İrticanın Ayak Sesleri - İsmet Zeki Eyüboğlu

7/29/2019 rticann Ayak Sesleri - smet Zeki Eybolu

1/109

http://genclikcephesi.blogspot.com


2/109

At at r k ' n yak n ar ka da Me hm et

Nuri (Conker), 1881 ylnda Selanik'te

domutur. Mustafa Kemal gibi o da

Manastr Askeri dadisi'ni bitirmi

(1902), Harp Akademisi'nden mezun

olmu (1904-1905), yzba olarak

orduya katlmtr. 31 Mart Isyan'n

ba st r ma k z er e is ta nb ul 'a y r ye n

'Hareket Ordusu'na gnll olarak

katlan Mehmet Nuri, bu harekette

Mustafa Kemal'le birlikte alm,

daha sonra Mahmut evket Paa'nnyave rli in i ya pm t r.

1910 ylnda kurmay subay olan

Mehmet Nuri, Trablusgarp Sava'nda

Bingazi'deki kuvvetlerin kurmay

ba k an l na get ir il mi, Bal ka n Sava

srasnda Bolayr'da yaralanm, Birinci

Dnya Sava'nda anakkale'de 24.

Al ay 'a ku ma nd a et mi , Co nk ba y r

muharebelerinde ikinci kere

ya ra la nm t r . Me hme t Nu ri 'y e bu

gaziliinin bir nian olarak, daha

sonra Atatrk tarafndan 'Conker'

soyad verilmitir.

Kurtulu Sava balarnda Anadolu'ya

geen Nuri Conker, 41. TmenKumandanl ve Adana vali vekillii

grevlerinde bulunmu, 1921'de

TBMM'nin siyasi temsilcisi olarak

Al ma ny a' ya gnd er il mi t ir . 192 3-1931

yll ar ar as n da K ta hy a, 19 31 'd en

lmne kadar da (1937) Gaziantep

milletvekili olarak grev yapan Nuri

Conker, her zaman Atatrk'n

ya k n nd a bu lu nm u tu r.

Mustafa Kemal 'Zabit ve Kumandan

ile Hasbihal' adl nl eserini, Nuri

Conker'in 'Zabit ve Kumandan' (1914)

adl kitabna cevap olarak yazmtr.

Nuri Conker'in bu ilgi ekici

almasn, HasanAli Ycel'in nszve g n m z T rk e si ile tek ki ta p

olarak gelecek cuma gn yine

gazeteniz Cumhuriyetle birlikte

alacaksnz.



3/109

Dizgi - Bask - YaymlayanYenign Haber AjansBasn ve Yaynclk A..Mays 1998



4/109

RTCANIN

AYAK SESLER

SMET ZEK

EYUBOLU

Cumhuriyet GAZETESININOKURLARNA ARMAANDR.



5/109

NSZ

Cumhuriyet ynetimi, sekiz yz yllk yar-dinci,

yan-dind bi r i eri k ta yan Sel uk lu - Osmanl ge

leneklerini, uygulamalarn, dnya grn aan bir

nitelikteydi. Seluklu devlet adam Nizamlmlk'n,

1080-1090 arasnda kurduu Harran, Badat medre

selerinin eitimsel egemenlii sekiz yz elli yl sr

dkten sonra 1926'da tarihe gmld. Bu, uzun say

lan dnem iinde, Seluklu - Osmanl toplumu eitim

kur uml an Avrupa lsnde bir aydn, bilgin, bilge ye-

titirememitir, bu olay ak, yadsnamayan, tartl

maz bir gerektir. Avrupa, ilerde grlecei gibi, Hu-

man izma - Rnesan s - Reformasyon - Aydnlanma gi

bi uy gar l n de i ik doru klarn oluturan d rt ge li

im evresini geride brakt. Oysa Osmanl toplumu y

netimi bunlarn birini bile gremedi. Toplumsal kat

manlarn kklerini besleyen dinci gelenek, sk sk k

lk deitirerek, boya deitirerek yerini korudu, du

rumun elverililiine gre yzeye yansd, yerin alt

na girdi, uygun rty bulmakta gecikmedi. Bu du

rumda bile an gerisinde kalmay salayacak, a

da olanaklar bulmakta da glk ekmedi.

Cumh uriy et yne timi, daha ncede n bilimsel - d

nsel bir taban bulamad, yukardan geldi, ancak

umulmadk bir evre uygunluu da buldu. Direnen

odaklarn erei deimedi, Osmanll n zlem duyu-

5


6/109

lan "e ria t" , gndem den dmedi, son yargy (din ba

kmndan) snni eyhlislamn verdii alarda bile

alanlara dklerek "eriat isterk" diye haykran s

rler, bug n daha rgtl, daha dzenli, ada bulu

lardan yararlanarak seslerini duyuruyorlar. Bu durum

sayrla varan, tinsel saln bozulmasndan kaynak

lanan bir dnce, bir inan bunalmdr, toplumsal

boalmalar gerektiren bi r sa yr l k t r. 19 50 dnemi

Trk uygarl iin saltm bitirilmeyen bir bunal

mn yeniden yzeye kmasdr. Osmanl eitimi gr

m, ancak Avrupa bulularndan yararlanmay da

karna uygun gren, ada klkl "beyni sarkllar"

ok partili dnemin bir "geriye dn" olana sala

yaca n nceden ko la yl k la g rd l er , bunu de vrim ci,

ilerici kesim aydnlar gremediler. ok partili dne

mi isteyenlerin, Cumhuriyet'in ilk yllarnda bile pu

suya yattklarn, seslerini istemeyerek kestiklerini d

nmediler. Atatrk'e, devrimlerine dolayl olarak

Cumhuriyet ynetimine kar kanlarn TBMM'ye

girileri, pek de iyi olmad, zlenen bar, istenen se

ve cenl ik, gide ri lmeye a l l an es ki krg n l kl ar umu

lan vermedi. Bu durum nden grlmeliydi, grle

medi, nedeni de, lkemizin Avrupa'da yaanan drt ge

liim, ykseli evrelerinden birini bile geirmeyiidir.

Av ru pa bu dr t byk ge li im ol ay y la ge mi in i un ut

mad, yaplan yanl uygulamalarn utancn yaad,

ancak bir daha geriye dnmek istemedi. Oysa Cum-

6


7/109

huriyct dnemin i yaayan lar arasnda, nce den en yk

sek grev aamalarnda bulunanlar arasnda eskinin

zlemini ekenler, devrim ndan gzleri kamaan-

lar az deildi, ite ok partili dnem denilen giriim

le balayan yozlama nn k aynan da bu etkinlikler var

dr.

Bugn "eriat" isteyenler eskiden de yine "eri

at" isterdiler, bu zlem, bu istem gndemden dme

di, yarn da, br gn de dmeyecek, ancak ierden

ba l ay an rme se sl er i anla msz uu lt ula ra d nt r

mede de etkisini gsterecek. Bu toplumsal bunalmn

eitimle giderilmesi glemektedir. Trkiye'de ei

tim kurumlarn n dnda, gizlilikler iinde srdrle n,

oy toplama yznden zerine gidilmek istenmeyen,

gizli kurulular da vardr, ne yazk ki bunlarn gl

savunucular, besleyicileri, koruyucular T BM M iin

dedir. Bunlar "trban", "sark" bandan karp bey

nine giydirmi kimselerdir. Ancak Cumhuriyet yne

timi, laiklik, uzun bir sreyi gerektirse bile, an ak

na kar olan bu ters giriimlerin ynetime, tmden

egemen olmasna olanak salamayacaktr, bu an,

uluslararas il ikilerin etkinliinden kaynaklanyor.

amzda uluslar, ynetimler, evrensel insan zgr

lnn denetimi altna girmitir, ada gr ulus

lar yarglyor, ada uygarlk uluslar, ynetimleri

ba bo b ra km yor .

7


8/109

TARKAT GZL RG TT R

slamn douundan, aa yukar, altm yl sonra

"mezhep" denen kurulular ortaya kmaya balad. G

nmzde bunlarn says, irili ufakl 120 (yz yirmi) do

layndadr. Bu kurulular (mezhepler) genelde us ilkele

rine, tinsel inan birikimlerine gre ikiye ayrlr, bakabi r deyi le "akla da ya na n me zhep le r, ima na da ya nan

mezhepler". Bunlar, burada uzun uzadya anlatmann

gerei yoktur. Mezheplerden sonra "hadis toplaycl

"balamtr. Ebubekir-mer dnem inde " ha di s" de

nen peygamber szlerini toplamak yasaklanm, ilk top

lanan be yz dolaynda "hadis" yaklmtr. Bundan

ok sonra, Kuran bugnk biimini alnca, bu ilk yasak

kaldrlm. lkin Buhari adl Buharal bir gen (doumu

Peygambe r'in lmn den 182 yl sonra) bu ie balam,

bu g n en ok gvenilen kitabn dzenlemitir. Bu ilk hadis toplayclar alt kii olduundan, yaptlarna "k-

tb-i sitte (alt kitap)" denir, bunlar da Mslim, Sicista-

ni, Nesai, Kazvini, Tirmizi adlaryla anlr. te bunlar

dan sonra, birden bire, yine ran kkenli tarikatlar, yer

den ot bitercesine oalmaya balam, gnmzde drt

yz (400) dolaylar na varmtr. Bu kuru lul ar n , gn

mzde, lkemiz iin en sakncals Nakibendilik dene

nidir, on bir kolu vardr (imdi oalmakta dr), bu nun ku

rucusu ranl Bahaeddin Nakibend'dir, ailesi slamdan

nce Zerdt inanlarna balyd.

9


9/109

Nakibendilik grnte koyu slamc (eriat), ie

rik bakmndan ise lslamla yetinmeyen, Islama kendi an

layna gre bir yorum getiren, dahas yeni bir slam di

ni kurmay amalayan bir yapdadr. Bu kurulu tapm

(ibadet), gelenek, uygulama bakmndan ancak grn

te Mslman saylabilir. Osmanl imparatorluu dne

minde btn ayaklanmalara nclk eden bu kurulutur.

Bunun iki kanad vardr. Birincisi devleti dardan ynet

mek, devlet kurumlarnda kendi inanlarna uygun dav

rananlar grevlendirmektir. Nakiler, deiik vergiler

den oluan hazineyi (Osmanllar'da mali ileri kapsayan,

"bte" denen birikimi kuran odak) "haram" saydkla

rndan aylk (maa) almak istemezler. Onlara gre ver

gilerin iinde aznlklardan (Mslman olmayan yurtta

lardan) alnan vergiler yasakldr, slama gre davran

mazlar. Bu nedenle Nakiler, kendi eyhlerinin denetim

leri altnda al-verile uramay, ok kazanmay yelerler.

Nakiler, eski Zerdt inanlarna gre gen bi

imli barts kullanrlar (erkekleri de, diileri de), bun

lar ran'da ara f giyerler (kadnl ar), A rabistan y rele

rinde, Arapa konuulan lkelerde tepeden ayaklara de

in inen bir stlk giyerler, buna kimi yerde "cilbab" de

nir. Arapada " p " , " " sesleri olmadndan "araf",

"pee" szcklerini syleyemezler. Bu iki rt biimi,

ya nma "cbbe"yi de alarak Sryani inanlarn a kar

m, bir sylentiye gre de onlardan yaylmtr (Srya-

10


10/109

ni inanlar slamlktan ncelere dayanr). Islamda "din

adam lan" diye zel bir topluluk olmadndan, bu tr gi

yi ml er de yoktur.

Nakibendilikle Yesevi Tarikat'ndan gelen, dei

ik aman uygulamalar olduundan, bir aman bal

olan "sark" da benimserler, ancak bu baln dilimle

ri i iedir, yan yana deil. Nakilerde kadn eli skmak,

kadnla konumak (kendi evinin dnda), ekmei bak

la kesmek, sandalyede oturarak yemek yemek, nasl ke

sildiini bilmedii hayvann etini yemek yoktur. Onlara

gre ancak "lslami usule uygun kesim" geerlidir, bu

y zd en Nakiler bi lmedikleri , tanmadklar kasapl ardan

et almazlar. Nakiler be " va ki tn ama z" dnda, gece ya

rlarna dein sren baka namazlar da klarlar, bu onlar

iin bir "i arnmas" saylr. Nakiler, hangi koullar al

tnda olursa olsun, cuma gnleri evlenirler, nce Kuran

okunur, "imam nikh" kylr. Nikh kyacak imamn

da bu tarikattan olmas gerekir. te yandan Nakilerde

sakal gereklidir, yuvarlak biimli olmasna ilgi gsteri

lir. Nakiler, eyhlerinin mezarn, trbesini grmeye git

tiklerinde sakallarndan birer kl koparr mezar topra

nn iine koyarlar, bu, eyhe toprak oluncaya dein ba

llk anlamna gelir. Nakilerde, yaknlarndan birisinin

ld gece, evde ya da tekkede toplanlr, krk bin, ya

da yetmi bin "tevhid" ekilir (eyh yerinde oturur, bin-

bir taneli teb ih ini alr, he r te vhid de bi rini eker, ya da

zel kapta bulunan ince talar birer birer teki kaba ak-

11


11/109

tanr). Burada toplananlar krk ya da yetmi kii olmal

dr. Bylece her biri bin tevhid (lilheillallah) eker, sa

y eksi ks iz uygulanr. Na k ibe nd il ik 't e ev le nm el er de

kendi aralarnda srdrlr, bir naki genci yine naki

olan bir genle evlenmek ister, kutlu saylr. Nakiben-

dilerde ramazan ayndan sonra da oru tutulur, kimileri

zeytinle orucunu aar (iftar eder) sonra yer, tekkeye

ekilir.

