İslâm Âlimleri Ansiklopedisi - 14

7/24/2019 İslâm Âlimleri Ansiklopedisi - 14

http://slidepdf.com/reader/full/islam-alimleri-ansiklopedisi-14 1/297

14. CİLD

EBÛ BEKR AYDERÛS:Evliyânın büyüklerinden. İsmi, Ebû Bekr bin Abdullah Alevî Şâzilî olup, lakabı

Ayderûs!ur. "#$ %m. $#&"' senesinde Adende ve(a! e!!i. )abri ziyâre! mahallidir.Ebû Bekr Ayderûs, ilmi *n+e babasından ve sonra zamanın büyük âlimlerinden

*rendi. -ehâvînin hadîsi /erî( derslerinde bulundu. 0asavvu( yolunu ve edebini, Allahü!eâlânın sev1ili kulu 2emâlüddîn 3uhammed bin Ahmed 4ehmânî )ayrevânîden *rendi.Şâziliyye yolunun büyük velîleri arasına 1irdi. 5o+alarının silsilesi6 2emâlüddîn3uhammed, İbrâhim bin 3ahmûd 3evâhibî, 3uhammed Ebül7ü!ûh %İbnül3a1ribî',Ebû Abdullah 3uhammed bin 5üseyn 0eymî, 8âsıruddîn İbnül3übellik İskenderî,0â+üddîn ibni A!â İskenderî, EbülAbbâs 3ürsî ve Ebül5asen Şâzilî hazre!lerine uzanır.

Ebû Bekr Ayderûs, 9emende kahve :ekirdeinden kahve elde edip i:enlerin *n+üsüoldu. Bir seyaha!i esnasında, kahve aa:larının olduu bir yere 1eldi. ;ok mik!arda olup,kimsenin dokunmadıı bu aa+ın meyvesinden !a!!ı. Beynin (aaliye!ini ar!!ırdıını veuyarı+ı e!ki yapıp, ibâde!!e zindelik verdiini 1*rdü. <nu azık olarak ve i:e+ek olarakkullanmaya ba/ladı. 0alebeleri de kahve :ekirdeini kavurup *ü!!üler ve i:e+ek olarakkullandılar. )ahve, 9emende yayıldı. 4aha sonra 5i+âz, Şam, 3ısır ve ba/ka memleke!ler

de kahveyi *rendiler.Büyük âlim Ebü!0ayyib =azzî, kahveye dâir eserinde dedi ki> ?)ahvenin ilk de(aor!aya :ıkı/ı, -üleymân aleyhisselâm zamanında oldu. -üleymân aleyhisselâm bir yere1i!mek is!ediinde, bir halıya biner, rüz1âra emrederdi. -evdikleriyle birlik!e olduuhâlde, ku/lar da 1*l1e ederek, is!edii yere 1iderdi. Şehre indiinde, ahâli hürme! vesay1ı ile kar/ılar, hem sul!an, hem de pey1amber olan -üleymân, bir1ün bir /ehre indi.Ahâliden kimse onu kar/ılamadı. 2inlere vezîr olan 4emriyâ!ı 1*nderip, sebebini*renmek is!edi. 4emriyâ! onları alarken buldu ve sebebini sordu. Ahâli de6 ?Bize birhas!alık isâbe! e!mi/!i de, o sebeple yeryüzünün sul!ânı ve Allahü !eâlânın pey1amberiolan -üleymân aleyhisselâmı kar/ılayamadık@ dediler. 4emriyâ! d*nüp durumu -üleymânaleyhisselâma arz e!!i. sâ( bin Berhıyâ, -üleymân aleyhisselâmın vezîri olup, hakim ve:ok akıllı idi. İsmi azamı bilirdi. 4uası makbûl idi. Allahü !eâlâdan, -üleymân

aleyhisselâma o kavmin has!alıına sebep olan /eyi ve ilâ+ını bildirmesini is!edi. 4uasıkabul olup, 2ebrâil aleyhisselâm 1eldi ve -üleymân aleyhisselâma, emrindeki +inlere9emenden kahve :ekirdei 1e!irmelerini, bunu kavurmalarını, suyla pi/irmelerini ve suylaberaber o kavme i:melerini emre! diye bildirdi. -üleymân aleyhisselâm da +inlere buhusûs!a emir verdi. <nlar da buyurulanı yap!ılar. < kavim Allahü !eâlânın izniyle /i(âbuldu. 5as!alık!an eser kalmadı. -onradan o kavim kahveyi unu!!ular.@

Ebû Bekr Ayderûsun kerâme!lerinden bazıları /unlardır> Ebû Bekr Ayderûs, (ıkıhâlimi 3uhammed bin Ebî Bekr bin -âi1in :o+uklarının yanına uradı. <nlar, koyunlarını,sulamak i:in bir kuyu ba/ında duruyorlardı. İnsanların kuyunun suyunu bi!irdiklerini1*rdü. Ebû Bekr Ayderûs hizme!:isine6 ?)ovayı al ve koyunları sula@ buyurdu. 5izme!:ikoyunları suladık!an sonra, dier hayvanlar da suya kandılar ve insanlar su kaplarınıdoldurdular.

9ine bir1ün 5aremeynden d*nerken, eylâ denilen yere 1irdi. < zaman oranınhâkimi 3uhammed bin A!îk idi. İ!!i(âkla bildirildiine 1*re, bu zâ!ın, kendisine :ok dü/künolduu hizme!:isi ve(a! e!mi/!i. Ebû Bekr Ayderûs, !aziye ve sabr !avsiye e!mek i:in5âkimin yanına vardı. Bu husûs!a ona hi:bir /ey (ayda vermiyordu. <nu büyük birüzün!ü i:inde 1*rdü. 4evamlı alıyordu. Ayderûs, hizme!:inin yüzünü a:!ı ve onu ismiyle:aırdı. 5izme!:i, Ayderûsa +evap verdi. Allahü !eâlâ, ona rûhunu iade e!!i. 5izme!:ikalkıp, hazırlanmı/ olan ke/kek!en onlarla beraber yedi. Czun bir müdde! daha ya/adı.

Ayderûs, (akirlere yardım e!mek ve ih!iyâ:larını 1*rmek i:in :ok bor: para is!erdi.5a!!â bor:ları ikiyüzbin dinârı 1e:!i. Bununla birlik!e o, zâhiren *deyememe korkusui:inde 1*rünmüyordu. -onunda bazıları onu k*!ülediler. <, /*yle buyurdu> ?Dabbimlebenim arama 1irmeyiniz. Ben bu /ekilde aldıım parayı, <nun rızâsından ba/ka yeresar(e!medim. Dabbim, benim bor+umu *demeden, beni bu dünyâdan :ıkarmıya+aınıbana vade!!i.@ -*yledii 1ibi oldu. Allahü !eâlâ, kendi nezdinde ihsânı bol birinin

vası!asıyla, *lmeden *n+e onun bor+unun *denmesini kolayla/!ırdı. Emîr 8âsıruddîn binAbdullah, Ayderûsun oluyla parayı 1*nderdi. -onra :ar/ıda6 ?)imin Ebû Bekr Ayderûsda



ala+aı varsa 1elsin@ diye nidâ edildi ve bü!ün bor:ları *dendi. Bunun sebebi /u idi> Emîr8âsıruddînin -ul!an 3ü+âhidin yanında büyük bir yeri vardı. Bazıları onu 3ü+âhidek*!ülediler ve onun yanında Emîrin dedikodusunu yap!ılar. -ul!an 3ü+âhid,8âsıruddînden yüz :evirdi ve onu yerinden azle!meye karar verdi. 8âsıruddîn, rüyasındaEbû Bekr Ayderûsu 1*rdü. Ebû Bekr Ayderûs ona6 ?Allahü !eâlâ, bu nemmâma kar/ı sanayardım e!sin@ dedi. Er!esi 1ün, Ayderûs hazre!lerinin durumu anla!an mek!ûbu 1eldi.

-ul!an mek!ûbu okuyun+a, dedikodu+uyu derhâl oradan uzakla/!ırdı. 8âsıruddîneyeniden sev1i 1*s!ermeye ve i!imâd duymaya ba/ladı.

Ebû Bekr Ayderûs, ki/inin niye!ini ve i:inden 1e:irdii /eyi haber verirdi. Bir1ünbirisine6 Dabîulevvel ayında 5alebe 1i!!iini, )asırîn 2addesinde (ilan+anın evindekaldıını ha!ırlıyor musunF@ dedi. < ?Eve!, siz o sene 5alebde miydinizF@ dedi. <radabulunanlardan bazıları, Ayderûsun ne Şama, ne de 3ısıra %hi:bir yere' 1i!mediinis*ylediler. < ki/i, Allaha yemîn ederek, Ayderûsun s*ylediinin aynen vâki olduunus*yledi.

-âlih bir zâ! olan Ahmed bin -âlim /*yle anla!ır> ?3uhammed bin Gsâ Bân+ar, bazıhediyelerle birlik!e beni Ebû Bekr Ayderûsa 1*nderdi. )endisine daha ilk selâm veri/!e,beni ve yanımda neler olduunu s*yledi. Ben hediyeleri ona anla!madan6 ?7ilan+ayaverin@ buyurdular. 9anımdaki /eylerin ne olduunu Allahü !eâlâdan ba/ka bilen yok!u.@

Hmer bin Ahmed Amûdî yanıma 1eldiinde, Ebû Bekr Ayderûs ona ikrâmda bulunduve bu ikrâmında mübalaa 1*s!erdi. Şeyh Hmer, yemein :okluunu 1*rün+e, i:inden buisrâ(!ır dedi. Bunun üzerine Ebû Bekr Ayderûs6 ?-ize ikrâmda bulunduk, niye!imiz buolduu halde siz isrâ(!ır dediniz@ buyurdu. Amûdî is!i(ar e!!i. )albinden 1e:enlere !*vbee!!i.

0alebeleri bir sıkın!ı ve belâya dü:âr olduklarında, Ebû Bekr Ayderûs!an yardımis!erler ve Allahü !eâlâ onları bu vesileyle o der!!en kur!arırdı. 8i!ekim, mir binAbdülvehhâbın emirlerinden, Emîr 3er+an bin Abdullah dedi ki> ?5arp!e -anai ûlâdenilen yerde idik. 4ü/man üzerimize yüklendi ve arkada/larım daıldı ve yaralandılar.5er !ara(ımızı dü/manlar :evirdi. 5o+am Ebû Bekrin ismini s*yleyip, Allahü !eâlâdanyardım is!edim. Iallahi, 1üpe1ündüz ve ayan beyân 1*rdüm ki, a!ımın per:eminden !u!!u,onların arasından beni aldı ve evime ula/!ırdı.@

4âvûd bin 5üseyn 5abânî /*yle anla!ır> ?Bir yerde zâlim bir vâli bana eziye! e!!i.=ünler+e ?9âsîn@ sûresini, bu adamın bana olan /errine son vermesi i:in Allahayalvararak okudum. -onra rüyamda 1*rdüm ki, birisi bana6 ?Ey Ebû Bekr Ayderûs de@diyordu. B*yle s*yledim. âlimin bana olan zulmü sona erdi. 5âlbuki Ayderûsu!anımıyordum. <nu suâl e!!im. <nun Adende o!urduunu s*ylediler. <nun huzûrunavardıımda, ba/ımdan 1e:enleri ben haber vermeden o bana haber verdi.

-eyyid 2elîl 3uhammed bin Ahmed Ia!ab /*yle anla!ır> ?5abe/ diyarında1eziyordum. Jzerime hırsızlar saldırdı. )a!ırımı ve onun üzerindeki /eyleri aldılar. Beni*ldürmek is!ediler. Şeyh Ebû Bekrin adını s*yliyerek ü: kerre6 ?Ey Ebâ Bekr Ayderûsî@diye seslendim. Bir zâ! :ıka1eldi. <nlara saldırdı. )a!ırımı ve üzerindeki /eyleri bana 1eriverdi ve6 ?2enâbı 5akkın emânında olmayı is!edin, kur!uldun@ dedi.

8eîmânı 3ehrî /*yle anla!ır> ?5indis!ana 1iden bir 1emiye binmi/!im. =emi biryerinden su almaya ba/ladı. =emidekiler barı/ıyor ve bazıları kendi ho+asının adınıs*yliyerek yardım is!iyordu. Ben de ho+am Ebû Bekr Ayderûsu s*yledim. Bana biruyuklama 1eldi. < an ho+amı 1*rdüm. Elinde bir mendil ile 1emideki :a!laın olduu yeredoru y*nelmi/!i, orayı 1*s!eriyordu. -evinerek uyandım. Avazımın :ık!ıı kadar baırıyorve üzün!üden kur!ulmu/ bir /ekilde6 ?Ey 1emidekiler sevininiz ve benden sorunuz@diyordum. <nlar benim bu sevin+imi 1*rün+e, bu hâle ramen niye sevindiimi sordular.<nlara 1*rdüklerimi haber verdim. Bak!ıklarında, :a!laın mendille salam bir /ekilde!ıkanmı/ olduunu 1*rdüler.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-3, sh. 65 2) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 2633) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 3&') (n-*r-us-s+fîr; sh.

5) (l-eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 113



EBÛ BEKR BİN SALİM AYDERÛS:Evliyânın büyüklerinden. İsmi, Ebû Bekr bin -âlim bin Abdullah Ayderûsdur. 4oum

!ârihi ve yeri bilinmemek!edir. KKL %m. $#"M' senesinde 5adramû! k*ylerinden Aynâ!dave(a! e!!i.

5adramû! b*l1esinde ye!i/en âlimlerin büyüklerinden olup, :ok kerâme!leri 1*rüldü.0alebelerinin hepsinin ha!ırından 1e:enleri bilirdi.

0alebelerinden biri 0erîm denilen yerde idi. <rada o!urmak i:in bir ev yapmakis!iyordu. 5o+ası Ebû Bekr Ayderûs ile is!i/âre e!meyi dü/ündü. -onra ho+asının1*nderdii bir haber+i, ona evi yapması emri ile 1eldi. 5aber+inin Aynâ! denilen yerden:ıkı/ı, onun is!i/âre e!meyi dü/ündüü vak!e !esâdü( ediyordu.

-evdiklerinden bazıları, 1e+e kalkıp ibâde! edebilmek i:in kahve i:iyorlardı. Birisininkahvesi !ükendi. Narası olmadıı i:in sa!ın da alamadı. 5o+ası ona aa: kabuu 1*nderdive ona6 ?Bundan pi/ir ve bir yerine bir/ey olursa bundan üzerine koy@ diye haber1*nderdi. < da b*yle yap!ı. seneler+e buna devam e!!i.

0alebelerinden birisi, !ü++ârlarla birlik!e 5indis!andan d*nüyorlardı. 3aksadları,8edrül3ehâ denilen yere 1i!mek!i. Düz1âr muhale(e!i sebebiyle :ok yoruldular. -onra5indis!ana 1eri d*nmeye i!!i(âkla karar verdiler. 0alebe, rüyasında 5o+ası Ebû Bekr bin-âlim Ayderûsu 1*rdü. < /*yle dedi> ?=emidekilere adak!a bulunmalarını ve

sevinmelerini s*yleyin.@ Cyandı ve 1*rdüklerini haber verdi. =ü+ü ye!!ii kadar herbiriadak!a bulundu. <ndan sonra 1üzel bir rüz1âr :ık!ı. <nları 8edrül3ehâ denilen yereula/!ırdı. 0alebe Aynâ!a 1eldiinde, daha hi: bir /ey s*ylemeden, ho+ası onların ba/ınaneler 1eldiini haber verdi ve ona dedi ki> ?İ/!e bu adaındır ve ha!!â bu /*yle olmu/!ur.7ilan+a /unu adamı/!ır@ diye uzun uzun anla!!ı.

Ebû Bekr bin -âlim Ayderûs, bir zaman, hapis!e olan Hmer bin Bedr )üseyrîyehaber 1*nderip, hapis!en kur!ula+aını ve vâli ola+aını müOdeledi. ;ok 1e:meden ohapis!en :ık!ı ve 5adramû!a vâli oldu.

Bir k*ylü, devesini kaybe!!i, aradı bulamadı. Ebû Bekr bin -âlimin !alebelerindenbazısı ona6 ?5o+amız senin devenin yerini bilir@ dediler. )*ylü 1eldi ve Ebû Bekr bin-âlime !alebelerinin kendisine s*yledii /eyi haber verdi. < da !alebelerini :aırdı vedurumu sordu. 0alebelerden biri dedi ki> ?E(endim, sizden i/i!!im ki, dünyâ bizim iki elimiz

arasındaki :anak 1ibidir diyordunuz. Bu k*ylünün devesi de dünyânın i:indedir.@ Ebû Bekrbin -âlim, !alebesini bir daha bu /ekilde konu/mak!an mene!!i ve k*ylüye6 ?4eveni(ilân+a vadide ara, belki orada bulursun@ buyurdu. )*ylü devesini orada buldu.

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 265 2) *r-us-sâfir; sh. 36%

EBÛ BEKR KEFEVÎ:)ânûnî -ul!an -üleymân zamanında )ırımda ye!i/mi/ âlim ve velîlerden. Babası el

5a+ 5ayreddîn, dînine balı ve hayırsever bir ki/i idi. )aynaklarda, Ebû Bekr )e(evînindoum !ârihi bildirilmemek!edir. KP& %m. $#QL' senesinde, )e(ede Abdi ;elebi adıylabilinen zaviyesinde !alebe ye!i/!irirken ve(a! e!!i. aviyenin bah:esine de(nedildi.

Hn+e memleke!i )e(edeki âlimlerden dînî ilimleri !ahsil e!!i. 0asavvu( ilimlerini de,3ısırda Şeyh Şahin 3ısrî ve -eyyid EbülIe(â )âdiriden *rendi. Ebû Bekr )e(evî, dîninemir ve yasaklarına uymaya :ok dikka! ederdi. 5aramlardan son dere+e uzak durur,/üpheli /eylerden ka:ınırdı. 5a!!â /üpheli olmak korkusuyla mübahların :ounu!erkederdi. ;ok mü!evâzi olup, herkese kar/ı 1üleryüzle muâmele ederdi. Hn+eleri!i+âre!le ura/ırdı. Bu sebeple bir:ok memleke! 1ezdi, uzun zaman memleke!inden ayrıkaldı. Bir de(asında, yine !i+âre! maksadıyla 3ısıra 1i!mi/!i. 3ısırda Şahin 3ısrî ve -eyyidEbülIe(â )adirî !arîka!ına mensûb büyük zâ!larla !anı/!ı. <nların sohbe!lerinde bulundu.)albi k*!ü huylardan ve ne(si de dînin beenmedii is!eklerden kur!ulup ol1unla/ın+ayakadar orada uzun zaman kaldı. Bu uzun süreli ayrılıı sebebiyle, memleke!inde Ebû Bekr)e(evînin *lmü/ olduuna hükme!!iler. 5anımını ba/ka bir kimse ile evlendirmek is!ediler.5âlbuki o sa olup, 3ısırda idi. Bu durumu da kimse bilmiyordu. 5anımını evlendirmeki:in düün hazırlıkları ba/ladı. 4üünden bir 1ün *n+e, rüyasında hanımına 1*ründü.

)endisinin haya!!a ve sıhha!li olduunu bildirdi. Er!esi 1ün )e(e sahillerine bir 1emi 1eldi.Ebû Bekr )e(evî, 1emiden :ıkıp evine 1i!!i. 4üün i/leri de o anda sona erdi.



3emleke!ine, zâhirî ve bâ!ınî ilimleri !ahsil e!mi/ olarak d*nen Ebû Bekr )e(evî,buraya yerle/!i. İnsanlara din ve dünyâ saâde!inin yollarını 1*s!ermeye ba/ladı. Şehirdı/ında, eski, yıkık, harabe hâlinde bir kilise vardı. Bu kiliseyi !amir e!!irdi. )ısa zamandae!râ(ına pek:ok insan !oplanarak, eski kilise yeni +âmi oldu. 2âmi e!râ(ında (akirler,yol+ular ve !alebeler i:in odalar yap!ılar. Burası Abdi ;elebi aviyesi adiyle me/hûr oldu.Ie(a! edin+e yerine olu ve halî(esi Nîr 3uhammed E(endi 1e:!i. Nîr 3uhammed E(endinin

KK& %m. $#"L' senesinde haya!!a olduu bildirilmek!edir.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. %

EBÜ’L-ABBÂS EL-GAMRÎ:3ısırda ye!i/en Şa(iî mezhebi âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, Ahmed

bin 3uhammed bin Hmer el=amrî el3ahallî elIâsı!î el)âhirî olup, künyesi EbülAbbâsve lakabı Şihâbüddîndir. EbülAbbâs el=amrî diye !anınmı/!ır. Aslen, 3ısırda )âhire ile4imyâ! arasında bulunan 3ahalle beldesindendir. 4oum !ârihi ve yeri !esbi!edilememi/!ir. 4aha :ok )âhirede ikâme! ederdi. K&# %m. $MKK' senesinde orada ve(a!e!!i.

EbülAbbâs el=amrî, :ok kü:ük ya/!a iken, babası ile birlik!e 3ekkei

mükerremede Ebül7e!h el3erâ1î 1ibi âlimlerin sohbe!lerinde bulundu. 4aha :o+ukya/!a iken babası ve(a! e!!i. )endisi ilim *renmek 1ayre!i i:inde ye!i/!i. Ebû 2üleydeninyanında )urânı kerîmi ezberledi. İbni 5a+eri Askalânî hazre!leri ile 1*rü/üp,sohbe!inde bulundu. 4ers aldı. Bunlardan ba/ka6 Alemüddîni Bülkînî, Şâvî, 5i+âzî veİmâmül)âmiliyye 1ibi zâ!lardan da ilim *rendi. Bir:ok âlimden i+âze! aldı. Eskidenezberlemi/ olduu /eyleri %ki!apları', "#L %m. $MM"' senesinde 5ayreddîn İbnül)asbîyedinle!irdi. 4urmadan :alı/arak, zamanının büyük âlimlerinden oldu.

İlk *n+eleri 3ahalle ve )âhire beldelerinde !anındı. 4aha sonra me/hûr olup, /*hre!iher !ara(a yayıldı. Birka: de(a ha++a 1i!!i. 3ekkei mükerreme ve 3edînei münevveredebir mik!ar mü+âvir olarak kaldı.

EbülAbbâs el=amrînin yazı kabiliye!i pek (azla idi. Nek:ok ki!abı yazarak:oal!mı/!ır. İlim ve mari(e!!e6 salam, kuvve!li ve dayanıklı bir da misâli idi. Iekâr

sâhibi, 1aye! aırba/lı ve heybe!li bir zâ! idi. ;ok hayır ve hasena! sâhibi idi. ;ok +âmi vemes+id yap!ırmakla !anınmı/!ır. ;e/i!li yerlerde +âmi ve mes+id yap!ırmı/ olup, bunlarınen !anınmı/ı, kendi adıyla bilinen ve kendisinin med(ûn bulunduu +âmidir. )erâme!leripek :ok!ur.

Bir de(asında, EbülAbbâs el=amrînin !alebelerinden bazıları bir 1emi ile yol+ulukyapıyorlardı. 9anlarında, kendilerine lâzım ola+ak 1ümü/ paraların bulunduu bir büyükkese bulunuyordu. 4eniz dal1alı ve (ır!ınalı olduundan, 1emi zorla yol alıyor, ba!a+ak 1ibioluyordu. Nara keseleri denize dü/!ü. 7aka! onlar bu hâli, -emmânûd nahiyesinevardıklarında anladılar. 5o+aları olan EbülAbbâs da orada bulunmak!a idi. <na durumuarze!!iler. < da 1emi ile birlik!e 1eri d*nün. 7alan yere vardıınızda aı sarkı!ın. İn/âallahkeseyi orada bulursunuz@ dedi. 4edii 1ibi yap!ılar ve keseyi buldular.

EbülAbbâs el=amrî hazre!lerinin olu olan Ebül5asen /*yle anla!ır> ?Birde(asında babam ile birlik!e, bir mermer sü!unu iki deveye yükledik. 3ermer sü!un :okaır olduundan, develeri yanyana durdurup, mermerin birer u+unu develerin sır!larınakoyup yola :ık!ık. Hyle bir k*prüye 1eldik ki, an+ak bir deve 1e:ebilirdi. İkisinin birdensıması mümkün deildi. Ben ne yapa+aız diye dü/ünürken, !am k*prünün azına1eldiinde babam, develerden birini k*prüye sok!u. 3ermerin, dier devenin sır!ında olanu+unu da eline alıp, k*prünün dı/ kısmında havada yürümeye ba/ladı. B*yle+e 1aye!raha!:a 1e:!iler. Ben de dier deve ile beraber 1e:!im. 8ormalinde bir kimsenin, hemhavada yürümesi, hem elinde bir devenin zor !a/ıdıı bir aırlıın bulunması, hem dedeve ile beraber mermeri kar/ıya 1e:irmesi mümkün deildi. 7aka!, o kerâme! olarak,Allahü !eâlânın izni ile bunu 1aye! raha! olarak yap!ı.@

Bir de(asında =amrî hazre!leri, bulunduu beldeden e(!â beldesine 1e:mekis!emi/!i. 7aka! arada nehir vardı ve kar/ıya 1e:mek i:in de bir vâsı!a yok!u. EbülAbbâsel=amrî i/âre! e!!i. Bu sırada, nehirden bir !imsah :ık!ı ve =amrîye doru yakla/!ı. < da

bu !imsahın sır!ına bindi ve raha!lıkla kar/ıya 1e:!i.



Bazı kimseler, bir 1emi ile 3ahalle beldesinden ba/ka bir yere yük !a/ıya+aklardı.3ahallenin bulunduu yerde, kıyıya yakın suların derinlii 1aye! az olduundan, 1emi+ileroraya pek yana/mak is!emezlerdi. Bu 1emi+iler ise, bilmiyerek 1eldikleri kıyıda yük dealdılar. 7aka! hareke! zamanı 1eldiinde, 1emiyi hareke! e!!iremediler. < 1emininsahipleri, =amrî hazre!lerine 1elerek dediler ki> ?Ey E(endim =emimizi hareke!e!!irebilmemiz i:in ba/ka bir 1emiye ih!iyâ+ımız var. Rü!(en bize yardım+ı olur musunuzF@

EbülAbbâs el=amrî bunlara hi: +evap vermedi. )endisi namaz kılmakla me/1ul oldu.=emi+iler, !an yeri aardıında 1emilerinin yanında ba/ka bir 1eminin bulunduunu vei:inde bir kimse uyumak!a olduunu hayre!le 1*rdüler. EbülAbbâs el=amrî de 1elerek,o 1emiye 1e:ip, uyumak!a olanı uyandırdı. < kimse uyandıında, hayre!ler i:inde e!râ(ınabakınarak6 ?Beni buraya kim 1e!irdi. Ben, -âkiyei Ebî Şare sahilinde idim@ dedi. <radabulunanlar, buna +evap verip6 ?-eni buraya i/!e bu büyük bir zâ! 1e!irdi@ diyerek, EbülAbbâs el=amrîyi i/âre! e!!iler.

-onradan 1elen 1emi ile *n+eki 1emiyi :ekip, raha!lıkla yollarına devam e!!iler.İkin+i 1eminin :ok uzak bir yerde bulunmasına ramen, 1emi+i uykuda olduu hâldeoraya 1elmesinin, EbülAbbâs el=amrînin bir kerâme!i olduu anla/ıldı.

EbülAbbâs el=amrî, me+lisinde 1ünah i/lenmesine, hele 1ıybe! edilmesine veinsanların birbirleriyle ser! konu/masına, alay e!mesine ka!iyyen izin vermezdi. Bir

de(asında orada bulunanlardan iki ki/i, birbirlerine uy1unsuz s*zler s*ylüyorlardı. Bunlarınikisini de e/yâları ile birlik!e dı/arı a!!ırdı. 4ünyâya dü/kün olanlardan uzak durur,b*yleleri ile 1*rü/mezdi.

EbülAbbâs Ahmed bin 3uhammed el=amrînin yazmı/ olduu kıyme!li eserlerdenbazılarının isimleri /*yledir> $ Es-ihâmülmârika, L Desâilül=amriyye, S 5allü!!ılsım.

1) +$+kât-ül-kü$râ; cild-2, sh. 1212) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 32'3) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-2, sh. 1'3') "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 25 5) (d-+-ül-lâmi’; cild-2, sh. 161

6) 4#âh-ül-mekn*n; cild-1, sh. '1 ) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 13

EBÜ’L-ABBÂS HARÎSÎ:Evliyânın büyüklerinden. İsmi, Ahmed bin 9ûsu( olup, künyesi EbülAbbâs 5arîsîdir.

4oum !ârihi ve yeri bilinmemek!edir. KM# %m. $#S"' senesinde 3ısırın 4imyâ!b*l1esinde ve(a! e!!i. )abri orada olup, ziyâre! mahallidir.

Abdülvehhâbı Şarânî onun hakkında /*yle dedi> ?<!uz yıl kadar EbülAbbâs 5ârisîile birlik!e oldum. <nun sohbe!lerini dinledim. Bu zaman i:inde, bir ân dahî bo/ durmadı.Hmrünü ilim *renmek ve *re!mekle ve ibâde! e!mekle 1e:irdi. 9edi ve+ih üzere )urânı kerîm okurdu. -onra 3uhammed bin Anân hazre!lerinin sohbe!lerine devam e!!i. 5eremrini !i!izlikle 1*ze!!i ve hizme!inde bulundu. )ızını ona verip, akrabâ oldu.

EbülAbbâs 5arîsî, evliyânın büyüklerinden Ali 3ürsa(îden de ilim ve edeb *rendi.İ+âze! %diploma' aldı. 0alebe ye!i/!irdi. ;ok kimseler, EbülAbbâs 5arîsînin !erbiyesindedünyâ ve âhıre! saâde!ine kavu/!ular. <nbinden (azla !alebesi vardı. ;ok kerâme!leri1*rüldü. )erâme! 1*s!ermek ve kerâme!lerinin duyulmasını is!emezdi. AbdülvehhâbıŞarânî /*yle anla!!ı> Bir de(asında basur ille!ine !u!uldum. ;ok raha!sız oldum. -ıkıldım,daraldım. En sonunda derdimi 5ârisî hazre!lerine arze!!im. Buyurdu ki> ?İn/âallah yarınikindi namazından sonra bir/eyin kalmaz.@ Buyurduu 1ünün ikindi namazını kıldım. <has!alık!an bende hi: eser kalmadıını 1*rdüm.@

9ine Abdülvehhâbı Şarânî, onun hakkında /*yle dedi> ?EbülAbbâs 5ârisî :ok hayırve hasena! yapardı. 4imyâ!, 3ahalle ve 3ısırın ba/ka yerlerinde :ok +âmi yap!ırdı. ;ok+*mer!!i. 5erkese 1üleryüz ve !a!lı dil 1*s!erir, 1*nüllerini alırdı. 5i: *(kelenmezdi. ari(ve kibardı. 5erkesle iyi 1e:inir, kimsenin kalbini kırmazdı. ;ok kerre yalnız kalır, kimseyle,1*rü/mez, ibâde! ve !e(ekkürle me/1ul olurdu. )onu/ması :ok !a!lıydı. ;ok 1e+eler, ya!sı

namazından sonra onun sohbe!inde bulundum. -ohbe!i sabaha kadar sürdü. Bu esnada



hi: o!uru/unu bozmadan o!urdu. 5âlbuki ben, bir:ok de(alar dizlerimin arımasındano!uru/ /eklimi dei/!irdim.@

EbülAbbâs 5ârisî ba/kalarından 1elen sıkın!ılara kar/ı :ok sabırlı idi. )imseyekar/ılık vermez, sükû! ederdi.

Abdülvehhâbı Şarânî /*yle anla!ır> ?Ie(a!ından sonra onun kabrini ziyâre! e!mekis!edim. < esnada Jmmü 5and 3edresesinin damında idim ve onun kabrine doru

bakıyordum. Birden kabrinin üzerinde 1*rünüp, bana doru 1elmeye ba/ladı ve6 ?-abre!melisin, sana bu lâzımdır@ buyurdu ve kayboldu.@

1) +$+kât-ül-kü$râ; cild-2, sh. 12) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 32

EBÜ’L-LEYS ALİ (Aâe!" A#$ Me"â%!&:<smanlı devri âlimlerinden. İsmi, Alâeddîn Ali 3enâvîdir. -adrı azam İyas Na/anın

ho+ası EbülReys E(endinin kızkarde/inin olu olması sebebiyle, EbülReys Ali diyeme/hûr olmu/!ur. 4oum yeri ve doum !ârihi bilinmemek!edir. KPM %m. $#QQ' senesindeve(a! e!!i.

4evrinin bir:ok âlimlerinden ilim !ahsil eden Alâeddîn Ali 3enâvî, bazı medreselerde

ders oku!!uk!an sonra, İne1*lde İshâk Na/a 3edresesi müderrisliine !ayin olundu. KM#%m. $#S"'de 4âvûd Na/a 3edresesi, KMK %m. $#ML'de 0rabzon -ul!ânisî, K## %m.$#M"'de 3anisada 5âmid E(endi yerine -ul!âniyye 3edreseleri müderrislii ve 3anisakadılıı vazi(elerini yap!ı. K#" %m. $##$' senesinde 0a/k*prüzâde İs!anbul kadısı olun+a,-ahnı semân 3edresesi müderrislii yap!ı. KQ$ %m. $##S' senesinde, Ayaso(ya3edresesi müderrisi oldu.

lim, (azîle!li, derslerinden ve sohbe!lerinden :ok kimsenin (aydalandıı zâ! olanAlâeddîn Ali 3enâvî hakkında, 4âvûdzâde 3uhammed E(endinin vası!asıyla Şamdanİne1*le 1elip, İne1*l +âmiinde vaz eden sâlih bir zâ! /*yle nakleder> ?Şamdan 1elip,ziyâre!:ilerle o!urup sohbe! e!!iimiz esnada, Alâeddîn Ali 3enâvî hazre!leri /*yle anla!!ı>Ben uykudayken, Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' bana6 ?9â 3olla Ali -ana, 8isanbulu!u ve -üleymân aleyhisselâmın ku/u 1ibi bize devamlı hizme! eden İshakın

medresesini ihsân eyledik@ buyurdu6 o /evkle uyandım, sabah olun+a )adıasker )adriE(endinin makamına vardıımda, bana orada bulunanlar6 ?İne1*l 3edresesine müderrisoldun@ diye müOdelediler ve !ebrik e!!iler. -onra İne1*lde İshak Na/a 3edresesinemüderris olun+a, Allahü !eâlâya /ükür ve dua edip se+de e!!im.@

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 1&

EBÛ SA’ÎD BİN S'N’'LLAH:Evliyânın büyüklerinden. İsmi, Ebû -aîd bin -unullah!ır. 0ebrîzde dodu. 4oum

!ârihi bilinmemek!edir. K"& %m. $#PL' senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. Şeyh Ie(â 2âmiibah:esinde med(ûndur.

Babasından ilim !ahsîl e!!ik!en sonra, Cbeydullahı Ahrâr hazre!lerinin sohbe!leriyle/ere(lenip, (eyz aldı. 3evlânâ Abdurrahmân 2âmî ile birlik!e Cbeydullahı Ahrârhazre!lerinin hizme!inde bulundu. 4aha sonra !alebe ye!i/!irmek üzere vazî(elendirildi.5orasandan Azerbay+ana 1idip, Allahü !eâlânın yü+e dînini ve sev1ili Ney1amberimizin%sallallahu aleyhi ve sellem' 1üzel ahlâkını anla!maya, yaymaya ve !alebe ye!i/!irmeyeba/ladı. K&# %m. $MKK' senesinde, -a(evî hânedanından olan Şah İsmâil or!aya :ıkıp,İranda Eshâbı )irâm dü/manlıı ve sapıklık yay1ınla/!ıı zaman, Bi!lise 1idip, oradair/âd vazî(esini yürü!!ü. 4aha sonra “Vatan sevgisi îmândandır.” hadîsi /erî(imu+ibin+e !ekrar 0ebrîze d*ndü. Ebû -aîd bin -unullah hazre!lerinin 1eldiini duyan Şah=ümrâh onu *ldür!mek maksadıyla :aır!ıp, bâ!ıl inan:ları 1erein+e kendine se+dee!mesini emre!!i. Ebû -aîd hazre!leri Ehli sünne! i!ikâdında olduu i:in bunu kabule!medi. Şah =ümrâh, onun heybe!inden kork!u ve *ldürmeye +esâre! edemeyip, peri/anoldu. Iezîri 3ir 2emâleddîn İs(ahânînin !eskin e!mesiyle o peri/an hâlinden kur!uldu.

Ebû -aîd hazre!leri, o beldenin âlimlerinden 3ir =ıyâsüddîn 3ensûrun hizme!ine

kavu/up, ondan ve dier âlimlerden aklî ve naklî ilimleri !ahsil e!!i. 3olla Ahmed )azvînî,ha+ d*nü/ü Anadoluya 1idin+e, Şeyh Ebû -aîd de büyük am+ası Şeyh Azîz ile birlik!e



Anadoluya 1i!mek üzere yola :ık!ıklarında, Şah 0ahmasb onları yakala!ıp habs e!!irdi.<nun mal ve serve!ine el koydu, bunları :ok u+uza sa!!ırdı. <nları idâm e!!irmeye kararverdi. An+ak, bazı kimselerin yardımıyla, Ebû -aîd bin -unullah hapishâneden ka:ıp,Erdebîle 1i!!i ve !ehlikeden kur!uldu. 7aka! am+ası zaî( olduu i:in onunla 1elemedi.Erdebîlde, iki sene 3olla 5üseyn Erdebîlînin hizme!inde bulundu. K## %m. $#M"'senesinde, )ânunî -ul!an -üleymân İran se(erinde Erdebili (e!hedin+e, Nâdi/âhla birlik!e

5alebe 1i!!i. Nâdi/âh ona izze! ve ikrâm edip, ihsânda bulundu. 4aha sonra Nâdi/âhlabirlik!e İs!anbula 1eldi. KP$ %m. $#QS' senesinde ha+ ibâde!ini yerine 1e!irip, !ekrarİs!anbula d*ndü.

Ebû -aîd bin -unullah hazre!leri zâhirî ve bâ!ınî ilimlerde yüksek, aklî ve naklîilimlerde parmakla 1*s!erilir idi. ;ok +*mer! ve kerem sâhibi idi. 0emizlie son dere+e*nem verirdi. -*zü !esîrli olup, herkes !ara(ından kabul edilirdi.

)âdı Beydâvî hazre!lerinin !e(sîrini 0ürk:eye !er+üme e!mi/!ir.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 2

EBÜSSÜ’ÛD CÂRİHÎ:Evliyânın büyüklerinden. İsmi, Ebüssüûd 2ârihîdir. 4oum !ârihi ve yeri

bilinmemek!edir. KS& %m. $#LS' senesinde 3ısırda ve(a! e!!i. Amr bin As 2âmii+ivarındaki kendi der1âhına de(nedildi.Ebüssüûd 2ârihî, ilim ve edebi Şehâbeddîn 3erhûmîden *rendi. 0asavvu( yoluna

1irdi. 5ârika ve kerâme!ler sâhibi idi. ;ok !alebe ye!i/!irdi. 5alk!an ve devle!adamlarından :ok hürme! 1*rdü. 5erkes ona hizme! edip, duasına kavu/mak is!erdi.4er1âhını !amir ederler, kiremi! !a/ır har: 1e!irirlerdi.

Ebüssüûd 2ârihî, yer al!ında bir sıınak yap!ı. Damazânı /erî( ayının ba/ında oraya1irer ibâde! ve !e(ekkürle me/1ul olurdu. ;ok az yer, yalnız )adir 1e+esi bir !as su i:erdi.Belbîsden bir !alebe 1eldi. 7aka! 2ârihî onu !alebelie kabul e!medi. Bunun üzerine!alebe6 ?Ben uzak yerden 1eldim. -iz huzûrunuza kabul e!mediniz@ dedi. < da6 ?Czakyerden 1eldiini s*yliyerek bana minne! mi yüklüyorsunF Şimdi 1eldiin yere d*n, ü:sene sonra 1el@ buyurdu. 2ârihî, !alebelerini :e/i!li im!ihanlara !âbi !u!ardı. Bir yıl

im!ihana !âbi !u!madıını huzûruna almazdı. Şemsüddîn Ebû -îrî, Ebüssüûd 2ârihîninileri 1elen !alebelerinden idi. < /*yle bildirdi6 ?2ârihî, beni :ok im!ihana !âbi !u!!u.Ie(a!ına kadar süren bir:ok im!ihanından 1e:!im, *mrümde ona hi: i!irâz e!medim.@

Ebüssüûd 2ârihî buyurdu ki> ?<!uzü: ya/ında idim. seneler+e :alı/ıp *rendiimbil1ileri ve 1üzel ahlâkı, insanlara *re!mek i:in :ırpınıyordum. 0ek ki/i olsun, bendenAllahü !eâlâya kavu/!uran yolu !aleb e!miyordu. =elenler, an+ak /u s*zleri s*ylemek i:in1eliyorlardı> ?E(endim bana zulme!!i@, ?5anımım beni üzüyor@, ?5izme!:im ka:!ı@,

?)om/um bana eziye! ediyor@, ?<r!aım bana hiyâne! e!!i@. Ben de bu s*zler kar/ısındaonlarla ura/mak is!emedim. 9alnızlıı se:!im. Bunun, benim i:in daha hayırlı olduunuanladım. 8e kimse beni anladı. 8e de ben kimseyi !anıyabildim.@

;ok zaman Ebüssüûd 2ârihîyi hâl kaplar, kendinden 1e:erdi. Bir1ün vâli ona, birsepe! i:inde muz ve nar 1e!irdi. 7aka! o kabul e!medi. Bunun üzerine vâli6 ?Bunu Allahü!eâlânın rızâsı i:in 1e!irdim@ dedi. 2ârihî de6 ?8iyye!in *yle ise, onu (akirlere vermen dahaiyidir@ buyurdu. Iâli, o muz ve nar sepe!ini alıp 1eri d*ndü. Evine 1i!!i. 2ârihî, vâli1i!!ik!en sonra, biri amâ, iki (akiri ona 1*nderip6 ?3uz ve nardan Allahü !eâlânın rızâsıi:in bize veriniz@ demelerini s*yledi. < iki (akir de vâliye 1idip, muz ve nar is!ediler. 7aka!vâli onları kovdu. 5i:bir /ey vermedi. 7akirler 1eri 1eldiler ve durumu 2ârihîye s*ylediler.Bunun üzerine 2ârihî, birini vâliye 1*nderip, /*yle s*ylemesini !enbîh e!!i> ?-en, muzunve narın Allah i:in olduunu s*ylerken yalan s*yledin ve sen, Allah i:in bize bir/ey verdiyenleri de kovdun. Bundan sonra sakın bizim der1âhımıza 1elme.@ -onradan o vâlininbedeninde bir has!alık meydana 1eldi ve :ok 1e:meden de *ldü.

Ebüssüûd 2ârihî, ve(a!ından *n+e bir !alebesine /u !avsiyeyi yap!ı> ?3üridinolmasın. Şeyhlik yoluna !evessül e!me. İmkân nisbe!inde insanlardan uzak dur. ;ünkü buzaman ka:mak zamanıdır.@

3ünâvî onun hakkında /*yle dedi> ?2ârihînin 1e+e karanlıında yazdıı yazılar ile

1ündüz yazdıkları arasında hi: (ark yok!u.@ 2ârihî buyurdu ki> ?Dabbinin ismini hürme!leve <ndan korkarak an.@



1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 2'2) +$+kât-ül-kü$râ; cild-2, sh. 12&

EBÜSSÜ’ÛD EFENDİ:<smanlı âlimlerinin en me/hûrlarından. <nü:ün+ü <smanlı Şeyhülislâmı olup, !e(sîr,

(ıkıh ilimlerinde ve dier ilimlerde büyük âlim idi. İsmi, Ahmed bin 3us!a(adır. Badadlıİsmâil Na/a, yap!ıı in+eleme ve ara/!ırma ne!i+esinde, isminin 3ehmed deil Ahmedolduunu !esbi! e!mi/!ir. İsminin Ahmed olduu ?)âmûsülalâm@da da yazılıdır.Ebüssüûd elİmâdî ismiyle me/hûr olup, 5o+a ;elebi ismiyle de !anınmı/!ır. "K" %m.$M$S' senesinde dodu. Bazı kaynaklarda İs!anbul +ivarındaki 3e!ris k*yünde doduukaydedilmi/ ise de, kendi vak(iyesinde İskilipde doduu yazılıdır. K"L %m. $#"M'senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. )abri Eyyûb -ul!anda kendi yap!ırdıı medreseninyanında, Eyyûb 2âmii kar/ısındadır.

Ebüssüûd E(endi, âlimler ye!i/!iren bir aileye mensûb idi. 4edesi, me/hûr âlim Ali)u/+unun karde/i 3us!a(a İmâdîdir. 4edeleri 0ürkis!anlı olup, -emerkanddanAnadoluya 1elmi/lerdir. Ebüssüûd E(endinin dedesinin babası 3ehmed )u/:u, 0imur5ânın !orunu olan Clu Beyin yakını ve 4oan+ıba/ısı idi. seneler+e Clu Beyin

hizme!inde bulunup, sev1isini kazanmı/!ı. 3ehmed )u/+unun oulları Ali )u/:u veEbüssüûd E(endinin dedesi olan 3us!a(a İmâdî, Clu Beyin elinde ye!i/ip ilim*renmi/lerdir. 3us!a(a İmâdi bilhassa !asavvu(!a ye!i/ip ilerlemi/!ir. Clu Beyinve(a!ından sonra, Ali )u/:u ve 3us!a(a İmâdi, aileleri ile birlik!e Akkoyunlu devle!ipâdi/âhı Czun 5asenin yanına 1i!!iler. Czun 5asen onlara yakın alâka 1*s!erdi. <nlar da,siyâsî ve ilmi (aaliye!leriyle hizme! e!!iler. Burada bulundukları sırada Ali )u/:u, <smanlı-ul!ânı 7â!ih -ul!an 3ehmed 5âna Czun 5asenin el:isi olarak 1i!mi/!i. Ali )u/:uya :okil!i(â! eden 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân, onun İs!anbula 1elmesini ısrarla is!edi. Czun5asenden müsâade alan Ali )u/:u, karde/i 3us!a(a İmâdî ile birlik!e İs!anbula 1elipyerle/!iler. 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân, onların 0ebrîzden İs!anbula yap!ıkları yol+uluklarıi:in, 1ünlüü bin ak:e olarak hesapla!ıp vermi/!ir. İs!anbula 1eldiklerinde, 7â!ih -ul!an3ehmed 5ân, Ali )u/:uyu Ayaso(ya 3edresesine müderris !ayin e!!i. 3us!a(a İmâdî de,

ilim *re!mekle me/1ul olan !asavvu( ehli bir âlim idi. İs!anbula 1eldik!en sonra, Ali)u/:u, kızını karde/i 3us!a(a İmâdînin olu 9avsı 3uhyiddîn 3ehmede nikahladı. Buevlilikden Ebüssüûd E(endi dodu.

Ebüssüûd E(endinin babası, hem am+ası hem de kayınbabası olan Ali )u/:udan vekendi babası 3us!a(a İmâdîden ilim *rendi. -eneler+e süren bu !ahsilden sonra, babası1ibi o da !asavvu(a y*nelip zamanının me/hûr evliyâsından ve Ak/emseddîn hazre!lerininhalî(esi olan İbrâhim 0ennûriye !alebe oldu. <nun sohbe!lerinde bulunarak, !asavvu(daye!i/!i. 5o+ası İbrâhim 0ennûrînin ve(a!ından sonra, onun halî(esi olduu i:in yerine 1e:!ive İs!anbulda insanları ir/âd e!mekle me/1ul oldu. İkin+i Bâyezîd 5ân, ona büyük birzaviye yap!ırdı ve buraya mülk vak(e!!i. İkin+i Bâyezîd 5ân, onun sohbe!lerinden :ok !adalırdı. Bu sebeble, ekseriya beraber bulunurlardı. amanının me/hûr devle! adamları veâlimleri, ?5ünkâr Şeyhi@ lakabıyla da anılan 9avsî 3uhyîddîn 3ehmed İskilîbîninsohbe!ine 1elirler, der1âhı dolup !a/ardı. 3e/hûr !arih:i 5o+a -adeddîn E(endi, bu hâli/*yle i(âde e!mi/!ir> ?-ul!anların Şeyhi, Şeyhlerin -ul!ânı olmu/, herkesin 1*nlünükazanmı/!ır.@

B*yle bir zâ!ın olu olan Ebüssüûd E(endi, *n+e babasından ilim *rendi. <nun!erbiyesi al!ında ye!i/!i. Ebüssüûd E(endi, kü:ük ya/!a ilim *renmeye ba/layıp, :o+uklukve 1en:lik :aında babasından ders aldı. Babasından 5â/iyei 0e+ridi, Şerhi 3i(!âhıbü!ün hâ/iyeleri ile birlik!e iki kere ve Şerhi mevâkı(ı ba/!an sona !ahkîk ederek, iyi+eokudu. 3i(!âhülulûm adlı me/hûr eserin me!nini ezberledi. Babası, ve(a! edin+eye kadaronun ye!i/mesi i:in 1ayre! 1*s!erip, ders vererek ei!ip !erbiye e!!i ve i+âze! verdi.Babasından sonra6 me/hûr <smanlı âlimlerinden 3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endiden,!e(sîr ve hadîs ilimlerinde âlim ve kayınbabası olan 3evlânâ -eyyidî )aramânîden veme/hûr <smanlı âlimi 3ü(!iyyüs-akaleyn İbni )emâl Na/adan ilim *rendi. 0ahsilini!amamlayıp, ilimde ye!i/!ik!en sonra, zamanının Şeyhülislâmı olan İbni )emâl Na/anın

emri ile ;ankırı 3edresesine müderris olarak !ayin edildi. 7aka! bu vazî(eye 1i!meden, osırada İne1*lde İshak Na/a 3edresesi müderrisi Bursalı Şems ;elebi ve(a! e!!iinden,



KLL %m. $#$Q' senesinde onun yerine !ayin edildi. Bu sırada yirmial!ı ya/larında idi. Busırada <smanlı 4evle!i, mühim hâdiselere ve *nemli 1eli/melere sahne oldu. 9avuz -ul!an-elîm 5ân, ;aldıranda Şah İsmâili ve -a(evîleri Anadoludan :ıkararak, =üneydousınırlarının 1üvenliini saladı. Bir yıl sonra 3ısır üzerine yap!ıı se(er ne!i+esinde,halî(elik <smanlılara 1e:!i.

Ebüssüûd E(endi, İne1*ldeki İshâk Na/a 3edresesindeki müderrislik vazî(esinden

KLQ %m. $#L&' senesinde alındı. <n ay sonra KLP %m. $#L$'de İs!anbulda 4âvûd Na/a3edresesine müderris olarak !ayin edildi. Aynı sene, -adî E(endi yerine 3ahmûd Na/a3edresesine, KS$ %m. $#LM'de İkin+i Iezîr 3us!a(a Na/anın =ebzede yap!ırdıımedreseye !ayin edildi. KSL %m. $#L#'de ise, )ire::izâde yerine Bursa -ul!aniye3edresesine !ayin edildi. KSM %m. $#LP' senesinde Abdülla!î( E(endi yerine -ahnı semân3ü(!î 3edresesi müderrisliine !er(î olundu. Bu vazî(esi be/ sene sürdü. ;ok sayıda vekıyme!li âlimler ye!i/!irdi.

KSK %m. $#SL' senesinde Bursa kadılıına !ayin edildi. Bursa kadılıı *nemlimevkilerden idi. Bu vazî(ede ba/arılı olan İs!anbul kadılıına, İs!anbul kadılıındamuva((ak olan da Anadolu kadıaskerliine !ayin edilirdi. Bundan sonra da /eyhülislâmlıkmakamına 1e!irilirdi. Ebüssüûd E(endi, Bursada bir yıl kadılık yap!ık!an sonra, İs!anbulkadılıına !ayin edildi. Bu vazî(esinde ba/arılı hizme!ler yap!ı. Bu vazî(esinde adlî i/lerin

!amâmına, belediye reîsliine, dene!leme ve !akib müesseselerinin !amâmına ve idârîi/lerin bir kısmına bakıyordu. Ebüssüûd E(endi, bu vazî(esinde *yle serî ve :ok :alı/ıyor,i/leri *yle yürü!üyordu ki, yanında :alı/an kâ!ibler ona ye!i/emiyorlardı. Bu sebeplekâ!iblerden bir 1rup 1ünün yarısında, dier bir 1rub da 1ünün dier yarısında i/leriye!i/!irmeye :alı/ıyorlardı. İs!anbul kadılıı, ilmiye sını(ı i:in *nemli bir mevkî idi.Ebüssüûd E(endinin İs!anbul kadılıı vazî(esi ü: sene sürdü. Bu zaman i:inde (evkalâdeba/arı ve mehâre!le kadılık yap!ı. Bundan sonra, ilmiye sını(ı i:in en yüksek makamlardansayılan kadıaskerlik vazî(esine !ayin edildi. 8ormalde Anadolu kadıaskeri, sonra da Dumelikadıaskeri olması 1erekirken, bir rü!be a!lanarak, KMM %m. $#SP' senesinde Dumelikadıaskerliine !ayin edildi. -ekiz sene bu vazî(ede bulunarak, büyük hizme!ler yap!ı.Ebüssüûd E(endi, kadıasker !ayin edilmeden *n+e 1*rdüü bir rüyayı /*yle anla!mı/!ır>

?)adıasker olmadan bir ha(!a *n+e, rüyamda 7â!ih -ul!an 3ehmed 2âmiinin mihrabında

benim i:in bir se++ade serilmi/ olduunu 1*rdüm. 5alka imâm oldum ve sekiz reka!namaz kıldım. Bu rüyadan sonra kadıasker oldum. 3eer bu rüya, kadıaskerlik!e sekizsene kala+aıma i/âre!mi/. )e/ke kıldıım o sekiz reka!lık ikindi yerine ya!sı namazıkılmı/ olsaydım.@

Ebüssüûd E(endi, )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın sevip deer verdii, pek kıyme!libir âlim idi. )ânûnî, onu bü!ün se(erlerinde yanında bulundurdu. KM" %m. $#M$'senesinde Budinin (e!hinde, kiliseden +âmiye :evrilen bir +âmide, Nâdi/âh )ânûnîye veorduya 2uma namazı kıldırdı. Nâdi/âhın emri üzerine, Budinin ve <r!a 3a+aris!anın !apuve !ahrir i/lerini yap!ı. 3ühim hizme!ler yap!ıı bu vazî(esinden sonra, K#L %m. $#M#'senesinde 7enârîzâde 3uhyiddîn E(endiden sonra /eyhülislâm oldu. Bu sırada ellibe/ya/ında bulunuyordu. <!uz sene /eyhülislâmlık yaparak, dîne ve devle!e üs!ün hizme!leryap!ı.

Ebüssüûd E(endi, /eyhülislâm olmasıyla il1ili bir rüyasını /*yle anla!mı/!ır> ?5enüzdaha medresede !alebe iken, bir 1e+e rüyamda eyrek 2âmiine 1irdim. 2âmi halk iledolu idi. ?Bu !opluluk nedirF@ dedim. ?Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' dîvânıseâde!leridir %!oplan!ılarıdır'@ denildi. 5ürme!le bir k*/ede durdum. Hnümde de, o devrinmü(!îsi İbni )emâl Na/a o!uruyordu. Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem'mihrâbda o!uruyordu. -a ve solunda Eshâbı )irâm e(endilerimiz edeble ayak!aduruyorlardı. Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' huzûrunda da bir zâ! vardı.)ıya(e!inden onu Arab zanne!mi/!im. Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem'ile dizdize denile+ek bir hâlde o!uruyor ve konu/uyordu. A+aba bu zâ! kimdir ki, Eshâbı)irâm e(endilerimiz ayak!a oldukları hâlde, o, Desûlullahın huzûrunda o!uruyorF diyerekhayre! e!!im. )onu/malarını dinledim6 Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem'Arab+a konu/uyorlar, o zâ! ise 7ars:a s*ylüyordu. Ney1amberimiz %sallallahu aleyhi vesellem' ona6 ?9â 3evlânâ 2âmî, ben Arab+a konu/uyorum, sen de Arab+a konu/@

buyurun+a, Arab zanne!!iim o zâ!ın 3evlânâ Abdurrahmân 2âmî olduunu anladım.3evlânâ 2âmî, Ney1amberimize6 ?9â Desûlallah %sallallahu aleyhi ve sellem' Bir



ha!âmdan dolayı sizden *zür dilemi/!im. A+aba *zrüm makbûl olmadı mıF@ dedi.Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem'6 ?8e yolla i!irâz e!mi/!inF@ buyurun+a,/*yle dedi. ?-izi me!he!mek i:in yazdıım bir kasîdemde6 ?<nun sırrına eremiyorum, <Arabdır, ben ise A+emim...@ demi/!im@ dedi. Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi vesellem'6 ?Beis yok, 7ars:a konu/man da makbûldür@ buyurdu. -onra Ney1amberimiz%sallallahu aleyhi ve sellem', 3evlânâ 2âmîye hi!aben6 ?Şu o!uran kimseyi bilir misinF@

diyerek İbni )emâl Na/ayı 1*s!erdiler. 3evlânâ 2âmî6 ?Bilmem yâ Desûlallah@ dedi.Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem'6 ?<, İbni )emâl Na/adır ve hâlenümme!imin mü(!îsidir@ buyurdu. -onra da beni 1*s!ererek6 ?9a onun arkasında o!uran /ukimseyi bilir misinF@ buyurdu. 3evlânâ 2âmî yine6 ?5ayır 9â Desûlallah@ dedi. Ney1ambere(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' ?<, Ebüssüûd bin 9avsîdir. < da ümme!iminmü(!îsî olsa 1erek!ir.@ buyurdu. Bu sâdık rüyadan !am o!uz yıl sonra, bu â+ize (e!vâ i/lerivazî(esi verildi.

)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân ve İkin+i -ul!an -elîmin sal!ana!ları zamanında S&sene /eyhülislâmlık yap!ı. <smanlı /eyhülislâmları arasında en:ok bu makamda kalıphizme!i 1e:en Ebüssüûd E(endidir. Bu vazî(ede bulunduu sırada :ok mühim hizme!leryapmı/!ır. )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, Ebüssüûd E(endiyi :ok sever ve her *nemlii/inde onun (e!vâsına müra+aa! ederdi. -üleymâniye 2âmiinin !emel a!ma merasiminde,

mihrabın !emel !a/ını Ebüssüûd E(endiye koydur!mu/!ur. 4evrinde âlimler arasında birmesele hakkında (arklı hüküm or!aya :ıksa, )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, EbüssüûdE(endinin !ara(ını !er+ih ederdi. Ebüssüûd E(endi, o devirde, devle! kânunlarını dîninhükümlerine uy1un /ekilde !elî( e!mi/!ir. 0ımar ve zeame!lere dâir mevzûlarda verilenkararlar, 1enellikle Ebüssüûd E(endinin (e!vâlarına dayanmı/!ır. 3ülâzeme! usûlü de onunkadıaskerlii zamanında !esis edilmi/!ir. )ânûnî, arazi kanunnâmesini de EbüssüûdE(endiye yap!ırmı/!ır.

)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân KPM %m. $#QQ' senesinde ve(a! edin+e, +enâzenamazını Ebüssüûd E(endi kıldırdı. <nun ve(a!ı üzerine bir de mersiye yazdı. Bu mersiyeside, edebiya!!aki yüksek dere+esini 1*s!ermek!edir.

Ebüssüûd E(endi, sekiz senede -ul!an İkin+i -elîm 5ân zamanında /eyhülislâmlıkyap!ı. -ul!an İkin+i -elîm 5ân, Ebüssüûd E(endiye :ok hürme! edip, onu in+i!e+ek

hareke!lerden sakınırdı. Bu d*nemde de pek mühim hizme!ler yap!ı. En mühimhizme!lerinden biri, )ıbrısın (e!hi i:in (e!vâ vermesi ve )ıbrısın (e!hini salamasıdır. Buada, İslâmiye!in ilk zamanlarında Eshâbı )irâm !ara(ından (e!hedilmi/!i. <smanlı4evle!inin )ıbrıs üzerinde !ârihî bir hakka sâhib olması ve bir de o zaman )ıbrısa hâkimolan Ienediklilerin, yapılan anla/mayı bozarak deniz yollarına !e+âvüz e!meleri sebebiyle,)ıbrısın (e!hine (e!vâ verdi.

)urulu/undan beri durmadan 1eli/en <smanlı 4evle!i büyüdük:e, 1eni/ arazileri vedei/ik kabileleri i:ine almı/!ı. Bü!ün bunların idâresinde, her devrin âlimleri pâdi/âhayardım+ı olmu/lar, aldıkları mühim vazî(eler ile hizme! e!mi/lerdir. Ebüssüûd E(endi, buâlimlerin en ba/!a 1elenlerindendir. amanında en parlak d*nemine ula/an <smanlı4evle!inin bu ba/arısına büyük ka!kıları olmu/!ur.

Ebüssüûd E(endi, dînine balı, haramlardan ve /üpheli /eylerden son dere+esakınan, Allah korkusu :ok olan bir âlimdi. =üleryüzlü, !a!lı dilli olup, la!î(eden ho/lanırdı.E!râ(ında bulunanlara yumu/aklıkla muâmele ederdi. ;ok ibâde! eder ve zâhidâne birhaya! ya/ardı. =aye! !emiz ve sâde 1iyinirdi. 5eybe!inden me+lisinde kimse konu/maz,onun konu/ması hürme!le dinlenirdi. 4evle! i/lerini ve hizme!lerini mükemmel bir /ekildeyürü!mesi yanında, !alebe ye!i/!irmek ve kıyme!li eserler hazırlamakla da vaki! 1e:irirdi.3e/1ûliye!inin :okluuna ramen, !alebelerine zamanında ve aksa!madan dersleriniverirdi. eyrek +ivarında ;ır:ırda bulunan konaında o!urur, müslümanların i/lerinebakardı. Belli zamanlarda 0opkapı sarayına 1iderek pâdi/âhı ziyâre! ederdi. Buziyâre!lerine 1iderken devamlı bu1ün Ebüssüûd 2addesi denilen +addeden 1i!!ii, busebeple onun ismine iza(e!en bu +addeye Ebüssüûd 2addesi denildii bazı kaynaklardakaydedilmi/!ir.

<smanlı 4evle!inde ye!i/mi/ en büyük /eyhülislâmlardan birisi idi. 2inlere de (e!vâvermesiyle me/hûrdur. Eyyûb -ul!anda 9azılı 3edrese adıyla !anınan medresede

bulunduu sırada, bir de(asında +inler kendisinden (e!vâ sormak üzere 1elmi/lerdi.İ:lerinden bazısı suâllerini sorarken, dierleri de medresenin duvarlarına bir/eyler



yazmı/lardı. 2inlerin bu duvarlara yazı yazmaları sebebiyle, o medreseye ?9azılı 3edrese@ismi verilmi/!ir. Bu yazılar, daha sonra üzerlerine badana :ekilmek sûre!iyle kapa!ılmı/!ır.

Ebüssüûd E(endi, kendisine sorulan suâllere 1aye! hakimane +evaplar verirdi.Şeyhülislâmlıı d*nemindeki (e!vâlarının herbiri, bir kânun maddesi mahiye!indeydi. Bu(e!vâları, ?7e!âvâi Ebüssüûd@ adlı bir ki!ap!a !oplanmı/!ır. -orulan suâl manzûm ise,+evabı da kâ(iye ve vezin bakımından suâle uy1un olarak verirdi. -orulan suâl nesir ve

se+îli ise, +evâbı da *yle olurdu. -uâl Arab+a ise +evâbı da Arab+a, suâl 7ars:a ise +evâbıda 7ars:a, 0ürk:e ise +evâbı da 0ürk:e olurdu. ;ou 1ün binden (azla (e!vâ verirdi. İkide(a i/lerin :okluu sebebiyle, sabah namazından sonra sorulan suâllere +evap vermeyeba/layıp, ikindi namazında bi!irmi/!ir. Birinde $M$L, dierinde $M$S (e!vâ verdii !esbi!edilmi/!ir.

Ebüssüûd E(endi, -ul!an İkin+i Bâyezîd 5ânın, 9avuz -ul!an -elîm 5ânın ve )ânûnî-ul!an -üleymân 5ânın (evkalâde sev1i ve il!i(â!ını kazandı. )ânûnî -ul!an -üleymân5ânın Ebüssüûd E(endiye 1*nderdii /u mek!ûp, ona kar/ı besledii halisâne duy1ularıdile 1e!irmek!edir. 3ek!up *ze!le /*yledir>

?5âlde hâlda/ım, sinde sinda/ım %ya/!a ya/da/ım', âhıre! karında/ım, 3ollaEbüssüûd E(endi hazre!lerine, sonsuz dualarımı bildirdik!en sonra, hâl ve ha!ırını suâlederim. 5azre!i 5ak, 1izli hazînelerinden !am bir kuvve! ve daimî selâme! müyesser

eylesin Allahü !eâlânın ihsânı ile, lü!u(larınızdan niyaz olunur ki, mübârek vaki!lerde,muhlislerinizi /ere(li kalbinizden :ıkarmayınız. Bizim i:in dua buyurunuz ki, yere ba!ası+akâ(irler hezime!e urayıp, bü!ün İslâm orduları, mensûr ve muza((er olup, Allahü !eâlânınrızâsına kavu/alar... 4ualarınızı, yine dualarınızı bekleyen, 5ak !eâlânın kulu -üleymân bîriyâ.@

Ebüssüûd E(endi, ba/!a muh!e/em bir hükümdâr olan )ânûnî -ul!an -üleymân5ân, ilimde enbilli Ali E(endi ve İbni )emâl Na/a, İmâmı Bir1ivî 1ibi âlimlerin,edebiya!!a 7uzûlî ve Bâki 1ibi /âirlerin, mimarîde 3îmâr -inân, !ârih!e -elânikli 3us!a(ave Ali, 8i/an+ı 3ehmed, +ora(yada Nîri Deîs, deniz+ilik!e Barbaros ve 0ur1u! Deîs 1ibime/hûr kimselerin bulunduu bir devirde bulunmu/ ve o da ilimdeki yüksek dere+esi vemehâre!iyle /eyhülislâmlık makamında hizme! e!mi/!ir. Bu devir, <smanlı 4evle!inin enparlak d*nemlerindendir. İlimde, sana!!a ve dier bir:ok husûslarda en me/hûr kimseler

bu devrede bir araya 1elmi/!ir. <smanlı 4evle!i, o devirde dünyânın yarısına hükmedenmuazzam bir devle! idi. 4evle!in bu hâle 1elmesinde, dier <smanlı âlimleri 1ibi,Ebüssüûd E(endinin de büyük emei 1e:mi/!ir. 5a!!â en:ok emei ve hizme!i 1e:enâlimlerdendir. Hmrü boyun+a <smanlı 4evle!inde adâle!in yerle/mesinde veyay1ınla/masında her !ürlü :alı/mayı yapmı/ ve pek üs!ün 1ayre!ler 1*s!ermi/!ir.

Ebüssüûd E(endi, yüksek bir âlim olduu 1ibi, ol1un bir velî idi. 0asavvu( ehlinekar/ı olduu iddiası asılsızdır. 8i!ekim, me/hûr !arih:i Ne:evî, bu iddia sahiplerini /idde!le!enkid e!mek!e ve asılsız iddiâlarını ilmî olarak redde!mek!edir. Ebüssüûd E(endi,!asavvu( ehil olmayan ellerde kalın+a, dîne zarar 1e!ire+eini bildii i:in, ehli olmayanlaraser! davranıyordu ki, bu onun din 1ayre!inin a:ık bir delîlidir. 8i!ekim, kendisine bukonuda sorulan bir suâle, ?Allahü !eâlânın ilmi, sonsuz bir derya 1ibidir. İslâmiye! buderyanın sahilidir. Biz sâhil ehliyiz. 3e/âyıhı izâm yanî !asavvu( büyükleri, o sonsuzderyanın dal1ı:larıdır. Bizim onlar aleyhinde s*yleye+ek herhan1i bir s*zümüz, olamaz@diyerek +evap vermi/!ir.

Ebüssüûd E(endi, bü!ün bu meziye! ve üs!ünlükleri yanında, edebiya! ve /iirsahasında da yadi1âr eserler bırakmı/!ır. amanının /âir ve edîbleri, yazdıkları ne(iskasîdelerle onu *vmü/ler, /ânını dile 1e!irmee :alı/mı/lardır. )endisinin 0ürk:e, Arab+ave 7ars:a /iirleri vardır. Arab+a /iirlerinden ?)asîdei mimiyye@si en me/hûrudur. -orulanbazı suâllere /iirle +evap verdii de olurdu. Şiirlerinde daha ziyâde (ikir hâkimdir, yanîâlîmâne ve hâkîmânedir. 3eselâ6

(k-i 7ür-h*n ser-$e-ser tutd cih+n eknâfn,8îne-i s*#ânm i9re âte-i h+sret :i$i.

Ie aynı kasîdesinde6

<leme $e!hude $+km+, e!le im’ân- n+#+r,



8un’i üstâd- e#elde, nâ#r- i$ret :i$i.=er $iri #errât- ekânn lisân- hâl ile,efeder srr- cih+n hâtik-i hikmet :i$i.

Ebüssüûd E(endi, benzeri az ye!i/en bir âlim idi. Arab+aya ve Arab edebiya!ınavukû(îye!ini ve bu husûs!aki ih!isasını zamanın âlimleri ve Arab /âirleri !asdîk e!mi/lerdir.

Arab+ayı 1aye! 1üzel yazar ve 1üzel konu/urdu. Şemsi Na/anın yazdıı be/yüz beyi!likmanzûm ?Iikâye@nin in+elemesini yapıp, yanlı/larını 1*s!ererek nâzik ve zari( !arzda biryazı ile iade e!mesi me/hûrdur. -orulan nük!eli ve 1arip suâllere aynı !arzda ve aynıüslûp!a +evaplar verirdi. 8ük!edan birinin hazîne manâsına 1elen ?5ızâne!ü@ kelimesininve :anak manâsına 1elen ?)asa!ü@ kelimesinin (e!ha ile mi yoksa kesrâ ile mi okunurdiye sorduu soruya6 ?Ra !e(!ahülhızâne!e velâ !eksîrulkasa!e@ diye +evap verdi.Burada, ?hızâne@yi (e!h e!me, yanî ?(e!ha@ ile okuma )asayı da kesr e!me, ?kesre@ ileokuma derken, ?(e!ha@ kelimesini a:ma manâsında, ?kesre@ kelimesini de kırmamanâsında kullanarak6 ?5azîneyi a:ma, :anaı da kırma@ diyerek, sana!lı bir i(âdekullanmı/!ır.

0e(sîr ilminde de büyük bir âlim olduu i:in, ?3ü(essirlerin ha!îbi@ ünvanı verilmi/!ir.9ine (ıkıh ilmindeki yüksek dere+esinden dolayı, âlimler arasında ?8umânüssânî %İkin+i

Ebû 5anî(e'@ lakabıyla ve ?3ü(!iyyüssekaleyn %+inlerin ve insanların mü(!îsi'@ ve İbni)emâl Na/adan sonra ?3uallim sânî@ lakabıyle !anınmı/!ır. Bü!ün ilimlerde mahir olup,bilhassa !e(sîr, (ıkıh ve Arabî ilimlerde mü!ehassıs idi. Asrında İslâm âleminde onundere+esinde bir âlim ye!i/memi/!ir. amanında 5ane(î mezhebinin reîslii onda idi. İslâmhukukunda, usûl ve (ürû meselelerinde !am bir selâhiye!e sâhib idi. 4*r! mezhebin (ıkıhbil1ilerine vâkı( idi.

0îmûr 5ân zamanında asrın en me/hûr iki âlimi olan -adeddîn 0e(!âzânî ile -eyyidŞerî( 2ür+ânî arasında, Arabî ilimlerin bir kolu olan meânî ilminde ?!emsili is!ihâre@ ileil1ili yapılan dünyâ+a me/hûr bir münâzara, bir1ün Ebüssüûd E(endi ile o devrin me/hûrâlimi olan 5o+a 5â(ız 0a/kendî arasında da mevzû olup, münâzara be/ saa! sürmü/!ü. Buhâdise de Ebüssüûd E(endinin ilimdeki yüksek dere+esini 1*s!ermek!edir. 4înî hükümleri:ok iyi bilen, salam karak!erli, kimseye haksızlık e!meyen, ha!ır i:in asla s*z

s*ylemeyen, 1aye! !edbirli bir âlim idi. 4evrin durumunu, /ar!larını, halkın *r( veâde!lerini dikka!e alır, i/lerinde dînin emirlerinden asla dı/arı :ıkmazdı. Bü!ün buvası(larıyla üs!ün hizme!ler yap!ı.

Ebüssüûd E(endi, L# Aus!os $#PM !ârihinde "M ya/ında iken ve(a! e!!i. İslâmâleminde :ok !anınmı/ olduundan, duyulduu zaman büyük bir üzün!ü ile kar/ılandı.2enâze namazını )adıasker 3uh/î -inân E(endi, 7â!ih 2âmiinde kıldırdı. 2enâze namazıi:in o devrin âlimleri, vezîrler, dîvân erkânı ve halk, büyük bir kalabalık hâlinde !oplandı.-ul!an İkin+i -elîm 5ân, Ebüssüûd E(endinin ve(a!ından dolayı pek ziyâde üzülmü/!ür. #"sene müdde!le müderrislik, kadılık ve /eyhülislâmlık vazî(eleri ile, mille!e ve devle!e :okhizme!i 1e:mi/, pâdi/âhlar ve halk !ara(ından :ok sevilmi/ müs!esna bir âlim idi.9e!i/!irdii âlimler, yap!ıı mühim hizme!ler ve yazdıı eserleri ile hem ya/adıı asırda,hem de sonraki asırlarda /ükran ve rahme!le yâd edilen ve benzeri az ye!i/en bir İslâmâlimi idi.

Ebüssüûd E(endinin !alebelerinden ve o devrin en me/hûr /âirlerinden olan ŞâirBâki E(endi, Ebüssüûd E(endiyi me!heden /u /iiri yazmı/!ır>

8er-i efâdl-âf+k müftî-i âlem,8i7ihr-i f+#l-u kemâl, âfitâ$- câh-ü celâl,>mâm- s+ff- ef’âdl, emîr-i h+!l-i irâm,(mîn-i dîn-ü-düel, hâce-i h*ceste hsâl,($* =ânîfe-i sânî ($üssü’*d ?l kim.@e#âil i9re ?lu7dur efâdl ?n+ !âl.

Ebüssüûd E(endi, uzun boylu, yanakları :ukur+a, buday benizli, ak sakallı, nûrânî

yüzlü, vakûr, heybe!li idi. =*s!eri/!en uzak bir /ekilde 1iyinir, yiyip i:mede, 1iyim veku/amda Eshâbı )irâmın ve 0âbiînin yolundan ayrılmayan bir zâ! idi.



Ebüssüûd E(endinin İs!anbulda ve İskilip!e yap!ırdıı hayra!ı vardır. İskilip!e,babası 3uhyiddîn 3ehmed İskilîbînin ve annesinin med(ûn bulunduu !ürbenin yanındabir +âmi ve bir medrese, o +ivarda bir de k*prü yap!ırmı/!ır. İs!anbulda Eyyûbde birmedrese yap!ırdı. )abri, bu medresenin yanındadır. 9ine İs!anbulda Şehremini ve3a+un+u sem!lerinde birer :e/me ve hamam yap!ırmı/!ır. 3a+un+uda bir konaı ve-ü!lü+ede bah:eli bir yalısı vardı. 0e(sîrini bu yalıda yazmı/!ır.

0alebeleri, <smanlı sul!anlarından İkin+i -elîm, J:ün+ü 3urâd ve J:ün+ü 3ehmedinzamanlarında ye!i/en ilim adamlarının :ounun ho+asıdır. Bunlardan bazıları /u zâ!lardır>3alülzâde -eyyid 3ehmed, Abdülkâdir Şeyhî, 5o+a -adeddîn, Bos!anzâde 3ehmed-unullah E(endi, Bos!anzâde 3us!a(a, me/hûr /âir Bâki E(endi, 5â+ei sul!an A!âullah,)ınalızâde 5asen ve Ali 2emalî E(endinin olu 7udayl E(endi 1ibi âlimler.

Ebüssüûd E(endi, kendi oullarını da ilimde ye!i/!irmi/!ir. 4*r! olu iki kızı vardı.<ullarından 3ehmed ;elebi, ilimde ye!i/ip, :e/i!li medreselerde müderrislik, Şam vâliliive 5aleb kadılıı yap!ı. ?3eylî@ mahlası ile me/hûr olup, ha!!â!lıı ve /âirlii ile de!anınmı/!ır. 7ars:ada ve /iirde mehâre!li idi. 7ars:a 1azelleri vardır. Bu olu, kırk ya/ındaiken ve(a! e!mi/!ir.

İkin+i olu Şemseddîn Ahmed ;elebi, 0a/k*prüzâde Ahmed E(endiden vebabasından ilim *rendi. Babasına muîd %yardım+ı, asis!an' oldu. 4aha onyedi ya/ında

iken, Düs!em Na/a 3edresesine müderris oldu. -ahnı semân ve Şehzâde 3edresesindede müderrislik yap!ı. Bu olu da o!uz ya/larında ve(a! e!!i.En kü:ük olu 3us!a(a E(endiyi kendisi ilimde ye!i/!irip, i+âze! verdi. Hn+e -ahn

3edresesi müderrisliine !ayin edildi. Edirne -elîmiyye 3edresesinde de müderrislikyap!ı. -elanik, =ala!a, Bursa, Edirne ve İs!anbul kadılıı yap!ı. Bundan sonra Anadolukadıaskerlii, bir sene sonra da Dumeli kadıaskerlii yap!ı. 5a! sana!ında mahir, (ıkıh veusûli (ıkıh ilminde âlim idi. 3e/hûr (ıkıh ki!abı ?4ürer@e hâ/iye yazmı/!ır. Bu olu da MSya/ında ve(a! e!mi/!ir. <ullarından 3us!a(a ;elebi hâri:, dierleri kendisinden *n+e ve(a!e!mi/lerdir. )ızlarından biri, /eyhülislâm 3üeyyedzâde Abdülkâdir Şeyhînin hanımı idi.Bu zâ!, Ebüssüûd E(endinin kız karde/inin oludur. 4ier kızı, yine /eyhülislâm olan3alülzâde 3ehmed E(endinin hanımı idi. Bazı kaynaklarda bir kızının daha olduu veonun da Ali 2emâlî E(endinin olu 7udayl E(endinin hanımı olduu kaydına ras!lanmı/!ır.

Ebüssüûd E(endinin karde/i Şeyh 8asrüddîn de âlim ve ehli !asavvu( bir zâ! idi. Hn+eİskilibde, sonra İs!anbulda insanlara rehberlik ederek ir/âd vazî(esi yapmı/!ır.Eserleri> Ebüssüûd E(endi, !e(sîr, (ıkıh ilimlerinde ve dier ilimlerde pek:ok eser

yazmı/!ır. Bu eserlerinden bir kısmı /unlardır>$ İr/âdü aklisselim6 me/hûr !e(sîri olup, kıyme!li bir eserdir. Ebüssüûd E(endi

yazdıı bu !e(sîrde, ?)e//â(@ !e(sîri ile mü(essirlerin ba/!â+ı olan İmâmı Beydâvînin ?Envârü!!enzîl@ini kaynak olarak almı/!ır. Bu !e(sîrlerden aldıı bil1iler yanına, yeniin+eleme ve mü!âlâalar da ilâve e!mi/!ir. Evliyâ ;elebi, bu !e(sîrden, ?-eyeha!nâme@ adlıeserinde /*yle bahse!mi/!ir> ?J:bin ulemâdan ve binyediyüz kadar mu!eber !e(sîrdenis!i(âde e!mek, (eyz almak sûre!iyle yazdıı !e(sîr, hâlen âlimler arasında makbûl vemedhedilen bir !e(sîrdir. <na denk bir !e(sîr yok!ur.@ ?3irâ!ı kâina!@ müelli(i 8i/an+ızâdede bu !e(sîr i:in> ?9azdıı 1üzel !e(sîri /erî(i dünyânın en 1üzel !e(sîrlerindendir@ demi/!ir.

Ebüssüûd E(endi, bu !e(sîrini nasıl yazdıı hakkında yap!ıı a:ıklamanın birb*lümünde, ?)e//â(@ !e(sîrinin ve İmâmı Beydâvînin ?Envârü!!enzîl@ adlı !e(sîrinin,yazılmı/ !e(sîrlerin en me/hûru ve se:ilmi/ !e(sîrler olduunu belir!!ik!en sonra6 ?Hn+edenbu iki ki!abı okuyup in+elemekle me/1ul olurken, bunların ih!ivâ e!!ii +evherlere, kıyme!libil1ilere, dier ki!aplarda bulduklarımı da ilâve e!mek sûre!iyle, 1üzel bir uslûb ile !er!îbe!mek ve Allahü !eâlânın lü!(u olarak kalbime doa+ak olan /eyleri de, )urânı kerîmin/ânına uy1un bir /ekilde ilâve edip -ul!an -üleymânın hazînei /ahânesine hediye e!meyidü/ündüm. Râkin seyaha!lerim azmime mâni oldu. 9apıla+ak i/in büyüklüü beni!ereddüde dü/ürdü. Aradan aylar ve yıllar 1e:!i. 3e/1ûliye!in :okluu, muharebelerde,se(erlerde, beldelerde dola/mam bu i/e mâni oldu. Bak!ım ki (ırsa! elden 1idiyor, e+elyakla/ıyor, haya! 1üne/i ba!mak, s*nmek üzere, ar!ık me/1alemin :okluuna bakmadanarzu e!!iim ki!abı yazmaya karar verdim. Allahü !eâlâya sıınarak i/e ba/ladım@demek!edir.

