SALII VE GVENLKAVRAM VE KURALLARININGELM1Dr mit zcanyeri Hekimi2Sra No / Konu 2/ Sal ve Gvenliinin Kavram ve Kurallarnn GeliimiKonunun genel amac Katlmclar, i sal ve gvenliinin dnyadaki velkemizdeki tarihsel geliimi ve ada i sal ve gvenliiuygulama ilkeleri konusunda bilgilendirmektir.Konunun alt balklar sal ve gvenlii kavram ve i sal ve gvenliinin gelime aamalar Trkiye`de ve dnyada i sal ve gvenlii sal ve gvenliinin Trkiye ve dnyadaki tarihsel geliimi ada i sal ve gvenliio Kavramo Gelime aamalaro Kapsamo ve salk ilikileri ada i sal ve gvenlii uygulama ilkelerio Uygun ie yerletirmeo yeri ortam faktrlerinin deerlendirilmesio sal ve gvenlii risklerinin deerlendirilmesi ve kontrol o Aralkl kontrol muayenesi o yerinde i sal ve gvenlii hizmeti salanmas SALII VE GVENLNEDR ?3 ve SALIK K YNL LK SALIK olumlu etki OLUMSUZ (ZARARLI) ETK Ama: alanlarn salnn korunmas saln gelitirilmesi 4 Sal ve Gvenlii;yerlerinde, ilerin yrtlmesi srasnda, eitli sebeplerden kaynaklanan sala zararl durumlardan alanlar korumak ve gvenliklerini salamak iin yaplan SSTEML VE BLMSEL almalardr.5 NCELKL HEDEF; KAZALARINIVEMESLEK HASTALIKLARININLEMEKTR.6 Salnn KapsamSanayi, ticaret, imalat, hizmet, tarm, ulam vb. btn alanlarda alanlar ile bu alma alanlarndaki salk ve gvenlik konular i salnn ilgisi kapsamndadr. sal kapsam ile ilgili bir baka yn de bu alandaki almalarn deiik taraflarn ilgisini ekmesi ve katlmlarn gerekli hale getirmesidir.Yani; alma hayat ile ilgili konular yalnzca alan kii (ii) ile altran (iveren) arasnda snrl deildir.7 Sal ve gvenliininalma Alanlar alan odakl-Sal Etkileyebilecek btn boyutlar ile alma ortam fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikolojik, ergonomik etmenleralma koullar sosyal gvence, i gvencesi, cret, deme biimleri, alma sresi, alma sreleri, sosyal destek alma ilikileri Ynetim biimleri, kurumsal zellikler, frsat, kuralc, ilevci, katlmc yaklamlar ve i sal politikalar retim sistemleribant tipi, takm, kalite Mesleki teknik eitim ve istihdam Meslek eitimi, hizmet ii eitim, esenlendirme, isizlik 8BAZI TEMEL KAVRAMLARKLAVUZLAR29.06.2012 SG KANUNUVE BU KANUN DAYANAKLI YNETMELKLER9 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331Kabul Tarihi: 20/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra )b)alan: Kendi zel kanunlarndaki statlerine baklmakszn kamu veya zeliyerlerinde istihdam edilen gerek kiiyi,10BAZI TEMEL KAVRAMLAR Hekimliialma hayat ile ilgili salk sorunlarnn -hastalklarn tan ve tedavisi ile bu hastalklardan korunma konusundaki tbbi etkinlikler. Hijyeniyerlerinde bulunan salk risklerinin saptanmas, lmler yaplmas, bu risklerin ortadan kaldrlmas amac ile teknik dzenlemeler yaplmas.11BAZI TEMEL KAVRAMLAR Gvenlii Uzmanyerinde i sal ve gvenlii iin yasada bildirilen(29 Aralk 2012, 28512 SRG GU GYSE YNETMELK) grev, yetki ve sorumluluklara sahip teknik personelf) gvenlii uzman: sal ve gvenlii alannda grev yapmak zere Bakanlka yetkilendirilmi, igvenlii uzmanl belgesine sahip mhendis, mimar veya teknik eleman,12BAZI TEMEL KAVRAMLAR yeriBir iverenin maddi olan ve olmayan aralarla belirli bir teknik amac gerekletirmesine yarayan ve sreklilik gsteren organize bir btndr.13 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331Kabul Tarihi: 20/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra )h)yeri: Mal veya hizmet retmek amacyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile alann birlikte rgtlendii, iverenin iyerinde rettii mal veya hizmet ile nitelik ynnden ballbulunan ve ayn ynetim altnda rgtlenen iyerine bal yerler ile dinlenme,ocuk emzirme, yemek, uyku, ykanma, muayene ve bakm, beden ve mesleki eitim yerleri ve avlu gibi dier eklentiler ve aralar da ieren organizasyonu,14BAZI TEMEL KAVRAMLAR Maruziyet Sresi Zararl etkenin balamasyla hastalk