Bu kuruluun en yaygn olduu yre Dou Anado

lu'dur. Ar, Van, Erzurum, Erzincan, Malatya, Diyarba

kr, Gm han e, sonralar Konya yrelerinde younla-

tlar. Bu kurulua gre Islamda bulunmayan (balang

ta) tm aralar, gereler yasaktr (haramdr), bu neden

le koyu Nakibendiler evlerinde radyo, televizyon bulun

durmak istemezler. Bu kuruluun baka bir zellii de

tm eylemlerinin byk bir gizlilik iinde srdrlme

sine zen gstermektir. Bu kurulua bal kimseler, zel

likle, yoksul evreleri seer, onlara yardmc olur, giye

cek, yiyecek, yakacak verir, parasal balarda bulunur

lar. Btn sorun sznden dnmemek, kuruluun ngr

d yaam biimini benimsemek, kendini evreden so

yutlamaktr. Bir Na k ib en di dervii (giz lidir) evresin

de kendi gibi dnen, inanan yoksa oradan uzaklama

ya al r, ki ms ey e se zd ir mek is temez.

Nakibendilerin geceleri, gizli ev toplantlar da var

dr, bunlar zellikle kadnlar kendi aralarnda dzenler,

erkekler tekkeye giderler. Bu nedenle kadnlarn bu ku-

12


12/109

rulutaki etkinlikleri sanldndan oktur. Nakibendi-

ler, aznlkta olduklar camilere de gitmeyi sevmezler.

nanm bir Nakibendi iin bilim, eyhin szlerini bel

lee yerletirmek, nerilerini, isteklerini eksiksiz yerine

getirmektir, bunlar yapamayan kimseye eksik anlamn

da "n ok sa n" denir. Nakibendiler yrrken, yere bakar

lar, selamlamalar da sa ellerini gslerinin stne getirmekle olur. Bir Nakibendi iin ban eerek selam

verm ek saygszlktr , ba ya ln z ca e yhin nnde eili r.

Bu yzden Nakibendi genleri askerlii sevmezler. Bir

Nakibendiye gre lm cezas klla boynun vurulma

s sonucu uygulanr, kl yoksa geliigzel bir arala

ba kesilir . Ba ke si le n ki ms e "dins iz " say lmsa ba

ye rd e to p gibi bi ra z yuvarlanr .

Bir ulus Nakibendi inanlarna gre ynetilmiyor-

sa, eyh Bahaeddin Nakbend'in dnceleri uygulan

myorsa oras " dar lh ar b" saylr, orada Naki bendi dervii gizli bir sava iindedir. Na ki be ndi li k't e "z ikr " de

nilen zel tren geerlidir, bunu yalnzca "eyh" yne

tebilir. Bir yrede "eyh" yoksa, oras "gurbef'tir. Ki

mi Nakibendiler namaz klarken avularn aarak sec

deye varmazlar, ellerini yumarak yere koyarlar. Bu da in

sann iki avucunda, eski saylarla " 1 8 " , " 8 1 " saylar

nn bulunmas, ikisinin toplam olan "99"un da Tanr

nn adlarn (esma-i hsna) yanstmas nedeniy ledir. S

leyman Hilmi Tunahan byle namaz kldrrd.

Bu tr yorumlarn balca kayna, tarikatn kurul-

13


13/109

duu yrede yaayan geleneksel inanlardr. Eski inan

lar yeni dine biim deitirerek girer, bsbtn ortadan

kalkmaz. Nitekim, ran uygarl pek ileri bir ortamda

doamayan Islamm karsnda kkldr, eskidir, byk

ba a r la r n o rtaya k on du u b ir alandr. Is la m n getird ik

leriyle ran'da ortaya kan eski uygarlk rnleri kar

latrlamaz, r an' n insan artan bir stnl vardr.

lde adrlarda yaayan Arap topluluklaryla, ran'da

Persopolis saraylarn kuran uygarlk dnlsn. Tm

sanat alanlarnda byk gelimeler gsteren lkan

ran' gzler nne getirilsin. Bu karlatrma islam

inanlar bakm nda n i ac deildir. Isla mm klca da

ya na ra k ben ims etm ek is tediini r an sanat yoluyla, ok

kolay baarmtr, ilkada, I onuncu yzylda bile Iran

sanat Anad olu' yu, zellikle Urartular etkilemi, Babil-

As ur- S me r uy ga rl k lar kar s n da veri ml i bi r Iran uy

garl yer almtr.Iran bu eskilii kkll dolaysyla islam inan

lar karsnda eski uygarlyla kendini savunmu, ko

rumutur. Niteki m, daha yedinci yzyln bitiminde, es

ki Iran-Hind dncesi Islam etki lemekten geri kalma

mtr. ran' ele geiren Arap ordular ummadklar bir

uygarlkla yz yze gelmitir. Bu artc olay Islam-

dan dokuz yz yl nce Byk iskender yaam, cn

Iran saraylarn ykmakla, yakmakla almaya almtr.

Iran, gelien islam karsnda gerilememi, eski inan

larnn boyasn deitir erek yeni bir biriki m ortaya koy-

14


14/109

mutur. Bu, yeni bir bulu deildi, kkl eskiyi yzey

sel yeninin nne karmakt. Iran bunu besledii say

sz tarikatla baarmtr, tslam znden vuran, ieriini

yoru mlar la deit iren b y k ku ru lu ran kkenl idir .

Bunlar da ksa srede Anadolu'yu etkilemi, bambaka

bi r s lam ortaya koymutur. Mevlevil ik, Kadiri lik, Na k

ibendilik gibi birbirinden ayr ierikler tayan b

y k tarika tn ku rucular ran kkenl idir . Me vl an a Cel-leddin, Bahaeddin Nakbend Abdulkadir Geylani kken

olarak ranldr. Nitekim bu tarikat incelendiinde, z

olarak slamla badamayan bir durumla yz yze geli

nir. Mzikli, sema'l, ikili, resimli, insan-Tanr zde

liine inanan Mevlevilik'le koyu eriattan yana olan s

lamlk hangi inan ortamnda badaabilir, diye sorsak

yan ts z kalrz. Ka di ri lik' te inanlar la, Tanr dan sonra

Ab dulkadir Ge yl ani 'y e in an ma n n, onun yo lund a gi tme

nin gereini savunan, islam inanlarn Abdulkadir Gey-

lani'nin dnceleriyle yourarak yeniden biimlendirenbir anlayla kesin, de i m ez koullar olan slam in an

larn badatrma, uzlatrma olana yoktur.

Bu kart durumlar, ran uygarlndan, eski ran

inanlarndan, Zerdt uygulamalarndan kaynaklan

yordu, deien ya lnz yzeysel oland . Bunlara bir de i-

ilik'in yeniden yourduu, yeni bir ran dini durumuna

soktuu Islam katabiliriz. iilik girdii yerde, kendine

uygun "yeni islam' yaratmakta gecikmemitir. Osman

l Devleti, aralkl olarak iilikle yz elli yl savamtr.

15


15/109

alas bir olaydr, Osmanl'nn dinsiz (rafizi) sayd,

yzell i y l savat, bi nl er ce ba ke st i i iilik, 1950 'den

sonra, ksa bir srede, tarikatlar yoluyla Anadolu'ya ya

y lm , top lu mu n en y kse k ke si ml er in de yan da , savu

nucu bulmutur. Bugn gericilik (irtica) diye nitelenen,

gizliden gizliye toplumsal kurumlara bile yerleebilen

uygarlk d kurulularn tran yanls olduu kantlary

la sergilenmitir. Pee, araf, ar eriat yandal ran

kkenlidir. Peki, Osmanl'nn Mslman saymad, ey

hlislam fetvalaryla "dinsiz", "katli vacib" sayd bir

din gnmzde slam kavramnn iine hangi yolla, han

gi yorumla sokulmutur? Bu aratrmaya deer.

Tarikatlar, yasaklanmad dnemlerde bile "birer

gizli rgt" niteliindeydi. imdi alacakbir rnek ve

relim: Osmanl sultanlarnn ilk Ahilik yandayd

(Osman Gazi, Orhan Gazi, Birinci Murad) ondan sonra

ya lnz ca Birinc i Abd ul ha mi d' le Drdnc Mustafa Nakibendi kuruluuna balyd. Osmanl Devleti'nin geri

leme, dalma, zlme dnemi bu padiahlar anda

hzlanmt. Osmanl padiahlan iinde Kadirilik'le ilgi

si olan yoktur. Osmanl Devleti dneminde, yalnz s

tanbul'da 65 Kadiri tekkesi, 95 Nakibendi tekkesi var

d. Bugn de, Nakibendilik'in, lkemizde en yaygn ol

duu illerin bainda stanbul gelmektedir. Yine geen

y zy lda s tanb ul 'd a a l an te kk el er in says 450 idi (bk.

Enver Behnan apolyo: Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi,

1964). G nmz de de, sta nbul'un duru mu baka deil-

16


16/109

dir. Bu tekke says, Trkiye genelinde alnrsa binin s

tne kar, gizli tekkelerin en yaygn olduu iller arasn

da Konya, Erzurum, Erzincan, Ankara birbirinden geri

kalmaz. Durum byleyken, gericiliin kaynaklarn ba

ka yerlerde aramann, h angi kom u devletle balantl ol

duklarn soruturmann gerei yoktur. Bu tarikatlarn

ierikleri, uygulamalar iyice aratrlrsa, islam inanlarndan ok Iran kkenli geleneklerle balaml oldu

u kolayca aydnlatlabilir. lkemizde toplumsal sarsn

tlara yol aan olaylarn kkenlerine inildiinde, hepsi

nin arkasnda Nakibendilik'in nc olduu ok kolay

lkla grlr. Bu kurulu, gizli altndan, ok dei

ik uzantlar gsterir, nitekim Sleymanclk, Nurculuk,

son dnemlerde Aczmendilik hep bu kuruluun dallar

dr. Nakibendilik'in zelliklerinden biri de evreye uy

maktr, yresel grntler iinde varln srdrmektir.

17


17/109

TURBAN IKMAZI

Bilen, bilmiyor konuuyor u " t rb an " denen bar

ts konusunda, oysa trban gerekte barts deil

dir, erkein kulland sarktr, ada uluslar arasnda,bu giys iye ka d n ba rt s di yen yoktur. Al ma n di linde

"t rba n" szc "Do u erkeklerinin bal, san k" an

lamndadr, nl szlk bilgini Kluge'nin "Etimologisc-

hes Wrterbuch der Deutschen Sprache" de byle ya

zar, bunun Farsa "dulbend"ten trediini syler. em-

seddin Sami, nl "Kamus-i Fransevi"sinde bu szc

n Franszcaya Farsad an,"du lbend"t en getiini "sa

rk, imame, lale" anlamna geldiini bildirir (lale, sark

bi imli bi r g s asksdr) . Yine e msed di n Sami 'nin

nl "Kamus-i Trki"sinde byle bir szck yoktur, an

cak yakn yllarda, bu nl yapt bugnk Trkeye aktaran, Prof. Dr. Mertol Tulum bakanlnda bir kurul,

bu yaptta bu lu nm ay an " trban" on a eklemi , "ince tl

den yaplm kadn barts" yorumunu getirmitir, bu

hangi bilimsel ahlak kuralna uyar bilemeyiz, italyanca,

Ispanyolcada "turbante" diye geer, erkek bal diye

aklanr. Prof. Fahir Iz'in dzenledii tngilizce-Trke

szlkte "trban" kadn barts anlamnda aklanr,

bu yenidir, " t rba n"m ka d n bal anl am nd a al n ma

ya b alad evre lerden sonradr. Ar ap a da "trban" to p

rak anlamna gelen "tu ra b" n ouludur (topraklar), bu

nun "tirban" biiminde sylenii de vardr. Osmanl dneminde " tr ba n" yoktu, bilinmiyor.

19


18/109

Bu ksa aklamadan sonra olayn zne girmeye,

hangi amala yaygnlatrldn anlamaya alalm.

Trbann dinle, Islamla, kadnla bir ilgisi yoktur. Bu ba

lk, lkemize 1960'h yllarn ardndan, rtl bir dn

ceyle girmitir, ran kkenlidir, ancak Iran dilinde by

le bir anlamda kullanlmaz, sylenii Bat kaynakldr.Trban, kadn barts deil, bir "tarikat" simgesidir,

zellikle Nakibendiler arasnda tutunmutur, stelik an

lam bilinmeden. Krsal kesimlerde, yurttalarmz bu

nun ne adn, ne de kendini bilirler.