Ebüssüûd E(endi, bu !e(sîri yazmaya ba/layıp, -âd sûresine kadar yazın+a, )ânûnî-ul!an -üleymân 5ân 1*rmek is!emi/!i. 9azılan kısım !akdim edilin+e, büyük bir hürme!le



kar/ıladı. Ebüssüûd E(endinin o zaman ikiyüz ak:e olan me/iha! yevmiyesini be/yüzak:eye :ıkardı. Büyük ihsân ve ikrâmlarda bulunup, hila! %elbise' 1iydirmi/!i. Bu !e(sîrKPS %m. $#QQ' senesinde yazılıp !amamlanın+a, Ebüssüûd E(endinin yevmiyesine yüzak:e daha ilâve edilerek al!ıyüz ak:eye :ıkarıldı. 0e(sîr yazılıp !amamlandık!an sonra,3ekkeye ve 3edineye iki nüsha 1*nderilip, o zaman ilim *renmek!e olan !alebelerinis!insah e!mesine, yazarak :oal!malarına izin verildi. Bu !e(sîrin İs!anbul

kü!üphânelerinde ve Anadolunun muh!eli( /ehirlerinde bulunan kü!üphânelerde :oksayıda yazma nüshaları vardır. $LP#$L"# %m. $"#"$"Q"' seneleri arasında, Bulak!amüs!akil olarak ilk baskısı yapıldı. 9ine Bulak!a $L"K %m. $"PL' senesinde İmâmıDâzînin !e(sîri kebîri ?3e(â!îhül1ayb@ kenarında ikin+i baskısı yapıldı. 4aha sonra $S&P$S&" %m. $""K$"K&' senelerinde, )âhirede müs!akil olarak ü:ün+ü baskısı yapıldı. Aynıyıllarda İs!anbulda 4ârü!!abâa!ilâmire ma!baasında, yine İmâmı Dâzînin !e(sîrikenarında d*rdün+ü baskısı yapıldı. $SPL %m. $K#L' senesinde, 3ısırda be/ +ild hâlindebe/in+i baskısı yapıldı. Ebüssüûd E(endinin bu !e(sîri üzerine /erh ve !alikler, in+elemeleryazıldı. Bu !e(sîr, 3ısırda 2âmiulEzherde ders olarak oku!ulmu/!ur. L 3arûzâ!, S5asmülhılâ(, (ilmeshi alelhı(â(, M 0ehâ(ü!ülem+âd (î evveli ki!âbül+ihâd, # 3eâkıdü!!arâ( (î evveli !e(sîri sûre!il(e!hi minelke//â(, Q =amezâ!ülmelîh (î evvelimebâhısilkasrılâm mine!!elvîh, P 0evâkıbülenzâr (î evveli menârülenvâr, "

0alika!ün alel5idâye6 Burhâneddîn 3er1ınânînin ?El5idâye@ adlı me/hûr eserinin ?)i!âbülbey@ kısmına yazdıı bir !alikdir. K 7e!vâlar> Ebüssüûd E(endinin (e!vâları,Bos!anzâde 3uhammed bin Ahmed E(endi !ara(ından !oplanmı/!ır. Bâblara ve (asıllaraayrılmı/!ır. $&)ânunnâmeler> Ebüssüûd E(endinin (e!vâ /eklinde !er!îb e!!ii kısımlarıih!ivâ eden bir eserdir. $$ Disâle!ü vak(ünnuküd, $L =ala!â!ülavvâm, $S0es+ilülvak(,$M )ânûnülmuâmelâ!, $# Disâlei mesh, $Q 3ün/eâ!, $P)ıssai 5ârû! ve 3ârû!, $"0uh(e!ü!!ullâb (ilmünâzarâ!, $K Disâle!ün (iledıyye!ilmesûre, L& 3ek!ûpları, L$Şiirleri6 Arab+a, 7ars:a ve 0ürk:e /iirleri olup, )asîdei mîmiyyesi me/hûrdur. )ânûnî-ul!an -üleymân 5ân i:in yazdıı Arab+a mersiye en me/hûr /iiri olup, :ok mükemmel birmersiyedir. Bu mersiyesi o devrin Arab âlimlerinden =arseddîn Ahmed 5alebî veŞemseddîn 3uhammed 5alebî !ara(ından /erhedilmi/!ir.

Ebüssüûd E(endi, (e!vâsında buyuruyor ki> ?Bir !avuk boazlanıp, i:i ve 1ursaı

:ıkarılmadan, kaynar suda ha/lasalar, yolsalar, yemesi helâl olmaz, haramdır. )esip i:i ve1ursaı :ıkarılıp, i:i yıkandık!an sonra ha/lanırsa, !üylerine ne+âse! bula/mamı/ ise,yemesi helâl olur.@

Ebüssüûd E(endi, (e!vâsında diyor ki> ?İmâm, âmeli kesîr olun+aya kadar !e1annîederse, yâhu! ü: har( ziyâde ederse, namazı (âsid olur. 0e1annî, ırlamak!ır, sesinihan:eresinde !erdîd edip, yanî !ekrarlayıp !ürlü sesler :ıkarmak!ır.@

Ebüssüûd E(endi, (e!vâsında buyuruyor ki> ?Bir k*yde veya mahallede mes+idolmayıp, +emâa!le namaz kılmasalar, hüküme! bunlara zorla mes+id yap!ırmalıdır.2emâa!i ihmâl edenleri !azir e!melidir. 4okuzyüzkırk %m. $#SS' senesinde bu husûs!a hervilâye!e emr 1*nderilmi/!ir. 3urâd 3olla )ü!üphânesindeki, Ebüssüûd E(endi (e!vâsında6

?-uâl> 8amazda o!ururken, /ehâde! parmaı kaldırmak mı, kaldırmamak mı daha iyidirF2evap> 5er ikisi de iyi demi/lerdir. 7aka! parmaı kaldırmamak daha iyi olduumeydandadır.@

Ebüssüûd E(endinin ?)azâ ve )ader@ risâlesinin !er+ümesi /*yledir> ?4in bil1isi kuvve!li olan bir kimse, ne(sine uyup, 1e+e1ündüz 1ünah i/lese,

!anıdıkları, kendisine emri marû( ve nasiha! e!!iklerinde, bunlara kar/ı6 ?Benim i:kii:e+eimi, Allahü !eâlâ ezelde !akdîr edip, Revhi mah(ûzda yazmı/!ır. <nun i:in, is!eris!emez, bu 1ünahları bana yap!ırmak!adır@ dese, yanî insan kazâ ve kadere malûb birhâldedir. )aderi yerine 1e!irmee me+bûr ve 1ünah i/lemek!e mazûrdur dese, bu s*zünüakl ve nakl ile isbâ!a kalkı/arak dese ki> Allahü !eâlâ, hi:bir/eyi yara!madan *n+e,yapa+aı /eyleri biliyordu. Bunlar, elbe!!e meydana 1ele+ek!ir. 9ara!mıya+aı /eyleri debiliyordu. Bunlar da, elbe!!e meydâna 1elmiye+ek!ir. İnsanlar, bunları hi: dei/!iremez.Allahü !eâlânın ezelî kelâmı olan )urânı kerîmde haber verdii /eyler de, is!er is!emezmeydana 1ele+ek!ir. limlerimizin büyüklerinden, 7ahreddîni Dâzî de b*yle s*ylüyor.9asin sûresindeki6 “Onların îmân etmiyeceklerini ezelde söyledik.” ve 3üddessir

sûresindeki6 “Onu yalnız yarattım, sonra çok mal, her iine hazır yardımcıçocuklar ve y!ksek r!t"e ve mevki verdim. #akat o, "unları az gör!$ daha istedi



ise de, arttırmadım. %!nk!, "enim &ur'ânıma ve (eygam"erime inanmadı, inâdetti. )onra, onu *ehennem'de %-aûd' adındaki ateten te$elere koyaca+ım.”,“"- ehe"'in elleri kurusun/ )onra kurudu.” âye!i kerîmelerinde Allahü !eâlâ, birkimsenin îmân e!miye+eini haber veriyor. Bunlar îmân ederse, kelâmı ilâhînin yanlı/olmasına sebep olur, bu ise, olamaz. < hâlde bunlar îmân edemez. Bunun 1ibi, kâ(irlerin

îmân e!miye+eklerini biliyordu. Bunlar îmân ederse, ilmi ilâhînin yanlı/ olması î+âb eder.

)â(irler îmâna 1elemez. 4emek ki, insanlarda ih!iyâr, irâdei +üziyye kalmıyor.=ünah i/liyen o âlim, 7ahreddîni Dâzînin bu s*zlerini bi!irdik!en sonra dese ki>

insan, bir i/i yapmayı, yapmamak!an iyi 1*rür ve yapar. Bu 1*rü/ü, !er+ihi, insandandeildir. < hâlde insan, i/i yapmaa me+bûrdur. 8i!ekim, 7ahreddîni Dâzî, Bekârasûresinin ba/ !ara(ındaki, “0llah! teâlâ onların kal"lerini m!h!rlemitir.” âye!ikerîmesinden de, +ebr lâzım 1elir. ;ünkü, Allahü !eâlâ, kalbde kü(r arzusunu yara!ın+a,insan kâ(ir olmaa me+bûr olur, dedi. 4emek ki, insanın her hareke!i, yapraklarınsallanması, ayın, 1üne/in hareke!i 1ibidir. 8i!ekim, onlar da, +anlı imi/ 1ibi hareke! ediyor.İnsan da, ih!iyârı ile hareke! ediyormu/ 1ibi 1*rünüp, me+bûrî hareke! e!mek!edir.8i!ekim 3ûsâ aleyhisselâm, dem aleyhisselâma dedi ki> ?Allahü !eâlâ seni, kendi kudre!iile yara!!ı. Dûhundan sana verdi. 3elekleri sana kar/ı se+de e!!irdi. -eni 2enne!e koydu.-onra, insanlar senin yüzünden 2enne!!en :ık!ı.@ dem aleyhisselâm +evap verip6 ?Allahü

!eâlâ, seni Ney1amber yap!ı. -ana levhalar hâlinde 0evra! 1*nderip, her/eyi bildirdi.0evra! bu levhalara ne zaman yazıldıF@ deyin+e6 ?-eni yara!madan *n+e@ dedi. Bununüzerine, dem aleyhisselâm sorup6 ?Benim 2enne!!e ha!â edip :ıkarıla+aım 0evrâ!dayazılı mıF@ deyin+e, ?Eve!@ dedi. dem aleyhisselâm da6 ?< hâlde ben, Allahü !eâlânın,ki!abında yazdıını yap!ım@ diyerek, hak kazandıını bildiren hadîsi /erî( de, s*zümündoru olduunu 1*s!eriyor, dese, bu kimseyi 1ünah i/lemesine bırakmak +âiz olur muF9oksa bunu, i!ikâdından vaz 1e:irip, !*vbe e!mesi emr olunur muF

2evap> Bunu o hâlde bırakmamalıdır. -*zlerinden anla/ıldıı 1ibi, ?İnsan 1ünahi/lemee me+bûr ve k*!ülüklerinde mazûrdur. İbâde!lere sevâb, 1ünahlara azâb olmaz@diye inanıyorsa zındık!ır. 5emen *ldürülmesi lâzımdır. Eer ibâde!lere sevâb, 1ünahlaraazâb vardır amma, insan bunları yapmaa me+bûrdur. 5erkes kazâ kader elinde esirdirdiye, 1ünahlarına üzülüyorsa, bu bozuk i!ikâdını düzel!mesi emr olunur. -*zlerinin yanlı/

olduu bildirilir ve dorusu anla!ılır. 2evap /*yle verilir> 9apıla+ak 1ünahları, Allahü !eâlâ,ezelde biliyordu. 7aka!, insanın iyilii, k*!ülüü, 2enne!lik, 2ehennemlik ola+aı, sonne(es!e belli olur. Ney1amberimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “1ir kimse,"!t!n ömr!nce, *ehennem ateine göt!recek g!nahlar ya$ar. 1u kimse,ömr!n!n son g!nlerinde, *ennet'e göt!recek iyilikler ya$arak *ennet'e gider.” Bu 1ünah i/liyen âlim, bu hâl üzere ya/ayıp *mrü bu hâlde !amamlana+aını Allahü!eâlânın bildiini nereden anladı ki kendini, son ne(ese kadar 1ünah i/lemee me+bûrsanıp, iyi olmak!an ümidsiz bulunuyor. Bir:ok inâd+ı, az1ın kâ(irlerin, son 1ünlerinde

îmâna 1eldii :ok 1*rülmü/!ür. )endinin de, b*yle düzele+eine ni:in ih!imâl vermiyor.8i:in iyilie d*nmüyorF Hlün+eye kadar 1ünah i/liye+ei, kendisine bildirildi miF Belli birkâ(irin bile, ebedî kâ(ir kala+aını, Allahü !eâlânın bildiini kimse s*yleyemez. )urânıkerîmde haber verilen kâ(irlerin, kü(re me+bûr olmaları ve bunların îmâna :arılmaları,ellerinden 1elmiyen bir i/i is!emek demek ola+aı da, yanlı/ s*zdür. ;ünkü ilim, malûma!âbidir. Allahü !eâlâ, ola+ak /eyleri, ola+aı i:in biliyor. )urânı kerîmde haber verilen/eyler de, ola+akları i:in bildiriliyor. Bir ressamın, a! resmi yapması, a! o /ekilde olduui:indir. 9oksa, a!ın o /ekilde olması, ressam, *yle yap!ıı i:in deildir. Allahü !eâlânın bazıkimselerin îmâna 1elmiye+eklerini bilmesi ve )urânı kerîmde haber vermesi, onlar, kendiarzuları ile kü(ür üzere kalmaı niye! edip, îmân e!mek is!emedikleri i:indir. 9oksa,bunların kâ(ir olması, Allahü !eâlânın bunları kâ(ir bildii ve haber verdii i:in deildir.Eer Allahü !eâlâ bildii i:in kâ(ir olmaa me+bûr kalınsaydı, Allahü !eâlânın kendiyara!masında da irâde, ih!iyâr sâhibi olmayıp, me+bûr olması lâzım 1elirdi. ;ünkü, kendiyara!a+aklarını da ezelde biliyordu. < hâlde bunlar, kendi irâde ve ih!iyârları ile kâ(iroluyor. Allahü !eâlâ, ezelde bildii i:in, haber verdii i:in kâ(ir olmaa me+bûr deildirler.Gmâna :aırılmaları da, olmıya+ak /eyi is!emek deildir. )urânı kerîme !oplu+a îmâne!mek ye!i/ir. 5er yerine ayrı ayrı îmân e!mek is!enmiyor ki, )urânı kerîmde yazılı

kâ(irlerin, kendi îmânsızlıklarına da îmân e!meleri lâzım 1elsin.



İrâde ile yapılan i/leri yapmak arzusunu, Allahü !eâlânın yara!ması da +ebr olmaz. <arzuyu Allahü !eâlâ yara!ır ise de, insan kesb e!mek!edir. Allahü !eâlânın irâdesi, bir/eyiyalnız yara!maa veya yalnız yara!mamaa mahsûs olmayıp, her ikisine de /âmil olduu1ibi, insanın irâdesi de b*yledir. İ/i yapmayı da yapmamayı da irâde edebiliriz. 9anîyapmayı is!ediimiz ânda, yapmamaı da is!iyebiliriz. Bir i/i yaparken, hi: kimse, bu i/iyapmamak elimde deildi, demez. dem ve 3ûsâ aleyhimüsselâm konu/ması +ebr

1*s!ermez. 3ûsâ aleyhisselâm, bu kadar ihsân sâhibinin emrine kar/ı, irâdeni kullanırken,neden dikka! e!medin demi/, dem aleyhisselâm da, i/in yapılmasını irâde ve ih!iyârede+eimi, Allahü !eâlânın ezelde bildiini 0evra!da okuduun hâlde ve bu i/denmeydana 1ele+ek ni+e (âideleri bildiin hâlde, beni ayıplamak sana yakı/maz demi/!ir.5er/eyin dorusunu Allahü !eâlâ bilir.@

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. 312) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 3&%3) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 12') "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 1%35) Ae9eî ârihi; cild-1, sh. 526) Be!ân-ül-h+k; sh. &32

) Br?ckelm+nn; 8u7-2, sh. 651%) Mir’ât-üt-h+kikât; cild-2, sh. 131&) @eâid-ül-$ehi!!e; sh. %11) ehât-ül-meâ!h; sh. 2311) Mir’ât- kâinât; cild-2, sh. 13112) kd-ül-m+n#*m /Defe!ât ken+rnd+); cild-2, sh. 2%213) âm*s-ül-â’lâm; cild-1, sh. 221') Menâk$- ($üssü*d /Menâk$ mecm*+s) 8üle!mâni!e ütü7hânesi, (s’+d(fendi sm, ?E 362215) ef-ü#-#ün*n; cild-1 sh. 65, 2', %&%, cild-2 sh. 121&, 1'%1, 236

ECE-ÂDE M'HAMMED M'HYİDDÎN EFENDİ:

<smanlılar zamanında ye!i/en İslâm âlimlerinden. İsmi 3uhammed ve lakabı3uhyiddîn olup, E+ezâde 3uhammed 3uhyiddîn E(endi diye !anınır. Clemâdan 9akûbE(endinin oludur. 4oum !ârihi ve yeri bilinmemek!edir. KLM %m. $#$"' senesinde ve(a!e!!i. Ie(a! senesinin KSK %m. $#SL' senesi olduu da rivâye! edilmi/!ir.

< zamanda bulunan âlimlerin büyüklerinden olan 3evlânâ 5a!îbzâdeden okudu.4aha ba/ka âlimlerin derslerinde de bulunarak, mükemmel bir /ekilde ye!i/!i. İlim!ahsilini !amamladık!an sonra, İznik 3edresesine müderris oldu. Bir müdde! müderrislikyap!ık!an sonra, kadılık mesleine y*neldi.

E+ezâde hazre!lerinin bazı akrabâları rivâye! e!mi/lerdir ki6 9avuz -ul!an -elîm5ân, /ehzâdelii sırasında 0rabzonda san+akbeyi olarak bulunurken, E+ezâde de oradaidi. Birbirleri ile yakından !anı/ırlar, sohbe! ederlerdi. 9avuz -ul!an -elîm 5ân bu zâ!ı :oksever, il!i(â! ederdi. E+ezâde ye!i/ip kemâle 1eldik!en ve bir müdde! müderrislikyap!ık!an sonra, 9avuz -ul!an -elîm 5ânın, babası -ul!an Bâyezîd 5âna !avsiye ve ri+asıile 0rabzon kadılıına !ayin olundu. Bundan sonra :e/i!li kasabalarda kadılık yap!ı. 9avuz-ul!an -elîm 5ân pâdi/âh olun+a, E+ezâdeyi -elanik ve daha sonra da Bursa kadılıına!ayin e!!i. 9ine 9avuz -ul!an -elîm 5ân, aynı zamanda bu zâ!ın karde/i olan ünnûn;elebiyi de 7ilibe kadılıına !ayin e!!i.

Aklı ve zekâsı :ok yüksek, zihni ve anlayı/ kabiliye!i :ok kuvve!li, bir zâ! idi.4înimizin emirlerine !am riâye! e!mek!e 1ayre! ve sadâka! sâhibi idi. 4uası makbûlolanlardan idi. İslâmın 1üzel ahlâkı ile ahlâklanmı/ olup, beenilen, sevilen, rabe! edilen1üzel sı(a!ları kendinde !oplamı/ idi. 5er hareke!i 1aye! mun!azam ve düzenli, her !avrı*l:ülü ve seviyeli idi. Bü!ün hareke!leri yerli yerinde idi. =e:mi/ büyük zâ!ların 1üzelvası(ları ile vası(lanmı/ bir hâli vardı. Bu 1üzel hasle!leri ile !anınıp sevilen, :ok iyilik,ikrâm ve ihsân sâhibi, makbûl bir zâ! idi.

1) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 3'22) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. ''



EFDAL-ÂDE (H)*!+!" H+,e"!&:<smanlı 4evle!inin yedin+i /eyhülislâmı. İsmi 5amîdüddîn bin E(dalüddîn el

5üseynîdir. E(dalzâde 5amid E(endi adiyle me/hûrdur. 4oum yeri ve !ârihibilinmemek!edir. K&S %m. $MK"' veya K&" %m. $#&S' senesinde, Şuba! ayında ve(a! e!!i.Eyyûb -ul!an mezarlıına de(nedildi.

Hn+e babası E(dalüddîn E(endiden, sonra zamânının âlimlerinden ilim !ahsil e!!i.4aha sonra da 3olla 9e1ânın hizme!ine 1irdi. 3olla 9e1ânın yanında !ahsilini !amamladı.Bursa )aplı+adaki -ul!an 3urâd 5ân 3edresesi müderrisi oldu. Burada !alebeye!i/!irirken, 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân zamanında vazî(esinden alındı. 5amidüddîn deİs!anbula 1eldi. 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân bir1ün İs!anbulda 1ezerken, E(dalzâde5amîdüddîne ras!ladı. 7â!ihin yanında âlimler de vardı. B*yle ara sıra /ehri 1ezmek 7â!ih-ul!an 3ehmed 5ânın âde!i idi. )ar/ılıklı selâmla/!ılar. 7â!ih6 ?-en E(dalzâde deilmisinF Ben seni !anıdım. 9arın dîvânda hazır ol@ dedi. Er!esi 1ün vezîrler 7â!ihin odasına1irin+e, E(dalzâde 5amîdüddînin 1elip 1elmediini sordu. Iezîrler de 1eldiini s*ylediler.=*rü/me sonunda, Bursadaki 3uradiye 3edresesine 1ünlük elli ak:e yevmiye veimâre!!en de kâ(i mik!arda ia/e ile müderris !ayin edildi. 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ânın elini*p!ü ve duasını aldı. 7â!ih, E(dalzâdeye ilimle daha (azla me/1ul olmasını !avsiye e!!i.

E(dalzâde de bundan sonra kendini !amamen ilme verdi. 5a!!â :ok :alı/masından dolayısakalının d*küldüünü ve belinin büküldüünü s*ylerler. 5idâye ki!abını /erhedenEkmelüddînin /erhine hâ/iye yazdı. 4aha sonra 7â!ih 2âmii e!râ(ında bulunan -ahnısemân medreselerinden birine müderris oldu. -ahnı semânda müderris iken, ailesiyle+ivarda bulunan bir k*ye !a/ındı. 5a(!ada d*r! 1ün medreseye 1elir, normal dersleriniverirdi. 3edrese ile ikâme! e!!ii k*yün arası uzak olmasına ramen, derslerini hi:aksa!mazdı. 7â!ih -ul!an 3ehmed bir 1azâdan d*nün+e, âlimler kar/ılamaya :ık!ılar.-ul!an, E(dalzâdeyi 1*rün+e> ?4uydum ki sen bir k*yde o!ururmu/sun. 0â o k*ydenİs!anbula 1elip, d*r! dersi büyük bir !i!izlikle oku!urmu/sun. -en üzerine dü/eni yap!ın.Biz de üzerimize dü/eni yaparız@ dedi. <radaki âlimlere sava/ 1anime!lerinden birer esir,E(dalzâdeye ise iki esir hediye e!!i. 4aha sonra E(dalzâde 5amîdüddîn, İs!anbulkadılıına 1e!irildi. Bazı kaynaklar, E(dalzâdenin İkin+i Bâyezîd zamanında İs!anbul kadısı

olduunu s*ylerler. 5a!!â Edirnede de kadılık yap!ıı )âsım Na/anın yap!ırdıı +âmininvak(iyesinden de anla/ılmak!adır.E(dalzâde, -ul!an İkin+i Bâyezîd zamanında, K&$ %m. $MK#'de <smanlı devle!inin

en yüksek ilmî makamı olan /eyhülislâmlıa !ayin edildi. 9edi sene kadar bu vazî(edekaldı. Buna 1*re ve(a! !ârihi K&S %m. $MKP' olmayıp K&" %m. $#&S' senesi olmak!adır.

4înî ilimler kadar, (ennî ilimleri de :ok iyi bilirdi. 5a!!â, eer :e/i!li ilimlere dâirki!aplar kaybolsa bile, E(dalzâde onların hepsini hâ(ızasından yazâbilir demi/lerdir. Budere+e ilmi ile beraber, ahlâkı da :ok 1üzeldi. ;ok sabırlı olup, hi: kızmazdı. Bir se(erindebir kadın, bir adamdan davâ+ı oldu. 3uhakeme sonunda kadın haksız :ık!ı. Buna!ahammül edemeyen kadın, ileri 1eri konu/!u. E(dalzâde kadına d*nüp6 ?-enin bu/ekilde hareke! e!mek!en maksadın hükmü dei/!irmek ise, bu imkânsız, kanunlar neyiemrediyorsa o olur. 9ok eer benî kızdırmak is!iyorsan, bo/una yorulursun@ diye +evapverdi.

E(dalzâde 5amîdüddîn, pek:ok hayr ve hasena! i/lerdi. Edirnekapı yolu üzerindeJ:ba/ 3es+idini, 7â!ihde )eskin 4ede âviyesinin yakınındaki )eskin 4ede 3es+idini veŞeker+iler 5ânı yakınında da bir medrese yap!ırdı. İs!anbul vakı(ları !ahrir de(!erikayı!larına 1*re, medrese yapıldıında L&& &&& ak:e, :ok sayıda ki!ap, medrese yanında61eliri L& &&& ak:e olan Q dükkân, =ala!ada 1eliri SMM& ak:e olan S dükkân ve d*r!mahzen ile bazı yerlerde odalar ve dükkânlar vak(e!mi/!i. Bu1ünkü 3al!ada olan 3edreseyıkılmı/ ve yerine dükkânlar yapılmı/!ır.

E(dalzâde, kıyme!li ki!aplar da yazmı/!ır. Bazıları /unlardır> $ İs(ehânînin Şerhu0avâlîsi üzerine hâ/iye, L 5â/iye!ü alâ /erhi muh!asar lis-eyyid Şerî(, S E+vibeimüknia alâ /ârihi 5idâye li/Şeyh Ekmelüddîn.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-', sh. %'

2) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 1&13) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 3%



') @eâid-ül-$ehi!!e; sh. 6&5) (l-eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 1%6, 1% 6) 8icilli Fsmânî; cild-2, sh. 256) ehât-ül-meâ!h; sh. 1'%) (t-+$+kât-üs-8eni!!e; cild-3, sh. 1%5, 1&6&) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 222

1) ef-ü#-#ün*n; sh. 1116, 1%5

EHÎ ELEBİ:<smanlı âlimlerinden. İsmi 9ûsu( bin 2üneyd 0okadî olup, Ehî ;elebi diye

me/hûrdur. 4oum !ârihi belli deildir. 0oka!!a dodu. K&# %m. $MKK' senesindeİs!anbulda ve(a! e!!i. Aksaray ile 0opkapı arasında yap!ırdıı +âminin yanında med(ûndur.

Ehî ;elebi, ilk !ahsilini 3erzi(onda yap!ı. 3erzi(on 3edresesinde müderris olan-eyyid Ahmed )ırimîden okudu. -onra -ul!an Bâyezîd 5ânın ho+ası 3olla-elâhaddînden ve 3olla 5üsrevden ilim !ahsil e!!i. İ+âze! %diploma' aldık!an sonra,Bursada 3olla 5üsrevin yap!ırdıı medreseye müderris oldu. -onra Edirnede 0a/lık3edreseye, daha sonra İs!anbulda )alenderhâne 3edresesine ve 3ahmûd Na/a3edresesine müderris oldu. ;ok !alebe ye!i/!irdi. Bilâhare yine Bursada -ul!an

3edresesine !ayin oldu. -onunda İs!anbulda -ahnı semân medreselerine !ayin edilerek,ilim â/ıklarına bil1iler sundu. Bu vazî(ede iken Allahü !eâlânın rahme!ine kavu/!u.<!urmak!a olduu evin yakınlarında bir mes+id yap!ırdı. -ahip olduu kıyme!li ki!aplarını,devrinin âlimlerine vak(e!!i. Hmrünü ilim ve ibâde!le 1e:irdi.

Ehî ;elebi, kıyme!li eserler yazdı. Iikâyenin -adru//eria /erhine hâ/iye yaparak, ?ahîre!ülukbâ@ ismini verdi. Beydâvî hâ/iyesi me/hûrdur. ?5ediyye!ülmehdiyyîn@ki!abında, insanı kü(re sürükleyen s*zlerin ne olduunu bildirdi. Bu eser, İs!anbulda5akîka! )i!abevi !ara(ından bas!ırılmı/!ır.

5ediyye!ülmehdiyyînden bazı b*lümler>Î*â" /)0,$: İmân ile İslâm birdir. ;ünkü İslâm, İslâmiye!in bildirdii hükümleri

kabul e!mek!ir. Bu ise !asdîkin kendisidir. Bu bakımdan, îmân ile İslâm birbirindenayrılamaz. )â(irler ve bazı 1ünahkâr müminler i:in kabirde azâb, mü!!ekî müminler i:in

nime! ve mükâ(a! hak!ır. 3ünker ve 8ekîr ismindeki meleklerin suâl sorması hak!ır. 5a/rı +ismânî diye me/hûr olan +esedlerin %!oplanması' hak!ır. )irâmen kâ!ibîn isimlimeleklerin, kulların amellerini yazdıkları de(!erlerin, müminlere sa !ara(larından,kâ(irlere ise, sol ve arka !ara(larından verilmesi ve amelleri sebebi ile hesaba :ekilmelerihak!ır. )evser havuzu hak!ır. 4elîli )evser sûresidir. -ıra! k*prüsünden 1e:mek hak!ır.2enne! ve 2ehennem hak!ır. <nlar /imdi de mev+û!!urlar. Azâların kullar hakkında/âhidlik yapa+akları hak!ır.

Allahü !eâlâ, kendisine /irk %or!ak' ko/ulmasını a( ve ma(ire! e!mez. Bundan ba/kakü:ük ve büyük 1ünah sahiplerinden dilediini a( ve ma(ire! eder. )ulun i/ledii kü:ük1ünah!an dolayı azâb 1*rmesi, büyük 1ünah i/liyenin de, o büyük 1ünahı helâl saymadıise a((a uraması +âizdir. =ünahı helâl saymak kü(ürdür.

Ney1amberlerin %aleyhimüsselâm', evliyânın, âlimlerin ve zühd sâhibi kimselerin/e(aa! e!meleri hak!ır ve 1er:ek!ir. 0*vbesiz bile ve(a! e!seler, büyük 1ünah i/lemi/ olanmüminler ebediyyen %sonsuz' 2ehennemde kalmaz.

Hldürülen bir kimse e+eli ile *lmü/!ür. Ney1amberlerin %aleyhimüsselâm'1*nderilmesinin hikme!i, müminleri 2enne! ve sevâb ile müOdelemek, kâ(irleri ise2ehennem ve azâb ile korku!mak!ır. Allahü !eâlâ, Ney1amberlerini mu+izelerle !eyid eder%<nlara yardım eder'. Ney1amberlerin evveli dem aleyhisselâm, sonun+usu ve enüs!ünü 3uhammed aleyhisselâmdır. 3elekler, Allahü !eâlânın kullarıdır. Allahü !eâlânınemirlerine uyarlar. Erkek ve di/i deildirler. Allahü !eâlâ, kullarına pey1amberlerivası!asıyla ki!aplar 1*nderdi. Bu ki!aplarında, (arzları, vâ+ibleri, yasak kıldıı /eyleri, 1üzelvadlerini ve a+ı azablarını bildirdi.

5i:bir velî, Ney1amberin %aleyhisselâm' dere+esine ula/amaz. Ielînin kerâme!ihak!ır. Ney1amber e(endimizden %sallallahu aleyhi ve sellem' sonra insanların en üs!ünüEbû Bekri -ıddîk!ır. 5z. Ebû Bekr, Desûlı ekremi, 1erek Ney1amber olarak, 1erekse

<nun mirâ+ını hi: !ereddü! e!meden !asdîk e!!i. 5z. Ebû Bekrden sonra insanların enüs!ünü 5z. Hmerdir. 5z. Hmer, davâlarda hak ile bâ!ılı birbirinden ayırdıı i:in ona 7ârûk



denilmi/!ir. -onra <smânı zinnûreyn %rahme!ullahi aleyh' 1elir. Desûli ekrem %sallallahualeyhi ve sellem'. 5z. <smanı kerîmeleri Dukiyye ve Jmmü =ülsüm ile !ezvî+ eyledi. Busebeple ona, zinnûreyn %iki nûr sâhibi' dendi. -onra 5z. Ali insanların en üs!ünüdür.<nların hilâ(e!i de bu !er!ip üzeredir.

5aya!!a olanların, ve(a! e!mi/ olanlara dua e!melerinde büyük (âideler vardır. Allahü!eâlâ, duaları kabul eder. Bu sebeble hâ+e!leri 1iderir.

Ney1amberler %aleyhimüsselâm' mukarreb meleklerden üs!ündürler. 3eleklerinmukarrebleri be/erin avvâmından, sâlihler de meleklerin avvâmından üs!ündür.Ney1amber e(endimiz, %sallallahu aleyhi ve sellem' ve Ney1amberlerden%aleyhimüsselâm' birini ha(i(e almak, onları basi! 1*rmek kü(ürdür.

Bir kimse kü(ür olduunu bildii hâlde, kü(rü i+âbe!!iren bir s*zü, o s*zün doruolduuna inanarak s*ylerse îmânı 1ider. Bir kimse, kü(rü 1erek!iren bir s*zü, inanaraks*ylemezse veya bilmeden s*ylerse, yine îmânı 1ider. 9üz sene sonra da olsa, bir kü(rüyapmak i:in azmeden kimsenin, o ânda îmânı 1ider. 7aka! bir 1ayri müslim, müslümanolmak i:in azme!se müslüman olmaz. İnsanı dinden :ıkara+ak bir /eyi konu/an kimseye1ülenin îmânı 1ider.

5elâle haram, harama helâl olarak inanan kimsenin îmânı 1ider. Bir kimsekendisinin kü(rüne rıza 1*s!erirse îmânı 1ider.

?Allahü !eâlâ 1*k!e biliyor@ denip, bununla Allahü !eâlâya mekân %yer' nisbe! e!mekkasdedilirse, kü(ürdür. Allahü !eâlânın kü(ürden râzı olduuna inanmak, kü(ürdür.Bir kimse ba/kasına zulüm ederken, zulme urayan ona6 ?Allahü !eâlâdan

korkmuyor musunF@ dese, o da ?5ayır korkmuyorum@ dese, îmânsız olur. 3azlûm zâlime6 ?9ap!ıın bu zulüm, Allahü !eâlânın !akdîridir@ dese, zâlim de6 ?Bunu ben yapıyorum.Allahü !eâlânın !akdîri ile deil@ derse îmânı 1ider.

Bir kimse, evliyânın rûhları burada hazırdır dese, îmânı 1ider. %Burada rûhların hazırola+aına inanmak deil, rûhların hazır olduunu s*ylemek kü(ürdür. 9anî rûhların hazırolduklarını bilmedii hâlde, hazırdır diyerek, 1aybden haber verdii i:in îmânı 1i!mek!edir.Evliyânın rûhları, Allahü !eâlâ 1ibi hazırdır demek kü(ürdür. Allahü !eâlânın alîm, kadir vemü!ekellim ve hazır olması 1ibi, hi: kimse alîm, kadir ve mü!ekellim ve hazır deildir.'

-evâb umarak, haram olan bir/eyi sadaka olarak vermek, kü(ürdür. )endisine

verilen sadakanın haram olduunu bilerek, ?Allah kabul e!sin@ dese ve veren dahî ?min@dese ikisinin de îmânı 1ider.Bir kimse, Ney1amberlere %aleyhimüsselâm' inandım, amma dem aleyhisselâm

pey1amber midir, bilmiyorum dese, îmânı 1ider.Bir kimse, dem aleyhisselâm buday yemese idi, biz /aki olmazdık dese îmânı

1ider.Bir kimse6 Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' yemek yedik!en sonra mübârek

parmaını yalardı dese, bir ba/kası bu i/ !erbiyesizlik!ir dese, îmânı 1ider.Bir kimse, Allahü !eâlâ bana 2enne! verirse, sensiz 2enne!e 1irmem dese, yâhu!

(ilân ile 2enne!e 1irmee emr olunsam, 1irmem, yâhu! Allahü !eâlâ bana 2enne! verseis!emem dese, bu s*zler kü(ürdür.

8amaz be/ vaki!!en (azla veya zekâ! nisabından (azla yâhu! oru: bir aydan (azlaolsa, onlardan hi:bir /ey yapmazdım demek kü(ürdür.

3eleklere dâir meseleler> 2ebrâil ve 3ikâil /âhidlik e!seler, onların /ehâde!lerinikabul e!mem yâhu! 1*k!en melekler inse, /âhidliklerini kabul e!mem demek kü(ürdür.3eleklerden birisini ayıplamak kü(ürdür.

)urânı kerîme dâir meseleler> )urânı kerîmden bir âye!i kerîmeyi inkâr e!mekyâhu! onunla alay e!mek yâhu! onu ayıplamak, k*!ülemek kü(ürdür. )urânı kerîmi, de(veya bir :ubuun vuru/larına 1*re ayarlıyarak, onların e/liinde okumak kü(ürdür.

8amaz, zekâ! ve oru+a dâir meseleler> Bir kimseye, 1el namaz kıl deseler, o dahîkılmam dese, îmânsız olur demi/ler. Amma muradı, senin s*zünle kılmam, Allahü !eâlânınemri ile kılarım dese, îmânsız olmaz. 8amazı bile bile !erkedip kazasını aklından bile1e:irmeyip, Allahü !eâlânın azâbından korkmıyan kimsenin îmânı 1ider. Abdes!sizolduunu bile bile namaz kılan kimsenin îmânı 1ider.

Bir kimseye, zekâ!ını ver dense, o da vermiye+eim dese, o kimsenin îmânsız

ola+aı s*ylenir. ?)e/ke Damazânı /erî( oru+u (arz olmasa idi@ s*zü, ha(i(e alarak, aır veme/akka!li 1*rüldüünden dolayı s*ylenirse kü(ür olur.



ikirlere dâir meseleler> Bir ki/i haram !aam yerken Bismillah dese, îmânı 1ider. Birkimseye lâ ilahe illallah de, dense, o da demem dese, bu s*zü, senin emrinle demem/eklinde !evil olunamazsa, kü(ür olur. Ezân ile alay e!mek kü(ürdür. Ezân, alay edilerek!ekrar edilse kü(ürdür.

İlim, ulemâ ve sâlihlere dâir meseleler> Bir kimse, ba/kasına ey dinsiz dese, o /ahısda buyurun emrinizdeyim dese, îmânsız olur. 7aka! sükû! e!se, îmânı 1i!mez. Bir kimse,

bir müslümana kâ(ir dese, b*yle s*yleyen kimsenin îmânı 1ider. Bir kimseye kü(rü1erek!iren bir/eyi emreden kimsenin îmânı 1ider.

Bir kimse beline siyah bir ip balayıp bu zünnârdır dese veya bunu kasde!se îmânı1ider. Bir kimse, eer bu i/ b*yle ise kâ(ir olayım derse, o anda îmânı 1ider.

)eraha!le alâkalı meseleler> limin ve âdil sul!ânın elini *pmek +âizdir. 7ıkıhki!aplarına bakmak, onları mü!âlâa e!mek, 1e+eleyin yapılan ibâde!!en üs!ündür. 7ıkıhdersi, )urânı kerîm okumak!an üs!ündür. lim bir 1en:, âlim olmayan ya/lı bir kimsedenüs!ündür. 8iye! doru olun+a, ilim *renmek ve onunla amel e!mek, bü!ün iyi amelleriyapmak!an daha üs!ündür. ;ünkü onun (âidesi daha umûmîdir. İh!iyâ: mik!arı*rendik!en sonra daha (azlası ile me/1ul olmak, (arzlarda herhan1i bir eksiklii olmadıızaman :ok (azîle!lidir. 8iye!in doru olması demek, maksadın Allahü !eâlânın rızâsıolmasıdır.

limin +âhil üzerinde hakkı ile, ho+anın !alebesi üzerindeki hakkı birdir. Buhaklardan bazıları /unlardır> <nlardan *n+e s*ze ba/lamamak. <nlar hazır olmasalar bile,onların yerinde o!urmamak. <nların s*zlerini redde!memek. 9ürürken onların *nüne1e:memek.

İbâde!lere dâir meseleler> )i/inin, 1erek uyumak i:in ya!!ıı zaman, 1erekse, ba/kazamanlarda ayaını kıbleye uza!ması mekrûh!ur. 9emek!en *n+e ellerini yıkamaksünne!!ir. 9emek!en *n+e elleri yıkarken, *n+e 1en:ler, sonra ya/lılar ellerini yıkarlar.9emek!en sonra *n+e ih!iyârlar, sonra 1en:ler ellerini yıkarlar. 9emee ba/larken, *n+e1en:lerin ellerini yıkaması, ya/lıların yemek i:in 1en:leri beklememesi i:indir.

İ:erisinde Allahü !eâlânın ismi /erî(i bulunan bir kâıda bir/ey koymak mekrûh!ur.Allahü !eâlânın ismi /erî(inin, kâıdın i:inde veya dı/ında olması arasında (ark yok!ur.7arzdan sonra sünne! ile me/1ul olmak, dua ile me/1ul olmak!an üs!ündür. Allahü

!eâlânın ismi /erî(ini duyanın !azim olarak +elle +elâlühü veya !eâlâ yâhu! !ebâreke veyasübhânehû demesi 1erekir.)urânı kerîm, ezân, ikâme!, 2uma veya iki bayramda hu!be okuyana, namaz

kılmak!a olan +emâa!e selâm verilmez. -elâm veren, selâmına +evap olarak verilenselâmı duymazsa, selâma +evap verenden, selâma +evap verme bor+u dü/mez. -elâmveren saır ise, selâma +evap verenin dudaklarını hareke! e!!irerek selâm verdiini okimseye 1*s!ermesi lâzımdır.

İh!iyâr bir kadın aksırırsa veya selâm verirse, ona i/i!ebile+ei bir /ekildeyerhamükellah denir ve selâmına +evap verilir. Aksıran kimse Elhamdülillah derse,yerhamükellah denir, yoksa denmez.

=üzel bir rüya 1*rülürse, Allahü !eâlâya hamdedilir. ;ünkü 1üzel rüya 1*rmeknime!!ir. Eer ho/a 1i!meyen bir rüya 1*rülürse, onun /errinden Allahü !eâlâya sıınılır.Düya, is!enirse, sâlih bir müslümana anla!ılır, is!enmezse anla!ılmaz.

Bir kimse bir !opluluk!a bir k*!ülük 1*rür, o !opluluk da, onun s*zü ile o k*!ülüü!erkede+eklerse, sükû! e!mesi +âiz deildir. Eer s*yledii vaki! o k*!ülüü !erkedemiye+eklerini bilirse, sükû! edebilir. Bununla beraber, onları o k*!ülük!en nehye!mekdaha (azîle!lidir.

Evlâd hakkında /e(ka!li olmalı, onlara, bunu yaparsan yâhu! bunu yapmazsan 1üzelolur /eklinde s*ylemeli, onlara emir ile s*ylememelidir. ;ünkü bazan :oluk:o+uk,emredilen i/i yapmazlar da emre kar/ı 1elirlerse, emre kar/ı 1elmenin +ezasını :ekmeyemüs!ehak olurlar.

0ırnakları 2uma 1ünü kesmek sünne!!ir. 0ırnak :ok uzun olduu hâlde, 2uma1ününe kadar !ehir e!mek mekrûh!ur. ;ünkü, !ırnaı uzun olan kimsenin rızkı dar olur.Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem', bir hadîsi /erî(!e6 “*uma g!n! tırnaklarınıkeseni, 0llah! teâlâ, gelecek *uma g!n!ne kadar ve !ç g!n 2azlası ile

"elâlardan korur.” buyurmu/!ur.



)i/inin kendisine, :oluk:o+uuna ve 1ü: durumda bulunan anababasına lâzım olan/eyleri alabilmek i:in :alı/ıp kazanması (arzdır.

Eer malının :okluu ile *vünmeye vesile olmaya+aksa, (azlasını kazanmakmübah!ır.

)abir üzerine o!urulmaz. )abirlerdeki ya/ o!ları kesmek mekrûh!ur. ;ünkü bu o!lar,Allahü !eâlâyı !esbih e!mek!edir. Bu o!lar sebebiyle, meyyi!!en azâb 1iderilir. 3eyyid,

onun sebebiyle yalnızlıını 1iderir. )abirlerdeki kuru o!ları koparmak!a mahzur yok!ur.9alan s*ylemek ü: yerde +âizdir> $ İnsanlar arasında sulh yapmak i:in, L 5arbde,

S )adın ile ko+asının arasını bulmak i:in.)i/inin, müslüman olmayan annesinin ve babasının na(akasını !emin e!mesi, onları

ziyâre! e!mesi 1erekir.9eme ve i:meye dâir meseleler> 0uzluk ve sahanı ekmek üzerine koymak

mekrûh!ur. Eli ve bı:aı ekmekle silmek mekrûh!ur. 9emek!e isrâ( e!mek menolunmu/!ur. 0ok iken yemek de b*yledir. Ekmein i:ini yiyip, dı/ kısmını bırakmakmekrûh!ur. -ı+ak yemek yenmez ve koklanmaz. 9emek sonrasında elleri mendil ilesilmeden *n+e parmakları yalamak, !abaı sıyırmak, yemee !uzla ba/layıp !uzla bi!irmeksünne!!ir.

Baba ile oul :*lde olup, beraberlerinde olan su, abdes! i:in yalnız+a birisine

ye!e+ek durumda olsa, *n+elik babanındır. İ:mek i:in ih!iyâ: olduunda, *n+elikoulundur.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-13, sh. 2%62) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 5633) @eâid-ül-$ehi!!e; sh. 226') "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 2&25) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 1%5 6) Geh$er 0nsikl?7edisi; cild-', sh. 3%1) (shâ$- irâm; sh. '1%) =edi!!et-ül-mehdi!!în

EMÂN ÂNİ-Ü2Î:5indis!anda ye!i/en evliyânın büyüklerinden. İsmi Abdülmelik, lakabı Emânullah,nisbe!i Nânipü!î ve 5indîdir. 4aha :ok Emân Nânipü!î diye !anınır. 5indis!anda Nânîpü!/ehrinde ye!i/!i. 4oum !ârihi !esbi! edilemeyen Emânullah Nânipü!î, K#P %m. $##&'senesi Dabîulevvel ayının onikin+i 1ünü ve(a! e!!i.

Şeyh 5asenin ve 3uhammed 3evdûd Rârînin !alebesidir. 0asavvu(!a )âdiriyyeyoluna balı idi. Emânullah Nânipü!î %rahme!ullahi aleyh' bilhassa !asavvu( yoluna âi!yüksek hakîka!leri, in+e sırları a:ıklayıp beyan e!mek!e :ok üs!ün idi. âhirî ve bâ!ınîilimlerde derin âlim idi. İ(âde ve iknâ kabiliye!i o dere+e idi ki, sohbe!inde !asavvu(a âi!mari(e!leri a:ıklamaya, izâh e!meye ba/ladıı zaman, en inad:ı kimse bile iknâ olur kabulederdi. -*zleri o kadar a:ık ve anla/ılır idi ki, dinleyenlerden birinin anlıyamaması, kabule!memesi dü/ünülemezdi. 0asavvu( ve vahde!i vü+ûd ilimlerine dâir bir:ok ki!ap ve risâleyazmı/ olup6 bunlardan, onun bu ilmin in+eliklerine ve hakîka!ine ermi/ olduuanla/ılmak!adır. İsbâ!ülehâdiyye ve 3evlânâ Abdurrahmân 2âmî hazre!lerinin Revâihisimli eserine yap!ıı 1eni/ ve uzun /erh me/hûrdur.

Emânullah Nânipü!î, Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' Ehlibey!in, Eshâbı )irâmın ve onların yollarında bulunan büyüklerin muhabbe!i ile yanmak!aidi. 3e+lisinde, bir ki!ap!an !alebelerine ders oku!urken, sokak!a oynayan ve seyyidlerdenolan bir :o+uk 1*rse, derhâl ki!abı eline alıp ayaa kalkar ve o :o+uk ayak!a bulunduumüdde!:e o!urmazdı.

3e+lisinde dünyâ s*zü konu/ulmaz, lüzumsuz bir/ey s*ylenmez, dedikoduyapılmazdı. Iaki!lerini, +enâbı 5akkı zikre!mekle ve ilim !âliblerine ilim *re!mekle1e:irirdi. Bu yolun büyüklerine son dere+e balı olup, devamlı o büyüklerin ki!aplarınıokuyup mü!âlâa eder, !alebelerine de o ki!aplardan oku!urdu. 0alebelerini /eklî a/kdanmen eder, ilim *renmenin de :ok lüzumlu olduunu s*ylerdi. Birisi !alebe olmak

arzusuyla huzûruna 1else, ona6 ?Bir/eyler oku. İlim *ren. Bizim yolumuz budur@buyururdu.



9emek yemek, uyumak 1ibi /eylerle pek alâkası olmayan Emân Nânipü!îhazre!lerinin, sır!ını yere koyarak ya!ıp uyuduu 1*rülmezdi. 9emek yiye+ei zaman,sanki yemein !uzuna bakıyormu/ 1ibi :ok az yerdi. 0alebelerine, bu yolun esâsınınbüyüklere !eslimiye! olduunu s*yler, bunda 1ev/eklik 1*s!ermemelerini sıkı sıkıya !enbîhederdi.

Emân Nânipü!î, ibâde!lerde ve bilhassa namazda *yle hu/û i:inde bulunurdu ki,

namaza durduu zaman yüzünün ren1i dei/ir, ayak!a durmaya me+ali kalmazdı. ;ouzaman namaza durup, 7â!ihayı okumaya ba/ladıında6 ?İyyâke nabüdü ve iyyâkenes!eîn@ der, daha ileri devam e!meye me+ali kalmayıp, bayılarak dü/!üü olurdu.

Emânullah hazre!leri, bazı eski dos!larını, bu yolda bulunan bazı !anıdıklarını ziyâre!e!mek i:in zaman zaman 4ehlîye 1elip, ziyâre!lerde bulunurdu. Bir de(asında yine4ehlîye 1ide+ek!i. 9ola :ıka+aı zaman !alebelerine bakıp6 ?Bu de(a in/âallah iki se(erdenbiri olurF@ buyurdu. 0alebelerinin *nde 1elenlerinden olan ekeriyyâ E+vedehnî6 ?-e(er%yol+uluk' esnasında dos!larınız, !alebeleriniz de yanınızda buluna+aklar@ deyin+e,buyurdu ki> ?Eer zâhirî bir se(er ise, dos!larla birlik!e olur. Ama ba/ka bir se(er ise,dos!larımı Allahü !eâlâya ısmarladım. <na emâne! e!!im.@ Bundan sonra evine 1iripherkesle ve ha!!â her/eyle vedâla/!ı. Hyle ki, okuduu ki!abı a:ıp bak!ı ve6 ?-enden :okhaz ve lezze! aldım, :ok (âidelendim@ diyerek veda e!!i6 Bu /ekilde odaya ve duvarlara

dahî veda e!!ik!en sonra, aynı 1ün sı!maya yakalandı. ?;ok su ısı!ın, yeni kaplar 1e!irinki, bu1ün bü!ün *mür dü/ün+eleri 1idiyor@ buyurdu. ;ok yemekler hazırla!!ı. < 1ün,Emânullah hazre!lerinin de mensûbu bulunduu )âdiriyye yolunun müessisi %kuru+usu'olan =avsüssekaleyn -eyyid Abdülkâdiri =eylânî hazre!lerinin ve(a!ının senei devriyesiidi. ?4os!lardan *n+e ve *nde 1i!memeli@ buyurup, o 1ün hazırla!!ıı :e/i!li yemekleri,dos!larına ikrâm e!!i. =aye! ne/eli 1*ründü. Er!esi 1ün kendisinde *lüm hâlleri 1*rülmeyeba/ladı. Bir ara ?0asavvu( büyükleri hazırlar ve bekliyorlar@ buyurup, )elimei !evhîdis*yleyerek rûhunu !eslim e!!i.

Emânullah hazre!lerinin !alebeleri pek:ok olup, en *nde 1elenlerinden birisi0â+üddîn bin ekeriyyâ E+vedehnîdir. =üzel ahlâk ve mari(e!!e, !asavvu( ve !evhîde âi!ki!aplar yazmak!a ho+asının yolunda idi. 4ierlerinden6

Şeyh 5üseyn ;e/!înin yazısı 1üzel ahlâkı iyi olup, hâl ve zevk sâhibi idi.

3evlânâ 5üseyn 8ak/î, 1aye! +*mer!, 1*nül sâhibi, ho/sohbe!, ahbablarının ha!ırını1*ze!en mübârek bir zâ! idi.4ier !alebeleri de, 1üzel ahlâk sâhibi, !emiz kimseler idi.Emânullah Nânipü!î hazre!leri buyurdu ki>

?Bize 1*re dervi/liin esâsı iki /eydir. Birin+isi6 ahlâkını, hâl ve hareke!lerini Ehlisünne! âlimlerinin bildirdiklerine uy1un olarak süsleyip, her ân edebe riâye! e!mek,ikin+isi ise6 Desûlullah e(endimizi ve <nun Ehli bey!ini :ok sevmek!ir.@

?3uhabbe!in !am ve ol1un olmasının alâme!i, sevdiinin yakınlarını, onunla alâkalıolanları da sevmek!ir. 5akîkî sev1i bunu î+âb e!!irir. < hâlde Allahü !eâlâyı :ok sevmeninalâme!i Desûlullah e(endimizi %sallallahu aleyhi ve sellem' :ok sevmek, <na !âbi olmak!ır.;ünkü Desûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem', Allahü !eâlânın mahbûbu yanîsev1ilisidir. Desûlullah e(endimizi %sallallahu aleyhi ve sellem' :ok sevmek, insanı, <nunEhli bey!ini de :ok sevmeye sevkeder. -ev1ilinin sevdiklerini de sevmek, sev1inin1ereidir.@

1) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 62 2) 0h$âr-ül-+h!âr; sh. 2'

EMÎN K3SESİ (Le,-âe5 Y)0â e#e/$&:<smanlılar zamanında İs!anbulda ye!i/en 5ane(î mezhebi âlimlerinden. İsmi, 9ahyâ

;elebi bin Emîn 5amza 8ûreddîn olup, Emîn )*sesi ve İbni Reys %Reyszâde' diye !anınır."KL %m. $M"P' senesinde İs!anbulda dodu. 4oumuna, ?Ammerehüllahü !eâlâ %Allahü!eâlâ ona *mürler versin' mısraını !ârih dü/ürmü/lerdir. KQP %m. $##K' senesinde,ye!mi/be/ ya/ında iken ve(a! e!!i. Ie(a!ına /u mısralar !ârih dü/ürüldü.

H+h!â Iele$i :itti, âd ede Celîl ?nu. G+hmetull+hi r+himeh.



Emîn )*sesi, -ul!an Bâyezîdi velî zumanında pâdi/âhın hara+ emîni olan 8ûreddîn5amza Beyin olu olup, :o+ukluundan i!ibâren ilim !ahsil ederek :ok iyi ye!i/!i. 7azîle!ve kemâle rabe! edi+i idi. İs!idâdının kuvve!i kadar :ok ki!ap okudu. âhirî ve bâ!ınî1üzellikler ile süslü idi. <nun+u asrın ve <smanlıların en büyük âlimlerinden olan enbilliAli 2emâlî E(endinin derslerine devam e!!i. < büyük zâ!ın yanında ye!i/!i. -onra Ali2emâlî E(endinin kerîmesiyle %kızıyla' evlendi. <nun ve(a!ından sonra, yine büyük

âlimlerinden olan Şeyhülislâm Ahmed ibni )emâl Na/a hazre!lerinin hizme!lerindebulunup, ondan :ok is!i(âde e!!i. Bir !ara(!an 3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endider1âhına da devam e!!i. Bu iki büyük zâ!!an ilim !ahsil edip, kemâle 1eldi. amanının*nde 1elen âlimlerinden oldu. Iezîr Ayas Na/aya muallimlik yap!ı.

KLM %m. $#$"' senesi Şevval ayında, *n+e Bursada bulunan )âsım Na/a3edresesine müderris olarak !ayin edildi. İki sene sonra Şabân ayında, Eski İbrâhimNa/a 3edresesine, KS& %m. $#LS' senesi sonlarında Bursada Dükneddîni ;elebininyerine, 9ıldırım 5ân 3edresesinde müderris oldu. 4*r! sene sonra 5ümâyûnnâme sâhibiolan Ali ;elebinin yerine Edirnede 5alebî 3edresesine daha sonra da sırasıyla6 ;orludaAli Na/a 3edresesine, Nervîz E(endi yerine, Edirnede 4ârülhadîs pâyesine, -ahnısemân medreselerinden birine ve nihâye! KMQ %m. $#SK' senesi sonunda Ayaso(ya3edresesine !ayin olundu. Ayaso(yaya !ayin edilmesine6 ?)âne 9ahyâ müs!ehıkkan li

Ayaso(ya %9ahyâ, Ayaso(ya 3edresesine lâyık idi'@ +ümlesi !ârih dü/ürülmü/!ür. 9ine-ahnı semân medreselerinden birinde, İs!anbul kadılıından emekli olan )arasulu 5asen;elebiden bo/alan yere !ayin olundu. Aynı sene i:inde, o sene ve(a! eden )emâl ;elebiyerine, Badad 4ârülİslâm kadılıına 1e!irildi. )adılık vazî(esini adâle! ve insa( ile :ok1üzel î(â edip KQ& %m. $##S' senesinde !ekâüd %emekli' oldu. Iazi(e ve me/1uliye!!enuzakla/ıp, sakin bir /ekilde ya/amayı !er+ih e!!i.

KQM %m. $##P' senesinde, -üleymâniye medreselerinden 4ârülhadîsi-üleymâniyenin in/âa!ı !amamlanıp !alebe okuya+ak hâle 1elin+e, )ânûnî -ul!an-üleymân 5ân, kendi yap!ırdıı bu medreseye 9ahyâ ;elebiyi müderris !ayin e!!i. KQP%m. $##K' ilkade ayında, buradaki vazî(esinden ayrıldı ve d*r! ay kadar sonra ve(a! e!!i.

Emin )*sesi diye !anınan 9ahyâ ;elebi bin Emîn 8ûreddîn 5amza, bilhassa !e(sîr,hadîs, (ıkıh ve !ârih ilimlerinde mahir, yüksek bir zâ! idi. İlimde sanki bir derya idi. 4ers

anla!ma ve i(âde kabiliye!i pek (azla idi. İnsanlara (âideli olan bir muallim, kendisindenis!i(âde olunan :ok kıyme!li bir müderris idi. İbâde!lerinde olduu 1ibi, 1iyim ku/amındada 1*s!eri/!en uzak, ihlâs sâhibi bir zâ! idi. Ba/kalarını hased e!meye sevkedi+i hâllerdenuzak idi. erâ(e! sâhibi olup, kibir ve kendini beenme 1ibi k*!ü huylar onda bulunmazdı.7akirlerle beraber bulunur, bunun i:in sıkılmazdı. )endisinde !opladıı bir:ok 1üzelhasle!!en dolayı ve isminin 9ahyâ olması sebebiyle, bazı âlimler onu, İmâmı 3uhammedŞeybânî hazre!lerinin ye!i/!irdii, âlimlerin büyüklerinden olan 9ahyâ bin Eksemhazre!lerine benze!mi/lerdir. -ohbe!lerinde ve kendisiyle konu/mak!a duyulan lezze!pek:ok idi. 4înimizin emirlerini yapmak!a ve 3uhammed aleyhisselâmın bildirdii 1üzelahlâka !am !âbi olmak!a o kadar 1ayre!li, hassas ve ileri idi ki, akranlarından hi:biri odere+eye ula/amamı/!ır. Edeb ve vekar sâhibi olmak!a, 1ünahlardan ve k*!ü ahlâk!ansakınmak!a hi:kimse ona ye!i/emezdi. 0emiz lisânı, yalan ve uy1unsuz s*zlerden uzak idi.Hmrü boyun+a, /aka ile de olsa bir me+lisde bo/ konu/!uu duyulmamı/!ır. =üller vekıyme!li mü+evherler misâli olan (âideli s*zlerine, hi:bir zaman bo/ lâ( karı/mamı/!ır.

Bâ!ını 1ibi zâhiri %dı/ 1*rünü/ü' de pek 1üzel olup, 1üli ranâ ren1inde, yanî sarı ilekırmızı karı/ımı, kırmızıya yakın buday benizli idi.

limlere, sâlihlere ve (akirlere olan muhabbe!i nihâye! dere+esinde idi. 0e(sîr, hadîs,(ıkıh ve edebî ilimlerin her :e/idinde mehâre! ve ih!isas sâhibi olmakla beraber, aklîilimlerde de ilmî kudre!i vardı. 5adîsi /erî(leri 1üvenilir râvîlerin bildirdikleri /ekilde :okdikka!li bir /ekilde ezberler idi. 5adîs ilmindeki dere+esi, İbni 5a+er hazre!lerine :okyakın idi. Arabî ve 7ârisî lisanlarına hâkimiye! ve vukû(iye!i pek (azla idi. ;e/i!li ilimleredâir *yle kıyme!li risâleler yazmı/!ır ki, okuyup anlıyanlar6 ?-übhânallah Bu ne büyük birzâ!!ır ki, allâmei +ihan olan bir kimse ona !alebe olamaz, ilmi o kadar :ok!ur@ derlerdi.

0ârih ilmine ve evliyâ menkıbelerine olan malûmâ!ı da pek (azla olup, me+lislerdelüzum olduk:a anla!ırdı. 5azîne!ülbeyân ve se(îne!ülir(ân isminde bir eseri vardır.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümeni /Mecdî (fendi); sh. 516



2) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 1%3) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 633') "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 35'5) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 536) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-13, sh. 235

EMÎNÜDDÎN BİN NECCÂR:3ısırda ye!i/en Şa(iî mezhebi âlimlerinden. İsmi, 3uhammed bin Ahmed bin Gsâ bin

8e++âr ed4imyâ!î el3ısrî olup, künyesi Ebül2ûd ve lakabı Emînüddîndir. Emînüddîn bin8e++âr diye !anınır. "M# %m. $MM$' senesinde dodu. KLK %m. $#LL' senesi ilkadeayının yirmiyedisinde ve(a! e!!i.

-âlih Bülkînî ve 0akıyyüddîni Şemnî 1ibi zâ!lardan ilim *renerek ye!i/enEmînüddîn bin 8e++âr, zamanının büyük âlimlerinden oldu. 8e+müddîni =ay!î,Bedreddîni =azzî ve ba/ka zâ!lar da ondan ilim *rendiler. Emînüddîn bin 8e++âr, zâhirîve bâ!ınî ilimlerde derin âlim, ilmiyle âmil, veliyyi kâmil bir zâ! idi. ;ok !evâzu sâhibi,al:ak 1*nüllü idi. Bilhassa amâ olanlara ve (akir durumda bulunanlara :ok hizme! ederdi.=e+e1ündüz demez, muh!a: olanların ih!iya:larını !emin i:in :ırpınırdı. en1in olanlardanzekâ! malları !oplardı. )endisi de (akir olduu hâlde, bu zekâ! mallarından kendisi i:in hi:

ayırmadan, hepsini ih!iyâ: sahiplerine !aksîm ederdi. -û(îlere mahsus elbise ve siyah bir+übbe 1iyer, pamuk!an yapılmı/ bir sarık sarardı.3e/hûr 2âmii =amrînin imâmlıını yapardı. 9a!sı namazından sonra bir mik!ar

uyur, sonra kalkıp, imâmlık yap!ıı +âmiye inerdi. Abdes! alıp namaz kılmaya ba/lardı.-abah namazı vak!inin 1irmesine !akriben bir saa! kala kürsîye :ıkar sessiz olarak )urânı kerîm okumaya ba/lar, sabah ezânı okunun+aya kadar b*yle devam ederdi. Ezânokunun+a ar!ık sesini 1izlemez, a:ık!an okumaya ba/lardı. 9az ve kı/ bu âde!ini hi:!erke!mezdi.

)urânı kerîm okuması o kadar !a!lı ve 1üzel idi ki, okuduu zaman kalbleri,1*nülleri +ezbederdi. <kumasını dinleyenler, ?B*yle 1üzel ve !esîrli okuyan ba/ka birinidaha 1*rmedik.@ derlerdi.

Bir de(a kalede mübâ/ir olarak vazî(e yapan bir hıris!iyan, bir sabah vak!i 2âmii

=amrînin yanından 1e:iyordu. İ:eride )urânı kerîm okuyan Emînüddîn hazre!lerininsesini duydu. < okuyu/ kendisine *yle !esîr e!!i ki, ade!â kendinden 1e:!i. )albinde bir1eni/lik ve yumu/ama hisse!!i. 4erhâl i:eri 1irip, o büyük zâ!ın huzûrunda müslümanoldu. İslâmiye!e balılıı pek 1üzel oldu. 4evamlı olarak 1elir, namazlarını 2âmii=amrîde Emînüddîn hazre!lerinin arkasında kılardı. Bu hâl, ve(a! edin+eye kadar bu/ekilde devam e!!i.

Emînüddîn bin 8e++ârın bu 1üzel sı(a!ları, her !ara(!a yayılıp duyulmu/!u. İnsanlaronun 1üzel sesiyle )urânı kerîm okumasını dinlemek ve hu/û ile arkasında namazkılmak i:in :ok uzak yerlerden yanına 1elirlerdi. =elenlerin :ou da, onun yanındabulunurken alamak!an kendilerini alamazlardı.

2âmii =amrîyi yap!ıran, EbülAbbâs el=amrî6 ?Bu +âmi bir beden, Emînüddînhazre!leri de o +esedin rûhu 1ibidir@ buyururdu.

İnsanlara iyilik ve ihsânları da pek:ok olan Emînüddîn bin 8e++âr, :ok yemek ikrâmeder, ziyâ(e! verir ve bizza! kendisi hizme! ederdi. Bununla beraber, heybe! sâhibi, vakûrbir zâ! idi. <nu !anımayan bir kimse, ilk 1*rdüünde heybe!inin !esîriyle korkup !i!remeyeba/lardı. İnsanlara kar/ı !a!lı dil, 1üleryüz ve yumu/aklıkla davranması olmasaydı, hi:kimse kendisiyle beraber bulunmaya !ahammül edemezdi.

)ü!übi si!!e denilen al!ı büyük hadîs ki!abındaki ve ba/ka ki!aplardaki hadîsi/erî(leri :ok iyi bilirdi. )endilerine ulemâi râsıhîn denilen büyük âlimlerden idi.

9avuz -ul!an -elîm 5ân 3ısıra 1irdii zaman, kendisine imâmlık yapa+ak biriniis!ediinde, i!!i(âkla Emînüddîn hazre!lerini 1*s!erdiler. -ul!an onu dave! e!!i. < da 1elip,9avuz -ul!an -elîm 5ân 3ısırdan ayrılıp İs!anbula d*nün+eye kadar ona imâmlık yap!ı.

Emînüddîn bin 8e++âr, elliyedi sene imâmlık vazî(esini devam e!!irdi. Bu uzun zamani:inde, hi:bir vaki! olmadı ki, ezân okunduunda o zâ! abdes!siz bulunsun.

KLK %m. $#LL' senesi ilkade ayının yirmiyedin+i 1ünü has!alandı. 2âmiye 1ele+ek

me+ali olmadıı hâlde, kendini zorlayarak 1eldi. Ak/am namazını kıldırdı. 8amazdan sonrave(a! e!!i. Bâbı 8asr dı/ında bulunan !ürbesine de(nolundu.



1) +$+kât-ül-kü$râ; cild-2, sh. 1''2) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 3633) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 165

EMÎR AHMED-İ B'HÂRÎ:

İs!anbulda ya/ayan evliyânın büyüklerinden. Ney1amber e(endimizin %sallallahualeyhi ve sellem' !orunlarındandır, yanî seyyiddir ve Buhârâlıdır. 0asavvu( yolundayükseldi. İs!anbul 7â!ihde yıllar+a !alebe ye!i/!irdi. KLL %m. $#$Q' senesinde ve(a! e!!i.

5â+e Cbeydullahı Ahrâr hazre!lerinin !alebesi idi. <nun has!a kalblere /i(â olans*zleri ile ye!i/!i. <nun hizme!iyle /ere(lenip, !eve++ühlerine kavu/!u. Cbeydullahı Ahrâronu :ok severdi. <nu nerede 1*rse ayaa kalkar, !azim ve ikrâmda bulunurdu. -eyyidAhmed, ho+asının bu il!i(â!larından dolayı :ok mah+up olurdu. Bir1ün ho+asına6

?3uh!erem e(endim Bu (akır i:in 1*s!erdiiniz !azim, bizi :ok üzmek!edir@ deyin+e,Cbeydullahı Ahrâr ona6 ?-ize nasıl !azim e!miyelim kiF -izi 1*rdüümüz zaman ikibüyüün azame!ini mü/âhede e!mek!eyiz. Biri6 -ev1ili Ney1amberimiz 3uhammedaleyhisselâmın neslindensiniz. 4ieri de6 5â+e 3ahmûd 7a1nevî +eddînizdir@ buyurdu.-eyyid Ahmedi Buhârî, ho+asının bu !aziminden u!anarak, Cbeydullahı Ahrârın

halî(elerinden -imâvlı Abdullahı İlâhî ile Anadoluya 1eldi. 9olda 3olla 2âmî ile sohbe!e!!iler. Abdullahı İlâhîye !âbi olup, onun hizme!ine 1irdi. Abdullahı İlâhî onu :ok severdi.4âima sa !ara(ına o!ur!urdu.

Abdullahı İlâhî hazre!leri, insanların ol1unla/masını, îmânın vi+dânîle/mesinisalayan !asavvu(!a bir yol olan 8ak/ibendî !arîka!ını Anadoluya yaymaa ba/ladı.E!râ(!an pek :ok !alebeler akın akın ona ko/maa, (eyzleri ile has!a kalblerine /i(âaramaa ba/ladılar. İ/!e b*yle bir evliyânın !erbiyesinde olan -eyyid Ahmedi Buhârî, be/vaki! namazda imâm olur, arkasında ho+ası ve dier !alebeler namaz kılarlardı. Abdullahıİlâhî buyurdu ki> ?-imâvda al!ı sene, Emîr Ahmed bize ya!sının abdes!i ile sabahnamazını kıldırdı.@ Buradan da anla/ıldıı 1ibi, Ahmed Buhârî 1e+eleri hi: uyumazdı.-âde+e ku/luk vak!inde, daa oduna 1i!!iinde bir saa! kadar kaylûle yapardı. AhmedBuhârî buyurdu ki> ?5o+am ile -imâvda bulunduumuz zaman, be/ vaki! namazda bizi

imâme!e 1e:irirdi. İ/râk %ku/luk' namazından sonra, ho+amın merkebini ve ka!ırını alıpdaa :ıkardım. 9üklediim odunları, *le namazına ye!i/e+ek /ekilde eve 1e!irirdim. Hlenamazını kıldırdık!an sonra, :i(! sürmee 1iderdim. 9az 1eldiinde de ekinleri bi:er,kaldırırdım. 4ier zamanlarda sır!ımda :alı !a/ır, ba ve bah:e duvarını onarırdım. İkindinamazından sonra da ho+amın huzûrunda o!ururdum.@ Ahmed Buhârî hazre!leri, 1e+elerihep ibâde! eder, 1ündüzleri oru: !u!ardı. Bida!lerden /idde!le ka:ınır, sünne!i seniyyeyeuymaya :ok dikka! ederdi. 4âima Allahü !eâlâyı ha!ırlar, kalbi devamlı zikrederdi.4ünyâya hi: meyle!mez, haramlardan ka:ar, /üpheli korkusuyla mübahları dahî!erkederdi. 4evamlı Allahü !eâlânın huzûrunda olduunu dü/ünür, ona 1*re hareke!lerinidüzel!irdi.

Ahmed Buhârî, -imâvda bir müdde! kaldık!an sonra, ho+asından izin alarak ha++a1i!meye karar verdi. 5o+ası ona on ak:e yol har:lıı, binek olarak da e/eini verdi. 9oldaokumak üzere bir )urânı kerîm ve 3esnevî aldı. Ak/am namazını kıldırdık!an sonra,ho+ası ve arkada/larıyla vedâla/arak yola koyuldu. 9olda, bir kimsenin :ok ısrârı üzerine3esnevîyi ona verdi. < kimse de hediye olarak ikiyüz ak:e vermek is!edi. Almamak i:in:ok ura/!ı ise de, sonunda kabul e!mek me+bûriye!inde kaldı. Bir müdde! daha 1i!!ik!ensonra, bir konak!a )urânı kerîmini :aldılar. )udüse kadar parası kendisine ye!i/!i.Ahmed Buhârî buyurdu ki> ?)udüsi /erî(!e idim. 3es+idi Aksa imâmı bize muhabbe!edip, )udüs medreselerinin birinde bize bir oda ayırdı ve orada 1ünlerimi 1e:irmeeba/ladım. 3edresenin kayyımı %hizme!lisi' bize iki ekmek 1e!irirdi. Bir1ün dedi ki> ?Buekmek, odanın hissesidir.@ < zaman i:ime bir sıkın!ı dü/!ü. Iakı( ekmeini yemeyi kabule!meyip6 ?İh!iyâ+ım yok!ur, is!emiyorum@ dedim. )ayyım da6 ?Hyle s*ylüyorsun ama,1*renler seni zen1in zannederler ve odadan :ıkarırlar. Ekmei al, yemezsen bir ba/kasınaverirsin@ dedi. Ben de6 ?-enin olsun@ dedim. <ndan sonra ha!ırıma6 ?Bir kazan: yolu olsada ondan 1ünde bir ak:e 1elir olsa ve onunla na(akamı !emin e!sem@ dü/ün+esi 1eldi. <

anda i:eri bir k*ylü 1irdi. Bana6 ?E(endim 9azı yazmayı bilir misinF@ dedi. ?Birazokumu/luumuz var@ dedim. Bir ki!ap 1*s!ererek6 ?Bunu yazarsan, her yapraına bir



ak:e vere+eim, is!ediin kadar yazabilirsin. 5epsi de kabulümdür@ dedi. )alem, kâı! vemürekkep de 1e!irdi. < ki!ap!an her1ün bir yaprak yazardım ve bir ak:e alır, onuna(akamda kullanırdım. 5i: kimseden sadaka almazdım. Bey 1ibi 1e:inip 1iderdim. -onraar!an paralarla ha+ yol+uluuna devam e!!im. 3ekkei mükerremeye 1i!!iimde, her1ünyedi de(a !ava( yedi de(a da say yapa+aıma nezr e!mi/!im. -ayı olarak kırkdokuz sayediyordu. =e+e yarılarına kadar devam ederdim. =e+e yarısı 5aremi /erî(e kar/ı ayak!a

durarak dua ederdim. Bazan da o!urarak duada bulunurdum. -onra !ava(a devamederdim. 5i:bir 1ün ya!ıp uyuduumu ha!ırlamıyorum.@ -eyyid Emîr Ahmedi Buhârî, birsene kadar )udüsi /erî(!e, bir sene de 3ekkei mükerremede kaldı. 5o+ası Abdullahıİlâhî, -imâvdan ha++a 1idenlere !embîh ederek, Ahmedin ar!ık 1elmesini buyurdu.5aberi alan Ahmed6 ?Ba/üs!üne@ diyerek, o sene ha+ılarla beraber -imâva 1eldi. Birmüdde! daha -imâvda ho+asının hizme!inde bulunan Ahmedi Buhârî, bir1ün ho+asına6

?E(endim İs!anbul evliyâsını merak eder dururum. 3üsâade ederseniz, 1i!mek is!iyorum@ dedi. 5o+ası da6 ?Bizi de sık sık İs!anbula dave! ediyorlar. Iezîr, kadıasker 3anisalı;elebi, hediyeler ve haber+iler 1*ndermi/, 1elmemi is!emi/ler. -en *n+e 1i!, bize oradanhaberler 1*nder. 4urum nedir *renelim@ buyurdu. Ahmedi Buhârî hemen yola :ık!ı.=ünler sonra İs!anbula 1eldi.

Emîr Ahmedi Buhârî hazre!leri buyurdu ki> ?İs!anbula 1eldim. 7aka! ne bir kimse

beni !anırdı, ne de ben bir kimseyi. Ie(âya 1i!!im. Şeyh Ie(â hazre!lerinin +âmiinevardım. İkindi namazını bir k*/ede kıldık!an sonra, beklemeye ba/ladım. Şeyh Ie(â,mihrâb i:indeki kapıyı a:ıp 1irdi. 0alebelerine imâm oldu. 8amazdan sonra, !alebeleriyleAllahü !eâlâyı zikre ba/ladılar. -essiz+e, herkes kendi hâlinde +enâbı 5akkın isminianıyordu. <nları uzak!an seyre daldım. 5o+aları Ie(â hazre!lerine bakmak is!eyin+e, o daba/ını kaldırıp bana doru bakıyordu. ikrleri bi!in+e, yerimden kalkıp, ho+aları ilemüsâ(eha e!mek is!edim. Şeyh de yerinden kalkıp, bana doru 1eldi ve beni ku+aklayıpbarına bas!ı. Epey zaman konu/madan o!urdum. -onra !alebelerine d*nerek6 ?-eyyidAhmed, bizim misâ(irimizdir. 5ak ve hukukuna riâye! ediniz@ diyerek ayrıldı. < 1e+e rüya1*rdüm ki, Ie(â hazre!lerinin +âmiinin bir direinde bir kandil yanıyor. 7aka! alevi parlakdeildi. Benim de elimde bir mum vardı. 3umu o kandilden yakmak is!edim. < kandilinyanına 1i!!im. Elimdeki mumu yakmak i:in uza!!ım. < anda kandil or!adan kayboldu.

9erime 1eldim. <!urdum. 4iree bak!ıımda, kandil yine orada duruyor, s*nük birvaziye!!e yanıyordu. 0ekrar mumu yakmak i:in 1i!!im, yine kayboldu. Bu /ekilde ü: de(a!ekrar e!!im. 3umu yakmaya muva((ak olamadım. Er!esi 1ün Ie(â hazre!lerininsohbe!lerine ka!ıldım. Bir 1ün daha orada kalıp, izin alarak ayrıldım. İs!anbulundurumunu bildirir bir mek!ûp yazarak, ho+am Abdullahı İlâhîye 1*nderdim. İs!anbulundurumunu bildiren mek!ûp!a6 ?Burada ki/i 1*nül raha!lıında. 7aka! hakîka!!e dos!une!eklerine yapı/arak, huzûrunda olmak daha ho/!ur@ s*zü de yazılı idi.

Abdullahı İlâhî hazre!leri, bu mek!ûp!an bir müdde! sonra İs!anbula 1eldi. < sıradapâdi/âh İkin+i Bâyezîd idi. Iezîr 3anisavîzâde 3uhyiddîn 3ehmed E(endi, Abdullahı İlâhîve !alebeleri i:in yer !ahsis e!!i. 7aka! bunu kabul e!meyip, eyrek 2âmiinin bo/ ve viranhâle 1elmi/ medresesine yerle/!i. limler ve dier insanlar, onun +ana +an ka!ansohbe!lerine ko/!ular. <ndan (eyz aldılar. Abdullahı İlâhî, -eyyid Ahmedi Buhârîyeburada i+âze! %diploma' verdi. Avanos Beyin olu Ahmed Bey, Dumelide Iardar9eni+esine Abdullahı İlâhîyi dave! e!!i. Abdullahı İlâhî, yerine -eyyid Ahmedi Buhârîhazre!lerini vekîl bırakarak Iardar 9eni+esine 1i!!i ve orada ve(a! e!!i.

Emîr Ahmedi Buhârî, İs!anbulluları ir/âda, ye!i/!irmee ba/ladı. 5er !ara(!an!alebeler huzûruna ko/uyordu. Bereke!li sohbe!leriyle, !alebelerin dünyâya meyilleriazalıyor, hidâye!e kavu/arak, âhıre!e y*neliyorlardı. 0alebeleri :oalın+a, 7â!ih 2âmiininba!ısında yakın bir yere mes+id ve !alebelerin kala+aı bir ev yap!ırdı. <rada dersvermee ba/ladı. 0alebesi daha da :oalın+a, Bala!a yakın bir yerde, =ala!aya kar/ıbir:ok odalar yap!ırdı. 0alebeler, orada ikâme! ederek derslerine devam e!!iler.

0alebeler, huzûrunda :ok edebli o!ururlardı. 0alebeleri dâima 1*s!eri/!en uzak durur,kalben Allahü !eâlâyı zikrederlerdi. -eyyid hazre!leri, sohbe!lerinde hi: dünyâ kelâmıkonu/mazdı. 9anî Allahü !eâlânın emir ve yasaklarından, Desûlullahın %sallallahu aleyhi vesellem' mübârek s*zlerinden, âlimlerin hâllerinden ba/ka /ey anla!mazdı. İnsanların

kalbinden 1e:enleri vilâye! nûru ile ke/(ederdi. ;ok kimse arzusunu s*ylemeden+evaplarını alır, !a!min olur 1iderlerdi.



-eyyid Emîr Buhârî hazre!leri, !alebelerine, yollarının esaslarını /*yle bildirdi> ?$Dûhsa!lardan sakınarak, ne(se zor 1elenleri yapmak, L Bida!leri !erke!mek, S -ünne!iseniyyeye sıkı sarılmak, M =*s!eri/!en uzak olmak, # İnsanlarla ih!iyâ: kadar 1*rü/mek,Q Az konu/mak, az yemek, az uyumak, P =e+eleri ibâde! e!mek, " =ündüzleri oru:!u!mak.@

-eyyid Ahmedi Buhârînin dâmâdı 3ahmûd ;elebi anla!!ı> ?<lum 8e+mi ;elebi,

/idde!li has!alıa yakalandı. Hyle ki, /ehrin dok!orları ilâ: bulmak!an â+iz kaldılar. Ar!ık iyiola+aından ümidi kesmi/!ik. 9akınlarımızdan biri, Ahmedi Buhârî hazre!lerine duae!meleri i:in haber vermi/. 5emen 1elip, has!anın yanına o!urdular. 5as!anın nabzı :okha(i( a!ıyor, *lü 1ibi ya!ıyordu. =*zleri de kapalı idi. -eyyid Ahmedi Buhârî, has!aya!eve++üh e!meye, )urânı kerîm okumaya ba/ladı. -onra dua e!!i. < anda has!a 1*zlerinia:!ı. Emîr Buhârîyi 1*rün+e, hemen dorulup ellerini *p!ü. < da has!aya bir !esbih verip,is!i(ar e!mesi i:in emir buyurdu. 5as!a bir iki 1ünden sonra !am olarak sıhha!inekavu/!u.@

-eyyid Emîr Ahmedi Buhârî, KLL %m. $#$Q' senesinde 2emâzilâhır ayının birNazar!esi 1ünü, ku/luk vak!inde !alebelerine vasıyye!ini yap!ı. Iasıyye!lerinden biri de6

?3ezarımı mes+idimin 1üneyindeki duvarın dibine kazınız. 9anındaki de(ne aa+ınıkesmeyiniz@ idi. 0alebeleriyle vedâla/!ı ve onlara son nasiha!lerini yap!ık!an sonra,

)elimei /ehâde! 1e!irerek ve(a! e!!i. < 1e+e ay !u!ulmu/!u. Şeyh )âsım ;elebi6 ?Bu 1e+eya Emîr Buhârî ve(a! e!!i veya e!mesi :ok yakındır@ demi/!i.3ahmûd ;elebi anla!!ı> 5o+amız -eyyid Buhârî hazre!leri ve(a! edin+e, mübârek

bedenini bu (akîr yıkadım. Bir !alebe arkada/ım da su d*küyordu. 9ıkama esnasında, ü:de(a mübârek 1*zlerini a:ıp, haya!!aki 1ibi bak!ılar. 3ezara indirip !oprak üs!ünekoyun+a, kıbleye doru sa yanı üzerine d*ndü. <rada olanlar hayre! ederek salevâ!1e!irmeye ba/ladılar. 3ezârı kapandık!an sonra, !alebe arkada/larım üzerini *r!mekis!ediler. Bunun i:in de aa+ı kesmeyi, onunla mezarın üzerini *r!meyi uy1un 1*rdüler.Ben müsâade e!medim. <nlar :ok ısrar e!!iler. Ben de6 ?Ben 1ideyim, siz bildiiniz 1ibiyaparsınız@ dedim ve oradan ayrıldım. =i!!ik!en sonra aa+ı kesmi/ler. )abrin e!râ(ınıduvar yapıp üzerini *r!mü/ler. 7aka! bir müdde! sonra, o !a/ların arasından aynı aa::ıkıp, büyümeye ba/ladı.@

3ezarı, 7â!ih 2âmiinin ba!ısındaki mes+idinin kenarındadır. 9ol !ara(ına pen+erea:ıldı. iyâre! edenler <nun (eyz ve bereke!lerinden is!i(âde e!mek!edirler.Anadolu kadıaskeri Ahmed Na/anın olu 5ızır Bey ;elebi, )aplı+a müderrisi iken

vazî(eden ayrılıp, Emîr Ahmedi Buhârî hazre!lerinin !alebesi olmu/!u. 5ızır Bey ;elebi,ho+asının ve(a! !ârihini /*yle dü/ürdü>

J?rlu imi +!rlKn, 7ek #?r, âh "e!h,ere :itti $ilmem ki, =+kk+ eren "e!h.Bu +!rlk, h+sret, keder e hâlete.Lnlüme dedim de târih. ediE Dâh "e!h.