belirtilerinin ortaya kmas iin gereken en az sre. Ykmllk SresiZararl mesleksel etkinin sona ermesi ile hastaln ortaya kmas arasnda geebilecek, kabul edilebilir en uzun sre.15BAZI TEMEL KAVRAMLAR MAK Deeri - Msade Edilen Azami Konsantrasyon(Maximum AllowableConcentration)Atmosfer kirleticilerin gnde 8 saat maruz kalmak suretiyle salklarna zararl etkisi olmad kabul edilen en yksek konsantrasyonudur. Eik Snr Deeri - ESD ( Treshold Limit Value - TLV) yeri havasnda var olup gnde 8 saat veya haftada 40 saat alma sresi iinde maruz kalndnda tmiilerin salna zarar vermedii kabul edilen deerlerdir. ESD ve MAK deer toksik madde ieren toz, duman gibi maddeler iin mg/m3,gaz ve buhar gibi maddeler iinmilyonda ksm (part permillion-ppm) olarak ifade edilir.16Uluslararas alma rgt (ILO ) : nceden planlanmam, bilinmeyen ve kontrol altna alnmam olan, etrafa zarar verecek nitelikteki olaylar olarak tanmlamaktadr.17Dnya Salk rgt (WHO) : nceden planlanmam, ou kiisel yaralanmalara, makinelerin ve ara gerelerin zarara uramasna, retimin bir sre durmasna yol aan bir olay olarak tanmlamaktadr.18MEVZUATTA KAZASI TANIMI kazas tarifi mevzuatmzda sadece 5510 sayl Sosyal Sigorta ve Genel Salk Sigortas Kanunu nun 13. maddesinde yer almaktadr. Bu tanma gre ;19S.S. Ve G.S.S. Kanunu nun 13. maddesine gre KAZASI:Aadakihal ve durumlarn birinde meydana gelen , sigortaly,hemen veya sonradan bedence ve ruha zarara uratan olaydr.201.Sigortalnn iyerinde bulunduu srada,2. veren tarafndan yrtlmekte olan i nedeniyle veya grevi nedeniyle, iyeri dnda,213. Sigortalnn iveren tarafndan grev ile baka bir yere gnderilmesi yznden, asl iini yapmakszn geen zamanlarda,4.Emzikli sigortal kadnn ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda,5. Sigortalnn, iverence salanan bir tatla iin yapld yere toplu olarak gtrlp getirilmeleri srasnda.22 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331Kabul Tarihi: 20/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra )g) kazas: yerinde veya iin yrtm nedeniyle meydana gelen, lme sebebiyet veren veya vcut btnln ruhen ya da bedenen zre uratan olay,23MESLEK HASTALII Meslek Hastal tanm, ayn kanunun 14. maddesinde yer almtr;245510 saylS.S. Ve Genel Salk Sigortas Kanununun 14. maddesine gre;MESLEK HASTALII:Sigortalnn altrld in Niteliine Gre; Tekrarlanan Bir Sebeple Veya in Yrtm artlar Yznden Urad Geici Veya Srekli Hastalk, Sakatlk Veya Ruhi Arza Halleridir.25 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331Yayn Tarihi: 30/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra )l) Meslek hastal: Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya kan hastal,26 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331YaynTarihi: 30/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra )f) gvenlii uzman: sal ve gvenlii alannda grev yapmak zere Bakanlkayetkilendirilmi, i gvenlii uzmanl belgesine sahip mhendis, mimar veya teknikeleman,27 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331Yayn Tarihi: 30/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra ))Destek eleman: Asli grevinin yannda i sal ve gvenlii ile ilgili nleme, koruma, tahliye, yangnla mcadele, ilk yardm ve benzeri konularda zel olarak grevlendirilmi uygun donanm veyeterli eitime sahip kiiyi,28 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331 YaynTarihi: 30/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra )c)alan temsilcisi: sal ve gvenlii ile ilgili almalara katlma, almalarizleme, tedbir alnmasn isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda alanlar temsil etmeye yetkili alan,29 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331Yayn Tarihi: 30/6/2012alan temsilcisiMADDE 20- (Yayn tarihinden 6 ay sonra )veren; iyerinin deiik blmlerindeki riskler ve alan saylarn gz nnde