Islamda rtnme vardr, ancak kadnn bartsnn

bi i mi , boyas , r t n bi imi bel ir ti lmemiti r. Kuran'm

"Ahzab Suresi"nde kadnlar iin "rtnn, iffetlerinizi

koruyun" denmektedir. Bundan da, bartsnn bir ko

runma arac olduu aka anlalmaktadr. Yine Ku

ran'm "Nur Suresi"nde, "rtnn, bartlerinizi iki

ya ka n zd an aa sar k t n" an la m nd a yorumlanan bi r

b l m vardr, orda da re nk, bi im beli rt il me mi, ya lnz

ca "rtnme" sz konusu edilmitir. rtnme, islam di

ninde nemli uygulamalardan biridir, ancak belli bir bi

imi, bartsnn toplumsal bir belirleme anlamnn

gndeme getirilmesi sz konusu deildir. Islamda r

tnme ak bir korunma arac olmaktan teye geemez.

rtnmeyle ilgili hadisler (Peygamber szleri) oktur,

ancak onlarda da kesin, tm kadnlarn benimsemeleri

gereken belli kesin bir biim, dahas bir "niforma" ni

telii yoktur. te yandan "t rb an " bir "is lam rt s" an-

20


19/109

lamnda da yorumlanamaz, nitekim gnmz Arabis

tan'nda bu biimde yaygn bir rt uygulanmyor.

u soru ok nemlidir: "Trban" bir "slam rt

s" diye anlalrsa, yle anlalmas gerekirse, bu rt

uygulama alanna konma dan nce Trk kadnlar "M s

lman" deil miydi? yle saylmayacaklar m? Peygam

be r d ne min de b yle bi r r t var my d ? Varsa ad ne ydi? Araplar o alarda buna ne derlerdi? Bu sorunun bi

ricik yant, azn teye beriye ekerek samalamaktr.

"Trban"m slamla, Islamn byle bir rtyle ilgisini

saptamak iin bu dini birazck bilmek, renmek gere

kir.

slam dininde "sark" yoktur, nitekim Arap dilinde

"sark" anlamna gelebilecek bir szck yoktur, Pey

gamber anda "sark" bilinmezdi. Bu balk Emevi-

Ab ba si dneminde, hali fe sa ra yl ar n da , konak lar n da

be k i, g zc (m uh af z ) olarak g re vl en di ri le n am aninanlarna bal Asya Trkleri araclyla Mslman

lar arasnda yaylmtr, "sark" bir aman baldr,

aman "yo/yu" trenlerinden kalmadr.

s la md a, ba l an g t a r t nme ge re ki mi yoktu. Pey

gamber, kadnlar, arkadalar, eleri Mekke'den Medi

ne'ye gerken, yolda kart inanllar kadnlara szle sa

tamlar, bunun zerine slamda rtnme gerei ng

rlm, bir sylentiye gre olay byle balamtr. An

cak Arap dilinde " p " , " " sesleri olmadndan "pe e ",

"araf" da yoktur, bu szckler sonradan Farsadan

21


20/109

alnmtr. Bu nedenle Araplar bu rtleri bilmezler, ad

larn bile syleyemezler. Bugn, lkemizde tartma ko

nusu yaplan, yle srdrlen, srdrlmesinde yarar

grlen bu rtnn de, onu kullananlarn da islam dini

nin zyle en ufak bir ilgisi yoktur. "Trban inan ara

c" olamaz, bunun kart Islamn zne aykrdr. Bu rt dine sonradan sokulmu bir sapmadr (bid'at), baka

bi r an lam , yor um u yoktur.

islam dini kadnlara, kzlara toplumsal kurumlarda,

kesinlikle yer vermemitir, erkeklerle eitlik tanmam

tr. Nitekim slam uygulamalarna gre kadn mft ola

maz, imamlk edemez, minareye kp ezan okuyamaz,

kaymakam, vali, bakan, dahas kamu kurumlarnda g

revli olamaz, kadnn balca grevi evinin iindedir, ei

ne ballktr. Peki, "trban" bir inan simgesi sayan kz

larn yksekretim kurumlar, mam-hatip okullarnda

ne ileri vardr? slam dininin, Kur an' n kendilerine ver

medii bu yetkileri nereden, kimden alyorlar? slamn

kayna olan Kuran'da byle bir yetki tannmazken , Tan

r byle bir bildiri, buyruk vermemiken, Tanr'nn yap

madn, yine Tanr adna yapmaya kalkmak dinle ba

dar m? slam dinine gre Tanr'nn buyurmadn,

Tanr buyurmu gibi gstererek, Tanr'ya baka bir nite

lik yklemek su deil mi? (stelik ok ar su.) Sk

nca "Ben inancm gerei trban takmyorum" diyen

bu y ks ek ok ul renc is in e so ra lm: K z m sana Tanr

toplumsal kurumlarda, erkekler arasnda grev alma yet-

22


21/109

kisi verdi mi? Bu sorunun yantm niversiteli kzmz

deil, slam bile veremez. Bunun yantn Kuran'la, s-

lamla yetinmeyen, slamn zne aykr den uygula

malarla toplumsal inan bunalm yaratarak kar sala

yan Na k ibe nd i ya nda verebilir, o da Mslman say

lrsa.

sl amd a "frka" ( imdi parti deniyor) yoktur, ger

ek bir Mslman "parti/frka" kuramaz, blclktr,

araya ikilik sokmaktr. Oysa slam btncldr, evren

seldir. Peki, Kuran'm uygun grmedii, sulad bir gi

riimle, bir kurum oluturmak (parti kurmak) hangi din

sel ilkeye, kaynaa dayanyor? Bu da yantszdr.

Bir din, douu ndan 1400 yl sonra srekli tartma

lara konu oluyorsa ona balanmak us ilkelerine aykr

dr. Us, kendi lleri iinde, kesinlik, tutarllk ister.

Cenneti sevmem iin cehennemi nme sren bir dinde

sevecenlik, insan deerlerine sayg yoktur. Bu tutum, o

cuklara ac ilac iirmek iin barda n kylarna bal sr

meye benzer. Dinde yeterlilik duygusal eilimler zeri

ne kurulursa, zaman ak iinde, duygulardan daha hz

l bir deime ortaya kar. slam anlamak, slamn d

nce tarihindeki yerini, baarlarn saptamaya dayanr,

ba na s la ml a ilg isi ol ma ya n bir r t e km ey e dei l. l

kemizde, slam anlamak iin baka dinlerin okutulma

s, onlarla slam arasndaki gr ayrlklarn, ortak so

runlar renmek, tartmak gerekir. Nitekim bilgelik,

iyilik, gzellik, doruluk, erdem, yardmseverlik, ar-

23


22/109

ba ll k, eitl ik, sevgi, sayg gibi evrensel insan dee rle

ri btn dinlerde vardr, bunlar Islamn zel bir buluu

diye gstermek yanltcdr, saptrcdr. lkemizde

1950'den bu yana yaplan, uygulamaya konan da budur.

Burada, zellikle Cumhuriyet ynetiminin getirdii ye

niliklere, onun kurucusunun kiiliinde sakl devrimci

lie kar bir eziklik sz konusudur.

1950 ynetiminin kurucularnn hepsi yerdikleri ku

ruluta , daha nceden, ykse k grevlerde bulu nmu yet

kililerdi. Halkmz, onlarn eskiyi sulamalar karsn

da, kendilerine soru sormay bilmiyordu, onlara "Yerdi

iniz: ktlkler yaplrken siz yksek grevlerde deil

miydiniz?" demeyi bilmiyordu. Onlar da bu durumdan

ok iyi yararlanmay bildiler, halk smrdler, yozla

ma n n ilk admlarn atm ann y akksz rneklerini ver

dile r. Bilgisizlik kar snda sorums uzlu u gizleme yi ok

iyi becerdiler.

Bugn, slam inanlar adna, "trban" savunanla

rn hangisinin anas,bacs, ninesi kynde bu rty

kullanmt? Dahas bu yksek yetkililerin hangisi bu

szcn ak anlamn, kkenini, geli yolunu biliyor?

te burada ok ak seik bir yozlatrma vardr. lkin

unu bilmek gerekir: Bu rtnn slamla, dinle, inanla

en ufak bir ilgisi yoktur, vardr diyenin slam inanlar

n rendii, bildii sylenemez.

Gnmzde slam inanlarnn yaygn bir tartma

ko nu su olduu aktr. ' kullara konulan " din ders leri "

24


23/109

bu nun ak kantdr. Sora lm, hang i d inin ders leri? H an

gi ahlak retisi? stelik konunun daha gln yanlar

gzlerimin nnde srtmaktadr. slam dininde Hanefi,

Hanbeli, Maliki, afii olmak zere drt "Snni mez

hep", bir de "ii mezhebi" vardr. Bunlarn uygulama

lar birbirine benzemez. Szgelii Maliki inanlarna g

re kpek "temizdir" itii suyla aptes alnr, oysa Hanefi inanlarna gre bunun tersi geerlidir. imdi bu drt

"Snni mezhep"te namaz, oru, zekt, hac, tze (hu

kuk) birbirine uymaz, hepsinde baka bakadr. Oysa

hepsi de Kuran'a dayand kansndadr. Szgelii bir

afii inancna gre aptes alm bir erkein etei kadnn

giysilerine deerse aptes bozulur. Peygamber'in bir "ha-

dis"ine gre namaz klarken, bir erkein nnden do

muz, eek, kadn geerse namaz bozulur. Burada, kad

n ok ycelttii sylenen, savunulan bir dinin kadna

hangi gzle bakt aktr."Trban" gerekte bir din sorunu, rtnme sorunu

deildir, kimi kar odaklarnn, zellikle "tarikat" de

nen smrc kurulularn yarar aracdr. Baka bir an

lamda, bu rt, ada toplumda bir aalk duygusu

nu gizleme aracdr. Bize kalrsa, bu konuda bir "ruhsal

boz uk lu k" gnd emde dir. Ni teki m tari hte, zel likle top

lumsal bunalm dnemlerinde, bylesine "ruhsal denge

sizlikler" in yaygnl ok grlmtr. Genler toplum

sal doyumsuzlua uramtr, hepsinde bir gelecek kor

kusu, yaam kaygs vardr. Bu kayg, bu korku genle-

25


24/109

ri gvensizlie, doyumsuzlua srklemitir, burada din

erek deil, geretir.

Duvarlarda, alanlarda "Kurtulu slamda" sylem

leri ieren yazlar grlr. imdi hangi kurtulu, slam

kimi kurtard? s orusunu sorarsak aknlk verici durum

larla karlarz. Bugn, yeryznde, bir milyar dolaynda Mslman halkn yaad syleniyor. Bunlar arasn

da, Tanr' nn kendisin e verdii yeralt kaynaklarn, zen

ginliklerini kendi rettii aralarla ileten, iletebilen bir

slam lkesi bilinmiyor. Ortadou bunalmlarnn bal

ca neden i de bu yeralt kaynaklardr, " pe tr ol " denen b

y l ne snedir . Ba kal m Suudi Arabis tan, Krfez Emir

likleri, Kuveyt, Cezayir, Pakistan, ran, Afganistan, M

sr gibi.ou "petrol zengini", saylan lkelerde ada

bi limin, tekn i in deil ya n nd a, ar ka s nd a bi le yrye

cek topluluk (slam) bilinmiyor. ngiltere, Amerika, Al

manya, Fransa, talya ile teki Avrupa lkeleri bu slam

topluluklarn ylesine kolay, ylesine ucuzun dan sm-

ryor ki Tanr'ya inanm bir kimsenin buna gleryzle

ba km as olanakszdr .

Bugn, dnyann Mslman lkeleri arasnda, ken

dini kurtarm, zellikle kadn sorunlar konusunda hep

sinin nne gemi lke Trkiye'dir, Atatrk devrimle

ridir. Oysa, ada yetkileri kazanm kadnlarmzn

balar n a bu niy d belirs iz r ty e ke rek devr imle

re, Atatrk'e kar kmalar tinsel bir bunalm dnda

aklanamaz. "Trban" da vurmu, ierikten yoksun,

26


25/109

grn kurtarma, bakalarn kandrma arac olmak

tan teye geemez, bu nedenle bir inancn deil, kayna

yeterince aklanamayan bir bozukluun, dengesizli

in simgesidir. Bu dengesizlik kiisel bilin yetersizli

inden kaynaklanyor.

slam bilime byk nem verir diyenlerin de, ner-deyse hepsi yalan sylyorlar, kavramsal kandrmacalar-

la evreyi oyalyorlar. yle: slam bilime, sanata byk

nem veriyorsa hangi slam lkesinde ok gelimi bir

fizik, tp, kimya, gkbilim, teknik; felsefe, resim, yontu,

mzik, seramik, tiyatro, bale gibi yarat trlerinde gz

doldurur bir ilerleme, bir baar vardr?