Ramiî ;elebi de /*yle s*yledi>

=+ni ? h+kîk+t :ünei, =+kkn lutfü, ihsân,+rîk+t !?lunun kut$u, 7âdiâhl+rn müridi.k s+lmt Buhârâ’d+n d?K+r+k G*m üstüne,>ftih+r!d ecd+dmn, +h idi, din mülküne.

0h$â$n !ld# :i$i k?!du, +! misâli $+tnc+,L+m $ulutl+r!l+ d?lu, !er!ü#ü ?lur k+7k+r+.Iünkü $u sedâ $uh+r c+n dim+Kn k+7l+d,il dedi, târih; (! 8e!!id 0hmed-i Buhârî âh-âh.

1) efehât-ül-üns; sh. '652) 8icilli Fsmânî; cild-1, sh. 1&5 3) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 362

') +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 1%5) âc-üt-teârih; cild-2, sh. 5%



6) Mir’ât- âin+t; cild-3, sh. 11) =+dîk+t-ül-ceâmi’; cild-1, sh. '2%) 8efînet-ül-eli!â; cild-2, sh. 31

EMÎR HAYÂLÎ ELEBİ:3ısırda ye!i/en evliyâ ve /âirlerden. 3e/hûr velî İbrâhim =ül/enî hazre!lerinin olu

ve halî(esidir. İsmi Ahmed, lakabı Şemseddîn, künyesi Ebüs-a(â olup, Emîr 5ayâlî ;elebiadıyla me/hûrdur. "K& %m. $M"#' senesinde 0ebrîzde dodu. KPP %m. $#QK' senesinde3ısırda ve(a! e!!i.

4oduu zaman babasının ho+ası 4ede Hmer Dû/enî %rahme!ullahi aleyh' haya!!aidi. Bu :o+uun ileride velî bir kimse ola+aını ve :ok kimsenin ondan (eyz ala+aını(ırâse!iyle anlamı/!ı. Ahmed 5ayâlî on ya/ında iken, Şah İsmâilin 0ebrîzi alması üzerine,babasıyle buradan hi+re! edip, *n+e 4iyarbakıra sonra Dakka, 5aleb ve An!akyaya1eldiler. Buradan 1emiye binerek 3ısıra 1e:!iler ve oraya yerle/!iler.

İbrâhim =ül/enînin kırk i+âze!li !alebesi ve d*r! halî(esi vardı. Bunlardan biri deolu Ahmed 5ayâlîdir. %4ier halî(eleri6 5asen ari(i, Anadolu hisârında 4urmu/ 4ede0ekkesinde med(ûndur. -âdık Ali E(endi, 4iyarbakırda Dûm )apısının yakınındamed(ûndur. /ık 3ûsâ E(endi ise, Edirnede med(ûndur.'

4aha :o+ukluunda, 0ebrîzde -ul!an Düs!em devrinde bazı haramiler or!aya :ıkmı/,1e+eleri evleri yama ederlerdi. )imse de onlara en1el olamazdı. 0ebrîz halkı İbrâhim=ül/enîye 1elip, bu belânın kalkması i:in dua is!ediler. İbrâhim =ül/enî> ?<nların zararıbize dokunmayın+a, onlar bu i/lerine devam ederler@ diye +evap verdi. < zaman bir bey,ba/ka bir yere 1i!mi/!i. 5anımı, mü+evherlerinin hepsini bir sandıa koyup, İbrâhim=ül/enîye emâne! e!!i. Bunun yanında ba/kaları da kıyme!li e/yalarını emâne! bırak!ılar.< 1e+e bunu duyan haramiler, mü+evherleri almak i:in İbrâhim =ül/enînin evini bas!ılar.İbrâhim =ül/enîyi *ldürmek i:in kılı:la saldırdılar. 7aka! kılı:ları hi: !esîr e!medi. -onraİbrâhim =ül/enî, :oluk:o+uunu alıp dı/arı :ık!ı. < zaman Ahmed 5ayâlî :o+uk!u veuyuyordu. <nu uyur olduu hâlde bırak!ılar. Ahmed 5ayâlîye a+ıyan hizme!:isi de oradakaldı. 5aramiler İbrâhim =ül/enîye emâne! edilen hi:bir e/yayı yerinden kaldıramadılar.Bu duruma /a/ırıp kaldılar. 5izme!:i onlara6 ?)endiniz bu kadar denediniz. 8e e(endimin

ne de müslümanların emâne!lerinden bir /ey alamadınız. 5âlâ aklınız ba/ınıza 1elmedimiF@ deyin+e, ona saldırdılar. Bu 1ürül!üye, uyumak!a olan Emîr Ahmed 5ayâlî uyandı.Evde olup bi!eni *renin+e6 ?Babam neredeF@ diye baırmaya ba/ladı. < esnada İbrâhim=ül/enî, bir hizme!:inin eline bir sopa verip6 ?=i! onları dı/arı :ıkar@ dedi. 5izme!:ihemen6 ?Bismillah@ deyip eve 1irdi. < sopayla haramilere vurmaya ba/ladı. 5aramilerkorkuya kapılıp ka:maya ba/ladılar. < sırada Ahmed 5ayâlînin eline bir bı:ak 1e:!i. )a:anharamilerin arkasından (ırla!ın+a, birinin ayaını yaraladı. < haraminin bir ayakkabısıdü/üp, orada kaldı. Er!esi 1ün hâdiseyi duyan emâne! sahipleri, 1elip e/yalarınındurumunu sordular. E/yâlarına hi:bir /ey olmadıını, hepsinin yerli yerinde durduunu1*rdüler. Ama İbrâhim =ül/enînin !alebelerinin bazı e/yâları :alınmı/!ı. 4ier kimselerine/yâlarına bir/ey olmayıp, !alebelerin e/yalarının zarar 1*rmesinin hikme!ini İbrâhim=ül/enîye sordular. ?9arın hepsi yakalanıp, birer uzuvlarının kesile+eine alâme!!ir@ diye+evap verdi. Er!esi 1ün haramiler, 1er:ek!en de yakalandılar. )imi *ldürüldü, kimininayaı, kiminin eli kesildi. Ama Ahmed 5ayâli, ayaını yaraladıı ki/i i:in6 ?Bu benimyaraladıım haramidir. Bunu serbes! bıraksınlar@ dedi. < adamı, daha henüz kü:ük olanAhmed 5ayâlîye baı/ladılar. 2ezalandırılmak!an kur!ulan harami, ha!âsını anlayıp !*vbee!!i ve dervi/lerden oldu.

Şah İsmâil ve :evresinde !oplanan :apul+ular, Akkoyunlu 4evle!inin merkezi olan0ebrîzi i/1al e!meden *n+e, İbrâhim =ül/enî hazre!leri bir rüya 1*rdü. Düyasında1*zlerini kan bürümü/, i/i1ü+ü insanlara zulme!mek olan Şah İsmâil ve :apul+ularının,0ebrîzi i/1al ederek, her evi !alan edip, yakıpyık!ıklarını 1*rdü. Bu rüyadan sonrayakınlarına durumu anla!!ı. ?Bu belâ 1elmeden buradan 1idelim@ dedi. 0alebeleri veyakınları ile yola :ık!ılar. Bu sırada olu Emîr Ahmed 5ayâlî kü:ük bir :o+uk!u. Babası6

?Evlâdım, korkuyor musunF@ dedi. Ahmed 5ayâlî6 ?3adem ki sizinle beraberim6hi:bir/eyden korku ve endi/e e!mem@ dedi. İbrâhim =ül/enî %rahme!ullahi aleyh'6 ?Bizden

ayrı olduun zamanda da Allahü !eâlâ seni korkudan muha(aza e!sin. Arkana bakma,İhlâs sûresini okumaya devam e!@ dedi. Bundan sonrasını Emîr Ahmed 5ayâlî /*yle



anla!ır> ?<ndan sonra kalbim raha!ladı. Ar!ık hi: korku ve endi/em kalmadı. İhlâs sûresiniher okuyu/umda, kalbimde yeni bir nûr meydana 1elirdi. B*yle hep beraber 1iderken,a:ık bir araziye 1eldik. Ben, babamın a!ının !erkisinde idim. Babam benimle me/1ulolurken :ok yoruluyordu. <na bir hayli sıkın!ı veriyordum. )albimden6 ?)e/ke babamınyanında olmasaydım da raha! e!seydi@ diye 1e:irdim. Ben bu dü/ün+ede iken, babambana d*nüp6 ?Ahmed, is!ersen birka: 1ün bizden ayrıl. -akın ha namazlarını !erk

e!meyesin. -u bulamazsan, yoldan biraz i:eri 1i!, su ve yiye+ek bulursun. 4ü/mandankur!ulur, sonra da bana ula/ırsın@ deyip, beni a!!an indirdi. )endisi a!ını ko/!urup 1i!!i.=e+e karanlıında, büyük bir sahranın or!asında !ek ba/ıma kalakaldım. )âh ayrılıküzün!üsü, kâh ne !ara(a 1ide+eimi bilememenin /a/kınlıı i:inde bo+aladım. Bir müdded1i!!ik!en sonra, bir a!e/ 1*rdüm. A!e/in yanına doru yakla/!ım. Bir k*yün en son evinina!e/i olduunu (arke!!im. Ev sâhibine seslendim. 4ı/arı :ıkıp beni i:eri aldı. )imolduumu sordular. )endimi !anı!!ım. <rada bulunanlar, babamın !alebelerindenolduklarını s*ylediler. Bana :ok hürme! ve il!i(â!!a bulundular. -onradan onları ben deha!ırladım. <nlar 0ebrîze babamı ziyâre!e 1elmi/ler6 sü!, kaymak 1ibi hediyeler1e!irmi/lerdi. Babam da onlara hediyeler vermi/6 ?-iz 1arîbsiniz, ama olum Ahmed desizin 1arîbinizdir@ demi/!i. < zaman kimse bu s*zden bir/ey anlamamı/!ı. Bu hâlinbabamın bir kerâme!i olduunu s*yleyip, benim i:in ne yapa+aklarını /a/ırdılar. Ben de,

annemin 0ebrîzden ayrılmadan *n+e, ku/aımın i:ine koyduu, al!ın ve mü+evherlerdenbirini :ıkarıp ev sâhibine verdim. 4ierleri bunu 1*rün+e, aralarında (ısılda/maya, bana!ers !ers bakmaya ba/ladılar. 5epsini para hırsı kapladı. Beni !u!up elbisemi soydular. Eskibir elbise 1iydirdiler. )u/aımdan :ıkan o!uz kadar al!ın ve mü+evherimi alıp vermediler.Bana zarar verebile+eklerinden kork!um. Ak/am olun+a evden :ık!ım. Babamın 1i!!ii!ara(a doru ko/arak 1i!!im. <nlar da pe/imden :ık!ılar. Adımı s*yleyip :aırdılar. 5an1i!ara(a 1i!!iimi bilemeyip 1eri d*ndüler. Bu sırada *nüme beyaz bir kuzu :ık!ı. <nunpe/ine dü/!üm. )uzuyu 1*remediim zaman, hemen meleyerek yerini haber verirdi.)albim :ok raha!!ı. -abaha kadar b*yle 1i!!im. Bir :e/meye vardım. Abdes! alıp namazımıkıldım. )uzu beni bekledi. <na su verdim. 9ine *nüme dü/!ü. Bir sahradan 1e:!ik. Hleyedoru bir ormanlıa vardım. -u bulup namazımı kıldım. )uzu ile beraber ben de o! yedim.İkindi vak!ine kadar yine yola devam e!!ik. İkindi namazını da kılıp !ekrar yola koyulduk.

9olda 1iderken, iki !aze ekmek ve bir peksime! buldum. 7aka! sâhibini bilmediim i:inalmak is!emedim. )uzu yanıma 1eldi. Neksime!i verdim, yemedi. Ekmei uza!!ım yedi.Ben de peksime!i yedim. -âhibi 1elirse ü+re! olarak külahımı veririm diye dü/ündüm.Ak/am namazını kılıp, yoluma devam e!!im. Birara kuzu yanıma 1eldi. A+âib sesler:ıkararak bana sür!ündü. Ben de onu ok/adım, yüzünden 1*zünden *p!üm. 0üyü :okyumu/ak idi. 9a!sı vak!i oldu. )uzu yolun bir kenarında durdu. Ba/ı ile i/âre! edip 1i!!i.Anladım ki, bu, Allahü !eâlânın bir lu!(ü, ihsânıdır. =*zümden kayboldu. İ/âre! e!!ii y*ne1i!!im. 7aka! kalbime asla korku 1elmedi. =e+e yarısı ü: kimse *nden 1idiyordu. <nları1*rün+e /üphelendim. Arkalarından yava/ yava/ 1idip dinledim. Biri benim ho+am3uslihuddîn E(endi idi. 9anlarına varıp selâm verdim. -esimden !anıdılar. 7aka! elbiselerimdei/ik olun+a /a/ırdılar. 5âlimi sordular. )uzudan ba/kasını anla!!ım. 9a!sı namazıkıla+ak!ık, su bulamadık. Babamın s*zü aklıma 1eldi. 4aın arkasına d*nersek su buluruzdiye ısrar e!!im. 5o+am râzı olmadı. ?=e+e karanlııdır. Biz yoldan sapmayız@ dedi. Benaladım, yine i!ibâr e!mediler.

Bak!ım d*nmiye+ekler6 ?Babam, bana abdes! i:in su bulamazsan yolun bir !ara(ına1i!. -u ve yiye+ek bulursun demi/!i. -iz 1elmezseniz 1elmeyin, ben 1idiyorum@ dedim,yoldan i:erlere 1i!!im. <nlar d*nmediimi 1*rün+e 1eldiler. Bir müdde! 1i!!ik. Bir :e/meyeras!ladık. <rada a!e/ yanıyordu. Abdes! aldık. A!e/!e biraz ısındık. Ekmek par:alarıbulduk, yedik. 2emâa!le namazı kıldık. Biraz uyuduk, yine yola :ık!ık. Biraz 1i!!ik!ensonra, o!uz kadar süvari yolumuzu kes!i. İ:lerinden birisi ileri 1elip hâlimizi sordu. 5o+am3uslihuddîn6 ?9ol+uyuz. )ara Ahmede 1idiyoruz. )â(ilemiz *nden 1i!!i6 onlara ye!i/meki:in a+ele 1i!memiz lâzım@ dedi. < kimse ho+amı sesinden !anıdı. ?İbrâhim =ül/enîninolunu 1*rdünüz müF ;ünkü, onu bana emâne! e!mi/!i@ dedi. 5o+am da onu !anıdı. Beni1*s!erip6 ?İ/!e budur@ dedi. A!ından inip benimle müsâ(eha e!!i. Bana a!ını verdi. )endisiba/ka a!a bindi. 5o+am yaya yürüyordu. Ben6 ?5o+am yaya yürürken a!a binmem@

dedim. Bir a! da ho+ama verdiler. Bana bir mik!ar har:lık ve bir de mendil verdi. ?Eeryolda size !aarruz eden olursa, bu mendili 1*s!erin, bu mendili bize 3irzâ 5asen verdi



deyin, kimse size bir/ey yapamaz@ dedi. Biz de yolumuza devam e!!ik. Babamın kâ(ilesineye!i/!ik. Babamın kâ(ilesini yolda râ(ızî e/kıyâları :evirmi/ler. Babamı sormu/lar. 7aka!babamı 1*rememi/ler. <nlar yollarına devam ederken, biz de ye!i/!ik. Beraber+e 4iyârıBekre ula/!ık.@

Şah İsmâilin adamları 4iyârı Bekrde de raha! vermeyin+e, İbrâhim =ül/enî%rahme!ullahi aleyh' ve olu Ahmed 5ayâlî 3ısıra 1i!!iler. 3ısır 3emlûklu sul!ânı ve

halkından :ok hürme! ve il!i(â! 1*rdüler. -ul!an )ansu1avri, İbrâhim =ül/enî hazre!lerii:in bir medrese yap!ırdı. -eneler+e orada insanlar, o mübârek zâ!ın ilim ve ir(ânındanis!i(âde edip, (eyzleriyle haya! buldular. 9avuz -ul!an -elîm 5ân 3ısıra 1elin+e, İbrâhim=ül/enî ile 1*rü/!ü. Birbirlerine :ok il!i(â! e!!iler.

İbrâhim =ül/enînin KM& %m. $#SS' senesinde !âûndan ve(a!ından sonra, oluAhmed 5ayâlî babasının yerine 1e:!i. 9edi 1ün halve!!e kaldı. 5alve!!en :ıkıp, ir/âdmakamına o!urdu. Babasının !alebelerini ve sevenlerini, birlik ve beraber olmaya, b*lünüppar:alanmamaya dave! e!!i. Babasının halî(elerinden ve dervi/lerinden hepsi 1elip,kendisine balılıklarını bildirdiler. J: 1ün 1e:in+e, yine pek:ok kimse 1elip, Ahmed5ayâlîye balılıklarını bildirdiler. An+ak !ek !ük bazı kimseler Ahmed 5ayâlîyebalanmamı/!ı, i/!e bunlardan 8ahi(î 5alî(e /*yle anla!ır>

?İbrâhim =ül/enî ve(a! edin+e, olu Ahmed 5ayâlîye balanma husûsunda karar

verememi/!im. 5a!!â kendi kendime6 ?Bir büyüün elinde !*vbe e!mek ve ona balanmakye!er. İbrâhim =ül/enîden sonra bir ba/kasına balanmam lâzım 1elmez@ dedim. Bir1ünrüyamda ho+am =ül/enîyi 1*rdüm. Beyaz elbiseler 1iymi/ ve beyaz sarık sarmı/!ı.5a!ırımdan6 ?İbrâhim =ül/enî hayâ!ında iken siyah 1iyinir ve siyah sarık sarardı. A+aba/imdi neden b*yle beyazlar 1iydiF@ diye 1e:!i. 5a!ırımdan 1e:enleri anlayıp /*ylebuyurdu> ?< zaman o /ekilde siyah 1iymemizin sebebi, bu1ün beyaz 1iymek i:indir.@3übârek ellerini *pmek is!edim. 9üzlerini :evirip6 ?=i!, Emîr Ahmed 5ayâlînin elini *p.Bundan sonra !asarru( onundur %bundan sonra !alebelerin ye!i/mesi ona havale edilmi/!ir.-enin de ondan (eyz alman lâzımdır'.@ buyurdular. 0ekrar bak!ım, o beyazlar 1iyinmi/olarak 1*rdüüm zâ!, Emîr Ahmed 5ayâlî oldu. 9anına varıp, kendisine balılıımıbildirdim. < anda rüyadan uyandım. <na !alebe olmaya niye! e!!im. -abahleyin hemenkalkıp yanına 1i!!im ve beni !alebe olarak kabul e!mesini ri+a e!!im. 0alebelie kabul edip,

1e+e 1*rdüüm rüyayı ke/(e!!iler. )ulaıma6 ?Babamdan i/âre! almayın+a bize 1elmedin@buyurdular. Buna benzer hâller bir:ok ki/inin ba/ından 1e:!i.@ Emîr Ahmed 5ayâlî, KMK %m. $#ML' senesinde ha++a 1i!!i. 5a+ ibâde!ini yerine

1e!irip, Ney1amber e(endimizi %sallallahu aleyhi ve sellem' ziyâre! e!!i. KQM %m. $##Q'senesinde )udüs, Şam ve 5aleb yoluyla İs!anbula 1eldi. Burada al!ı ay kaldık!an sonra,!ekrar 3ısıra d*ndü.

Ahmed 5ayâlînin !alebesi ve dâmâdı olan 3uhyî =ül/enî anla!ır> ?KQ& %m. $##S'senesinde, 3ısırda nâib %kadı vekîli' idim. <rada Ahmed 5ayâlînin elinde !*vbe edip ona!alebe olduk!an sonra, vazî(emden vaz1e:!im. 3ahkemeye vardım, durumu anla!!ım.Js!adım olan 3ısır kadısı Abdülbâkî E(endi, Ahmed 5ayâlînin yanına 1eldi. Ahmed5ayâlîye6 ?3uhyî benim olumdur. -izin kulunuz oldu. -izden, mahkemeyi !erke!memesini, nâiblik vazî(esine devam e!mesini ri+a ederim. 3uhyî, sizinle zâhirîir!ibâ!ımızdır. 3ânevî durumumuzu siz bilirsiniz@ dedi. Bunun üzerine ho+am bana6 ?9arınmahkemeye 1i!@ diye emre!!i. Ben6 ?Ar!ık dervi/lik mer!ebesine ula/!ım. Ba/ka i/lerleura/mak is!emiyorum, a((ediniz@ dedim. )ız1ın bir /ekilde6 ?-en bir de dervi/ olmu/sun.9â s*z dinlersin veya bildiin /ekilde hareke! edersin. -en s*z dinle@ dedi. Bana a+âib birkorku 1eldi. 0i!remeye ba/ladım. Elimde olmadan6 ?Emîr -ul!ânımındır@ dedim. ?EmîrAllahü !eâlânındır. Bir mazlûmu, is!erse zimmî %müslümanların idâresinde ya/ayan kâ(ir',is!erse müslüman olsun, serbes! bırak, ikisinin de kur!ulmasına sebep olursun@ buyurdu.

5o+am Ahmed 5ayâlînin emrine uyarak, vazî(eli olduum mahkemeye 1i!!im. Birazsonra bir hıris!iyan 1eldi. )endisine makam ve mevki sâhibi bir müslümanın haksızlıkyap!ıını, bir ba/ka hıris!iyanla benzerliklerinden is!i(âde ile, onun bin al!ın bor+unukendisinden almak is!ediini s*yleyip /ikâye!:i oldu. Adam 1*nderip bor:lu ve ala+aklıyı1e!ir!!i. 9apılan soru/!urma ve !ahkîk ne!i+esinde, hıris!iyanın haksızlıa uradıı anla/ıldıve bu yolda hüküm verildi. 3üslüman, su:unun or!aya :ıkması ile mah+ûb olup u!andı.

0*vbe e!!i. 4avâ+ı olan hıris!iyan ile bor: almı/ olan hıris!iyan, !e+ellî eden İslâmadâle!ine hayrân oldular. İkisi de )elimei /ahade! 1e!irerek müslüman oldular. B*yle+e



ho+am Ahmed 5ayâlînin kerâme!i or!aya :ık!ı. -*z dinlememin bereke!iyle, birmüslümanın !*vbe e!mesine, iki hıris!iyanın da müslüman olmasına vesile oldum.@

3uhyî =ül/enî anla!ır> ?KQ$ %m. $##M' senesinde, zaviyede bir mevlid merâsimivardı. 5o+am Ahmed 5ayâlî beni, 3us!a(a Na/ayı mevlide dave! e!mek i:in 1*nderdi.3us!a(a Na/a, daha *n+e İbrâhim =ül/enînin !alebesiydi. -onra dünyâya meyl ederekdervi/lii bırak!ı. 9emen beylerbeyliinden sonra 4âvûd Na/anın ve(a!ı üzerine, 3ısır

beylerbeyi olmu/!u. 3us!a(a Na/anın yanına 1idip, mevlid +emiye!ine 1elmesi i:in dave!e!!im. Bana !uha( bir eda ile6 ?Bu sizin ho+anızın halkı dave! e!mek!en maksadı nedirF@diye sordu. Ş*yle +evap verdim> ?J: /ey i:indir> $ 0alebe ye!i/!irmek!ir. İnsanlar,dünyâda ve âhıre!!e bir:ok !ehlikelerle kar/ı kar/ıyadırlar. Bunları *renip, ona 1*rehazırlık yapmak lâzımdır. L 4ünyâ ehlinin %1ünlük i/lerle vaki!lerini 1e:irenlerin'kulaklarına 1a(le! kur/unu akmı/!ır. Bu kur/un, buradan vaz ve nasiha!le :ıkmaz. An+akevliyânın a!e/ 1ibi kelâmı o kur/unu eri!ir. 9a kur/un eriyip dı/arı d*külür. 5ak s*zlerii/i!ip !emiz kalbli biri olur veya !amamen evliyâyı inkâr edip, o kur/un erir kalblerined*külür, helâk olurlar, insanlar da b*yle münkirlerin /errinden kur!ulur. S Eer ho+amızınemrine uyup, hizme!i ile /ere(lenirsen, kabiliye!ine 1*re (eyz alır, is!i(âde edersin.@

Bu s*zlerimi duyun+a Na/a6 ?-en o !ekkeye yeni 1elmi/sin. Ben o !ekkeninin/âa!ında bile :alı/!ım. 0ürbenin alemini ben, 7aik Na/a, Şü+â Na/a, 7aik Bey bazı ileri

1elenler !u!up, binbir 1ü:lükle yerine koyduk. -en daha bu i/!e !oysun@ diye baırıp:aırdı. Bu a+âib !u!umu kar/ısında ben6 ?Nekâla, bu !ekkeye ni+e kimseler hizme!e!mi/lerdir. Bir kimsenin sonuna i!ibâr edilir@ diye +evap verdim. 9anımda !ürbedâr -eydîBey de vardı. İbrâhim =ül/enînin halî(esi olup, 3us!a(a Na/a ile beraber bulunmu/!u. Bira+âib dua edip 7â!iha okudu. ?=elirsen mesûd ve mu!lu olursun, 1elmezsen bedbah! birkimse olursun@ diye mırıldandı. Beraber+e ho+amız Emîr Ahmed 5ayâlînin yanına 1eldik.-eyyid Bey durumu anla!!ı. 3us!a(a Na/anın bu durumunu *renen Ahmed 5ayâlî6 ?<ksaplandı@ dedi. Biz bu s*zün hikme!ini anlayamadık. 3evlid 1e+esi !ekrar bir !alebe1*nderdi. =elmedii 1ibi6 ?Beylerin ve pa/aların !ekkede ne i/i varF@ demi/. < !alebe 1elipdurumu bildirdi. 5o+amız Ahmed 5ayâlî6 ?8e k*!ü emîr %idâre+i'@ buyurdu. -onradan3ısır beylerbeyi olan 3ahmûd Na/a, o zaman bey idi. 3evlid merasimine 1elmi/!i. Ahmed5ayâlînin elini *p!ük!en sonra6 ?Bize dua ediniz de 1üzel emîr olalım@ dedi. Ahmed 5ayâlî

3ahmûd Beye dua e!!i ve duasında6 ?3ahmûd Na/anın muradı i:in 7â!iha@ dedi. 3ahmûdBey, o zaman pa/a olmadıı hâlde, onu pa/a diye s*ylemesine orada bulunanlar hayre!e!!iler. =er:ek!en de 3ahmûd Bey, daha sonra 3ısır Na/ası oldu. B*yle+e Ahmed5ayâlînin kerâme!i anla/ılmı/ oldu. 4emek ki, evliyâya hizme! edenler dünyevî ve uhrevîpek:ok (aydalara kavu/uyorlar.@

Emîr Ahmed, :ok 1üzel ve !esîrli konu/ur, in+e manâları i(âde eden /iirler s*ylerdi.Şiirlerinin bulunduu bir dîvânı vardır. 4îvânının nüshaları6 3ille!, -üleymâniye ve 7â!ihkü!üphânelerinde mev+û!!ur.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 21, 222) erceme-i hâli >$râhim Lülenî />st+n$ul 12%&); sh. 233) Menâk$- >$râhim Lülenî; sh. 2, 2'6, 2', ''3, '6&

FENÂRÎ-ÂDE M'HAMMED 6ÂH EFENDİ:<smanlı 4evle!i zamanında ye!i/en âlimlerden. İsmi, 3uhammed bin Ali bin 9ûsu(

bin 3uhammed bin 7enârîdir. Rakabı 3uhyiddîn olup, ?3uhammed Şah@ diye me/hûroldu. İlk <smanlı /eyhülislâmı olan 3olla 7enârînin soyundan olduu i:in ?7enârîzâde@diye anılırdı. "PP %m. $MPL' senesinde -ul!an 7â!ih devrinde İs!anbulda dodu. KLK %m.$#LS' senesinde de, Dumeli kadıaskeri iken ve(a! e!!i. Şeyhülislâm Ali 2emâlî E(endi+enâze namazında hazır bulundu. Bursaya nakledilip, dedesi 3olla 7enârînin kabri yanınade(nedildi.

İlk !ahsiline, babasından ders alarak ba/ladı. <nun ve(a!ından sonra, 5a!îbzâde ve3uarre(zâdenin yanında !ahsiline devam e!!i. 0ahsilini bi!irin+e, *n+e Bursada -ul!anBâyezîd 3edresesine !ayin edildi. K$K %m. $#$S'da İs!anbulda -emâniyyemedreselerinden birine 1e!irildi. 4aha sonra, 9avuz -ul!an -elîm 5ân !ara(ından, sırası ile

Bursa ve İs!anbul kadılıklarına !ayin edildi. KLS %m. $#$P' senesinde Arabis!an kadıaskeri



oldu. -onra Edirne kadısı ve KL# %m. $#$K' senesinde de Anadolu kadıaskeri oldu. 5emeno sene Dumeli kadıaskeri yapıldı.

5ane(î mezhebinde büyük bir âlim ve (âzıl bir zâ! idi. Ahlâkı hamide %1üzel ahlâk'sâhibi olup, zekî ve :ok +*mer! bir kimse idi. ?=ammî@ mahlası ile /iirleri vardır. )ıyme!live mu!eber eserlere /erh ve hâ/iyeler yazdı.

Ba/lı+a eserleri /unlardır> $ 3evâkı( /erhi, L Şerhi (erâizi -irâ+iyye hâ/iyesi, S

Şerhi Iikâye hâ/iyesi, M Şerhi 3e!âlib hâ/iyesi, # Şerhi 0evâli hâ/iyesi, Q Disâleiİsbâ!ı Iü+ûd /erhi> 2elâleddîni 4evânînin eserine yazdıı /erh!ir. P 5idâye ve )i!âbısîre risâleleri, " 7en ilimlerinin :e/i!li meselelerine dâir yazıp Ali Na/aya verdii bir ki!ap,K 5â/iyei !e+rid hâ/iyesi, $& 3ikyâs hakkında bir risâle, $$ Disâle!ün (î îmânıebeveyni 8ebî %sallallahu aleyhi ve sellem', $L 0e(sîri 7â!iha hâ/iyesi, $S 7üsûliBeydâvî hâ/iyesi, $M Şerhi esâsı sar(, $# Evâili 3evâkıb hâ/iyesi, $Q Enmûze+ülulûm /erhi, $P )i!âbı edıyye.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. 22) (l-eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 5%, 5&3) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 16') 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 3'2

5) @eâid-ül-$ehi!!e /Nükneî); sh. 1%36) Fsm+nl müellifleri; cild-2, sh. 15) ef-ü#-#ün*n; sh. %'3, %&3, 12'%, 11, 1%'6, 1%&2%) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 23&) Lüldeste-i ri!â#-i irfân; sh. 2'%1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 36

FENÂRÎ-ÂDE M'HYİDDÎN ELEBİ><smanlı /eyhülislâmlarının onü:ün+üsü ve 5ane(î mezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi,

3uhyiddîn bin 3ehmed bin Ali bin 9ûsu( Bâlî bin Şemseddîn el7enârîdir. İlk <smanlı/eyhülislâmı 3olla 7enârînin !orunu olması sebebiyle 7enârîzâde diye bilinir. Babası,Dumeli )adıaskeri 3ehmed Şah E(endidir. "#$ %m. $MMP' senesinde Bursada dodu. K#M

%m. $#M"' senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. Eyyûb -ul!an 2âmii +ivarında med(ûndur.İlk !ahsilini babasından aldık!an sonra, 5a!îbzâde ve E(dalzâdeden (ıkıh ilmini,dier naklî ve aklî ilimleri !ahsil edip :ok is!i(âde e!!i. 3olla 5a!îbzâdenin yanındamülâzım %s!aOyer' olarak müderrislik yap!ı. İs!anbulda bulunan Ali Na/a 3edresesinemüderris olarak !ayin edildi. Bursadaki -ul!an 3edresesine müderris olduk!an sonra-ahnı semân medreselerinden birinde müderrislik vazî(esini yürü!!ü. 4aha sonra KL# %m.$#$K' senesinde Edirne ve KLQ %m. $#L&' senesinde İs!anbul kadılıklarına !ayin edildi.Adâle! ve dorulukla hükme!!i. İnsanları doru yola dave! edip, onların kur!ulu/ vesaâde!i i:in :alı/!ı. KLK %m. $#LL' senesinde Anadolu kadıaskeri olup hizme! e!!ik!ensonra Dumeli kadıaskerliine !ayin edildi. Bu makamlarda $# yıl müdde!le doruluk,adâle! ve dürüs!lük üzere vazî(e yap!ık!an sonra, KMM %m. $#SP' senesinde bu vazî(edenayrılıp emekli oldu. Bu sırada ha+ ibâde!ini i(â e!!i. Bir sene 3ekkede mü+âvir olarakkalıp, orada !e(sîr oku!!uk!an sonra, !ekrar İs!anbula d*ndü. KM" %m. $#ML' senesinde/eyhülislâm olarak !ayin olundu. S yıl Q ay müdde!le bu /ere(li ve ulvî vazî(eyiyürü!!ük!en sonra, K#L %m. $#M#' senesinde ih!iyârlıı ve raha!sızlıı sebebiyle/eyhülislâmlık vazî(esinden kendi is!eiyle is!i(â edip, ikin+i de(a emekli oldu. Ie(a!edin+eye kadar !e(sîr oku!maya ve eser yazmaya 1ayre! sar( e!!i. İbâde! ve !âa!la me/1uliken ve(a! e!!i. 4reski ve Dumeli hisarında mes+id yap!ırdı.

7enârîzâde 3uhyiddîn E(endi, (akir ve sâlih kimselere :ok muhabbe! eden, sâlihkimselerle beraber bulunmak!an ho/lanan, âlim ve (azîle!li bir zâ! idi. âhid %dünyâyadü/kün olmayan', vera ve !akvâ sâhibi idi. ;e/i!li (azîle!leri ve pek:ok husûsiye!leriyle!anınan 7enârîzâde 3uhyiddîn E(endi6 1üzel ahlâk, hayâ, yumu/aklık ve vekar ile kendinisüslemi/!i. 0asavvu( yolunda yüksek dere+elere ula/mı/ ve mari(e!ullaha kavu/mu/ idi.Alı/veri/!e, helâl ve haram konusuna :ok dikka! eder, kul hakkından sakınırdı. Eli haramadokunmamı/, Allahü !eâlânın huzûrunda eildiinden ba/ka bir kimseye ba/ ememi/!i.

4âima abdes!li bulunurdu. )onu/!uu zaman !a!lı ve akı+ı bir üslûbla konu/urdu. 5ak vehakîka!i anla!mak!an :ekinmez, büyük kü:ük herkese say1ı ve sev1ide kusûr e!mezdi.



8akledilir ki> 7enârîzâde 3uhyiddîn E(endi, zamanının vezîrlerinden Ayâs Na/ayabir hâdiseden dolayı kırılmı/!ı. 3ekkei mükerremede mü+âvir olarak bulunduu sırada,)âbei muazzamanın e/iine yüz sürüp, Allahü !eâlâya Ayâs Na/anın helâki i:in bedduae!!i. Bedduadan sonra, zikredilen vezîrin helâk ola+aı kendine malûm olup, bu vezîrhelâk oldu diye s*yledi. )ısa zaman i:inde vezîrin *ldüü haberi duyuldu.

5aya!ının ba/ından sonuna kadar ilim !ahsil e!mek, ilim *renmek ve eser yazmakla

me/1ul olan 7enârîzâde 3uhyiddîn E(endi6 Arab+a, 7ars:a ve 0ürk:e dillerine hâkim idi.3ekkei mükerremede mü+âvir iken !e(sîr oku!!uunda, !e(sîr ilmine dâir bir eseryazmaya ba/lamı/!ı. An+ak bu !e(sîri !amamlıyamamı/!ır. 7ıkıh ve !e(sîr ilimlerindekiyüksek dere+esi yanında /airlii de bulunan 7enârîzâde 3uhyiddîn ;elebi, /iirlerinde3uhyî mahlasını kullanmı/!ır. 7enârîzâdenin /u eserleri vardır $ 7ıkıh ilmine dâir -adrü/Şerîaya yazdıı !alikâ!ı, L 5idâyeye !alikâ!ı, S 3eânî ilmine dâir 5â/iyei Şerhi3i(!âh, M 4îvân %Şiirlerinin !oplandıı eseri'.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 3% 2) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 3''3) âm*s-ul-+’lâm; cild-6, sh. '233') eh+t-ül-meâ!h; sh. 22

5) Fsm+nl müellifleri; cild-2, sh. 1%6) e#kire-i 8ehî Be!; sh. 2) eâki$-üs-sâire; cild-2, sh. 52%) @eâid-ül-$ehi!!e; sh. 1%3&) ef-ü#-#ün*n; sh. 15'&1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. 311) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 35

FE2H'LLAH EVDEHÎ:5indis!anda ye!i/en İslâm âlimlerinin ve evliyânın büyüklerinden. 7e!hullah Evdehî

diye !anınır. 4ehlî âlimlerindendir. 4oum ve ve(a! !ârihleri ka!î olarak !esbi! edilememi/ise de, onun+u asrın ba/larında ve(a! e!!ii bilinmek!edir.

Hn+eleri uzun seneler 4ehlî 2âmiinde ders verip ilim *re!!i. Bundan sonra Şeyh-adreddîn 5akîmin !alebesi oldu. <nun yanında ve hizme!inde bulunup, !asavvu( yolundailerledi. )albi, Allahü !eâlâdan ba/ka her/eyin dü/ün+esinden !emizlenip, bâ!ın ilmininyüksekliklerine kavu/!u. Bu yolun büyüklerinden, *nde 1elenlerinden oldu. ;e/!iyyeyolunda kemâle 1eldi.

İmâmı Dabbânînin babası Abdülehad hazre!lerinin ho+ası olan Abdülkuddûs binAbdullah, bu 7e!hullah Evdehî hazre!lerinin !alebesidir. 7e!hullah Evdehî, pek:ok !alebeye!i/!irdi. 0alebelerinin *nde 1elenlerinden olan Şeyh )âsım Evdehî, ho+asından ve dierbüyüklerden duyduu /eyleri !oplayarak, dâbüssâlihîn isimli bir eser meydana 1e!irdi.Bu eserde /*yle yazmak!adır> ?Bu ;e/!iyye yolunun büyüklerinin, halî(elerine ve!alebelerine vermeyi âde! edindikleri6 se++ade, !arak, !esbih, bas!on, makas, ine, ibrik,kâse, !uzluk, leen, 1üüm, ayakkabı ve nalın 1ibi /eylerin herbirinin ayrı bir manâsıvardır. -e++ade6 !âa!, ibâde! ve is!ikâme!e %doru yola sımsıkı sarılmaya', !esbih6 kalbin+emiyye!inde meydana 1elen daınıklık ve peri/anlıı !oparlayıp, hakiki me/1uliye! ileme/1ul olmaya, !arak6 /errin, k*!ülüün, :irkinlik ve (azlalıın de(edilip a!ılmasına,bas!on6 hakiki var ve bir olan Allahü !eâlâya dayanıp, yalnız <na 1üvenmeye makas6Allahü !eâlâdan ba/ka /eylerle olan me/1uliye!leri kesip, emelleri kısa yapmaya, ine6sûre! %1*rünü/' ile manâyı birbirine ili/!irmeye i/âre! ve alâme!!ir. Ama ineyi ipliksizvermezler. İbrik ve kâse6 (ukara ve misâ(ire ekmek ve su ikrâm e!meye, !uzluk, leen ve1üüm6 so(raya, yanî dervi/lerin so(rasının ona havale edildiine alâme!!ir. Ayakkabı venalın6 salam adım a!maya i/âre!!ir.@

1) 0h$âr-ül-+h!âr; sh. 1'



FE22ENÎ (M70)**e 2â0$8&:5indis!anda ye!i/en hadîs âlimlerinden. İsmi, 3uhammed 0âhirdir. Rakabı 3elikül

muhaddisîndir. 7e!!enî nisbe!iyle me/hûr olmu/!ur. 5indis!anın )ü+erâ! eyâle!indebulunan 7e!!en kasabasında, K$& %m. $#&M' senesinde dodu. K"Q %m. $#P"' senesinde7e!!en yakınlarında J++eyin denilen yerde Bevherîler %karami!a (ırkası' !ara(ından /ehîdedildi. 7e!!ende med(ûndur.

7e!!ende büyüdü, henüz bulu :aına 1elmeden )urânı kerîmi ezberledi.amanının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri !ahsil e!!i. <nbe/ sene müdde!le ilim!ahsiliyle me/1ul oldu. Bir:ok ilimlerde yüksek dere+elere ula/!ı. amanında )ü+erâ!âlimleri arasında ondan daha yüksek kimse yok!u. Hzellikle hadîs ilminde yüksek ih!isassâhibi oldu. -onra 5arameyni ziyâre! edip ha+ ibâde!ini yap!ık!an sonra6 Şeyh 5asen elBekrî, İbni 5a+er el5ey!emî, Ali bin Trak, Ali el3ü!!ekî ve 2ârullah bin 7ehdden hadîsilmini okuyup, hadîsi /erî( nakle!!i. Adene 1idip, Şeyh -eyyid Abdullah elAyderûsîden!asavvu( ilmini *rendi ve ondan (eyz alıp, manevî dere+elere kavu/!u. Babası ve(a! e!!iizaman, ona :ok mal ve serve! miras kaldı. < malları, ilim !ahsili yapan kimselere sar(e!!i.

Anla!ılır ki> ?0alebe oku!an ho+alara haber 1*nderip, :alı/kan ve zekî olan!alebelerin kendisine 1*nderilmesini is!erdi. 5o+aların 1*nderdii !alebeye6 ?5âlinnasıldırF@ diye sorar, eer zen1in ise6 ?<ku, ilim *ren, Allahü !eâlâ (eyzini ar!!ırsın@ diye

dua eder, (akir ise6 ?<ku, ilim *ren, maddî sıkın!ılarını dü/ünme, senin ve bü!ün ailenin1e:imini üzerime alıyorum. =*nlün raha! olsun, ilim !ahsiline devam e!@ derdi. 7akirlerdenve 1ü:süzlerden kendisine 1elen herkese bu /ekilde yapardı. <nlara ilim !ahsil e!mevazî(esini verirdi. < kimselerden, :e/i!li ilimlerde ih!isas sâhibi bir:ok âlimler ye!i/!i.Bü!ün malını bu /ekilde sar( e!!i. 3ekkei mükerremeden d*ndük!en sonra, sapıkkarami!a (ırkası mensûplarıyla münâzaralar edip, sapıklıklarından vaz1e:irmeye :alı/!ı.7aka! kabul e!mediler. <nların kü(ürlerine hükme!!i ve devrin sul!ânına (i!nelerini*nlemesi i:in /ikâye!e 1iderken, yolda :evrilip /ehîd edildi.

Ali 3ü!!ekî hazre!lerinin rüyasında, Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem'e(endimiz onun üs!ünlüüne i/âre! e!mi/!ir.

Anla!ılır ki> 3uhammed 0âhir 7e!!enî, ilim *renme :aında iken büyük sıkın!ılaradü/!ü. Eer ilim !ahsilini !amamlarsa, Allahü !eâlânın rızâsı i:in ilmin yayılmasına

:alı/a+aını vad e!!i. İlimde yüksek dere+eye ula/ın+a vadini yerine 1e!irip, dershalkasında bir:ok büyük âlimler ye!i/!irdi.3uhammed 0âhir el7e!!enî, ilmiyle âmil, 1eni/ ilim sâhibi, /üpheli ve haramlardan

ka:ınma husûsunda son dere+e dikka!li, sâlih bir zâ! idi.Bir:ok kıyme!li eseri vardır. Bunların ba/lı+aları /unlardır> $ 3e+mâu bihârülenvâr

(î 1arâibü!0enzîl, L 0ezkire!ülmevzûa!, S El3u1nî (î esmâirri+âl ve le!âi(ülahbâr,M )i(âye!ülmü(arri!în (î /erhi/Şâ(iiyye.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-1, sh. 12) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. '13) ef-ü#-#ün*n; sh. 15&&') (l-0’lâm; cild-6, sh. 125) (n-*r-us-s+fîr; sh. 323

FİKÂRÎ (Me0! 6$8â!&:)ânûnî -ul!an -üleymân devri !e(sîr âlimlerinden. İsmi, 3evlânâ 3ehdî Şîrâzî olup,

7ikârî adiyle me/hûr oldu. 4oum !ârihi kaynaklarda bildirilmemek!edir. 7ilibe3edresesinde müderris iken K#P %m. $##&' senesinde ve(a! e!!i.

amanının büyük âlimi 3evlânâ =ıyâseddîn 3ensûr bin -adreddîn 5üseynîdenŞirâzda ilim !ahsil e!!i. 9ine memleke!inin âlimlerinden dînî ilimleri, Arabî dil bil1ilerini,kelâm, man!ık ve hikme! 1ibi ilimleri *rendi. 4aha sonra İs!anbula 1elen 7ikâri, buradada 3evlânâ 3uhyiddîn ;elebinin !alebesi oldu. Burada mülâzeme! %s!aOyer müderris'rü!besini alan 7ikârî, *n+e İs!anbulda 5o+a 5ayreddîn 3edresesinde müderris oldu. Birmüdde! burada müderrislik yap!ık!an sonra, 4ime!okadaki medreseye müderris oldu.Buradan da -ilivrideki Nîrî Na/a 3edresesine müderris oldu. Bir müdde! de burada !alebe

ye!i/!irdi. 7ikârînin bu medreselere han1i !ârihlerde !ayin edildii ve ne kadar zamanvazî(e yap!ıı kaynaklarda bildirilmemek!edir.



3ehdî Şîrâzî, en son olarak 7ilibede, İkin+i 3urâd 5ân zamanı <smanlı vezîrlerindenolan Şahâbeddîn Na/anin yap!ırdıı medresede müderrislik vazî(esinde bulundu. Burada!alebe ye!i/!irmek!e iken ve(a! e!!i.

7ikârî 3ehdî Şîrâzî E(endi, edîb bir kimse idi. Aynı zamanda edeb sâhibi ve 1üzelahlâklı idi. Iak!ini ilim *renmek ve *re!mekle 1e:irirdi. -abah, ak/am, 1e+e ve 1ündüzilimle me/1ul olan 7ikârî, aynı zamanda :ok ibade! ederdi. Belâ1a! ve beyân ilimlerinde

%edebî ilimlerde' :ok kabiliye!li idi. Şiir ve nesir yazmada yedi !ûlâ sâhibi, yanî :okmehâre!li idi. 5em Arab+a, hem de 7ars:a, :ok 1üzel ve in+e manâlı /iirler yazardı. Arûzsana!ını :ok us!alıkla kullanırdı. 5em Arab+a ve hem de 7ars:a /iirler yazabilmek,7ikârînin bu iki dildeki bil1isinin :okluunu ve bu dilleri kullanmakdaki us!alıını1*s!ermek!edir.

9azdıı eserlerden bazıları /unlardır> $ 5â/iye!ün alâ !e(sîrilBeydâvî, L 5â/iye!ünalâ badı mevâdiil)e//â( lizemah/erî, S 5â/iye!ün alâ /erhi 0e+rid, M Şerhu!!elhîs.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-13, sh. 2%2) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 511, 5123) 4#âh-ül-mekn*n; cild-1, sh. 1'1') ef-ü#-#ün*n; sh. 1'%1

F'DAYL CEMÂLÎ (F7)# /$" A#$ Ce*â#!&:5ane(î mezhebinde ye!i/mi/ <smanlı âlimlerinden. 3e/hûr âlim enbilli Ali 2emâlî

E(endinin oludur. İsmi 7udayl bin Ali bin Ahmed bin 3uhammed 2emâlîdir. KL& %m.$#$M' senesinde İs!anbulda dodu. KK$ %m. $#"S' senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i.Iasıyye!i üzerine, eyrek yoku/undaki babasının yanına de(nedildi. 4e(nedilmesiesnasında mezarı kazılırken babasının ayakları or!aya :ıkmı/ ve hi: :ürümedii1*rülmü/!ür. 5âlbuki muh!erem babasından #K yıl sonra ve(a! e!mi/ idi.

Hn+e babasının !alebelerinden Amasyalı 3olla -âlihden ilim *rendi. -onra -ahnısemân 3edresesi müderrislerinden Emîr Şemseddîn ve Ebüssüûd E(endi 1ibi zamanınınbüyük âlimlerinden ilim !ahsil e!!i. 4aha sonra ha++a 1idip, ha+ vazî(esini yerine 1e!irdi.3edînei münevverede Ney1amber e(endimizi %sallallahu aleyhi ve sellem' ziyâre! e!!i.

KM# %m. $#S"' senesinde Bursa 9ıldırım Bâyezîd 5ân 3edresesine !ayin edildi. KMK %m.$#ML' senesinde Abdurrahmân E(endinin yerine 5alebiyye 3edresesine müderris oldu.K#$ %m. $#MM' senesinde 2emâleddîn 3uhammed 2ür+ânînin yerine Eyyûb 3edresesinemüderris !ayin edildi. Şeyhülislâm Ebüssüûd E(endinin kızıyla evlendi. K#Q %m. $#MK'senesi 3uharrem ayında, 5asen Bey yerine -ahnı semân 3edresesine müderris oldu.K#" %m. $##$' Şevval ayında 8iksârî E(endi yerine Ayaso(ya 3edresesi müderrisliineyüksel!ildi. KQ& %m. $##S' senesinden sonra kadılık mesleine 1e:!i. Emîn )*sesi yerineBadad kadısı oldu. KQ$ %m. $##M' senesinde Nervîz E(endi yerine 5aleb kadılıınanakledildi. 4aha sonra İs!anbula 1eldiinde, 5asen Bey yerine Şehzâde 3edresesine!ayin edildi. KQK %m. $#Q$' senesi Dabîulâhır ayında Arabzâde Abdülbâkî E(endi yerine3ekkei mükerreme kadılıı ile !al!î( olundu.

KP$ %m. $#QS' senesi 2emâzilâhır ayında emekli oldu, yerine 8i/an+ızâde 1e!irildi.K"L %m. $#PM' senesinde -ul!an J:ün+ü 3urâd 5ân !ah!a 1e:!iinde, kadıaskerlik !ekli(e!!i ise de bunu kabul e!medi. 7aka! zaman zaman -ul!an 3urâd ona il!i(â! eder,hediyeler 1*nderirdi. 5a!!â 7udayl 2emâlînin *lüm has!alıında Iezîr İbrâhim Na/ayı1*nderip hayr duasını almı/!ır. K"# %m. $#PP' senesinde Şabân 5amîd E(endi ve(a!edin+e, 7udayl 2emâlîye /eyhülislâmlık !ekli( edildiyse de, bu vazî(eyi de kabul e!medi.

7udayl 2emâlî E(endi, babası 1ibi büyük âlim idi. Iera ve !akvâ sâhibi, sâlih bir zâ!idi. İslâmiye!in emir ve yasaklarına :ok balı idi. 3ânevî hâller ve kerâme!ler sâhibi idi.;ok kerâme!leri 1*rülmü/!ür. 5umma ve benzeri has!alıklara okuduu dualar hemen!esîrini 1*s!erir, has!alar /i(â bulurdu.

5er nerede olsa, me+lisin ba/ !ara(ına o!ur!ulurdu. 9az 1ünlerinde bah:esi ziyâre!yeri idi. )ı/ 1ünlerinde ise evi, âlimlerin ve (azîle! sahiplerinin !oplanma yeri idi. limlere,ilme ve ki!aplara :ok dü/kün idi. Bir:ok kıyme!li ki!ap yazdı. 9azdıı eserlerini vekü!üphânesinde bulunan ki!aplarını 7â!ih 2âmii )ü!üphânesine vak(e!!i. Eserlerinden

bazıları /unlardır> $ 0alikâ! alâ sahîhilBuhârî, L 3esâili Esviyâ, S 4îmânâ!> 5ane(îmezhebine 1*re (ıkıh bil1ilerini a:ıklamak!a olup, d*r! +ilddir. M 0envîülusûl (î ilmil



usûl, # Avnurrâid (î /erhil(erâid, Q 5â/iyei /erhi /erî(i, P E+vibe alâ +âmiıl(usûleyn, " 3uh!asarı )â(iye, K İâne!ül(ârid (î !ashîhil(erâid, $& 5â/iyei Iâ(iye,$$ Iezâi( (innahv.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-%, sh. 2) (smâ-ül-müellifîn ;cild-1, sh. %22

3) (l-0’lâm; cild-5, sh. 153') "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 2235) Fsm+nl müellifleri; cild-1, sh. 326) "+kâ!ik-i u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 25 ) ef-ü#-#ün*n; sh. 53, 55', 1%, 11%, 12'%

G'BÂRÎ:<smanlı âlimlerinden ve dîvân /âirlerinden. İsmi Abdurrahmândır. =ubârî mahlası

ile me/hûr oldu. Ak/ehirli olup, orada dodu. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. KPM %m.$#QQ' senesinde 3ekkede ve(a! e!!i.

Hn+e memleke!inde ilim !ahsil e!!i. -onra İs!anbula 1idip, o devrin me/hûrmüderrislerinden Ali ve 3üslim ;elebilerden ders aldı. Ayrı+a Şeyh 5amdullahzâde

3us!a(a 4ededen sülüs ve nesih ha!!ı yazmayı *rendi. =ubârî denilen yazı :e/idinde deüs!âd oldu. Bu sebeble ?=ubârî@ mahlasını aldıı s*ylenir. Bu mahlayı /iirlerindekullanmı/!ır. İlim !ahsilini !amamladık!an sonra, bazı medreselerde bir müdde! müderrislikyap!ı. )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın Trak se(erine ordu kâ!ibi olarak ka!ıldı. 4aha sonra!asavvu(a meyli ar!!ı. Şeyh Ahmed Buhârî zaviyesinde, Şeyh Abdülla!î( E(endiye !alebeoldu ve !asavvu(!a ye!i/!i. Şeyh Ie(â !ekkesinde riyâze!ini !amamladı ve bir müdde! kendimemleke!inde ir/âd vazî(esi yap!ı. Bundan sonra seyaha!e :ıkıp, 3ekke ve 3edineye1i!!i. Bir müdde! 3ekkede mü+âvir olarak kaldı. Anadoluya d*nü/ünde, )ü!ahyadasan+ak beyi olan )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın kü:ük olu Şehzâde Bâyezîdinhizme!ine 1irdi. <nun olu <rhan ;elebiye muallim oldu. Şehzâde Bâyezîd ile Şehzâde-elîm arasında vukû bulan hâdiselerden sonra bir müdde! hapsedildi. -onra serbes!bırakıldı. )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân !ara(ından, 5a+ kâ(ilesi mah(il kadılıına !ayin

edildi. )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân bu vazî(eyi ona verdiini /u mısrayı yazarak bildirdi> ?Şimdi bildim kim imi/ mah(ile kadı olsun.@ < da bu mısranın al!ına /u mısrayı yazarak+evap vermi/!ir ?Ş*yle hizme! edeyin kâ(ile râzı olsun.@ Bu vazî(esi üzerine, ha+ kâ(ilesi ile3ekkeye 1idip birka: sene orada mü+âvir olarak kaldı ve insanları ir/âd ile me/1ul oldu.<rada ve(a! e!!i.

=ubârî, Ie(âda bir hü+rede kaldıı sırada, kapısının üs!üne6 ?Ie(â sem!inin hâliperi/anı, ayaklar !opraı miskin =ubârî@ manâsında /u bey!i yazmı/!ı>

"er-i k*!- Defâ’nn hâk-sâri, 0!+kl+r t?7r+K miskin Lu$ârî.

Eserleri> $ -üleymânnâme6 )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân devri hâdiselerini

anla!mak!a ve i:inde Nâdi/âhı medheden /iir yer almak!adır. Bu eseri, 3anisa 3uradiye)ü!üphânesinde eksik bir nüsha hâlinde vardır. L Şebis!anı hayâl naziresi6 edebî bireser olup, İran /âirlerinden 7e!!âhi 8i/âbûrînin bu isimdeki mesnevîsine naziredir. S3isahâ!nâme6 )âbe ve 5aremi /erî(in *l:ülerine dâir olup Birin+i 3ahmûdkü!üphânesinde vardır. M )âbenâme6 )âbenin medhine dâir bir manzûmedir.3anisada ;a/nî1ir )ü!übhânesinde bir nüshası vardır. # 9ûsu( ve elîha6 3evlânâAbdurrahmân 2âmînin ?9ûsu(üelîha@ adlı hikâyesine dâir yazdıı manzûm eserenazîredir.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 1&22) e#kirât-ü-u’+râ; cild-2, sh. 123) 8icilli Fsmânî; sh. 311

') âm*s-ül-+’lâm; cild-5, sh. 3256HABÎB 3MERÎ KARAMÂNÎ:



Anadoluda ye!i/en evliyânın büyüklerinden. Şeyh 5abîbin soyu, baba !ara(ından5z. Hmerül7ârûka ve anne !ara(ından 5z. Ebû Bekr -ıddîka ula/ır. 4oum !ârihi bellideildir. 8idenin <r!ak*y kasabasında dodu. İlk !ahsiline burada ba/ladı. ?ŞerhiAkâid@ ki!abını okuduu sıralarda, daha :ok ilim !ahsil e!mek ve manevî (eyzlerekavu/mak arzusu ile İran !ara(larına 1i!!i. <rada bulunan -eyyid 9ahyâ Şirvânîninder1âhına yerle/!i. <niki seneye yakın onun hizme!inde bulunup, yüksek mari(e!lere

kavu/!u. -onra ho+asından izin alarak Anadoluya 1eri d*ndü. Bir süre Ankarada kaldı ve5a+ı Bayramı Ielî hazre!lerinin nurlu kabirlerini sık sık ziyâre! ederek :ok (eyzlerekavu/!u. Ak/emseddîn hazre!lerinin sohbe!lerine de devam e!!i. )ayseride Şeyh İbrâhimve evliyânın büyüklerinden Emîri )ayserî ile sohbe!lerde bulundu. 3ekkei mükerremeye1iderek eyniyye yolunun büyüklerinden Şeyh Abdülmu!î ile dos!luunu ilerle!!i. Bubüyüklerin herbirinden ni+e (eyzlere kavu/!u.

Şeyh 5abîb, !akvâ ehli bir zâ! olup, d*r! mezhebe de riâye! ederdi. J: de(a ha++a1i!!i. -eyaha!i :ok severdi. Aydın, -ivas ve Anadolunun daha bir:ok /ehrini 1ezdi. Bir araİskilip!e o!urdu ve orada Ebüssüûd E(endinin babası Şeyh 3uhyiddîni İskilîbî ile dos!lukkurdu. ;e/i!li ilimlerde derin ve in+e bil1ilere sahip!i. ;ok kerâme!leri 1*rüldü. 5i: kimse,onun bir yere uzanarak veya dayanarak uyuduunu 1*rmemi/!ir. 9alnız has!alıının :okaırla/!ıı bir hâlde iken, bir yere dayandıı 1*rüldü. K&L %m. $MKQ' senesinde Amasyada

ve(a! e!!i. )abri, 3ehmed Na/a imâre!inin avlusunda, 3ehmed Na/a ile olunun kabirleriarasındadır.Ş*yle anla!ılır> Şeyh 5abîb, İranda -eyyid 9ahyânın der1âhına 1i!!ii zaman,

kapının *nünde !alebelerinden bazısı ile kar/ıla/mı/ ve onlara6 ?Şeyhiniz beni bir 1ünde5ak !eâlânın sev1isine kavu/!urabilir miF@ diye sormu/!u. 0alebelerinin *nde1elenlerinden 5a+ı 5amza, onun bu suâline :ok kızıp6 ?-enin bunda /üphen mi varF@diyerek *yle bir vurdu ki, Şeyh 5abîbin aklı ba/ından 1i!!i, uzun süre kendine 1elemedi.Bu durumu haber alan -eyyid 9ahyâ hazre!leri, hemen Şeyh 5abîbi :aır!ıp6 ?4ervi/ler1ayre!li olur. -en onların kusuruna bakma ve sakın huzûrsuz da olma 5em hüküm, senini!ikâd e!!iin, inandıın hâl üzeredir@ diyerek onu !eselli e!!i, 1*nlünü alan 1üzel s*zlers*yledi. Ayrı+a ona6 ?Şu pen+erenin yanına 1idip o!ur, orada 1*rdüklerini 1elip bize anla!@ diye de emre!!i. Şeyh 5abîb de, bu emre uyarak denileni yap!ı. İ/âre! e!!ii yere varır

varmaz, hakîka! âleminin bü!ün sırları kendisine a:ıldı. 3elekler âleminin ni+emanzaraları, 1*zleri *nüne serildi. <, bamba/ka bir insan oluvermi/!i. )albinde dünyâsev1isine dâir bir/ey kalmamı/, yüksek mari(e!lere kavu/mu/, der1âha 1eldiinde1*nlünden 1e:enlere eri/ivermi/!i. Bir anda (enâ makamına yükseldi. Bu hâdise ileho+asının büyüklüünü anlayan Şeyh 5abîb, oniki yıl onun hizme!inde bulunarak, dahani+e yüksek hâllere kavu/!u.

-ul!an İkin+i Bâyezîd 5ânın /ehzâdesi Şehin/âh Beyin ni/an+ısı /*yle anla!ır> Şeyh5abîb ile beraber ak/am namazını kılıyorduk. Bir akrep, se+de yerinden 1e:ip, sa(ın bir!ara(ına 1i!!i. 8e olduunu bilemediimden aklım karmakarı/ık oldu. 8amazda huzûrumka:!ı. 8amazdan sonra yemek 1e!irdiler. 7aka! akrep sanki ka(amın i:ini sokuyordu. 5eponu dü/ünüyordum. Bir !ürlü yemei yiyemiyordum. =*nlümden 1e:irdiim bu dü/ün+eyiAllahü !eâlâ Şeyh 5abîbin kalbine ilham edin+e, bana6 ?< zavallı akrep bizim yanımıza1eldi. Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “3ki karayı %yılan ve akrebi'görd!+!n!zde öld!r!n!z/” hadîsi /erî(ine uyarak, onu namazda iken *ldürdük.=*nlünüzü me/1ul e!mesin@ dedi. %8amazda yılanı ve akrebi *ldürmek namazı bozmaz.'B*yle+e zihnimdeki ku/ku or!adan kalkmı/ oldu. Benim âde!lerimden olduu i:in,1*nlümden 1e:irerek6 ?Eer yemek helâl ise Bismillah@ diyerek yemee ba/ladım. Bununüzerine Şeyh 5abîb6 ?5elâldir, ku/kun olmasın@ dedi.

1) Bedâ!i-ül-ekâ!i; sh. 3&+, '12, '13+2) âc-üt-teârih; cild-2, sh. 5'3) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 2%2') Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 5%5) 8icilli Fsmânî; cild-2, sh. 1&



HÂCE ABDÜLKEBÎR EVLİYÂ:5indis!anda ye!i/en Allah dos!larının büyüklerinden. 8e zaman doduu

bilinmemek!edir. Aslen Nânipü! /ehrindendir. Babası me/hûr âlim ve evliyâ Abdülkuddûshazre!leridir. ?Şeyhi kebîr@, ?Iâlâ pîr@ lakabları verildi. <nun+u asrın ilk yarısında Nânipü!/ehrinde ve(a! e!!i.

)ü:ük ya/!a, yüksek babası Abdülkuddûs hazre!lerinin (eyzlerinden is!i(âde e!!i.

-ayılamaya+ak kadar :ok kerâme!leri 1*rüldü. 4aha yürümeye ba/ladıı zamanlarda,elinin hareke!iyle elbisesinin kollarında bir arslan 1*rünüp kaybolurdu. 0alebesi olmakla/ere(lendii ho+alarından ve yüksek babasından kısa zamanda :ok /ey *rendi. amanınilim ve hâl sahipleri, onun büyüklüünü kabul ve !asdîk ederler, hizme!inde bulunmayı/ere( sayarlardı. 5uzûruna 1elenler, o mübârek zâ!ın heybe!inden bir !ek s*zs*yleyemeyip, ba/ları *nünde, 1eldikleri 1ibi 1iderlerdi. Allah dos!ları ile sohbe! e!mek!en:ok ho/lanır, sık sık ziyâ(e!ler vererek (akirlerin 1*nlünü abr, insanları da sohbe!leri ile/ere(lendirirdi. 4*r! olunun d*rdü de babalarına !alebe olup, yüksek dere+elerekavu/!ular.

İnsanlar, 5â+e Abdülkebîr Evliyâya !alebe olmak i:in birbirleriyle yarı/ ederlerdi.en1in, (akir, âmir, memûr, âlim, +âhil, duyan herkes ona ko/ar, is!i(âde e!menin yollarınıarardı. Bir1ün zamanın 4ehlî -ul!ânı İskender bin Behûl Rodî, vezîri 3eyan Behûde bin

5avas 5ân ve 3elik 3uhammed 3isvânîyi yanına aldı. J:ü bir olup, kerâme! ve hâlleriniduyup da ziyâre!le /ere(lenemedikleri 5â+e Abdülkebîr Evliyâya 1i!meye niye! e!!iler.İ:lerinde de bir /üphe vardı. Aralarında konu/up6 ?5erbirimiz dei/ik bir/ey arzu edelim.Bizim arzularımızı bilip de ikrâm ederse, onun büyüklüü a/ikârdır@ dediler. 9ol+uluk!ansonra bir1ün 1e+e yarısı huzûrı âlilerine dâhil oldular. 5â+e Abdülkebîr Evliyâ,misâ(irlerine yemek ikrâm e!!i. -ul!an İskenderin *nüne +eylan e!i, vezîr 3eyanBehûdenin *nüne yahni, 3elik 3uhammed 3isvânînin *nüne de !a!lı koydu. 5epsinin deyeni pi/mi/ olduu 1*züküyordu. 5erkesin *nüne arzu e!!ii yemekler 1elmi/, hepsinin/a/kınlık!an aızları a:ık kalmı/!ı. <nların bu hâlini 1*ren 5â+e Abdülkebîr Evliyâ6

?4os!lar, hayre!e ne ha+e! varF Allahü !eâlâya !evekkül edip o!uran (akir bir kul+aızını <,halka kar/ı asla mah+ûb e!mez@ buyurdu. 3isâ(irler yemeklerini yediler. Bu zamana kadar1elip hizme!inde bulunamadıkları i:in :ok üzülüp, *zürler dilediler. -ul!an, o mübârek

zâ!ın hizme!:ilerine ri+a edip yalvararak, iki k*yü hizme!lerine vak(e!!i. Iezîr de bir k*ybaı/ladı. 3elik 3uhammed ise, biri+ik kızını Abdülkebîr Evliyâ hazre!lerinin nikahıyla/ere(lendirdi.

1) 8i!er-ül-+ktâ$; sh. 23

HÂCE ABDÜLVEHHÂB B'HÂRÎ: 5indis!anda ya/ayan evliyânın büyüklerinden. İsmi Abdülvehhâbdır. Buhârî

nisbe!iyle bilinir. -eyyid 2elâl Buhârînin !orunlarındandır. -eyyid 2elâlin, -eyyid Ahmedve -eyyid 3ahmûd adında iki olu vardı. Abdülvehhâbı Buhârî, -eyyid Ahmedinoullarındandır. 4oum yeri ve !ârihi bilinmemek!edir. KSL %m. $#LQ'de 4ehlîde ve(a!e!!i. )abri, Şah Abdullahın yanındadır.

5indis!andaki 3ül!anda, -eyyid -adreddîn Buhârîden naklî ve manevî ilimleri !ahsiledip, yüksek dere+elere kavu/!u. 3ül!anda bulunduu zamanlarda, ho+ası ve eni/!esi-eyyid -adreddîn Buhârîden /u s*zleri duydu> ?4ünyâda iki büyük nime! vardır. Bunlar,bü!ün nime!lerden üs!ündür, lâkin insanlar bu iki nime!in kıyme!ini bilmiyorlar. <nlarakavu/mak!an 1â(il bulunuyorlar. Birin+isi6 iki +ihanın e(endisi 3uhammed aleyhisselâmınmübârek vü+ûdunun, 3edînei münevverede bulunmasıdır. İkin+isi ise6 )urânı kerîmdir.5ak !eâlâ, onunla s*ylüyor ve insanlar bundan 1â(illerdir.@ <, bu s*zleri duyun+a,ho+asının huzûrundan kalkıp, 3edînei münevvereye 1i!mek i:in izin is!edi ve Desûlullah%sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimizi ziyâre! yolunu !u!!u. Bu saâde!le /ere(lenip, !ekrarmemleke!ine d*ndü. -ul!an İskender Rodî zamanında 4ehlîye 1eldi. -ul!an onunbüyüklüünü anlayıp, a/ırı dere+ede il!i(â! 1*s!erdi. <na !alebe oldu. 0azim ve hürme!e!!i. -ul!anın ona sev1isi, onu araması ve ona olan muhabbe!i o dere+e idi ki, 3evlânâ2elâleddîni Dûmînin Şemseddîni 0ebrîzî ile olan muhabbe!i 1ibi idi.

4ehlîden ikin+i de(a 5aremeyni ziyâre! e!mek üzere ayrıldı. iyâre!le/ere(lendik!en sonra, !ekrar memleke!ine d*ndü.



İlim ve amel sâhibi olan Abdülvehhâbı Buhârî hazre!leri, hâl ve muhabbe! ehlindenidi. 0asavvu(un yüksek dere+elerine kavu/mu/!u. Bir !e(sîri vardır. )urânı kerîmin!amâmına yakınını, Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' medhi ve zikri ile !e(sîre!mi/!ir. <rada a/kı ilâhî in+eliklerinden ve muhabbe!ullah sırlarından :ok /eyleria:ıklamı/!ır. 0e(sîrinin bir yerinde6 “y îmân edenler4 namazlarınızda r!k-' ve secdeedin. 5a""inize i"âdet edin ve hayır ya$ın.” meâlindeki 5a+ sûresi PP. âye!i

kerîmesini !e(sîr ederken buyurur ki> ?En büyük hayır ve iyilik6 s*z, (iil ve hâldeDesûlullaha %sallallahü aleyhi ve sellem' uymak!ır. Desûlullaha %sallallahu aleyhi vesellem' !am !âbi olmak i:in, kâmil bir zâ!ın sohbe!inde bulunmak lâzımdır. Hyleleri vardırki, Allah adamlarından biri ile bir sohbe!!e, mari(e! ve saâde!e kavu/ur. )albinde Allahsev1isi ar!ar ve o zâ!ın kalbinden kendi kalbine (eyz akar. Bu bir sohbe!, onun *mrünüar!!ırı+ı olur. < zâ!a olan muhabbe!i, Allah ve Desûlüne olan muhabbe!ini ar!!ırır.

5âllerin kalbden kalbe 1e:i/inin hikme!ine 1elin+e6 Allahü !eâlâ, 3uhammedaleyhisselâmı ül(e!, rahme! ve keremle yara!!ı. <nu kendi ahlâkıyla ahlâklandırdı. Buahlâkdan biri /evk!ir. Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem', Allahü !eâlâdan bildirerekbuyurdu ki> “"rârın "eni görme evki uzadı. 1enim onları görme evkim dahakuvvetlidir.” 4emek ki, Desûlullahı %sallallahu aleyhi ve sellem' bu ahlâk!a kemâl üzereyara!!ı ve <, /evk sahiplerine mü/!ak %â/ık' oldu. <nun /evki, /evk sahiplerinden

kuvve!li oldu. Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' bu /evki, kalbden kalbe kıyâme!ekadar, vârislerine ve !âbilerine zamanındaki 1ibi in!ikâl eder. Bu da, sohbe! ve ül(e!le%yakınlıkla' /evk sahiplerinden /evk sahiblerine 1e:mekle olur. -ohbe! ül(e! i:in, ül(e!nime! i:in, nime! lezze! i:in, lezze! ise kavu/mak i:indir. )avu/manın :e/i!lerinin vesemerelerinin ar!masının ise sonu yok!ur. 9azı ve s*z ile anla!ılması ve anla/ılması :okzordur.@

1) 0h$âr-ül-+h!âr; sh. 221

HAC9 RAMAAN:<smanlılar zamanında ye!i/en İslâm âlimlerinden. )as!amonuludur. 5a+ı Damazan

E(endi diye !anınır. 4oum !ârihi !esbi! edilememi/!ir. KL& %m. $#$M' senesinde

İs!anbulda ve(a! e!!i. )aynaklarda, hakkında (azla malûmâ! yok!ur.amanında bulunan âlim ve evliyânın en büyüklerinden olan )as!amonulu 5a+ıDamazan, :ok ibâde! ederdi. =e+eleri namaz kılmakla ve 1ündüzleri oru: !u!makla1e:irirdi. İnsanlardan ayrı, kendi hâlinde bir ya/ayı/ı vardı. Allahü !eâlânın muhabbe!i ileyanardı. Allahü !eâlânın hidâye! ve ihsânlarına mazhar olmu/ olan yüksek zâ!ların üs!ünü,ir(ân sahiplerinin yüksei idi. İnsanlar onu mübârek kabul edip, bereke!lenmek i:inyanında ve sohbe!lerinde bulunurlardı.

Divâye! edilir ki, 5a+ı Damazanın kızından olan bir !orunu vardı. Bu :o+uk, birzaman /idde!li bir has!alıa yakalandı. Hyle ki, ba/ında bulunanlar ve akrabâları, :o+uunrûhunu !eslim e!mek üzere olduunu 1*rerek, ya/amasından ümi! kes!iler. Bu sırada:o+uun annesi, babasına %5a+ı Damazana' 1iderek, olunun sıhha!e kavu/ması i:inAllahü !eâlâya dua e!mesini ri+a eyledi. < da murâkabe yoluyla Allahü !eâlâya !eve++üheyledi. 4aha sonra kalbine 1elen ilhamı kızına bildirip6 ?3urâkabede senin olunu%!orunumu' namaz kılarken 1*rdüm. Bu hâl, onun sıhha!ine, ya/ıya+aına ve sâlih birkimse ola+aına alâme! ve i/âre!!ir@ buyurdu.

5a+ı Damazanın kızı bu habere :ok sevinip, :o+uunun iyile/mesini beklemeyeba/ladı. Bu hâdiseden bir 1ün sonra, bu :o+uk+aız has!alık!an /i(â bulup, hi: has!aolmamı/ 1ibi !amamen sıhha!e kavu/!u. ;o+uun bu hâline /âhid olanlar, *lüm hâlindekibir has!anın bu kadar kısa bir müdde!!e iyile/ip sıhha!e kavu/masının normal bir hâdiseolmadıını, bunun, o büyük zâ!ın bir kerâme!i olduunu anladılar.

5a+ı Damazanın memleke!i olan )as!amonuda vazî(e yapan müderrislerden birisi/*yle anla!ır> ?Bir are(e 1ünü idi. Bakmakla mükelle( olduum kimselerin bayramlıkih!iyâ:larını ve eve lâzım ola+ak /eyleri almak i:in hi: param yok!u. Bu durumdan dolayıüzün!ü i:indeydim. Şehrimizin ileri 1elenlerinden bor+um olmayan kimse yok!u. Busebep!en, onların birinden yardım is!emek veya bor: almak 1ibi bir imkânım da yok!u.

5epsine bor+um olduundan kimseye 1i!meye +üre! edemedim. Bu hâlin verdii ızdırabla,:aresizlik i:inde ve kimin kapısına 1ide+eimi bilemez bir hâlde iken, is!i(ar edip, Allahü



!eâlâya sıınıyor ve yalnız <na 1üveniyordum. 0am bu sırada kapı :alındı. Bu sıkın!ılıhâlde bizi arayan kim olabilir ki, diye dü/ünerek, hayre! ve merakla kapıyı a:!ım. )apıda5a+ı Damazan E(endi vardı. -elâm verip, kapıyı kendisinin :aldıını s*yledi. Benimlemerhabala/!ık!an sonra, bana dürülmü/ bir kâı! vererek6 ?Bu kâıdın i:inde abîr %ho/kokulu o!ların !erkibinden meydana 1e!irilen ve sürülen bir :e/i! koku' vardır. <nusürersiniz, 1üzel koku sürünmek sünne!!ir@ buyurdu. Ben daha kâıdı a:ıp i:indeki abîri

koklamadan, o zâ!ın 1üleryüzlü hâli, misk ve anber misâli !a!lı olan o s*zlerini dinlemeklezâ!en raha!layıp (erahlamı/!ım. Hyle büyük zâ!ları 1*rmek, bir iki s*zünü duymak bileinsanı raha!la!ıp kalbini (erahla!ıyordu. < mübârek zâ! da, bu sıkın!ılı hâlimde 1elerek,kalb hânemi ı!r %1üzel koku' ile kokulandırıp, beni :ok sevindirdik!en sonra, veda edipayrıldı.

Ben i:eri 1irip dürülü kâıdı a:!ıımda, hayre!ler i:inde kaldım. ;ünkü kâıdın i:indebir mik!ar abîr ve bundan ba/ka iki büyük al!ın vardı. Hyle ki, bu al!ınlardan sâde+e biri,bü!ün bor:larımı *demeye, dieri de bü!ün ih!iyâ:larımızı raha!lıkla almaya kâ(i 1eliyordu.5emen :ar/ıya 1idip, bor:larımın !amamını daı!!ık!an sonra, lüzumlu olan ih!iyâ:larımızıda aldım. 5a+ı Damazan hazre!lerine :ok dua ederek evime d*ndüm. 4emek ki, kerâme!olarak benim durumumu anlamı/ ve hi: belli e!meden de bana bu al!ınları vermi/!i. <nundaha b*yle ni+e kerâme!leri 1*rülmü/!ür.

Divâye! edilir ki6 5a+ı Damazanın *mrünün sonunda, has!alıı ar!ıp ve(a!ıyakla/!ıında, âlimlerden Şeyh 3uhyiddîn E(endi isminde bir zâ!, onu ziyâre!e 1eldi. -*zarasında 5a+ı Damazan E(endi, bu 3uhyiddîn E(endiye hi!aben buyurdu ki> ?5ak +elle vealâ hazre!lerinin emri ile, ben herhalde yarın *le+eim. 8amazımı sizin kıldırmanız uy1un1*rülmü/!ür.@ 5akîka!en dedii 1ibi, er!esi 1ün ve(a! edip, mübârek rûhu melekû! âlemineyükselin+e, vasıyye!i 1erei namazını 3uhyiddîn E(endi kıldırdı.