bulundurarakdengeli dalma zen gstermek kaydyla, alanlar arasnda yaplacak seim veya seimle belirlenemedii durumda atama yoluyla, aada belirtilen saylarda alan temsilcisini grevlendirir:a) 2 ile 50 arasnda alan bulunan iyerlerinde 1.b) 51 ile 100 arasnda alan bulunan iyerlerinde 2.c) 101 ile 500 arasnda alan bulunan iyerlerinde 3. ) 501r ile 1000 arasnda alan bulunan iyerlerinde 4.d) 1001 ile 2000 arasnda alan bulunan iyerlerinde 5.e) 2001 ve zeri alan bulunan iyerlerinde 6.30 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331YaynTarihi: 30/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra )e) Gen alan: 15 yan bitirmi ancak 18 yan doldurmam alan,31 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331Yayn Tarihi: 30/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra ))veren: alan istihdam eden gerek veya tzel kii yahut tzel kiilii olmayan kurum ve kurulular,32 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331Yayn Tarihi: 30/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra )n)nleme: yerinde yrtlen ilerin btn safhalarnda i sal ve gvenlii ile ilgili riskleri ortadan kaldrmak veya azaltmak iin planlanan ve alnan tedbirlerin tmn,33 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331YaynTarihi: 30/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra )p)Tehlike: yerinde var olan ya da dardan gelebilecek, alan veya iyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini,34 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331Yayn Tarihi: 30/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra )o) Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayp, yaralanma ya da baka zararl sonu meydana gelme ihtimalini,35 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331YaynTarihi: 30/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra ))Risk deerlendirmesi: yerinde var olan ya da dardan gelebilecek tehlikelerinbelirlenmesi, bu tehlikelerin riske dnmesine yol aan faktrler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlatrlmas amacyla yaplmas gerekli almalar,36 SALII VE GVENL KANUNUKanun No. 6331Yayn Tarihi: 30/6/2012TanmlarMADDE 3-(Yayn tarihinden 6 ay sonra )r) Tehlike snf: sal ve gvenlii asndan, yaplan iin zellii, iin her safhasnda kullanlan veya ortaya kan maddeler, i ekipman, retim yntem ve ekilleri, alma ortam ve artlar ile ilgili dier hususlar dikkate alnarak iyeri iin belirlenen tehlike grubunu,37TRKYE DE KAZASI VE MESLEK HASTALIKLARI2007 2008 2009 KAZASI83.330 72.963 64.316MESLEK HASTALII384 539 42938Kaynak: SGK statistikleri KAZASI VE MESLEK HASTALII SONUCU LMLERYILLAR 2007 2008 2009 KAZASIMESLEK HASTALII1043186511171039Kaynak: SGK statistikleriKAZA SIKLIK VE AIRLIK HIZLARI (Birmilyon i saatinde ka kaza olduu/ Birmilyon i satinde ka kayp ign olduu)2007 2008 2009SIKLIK HIZI3,61 3,10 2,76AIRLIK HIZI634 519 64140Kaynak: SGK statistikleriDNYADA VE TRKYEDE Sal ve Gvenliinin Tarihsel geliimi41Tarihin erken dnemlerinde;Eldeki kaynaklara gre (baz rnekler) : Eski Msrda mimar-hekim Imhotep ; (M.. 2780) piramit iilerinde bel incinmelerine iaret etmi, Romal idareci-hekim Pliny; (M.S. 23-79) tozlu alma mekanlarnn ksrk ve nefes darlyla ilikili olduuna, Romal air-hekim Juvenal ; (M.S. 60-140) ayakta durarak alanlarda varis oluumlarna ve demircilerdeki gz hastalklarna , Antik Yunan Hekimi Galen ;(M.S.130-201) madenci, kimyac, terzi ve balklarda yaptklar iten kaynaklanan rahatszlklar olutuuna , dikkat ekmiler,42 Sal sorunlar zerine baslm ilk kitaplardan (1567) biriParacelsus imadenden kardklarmz karsnda madencilerin salklarn dyoruz eklinde i salnn nemini vurgulam ve 3 ciltlik bir kitap kaleme almTm maddeler zehirdir; zehir olmayan hibir madde yoktur. Uygun doz, zehir ve ila arasndaki fark yaratr. 