"Trban"n gerekte bir inan sorunu olmadn

vu rgulad k tan sonra, bu arac n kadnlar sa vunma, koru

ma amacn gtmediini, eskiye, ypranma, gn ge

mie, deerden dme ynelmenin simgesi olduunu

da syleyebiliriz. Bu rt bir sayg, sevgi arac deil, bir

stnlk salama, toplumda gsterie, grne yne

liktir demekte bir elime, saknca yoktur. Bu rt yeni

lie, ada uygarla kar sinsi bir direnmenin grn-

tsel rneidir. Bir yandan Islamn btn kurallarna uy

may, slama uygun bir yaam biimini savunacaksn, te

yand an slam lkelerini bir smr oda diye gren, aa

layan, ezen, kmseyen Bat uluslarnn en ileri bu

lularndan yararlanacaksn, buna "slama hizmet" ad

n koyacaksn. Peki, "Hristiyan Bat Kulb" bu a

da aralar yapp satmasa, bizimkiler slam neyle sa-

27


26/109

vu na ca k, on a neyle "h iz met" ed ec ek le rd i? Yoksa "slam

hizmetsiz" mi kalacakt? Bunlar savunanlarn ne denli

tutarszlk iinde yuvarlandklarn grmek kolaydr, siz

onlarn syledikleriyle yaptklarn, nerdikleriyle uygu

ladklarn karlatrn dnsel yozlamann esiz r

neklerini grmekte glk ekmezsiniz?

"T r ba n" k onusunda baka bir yutturmaca daha var:

Bu rt kadnn deerini ykseltiyor, ona toplumsal ki

ilik kazandryor. Yalann bylesi, tinsel denge bozuk

luunu vurgular. nsanlar, kadnlar "trban"dan ok n

ce vard. slam inanlar bu rtden bin drt yz yl n

ce domutur, yirmi otuz yldr bu balk kullanlyor.

yleyse daha nceden kadnlarn deeri, kiililii yok

muydu? Grlyor, konuya ne yandan baklsa, ne yan

dan yaklalsa, insan deerleri adna, uta n verici grn

t sergileniyor.

insan denen varlk, ister erkek, ister dii, bakasna

giydiiyle, omuzlarna astyla deer kazanmaz, deer

gnlk giysilere benzemez, onlarla llmez, deer in

san varlnn zyle ilgilidir, klyla deil. Bu neden-

le,"trban" giyen daha ok deerli, giymeyen daha az

deerlidir demek lgnln, bilin bulanklnn baka

bi r gstergesi dir.

Burada, yine rtnmede n kaynaklanan, bir kadn de

eri, kadna sayg sorunu gndeme geliyor. Ar dinci

lere gre slam dini kadna, ana olarak tarihte grlme

dik, benzersiz bir sayg kazandrmtr. Bu da bir kandr-

28


27/109

maadr. Ana olan kadna gsterilen saygnn kkenin

de "ana" nitelii yatmaktadr. "Ana saygs" slam

inanlarndan binlerce yl ncedir, islamlkla ilgisi yok

tur. Szgelii, bugn elimizde, anaya gsterilen saygnn

somut kantlar olan yontular vardr. "Kubaba", "Kbe-

le" bir "ana-Tanra"nn addr, 10 7000 (yedi bin) y

lndan kalma, topraktan yaplm yontular vardr. Ona

adak sunulur, adna trenler dzenlenir, sayg gsterilir

di. Bu Tanra evin, kadnn, ocukl arn koruyucusudur.

Saygnl da bu koruyucu niteliinden gelir, islam di

ninde "cennetin anahtarlar anann ayaklar altndadr"

denir, anaya saygnn en gzde anlatm saylr. Peki ana

olmayan, ocuksuz kadnn durumu nedir? Anaya veri

len Tanrsal deeri kadn soyuna yklemek de yzeysel

bi r ka nd rmaca d r. Uyga rl k ta ri hi nd e, insanl k tarihin

de anaya sayg gstermeyi buyurmayan, bir erdem kura

l vurgulamayan bir din yoktur, en ilkel saylan, en geli

memi inan kurumlarnda bile "ana" saygndr, kutsal

dr.

Toplumumuzda, zellikle 1950'den sonra yzeye

vu rm u , deii k a rp l malar gst eren , gene ll ik le de es

kiye sarlmay nemli bir geliim sayan eilimler vardr.

Bunlarn iinde ada akmlarla, yeniliki giriimlerle

ilgili olan yoktur. Toplumu muz bir deerler bunalmna

srklenmi, eskinin deersiz diye dlad birtakm gi

riimler yeniden deer oda duru muna getirilmek isten

miti. imdi, bunun gldrc rneklerini, Osmanl Dev-

29


28/109

leti'nin gcnn doruuna ulat onaltnc yzylda,

Kanuni Sleyman dneminde tartlan rneklerini g

relim. Bunlar btn Osmanl tarihlerinde vardr. Bu tar

tlan konular unlardr (birka): Firavun Allah'a inan

m m, inanmam m? Hzr Aleyhisselam yayor mu,

ya a m yo r mu ? Peygamberin mi ra ca k ma dd i midir,

manevi midir? (Miraca k tinsel mi, yalnz Peygam

berin ruhu mu yoks a gvd es i de mi mi raca kmt r?)

nsann tini gvdeden nce mi yaratlm, sonra m? Ruh

gvdenin neresindedir? Cehennemde ceza grecek olan

ruh mu, gvde mi?

Bu rnekleri geliigzel bir dnceyle semedik,

Kanuni dnemi yazarlarnn yaptlarn okuyun, grr

snz. imdi, bu yazda anlatlanlarla, Kanuni dnemi n

de tartlanlar arasnda ak bir eilim benzerlii gr

memek elde deil. Uygarlk insan soyuna uzayda mutlu

bir ya am lkesi yara tmay a alrken bizim gen lerimiz,balar n trbanla r tmez se salar nn y lan olup cehe n

nemde boyunlarna sarlacaklarna inanabiliyorlar. Biraz

dnelim, bir kadnn banda ka tel sa vardr, bunla

rn hepsi ylan olsa nereye sar? stelik cehennemde y

lann ne ii var, cehennem sulu insanlar iin, hayvanlar

iin deil.

30


29/109

KARANLIIN YKSEL

12 Eyll dneminin dnsel alanlarda yaratt t

kenmilii glle dntrmek iin kart grl

odaklarn gelimesine olanak saland. Bo balarn do

lu grnme zlemiyle gndeme getirdikleri an dna taan uygulamalar, insan deerlerinin tesinde, ken

di dk niteliklerine yarar biimde etki odaklar bul

makta gecikmedi. Szgelii "dinsiz devlet olmaz" gibi

utan verici bir savla "anayasa"lar dzenlendi, zel b

lmler eklenerek, yneticilerin boluu dorultusunda

uygulama kurallar yrrle kondu. "Dinsiz devlet ol

maz" ne demektir? Hangi devlet dinli, hangi devlet din

sizdir? Devletin dinliliinin lleri nelerdir? Dinli dev

let hangi uygarlk ilkelerine gre kurulabilir? Bu soru

larn hepsi boluktadr. Devlete din gerekirse, devletin

iinde yaayan btn yurtalarn hangi dini benimseme

leri gerekir? Devlete vergi, orduya er gnderen yurtta

lar, bu grevleri, hangi din llerine gre yerine getir

me gereindedir? Bu sorular da yantszdr.

Uygarlk tarihinde, devlet dinin koruyucusu olmu

tur, ancak din kurucusu olmamtr. Din, belli bir evre

nin yaratt koullarla, yine belli bir evrenin toplum

sal olanaklarna gre dzenlenir, bu dzenlemede dev

let ynetiminin etkisi, katks olursa, din kendi zgrl

n yitirir, bir yasa nitelii kazanr, o durumda da din

olmakt an kar. 12 Eyll yneticileri bu gerekleri anla-

31


30/109

yabi lece k du ru md a k im se le r deildi, yaratt k lar eliki

lerin arkasnda gelecek korkusu saklyd. Bu korku, bi

im deitirerek "din koruyuculuu"na dnt. Nite

kim, durup dururken, anayasaya ..."din" kavram soku-

luverdi, din retimi devletin toplumsal gr gibi ser

gilendi. Bu anlayn, bu sergilemelerin en somut olarakdin ilkelerine dayanan "p ar ti " birlikleri oluu verdi, sz

gelii RP byle bir grn, tabana yansmayan, dini

"devlet dini" diye grmenin yanlgs iinde olutu. Ca

miler birer "poli tika od a " d urumuna getirilerek, din bi

reyin gnlnden alanlara dklverdi, bir kar, bir ka

zan arac olmakla da kalmad, toplumsal birlik biimi

ni alverdi.

zellikle Nakibendilik denen koyu "eriat" yanl

s, ran kkenli "tarikat" kimi devlet grevlilerince bes

lendi, glendirildi. Gelir kaynaklar yasal kurumlarnnne geti. Oysa btn tarikatlar birer rgttr, belli

amalar vard, islam dininde "tarikat", "mezhep" gibi

kurulu larn birine bile yasal dayanak verilmemitir. Ku

ran'da, hadislerde (Muhammed'in azndan kt ileri

srlen zdeyilerde) tarikata yasallk tanyan bir b

lm, bir anlatm yoktur. Tarikatlarn, mezheplerin do

masnda balca neden iran'dr. Eski bir uygarln yara

tcs olan Iran, inan bakmndan, islam dininin ierii

ne aykrdr. Iran uygarl byktr, eskidir, kendi do

u ortamnda zgndr, islam dini ise dar, gelimemi,

veri msiz , ll er le kapl bir y re de do m u , zel likle Tev-

32


31/109

rat'n deiik bir yorumu olarak ortaya kmtr. Bu di

nin gelimi bir uygarln egemen olduu ortamda do

yurucu, inan drc , gve n verici bi r ierii yoktur. Ge re k

Kuran, gerekse hadisler incelendiinde, kadn-erkek ili

kilerine arlk verildii, kadnn bir "insan" deil, se

vi m e, doa l il iki lerde bu lu nma arac ol duu kolayca

anlalr. Nitekim, "Sahih-i Buhari"nin birinci cildinin

sonunda yer alan blm okunduun da, kadnlarn ay

ba du ru ml ar n da bi le ne yolla te mi zl en me le ri gerekti

ini Muhammed'den aka sorduklar grlr. Kadn,

bi r topluluk i in de, ayba olduu nu , dlyatann ev

resine bulaan kann ne yolla temizleneceini, ok ak

bi r dille Muh am me d'de n sorar, yan tn alr. Yine bu ya

ptta, Muhammed'in bir gecede dokuz kadnla yatt,

onda otuz erkek gcnn bulunduu sylenir. Baka bir

hadiste, Muhammed'in dkln kardktan sonra, si

linmek iin, yanndaki arkadalarndan ta istediiyazl dr. t e ya nd an , Muhammed'in dkl n dker

ken arkasn Kabe'ye dnd, bu nedenle ayak yolun

da arkasn Kabe'ye dnerek gereksinme gidermenin su

olmad bildirilir.

Muhammed'in yaad dnemde, iinde bulundu

u toplumda kadnlar araf, pee bilmezdi, o gibi giy

siler o toplumda yoktu. Ayrca, sark, cbbe gibi giysi

ler de yoktu, bilinmezdi. Nitekim Arap dilinde bu giysi

lerin karl olabilecek szckler yoktur. Hadis topla

yc larna gelinc e, bu nl ar da Ar ap deildir, ya lnz Ne sa i

33


32/109

(830-915) Mekkelidir, teki be kii ranldr (Buhari, Si-

cistani, Tirmizi, Kazvini, Mslim) hepsi ranldr, hepsi

Muhammed'in lmnden 180-200 yl sonra domu

tur. Bu nedenle hadislerin ou tartmaldr, yalnzca

bellee day anr. te ya nd an Kur an 'n z g nl de tar

tmaldr. Muhammed'in lmnden sonra, Halife Os

man dneminde toplatlp dzenlendii, birok hafzn

belle ine bav urulduu, kar l a t rmalar yap ld, de

ri, kemik, tula ta gibi gerelerin zerine yazl "ayet

lerin karlatrlarak incelendii sylenir. Bugn eli

mizde bulunan Kuran dank blmlerden oluturul

mu bir btndr, ancak kesin deildir. Nitekim, rnek

alnan, dayanlan en gvenilir yazmann, mer'in kz,

Muhammed'in kars Hafza'da (605-665) bulunduu

sonradan elinden alnp yakldn en gvenilir slam

kaynaklar bildirir. Bu yazma neden yaklm, hangi d

ncelerle ortadan kaldrlm kesin deil. leri srlen

bir icik neden, gelecekte bir inin el ine geerse kuku uyan

drr, o yzden ortadan kaldrlmaldr biiminde tutar

sz bir ierik tar. Ancak, uras aka biliniyor: Kuran,

elimizde bulunan biimden bambakayd, dzenlenir

ken birtakm deiikliklere uratlmtr.

ran dncesinin slam karsndaki stnl, k-

kenlilii nemli bir etkendir. Arabn yalnzca yresel i-

nan gereksinimlerine yant veren slam ran uygarl

nn yaratt grkemli ortamda ncl duruma geeme

mitir. te "iilik" denen inan dzeninin domasnda

34


33/109

ba l c a neden s la m n bu ierikse l yeters iz liidir. Bu

gn, zellikle RP'nin dayand Humeyni anlay, ger

ekte slamm zne aykrdr. Osmanl mparatorluu

"ii ran "la, aralkl olarak, yz elli yl savamtr. Sn

ni Osmanl eyhlislam, ii ran ahlarn "sapkn",

"rafizi", "kzlba", "dinsiz" diye sularken, yine Sn

ni olduunu ileri sren RP topluluunun gemii unutarak, balangta iiliin ieriinden beslenen Humeyni

yn eti mi ne y n elm es i ok anlamldr. Bunun ned en i de ,

bu gibi or ta ml ar n do m as n a ol an ak salayan, dini sa lt

ortamndan kararak alanlara srkleyen 12 Eyll ka

ranl, yozlaml olmutur. 12 Eyll sorumlularn,

gerekte sorumsuzluun baboluunda, btn ada

gelimelere ters den bir dorultuyu benimsemeleri,

tinbilim bakmndan doaldr. Dnsel alanda, en ufak

bi r baar g ste rm e ye te ne i nd en yo ks un bi r to plu lu u n,

ordu gcne dayanarak yeterli grnmeye abalamasaalk duygusunun arl altnda ezilmekten baka bir

anlam tamaz. Bunu, Kenan Evren'in yaymlad an

larndan anl amak kolaydr. Bu an larda sergilenen tutar

szlk, kiisel bilin bulanklnn, ezikliinin esiz r

neidir. Bir yandan ileri, ada grnme abalar, te

yan da n d a s z c kl er de n ko rk ma k, r km ek, ku rt ulu u or

du gcnn arkasna snmakta bulmak, sonra Marma

ris'te bir koruyucu birliin denetimi altna girmek, yurt

talar arasna katlmamak.