1) 8icilli Fsmânî; cild-2, sh. '1%2) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '33, '3'

HÂF#ÜDDÎN ACEMÎ:<smanlı devrinde ye!i/en İslâm âlimlerinden. İsmi, 3uhammed bin Ahmed bin dil

;elebi olup, lakabı 5â(ızüddîndir. 5â(ızı A+emî diye de !anınır, İranda dodu. 4oum!ârihi bilinmemek!edir. K#P %m. $##&' senesi İs!anbulda ve(a! e!!i.5â(ızüddîn, ilk !ahsilini 0ebrîzde yap!ı. 3evlânâ 9ezîdden ilim *rendi. <nun

derslerinde bulunmakla :ok is!i(âde e!!i. Bir:ok ilim dallarında s*z sâhibi oldu. Ş*hre!i her!ara(a yayıldı. İranda meydana 1elen Şah İsmâil (i!nesi sebebiyle, (esad or!amındanayrılıp Anadoluya 1eldi. 3evlânâ 3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endinin ilim me+lisineka!ıldı. <nunla ilmî müzâkerelerde bulundu. )ısa zamanda ilimdeki meziye! ve (azîle!ior!aya :ık!ı. Abdurrahmân E(endi, 5â(ızüddînin ilim ve edebdeki bu üs!ünlüüne hayrânolup, onu -ul!an Bâyezîd 5ânın huzûrunda medh ve sena e!!i. B*yle+e Ankara3edresesine !ayinini saladı. 5â(ızüddîn, medresede ilim ve !alebe ye!i/!irmekle me/1uloldu. 5üsni ha! %1üzel yazı' sâhibi idi. ;ok serî yazardı. =üzel ve :ok serî %:abuk'yazmada bir benzeri yok!u. Bir ayda -adrü/Şeria ki!abını yazdı. 3edresede oku!!u.-onra 3erzi(onda ;elebi 3ehmed 3edresesine müderris oldu. 4ers esnasında -eyyidŞerî(in Şerhi 3i(!âh adındaki eseriyle me/1ul olup, bir kısmına hâ/iye yazdı. Bununyanında, bazı eserlere de hâ/iye yazmakla me/1ul oldu. 4aha sonra İs!anbula 1eldi.9ap!ıı hâ/iyeyi 3üeyyedzâdeye arz e!!i. < da bu eserini :ok beenip, !akdîr ve !ebrikeyledi. 9avuz -ul!an -elîm 5ân6 3ısır se(erine :ık!ıında Amasyaya uradı. <rada5â(ızüddîni 1*rdü. İhsân olarak İs!anbulda A!îk Ali Na/a 3edresesine müderris !ayine!!i. 3edresede -eyyid Şerî(in ?Şerhı 3evâkı(ından bir kısmına hâ/iye %a:ıklamalar'yazdı. -onra İznikde <rhan =âzî 3edresesine müderris oldu. <rada da kıyme!li eseri5eyûlâyı yazdı. -onra da İs!anbuldaki -ahnı semân medreselerinden Ba/kur/unlu3edreseye müderris !ayin edildi. <rada 3uhâkemâ!ı 0e+ridiyye isminde bir ki!ap yazdı.İlmi kelâma dâir meseleleri bildirdi. Ayaso(ya 3edresesinde ders verdi. Burada

?3edîne!ülilm@ adlı eserini yazdı. -onra ye!mi/ <smanlı ak:esi yevmiye ile !ekâüd%emekli' oldu. 8ok!a!ülilm, 7ihris!ilulûm, 3eârikülke!âib, -ebâi -eyyare, 0er+ümei

0îmûrnâme, 3enâkıbı Ali bin Ebî 0âlib %rahme!ullahi aleyh', 8e(ese!ülmasdûr 1ibieserleri yanında, :ok sayıda risâle ve !âlikâ!ı vardır. Hmür boyu 1e+e1ündüz ilimle



me/1ul oldu. limler arasında i!ibarlı, her ilimde üs!ün bir zâ! oldu. 7azîle! sâhibi vevakûr idi. Edebiya!!a da :ok mahir olup, in+e manâlı /iirler s*yledi. Bir /iirinde /*yle dedi>

<kl+r#, $elâ#edeler mü$telâl+r#, <lemde $ir muh+$$ete k+lm :edâl+r#.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-%, sh. 222) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 31%3) (l-eâki$-üs-sâire; cild-2, sh. 26') (l-0’l+m; cild-6, sh. 5 5) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 2'36) "+kâ!k- u’mâni!!e; cild-1, sh. '6&) ef-ü#-#ün*n; cild-1, sh. 351, &1, &6, cild-2, sh. 166, 1%'', 1%12%) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. ''&&) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 25

HAKÎM 6AH M'HAMMED KAVÎNÎ:<smanlı âlimlerinden. İsmi 3uhammed, babasının adı 3übârek Şah!ır. 5akîm Şah

)azvînî diye me/hûr olmu/!ur. Aslen İranda bulunan )azvîn /ehrindendir. 4oum !ârihikesin olarak bilinmemek!edir. İkin+i Bâyezîd, 9avuz -ul!an -elim ve )ânûnî -ul!an-üleymân zamanlarında ya/amı/, KL" %m. $#L$' senesinde İs!anbulda ve(a! e!mi/!ir.

amanının me/hûr âlimlerinden olan Allâme 2elâleddîn 4evânînin uzun müdde!hizme!inde kalıp ondan ilim *rendi ve is!i(âde e!!i. 0abibler soyundan olan 5akîm Şah,!ıb ilminde de kendini ye!i/!irip mü!ehassıs oldu. 3ekkei mükerremeye 1idip, bir müdde!orada mü+âvir olarak kaldı. 3evlânâ 3üeyyedzâde, -ul!an İkin+i Bâyezîd 5âna ondanbahsedip, ilmî üs!ünlüünü, !ıb ilmindeki dere+esini ve ahlâkî (azîle!ini *vdü. Bununüzerine Nâdi/âh İkin+i Bâyezîd 5ân, onu İs!anbula dave! e!!i. İs!anbula 5ekimba/ı !ayinolundu. 9avuz -ul!an -elim pâdi/âh olun+a, onu sohbe! me+lislerinde bulundurup, (azla+aikrâm ve il!i(â!!a bulundu. )ânûnî -ul!an -üleymân zamanına da ye!i/en 5akîm Şah)ânûnînin ilk zamanlarında ve(a! e!!i. )elâm, (ıkıh, sar(, nahiv ve man!ık ilimlerinde

yüksek dere+e sâhibi olan 5akîm Şah, !ıb ilminde de *zel ih!isas sâhibi idi. İlmîüs!ünlükleri yanında, ilmiyle âmil, (azîle!li ve 1üzel ahlâk sâhibi olan 5akîm Şah3uhammed )azvînînin, bir:ok kıyme!li eserleri de vardır.

Bu eserlerinin ba/lı+aları /unlardır> $ 7e!h sûresinden i!ibâren yazdıı )urânıkerîm !e(sîri, L )e/(ül5akâyık> İbni 5â+ibin nahiv ilmine dâir yazdıı )â(iyesinin/erhidir. S 5â/iye!ü alâ ŞerhılakâidilAdûdiyye, M 5â/iye!ü alâ /erhi akâidin8ese(îli!0e(!âzânî, # Dab!ussuver velâyâ!> -ûreler ile âye!lerin okuma /ekilleriyle il1ilidir. QŞerhu Gsâ1û+î (ilman!ık, P 5â/iye!i Şerhi 5idâye, " 5ayâ!ül5ayvan 0er+ümesi>4emîrînin bu eserinin, 7ars:adan 0ürk:eye !er+ümesidir. K 0ezkire!ü//uarâ> Ali Şîr8evâînin 0ezkire!ü//uarâsına yazdıı zeylidir. $& Şerhül3evâkı(, $$ Şerhül3û+izî%0ıb ilmine dâirdir', $L 3edârül(uhûl (î /erhi 3enârilusûl, $S 8asîha!nâme %7ârisî',$M 5o+azâdenin 0ehâ(ü!üne yazdıı hâ/iyesi.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 3'12) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 1&3) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. 1') (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 22&5) âm*s-ül-+’lâm; cild-3, sh. 1&6) ef-ü#-#ün*n; sh. 2%, 3%%, %32, 11'', 131, 1%&3) âc-üt-teârih; cild-2, sh. 52

HALEBÎ (M70)**e /$" Y,7;&:Şa(iî mezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi, 3uhammed bin 9ûsu( bin Abdurrahmândır.

Rakabı )emâleddîn, künyesi EbülRa!î(!ir. 5alebî nisbe!iyle me/hûr olmu/!ur. "PM %m.$MP&' senesinde dodu. K#Q %m. $#MK' senesinde ve(a! e!!i.

5alebde büyüdü ve ilim !ahsilini orada yap!ı. <sman )ürdî, 2elâlüddîn 8asîbi veba/kalarından (ıkıh ilmini !ahsil e!!i. Ebül7azl bin Şıhneden ilim *renip, ondan ve olu



Esîr 3uhammedden ve Abdülberr bin Şıhneden i+âze! aldı. 5ane(î mezhebi âlimlerindenŞeyhülislâm ekeriyyâ Ensârî, İbrâhim bin Ali )alka/endî, )u!büddîn 3uhammed 5ayderî,5â(ız 7ahrüddîn <sman ed4îrî, 2emâlüddîn 9ûsu( bin Şâhin ve ba/kaları da ona (ıkıhilmiyle il1ili i+âze! verdiler. Bu arada !asavvu(a da y*nelip, Abdürrâzık 5amevîden)âdiriyye yolunun hırkasını 1iydi. 5o+ası )âdı 5üseyn bin Şıhnenin yerine kadı vekilliiyap!ı. 4aha sonra insanlardan uzakla/ıp6 1üzel ve süslü elbiseler 1iymeyi !erk ederek,

(akirlerle ve !asavvu( ehliyle beraber bulunmaya ba/ladı. -ul!an )ansu =avriye bu haberula/ın+a, ona bir mek!ûp yazıp, 5alebde Şeyhü//üyûh olmasını emr e!!i. 4aha sonra0rablusda Şa(iî kadılıına !ayin edildi. -onra bu vazî(eden alınıp, 5aleb kadılıına !ayinedildi. 5aleb kadılıını kabul e!mek is!emedi. Bunun üzerine bu vazî(e 2emâlüddîn)alka/endîye verildi. 4aha sonra <smanlı pâdi/âhı !ara(ından 5alebdeki Asrûniyye3edresesi müderrisliine !ayin edildi. 5alebde Evka( 8âzırlıı %Iakı(lar Bakanlıı'vazî(esini yürü!!ü. Bir müdde! sonra 5â+ibiyye 3edresesi müderrisliine !ayin edildi.<smanlı pâdi/âhı !ara(ından 3ekke, 2idde ve +ivârına Şa(iî kadısı olarak vazî(elendirildi.3ekke ahâlisinden olmayan ilk 3ekke kadısı idi. 4aha sonra bu vazî(eden KS$ %m. $#LM'senesinde alındı ve 5alebde ilim !edrisiyle me/1ul olduu sırada ve(a! e!!i.

amanının bir !anesi, âlim ve (azîle!li bir zâ! idi. 5alk !ara(ından ve devle! adamları!ara(ından :ok sevilip !akdîr edilirdi. )adılık yap!ıı müdde! i:inde, adâle! ile hareke!

e!mek sûre!iyle, Allahü !eâlânın dînine hizme! e!!i. 5o/sohbe! ve 1üzel ahlâk sâhibi idi.Şiir husûsunda da 1ayre!li idi.3anzûme!ün (ilEhâ+î adlı bir eseri vardır.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-12, sh. 12

HALEBÎ İBRÂHİM:5alebde ye!i/en 5ane(î mezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi, İbrâhim bin 3uhammed

bin İbrâhim 5alebîdir. 5alebî İbrâhim diye !anınır. "QQ %m. $MQ$' senesinde 5alebdedodu. <rada ye!i/!i. K#Q %m. $#MK' senesinde İs!anbulda ve(a! edip Edirnekapıkabris!anında de(nolundu. Boaz )*prüsü yolu yapılırken, Edirnekapı kabris!anı yakınındabulunan -akızaa+ı kabris!anına nakledildi.

İlk *n+e, doup ye!i/!ii 5aleb /ehrinde bulunan âlimlerden okuyan 5alebî İbrâhim,ilim *renmek!eki 1ayre! ve arzusunun :okluu sebebiyle Şama, 3ısıra daha sonraİs!anbula 1i!!i. <ralarda bulunan me/hûr âlimlerin derslerine devam edip, yükseldi. Ba/!a(ıkıh olmak üzere6 !e(sîr, hadîs, ilmi usûl, ilmi (ürû, kırâa! 1ibi ilimlerde :ok derin âlimoldu. Arab dili ve edebiya!ına da hakkıyla vâkı( idi.

âhirî ilimleri !ahsil ederken, bir !ara(!an da bulunduu yerlerdeki !asavvu(büyüklerinin kalblere, rûhlara haya! veren kıyme!li sohbe!lerinde bulunarak, evliyâlıkyolunda ilerledi. B*yle+e hem zâhirî ve hem de bâ!ını ilimlerde ye!i/ip zamanındakiâlimlerin en *nde 1elenlerinden oldu.

İs!anbula 1eldik!en sonra, 7â!ih 2âmiinde bir müdde! imâmlık ve ha!îblik yap!ı.4aha sonra da, <smanlı âlimlerinin büyüklerinden olan -adî ;elebinin yap!ırdıı 4ârülkurrâ 3edresesinde müderris oldu. 5emen hemen bü!ün (ıkıh bil1ilerini ve İslâmhukukunu ezbere bilirdi. )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân zamanında İs!anbulda bulunanâlimler ve verdii derslere devam eden !alebeler, ondan :ok is!i(âde e!mi/lerdir. İs!anbulmü(!îsi ve kadısı ve <smanlıların onun+u /eyhülislâmı olan -adî ;elebi, (e!vâlarhusûsunda kar/ıla/!ıı mü/kila!larda 5alebî İbrâhim hazre!lerine müra+aa! ederdi.

9azmı/ olduu kıyme!li eserlerden 3ül!ekâı Ebhur, <smanlı medreselerinde derski!abı olarak oku!ulurdu. Bu mübârek âlimi, zamanında bulunan ve daha sonra 1elen Ehlisünne! âlimleri hep medhe!mi/ler, kendisinden hürme! ve edeb ile bahse!mi/lerdir.

5aramlardan, /üphelilerden ve dünyâya dü/kün olmak!an uzak, dînimizin emirleriniyerine 1e!irmek!e :ok 1ayre!li, insanlardan ayrı, kendi hâlinde ya/ayan pek üs!ün bir zâ!idi. 9a +âmide veya evinde olur, ba/ka hi:bir yerde bulunmazdı. 3übârek yüzünü1*rmekle bereke!lenmek is!iyen, onu ya mes+idde veya mes+ide 1idip 1elirken yolda1*rürdü. İbâde! e!mek, ilim *renip *re!mek, müzâkere e!mek ve *rendii ilimleriki!aplara 1e:irmek!en ba/ka hi:bir /eyden zevk ve lezze! almazdı. İlmi ile âmil olan

âlimlerin *nde 1elenlerinden, (azîle! sâhibi evliyânın büyüklerinden idi. 9olda yürüdüüzaman, uy1unsuz kimseleri ve sokak!aki uy1unsuz hâlleri 1*rmemek i:in 1*zlerini kısar



ve hep *nüne bakarak yürürdü. İnsanlardan birini k*!üleyerek konu/!uu ve âhıre!eyaramıyan dünyalık bir/ey s*yledii i/i!ilmemi/!ir.

5alebî İbrâhim hazre!leri, bir:ok kıyme!li ki!ap yazmı/!ır. 5erbiri 5alebî İbrâhiminilim ve (azîle!!eki üs!ünlüüne ve İslâm âlemine yap!ıı hizme!lere birer âdil /âhid olanki!aplarından bazıları /unlardır> $ 3ül!ekâi Ebhur> Bu eseri, )udûrî, 3uh!âr, )enz veIikâye 1ibi kıyme!li (ıkıh ki!aplarının bir hülâsası olup, bü!ün (ıkıh kaidelerini kolay ve

akı+ı bir üslûpla anla!mak!adır. Bu eseri, hemen hemen <r!adoudaki bü!ün İslâmülkelerinde me/hûr olup, bilhassa <smanlı medreselerinde ders ki!abı olarak oku!ulmu/ve 7ransız+aya da !e+üme edilmi/!ir. L =unye!ülmü!emellî (î /erhi 3ünye!ülmusallî>Bu ki!ap, -edîdüddîni )a/1ârînin ?3ünye!ülmusallî ve 1unye!ülmüb!edî@ adlı ki!abının/erhi olup, bu ki!abına ?=unye!ülmü!emellî@ ismini vermi/!ir. Bu eserinin bir adı da

?5alebîyi kebîr@dir. 4aha sonra bu eseri, ?5alebîyi sa1îr@ adıyla yazdıı bir ki!ap!a*ze!lemi/!ir. Bu eserinde, namaza âi! (ıkıh bil1ilerini iyi bir !er!iple ve anla/ılır bir /ekilde

îzâh e!mi/!ir. Burhâneddîni 3er1ınânînin ?5idâye@ adlı eserine, İbni 5ümâm !ara(ındanyapılan /erhini de kısal!arak yazmı/!ır. S 0abakâ!ül(ukahâ> 5ane(î mezhebi (ıkıhâlimlerinin hâl !er+ümesini anla!an, hem !ârih, hem de (ıkıh ilmi bakımından *nemli olanbu eserini, doksan ya/ında iken yazmı/!ır. M 0elhîsülkâmûs li7îrûzbâdî, # 4ürre!ülmüvahhidîn ve ridde!ülmülhidîn, Q ErDehsu velvaks limüs!ehılirraks, P -ilkün

nizâm /erhu 2evâhirülkelâm> Akaide dâirdir. " Şerhu El(iye!ülTrâkî> 5adîs ilminedâirdir. K Şerhu!!âiyye lil3ukrî, $& El)avlü!!âmınde zikri vilâde!ihî aleyhisselâm,$$ En8ime!üzzerîa (î nusre!i//eria.

5alebî İbrâhimin yazmı/ olduu 5alebîyi kebîr ki!abından se:meler> ?Bir kimsenin *zürsüz, salam iken kılmadıı namazları, has!a ve *zürlü iken kazâ

e!mesi +âizdir.@ ?4i/ler arasında yemek ar!ıı kalıp, al!ı yıkanamazsa, 1usl +âiz olur. ;ünkü, su akı+ı

olup, bu ar!ıkların al!ına sızar. 7aka! bu ar!ıklar, :inenerek ka!ıla/mı/ ise, 1usl abdes!i+âiz olmaz. 4orusu da budur. ;ünkü, su, bunun al!ına sızmaz. Bunda zarûre! ve hara:da yok!ur.@

?-e+deye ya!arken, kamîs, yanî en!ari ve pan!alon pa:alarını yukarı :ekmekmekrûh!ur ve bunları yukarı :ekip, kıvırıp da namaza durmak da mekrûhdur.@

?Dükûda sünne!lerden birisi de, !opuk kemiklerini birbirine bi!i/!irmek!ir.@ ?Ayakkabılarını arkada bırakarak namaz kılmak mekrûh!ur.@ ?3ahalle mes+idinde, +emâa! az olsa dahi, namazı burada kılmak, +emâa!i :ok olan

büyük +âmide kılmak!an e(dâldir. 3ahalle +âmiindeki +emâa!i ka:ıranın, ba/ka +âmideki+emâa!e 1i!mesi e(dâldir. Ba/ka +âmi +emâa!ine ye!i/emezse, yalnız kılmak i:in, mahallemes+idini !er+ih e!mek e(dâldir. 3ahalle mes+idinde imâm, müezzin bulunmazsa,+emâa!!en biri bu vazî(eyi yapar. Ba/ka +âmiye 1i!mezler. 3ahalle mes+idinin imâmı, ya!sınamazını, beyazlıın 1ayb olmasını beklemeyip, daha erken, 1üne/in ba!!ıı yerdekırmızılık 1ayb olun+a kılarsa, bununla birlik!e erken kılmayıp, beyazlıın da 1ayb olmasınıbekleyip, yalnız kılmak e(dâldir. 3ahallenin imâmı (ısk ile me/hûr ise, yanî büyük 1ünahi/liyorsa, ba/ka mes+idin +emâa!ine 1i!melidir. ;ünkü, mekrûh!an sakınmak, sünne!i/lemek!en daha *n+e 1elir.@

?Elhân ederek, mûsikî perdelerine uyarak !e1annî eden imâm arkasında kılınannamazı iade e!mek %yeniden kılmak' lâzımdır.@

?5ür kadının avu: i:inden ve yüzünden ve ayaklarından ba/ka bü!ün vü+ûduavre!!ir. ;ünkü, Ney1amberimiz %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “&adın avrettir. 0çıkolarak çıkarsa, eytan gözlerini çok açarak ona "akar.” buyurdu. Ayaklarına avre!diyenler de oldu. Allahü !eâlâ, 8ûr sûresinde meâlen6 “6!sl!man kadınlar, zînetlerinigöstermesinler/ 3 ya$arken zarurî açılanlar g!nah olmaz. 1a ört!leriniyakalarına kadar örts!nler. %B*yle+e, sa:ları, kulakları ve 1*üsleri iyi *r!ülsün'@buyurdu. ye!i kerîmede %îne!', yanî %süs'leri *r!sünler demek, zîne! !akılan süslenenyerlerinizi *r!ün demek!ir. A:ılması 1ünah olmıyan zîne! yerlerinin, yüz ile el olduunu,Ney1amberimiz bildirdi. 9ine bu sûrede meâlen6 “&adınlar ayaklarını yere vuraraky!r!mesinler ki, ayaklarındaki ört!l! zînetlerin sesleri iitilmesin.” buyuruldu.Ayakların avre! olduu buradan anla/ılmak!adır.@

?9an ya!arak ayakları birbirine bi!i/!irip, )urânı kerîmi, i:inden ezbere okumakveya yürüyerek, i/ 1*rerek, hamamda, kabir ba/ında o!urup okumak +âizdir. 5amamda



okuyabilmek i:in, hamamın !emiz olması ve avre! yerleri a:ık olanların bulunmamasılâzımdır. )i!ap okuyan, yazan, i/ yapan yanında )urânı kerîm okumaa ba/lamak, onlardinlemedikleri zaman 1ünah olur. 2âmide veya ba/ka yerde, birka: ki/inin, aynı zamanda,yüksek sesle )urânı kerîmi okumaları !ahrimen mekrûh!ur. Birinin okuyup, ba/kalarınınsessiz+e dinlemeleri lâzımdır. İ/i olanların dinlemesi (arz olmaz. )urânı kerîmi dinlemek(arzı ki(âyedir ve okunmasından ve na(ile ibâde!lerden daha sevâb!ır. )adın, )urânı

kerîmi kadından *renmelidir. 9aban+ı erkeklerden, amâdan bile *renmemelidir.@5alebîyi sa1îr ki!abından se:meler>

?Abdes!in edebleri %yapılırsa sevâb olup, yapılmazsa hi: 1ünah olmayan /eyler'>$ Abdes!i, namaz vak!i 1irmeden *n+e almak!ır. Hzür sahiblerinin vaki! 1irdik!en

sonra alması lâzımdır.L 5elâda !ahare!lenirken, kıbleyi sa veya sol !ara(a almak!ır. Abdes! bozarken,

kıbleye *nünü ve arkasını d*nmek !ahrîmen mekrûh!ur. Ayakları a:ıp :*melmek edebdir.S 8e+âse! bula/mamı/ ise, su ile !ahare!lenmek edebdir. 8e+âse!, dirhem

mik!ârından %yanî miskalden, d*r! 1ram ve seksen san!i1ramdan' az ise, yıkamaksünne!!ir. 4irhem mik!arı bula/mı/ ise, yıkamak vâ+ib, (azlasını yıkamak (arzdır.9ıkamada aded yok!ur. 0emizlenin+eye kadar yıkamalıdır. -ol elin, bir veya iki veya ü:parmaının i:i ile yıkanır.

M 0ahâre!lendik!en sonra, bez ile kurulanmak!ır. Bez yok ise, el ile kurulamalıdır.# 0ahâre!lendik!en sonra, avre! mahallini, hemen *r!mek!ir. 0enhâda lüzumsuza:mak edebi bozar.

Q Ba/kasından yardım is!emeyip, abdes!i kendisi almak!ır. İs!emeden su d*kenolursa, +âizdir.

P )ıbleye kar/ı, abdes! almak!ır." Abdes! alırken konu/mamak!ır.K 5er uzvu yıkarken, )elimei /ehâde! okumak!ır.$& Abdes! dualarını okumak!ır.$$ Azına sa el ile su vermek!ir.$L Burnuna sa el ile su vermek!ir.$S Burnu sol el ile !emizlemek!ir.

$M Azı yıkarken, di/leri %3isvak' ile !emizlemek!ir. -a el parmakları uza!ılıp, ba/parmakla kü:ük parmak misvakın al!ından, dier ü: parmak da üs!ünden !u!arak, ü:kerre sa, ü: kerre sol yandaki di/ler üzerine ha(i(:e sürülür. )uvve!le sürmemeli, di/leribozar. 5a(i( sürülün+e, di/leri ve di/ e!lerini kuvve!lendirir. 3isvak, Arabis!anda bulunanErak aa+ının dalından, bir karı/ uzunluk!a kesilen par:adır. Erak dalı bulunmazsa, zey!inveya ba/ka dallardan da olabilir. 8ar dalı olmaz. 3isvak bulunmazsa, (ır:a da kullanılabilir.Bu da yoksa, sa elin ba/ parmaını sa yandaki di/ler üzerine, ikin+i kü:ük parmaını soldi/ler üzerine ü: kerre sürerek !emizlemelidir.

$# Azı yıkarken, oru:lu deilse, azı :alkalamak!ır. Boazında 1ar1ara yapmakher zaman mekrûh!ur.

$Q Burnu yıkarken, suyu kemie yakın :ekmek!ir.$P )ulaı mesh ederken birer parmaı, kulak deliine sokmak!ır.$" Ayak parmaklarını !ahlil ederken, sol elin kü:ük parmaı ile !ahlil e!mek!ir.$K Elleri yıkarken, 1eni/ yüzüü yerinden oyna!mak!ır. 4ar, sıkı yüzüü oyna!mak

ise lâzım olup, (arzdır.L& -u bol ise de, isrâ( e!memek!ir.L$ -uyu, ya sürer 1ibi az kullanmamak!ır. J: de(ada da, yıkanan yerden en az iki

damla su damlamalıdır.LL Bir kap!an abdes! alın+a, o kabı dolu bırakmak!ır. İbriin azını kıbleye kar/ı

durdurmalıdır. 8amaz kıla+ak bir yol+u, kıble +ihe!ini, ibriin azına bakarak kolay+a anlar.LS Abdes! bi!in+e veya or!asında %Allahümme+alnî mine!!evvâbîn...' duasını

okumak!ır.LM Abdes!den sonra %-übhâ', yanî iki reka! namaz kılmak!ır.L# Abdes!li iken, abdes! almak!ır. 9anî namaz kıldık!an sonra, abdes!li iken, yeni

bir namaz i:in, bir daha abdes! almak!ır.

LQ 9üzü yıkarken, 1*z pınarını, :apakları !emizlemek!ir.



LP 9üzü, kolları, ayakları yıkarken, (arz olan yerlerden biraz (azlasını yıkamak.)olları yıkarken, avu+a su doldurmalı, bunu dirsee doru akı!malıdır.

L" Abdes! alırken, kullanılan sudan, elbiseye, üs!e, ba/a sı:ra!mamak!ır.Abdes! alırken, yapılması menhî, yanî yasak olanlar onikidir. Bunları yapmak haram

veya mekrûh!ur ki, /unlardır>$ 5elâda, kırda abdes! bozarken, kıbleyi *ne, arkaya 1e!irmemelidir. )ıbleye ve

mısha(a kar/ı ayak uza!mak da mekrûh!ur. 3ıs(ah yüksek!e ise, mekrûh olmaz. Ayrıbir/eye sarılı mısha(, mıska ile helaya 1irebilir.

L 0ahâre!lenmek i:in, biri yanında avre! yerini a:mak haramdır.S -a el ile !ahâre!lenmemelidir.M -u olmadıı zaman, 1ıda maddesi ile, 1übre ile, kemik ile hayvan 1ıdası ile,

k*mür ile ve ba/kasının malı ile, saksı, kiremi! par:ası ile, kamı/ ile ve yaprak ile ve bezile, kâıd ile !ahare!lenmek mekrûh!ur.

# Abdes! alınan havuza !ükürmemeli ve sümkürmemelidir.Q Abdes! azâsını, hududundan pek a/ırı veya eksik olarak yıkamamalı ve ü:!en az

veya :ok yıkamamalıdır.P Abdes! azâsını, !ahare!!e kuruladıı bez ile kurulamamalıdır." 9üzü yıkarken, suyu yüze :arpmamalı, alın üs!ünden a/aı doru d*kmelidir.

K -uya ü(lememelidir.$& Azı ve 1*zleri sıkı kapamamalıdır. 4udaın 1*rünen kısmında ve 1*z kapaındaıslanmadık az bir yer kalırsa, abdes! kabul olmaz.

$$ -a el ile sümkürmemelidir.$L Ba/, kulaklar veya enseden birini her de(asında eli ayrı ayrı ısla!arak, birden

(azla mesh e!memelidir. 5er de(asında ısla!madan !ekrârlanabilir.0enbîh> arûre!, me+bûriye! olmadık:a a/aıdaki onbir /eye riâye! e!melidir>$ İki eli :olak olan, !ahâre!lenemez. )ollarını !opraa, yüzünü duvara sürerek

!eyemmüm eder. 9üzünde de yara varsa, namazı abdes!siz kılar ve namazlarını !erke!mez.

L 5as!a olana, zev+esi %hanımı', +âriyesi, :o+ukları, karde/leri abdes! aldırır.S 0a/ ve benzerleri ile !ahare!lenmek, su yerine 1e:er.

M 4eli olan veya bayılan kimse, yirmid*r! saa! ayılamazsa, iyi olun+a, namazlarınıkazâ e!mez. İ:ki, a(yon, ilâ: ile aklı 1iden, her namazı kazâ eder. 9a!arak ba/ı ile imâedemiye+ek kadar aır has!alıı yirmid*r! saa!!en :ok devam eden kimseden, aklıba/ında olsa bile namaz sâkı! olur.

# Abdes!hâneye 1irmek i:in, husûsî /alvar kullanmak ve ba/ı *r!ülü 1irmekmüs!ehabdır.

Q 5elâya 1irerken elinde, Allahü !eâlânın ismi ve )urânı kerîm yazılı bir /eybulunmamalıdır. Bir/eye sarılmı/ veya +ebde olmalıdır. 3ıska b*yledir.

P 5elâya sol ayakla 1irip, sa ayakla :ıkmalıdır." 5elâda avre! yerini, :*melin+e a:malı, konu/mamalıdır.K Avre! yerine ve ne+âse!e bakmamalı, helaya !ükürmemelidir.$& 5elâda bir/ey yememeli, i:memeli, /arkı s*ylememeli, ıslık :almamalı, sakız

:inememelidir.$$ 5i:bir suya, +âmi duvarına, kabris!ana ve yola abdes! bozmamalıdır.Abdes!in (arzları, sünne!leri, edebleri ve menhî, yanî memnu olan /eyleri vardır.

Abdes!siz olduunu bilerek zarûre!siz namaz kılan kimsenin îmânı 1ider. 8amaz kılarkenabdes!i bozulan, hemen omuzuna selâm verip, namazdan :ıkar. Iaki! :ıkmadan abdes!alıp, namazını ba/!an !ekrar kılar.

?)urânı kerîmi name ile, yanî sesi mûsikî perdelerine uydurarak okumak, har(leribozmaz ise, âlimler mekrûh demi/!ir. îrâ (âsıkların namelerine !e/ebbüh yanîbenzemek!ir. Eer har(ler dei/ir ise, haramdır. <kuması mekrûh olan bir/eyi dinlemek demekrûh!ur. <kuması haram olan /eyi dinlemek de haramdır. )urânı kerîmi !e1annî ileokuyan ha(ızlara emri marû( yapmak vâ+ibdir. İnadlarına, dü/manlıklarına sebep ola+akise bunları dinlememeli, orayı !erk e!melidir. İ/ 1*renler ve ya!anlar arasında yüksek sesle)urânı kerîm okunursa, okuyan 1ünaha 1irer. )urânı kerîmi okunamıya+ak kadar

kü:ük har(lerle yazmak b*yle kü:ük )urânı kerîm almak 1ünah!ır.@



5alebî İbrâhim hazre!lerinin yazdıı 5alebîyi kebîr isimli eserde, )urânı kerîmokumakla alâkalı kısımda buyuruluyor ki>

8amaz dı/ında kırâa!> 8amaz +âiz ola+ak kadar, yanî namazda okuya+ak kadarlâzım olan mik!arda )urânı kerîmden âye!i kerîmeler ezberlemek her mükelle(e (arzıayndır.

)urânı kerîmi mısha(ı /erî(!en yanî bakarak okumak, ezbere okumak!an daha

(azîle!lidir. B*yle yapılın+a 1*zler de ibâde! e!mi/ olur. 5em )urânı kerîm okumak, hemde mısha(ı /erî(e bakarak okumak 1ibi iki ayrı sevâb bir araya 1elmi/ olur.

)urânı kerîmi, ona olması 1ereken hürme! ve !azîmin (azlalıından dolayı, abdes!liolarak ve kıbleye d*nmü/ olarak okumalıdır. 5a!!â, )urânı kerîm okurken en 1üzelelbiseyi 1iymelidir. <kuduu sûre bi!ip dier sûreye 1e:medii ve dünyevî bir i/ ve s*z ile(asıla vermedii müdde!:e, ba/larken okuduu Eûzü besmele ile devam edip bi!irir.

3uhammed bin 3ukâ!il %rahme!ullahi aleyh' buyurdu ki> ?Berâe %0evbe' sûresiyazıldıı ve bir *n+eki sûreye bi!i/ik okunduu zaman Besmele !erkedilir. 7aka! okumayaBerâe sûresinden ba/lanırsa, o zaman Besmele !erk edilmez@ Ebül)âsım -emerkandî%rahme!ullahi aleyh' buyurdu ki> ?Bu husûs!a sahîh olan 3uhammed bin 3ukâ!ilins*züdür.@

Bazı âlimler buyurdular ki> ?Bir kimse, )urânı kerîmin hakkını eda e!mek is!erse,

her ha(!a onu ha!me!melidir.@ Ayda veya kırk 1ünde bir kerre ha!medilmesinin evlâolduu da bildirilmi/!ir.4ârimînin 3üsnedinde bildirildiine 1*re, Eshâbı )irâmdan -ad bin Ebî Iakkâs

%rahme!ullahi aleyh' buyurdu ki> ?)urânı kerîmin ha!mi %bi!irilmesi' 1ünün evvelineras!larsa, melekler ak/ama kadar o kimse i:in is!i(ar ederler. )urânı kerîmin ha!mi1e+enin evveline %yanî ak/ama' ras!larsa, melekler sabah olun+aya kadar o kimse i:inis!i(ar ederler.@

9a!arken )urânı kerîm okumak is!enildiinde %meselâ uyumak i:in ya!aınaya!ın+a' ayaklar bi!i/!irilmeli ve !oplanmalıdır. B*yle yapın+a okumak!a mahzur yok!ur.B*yle yapmak )urânı kerîme !azim ve hürme! i:indir.

5adîsi /erî(!e buyuruldu ki> “1ir m!sl!man yata+ına geli$ yataca+ı zaman&ur'ân7ı kerîmden "ir s-re okursa4 0llah! teâlâ o m!'min için "ir melek

vazî2elendirir. 6elek, o m!'min uyanıncaya kadar, ona eziyet verecek hiç"ir eyi yanına "ırakmaz %yakla/!ırmaz'.<9ürümek ve :alı/mak esnasında, /âye! bu i/ler %yürümek ve :alı/mak' kalbini

me/1ul e!miyorsa, yürürken ve :alı/ırken )urânı kerîm okumak +âizdir. Eer yürümekve :alı/mak kalbin )urânı kerîm ile me/1ul olmasına mâni olursa mekrûh olur. =uslabdes!i alınan yerde ve pis olan yerlerde )urânı kerîm okumak mekrûh!ur.

Bir kimse, (ıkıh ile alâkalı bir/ey yazan ve dinlemesi mümkün olmayan kimseninyanında )urânı kerîm okumaya ba/lasa, 1ünahı )urânı kerîmi sesli olarak okumayaba/layanadır. Bunun i:in bir kimse, ya!an kimselerin yanında sesli olarak )urânı kerîmokumaya ba/lasa, 1ünaha 1irer. -essiz okuması lâzımdır.

Bir :o+uk evde )urânı kerîm okumaya ba/lasa, evde bulunan dierleri de ba/ka biri/le me/1ul oluyorlar iseler hüküm /*yledir> Şâye!, :o+uk okumaya ba/lamadan evvelonlar i/e ba/lamı/lar ise dinlemeyi !erk e!mek!e mazurdurlar. An+ak, *n+e okumaba/lamı/ ise, bu hâlde dinlemeleri, i/e ba/lamamaları lâzımdır. )urânı kerîm okunanyerde (ıkıh %din dersi' okumak da b*yledir.

Asıl olan, )urânı kerîm okunurken dinlemenin (arzı ki(âye olduudur. ;ünkü)urânı kerîmi dinlemek, ona hürme! ve il!i(â! i:indir. Bu ise, bir kısım kimsenin dinlemesiile hâsıl olmak!a, yerine 1e!irilmek!edir. 8i!ekim bir +emâa!e selâm veren müslümana, o+emâa!!en birisi +evap verin+e, dierleri i:in de kâ(i 1elmek!e, selâm veren müslümanınhakkına riâye! edilmek!e, hakkı yerine 1e!irilmi/ olmak!adır.

)urânı kerîm okuyanın, ona hürme! ve !azim üzere okuması, hürme! ve !azimiboza+ak /ekilde okumak!an sakınması 1erekir. 3eselâ :ar/ıpazarda, i/1ü: yerlerinde)urânı kerîmi dinlemesi mümkün olmayanların %ve dinlemiye+ekleri bilinenlerin' yanındasesli olarak okumak, onun hakkını zayi e!mek olur ki, o zaman okuyan kimse 1ünahkârolur. Dızıklarını !emin e!!ikleri i/leri ile me/1ul olanlar, o anda, sesli olarak okunan )urânı

kerîmi dinliyemedikleri i:in mazûr olmak!a, 1ünahkâr olmamak!adırlar. 4ers vermekleme/1ul olan veya (ıkıh ilmi :alı/an kimsenin yanında )urânı kerîm okunması da b*yledir.



4ünyevî 1e:im zarûre!i i:in :alı/ma esnasında, sesli okunan )urânı kerîmi dinlememek*zür olun+a, dînî bir zarûre! ve ih!iyâ:!an dolayı %ilim *renmek i:in' dinliyememekelbe!!e *zür olur. An+ak buradaki *zür, dersin, ilmî müzâkerenin, )urânı kerîmokunmasından *n+e ba/lamı/ olması halindedir. Hn+e )urânı kerîm okunmaya ba/lamı/ise, o hâlde dinlemek elbe!!e lâzımdır.

)urânı kerîm okurken, okuyanın ho+a ve babası 1ibi, hürme!e lâyık birisi 1elin+e,

)urânı kerîm elinde olarak kalkması mekrûh deildir.)urânı kerîmi dinlemek, okumak!an daha (azîle!lidir. ;ünkü dinlemekle (arz yerine

1e!irilmi/ olur. Aynı /ekilde )urânı kerîm okumak, !a!avvu %yanî na(ile' ile me/1ulolmak!an daha (azîle!lidir.

<kunan yerde ba/ka i/le me/1ul olanlar bulunmazsa, 1üzel okumakla *ünmek veriyâ 1ibi bir !ehlike de yoksa, )urânı kerîmi sesli olarak okumak, sessiz okumak!an daha(azîle!lidir.

)â(ire )urânı kerîm âye!leri ve (ıkıh bil1isi *re!mek!e mahzur yok!ur. Bu hâl onunhidâye!ine, İslâm ile /ere(lenmesine vesîle olabile+ei ümîd edilir. 7aka! kâ(irin, )urânıkerîme 1usl abdes!i almadan dokunması +âiz deildir.

)urânı kerîmi *renip sonra unu!an kimse, büyük 1ünah i/lemi/!ir. Bir hadîsi/erî(!e buyuruldu ki> “6escidden tozu to$ra+ı çıkarmasına %mes+idi !emizlemesine'

kadar !mmetimin ecir ve %sevâbları' "ana arz olundu. 8mmetimin g!nahları da"ana arz olundu. &iinin, kendisine &ur'ân7ı kerîmden "ir s-re veya âyet verili$ %onu ezberleyip' de unutmasından daha "!y!k g!nah görmedim.”

)urânı kerîmi *rendii hâlde unu!mak demek, mısha(a bakarak okuyamıya+akhâle 1elmek demek!ir.

ye!i kerîmeleri duvarlara ve mihrâblara 1üzel olmayan /ekilde yazmayı âlimler ho/1*rmemi/lerdir. 3ısha(ı /erî(i !ezyin e!mek!e %süslemek!e' mahzur yok!ur. ;ünkü b*yleyapmak, )urânı kerîmi herkesin nâzarında büyül!mek olduundan iyi ve (âidelidir.

3ısha(ı /erî( :ok okumak sûre!iyle yıpranıp okunamıya+ak hâle 1elin+e, !emiz birbeze sarılır ve ayak al!ı olmayan !emiz bir yere 1*mülür.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-1, sh. %

2) (l-0’lâm; cild-2, sh. 663) +$+kât-üs-seni!!e; cild-1, sh. 222') eâki$-üs-sâire; cild-2, sh. 5) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 2 6) âm*s-ül-+’lâm; cild-1, sh. 56%) >#âh-ül-mekn*n; cild-1, sh. '61, cild-2, sh. 23%) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 3%&) "+kâ!k- u’mâni!!e /Defe!ât-ül-+’!ân ken+r); cild-2, sh. 111) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '&211) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 1&12) ef-ü#-#ün*n; sh. 26%, 61, %&, 126', 131, 1%1', 23'13) Geh$er 0nsikl?7edisi; cild-, sh. 3%

HALÎMÎ ELEBİ:<smanlı âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, Abdülhalîm bin Alidir. )as!amonuludur.

4oum !ârihi bilinmemek!e olup, KLL %m. $#$Q' senesinde, 9avuz -ul!an -elim 5ân ilebirlik!e 1i!!ii 3ısır se(eri d*nü/ünde, Şamda ve(a! e!!i. <rada, 3uhyiddîni Arabîhazre!lerinin !ürbesine de(nedildi.

amanın âlimlerinden ilim !ahsil e!!i. 3olla Alâüddîni Arabînin hizme!lerindebulunup, ondan naklî ve manevî ilimleri !ahsil e!!i. 3olla Alâüddîni Arabî ve(a! e!!ik!ensonra, Arab diyârına 1idip, orada :e/i!li ilimleri !ahsil e!!ik!en sonra, ha+ ibâde!ini yerine1e!irip İrana 1i!!i. < beldenin âlimleriyle de ilmî sohbe!lerde bulundu. -û(iyyenin ileri1elenlerinden Ielî Şeyh 3ahdûmînin hizme! ve sohbe!inde bulunup, ondan (eyz aldı.4aha sonra asıl memleke!i olan )as!amonuya d*ndü. 9avuz -ul!an -elim 5ân pâdi/âholmadan *n+e, 0rabzonda vâli iken onu kendine ho+a edinip, !alebe oldu ve ondan (eyz

aldı. =e+e1ündüz onun huzûrundan ayrılmazdı ve devamlı sohbe!inde bulunurdu.Abdülhalîm E(endiye pek:ok il!i(â! ve ihsânlarda bulundu. Allahü !eâlânın inâye! ve



ihsânıyle <smanlı !ah!ına 1e:ip pâdi/âh olun+a, onu kendine ho+a edindi ve bolihsânlarda bulundu. 9avuz -ul!an -elim 5ân ile birlik!e 3ısır se(erine ka!ıldı. 3ısır se(erid*nü/ünde Şamda has!alandı. -ul!an -elim 5ân onu ziyâre! e!!i. Ie(a! edin+e +enâzenamazında bulundu.

8akledilir ki> 9avuz -ul!an -elim 5ân zamanında, 3olla Şemseddîn diye bir sarayho+ası vardı. 0ehe++üd namazını kılan, iyi huylu bir zâ! idi. 9azması :ok süra!li idi ki, on

1ünde bir mısha(i /erî(i yazıp bi!irirdi. 9avuz -ul!an -elim 5ân, 3ısır (e!holunun+a, ho+ası5alîmî E(endiye buyurdu ki> ?Şemseddîn bize 0ârihi vassa( yazsın.@ 5alîmî ;elebi,pâdi/âhın emrini Şemseddîn E(endiye bildirdik!en sonra, Şemseddîn E(endi yirmibe/ 1ünmühle! alıp, 5alîmî ;elebinin evinde yazmaa ba/ladı. 5alîmî ;elebiyi ziyâre! i:in 1elenkimselerin raha!sız e!memesi i:in, bulunduu odanın kapısını kili!leyip, süra!le i/ekoyuldu. 9azma i/iyle me/1ul iken, aniden yanında bir kimseyi o!urur hâlde 1*rdü.)orkup heye+anlandı. Bunun üzerine o kimse yakla/ıp, dizine yapı/!ı ve6 ?)orkma, biz desenin 1ibi insanız. -eni ziyâre! i:in 1eldik@ dedi. 3olla Şemseddîn, kapıların kili!li vepen+erelerin demirli olduunu 1*rüp, bu kimsenin ri+âli 1aybden olduunu anladı.9azmayı bırakıp, sohbe!e ba/ladılar, ilk *n+e /*yle sordu> ?Arab diyârının !amâmı(e!hedilip <smanlı !opraklarına ka!ıla+ak mıF 9oksa d*nü/!en sonra !ekrar ba/kamille!lerin eline mi 1e:e+ekF@ < zâ! dedi ki> ?9avuz -ul!an -elim 5ân bu vazî(e ile

vazî(elendirildi. 3übârek beldelerin %3ekke ve 3edinenin' hizme!i ona ve nesline verildi.Şimdi İslâm pâdi/âhları arasında makbûl olan li <smandır. -elim 5ân dahî evliyânındı/ında deildir@ dedi.

3olla Şemseddîn dedi ki> -ul!an -elimin sal!ana! süresi uzun sürer mi@ < kimse6 ?J: yıl vak!i vardır@ dedi. 3olla Şemseddîn !ekrar sordu> ?)onaında o!urduum 5alîmîE(endinin sonu ni+edirF 9anî ne zaman ve(a! ederF@ < zâ! dedi ki> Şamı *!eye 1e:emez,orada kalır.@ Şemseddîn E(endi dedi ki> ?9a benim *lümüm ne zaman olurF@ < zâ!6 ?)i/iyekendi *lüm zamanını bilmek âde!ullaha !ers dü/er. 5i:bir ne(s nerede *le+eini bilemez@dedi. Şemseddîn E(endi6 ?Di+âlül1ayb, Allahü !eâlânın bildirmesiyle bilebilirler. Ru!( edipde beni uyarınız@ dedi. Bunun üzerine6 ?Allahü !eâlâ bilir, ama sen dahî 5alîmî ;elebi ileaynı 1ünde ve(a! edip, sizinle birlik!e bir +enâze daha zuhur eder. 9avuz -ul!an -elim5ân, ü:ünüzün de +enâze namazında hazır bulunur@ dedi. )oynundan bir arâkiyye

%!i(!ik!en in+e ba/lık' :ıkarıp, Şemseddîn E(endiye6 ?Bu, -elim 5âna hediyemizdir. <naile!in@ buyurdu. Bir daha :ıkarıp6 ?Bunu da 5alîmî ;elebiye veresin@ dedi. Bunun üzerineŞemseddîn E(endi6 ?Bana bir hâ!ıranız olmaz mı@ dedi. ?-ana bir/ey hazırlamadım. Eerk*!ü demezsen, ba/ımdaki arâkiyyeyi vereyim@ dedi. < zâ!, Şemseddîn E(endiyearâkiyyeyi verip6 ?)i!abını yaz bakayım, ni+e hızlı yazarsın 1*reyim@ dedi. ŞemseddînE(endi yazmaya ba/ladı. =aybden 1elen o zâ! hemen 1*zden kayboldu.

Bu durumları 5asen 2ana anla!ıp, arâkiyyeyi -elim 5âna ula/!ırması i:in verdi.5asen 2an da arâkiyyeyi vermek üzere -elim 5ânın huzûruna vardı. <lanları anla!ıp,arâkiyyeyi -elim 5âna verdi. -elim 5ân arâkiyyeyi alıp, kokladı ve yüzüne say1ı ilesürdü.

Nâdi/âh 3ısırdan Şama doru yola :ıkın+a, 5alîmî E(endi has!alandı. 5ekimlerinila:ları da (ayda e!medi. 9avuz -ul!an -elim 5ân onu zaman zaman ziyâre! edip kalbiniho/ !u!maya :alı/!ı. J:ün+ü 1ünde, 5alîmî ;elebi ve(a! e!!i. Aynı 1ün, 3olla Şemseddîn veNâdi/âhın sarayından bir ho+a da ve(a! e!!i. J:ünün de +enâze namazı aynı yerde kılınıp,9avuz -ul!an -elim 5ân hazır bulundu.

8akledilir ki> 9avuz -ul!an -elim 5ân Anadolu !opraklarına ayak basın+a, sık sıkho+asını ha!ırlar6 ?3evlânâ Abdülhalîm ile se(ere :ık!ık, /imdi sâde+e onun ha!ıralarıylad*nüyoruz@ diyerek, say1ı ve sev1isini dile 1e!irdi.

3olla Abdülhalîm E(endi6 ilim ve ir(ânı yüksek, ilmiyle âmil, (azîle! sâhibi bir zâ! idi.4înî ve dünyevî (azîle!lerde yüksek dere+e sâhibi, +*mer!, ve(akâr, kerem sâhibi ve halîm%yumu/ak huylu' idi. Az konu/ur, :ok dinlerdi. )usur aramaz, iyiyi ve doruyu 1*rmeye:alı/ırdı. )imseyi arkasından :eki/!irmez, herkesi bir !akım meziye!leriyle deerlendirirdi.7akîr ve kimsesizlere :ok yardım ederdi. Bu sepeple, onun adı her !ara(!a duyulmu/!u.

<nun /iirlerinden bir bey!>

(lime :irmiti dün :ece ?l #ülf-ü-düt+,8+nki destimde idi, Memleket-i Iin-ü-=t+.



1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 3%5 2) âm*s-ül-+’lâm; cild-', sh. 365 3) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 12'') âc-üt-teârih; cild-1, sh. 61, 611, 612

HAMDİ ELEBİ:<smanlı âlimlerinden. İsmi, 5amdullahdır. 7â!ihin ho+ası, Ak/emseddînin en kü:ük

oludur. 5amdi ;elebi adiyle me/hûr oldu. "#S %m. $MMK' senesinde, Bolunun =*ynükkazasında dodu. K$M %m. $#&"' senesinde, =*ynük!e ve(a! e!!i. Babası Ak/emseddîninyanına de(nedildi.

Ak/emseddîn ve(a! e!!ii zaman 5amdi ;elebi on ya/ında idi. Js!ün bir kabiliye!ivardı. amanın (en ve edebiya! bil1ilerini iyi *rendi. 4in bil1ilerinde üs!ün bir dere+eyeyükseldi. Bursada 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ânın yap!ırdıı 9ıldırım Bâyezîd 3edresesindemüderris oldu. 3evlânâ 5ayâlî ile sohbe! e!!i. lim, kâmil bir zâ! idi.

5amdi ;elebi daha annesinin karnında iken, Ak/emseddîn, mübârek elini üzerinekoydu ve6 ?Benim kâmil olum, (âzıl olum, /âir olum@ dedi ve dua e!!i.

Ak/emseddînin evinin üs! yanında bir pınar vardı. Ak/emseddîn, orada 5ızır

aleyhisselâm ile bulu/up, sohbe! ederdi. -onradan o pınarın adı Şeyh 5ızır Nınarı kaldı.Bir1ün 5amdi ;elebinin annesi, o pınara su almak i:in 1i!!i. <rada bir pîri (ânî belirdi vekendisinden su is!edi. 5â!un+aız nâmahrem diye :ekindi. 7aka! o ki/i6 ?Ben, biiznillahdoa+ak olan oluna dua ve himme! eylemee 1eldim@ dedi ve o da su verdi. Nîr suyu i:!ive dua e!!i. Eve 1elin+e, ba/ından 1e:en hâdiseyi beyi Ak/emseddîne anla!!ı.Ak/emseddîn !ebessümle buyurdu ki> ?< Nîri (ânî, karde/im 5ızır aleyhisselâmdır. Benimyakında doa+ak âlim, kâmil ve /âir olum 5amdiye dua ve ziyâre! e!mee 1elmi/.@ Budurumdan :ok memnun olan hanımı, /ükür se+desine vardı.

Ak/emseddînin ve(a!ından sonra bir hayli maddîmanevî 1ü:lük ve zorluklarla kar/ıkar/ıya kalan 5amdi ;elebi, her/eye ramen mükemmel bir !ahsil yapmayı ba/ararak,mek!eplerden mezûn oldu. 4in ve (en ilimlerinde, /iir ve edebiya!!a s*z sâhibi oldu. Biraralık Bursada ;elebi -ul!an 3ehmed ve 9ıldırım Bâyezîd medreselerinde müderrislie

!ayin edildi ise de, bir müdde! sonra kendi is!ei ile bu meslei bırak!ı ve =*ynüke:ekilerek, kendini !amamen !asavvu( yolunda ye!i/mee ve mesnevîlerini hazırlamayaverdi. İnzivâya :ekilmesine, bir 1e+e rüyasında babası Ak/emseddînin yap!ıı nasiha!lersebep olmu/!u. Babası ona6 ?Ey 5amdi, /imdiden sonra âhıre! azıını hazırla. Allahü!eâlânın velî kulu İbrâhim 0ennûrîye !eslim ol. -ohbe!inde ve hizme!inde bulun@ dedi.5amdi ;elebi, büyük bir a/k ve muhabbe!le )ayseriye ho+asının yanına 1i!mek niye!iyleyol !edârikinde iken, İbrâhim 0ennûrî Bursaya 1eldi ve6 ?-eni bana 1*nderen, beni sana1*nderdi. Şimdi sen benden evvel )ayseriye var. -onra ben 1ele+eim@ buyurdu. 5amdi;elebi *nden, arkasından da ho+ası )ayseriye 1i!!i. 5amdi ;elebi, ho+asına sadâka!lehizme!!e bulundu. 3ânevî dere+elere yükseldi.

=*ynükde -inân 5ali(e adında ehli )urân bir zâ! anla!ır> ?<nal!ı, onyedi ya/ındaidim. 3erhum 5amdi ;elebiden okur ve ona hizme! ederdim. Bir1ün elbisesi ke:eden birdervi/ 1eldi ve6 ?5amdi ;elebinin evi bu mudurF@ dedi. Ben de> ?Budur@ dedim. <6 ?Iarınhaber edin, seni bir dervi/ is!er deyin@ dedi. Ben de haber verdim. 3erhum 5amdi ;elebi1eldi. Bu dervi/i 1*rün+e :ok hürme! e!!i. 3usâ(eha yapıp ala/!ılar. J: 1ün ü: 1e+esohbe! e!!iler. 5amdi ;elebinin bu dervi/e hürme! ve hizme!ine hayre! ederdim. J: 1ünsonra dervi/ 1i!!i. Ben de6 ?Bu dervi/ kimdirF@ diye sordum. 5amdi ;elebi dedi ki> ?<,karında/ım Abdurrahmân 2âmîdir. Buralara 1elmeden *n+e mek!ûbumuz varır 1elirdi.Ayrı+a kar/ılıklı 1*rü/mek arzumuz :ok!u. < bu beldeleri 1*rmek arzu buyurmu/, !ebdîlisûre! edip, seyyah /eklinde 1elerek, beni Bursada buldu. <radan İs!anbula 1i!!i. Benim oesnada =*ynüke 1i!mem î+âb e!!i. Ayrılırken o6 ?İs!anbuldan d*nü/ümde =*ynükein/âallah urarım, bir de(a daha sohbe! ederiz@ diye vad e!mi/!i. < vad üzerine =*ynükeuradı. 9ine 5orasana 1i!!i. =eldiini ve 1i!!iini kimseye duyurmadı. ira -ul!an İkin+iBâyezîd 5ân, 3evlânâ 2âmî hazre!lerine ni+e de(alar mek!ûplar 1*nderip6 ?5er konaınabin ak:e vereyim ve envâi riâye!ler ideyim@ diye dave! eyledi. 7aka! 3evlânâ 2âmî

5orasanı !erke!medi.



5amdi ;elebi, 4îvân edebiya!ının 5amse sâhibi, yanî be/ mesnevî sâhibi 1üzide/airlerindendir. 3esnevîleri arasında en :ok ?9ûsü(üelîha@sı ve ?Reylâ vü 3e+nûn@mesnevîleri beenildi ve me/hûr oldu. Bu ikisi ve dier eserleri, kendi zamanlarında vesonraki asırlarda zevkle okundu. Hzellikle ?9ûsü(üelîha@sı, dili ve üslûbu bakımından, ozamana kadar bu konuda yazılan eserlerin en 1üzeli olarak kabul edildi. Bu eserinin*ns*zünde, bunu yazmasının sebebini a:ıklarken /*yle der>

<dem ?ldur kim mete k+dir ?lur, 0ncl+!n kimse nâ+dir ?lur,iri s+nursun ân, lmüdür,C+nn+ cismi merk+d ?lmudur.

=+mdî, ehl-i Bekâ+’! !âd e!le,=âtrn !âd ile +d e!le,Bül$ül-i $?stân- ef+,"âh$â#- ikâr-:âh-i B+k+,

H+’nî, n*r-i $e!â#- Merk-i în,

ut$-i irâd e!h "emseddîn,fl-ü-fer#endim ?n+ $u f+kir,Flmu idi, #+’îf h+#ret-i Aîr.

B+n+ e!lerdi ek+tle n+#+r,=em der idi. $u ?Klum ?lm+s+ :er,Lider idim $u dâr- mihnetten,erd-i :+md+n, $elâ-!i :ur$etten.

Ak/emseddînin ona olan /e(ka! ve !eve++ühünü dile 1e!irmek!ir. Ayrı+a, Ak/emddînile il1ili bir menkıbeye de i/âre! e!mek!edir.

3enkıbe /*yledir> Ak/emseddîn hazre!leri dâima derdi ki> ?Şu kü:ük olum

3uhammed 5amdi, ye!îm, zelîl kalmasa, /u mihne!i :ok dünyâdan 1*:erdim.@ Bir1ün,5amdi ;elebinin annesi, Ak/emseddîne d*nüp6 ?=*:erdim dersin durursun, ama yine de1*:mezsin@ deyin+e, Ak/emseddîn6 ?=*:elim@ buyurdu. =*ynük kasabasında yap!ırmı/olduu mes+ide 1irip, vasıyye!ini yap!ı. 9akınları ile helâlla/!ık!an sonra, 9âsîn sûresiniokumaya ba/ladı. -ünne! üzere ya!ıp, mübârek rûhunu 5âk !eâlâya !eslim eyledi.9ukarıda zikredilen manzûmenin ilk mısralarında 5amdi ;elebi, mübârek babasının bukerâme!ine i/âre! e!mek!edir.

5amdi ;elebi hayâ!ının sonuna kadar yalnızlık i:inde ya/adı. Cmûmiye!le,eserlerinden kazandıı para ile 1e:imini !emin ederdi. Eserlerinde ?2âmîyi !aklîd e!mi/!ir@ diyerek !enkid edenler :ıkmı/sa da, eserlerindeki üslûb ve !asvirler oriOinaldir ve :ok1üzeldir. Almı/ olduu derin ve 1eni/ muh!evâlı din, (en, edebiya! ve !asavvu( kül!ürününe!kisiyle ol1unla/mı/ olarak eser !elî( e!mi/!ir. 3esnevîlerinde, dînî, ahlâkî, !asavvu(îkonuları ve in+elikleri pek 1üzel ve samimî bir üslûpla i/lemi/!ir. Eserlerinde az da olsa!asannu %yapma+ık' bir üslûb ve zorlama 1*ze :arpmaz. Nek kıyme!li bir kül!ür yadi1ârıbırakmı/!ır.

5amdullah 5amdi E(endinin eserlerinden bilinenler /unlardır>$ 9ûsü(üelîha mesnevîsi, L Reylâ vü3e+nûn mesnevîsi, S 0uh(e!ü!C//ak

mesnevîsi, M )ıyâ(e!nâme, 3evlidi 8ebî, Ahmediyye /iirlerini ih!ivâ eden dîvânı, #0asavvu( ile il1ili bir risâle, Q 3e+âlisü!!e(âsir adlı !e(sîri.

5amdi ;elebinin dîvânı ve mesnevîleri el yazması hâlinde olup, henüz basılmamı/!ır.3esnevîleri, 1azel ve kasîdelerine !er+ih edilmekle beraber, sâde ve 1üzeldir, zevkleokunabilir. 9ûsü(üelîha mesnevîsindeki bir 1azeli /udur>

âl* $elâ’d+ ekdi 9ü t?hum-ik$elâ-!i +k,Bitürdi â$-i derd ile $en $î-neâ-!i +k.

Iün hâsl etti dKe dKe h+rmânm derd,Bir demde hâslm !ele erdi heâ-!i +k.



Lnlümü âinâ edeli derd-i !âr ile,Bi:âne etti $+n+ k+mu âinâ-! +k.Benden selâm kesdi, selâmet 9ün e!ledi,est-i melâmeti!le $+n+ merh+$â-!i +k.+lm+d :#de hâ$ eseri d?ldu â$ ile,Bilmem ki, âk$et nidiser mâcerâ-!i +k.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e; cild-1, sh. 26 2) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 253) Geh$er 0nsikl?7edisi; cild-, sh. 6&') e#kiret-ü-u’+râ; cild-1, sh. 3&

HÂMİD BİN M'HAMMED EFENDİ:<smanlı 4evle!inin onbe/in+i /eyhülislâmı. <nal!ın+ı /eyhülislâm olarak da kabul

edilir. Bu ih!ilâ(, 3olla 9e1ânın /eyhülislâm kabul edilip edilmemesinden ileri 1elmek!edir.Bazıları onu ikin+i /eyhülislâm olarak kabul ederler. 9eni/ehir kadısı 3ehmed E(endininoludur. Esmâülmüelli(înde ismi Ahmed, babasının ismi de Ali olarak bildirilmek!edir.-el:uklu sul!anlarının sal!ana!1âhı olan )onya /ehrindendir. Büyük dedesi 4urûz E(endi

diye me/hûrdur. )onyada K&& %m. $MKM' senesinde dodu. KK# %m. $#"P' senesindeİs!anbulda ve(a! e!!i. 2enâze namazı 7â!ih 2âmiinde kılınıp, Eyyûb -ul!an +ivarındade(nedildi.

İlk !ahsilini memleke!inde !amamlayan 5âmid E(endi, KLL %m. $#$Q' senesindeyirmiiki ya/larında iken İs!anbula 1eldi. ;ivizâde 3ahmûd Na/a 3edresesi müderrisi-adî E(endi ve A/+ızâde 5asen ;elebiden ilim !ahsil e!!i. KL# %m. $#$K' senesinde-ul!aniye 3edresesi müderrisi olan )adri E(endinin hizme!inde bulundu. Bu âlimlerden deilim !ahsil ederek, KLK %m. $#LL' senesinde onun yanına !ezkire+i %kâ!ip' oldu. KM& %m.$#SS' senesi -a(er ayında, mülâzeme! %s!aOyer müderris' oldu. Aynı zamanda Bursada3olla 5üsrev 3edresesine, sonra Bâyezîd Na/a 3edresesine !ayin edildi. Buradan)ü!ahyadaki =ermiyanolu 3edresesine, buradan da Bursadaki Ahmed Na/a3edresesine müderris oldu. KM" %m. $#M$' senesinde, Ebülleys Ali yerine 4âvûd Na/a

3edresesi müderrisi oldu. < sırada onikin+i <smanlı /eyhülislâmı olan ;ivizâde 3ehmedE(endiye dâmâd oldu. K#L %m. $#M#' senesinde, /ehzâde ho+ası olan 2a(er E(endi yerine=ebzede 3us!a(a Na/a 3edresesine müderris oldu. K#M %m. $#MP' senesinde, 2a(erİmâdî yerine 3anisa mü(!îliine !ayin edildi. 5âmid E(endinin ilk mühim vazî(esi budur.K## %m. $#M"' senesinde Şehzâde 3edresesine müderris oldu. K#Q %m. $#MK' senesi3uharrem ayında, )ara ;elebi yerine Şam mü(!îliine !ayin edildi. K#P %m. $##&'senesinde de 2elâlzâde -âlih E(endi yerine 3ısır mü(!îsi oldu. K#K %m. $##L' senesindebu vazi(esinden alındı.

Bu ara ha++a 1iden 5âmid E(endi, ha+ ibâde!ini yerine 1e!irdik!en sonra İs!anbula1eldi. KQ& %m. $##S' senesinin sonlarında, 7udayl E(endi yerine Ayaso(ya müderrisliine1e!irildi. KQ$ %m. $##M' senesinde, )ara ;elebi yerine Bursa kadısı oldu. KQS %m. $##Q'senesinde İs!anbul kadısı, KQM %m. $##P' senesinde ise, Abdurrahmân E(endi yerineDumeli kadıaskeri oldu. <n seneye yakın müdde!le bu vazî(eyi 1üzel bir /ekilde yürü!!ü.Dumeli kadıaskerlii dokuz sene ü: ay sürdü. KPM %m. $#QQ' senesinde )ânûnî -ul!an-üleymân !ara(ından Avus!uryaya se(er a:ılmı/!ı. 5âmid E(endi de bu se(ere ka!ıldı.i1e!vâr kalesi (e!hedildi. An+ak bu sırada )ânûnî -ul!an -üleymân ve(a! e!!i. 9erine oluİkin+i -elîm !ah!a 1e:!i. Bu se(erden d*nerken, Bel1radda İkin+i -elîm !ara(ından Dumelikadıaskerliinden emekli edildi. 5âmid E(endi, dîne :ok balı olup, asla !aviz vermezdi.Bu husûs!a da hi: kimseden :ekinmezdi. <nu :ekemeyenler, -ul!an İkin+i -elîm!ara(ından emekli edilmesine sebep oldular. 9erine )âdızâde !ayin edildi.

KQ" %m. $#Q&' ve KPS %m. $#Q#' senelerinde kadıaskerlere onar, bilâdı selâse%Eski/ehir, Edirne, Bursa' kadılarına be/er, dier kadılara da ü:er mülâzım verme kânunu,5âmid E(endinin kadıaskerlii zamanında :ıkarılmı/!ır. K"L %m. $#PM' Şevval ayında,<smanlı 4evle!inin ye!i/!irdii en büyük âlimlerden olan, insanlara ve +inlere (e!vâ verenEbüssüûd E(endi ve(a! edin+e, yerini doldura+ak dirâye!li ve bil1ili bir âlim aradılar.

8e!i+ede 5âmid E(endi, Ebüssüûd E(endi yerine /eyhülislâm !ayin edildi.



5âmid E(endi, ü: yıl, bir ay ve yirmid*r! 1ün, /eyhülislâmlık makamını 1üzel bir/ekilde idâre e!!i. Şeyhülislâmlık süresinin ilk d*r! ayı, -ul!an İkin+i -elîm zamanında,1eri kalanı ise J:ün+ü 3urâd zamanında 1e:!i. 7azîle!li ve !akvâ sâhibi bir âlim idi. İlmi veahlâki bakımdan üs!ün bir zâ! idi. İs!anbulda bir mes+id yap!ırdı. 3es+idin kenarında!alebelerin kalması i:in odalar yap!ırıp, buraya vazî(eliler !ayin e!!i.

5âmid E(endinin, ?7e!âvâi 5âmidiyye@ adında d*r! +ildlik bir eseri vardır. Bu eseri,

seneler+e medreselerde okunmu/!ur.

1) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 262) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. '%3) eh+t-ül-meâ!h; sh. 26') "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 2'2, 2'3

HAMA DEHRSEVÎ:5indis!anda ye!i/en İslâm âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. Şeyhülislâm

5â+e Behâüddîn ekeriyyânın soyundandır. İsmi 5amza olup, nisbe!i 4ehrsevîdir. 4oum!ârihi ve yeri !esbi! edilemiyen 5â+e 5amza, -ul!an Behlûl zamanından İslâm Şahzamanına kadar, uzun bir *mür ya/adı. K#P %m. $##&' senesi Dabîulâhır ayının

yirmibe/in+i 1ünü ak/amı, ak/am namazını kılarken, namaz i:inde rûhunu !eslim e!!i.Divâye! edilir ki, 5amza 4ehrsevî, aslen 5indis!anda bulunan 8evher beldesindenolup, ilk zamanlarında vâlilerden birinin hizme!inde bulunuyordu. 9üksek dere+ede birmevkii vardı. Bunun i:in, 1e+e, evinin e!râ(ında bek:i ve n*be!:iler bulunurdu. Bir 1e+e1e: vaki!!e uyanıp dı/arı bak!ıında, bek:iyi evin e!râ(ında dolanıyor 1*rdü. < ândakalbinde bir dei/iklik hisse!!i. )endisinin buna lâyık olmadıını dü/ündü. )endi kendine6

?Ben, benim kendisine hizme! e!meye :alı/!ıım zâ!a deil, benim ve benim hizme!e!!iim zâ!ın hakîki koruyu+usu ve her nime!in sâhibi olan zâ!a, yanî Allahü !eâlâyay*nelir, <nun dînine hizme! ederim. )ullarla benim ne i/im varF@ dedi. Bundan sonraevinden :ıkıp, yola dü/!ü. Bu dü/ün+eler ile E+mîre 1elip, 5â+e 3uînüddîni ;e/!îhazre!lerinin kabrini ziyâre! e!!i. Şeyh Ahmed 3e+din ve ba/ka büyük zâ!larınsohbe!lerinde bulundu. 0asavvu( yolunda ye!i/ip kemâle 1eldik!en sonra, memleke!ine

d*nüp, bundan sonra da 8ârnûldan al!ı kilome!re mesa(ede bulunan 4ehrsev beldesineyerle/!i. )endi asıl beldesine deil de 4ehrseve yerle/mesinin sebebi, 4ehrsevde bazıkimselerin büyüklere kar/ı uy1unsuz dü/ün+eler i:inde bulunmaları idi. <nların ıslâhınavesile olmak niye!iyle oraya yerle/!i. 8iye!i hâlis olduundan, maksadı hâsıl olup, onunvesilesiyle o kimselerin hepsi düzelerek sâlih insanlar oldular. <radaki insanlar, ondan :okis!i(âde e!!iler. 0alebelerinin zâhirî ilimleri, Arabî ve 7ârisîyi okuyup *renmeleri i:in ikiayrı ho+a !u!!u. 0alebelerinin, hem ilmî ve hem de !asavvu(î y*nden ye!i/melerini !emine!!i.

5amza 4ehrsevî hazre!leri, bereke!, nime! ve kerâme!ler sâhibi :ok kıyme!li bir zâ!idi. Iak!inin her ânını en 1üzel /ekilde deerlendirirdi. ;ok ibâde! ederdi. )azan+ı, 1eliripek:ok idi. =elirinin hepsini (akirlere, ih!iyâ: sahiplerine daı!ır, kendisi i:in bir/eysaklamazdı. 0alebeleri i:in har+adıı mik!ar, hanımı ve :o+ukları i:in har+adıından azolmazdı. Bir ih!iyâ: sebebiyle, dünyâya dü/kün olan ve dünyalıı bol olanlardan birininkapısına 1i!medi ve bir hizme!:isini de 1*ndermedi. =elirinin :ok olmasına ramen,kendisi (akirler 1ibi ya/amayı !er+ih eder, bundan hi: :ekinmezdi. Bir de(asında4ehrsevden 8ârnûla 1idiyordu. =iderken yolun kenarlarından odun !oplayıp, sır!ınayüklendi. İleri 1idin+e, yolda, bu oduna ih!iyâ+ı olan (akir bir kimseyi 1*rdü ve sır!ındakiodunu o (akire verdi.

4ier büyük zâ!lar 1ibi, o da dünyâya dü/kün olmak!an ve dünyâya dü/kün olanlarile birlik!e bulunmak!an son dere+e sakınırdı. 4ünyâya dü/kün olanların bu hâllerinea+ıyarak ve :ok üzülerek buyururdu ki> ?4ünyâ, a!e/ 1ibidir. <ndan, bir/ey pi/irip yiye+ekkadar ve ü/üyün+e ısına+ak kadar olan mik!arı ye!erlidir. 5erkes bilir ki, a!e/!en bu kadaris!i(âde edilir, yine herkes bilir ki, a!e/in bundan (azla olan mik!arı yakar ve helâk eder.@

5amza 4ehrsevînin !alebelerinden birisi /*yle anla!ır> ?Bir zaman ho+am beni bir i/i:in Di1is!ana 1*ndermi/!i. 9olda 1iderken, bir sahradan 1e:mem î+âb e!!i. -ı+ak kum

deryası misâli olan sahradan 1e:erken, bir ara :ok susadım. 7aka! su bulmak ih!imâlim dehi: yok!u. Bu hâl kar/ısında 1*nlüme 1eldi ki> ?Eskiden evliyâ zâ!lardan birisi



!alebelerinden birini bir yere 1*nderdii zaman, o !alebe yolda susayın+a, su yerine sü!bulur i:erdi. Ben ise susuzluk!an helâk olmak üzereyim.@ )albim bu dü/ün+eler ile me/1uliken, uzak!a koyunlarını o!la!an bir :oban 1*rdüm, ona yakla/ıp su is!edim. ;obanınkol!uunun al!ında bir kırba %su kabı' vardı. Bana6 ?Bu +ivarda su bulamazsın. Ama, bukırbanın i:inde sü! vardır. Arzu edersen buyur, i:@ dedi. )ırbayı alıp sü!!en biraz i:!im.7aka! biraz *n+e kalbime 1elen dü/ün+elerden dolayı da üzülüp mah+ûb oldum.

9ola devam ederken, bir ara yine susadım. Bu se(er, kum !epeleri arasında bir:ukurda !a!lı ve souk su bulunduunu 1*rüp, o sudan i:!im. Bundan sonra raha!lıklayoluma devam e!!im.@

1) 0h$âr-ül-+h!âr; sh. 1&2

HASEN CAN:9avuz -ul!an -elîm 5ânın nedîmi ve ?0â+ü!!evârih@ ki!abının müelli(i Şeyhülislâm

5o+a -adeddîn E(endinin babası. 5asen 2an, -ul!an -elîm 5ânın KL& %m. $#$M'de;aldıran se(erinde 0ebrîzden 1e!irdii Azerî 0ürklerindendir. Babası 3üezzin 5â(ız3ehmed, onun babası da 5â(ız 2emâleddîndir. )esin olmamakla beraber "KQ %m. $MK&'senesinde doduu !ahmin edilmek!edir. Babası, Akkoyunlu hükümdârı 9akûb 5ânın

saray hâ(ızı idi. ;ok 1üzel sesi vardı. 4avudî sesiyle okuduu )urânı kerîm, dilleredes!an olmu/!u. 9avuz -ul!an -elîm 5ân daha 0rabzonda /ehzâde iken, onun medhinii/i!mi/!i. Nâdi/âh olun+a, İran üzerine !er!ipledii ;aldıran se(erinden sonra eline 1e:irdii0ebrîzin âlimlerini ve sana! sahiplerini İs!anbula 1*!ürmü/!ü. Bu âlimler arasında,sesinin 1üzellii ile me/hûr olan İs(ehanlı 3üezzin 5â(ız 3ehmed ile olu 5asen 2an davardı. -ul!an, 5asen 2anın babasına :ok yakınlık 1*s!erdi. <nu sarayına alıp, nedîmi vemusâhibi yap!ı. Babasının ve(a!ından sonra Nâdi/âhın nedîmi olan 5asen 2an, me/hûr<smanlı müverrihi %!arih:isi' ve Şeyhülislâm 5o+a -adeddîn E(endinin babasıdır. 5asen2an, 9avuz -ul!an -elîm 5ânın büyük sev1isini kazanmı/, -ul!ânın hizme!inden bir anayrılmamı/!ı. 5asen 2anın ve(a!ı, KP# %m. $#QP' senesi +ivarındadır.

5asen 2an, ;aldıran se(eri d*nü/ünden, ve(a!ı ânına kadar -ul!an -elîm 5ânınyanından hi: ayrılmamı/, onun mahremi, sohbe! ve sır arkada/ı olmu/!u. ;ok 1üzel

)urânı kerîm okurdu. -ohbe!leri :ok !a!lı ve emîn bir kimse idi. -ul!an ile uzun1e+elerde sabahlara kadar hi: uyumadan sohbe! ederler, ki!ap okurlardı. %8edîm veyamusâhib, pâdi/âhların devamlı yanında bulundurduu 1eni/ ilim sâhibi, s*zünden,sohbe!inden is!i(âde edilen veyâhu! zari(, nük!edân ve hazır +evap kimseler idi. Bunlarpâdi/âhların i!imâdını kazanmı/ olup, dâima kendileriyle sohbe! ederlerdi.' 5asen 2an,uzun yıllar maiye!inde bulunduu <smanlı -ul!ânı 9avuz -elîm 5ânın bir:ok hâllerini,menkıbelerini ve *lümü ile ne!i+elenen /îrpen:e has!alıının seyrini olu ho+a -adeddînE(endiye anla!mı/, -adeddîn E(endi de, ?-elîmnâme@ adlı risâlesinde, babasının anla!!ııbu :ok +anlı ve bir <smanlı hükümdârının husûsî hayâ!ına âi! sa(haları kaleme almı/!ır.

?-elîmnâme@, -adeddîn E(endinin ?0â+ü!!evârih@ ki!abının sonuna eklenmi/!ir.5asen 2anın olu 5o+a -adeddîn E(endi, ?-elîmnâme@ adındaki eserinde, dedesi

ve babası hakkında /u bil1ileri nakle!mek!edir> ?4edem 5â(ız 3ehmed E(endi, Akkoyunlu hükümdârı 9akûb 5ânın devrinde U"""

"KQ %m. $MP"$MK&'V 0ebrîzde ye!i/mi/ ve onun saray hâ(ızı olup, herkes !ara(ından :oksevilen ve hükümdârın 1*zdesi olan bir zâ! idi. -ul!an 9akûbun ve(a!ından sonra !ah!a1e:en 1en: pâdi/âh Düs!em 5ân da dedemize pek (azla il!i(â! 1*s!erip, onu sarayınaalmı/!ı. Düs!em 5ânın ve(a!ından sonra, /ehzâdeler arasındaki !ah! kav1aları sebebiyledevle!in (e!re! devri ba/ladı, par:alanıp yıkılmaya yüz !u!!u. Bu sırada, babası Şeyh5aydardan kalan 5a!aylı !ekkesinde /eyh olan Şah İsmâil, e!râ(ında !oplanan müridleriile Şirvana saldırdı. Eshâbı )irâm dü/manlıını ilân edip, Ehli sünne! i!ikâdındaki bir:okmüslümanı *ldürdü. K&" %m. $#&L' senesinde, 0ebrîzde -a(evî hüküme!ini kurdu. 5z.Ebû Bekr ile 5z. Hmere ve Eshâbı )irâmın daha bir:ouna dil uza!ıp s*vmeye ba/ladı.2âmilerde namaz kılmayı yasak edip, minberleri yık!ırdı. 0u!up yakala!!ıı bü!ün Ehlisünne! âlimlerini /ehîd e!!i. 3üslümanların mallarına, kadınlarına ve kızlarına saldırıpellerinden aldı. Askerine daı!arak, is!edikleri 1ibi kullanmalarına izin verdi. Akla hayâle

1elmedik daha ni+e k*!ülükler yap!ı. 3üslümanların bu peri/an hâlini haber alan 9avuz-ul!an -elîm 5ân, KL& %m. $#$M' senesinde, in!ikam+ı, se(ih, al:ak bir zındık olan Şâhın



üzerine yürüyüp peri/an e!meye karar verdi. -ul!an -elîm 5ânın İran üzerine yürüdüüsıralarda, dedem %5â(ız 3ehmed E(endi', 0ebrîzde 3olla )emâleddîni Erdebîlînin!ekkesine varıp hizme!inde bulundu. Babam 5asen 2an dedi ki> ?5a!!â o 1ün, ikindinamazını /eyh ile birlik!e +emâa!le kıldık, namazdan sonra Amme %8ebe' sûresiokunduk!a, Şeyh Erdebîlî hazre!leri babamı yanına :aırıp buyurdu ki> ?5ak !eâlâ, sizi veevlâdınızı, bu büyük belâdan koruya+ak!ır. ;ünkü sizler 5â(ızı )urân olup, 5akkın

kelâmını nâzil olduu 1ibi korumak!asınız.@ Bunun üzerine babam %5â(ız 3ehmed E(endi',Şeyh Erdebîlî hazre!lerine> ?<smanlı -ul!ânı bu ülkeye ayak basmak üzeredir. Bu i/insonunun nereye vara+aı 1*rünüyorF@ diye suâl e!!i. Şeyh hazre!leri de> ?Bu 1elen -ul!an*yle bir zâ!!ır ki, kendiliinden buralara 1elmez. Bu bedbah!ı %din ve namus dü/manı,al:ak Şah İsmâili' !edib e!mek %+ezalandırmak' i:in, 5ak !eâlâ !ara(ından memûredilmi/!ir. Bü!ün evliyânın rûhları onunladır. )endisi dahî, evliyâlık!a rü!be ve makamsâhibidir@ diye +evap verdi. Babam dedi ki> ?2ezalandırmak i:in 1elir buyurduunuzdananla/ılıyor ki, Şâhı !epeleyip malûb ede+ek!ir.@ Şeyh hazre!leri buyurdu ki> ?Allahü !eâlâdaha iyisini bilir ki, büyük bir boz1un var. 7aka! %Şah İsmâil' bu arada +anınıkur!ara+ak!ır.@ -onra olan oldu. -ul!an -elîm 5ân, ;aldıran se(erinde Şâhı ve askerlerinibüyük bir boz1una ura!!ı. Şah İsmâil peri/an bir vaziye!!e, !ah! ve !â+ını bırakarak harbmeydanından ka:!ı. Az bir mâiye!iyle +anını zor kur!ardı. Ehli sünne! dü/manı olan Şah

İsmâilin zulmünden kur!ulan müslümanlar, raha! bir ne(es aldılar. <smanlı -ul!ânı0ebrîze 1elip, bü!ün âlimlere ve sana! sâhibi ol1un kimselere pek ziyâde alâka ve il!i(â!1*s!erdi. 5epsini yanına :aırdı. 3eer daha /ehzâde iken, babamın ilimdeki ve )urânıkerîm !ilâve!indeki üs!ünlüklerini i/i!mi/ler ki, huzûruna dave! e!!ii âlimlere> ?)urânıkerîm kırâa!inde edâsının 1üzellii ve 4âvûdî sesi ile me/hûr olan bir 5â(ız 3ehmedi9akûbu i/i!ir idik. A+aba o da burada mıdır, yoksa ve(a! e!mi/ midirF <kuduu )urânıkerîmi dinlemek is!iyoruz@ diye suâl edin+e, onun da hazır olduunu haber verdiler.)urânı kerîm !ilâve!ini dinleyin+e, hayrânlıı bir ka! daha ar!!ı. <na :ok il!i(â! 1*s!erdi.0azim ve hürme!!e hi: kusur e!medi. -onra babamı alıp İs!anbula 1*!ürdü. 3ahremine%yakın dos!ları arasına' aldı. 4âima beraberinde bulundurur, sohbe!lerinden ayırmazdı.-ul!anın musâhibi %sohbe! arkada/ı' oldu.@

5asen 2an anla!ır> ?-ul!an -elîm 5ân, bir1ün İran se(erinde 1e:en bir hâdiseyi

anla!ırken demi/!i ki> ?Biz, hi:bir se(ere kendi 1*rü/ ve dü/ün+emizle karar vermedik.vazi(elendirilmeden herhan1i bir yere se(erimiz olmamı/!ır.@ Bunun üzerine ben de,)emâleddîni Erdebîlîden i/i!!iim s*zleri nakle!!im. -*zümü !asdîk edip6 ?3olla)emâleddîn denilen bu zâ! nasıl bir kimsedirF@ diye suâl e!!i. 4edim ki> ?3evlânâ2elâleddîni 4evânînin büyük ve en bil1ili !alebesi olup, din ve (en ilimlerindeki !ahsilini!amamladık!an sonra, !asavvu( yoluna meyle!!i. Evliyâlık!a yüksek dere+elere kavu/!u.7enâ mer!ebelerine ula/ıp, âlimlerin ve halk!an herkesin kendisine inanıp balandıı ve:ok !alebesi bulunan bir !asavvu( ve mari(e! ehli olmu/!u. İbâde!le :ok me/1ul olur, birân Allahü !eâlânın emirlerine ve yasaklarına i!aa!sizlik e!mezdi. 4âima !âa! üzerebulunurdu. 0e(sîr ve hadîs ilimlerini mü!âlaaya devam ederdi. 0e(sîri Beydâvîyi ve -ahîhi Buhârîyi yanından hi: ayırmazdı. İbâde! e/iinden ba/ını kaldırmazdı. limler arasındabir mesele hakkında ih!ilâ( zuhur edip :*zmeye 1ü:leri ye!mezse, hemen ona ba/vururlarve +evâbını alırlardı.@

5asen 2an anla!ır> ?3erhum 2enne!mekân Nâdi/âh hazre!lerinin %-ul!an -elîm5ânın' âde!i /erî(lerinden biri de, :ou 1e+elerini ki!ap okumakla 1e:irip, sabahnamazına kadar uyumamalarıydı. aman zaman da bana oku!up, kendileri dinlerlerdi.Bazan da, devle! ve sal!ana! i/lerinden s*z ederlerdi. Bir 1e+e uyku bas!ırıp, sıhha!im debir par:a bozuk olduundan, ya!aıma uzanıp uyuyakalmı/ım. -abah namazı vak!indeuyanarak namazımı kıldık!an sonra, hemen -ul!ânın hizme!ine ko/!um. ?Bu 1e+e hi:1*rünmedin, ne yapıyordunF@ diye sordular. ?Birka: 1e+eden beri uykusuz kaldıım i:in,bu 1e+e 1a(le! bas!ırıp hizme!inizden uzak kaldım@ diyerek +evap verip, *zür diledim.Bunun üzerine buyurdular ki> ?Hyleyse /imdi anla! bakalım, bu 1e+e nasıl bir rüya1*rdünF@ ?Anla!ıla+ak deerde bir rüya 1*rmedim@ diye +evap verdim. 9ine buyurdular ki>

?Bu nasıl s*zdürF İnsan bir 1e+enin !amâmını uyku ile 1e:irsin ve de hi: rüya 1*rmesin.5ayre! dorusu 5erhalde bir/eyler 1*rülmü/!ür.@ -onra üzerinde durmayıp, ba/ka

konularda bir süre sohbe! e!!ik!en sonra !ekrar buyurdular ki> ?-a:ma /eyler s*yleme5asen 2an 5erhalde bu 1e+e bir rüya 1*rülmü/!ür. Bunu benden 1izleme@ ;ok



dü/ünmeme ramen bir !ürlü rüya 1*rdüümü ha!ırlayamadım. 9emîn ederek,anla!ılmaa deer bir rüya 1*rmediimi s*yledim. 3übârek ba/larını sallayıp6 ?0uha( /ey@ dediler. 0ekrar !ekrar rüyamdan sormaları :ok 1arîbime 1i!mi/!i. -ebebini de bir !ürlüanlıyamadım. Şa/ırıp kalmı/!ım. Bir süre sonra, )apı Aasının o!urduu odaya bir i/ i:inbeni 1*nderdiler. Iardıımda 1*rdüm ki, 5azînedârba/ı 3ehmed Aa, )iler+iba/ı ve -arayAası ile !*releri üzere o!urup konu/uyorlardı. 7aka! )apı Aası 5asen Aa dü/ün+eli,

/a/kın ve ba/ını *nüne emi/ bir vaziye!!e 1*zü ya/lı o!uruyordu. =er:ek!en de o azkonu/ur, sakin, iyi huylu ve 1e+eleri !ehe++üd namazına kalkan ki/ilerden biri idi. 7aka! buhâli, *n+eki davranı/larına hi: benzemiyordu. Bir yakını ve(a! e!mi/ sandım. ?Aahazre!leri, 1e:mi/ olsun )albiniz 1amlı, 1*zünüz ya/lı 1*rülür. -ebebi ne olaF@dediimde6 ?5ayır, b*yle bir durumum yok@ diye hâlini 1izledi. 5azînedârba/ı dedi ki>

?)arde/, Aa bu 1e+e bir rüya 1*rmü/. 4aha o uykunun mahmurluundadır.@ Ben dededim ki, ?Allah rızâsı i:in s*yleyin ki, devle!lû Nâdi/âhımız, elbe!!e bir rüya1*rmü/sündür diye hi: durmadan beni sıkı/!ırdı durdu. 5erhalde bu !ürlü ısrar edipdurmaları sebepsiz yere deildir. <na iyi bir armaan olur, anla!ınız@ 5asen Aa iseanla!mak!an ka:ınıp duruyordu. Jzerinde bir u!an: hâli vardı. ?Benim 1ibi yüzü kara1ünahkârın ne rüyası ola ki, pâdi/âh ka!ında s*ylensin. )erem edin, bana b*yle bir!ekli(!e bulunmayın@ diye anla!mak!an ka:ınıyordu. Biz sıkı/!ırdık:a, Aa, hayâsı :ok bir

ki/i olduundan6 ?)erem eyleyin, vaz 1e:in@ diye yalvarırdı. -onunda 3ehmed Aa dediki> ?8i:in s*ylemezsinF 4aha *n+e bize anla!!ıında, pâdi/âha anla!mak i:in memuredildiini s*ylemi/!in ya =izlenmesi hıyâne! olmaz mıF@ deyin+e, :aresiz ?kalıp, 1izlikapaklı sırrın mührünü a:ıp dedi ki> ?Bu 1e+e rüyamda 1*rdüm ki, bu e/iindeo!urduunuz kapıyı hızlı hızlı :aldılar. 8e haber vardır deyip kapıya ko/!um. =*rdüm ki,kapı biraz aralanmı/ dı/arısı 1*rünüyor, (aka! bir adam sıa+ak kadar deildir. Buaralık!an bak!ıımda 1*rdüm ki, !a/ 5arem dâiresi, ba/larında !ayselan %sank' bulunanArab simasında nûr yüzlü kimselerle dolu. Ellerinde bayraklar, silâhlar ve ba/ka âle!ler ilehazır vaziye!!e duruyorlardı. )apı dibinde de d*r! nûr yüzlü kimse duruyordu. <nlarınellerinde de birer san+ak vardı. Nâdi/âhımızın san+aı, kapıyı :alanın elindeydi. < zâ!,bana dedi ki> ?Biz neye 1eldik, bilir misinizF@ Ben de6 ?Buyurun@ dedim. 4edi ki> ?<1*rdüün ki/iler, Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' eshâbıdır. Bizi Desûli ekrem

%sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimiz 1*nderip, -ul!an -elîm 5âna selâm s*yledi vebuyurdu ki> ?)alkıp 1elsin ki, 5aremeynin %3ekke ve 3edinenin' hizme!i kendisineverildi ve 1*rdüün bu d*r! kimsenin birisi 5z. Ebû Bekri -ıddîk, dieri Hmerül7ârûk vebir dieri de <smânı innûreyndir. -eninle konu/an ben de, Ali bin Ebî 0âlibim%rıdvânullahi !eâlâ e+meîn'. Bunu hemen varıp -elîm 5âna s*yle@ dedi ve 1*zümün*nünden yok olup 1i!!iler. Bana deh/e!li bir hâl oldu. 0erler i:inde kalıp, sabaha kadar *ylebay1ın bir vaziye!!e ya!ıp kalmı/ım. <ullarım, !ehe++üd namazına alı/a1eldiim üzerekalkmadıımı 1*rün+e, has!a olduumu sanmı/lar. -abah namazı vak!i 1e:mek üzere iken1elip beni uyarmak i:in vü+ûduma ellerini sürdüklerinde 1*rmü/ler ki, suya dü/üpıslanmı/ 1ibi ya!ıyorum. Elbisemi dei/!irmek i:in yenilerini 1e!irip, o sırada beniuyandırmı/lar. Aklım ba/ıma 1elin+e, a+ele 1elip namaza ye!i/!im. 7aka! aklım hâlâ !amba/ımda deildi@ diyerek, hem s*ylüyor, hem de alıyordu.