43Agricola (1494 - 1555 )Radon gaz ve akcier kanseri ilikisini, tozlu ortam ve pnmokonyoz ilikisini anlamlandrm ve madenci hastal adn vermi. Ayrca korunmaya ynelik tavsiyelerde bulunmu.nceleri, insanlarn yaptklar ilerden dolayhastalanmalar, yaralanmalar , sakat kalmalar ve lmeleri, yaplan iinkanlmaz bir sonucu gibi deerlendiriliyordu. nsanlarn salklar ile yaptklar i arasnda bir iliki olduunun bilimsel olarak anlalmas ve zerinde durulmaya balanmas 18. yzyl balarna dorudur. 45RAMAZZN 1633-1714 yllar arasnda talyada yaam olan hekim ve retim yesiBernardinoRAMAZZN eitli ilerde alanlarn salk durumlarn incelemi ve ilk meslek hastalklar kitabn yazmtr. Bundan dolay Ramazzini ye hekimliininBabas denilir. Ancak, Ramazzini nin almalar ve abalar kendizamannda fazla ilgi uyandrmamtr.46Hastaya ne iyaptn da sorunuzDr. Bernardino Ramazzini (1633-1714)Kendisi yazm olduu kitabnda (De Morbis Artificum Diatriba) ;Bir hastann evine gittiinizde ona neresinin ardn, ne zamandan beri hasta olduunu, barsaklarnn dzenli alp almadn, son gnlerde ne tr yiyecekler yediini sorarsnz. Bu sorulara ben bir soru daha eklemek isterim; hastaya ne i yaptn da sorunuz. diyerek yaplan i ile hastalk arasndaki ilikinin nemini kalc olarak tbba kazandrmtr.47Sanayi Devrimi SG alanndaki gelimeler hzl olmamtr. Ancak, Sanayi Devrimi denilen sosyal, ekonomik ve teknik olaylarn ortaya kard zorlamalar bu konunun gelimesini salamtr. zellikle 18.yzyl ortasndan sonra 1761-buhar gcnn endstride kullanlmaya balanmas, kk apta ve beden gcne dayanan retimin yerini fabrika retiminin almasna yol amtr. 48ocuklar, hamile kadnlarBu dnemde, ucuz igc olarak, kk yataki ocuklar, hamile kadnlar bile ok ar artlarda altrlmaya balanmtr.491840 ylnda askeri doktor Villermenin Politik ve Ahlaki Bilimler Akademisine sunduu pek, Pamuk ve Yn Dokuma Sanayinde altrlan ilerin Fiziki ve Ahlaki Grnts adn tayan raporundan rendiimize gre;Fransada 4-5 yandaki ocuklar bobin tama ilerinde, 6 yandaki ocuklar ise iplik balama ilerinde altrlmakta ve her gn, 16-17 saat ayakta kalmaktadr. Ayrca bu lkede sanayilemi 10 blgeden askere arlan 10 bin gencin 8980inin sakat olduu sz konusu raporda belirtilmektedir.50 Ayn tarihlerde ngilterede 1842 ylnda Kraliyet nceleme Kurulunun hazrlad rapordan anlaldna gre bu lkede ; 6-10 yalarndaki ocuklar sala son derece zararl kmr ocaklarnda altrlmakta, kmr tozlarnn zararlarna kar en basit nlemler dahi alnmamaktadr ve ocuklarn %70 i bizim halkmzn ngiliz hastal dedii Raitizm e yakalanmaktadr.51Keza ayn tarihlerde Almanyada gnde asgari 12 saat alan bir iinin yevmiyesi ceza evlerindeki mahkumlarn istihkaklarndan daha azdr.52Sanayilemeile birlikte, alanlarn salk ve gvenliinde byk sorunlar ortaya knca konu toplumun dikkatini ekmi; Olumsuz barnma artlar, Korunma tedbiri alnmadan kullanlan zehirlimaddeler, Gvenlik tedbiri olmayan makineler, ok uzun alma sreleri, gcnn fazla kazan uruna istismar edilmesi gibi etkenlerin oluturduu tahribat gidermeareleri aranmaya balamtr. Bu aray bir taraftan uluslararas dzeyde, bir taraftan da her lkenin kendi iinde gelimeye balamtr.53lk Yasal dzenlemelerngilterernei: 1802 alma sresi 58 saat/hafta Eitim 1833 en kk alma ya 10 ya Doktor raporu (ie giri m.) 1847 iyeri denetimi mfettilii54ILOBu erevede, 1919 ylnda Uluslararas alma rgt (ILO )kurulmutur. Ekim-Kasm 1919da Washingtonda gerekletirilen Birinci Uluslararas alma Konferansile alt szleme ve alt tavsiye karar kabul edilmitir.( gn sresi ile ilgili 1 No.lu Szleme dahil)55Bu kurulu; alma hayatnn sosyal, yasal, ekonomik, iletme ve salkla ilgili konularyla ilgilenmekte, ye devletlerin katks ile kard ok tarafl szlemeler ve tavsiye kararlar ile alma hayatn uluslar aras dzeydedzenleyici rol oynamaktadr. 