12 Eyll ynetiminin RP gibi baka gerici, devrim-

35


34/109

lere kar eskiyi savunucu kurululara yaama alan ya

ratan giriimleri, uygarln en geli mi anda bile ba

n iinde bilimsel birikimlere deil de omuzlarda ta

nan ordu aamalarnn imlerine dayanmas, Kurtulu Sa-

va ' n kaz an m , a m zd a bi r ei daha g r lm ey en

devrimleri gerekletirmi bir toplum iin ok mu okutan vericidir.

ANAP'n ya p s , ilerlik bi i mi , ku ru lu ilke leri ya n

tutmayan bir anlayla incelendiinde, 12 Eyll yneti

minin, Ortaan bile gerilerine giden, bir dnceye

saplandn gsterir. Ynetimi eline geiren bu 12 Ey

ll rn ANAP, 12 Eyll Anayasas'na dayanarak, Tr

kiye Cumuhriyeti'nin temel ilkelerini deitirmi, dev

letin varln pekitiren dnsel odaklar yrrlkten

kaldrm, devlet-din birliinin en gln rneini ver

mitir. 12 Eyll Anayasa s, halk-devlet ilikisini din-dev-let zdeliinin denetimi altna vererek yozlatrmtr.

slamclarn savlarna baklrsa, slam dini bilime, sa

nata, uygarla, tzeye, yasaya en ok deer veren bir ku

rumdur. Oysa btn slam lkelerinde srdrlen uygu

lamalar nda sorunlara yaklalrsa, bsbtn tersinin

be ni ms en di i gr lr. Bu g n h an gi slam lkes in de , a

n uygarlk anlayna, bilim dizgelerine uygun, verim

li bir gelime vardr? Hangi slam lkesinde fizik, kim

ya, tp ila r etimi , te kn ik , felsefe, di rimb il im, ti nb il im,

toplumbi lim, tari h gibi daha ince baar alannda vn

lecek bir gelime gzlenebilir? slam dininin kadna b-

36


35/109

yk de e r verdii, on u ycelttii ileri srlr. Peki to p

lumun hangi aamasnda, hangi uygulama alannda ka-

dn-erkek eitlii, kadnn yceltildii ne srlebilir?

RP' li kadnlarn (bir bilim kurulunun aratr malarna g

re, gazeteler aralk 14-17) yzde seksenden yukars "ka

dnn grevi ocuk yetitirmektir" demi, erkein kad

n dvebileceini savunmu. Bu sav Kuran'dan kaynak

lanyor. Peki, dourmak, yavru bytmek, gelitirmek

doada yalnz kadnn ii mi? Grevi mi? Doada yav

rusunu dourur dourmaz kaldrp atan, bakmayan, kol-

lamayan, onunla ilgilenmeyen ka yaratk tr vardr?

An a o lm an n , doa l bir a nl am da ya vr us un u, bell i bir s

re bakmak, yetitirmek, kollamak deil midir? Bir kedi,

bi r k p ek , bi r aka l, bi r t ilki , bi r k urt, bi r d omu z, bi r ge

yik, bir ar slan do u rd u u ya vr uy a bir sre ba kmaz m ?

Douruculuk toplu mun deil doann verdii bir yeti, bir

grevdir, doum gcnn kayna toplum, ynetim deildir. Kadn, yalnz dourup ocuk bakmakla grevli

sayarsak, teki dii yaratklar tesinde, bir insan olarak,

deeri, ayrcal kalr m? te 12 Eyll ynet imini n ge

litirdii toplumsal anlayta, aile dzeni, kadnn top

lumdaki yeri byle nitelenir.

amzda btn tek Tanrl dinlerde bir deime,

bi r ba ka la m a grlmek tedir. Bu du ru m b ir ge li m en in ,

ilerlemenin da vurmu grnts deildir; dinin ayak

ta durabilmesi iin an bulularndan yardm istemesi

gizlice onlarn koruyuculuu altna snmasdr. Nite-

37


36/109

kim, zellikle giyim kuam bakmndan, ada kla

kar karak sark, cbbe, pee, alvar, araf, bart

s giyenlerin nerdeyse heps inin ada donanml konut

larda oturduklar, oturmak istedikleri, ada bulular

dan (tp, teknik, ara-ger bg.) yararlanmada artc bir

ya r m ay a girdik leri g zd en ka m am ak tad r. Batya y

knme (Bat taklitilii) diyerek alanlara, yollara dk

len bilinsiz gericilerin hangisi ada bululardan ya

rarlanmyor, "gvur ii" dedikleri ara-gerelere sarl

myor? Dahas, bu Mslman geinen bilinsiz srle

rin hangisi "dolar", "mark","sterlin" gibi yabanc ak

elerin tutsa deildir? Son yresel seimlerde, kimi

b lg el er de RP b y k bi r baar salam gib i gster il i

yor. Bu bi r ka nd r ma ca d r. Sei m blgel er in in to pl um

sal aamalar, inan yaplar, yaama biimleri yansz

bi r tu tu ml a in ce lens in , b t n ba a r n n araf-pee-sa-

rk-cbbe-barts gibi giyimlerden kaynakland kolayca grlr. RP ile benzeri kurulularn kazanc, baa

rs bilin ndan yoksun kalmay slamn bir beceri

si, ze degin tutumu sayan anlaytadr. Ar dinci ki

i, varlkldr, alveriidir. Eczane, salk evi, saltm

kurumu amtr, kurumun giriinde, kapnn stnde

"ihlas","tekbir", "tevhid" gibi Arapa, dinle ilgili sz

ckler grlr. Bu kii, kiiler dinden yararlanr, ancak

ieri girip alverie balaynca "KDV fii" vermedik

leri, atlatmaya altklar grlr, bunu hepimi z yayo

ruz, gryoruz gnlk ilerimizde. slam dini "malnn

38


37/109

krkta birini zekt olarak vereceksin, krk devesi olan bir

deve yavrusu zekt diye vermelidir" kuraln getirmi

tir. Bugn, bu din kuralna uyan, islam dininin be ko

ulundan (nama z, hac, zekt, oru, tevhid) biri olan "ze

kt" grevini yerine getiren ka dini btn Mslman

vardr?

slam dininde cami, mescit gibi tapm odaklar (iba

det yerleri) gsteri iin deil, gereksinme sonucu yap

lr, kullanlmak iindir, kazan salamak, gelir edinmek

iin deildir. slam dininde undan bundan yardm top

layarak, ake dilenerek "ibad et yeri " yap lmaz, byle bir

kural yoktur. Oysa gnmzde gsteri iin yaplyor

bunlar, 12 Eyll y n et im iy le bu tr yap lar n ya pm hz

landrlmtr. stanbul'dan Van'a, Trabzon'a giderken

b y k yo llar n ky la rnd a, sa l so llu di zi lmi ca mi le r

ot biter gibi ortaya kmaktadr. O ysa, cam i insanlarn yo

un olduklar, namaz klmak gereksinimi duyduklar yer

lerde yaplr, Mslman grnmek iin deil. Yol ky

larna dizilen camilerde, ounlukla le-ikindi namaz

lar klnyor, sonras bo. Bu grev yerlerinde alan

larn hepsi devletten aylk alrlar. Bir gnlk namazlarn

sresi iki saati bulmaz. Grevli, aralkl olarak, gnde i-

ki saat camide kalr, teki alma sresini alveri ye

rinde geirir. Peki bu davran tslamn zne uyar m?

slamda akeyle namaz klmak, akeyle Kuran okumak

var mdr? Yoktur (ey hli slam Eb us suu d Ef en di 'n in bu

konu da yasak layc fetvalar vardr ). .

39


38/109

12 Eyll ynetimiyle gelen tutarszlk arasnda bir

de "vakf" kurma yans balamtr. Yalnz stanbul'da

kurulan bu "vakflarn says yzn stndedir. Bu ku-

rululann en byk, en varlkl blm dine dayaldr.

Bunlar arasnda "lim Yayma Cemiyeti" gibi ok geni

bir alana yaylan, saylav, baka n, genel m d r gibi toplu

mun en yksek grev aamasnda yeleri bulunan kurulu olduka ilgintir. Bu kurulu "ilim"den ne anlyor?

An lad ak : Yalnzca s lam diniyle ilg il i konular. Pe

ki, bir ada, bir toplumda "ilim" denince yalnz dine

degin sorunlar anlalrsa, bu kurulular ayakta tutan

kaynaklarn, o kaynaklar ellerinde bulunduranlarn ya

ama biimleri ne olmaldr? Benimsedikleri syledik

leri slam dininin koullarna uygun bir yap deil mi?

imdi soralm, bunlardan hangisi Islama uygundur? Ev

lerin donanm, tatlar, alveri olanaklar, iletiim

aralar arasnda Islamn rettii var m? Konuyu birazdaha geniletelim, devletin genel btesini oluturan ver

gi dzenine geelim.

Devlet ufakl bykl btn iletmelerden, iyerle

rinden vergi alr. Bunlar arasnda yasaya dayal genelev

ler, kumarhaneler, meyhaneler, btn iki trleri, siga

ra, ttn, gece kulpleri, dinli-dinsiz, imanl-imansz,

ayk-sarho gibi saymakla bitmez vergi odaklar vardr.

yleyse btn RP saylavlarnn, cami grevlilerinin ay

lklarnda, burada slama aykr saylan, dahas dince ke

sinlikle yasaklanan nesnelerden toplanan vergilerin bir

40


39/109

b l m vardr. s lamn "ha ram " diyerek yasaklad ver

gi odaklarndan toplanan akelerin de ilerinde bulun

duu "bt e" ler den mftye, imama, hocaya, " li m Yay

ma Cemiyeti"nin aylk grevlilerine, "Aydnlar Oca

nn devletten aylk alan sayn yelerine, yandalarna gerekli blm dmektedir. Demek ki akenin ucu

keskin, sivri kargs "slama hizmet" iin altn ileri srerek oy toplamaya, seim kazanmaya kan yksek

grevlilerin, "adil dzen" rtkanlarnn "slamn ima

n "yl a -pekitirilmi, berkitilm i gnllerini kolaylkla

delebiliyor, bir yanndan girip te yanndan kabiliyor.

Ak en in gc " i ma n " n s te si nd en geliyor. Bu ol um su z

bi r ge limed ir, ier i i an la ms z lkl a su land r l m kav

ramlarn arkasna snma eiliminden doan, olumsu

zu olumlu gsterme abalarndan kaynaklanan yzeysel

ya ns mad r . 12 Eyll so ruml ulul ar , byl e bi r ya ns m a

nn gelecekte, ulusun bana ne denli iler aacan bilemediler, bilmeye bilimsel gleri yetmedi, yetemezdi.

Onlarn yaadklar dnyaya, ancak omuzlarna yerle

tirilmi sanlarn, Atatrk'n yaratt Cumhuriyet Tr-

kiyesi'nde geerlik kazanan yetkilerin gzlyle bak

lyordu. Oysa Atatrk byle dnmemiti, devrimin ta

ba nd an , C um hu ri yet 'le ge len ku ruml ar olut uran bi lin

li odaktan gelmesi gerektiini vurgulamt. Tarihte bir

ok byk nder, byk devrimci, byk devlet kurucu

kimseler gelmi gemitir. Ancak, lkenin geleceini,

gvenini "genlik"e brakan onu devletin koruyucu g

l oda diye anlayan bir nder daha grlmemitir.