Ben, Nâdi/âhın buyurduu hizme!i bi!irdik!en sonra, d*nüp /ere(li makamına1elin+e, bu hizme!i sormadan, yine rüyamdan sorup buyurdular ki> ?Şu senin, bu 1e+esabaha kadar uyuyup, hi:bir rüya 1*rmediine /a/ılır@ Bunun üzerine ben de>

?Nâdi/âhım, rüyayı bu 5asen kulunuz 1*rmedi ise de, bir ba/ka 5asen kulunuz 1*rmü/.Emriniz olursa arz edeyim@ dedim. Emirleri üzerine 5asen Aanın rüyasını aynennakle!!im. Anla!!ık:a mübârek yüzü kızarmaya ba/ladı ve nihâye! dayanamayıp, mübârek1*zlerinden ya/lar bo/andı. Düyayı !amamlayın+a> ?4emek ki, o der! sâhibinin sa(âime/rebi %!emiz bir hâli' varmı/. -en onu bize medhe!!ik:e6 ?â!en, ibâde! ederken1*rdüün her kimseyi velî sanırsın zannederdik. 3eer sevmediini medhe!mez imi/sin@diye buyurdular ve arkasından> ?Ey 5asen 2an Biz sana demezmiyiz ki, biz hi:bir !ara(amemûr olunmadık:a hareke! e!meyiz. E+dadımızdan herbiri evliyâlık!an nasîbinialmı/lardır. 5erbirinin ni+e kerâme!leri vardır. İ:lerinde, an+ak biz onlara benzemedik@diyerek !evâzuunu dile 1e!irerek, hâlini 1izlemeye :alı/!ı. Bu rüyadan sonra, Arabis!an

se(erinin hazırlıklarına ba/layıp, bü!ün !edbirlerini alıp, her !ürlü harp !edârikini !emine!!ik!en sonra se(ere karar verdi. %-olakzâde, bu konuda diyor ki> ?Nâdi/âha dahî o 1e+e



rüyasında, 5asen isminde bir /ahıs vâsı!asıyle kendisine bir hizme!in 1*rülmesi !eblioluna+aı haber verilmi/!i.@'

5asen 2an anla!ır> 3ısır (e!holunduu 1ünlerdi. Bir sabah, 9avuz -ul!an -elîm 5ânbana /*yle buyurdu> ?Bu 1e+e rüyada 3uhammed Bedah/îyi 1*rdüm. 9ol+ulukhazırlıında olup, bir beyaz kepenek 1iymi/, üs!üne de bir ip ku/ak balamı/!ı. Bu hâlde1elip, yol+ulua :ıka+aını s*yleyip bizimle vedâla/!ı.@ Ben kulları ise, 1en:lik a!ıl1anlıı ile

hemen rüyayı !abire 1iri/!im ve6 ?Ielîlerin 1*rünü/!e :ıka+akları yol+uluk, âhıre! se(eriolmak 1erek!ir. Eer ve(a! e!memi/ ise, yakında ve(a! ede+eklerine i/âre!!ir@ dedim.-ul!an -elîm 5ân kar/ılık vermedi. Ben de rüyayı b*yle !abir e!!iim i:in pi/manlıkduydum. ;ok 1e:meden 3uhammed Bedah/înin *lüm d*/einde Şamın ileri 1elenlerini!oplayıp6 9avuz -ul!an -elîm 5ânın Allahü !eâlâ ka!ında *vülmü/ olduunu habervererek, Arab diyarının (e!hiyle 5ak !eâlâ ka!ından vazî(elendirildiini, bil+ümle evliyânın,onun yardım+ısı olduunu bildirdi. <rada hazır olanlara ve olmayanlara, -ul!ânınemirlerine say1ılı olmalarını !avsiye e!mi/ ve ayrı+a> ?5aremeyni muh!eremeyne %3ekkei mükerreme ve 3edinei münevvereye' hizme!leri ile ba/lara !â+ olan -ul!âna bendendua ve selâmlarımı ve muhabbe!lerimi ile!irken, dünyâdan da se(er e!!iimi bildirin@ diyevasıyye!!e bulunmu/!u. Şam vâlisi, durumu -ul!ânın kapısına duyurmu/!u. Bu sırada-ul!ânın ho+ası 5alîmî ;elebi E(endi, -ul!ânın yanına 1eldi. )onu/urlarken 9avuz -ul!an

-elîm 5ân> ?Ş*yle bir rüya 1*rmü/!üm. 5asen 2an da b*yle yorumlamı/!ı. ;ounluklarüyanın 1er:ekle/mesi !abirin /ekline balıdır. Şimdi o velî zâ!, ve(a! e!mi/!ir. B*yleolması !abirden ileri 1elmi/!ir. -iz hakem olun. Bu y*nden +ezalandırılmaya hakkazanmadı mıF Bu /ekilde !abirin +ezası dayak deil miF@ dedi. 5alîmî E(endi ise banabakıp> ?-enden b*yle a+emi davranı/ beklemezdim. A!ıl1anlık e!mi/sin.@ Ben iseu!an+ımdan ba/ımı *ne eip dedim ki> ?Ie(a! 1ünü ile rüyanın 1*rüldüü !ârih !esbi!edilsin. Eer rüya daha *n+e ise (erman devle!lû Nâdi/âhımındır. Eer i/ aksi ise, 1er:ekbudur ki, +ezası +âize %hediye' ihsânıdır.@ 5alîmî E(endi bu s*zlerimi doru bulup, dedi ki>

?5asen 2an kulunuzun 1*rü/ü akla uy1undur. =er:ek!e de deerli ka!ınızda ho/kar/ılanmalıdır.@ Ba/lara !a: olan Nâdi/âh, Şamdan 1elen mek!ûbu 1*s!erdi. =*rdüürüyanın, 3uhammed Bedah/înin ve(a! e!!ii 1e+eye ras!ladıı meydana :ıkın+a, kıyme!libir hila! %elbise' ile !am ayar ikiyüz dînâr al!ın bana ihsân buyurdu. Bun+a lü!u(,

3uhammed Bedah/înin kerâme!i eseridir diyerek, azîz rûhuna dualar eyledim.@ 5asen 2an, 9avuz -ul!an -elîmin ve(a!ını /*yle anla!ır> ?-ul!ânı Arab ve A+em,KLQ %m. $#L&' Şabân ayında eski sal!ana! merkezi Edirneye 1i!meyi kararla/!ırıp,vezîrler ve dîvân erkânını, *n+eden, ordui hümâyûna lâzım olan pek:ok aırlıklar vehazînei âmire ile yola :ıkardılar. 7erhad Na/ayı, beraber 1i!mek üzere alıkoydular.5areke!!en evvel, bir1ün o!urdukları k*/k!en :ıkıp, sarayın e!eindeki bah:eye yürüyerekindiler. =ezin!ileri sırasında bir yoku/a :ıkarken, ol dîni İslâmın koruyu+usu, sır!larındahisse!!ikleri bir a+ıdan raha!sız olup, bu zavallı hizme!:ilerine hi!âb ederek> ?Arkama 1üyabir diken ba!ıp a+ı!ır@ buyurdular. Bu hakîr dahî> ?5erhalde bah:edeki aa:lardan dü/üp1*mlee !akılmı/ olmalı. 7erman buyurulursa 1*rülsün@ dedim. Buyurdular ki> ?2âizdir.@ <anda iskemle+i, !a/ımak!a olduu yaldızlı kürsüyü 1e!irdi. -elîm 5ân da, kürsü üzerineo!urdu. 3übârek yakalarından elimi sokup her ne kadar ara/!ırdımsa da, bir/eybulamadım. 3übârek arkaları 1aye! kıllı olduu i:in, elimi sürmekle bir/ey hissedemedim.Ayaa kalkıp bir mik!ar 1i!!ik!en sonra, a+ıdan /ikâye!lerini !ekrarladılar. Bu keredümelerini a:ıp bak!ım. )ılların arasından birdenbire 1*rdüm ki, bir kıl ba/ı kadar yeraarıp, e!râ(ı kırmızı olmu/, üzerine dokunun+a6 ?İ/!e oldur@ dediler. ?8e makûlenesnedirF@ diye suâl buyurduk!a, beyân e!!im. Buyurdular ki> ?Bir par:a sık@ Ben dahî/ehâde! ve or!a parmaklarımla kenarından yokladım. Narmaklarımın arası ser!le/mi/büyük bir 1udde ile doldu, irâdemi kaybedip6 ?-aâde!lû Nâdi/âhım, bu büyük bir :ıbandır.5enüz hamdır, olmadık:a zedelemek +âiz deildir. Bir münâsip merhem koymak 1erek!ir@dedim.

3eer bu hâdiseden ü: 1ün *n+e, bu bendelerinin, :ıban eleminden raha!sız oluparka arkaya ü: 1ün kendilerine hizme! /ere(inden mahrûm olduum ha!ırı /erî(lerindekalmı/ imi/. Bu s*zlerime kar/ı la!î(e olmak üzere> ?Biz :elebi deiliz ki, bir kü:ük:ıbandan *!ürü +errahlara müra+aa! edelim@ dediler. Bu hâlle )asrı saâde!e :ık!ılar. <l

1e+eyi a+ı ve ıs!ırap ile 1e:irdiler. Er!esi 1ün :ıban ol1unla/sın i:in hamama 1i!!iler. Bubendelerinin hazır bulunmadıını (ırsa! bilip, kendi !ellâkları olan 5asen adındaki



hizme!:ilerine iyi+e sık!ırıp, :ıbanı zedelemi/ler. 5amamdan 1eldik!e ayaklarına kapandım.5asen 2an, s*zünle amel e!medik amma, kendimizi helâk e!!ik@ buyurdular. 3a+erayıe!râ(lı+a anla!ın+a, aklım ba/ımdan 1i!!i. aman 1e:!ik:e ol ser! madde azı!ıp, !a/!ık:a!a/!ı. Nâdi/âh Edirneye 1i!meye karar verdiinden, 1eri bırakılmayıp, Şabân ayının ikin+i1ünü Edirneye doru yola :ık!ılar. 5as!alıı 1i!1ide /idde!lendi, ilâ: kabul e!mez bir hâlaldı.

;orlu yakınında -ır! k*yü nam mahalle inildi. Buraya indiklerinde, :ıban *yle bir hâlaldı ki, akın!ısını vü+ûdundan de( e!meye -ul!ânın ik!idarı kalmadı. ;aresiz, ol mahaldeikâme! ve karar ih!iyâr buyuruldu. Ie daha *n+e Edirneye varan erkândan Iezîri azamNîrî Na/a ve 3us!a(a Na/a ve Beylerbeyi Ahmed Na/a, ordui hümâyûna dave! olundular.Bunlar 1elin+e askerin i:ine bir /üphe dü/mesin diye, i/lerin i+âbına 1*re dîvân !oplanıp,mansıplar daı!!ılar ve !er(îi merâ!ib eylediler ve ne/eli 1*rünerek, 1izli kederlerini bellie!mediler. Ie iki ay müdde!, a+ılar i:inde vaki! 1e:irdiler.

Bu sırada asker arasında binbir !ürlü haber /ayi olup, yersiz bir !akım hareke!lerola+aı alâme!leri belirin+e, vezîrler bana haber 1*nderip, -ul!an i:in nasıl bir :âre1erek!ii sorulun+a, ben de6 askerin mübârek yüzlerini 1*rmeye hasre! kaldıklarınıkendilerine arz edip, yalvarıp, yakararak o!aı hümâyûnun *nüne :ıkmalarını saladım.<rada bir mik!ar vekar i:inde durup yüzünü 1*s!erdik!en ve sipâhilerin ha!ırlarına dü/en

!ereddüdü izâle e!!ik!en sonra, 1eri d*nerek yerlerine avde! buyurdular. Ie DumeliBeylerbeyi Ahmed Na/ayı, sır saklamaya ik!idarı olmadıı i:in Edirne muha(ızlııbehânesiyle o !ara(a yolladılar. ;ıbana hi:bir ilâ: ve ih!imâm kâr e!mediinden, aynı seneŞevvâlin dokuzun+u 1e+esinde rûhunu !eslim edip, bu elemli dünyâdan 2enne!bah:elerine doru u:up 1i!!iler.

5as!alıı sırasında ona hizme! e!mek /ere(inden bir an mahrûm olmadım. =e+elerisabahlara kadar, mum 1ibi i:in i:in yanarak kar/ılarında durur idim. Bir hizme!i olmadıızaman, emri âlileri ile d*/ekleri yanında o!urur idim. )âh mübârek elleri elimde, kâh asîlayakları dizimde idi. 2errahlar ilâ+a 1iri/!ikleri sırada, kâh omuzuma dayanır, kâh+errahların yap!ıklarına bakmaya memûr eder, an+ak bana i!imâd buyururlardı.

Ie(a!ında )urânı kerîm okumak ve )elimei /ehâde!i !elkinde bulunmak vazî(esiniyalnız ben 1*rdüm. -on ne(esine kadar bir an yanından ayrılmadım. 5a!!â son ne(esini

vere+ei sırada, bu hakîre hi!âb edip buyurdular ki> ?5asen 2an, bu ne hâldirF@ Benhizme!:ileri dahî dedim ki> ?-ul!ânım, Allahü !eâlâ ile ola+ak zamandır.@ Buyurdular ki> ?Bizi bun+a zamandan beri kimin ile bilirdinF 2enâbı 5akka !eve++ühümüzde kusur mu1*rdünF@ Ben dahî dedim ki> ?5â/â ki, bir zaman Allahü !eâlânın adını anmayıunu!!uunuzu 1*rmü/ olam. Râkin bu zaman ba/ka zamanlara benzemedii i:in, ih!iyâ!ens*ylemeye +esâre! eyledim.@

)ısa bir an 1e:!ik!en sonra6 ?9âsîn sûresini oku@ diye (erman buyurdular. Emrihümâyûnları 1erein+e, 9âsîn sûresini ha!me!!im. Benimle beraber okudular. İkin+i de(aokurken, ?-elâmün kavlen min Dabbirrahîm@ âye!ine 1eldiim zaman 1*rdüm ki, mübârekdudakları bu âye!i kerîmeyi okuyarak hareke! eder ve o anda, *n+e sa /ehâde!parmaını kaldırıp dier mübârek parmaklarını sıkıp !emiz rûhunu !eslim e!!i.

Eli elimde idi. 3übârek bileini !u!mu/, nabzını dinliyordum. 8abzın durduunuhissedin+e, o anda lâzım olan hizme!leri yerine 1e!irmek üzere ayaa kalk!ım. 5akimba/ıAhî ;elebi orada idi. Benim ne yap!ııma bakıyordu. Ayaa kalk!ıımı 1*rün+e> ?5enüzhaya! bâkidir. 8e i:in ayaa kalkarsınızF@ diye beni o!ur!maya kalkın+a6 ?Bu e/ie alnımıkoyduum andan bu âna kadar velînime!imin hizme!inden bir lahza yüz :evirmemi/im.Bu sıralarda yapıla+ak i/ budur. 0abiblik e!menin zamanı 1e:!i ve asıl +evher kaybolup1i!!i@ dedim. =erekli hizme!leri yerine 1e!irdim.@

1) âc-üt-teârih; cild-2, sh. 62 d.2) 8icilli Fsmânî; cild-2, sh. 11&3) Nütfî A++ ârihi; sh. 2%'') =+dîk+t-ül-ceâmi’; cild-1, sh. 22



HASEN 9RÂKÎ:Evliyânın büyüklerinden. İsmi, 5asen Trâkîdir. 4oum !ârihi bilinmeyen 5asen Trâkî,

KS& %m. $#LS' senesinde, a/aı 3ısırda )evm denilen yerde ve(a! edip, Bâbü/Şariyyenin dı/ına de(nedildi.

Abdülvehhâbı Şarânî hazre!leri, 0abakâ!ülkübrâ isimli me/hûr eserinde /*yleanla!ır> ?5o+alarımdan EbülAbbâs el5arîsî ile birlik!e 5asen Trâkînin yanına 1i!mi/!ik.

5asen Trâkî bana dedi ki> ?Bu yola 1iri/imin ilk vak!inde olan bir hâdiseyi sana hikâyee!mek, anla!mak is!iyorum. B*yle+e sen, kü:üklük!en beri benim dos!um arkada/ım 1ibiolmu/ olursun.@ Ben de6 ?Neki e(endim@ deyip, kabul e!!im. Bunun üzerine /*yle anla!!ı6

?Ben 1en:liimde 4ıme/kda bulunuyordum. -ana!kâr idim. Bir 2uma 1ünü arkada/larımile birlik!e, oyun oynamak, elenmek ve i:ki i:mek üzere !oplandık. Bu sırada, Allahü!eâlâ !ara(ından bana bir nidâ 1eldi ki, 1izliden duyduum bu ses bana6 ?-en bunun i:in,b*yle /eyler yapmak i:in mi yara!ıldınF@ diyordu. Bunun !esîriyle bende bir dei/iklik hâsıloldu. İ:inde bulunduum hâlden u!anıp, pi/man oldum. <rada bulunanları ve eski hâlimi!erkedip, onların yanından ka:!ım. <nlar ne olduunu anlıyamayıp, pe/ime dü/!üler isede, bana ye!i/emediler. Benî Jmeyye 2âmiine varıp, i:eri 1irdim. <rada, kürsî üzerindebir /ahıs vaz ediyordu. Ie hep, 5ızır aleyhisselâmın hâlini anla!ıyordu. Birden 5ızıraleyhisselâma kar/ı bende a/ırı bir muhabbe! hâsıl oldu. < zâ! vazını bi!irip 1i!!i. 7aka!

ben, 5ızır aleyhisselâmın hasre!iyle kalakaldım. )endisiyle 1*rü/mek arzusu bendekuvve!lenmi/!i. Hyle ki, se+deye kapanıp, o zâ! ile bulu/up konu/mak nasîb e!mesi i:inAllahü !eâlâya durmadan yalvarırdım.

Bir ak/am namazından sonra idi. Birden arkamda o!uran bir zâ!ın omuzumadokunduunu hisse!!im. Bana6 ?Evlâdım, Allahü !eâlâ yap!ıın duayı kabul e!!i. Ben5ızırım. Benimle ne i/in varF Bana ne diye+eksin ki, bu kadar /idde!li bir arzu ile1*rü/mek is!iyorsunF@ dedi. Ben :ok sevinip, benimle beraber evimize 1elmesini ri+ae!!im. )abul e!!i. Eve 1i!!ik. Eve vardıımızda6 ?Benim i:in, bo/ !enhâ bir yer bul, oradayalnız ba/ıma kalayım@ dedi. Ben de kendisine bo/ bir yer %oda' 1*s!erip, oradakalabile+eini s*yledim. Burada yedi 1ün, yedi 1e+e kaldı. Bana zikrin, Allahü !eâlâyı :okanmanın ve <nu hi: unu!mamanın ehemmiye!ini anla!!ı. Buyurdu ki> ?-ana benimyap!ıım virdimi %devamlı yapmak!a olduum vazî(emi, zikrimi' *re!e+eim. İn/âallahü

!eâlâ buna devam edersin ve hi: !erke!mezsin. Bir 1ün oru: !u!ar, er!esi 1ün !u!mazsın.Bu /ekilde devam edersin. 5er 1e+e be/yüz reka! namaz kılarsın.@ Ben de kabul edip6 ?Neki@ dedim. Beraber olduumuz 1ünlerde, ben 1e+eleri onunla beraber be/yüz reka!namaz kıldım. -onra da bu /ekilde devam e!meye niye! e!!im. Ben o zaman yakı/ıklı ve1en: idim. Bana, insanların arasında (azla ih!iyâ: olmadık:a bulunmamamı !avsiye e!!i.Beraber olduumuz zamanlarda beni !am arkasına o!ur!ur, ben de !avsiyelerine aynenuyardım. =üzel bir +übbesi ve 1üzel bir sarıı vardı. 9anında bulunduu 1ünler yedi 1ünolun+a, 1i!meye hazırlandı. Benimle vedâla/!ı ve buyurdu ki> ?Ey 5asen, hi:kimse ileseninle kaldıım kadar (azla kalmadım. =ü+ün ye!!ii müdde!:e zikre devam e!. -enin/âallah uzun bir *mür ya/aya+aksın.@ 5asen Trâkî hazre!leri anla!maya devam ederek,buyurdu ki> 5ızır aleyhisselâmın bana *re!!iklerine aynen riâye! e!!im. Bu riâye!bereke!iyle, elhamdülillah :ok nime!lere, dere+elere nail oldum. <nun haber verdii 1ibi,hakîka!en *mrüm uzun oldu. Şu anda ya/ım yüzyirmiyedi seneye ula/mı/ bulunuyor.

5ızır aleyhisselâm benim yanımdan ayrıldık!an sonra, seyyah olup yollara dü/!üm.5indis!ana ve -în %;in' memleke!ine kadar 1i!!im. -onra A+em, Anadolu ve ba!ımemleke!lerine 1i!!im. Elli sene devam eden seyaha!!en sonra 3ısıra d*ndüm. 3ısırda1irmek is!ediim bir b*l1eye beni bırakmadılar. Bana mâni oldular. 3idyen 3e!bûlîisminde âlim bir zâ! bana haber 1*nderip, mâni olunan yere 1irmek i:in ısrar e!mememi,)arâ(ede ikâme! e!memi s*yledi. Ben de kabul e!!im. )arâ(eye 1idip, me!rûk%!erkedilmi/' hâlde bulunan kubbe 1ibi bir yerde yirmi sene kaldım. <rada dünyâ, ih!iyârbir kadın sûre!inde 1elip bana hizme! ederdi. 5er1ün iki par:a yu(ka ekmek ve bir kapyemek 1e!irirdi. <rada kaldıım müdde!:e, kendisi ile %ih!iyâr kadın sûre!indeki dünyâ ile'hi: konu/madım. < da bana bir/ey s*ylemedi.

9irmi sene *n+e 1irmek is!ediimde bana mâni olduk!an yere 1irmek i:in !ekrar izinis!edim. Birke!ül)ar denilen yerde kalabile+eime dâir izin verdiler. <rada birka: sene

kaldım. ;ok sı+ak bir yerdi. Abdülkâdir 4e/!û!î hazre!leri benim kaldıım o yerde bir +âmi



yap!ırmak is!iyor, bunun i:in benim ba/ka bir yerde yerle/memi is!iyordu. Ben de oradanayrılıp, bu )evm beldesinde yerle/!im.

Ey Abdülvehhâb, sana !avsiyem odur ki, hi: bir kimse ile :arpı/ma 3ünâka/a vemü+âdele yapma -ana birisi bir/ey s*ylese, buna hakkı olmadıı hâlde s*ylemi/ olsadahî, sen peki deyip kabul e! -enin e+rini, mükâ(a!ını Allahü !eâlâ mu!laka verir@ Ben5asen Trâkî hazre!lerinin anla!!ıklarını ibre!le dinleyip, !avsiyelerine uymaa :ok 1ayre!

e!!im.@ Divâye! edilir ki, dier büyük zâ!lar 1ibi, 5asen Trâkî hazre!leri de ne(se muhale(e!

e!meye, ne(sin arzularına uymamaya :ok 1ayre! ederdi. Bir kimse, ona hediye olarak yenibir elbise 1e!irseydi, o elbiseyi par:a par:a keser, sonra !ekrar dikerdi. B*yle+e, yeniolduu hâlde eskimi/ 1ibi 1*rünen elbiseyi 1iyerdi. Bu hâlini anlamak is!iyenlerebuyururdu ki> ?8e(sim, e/yanın yeni olanlarını kullanmaya meylediyor. Elbiseyi kesipyamayarak, eski hâle 1e!irip ondan sonra 1iyin+e, ne(sin bu meyli kalmıyor. B*yle+e onamuhale(e! e!mi/ oluyorum.@

1) +$+kât-ül-kü$râ; cild-2, sh. 13&2) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. '

HASEN HÜSÂMEDDÎN '6ÂKÎ:Evliyânın büyüklerinden ve C/âkîlik !arîka!ının kuru+usu. İsmi 5asen olup, lakabı5üsâmeddîndir. ""& %m. $MP#' senesinde Buhârâda dodu. -oyu 5z. 5üseyne ula/ır.5a+ı 0eberrük isminde bir !ü++ârın oludur. Anadoluya 1elip, C/ak!a yerle/!ii i:in

?C/âkî@ denildi. -onra İs!anbula 1elerek, )âsımpa/ada kendisi i:in yap!ırılan der1âh!a!âliblerine ilim *re!!i. 5a+ (arizasını î(â e!!ik!en sonra, d*nü/ünde $&&S %m. $#KM'senesinde )onyada ve(a! e!!i.

5üsâmeddîn C/âkî, ilk !ahsilini babasının nezâre! ve himâyesinde !amamladı.Babasının ve(a!ı üzerine !i+âre!le me/1ul olmaya ba/ladı. Jzün!ü i:inde uyuduu bir 1e+e,rüyasında ona /*yle denildi> ?Bo/ yere !i+âre!in zahme!ini :ekmek, hakîka! ehli i:in zararve ziyandır. Arzun âhıre! !i+âre!i, yanî Allahü !eâlâya kavu/mak olsun. =ayen sonsuzsermâyeyi elde e!mek ise, dünyâ mallarından yüz :evirip, Anadolunun 1üzel

/ehirlerinden C/ak!a o!uran -eyyid Ahmedi -emerkandî hazre!lerine varıp !eslim ol.Czle! k*/esine :ekilip, dâima Dabbin ile ol İ/!e bu manevî i/âre!!en ve almı/ olduuemirden sonra kendinde bir ba/kalık hisseden 5üsâmeddîn C/akî hazre!leri, bir an *n+ebu zâ!a kavu/mak arzusu ile yanıp !u!u/maya ba/ladı. Babasından mîrâs kalan bü!ünmallarını, serve!ini ve kurulu !i+âre! düzenini karde/i 3ahmûd ;elebiye baı/layıp,kalbinden dünyâ sev1isini uzakla/!ırdı. 4urmadan i:ini yakan a/k a!e/inin !esîri ile, yayaolarak Buhârâdan ayrılıp yola :ık!ı. Aylar+a süren zahme!li ve me/akka!li yol+uluklardansonra, Erzin+an vilâye!ine 1eldi. < sırada Erzin+anda bulunan -eyyid Ahmedi-emerkandî hazre!leri ile kar/ıla/ıp ona balanarak, sâdık bir !alebesi oldu. 5akîkî rehberolan bu büyük âlime balılıının kuvve!i sayesinde kemâle kavu/up, evliyâlıın yüksekdere+elerine ula/!ı. -eyyid Emîr -emerkandî hazre!leri, kısa zamanda evliyâlık makamınayükselen 5üsâmeddîni C/âkîye, aldıı manevî emir üzerine hilâ(e!nâme verdi. -onra5üsâmeddîni C/âkî, memûr edildii C/ak /ehrine 1iderek yerle/!i.

5o+ası -eyyid Ahmedi -emerkandînin âhıre!e ir!ihâlinden sonra, onun yerine 1e:!ive !alebe ye!i/!irmeye ba/ladı. )ısa zamanda ismi 1üne/ 1ibi parlamaya ve /*hre!i :okuzaklara yayılmaya ba/ladı. < sırada devrin pâdi/âhı, -ul!an İkin+i -elîm 5ân idi.Nâdi/âhın iki olundan biri olan Şehzâde 3urâd, 3anisada vâli idi. Şehzâde 3urâd,5üsâmeddîni C/âkî hazre!lerine, kendisinin sul!an olup olmıya+aını anlamak üzere, birmek!ûpla hizme!:isini C/aka 1*nderdi. C/aka varan haber+i, doru+a 5üsâmeddîniC/âkîye 1iderek, huzûra kabul edilmesini ri+a e!!i. 5uzûra kabul edilen haber+i, dahamek!ûbu 5üsâmeddîni C/âkî hazre!lerine vermeden ve ziyâre!i hakkında bir/eys*ylemeden, C/âkî hazre!leri ona6 ?=i!, Şehzâdeye s*yle. 5emen İs!anbula hareke!e!sin. 7ilan 1ün sal!ana! !ah!ına o!ura+ak!ır@ dedi. 5aber+i, hemen 3anisaya d*nerekmüOdeyi Şehzâdeye bildirdi. Şehzâde 3urâd, vaki! 1e:irmeden İs!anbula hareke! e!!i.Balıkesire 1eldiinde, Iezîri azam -okullu 3ehmed Na/anın 1*nderdii el:ilerle

kar/ıla/!ı. El:iler, -adrı azamın mek!ûbunu Şehzâdeye verdiler. 3ek!ûbu okuyanŞehzâde, bu mek!ûp!an babası -ul!an İkin+i -elîmin ve(a! e!!iini, -adrı azamın *lüm



haberini halk!an sakladıını ve kendisini !ah!a :ıkarmak üzere dave! e!!iini *rendi.İs!anbula 1iderek, 5üsâmeddîni C/âkînin haber verdii zamanda, -ul!an J:ün+ü 3urâd5ân nâmıyla !ah!a 1e:!i.

Bu hâdiseden sonra, -ul!an 3urâd 5ânın 5üsâmeddîni C/âkî hazre!lerine kar/ısev1isi ve hürme!i daha :oaldı. <nun kâmil bir zâ! olduuna 1üveni bir ka! dahaziyâdele/!i ve onu İs!anbula dave! e!!i. Bunun üzerine 5üsâmeddîni C/âkî, C/ak!an

ayrılıp, İs!anbula 1eldiinde6 Nâdi/âh, erkânı ve büyük bir halk !opluluu !ara(ındanhürme! ve !azim ile kar/ılandı. Aksaray +ivarında o!urması i:in 5üsâmeddîni C/âkîye birev !ahsis edildi. Bir müdde! orada kalan 5üsâmeddîni C/âkî hazre!leri, Nâdi/âhayakınlıından is!i(âde e!mek is!iyenlerin verdii sıkın!ıdan dolayı C/aka d*nmeye kararverdi. 9ol hazırlıklarının yapıldıını haber alan Nâdi/âh, bu büyük zâ!ın İs!anbulda kalmasıi:in ri+ada bulundu. C/âkî hazre!leri, -ul!an J:ün+ü 3urâd 5ânın ri+asını kabul edip,İs!anbulda kalmaa karar verdi. Nâdi/âhın emriyle )âsımpa/a +ivarında 5üsâmeddîniC/âkînin adına bir der1âh in/â edildi. 5asen C/âkî burada uzun zaman kalarak, :ok!alebe ye!i/!irdi. -ohbe!lerinde :ok kimseler kemâle 1eldi. 5ilâ(e! verdii !alebeleriniAnadolunun :e/i!li yerlerine, halka doru yolu 1*s!ermeleri i:in 1*nderdi.

5asen C/âkî İs!anbula 1eldii zaman, evliyânın büyüklerinden Jmmî -inânhazre!leriyle 1*rü/!ü. Jmmî -inân ona 5alve!îlik !arîka!ında hilâ(e! verdi. Şeyh Ahmedi

-emerkandî ise, ona ?)übreviyye@ ve ?8ûri Bahriyye@ yolunun hilâ(e!ini vermi/!i.5üsameddîn C/âkî de bu yolları birle/!irerek, C/âkîlik !arîka!ını kurdu./ık Edîb E(endi, 5üsâmeddîni C/âkî hakkında bir bey!inde /*yle demek!edir>

=üsâmî himmeti!le eOder-i nefsi #e$*n e!ler.Medet e! 7îr-i cân7erer =üsâmeddîn-i PâkîQ

Şeyh 3ü/!ak )adirî ise onun büyüklüünü /u bey!inde akse!!irmek!edir>

(der $ir +nd+ âsl k*!-i !âre cümle mutâki,i:âh- =immet e!lerse =üsâmeddîn-i Pâkî.

Ş*yle anla!ılır> ?İnsanların kalabalıından raha!sız olan 5üsameddîn C/âkî,Nâdi/âh!an ha++a 1i!mek ve Desûlullah e(endimizi %sallallahu aleyhi ve sellem' ziyâre!e!mek i:in izin is!edi. Nâdi/âh ona izin verdi. -e(ere :ıkmadan *n+e, olu 3us!a(aE(endiye hanımının hâmile olduunu s*yleyerek6 ?Bizim bu (ânî âlemi !erke!memizyakındır. < saâde!li olumun ismini Abdurrahîm koy ve kendisinin ilim ve !erbiyesi ileme/1ul ol@ diye vasıyye!!e bulundu.

5üsameddîn C/âkî, ha+ (arizasını yerine 1e!irip 1eri d*nerken, )onyadaraha!sızlandı ve orada ve(a! e!!i. 2enâze namazı )onyada kılındı. Iasıyye!i üzerineİs!anbula 1*!ürülmek üzere yola :ıkarıldı. )onya vâlisi, yola :ıkmadan *n+e 5üsameddînC/âkînin kokmaması i:in ila:la!mak is!edi. 7aka! oulları ve !alebeleri buna kar/ı :ıkarak,C/âkî hazre!lerinin kokmıya+aını s*ylediler ve ilâ:la!madılar. 3übârek bedeni, hi:kokmadan İs!anbula 1e!irildi, /imdiki kabrinin bulunduu yere de(nedildi.

Bir zelzele yüzünden 5üsâmeddîn C/âkînin !ürbe ve der1âhı harâb olmu/ ve:*kmü/!ü. )abir, sokak zemininden :ok a/aı kaymı/!ı. 9amur suları kabre doluyordu.amanın Nâdi/âhı -ul!an İkin+i Abdülhamîd 5ân bir 1e+e rüyasında onu 1*rdü. C/akîhazre!leri sul!âna6 ?)abrimdeki mahzuru izâle ediniz@ dedi. -ul!an uyanın+a, hemenyakını 5a+ı Ali Na/ayı huzûruna :aırıp, rüyasını ona anla!!ı. -ul!an Abdülhamîd 5ân,der1âhın yerini bilmiyordu. 5a+ı Ali Na/aya der1âhın ve !ürbenin yerini bulmasını s*yledi.5a+ı Ali Na/a, )âsımpa/ada der1âhın ve !ürbenin yerini ara/!ırarak buldu. 4er1âhınzelzeleden ve su baskınından sonra yıkık ve d*kük bir hâlde olduunu sul!âna bildirdi.-ul!ânın emri ile, der1âh !ürbe yeniden yap!ırılarak /imdiki hâline 1e!irildi.

Ş*yle anla!ılır> ?)âsımpa/ada, C/âkî hazre!lerinin der1âhı yakınlarında Ali E(endiisminde bir zâ! vardı. Ali E(endi misk sa!ı+ısı idi. Bir/ey !ar!arken, hak 1e:mesin diye :okdikka! ederdi. Ali E(endi 5a+ (arizasını yerine 1e!irmek i:in 3ekkei mükerremeye

1i!mi/!i. 5a+ı olduk!an sonra, Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' kabri /erî(iniziyâre! i:in 3edînei münevvereye 1i!mek is!edi. 7aka! ayaklarındaki bir has!alık!an dolayı



1idemedi. Bu duruma :ok üzüldü. Bir 1e+e rüyasında Ney1amber e(endimizi %sallallahualeyhi ve sellem' 1*rdü. Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' ona6 ?Alama)âsımpa/ada evlâdım 5üsâmeddîni C/âkînin kabrini ziyâre! e!, onu ziyâre! e!mek, beniziyâre! 1ibidir@ buyurdu. -onra İs!anbula d*nen Ali E(endi, her1ün i/e 1iderken C/âkîhazre!lerinin kabrini ziyâre! e!mei kendisine vazî(e ve âde! edinmi/!i. Ie(a! ederkenbunu :o+uklarına vasıyye! e!!i.@

5üsâmeddîn C/âkî, :e/i!li eserler yazdı. Bunlardan bazıları /unlardır> $ Evrâdıkebir, L 5izbü!!esbîh, S Ahzâbı Csbûiye M Şerhu virdi -e!!âr.

1) 8efîne-i eli!â; cild-', sh. 1&2) Mir’ât- >st+n$ul; cild-1, sh. 52&3) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. &&5, 13') =+dik+t-ül-ceâmi’; cild-2, sh. 23

HASEN MA2RÂVÎ:3ısırda ye!i/en evliyânın büyüklerinden. İsmi 5asen olup, nisbe!i 3a!râvîdir.

4oum !ârihi !esbi! edilememi/!ir. K$Q %m. $#$&' senesinde ve(a! e!!i.5ârikalar ve kerâme!ler sâhibi evliyânın *nde 1elenlerinden olan 5asen 3a!râvî,

)arâ(e 2âmiinde ikâme! ederdi. İnsanlar onu ziyâre! e!mek, sohbe!lerinde bulunmak i:inuzak yerlerden yanına 1elirlerdi. 9a/ı ilerleyip, yüz ya/ına yakla/mı/ olduu hâlde,1e+eleri kalkar, ibâde! ve !âa! ile me/1ul olurdu. Bunu hi: aksa!mazdı.

Divâye! edilir ki, bir 1e+e 5asen 3a!râvînin abdes! suyu bi!mi/!i. Bu hâlde ikenAllahü !eâlâya !eve++üh edip, yalvardı. Bir de ne 1*rsün, !am o sırada hâl sâhibi âri(lerdenbir zâ! havada u:uyor ve omuzunda da su kabı var. < zâ! 5asen 3a!râvînin yanına indi.<muzunda bulunan su kırbasını 8il 8ehrinden doldurmu/ idi. < sudan yava/:a d*kdü.5asen 3a!râvî de abdes! aldı. Bundan sonra o zâ! !ekrar havada yükselerek, oradanayrılıp uzakla/!ı.

Abdülvehhâbı Şarânî hazre!leri /*yle anla!ır> ?5asen 3a!râvî hazre!leri, buhâdiseyi bana anla!!ı ve sonra6 ?Evlâdım, Allahü !eâlâya kar/ı yap!ıı ibâde! ve !âa!!e,sâdık, doru, samimî ve ihlâslı olan kimseye Allahü !eâlâ mahlûkâ!ı hizme!:i kılar, i!aa!

e!!irir ve boyun edirir. Eer benim 1e+eleyin ibâde!e kalkmam ihlâs ile olmasaydı, ba/kabir sepeble olsaydı, Allahü !eâlâ bana evliyâsından birini 1*ndermezdi@ buyurdu.5asen 3a!râvî hazre!lerinin menkıbe ve kerâme!leri pek:ok!ur.

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 3&&

HA22ÂB RAÎNÎ:5adîs, (ıkıh âlimi ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, 3uhammed bin 3uhammed bin

Abdurrahmân bin 5üseyndir. )ünyesi Ebû Abdullah olup, lakabı Şemsüddîndir. 5a!!âbDaînî diye me/hûr oldu. K&L %m. $MKQ' senesi Damazânı /erî( ayının onsekizinde, 3ekkei mükerremede dodu. K#M %m. $#MP' senesinde ba!ı 0rablusda ve(a! e!!i.

5a!!âb Daînî, (ıkıh ilmini ve dier ilimleri, babası 5a!!âbı )ebîr, Ahmed binAbdül1a((âr ve evliyânın büyüklerinden 3uhammed bin Trakdan *rendi. 5adîsâlimlerinden Abdülkâdir 8üveyrî, 3uhibbüddîn Ahmed bin Ebil)âsım 8üveyrî,Burhânüddîn )alka/endi, İzzüddîn Abdülazîz bin 7ehd, 2emâlüddîn -ânî, Abdurrahmân)âbûnî ve bir:ok âlimden hadîsi /erî( rivâye! e!!i. 5adîs ilminde :ok yükseldi. İlim*rendii âlimlerin hepsi ona i+âze! %diploma' verdiler. <ndan ise Abdurrahmân 0â+ûrî,3uhammed )aysî, olu 9ahyâ 5a!!âb ve bir:ok âlim ilim *rendi.

5a!!âb Daînî, :ok :e/i!li ilimlerde mü!ehassıs idi. 0e(sîr, hadîs, (ıkıh ve usûli (ıkıhilimlerinde derin bir âlim idi. Rü1a! bil1isi :ok 1eni/!i. -ar(, nahiv, (erâiz ve hesapilimlerinde de s*z sâhibi idi. 5i+azdaki 3âlikî mezhebi (ıkıh âlimlerinin sonun+ularındandır.

Ebû Abdullah 5a!!âb Daînî :ok 1üzel eserler yazdı. 3uh!asarı 5alile :ok kıyme!li bir/erhi vardır. Ie(a! e!!ik!en sonra, büyük olu 9ahyâ bunu d*r! +ild hâlinde !emize :ek!i.Bu eserinde, onun zekâsının yükseklii ve mevzûlara hâkimiye!i a:ık:a 1*rülür. Bu eserüzerine, onun yazdıından daha 1üzel bir /erh yazılmamı/!ır. 9azmı/ olduu eserlerinden

bazıları /unlardır> $ 0ahrîrülkelâm (î mesâililil!izâm, L 0ahrîrülmekâle (î /erhirDisâle li İbni =âzî, S ElBe/âre!ül5enîe bi enna!!âun lâ yedhulu 3ekke!el



mükerreme!e vel3edîne!e, M 0e(rîhülkulûb bilhisâlilmüke((ire!i li mâ !ekaddeme vemâ!eahhere minezzünûb # 0e(sîrül)urânı kerîm %!amamlanmamı/!ır', Q Cmde!urrâvîn (î ahkâmi!!avâin, P )urre!ülayn bi /erhilverekâ! li İmâmil5aremeyn (ilusûl," El)avlülme!in (î enne!!âun lâ yehdulülbeledelemîn, K El)avlülvâdıh (î beyânilrevâih, $& 3u!emmime!ulâ+ûrûmiyye (î ilmilArabiyye, $$ 3evâhibül+elîl (î /erhimuh!asaru/Şeyh 5alîl (il(ürû $L 5idâye!üssâlikülmuh!â+ li beyânilmu!emir vel

ha+, $S 0ahrîrülkelâm, $M 8amaz vaki!lerinin ale!siz olarak, (elekî (aaliye!lere 1*rebulunmasına dâir ü: risâle.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. 232) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 2'23) (l-0’lâm; cild-, sh. 5%') ef-ü#-#ün*n; cild-2, sh. 162%5) e!l-ül-i$tihâc; sh. 33 6) >#âh-ül-mekn*n; cild-1, sh. 1%3, 31, cild-2, sh. 121, 252, ') Br?ckelm+nn; L+l-2, sh. 3%

HAYREDDÎN H99R BÂLİ:

<smanlılar zamanında ye!i/en evliyâdan. İsmi, 5ayreddîn 5ızırdır. 5ızır Bâlî E(endidiye me/hûr olmu/!ur. Bu1ün 9u1oslavya sınırları i:inde bulunan 3anas!ırda doduubilinmekle beraber doum !ârihi bilinmemek!edir. KP& %m. $#QL' senesinde ve(a! e!!i.

İlk *n+eleri, bir kü:ük dükkânda 1üzel koku sa!makla me/1ul idi. Bir 1e+e rüyasında-irozlu )â!ibzâde isminde bir zâ!ı 1*rdü. < zâ! ona, 5alve!iyye yoluna 1irmesini emre!!i.Bunun üzerine er!esi 1ün, dükkanındaki 1üzel kokuları daı!ıp dükkânını kapa!!ı. -irozlu)â!ibzâdenin hizme!ine kavu/mak üzere yola :ık!ı. Şeyh )â!ibzâdenin huzûrunavarın+a, !alebelie kabul edildi. 5uzûrunda hizme! ve sohbe!!e bulunup yükseldi.

5alve!!e olduu ilk zamanlarda, bulunduu odanın kapısını nûr yüzlü bir zâ! a:ıp6 ?)ırklardan birisi ve(a! e!!i. -izi onun yerine vazî(elendirelim@ buyurdu. Bu zâ!ın emrineuyarak, is!enilen vazî(eye !âlib oldu. 4aha sonra o zâ!ın i/âre!iyle, 3anas!ırda bir +âmi veder1âh yap!ırıp, insanlara Allahü !eâlânın dînini ve pey1amberimizin %sallallahu aleyhi ve

sellem' 1üzel ahlâkını anla!makla me/1ul oldu. =e+e1ündüz demeden insanlara hak yoluanla!ıp ir/âd e!mek!e iken ve(a! e!!i.5ızır Bâlî hazre!lerinin yüksek hâlleri ve bir:ok kerâme!leri vardır. ;ok 1üzel rüya

!abir ederdi.2âmi ve der1âh yap!ırmaya ba/ladıı zaman, sâde+e yedi dirhemi vardı. An+ak +âmi

ve der1âh !amamlandıı zaman, ye!mi/bin ak:e har+adıı 1*rüldü. 2enâbı 5ak, niye! ve:alı/maları ne!i+esinde, ih!iyâ+ı olan parayı bol bol ihsân e!!i. < zamanlar, 1e:imini !emine!mek i:in dik!ii ba ve bah:esinden ba/ka bir/eyi yok!u.

4ev/irme usûlü ile saraya 1elip ye!i/!irilen ki/ilerden birisi, bir rüya 1*rüp !abirini5ızır Bâlîden sordu. 5ızır Bâlî rüyayı dinledik!en, sonra6 ?-en nikâhı dü/meyen birisiylebilmeyerek evlenmi/sin@ buyurdu. Ara/!ırıldıında, o ki/inin evlendii kadının, kendi kızkarde/i olduu anla/ıldı. < ki/i bilmeden dü/!üü bu durum i:in !*vbe edip karde/iniba/ka bir müslümanla evlendirdik!en sonra, i/lemi/ olduu 1ünahın ke((âre!i olarak ha++a1i!!i.

8akledilir ki6 3anas!ır /ehrinin ileri 1elenlerinden 3us!a(a ;elebi isminde birisiha++a 1i!mi/!i. 5aremü//erî(!e 5ızır Balî hazre!lerini de !ava( ederken 1*rdü. 5a+d*nü/ü 3anas!ıra 1eldiinde, onu kar/ılayanlar arasında 5ızır Bâli de vardı. 3us!a(a;elebi onu 1*rün+e, hemen elini *püp ayaına kapanmak is!edi. Bunun üzerine onu birkenara :ekip6 ?İnsan insana benzer, her 1*rdüünü s*yleyen ha!â eder@ diye nasîha! e!!ive o hâli bildiini i/âre! e!!i.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. %



HAYÂLÎ:<smanlı devri âlimlerinden. İsmi, Abdülvehhâb bin Abdülkerîmdir. 5ayâlî diye

me/hûr olmu/!ur. 4oum yeri ve !ârihi bilinmemek!e olup, KS& %m. $#LS' senesindeve(a! e!!i. Babası Abdülkerîm E(endinin Edirnede -i!!î -ul!an 2âmii yakınında bina e!!iimek!ebin bah:esinde de(nedildi.

amanının âlimlerinden 3olla Azârî, 3olla Rü!(î ve 3olla )es!elî 1ibi zâ!lardan ilim

!ahsil e!!ik!en sonra, )alenderhâne 3edresesine müderris !ayin olunup, ilim *re!mekleme/1ul oldu. İlmî y*nden yükseldik!en sonra, bazı yerlerde kadılık yap!ı. Bu vazî(eyiadâle! ve doruluk üzere bir müdde! yürü!!ü. 9avuz -ul!an -elîm 5ân zamanındade(!erdârlıa !ayin edildi. Bu vazî(eyi de yüksek bir 1ayre! ve !i!izlikle ba/arın+a,Nâdi/âhın il!i(â!ını kazandı. 7aka! KL& %m. $#$M' senesinde Amasyada 9eni:erilerarasında :ıkan (i!neden dolayı bu vazî(eden alındı, !ekrar kadılık vazî(esine d*ndü. İzmirkadısı oldu. )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın padi/ahlıının ilk zamanlarında, İzmir kadısıiken ve(a! e!!i.

Abdülkerîm 5ayâlî E(endi6 zekî, âlim, (asih bir lisâna sâhib idi. Aklî ve naklî ilimlerdeyüksek, konu/!uu zaman !a!lı dilli ve iknâ edi+i idi. )endisine bir mesele sorulduuzaman onun hükmünü a:ıklamak!a 1e: kalmazdı. 0asavvur ve hayâl 1ü+ü (azla olduui:in, ?5ayâlî@ diye anılmı/!ır. )adılık yaparken, hakkı ve hakîka!i ara/!ırır, adâle!!en

/a/mazdı. Ierdii kararlarda kimseden :ekinmezdi ve +esâre!li idi. -ohbe! esnasındaho/sohbe! ve 1üleryüzlü olan Abdülvehhâbı 5ayâlî E(endinin bu 1üzel vası(larındanba/ka, yüksek ilmî dere+esi /airlii de vardı. Şiirlerinde 5ayâlî mahlasını kullanırdı. 0ürk:eolarak yazdıı ?Reylâ ve me+nûn@ adlı manzûm bir eseri vardır.

<nun beyi!lerinden6

=+râ$ ?lu$dur ?l â$âd :rdüKün :nlüm,L+ml+ d?7d?ludur âd :rdüKün :nlüm.

Cih+nd+ $+n+ sultân iken $enim serim,ul ?ldu sen +h+ â#âd :rdüKün :nlüm.

=+!ret +lr +klm $+ks+m :#üne k+n+,"+d he#ârân +ferin ?l s*retin n+kkân+.

Mehedi t+n mecn*nun +lâmeti s+nm+ :#,8enk-i mihnettir ki, !+Kdrd #emâne $+n+.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 3332) 8icilli Fsmânî; cild-3, sh. ''3) e#kiret-ü-u’+râ /n+l-#âde =+sen Iele$i); cild-1, sh. 353') âm*s-ül-+’lâm; cild-3, sh. 2

H'BBÎ M=LLAS9 (M70)**e /$" A/7##)0&:<smanlılar devrinde ye!i/en âlimlerden ve /âir. İsmi, 3uhammed bin Abdullahdır.

3ahlası Iüsûlî olup, 5ubbî 3ollası ve 3uhammed Iüsûlî E(endi diye !anınır. KS& %m.$#LS' senesinde dodu. KK" %m. $#"K' senesi De+eb ayının onsekiz+i 1ünü, İs!anbuldave(a! e!!i. 5âlid bin eyd Ebâ Eyyûb elEnsârînin %rahme!ullahi aleyh' !ürbesininyakınında de(nedildi. 3üs!akil !ürbesi vardır.

Iüsûlînin muh!erem babası, -ul!an -elîm 5ân /ehzâde iken kapı+ı ba/ılıı yapardı.Ayrı+a /ehzâdenin !erbiye edilmesi ve ye!i/mesi i:in de saraya sık sık 1irip :ıkardı.3uhammed Iüsûlî, zamanındaki âlimlerden dînî ilimleri *rendi. -onra -a:lı Emîr E(endiismi ile me/hûr âlimin derslerine devam e!!i. Bu arada 3uha//i -inân E(endininderslerine de devam ederek ol1unla/!ı. 4înî ilimleri !ahsil edip bi!irdik!en sonra, KMK %m.$#ML' senesinde 5aleb kadısı oldu. -ul!an -üleymân 5ânın padi/ahlıı zamanındaAnadolu kadıaskeri olan ve 3irim )*sesi diye !anınan 3uhammed E(endinin ve Şehzâde-ul!an -elîm 5ânın !avsiyeleri ile, Bursadaki Emîr -ul!an 3edresesine müderris oldu.

<radan Eski İbrâhim Na/a 3edresesine müderris oldu. KQQ %m. $##"' senesindemüderrislik!en ayrıldı. )onyada bulunan Şehzâde li/ânın ye!i/mesi i:in )onyaya 1i!!i.



Şehzâde lî/an )onyadan )ü!ahyaya 1elin+e, Şehzâde ile beraber )ü!ahyaya 1eldi.=ermiyanolu 3edresesine müderris olarak !ayin olundu. Aynı zamanda 3evlevîlikyolunu *re!mek ve Şehzâde )erîm E(endinin ho+alıını yapmak vazî(esi de ona verildi.)erîm E(endiyi :ok 1üzel ye!i/!irdi. İlim ve edeb hazînesi hâline 1e!irdi.

5ubbî 3ollası )ü!ahyaya 1eldiinde, onu sevenler /u rubâîyi s*ylemi/lerdir>

e !erdir ki, +!+k $+stn,Hü#üm ?rd+ kilim ?lsun.e !?ldur ki :l:e !+7tn,enim ?rd+ t?7r+k ?lsun.

KPM %m. $#QQ' senesinde, -ul!an -elîm 5ânın pâdi/âh olduu zaman, 3uallimzâde E(endi yerine Bursa kadılıına !ayin olundu. 9ine aynı senenin ilhi++e ayında, 5asenE(endinin yerine İs!anbul kadısı oldu.

5ubbî 3ollası %rahme!ullahi aleyh', ilimde nihâye!sizlik deryasının dal1ı+ı idi. 0emizkalbli, a:ık konu/an, salam i!ikâdlı, yumu/ak huylu, lisânı kibar bir zâ! idi. 5ükümvermek!e keskin kılı: 1ibi idi. 4*r! de(a İs!anbul kadısı oldu. <smanlılarda bir !alebemedreseden mezûn olurken, bir kimse ilmî bir hüviye!e kavu/urken, mühim bir vazî(eye

ba/larken ve bunlar 1ibi bazı mühim i/lerde, bu i/e i/âre! olarak sarık sarılır ve bu sarıksarmak merasim ile yapılırdı. 5ubbî 3ollası İs!anbul kadısı iken, Nâdi/âha yazılı olarakmüra+aa! edip, bu sarık sarma merasiminin devle!in resmî merâsimi hâline 1e!irilmesinisaladı.

5ubbî 3ollası %rahme!ullahi aleyh' İmâmı 0ar!û/înin ?-irâ+ı Iehhâ+@ isimliki!abını, akı+ı bir lisân ile 0ürk:eye !er+üme e!!i. 0ophânede :ok 1üzel bir +âmi ile birhamam yap!ırdı. İki eseri de mimarî bakımdan /aheserdir. Narmakkapıda da yap!ırmı/olduu mes+id ve mek!ebi vardır.

1) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 12 2) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 311

HÜSEYN BİN ABD'LLAH AYDERÛS:Evliyânın, büyüklerinden. İsmi, 5üseyn bin Abdullah Ayderûs!ur. "Q$ %m. $M#Q'senesinde 9emende dodu. K$P %m. $#$$' senesinde 9emenin 0erîm kasabasında ve(a!e!!i. <rada babasının yanına de(nedildi.

5üseyn bin Abdullah Ayderûs seyyid olup, ilim, amel, +*mer!lik ve dier 1üzelhuylarda üs!ün bir dere+eye sâhibdi. )urânı kerîmi ezberledi. =e+e1ündüz )urânıkerîm okur, e+dadının âde!i /erî(esi üzere 1e+eleri ihyâ eder, ibâde!le 1e:irirdi.3isâ(irlere, (akirlere, kimsesizlere bol bol yedirir, i:irir, yardım ederdi. 5erkesin karde/:eya/amasını is!er ve insanların aralarını ıslâh ederdi. )urânı kerîmden Allahü !eâlânınmurâdını ve hadîsi /erî(lerden 3uhammed aleyhisselâmın murâdını anlıyan bir zâ! idi.

Babası onun hakkında dedi ki> ?-e+dede iken yap!ıım duaların :ounda, Allahü!eâlâdan bana sâlih ve âlim bir evlâd vermesini is!edim. İ/!e o evlâ!, bu olum5üseyndir.@

)arde/i Ebû Bekr bin Abdullah Ayderûs onun hakkında dedi ki> ?)arde/im 5üseyn,bizden üs!ün ve +*mer!!ir. ira o, sıkın!ı ve darlık hâlinde de yardım eder, elinde ne varsaverirdi. Biz ise imkânımız olduu zaman yardım ederdik.@

5üseyn bin Abdullah Ayderûsun, ilim ve edeb *rendii ho+alarından bazıları/unlardır> 7akîh Abdullah bin Ahmed Ebû )esîr, )âdı İbrâhim bin âhira, 7akîh3uhammed bin Abdurrahîm Eska, 7akîh Allâme Abdülhâdî -ûdîdir.

7akîh Abdullah bin Ahmed Ebû 3ahzeme dedi ki> ?Ben 5üseyn bin Ayderûsdandaha akıllı, ileri 1*rü/lü bir zâ! 1*rmedim.@

5üseyn bin Ayderûs, iki sene kadar 3ekkei mükerremede mü+âvir, olarak kaldı ve+eddi 3uhammed aleyhisselâmın kabrini devamlı ziyâre! e!!i. ;ok kimseler, 5üseyn binAyderûsu yazılarında ve /iirlerinde medhe!!iler. Hze!le /*yle dediler> ?limlerin, evliyânınonun üs!ünlüü hakkında s*yledikleri haberler kulak!an kulaa yayıldı. <, bereke!li bir

yamur 1ibidir. 3al, mülk sâhibi olanların +imrilik yap!ıı bir zamanda o, bereke! yüklü biryamur bulu!u 1ibi muh!a:ların imdâdına ko/up yardım e!!i. İnsanlara dünyâ ve âhıre!



saâde!ini 1*s!eren, İslâm dînine sımsıkı balı ve Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem'hadîsi /erî(lerini dilinden dü/ürmiyen bir zâ! idi. )endinden *n+eki âlimlerin, velîlerinüs!ünlüklerine ve 1üzel ahlâkına vâris oldu.@

5üseyn bin Abdullah Ayderûsun :ok kerâme!leri 1*rüldü. 5üseyn bin Ayderûsun!alebesi olan Abdurrahmân bin Ali /*yle anla!!ı> ?Bir 2uma 1ünü 5üseyn bin Ayderûsunarkasında sabah namazı kılıyorduk. Birin+i reka!!e se+de sûresinin yarısını okudu. Ben de

o arada :ok daraldım, ikin+i reka!inde *bür yarısını okuması lâzım idi. 7aka! o, ikin+ireka!!e 7â!ihadan sonra hemen İhlâs sûresini okudu ve rükû e!!i. Ben ve dier +emâa!inhepsi bu duruma /a/ırdık. îrâ her zaman, uzun bir sûrenin yarısını bir reka!!e, dieryarısını da bir reka!!e okurdu. 8amaz bi!!ik!en sonra, mihraba d*ndü ve !e(ekkürleme/1ul oldu. =üne/ bir mızrak boyu yükseldik!en sonra duhâ namazı kıldı. -onra bizebakıp buyurdu ki> ?2emâa!!e daralan bir kimse varsa, o zaman zammı sûreyi kısaokumak lâzımdır.@ < zaman anladım ki, o benim darda olduumu anlamı/ ve onun i:inkısa olan İhlâs sûresini okumu/.@

5üseyn bin Abdullahın bazı !alebeleri huzûruna 1elip, mallarının azlıından venü(uslarının :okluundan ve bu yüzden de 1e:im sıkın!ısı :ekmek!e olduklarını s*yledilerve ho+alarından kendilerine bir yol 1*s!ermesini !aleb e!!iler. Bunun üzerine 5üseynAyderûs, der1âhın bir hizme!:isini huzûruna :aırdı ve ona dedi ki> ?Bana bir mik!ar

hurma ile, kuru üzüm ve budayla dier erzaklardan 1e!ir.@ < da onun emre!!ii bü!ün/eylerden bir mik!ar 1e!irdi. Ayderûs onları aldı ve üzerine okuyup dua e!!i ve !alebelerinedaı!!ı. <nlar da 1*!ürüp, kendi erzaklarının arasına karı/!ırdılar. ;ok az bir/ey,Ayderûsun himme! ve bereke!i ile onlara uzun zaman ye!!i. <nlar da ho+alarınınbereke!inden olduunu anladılar ve bir daha 1e:im sıkın!ısı :ekmediler.

5üseyn Ayderûsun !alebelerinden olan 3uhammed bin Ali, bir sebep!en dolayıŞebâm beldesinde hapse a!ıldı. 5apis!e iken ho+asını vesile ederek, kur!ulması i:in Allahü!eâlâya yalvardı. Ak/am o beldenin âmiri Ayderûsu rüyasında 1*rdü. ;ok heybe!li idi.mir korkuyla> ?Ey e(endim, sizin bize bir emriniz var mıF@ diye sordu. < da6

?5apishânenizde bulunan 3uhammed bin Ali benim !alebemdir ve sen onu su:suz olarakhapse!!irdin. <nu hemen serbes! bırakın. 4erhâl benim yanıma 1elsin@ dedi. Bununüzerine, sabah olur olmaz âmir 1idip hemen onu hapis!en :ıkardı ve ona6 ?5üseyn

Ayderûs seni yanına is!er@ dedi. < bu duruma :ok hayre! e!!i. )endi kendine6 ?mir a+abaonu nerede 1*rdü F@ diye dü/ündü. 5o+asının huzûruna 1elin+e, ho+ası ona !ebessümederek6 ?9avrum, onlar bizi rüyada 1*rdüler@ buyurdu.

5üseyn bin Abdullah Ayderûs, bir /iirinde *ze!le /*yle dedi> ?Allahü !eâlâyı zikre!mek %anmak', haya!a !ad ve 1üzellik verir. Allahü !eâlânın râzı

olduu, beendii yola 1ir. <nun emirlerine uy. =aye! edebli ol. <yun ve elen+eyi bırak,âhıre! i:in :alı/. 8e(sinle mü+âdele e!. İ/lerini sır( Allahü !eâlânın rızâsı i:in yap. 4oruyolda bulunan âlimlere ve onların ki!aplarına 1*re i/lerini yap, onlara uy. Şunu unu!ma ki,dünyâda da âhıre!!e de izze! ve /ere(, Allahü !eâlâya ibâde! e!mek!e, <nun beendii verâzı olduu i/leri yapmak!adır. 9oksa malda ve makamda deildir.@

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. '5 2) *r-us-sâfir; sh. %%

HÜSEYN BİN AHMEDÎ:Evliyânın büyüklerindendir. İsmi, 5üseyn bin Ahmed bin 5üseyndir. Aslen 5alebli

olup, 3usula 1elip yerle/mi/!ir. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. 3ekkei mükerremede K$L%m. $#&Q' senesinde ve(a! e!!i. <rada de(nedildi.

Bir:ok kerâme!leri ve üs!ün hâlleri vardır. İbni 5anbelî onun kerâme!ini /*yleanla!ır> ?Ben, 5üseyn bin Ahmed ile birlik!e ha++a 1i!mi/!im. 3ekkei mükerremeyevardık!an sonra, Ara(a!!a vak(eye durmu/!uk. Beni yanına :aırıp buyurdu ki> ?Benim*mrümün sonu yakla/!ı. Bu mübârek !opraklardan 1i!mek is!emiyorum. -anavasıyye!lerimi bildireyim.@ Az bir zaman sonra da ve(a! e!!i. Râkin o sene 3ekkeimükerremede :ok su sıkın!ısı var idi. <nun +enâzesini yıkamak i:in suyu neredenbulurum diye dü/ünürken, yanıma yüksek sesle konu/an birisi 1eldi. 4edi ki6 ?5üseyn bin

Ahmed ve(a! mı e!!iF@ Ben de ?Eve!@ dedim. ?8eden bu kadar dü/ün+eli duruyorsunF@deyin+e6 ?Ben yalnızım ve su sıkın!ısı da var. <nun !e+hîz ve !ek(inini yalnız nasıl yaparım



ve 1asli i:in suyu nereden bulurumF@ dedim. < kimse bana6 ?-en burada bekle, bir yereayrılma@ dedi ve 1i!!i. Aradan biraz zaman 1e:in+e, bir de bak!ım ki, o kimse, ellerindebirer !es!i su ve ke(en bulunan bir !oplulukla beraber 1eldi. 9anıma 1elir 1elmez hazre!in+enâzesini yıkamaya ba/ladılar, yakın bir kabris!anda kabrini kazıp, beraber+e de(ne!!ik.Bana hepsi !aziye!!e bulundular ve yanımdan ayrıldılar. <nların kim olduklarını venereden 1eldiklerini bilmiyordum.

Birka: 1e+e sonra, 5üseyn bin Ahmed hazre!lerini rüyamda beyaz elbiseler i:inde,ba ve bah:eler arasında sevin:li olarak 1*rdüm. Bana6 ?Allahü !eâlânın rahme!i seninüzerine olsun. -en beni sâlih kimselerle birlik!e :ok 1üzel !e+hîz ve !ek(in e!!in@ buyurdu.

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. '5

HÜSEYN-İ MECÛB:3ısırda ye!i/en evliyânın büyüklerinden. 5üseyni 3e+zûb diye !anınır. Evliyâlık

hâlleri ile ve Allahü !eâlânın a/kı ile kendinden 1e:mi/ hâlde bulunurdu. amanındabulunan evliyâ arasında, devamlı olarak oru: !u!an bir zâ! olarak !anınırdı. 4oum !ârihibilinmemek!edir. 5âl !er+ümesi hakkında kaynaklarda (azla malûma! bulunamıyan5üseyni 3e+zûb KL& %m. $#$M' senesinde ve(a! e!!i.

;ok kerâme!leri 1*rüldü. -usadıı zaman bir kuyunun ba/ına 1ider ve6 ?Ey kuyu5üseyn susamı/@ derdi. Allahü !eâlânın izni ile, kuyunun suyu bir anda yükselirdi.5üseyni 3e+zûb o kuyudan kana kana i:er, sonra kuyunun suyu yine eski seviyesineinerdi.

Divâye! edilir ki, 5üseyni 3e+zûbun bulunduu beldede Ebû )ûre ismindedeirmen+ilik yapan bir kimse ve hanımı vardı. Bunların :o+ukları olmuyordu. Bir1ün buhanım, 5üseyni 3e+zûba haber 1*nderip, bir :o+ukları olması i:in dua ederse ve bir:o+ukları olursa, sevâbını kendisine hediyye e!mek üzere bir mevlid oku!mayı nezre!!iini%adadıını' bildirdi. < da dua e!!i. 5akîka!en o hanım hâmile oldu ve bir erkek :o+uuoldu. 7aka! aradan 1e:en zaman i:inde, o hanım yap!ıı nezri unu!!u. Bir1ün bu hanım,bir !avuk kızar!!ı. E(endisiyle birlik!e yemek üzere so(raya 1eldi. Bu sırada !ek 1*zlü birkimse 1eldi. 0avuu kapıp 1*!ürdü. 5üseyni 3e+zûb hazre!lerinin de bir 1*zü 1*rmezdi.

9anî so(radan !avuu alıp 1iden kimse 5üseyni 3e+zûba benziyordu. )adın+aız bu hâle:ok !ea++üb ederek 1e+eledi. -abah olun+a, 5üseyni 3e+zûb bunların evine 1eldi. <hanıma dedi ki> ?-izi îkâz e!mek i:in so(ranızdan !avuu ben aldım. 8ezrinizi yerine1e!irmezseniz %mevlid oku!mazsanız', :o+uunuzu da aynı /ekilde alıp, 1iderim.@ 8ezriniha!ırlayan kadın+aız, derhâl adaını yerine 1e!irdi.

5üseyni 3e+zûbun !alebelerine ders vedii der1âhında, 1e+e bek:ilik yapan, n*be!!u!an bir !alebesi vardı. Bir1ün ak/am bu !alebeye, sabaha kendisi i:in e! yemeihazırlamasını s*yledi. < 1ün de der1âh!a e! bi!mi/!i. Ak/am vak!i olduundan, dı/arıdanalıp 1e!irmesi de mümkün deildi. 8e yapayım diye !elâ/lanırken, :aresiz beklemeyeba/ladı. 8*be!e devam e!!i. =e: vaki! olun+a, der1âhın *nünde bir kimse 1*ründü,*nünde yüklü bir merkep vardı. < kimse bu n*be!:i !alebeden, yükü indirmek i:inkendisine yardım e!mesini is!edi. 9ükü indirdiler. 0alebe yük!e ne olduunu sorduunda, okimse, der1âha !aze e! 1e!irdiini s*yledi. 0alebe de !e/ekkür edip sevindi. 5emen oe!!en, ho+ası i:in 1üzel bir yemek hazırladı. -abah olup yemei ona ikrâm e!!iinde,ho+ası6 ?Ak/am e! yok diye epey+e !elâ/landınız deil miF@ dedi. 5âlbuki bu !alebe, merakve endi/esini hi: kimseye s*ylememi/!i.

5üseyni 3e+zûba bir 1ün, hanımı !ara(ından olan akrabâlarından birisi 1elmi/!i.<na6 ?Benim e+elim %ve(a!ım', Bâbı züveyle denilen yerde bulunan bir (akirin vası!asıylaola+ak@ dedi. -onra kendisini !a/ıya+ak bir merkeb is!edi. 3erkebi hazırladılar. Bindi, oakrabası ile birlik!e o dedii yere %Bâbı züveyleye' 1i!!iler. 9ol boyun+a herhan1i birraha!sızlıı 1*rülmedi. <raya vardıklarında, dilen+ilik yapan, insanlardan ekmek is!eyenbir (akir 1*rdüler. < (akir bunları 1*rün+e, ayaa kalk!ı. 9anlarına 1elip 5üseyni 3e+zûbabir !oka! vurdu. -onra 5üseyni 3e+zûb kendisini 1e!iren kimseye !ekrar 1eri 1*!ürmesinis*yledi. =eri d*nerken yolda ve(a! e!!i.

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. '



HÜSEYN VA’İ-İ KA6İFÎ:5ane(î mezhebi (ıkıh âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, 5üseyn bin Ali

el)â/i(î elBeyhekî es-ebzevârî el5irevî olup, me/hûr ?De/ehâ! aynülhayâ!@ ki!abınınsâhibi olan Ali 5irevînin babasıdır. Rakabı )emâleddîndir. )â/i(i, Iâizi 5irevî, Ielî5üseyn )â/i(i 1ibi isimlerle !anınır. Şiirlerinde )â/i(i mahlasını %!akma adını' kullanırdı.Aslen 5orasanda bulunan -ebzevâr beldesindendir. 4oum !ârihi !esbi! edilememi/!ir.

K$& %m. $#&M' senesinde 5ira!!a ve(a! e!!i.amanında bulunan âlimlerin derslerinde bulunarak, zâhirî ve bâ!ınî ilimlerde

kemâle 1elen 5üseyn Iâiz6 !e(sîr, hadîs, (ıkıh, edebiya! ilimlerinde ve !asavvu( yolundazamanının *nde 1elen büyüklerinden oldu. -ul!an 5üseyn Baykara zamanında 5ira!!avâiz idi.

5aya!ı hakkında kaynak eserlerde, !e(errua!lı malûma! bulunamayan 5üseyn Iâizi)â/i(i :ok ki!ap yazmı/ olup, 7ârisî dilde yazdıı 3evâhibi aliyye !e(sîri me/hûrdur. Bu!e(sîre 0e(sîri 5üseynî de denmek!edir, İsmâil 7erruh )ırımî, $LMQ %m. $"S&' senesinde0ürk:eye !er+üme edip, 3evâkib ismini vermi/!ir. Ayrı+a 3uhammed bin İdrîsi Bi!lisîba/ka bir !er+ümesini yapmı/!ır.

4ier eserlerinden bazılarının isimleri /unlardır> $ Ahlâkı muhsinî %Bu ki!apİn1iliz+eye de !er+üme edilmi/!ir', L ElErbeîn (î ehâdîsilmevıza, S Esrârı )âsımî, M

Envârı -üheylî, # Bedâiule/kâr (î sanâyiıle/ar, Q 0uh(e!üssalâ!, P 0uh(e!ülâliyye," 0e(sîri sûrei 9ûsu( %bilisânilir(ân', K 2evâhirülesrâr ve zevâhirülenvâr (î /erhı3esnevî, $& 2evâhiru!!e(sîr li!uh(e!ilemîr, $$ ErDisâle!ülâliyye (ilehâdîsinnebeviyye (î /erhi Erbeîn, $L Davda!ü//ühedâ, $S -eba!ülkâ/i(e, $M 7adlüssalâ!alen8ebiyyi %sallallahu aleyhi ve sellem', $# 7eyzünnevâl (î beyânizzevâl, $QRevâihülkamer, $P 3irâ!üssa(â, $" En8ikâve!i (î beyâni!!ilâve!i, $K Re!âi(ü!!avâi(, L& 3a!laulenvâr.

5üseyn Iâizi )â/i(înin yazdıı Ahlâkı muhsinî isimli eserden bazı kısımlar>G+e# )0#â>?" )#â*e@#e8$: 5ikme! sahipleri demi/lerdir ki, 1üzel ahlâkın alâme!leri

ondur> $ İyi insanlara muhale(e! e!memek, L 7edâkârlıı hep ba/kalarındanbeklemeyip, kendi ne(sinden (edâkârlık!a bulunmak, S 5i: kimsenin aybınıara/!ırmamak, M Bir kimsede uy1un olmayan bir hâli 1*rdüü zaman onu iyilie !evil

e!mek, sûi zanda bulunmamak, # )abaha!i olan bir kimse *zür dilediinde *zrünü kabule!mek, Q 9apabildii kadar muh!a:ların ih!iyâ:larını 1idermek, P İnsanlardan 1eleneziye! ve sıkın!ılara sabır ve !ahammül e!mek, " )endi ayıplarını 1*rmek, kendi ayıplarınıara/!ırıp onları düzel!mekle me/1ul olmak, ba/kalarının ayıplarıyla ura/mamak, K5erkese !a!lı dil, 1üleryüz 1*s!ermek, $& İnsanlarla yumu/ak konu/mak ve onlarayumu/ak muâmelede bulunmak.

Eski zamanlarda sul!anlardan biri, olunun süslü, zîne!li ve kıyme!li elbiseler 1iymi/hâlde 1i!!iini 1*rdü. <na dedi ki, ?Ey olum -enin 1iydiin elbiselerin e/i, benzeribulunur. 7aka! sul!anlar *yle elbiseler 1iymeli ki, ba/ka kimse onun 1ibi elbisebulamamalıdır.@ <lu hayre!le6 ?Baba+ıım, o dediiniz elbisenin aslı nedir ki, benim /u1iydiklerimden daha kıyme!li ve daha süslü olsunF@ deyin+e, babası :ok 1üzel +evapverip6 ?< dediim elbise, a!kısı iyilik ve 1üzellik!en, :*z1üsü de adâle!!en dokunmu/kuma/!an olmalıdır@ deyin+e, olu buradaki in+e manâyı :ok iyi anladı. 3ehâre!in, pahalıkuma/lardan süslü elbiseler 1iymek!e deil, zâhirini ve bâ!ınını İslâmın 1üzel ahlâkı ilesüslemek!e olduunu anladı. =üzel ahlâk sâhibi olmaya, dinimizin emirlerine !am uy1unya/amaya 1ayre! e!!i. 5akikî saâde! ve raha!lıın İslâmiye!e !am uymakla mümkünolduunu, 1*s!eri/ ile ve haram i/leyerek yapılan i/in ve bundan zevk aldıınızanne!menin hakîka!!e sıkın!ı ve raha!sızlık olduunu, kendi !e+rübesi ile :ok iyi kavramı/oldu.

İ$ >$*,e#e8#e /e8)/e8 /7#7"*)>: 4âima hayır sâhibi iyi kimselerinsohbe!lerinde bulunmak, *zü s*zü doru, (azîle! ve kerem sâhibi zâ!lar ile beraber olmak,saâde!in kimyâsıdır. 9anî insanı saâde!e kavu/!uran en kıyme!li sermâyedir. 4înine balısul!anların âde!leri *yle idi ki, onlar hi:bir zaman me+lislerinden hikme! ve (azîle! sâhibiâlimleri eksik e!mezler idi. <nlar ile me/vere! e!meden, onlara danı/madan herhan1i birhüküm vermezlerdi. Bu sebeple sal!ana!ları adâle! ve is!ikâme! üzere devam ederdi. Bu

sul!anların hemen hemen hepsi de ilim sâhibi (azîle!li kimseler idi.



Büyükler buyurmu/lardır ki> ?-âlih dos!, a!!âr %1üzel kokular sa!an kimse' 1ibidir.T!riya!!an sana bir/ey vermese dahî, hi: olmazsa 1üzel kokusundan nasîb alır, is!i(âdeedersin. -âlih olmayan, uy1unsuz ve k*!ü arkada/ ise, demir+i 1ibidir. )endisiyle beraberbulunduunda, seni demir+i o+aına %a!e/e' a!masa bile, dumanından ve buharındanraha!sız olursun. İsi ve dumanı üzerine siner.@

5akîkî âlim ve âri( zâ!lar bulunmadıı, bulunsa da beraber olup, sohbe!inde

bulunmak imkânı olmadıı zamanlar, bir me+lisde bulunabile+ek en 1üzel sohbe! arkada/ı,büyüklerin ki!aplarıdır. Bu musâhipler %yanî büyüklerin ki!apları olan sohbe! arkada/ları',o me+lislerde olanlardan hi:bir /ey is!emez. <nlardan dâima is!i(âde olunur. <nunlabirlik!e bulunan, bir sıkın!ı, yor1unluk ve bez1inlik hisse!mez.