56Filadelfiya Bildirgesi II. Dnya Sava sonlarna doru Uluslararas alma rgt (ILO)'nun, tarihsel bildirgelerinden biri olarak bilinen ve ILO'nun ama ve hedeflerinin belirtildii "FiladelfiyaBildirgesi"1944 ylnda yaynland. Bu bildirgenin bir maddesine gre; Uluslararas alma rgt, Btn ilerdeki iilerin hayat ve salklarnn uygun bir biimde korunmasnnnemli bir ykmllk oluturduunu kabul eder.57155 sayl szleme ILO, i sal ve gvenlii konusunda birok tavsiye kararlar ve szlemelerkabul etmi olupbunlarn en nemlilerinden biri 1981 ylnda kabul edilen 155 sayl Gvenlii ve Sal Szlemesi dir...\YD.KG-U.ARASIKURULU\ILO-Sz\155ILO.doc (13.01.2004 tarih ve 25345 s. R.G.) Sal ve Gvenlii ve alma Ortamna likin 155 Sayl Szlemenin OnaylanmasnnUygun Bulunduu Hakknda Kanun Kanun No. 5038 Kabul Tarihi : 7.1.200458ILO SZLEMELERi VE TAVSYE KARARLARI( sal hizmetleri) Sal ve Gvenlii Sal ve Gvenlii Szlemesi 1981 No.155 (2004) Sal ve Gvenlii Tavsiye Karar 1981 No.164 Sal Hizmetleri Sal Hizmetleri Szlemesi 1985 No.161(2004) Sal Hizmetleri Tavsiye Karar. 1985 No.171 Meslek Hastalklar 42 Nolu Szleme - Meslek Hastalklarnn TazminiHakknda Szleme 1934 (MH Listesi) (1946) 59WHO( Dnya Salk rgt)DS Birlemi Milletler Tekilatnn dier ihtisas rgtlerinden biri olan Dnya Salk rgt DS (WHO ) dai sal konusunda almalarda bulunmaktadr. 19-22 Temmuz 1946 tarihleri arasnda New Yorkta toplanan Uluslararas Salk Konferansnda, Trkiyenin de iinde bulunduu 61 lkenin temsilcileri tarafndan DS Anayasas imzalanarak en az 26 ye lkenin resmi kabulu ile yrrle girmesi iin ilem balatlmtr. DS ANAYASASI 7 Nisan 1948 tarihinde yrrle girmitir. 7 Nisan gn, her yl Dnya Salk Gn olarak kutlanmaktadr.60ILO/WHO ORTAK KOMTES (1950) SALII Btn alanlarn bedensel, ruhsal, sosyal iyilik durumlarn en st dzeye ulatrma ve srdrme, alma koullar yznden alanlarn salnn bozulmasn nleme, alanlar alma ortamndaki sal bozan etmenlerden koruma, alanlarn fizyolojik ve psikolojik durumuna en uygun ie yerlemelerini salama.ILO/WHO ORTAK KOMTES (1995) alanlarn saln ve alma kapasitesini koruma ve gelitirme. alma ortamn ve yaplan ii gelitirme. yerinde salk ve gvenlii destekleyen ynde i organizasyonu ve alma kltrn gelitirme. OSH MANAGEMENT SYSTEM: A TOOL FOR CONTINUAL IMPROVEMENT (ILO, 2011) sal ve gvenlii ; ile ilgili yaralanma ve hastalklarn nlenmesi gibi iilerin salnn korunmas ve gelitirilmesi ile ilgilenen bir disiplindir. Sal ve Gvenlii Uygulamalar61Avrupa Sosyal art 1949 ylnda kurulan Avrupa Konseyinin kabul ettii Avrupa Sosyal art 18 Ekim 1961'de Torino'da imzalanm ve 26 ubat 1965 tarihinde yrrle girmi olup bunun gvence altna ald temel haklar iinde i sal ve gvenlii de bulunmaktadr. Trkiye Szlemeyi 18 Ekim 1961 tarihinde imzalam ve 16 Haziran 1989 tarihinde onaylamtr. Avrupa_Sosyal_arti_metni.pdf62Avrupa Sosyal art Madde:3Gvenli ve Salkl alma artlar HakkSzlemeci Taraflar, gvenli ve salkl alma artlar hakknn etkin biimde kullanlmasn salamak zere:1. Gvenlik ve salk alannda yasal dzenlemeler yapmay;2. Gzetim nlemleriyle bu dzenlemelerin uygulanmasn salamay;3. Gerektiinde i gvenlii ve saln gelitirmeyi amalayan nlemler konusunda altranlarn ve alanlarn rgtlerine danmay;taahht ederler.63Avrupa Sal ve Gvenlii Ajans(EU-OSHA ) 1996 ylnda Avrupa Birlii resmi kurumu olarak , Avrupa Sal ve Gvenlii Ajans (EU- OSHA ) kurulmutur. Bu kurum, Avrupa apnda i sal ve gvenlii alanndaki bilgiden sorumludur. Amac,Avrupa dakitm iyerlerinin daha gvenli, salkl ve retken hale getirilebilmesi iin i sal ve gvenlii alanndaki ulalabilen tm bilgilerin toplanmas ve paylalmasdr. 64AVRUPA BRL DREKTFLERAvrupa Birlii, birok konuda olduu gibi Sal ve Gvenlii alannda da birok direktifler yaynlamtr. Direktif Avrupa Birlii yasasdr ve ye lkelerin kendi yasalarnn zerinde bir hukuki konumu vardr. Tm direktifler Avrupa Parlamentosu ve Bakanlar Konseyi'nde oylanr. 