41


40/109

Uluslarn tarihlerinde, by k devrimcilerin bize ka

lan dnsel yaptlarnda, yurdun geleceini yetiecek

genlere brakan bir devlet kurucusu bilinmiyor, bilini

yor diye n beri gelsin. 12 Ey l l yetkil iler i bu gere i an

layabilecek olgunluk aamasnda deildi. ok bildikle

rini, an en ileri ynetimlerini ok iyi anladklarn sa

nan bu yetkililerin yreklerini ezen, bilinlerini kavray g c n n tes ine iten bi rici k et ke n 27 May s olayy

d. Onlar, 27 Mays dneminde de, 27 Mays' gerek

letirenlerin yetitikleri ocaktayd, seslerini bile karma

dan, kimi yerde yalvarmajarla, yakarmalarla durumu

kurtarmaya altlar. Sonra, 27 Mays'n yerlerde s

rklediklerini nerdeyse Atatrk'n bile ilerisine gtr

meye altlar, szn ksas uzun sre "musalla tanda

bekleyen" bi re r "cenaze"nin ka ldr c s ol ma n n ta dna

varmakla vndler, kend iler ine tar ihte b u yo lla yer edin

meye abaladlar, uratlar, didindiler, hepsi bu.Ata tr k'n , Cumh uri yet 'in kor uy uc u, yaa tc gc

olarak niteledii "genlik" toplumun tabanndan gelen

bi r bi riki mdir . Bu bi ri ki mi n y nl end ir il me si , e it im in

ada uygarlk anlaynn ilkelerine gre olabilir. Bu

nu ok iyi bilen Atatrk'n yurdumuzu "ada uygar

lk dzeyine karma"nm koulunu da genlikte gr

mtr. 12 Eyll yneti mi, neden se, bu ince gr do

al eilimiyle seziverdi. Aktan aa Atatrk'e kar

kmay gze alamad. Ne yapt, ie tabandan, genlik

ten balad, bunun iin de "din eitimi"ni gerekli gr-

42


41/109

d. Bu eitim, eitim anda olan kimselere verilebilir,

taban oluturan, ulusun geleceini gvenceye alan da bu

kesimdir ite. Dine dayal eitimin ada olamayaca,

an gerilerinde bol otlu. sulak bir otlama alan bulaca

belliydi. Bu sulak, otlak alan, Adnan Menderes sa

lamt. Bu yzden, Atatrk'n stn grn kavrayacak gte olmayan eski Osmanl artklar Menderes'in

evresinde toplandlar. Bylece , 12 Eyll ykmnn g

lenmesine yarayl otlaklar salanmt. , bu bol otlu,

sulak otlaklarda yaylacak srleri bulmaya kalmt.

te 12 Eyll yetkilileri bu grkemli otla bulup srleri

ni yayladlar.

Din, hangi ortamda olursa olsun, kendi deimez il

kelerine bal kalnmas n, onlarn eksiksiz uygulanma

sn ister. slam dininde, ynetimi ele geirme, devlet

kurma eilimi ar basar. Nitekim Muhammed bir dev

let kurucusu saylr. Onun yaad dnemde toplumu

(daha sonra devleti) ynetebilecek kii "halife", ya da

"imam"d. Muhammed, kurucu olarak "imam", ondan

sonra gelenler ynetici olarak "halife" sann tadlar.

"Halife" ncekinin yerine geen, sonradan ynetimi eli

ne alan, ardl gibi anlamlara gelir. Bu nedenle Muham-

med'e "halife" denmez. Yavuz Selim, Msr' ele geir

dikten sonra ynetimi ardllarn (halifelerin) ellerinden

ald, Osmanlya balad, bylece Osmanl padiah "ha

life" sann da kazand. Nitekim, 12 Eyll ynetiminin

ba Evre n'i n Tr ab zo n' da tand s ylen en Ne cm et ti n

43


42/109

Karaduman, "Meclis Bakan olur olmaz, Meclis'in ya

nnda bir de cami yaplmas n kolaylatrd. Arkasndan ,

kimi saylavlar, burada "cuma namaz" klmaya balad

lar. Bu uygulama Islamda " Halifenin cuma namaz kl-

mas-kldrmas" geleneinin yzeysel, bilinsiz bir sap-

trmasyd. Nitekim ANAP bakannn ilk ii, bu cami

de cuma namaz klmak olmut u, sonra Nakib endi tari

kat yandalar saylav seilince, imamn arkasnda top

lananlarn says artt.

Bu olay ok ilgintir, basnmzn nl yazarlar,

szde yetkilileri bu olayn tabann bilmediklerinden,

Turgut zal'n cumhurbakan olduktan sonra, Ameri-

ka'dakine benzer bir "bakanlk ynetimi "nden yana ol

masn, bu konuda direnmesini gereince anlayamyor

lar. slam dinine gre, Muhamme d dneminde " im am ",

ondan sonra "halife" snrsz yetkileri olan "bakan"dr,

toplumu tek elden ynetir, son sz o syler. Bu yne

tim biimi yzeysel grnmde Amerika ynetimine

benzer , ier ik bamba ka d r. Bu ne de nl e "bakanlk" ku

ram, slamn "halifelik" uygulamasna yakndr (s bir

yo ru ml a) , a yr l k r et im -t k et im il iki lerinde, to pl um sa l

kurumlarn i yapsnda grlr.

Yine ok ince, duyarl b ir kon uy a d einel im. Os man

l ynetimi dine dayalyd, ancak ilk drt padiahn d

nda, hepsi (padiahlarn) "Snni" gre dayanyordu.

(nc Selim, Abdlaziz, Beinci Murad dnda. Bu

padiahlardan ikisi Mevlevi, Abdlaziz Bektai diye bi-

44


43/109

linir). Oysa btn padiahlar (ad geenler dnda, ilk

drd, son ) tarikatyd, bu tarikatlar da " Snni "yd i.

Osmanl ynetimi (padiah) bu incelii sezdi, onun iin

eyhlislamlk kurumunu oluturdu. Padiah "tarikat

" olabilirdi, ancak eyhlislam olamazd. Durum, g

rnte, kurtarld. 12 Eyll yneticileri, ok iyi bildik

lerini sandklar bu gerekleri duymadklar iin, re

tim kurumlarnda "din"e yer verilmesinden yana ar

lk koydular. Bunun sonucu, "Nakibendi tarikat" yan

dalar arlk kazand. (lim Yayma Cemiyeti bu tarika

tn elindedir, ounlukla). Durum ne oldu, 12 Eyll y

netiminin stn, Atatrk rtsne brnerek "Naki

be ndi li k" an ka ya 'ya dei n t r ma nd , nce gizlice, son

ra aka. Bu tarikatlara gre toplumun en yksek grev

aamasnda bulunan kimsenin "Snni", dolaysyla,

"ehl-i ibadet" olmas gerekir. te, bugn, lkemizde

"c um a nama zlar "n n smana byle girilir. 12 Eyll

yne ti mini n glen dird i i "N akibendilik" ta rihin b

tn evrelerinde, bugn lkemizde grlen, etkinlik aa

masna ulaamamt. Dou Anadolu'da yaanm ayak

lanma olaylarnn byk nclerinin hepsi "Nakiben

di'ydi. Krt yurttalarmzn bugn PKK yannda bulu

nanlarn, nerdeyse hepsinin, bykleri "Nakibendi'ydi.

12 Eyll yetkililerinden birinin byk babas Trabzon'un

Akaabat-Vakfkebir ile lerind en Me rz if on 'a ge n bi r

kiinin torunudur (bu ilgin olay burada deil, baka bir

ya z m zd a a k lama gerei du yd uk ). Du ru m pek i a-

45


44/109

c deil, yetkililer grnte kurtarc, ancak birbirleri

nin dnsel inanla balantl kkenlerini bilmedikle

rinden, uurumun sisleriyle kapal yolunu da gremedi

ler.

Osmanl ynetiminden beri, istanbul'un Fatih yre

si, tarikatlarn arlk gsterdikleri bir alandr. Bu alanda Nakibendilik, Halvetilik, Rifailik gibi kurulular et

kilidir. Karagmrk yresinde, Kadirilik varsa da yay

gn, etkin deildi, ikinci Abdlhamid dneminde, "de

lidir" nedeniyle Topta tmarhanesine atlan, Said-i Nur-

si (Bed izza man) da koyu bir Naki ydi, son radan adnn

" n ur " (gerekte Nors, bir kyd r Dou'da) szcnden

dolay "Nurculuk" adl kuruluun ncs saylmtr,

yanltr. Bu kii , ge r ek te , Do u da "ba msz bi r K rt

devleti" kurmaya ynelik giriimlerin "silahl ncle-

ri"nden dir. Nitekim, Ne cib Fazl Ksakrek 'in kard

"Byk Dou" dergisinin besleyici kayna da Said-i

Norsi'nin (gerek ad budur, Nors kynden gelen Said

demektir) evresinde toplananlardr. Bu kii, oy toplamak

dncesiyle, Menderes dneminde byk ilgi grm

tr. 12 Eyll yetkililerinin, Said-i Nursi'nin zlemleri

dorultusunda, eitim kurumlarna "d in klt r" ya da

"di n dersi " koyma gereini duymalarnn tabannda, bu

ye teri nc e bi li nm ey en , r t l e il im leri n derin izleri var

dr.

Din birey iin gerekli olabilir, toplumlarn d nsel

ya p s na g re , yararl ol du u alar da vard. An ca k, uy-

46


45/109

garhn hzl geliimi, yaratc devrimleri, dourucu gi

riimleri karsnda olduu gibi kalmay ilke edinen bir

inancn kendi kendine kuyu kazdndan da kuku du

y u lmam ak Bir in an kay na nda ne denl i g l olursa

olsun, gelecekteki yaamn benimsemedii bir uygarl

n verileriyle balamsa, onlarla srdrmekten baka

yol bu la m yo rs a, km ey e, y k lmay a yn elm i de me ktir. slam byle bir dneme, Ortaan bitiminden sonra

girmi, belli alanlarda gerici olsa bile, kilisenin baar

larn salayamam, onlar karsnda yenik dm ezik

kalmtr. Kutsal sayd "zemin"i bile "gyur"un yap

t kapta saklayan, baka lkelere gtren, yaknlarna

sunan bir dinin tabannda beliren byk atlaklar gr

mezden gelmek sarsaklktan te bir anlam tamaz. Bu

gn slam dini, alanlarda, kalabalklarda dinlediimiz,

grdmz gibi, hep "gvur kasetleri"yle yaylmaya

alyor, var olduunu kantlamaya abalyor. 12 Ey-ll'n, slama en byk yardm da, "gvur buluuyla

bes lenme" e il im ini ya sa lla t rmas ndad r. T rk din g

revlilerinin aylklarn Suudi Arabistan'n demesini ola

an karlayan 12 Eyll yetkilisinin tutumu, an uygar

lk geliimlerini gremeyen gzleri bunun kantdr. 12

Eyll ynetimi, btn atp tutmalarna, gl grnmek

istemelerine ka rn Trabzonlu gen bir ozann, bir iirin

den korkarak, eli aya titreyerek Trk Dil Kurumu'nu

kapatmtr, bir yne tim iin bundan daha acnas ilem,

bu nda n da ha g ld r c ey le m olabil ir mi ?

47


46/109

TRK-tSLAM SENTEZ

Son yllarda, zellikle 1950 ynetiminin egemenli

i altna giriin ardndan, islamc evrelerde, "Trk-Is-

lam sentezi" balkl bir akm oluturulmak istendi. Bu

akmn nclerinin ou, Trkiye'ye sonradan gelen,

gemileri komu lkelerde kkleen kimselerdir. Bun

larn nemli bir blm tarihidir, adlarn burada anmak

istemiyoruz. Bunla ra gre Trk denen insan ancak islam

inanlarn benimsedikten sonra yerleik yaama dze

nine gemi, uygarla ilk admm bu geile atmtr.

Trkn anayurdu, atalarmn oca Orta Asya'dr. Trk

ler, sonralar byk-geni yaylalardan byk obalara b

lnerek Bati ya gmeye koyulmu, in'den Avrupa or

talarna dein deiik blgelerde birok devlet kurmu

tur. Bu Trk devletlerinin bilinen en gl kolu Hun-

lar'dr, balarnda Avrupa'y sarsan Attila vardr. Bugnn Avrupasinda yaayan Macarlar, Bulgarlar, Pee-

nekler, Kuma nlar eski Tr k boylarnn torunlardr, bu ad

larla anlan lkeler de eski Trk yurtlardr, dolaysyla

bu ulus larn kke nler i Trk 't r , ki mi ni n ad so nr ad an

deimitir, bu da Hristiyanlk' benimsemelerinin so

nucudur. zellikle Dou Avrupa devletlerinin ou Trk

kkenlidir. imdi bu gr birok tarihinin benimse

diini biliyoruz. Bata Bulgarlar, Macarlar, ekler olmak

zere birka Avrupa topluluunun Trk kkenli ya da Or

ta Asya kl olduu onaylanmaktadr. Bu sorun tart-

49


47/109

lm, deiik grler ne srlm, ancak Dou'dan,

As ya 'd an gelip Ba lk an la r' a yerle en by k konar-ger

topluluklarn varl, etkinlii yadsmmamtr. Biz, bu

rada bu konunun ayrntlarna girmeyeceiz, stelik bi

zim iin, burada, gerekli-deildir. Ancak, kendilerini

"Trk", "slamc" diye niteleyen Trk aydnlarnnhepsi bu konuda birleir; kimi T rk' e kimi slama stn

lk tanr, o da ayr bir sorundur.

