se najviše ističe stagflacija koja se sastoji od stagnacije i inflacije. Pored nje danas se često pominje i incesija koja se sastoji od inflacije i recesije, odnosno inflacije i uslovima recesije.

3. Posljedice inflacije

Bez obzira na uzroke svaka trajnija i jača inflacija ima gotovo iste posljedice. Kolike će one biti zavisi prije svega od brzine, intenziteta i trajanja. A sve to zavisi od inflacionog impulsa inflacije i osjetljivosti privrednih subjekata na inflacioni proces. Nastale promjene, izazvane inflacijom, u strukturi relativnih cijena imaju snažnog odraza na postojeću alokaciju resursa u privredi neke zemlje. Inflacija utiče i na redistribuciju dohotka. Kolika će njena snaga ovdje biti zavisi prije svega od egzaktnosti predviđenosti inflacije od strane primalaca dohotka. inflacija utiče i na povećanje javnih rashoda i prihoda.

17

Pošto znamo da javni prihodi direktno zavise od veličine nominalnog nacionalnog dohotka, zbog toga i njegov porast u okolnostima inflacije utiče na porast javnih prihoda. Prema empirijskim istraživanjima, javni rashodi rastu brže od javnih prihoda u situaciji inflacije, što dovodi do povećanja budžetskog deficita.

18