65 Kabul edildikten sonra, ye lkelerin yasalar ierisine girmesi iin 2-3 yl beklenir. Direktifler ye lkeleri sonular asndan balaycdr, ancak ulusal otoriteler bu kurallarn kendi ulusal yasalarna nasl yanstlaca konusunda kendileri karar verirler.6667Tanzimattan nce: 11. ve 12. yzyldan itibaren kurulmaya balanan loncalardaSG ne ait somut kaytlara rastlanmamaktadr. Ancak loncalarn Orta Sand denilen yardm tekilatnn lkemizdeki sosyal gvenliin ilk nveleri olduu sylenebilir. 68 Dnyada ilk toplu i szlemesinin 1766 ylnda Ktahya'da imzaland tesbit edilmi olup , Ktahya ini Mzesi'nde sergilenen toplu szleme metninde kalfa ve rak cretleri bildirilirken, alma dzenini bozanlarn krek cezasna arptrlmasnn ngrld, ancak bunda da SG ye ait bir hkmn bulunmad anlalmaktadr. Sadece, burada bizim iin memnuniyet verici husus; ngiliz Sosyal Bilimler Enstits'nn tarihteki ilk toplu i szlemesinin 1815 ylnda ngiltere'de imzaland iddiasnn rtlm olmasdr.69Tanzimat ve Merutiyet dnemi: Bu devrede i mnasebetleri, 1868-1878 yllar arasnda Ahmet Cevdet Paa bakanlndaki bir komisyon tarafndan derlenen Mecelle ile olduka basit ekilde dzenlenmitir. Ayn tarihlerde iiyi koruyan ilk mevzuat1865 ylnda dzenlenen Dilaver Paa Nizamnamesi dir. Kmr madenlerinde alan iilerin durumlarn dzeltmek iin hazrlanmtr ve 100 maddeden olumutur. Ne var ki padiah 1. Abdlaziz (1861-1876 )tarafndan kabul edilmemitir. 70Dilaver Paa Nizamnamesi (1865) : Ereli kmr havzasnda alan iilere ynelik baz haklartannmtr : 13 yandan kklerin madende altrlmas yasaklanmtr. veren iilere yatacak yer salamaya zorunlu tutulmutur. Mesai saatleri 10 saat ile snrlandrlmtr. yerinde doktor bulundurulmas zorunlu tutulmutur. i cretlerinin ncelikli olarak denmesi karara balanmtr. verenin iini sonlandrmadan nce iiye bildirme ykmll getirilmitir. 71 Maadin Nizamnamesi(1869) kazalarnda tazminata ilikin hkmler getirilmitir kazalarnn nlenmesi iin tedbir alnmas zorunlu tutulmutur. Havzada her iverenin bir eczane ile diplomal bir hekim bulundurmas zorunlu tutulmutur. Kaza geirenlere ve ailelerine mahkeme tarafndan belirlenecek tazminatn iveren tarafndan denmesi kararlatrlmtr. Kazalar eer iverenin kt ynetimi nedeniyle olumusa, iverenden ayrca 5-20 altn tazminat alnmas kararlatrlmtr. 72Kurtulu Sava ve Cumhuriyet dnemi:Bu dnemin ilk yllar, yine kmr iilerine ynelik yasal hkmlerin getirilmesi ile gemitir. 151 sayl Ereli Havza-i Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Mteallik Kanun 1921 ylnda kartlmtr. 73 SG hizmetlerinin kmr iyerleri dndaki btn ikollarnda ele alnmasnn balangc 1926 tarihli Borlar Kanunu dur. Bu kanunun 332. maddesinde: sahipleri, tehlikelere kar icabeden tedbirleri alma, shhi ve uygun alma mahalleri ile yatl iiler iin shhi yatacak yer tedarikine mecburdur. denmektedir. yerlerindekiSG artlarnn teftiinin yasal olmas1930 tarihli Belediyeler Kanunu ile balar.74Yurdumuzda, SG alanndaki en nemli ilk kanun 1930 tarihli Umumi Hfzsshha Kanunu dur. Bu kanunla 12 yandan kklerin altrlmas, 12-16 yandaki ocuklarn 8 saatten fazla ve gece 20den sonra altrlmas yasaklanm, gebeler hakknda hkmler konmu, ilerin Saln Koruma ve Emniyeti Nizamnamesi nin kartlmas ngrlmtr. 75TARHSEL KANUNLARI Trkiyede gerek Hukuku uygulamalar 1936 ylnda karlan 3008 sayl Kanunu ile balar. Kanunu 1967 ylnda 931 sayl, 1971 ylnda 1475 sayl, Son olarak 22.5.2003 tarihli 4857 sayl kanunlarladeitirilmitir. Bu kanunlara bal olarak ok sayda SG tzk ve ynetmelii kartlmtr. AB ye yelik almalar kapsamnda, SG konusundaki AB direktiflerine uyumluluk salama almalar yaplmakta, yeni kan ve karlacak olan tzk ve ynetmeliklerin bu direktiflere uyumlu olmas gzetilmektedir.76alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Bu alandaki en nemli gelimelerden birisi de alma Bakanlnn kurulmasdr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nn ilk ekirdei 1930'lu yllarda ktisat Vekaleti iinde olumutur. 