H)â: 5ayâ ü: kısımdır. Birin+isi6 insanın kendi ayıp ve kusurlarından dolayıu!anmasıdır. 5ayâ sâhibi olan bir mümin, 1a(le! ile i/ledii kabaha!leri dü/ünüp, pi/manolmalı, üzülmeli, bunları kime kar/ı i/lediini dü/ünerek mah+ub olmalı, u!anmalıdır.

5ayânın ikin+i kısmı6 keremden hayâdır. )erîm olan bir zâ!ın yanına, a+z ve ih!iyâ:sâhibi, zavallı bir kimse 1elerek bir/ey is!eyin+e, kerîm olan zâ!ın o zavallıyı eli bo/ olarak1*ndermek!en hayâ e!mesi, u!anması, keremden hayâdır.

)eremden hayâ sı(a!ının en yüksek dere+esi ile mu!!ası( olan Allahü !eâlâdır.=ünahkâr bir kimse, samimiye!le su:larını i!irâ( ederek, a+z ve kırıklık ile el a:ıp boyun

bükerek ve 1*zya/ı d*kerek yalvarsa ve a((ını dilese6 Allahü !eâlâ o kulu eli bo/d*ndürmek!en hayâ eder ve o kulunun 1ünahlarını a((eder. Bey!>

D+r+r+k ?l !üce der:âh+ ilticâ eden,e mümkün eli $? dnsün, +ffedilmeden.

5ayânın bu ikin+i kısmına misâl olmak üzere /*yle bir hâdise anla!ılır> Abbasîhali(elerinden 3emûn zamanında :*llerde ya/ayan bir k*ylü vardı. Bu k*ylünün mensûbolduu kabile, kı!lık ve susuzluk sebebiyle :ok bunalıp, sıkın!ıya dü/!üler. < k*ylü bu zor/ar!lardan kur!ulmak ve sulak bir yer bulmak ümidi ile kabilesini !erkedip yollara dü/!ü.8ihâye! !opraı 1üzel ve suyu bol olan bir yere vardı. <radaki !a!lı ve serin sulardan kanakana i:!i. Bu su kendisine o kadar :ok !a!lı 1eldi ki, sudan bir kova doldurup hali(eye

1*!ürmeye niye! e!!i. Aradaki mesa(e :ok uzak olmasına ramen, bu suyun, !am halî(eyehediye edile+ek 1üzellik!e olduunu zanneden k*ylü, !es!isini doldurup, yollara dü/!ü.Epey müdde! yola devam e!!i. Bu sırada 5ali(e 3emûn maiye!iyle birlik!e bir yerdenmemleke!ine %Badada' d*nüyordu. )*ylü bu 1elenin hali(e olduunu anlayın+a, derhâlyakla/arak, hali(e ile 1*rü/mek is!ediini s*yledi. 3emûn6 ?-*yle bakalım. 8eis!iyorsunF@ dedi. < da6 ?-ize kimsenin 1e!irmedii bir hediye 1e!iriyordum@ dedi.3emûn, hayre!le ve merakla6 ?5ediyen ne imi/, 1*relim@ dedi. )*ylü !es!iyi uza!ın+a,hizme!:ilerden biri bir ma/rapa su doldurup halî(eye verdi. 5a(i(e k*ylünün durumunu vemaksadını iyi anladıından, onu üzmemek ve hayâl kırıklıına ura!mamak i:in, uzakyoldan 1elmekle bozulmaya ba/lamı/ ve kokusu dei/mi/ olan bu sudan birka: yudumi:!i. )*ylüye de bu suyu 1e!irmesinin sebebini anla!!ırdı. -onra da ona bol mik!arda parayardımında bulunup 1*nderdi. )*ylü 1i!!ik!en sonra, yanında bulunanlar, halî(eye6

k*ylüye b*yle muâmelede bulunmasının hikme!ini suâl e!!iler. < da /*yle +evap verdi> ?)*ylünün anla!!ıklarını siz de dinlediniz. <, en !a!lı ve 1üzel suyun, 1e!irdii su olduunuzannediyor. < kadar (evkalâde bir su olmadıını, üs!elik 1e!irdii suyun da uzun yol+ulukesnasında bozulup, kok!uunu da bilmiyor. Büyük bir ümid ile bize 1elmi/. < sudank*ylünün yanında sizlere de verseydim, suyun !a!sızlıını siz sezdire+ek!iniz. < ise bunason dere+e üzülürdü. Eer onu 1eri d*ndürmeyip birlik!e Bada!a 1*!ürseydik, orada4i+le nehrini 1*rün+e, 1e!irdii bir !es!i suyun ne kadar manâsız olduunu anlaya+ak,daha (azla u!anıp mah+ûb ola+ak!ı. <nun i:in b*yle yap!ım %yanî 1eri 1*nderdim'. Benondan hayâ eder u!anırım ki, bir (akir bana il!i+a edip, iyilik ve ihsâna kavu/mak ümîdi ileelini uza!ıp yüzsuyu d*ksün de, ben onu eli bo/ ve 1*nlü kırık olarak 1eri 1*ndereyim.@

5ayânın ü:ün+ü kısmı /udur ki> dînen ve aklen is!enilmesi uy1un ve münâsipolmayan bir i/i i/lemek!en u!anmalı, edebi, o i/i i/lemesine müsâade e!memelidir.

-ul!an 3ahmûdi =aznevî, bir1ün vezîrlerine emir verip, halk i:inde en ahmak kimise bulunup 1e!irilmesini is!edi. 5er !ara(ı ara/!ırdılar. ;ok yüksek bir :ınar aa+ının !am!epesine :ıkıp, elindeki bal!a ile üzerine bas!ıı dalı kesmeye :alı/an bir kimse 1*rdüler.



Bu kimse, kes!ii dal ile beraber dü/üp par:alana+aı i:in, b*yle bir i/i yapmakla bununinsanların en ahmaı olduuna karar verip, o kimseyi sul!ânın huzûruna 1e!irdiler. -ul!an6

?Bundan daha ahmak kimse vardır@ dedi. 3erakla6 ?-ul!ânım, bundan daha ahmak olankimdirF@ diye suâl e!!iklerinde, sul!an /*yle +evap verdi> ?İnsanların en ahmaı, zâlim biridâre+idir ki, dâima zulme hazırlanır, hep !ebasına +evrü+e(â e!mekle kendi kendiniperi/an edip, askerinin kuvve! ve kudre!ini de yok eder. 5epsini !aka!siz bırakır. B*yle+e

malub olur ve bayrak hâkimiye!ini de kaybeder. 5i:bir yerde heybe! ve i!ibârı kalmaz.5em kendini, hem e!râ(ını harâb eder. İ/!e bu, insanların en ahmaıdır.@

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-', sh. 3'2) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 3163) âm*s-ül-+’lâm; cild-3, sh. 1&6') >#âh-ül-mekn*n; cild-1, sh. 6, cild-2, sh. '16, 6'5) ef-ü#-#ün*n; sh. 3&%, 135, 15', 16'%, 1%&6, 1&166) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 116, 1&, 11', 11 ) (shâ$- irâm; sh. 3'%

9RÂKÎ-ÂDE M'HAMMED:

İslâm âlimlerinden ve !asavvu( büyüklerinden. İsmi, Trâkîzâde 3uhammed olup,;erkezdir. =en:liinde 2indî %yii!ler, pehlivanlar' !ai(esinin reîsi idi. 4oum !ârihi ve yeribilinmemek!e olup, KLL %m. $#$Q' senesinde 3edînei münevverede mü+âvir iken ve(a!e!!i.

Trâkîzâde 3uhammed E(endi, ilk zamanlarında :ok zen1in idi. 3alının haddi hesabıyok!u. -ul!anlar 1ibi k*/klerde ya/ar, emrinde binler+e insan hizme! ederdi. ;ok heybe!liidi. )endisine :ok i!ibâr edilir, hürme! 1*s!erilirdi. 0am debdebeli bir haya! ya/ardı. Hl:üyesımaya+ak kadar mala sahip olmasına ve binler+e hizme!:isi bulunmasına ramen, :okâdil ve +*mer! idi. ;ok yüksek bir ahlâka sahip idi. 7akirleri 1*ze!irdi. Emrindeki insanlaraihsânlarını bol bol yapardı. Bunun i:in herkes onu sever, sayardı. 0asavvu(a 1irmeseydi,iyi bir devle! ba/kanı ola+ak karak!ere sahip idi. İ:inde bulunan !asavvu( yolundailerlemek arzusu, onu bu debdebeli haya!!an :ek!i. < zamanda bulunan !asavvu(

büyüklerinden -eyyid Ali bin 3a1ribînin emrine ve hizme!ine 1irdi. ;ok sıkı, zahme!li,me/akka!li riyâze! :ekerek, yüksek dere+elere kavu/!u. 4ünyalık hazîneler yerine,1*nlünü bi!mez !ükenmez hazîneler ile doldurdu. 5o+ası -eyyid Ali bin 3a1ribî, Trâkîzâde3uhammede *n+e :ok sıkı riyâze! ile ne(sini !emizlemesini emreyledi. Cykuyu ve yemei:meyi o kadar azal!!ırdı ki, 1ünler+e uyumaz, yemekleri de ayak!a dura+ak kadar yerdi.Bazan birka: 1ün hi:bir /ey yemezdi. Bir de(asında yaz mevsiminde, 1ünler :ok sı+ak!ı.5er !ara( yanıp kavruluyordu. Bir1ün susuz durmak mümkün deildi. B*yle bir zamandaho+ası, Trâkîzâde 3uhammede yirmi 1ün su i:memesini s*yledi. 5o+asının emrini!u!arak, yirmi 1ün su i:meyip, bu sıkın!ıya !ahammül e!!i. 9irmi 1ün sonra harare!inin vea!e/inin /idde!lenmesi sebebiyle aklı ba/ından 1i!!i ve olduu yere yıılıp kaldı. <nun buhâlini, ho+ası kerâme!ler hazînesi olan -eyyid Ali bin 3a1ribîye haber verdiler. -ui:mesine izin vermesini is!irhâm e!!iler. ?-usuzluk a!e/inden *le+ek hâle 1eldi@ dediler.-eyyid Ali bin 3a1ribî6 ?Hlürse emri 5ak meydana 1elmi/ olur. Allahü !eâlânın rahme!inekavu/ur@ dedi. =elen kimseler su verilmesi i:in ısrar e!!iklerinde, Ali bin 3a1ribî6 ?-uvermek, Allah sev1isinin a!e/inin o+aına su d*kmek!ir@ dedi ve su verilmesine müsâadee!medi. An+ak ba/ına souk su d*kmelerini s*yledi. Bu emir üzerine Trâkîzâdenin ba/ınasouk su d*k!üler ve bedenine su serp!iler. < zaman aklı ba/ına 1eldi ve ayaa kalk!ı.Ayaa kalkması ve dorulması *yle deh/e!li bir hâlle oldu ki, birka: 1ün sonra !asavvu(!ayüksek hâllere kavu/!u. Allahü !eâlânın +ezbeleri kendisini kapladı. Bu a/k a!e/i ile yanıpyakılırdı. Bü!ün bedeni, Allah yolunun a!e/i ile doldu. ühd ve !akvâ ehli bir kimse oldu.5aramlardan ve /üphelilerden :ok sakınırdı. 4ünyâ malına zerre kadar kalbi meyle!mez,dünyâ malını aklına bile 1e!irmezdi. Bü!ün vü+ûdu pür nûr idi. 3übârek vü+ûdu, karanlık1e+edeki ay ı/ıı 1ibi e!râ(ını nûrlandırdı.

5o+ası -eyyid Ali ve(a! e!!ik!en sonra, 3edînei münevverede mü+âvir oldu.3ukaddes yerlerde bulunmanın verdii saâde! ile ya/amak!a, ibâde! ve !âa! ile me/1ul

olmak!a iken ve(a! e!!i ve orada de(nolundu.



1) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 1 2) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 35%

İBN-İ ABDÜLKERÎM (A/+#>e8!*-âe M70)**e E;e"$&:<smanlı devri âlim ve /âirlerinden. İsmi, 3uhammed bin Abdülvehhâb bin

Abdülkerîm Dûmi olup, Abdülkerîmzâde diye !anınır. 4oum !ârihi bilinmeyen

Abdülkerîmzâde, 5ane(î mezhebi âlimlerindendir. KP# %m. $#Q"' senesi Damazânı /erî(ayının yirmiyedin+i 1e+esinde, İs!anbulda ve(a! e!!i. )abri Edirnekapıda, Ahmed İbni)emâl Na/anın yanında idi. Boaz )*prüsü :evre yolu yapılırken, İbni )emâl Na/anınkabri ile birlik!e on me!re kadar 1eriye alındı.

Abdülkerîmzâde 3uhammed E(endinin baba ve dedeleri de âlim, âbid, (azîle! sâhibizâ!lar idi. 4edesi Abdülkerîm E(endi, 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân zamanında kadıasker vemü(!î idi. Babası Abdülvehhâb E(endi de, -ul!an -elîm 5ân zamanında de(!erdârdıkvazî(esinde bulunmu/ olup, o da âlim ve /âir bir zâ! idi.

Abdülkerîmzâde, :o+ukluunda ve 1en:liinde, ailesi !ara(ından kâmil bir edeb ve!erbiye ile ye!i/!irildi. Ahmed ibni )emâl Na/a, Ebüssüûd E(endi, İsrâ(ilzâde ve ;ivizâde1ibi zamanın en büyük âlimlerinden ilim *rendi. ;ok sıkı riyâze! ve mü+âhedeler ile!asavvu( yolunda da ilerlemeye 1ayre! e!!i. 5em zâhiri, hem de bâ!ınî ilimlerde

yükselerek kemâle 1eldi.İlim *renmek husûsundaki 1ayre!i ve is!idâdı ve ho+alarının yüksek ih!imâm vehassasiye!i sebebiyle, ilimde :ok yüksek dere+elere :ıkan Abdülkerîmzâde, zamanındabulunan âlimlerin büyüklerinden olup, e!râ(a nûr ve ı/ık sa:an bir 1üne/ misâli parlamayaba/ladı. Emsâl ve akranından ileride oldu. Ş*hre!i e!râ(a yayılmaya ba/ladı. 7ıkıh, !e(sîrve kelâm 1ibi naklî ilimlerle birlik!e6 nahiv, edebiya! ve Arabî ilimlerde de yükseldi.0asavvu(!a yüksek dere+elere kavu/!u. =eliboluda -arı+a Na/a ve Edirnede 0a/lıkmedreselerinde müderrislik yap!ı. Bu vazî(eleri asis!anlık devreleri oldu.

Abdülkerîmzâde, K#$ %m. $#MM' senesinde6 Ebûssüûd E(endi ve 3îrim )*sesi3uhammed E(endi !ara(ından :e/i!li ilimlerde im!ihana !âbi !u!ulan ilim erbâbı arasındabulundu. Bunlardan d*r! !anesi, dier arkada/ları arasında ilim ve ir(ân bakımından :okyüksek dere+e alarak, muva((akiye!le im!ihanı kazandılar. Bu âlimlerden Abdülkerîmzâde

3uhammed E(endi, )alenderhâne 3edresesinde6 )ara Abdurrahmân, E(daliyye3edresesinde6 )âdızâde, Bursada )aplı+a 3edresesinde6 Iizeli Abdülkâdir E(endi,9ıldırım 5ân 3edresesinde müderris olarak vazî(elendirildiler.

K#S %m. $#MQ' senesi Şevval ayında, İznikde bulunan -üleymâniye 3edresesinemüderris olan Abdülkerîmzâde, bir sene sonra -ahnı semân, iki sene sonra da -ul!an-elîm medreselerine müderris oldu. K#" %m. $##$' senesi ba/ında 5aleb, aynı seneninŞevval ayında Şam kadısı olarak !ayin edildi. İki sene sonra 3ısır kadılıına !ayin olundu.Burada iki sene vazî(e yap!ık!an sonra, ikin+i de(a 5aleb kadılıına !ayin edildi. 5alebdensonra bir müdde! Bursa kadılıı yapıp, daha sonra da Anadolu kadıaskeri olarak !ayinolundu. Bu makamda yedi sene kaldık!an sonra KP$ %m. $#QS' senesi Dabîulevvel ayınınyirmibirin+i 1ünü !ekâüd %emekli' oldu. KP# %m. $#Q"'de, Damazânı /erî(in yirmiyedin+i1e+esi ve(a! e!!i.

İlimde bir derya misâli olan Abdülkerîmzâde E(endi, ilmiyle âmil idi. 5â(ızası :okkuvve!li olup, ezberledii bir/eyi kolay kolay unu!mazdı. İnsanlara kar/ı 1aye! yumu/akhuylu, merhame!li ve +*mer! idi. İyilik, ikrâm ve ihsânları dillere des!an olmu/!u.

0alebelerinden birisi /*yle anla!ır> ?Bir1ün me+lisinde o!uruyordum. 5âlinden (akirve ih!iyâ: sâhibi olduu anla/ılan bir kimse i:eri 1irdi. 5âl lisânı ile maddî sıkın!ıdaolduunu, kendisine yardım edilmesini is!iyor 1ibi bir durumu vardı. Abdülkerîmzâde1elen kimsenin durumunu anlayıp, âde!i olduu üzere hizme!:isini :aırarak6 ?Al!mı/ ak:e1e!ir@ dedi. 5izme!:i dal1ınlıkla al!mı/ ak:e yerine al!mı/ al!ın 1e!irip arzedin+e, oradabulunanlar meseleyi bilmedikleri i:in, al!ınları 1*rün+e /a/ırdılar. Abdülkerîmzâde%rahme!ullahi aleyh' ihsânının bolluundan dolayı, al!mı/ ak:eye kar/ı :ok yüksek birmebla olan al!mı/ al!ını 1eri :evirmeyip, *yle+e (akire verdi. 7akir, !e/ekkür ve duaederek ayrılıp 1i!!i.@

Abdülkerîmzâde, dînimizin her emrine hassasiye!le riâye! eder, :ok me+bûr

kalmadık:a müs!ehabları dahî !erk e!mezdi. )ü!üphâneye abdes!siz olarak 1irmezdi.



Allahü !eâlânın isimlerini ve âye!i kerîmeleri *zel bir kalemle yazardı. Bu kalemi ba/kai/!e kullanmazdı.

)âdı Beydâvînin Envârü!!enzîl ismindeki !e(sîrine ?0âhâ@ sûresine kadar birhâ/iyesi, 0e+rîde bir hâ/iyesi ile, bazı ki!aplara a:ıklamaları vardır. J: dille /iir yazdı.7aka! Arabî olarak yazdıı /iirler daha mükemmeldir. İ+âz, (esâha! ve belâ1a! bakımındanArabî /iirlerinin, 0ürk:e ve 7ârisî lisanıyla yazdıklarından daha üs!ün olduu

bildirilmek!edir.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-1, sh. 22) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 3&3) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 25') (l-0’lâm; cild-6, sh. 2565) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 11%6) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 11') ef-ü#-#ün*n; sh. 1&1, 3%

İBN-İ ACÎMÎ (M70)**e /$" M70)**e&:Şa(iî mezhebi hadîs âlimlerinden. İsmi, 3uhammed bin 3uhammed bin Ahmeddir.

Rakabı Şemseddîn olup, İbni A+îmî diye me/hûrdur. 4oum yeri ve !ârihibilinmemek!edir. KS" %m. $#S$' senesi Damazan ayında, )udüs!e Bey!i 3akdis!e ve(a!e!!i.

Şeyhülislâm )emâleddîn Burhan, Şeyhülislâm İbni Ebî Şerî(, me/hûr hadîsi /erî(âlimlerinden 5â(ız 2elâleddîn -üyû!î, Şeyhülislâm )âdı ekeriyyâ, 5â(ız Şemseddîn-ehâvî 1ibi büyük âlimlerden ilim !ahsîl e!!i. İbni 0ûlûn onun hakkında /*yle dedi6 ?<,(azîle!li bir zâ!!ır. İbni A+îmî, 8âsıruddîn bin erîk!en hadîsi /erî( *rendi. 4aha sonraAnadoluya 1eldi. Burada :ok iyi kar/ılandı. 0ekrar memleke!ine d*ndü. Birka: de(a4ıme/ka 1idip 1eldi. 2âmide vazünasîha! e!!i. 3üslümanlara din ve dünyâ saâde!ininyollarını anla!ırdı. Bir müdde! 7üsûs ki!abından dersler verdi.@

İbni 5anbelî de /*yle dedi> ?İbni A+îmî, 5alebe iki kere 1i!!i. Şama da 1i!!i.Şamda ve 5alebde insanlara vazünasîha! eyledi. Ba/ına siyah sarık sarardı. KLK %m.

$#LL' senesinde buranın en büyük hadîs âlimi olan eynüddîn İbni Şemmâ ile 1*rü/!ü.Birbirlerine i+âze! verdiler. %5er iki âlim birbirinin ilimdeki yüksek dere+esini 1*rerek,büyük âlim olduklarını bildirdiler.'

İbni Şemmâ buyurdu ki> ?İbni A+îmînin vazında bulunan ve kendine 1üvendiimbirisi6 İbni A+îmînin ezbere :ok /eyler bildiini, konu/malarının pek !a!lı olduunuanla!!ı. İbni A+îmî, /üphesiz !e(sîr ve hadîs ilminde mü!ehassıs idi. 3üslümanlara nasiha!ederdi. <nları, Allahü !eâlânın emirlerini yapıp, yasaklarından sakınmaları husûsunda!e/vik ederdi. <, evliyâ ve âlimleri *ver, her hâlde, her i/!e ve s*zde, evliyâ ve âlimlereuymayı !avsiye ederdi. 0asavvu( yolunda olduklarını s*yleyip de, dînin emir ve yasaklarınıbilmeyen ve onlara riâye! e!meyen kimseleri k*!üler, beenmezdi. B*yle +âhil+e !arîka!yolunda olduunu s*yleyenlerin yolunda bulunmak!an müslümanları sakındırırdı.@

9ine İbni 5anbelî, İbni A+îmî hakkında /*yle der> ?<, 5alebde vaz ederdi. 2emâa!onun vazlarını dikka!le ve büyük bir is!ekle dinlerdi. 9ine o zamanın âlimlerinden Ebû9ezîd 5î/î de, İbni A+îmînin üslûbunda vaz e!!ii hâlde, insanlar İbni A+îmîninvazlarına 1*s!erdikleri il1i kadar onun vazlarına rabe! e!mezlerdi.@

İbni A+îmîye, *mrünün son senelerinde Bey!i 3akdîs idâre+ilii verildi.

1) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 232) (l-eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 11, 12

İBN-İ ALVÂN:Evliyânın büyüklerinden. İsmi, 3uhammed bin Ali bin Alvân 5amevî olup, lakabı

Şemsüddîndir. İbni Alvân da denir. 5ama /ehrinde dodu. 4oum !ârihi bilinmemek!edir.K#M %m. $#MP' senesi Damazânı /erî( ayı ba/ında 5amada ve(a! e!!i.

4in ve (en ilimlerini babasından *rendi. 0asavvu( ilminin in+eliklerini de babasından

*renip, ve(a!ından sonra yerine 1e:!i ve :ok !alebe ye!i/!irdi. İbni Alvânda,kü:üklüünde anlayı/ ve hâ(ıza zayı(lıı vardı. Bir 1e+e seher vak!inde, babasını bir hâl



kapladı. 4aha sonra bu hâli 1e:ip, evden :ık!ı ve dı/arıda büyük:e bir bakır kap!an abdes!aldı. Bunu 1*ren İbni Alvân, 1idip babasının abdes! aldıı kabdan ar!a kalan suyu i:!i.Bereke!i hemen 1*rülüp, o 1ünden sonra anlayı/ı ve hâ(ızası :ok kuvve!lendi. Daha!sızlııkalmadı. İbni Alvân, babasının ve(a!ından sonra 5amada insanlara vaz ve nasiha! e!!i.4in ve (en ilimlerini oku!up, ders verdi. 4ers esnasında kendisine sorulan sorularakolaylıkla +evap verirdi. ;ok 1üzel vaz eder, a:ık ve !a!lı konu/urdu. =azzînin babası

5amaya 1elin+e, İbni Alvân, o büyük âlimi kar/ılamak i:in !alebelerini 1*nderdi. <nuder1âhında misâ(ir e!!i. -onra =azzînin babası, ?3a!aliulbedriyye@ adlı eserinde İbniAlvânı :ok medhe!!i. 5erkes onu6 :ok ibâde! eden, hayır ve hasena! sâhibi, âlim, kâmil,e+dadı 1ibi :ok )urânı kerîm okuyan, hayırlı eserler bırakan, 1üzel ahlâk sâhibi bir zâ!olarak bilirdi.

İbnül5anbelî, eserinde, İbni Alvân ile 1*rü/!üünü, ondan ilim *rendiinibildirdi. İbni Alvân iki de(a 5alebe 1eldi ve ilk 1eli/inde E/re(iyye 3edresesine uradı. <me+lis!e Şihâbüddîn An!âkî, Şemsüddîn -e(irî, İbnil5anâ+iz ve ba/ka âlimler debulundular.

İbni 0ûlûn, !ârihinde dedi ki> ?İbni Alvân, KS" %m. $#S$' senesinde, karde/i(azîle!ler sâhibi EbülIe(â ile ha++a 1i!!i. 4*nü/!e 4ıme/ka uradı. 4ıme/k dı/ındaki3esddi )asbda vaz e!!i. )endisine sorulan suâlleri +evaplandırdı. <rada 4ıme/kın ileri

1elen âlimleri hazır bulundular. )âdı eynüddîn, hazır bulunanlar arasında idi. İbni Alvân:ok 1üzel hu!beler okudu ve /iirler s*yledi.@ İbni Alvân, manevî üs!ünlük ve hâller sâhibi idi. ;ok kerâme!leri 1*rüldü. Allah

korkusundan !i!rer ve alardı.İbni Alvân buyurdu ki> ?Beni al, muhakkak ben senin i:in helâlim diyen /eyden

ba/ka bir/ey sa!ın almadım.@Bir1ün evinin, merdiveninden !u!!u ve buyurdu ki> ?Evde olan /eyleri dı/arı

:ıkarınız.@ 4enileni yap!ılar ve hep birlik!e oradan uzakla/!ıklarında, ev büyük bir1ürül!üyle :*k!ü.

İbni Alvân, kendisinden dua is!iyen bir !oplulua dua e!!i. 5epsi maksadınakavu/!u. si, 1ünahkâr bir !opluluk i:in dua e!!i. 0oplu+a 1elip !*vbe e!!iler.

İbni Alvânın yazmı/ olduu eserlerinden bazıları /unlardır> $ 0uh(e!ül5abîb, L

3isbâhül5idâye, S 7e!âvâü/Şâ(iî.1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. 2%2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 3'3) eâki$-üs-sâire; cild-2, sh. 5') (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 2'15) (l-0’lâm; cild-6, sh. 2&16) Câmiu kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 1%3) ef-ü#-#ün*n; cild-1, sh. 365 %) Br?ckelm+nn; 8u7-2, sh. '62

İBN-İ ARRÂK:7ıkıh, hadîs ve kırâa! âlimi. İsmi, Ali bin 3uhammed bin Ali bin Abdurrahmân bin

Arrâk e/Şâmî el5i+âzî olup, lakabı -adüddîndir. K&P %m. $#&$' senesi ilhi++e ayınınyedisinde, Beyru!!a dodu. KQS %m. $##Q' senesinde 3edînei münevverede ve(a! e!!i.

Ali bin Arrâk, be/ ya/ında iken, iki senede )urânı kerîmi ezberledi. Al!ı sene,babasının her 2uma indirdii ha!me i/!irâk e!!i. 5a!mi /erî(lerin bereke!i üzerinde1*rüldü. ;e/i!li ilim dallarında :ok ki!ap ezberledi. )ırâa! ilmini, ilk *n+e babasınınmüm!az %se:ilmi/' !alebeleri olan Şeyh Ahmed bin Abdülvehhâb ve Şeyh 3ahmûd bin5amîdân el3edenîden *rendi. -onra 5a!îb Şemsüddîn 3uhammed bin eynüddîndenokudu. )ırâa!, (ıkıh, hadîs, usûli (ıkıh ilimlerinde üs!ün bir dere+eye yükseldi. Bundanba/ka6 (erâiz, ma!ema!ik ve /iirde mehâre! kazandı.

İbni Arrâk, aır ba/lı ve vekar sâhibi idi. 3es+idi 8ebevînin ha!îblii vazî(esiniüzerine aldı. =ayre!li, i((e! sâhibi ve +*mer! idi. 4ıme/k, 5aleb ve ba/ka yerlere 1i!!i.4ıme/ka uradıında, babasının !alebesi olan Şeyh 3uhammed elGy+î ile sohbe! e!!i.

4ıme/kda iki ikâme!i esnasında 3uhyiddîn ibni Arabî hazre!lerinin kabrini ziyâre! e!!i.



)abrin yanından ayrılmayıp, orada 1e+eledi. Bey!i 3akdîsi ziyâre! e!!i. <radan 3ısıra1i!!i. 3edînei münevverede, 3es+idi 8ebevî imâm ve ha!îbi iken ve(a! e!!i.

Bir:ok eser yazan İbni Arrâkın eserlerinin bazıları /unlardır> $ 0enzîhü//erîa!ilmer(ua anil ahbâril/eria!ilmevdua, L 0ehzîbülAhvâl velAmâl, S Şerhu -ahîhi3üslim, M Şerhülabâb (il(ıkh, # Es-ırâ!ülmüs!ekîm, Q 8e/rülke!âi( (î ka!rilka!âi(.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-, sh. 21%2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 33 3) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. '6') ef-ü#-#ün*n; cild-1, sh. '&', cild-2, sh. 1

İBN-İ A29YYE İSKENDERÎ (M70)**e A%;!&:Şa(iî mezhebi âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, 3uhammed bin

3uhammed ibni Ali bin -âlih bin <sman İbni Ebil7e!h bin Hmer bin Abdurrahmân bin Alibin 3uhammed bin Abdullah ibni A!âyye bin Abdüssamed bin Ali bin Abdülmu!î binAhmed bin 9ahyâ bin 3ûsâ bin 5amza bin Abdurrahmân bin Abdurrahîm bin 3ahmûd bin3uhammed bin İbrâhim bin Abdurrahmân bin Av(dır %r.anhüm'. Eshâbı )irâmdan ve

A/erei mübe//ereden %dünyâda iken 2enne!le müOdelenen on ki/iden biri' olanAbdurrahmân bin Av( hazre!lerinin soyundandır. )ünyesi Ebül7e!h olup, lakabıŞemsüddîn idi. 3ısırın İskenderiyye /ehrinde, "$" %m. $M$#' senesi 3uharrem ayındadünyâya 1eldi. )ü:ük ya/!a ilim !ahsiline ba/ladı. 3ekkei mükerreme, 9emen ve5indis!an !ara(larına 1iderek, :ok ilim *rendi. 0ekrar 3ısıra d*ndü. -onra Trakı ziyâre!e!!i. ""& %m. $MP#' senesinden sonra, Şam yakınlarında bulunan 3üzzeye yerle/!i.Burada :ıkan bir isyândan sonra ayrılıp, Şamda !ike mahallesine 1eldi. K&Q %m. $#&$'senesi ilhi++e ayında, Şamın Şevîke yakınında )asrül2üneyd mahalesinde ve(a! e!!i.İbni 5anbelî, KMP veya KM" %m. $#M$' senesi Şabân ayı sonlarında ve(a! e!!iinibildirmek!edir. İbni 0ûlûn6 ?KMP senesi Şevval ayının yedisinde 2uma 1ünü, 2âmii4ıme/kda +enâze namazı kılındı@ demek!edir.

Babası Şeyh Bedreddîni Av(î, olu Ebül7e!hin doumunu /*yle anla!ır> ?Annesi

oluma hâmile iken, evliyânın büyüklerinden Şeyh Abdurrahmânı Şebrîsînin yanına1i!mi/!im. 4oumun kolay olması i:in ondan dua e!mesini is!edim. Bana dedi ki> ?-eninhanımın minenin ikiz :o+uu olur. Bunlardan birisi yedi 1ün sonra *lür, dieri ise uzunzaman ya/ar. <nun ismini ?Ebül7e!h@ koy. <, Allahü !eâlânın lü!u( ve ihsânlarınakavu/a+ak, Allaha !evekkül edenlerden ola+ak ve :ok yüksek manevî dere+elereyükselmek nasîb ola+ak!ır. Bu olun, saîd %2enne!lik' olarak ya/ar ve /ehîd olarak ve(a!eder. 4ünyâdan, anasından doduu 1ündeki 1ibi 1ünahsız olarak ayrılır. <nun /ânı pekyü+e olur. Allahü !eâlânın emniye!ine nail olur. 4oumdan sonra durum, ŞeyhAbdurrahmânın haber verdii 1ibi oldu. 4oumundan M& 1ün sonra büyük bir ziyâ(e!verdim. Bu ziyâ(e!!e, Şeyh Abdurrahmân ve (akirlerden ve sâlihlerden kalabalık bir+emâa! hazır bulunup, dua e!!iler. < 1ün onları misâ(ir e!!im. ;o+uu alıp, onlarınhuzûruna 1e!irdim. Şeyh Abdurrahmân Şebrîsî, :o+uu aldı ve damaına bir kuru hurmakoydu. ;o+uk azında onu :inedi ve suyunu emdi. -onra biraz bal is!edi. 5emen hazıre!!im. Şeyh Abdurrahmân ondan ü: kerre azına koyup yaladı ve sonra :o+ua yala!!ı.4aha sonra (akirlerin *nüne koydu ve onlara da bu baldan !a!malarını emre!!i. 9edi kerrebalın üzerine 7â!ihai /erî(e okudu. Bana da> ?Al bunu annesine 1*!ür, ver. <ndan ba/kakimse yemesin. Bu mübârek :o+uu hakkında da bir korkusu endi/esi olmasın. 9emînederim ki, ve(a! eden :o+uunun rûhunun Ar/ı alânın e!râ(ında dola/!ıını 1*rüyorum@dedi. -onra evimden :ıkıp 1i!!i.

Ebül7e!h ibni A!iyye İskenderî, ?5u++e!ürrâ+iha@ ki!abında /*yle anla!ır> ?=en:liimde Şeyh Abdurrahmânı 1*rdüm. 9anına yakla/!ıım zaman, benim alnımdan*p!ü ve /e(ka!le bana bak!ı. Bana zikir e!memi, yanî Allahü !eâlâyı :ok ha!ırlayıp anmamı!elkin e!!i. Bu husûs!a benden s*z aldı. -onra bana dedi ki> Allahü !eâlânın emâne!indeolarak ya/a, Allahü !eâlâya sıın. Allah, her i/ini kolayla/!ırsın. -eni, kendisinin dı/ındaki/eylerden (ânî kılıp, kendisi ile bâki eylesin. -en, asrının imâmı, zamanın bir !anesi,

akranlarının en üs!ünü, din karde/lerinin arasında mübârek olan bir kimsesin Allah, senikoruyup 1*ze!sin 7azlünkereminde ihsân e!!ii /eylerle sevin: ve ne/eni ar!!ırsın@



4aha sonra kıyme!i, /ere(i :ok yüksek olan bir elbise 1iydirdi. -onra da6 ?Ar!ık bizim1ünlerimiz sona erdi, saa!lerimiz !ükendi@ dedi. 9edi yıl sonra, zühd ve vera sâhibi, âbidve âri( Ebül5asen Ali 4emnehûrinin ve Şeyh Ebû İshâk İbrâhim E!kâvînin elinden, "L#%m. $MLL' senesinde 3uharrem ayının onun+u 1ünü hila! 1iydim.@

Ebül7e!h, ilimde :ok yüksek idi. ;ok ilim !ahsil e!!i. Bir:ok âlimden hadîs ve (ıkıhilimlerini okudu. Bunların ilki, babasının dedesi )âdı 8ûreddîn Ebül5asen Alidir. < da,

(ıkıh ve hadîs ilmini :e/i!li âlimlerden almı/!ı. 5â(ız Alâüddîn Ali bin İbrâhim ibni 4âvûdbin -üleymân bin -âlim bin -elâme elA!!ârdan hadîs ilmini ve İbni A!!ârdan da (ıkıhilmini !ahsil e!mi/!i. 5â(ız ve (akîh Ebû ekeriyyâ 9ahyâ bin Şere(üddîn en8evevî deonunla beraberdi. İbni 5a+er, 0akıyyüddîn Dessâm, İzzeddîn Ebû 3uhammed ibni 7ura!el5ane(î ve daha ba/ka âlimlerden hadîsi /erî( okudu. 5â(ız Şemseddîn Ebül5ayr el3akdisîden de, evinde ve 2âmii )â(da ?-ahîhi Buhârî@ ve ?-ahîhi 3üslim@ ile-ühreverdînin ?Avâri(ülmeâri(@ ki!abını, )u!büddîni )as!alânînin 1iyim ve sohbe!hakkındaki ?İr!i(âürrü!be@ ki!abının, İbni 5i/âmın ?-iyer@ini, ?-üneni İbni 3â+e@,

?3üsnedi Dı(âî@ ve ?2âmii 0irmizî@ adındaki hadîs ki!aplarını, ?3uva!!â@ ve ?-üneni Ebî4âvûd@ ve daha ba/ka ki!aplardan bazı b*lümleri okudu. Bir:ok âlim ona i+âze! verdi vehila! 1iydirdi. Bunlardan bazıları /unlardır> EbülAbbâs Ahmed İbni 3uhammed bin5asen e!0ürâbi, babası )âdı Bedreddîn es-û(î, dedesi, dayısı EbülAbbâs Ahmed bin

)âsım e!0ûnûsi, 5â(ız İbni 8âsıruddîn, İbni 2ezerî, Şeyh Abdurrahmân İbni Ebî Bekrbin 4âvûd el5anbelî, Şeyh Ebül7e!h 3uhammed bin 3üslim, Şeyhülislâm İbni 5a+eri3ısrî.

9a/adıı beldede ilim ve (azîle! sâhibi olarak !anınan İbni A!ıyyenin emsâlleriarasında üs!ün bir yeri vardı. 0unus!a, -ul!an 5asen bin 3uhammed bin <sman bin3ensûr bin Abdülazîz el5â(sî zamanında kadıaskerlik vazî(esine !ayin edildi. )ânûnî-ul!ân -üleymân 5ân devrinde, deniz yolu ile İs!anbula 1eldi. Nâdi/âh kendisine :ok!azim edip, sayısız ikrâm ve ihsânlarda bulundu. <na iyi bir maa/ !ahsis edildi. 3e/hûrzâ!lardan bir:ok kimse 1elip, ondan ders aldı. Bir ara kadıaskerlik vazî(esine !ayin edildi.İlmini herkese yaydı ve bunları yazıp ki!aplara 1e:irdi. Bu esnada 2aberînin ?ŞerhiŞâ!ıbıyye@ ki!abına bir:ok ilâvelerde bulundu. Iezîr 3ahmûd Na/a imâre!inde, onun bir evivardı. -onra 3ısıra 1i!mek üzere -ul!andan izin is!edi. ;ünkü Anadolunun kı/ına ve

souunun /idde!ine dayanamadıı i:in izin is!emi/!i. İs!anbuldan ayrılmasına izin verildi.)ara yolu ile 3ısıra 1i!mek üzere, KMM %m. $#SP' senesinde İs!anbuldan hareke! e!!i.Hn+e 5alebe uradı. <radaki kırâa! âlimlerinden İbni 5anbelî ve daha ba/kaları, ona1elip )urânı kerîmi kırâa! eylediler %okudular'. İbni 5anbelî, derslerde onunyardım+ılıını yapardı. 5alebin sı+aından mü!eessir oldu. A(iye! i:inde olmasına ramen,!alebelerinden Şemsüddîni 0ayyibî ile beraber oradan ayrılıp 0rablusa 1eldiler. Birmüdde! orada kaldı. Burada da, :ok kimse ondan (aydalanıp, :e/i!li ilimleri !ahsîl e!!iler.<radan 4ıme/ka %Şama' 1elip, aynı senenin 2emâzilevvel ayının d*rdünde -alı 1ünü/ehre 1irdiler. 2âmii 0enkize yerle/!i. -onra Şam beldesi kadısı eyneddîni -ahyûnîninevine 1e:!i. Beldenin âlim ve (âzılları yanında !oplanmaya ba/ladılar. İlim ve !ahkîk ehliolduunu anladılar. Hzellikle !e(sîr, edebiya!, man!ık, kelâm, arûz, kırâa!, meânî ve beyânilimlerinde mü!ehassıs idi.

Şa(iî âlimlerinden Şeyh Alâüddîn bin İmâdüddîn, ondan )âdı Beydâvî !e(sîrinin ilkkısımlarını, -eyyid Şerî( 2ür+ânînin ?Disâle!ülvü+ûd@ adındaki eserini ve 3esûdînin

?Şerhu âdâbilbahs@inin bir b*lümünü okudu. Şeyh Şihâbüddîni 0ayyibî de, ondan ilmikırâa! husûsunda :ok /ey okudu. 0ayyibîye, oku!!uu ilimler i:in i+âze! verdi. KMM %m.$#SP' senesi 2emâzilâhır ayının onal!ısında Nazar!esi 1ünü 4ıme/kdan ayrıldı.0alebelerinden büyük bir +emâa!, onu 4âryâ denilen yere kadar uurladı. 0alebesi ŞeyhŞihâbüddîni 0ayyibî, ho+asının bu yol+uluunu anla!an bir eser kaleme alıp, ona ?-ükkerülmer/û/ (î !ârihi se(eri//eyh 3e1û/@ adını verdi.

İbni 5anbelî, onun hakkında diyor ki> ?<, âlim ve her ilimde mahir bir zâ! idi.Şa/ıla+ak bir zekâya ve anlayı/a sahip!i. =arîb /eylerden haber verirdi. İlmî mü!âlâaları okadar :ok!u ki, bu husûs!aki dere+esine kimse ye!i/emedi. <lu 3uhammed dedi ki>Babam :ok !alebe oku!urdu. 4ers vermek!en vaki! bulabilirse, an+ak o zaman ya!ıpuyurdu. Büyük zâ!lardan, ilim !ahsîl e!mek i:in kendisine müra+aa! edenler :ok olurdu.@

?Şakâyıkı 8umâniyye@ adındaki eserin sâhibi diyor ki> ?İbni A!ıyye, Şeyh3e1û/!an ilim !ahsîl e!!i ve ondan )urânı kerîmi okudu. Ayrı+a onunla :e/i!li konularda



mübâhase e!!i. 7azîle!, !e!kik, hı(z ve !ahkîk ehli olup, zamanının bir !anesi idi. )urânıkerîmi kırâ!ı seba veya kırâa!ı a/ere ile ezberden okurdu. 8ahiv ve -ar( ilimlerindederin ilme sahip!i. -eyyid Şerî( 2ür+ânînin hâ/iyeleri ile birlik!e ?0elhis@ ki!abını /erhe!mi/ ve !amâmını ezberlemi/!i. Bu ki!abı :ok !e!kîk ve !ahkîk ederdi. Ayrı+a o, -eyyidŞerî( 2ür+ânînin ?3evâki(, İs(ehânînin ?0avâli@ ve Allâme )u!büddîni Dâzînin ?3e!ali@ki!aplarını da /erh e!mi/ ve ba/ından sonuna kadar hepsini ezberlemi/!i. 3an!ık ilminin

bü!ün kaidelerini ezbere bilirdi. 5i:birini ha!ırından :ıkarmazdı. ?Şerhi 0avdîh@ ki!abının/erhi olan ?0elvîh@ ki!abı ile, )âdı Adûdüddîn G+înın ?Şerhı 3uh!asarı İbnil5â+ib@ki!abının !amamı onun ezberindeydi. Csûli (ıkıh ilminin bü!ün kaidelerini ezberlemi/!i.0ayyibînin hâ/iyeleri ile birlik!e, ?)e//â( !e(sîrini ba/ından sonuna kadar ezberlemi/!i. Budere+e yüksek ilminin yanında, 1aye! yumu/ak s*zlü ve al:ak 1*nüllü idi. =aye! vakûr idi.Bü!ün 1üzel huylarla süslenmi/!i. Iaki!lerinin :ounda )urânı kerîm !ilâve!i ile me/1ulolurdu. Bü!ün ilimlere dâir ki!apları ezberledii i:in, yanında ki!ap ve de(!er bulunmadııhâlde, :e/i!li mü!alaalarda bulunurdu.@

Ba/lı+a eserleri /unlardır> $ 5u++e!ürrâ+iha (î sülûki muha++e!ilvâdiha, Ldâbüllibâs vessohbe> 0asavvu( hakkında, d*r! +ildlik bir eserdir. S 4îvânı /ir, M0uh(e!üllebîb ve bu1ye!ülkeîb, # )e/(ülbeyân an sı(â!ilhayavân. Q Şerhu (erâizirrahbiyye> Büyük bir +ild hâlinde yazdıı bu eserini, ""S %m. $MP"' senesinde

!amamlamı/!ır. P )i!âbülArabiyye.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. 2'%2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 3, 333) eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 1', 15, 16, 1 ') (l-0’lâm; cild-, sh. 535) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 21, 2236) Br?ckelm+nnE 8u7-2, sh. 5%

İBN-İ DİYBA’ (A/788)0*â" /$" D$/)’&:9emende ye!i/en Şa(iî mezhebi (ıkıh, hadîs ve !ârih âlimlerinden. İsmi,

Abdurrahmân bin Ali bin 3uhammed bin Ali bin 9ûsu(dur. İbni 4iyba adıyle me/hûr

olmu/!ur. "QQ %m. $MQ$' senesi 3uharrem ayının d*rdünde, Ner/embe 1ünü ebîd/ehrinde dodu. KMM %m. $#SP' senesi De+eb ayının onyedisinde, ebîdde ve(a! e!!i.Şeyh İsmâil 2eber!înin !ürbesi yakınındaki Bâbı -ihâm !ürbesine de(nedildi.

?Bu1ye!ülmüs!e(îd biahbâri ebîd@ adlı ki!abında diyor ki> ?Benim doduumsenenin sonlarında babam, ebîd /ehrinden ba/ka bir yere 1i!mi/. Bir daha d*nmemi/.Ben, dedem allâme âri(i billâh Şere(eddîn bin İsmâil bin 3uhammedin yanındabüyüdüm. 4edemin duası bereke!iyle, :ok büyük ihsânlara ve iyiliklere kavu/!um. 4edemvelî bir kimse idi.@

Hn+e )urânı kerîmin !amâmını ezberledi. )urânı kerîmin okunu/u ile il1ili kırâa!ilimlerini dayısından *rendi. Hn+e bazı kırâa!lere 1*re, daha sonra da ?)ırâa!i seba@nın!amâmına 1*re )urânı kerîmi okudu. Şâ!ıbiyye ki!abını, Bârizînin übed adlı eserini veBeh+e ki!abının da bir kısmını ezberledi. 4ayısı Ebün8e+â ve İbrâhim bin 2amândan6(ıkıh (erâiz, hesâb, +ebir, 1eome!ri, ma!ema!ik, Arabî ilimleri !ahsil e!!i. 5adîs, !e(sîrilimlerini eynüddîn Ahmed Şeyhîden *rendi. Bunlardan ba/ka, o asırdaki 9emenâlimlerinden de ilim !ahsil e!!i.

İlki ""S %m. $MP"' senesinde olmak üzere, de(alar+a ha++a 1i!!i. 3ekkeimükerreme ve 3edînei münevvere âlimlerinden ve *zellikle 5â(ız Şemseddîn -ehâvîdenhadîsi /erî( *rendi. 5adîs ilminde :ok yüksek dere+elere eri/!i ve adı her !ara(!aduyuldu.

İbni 4iybadan da pek:ok âlim ilim *rendiler. Allâme İbni iyâd, -eyyid 5â(ız0âhir bin 5üseyn Ehdel, Şeyh Ahmed bin Ali 3ez+â+î 1ibi büyük âlimler bunlardandır.amanındaki pek:ok âlime i+âze! verdi. 5adîs ilminde 1üvenilir olup, hadîs ilmininin+eliklerini, hadîs âlimlerini, onlardan 1elen haberleri :ok iyi bilirdi. İslâmiye!e :ok balıve haramlardan, /üpheli /eylerden pek:ok ka:ınırdı. -âlih ve mü!evâzî bir zâ! idi. <nunzamanında hadîsi /erî( *renmek i:in herkes ona 1elirdi. ;e/i!li memleke!lerden ve uzak

beldelerden sayısız !alebesi vardı. amanının 9emen -ul!ânı mir bin Abdülvehhâb ona:ok hürme! ederdi. 3edresesinin idâresini de İbni 4iybaya vermi/!i.



9emen diyârında :ok me/hûr olup, :ok kıyme!li ki!aplar yazdı. Bunlardan bazıları/unlardır> $ 0eysîrülvüsûl ilâ +âmiulusûl, L 3isbâhulmi/kâ!, S Şerhu 4uai İbni Ebî5arbe, M =âye!ülma!lûb, # Bu1ye!ülmüs!e(îd (î ahbâri medîne!i ebîd, Q )urre!üluyûn (î ahbâril9emenilmeymûn, P 3evlidi /erî(i 8ebevî, " )i!âbülmirâ+, KAzamülminne!i (îmâ 9a1(irullahü bihizzünûbyû+ebü bihil2enne!i, $& 0emyîzü!!ayyib minelhabîs mimmâ yedûru alâ elsine!innâsi minelhadîs, $$ 0enkîhülvüsûl,

$L 2âmiulusûl liehâdîsirDesûl %sallallahu aleyhi ve sellem', $S ElTkdülbahir (î!ârihi devle!i Benî0âhir, $M El7adlülmezîd (î bu1ye!ilmüs!e(îd, $# Ahsenüssülûk (înazmı men veliye medîne!e ebîd.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-5, sh. 15&2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 255 3) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 5'5 ') (l-eâki$-üs-sâire; cild-2, sh. 15%, 15&5) ef-ü#-#ün*n; sh. 1, 115, 11&', 1'&'

İBN-İ EBİ’L-HAMÂİL:Evliyânın büyüklerinden. İsmi 3uhammed -erâvî olup, İbni Ebil5amâil diye

me/hûrdur. 4oum !ârihi ve yeri bilinmemek!edir. KSL %m. $#L#' senesinde 3ısırda ve(a!e!!i. 2enâze namazı 2âmiulEzherde kılındı.İbni Ebil5amâilin :ok kerâme!leri 1*rüldü. ;ok de(a Allahü !eâlânın sev1isi ile

kendinden 1e:erdi. İbrâni+e, -üryâni+e ve 7ars:a 1ibi :e/i!li dillerde konu/urdu. ;ok!alebe ye!i/!irdi. Bir/ey s*ylese, Allahü !eâlâ onun dediini yara!ır, u!andırmazdı. Şehirhalkı bir1ün kendisine 1elip, kavun, karpuz !arlalarına musalla! olan (arelerden /ikâye!e!!iler. Birisi, !arlasında :ok (are olduunu s*yleyip yardım is!edi. İbni Ebil5amâil ona6

?Şimdi !arlana 1i!. Benim adımı s*yle ve hepiniz burasını !erkedin diye seslen@ buyurdu. <da 1idip denileni yap!ı. 0arlada !ek (are 1*rülmedi.

İbni Ebil5amâil, hanımının huysuzluklarını yumu/aklıkla kar/ılardı. < kızın+a,susar, +evap vermezdi.

9ûsu( 5arisî onun hakkında /*yle dedi> ?Bir de(asında İbni Ebil5amâili 7ârsikur

2âmiinde 1*rdüm. <nu bir hâl kapladı. < durumda, !ek elle, kimsenin kaldıramadıı suküpünü kaldırdı ve ba/ka bir yere 1*!ürdü.@ Ali bin 9âku! dedi ki> ?İbni Ebil5amâil ile bir:ok de(alar 1*rü/!üm. İlk

1*rü/!üümde, )âhire dı/ında 5amra der1âhında kalıyordu. Bana ders oku!!u. 3ısıra1eldik!en sonra, =amri 2âmii +ivarında yerle/!i. =*rü/!üümüzde onun elini *perdim. <da bana dua ederdi. 9ap!ıı duaların ne!i+esini dâima 1*rürdüm.@

İbni Ebil5amâil, !alebeleri üzerinde !i!rer, en 1üzel bir /ekilde ye!i/melerini is!er,herkesle 1*rü/melerine müsâade e!mezdi. Buna uymayan, aksi hareke! edenlere6 ?Benyapıyorum, siz ba/kalarının yanına 1idip o yap!ıklarımı yıkıyorsunuz@ buyururdu.

5a++a 1i!!iinde, orada :ok kimseler onu kar/ıladı. )ar/ılayanlar arasında, !ü++ârlarve her sını(!an insan vardı. < bunu uy1un 1*rmeyip, bir !alebesine6 ?Biz buraya !i+âre!e1elmedik. İnsanlarla ura/a+ak hâlde deiliz. Biz burada ibâde!le me/1ul ola+aız@buyurdu. Ak/am olduunda hizme!:isini yanına :aırıp6 ?Şimdi sen, bizi kar/ılayan vesay1ı 1*s!erenlerin !ek !ek evlerine 1idip, benim yarın 1ele+eimi ve /u anda bin al!ınaih!iyâ+ımın olduunu s*yle@ buyurdu. 5izme!:i de denileni yap!ı. <nların arasında binal!ını veren :ıkmadı. < 1ünden sonra da kendisine hi: kimse 1elmedi ve bü!ün ziyâre!lerkesildi. < zaman İbni Ebil5amâil buyurdu ki> ?Elhamdülillahi Dabbilâlemîn.@

İbni Ebil5amâil buyurdu ki> ?0am bir azîm ve ihlâsla okunan ?Râ ilâhe illallah@kelimesi, insanı Allahü !eâlânın sev1isine kavu/!urur.@

?İslâm âlimlerinin yazdıkları bü!ün ki!apların her sa!ırında ?Allaha kul ol@ manâsıvardır.@

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 1&2) +$+kât-ül-kü$râ; cild-2, sh. 126



İBN-İ EBÎ 6ERÎF (M70)**e /$" M70)**e&:Şa(iî mezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi, 3uhammed bin 3uhammed bin Ebî Bekr bin

Ali bin 3esûd bin Dıdvândır. )ünyesi Ebül3eâlî olup, lakabı )emâlüddîndir. İbni EbîŞerî( diye me/hûr oldu. "LL %m. $M$K' senesi ilhi++e ayının be/inde, 2umar!esi 1e+esi)udüsde dodu. K&# %m. $MKK' senesinde )udüsde ve(a! e!!i.

İbni Ebî Şerî(, babasının himâyesinde ye!i/!i. )ü:ük ya/!a )urânı kerîmi ezberledi.

Şâ!ibiyye, 3inhâ+, El(îye adlı eserleri ezberledi. Ezberlediklerini Şihâbüddîn Ahmed bin5a+er Askalânî, )âdı 3uhibbüddîn bin 8asrullah 5anbelî, Şeyhülislâm -adüddîn 4iyrî veŞeyhülislâm İzzeddîn 3akdisînin huzûrunda okudu. İbni 3âlikin El(iyesini ezberledi.)urânı kerîm kırâa!lerini Ebül)âsım 8üveyrîden *rendi. Ayrı+a ondan Arabî ilimler,usûl, man!ık, arûz, hadîs ıs!ılâhlarını *renip, "MM %m. $MM&' senesinde mezûn oldu veders oku!maya i+âze! %diploma' aldı. 7ıkıh ilmini Allâme eynüddîn 3ahir ve İmâdüddînbin Şere(den alıp, Şihâbüddîn bin Dislân, İzzeddîn ve )udsînin derslerinde bulundu.3ezûniye!inden sonra aynı sene )âhireye 1i!!i. )âhirenin en büyük âlimlerinden6 İbni5ümâm, İbni 5a+er, )âdı Şemsüddîn )ayâ!î, İzzeddîn Badadî ve ba/ka âlimlerden ilim*rendi. 5adîs ilmini6 İbni 5a+er, eynüddîn erke/î, İzzeddîn 7ürâ! 5ane(î veba/kalarından *rendi. İbni 5a+erden i+âze! %diploma' aldı. İbni 5a+er onu6 ?7azîle!li vezamanının bir !anesi@ diye vası(landırarak *vdü. İbni Ebî Şerî(, )âhireye bir:ok de(a 1elip

1i!!i. İbni Ebî Şerî(, "#S %m. $MMK' senesinde, mahkeme reîsi )âdı Abdülbâsi! ile birlik!eha++a 1i!!i. 3edînei münevverede 3uhibbüddîn 0aberî ve ba/ka âlimlerle 3ekkeimükerremede de Ebil7e!h 3era1î ve ba/ka âlimlerle 1*rü/!ü. Buralarda ders oku!!u.7e!vâ verdi. ""$ %m. $MPQ' senesi )âhireye d*ndü. <raya yerle/ip !alebe ye!i/!irdi. ;okkimseler dersini dinlediler ve is!i(âde e!!iler. 4aha sonra Bey!ülmakdîse %)udüse'd*ndü. -ul!an )ayı!bay !ara(ından, oradaki 5adîs 3edresesine !ayin edildi. -onra(ermanla, )udüsdeki -elâhiyye der1âhında ders vermeye ba/ladı. 2evheriyye ve ba/kamedreselerde ders oku!!u.

Şeyh 8ûreddîn, EbülAvna, İbni Ebî Şerî( hakkında ne dü/ündüünü sordu. < da+evap olarak buyurdu ki> ?Biz 3uhammed bin Ebî Şerî( i:in Ar/ üzerine6 ?Allahü !eâlânınvelî kullarını sevenlerdendir.@ diye yazılmı/ olarak 1*rdük.@

İbni Şerî(, :ok sayıda eser yazdı. Eserlerinden bazıları /unlardır> $ İ!hâ(ülahsâ bi(edâililmes+idilAksâ, L ElEsâd bi /erhılir/âd lilmukrî (il (ürû, S E!0â+ veliklîl alâenvâri!0enzîl lilBeydâvî, M 4ürerüllevâmi Şerhu 2emıl2evâmi lis-übkî, # Şerhülir/âd lin8evevî, Q Şerhu/Şi(â lil)âdı Tyâd, P-avbül=amâme (î irsâli !ara(ilamâme," 7e!âvâ, K El7evâid (î halli /erhılAkâid lin8ese(î, $& 7eydülkerem alâ abîdilkavm(î nazmil5ıkem, $$ )ı!a alâ /erhil3inhâ+, $L )ı!a alâ -ahîhilBuhârî, $S )ı!a alâsa(ve!izebîd, $M El3üsâmere (î /erhılmüsâyere (ilakâidilmün+iyye.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. 22) (d-+-ül-lâmi’; cild-&, sh. 6'3) (l-eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 11') "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 2&5) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 2226) (l-0’lâm; cild-, sh. 53) ef-ü#-#ün*n; cild-1, sh. 1&3, '&, cild-2, sh. 121%, 166 %) Br?ckelm+nn; L+l-2, sh. &&%&) (shâ$- irâm; sh. 362

İBN-İ EBÎ 6ERÎF (İ/8â0$* /$" M70)**e&:Şa(iî mezhebi (ıkıh âlimi. İsmi, İbrâhim bin 3uhammed bin Ebî Bekr bin Ali bin

Eyyûb 3akdisî 3ısrîdir. )ünyesi Ebû İshak olup, lakabı Burhânüddîndir. İbni Ebî Şerî(diye me/hûr oldu. "SS %m. $MS&' senesi ilkade ayının onsekizinde, -alı 1e+esi )udüsdedodu. KSL %m. $#L#' senesi 3uharrem ayının ikin+i 2uma 1ünü, )âhirede ve(a! e!!i.2enâze namazını Abbasî halî(esi 3ü!evekkil kıldırdı. 2uma namazından sonra -âbâ!!aki!ürbesine de(nedildi.

İbni Ebî Şerî( al!ı ya/ında )urânı kerîmi ezberledi ve !e+vidle okudu. ;e/i!li kırâa!/ekillerini *rendi. 7ıkıh, kelâm, man!ık ve Arabî ilimleri -irâ+üddîn Dûmîden6 meânî,



beyân bil1ilerini 9akûb Dûmîden *rendi. 0akıyyüddîn )alka/endî, eynüddîn 3ahir veba/ka âlimlerin hadîsi /erî( derslerini dinledi. 5o+alarından i+âze! %diploma' aldı. -onra)âhireye 1i!!i. <rada Emînüddîn Aksarâyîden Şerhi akaidi, 2elâlüddîn 3ahallîden Şerhi2emül2evâmi adlı eserleri okudu. )âhirede bir:ok âlimin derslerinde bulundu. Bû!î+î veŞihâbüddîn İb/î!îden hesap, (erâiz6 İbnüd4irî ve Ebil7adl 3a1ribîden !e(sîr okudu.;e/i!li ilim dallarında üs!ün dere+eye yükseldi. "#S %m. $MMK' senesinde ha++a 1i!!i.

3ekkei mükerreme ve 3edînei münevverede 0akıyyüddîn bin 7ehd, Ebil7e!h 3erâ1î,EbilBekâ bin iya, Ebis-eâdâ!, 3uhibbüddîn 0aberî ve ba/ka âlimlerle 1*rü/!ü.5o+alarından ders oku!maya ve (e!vâ vermeye i+âze! %diploma' aldı.

İbni Ebî Şerî(, :ok !alebe ye!i/!irdi. İbni 0ûlûn 2âmii ve ba/ka +âmi vemedreselerde !e(sîr oku!!u. İlim ve edeb *re!!i. İslâm dîninin 1üzel ahlâkını her !ara(ayaydı. K&Q %m. $#&&' senesi ilhi++e ayında, )âhirede Şa(iî mezhebi kadılıına !ayinedildi. Bu vazî(esi K$& %m. $#&M' senesi Dabîulevvel ayına kadar devam e!!i. 4inde :oksalam idi. 5erkes!en hürme! 1*rdü.

3enâvî /*yle anla!!ı> ?3ısır vâlisi, İbni Ebî Şerî(e bir hizme!:isini 1*nderip, 3ısırı!erke!mesini ve memleke!i olan )udüse 1i!mesini is!edi. İbni Ebî Şerî( bu sebeple yolhazırlıına ba/ladı. Bir1ün evinde iken, aniden bir zâ! or!aya :ık!ı ve6 ?-en buradanayrılmıya+aksın@ dedi ve 1*zden kayboldu. İbni Ebî Şerî(6 ?Ebû Bekr, Ebû Bekr@ diye

seslenip, hizme!:isini :aırdı ve az *n+e 1elen zâ!ın kim olduunu sordu. < da kapınınkapalı olduunu, kimsenin i:eri 1irmediini s*yledi. < zaman İbni Ebî Şerî(, 1elen zâ!ınevliyâdan biri olduunu anladı. -e(er hazırlıını bırak!ı. 4aha sonra onu 3ısırdan:ıkarmak is!iyenler, ondan *zür diledi.@

İbni Ebî Şerî(, bir:ok eser yazmı/!ır. Eserlerinden bazıları /unlardır> $ Şerhül3inhâ+> 7ıkıh ilmine dâir bir eser olup, d*r! +ilddir. L Şerhu kavâidilİrâb libni 5i/âm,S ŞerhülAkâid libni 4akîkilıyd, M Şerhül5âvî> 7ıkıh ilmine dâir olup, iki +ilddir. #8azm es-îre!in8ebeviyye, Q 8azmün8uhbe libni 5a+er, P Şerhu!0uh(e libni5âim> 7erâiz ilmine dâirdir. " 8azm luka!a!ülT+lân lizerke/î, K 4îvânü 5u!ab $&8âsıh velmensûh, $$ 3anzûme (ilkırâa!.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-1, sh. %%

2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 11%3) (d-+-ül-lâmi’; cild-1, sh. 13'') Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 2'65) (l-eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 126) (l-0’lâm; cild-1, sh. 66) Br?ckelm+nn; 8u7-2, sh. 13

İBN-İ EHDEL (H+,e" /$" S?!> /$" H+,e"&:9emende ye!i/en Şa(iî mezhebi (ıkıh âlimlerinden ve !asavvu( büyüklerinden. İsmi,

5üseyn bin -ıddîk bin 5üseyn bin Abdurrahmân bin 3uhammed bin Ali bin Ebî Bekr binAli elEhdel el9emenî olup, künyesi Ebû 3uhammed ve lakabı Bedrüddîndir. 4aha :okİbni Ehdel diye !anınır. "#& %m. $MMQ' senesi Dabîulâhır ayında, 9emende Ebyâ!ı5üseyn denilen yerde dodu. K&S %m. $MKP' senesi ilkade ayının sonunda, 9emendebulunan Aden beldesinde, Aden iskelesi yakınında ve(a! e!!i.

4oduu yer olan Ebyâ!ı 5üseynde ve oraya balı nahiyelerde ye!i/en İbni Ehdel,buralarda ilim !ahsil e!mekle beraber, bu maksadla> 9emende bulunan ebîd beldesine,Azerbay+anda bulunan 3erâ1a beldesine, 3ekkei mükerreme, 3edinei münevvere veba/ka yerlere de 1idip, oralardaki âlim ve evliyâ zâ!ların sohbe!lerinde bulunarak kemâle1eldi. 7akihîn %iki (ıkıh âlimi' olarak me/hûr olan, Ebû Bekr bin )ays ve Ebül)asem binHmerden okudu. Bunlardan ba/ka6 Ali elAhmer, İbrâhim bin Ebil)asem, Hmer el7e!â,-er+î 1ibi âlimlerin sohbe!lerinde bulunup, onlardan ilim ve (eyz aldı. 4aha sonra ha++a1idip, ha+dan sonra bir müdde! mü+âvir olarak orada kaldı. Burhânî ve 3ahyevî 1ibi âlimzâ!ların me+lislerinde bulundu. Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' kabri/erî(lerini ziyâre! edip, orada Ebül7ere+ el3erâ1înin derslerini dinledi. -onramemleke!ine d*nüp, 9ahyâ elmirî elRa(zî 1ibi zâ!lardan okudu. 4aha ni+e âlimlerden

ilim *renen İbni Ehdel, zamanında bulunan (ıkıh âlimlerinin *nde 1elenlerinden oldu.



Ayrı+a, hadîs, nahîv ve ba/ka ilimlerde ve !asavvu( yolunda da yükselerek kemâle 1eldi.)endisinden ise, bir:ok zâ! ilim *renip is!i(âde e!mi/lerdir.

amanında bulunan âlim ve evliyânın büyüklerinden ve *nde 1elenlerinden olanİbni Ehdel hazre!leri, (azîle!ler sâhibi, yüksek bir zâ! idi. 5â(ızası :ok kuvve!li olup,okuduu, *rendii /eyleri kolay kolay unu!mazdı. İnsanlara (âidesi pek:ok idi. )urânıkerîm okuması pek 1üzel idi. İnsanlarla :ok 1üzel 1e:inir, herkese kar/ı !a!lı dil ve

1üleryüz 1*s!erirdi. 4os!lara kar/ı olan muhabbe!i pek:ok idi. İ((e! sâhibi, 1üzel ahlâklı,kanaa!kâr bir zâ! idi. İnsanlar, onda bulunan b*yle 1üzel sı(a!ları 1*rüp imrenirler, ona1ıb!a ile bakarlardı.

3ısırdaki Şa(iî âlimlerinden Şemseddîn -ehâvî, ?Ed4avüllâmi@ isimli eserinde, buzâ!ın kendisinden ders okuduunu ve ona i+âze! verdiini anla!mak!a ve hâl !er+ümesihakkında malûma! vermek!edir.

İbni Ehdelin, ?İr!iyâhülervâh (î zikrillahilkerîmil(e!!âh@ isimli bir eseri vardır.

1) (d-+-ül-lâmi’; cild-3, sh. 1''2) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-', sh. 133) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 2') Br?ckelm+nn; 8u7-2, sh. 251

İBN-İ EM6Â2Î:5ane(î mezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi, 3ahmûd bin Ahmed bin 5asen bin İsmâil

bin 9akûb bin İsmâildir. Rakabı 3uza((erüddîndir. İbni Em/â!î diye me/hûrdur. "$L %m.$M&K' senesinde )âhirede dodu. K&L %m. $MKQ' senesinde )âhirede ve(a! e!!i.

)âhirede büyüdü. <rada6 )urânı kerîmi, (ıkıh ilmine dâir -adru/Şerîanın ?8ikâye@ adlı eserini, İbni 5a+îbin ?)â(iye@sini, İbni 5a+er elAskalânînin ?8ûhbe!ül7iker@ adlı eserini, !ıb ilmine dâir 5o+endînin ?0elvîh@ adlı eserini ezberledi. -ad bin 4îrî,Emînüddîn Aksarâyî, Şemnî ve İbni Cbeydullahdan (ıkıh ilmini okudu. EmînüddînAksarâyîden nahiv ve dier ilimleri de !ahsil e!!i. Şemnî ve Şere( bin 5u/âbdan !ıb ilmini*rendi. 5a!îb Ebül7azl en8üveyrînin derslerini Şemsiyye 3edresesinde dinledi.Şemsüddîn el3ahallîden ?3îka!@ adlı eseri okudu. Şemsüddîn Şâmî ve Bedreddîn 5üseyn

elBusayrîden -üneni 4âre )u!nîyi okudu. İbni 5a+er elAskalânî ve dier âlimlerdenhadîs dinledi. Bir:ok büyük âlimler ona (ıkıh ve hadîs oku!ma husûsunda i+âze! verdiler.3ahmûd elEm/â!î, bir:ok de(alar 4ıme/ka 1i!!i ve Ebû Şirin vaz ve sohbe!lerinde

bulunup, ondan is!i(âde e!!i. Bir:ok de(alar ha++a 1i!!i. <rada mü+âvir olarak kaldı.3ekkei mükerremede 0akıyyüddîn bin 7ehd ve Ebül7e!h el3erâ1înin sohbe!lerindebulundu. Bekâî ile birlik!e 0âi(i ziyâre! e!!i.

Ia!an savunması i:in harbe 1idip, n*be! !u!!u. 9üzme ve ok a!ma husûsunda :okmehâre! 1*s!erdi. 5arbe 1iden ve yaralanan kimselerin !edâvisi husûsunda büyük(edâkârlıklar 1*s!erdi. Bir:ok ilimlerde ve yeni bulu/lar husûsunda 1ayre! 1*s!erdi. Bazımedreselerde ba/müderrislik yap!ı. 0ıb ilmiyle il1ili de ders oku!!u. 0ıb ilminde ara/!ırmayapıp, eser yazdı. imâmiyye 3edresesinde (ıkıh dersi müderrislii yapıp, 3üeyyidiyye3edresesinde imâmlıkla beraber ders oku!!u. -âlihiyye ve âhiriyye medreselerinde ilim*re!mekle me/1ul oldu. 0ûlûn 3edresesinde ve 3ensûriyye 3edresesinde Şere( bin5u/âbdan sonra !ıb ilmini oku!!u. -ad bin 4îriden sonra kadı vekîllii yap!ı. 4aha sonrabü!ün vazî(elerden ve sana!lardan vaz1e:ip !ıb ilmiyle me/1ul oldu. Bir:ok !alebeye!i/!irdi. Allâme Şihâb bin es-âi1 bunlardandır.

;ok !evâzu sâhibi, ne(sinin is!eklerini yenen, arkada/larına ve dos!larına kar/ı+*mer! ve ihsân sâhibi, akrabâlarına kar/ı :ok yakın idi. hıre!e hazırlıklı olup, dünyâmalına ve makamına 1*nül vermezdi. 0a!lı s*zlü, 1üleryüzlü ve ho/sohbe! olduu i:in,herkes onun sohbe!ini dinlemeye +an a!ardı.

3ahmûd elEm/â!înin :e/i!li ilimlere dâir bir:ok kıyme!li eserleri vardır. Bunlardanbazıları /unlardır> $ Şerhun8ikâye (î (ürûıl(ıkh %5ane(î (ıkhının usûl bil1ilerini anla!ır',L El)avlüssedîd (î ih!iyârilimâi velAbîd, S Elİs(âr (î 5ükmilEs(âr, M El3ün+iz (î/erhıl3û+iz liibnin8e(îs, # 0esîsüssıhha bi /erhıllümha. %Bu son iki eser !ıb ilmiyleil1ilidir'.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-12, sh. 1'5



2) (d-+-ül-lâmi’; cild-1, sh. 12%, 12&3) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. '11') (l-0’lâm; cild-, sh. 1635) ef-ü#-#ün*n; sh. 1&6) >#âh-ül-mekn*n; cild-2, sh. 2'&, 31

İBN-İ HACER-İ MEKKÎ HEY2EMÎ:İslâm âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, Ahmed bin 3uhammed bin 3uhammed bin

Ali bin 3uhammed bin 5a+er 5ey!emîdir. )ünyesi EbülAbbâs olup, lakabı Şihâbüddîndir."KK %m. $MKM' senesi De+eb ayında, 3ısırda dodu. KPM %m. $#QQ' senesinde, 3ekkeimükerremede ve(a! e!!i. 2enne!ül3uallâ kabris!anındaki 0aberiyyîn !ürbesine de(nedildi.

İbni 5a+er ismiyle /*hre! buldu. 4edelerinden biri, lüzumsuz konu/maz, an+akih!iyâ: ve zarûre! olduunda konu/urdu. )onu/maması sebebiyle onu bir !a/a benze!!ilerve 5a+er %!a/' dediler. -onra da b*yle me/hûr oldu.

İbni 5a+er daha kü:ük ya/!a iken, babası ve(a! e!!i. <nun !ahsili ve !erbiyesi ile,babasının ho+ası büyük !asavvu( âlimi Şemsüddîn bin Ebil5amâil ve onun !alebesiŞemsüddîn Şenâvî me/1ul oldular. Şemsüddîn Şenâvî, onu 5ey!emden 0an!aya 1*!ürdü.<rada )urânı kerîmi ezberledi ve bir müdde! !ahsil 1*rdü. İlk derse, -eyyid Ahmed

Bedevînin makamında diz :*kerek ba/ladı. KLM %m. $#$"' senesinde )âhireye 1i!!i.<nd*r! ya/ında iken 2âmiulEzher 3edresesine 1irdi. )âhirede6 )âdı ekeriyyâ,Abdülhak -inbâ!î, 3ü+ellen 8e(s Şa(iî, Şemsüddîn bin Ebil5amaî, Şemsüddîn Şühdî,Şemsüddîn -emhûdî, İbni İzzeddîn Basi!î, Emîn =amrî, Şihâbüddîn Demlî, 0ablâvî Şa(iî,Ebül5asen Bekrî, Şemsüddîn Rekânî, Şemsüddîn 0ahrayî, Şemsüddîn Abbâdî, ŞemsüddînBedvî, Şemsüddîn bin Abdülkâdir 7ardî, Şemsüddîn 4el+î, Şihâbüddîn 8a!vî, ŞihâbüddînDeksî, Şihâbüddîn bin Abdülhak -inbâ!î, Şihâbüddîn Bülkînî, Şihâbüddîn bin 0ıhân,Şihâbüddîn bin 8e++âr, Şihâbüddîn bin -âi1 1ibi asrının me/hûr âlimlerinden6 sar(, nahiv,meânî, man!ık, (erâiz, hesâb, usûli (ıkıh, (ıkıh, hadîs, !e(sîr, kelâm ve !asavvu( ilimlerini*rendi. Şa(iî mezhebinde ve dier hak mezheblerde büyük bir âlim olarak ye!i/!i. 9irmiya/ında, din ve (en ilimlerinde mü!ehassıs oldu. 0alebe ye!i/!irmek ve (e!vâ vermek üzerei+âze! %diploma' aldı. 9e!i/mesinde büyük yardımı dokunan hâmisi Şemsüddîn Şenâvînin

de !e/viki ile, onun yeeni ile evlendi. Bu sıralarda Şa(iî mezhebi (ıkhına dâir erDavdaadlı eseri, *n+e ih!isar edip %kısal!ıp', daha sonra da /erhe!meye ba/ladı. Bu eser,deerini bilmiyenler !ara(ından par:alandı. Bu duruma İbni 5a+er :ok üzüldü.

İlk de(a KSL %m. $#LQ' yılında 3ekkei mükerremeye 1i!!i. Bu yol+uluunda ilkeserini yazmaya ba/ladı. 5a+ sonu 3ekkede bir müdde! kaldı. Eserini de 3ısırad*nü/ünde !amamladı. KSP %m. $#S$' senesinde !ekrar ailesiyle birlik!e ha++a 1iden İbni5a+er, bu se(erinde 3ekkei mükerremede uzun müdde! kaldı. -onra da )âhireye d*ndü.KM& %m. $#SM' senesi ha+ mevsiminde, yerle/mek üzere 3ekkeye 1i!!i ve o!uzü: sene,ve(a!ına kadar orada kaldı. ?İmâmül5aremeyn@ ismiyle me/hûr oldu. 5alka (e!vâ veders verirdi. ;ok !alebe ye!i/!irdi. Bir !ara(!an da kıyme!li eserlerini yazdı. Eserlerininhemen hemen !amamını burada !elî( e!!i. 5i+azda ve dier beldelerde /*hre!i yayıldı.İnsanlar ondan is!i(âde i:in yanına !oplandılar.

İbni 5a+er, ya/adıı asırda büyük hizme!ler yap!ı. İnsanlara doru yolu 1*s!erip,e/siz eserler yazdı. İbni 5a+erin ya/adıı devirde, 3ısır ve 5i+az <smanlı 4evle!ine balıidi. 3ekkei mükerremedeki devle!in !emsil+isi emirler !ara(ından da büyük hürme! vei!ibâr 1*rdü. İbni 5a+er, adâle! mevzûunda yazdıı kırk hadîs ki!abını, devrin <smanlıNâdi/âhı )ânûnî -ul!an -üleymân 5âna i!ha( e!!i. -ul!andan ve devle! ri+alinden sondere+e hürme! 1*rdü. İbni 5a+er, Ehli sünne! müslümanlarının 1*zbebei oldu. limler!ara(ından *vüldü. Asrının bir !anesi idi.

Büyük âlim -eyyid Abdülhakîmi Arvâsî onu :ok *vdü. ?İbni 5a+eri 3ekkînins*zleri, yazıları, d*r! mezhebde de hü++e!!ir' seneddir@ buyurdu.

limler onun 1ibi ve onun kadar eser yazmak!an â+iz kaldılar. Eserleri !ekrar !ekrarbasıldı. 9irmi !anesi $SS" %m. $K$K' yılına kadar :ok de(a basıldı. Biyo1ra(i müelli(lerinineserlerinden !esbi! edildiine 1*re, eserlerinin ba/lı+aları /unlardır> $ ElAlâm bi )avâ!iilİslâm> $LKS %m. $"PQ' senesinde 3ısırda $Q& sahi(e olarak basıldı. 5akîka! )i!abevi

!ara(ından ne/redildi. L 0uh(e!ülmuh!â+> İmâmı 8evevînin 3inhâ+ının /erhidir. 4*r!+ild hâlinde, 3ısırda $L"L %m. $"Q#' senesinde, ü: +ild hâlinde de $LK& %m. $"PS'



senesinde Bulak ma!baasında basıldı. Şa(iî mezhebinde en kıyme!li (ıkıh ki!abıdır. S0uh(e!ülahyâr (î mevlidil3uh!âr, M 0a!hîrül+enân vellisân> 9üzal!mı/d*r! sahi(eolarak ?-avâik@ adlı eserinin hami/inde, $S&P$S&" %m. $"K&' senesinde 3ısırda ve$K"Sde İs!anbulda 5akîka! )i!abevi !ara(ından bas!ırıldı. Bu eserinde 5azre!i3uâviyenin ve Amr ibni As hazre!lerinin Eshâbı )irâmın büyüklerinden oldukları,İslâmiye!e yap!ıkları hizme!lerini bildirmek!e, Eshâbı )irâm arasında olan muharebeler

hakkında :ok (âideli ve lüzumlu a:ıklamalar yapmak!adır. # El2evherülmünazzam (îziyâre!i )abril3ükerrem> 9üzd*r! sahi(e olarak Bulak ma!baasında $LPK %m. $"QL' ve$S&K %m. $"K$' senelerinde basılmı/!ır. Q 5â/iye!ün alel îzâh (ilmenâsik lin8evevî> 5a+ibâde!ine âi! olan bu eseri, 3ısır 3eymeniyye ma!baasında $SLS %m. $K&#' senesinde,2emâliye ma!baasında da ikiyüzellibir sahi(e olarak $SLK %m. $K$$' senesinde basıldı. P5ayrâ!ülhisân (î menâkibilİmâmilazam Ebî 5anî(e!in8umân> 3ısır 5ayriyyema!baasında $S&M %m. $""Q' ve $S$$ %m. $"KS' senesinde basılmı/!ır. ?3evâhibürDahmân@ adıyla 0ürk:eye !er+üme edilen bu eser, İmâmı Azamın büyüklüünü anla!ır." Ezevâ+iru (innehyi an ik!irâ(ilkebâir> İki +ild hâlinde, hami/inde de ?ElAlâm@ ve

?)e((ürruâ@ adlı eserleri ile birlik!e Bulak ma!baasında $L"M %m. $"QP', 3eymeniyyede$S$& %m. $"KL'$SS$ %m. $K$L' senelerinde basıldı. Büyük 1ünahları bildiren bir eserdir.K Şerhülerbeîn lin8evevî> İmâmı 8evevînin !elî(i olan kırk hadîsin /erhidir. $S&P %m.