Trkler, ancak Arap komutan Kuteybe'nin Asya'ya

zellikle Uygurlara saldrmasndan sonra slam dinini

be ni ms eme ye bal am lard , on da n nce doa dinler in

den birine balydlar, bunu Orkun Yaztlarndan, Kl-

Tigin'in szlerinden reniyoruz. Bir baka gre g

re de Trkler " aman inan lar na " balydlar. Bu da ok

Tanrl bir inan beidir. Demek, Trk topluluu slam

inanlaryla ancak 8. yzyl balarnda karlamtr. Bukarlama daha ok Bat Trk boylaryla olmu, Gk-

Trk topluluu bundan pek etkilenmemitir. Burada il

gin olan yan Trk topluluklarnn slam inanlaryla

alveri iine girmeleridir. te Trk-slam sentezi yan

dalarnn konuyu balattklar evre bu "slamlama"

dnemidir. Trkler, slam inanlaryla karlamadan,

yaknl k ku rm ad an n ce , bak a topluluklarla pe k kar p

kaynam deillerdi, kendilerinde bir "soy arnml"

vard, bu da onlarn y ks ek yaylalarda konar-ger ol

malar yzndendi. Bu Trk topluluklarnda yerleik yaama dzenine geile baka topluluklarla karma ey-

50


48/109

lemi de balamtr. Eski Trk topluluklarnn soy bak

mndan, kan ynnden saltl, annml gittike yok

olmutur, ite slamclarn savunduklar savlardan biri de

budu r: Islam benimseyen Trkler hzla uygarlamaya

balamlar, yerle ik ya a ma d ze ni ne girmiler, b y k

devletler kurmulardr.

Trk-slam sentezi yandalarnn en gl, en sa

lkl dayana bu anlatlan olaydr, bunda tarih bakmn

dan gerein etkinlii yadsnamaz. Ancak btn Trk

lerin islam inanlaryla uygarlatklarn savunmak da

pek tutarl deildir. Nedeni de bu "islamlama" giriim

lerinin baka topluluklarla karp kaynama sorununu

gndem e getirmesidir. Trkler slam inanlaryla yakn

lk kurmaya balaynca, bu ad geen karp kaynama

lar da hzlanmtr, bu tartma gtrmeyen bir olaydr.

Trk topluluklarnn byk obalar durumunda Batiya

gmeleri slam inanlaryla tanmalarndan ok ncedir, bu gler genellikle Rusya yaylalarndan, ovala

rndan geerek gereklemitir. Bugn Dou Avrupa

uluslarnn Trk ya da Orta Asya kkenli saylanlar ok-

tanncyd, sonralar Hristiyan inanlarn benimsemi

lerdir. nceden onlarn Mslmanlklar sz konusu de

ildir. Anadolu'ya gen Trk topluluklarnn ise (11.

yzyl la balay an aknlara ka t lanlar) hepsi Msl ma n-

d. Bunlarn en glleri, Anadolu'nun "Trklemesi"ni

gerekletireni Seluklular olmutur. mdi ortada iki du

rum vardr: Asya'dan Anadolu'ya gelmeden nce Islam

51


49/109

seen Trkler, yine Asya'dan Bat Avrupa'ya gtkten

sonra Hristiyanlaan Trkler, Trk-slam sentezi yan

dalarnn zerinde nemle durduklar sorun, birincisi

dir.

Burada konuya aklk, anlalmada kolaylk sala

mak amacyla yeniden " s lam ' kavramna, bu kavramn

ierdii inan odana dnelim, bir aklamayla soruna

ya kl a al m . s lam s zc b rani di lind e ge e n " s a l e m"

kknden gelir. O dilde "kurtulu", "gven", "salam

lk", "sala kavuma" gibi deiik anlamlar ieren bu

"salem-salam-salm" szc Arapaya geerken epey

ce anlam deiikliine uramtr. Nitekim, daha nce

leri Arapada, imdiki anlamda byle bir szck yoktu.

Ar ap a da bu szc k sal t b ir din kavramdr , k ken an la

mn yitirmitir, insanla Tanr arasndaki tinsel balant

y vurgular, saysz yo ru ma uratlr . Szgel i i bi r nes

neyi bakasna vermek, brakmak, adamak, dn ola

rak yannda saklamak, kendini birine vermek, zgrl

nden, bamszlndan gemek, kadnn kendini er

kee vermesi, onunla yatmas, dllemesi, tutsak olma,

gvence salama, Tanriya balanma, birinin ardndan

gitme gibi genelde dinle ilgili anlamsal yorumlara eki

lir. Bu yorumlarn hepsine din asndan baklr, burada

o da nemli deil.

slam szcnn kkeniyle ilgili balantl olma

dn, Arapada ayr bir ierik kazandn vurguladk

tan sonra etki alann grmeye alalm. Bu szck, bir

52


50/109

din kavram olarak, Peygamber'in ortaya kyla, Tan

rsal buyruklar evresine bildirmesiyle, szn ksas

" Mslmanlk" yaymakla grevlendirilmesiyle gnde

me getirilmitir. slam dininde, bu szcn ierdii an

lamlar birer koul, birer kural nitelii tar; bu nedenle

bu s zck y nl en di rm e, bi im le nd ir me karl ndadr.

slam denince, Muha mme d'l e gelen, insanlar bir btn

lk iinde anlayan din sz konusudur, daha a bir

inanlar birikimidir, yaln anlaml deildir. Bu biriki

min, birer Tanrsal buyruk niteliinde dnlen ele

ri unlardr: Tanrnn birliine inanmak, namaz, oru,

hac, zekt. Bunlara "slamn be koulu" denir. Bu ko

ullara uymayan, balanmayan, bu koullarn genel ie

riini benimsemeyen bir kimse slam kavramnn dn

da kalr, "Mslman" olamaz. bununla bitmez. Tze,

aktre, yasa, uygulama, yaptrm, ynetim, birlik, btn

lk, doruluk, bilim gibi daha nice vurgulama bu szcn kabuu iine alnr, bylece "slam' szc geni

kapsaml bir kurum niteliine brnr.

Bu kurumun balca zellii "deimezlik"tir. Yu

karda saylan, slam szcnn kapsam iine giren

elerin birini bile deitirme olana yoktur, hepsini

gndemde tutmak, onlara uymak dinin getirdii kesin,

tartlmaz bir yasa durumundadr. Szn ksas slama

ne bir nesne eklenebilir, ne de ondan bir nesne karla

bilir . S zgel i i sal k bak m nda n, ge im ynnden

nemli bir saknca yoksa namaz azaltmak, oru tutma-

53


51/109

mak, hacca gitmemek, bir sevgiliyi Tanr yerine koymak

gibi ilemler yaplamaz m? Yaplamaz, Kuran bu tr i

lemlerin hangi koullar altnda srdrleceini kesinlik

le vurgulamtr, bu vurgulama deitirme yle dursun

tartma konusu bile edilemez. Bu niteleyici, belirleyici

bir zelliktir. Bu zel liin gr lmed i i, bi linmed i i yer

de slam szcnn anlam yoktur.

Kuran slam szcyle yanstlan inan kurumunun

anlamn, kapsamn, ieriini oluturan kurucu eleri

kesinlikle saptamtr, belirlemitir. Bir dnr, ne den

li gl olursa olsun, Kuran'n ngrd koullarn te

sinde bir din neremez. slam konusunda yaplmas, d

nlmesi, anlalmas gereken ne varsa hepsini Kuran

ortaya koymutur. Bu nedenle, bir Mslman iin dn

mek Kuran'n gsterdii yolda yrmek demektir. Ku

ran'n zne aykn gelen bir kurum, bir gr slam kav

ramnn iine sokulamaz. An slamc dnrlere g

re, slam dini isten zgrln, us egemenliini deer

lendirmi, geerli klmtr. Bu tutarl bir sav deildir, is

ten zgrl, us egemenlii Kuran'la izilmi izgiler

iindedir, belirlenmi yarglara, nyarglara gredir. Bun

larn dna kan karsnda lm bulur. Nitekim slam

tarihi boyunca ldrlen yazarlarn, dnrlerin, ay

dnlarn hepsi Kuran yarglarn, slam koullarn a

makla, inemekle , slamdan sapmakla sulanmtr, yi

ne Kuran yarglarna gre ldrlmtr. Peki, burada,

dnme isten zgrl nerdedir? Yant ak: Ku-

:S4


52/109

ran'n gsterdii izgiler iinde, bir slamcya gre Tan

r insan yaratmtr, ona us, isten vermitir, bunlar da

dnmek iin vermitir. Peki hangi koullar altnda bu

yetkileri ku llanarak d ne bi li r insan? Ku ra n' n , Tanr

nn gsterdii yolda, uygun bulduu anlay ortamnda.

slam anlay felsefeye kardr, nitekim bugn vn

len slam bilgelerinin hepsi alarnda sulanm, dine

aykr davrandklar ileri srlerek knanmtr.

mdi "slam' szcnn bu genel niteliklerini ak

ladktan sonra, gelelim "sentez" kavramna. Bu kavram

Bat dillerine eski Yunancadan, Trkeye de Bat dille

rinden gemitir. Szcn ak anlam yledir: Birle

tirme, uzlatrma, yan yana getirme, kaynatrma, btn

letirme, dizileme, badatrma, birlikte koyma, birlik

te ne srme, bititirme, birbiriyle katp kartrma

(uyum salama). Bu szgnn ilk blm "syn" birlik,

btnlk, topluluk gib i anlamlar ierir. kinci bl m

"these" ise koyma, yerletirme, taban oluturma, yere

oturtma gibi anlamlarda sylenir. Bu iki szcn bir

letirilmesinden oluan "synthese", dilimizde "sentez",

kullanld bilimsel alana gre yorumlanr. Ancak ke

sin anlam birletirme, uyum salama, iki ayr dnce

den bir dnce, bir gr oluturma, dnsel bakm

dan yeni bir e retme, iki ayr dnsel eyi bir odak

ta toplama. Szcn yorumlamasyla anlam alannn

genilemesi doaldr, ancak oluturucu elerin birlee

rek yeni bir btn yaratma gerei vardr. Baka bir an-

55


53/109

lamda, sentez dnsel retimle salanan yeni bir bulu

tur. Bir felsefe kavram olarak "sentez" daha deiik bir

anlam ierir, deiik rlarn, deiik grlerin rn

lerinden kurulu yeni bir dnsel btn diye aklanr.

mdi, bu ksa aklamadan sonra, Trk-slam sente

zi konusuna gelelim. Byle bir sentezin gereklemesi

iin, nce Trk'n yukarda anlatlan "slam' kavram

nn ieriini deitirerek, ona yeni bir katkda bulunma

s gerekir. Peki kkeninde deimezlik, kesinlik bulunan,

b tn de i mel er e kar kan bir din kur um un a Tr k' n

ya pa ca ka tk ne olabilir ki bir "sentez" ortaya ks n?

Trk, bu deimeden slama ne katabilir, onun neresini

deitirerek yeni bir btn, yeni bir birikim oluturabi

lir? Trk, slama yardmc olmutur, onun yaylmasn

da, tutunmasnda, glenme sinde byk emek tketmi

tir, byk zveriler gstermitir, ancak ona "sentez"

kavramyla aklanabilecek bir katkda bulunmamtr.Cami, mescit, eme, sebil, han, imaret, kervansaray,

hastane (darifa), trbe gibi genelde dinle ilgili yap

lar kurmak "sentez" anlamna gelmez.

Seluklu, Osmanl devletleri Mslmand, bu dinin

etkisi altnda birok rn ortaya koydular, zellikle sa

nat alannda alarna gre byk, stn baarlar gs

terdiler, uygarla belli alanlarda katkda bulundular. An

cak bu saygdeer baarlar "sentez" deildir. Szgeli

i Osmanl ozanlarndan birinin iirlerini, sanatta, stn

bir y ere koyabiliriz, baar l sayabiliriz, an cak bunu han-

56


54/109

gi "sentez"le aklayabiliriz? slam denince anlalan

Kuran'la gelendir, buna Trk'n dnsel alanda katk

s ne olabilir ki "sentez" niteliinde yorumlansn? Trk

kkenli dnrler, yazarlar, ozanlar, sanatlar (mimar,

ressam, hattat bg.) slam kavramnn kapsamna giren ko

nular ilediler, rnler verdiler, ancak bunlar birer "sen

tez" deildir, ortada bir Kuran'la dnrn grn

uzlatran yeni bir rn grlmyor. mdi Mimar Sinan

Sleymaniye Camii'ni yapt diye, bunu "slam' kavra

mnn dnsel kapsamnda bir "sentez" olarak grmek

doru deildir. Nedeni de bu nl yapnn nesnel bir var

lk oluudur. Bu tr rnekleri istediimiz nicelikte oal

tabiliriz. Szgelii bir Hind-slam sentezi dnlebilir,

onun ardndan Ispanya-slam, Iran-slam, Msr-slam,

Pakistan-lslam, Kuzey Afrika-slam sentezleri gnde

me getirilebilir. Ancak, bilimsel gzlkle baklnca, bi

zim Trk-lslam sentezi yandalarnn ekmeine ya s

recek bir sonuca varma olana bulunamaz.