27 Mays 1934 tarih ve 2450 sayl ktisat Vekaleti Tekilat ve Vazifeleri Hakknda Kanunla, bu Bakanlk bnyesinde ve iler Brosu kurulmutur. 8 Haziran 1936 tarih ve 3008 sayl Kanunuyla ve iler Brosu, Dairesi haline getirilmitir. 77alma Bakanl, Devlet Dairelerinin Bakanlklara Ayrlmas Hakkndaki 3271 sayl Kanunun 1. Maddesine dayanlarak, 7 Haziran 1945 tarihinde kurulmuhemen arkasndan 22 Haziran 1945 tarih ve 4763 sayl alma Bakanl'nn Kurulu ve Grevleri Hakkndaki Kanun karlmtr.(R.G. 27 Haziran 1945) lk alma Bakan Ord.Prof.Dr.Sadi Irmak tr.7813 Aralk 1983 tarih ve 184 sayl alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname (R.G. 14 Aralk 1983) ile alma Bakanl ve Sosyal Gvenlik Bakanl birletirilerek alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl adyla yeniden tekilatlandrlmtr. 79alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl; Sosyal Gvenlik Kurumu Tefti Kurulu.TK Sal ve Gvenlii Genel Mdrl,SGGM Sal ve Gvenlii Merkezi.SGM alma ve Sosyal Gvenlik Eitim ve Aratrma Merkezi. ASGEMgibi kurulular vastasyla , i sal ve gvenlii alannda denetim, mevzuat hazrlama ve eitim, aratrma almalarn yrtmektedir. 8081Yeni SG YaklamGeleneksel yaklamda (reaktif, tepkisel yaklam), kazalarn ve sistem bozukluklarnn incelenmesi esastr. Olay sonras inceleme ve iin yeniden dzenlenmesine odaklanr. ada gvenlik yaklam (proaktif yaklam) ise, sistem bozukluundan ok, gvenlik ynetim sisteminin incelenmesine, risk deerlendirme ve gvenlik kltrne odaklanr. Olay gereklemeden ncesine, alanlara ve gvenli olmayan uygulamalara odaklanr. Zararla sonulanabilecek olas tehlikelerin nceden saptanmas ve gerekli nlemlerin alnmas hedeflenmelidir. Proaktif yaklamn salanmasnda nemli etkenlerden biri de gvenlik kltrdr. 82SG Ynetim Sistemleri ISO 9000 kalite ynetimi sistemi anlaynn ardndan, evre ynetimini de ieren ISO 14000 anlayna ve sonra, Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi OHSAS 18001 anlayna gelinmitir. OHSAS 18001 Ynetim Sistemi elemanlarndan biri de, risk deerlendirmesidir, ama riskleri denetlenebilir duruma getirmek, kabul edilebilir olanlar ve ivedi mdahale gerektirenleri saptamaktr 83 SALII UYGULAMA LKELER1.Uygun ie yerletirme 2.yeri risklerinin deerlendirilmesi 3.yeri risklerinin kontrol 4.Aralkl kontrol muayenesi-------------------------------------------5.yerinde salk ve gvenlik hizmeti 6.Salk ve gvenlik eitimi 841- Uygun ie yerletirme Yaplacak ie uygun ii temini veya iinin nitelik ve zelliklerine uygun ( ya, cinsiyet, bilgi,tecrbe.. ) ie yerletirilmesi, alanlarn biyolojik zellikleri ile kabiliyetlerine gre makine, tesis ve aletleri gelitirmek eklinde ergonomi biliminin gereklerinin yerine getirilmesi.852- yeri risklerin (ortam faktrlerinin) deerlendirilmesiSalkl alma Ortam; salk sakncalar en aza indirilmibir iyeri ortam olarakbelirtilebilir.Genel olarak salk sakncas yaratacak faktrler,etmenler;1) Fiziksel etmenler2) Kimyasal etmenler3) Biyolojik etmenler4) Psiko-sosyal etmenler5) Ergonomik etmenlerdir..86Fiziksel etmenlerScaklk ve grltin niteliine gre titreimRadyasyonYksek veya dk basnNem...87Kimyasal etmenler Metaller ve metalsiler (kurun, civa, arsenik, kadmiyum, krom, aliminyumvs) Gazlar (karbonmonoksit, metan, kkrtl hidrojen, hidrojen siyanr vs) zcler (benzen, toluen, hekzan, stiren vs) Asit ve alkali maddeler Pestisidler (organik fosforlu bileikler, arsenik bileikleri, klorlu hidro karbonlar vs) Bu maddelerden bazlar vcutta birikime urayarak zaman ierisinde zehirlenme tablolarna yol aarken, bazlar da kanser yapc zellik gsterirler.88Biyolojik etmenlerzellikle salk tesislerinde ve laboratuvarlarnda alanlarda biyolojik tehlikeler sz konusudur. Cerrahi dallarda, kan bankas alanlarnda Hepatit-B ve kanla bulaan dier hastalklar,Patologlardatberkloz enfeksiyonu daha sk grlr.Gda endstrisi, tarm