$""K' senesinde 3ısırda basıldı. 4ier adı 7e!hülmübîndir. $& Şerhül)asîde!ilBürde> 9üzal!mı/sekiz sahi(e olarak $S&K %m. $"K$' senesinde Bulak ma!baasında, ayrı+a$S&$$S&S %m. $""#' senelerinde de )âhirede basıldı. $$ Es-avâikülmuhrika>5indis!anda âlimler, velîler :ok olduu hâlde ve İslâm 1üne/i yükselmi/ olup, +ihânınûrlandırmak!a iken, kalbleri +ehâle! ile kararmı/, men(aa!, hırs ile bozulmu/ olanzındıklar, Eshâbı )irâma dil uza!ıyor ve !aassubu, edebsizlie kadar 1*!ürüyorlardı. <zaman, 5ind -ul!ânı 5ümâyûn Şah %rahme!ullahi aleyh' olup, dînini :ok sever, âlimlerepek hürme! ederdi. İhsânı ve adâle!i ve herkesin /ânına yakı/an idâresi ile, müslümanlaraher sûre!!e iyilik ederdi. )endisi, 5indis!andaki =ür1âniyye devle!inin kuru+usu olup,Bâbür Şâhın %rahme!ullahi aleyh' olu idi. İ/!e b*yle mesûd bir zamanın âlimleri,sapıkları sus!urmak i:in !oplanarak, İbni 5a+er hazre!lerine ba/vurdular. < da, -ahâbei)irâmın %r.anhüm' üs!ünlüklerini, iki büyük ki!ap!a yazıp, delîl, sened ve vesîkalarla

dü/manların dillerini kes!i. Bu ki!abı iki kısımdır. Birin+isinde6 Ebû Bekr, Hmer, <sman veAli hazre!lerinin hak halî(e olduklarını, üs!ünlüklerini ve Eshâbı )irâmın hepsini sevmemizlâzım olduunu, ye!i kerîmelerle ve hadîsi /erî(lerle isbâ! e!mek!edir. Dâ(ızîlerin Eshâbı )irâmın :ounu k*!ülediklerini, Ehli sünne! mezhebindeki müslümanlara bu yüzdensaldırdıklarını, bu sebeble bida! sâhibi olduklarını, sapık ve yanlı/ yolda bulunduklarını,İslâmiye!e :ok zarar yap!ıklarını yazmak!adır. )i!abın ikin+i kısmı, ?0a!hîrül+enân@ ismiile me/hûrdur. $S&P %m. $""K' senesinde )âhirede yüzal!mı/d*r! sahi(e olarak basılanbu eserin ikin+i !abı, $S"# %m. $KQ#' senesinde ikiyüzal!mı/ü: sahi(e olarak basılmı/!ır.4evamındaki ?0a!hîrül+enân@ da al!mı/sekiz sahi(edir. Bu eser, İs!anbulda 5akîka!)i!abevi !ara(ından o(se! yoluyla bas!ırılmı/!ır. $L El7e!âvâel5adîsiyye> $S&P %m.$""K' ve $SLK %m. $K$$' !ârihlerinde 3ısırda ikiyüzkırksekiz sahi(e olarak basılmı/!ır.9eni baskıları da vardır. $S El7e!âvâülkübrâ el7ıkhiyye> 4*r! +üz hâlinde )âhirede3eymeniyye ma!baasında $SSS %m. $K$M' senesinde basıldı. $M 7e!hül+evâd (î /erhılir/âd> iki +üz olarak $S&# %m. $""P' senesinde 3ısırda basıldı. $# )e((urDuâ, $Q3enâsikülha+> İkiyüzkırk sahi(e olarak $SLS %m. $K&#' senesinde 3eymeniyye, dahasonraları 3ekke ve 3ısırda de(alar+a basıldı. $P El3inahülmekkiyye (î /erhıl5emziyye> Busayrînin me/hûr kasîdesinin /erhidir. $LKL %m. $"P#' senesinde Bulakma!baasında basıldı. $" En8ûhabül+elîle (ilhu!âbil+ezîle> İkiyüzye!mi/sekiz sahi(eolarak $LK&$S&"$S$& %m. $"PS$"K&$"KL' senelerinde 3ısırda basıldı. $K ElErbeînilAdliyye> )â!ip ;elebinin, )ânûnî -ul!an -üleymâna armaan edilmi/!ir diye kayde!!iime/hûr eserdir. $$#L %m. $PSK' senesinde Reidende basıldı. L& Şerhülmuh!asarül(ıkhi/Şâ(iî> $S&$ %m. $""S'$S&# %m. $""P' senelerinde )âhirede basıldı. L$ 7e!hülBârî, LL El)avlülmuh!asar (î alâmâ!il3ehdî> 3ehdî aleyhisselâmın ikiyüz kadaralâme!ini bildirmek!edir. LS )alâidülukbân, LM 8asîha!ülmülûk> Bunlar :ok kıyme!lieserleridir. Basılmamı/ olan bir:ok eseri daha vardır. Bunlardan bazıları /unlardır> 3ebla1

ülirâb (î (adlilArab, 3adenil9evâkî!, 0ahrîrülmakâl, el)avlülmuh!asar, elİ(sâh anehâdîsinnikâh, 4ürrülmendûd, 0enbîhülahyâr, E/râ(ülvesâil ilâ (ehmi/Şemail.



Allâme İbni 5a+eri 3ekkîye soruldu> ?4iri olan velî i:in nezr yapmak +âiz midirF8ezr olunan /eyleri o velîye veya herhan1i bir (akire vermek lâzım mıdırF *lmü/ olan velîi:in nezr yapmak +âiz midirF 8ezr olunan malı velînin :o+uklarına ve akrabâsına, yâhu!onun yolunda bulunanlara, !alebesine, hizme!:ilerine vermek lâzım mıdırF 3ezar üzerine,kabir, duvar, parmaklık, sıva 1ibi /eyler yapmak i:in nezr sahih olur muF

2evâb olarak buyurdu ki> ?4iri olan velî i:in adak yapmak sahîhdir. Adak olunan

malı ona vermek vâ+ibdir. Ba/ka hi:bir yere vermek +âiz olmaz. Hlmü/ velî i:in nezryapmaa 1elin+e, mal meyyi!in olsun diye niye! edilirse, nezr bâ!ıl olur. -ahîh olmaz.Ba/ka bir hayr i:in, meselâ, :o+uklarına, !alebesine, !ürbesindeki veya ba/ka yerdeki(akirlere vermei, yedirmei niye! ederse, adak sahih olur. 8iye! e!!ii /eyleri vermesivâ+ib olur. Adak sâhibi hi:bir/ey niye! e!medi ise, zamanındaki müslümanların âde!lerinebakılır. 5emen her müslüman, *lü i:in nezrim olsun diyerek, yazdıımız yerlerden birinevermei ve sevâbını *lüye baı/lamaı dü/ünmek!edir. Adak yapan da, bu yerle/mi/,k*kle/mi/ âde!leri bildii i:in, onlar 1ibi nezr e!mi/ olur. Iak(da olduu 1ibi nezri sahiholur. Iak(da, /ar!larını s*ylemese, yerle/mi/ ade!lerdeki /ar!lara 1*re vak(e!mi/sayılmak!adır. 3ezarların yapılması, sıvanması i:in yapılan nezrler bâ!ıldır. 7aka! İmâmıEzrâî ve erke/î ve ba/kaları buyurdu ki> Ney1amberlerin, evliyânın ve âlimlerinmezarlarını, yır!ı+ı hayvanların ve hırsızların ve dü/manların a:masından korumak i:in

üzerine duvar, parmaklık 1ibi /eyler yapmak +âizdir. B*yle (âideli /eyleri adamak sahih ve+âiz olur ve iyi olur. Bunlar i:in vasıyye! yapmak da b*yledir.İbni 5a+eri 3ekkî buyurdu ki>3üminlerin rûhları %İlliyyîn' denilen makamda, kâ(irlerin rûhları %-i++în' denilen

yerdedir. 5er rûh, +esedine, bilinmeyen hâlde balıdır. Bu balılıkları, dünyâdaki balılıklar1ibi deildir. Düya 1*ren kimsenin, 1*rdüü /eylere olan balılıı 1ibidir. 7aka!, *lülerin+esedlerine ve ba/ka /eylere balılıkları, rüya 1*renin balılıından pek:ok kuvve!lidir.Bunun i:indir ki, İbni Abdülberrin, rûhlar kabirlerinin yanındadır s*zü ile yukarıdakis*zün arasını bulmak 1ü: olmaz. Dûhların kendi +esedlerine !esîr ve !asarru( e!melerineve kabirde bulunmalarına izin verilmi/!ir. 3eyyi! kabirden :ıkarılıp ba/ka kabre konursa,rûhun bedenle olan balılıı bozulmaz. Beden :ürüyüp, !oprak maddeleri, sıvıları ve hâsılolan 1azları daılın+a, bu balılık yine bozulmaz.@

?8i(ak yanî münâ(ıklık, zâhirin bâ!ına uymaması demek!ir. -*zü, *züne uymaz.İ!ikâd edile+ek /eylerde münâ(ıklık yapmak, kü(ürdür. İ/lerinde ve s*zlerinde münâ(ıklıkyapmak, haram olur. İ!ikâdda, îmânda münâ(ıklık, dier kü(ürlerden daha (enâdır. G(âe!mek, yerine 1e!irmek niye!i ile vad yapmak +âizdir, ha!!â sevâb!ır. B*yle vadi i(âe!mek vâ+ib deildir, müs!ehâbdır. G(â e!memek !enzîhen mekrûh olur. 5adîsi /erî(!e6“1ir kimse, ya$mak niyeti ile verdi+i söz! tutmazsa g!nah olmaz.” buyuruldu.5ane(î ve Şa(iî mezheblerinde, ahdi bozmak da, *zürsüz mekrûh, *zürlü +âizdir. 7aka!boza+aını *n+eden haber vermek vâ+ibdir. 5anbelî mezhebinde vade ve(â vâ+ibdir.9erine 1e!irmemek haram olur. 9apması d*r! mezhebde de sahih olan bir /eyi yapmak!akvâ olur.@

?Ey kalbi Allah sev1isi ile, Desûlullah sev1isi ile dolu olan müslüman Birin+i vazî(en,Ney1amberimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' Eshâbı kirâmının sev1isini, Ehli Bey!i8ebevînin sev1isi ile kalbinde +em e!mek!ir. Ehli Bey!i, Desûlullahın evlâdı oldukları i:insevdiimiz 1ibi, dierlerini de, <nun eshâbı oldukları i:in sevmeliyiz. ;ünkü, Eshâbı)irâmın nail oldukları /ere( pek yüksek!ir. < /ere(e ba/kaları kavu/amaz. < /ere(!en birisi,Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' mübârek nazarları onlara i/lemi/ ve hepsinemanevî imdâd ile yardım e!mi/!ir. Bu hâssa, bunlardan ba/kasında bulunmuyor. Bunlarınkemâlâ!ına, 1eni/ ilimlerine, Ney1amber e(endimizden %sallallahu aleyhi ve sellem'aldıkları hakîka! mirasına, sonra 1elenlerden hi:biri kavu/amamı/lardır. 5er müslümanın,bunların hepsini âdil, sâlih, velî, âlim ve mü+!ehid bilmesi lâzımdır. -ele(i sâlihîn veulemâi kâmilin de bu i!ikâdda idiler. )endilerinden bir ha!â :ıksa da, +enâbı 5ak hepsinia( ve ma(ire! ile müOdelemi/!ir. )urânı kerîmde meâlen6 “0llah onların he$sindenrâzıdır. Onlar da, 0llah! teâlâdan râzıdırlar.” buyurulmu/!ur %Beyyine"'. -ahâbei)irâmdan birini kusurlu bilmek ve k*!ülemek, bu âye!i kerîmeye inanmamak olur. Şüpheyok!ur ki, hazre!i 3uâviye %rahme!ullahi aleyh', -ahâbei )irâmın neseb i!ibâriyle

büyüklerindendir. Ney1amber e(endimize %sallallahu aleyhi ve sellem' neseb ile ve nikâhile :ok yakın ve mahremleridir. -erveri âlem %sallallahu aleyhi ve sellem', onun hilm ve



+*mer!liini medh ve senâ buyurmu/!ur. <nda İslâmiye!, sohbe!, neseb, nikâhla akrabâlık/ere(leri !oplanmı/!ır ki, bunların her biri, 2enne!!e Desûlullahın %sallallahu aleyhi vesellem' yanında bulunmaa sebep olan /ere(lerdir. Bunlara hilm, ilim ve hali(elik /ere(leride ka!ılın+a, kalbinde az bir sa(â ve sıdkı ve salâhı ve îmânı ve izânı olan kimse i:in ar!ıkbu husûs!a (azla anla!maa lüzum kalmaz.@

evâ+irden bazı b*lümler>

5adîsi /erî(lerde buyuruldu ki>“9ylu+unuzu göstermeyiniz, öl!n!n ve dirinin uylu+una "akmayınız.” “0vret yerini "akasına gösterene, 0llah! teâlâ iddetli azâ" ya$acaktır.” “0vret yerini açmak "!y!k g!nahtır.” “8ç kii *ennet'e hiç girmeyecektir: 1irincisi4 deyyus, ya'nî karısının "aka

erkeklerle d!!$ kalkmasına göz yuman kimse. 3kincisi4 kendisini erkeklere"enzeten kadınlar. 8ç!nc!s!4 içki içme+e devam edenler.” )adınların kendilerinierkeklere benze!mesi demek, onlar 1ibi 1iyinmesi, ba/larını onlar 1ibi !ra/ e!mesi olup,büyük 1ünahlardandır.

“3ki kii vardır ki, *ehennem'e gireceklerdir: 1irincisi4 yanlarında kır"açlar,co$lar taıyı$, insanları haksız olarak dövenlerdir. 3kincisi4 erkeklere kendilerini çı$lak gösteren, ya'nî ince, altındaki deri gör!nen el"ise ile erkekler yanına

giden kadınlardır. 1unlar, köt! i için erkeklerin yanına giderler.” Ebû 4âvûd, hazre!i i/eden %r.anhâ' bildiriyor ki> )ız karde/im Esmâ, Desûlullahınyanına 1eldi. Arkasında in+e elbise vardı. 4erisinin ren1i belli oluyordu. Desûlullah%sallallahu aleyhi ve sellem' baldızına bakmadı. 3übârek yüzünü :evirdi ve “;â smâ/1ir kız namaz kılacak yaa geldi+i zaman, onun, y!z!nden ve iki ellerinden"aka yerlerini erkeklere göstermemesi lazımdır.” buyurdu. Bu hadîsi /erî(!enanla/ılıyor ki, kadınların yaban+ı erkekler yanına a:ık sa:ık :ıkmaları büyük 1ünah!ır.İmâmı ehebî buyuruyor ki> ?Erkeklere zîne!ini 1*s!eren kadınlara, meselâ al!ın, in+i 1ibi/eyleri *r!üsünün üs!üne !akan, koku süren, boyalı, ipek kuma/ *r!ünmü/ olan, kolaızları 1eni/ olup kolları 1*rünen ve bunlar 1ibi kendilerini erkeklere 1*s!eren kadınlara,Allahü !eâlâ dünyâda ve âhıre!!e azâb ede+ek!ir. Bu k*!ülükler, kadınlarda :ok olduu i:in,Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “6i'râc gecesi *ehennem'i görd!m.

*ehennem'dekilerin ço+unun kadın oldu+unu görd!m.” buyurdu.“0llah! teâlâya ve âhıret g!n!ne inanan, hamama $etemal ile ört!l!girsin/ 0llah! teâlâya ve âhıret g!n!ne inanan kimse, zevcesini hamamagöndermesin/”

“0llah! teâlâya ve âhıret g!n!ne inanan "ir kimse, ya"ancı "ir kadınla "irodada yalnız kalmasın/”

“rkeklerin dizleri ile gö"ekleri arası avrettir.” “<inâ eden kimse, $uta ta$an kimse gi"idir.” Bu hadîsi /erî(, zinânın büyük

1ünah olduunu 1*s!ermek!edir.“=ara$ içme+e devam eden "ir m!sl!man öld!+! zaman, 0llah! teâlâ onu

$uta ta$an kâ2ir gi"i cezalandırır.” inânın, /arap i:mek!en daha k*!ü, daha 1ünaholduu muhakkak!ır.

“1u !mmetin hayırlı olması, aralarında zinâ yayılıncaya kadar devamedecektir. <inâ aralarında yayılınca, 0llah! teâlâ he$sine azâ" eder.”

“0ralarında zinâ ve ri"â yayılan "ir memlekette "ulunanlara, 0llah!teâlânın azâ"ı helâl oldu.” Dibâ, (aiz almak ve (aiz vermek demek!ir.

Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem', Eshâbına sorarak> “<inâyı nasıl"ilirsiniz>” buyurdu. ?9â Desûlallah Allahü !eâlâ ve <nun Desûlü zinâyı haram e!mi/!ir.)ıyâme!e kadar haramdır@ dediler. “1ir kimse, komusunun kadını ile zinâ ederse,ya"ancı on kadınla zinâ etmekten daha çok azâ" çeker.” buyurdu.

“;a"ancı kadına ehvetle elini s!ren kimsenin, kıyâmet g!n! eli "oynuna"a+lanacaktır. Onu ö$erse, dudakları *ehennem ateinde yanacaktır.”

“;a"ancı "ir kızla zinâ etmek "!y!k "ir g!nahtır. vli kadınla ya$mak daha"!y!k g!nahtır. 6ahrem akra"âsı ile zinâ ya$mak he$sinden "!y!k g!nahtır.?ul kadının zinâ ya$ması, kızın ya$masından daha "!y!k g!nahtır. ;alı adamın

ya$ması, gençlerin ya$masından daha "!y!k g!nahtır. @limin zinâsı, câhilin zinâsından daha "!y!k g!nahtır.”



“0llah! teâlâ "uyurdu ki: Velîlerim se"e"i ile "ana d!manlık eden, "ilsinki, "enimle har" halindedir. &ulumun, 2arz etti+im eylerle "ana yaklamasını

sevdi+im kadar, "aka hiç"ir eyle yaklaması sevgili olmaz. &ulum "ana na2ilei"âdetleri ya$makla yaklaınca, onu severim ve her istedi+ini veririm.”

“1ir kimse "ana salevât okursa, "ana "ildirilir. 1en de ona dua ederim.” “1ir m!sl!man "ana selâm verince, r-hum "edenime gelir, selâmına ceva$

veririm. (eygam"erler mezarlarında diridirler.” Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “Ao$rak, (eygam"erlerin cesedlerini

ç!r!tmez. *uma g!nleri "ana çok salevât okuyunuz/ 8mmetimin okudu+u salevât, her *uma g!n! "ana "ildirilir.” buyurdu. Eshâbı )irâm6 ?9â Desûlallah -enmezarda :ürüdük!en sonra, selâmlar nasıl bildirilirF@ dediler. 2evâbında> “0llah! teâlâ,to$ra+ın (eygamherleri ç!r!tmesini haram etmitir.” buyurdu.

ye!i kerîmede6 “y m!'minler/ 1ir"irinizin mallarını "âtıl yoldanyemeyiniz/” buyuruldu %Bekâra$""'. Bâ!ıl yol, (aiz, kumar, 1asb, sirka!, hîle, hıyâne!,yalan+ı /âhidlik, yalan yemîn ederek alda!mak!ır.

5adîsi /erî(lerde buyuruldu ki> “Belâl yiyen, 2arzları ya$ı$ haramlardan sakınan ve insanlara zarar vermiyen "ir m!sl!man *ennet'e gidecektir”

“Baram ile "eslenen "eden, atete yanar.”

“=errinden, zararından emîn olunmayan kimsenin, dîni, namazları, zekâtları, kendisine 2aide vermez.” 9ine hadîsi /erî(lerde buyuruldu ki> “Bileli mal satan, "izden de+ildir. Cidece+i

yer *ehennem'dir.” “%ok namaz kılan, oruç tutan, sadaka veren, 2akat dili ile komularını

incitenin gidece+i yer *ehennem'dir.” )â(ir olan kom/uyu da in+i!memek, ona daiyilik yapmak ihsân e!mek lâzımdır.

“3ki m!sl!man, d!nyâ çıkarları için dö+!!nce, ölen de öld!ren de*ehennem'e gidecektir.”

“3nsanlara zulmeden, kıyâmette "unun azâ"ını çekecektir.” =ayri müslimlere zulm yapmak da b*yledir.“8ç kimsenin duası muhakkak ka"ul olur. 6azl-mun, misâ2irin ve ana7

"a"anın.” “&â2ir olsa da, mazl-mun "edduası reddedilmez.” “C!nahlar içinde azâ"ı en ça"uk verilecek olanı, h!k!metine isyân

etmektir.” limlerin :ou, 1ünahı, büyük ve kü:ük 1ünah diye iki kısma ayırmı/lardır. Büyük

1ünahların kısa olarak !arî(i> 5er (arzın !erki, âye! ve hadîsle haram olduu bildirilen her/ey ve 2ehennem ile korku!ulan her 1ünah. )ü:ük 1ünahların !arî(i> 5aklarında âye! vehadîs olarak haram olduu bildirilmeyen, (aka! harama yol a:an 1ünahlardır. 4ier birs*zle mekrûh olan /eyi yapmak!ır. =ünahların kü:üklüü sebebiyle, bu 1ünahlarbenimsenmemeli yanî bunlara da ehemmiye! verilmelidir. ;ok mühim olan bu husûsubelir!mek!e zarûre! vardır ki, aralarında is!i(ar veya hayırlı bir i/le 1iderilmemi/ ü: kü:ük1ünah bir araya 1elirse, büyük 1ünah, yanî kebîre olur. )ü:ük, büyük diye ayırmaksızın,her !ürlü 1ünah!an ka:ınmalıdır.

G+")0#)8)" ,)>?"*)>: Allahü !eâlâ, kullarını kendisine kar/ı 1elerek 1ünahi/lemek!en sakındırmı/, emirlerini dinlemeyip kar/ı 1elenleri peri/an eylemi/!ir. 5adîsi/erî(!e /*yle buyuruldu> “0llah! teâlânın 2arz kıldı+ı eyleri zâyi etmeyiniz.&oymu oldu+u sınırları tecâv!z etmeyiniz. 0llah! teâlânın haram kıldı+ı eylereriayetsizlik etmeyiniz. 0llah! teâlâ unuttu+undan de+il de, size merhametindendolayı "azı eylerden "ahis "uyurmadı. )iz onları aratırmayınız.”

Enes bin 3âlikin %rahme!ullahi aleyh' annesi Jmmü -üleym, Desûlullaha %sallallahualeyhi ve sellem'6 ?Ey Allahın Desûlü Bana nasîha!!a bulun@ deyin+e, Desûlullahe(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' /*yle buyurdu> “C!nahları terk et. %!nk! "uen 2azîletli hicrettir. #arzlara devam et. %!nk! 2arzlara devam, en 2azîletlicihaddır. 0llah! teâlâyı çok zikret. %!nk! kul, 0llah! teâlâyı zikirden daha

sevimli "ireyle 0llah! teâlânın huz-runa varamaz.”

Bilâl bin -aîd %rahme!ullahi aleyh' buyurdu ki> ?=ünahın kü:üklüüne bakma. 7aka!kime kar/ı 1eldiine bak.@



5aseni Basrî %rahme!ullahi aleyh' buyurdu ki> ?=ünahı !erke!mek, !*vbeden dahakolaydır.@

3uhammed bin )ab el)urazî /*yle buyurdu> ?=ünahı !erke!mek, Allahü !eâlânınka!ında en sevimli ve en makbûl bir ibâde!!ir.@

Desûli ekrem %s.a.v' buyurdu ki> “)iz, "ir eyi emr etti+im zaman, g!c!n!zyetti+i kadar onu ya$ınız. 1ireyi yasakladı+ım zaman da ondan sakınınız.”

7udayl bin Tyâd %rahme!ullahi aleyh' buyurdu ki> ?=ünah ki/inin yanında ne kadarkü:ük 1*rülürse, Allahü !eâlâ ka!ında o dere+e büyük olur. =ünah ki/inin yanında nekadar büyük 1*rünürse, Allahü !eâlânın ka!ında da o dere+e kü:ük olur.@

Ş*yle rivâye! edilir> ?Allahü !eâlâ 3ûsâ aleyhisselâma6 ?Ey 3ûsâ 9ara!!ıklarımdanilk helâka ve hüsrâna urayan İblîs!ir. ;ünkü, ilk *n+e İblis bana kar/ı 1eldi. Bu bakımdanbana âsî olanları %emirlerimi dinlemeyip, bana kar/ı 1elenleri' helâk olanlardan sayarım@buyurdu.

9akûb el)ârî /*yle anla!ır> ?Düyamda esmer uzun boylu birisini 1*rlüm. 5erkesonun pe/inden 1idiyordu. <nun kim olduunu sorun+a, Ieysel )arânî olduunu s*ylediler.Ben de onun pe/inden 1i!meye ba/ladım. Bir müdde! sonra ondan bana nasiha!!ebulunmasını is!edim. < zaman bana /*yle buyurdu> ?Allahü !eâlâya !âa!!e bulunduunzaman, <ndan rahme!ini is!e. =ünah i/lediin zaman, in!ikam almasından :ok sakın ve

kork. Bu hâlde de Allahü !eâlâdan ümidini kesme.@ Iehb bin 3ünebbih buyurdu ki> ?Allahü !eâlâ, İsrâiloullarına /*yle buyurdu> Bir kulbana i!aa! e!!iinde, ondan râzı olurum. <ndan râzı olun+a, onu ve onun eserlerinimübârek bereke!li kılarım. Benim bereke!imin sonu yok!ur. Bir kul bana âsî olun+a, ona1azâb ederim. =azâb edin+e, ona lane! ederim. Benim lane!im, yedin+i !orununa kadarula/ır.@

3âlik bin 4înâr %rahme!ullahi aleyh' /*yle anla!!ı> Allahü !eâlâ Ney1amberlerindenbirisine /*yle vahye!!i> ?)avmine s*yle, dü/manlarımın 1irdikleri yerlere 1irmesinler,dü/manlarımın 1iydiklerini 1iymesinler, dü/manlarımın yediklerini yemesinler. 9oksa onlarbenim dü/manlarım 1ibi olurlar.@

Ammâr bin 4âda anla!ır> ?Bana )elmes /*yle dedi> ?Ey Ebû -eleme Bir 1ünahi/ledim. )ırk seneden beri alıyorum.@ Ben6 ?< i/lediin 1ünah nedirF@ diye sordum. ?Beni

bir arkada/ım ziyâre! e!mi/!i. <na balık alıp ikrâm e!!im. 9emek yedik!en sonra,kom/umun duvarından bir par:a !oprak alarak, misâ(irimin ellerini !emizle!!im. İ/!e kırkseneden beri bunun i:in alarım. ;ünkü, duvardan o !opraı sâhibinden izin almadanalmı/!ım@ dedi.

Hmer bin Abdülazîz vâlilerden birisine /*yle yazdı> ?İnsanlara zulüm yapmaya1ü+ünüz ve kudre!iniz olduu zaman, Allahü !eâlânın kudre!ini ha!ırlayınız. İnsanlarazulüm yap!ıınız zaman, âhıre!!e onun +ezasını :eke+eksiniz. Şüphesiz ki, Allahü !eâlâmazlûmun hakkını zâlimden ala+ak!ır. Allahü !eâlâdan yardım is!iyerek, zâlimin zulmünekar/ı duran kimseye zulme!mek!en :ok sakın. Allahü !eâlâ, kulu kendisine samimiye!lesıındıı zaman, hemen o kuluna yardım eder.@

Abdullah bin -elâm %rahme!ullahi aleyh' buyurdu ki> ?Allahü !eâlâ melekleriyara!!ıı zaman, ba/larını semâya kaldırdılar6 ?9â Dabbî )iminle berabersinF@ diye suâle!!iler. Allahü !eâlâ6 ?5akkını ona verin+eye kadar mazlûm ile beraberim@ buyurdu.

-ele(i sâlihînden birisi /*yle buyurdu> ?Ey 1ünah i/liyenler Allahü !eâlânın sizekar/ı hilminin uzun ve :ok olmasına, i/lediiniz 1ünahların +ezâlarını hemen vermediinebakıp da aldanmayınız. İ/lediiniz 1ünahlar sebebiyle, Allahü !eâlânın 1azâbındansakınınız.@

Abdullah bin 3edînî, bir arkada/ının /*yle anla!!ıını nakle!!i> ?Bir kaybımı aramaya:ıkmı/!ım. Bir müdde! dola/!ık!an sonra, bir kabrin yanında bir yere o!urdum. Bir arakabirlerden 1elen bir ses i/i!!im. )alkıp kabirlere doru yakla/!ıımda, birisinden bir inil!i1eldiini i/i!!im. < inil!i6 ?Ah oru: !u!ardım, namaz kılardım. Şimdi ise !i!riyorum@ diyordu.<rada bulunanları da :aırdım. <nlar da aynen benim duyduklarımı duydular. -onra benyine kaybe!!iimi aramaya devam e!!im. Er!esi 1ün !ekrar aynı yere 1elip dinlediimde, okabrin sâhibi yine aynı /ekilde inliyordu. -onra evime d*ndüm. )orkumdan iki ay has!aya!!ım.@ Abdullah bin 3edînî kendisi de /*yle anla!!ı> ?Ben de bunun benzeri bir hâdiseye

/âhid oldum. )ü:ükken merhum babamın kabrine )urânı kerîm okumak i:in 1iderdim.Bir Damazânı /erî(!e, sabah namazından sonra kabris!ana vardım. Babamın kabrinin



yanına o!urdum. Bir mik!ar )urânı kerîm okudum. Bu sırada orada bulunan bir kabirdena+ı bir inleme ile, âh âh sesleri 1eliyordu. 4uyanların kalbini yaralıyordu. Bir müdde! busesi dinledim. Bu arada oraya birisi 1eldi. <na6 ?Bu kabrin sâhibi kimdirF@ diye sordum. <da /*yle +evap verdi> ?Bu kabir (alan+anındır. Ben onu kü:üklüümden !anırım. 4evamlınamazlarını mes+idde +emâa!le kılardı. 7azla konu/mazdı. Benim onun hakkında bildiimbu kadar.@ Hyle birisinin bu hâlde bulunmasına :ok !ea++üb e!!im. 7aka! onun durumunu

ara/!ırdıımda, !ü++âr olduunu ve !i+âre!inde (aiz yediini *rendim. 9ine o /ahıshakkında bana /*yle anla!ıldı> ?<nun kabri a:ılmı/!ı. Bu sırada, onun boynunda büyük birzin+ir ve bu zin+ire balı bir k*pek 1*rüldü. <nun ba/u+unda durmu/, di/leri ve !ırnaklarıile onu ısırmaya :alı/ıyordu. Biz bundan :ok korkup, derhâl !oprak ile *r!!ük.@

=ünah i/lemek sebebiyle, Allahü !eâlânın 1azâbından dolayı kabir azâbınauramak!an Allahü !eâlâya sıınırız.

-üleymân bin 2ebbâr /*yle buyurdu> ?Bir 1ünah i/lemi/ ve onu basi! 1*rmü/!üm.Düyamda bana6 ?)ü:ük bile olsa 1ünahı kü:ük 1*rme. ;ünkü bu1ün senin yanında kü:ükolan, yarın Allahü !eâlânın yanında büyük olur.@

=ünahlardan insanı men eden, alıkoyan /eylerin en !esîrlisi6 Allahü !eâlâdan, <nunin!ikamından, 1azâbından, <nun azâbla muâmele e!mesinden korkmak!ır. Allahü !eâlânınemirlerine muhale(e! edenler, kendilerine bir (i!nenin veya a+ı bir azâbın isâbe!

e!mesinden :ok sakınsınlar ve korksunlar.Desûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem', *lüm hâlinde bulunan bir 1en+inyanına !e/rî( e!!iler. Desûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' o 1en+e6 “&endininasıl "uluyorsun>” buyurdu. < 1en:6 ?Allahü !eâlânın rahme!ini umuyorum.=ünahlarımdan da korkuyorum@ dedi. Bunun üzerine Desûlullah e(endimiz %sallallahualeyhi ve sellem'6 “1ir kulun kal"inde "u ikisi "ir araya gelirse, 0llah! teâlâ o kulaumdu+unu verir, korktu+undan emîn kılar.” buyurdu.

Iehb bin Ierd /*yle anla!!ı> ?Gsâ aleyhisselâm buyurdu ki> 7irdevs 2enne!ininsev1isi ve 2ehennem korkusu, belâ ve musibe!lere kar/ı sabır meydana 1e!irir. )uludünyâ lezze!lerinden, /ehve!lerinden ve 1ünahlarından uzakla/!ırır.@

Ebû 5üreyrenin %rahme!ullahi aleyh' rivâye! e!!ii hadîsi /erî(!e, Desûlullahe(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> ?)ıyâme! 1ününde her 1*z

alıya+ak!ır. 7aka!, Allahü !eâlânın haram kıldıı /eylere bakmıyan, Allah i:in uykusuzkalan, Allah korkusundan sinek ba/ı 1ibi ya/ d*kenler müs!esna %Bunlar, kıyâme!1ününde alamıya+ak!ır'.<

Ney1amberimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' bir hadîsi /erî(lerinde6 “6!'min, "irg!nah iledi+i vakit, kal"ine siyah "ir nokta, "ir leke vurulur. Aöv"e ederse,kal"i cilalanır. ;a'nî, "u leke silinir, yeniden $arlar. Aöv"e etmez, isyâna devamederse, siyah lekeler kal"ini ka$layıncaya kadar artar.” buyurmu/!ur.

Bir mümin, is!emeyerek bir 1ünah i/ledik!e, bir vaki! namazı kılmadıında, kalbindebir üzün!ü, bir pi/manlık duyar. 0*vbe eder, bir daha yapmamaa karar verir, (aka! bu1ünahları i/lemee devamla, *zürsüz namazları !erke devam ederse, kalbindeki buüzün!ü 1i!!ik:e azalır ve nihâye! hi:bir üzün!ü duymaz.

İbni 5a+eri 3ekkî hazre!leri, ?0a!hîrül+enân@ ki!abında /*yle yazıyor> Abdullahibni Abbâs %rahme!ullahi aleyh' buyurdu ki> 2ebrâil aleyhisselâm, Ney1amber

?aleyhisselâ!ü vesselâm@ e(endimize 1eldi ve6 ?9â 3uhammed 3uâviyeyi %rahme!ullahialeyh' sana !avsiye ederim. )urânı kerîmi yazdırmak!a ona emniye! e!, 1üven@ dedi.

Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem', bir1ün mübârek zev+esi Jmmi5abîbenin %r.anhâ' odasına 1eldi. < esnada hazre!i 3uâviye ba/ını, kız karde/i Jmmi5abîbenin %r.anhâ' ku+aına koymu/ uyuyordu. Desûli ekrem %sallallahu aleyhi vesellem' bu hâli 1*rün+e buyurdu ki> “;â 8mm7i Ba"î"e/ &ardeini "u kadar çok mu

seviyorsun>” < da6 ?)arde/imi :ok seviyorum@ dedi. Ney1amberimiz %sallallahu aleyhive sellem' buyurdu ki> “Onu, 0llah! teâlâ ve 5es-l! de seviyor.”

5azre!i 3uâviye, Ney1amber e(endimize %sallallahu aleyhi ve sellem' yakın akrabâolmak ile /ere(lenmi/!ir. ;ünkü, kızkarde/i Jmmi 5abîbe %r.anhâ', Ney1ambere(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' zev+elerinden idi.

Ney1amberimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' bir hadîsi /erî(lerinde buyurdu ki>

“0llah! teâlâ "ana söz verdi ki, kızlarını aldı+ım ve kızlarımı verdi+im âileler,*ennet'te "enimle "era"er olacaklardır.”



5azre!i 3uâviyenin (azîle!lerini bildiren hadîsi /erî(lerden birisi de budur ki,Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' hazre!i 3uâviyeye buyurdu ki> “)en melikoldu+un zaman, ya'nî halî2e oldu+un zaman, vazî2eni iyi ya$/” 5azre!i 3uâviyebuyurdu ki> ?Benim halî(e olmaa arzu ve hevesim, bu hadîsi /erî(i i/i!!iim zamanba/ladı. îrâ bu hadîsi /erî( benim halî(e ola+aımı müOdeliyordu.@ -erveri âlem%sallallahu aleyhi ve sellem', hazre!i 3uâviyenin ileride halî(e ola+aını haber vermi/!i.

Bu haber de mu+izelerinden biridir. 3uâviye %rahme!ullahi aleyh', bu hadîsi /erî(inmuhakkak meydana :ıka+aına îmânı olduundan, halî(e ola+aı zamanı bekliyordu. 7aka!bunun hakîkî zamanı, Emîrülmüminîn İmâmı Alinin %rahme!ullahi aleyh' ve(a!ından veİmâmı 5asenin %rahme!ullahi aleyh' hilâ(e!i kendinden ayırarak ona verdii andan sonraidi. 3uâviye %rahme!ullahi aleyh' a+ele ederek, vak!inden *n+e, i/e ve übeyr ve0alhânın %r.anhüm' İmâmı Ali %rahme!ullahi aleyh' ile harb e!melerinden sonra buarzusunu yerine 1e!irmek is!edi ki, bunda yanılmı/!ı. 7aka! bu ha!âsı, i+!ihâdda ha!âolduundan, hi:bir/ey denemez.

-erveri âlem %sallallahu aleyhi ve sellem', Ebû Bekr ve Hmere %r.anhümâ' danı/!ı.İki de(a6 “#ikrinizi "ana söyleyiniz/” buyurdu. <nlar6 Allahü !eâlâ ve Desûlü %sallallahualeyhi ve sellem' daha iyi bilir@ dediler. -onra, 3uâviyeye %rahme!ullahi aleyh' haber1*nderdi. 9anlarına 1elin+e, Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki>

“3lerinizde 6u'âviye'yi "ulundurunuz. %!nk! o, kavidir, emîndir.” 4ier bir hadîsi /erî(!e6 “;â 5a""î, 6u'âviye'ye hesa"ı ve kita"eti "ildir/ 3slâm memleketlerinde, ona y!ksek mevki ve makam ver/ mîrlerininya$ılmasını kolaylatır/ Onu azâ"dan koru/” diye dua buyurdu. İmâmı Hmer%rahme!ullahi aleyh', 3uâviyeyi %rahme!ullahi aleyh' medh ve sena edip, hazre!i EbûBekr Şamı alın+a, oraya vâli yap!ıı karde/i 9ezîdin ve(a!ında, onu karde/inin yerine vâli!ayin e!!i ve halî(e kaldıı onsekiz sene i:inde vazî(esinden azl e!medi. İmâmı <sman veİmâmı Ali de %r.anhümâ', halî(e iken 3uâviyeyi %rahme!ullahi aleyh' Şam vâliliindebırakıp azl e!mediler. < zaman bir:ok vilâye!ler, vâlilerinden /ikâye! e!!ikleri hâlde,3uâviye %rahme!ullahi aleyh' dâima sevilmi/, kimse onu /ikâye! e!memi/!ir.

İbni 5a+eri 3ekkî hazre!leri, ?7e!âvâi (ıkhiyye@ ki!abında buyuruyor ki> ?)urânıkerîmi Arabîden ba/ka har( ile yazmak ve ba/ka dile !er+üme edip, )urânı kerîm yerine

bunu okumak, s*zbirlii ile haramdır. -elmânı 7ârisî %rahme!ullahi aleyh', 7â!ihayıİranlılara 7ârisî har(lerle yazmadı. 0er+ümesini de yazmadı. 7â!iha sûresinin 7ârisî !e(sîriniyazdı. Arabîden ba/ka har( ile yazmak ve b*yle yazılmı/ )urânı okumak haramdır.)urânı kerîmi Arabî har(lerle, okunduu 1ibi yazmak sûre!i ile dei/!irmek bile s*zbirliiile haramdır. B*yle yapmak, -ele(i sâlihînin, yanî ilk yıllardaki müslümanların yap!ıklarınıbeenmemek, onları +âhil bilmek olur. 3eselâ, )urânı kerîmde %Dibû' yazılı ise de,%Dibâ' okunur. Bunu, okunduu 1ibi %Dibâ' yazmak +âiz deildir. )urânı kerîmi b*yleyazarken ve ba/ka dile !er+üme ederken, Allah kelâmının i+âzı bozulmak!a, nazmı ilâhîdei/mek!edir. 5erhan1i bir sûrede bulunan âye!lerin yerlerini dei/!irmek haramdır.;ünkü, âye!lerin sırası ka!î olarak dorudur. -ûrelerin sıralarının doruluu ise zannîdir.Bunun i:in, sûrelerin yerini dei/!irerek, okumak, yazmak, mekrûh olmu/!ur. )urânıkerîmi ba/ka har(lerle veya !er+ümesini yazmak, okumak, *renmesini kolayla/!ırırdemek doru deildir. 4oru olsa bile, +âiz olmasına sebep olamaz.@

?İslâm âlimlerinin :ouna 1*re, duayı inkâr eden kâ(ir olur. )urânı kerîmeinanmamı/ olur. 4ua ile is!enilen /ey, ya kabul olup verilir. 9âhu!, âhıre!!e verilir. 9âhu!,1ünahın a((edilmesine sebep olur. Allahü !eâlâ, kulunun dua e!mesini, yalvarmasını sever.4uanın kabul olması i:in /ar!lar vardır. Bunlardan biri, helâl yemek, helâl 1iymek!ir. Biride, kalb ile, yanî 1*nülden is!emek!ir. 5adîsi /erî(!e buyuruldu ki> “0llah! teâlâ, çokdua edenleri sever. ?ua edi$, !midini kesmeyen, va'd olunan !ç eyden "irineel"ette kavuur.”

?Ney1amberlerin !ürbelerinde namaz kılmak sahih!ir. 3ekrûh dahî deildir.Ney1amberler, mezarlarında diridirler. 7aka!, onların haya!ları, her bakımdan bizimhaya!ımız 1ibi deildir. 9emeleri, i:meleri, ibâde! yapmaları lâzım deildir. 3eleklerinhaya!ına benzer. Rezze! almak i:in ibâde! yaparlar. ;ünkü kabir haya!ında +enâbı 5akkımü/âhedeleri, dünyâdakinden daha mükemmeldir.@

İbni 5a+eri 3ekkî hazre!leri, ?Es-avâıkülmuhrika@ ki!abının *ns*zündebuyuruyor ki> ?Bu ki!ap!aki yazıların hakîka!lerini, *zlerini kavraya+ak kadar derin ilme



mâlik olmadıım hâlde, bu yazıları yazmaa beni sürükleyen sebep, 5a!îbülBadâdînin ?El2âmi@ ki!abında bildirdii /u hadîsi /erî( olmu/!ur> “#itneler, "id'atler yayıldı+ı veshâ"ım köt!lendi+i zaman, hakîkati "ilen, "ildi+ini "ildirsin/ 1ildi+ini"ildirmeyenlere, 0llah! teâlâ ve melekler ve "!t!n insanlar la'net eylesin/

0llah! teâlâ, "unların i"âdetlerini ve hiç"ir iyiliklerini ka"ul etmez.” Bu eserdeki bazı hadîsi /erî(lerde buyuruldu ki>

“0llah! teâlâ, "eni insanların en asilzâdesi olan &urey ka"ilesinden seçtive "ana insanlar arasından en iyileri arkada, sâhi" olarak ayırdı. 1unlardan"irkaçını "ana vezîrler olarak ve din7i 3slâmı insanlara "ildirmekte yardımcıolarak seçti. 1unlardan "azılarını da shâr olarak, ya'nî zevce tara2ından akra"âolarak ayırdı. 1unları se" edenlere, i2tirâ edenlere, sö+enlere, 0llah! teâlânın ve"!t!n meleklerinin ve insanların la'neti olsun/ 0llah! teâlâ, kıyâmet g!n!,"unların 2arzlarını ve s!nnetlerini ka"ul etmez.” %Ebû Bekr ve Hmer %r.anhümâ',hem vezîrleri idi, hem de eshârı idi. ;ünkü, birisi ezvâ+ı mü!ahherâ!!an i/enin, ikin+iside, 5a(sanın %r.anhüm' babası idi. Ney1amberimizin %sallallahu aleyhi ve sellem'mübârek zev+esi Jmmi 5abîbe %r.anhâ' annemizin erkek karde/i olan 3uâviye ve babasıEbû -ü(yân ve anası 5ind %r.anhüm' de eshârdan olup, bu hadîsi /erî(e dâhildirler.'

“shâ"ımın ve akra"âmın ve "ana yardım eden, gösterdi+im yolda

gidenlerin sevgisinde "enim hakkımı koruyunuz/ Onları sevmek s-retiyle "enim $eygam"erlik hakkımı koruyanları, 0llah! teâlâ, d!nyâda ve âhırette"elâlardan, zararlardan korur. 1enim $eygam"erlik hakkımı d!!nmiyerek,onları incitenleri, 0llah! teâlâ sevmez. 0llah! teâlânın sevmedi+i kimselere azâ"etmesi $ek yakındır.”

“0llah! teâlâ, "!t!n insanlar arasından "eni seçti. 1!t!n !st!nl!kleri veiyilikleri ihsân eyledi ve "enim için eshâ" ayırdı, seçti. shâ"ım arasından "enimiçin akra"â ve yardımcılar seçi$ ayırdı. 1ir kimse, "enim için, "enim

$eygam"erli+im için "unları sever ve sayarsa, 0llah! teâlâ da, onu*ehennem'den muha2aza eder. 1ir kimse, "enim hatırımı d!!nmiyerek,eshâ"ımı sevmez, onlara dil uzatır, incitirse, 0llah! teâlâ da, onu *ehennemazâ"ı ile yakar, sızlatır.”

“0llah! teâlâ, "eni "!t!n insanlar arasından ayırı$ seçti. 1ana eshâ" veakra"â olarak en iyi insanları seçti. 1unlardan sonra, "irçok kimse gelir ki,eshâ"ıma akra"âma dil uzatırlar. Onlara yakımayan i2tirâlar söyliyerek,köt!leme+e u+raırlar. 1öyle kimselerle oturmayınız/ 1irlikte yiyi$ içmeyiniz/1unlardan kız alı$ vermeyiniz.”

El)avlülmuh!asar (î alâmâ!ilmehdiyyilmun!azar@ adlı eserinden bazı b*lümler>H. Me0!’"$" )#â*e@#e8$: 5z. 3ehdî, Ehli bey!!en ola+ak!ır. 5z. 5asenin

neslinden 1ele+ek!ir. 5z. 3ehdînin ismi, Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi vesellem' ismi /erî(lerinden, yanî 3uhammed ola+ak!ır. Babasının ismi de, Desûli ekremin%sallallahu aleyhi ve sellem' babasının ismi 1ibi ola+ak!ır. 5z. 3ehdînin alnı 1eni/ vedi/leri aralıklıdır. Bu durumu, Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' hadîsi/erî(!e /*yle buyurmu/!ur> “De2sim yed7i kudretinde olan 0llah! teâlâya yemînederim ki, 0llah! teâlâ "enim neslimden, dileri aralıklı, alnı açık, yery!z!n!adâletle doldurarak, malı ve m!lk! insanlara "ol "ol ikrâm eden "ir evlâdımıgönderecektir. <ul!m ve 2ıskla dolu olan d!nyâ, o geldikten sonra adâletle dolu$taacaktır.” Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' bir hadîsi /erî(!e6 “6ehdî'denönce d!nyâ zul!mle dolu iken, onun zamanında adâlet ile dolar.” buyurdu. =*k!eve yerde bulunan bü!ün mahlûka! ondan râzı ola+ak!ır. <nun adâle!i her yeri kaplaya+akve insanlar arasında Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' sünne!iseniyyesi ile muâmele ede+ek!ir. <nun devrinde, ümme!in 1erek iyileri ve 1ereksek*!üleri, o âna kadar 1*rülmemi/ /ekilde, pek:ok nime!lere kavu/a+aklardır. ;ok yamuryamasına ramen bir damlası zayi olmaya+ak, !opraa a!ılan az bir !ohum ile :ok ürünalına+ak!ır. 4oudan siyah bayraklı bir ordu :ıka+ak ve bu ordu hi:bir kavmin yapmadııbir sava/ yap!ık!an sonra, 5z. 3ehdî zuhur ede+ek!ir.

5adîsi /erî(!e6 “6ehdî'nin "aı hizasında "ir "ulut olacaktır. 1uluttan "ir

melek4 “1u 6ehdî'dir. )öz!n! dinleyiniz/” diyecektir.” buyuruldu. Allahü !eâlâ,İslâmiye!i nasıl Desûlullah e(endimizle %sallallahu aleyhi ve sellem' ba/la!mı/sa, 5z. 3ehdî



ile sona erdire+ek!ir. -ayıları Bedr 1azâsında bulunan Eshâbı )irâm kadar olan bir 1rupinsan ona bîa! ede+ek ve her zâlim onun kar/ısında malup ola+ak!ır. amanı o kadaradâle!le dola+ak ki, kabirdeki *lüler, dirilerek imrene+ek!ir. <nun bayrak!arı, doudan0emimî nesline mensûp bir 1en: ola+ak!ır. İnsanlar hakka d*nün+eye kadar, 5z. 3ehdîmü+âdelesine devam ede+ek!ir. <, (i!nelerin zuhur e!!ii bir zamanda 1ele+ek ve ihsânıkar/ılıksız ola+ak!ır. 5z. 3ehdî müminlerle beraber )udüs!e sabah namazı kılarken Gsâ

aleyhisselâm 1*k!en ine+ek ve 5z. 3ehdî onu insanlara !anı!a+ak!ır. Gsâ aleyhisselâmnamazını 5z. 3ehdînin arkasında kıla+ak!ır. Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi vesellem' bir hadîsi /erî(!e6 “Bz. Esâ, saçlarından sanki sular damlıyormu gi"igökten inecektir. Bz. 6ehdî ona4 “;â Esâ, geç de "ize namaz kıldır” dedi+inde,

Esâ aleyhisselâm “3kâmet senin için getirilmitir” diyecek ve "enim evlâtlarımın"irisinin arkasında namaz kılacaktır.” buyurdu. 5z. 3ehdînin ren1i Arabî %yanîbeyaz', bedeni İsrâilîdir. -a yanaı üzerinde yıldız 1ibi parlayan bir ben vardır. İnsanlararıların beyleri e!rârında !oplandıı 1ibi, 5z. 3ehdînin e!rârında !oplanırlar. ülkarneyn ve-üleymân aleyhisselâm 1ibi, bü!ün dünyâya sahip olur. İslâmiye! aleyhine s*ylenen birs*z ona aır 1elir. 5z. 3ehdî, s*züne kar/ı 1elindii zamanlar, sa elini sol uyluunavurur.

3ehdî, âdil bir hakem olarak :ıka+ak, ha:ları kıra+ak, domuzu *ldüre+ek ve malı,

mülkü daı!a+ak, (aka! bolluk!an dolayı kabul eden olmaya+ak!ır. 5z. 3ehdî, yeryüzününhazînelerini :ıkara+ak ve kü(ür diyarlarını (e!hede+ek!ir.3asûm insanlar ka!lolun+aya kadar 3ehdî :ıkmaya+ak!ır. Bu ka!liamlara, yerde ve

1*k!ekiler !ahammül edemez bir hâle 1eldiinde zuhur ede+ek!ir. 5z. 3ehdî 1elin+e,insanlar onu a/k ve muhabbe!le ku+aklaya+aklardır. 5z. 3ehdî, bü!ün haramların helâlsayıldıı, büyük bir (i!neden sonra or!aya :ıka+ak!ır. 5ilâ(e!, ona evinde o!ururken 1ele+ekve devrinde yeryüzünün en hayırlısı kendisi ola+ak!ır.

5z. 3ehdî dou !ara(ından :ıka+ak!ır. )ar/ısına dalar bile dikilse, onları ezip1e:e+ek, o dalarda kendisine yol bula+ak!ır. 3ehdî :ıkmadan *n+e, 3edinede simsiyah!a/ların bile kan i:inde kaybola+aı büyük bir vaka ola+ak!ır. Bu hâdise de, bir kadının*ldürülmesi, bir kam:ının sallanması kadar kolay ola+ak!ır.

5z. 3ehdî :ıkmadan *n+e, mille!ler arasında !i+âre! ve yollar kesile+ek, insanlar

arasında (i!ne :oala+ak!ır. ;e/i!li ülkelerden bir:ok âlim, birbirlerinden habersiz olarak3ehdîyi aramak i:in yola :ıka+ak ve âlimlerin herbirine S$& kadar insan re(aka! ede+ek!ir.-onunda hepsi de 3ekkede bulu/urlar. Birbirlerine, oraya ni:in 1eldiklerini sorarlar. -onrahep birlik!e aradık!an sonra, 5z. 3ehdîyi bula+aklar, ona6 ?-en 3ehdîsin@ dediklerinde, okabul e!meyerek onlardan ka:a+ak, sonunda onlar onu iknâ ede+ekler ve ona bîa!ede+eklerdir. 4aha sonra Allahü !eâlâ, bü!ün insanların kalblerini onun muhabbe!iyledoldura+ak!ır.

5z. 3ehdî, bir:ok beldede +âmi in/â eder. 3ehdînin doum yeri 3edinedir. 5i+re!ede+ei yer )udüs!ür. 5z. 3ehdînin sakalı bol ve sık ola+ak!ır. =*zü sürmeli ola+ak!ır.4i/leri parlak ola+ak!ır. 9üzünde bir yıldız 1ibi parlayan ben buluna+ak!ır. <muzunda,Ney1amber e(endimizdeki %sallallahu aleyhi ve sellem' nübüvve! mührü buluna+ak!ır.Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' bayraıyla :ıka+ak!ır. < bayrakdikilmemi/ olup, siyah ve d*r! k*/elidir. Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem've(a!ından sonra hi: a:ılmamı/ olup, an+ak 5z. 3ehdî !ara(ından a:ıla+ak!ır. Allahü !eâlâonu ü:bin melekle des!ekleye+ek!ir. < melekler, 5z. 3ehdîye kar/ı 1elenin yüzüne vearkasına vura+ak!ır. 9a/ı o!uz ile kırk arasında ola+ak!ır. Esmer ve or!a boylu ola+ak!ır.5â/imî soyundan olup, hilâ(e!i 5z. Gsâya devrede+ek!ir.

5z. 3ehdî u:an bir ku/a i/âre! e!!ii zaman, ku/ hemen bu emirle yere dü/e+ek,kuru bir aa: dik!iinde, aa: hemen ye/illenip yapraklana+ak!ır. <nun zamanında, kur!lakoyun bir arada oynaya+ak, yılanlar insanlara bir zarar vermiye+ek!ir. İnsan !arlaya biravu: !ohum a!a+ak, yediyüz avu: ürün kaldıra+ak!ır. Diya, ribâ, zinâ, i:ki kalmaya+ak,*mürler uzaya+ak ve emâne! zayi olmaya+ak!ır. )*!üler helâk ola+ak, Desûli ekreme%sallallahu aleyhi ve sellem' buz eden kimse kalmaya+ak!ır. 5z. 3ehdî, hi:bir bida!ıbırakmaya+ak ve bü!ün sünne!i seniyyeyi ihyâ ede+ek!ir.

5z. 3ehdînin alâme!lerinden biri de, 4e++âlin onun zamanında or!aya :ıkmasıdır.

5adîsi /erî(!e6 “On "!y!k alâmet gör!lmeyince kıyâmet ko$maz: 0te, ?eccâl,?â""et7!l7erd, C!nein "atıdan do+ması, Esâ'nın %aleyhisselâm' gökten inmesi,



;e'c-c ve 6e'c-c'!n çıkması, do+uda, "atıda ve 0ra"istan'da ay tutulmasıolacak. 1unlardan sonra ;emen'den "ir ate çıkı$, halkı "ir araya getirecektir.” buyuruldu. 4e++âl hakkında Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' /*ylebuyurdu> “Ceçmi $eygam"erler, aı, kör, yalancı olan ?eccâl'in "!y!k 2itne ve"elâ oldu+unu ha"er veri$, !mmetlerini onun errinden, zararındankorkuturlardı.”

5z. 3ehdî )os!an!iniyyeyi (e!hederken, 4e++âl Şam ile Trak arasında bulunur. Hn+ekur!arı+ı olduunu iddia eder. < zaman dinsizler ve müslümanlar ona !âbi olurlar. Bir 1*zük*rdür. İki 1*zü arasında ?)â(ir@ yazısı :ıkar. <kuma yazması olmıyan her mümin bunuokuyabilir. Bunun üzerine bü!ün müslümanlar onun yanından ayrılır. 4e++âl, sonrapey1amber olduunu, daha sonra ilâh olduunu ilân eder. 4e++âlin 2enne! diye1*s!erdii aslında 2ehennem, 2ehennem diye 1*s!erdii ise 2enne!!ir. )eh( sûresininba/ındaki âye!leri okuyanlar, onun /errinden muha(aza ola+aklardır. <nun (i!nelerindenbiri de /udur> ?Bir Arabîye6 ?Ben senin ananı ve babanı /u anda 1*s!ersem, bana inanırmısınF@ diye sorun+a, o 1en:6 ?Eve!@ +evâbını vere+ek. < anda /ey!anlar, o Arabîye anasıbabası /eklinde 1*rüne+ek ve6 ?Ey oul Bu senin Dabbindir. <na !âbi ol@ diye+ekler.@

4e++âl, bir askeri iki par:aya b*le+ek ve6 ?Bakın bunu /imdi diril!e+eim@ diyerek,askeri diril!e+ek. Bunu 1*ren dinsizler onu 1er:ek!en Dab zannede+ekler.

4e++âl, 1*e emrederek yamur yadıra+ak, yere emrederek bi!ki :ıkar!a+ak, kurunehirlere emrederek onlarda su akı!a+ak!ır. 4e++âlin bir eli dierinden uzundur. Bu uzunelini denizin en dibine daldırarak, i:indeki balıkları :ıkar!a+ak!ır. )endisini yalanlayan birkavmin arasına 1idip, onların bü!ün hayvanlarını helâk ede+ek!ir. 4e++âlin iki kulaı arasıyirmi me!re olan ve al!ında ye!mi/bin yahûdinin 1*l1elenebile+ei bir merkebi ola+ak!ır.5erkesin îmânını bozmaya ura/a+ak ve kendisine inanmıyanları :e/i!li zararlar vererekkorku!a+ak!ır. 3ekke ve 3edine dı/ında bü!ün dünyâyı (e!hedip, kırk 1ün veya kırk senehüküm süre+ek!ir. -onunda -uriye veya 7ilis!inde Gsâ aleyhisselâm ve 5z. 3ehdî!ara(ından *ldürüle+ek!ir. 4e++âlden sonra 9e+û+ ve 3e+û+ denilen insanlar yeryüzüneyayıla+ak!ır. 9e+û+ ve 3e+û+, 8ûh aleyhisselâmın olu 9a(esin soyundandırlar. 9üzleriyassı, 1*zleri kü:ük, kulakları :ok büyük, boyları kısadır. 5erbirinin bin :o+uu olur. 2in veinsanların ade!lerinin onda dokuzu 9e+û+ ve 3e+û+dür. Arkasında kaldıkları seddi her1ün

oyarlar. -ed, 1e+e eskisi 1ibi olur. 4insizdirler. -ed arkasından :ıkın+a, insanlarasaldırırlar. İnsanlar /ehirlere binalara saklanırlar. 5ayvanları bi!irirler. 8ehirleri i:ipkuru!urlar, Gsâ aleyhisselâm ve eshâbı dua ederler. Boyunlarında bir yara hâsıl olup, bir1e+ede hepsi *lürler. 5ayvanlar bunları yiyerek :oalırlar. Nis kokularından yeryüzüya/anmıya+ak bir hâl alır.

4aha sonra 4âbbe!ülerd denilen hayvan :ıka+ak, 1*kleri bir duman kaplayıp,bü!ün insanlara 1elip, +anlarını yaka+ak, herkes bunun a+ısından dua edip6 ?9â Dabbî Buazâbı üzerimizden kaldır. -ana îmân ediyoruz@ diye+ek!ir. Alâme!lerin sonun+usu, bira!e/!ir ki, Adenden :ıka+ak!ır.

?5ayrâ!ülhisân@ isimli eserden bazı b*lümler> ?Allahü !eâlâya hamdolsun ki, Ney1amberlerin huyları ile bezenen âlimleri, onların

vârisleri yaparak, se:kin kullarından eyledi. limleri dünyâda ve âhıre!!e rehber yap!ı.İnsanlara hakkı anla!mak!a, kaynaklardan hükümleri :ıkarmak!a, mü+!ehidleri âlimlerdenayırdı. İnsanların ih!iyâ:larını 1idermede, bedenî ve rûhî yapıyı ayak!a !u!mada, âlimleredirek vazî(esi 1*rdürdü.

limler *yle ik!idar sâhibidirler ki, bü!ün sul!anların sal!ana!ı onların ayaklarıal!ındadır. <nların rey ve kalemleri her/eyin üs!ündedir. limler, yıldızlara nûrları ile!enana yıldız, bü!ün 1eze1enlere 1üne/in ı/ıını ile!en asıl 1üne/ 1ibidir.

Ben /ehâde! ederim ki, Allahü !eâlâdan ba/ka hi:bir ilâh yok!ur. < !ek!ir ve /erikiyok!ur. 3uhammed aleyhisselâm <nun kulu ve Desûlüdür. < *yle Desûldür ki, halkınzâhirî ve bâ!ınî manâda hidâye!leri i:in :alı/an âlimlerin (eyz kaynaı olmu/!ur. -alâ!üselâm, <nun, linin ve Eshâbının üzerine olsun.

4ünyâ ve âhıre!!e selâme!e ermek i:in, Ney1amberlerin vârisleri âlimler ile, Allahü!eâlânın dos!ları ve mü+!ehidler hakkında ulu or!a konu/mamak lâzımdır. 3ü+!ehidlerarasındaki i+!ihâd (arkları, onların (azîle!leri ve kazandıkları sevâb a:ısından bir eksiklik,

noksanlık olmadıı 1ibi, bunların hepsinin de hidâye! üzere oldukları hakîka!!ir.



İmâmı Beyhekînın rivâye! e!!ii hadîsi /erî(!e, Desûli ekrem %sallallahu aleyhi vesellem' /*yle buyurdu> “0llah! teâlânın kita"ından size herhangi "ir h!k!mverilirse, onunla amel lâzımdır. Aerkedildi+inde öz!r ka"ul edilmez. +eraradı+ınız h!km! 0llah! teâlânın kita"ında "ulamazsanız, "enim s!nnetime tâ"i olunuz. )!nnetimde de o h!kme âit "irey "ulamazsanız, shâ"ımın dediklerine

sarılınız. <ira shâ"ım, gökteki yıldızlar gi"idir. Bangisine uyarsanız

kurtulursunuz. shâ"ımın ihtilâ2ı da sizin için rahmettir.” 3ezhebler arasındaki hüküm (arklılıkları, :ounlukla delîllerde kuvve!, ih!iyâ! ve

!akvâya yakınlık i!ibâriyle e(dal olanı aramak!an dolayı or!aya :ıkmı/!ır. Bu durum, belirlimeselelerdedir. 5er mü+!ehidin i+!ihâdı, /üphesiz dorudur.

Bize lâzım olan /ey, Ehli sünne! ve +emâa! âlimlerinden olan mü+!ehidlerin (ıkhîmeselelerdeki ih!ilâ(larını büyük bir nime!, 1eni/ bir rahme!, apa:ık (azîle! kabule!mek!ir. Bu husûs!a 1üzel bir in+elik vardır. Bunu +âhiller 1*remezler.

Bir mezhebe balı olanın, dier mezheb hakkında ileri 1eri konu/maması lâzımdır.B*yle bir *zellik, insanlar arasında buz ve adave!e sebebiye! verir. Allahü !eâlâ, hadîsikudsîde6 “1ir velî kuluma eziyet eden kimse, "enimle har"etmi gi"idir.” Buyuruyor. İlmiyle amel eden İslâm âlimlerinin hepsi, Allahü !eâlânın velî kullarıdır. İbniAbbâs %rahme!ullahi aleyh' buyurdu ki> ?=e:mi/ ümme!lerin helâk sebeplerinden biri de,

âlimlerine dil uza!maları ve din husûsunda /idde!li münâka/alara dü/meleriydi.@

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-2, sh. 1522) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 33) (l-0’lâm; cild-1, sh. 23'') *r-üs-sâfir; sh. 25%5) 4#âh-ül-mekn*n; cild-1, sh. 15, , 12%, 23, '51, cild-2, sh. 2'1, '25, 516) ef-ü#-#ün*n; cild-1, sh. 5, 12%, 62, cild-2, sh. 15&, 132', 152, 1%6) 0hlR+rdt; Der#eichniss der 0r+$ischen =+ndschriften; cild-2, sh. 265, cild-3, sh.63%) Br?ckelm+nn; 8u7-2, sh. 52 &) Geh$er 0nsikl?7edisi; cild-%, sh. 2

1) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. '6, 61, 16, 2', 3&3, '', 11 11) !âmet e 0hret; sh. 166, 256, 2&6, 33, 31&, 3612) (shâ$- irâm; sh. &, 1, 1%, 23, 2', 6, 61, 6, 252, 35313) >slâm 0hlâk; sh. 132, 1%&, 311, '11') @âideli Bil:iler; sh. '', '&, 61, 325, 335, ', '3'15) (l-+l-ül-muht+s+r fî +lâmât-il-mehdi!!-il-munt+#+r 16) =+!rât-ül-hisân

İBN-İ KEREKÎ:5ane(î mezhebi (ıkıh ve hadîs âlimlerinden. İsmi, İbrâhim bin Abdurrahmân bin

3uhammed bin İsmâildir. )ünyesi EbülIe(â, lakabı Burhânüddîn olup, aslen)erekdendir, İbni )erekî adiyle me/hûrdur. "S# %m. $MSL' senesinde )âhirede dodu.KLL %m. $#$Q' senesinde )âhirede ve(a! e!!i. Evinin yanındaki bir kuyudan abdes! almakis!erken, kuyuya dü/üp bouldu. 2enâze namazı Şabân ayının al!ısında ;ar/amba 1ünükılındık!an sonra, -ul!an )ayı!bayın kabri yakınına de(nedildi. )ansu =avrînin ve(a!ındansonra !ah!a 1e:en -ul!an 0omanbay, salıında evine 1elip 1iderdi. Ie(a!ında iseyürüyerek +enâzesine ka!ıldı.

İlim *renme ya/ına 1elin+e, *n+e )urânı kerîmi ezberledi. Şemseddîn bin5ımmısânînin huzûrunda )urânı kerîm okumasını ilerle!!i ve !e+vîd ilmini *rendi. 4ahasonra İmâmı 8evevînin Erbeîn ki!abını, Şâ!ıbiyyeyi, )udûrînin 3uh!asar adlı (ıkıhki!abını, İbni 3âlikin El(iyesini ve daha ba/ka ki!apları ezberledi. Ezberlerini, asrınınbüyük âlimlerinden6 hadîs hâ(ızı İbni 5a+er, Alemüddîn Bülkînî, )alka/endî, Ielevî es-ak!î, İbni 4eyrî, İbni 5ümâm ve dier bazı âlimlerin huzûrunda okudu.

Bundan sonra kendini !amamen ilme ve ilim *renmeye veren İbni )erekî, -ahîhi3üslimin !amâmını veya :ounu eynüddîn erke/îden dinledi. Şeyhûniyye imâmı

Şemseddînden (ıkıh ve Arabî ilimleri *rendi. 8e+meddîn =azzî ve İzzeddîn binAbdüsselâm Badâdîden de ilim *rendi. -ahîhi Buhârî ve -ahîhi 3üslim hadîs



ki!aplarını Şihâbüddîn bin A!!ârdan okudu. Bunlardan ba/ka 0akıyyüddîn Şemsî,0akıyyüddîn 5ısnî, )emâleddîn ibni 5ümâm, )â(iye+î ve daha ba/ka âlimlerin derslerinedevam e!!i. Şemseddîn Şümnîden de6 !e(sîr, hadîs, usûl, meânî ve beyân ilimlerini*rendi.

İbni )erekîye pek:ok vazî(eler verildi. Hn+eleri maddî bakımdan sıkın!ı :ek!iyse de,daha sonra durumu iyile/!i. K&S %m. $MKP' senesinde, 3ısırda 5ane(î kadılıına 1e!irildi.

K&Q %m. $#&&' senesine kadar bu vazî(eyi 1üzel bir /ekilde yürü!!ü. <ndan ilim *renmeki:in yanına pek:ok kimse 1elir 1iderdi. 5a!!â ilmî meseleleri 1*rü/mek i:in uzakbeldelerden âlimler bile onun yanına 1elirlerdi. 3ısır -ul!ânı )ayı!bay, bu âlimden is!i(âdee!mek i:in, dâima onunla beraber olmaya 1ayre! ederdi. -e(erde olsun, dier zamanlardaolsun, İbni )erekînin yanından ayrılmak is!emezdi.

İbni )erekî kadılık vazî(esinden ayrılın+a evine :ekildi. Bir medrese 1ibi olan evinde,:e/i!li ilimlerde !alebe ye!i/!irmeye ba/ladı. Hlün+eye kadar ilim *re!mek ve (e!vâvermekle me/1ul oldu.

İbni )erekî ü: de(a ha++a 1i!!i. 3edînei münevverede Ney1amber e(endimizin%sallallahu aleyhi ve sellem' kabri /erî(ini ziyâre! e!!i. 3ekke ve 3edine âlimleriyle1*rü/!ü. )ar/ılıklı olarak ilmî 1*rü/meler yap!ılar ve birbirlerinden is!i(âde e!!iler. ;ok1üzel ve !esîrli konu/urdu. )onu/maları :ok !a!lıydı. =üzel yazı yazar, bü!ün insanlarla iyi

1e:inir, herkese ikrâmlarda bulunurdu. ;ok zekî ve :abuk kavrayı/lı idi. 5uyu, ahlâkı1üzel olup, ho/ !abia!lı bir insandı.5a!îblik ve vâizlik de yapan İbni )erekî, !alebelere hadîsi /erî( oku!ur, *re!irdi.

5alkın suâllerine +evap verir, (e!vâlarıyla onların mü/killerini hallederdi. 8azım ve nesiryazmada kabiliye!liydi. Bir:ok kıyme!li eser yazdı. Bunlardan bazıları /unlardır> $ 7e!âvâ>7e!vâları konularına 1*re !er!îb edilmi/!ir. L 5â/iye!ü alâ 0avdîhi İbni 5i/âm.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-1, sh. '62) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 12, 133) (d-+-ül-lâmi’; cild-1, sh. 5&') (n-*r-us-sâfir; sh. 115) (t-+$+kât-üs-seni!!e; cild-1, sh. 2', 25

6) ef-ü#-#ün*n; sh. 13') Br?ckelm+nn; 8u7-2, sh. &5

İBN-İ MÜNÎR:Şa(iî mezhebi âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, 3uhammed bin

Abdurrahîm bin 3ünir elBalî olup, lakabı Şemsüddîndir. 4aha :ok İbni 3ünîr diye!anınır. -uriyede, 4ıme/ka %Şama' ü: 1ünlük mesa(ede bulunan ve a+âib binaları veeski eserleri ile !anınan Balebek /ehrindendir. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. KSP %m.$#S$' senesi -a(er ayının ikisinde, Nazar 1ünü Balebek!e ve(a! edip, !alebelerine dersverdii zâviyesinin bah:esinde de(nolundu. Ie(a! senesinin KS$ %m. $#LM' olduu darivâye! edilmi/ ise de, KSP %m. $#S$' olması ih!imâli daha kuvve!lidir.

İbni 3ünîr, evliyânın büyüklerinden olan İbrâhim 3e!bûlî hazre!lerinin ye!i/!irdii!alebelerin *nde 1elenlerinden, âlim, âri(, (azîle!ler sâhibi, zâhid bir zâ! idi. 9umu/akhuylu, 1üleryüzlü, sevimli bir hâli vardı, insanlar, sohbe!lerinden is!i(âde e!mek, mübârekkalbinden yayılan (eyz ve nûrlara kavu/mak i:in huzûruna 1elirler, hazır bulunurlardı.

İbnül3ünîr, na(akasını !emin i:in, üs!übe:, zer+âr %bakır sül(a!' 1ibi maddeler veı!riya! %1üzel kokular' yapıp sa!ardı. 5er1ün Balebek :ar/ısında bu hazırladıkları /eylerisa!ar, kazandıı al!ın, 1ümü/ ve bakır paraları bir kâıdın i:ine koyardı. B*yle+e hersa!ı/!an kazandıı para, +ebinde ayrı kâı!lara sarılmı/ hâlde dururdu. 5uzûruna (akir birkimse 1elip bir yardım !alebinde bulunsa, elini +ebine a!ar, i:inde para bulunan dürülükâı!lardan ne kadar 1elirse, hepsini o (akire verirdi. Ierirken de, verdii kâı!ların i:indene kadar para bulunduuna, (akire ne kadar verdiine bakmazdı. İyilik, ihsân ve ikrâmlarıpek:ok olup, :ok sadaka verirdi. Bilhassa !akvâ sahiplerine, iyi kimselere :ok yardımdabulunurdu. 3es+idleri imâr eder, dünyalık bir malı bulunmayarak ve(a! eden, 1arîb ve(akir kimselerin ke(enleme masra(larını kar/ılardı.



4ier insanlar yanında olduu 1ibi, hâkimler ve makam sahipleri arasında dahürme! ve i!ibârı :ok idi. 0alebelerine ve herkese kar/ı edebe uy1un bir /ekilde emrimarû( ve nehyi münkerde bulunurdu.

4ier evliyâ zâ!lar 1ibi, İbni 3ünîr hazre!leri de ne(sin arzularına uymayıp, ona zor1elen ibâde!leri :ok yapmak!a pek ileri idi. ;ok ibâde! ederdi ve devamlı olarak Allahü!eâlâyı zikrederdi.

5er sene ha++a 1iderdi. Bu 1idi/inin :ou yaya olurdu. <muzunda sâde+e bir su kabıbulunur, onunla insanlara su daı!ırdı. Ie(a!ından evvel al!mı/yedi de(a ha++a 1i!!iinis*ylemi/!ir. 5er sene ha+ vazî(esini i(â e!!ik!en sonra memleke!ine d*nmeyip, )udüse3es+idi Aksâya 1ider, orayı da ziyâre! ederdi. <rada bir ay kadar kaldık!an sonramemleke!ine d*nerdi. 0am o!uz sene müdde!le, devamlı olarak 1ündüz bir ha!im, 1e+e debir ha!im okumayı ihmâl e!medi. -âde, 1*s!eri/siz elbise 1iyerdi.

5a++a 1idip 1elirken, yolda ve orada kaldıı müdde!:e birka: hurmadan ba/kabir/ey yiyip i:!ii 1*rülmezdi. <ralarda yemek yenip su i:ilin+e, de(i ha+e! hâsılola+aından o mukaddes yerlerde b*yle bir i/i edebe uy1un bulmazdı.

Bazı senelerde de ha++a 1iderken, hayvanına zâhire, /eker, ine, iplik, sürme 1ibiih!iyâ: e/yalarını yükler, 1*!ürüp oradaki insanlara daı!ırdı. İnsanlar onu, /ehrin dı/ınakadar :ıkarak kar/ılarlardı.

Abdülvehhâbı Şarânî %rahme!ullahi aleyh', ?0abakâ!ülkübrâ@ isimli eserinde /*yleanla!ır> ?İbni 3ünîr hazre!lerinin ve(a!ının yakla/!ıı haberi bana ula/ın+a, EbülAbbâsel5arîsî ve EbülAbbâs el=amrî ile birlik!e onu ziyâre! e!meye niye! e!!ik. Er!esi 1ünüsabah erkenden, Bâbünnasr denilen yerde bulu/up yola :ıkmaya karar verdik. <rayakim erken 1elirse, dierlerimizi bekleye+ek!i. -abahleyin ben 1eldiimde, oradaarkada/larımı bulamadım. <radaki kapı+ı dedi ki> ?<nlar buraya 1eldiler. Epey müdde!beklediler. -onra da, 5ânke yolundan :ıkıp 1i!!iler.@ Ben de onlara ye!i/irim ümidiyle yola:ık!ım. Biraz sonra 9emen !ara(ından 1elen bir dervi/ ile kar/ıla/!ım. Bana6 ?8ereye1idiyorsunF@ dedi. ?İbni 3ünîr hazre!lerine 1idiyorum@ deyin+e6 ?Ben de aynı yere1idiyorum@ dedi. Benim bindiim hayvan !opal, vaki! de kı/ 1ünü olduu i:in, normaldeak/ama an+ak varabilirdik. 7aka! daha 1üne/ az yükselmi/ idi ki, birden kendimizi o zâ!ınyanında bulduk. 9anına 1irdik. ;ok halsiz dü/mü/, 1*zlerinde !aka! kalmamı/ idi. J:

1ünden beri konu/madıını *rendik. Bizim 1irdiimizi hisse!!i. 7aka! kim olduumuzu!anıya+ak hâlde deildi. ?)imsinF@ diye sordu. ?Abdülvehhâb@ dedim. Bunu duyun+a6 ?)arde/im, buraya kadar ni:in zahme! e!!inF@ dedi. ?İn/âallah bu ziyâre!imiz :ok hayırlıolur. -evâb kazanırız@ dedim. Bana :ok dua e!!i. Hle namazından sonra veda edipayrıldım. 5ânkeye 1eldiimde ikindi vak!i olmu/!u. Biraz sonra bulunduum yere EbülAbbâs 1irdi. Benim henüz 1i!mediimi yeni 1eldiimi zannediyordu. ?5aydi, hayvanına bin1idelim@ dedi. ?Ben oraya 1i!!im, ziyâre! e!!im. Şimdi 1eri d*nüyorum@ dedim. Bu s*züme:ok hayre! e!!iler. İnanmazsanız oraya vardııma dâir i/âre!imi de size s*yleyebilirim.3eselâ, İbni 3ünîr hazre!lerinin yaslandıı yas!ık kırmızı idi. İs!erseniz 1idin+e kon!roledersiniz@ dedim. Ben anladım ki, yanına 1iderken ve 1elirken aradaki :ok uzak mesa(eyiAllahü !eâlânın izni ile :ok kısa zamanda almam, hep İbni 3ünîr hazre!lerinin birkerâme!i idi.

İbni 3ünîr hazre!lerinin !asavvu(a dâir, ?Dekâikülhakâik@ isimli bir eseri vardır.

1) +$+kât-ül-kü$râ; cild-2, sh. 132) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 1%3) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-1, sh. 15%') "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 2265) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 23'6) >#âh-ul-mekn*n; cild-1, sh. 5%1



İBN-İ NECCÂR:)ânûnî -ul!an -üleymân devri âlim ve müderrislerinden. İsmi, 3uhammed bin

3uhammed olup, 4ül1erzâde adıyle me/hûrdur. Babası 3uhammed bin 8e++âr, büyük!ü++ârlardandır. Aslen )aramandandır. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. KPP %m. $#QK'senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. Eyyûb -ul!an !ürbesi yakınına de(nedildi.

İbni 8e++ârın dedesi, !i+âre! maksadıyla :ok yerler 1ezmi/, daha sonra İs!anbula

1elmi/!i. -ara:hâne yakınında bir mes+id yap!ırmı/ ve 1eri kalan *mrünü burada ibâde!le1e:irmi/!i. Babası ise Jskübe 1*:mü/, bir mes+id yap!ırıp, âhıre! hazırlıı ile me/1ulolmu/!u. %Jsküb bu1ün 9u1oslavya sınırlarındadır.'

İbni 8e++âr, *n+e kendi memleke!inin âlimlerinden ilim !ahsil e!!ik!en sonra,hem/ehrisi İshak E(endi 3edresesinde !ahsilini !amamladı. -ahnı semân 3edresesimüderrisi olan 3olla =azâlîye muîd %asis!an' oldu. KML %m. $#S#' senesinde de mülâzımolmu/!u. Hn+e 0ire 3edresesine, sonra Bursada 5amza Bey 3edresesine müderris oldu.K#" %m. $##$' senesinde )aramânî 3ehmed E(endi yerine Edirnede 5alebiyye 3edresesimüderrisi oldu. KQ& %m. $##S' senesinde bu vazî(esinden ayrıldı. KQL %m. $###'senesinde )ü:ük 0â+eddîn yerine, Bursada -ul!aniye 3edresesine müderris oldu. KQQ%m. $##"' senesinde ve(a! eden )ara 2a(er E(endi yerine -ahnı semân medreselerindenolan )aradeniz +ihe!indeki ;i(!e Ba/kur/unluya müderris oldu. KQK %m. $#Q$' senesi

Dabîulâhır ayında ise Badad kadılıına !ayin edildi. Burada kadılık vazî(esini KPL %m.$#QM' senesine kadar 1üzel bir /ekilde yürü!!ü. Bu senenin 3uharrem ayında emeklioldu. 9erine ;alık 9akûb E(endi Badad kadısı oldu.

4ül1erzâde 3ehmed E(endi, dînî ilimleri iyi bilen, (azîle!li ve kâmil %ol1un' bir kimseidi. -âlih kimseleri sever, ilim ve ir(ân ehliyle beraber bulunurdu. =*s!eri/!en uzak, sâdebir hayâ! ya/ardı. 0ürk:e ve Arab+a mükemmel /iirler yazardı. 5üsni ha! %yazı'sana!ında da us!a idi. -ahip olduu ki!aplara !ashihler %düzel!meler', hâ/iyeler ve!alikler %a:ıklama ve no!lar' yazmak âde!i idi. Nek:ok ki!abı bizza! eliyle yazarak :oal!!ı.Ebüssüûd 0e(sîri ve 5asen ;elebinin 0elvîh ki!abına yazdıı hâ/iye, 3olla 5üsrevin 4ürerve =urer isimli ki!apları, eliyle yazarak :oal!!ıı ki!aplardandır.

4edesinin mahallesinde %-ara:hânede' yan1ın :ıkın+a, mes+idin minaresinin külahıyandı. Bu hâdiseden, ba/ına bir hâl 1ele+ei manâsını :ıkardı. < ha(!a i:inde ve(a! e!!i.

A!âî, $&MS %m. $QSS' senesinde Jsküb kadısı olduu zaman, 4ül1erzâde 3ehmedE(endinin babasına âi! vakı(ları 1*rdüünü ve muhâsebesini ve kon!rolünü yap!ıınıbildirmek!edir.


İBN-İ NÜCEYM M9SRÎ:5ane(î mezhebi (ıkıh âlimi. İsmi, eynelâbidîn bin İbrâhim bin 3uhammed bin

8ü+eym el3ısrîdir. KLQ %m. $#$K' senesinde dodu. KP& %m. $#QL' senesinde 3ısırdave(a! e!!i.

İbni 8ü+eym, Şere(üddîn Bülkînî, Şihâbüddîn Ahmed bin 9ûnus 3ısrî, Emînüddîn3ukammed 4ıme/ki, Ebül7eyz -ülemî, 8ûreddîn 4ilemi ve bir:ok âlimden ilim *rendi.)endisinden ise6 Şemsüddîn 3uhammed bin Abdullah =azzî, karde/i -irâ+üddîn Hmer binİbrâhim 3ısrî ve bir:ok âlim ilim *rendi.

Abdülvehhâbı Şarânî onun hakkında /*yle demek!edir> ?İbni 8ü+eym, (azîle!li ve1üzel ahlâk sâhibi bir zâ! idi. ;ok sayıda !alebe ye!i/!irdi. <nun yanında on sene kaldımve ondan ilim *rendim. K#S %m. $#MQ' senesinde birlik!e ha++a 1i!!ik.@

İbni 8ü+eym, :ok kıyme!li eserler yazıp, (ıkıh meselelerini bir !akım !emel kaideleral!ında !oplamaya :alı/!ı. 9azmı/ olduu eserlerden bazıları /unlardır> $ E/bâh> Eser yedib*lümden meydana 1elmi/!ir. İlk b*lümde (ıkıh meselelerinin !emel kaidelerini, dierb*lümlerinde ise, (ıkıh (ürûuna dâir in+e meseleleri anla!mak!adır. Bu eser :ok me/hûrolup, bir:ok âlim esere /erh, hâ/iye ve !alikler yazmı/lardır. Eser $LK" %m. $""&'senesinde 3ısırda, $SLL %m. $K&M' senesinde İs!anbulda basılmı/!ır. 3e+ellenin ba/!ara(ındaki kaidelerin yarıya yakını bu eserden alınmı/!ır. Bir:ok /erhleri olup, en me/hûruAhmed 5amevînin ?Cyûnülbesâir@ adlı /erhidir. L eyniyye> 5ane(î (ıkhına dâir me/hûr

bir eserdir. $SLS %m. $K&#' senesinde Bulakda ve $SLL %m. $K&M' senesinde 3ısırdabasılmı/!ır. S Bahrürrâik (î /erhi )enziddekâik> )enz ki!abının /erhidir. 9edi +ild olup,



bir +ild !ekmilesi ve İbni bidînin bunlara hâ/iyesi ile birlik!e $S$$ %m. $"KS' senesinde3ısırda, $SKS %m. $KPS' senesinde Beyru!!a basılmı/!ır. M Şerhül3enâr 5â(ızüddîn8ese(înin yazdıı ?3enârülenvâr@ adlı usûli (ıkha dâir esere yazdıı /erhidir. Be/ aydabi!irmi/!ir. Ayrı+a :e/i!li konulara dâir yazmı/ olduu risâlelerin sayısı al!mı/d*rdeula/mak!adır. 7e!vâları, olu Ahmed !ara(ından ?7e!âvâi eyniyye@ adıyle !oplanmı/!ır.