Bu konudaki yanlmann kayna, sorunlara bilin

li bir anlayla yaklalmamasdr, ortada kavram karga

alndan yararlanma vardr. Sleymani ye Cami i'ni ya

pan mimar Mslmandr (sonradan), dolaysyla Osman

l uyruundadr, ancak yapt yap slam deildir, slam

ortamnda yaayan bir topluluun rndr, daha a

Mslman bir aydnn yaptdr. Ta Mahal, slam inan

larnn evresinde ortaya konmu bir rndr, dolaysy

la Mslman bir aydnn yaptdr. Bunu "slam' kavra-

57


55/109

minin kap samn a alarak aklama yanltcdr. Nede ni de

bu yapsa l bi i ml enm el eri n kayn a is la m ka vr am ka p

samnda deildir, slamn ortaya knda byle bir ya

p gelenei bilinmiyordu. Islamm doduu yrede bir mi

marlk anlaynn varln kantlayacak bir belgemiz

yoktur. Byl e bi r mima rl k ge li i mind e Hi ndi st an 'd a g

rlen "stup a"la r, Iran yaplarn (Islamdan nce), Hris

tiyan yaplarn, szgelii, Ayasofya'y nereye koyacak

snz? Daha dorusu bugnk "islam sanati'n hangi Is

lama zg kaynaklara dayanarak aklayacaksnz? Bu

baa r la r sl amn m , yoks a Is lam be nim semi topluluk

larn m? Btn sorun burada odaklayor, yant da is

lamc anlayla baklrsa, ok gtr. Gerek udur, is

lam inanlarn benimseyen ulular, islamn yaylmas,

tutunmas iin byk baarlar saladlar, byk rnler

ortaya koydular, ancak bunlar islam kavramnn, ieri

iyle kapsamyla balantl deildir, nedeni de byle bir

sanat anlaynn slamda bulunmaydr.

slamc aydnlarn yanldklar nemli bir konu da

ha var, o da ortaya konan rn n zgnl n, slam sz

cnn ierdii dinci anlama balamalardr. Burada

din ierikli anlamla sanatta zgn yaratclk birbirine ka

rtrlyor. Szgelii Anadolu'da byk su kemerleri, b

yk ti ya trolar vardr. Bu tiya trolar ya pan la r Anad ol u

yerliler i iseler de , ya pt ran y ne ti ci le r ya Rom a' ld r ya

da ona komu bir toplum. Seluklu, Osmanl dnemle

rinde yaplan su kemerleri Mslman aydnlarn ellerin-

58


56/109

den kmtr, ancak slam lkelerinde, slamla bala

ya n, sal t Isl am m bu lu u dene bi le cek byl e bir yap ge

lenei yoktur. Bugn , kimi slam lkelerinde bulun an ti

ya tr o, si ne ma, resi m, yont u, mo zaik ka ba rt ma , mzik,

felsefe, fizik, kimya, gkbilim, tp, matematik ile ben

zeri bilimler, sanatlar, doa bilimleri kken olarak slam

szcn n kapsam dndadr. Kuran'da birkann ad

geer, hepsi bu. Bu bilimlerin hangisi slam kavramnn

kapsamndan kmtr? Trk-slam sentezi yanda bu

soruya gvenilir bir yant veremez, ii kavram oyuncu

luuna evirerek gevi getirir. te yandan, yine bu ay

dnlar, slamn yasaklad bulularla vnmeyi de bir be

ceri sayarlar. Daha nce, eyhlislam Ebussuud Efen-

di'nin yarglarndan sz etmi, yasaklarndan rnekler

vermitik. s lam dini "suref 'i , bir yarat n benzerini, be

timini (resmini, yontusunu) kesinlikle yasaklam, hep

sini birer "put" saymtr. Buna karn, Seluklularda,

Osmanllarda bu yasaklarn dinlenmedii, slam kavra

mnn dna kld biliniyor. Seluklularda, Osman

llarda resim (minyatr), kabartma (hayvan, bitki), yaz-

resim (balca konu insandr), mezar talarnda kabart

mal, bitki-hayvan sslemeleri yaygndr. mdi bu insan

baar larn , Is lama karn ortaya konan sanat rnlerini

Trk-slam sentezi iinde aklama olana varn? Sa

lkl bir ba, bir saduyu slamn yasaklad bir baar

y yi ne s lamd a a klayabilir mi?

Trk-slam sentezi savunucularnn balca dn-

59


57/109

cesi, Anadolu'da ortaya konan, genelde, 11. yzyddan

sonra balayan, btn basanlarn slam kkenli, slam et

kili olmasdr. Oysa, biraz derinliin e dnl rse, bu ba

arlarn ou slamn zne aykrdr. Szgelii alg,

oyun, ezgi slamla badamaz. Oysa, Anadolu insanla

rnn, zellikle krsal kesimle rde yaayanlarn, en nem

li baarlar bu yasaklanan alanlarda grlyor. Halk ya

znn ilgin rnleri bu yasak kesim ortamnda sergilen

mi, yeermitir. Mimarlk alannda grlen stn nite

likte yaptlarn kkeni de ilka Anadolu uygarlndan

be sl en en bir ge le ne in gelii m izgisi z er in de dir.

Trk tarihi konusun da dnmek, onun geliim do

rultusunu izleyerek, Trk insannn uygarlk alanndaki

baar la rn sergil emek gere kirse, va r la ca k so nu Trk-

slam sentezine ok ters der. Bugn, eli mizde bulunan

nesnel belgelere gre, Trk en byk baarsn Anado

lu'da gstermiti, en gl en uzun yaaml devletiniAn ad olu' da k urmutur . An ad ol u T rk'nn hep si slam-

dr, ancak nemli bir blm yine bu "slam' kavram

nn ieriiyle badamad sylenen baka bir inanca

baldr. Bu b l m, s lamdr, "Alevi " di r diye nitelenir,

sulanr. Bu sulama da bugn Trk-lslam sentezini sa

vun an b e in bal bu lu nd u u "Snnil ik"ten kayn akla

nr. Snni Osmanl ynetimi Alevilik'i sapkn, dinden

km,azm saym, onbinlerce Alevi yurttan kanna

ekmek doramtr. Oysa bugn ad geen slamc top

luluk bu sapkn saylan kimselerin zgn rnlerini de

60


58/109

kendi ortamnda gsterir. Szgelii, Hac Bekta Veli bi

le onlarn ermiidir (Snnidir). Bu ylk elikiyle bir

ye re var lmaz. De me k or ta da ol um su z etkisi se zi lmemi

bi r bi lin bulankl vardr bu ne de nl e bt n baar la r

Tan rf ya balanmtr, ite yine bu bilin bulankl bu

saptrc-dinci giriim lkemizde bir tarih bilincinin do

up gelimesini engellemitir. Bu engelleme nedeniylebt n topl umsal olaylara slamc gzl y le bak lmak

tadr.

Trk-lslam sentezi dncesinin Trk tarihi bakl

anndan ok sakncal, tutarsz bir geliim izgisi zerin

de olduunu grp gstermek kolaydr. Trkler Anado

lu'da 11. yzylda egemenli k kurmaya balam. An ado

lu'nun btnn neredeyse drt yz yla yakn bir sre

de ele geirmilerdir. Daha nce Anadolu Hristiyand.

Trk deildi, kark insan topluluklarnn yaadklar

bi r yerdi. Anado lu 'nun ilk yerli leri de ta rih n ce si nd engnmze dein gelen kimselerdi, biz onlarn torunlar

yz, ok dei i k k ken le rd en ge le nl er in ka r m nd an

olumu bir btnz, bylece Trkz. Bu Trk Anado

lu demektir.

mdi, tarihe byle dinci biracdan baklrsa, Anado

lu ancak 11. yzyldan sonra "bizim" olmutur diyebi

liriz. Bu "bizim" szc de Trk-lslam sentezi sonu

cu "Mslman Trkiye" anlamndadr. Peki zerinde

yaa d mz bu topr aklar ki mind ir? Biz bu toprak lar z e

rinde belli bir ylla oturmaya balayan gebeler miyiz?

61


59/109

Trklerden nce Anadolu'da yaayan insanlar ne oldu

lar, onlarn torunlar kalmad m, soylar srmedi mi?

Anado lu 'yu M sl ma n Trk ler ki ml er de n aldlar, bu al

dklar insanlar ne oldular? Anadolu 11. yzyldan son

ra "bizim" olmusa, bu topraklarn gerek egemenleri,

gerek iyeleri (sahipleri) kimlerdi, imdi bu topraklar

bi zd en is terlerse ve re ce i miz karl k ne olabil ir? Bu trsorularn benzerlerinin karlklarn bugn Almanya'da

"Hitlerci dazlaklar" vermeye almaktadrlar, ite Bi

rinci Dnya Sava yllarnda, btn Avrupa uluslarnn

Trkleri Avrupa topraklarndan kardktan sonra, Ana

dolu'yu blmek, Trkleri geldikleri yerlere srmek is

temelerinin balca nedeni buydu. Yunan ordularnn,

b tn Avrup a topr ak lar nd an kard ktan sonra, An ad o

lu'yu blmek, Trkleri geldikleri yerlere srmek iste

melerinin balca nedeni buydu. Yunan ordularn, btn

Avrup a ulus larn n ya rdmlaryla, Polatl yak nl ar n a u-latran byle sarsaka, savruk bir anlayt. Bir ulusun

varl n inand dinle balant l k lmak, tarihini diniy

le balatmak, yalnz saltm grmesi gereken bilinsiz

sayrlarn ii olabilir, bu da lkemizde olmutur. Yugos

lavya'da kesilen Mslmanlar orann yerlileridir, oraya

Anad olu'dan, Arabis tan' dan gitme diler. Buyurs un is lam

c srler kurtars nlar onlar, dindirsinler, iniltilerini. Ne

den hep Trkiye yardmc olsun, Srbistan Mslman la-

rn kurtarsn deniyor. Nerde slamn Tanr yardmyla

ye ry z n sarsacak ordular , ne rd e Arabis tan petrol leri-

62


60/109

ni smren Avrupa karsnda kuyruunu kvrp oturan

grkemli Arap eyhleri? te Trk-slam sentezinin ta

ba n da byledir. Sen z er ind e ya ad n, s la m olma k

la vndn topran tarihine kar kyorsun, onu

kendinden saymyorsun, sonra dnyorsun "topraklar

mzda gzleri var " demek samaln gsteriyorsun. Bu

samalklarla Avrupa aydnnn, uygarln karsnda

yerin yoktur.

Burada bir tarih kuram, szde yeni bir gr sergi

lenmek isteniyor, bu bilimsel bir anlay tabanna otur

sa sevindiricidir, ancak bu gr ileri srenlerin hzla

bil imd en kat k lar n g r yoru z, kend iler in i ya k nd an

tanyoruz. mdi, btn duygularmz, usla badamay an

eilimlerimiz i, gc mz yettiince bir yana iterek d

nelim. Hepimiz, inansak da, inanmasak da Mslma n bir

bi re yl er to pl ul u u i inde ya yo ru z. Ge mi t en ge len

bi rt ak m ge lene kler imiz , al kanl k lar mz, uy gu la mala rmz vardr. Bunlar eletirebiliriz, yetersiz grebiliriz,

gereksiz sayabiliriz, ancak hepsini birden kaldrp atama

yz, ke nd im iz i bi rd en bire bi r bolu a b ra ka ma y z. ev

remizde toplanan, bizimle komuluk kuran, yaknlk sa

layan, az ok dncelerimize katlan insanlar vardr,

gnldelerimi z, arkadalarm z vardr, bunlarn hepsin

den kopmamza da gerek yoktur. Ancak dnen, bili

min, uygarln tadna varan bir kimse iin gemiten ge

len deimezliklere balanmak da samalktr. Gemi

imize, geleneklerimize, alkanlklarmza sayg gste-

63


61/109

receiz, hepsini tepme yeceiz, onlara bilinsizce de ba

lanmayacaz. Ben bunlar yazarken kendimi, gemii

mi, evremi dndm, belleimin ekmecelerini atm,

ne varsa ortaya dktm. u sonuca vardm: ben, gemi

ine sayg duyan, ancak sarsaka, savruka balanan bir

kimse deilim. Anamn, babamn, dedemin, ninemin,

b t n by k le ri mi n inan larn a, davran la rna, uyg ula

malarna sayglym, onlarn ansna istediklerini de yap

may kendime bir insanlk borcu diyebilirim. te yan

dan onlarn inandklarna inanmyorum, onlar gerek

saymyorum. Onlarla ortak bir gemiim, ortak bir ev

rem vardr, kendim onlara borluyum, onlar olmasalar

d ben de olmazdm.

Yukarda s yl ed ik le ri mle i md iki durumum arasn

da bir karlatrma yaparsam elikilere srklendii

mi anlarm, bu ok kolay. Ancak, bu elikiler bende,

Documents

İrticanın Ayak Sesleri - İsmet Zeki Eyüboğlu