ve hayvanclkla ilgili ilerde, giyim sektrnde alanlar da biyolojik faktrlere maruz kalmaktadr.89* Psiko-sosyal etmenleralma ortamndaki kiiler arasndaki ilikilerin iyi olmas ve iyeri ortamndaki tehlikelerin kontrol altna alnm olmas gerekir. Ergonomik etmenler yerindeki alma koullarnn iilerin niteliklerine uygun hale getirilmesi ve sonu olarak i ve ii uyumunun salanmas olarak ifade edilen ergonomi ilkeleri genel yaam bakmndan da nem tar.903-SG risklerininkontrola- Tehlikelerin tanmlanmas,b- Tehlikelerden kaynaklanan risklerin deerlendirilmesi,c- Riskleri nlemek veya azaltmak iin alnmas gerekentedbirlerin belirlenmesi,d- Belirlenen tedbirlerin uygulanmas,e- Uygulama aamasnda gerekli kontrollerinsalanmas,91a-Tehlikelerin tanmlanmasin niteliine gre tahmin Kullanlan maddeler, ilemler, kullanlan aletler, vs. GzlemOlas tehlike noktalar, kaak, tehlikeli aletler, ilemlerKaytlarSalk kaytlar, kaza , arza kaytlar, i hijyeni kaytlar vs.Akut belirtilerSolunum sknts, kant, gzde sulanma ---- ? alanlarn fikir ve grlerinin alnmas92b-Tehlikelerden kaynaklanan risklerin deerlendirilmesi, Tehlikenin gerekleme ihtimali, Zararn derecesi, iddeti, Maruziyetin deerlendirilmesi Sre Dzey lm grlt (dB), scaklk, radyasyon, ... toz (tr, miktar mg/m3) Kimyasal, metal(tr, miktar...) gaz (ppm-ppb) Doz-cevap ilikisi Maruziyet arttka etkilenme artyor mu? Risk karakterizasyonu Kim(ler) iin risk var? Ne dzeyde risk var? Topluma yansyan tehlike var m?93c- Riskleri nlemek veya azaltmak iin alnmas gerekentedbirlerin belirlenmesi, Kabul edilemez risk deerleriDerhal nlem alnmas gerekir. Teknik nlemler Yntem teknoloji deiiklii Substitsyon ikame Havalandrma exhaust Kapatma (closed system) Ayrma (isolation) .... acceptable kabul edilebilir risk kavram in yaplmas yaplmamas Dier risklerle karlatrma94d- Belirlenen tedbirlerin uygulanmas,Riskleri azaltmak,kabul edilebilir dzeye indirmek veya yok etmek iin belirlenen tedbirler uygulamaya geirilmelidir.e- Uygulama aamasnda gerekli kontrollerinsalanmas, Risk deerlendirmesi sonucunda belirlenen ve uygulamaya sokulan tedbirlerin istenen sonucu oluturup oluturmadnn, yaplacak kontroller ile tesbiti, olumlu ise uygulamann aynen devamnn salanmas, olumsuz ise, aksaklklarn, eksikliklerin , sebeplerin belirlenmesi suretiyle yeni uygulamalarn belirlenip uygulanmas.964-Aralkl Kontrol Muayenesi- Periyodik Kontroller yerlerinde salk ve gvenlik tedbirlerinin gvenirlilii ile yeterliliinin llmesinin yan sra varsa aksayan hususlarn tespit edilmesi amacyla, belirli kontrollerin, lmlerin ve bakmlarn, herhangi bir grnr arza veya aksaklk sz konusu olmasa dahi,periyodik olarak yaplmas gerekmektedir. Yaplmas gereken bu kontrol, bakm, test ve lmler; iyerlerinin zelliine, yaplan iin niteliine, iyerinde kullanlacak teknoloji ile ara, gere, makine, tezgah ve tesislere gre baz deiiklikler gstermekle birlikte ana unsurlaryla standartzellikler tamak zorundadr. alanlarn periyodik salk kontrollerinin yaplmas.975-yerinde salk ve gvenlik hizmeti salanmas btn iyerlerini kapsamal- ikolu, kk-byk btn alanlar kapsamal yerel ihtiyalara ve koullara uygun olmal kolay ulalabilir olmal koruyucu yaklamlar ncelikli olmal iveren tarafndan salanmal multidisipliner yaklamla yrtlmeli yasal alt yap oluturulmal 985-Eitim99Eitim ?Bilmek?Uygulamak?Eski yaklamda, arslann insanlara saldrarak birka kiiyi ldrp yaralamasndan sonra, arslandan nasl korunuruz, diye almalar yapllrd.(Reaktif-Tepkisel yaklam)Yeni yaklamda; arslann insanlara saldrp zarar verebilecei nceden dnlerek, bu saldr olaynn hi gereklememesi ynnde almalar yaplmaktadr.(Proaktif- nleyici yaklam )Kaynaka 4857 Kanunu 6331 sayl SG Kanunu Umumi Hfzsshha Kanunu Borlar Kanunu Erken tarih dnemi ve Ramazzini Biyografisi (nternetten) ILO, WHO, OSHA internet siteleri www.isggm.gov.tr