İbni 8ü+eymin ?)ebâir ve se1âir@ adlı risâlesinden bazı b*lümler>

B++> +")0#)8)" /)?#)8?: )ü(ürden sonra 1elen büyük 1ünahların bir kısmı/unlardır> inâ, livâ!a, helâl olduunu i!ikâd e!meden az bile olsa alkollü i:ki i:mek%i:kinin helâl olduunu i!ikâd e!mek kü(ürdür', yalan+ı /âhidlik e!mek, muharebedenka:mak, (aiz yemek, anababaya kar/ı 1elmek, ye!imin malını yemek, akrabâ ile alâkayıkesmek, bilerek Desûlullah e(endimize %sallallahu aleyhi ve sellem' i(!irâ e!mek, *zrüolmadıı hâlde kasden Damazânı /erî(!e oru: !u!mamak, *l:ü ve !ar!ıda hile yapmak,(arz olan namazı vak!inden *n+e veya sonraya almak, zekâ!ı vermemek, zulüm ilemüslümana zarar vermek, Eshâbı )irâmdan birisine dil uza!mak, âlimlere ve hamelei)urâna dil uza!mak, onları ayıplamak, 1ü+ü ye!!ii hâlde emri marû( ve nehyi münker%iyilii emredip, k*!ülük!en men e!meyi' yapmamak, sihri *re!mek ve yapmak, )urânıkerîmi okumayı unu!mak, Allahü !eâlânın rahme!inden ümidi kesip, mekrinden emînolmak, *lüm !ehlikesi 1ibi zarûre! olmadan le/ veya domuz e!i yemek, kumar oynamak,

malı isrâ( e!mek, yeryüzünde din ve mal husûsunda (esad :ıkarmak, hâkimin hak!anayrılması, yol kesmek, 1ünah olan i/lerde yardım+ı olmak, 1ünah olan i/lere !e/vike!mek, hamamda insanların yanında avre! mahallini a:mak, 5z. Aliyi, 5z. Ebû Bekr ile5z. Hmerden üs!ün !u!mak, in!ihar e!mek, azâlarından birisini !ele( e!mek, üzerine idrarsı:ramasından sakınmamak, verdii sadakayı ba/a kakmak, bir kâhini veya müne++imi!asdîk e!mek, elbiseyi kibirlenmek i:in uza!mak, k*!ü bir :ıır a:mak, iyilik yapananank*rlük e!mek, müslümanın müslümana ey kâ(ir demesi, âlimin ilmi ile amele!memesi, yemei ayıplamak, dünyâyı sevmek, ba/kasının evinin i:ine bakmak,ba/kasının evine izinsiz 1irmek.

67"#)8 ) >++> +")0#)8)"?8: -ul!anların ve zen1inlerin raha!lıından venime! i:erisinde olduundan bahse!mek, mâlâyanî konu/mak, s*vmek, k*!ü s*zlers*ylemek, a/ırı mizah yapmak, sırrı i(/â e!mek, !anıdıkların ve dos!ların hakkını kü:ük

1*rmek, zekâ!ı 1e+ik!irmek.Büyük 1ünah, yalnız !*vbe e!mekle a((olur. )ü:ük 1ünahları a((e!!ire+ek /eyler:ok!ur. 0*vbe ederken, kılmadıı namazları kazâ e!mesi lâzımdır. )abul olan ha+, büyük1ünahları !emizlemez diyen âlimler doru s*ylemi/lerdir. 0emizler diyen âlimler de,namazı kazâ e!mek lâzım olmaz dememi/lerdir. 8amazı vak!inden sonraya 1e+ik!irmek1ünahı a((olur demi/lerdir. Ayrı+a kazâ e!mek lâzımdır. kazâ e!mee 1ü+ü varken kazâe!mezse, ayrı+a büyük bir 1ünah daha i/lemi/ olur. B*yle olduunu bazı âlimler !enbîheylemi/!ir. Bunu iyi anlamak lâzımdır.@

E/bâh ki!abından bazı b*lümler> ?9asaklardan, zararlardan ka:mak, iyi, (âideli/eyleri yapmak!an daha *n+e 1elir. 5adîsi /erî(!e6 “mirlerimi g!c!n!z yetti+i kadarya$ınız. ;asak ettiklerimden sakınınız.” buyuruldu. Ba/ka bir hadîsi /erî(!e6 “;asak edilmi eyin zerresini ya$mamak, "!t!n insanların ve cinnin i"âdetlerindendaha çok sevâ"tır.” buyuruldu. Bunun i:in, me/akka! olun+a vâ+ib !erk edilir. 7aka!yasakları, hele büyük 1ünahları yapmaa hi: izin yok!ur.@

?ye!i kerîmede ve hadîsi /erî(lerde haram olduu bildirilmiyen /eyler, aslı üzerehelâl olur. Ieya helâl ve haram diye hüküm olunamaz. 5ane(î ve Şa(iî âlimlerinin :ou,b*yle /eyler helâl olur dedi. İbni 5ümâm, ?0ahrîr@ ki!abında b*yle s*ylüyor. Bunun i:in,Besmele ile kesildii bilinmiyen hayvan ve zararı 1*rülmeyen o!a helâl denir.@

?İlk insan !oprak!an yara!ıldı. Bü!ün insanların bedenleri !oprak maddelerindenmeydana 1elmek!edir. 7aka! insanlar, e!!ir, kemik!ir. 0oprak deildir. 2in de b*yledir. A!e/ve havadan yara!ılmı/ iseler de, a!e/ ve hava deildirler.@

?;o+ua hi:bir ibâde!, ha!!â, 5ane(îde zekâ! da (arz deildir. ;o+ua hi:bir/eyharam deildir. ;o+ua !azîr yapılır. 5ad vurulmaz. )ısas yapılmaz. Amden *ldürdüü,ha!â kabul edilir. Aklı olun+a, îmân e!mesi vâ+ib olur denildi. -adakai (i!r ve kurbanın,kendi malından vâ+ib olması da ih!ila(lıdır. 0opraı varsa, u/r ve hara: vermesi lâzımdır.

7âsid olmıyan ibâde!lerinin sevâblarına kavu/ur. ;o+ua ilim *re!enlere, iyilikyap!ıranlara :ok sevâb verilir. Büyüklere imâm olamaz. Bir kimse bir :o+ua imâm olun+a,



+emâa! sevâbı hâsıl olur. ;o+uk velî olamaz. 2uma ve bayram hu!besi okuması +âiz olur.-ul!an olabilir ise de, mille!i idâre i:in bir nâib !ayin eder. İzin verilin+e davâ a:abilir veyemîni kabul edilir. Ezân okuması sahîh ise de, mekrûh!ur. 7arzı ki(âyeyi yapması ile,büyüklerden sakı! olmaz. Bir/eyi yapması i:in :o+ua izin vermek +âizdir. ;o+uun izinliolduunu ve 1e!irdii /eyin hediye olduunu s*ylemesi kabul edilir. -a!!ıı /eyi, izinliolduunu sorup anladık!an sonra almak +âiz olur. ;o+uun %ba/kasının malından' 1e!irdii

hediyeyi ve sadakayı almak da b*yledir. ;o+uun izinli olduunda /üphe edilirse,ara/!ırmak lâzım olur. Hrenmesi i:in :o+ua )urânı kerîm vermek +âiz olur. )ız:o+uunun küpe i:in kulaını delmek +âizdir. ;o+ua 1elen hediyeyi, :o+ua zarurî lâzımdeilse, yalnız (akîr olan anasıbabası yiyebilir. %Ba/ka (akirlere de yediremezler.' Anababa (akîr deil, (aka! kendilerinde bulunmayan bir/ey ise, yiyebilirler ve kıyme!ini:o+ua *derler. Anayababaya hediye e!mek niye!i ile 1e!irilen /ey, kıyme!siz olduunubildirmek i:in, :o+ua hediye diyerek verilirse, anayababaya 1e!irilmi/ olur. Bunu, zen1iniseler de yiyebilirler ve dilediklerine verebilirler. Akıllı :o+uk, alı/veri/e ve zekâ! vermeevekîl yapılabilir. İzinli olsa dahî ke(il olamaz. ;o+uun selâmına +evap vermek vâ+ib olur.;o+ua selâm vermek +âizdir. 3üslüman olması sahîh olup, mür!ed olması sahîh deildir.3ür!ed olmaa sebep olun+a *ldürülmez. Besmele ile kes!ii yenir. )adınlara bakması vehalve!i +âizdir. )ü:ük kız, mahrem olmıyan emîn kimse ile se(ere :ıkabilir. ;o+ua !ehlikeli

i/ yap!ırın+a :o+uk *lürse, yap!ıran diye!ini *der. ;o+uk :ukura, suya dü/üp *lürse, anasıbabası +ezâlanmaz. Elinden dü/ürüp *lürse, ke((âre! lâzım olur ki, al!mı/ 1ün oru: !u!ar.;o+uun anasından, babasından izinsiz herhan1i bir se(ere :ıkması +âiz deildir. Ananın,babanın, 1ünah olmıyan emirlerine i!aa! e!mesi (arzı ayndır. Bali olan :o+uun da,se(erin !ehlikeli olması, veya kendisine muh!a: olmaları hâlinde, anne ve babasının izinleriolmadan 1i!mesi +âiz deildir. Anababa olmazsa, +ed ve +edde onların yerine 1e:er.Bunlardan izinsiz yapılan ha+ mekrûh olur. 7akîr olunu evlendirmek babaya vâ+ibdir.;o+uun malını ona har+ e!mee, babası veya dedesi velî olur. Anası olmaz. Anası, kendiyanında kalan :o+uun ih!iyâ+ını onun parası ile sa!ın alabilir.@

?Bahrürrâik@den bazı b*lümler> ?Bıyıa, sakala, zîne! i:in, süs i:in ya sürmek mekrûh!ur. 2emâl i:in, yanî :irkinlii

1idermek, vekarını, /ere(ini korumak i:in ya sürmek mekrûh deildir. 2emâl i:in yapılan

bir /eyde zîne! de hâsıl olursa, zîne!e niye! e!mezse, zarar vermez. 9eni, 1üzel /eyler1iymek de, +emâl i:in olun+a mubah olur, iyi olur. )ibir i:in olursa haram olur. =iydiizaman hâlinde bir dei/iklik olmazsa, kibir i:in olmadıı anla/ılır. -akalın uzunluu sünne!mikdârı ise, daha uza!mak i:in yalamak !ahrimen mekrûh olur. -akalın sünne! mikdârı,bir kabzadır, bir !u!amdır. -akalın, :enedeki ile birlik!e bir !u!amdan (azlasını kesmekvâ+ibdir. “)akalınızı uzatınız/” hadîsi /erî(i, bir !u!amdan (azla uza!ınız demek deildir.-akalı bir !u!amdan kısa yapmayın veya !amamen kazımayın demek!ir. ;ünkü, bu hadîsihaber veren Abdullah ibni Hmer %rahme!ullahi aleyh', sakalının bir !u!amdan (azlasınıkeserdi.@

Î*â": Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' Allahü !eâlâdan 1e!irdiia:ık:a bilinen /eylerin hepsini !asdîk e!mek!ir.

5ane(î mezhebi âlimlerinin ekserisi, îmânın kalb ile !asdîk dil ile ikrâr e!mekolduunu s*ylemi/lerdir. )alb ile îmân e!!ik!en sonra dil ile ikrâr e!mek, dünyâdamüslüman muâmelesi yapılması i:indir.

K+;+8: Rü1a!!a %s*zlük!e' *r!mek demek!ir. 4indeki manâsı ise Desûlullahın%sallallahu aleyhi ve sellem' a:ık:a bildirmi/ olduu /eyleri yalanlamak!ır.

5ane(î mezhebi âlimleri, dîni ha(i(e almak manâsını !a/ıyan s*z ve (iillerin kü(rü1erek!irdiini buyurmu/lardır. 3eselâ6 bile bile kasden abdes!siz namaz kılmak.Desûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' (arz ve va+ibin dı/ında (azladan %na(ileolarak' yap!ıı i:in, bir sünne!i seniyyeyi ehemmiye!siz ve basi! 1*rerek devamlı !erke!mek 1ibi.

?7e!hülkadîr@de /*yle buyuruluyor> ?)ü(rü 1erek!iren bir la(ız %s*z' ile /aka yapan,kü(rü 1erek!iren s*zün manâsına inanmasa da, kü(rü 1erek!iren s*zü ha(i(e aldıı,manâsının !ehlikeli ve îmânı 1iderdiine ehemmiye! vermedii i:in mür!ed olur. )ü(rü1erek!iren la(ızlar %s*zler' (e!vâ ki!aplarından *renilebilir. 7e!vâ ki!aplarından kü(rü

1erek!irdii bildirilen s*zler, hakîka!en dinden :ıkmayı 1erek!irir. Bazı sele(sizler %yeni'or!aya :ıkanlar', (e!vâlarda /unlar kü(rü 1erek!irir s*zü hakîka!en kü(re dü/ürdüü i:in



deil korku!mak i:indir, derler. B*yle s*ylemek bâ!ıl bir s*zdür. Bu husûs!a doru olankü(rü 1erek!iren s*zlerin ve (iillerin 1er:ek!en kü(rü 1erek!irdiidir.@

)ü(rü 1erek!iren s*zlerden bazıları /unlardır> Birisine bu has!a olmaz. Bu, Allahü!eâlânın %hâ/â' unu!!uu kimselerdendir, demek. Allahü !eâlânın yukarıda veya a/aıdaolduunu s*ylemek. Bir /eyi s*ylediini bildii hâlde, eer ben bunu s*yledi isem, kâ(irimdemek. =aybı bilirmisin, suâline eve! bilirim diye +evap vermek. Ben :alınan e/yaları

kimin :aldıını bilirim, demek. Bir sünne!i ha(i( 1*rmek. Eer Allahü !eâlâ bana /unuemre!seydi yapmazdım demek. 5aram yerken veya zinâ 1ibi haram bir i/i yaparkenBesmele :ekmek. 2enne!e 1irdik!en sonra Allahü !eâlânın 1*rüle+eini inkâr e!mek.Büyük ve kü:ük 1ünahların helâl olduunu iddia e!mek. )endisine ?Ey kâ(ir, ey yahudi, eyme+ûsî@ diyen kimseye +evap olarak buyurun emrinize hazırım demek. =ünahkâr olankimsenin !*vbeyi unu!up, 1ünahını basi! 1*rmesi, 1ünah sebebiyle +eza verile+eineinanmayıp 1ünahları :irkin 1*rmemek. ulmün, zinânın, haksız yere insan *ldürmenin vehi:bir dinde helâl olmamı/ olan her haramın, haram olmamasını !emenni e!mek.3e+ûsîlere mahsûs olan nevruz 1ününde onlara uyarak onlarla beraber yap!ıklarınıyapmak. 8evruz 1ününde yemek, i:mek i:in deil de sır( nevrûz 1ününe ehemmiye!vermek, kıyme! vermek ve hürme! olsun diye, daha *n+e sa!ın almadıı bir/eyi sa!ınalmak. 8evruz 1ününde, bir yumur!a ile de olsa, bu 1üne hürme!!en dolayı mü/riklere

hediye vermek.4insizlerin i/lerini 1üzel 1*rmek i!!i(âkla kü(ürdür. 5a!!â âlimler buyurdular ki> ?3e+ûsîlerin yemek yerken konu/mamaları 1üzeldir@ demek kü(ürdür.

)ü(rü 1erek!iren bir s*zün s*ylenmesi i:in !elkinde bulunan kimse îmânsız olur. Bu!elkin oyun !arzında bile olsa yine aynıdır.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-', sh. 1&22) (l-0’lâm; cild-3, sh. 6'3) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 35%') (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 3%5) eâki$-üs-sâire; cild-3, sh. 15'6) @eâid-ül-$ehi!!e; sh. 13'

) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); cild-1, sh. 3'%) ef-ü#-#ün*n; cild-1, sh. &, 356, 2, cild-2, sh. 1515, 1661&) Br?ckelm+nn; L+l-2, sh. 311) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 11&11) (shâ$- irâm; sh. 35212) >slâm 0hlâk; sh. 2&, 2, '16, 52%13) @âideli Bil:iler; sh. '%, %61') e$âir e se:âir 15) B+hr-ür-râik 16) ($âh

İBN-İ SAYRAFÎ: Şa(iî mezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi, Ahmed bin -adaka bin Ahmed bin 5üseyn bin

Abdullah bin 3uhammed bin 3uhammeddir. Rakabı Şihâbüddîn, künyesi Ebül7azldır.Babası, kıyme!li maden ve e/yalar sa!makla me/1ul olduu i:in, İbni -ayra(î diyeme/hûr olmu/!ur. "LK %m. $MLQ' senesinde dodu. K&# %m. $#&&' senesinde ve(a! e!!i.Annesi ona hamile olduu zaman, :ok 1arîb ve il1i :eki+i rüyalar 1*rürdü. İbni -ayra(îhazre!lerinin dedesi, âlim ve )urânı kerîmi yedi kırâa! üzere okuyan bir zâ! idi. Babasıise beldesinin zen1in !ü++ârlarından idi. 5are!üzevîle denilen yerde yerle/!i ve birmes+id bina e!!irip, bir:ok vakı(lar bırakmı/ idi.

İbni -ayra(î hazre!leri, 5are!üzevîle denilen yerde büyüdü, dokuz ya/ında iken)urânı kerîmi ezberledi. Cmde adlı eseri, Şâ!ıbînin iki eserini, !e+vîdle il1ili 2ezerîme!nini, hadîs ve nahiv ilimlerine dâir El(iye adlı iki eseri, 0enbîh, 2emul2evâmî, 0elhîsül3i(!âh adlı eserleri, 5âvîyi, Bürde ve Bâne! -uâd kasîdelerini ezberledi. "M# %m. $MM$'senesinde evlendi. Anne ve babasıyla birlik!e ha+ ibâde!ini yerine 1e!irdik!en sonra, "M"

%m. $MMM' senesinde memleke!ine d*ndüü zaman, !ekrar ilim !ahsiline y*neldi. )ırâa!ilmini6 eynüddîn 0âhir, 8ûreddîn Belbesî, Şümûs Ebû Abdülkâdir ed4arir elEzherî, İbn



ülA!!âr, İbni 3ûsâ 5ane(î, Şihâbüddîn İskenderî, 0â+üddîn bin 0emriyye, Alâüddîn)alka/endî, eynüddîn bin Tyâ/ 1ibi zâ!lardan okudu. Arûz ilmini6 Şihâbüddîn 5avvâs,İb/i!î ve ba/ka âlimlerden *rendi. 7erâiz ve hesâb ilmini6 Bû!î+î, ŞihâbüddînŞermesâhîden okudu. As!ronomi, +ebir, 1eome!ri, hikme! ve Arabî ilimleri6 5avvâs,)alka/endî ve eynüddîn 0âhirden *rendi. -ar( ve hadîs ilmini İbni 5a+er elAskalânîden !ahsil edip, yine İbni 5a+er elAskalânî, Aynî, 4îrî 1ibi zâ!lardan hadîsi /erî(

dinledi.amanındaki dier âlimlerden6 (ıkıh, !e(sîr usûlü ve hadîs usûlü, meânî, bedî,

man!ık ve !asavvu( ilimlerini !ahsil e!!i. 7ıkıh ilmini !ekrar eynüddîn bin Tyâ/!an okudu.<ndan 3ahallînin usûlünü 2emul2evâmî /erhini, 3inhâ+ül7erî /erhini okuyup, aklîilimleri ise )â(ıye+î, Şirvânî 1ibi zâ!lardan *rendi.

3ekkei mükerremede !asavvu( ilmini Abdülmu!î 3a1ribîden *renip, )âhiredeEbül7e!h bin EbülIe(â hazre!lerine !alebe olup yüksek dere+elere kavu/!u. )alka/endî,Bû!î+î, 3enâvî 1ibi âlimlerden uzun müdde! (ıkıh ilmini !ahsil e!!i. =üzel yazı yazmahusûsunda 1ayre! sar( edip, :e/i!li yazı /ekillerini İbni 5assândan *rendi. Bu sıradamek!epde derslere devam eden arkada/larından 0ürk:eyi *rendi.

lim, (âzıl, :ok zekî, 1üzel konu/an, süra!i in!ikâle sâhib bir zâ! olan İbni -ayra(îhazre!leri, ders oku!mak ve (e!vâ vermek üzere i+âze! alıp, (e!vâ ve ders oku!makla

me/1ul oldu. 0aybersiyye 2âmiinde imâm olduu zaman hadîs dersi oku!!u. <nunhuzûrunda imâmlar !oplanıp ders okurlardı. 3ekkei mükerremede ve )âhirede ondanbir:ok (azîle!li ve se:ilmi/ kimseler ders alıp is!i(âde e!!iler. 8e+müddîn bin 7ehd onunders halkasında ye!i/en kimselerdendir. Bir müdde! 3enâvînin yerine )âhirede kadıvekîllii yap!ı. -âlihiyyede ikâme! edip insanlara vaz ve nasiha! vermekle ve dersoku!makla me/1ul oldu. Ba/lan1ı:!a -âlihiyyeliler !ara(ından ona il!i(â! edilmedi ve bir:oksıkın!ılarla kar/ıla/!ı. Bu süre i:inde kendi hâlinde ilim *re!mek ve eser yazmakla me/1uloldu. 4aha sonra Şeyhûniyye 3edresesinde (ıkıh ve Berkûkiyye 3edresesinde !e(sîr dersioku!!u.

İlim *renmek ve *re!mek!en zevk alan İbni -ayra(î hazre!leri, bir:ok eseryazmı/!ır. Bu eserlerinin ba/lı+aları /unlardır> $ Şerhu!0ebrîzî (il(ıkh, L Şerhülverekâ!ü (î usûlil(ıkh, S Şerhu )â(i, M 3ukaddime!ü (il(elek, # )i!abe!ü alâ dîvâni

İbni 7âriz, Q Jnvânü meânî 8ûhbe!ül(iker (î usûlilhadîs, P Şerhu 8azmülİr/âd (il(ıkhe/Şâ(ıî li İbni 3ahrî.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-1, sh. 2532) (d-+-ül-lâmi’; cild-1, sh. 3163) ef-ü#-#ün*n; sh. 6&, 1&36

İBN-İ S'L2AN:0ârih ve 5ane(î mezhebi (ıkıh âlimi. İsmi, 3uhammed bin 3uhammed bin Hmer bin

-ul!andır. )ünyesi Ebû Abdullah olup, lakabı )u!büddîndir. İbni -ul!an diye me/hûroldu. "P& %m. $MQ#' senesinde dodu. K#& %m. $#MS' senesinde 4ıme/kda ve(a! e!!i.2enâze namazı Emevî 2âmiinde kılındı. )alkanderiyye !ürbesinin i:erisine de(nedildi.

İbni -ul!an, Abdülberr bin -uhbe ve ba/ka âlimlerden ilim *rendi. İlim !ahsilini!amamladık!an sonra, )usaiyye, âhiriyye medreselerinde ve Emevî 2âmiinde ders verdi.-ul!an =avri zamanında Şıhne bin Şıhnenin yerine 3ısırda kadılık yap!ı. âhiriyye3edresesinde ikâme! ederdi. Emevî 2âmiinin müderrisliinde de bulundu.

amanının büyük âlimlerinden 9ûnus Gsevî onun hakkında /*yle demek!edir> ?İbni-ul!an büyük âlimlerden olup, devle! ka!ında da s*zü 1e:erli idi. 3ühim meselelerde onamüra+aa! edilirdi. -onradan 1*zlerini kaybe!!i. An+ak 1*zleri, 1*rüyormu/ 1ibi eski hâlinimuha(aza ediyordu. 8ûrânî yüzlü idi. )endisine sorulan suâllere ki!aplardan +evaphazırlardı. 9azdıı (e!vâları, ba/kasınınki ile karı/maması i:in mührü ile mühürlerdi.4evamlı )urânı kerîm okurdu. 5er 2uma 1e+esi Emevî 2âmiinde !oplanarak )urânıkerîm okuyan, Allahü !eâlâyı zikreden ve Desûlullaha %sallallahu aleyhi ve sellem' salâ!üselâm okuyan bir !oplulua kendi mülkünden bir yer vak(e!!i.

İbni -ul!an, bir:ok eser yazdı. 9azdıı eserlerden bazıları /unlardır> $ Şerhu )enz

üddekâik lin8ese(î, L Disâle!ün (î !ahrîmila(yon, S ElBerküllâmi, M 7e!hülmelikülâlemülmennân, # 0e/vîküssâ+id ilâ ziyâre!i e/re(ilmesâ+id.



1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. 25'2) (l-eâki$-üs-sâire; cild-2, sh. 133) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 2%3') ef-ü#-#ün*n; cild-2, sh. 15165) 4#âh-ül-mekn*n; cild-1, sh. 2&2

6) Br?ckelm+nn; 8u7-2, sh. '

İBN-İ S'YÛFÎ:Şa(iî mezhebi (ıkıh âlimi ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, 5asen bin Ali bin

?9ûsu(dur. Rakabı Bedrüddîndir. 5ısnda dodu. 4oum !ârihi belli deildir. KL# %m. $#$K'senesinde 5alebde ve(a! e!!i. 5a++a+ kabris!anına de(nedildi.

İbni -uyû(î, doduu memleke!!e ilim *rendi. )urânı kerîmi, İmâmı 8evevînin3inhâ+ını, İbni 3ukrînin İr/âdını, Trâkînin iki El(iyesini, )âdı Beydâvînin usûl ilminedâir olan 3inhâ+ını ve kelâm ilmine dâir olan 0avâli adlı eserini, Şâ!ıbiyyeyi, İbni5a+îbin )â(iyesini, İbni 3âlikin El(iyesini, İzzîyi ve Şemsiyyeyi ezberledi. )ırâa! ilmini6Ebû 3uhammed -üleymân bin Ebû Bekr, Ebül5asen 2eber!î, eynüddîn 2a(er-enhûriden, (ıkıh ilmini Şemsüddîn 2ev+erîden, usûli (ıkıh, man!ık, meanî ve beyân

ilimlerini Ali )aradervi/den, hadîs ilmini 5alebli Ebû er İbni Burhândan *rendi. Ayrı+a3olla Abdurrahmân 2âmî, 0akıyyüddîn İbni 7ehd, Abdurrahmân İbni 5alîl Ezreî,Burhânüddîn Bukâî, Şemsüddîn -elâmîden de ilim *rendi. 4ers aldıı ho+alarının :ou,ona (e!vâ ve ders vermesi husûsunda i+âze! verdiler.

İnsanlar onun derslerinden :ok (aydalandılar. İbni -uyû(î, İslâmın emirlerine uymakve yasaklarından sakınmak husûsunda da :ok 1ayre!li idi. Czun boylu, heybe!li olup, onu1*ren büyük bir âlim olduunda /üphe e!mezdi.

Ie(a!ından sonra, olu onu rüyasında 1*rdü. <luna, kabir kerpi:lerininkabur1asının üzerine dü/!üünü s*yledi. Er!esi 1ün, olu, 5a+ı Ebû Bekr 5a++a+ ileberaber babasının kabrine 1i!!i. )abri a:!ıklarında, bir kerpi+in kabur1alarının üzerinedü/mü/ olduunu 1*rdüler. )abirden mis 1ibi bir koku 1eliyordu. Bedeni ilk de(ne!!iklerihâlde duruyordu.

İbni 5anbelî /*yle anla!!ı> ?)ırâa! âlimlerinden 3uhyiddîn Abdülkâdirin boazındabir raha!sızlık meydana 1elmi/!i. Bu raha!sızlık )urânı kerîmi 1üzel okumasına mânioluyordu. Bunun üzerine o, Bedrüddîn -uyû!înin kabrine 1i!!i. <nu vesile ederek dua e!!i.)abirden evine d*ner d*nmez raha!sızlıından Allahü !eâlânın izni ile kur!uldu.@

İbni -uyû(înin yazmı/ olduu eserlerden bazıları /unlardır> $ 5â/iye!ûn alâ /erhıl3inhâ+ lil3ahallî, L 5â/iye!ün alâ /erhıl)â(iye elmu!evassı! li DüknüddînEs!erâbâdî.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild 3, sh. 265 2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 1333) (d-+-ül-lâmi’; cild-3, sh. 11%') Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 15) >#âh-ül-mekn*n; cild-2, sh. 25%6) eâki$-üs-sâire; sh. 1%

İBN-İ 2ÛLÛN:5ane(î 3ezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi, 3uhammed bin Ali bin 3uhammeddir.

Rakabı Şemsüddîn, )ünyesi Ebû Abdullah!ır. İbni 0ûlûn diye me/hûr olmu/!ur. ""& %m.$MP#' senesinde 4ıme/kda bulunan -âlihiyyede dodu. 9ine 4ıme/kda, K#S %m. $#MQ'senesinde ve(a! e!!i. )âsiyun 4aı e!einde, ailesine âi! !ürbeye de(nedildi.

4ıme/kda büyüdü. amanının âlimlerinden :e/i!li ilimleri !ahsil e!!i. )âdı 8âsırüddînEbülBekâ, 5a!îb -ir+â+üddîn es-ayra(î, 2emâlüddîn 9ûsu( bin Abdülhâdî, Şeyh Ebül7e!h İskenderî, İbnün8aîmî ve ba/kalarından ilim okudu. Am+ası 2emâlüddîn bin 0ûlûnve ba/kalarından (ıkıh ilmini *rendi. İmâmı -üyû!îden hadîs ve dier ilimleri !ahsil edip,3ısır ve 5i+az âlimlerinden bir +emâa!in huzûrunda yazılı olarak i+âze! aldı. 8ahiv, (ıkıh ve

hadîs ilimlerinde yüksek dere+elere ula/an İbni 0ûlûn, Şeyhülislâm Ebû Hmer3edresesine müderris ve -âlihiyyedeki -elîmiyye 2âmiine imâm !ayin olundu. 8ahiv ve



(ıkıh oku!up, !alebe ye!i/!irmeye :alı/!ı. İnsanlar onun derslerine :ok rabe! edip, is!i(âdee!!iler. amanını ilim *re!erek 1e:iriyordu.

Şeyh Ahmed bin Şeyh ri(i billah -üleymân esselâh es-û(î nakleder ki> Babamınyanında bulunuyordum. Şeyh Şemsüddîn bin 0ûlûn, ona ziyâre! i:in 1eldi. <!urduuzaman, (akirlerden bir kimse 1elip, babama, rüyasında Desûlullah %sallallahu aleyhi vesellem' e(endimizi siyah yüzlü olarak 1*rdüünü anla!!ı ve rüyasının !abirini is!edi.

Babam da> ?Bu rüyanı, Şeyh Şemsüddîn bin 0ûlûn sana 1üzel !abir eder@ dedi. ŞeyhŞemsüddînin yanına 1idip rüyasını anla!!ık!an sonra, Şeyh Şemsüddîn dedi ki> ?Bu rüya,1*ren ki/inin Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' sünne!ine muhali(olduuna ve sünne!e uy1un olmayan hâllerinin bulunduuna delâle! eder. ;ünkü siyahlık,Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' sı(a!ı deildir. Adam6 ?B*yle birdurumdan Allahü !eâlâya sıınırım. Benim i!ikâdımda bu /ekilde bir/ey yok!ur@ dedi.Şeyh Şemseddîn6 ?3uhakkak sende sünne!e muhali( bir durum vardır ve !*vbe e!men1erekir@ dedi. Adam6 ?)endimde b*yle bir durum olduunu bilmiyorum. An+ak ne(sim,bazan beni namazdan alıkoyar ve namazı 1e: kılarım@ dedi. Şeyh Şemseddîn6 ?0amam,sünne!e muhali( olan hâlin budur. ;ünkü namaz dînin direidir. 8amazın !erkedilmesinden daha sünne!e muhali( bir i/ mi vardırF@ buyurdu. Bunun üzerine adam !*vbee!!i ve bir daha namazı !erk e!memek husûsunda s*z verdi.

Şeyh Şemseddîn ibni 0ûlûndan bir:ok kimseler ilim *renip, is!i(âde e!!i. 4aha ohaya!!ayken, !alebeleri ilimde yükselip, :evrelerini aydınla!ıyorlardı. Şeyh Şihâbüddîn e!0ayyibî, muhaddislerin ve vâizlerin ba/!â+ı olan Alâüddîn bin İmâdüddîn, 8e+müddîn elBehnesî, 5a!îbi 4ıme/k 1ibi zâ!lar bunlardandır. Şeyhülislâm İsmâil en8ablûsî, Allâmeeynüddîn bin -ul!an, Şeyhülislâm Şemsüddîn elGsevî, Şeyhülislâm Şihâbüddîn elIe(âî,)âdı Ekmelüddîn bin 3ü(lih 1ibi zâ!lar da onun ilim me+lisinde ye!i/ip, insanlara Allahü!eâlânın dinini anla!makla me/1ul oldular.

7ıkıh, hadîs, nahiv, !ıb, !ârih ve !abir ilimlerinde yüksek dere+e sâhibi olan İbni0ûlûn, ilmiyle âmil olan bir zâ! idi. Hmrünü ilim *renmek ve *re!mekle, 1e+e1ündüzibâde! e!mekle süslemi/ olan İbni 0ûlûnun, dei/ik ilimlerde bir:ok kıyme!li eserlerivardır. Eserlerinin :ounu ho+ası İmâmı -üyû!înin ki!aplarından !oplamı/!ır. Şiire dâireserleri de vardır. Bu eserlerinden ba/lı+aları> $ 0alikâ!> K& +ild kadar olup, :e/i!li

konularla il1ili yazdıı risâlelerdir. L El)alâidül+evheriyye (î 0ârihis-âlihiyye, S ElRülüülmanzûm (ilvukû(i alâ mâ İ/!e1ale! minelulûm, M El2evâhirül3udıyye (î !ıbbies-âda!is-û(iyye, # En8e(ehâ!ülEzheriyye, Q İlâmüs-âilîn an )ü!übi -eyyidil3ürselîn, P Erbeîni (ilhadîs, " İrsâlüddema!i (î beyâni sâa!ili+âbe!i yevmil2uma!i, K İr/âdül3ür!ezâ ilâ Tyâde!il3erdâ, $& El=ura(ülaliyye (î !erâ+imimü!eahhıril5ane(iyye, $$ Enbâülümerâ biEnbâüvüzerâ, $L )udâ!ü 4ıme/k, $S3ü(akihe!ül5illân (î 5avâdisizzemân, $M Şüzûrüzehebiyye, $# JnvânürDesâil (îmari(e!ilEvâil, $Q El7ülkül3e/hûn (î ahvâli 3uhammed bin 0ûlûn, $P 4e(ulilbâs,$" İ(âde!ürDâim li 3esâilin8âim, $K 0uh(e!ülahbâb (î man!iku!!ayri ved4evâb,L& Beh+e!ülEnâm (î(edâili/Şâm, L$ 0ahzîrülibâd minelhulûli veli!!ihâd, LL0ashîhül3esâbîh, LS E!0eme!!u büAkrân (î !erâ+imilayân, LM Ed4ürerül=avâlî(ilehâdîsilavâlî, L# Ed4ürerül7âhire, LQ Disâle!ün (î 5ükmi Gsâ %aleyhisselâm' 5îne8üzûlihî, LP E!0ârî alâ zelle!ilkârî, L" =âye!ülisbâ! li !elkînilemvâ!, LK 7e!hül2elîl (imâ verade (î makâmil5alîl, S& ElCkûdüd4üriyye.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. 512) (l-eâki$-üs-sâire; cild-2, sh. 52, 5'3) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 2&%') (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 2', 2'15) (l-0’lâm; cild-6, sh. 2&16) ef-ü#-#ün*n; sh. 5', 6', &1, 16, 131, 352, 36, 5, 61, 6%6, 6%&, 33,'%, %5', %61, &3', &61, 1&%, 111&, 11%%, 11&1, 11&', 122, 1'&', 11&, 1%16,1&1, 1&1&, 1&6, 1&%'



İBN-İ ÜMM-İ VELED:<smanlılar zamanında ye!i/en 5ane(î mezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi, Abdülevvel

bin 5üseyn bin 5asen bin 5âmid erDûmîdir. İbni Jmmi Ieled künyesi ile me/hûrdur.4oum yeri ve !ârihi bilinmemek!edir. K#& %m. $#MS' senesinde ve(a! e!!i.

Babası Jmmi Ieled ünvâniyle bilindii i:in, İbni Jmmi Ieled veya Jmmi Ieledzâde diye me/hûr olmu/!ur. Babasından ve 3olla 5üsrevden ilim !ahsil e!!ik!en sonra,

3olla 5üsrevin kızıyla evlendi. 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân zamanında -ilivri kadılıına!ayin edildi. Hmrünün sonuna yakın zamana kadar kadılık yap!ı. Şakâyıkı 8umâniyyemüelli(i /*yle nakleder> ?Babam 3olla 3uslihuddîn, Arabî ilimleri okuduu zaman, JmmiIeledzâde -ilivride kadılık yapıyordu. Hmrü yüz ya/ına yakla/ıp, simâsında ve hâllerindeih!iyârlık zâhir olun+aya kadar kadılık!a kaldı. Hmrünün sonunda dilinde kekemelik hâsılolup konu/amaz oldu ve aklî muvâzenesini kaybe!!i. Bu sebep!en dolayı halk i:indenayrılıp, ve(a!ına kadar İs!anbuldaki evinde o!urdu.@

lim ve (âzıl bir zâ! olan İbni Cmmi Ieled6 !e(sîr, (ıkıh, hadîs ve kırâa! ilimlerinde!am ih!isas sâhibi idi. Hmründe dünyâya meyle!meyip, kendi hâlinde ya/adı.

İlimde yüksek deeri olan Jmmi Ieledzâdenin )e//â( !e(sîrine yazdıı muh!asarıve nahiv ilmine dâir )â(iyeye, 5ubeysînin yazmı/ olduu /erhe hâ/iyesi vardır. Bueserine 1*z 1ezdiren ilim ehli, onun Arabî ilimlerdeki üs!ünlüünü anlar.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-5, sh. 6 2) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. '&33) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 3''') ef-ü#-#ün*n; sh. 1'%15) >#âh-ül-mekn*n; cild-2, sh. 25%

İBRÂHİM BİN 'SAYFİR:Evliyânın büyüklerinden. İsmi, İbrâhim bin Csay(irdir. )âhirede dodu. 4oum

!ârihi bilinmemek!edir. KML %m. $#S#' senesinde )âhirede ve(a! e!!i. -ûreynde, kendider1âhının bah:esine de(nedildi.

İbrâhim bin Csay(irin kerâme!leri, daha :o+ukluk ya/larında 1*rülmeye ba/ladı.

;ou zaman bah:elerde, !arlalarda uyurdu. Iah/î hayvanlar ona dokunmaz, zararvermezdi.Beldenin vâlisi uzak bir yere se(ere :ıka+ak!ı. İbrâhim bin Csay(ire 1elip durumu

arze!!i. < da6 ?-elâme!le 1ide+ek, selâme!le 1ele+eksin@ buyurdu. Iâli buradan ayrılıp,3uhaysin adlı bir zâ!a 1idip, ona da durumunu s*yledi. < da korku!a+ak bazı /eylers*yleyip, se(ere :ıkmamasını !embih e!!i. Iâli, !ekrar İbrâhim bin Csay(ire 1eldi. 9ineaynı +evâbı alın+a, se(ere :ık!ı. 5i:bir !ehlike ile kar/ıla/madan 1i!!i ve sâlimen 1erid*ndü.

Bir de(asında 3ûsâ adlı bir dos!u se(ere :ık!ı. <radan :oluk:o+uuna 1ül suyuyolladı. İbrâhim bin Csay(ir, onun :o+uklarına haber 1*nderip6 ?< 1ül suyunu saklayın.Râzım olduu 1ün 1elebilir@ buyurdu. Ardından 3ûsânın ve(a! haberi 1eldi. <nu 1e!irdilerve o 1ül suyunu ke(enine serp!iler.

5arede, İbrâhim bin Csay(ire eziye! eden biri vardı. İbrâhim bin Csay(ir, bir1ünonun i:in6 ?Eden bulur@ buyurdu. < ân, o ki/inin ayakları /i/!i. 9ürüyemez oldu. Bu hâli:inde *lüp 1i!!i.

İbrâhim bin Csay(ir, bir1ün bir sakaya, ?Bu suyu, /u, /u yan1ın yerine d*k@buyurarak, sakaya suyu medresenin kar/ısında bazı yerlere d*k!ürdü. ;ok kimseler bunabir manâ veremediler. =e+e orada yan1ın :ık!ı. A!e/, su d*külen yerlerin ilerisine1e:medi. Evler yanmak!an kur!uldu.

İbrâhim bin Csay(ir, Allahü !eâlânın sev1isiyle kendinden 1e:erdi. 4eniz üzerindeyürür, 1emiye ih!iyâ: hisse!mezdi.

Birisi bir1ün elinde bir sü! kabıyla ona 1eldi. < da onu alıp yere :aldı. )ap kırıldı vei:inden *lmü/ bir yılan :ık!ı.

İbrâhim bin Csay(ir !a!lı dilli, 1üler yüzlü bir zâ! idi. Hmrü ibâde! ve Allahü !eâlânınkullarına hizme!le 1e:!i.

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 2'%



2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 2'63) +$+kât-ül-kü$râ; cild-2, sh. 1'

İBRAHİM EFENDİ (Me%#â"â Se$ İ/8â0$*&:Anadoluda ye!i/en İslâm âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, 3evlânâ

-eyyid İbrâhim bin 3uhammed bin 5üseyn bin Ali el5orasânî olup, 3evlânâ -eyyid

İbrâhim diye !anınır. Babası 5orasan diyârının ileri 1elenlerinden -adrüddîn 3uhammedisminde bir zâ! olup, Anadoluya 1elerek, Amasya yakınında bulunan 9eni+e ismindekik*yde yerle/mi/ idi. < k*yde büyük bir zaviyesi olup, orada !alebe oku!urdu. İbrâhimE(endi bu k*yde dünyâya 1eldi. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. KS# %m. $#L"' senesindeve(a! e!!i. Ie(a!ında ya/ının doksanı 1e:mi/ olduu rivâye! edilmek!edir.

-eyyid İbrâhimin babası 3uhammed E(endi, kerâme! sâhibi, :ok yüksek bir velî idi.Divâye! edilir ki, *mrünün sonlarına doru -eyyid 3uhammed E(endinin 1*zlerizayı(layıp, 1*rme hassası kaybolmu/ idi. Bir1ün, o zaman daha 1en: ya/!a bulunan olu-eyyid İbrâhim ile beraber o!ururlarken, birden oluna hi!aben6 ?Ey 1*zümün nûruevlâdım. Ba/ını a:ma. ;ünkü hava souk!ur. J/ürsün@ dedi. < da :ok hayre! edip6

?Baba+ıım, sen 1*remezdin, benim ba/ımın a:ık olduunu nasıl bildinF@ diye meraklasuâl edin+e, babası /*yle +evap verdi> ?Evlâdım, seni 1*rmek arzum o kadar /idde!lendi

ki, 1*zümü a:ıp seni bana 1*s!ermesi i:in, +ânı 1*nülden Allahü !eâlâya dua e!!im. < dabu duamı kabul edip, seni bana 1*s!erdi. Şimdi yine 1*züm perdelidir, yanî kapalıdır.=*remiyorum.@

3uhammed bin 5üseyn %rahme!ullahi aleyh', o zamanlar Amasyada vâli olarakbulunan /ehzâde İkin+i Bâyezîd 5ân ile :ok iyi 1*rü/üp sohbe! ederler idi. Aralarındababaoul 1ibi münâsebe! vardı. Bâyezîd 5ân ona ismiyle deil, ?Baba@ diye hi!âb eder,ba/ka zamanlarda da yine bu /ekilde bahsederdi. 5er zaman onun duasını is!erdi.

9ine -eyyid İbrâhimin babasına âi! olan bir menkıbe /*yledir> -adrüddîn3uhammed bin 5üseyn, bir1ün Şehzâde Bâyezîd 5ân ile sohbe! ederlerken, bir ara ona,ava :ıkmak husûsunda a/ırı davranmamasını, ha!!â ava hi: :ıkmamasını !avsiye e!mi/!i.Bâyezîd 5ân bu s*ze uyarak birka: 1ün ava 1i!medi ise de, yine bir1ün av i:in hazırlanıp,avlanma yerine 1i!!i. Av esnasında Şehzâdenin hizme!:ileri ve maiye!indekiler, buldukları

av hayvanını onun bulunduu !ara(a doru sürerlerdi. B*yle+e o da, *nüne 1elen avıkolay+a avlayıverirdi. Bu avda da, 1üzel bir +eylanı Şehzâdenin bulunduu yere sürdüler.Şehzâde !am okunu a!ıp +eylanı avlaya+ak!ı ki, birden vaz1e:!i. <nu vurmadı.Şehzâdenin bu hâli orada bulunanları hayre!!e bırak!ı. Bu 1arîb hâlin sebebi kendisindensuâl edildiinde, /*yle +evap verdi> ?0am +eylanı avlıya+aım sırada 1*rdüm ki, babam%Şehzâde Bâyezîd, 3uhammed bin 5üseynden hep ?Babam@ diye bahsederdi' 1üzel bir+eylanın sır!ına binmi/ bana doru 1eliyor ve6 ?Ben seni avdan men e!memi/ miydimF@diyordu. <nun bu s*zü bana :ok !esîr e!!i. Ben o korku ile avlanmak!an vaz1e:!im.@

İlk !ahsilini babasının huzûrunda yapan -eyyid İbrâhim, bundan sonra ilim*renmek maksadıyla Bursaya 1i!!i. <rada6 Şeyh -inânüddîn, 5asen -amsûnî ve5o+azâde 1ibi me/hûr âlimlerin derslerinde ilim *renip ye!i/!i. amanın âlimlerindenoldu.

Bir ara, )aramanlı vezîr 3ehmed Na/a !ara(ından, olunun !alim ve !erbiyesi i:in!ayin olundu. Bundan sonra 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân zamanında -ul!an Bâyezîdin oluŞehzâde )orku!un ho+alıına memûr oldu.

3erzi(on, )arahisar ve dier bazı /ehirlerde müderrislik yap!ık!an sonra, Amasyada-ul!an Bâyezîd 3edresesine müderris oldu. Bundan sonra da Amasya kadılıına !ayinedildi. -ul!an Bâyezîd 5ânın sal!ana!ının son zamanlarında emekli oldu. )arde/leri5üseyn ve Abdâh e(endiler de âlim ve velî zâ!lar olup, Amasyada Bâyezîd 3edresesindemüderris idiler.

9avuz -ul!an -elîm 5ân, İs!anbulda Ebû Eyyûbi Ensârî hazre!lerinin !ürbesininyakınında bir ev sa!ın alıp, -eyyid İbrâhime hediye e!mi/!i. < da emekliliinden sonraİs!anbula 1elerek bu eve yerle/!i ve ve(a!ına kadar o evde ikâme! e!!i. Ie(a!ından evvel,kendisinden sonra bu evi, Ebû Eyyûb 3edresesi müderrislerine mahsûs olmak üzerevak(e!!i.

-eyyid İbrâhim hazre!leri, 1aye! uzun boylu, 1ür sakallı, heybe!li bir zâ! idi. =üzelahlâklı idi. 4ier evliyâ zâ!lar 1ibi, o da az yemek, az uyumak ve az konu/mak kaidesine



!am uy1un ya/ardı. 5i:bir zaman ya!ak!a ya!arak uyuduu 1*rülmezdi. <!urarak birmik!ar uyuyup, uyku ih!iyâ+ını 1iderirdi. ;ok kerâme!leri 1*rülmü/!ür.

4evamlı olarak ibâde! ve !âa! ile me/1ul olmayı, ba/ka hi:bir /ey ile alâkadarolmamayı !er+ih e!!i. Bu sebep!en hi: evlenmedi.

Divâye! edilir ki> -eyyid İbrâhimin babası, !alebelerinin ve yakınlarının da ısrarlarıile, olu -eyyid İbrâhimi sâlihlerden bir zâ!ın kızı ile evlendirmek is!edi. < ise

evlenmemek niye!inde idi. 7aka! babasının bu husûs!aki ısrarının pek (azla olmasısebebiyle, sır( onun yüksek ha!ırı i:in bu i/e râzı oldu. 0am bu sırada hi: beklenmedikbir/ey oldu ve -eyyid İbrâhimin babası, evlendirme i/inden vaz1e:!iini bildirip, bu i/!enel :ek!i. -ebebi bilinemiyen bu ani karar dei/ikliine, -eyyid İbrâhim :ok sevindi. ;ünküo, evlenmeyi zâ!en is!emiyordu ve is!emiye is!emiye kabul e!mi/ idi. Aradan bir zaman1e:!ik!en sonra, yakınları -eyyid İbrâhimin babasına suâl edip, bu husûs!a :ok ısrarlıolduu hâlde, birden dei/ip ve aniden karar verip vaz1e:mesinin hikme!ini sordular. <da /*yle +evap verdi> ?Düyamda Desûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' banahi!âb edip6 ?5ak +elle ve alâ hazre!leri sana -eyyid İbrâhim 1ibi bir evlâ! vermi/ iken,bununla kanâa! e!meyip, onun evlâdını dahi 1*rmeyi mi is!ersinF@ buyurdular. E(endimizin%sallallahu aleyhi ve sellem' bu ikâzından, evlenmesi husûsunda oluma daha (azlaısrarda bulunmamamı i/âre! buyurduklarını anlayıp, bu i/!en derhâl vaz1e:!im.@

-eyyid İbrâhim, bu hâdiseden sonra insanlarla münâsebe!!en yüz :evirip,1*s!eri/!en, bozuk niye!!en uzak bir /ekilde, hâlis bir kalb ile Allahü !eâlâya ibâde! ve !âa!e!meye ba/ladı. 5âl ve 1idi/a!ında6 salâh, doruluk, i((e! ve !akvâ üzere ve dînimizinemirlerine !am uymak!a son dere+ede !i!iz olup, zühd ve vera sâhibi pek yüksek bir zâ!idi.

5em anne, hem de baba !ara(ından asâle! sâhibi !emiz ailelere mensûb, :ok edebli,aklı ve zekâsı (evkalâde olan bir kimse idi. 4ünyâya dü/kün olmaması o dere+ede idi ki,onun yanında al!ın ile saksı par:ası bir idi. 4ünyalık /eylerden eline 1e:enlerin, kendisinezarurî lâzım olan kadarlık kısmını bırakıp, (azlasını ih!iyâ: sahiplerine verirdi. Bir ân Allahü!eâlâdan 1â(il olmazdı. 5izme!:ileri dâhil, hi:bir zaman hi:bir kimseye /u i/i /*yle yapdiye emr e!mez, zarurî lâzım olursa, yine emre!meyip imâ yoluyla bildirirdi. 3eselâ sukabını bo/ 1*rse, hizme!:isine bunu doldur demez6 ?Bunu yapan kimse su koymak i:in

yapmı/!ır@ derdi.İlim sâhibi olanlara ve bu ilimleri ile yalnız Allah rızâsı i:in :ok ibâde! edenleremahsûs nûrlar, -eyyid İbrâhimin yüzünde 1ün ı/ıı misâli parlardı. İnsanlarlakonu/masında ender ras!lanan bir husûsiye!e sahip idi. -*zde ve (iilde, büyükler ilekü:ükleri bir !u!ar, kü:ükleri de büyükler 1ibi vekarla, aırba/lılıkla kar/ılardı. Bu da!evâzunun :okluundan idi. Be/ vaki! namazı +âmide +emâa!le kılar, ak/am ile ya!sı arasımes+idde bulunup, ibâde! ile me/1ul olurdu.

İnsanın anla!mak!an â+iz kaldıı 1üzel sı(a!ları ve (azîle!leri yanında, hüsni ha!!a%1üzel yazı yazmak!a' da mehâre! ve ih!isas sâhibi idi. Bir:ok mu!eber eseri, kendi ha!!ı%yazısı' ile yeniden yazmı/!ır.

Hmrünün sonlarına doru 1*zlerinin 1*rme hassası 1idip, iki 1*zü birden amâolmu/ idi. Bir ilâ: yapılıp, Allahü !eâlânın izni ile bir 1*zü a:ıldı. Hmrünün sonuna kadar, obir !ek 1*zü ile ye!indi. 5i:bir zaman dünyâya rabe! 1*züyle bakmadı.

<smanlı âlimlerinden 0a/k*prüzâde diye !anınan Ahmed bin 3us!a(a, Şakâyıkı8umâniyye isimli me/hûr eserinde, -eyyid İbrâhimi anla!ırken buyuruyor ki> ?Hlümhas!alıında -eyyid İbrâhimi ziyâre!e 1i!!im. Ie(a!ı yakla/mı/ idi. =eldiimi anlayın+a1*zünü a:ıp6 ?5ak !eâlâ hazre!leri :ok kerîm ve la!î(dir. <nun, !arî( ve !avsî(in :oküs!ünde, hadsiz ve hesapsız olan lü!u( ve keremi bana mü/âhede olundu@ buyurdu.Bundan sonra yine kendinden 1e:ip 1*zlerini kapadı. 5ep, Allahü !eâlânın yü+e ismini!ekrarlıyordu. Ben biraz sonra, kendisine dua ederek yanından ayrıldım. < 1e+e ve(a!e!!iini *rendim. 2enâzesi, Ebû Eyyûbi Ensârî %rahme!ullahi aleyh' hazre!lerinin +âmiineyakın bir yerde de(nolundu.@

Divâye! edilir ki, zamanında bulunan haddini bilmez bir kimse, -eyyid İbrâhime diluza!ıp 1ıybe!ini yapar, hakkında uy1un olmayan /eyler s*ylerdi. Bu kimsenin yap!ıkları,s*yledikleri, de(alar+a -eyyid İbrâhime haber verildii hâlde, o bir +evap vermeyip hep

sükû! eder ve sabrederdi. 9ine bir 1ün o kimsenin, haddi a/arak ve daha da ileri 1idereks*ylediklerini kendisine haber verdiler. Hn+eki s*yledikleri yara olarak kalbinde durduu



ve hi:bir /ey s*ylemeyip hep sabre!!ii hâlde, bu de(a :ok üzülüp 1ayre!e 1elerek6 ?A+aba /u anda lisânı %dili' d*ner, hareke! eder mi kiF@ dedi. 3übârek 1*nlü :ok in+inip, okimseye6 ?4ili kurusun@ diye beddua e!!i. < 1e+e, o kimsenin dili !u!uldu ve *lün+eyekadar hi: konu/amadı. < kimsenin bu a+ıklı hâlini 1*renler, Allahü !eâlânın velî kullarınadil uza!manın, kar/ı 1elmenin ve edebsiz+e s*zler s*ylemenin ne kadar !ehlikeli olduunuve ne aır belâ ve musibe!lere urana+aını anladılar.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e> cild-1, sh. 3'32) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 31&3) "e#erât-ül-#ehe$; cild-%, sh. 26') 8icilli Fsmânî; cild-1, sh. &25) âm*s-ül-+’lâm; cild-1, sh. 5316) 0m+s!+ ârihi; cild-3, sh. 225

İBRAHİM GÜL6ENÎ:Evliyânın büyüklerinden. İsmi, İbrâhim bin 3uhammed bin İbrâhim bin Şehâbeddîn

bin Aydomu/ bin =ündomu/ bin <uz A!âdır. Rakabı =ül/enî olup, "S& %m. $MLQ'daAzerbay+anda dodu. İyi bir !ahsil 1*ren İbrâhim =ül/enî, -eyyid 9ahyâyı Şirvânînin

halî(elerinden Hmer Dû/enîden (eyz aldı. Şah İsmâilin i/ken+eleri zamanında 3ısıra 1i!!i. ?3anevî@ adındaki kırkbin beyi!lik mesnevîyi yazdı. 5alve!î !arîka!inin =ül/enî kolununkuru+usudur. KM& %m. $#SM' senesinde 3ısırda ve(a! e!!i.

Babası Emîr 3uhammed, asîl bir 0ürk âilesindendir. Emîr 3uhammed ve(a! e!!iindeİbrâhimin ya/ı kü:ük!ü. ;o+uk ya/!a ye!im kalan İbrâhim, am+ası -eyyid Ali !ara(ından!erbiye edilmee ve ilim *re!ilmeye ba/landı. ;ok zekî ve kabiliye!li olan İbrâhim, kısazamanda akranları arasında en ileri oldu. 0e(sîr, hadîs ve (ıkıh ilminde âlim oldu. Bil1isinidaha da ar!!ırmak i:in, o zamanın ilim, ir(ân merkezi olan -emerkanda 1i!mek üzere yola:ık!ı. 9oru+u yol+uluklardan sonra 0ebrîze 1eldi. -ul!an Czun 5asenin )âdılkudâ!ı3evlânâ 5asen ile sohbe! e!!i. 3evlânâ 5asen, İbrâhimin %rahme!ullahi aleyh' âlim ve(azîle!li bir kimse olduunu anlayın+a, ona :ok hürme! 1*s!ererek, ?0ebrîzde kalırsanız,size maddîmanevî her !ürlü kolaylıı salar, hizme!inizi 1*rmekle /ere(leniriz@ dedi.

İbrâhim =ül/enî de kabul edin+e, durumu -ul!an Czun 5asene bildirdi. -ul!an ona,dîvânı hümâyûnunda ni/an+ılık vazî(esi verdi. B*yle+e devle! hizme!i 1*rmeye ba/ladı.7aka! İbrâhimin niye!i ve yara!ılı/ı bu i/e uy1un deildi. Bu i/e bir !ürlü ısınamadı.5aramlardan ka:mak, /üpheli korkusuyla mubahları dahî !erke!mek bu i/!e olamıyordu.8i!ekim arzusuna uy1un ya/ayabilmek i:in, -eyyid 9ahyâ Şirvânînin halî(esi 4ede HmerDû/enînin hizme!ine 1irerek, !alebesi oldu. <nun her emrini yerine 1e!irmek i:in +anlaba/la :alı/!ı. 8e(sini !erbiye e!mek i:in :ok ura/!ı. 8e(isinin is!eklerini yapmayıp,is!emediklerini yaparak ne(sine muhale(e! e!!i. <nun bu 1ayre!i sebebiyle, +enâbı 5akpek:ok ihsânlarda bulundu. )alb 1*zü a:ıldı. )ısa zamanda Hmer Du/enî hazre!lerindeni+âze! %diploma' almakla /ere(lendi. 5o+ası, 4ede Hmer Dû/enînin kendisine =ül/enî diyehi!âb e!mesi üzerine, lakabı =ül/enî olarak kaldı, İbrâhim hazre!leri, =ül/enî diye e!râ(!a!anınır oldu. B*yle+e, İbrâhim =ül/enî, ho+asının emri üzerine !am olarak ye!i/mi/, kâmilve !âliblere (eyz vere+ek bir hâlde, 0ebrîzdeki medresede ders vermee ba/ladı.

İbrâhim =ül/enînin Allahü !eâlânın emirlerini yapmak!a ve yasaklarındanka:ınmak!aki 1ayre!i pek ziyâde idi. 4ünyâya zerre kadar meyle!mez, /üpheli korkusu ilemubahların dahî (azlasını !erkederdi. Allahü !eâlâya olan korkusundan 1ünler+e yemekyemek aklına 1elmezdi. Eline 1e:en malları (akirlere daı!ır, kendisi kimseden bir/eykabul e!mezdi.

İnsanlara *yle !a!lı, ho/, yumu/ak davranırdı ki, dos!dü/man herkes onu !akdîrederdi. 3üslümanlar onun huzûruna 1eldikleri 1ibi, kâ(irler bile İbrâhim =ül/enînin al:ak1*nüllülüünü 1*rüp seve seve müslüman olurlardı. -ul!an, İbrâhim =ül/enîyi sever,hürme! ederdi. -ul!an bir 1e+e a+âib bir rüya 1*rdü. Düyasında iri yarı siyah bir kimse,kendisini *ldürmek kas!ıyla, elinde kılın: saldırdı. -ul!an *ldürülme korkusunda iken,İbrâhim =ül/enî hazre!leri !alebeleriyle 1eldi. 0alebelerinin her birinin eline al!ın kılın:verdi. İbrâhim =ül/enînin !alebeleri, o siyah kimseye kılın:larını vurup, par:a par:a

e!!iler. -ul!an er!esi 1ün İbrâhim =ül/enîyi sarayına dave! e!!i. 5ürme! ve say1ı 1*s!erdi,izze! ve ikrâmda bulundu. -ul!an daha rüyasını anla!maa (ırsa! bulamadan, İbrâhim



=ül/enî %k.s.' rüyanın !abirini s*yledi. ?-adaka belâyı 1iderir, *mrü uza!ır@ buyurdu. Buhâli 1*ren -ul!ânın, İbrâhim =ül/enîye olan i!imâd ve balılıı ar!!ı.

Bir1ün Şehzâdelerden biri, dü/man olduu birisinin zarar 1*rmesini is!edi. Bumaksad ile İbrâhim =ül/enîye 1elip, o kimsenin zarar 1*rmesi i:in bir yazı yazmasınıis!edi. İbrâhim =ül/enî de6 ?İ/i 5ak !eâlâya havale e!mek iyidir. )in !u!arak, *(kelenerekbir müslümana zarar vermee kalkmak, ha!!â uradıı bir zarara sevinmek +âiz deildir@

buyurdu. İbrâhim =ül/enîden bu yazıyı alamaya+aını anlayan /ehzâde a!ına bindi, ba/kabirinden b*yle bir yazı almak kasdıyla yola :ık!ı. 9olda a! /ahlanarak, iki ayaı üzerinedoruldu. Şehzâde, a!ın arkasına dü/!ü ve kendinden 1e:ip bayıldı. =*renler ye!i/ip, buhâliyle evine 1e!irdiler. Şehzâde ayılıp kendine 1elin+e> ?İbrâhim =ül/enîye 1idin, ben!*vbe e!!im, pi/man oldum. Beni a((e!sin@ diye haber 1*nderdi. İyi olup ayaa kalkın+a,hemen İbrâhim =ül/enînin yanına 1i!!i. 5uzûrlarında !ekrar !*vbe e!!i. -âdık!alebelerinden oldu.

İbrâhim =ül/enî, 0ebrîzde vaz ve nasiha! ediyordu. 9aban+ı biri 1elip, İbrâhim=ül/enîye6 ?-enin akrabân, kadı ile i/birlii yaparak bana zulme!!i. 9üzelli al!ınımı aldı@dedi. İbrâhim =ül/enî vaz ve nasiha!i bırak!ı. 3eseleyi ara/!ırdı ve /ikâye!:inin haklıolduunu anladı. Şemseddîn adındaki kadıyı huzûruna :aır!!ı. )adıya6 ?8i:in haksız yerehükme!!inF@ diye sordu. )adı da6 ?-izin yeeniniz olduu i:in, ha!ırınıza riâye! ederek

b*yle karar verdim@ dedi. İbrâhim =ül/enî6 ?5aksız yere karar verdiin i:in bu hâlini heryere muhakkak duyurmak lâzımdır@ dedi. )âdı Şemseddîn *zür diledi. Ni/man olduunu,!*vbe e!!iini bildirdi. ;evrede bulunan kadılar da araya 1irip, 1ü:lükle )âdı Şemseddînibu zor durumdan kur!ardılar. İbrâhim =ül/enî hazre!leri, al!ınları yeeninden alaraksâhibine 1eri verdi.

İbrâhim =ül/enî, bir1ün !alebeleriyle sohbe! ediyordu. Bir ara !alebeler6 ?E(endimAllahü !eâlânın ihsânı ile kabirdeki *lülerin azâbda veya nime! i:inde oldukları bilinebilirmiF 4ua ederek azâbda olanın azâbı kaldırılır mıF@ diye sordular, İbrâhim =ül/enî de>

?Allahü !eâlânın sevdiklerinden biri bir kabre uradıında, kabirdekinin azap i:indeolduunu 1*rdü. Aradan bir müdde! 1e:!ik!en sonra, !ekrar o kabrin yanına uradı. )abre!eve++üh e!!iinde, azâbın kaldırılmı/ olduunu 1*rdü. 5ayre! ederek dü/ün+eye daldı. <sırada kendisine bir hi!âb 1eldi. 4eniyordu ki> ?Bu kabirde ya!an kimsenin kü:ük bir

:o+uu vardı. Annesi o :o+uu ilim *renmeye 1*nderdi. ;o+uk Besmeleyi *renin+e,Besmelenin hürme!ine babasının azâbı kaldırıldı.@ 9ine bunun 1ibi /âhid olduum bir hâdise de /*yledir> )âdı Gsânın ho+ası 7ahreddîn

ve(a! e!mi/!i. )âdı Gsâ, ho+asının kabrine !eve++üh e!!iinde, onun azâbda olduunuanladı ve 1elip bana durumu s*yledi. )âdı Gsâya dedim ki> ?5o+anın sende hakkı var.5o+an i:in sadaka ver, )urânı kerîm oku! ve rûhuna hediye eyle.@ )âdı Gsâ denilenleriyap!ı. 7ukaraya yemek yedirdi. -evâbını ho+asının rûhuna hediye e!!i. < 1e+e )âdı Gsârüyasında ho+asını 1*rdü. Azap melekleri 1elmi/ler, ona azap yapmak is!iyorlardı. 0am oanda bir nûr onu kapladı. Bu nûru 1*ren melekler, azâbdan kur!ulduunu anlayıp oradanayrıldılar. Er!esi 1ünü rüyasını bize !abir e!!irmek i:in 1eldi. Biz de6 ?<kuduun )urânıkerîm ve yap!ıın hayırhasenâ! ona nûr oldu ve azâbdan kur!ardı. ;ünkü )urânı kerîmnûrdur@ dedik.

-ul!an 5asen, olu 5alîli iyi bir idâre+i olabilmesi i:in 7âris vilâye!ine !ayin e!!i.5alîl, 1i!!ii vilâye!!e halka zulüm e!meye ba/ladı. ulmünden bıkan halk, durumu -ul!an5asene anla!!ılar. -ul!an, bu duruma :ok üzülüp, İbrâhim =ül/enî ile )âdı 5asenihuzûruna is!edi. 4edi ki> ?<lum 5alîl zulme ba/lamı/. 9azdıra+aım emri ona 1*!ürüp,insanların i:inde korkmadan okuyun.@ -ul!an 5asenin hanımı, durumu a+ele olunabildirdi. 5alîl haberi alın+a, yollara adamlarını koyup6 ?=elenleri yakalayıp derhâlhuzûruma 1e!irin@ diye emir verdi. -ul!an 5asenden (ermanı alan İbrâhim =ül/enî ile)âdı 5asen yola :ık!ılar. < vilâye!e yakla/!ıklarında, 5alîlin adamları onları yakaladı vevâlinin huzûruna :ıkardılar. 5alîl, İbrâhim =ül/enîye hürme! eder 1*rünmeye :alı/!ı.5erkesin bulunduu bir sırada İbrâhim =ül/enîye> ?E(endim 0ebrîzden :ıkalı ka: 1ünolduF@ diye sordu. < da6 ?<nyedi 1ün oldu@ deyin+e, 5alîl alay ederek6 ?E(endim0ebrîzden buraya bir ayda an+ak 1elinir. 5ele bu kı/ mevsiminde yollar buzlu ve karlıdır.4aha uzun zamanda 1elmek 1erekmez miF@ deyip, inanmadı. İbrâhim =ül/enî hazre!leri6

?Biz *mrümüzde hi: yalan s*ylemedik. 9alan s*yleyeni de sevmeyiz. 7aka! /unu iyi bilinizki, Allahü !eâlânın sevdii kulların himme!i daları eri!ir. Bizim bir aylık yolu onyedi 1ünde



1elmemiz /a/ıla+ak /ey deildir ki... İnanmıyorsanız i/!e mek!ûp. Bu1ünkü !ârihe, bir demek!ûpdaki !ârihe bakınız@ buyurdu. Bu aır s*zlerden bir an duraklayan 5alîl, mek!ûbualdı ve yanındaki dîvân beyine verdi. 0ârihi okudular. 0am onyedi 1ün olduunu 1*rdüler.3ah+ûb olan 5alîl6 ?E(endim Bu, sizin kerâme!inizden ba/ka bir/ey deildir@ dedi.İbrâhim =ül/enî de6 ?3adem ki evliyânın !asarru( e!me 1ü+üne inanıyorsunuz, *yle isebabanıza kar/ı 1elmemelisiniz. Eer bozuk niye!inizi düzel!mezseniz, sizi bu 1e+e

+ezalandırırız@ dedi. < sırada Iâli 5alîl6 ?9arın İbrâhim =ül/enîyi *ldür!eyim@ diyedü/ünüyordu. < 1e+e rüyasında, İbrâhim =ül/enînin kendi boazını sıkarak6 ?Bre zâlim9ap!ıın zulümler ye!mezmi ki, +enâbı 5akkın hâlis kullarına da k*!ülük dü/ünürsünF@dedi. 5alîl boula+ak 1ibi oldu. 9a!!ıı yerde ellerini kaldırarak !*vbe e!!i. Cyandıında !eri:inde kalmı/, :ok korkmu/!u. 9a!aından kalkıp dü/ünmeye ba/ladı. İbrâhim =ül/enî, o1e+e )adıasker Alâyinin evinde misâ(ir idi. =e+e yarısı olduunda, ev sâhibini uyandırdıve6 ?5aydi Iâli 5alilin konaına 1idelim@ buyurdu. =e+e yarısı 5alilin konaına 1irdiler.9a!!ıı yerin kapısına 1elin+e, yüksek sesle6 ?Ey 5alîl 0*vbe e!!in mi, yoksa hâlâ beni*ldürme (ikrinde misinF@ dedi. Iâli 5alîl, alıyarak kapıdan :ık!ı ve İbrâhim =ül/enîye6

?E(endim 9ap!ıklarıma pi/man oldum. 0*vbe e!!im. 9alvarıyorum bana dua buyurunuz.Bundan sonra hi: kimseye zulüm e!miye+eim@ dedi.

-ul!an 5asenin devle! adamlarından ikisi, İbrâhim =ül/enîyi %r.a' ziyâre!e 1eldiler.

=elenler daha hi:bir /ey s*ylemeden, birisine6 ?-enin bu 1e+e niye! e!!iin /eymakbûldür. 7aka! buradaki malından deil, k*yden 1ele+ek olandan ver. )endi yerine1*nderdiin vekîlin sâlih bir kimsedir. İn/âallah senin i:in ha+ eder. 9alnız ü+re!ini bol ver@ dedi. 4ierine de6 ?8i:in sabah 1usl edip !*vbe e!medinF Burada o!urma. =i!, :abuk 1uslabdes!i alarak buraya 1el@ buyurdu. 3eer, o iki kimsenin birisi yerine ha++a vekîl1*ndere+ekmi/. 4ü/ündüü bir kimsenin bu i/i yapıp yapamaya+aı hakkında !ereddü!ediyordu. Iere+ei paranın helâlden olup olmadıında da /üphesi vardı. İbrâhim =ül/enîhazre!lerinden bu kerâme!leri 1*rün+e, hemen -ul!an 5asene 1i!!i. <lanları anla!!ı.-ul!an 5asen, İbrâhim =ül/enînin büyüklüünü daha iyi anladı ve onu memnun e!meki:in )âdı 5aseni :aırdı. ?=i!, İbrâhim =ül/enîyi ziyâre! e!. Bizden selâm s*yle. Biziduadan eksik e!mesin@ diyerek pek:ok hediyeler 1*nderdi. )âdı 5asen, İbrâhim=ül/enînin huzûruna 1idip, selâmı s*yledi ve hediyeleri arz eyledi. -elâmı alan İbrâhim

=ül/enî, hediyeleri kabul e!medi. )adı hediyeyi mu!laka vermek i:in zorlayıp duruyorduki, İbrâhim =ül/enî6 ?)adı E(endi Bana hediyeyi vermek i:in ura/ıp dura+aına, a+ele ileevine 1i!, ki!apların yanıyor@ buyurdu. )adı süra!le evine 1i!!i. Bak!ı ki, man1aldan a!e/sı:ramı/, kü!üphânesindeki ki!aplar yanmaa ba/lamı/. Eer ye!i/mese, ki!aplarının hepsive evi yana+akmı/. İbrâhim =ül/enînin bu kerâme!ini de 1*rün+e, ona olan yakınlıı vebalılıı bir ka! daha ar!!ı. =usl i:in 1*nderdii kimse abdes! alıp 1eldi. İbrâhim =ül/enîona !*vbe e!!irdi. 0*vbeden sonra o kimse evliyâlık hâllerine kavu/!u.

İbrâhim =ül/enî, bir1ün uyurken aniden uyandı6 ?Bana bir ha/ere inesini sokmakis!edi. Ara/!ıralım bakalım@ dedi. <rada bulunanlar ara/!ırırken, bir akrebin İbrâhim=ül/enînin üzerine doru 1eldiini 1*rdüler. 5emen *ldürdüler.

< sıralarda Erdebil hânedanına mensûp -a(evî Eshâbı )irâm dü/manları,0ebrîzdeki Ehli sünne! müslümanları or!adan kaldırmak ve İbrâhim =ül/enîyezulme!mek i:in hareke!e 1e:!iler. A!e/e !apan me+ûsîler ile birle/erek, 0ebrîzi i/1al e!!iler.5er !ara(ı yakıp yık!ılar. Hnlerine 1elen 1en:, ya/lı, kadın, erkek demeden herkesi*ldürmee ba/ladılar. İbrâhim =ül/enî hazre!leri bu (i!neden kur!ulmak i:in oradan hi+re!e!mee karar verdi. 7aka! hazırlana+ak vaki! bulamadan yakalandılar. İbrâhim =ül/enî6

?2enâbı 5ak, İbrâhim aleyhisselâmı, 8emrûdun a!e/inden nasıl kur!ardı ise, in/âallahbizi de *yle kur!arır@ diyerek, Allahü !eâlâya !evekkül eyledi. 0ebrîzi i/1al eden komu!an,kimsenin ka:maması i:in :e/i!li !edbirler alıp, her mahalle ba/ına karakol kurdu. -ıkı!edbirler aldı. İbrâhim =ül/enîyi de idâm e!mek üzere alıp 1*!ürdüler ve ba/ına birn*be!:i koydular. Allahü !eâlânın bir ihsânı olarak, onu bekleyen n*be!:i, İbrâhim=ül/enînin !alebelerinden birinin yakını idi. İbrâhim =ül/enîyi simâen !anımazdı, (aka!ismini duymu/!u. <na kar/ı kalbinde büyük bir muhabbe! vardı. )ar/ısında duran elleribalı nûr yüzlü zâ!a sordu> ?-iz kimsinizF@ < da6 ?İbrâhim =ül/enîyim@ buyurun+a,n*be!:i asker /a/ırdı. 4erhâl hürme! eden bir hâle 1irerek, ondan *zür dilemee,

kusurlarının a((edilmesi i:in yalvarmaa ba/ladı. ?-ize nasıl yardım edebilirimF@ diyesordu. İbrâhim =ül/enî de6 ?Balarımı :*zünüz@ buyurun+a, asker denileni yap!ı. )a:ırma



yollarını ara/!ırdı ve ba/ardı. İbrâhim =ül/enî oluyla ka:arken, e/kıyalar *nünü kes!i.<nlara sordu> ?)imi arıyorsunuzF@ <nlar da6 ?İbrâhim =ül/enîyi ka:ırdık onu arıyoruz@diye +evap verdiler. <nlara6 ?Ben de İbrâhim =ül/enîyi arıyorum. Bulursanız bana haberverin@ deyin+e, e/kıya reîsi6 ?Aradıımız bunlar deilmi/@ diyerek oradan ayrıldılar. <luAhmed 5ayâlî ile 4iyarbakıra hi+re! eden İbrâhim =ül/enîye, /ehrin ?hâkimi, mir Bey ilekarde/i )ayı!maz Bey son dere+e hürme! 1*s!erdiler. İzze! ve ikrâmlarda bulundular.

7aka! orada (azla kalmayıp, yollarına devam ederek 3ısıra 1i!!iler.İbrâhim =ül/enînin ho+ası Hmer Dû/enî hazre!lerinin !alebelerinden 0îmûr!a/ ile

Şahin e(endiler de daha *n+e 3ısıra 1elip yerle/mi/lerdi. 3ısır halkı onlara deer veriyor,say1ı ve hürme!!e kusur e!miyorlardı. İbrâhim =ül/enînin 3ısıra 1elmesini halk büyükbir sevin:le kar/ıladı. )âdılkudâ! Abdülberr bin Şahna, 0îmûr!a/ ve Şahin e(endilerinri+ası üzerine )ubbe!ül3us!a(â denilen yerde yerle/!i. İnsanlara nasiha!e, ibâde!leriyapmanın, haramlardan ka:manın (azîle!ini anla!maa ba/ladı. )ısa zamanda -ul!an=avrî ba/!a olmak üzere herkes onu :ok sevdi. <nun kalblere /i(â olan s*zlerini hepdinlemek, hi: ka:ırmamak i:in huzûrunda bulunmaa 1ayre! e!!iler. =elenlerin :ok olmasıüzerine, hükümdâr ona, 3üeyyediyede bir medrese yap!ırdı. İbrâhim =ül/enî oraya1iderek, insanlara Ehli sünne! i!ikâdını ve =ül/enîye yolunu anla!maya ba/ladı.

-ul!an -elîm 5ân 3ısırı zap!e!!iinde, İbrâhim =ül/enî hazre!leri onu6 ?Azîzim,

hayrı mukaddem *mrünün vârı sa(â 1eldin. )eremler eyledin 1*nlümün sul!ânı sa(â1eldin@ diyerek kar/ıladı. -ul!an -elîm 5ân, Ehli sünne! âlimi olan İbrâhim =ül/enîye :oksay1ı ve hürme! 1*s!erdi. Nek:ok yeni:eri ve sihâpiler sohbe!iyle /ere(lendi. <nun duasınıalarak, (eyz ve bereke!lerinden is!i(âde e!meye :alı/!ılar.

3ısırda İbrâhim =ül/enî hazre!lerinin !alebeleri ve sevenleri :oaldı. 8âmı, zamanınsul!ânı )ânûnî -ul!an -üleymân 5âna eri/!i. -ul!an -üleymân 5ân, onu İs!anbula dave!eyledi. İs!anbula 1elen İbrâhim =ül/enî hazre!lerine :ok hürme! 1*s!erdi, ikrâmlardabulundu. < sıralarda İbrâhim =ül/enî yüzd*r! ya/larında idi. =*zlerinde bir raha!sızlıkhissediyordu. =*rmesi :ok zayı(lamı/!ı. 4urumu Nâdi/âha arz eyledi. -ul!an da)ahhâlba/ına %-ürme+i ba/ına' emrederek, 1erekli ih!imâmı 1*s!ermesini emre!!i.)ahhâlba/ı da bü!ün 1ayre!ini sar(ederek, Allahü !eâlânın izniyle kısa zamanda yeniden1*zlerinin a:ılmasına sebep oldu. İbrâhim =ül/enî sıhha!e kavu/un+a, ;ıkrık:ılar

ba/ındaki A!îk İbrâhim Na/a 2âmiinde halka vaz ve nasiha! e!meye ba/ladı. )ısazamanda İs!anbulluların 1*nlünde !ah! kuran İbrâhim =ül/enîye, devle! erkânından vehalk!an pek:ok kimse !alebe olmakla /ere(lendi. Nâdi/âh, /eyhülislâm, âlimler ve evliyâ,onun ilimdeki üs!ünlüünü :ok !akdîr e!!iler. Bir müdde! İs!anbulda kalan İbrâhim=ül/enî hazre!leri, Nâdi/âh!an izin alarak !ekrar 3ısıra d*ndü.

İbrâhim =ül/enî, 3evlânâ 2elâleddîni Dûmî hazre!lerinin mesnevîsi !ipinde, ona e/olarak, kırk 1ün i:inde kırkbin beyi!lik 7ars:a bir mesnevî yazdı ki, ?3anevî@ ismini verdiibu ki!abı :ok kıyme!lidir.

İbrâhim =ül/enînin 1ele+eini ve onun :ok büyük bir âlim ve velî ola+aını, 3evlânâ2elâleddîni Dûmî hazre!leri ikiyüzelli sene *n+e, Allahü !eâlânın izniyle kerâme! olarakbildirmi/!ir. Bey!>

Lülenî derii :üldür, :?nc+l+rdr Meleî,Bül$ülü e!dâ ?kur ki, Mesneî ki M+’neî.

İbrâhim =ül/enî, KM& %m. $#SM' senesi Şevval ayının dokuzun+u 1ününde, )elimei/ehâde! 1e!irerek ve(a! e!!i. 9erine olu Ahmed 5ayâlî 1e:erek, =ül/enî yolunu devame!!irmee :alı/!ı.

İbrâhim =ül/enî ve(a! e!!ii 1ün, 3ün!e+i 3uhammed E(endinin evinin *nündeki birservi aa+ı yere devrildi. 3uhammed E(endi6 ?Bu hayra alâme! deil@ deyip, dua almakniye!iyle İbrâhim =ül/enînin evine doru 1i!!i. Eve vardıı zaman, ve(a! e!!iini *rendi.Evinin *nünde bir servi aa+ının devrildiini, =ül/enînin olu Ahmede anla!!ı. <radabulunanlar hayre! e!!iler. ;ünkü, yakınları !abu! yapmak i:in her !ara(a servi aa+ıaramaa :ıkmı/lardı. <rada bulunanlar ?Biz servi aa+ı bulmaa e!râ(a adam

1*ndermi/!ik. 3eer sizin servinizin dü/mesi İbrâhim =ül/enî hazre!lerinin !abu!ui:inmi/@ dediler. Bana !eselli 1eldi. < serviden !ah!a bi:!irerek, !abu! yap!ırıp 1e!irdim.



<nunla de(ne!!iler. 9ıkarken e!râ(a *yle 1üzel bir koku yayıldı ki, misk 1ibi... Bu kokuyu,orada bulunan herkes hisse!!i. ?Bu, 2enne! kokusudur@ dediler.

İbrâhim =ül/enînin olu Ahmed 5ayâlî, babasından o!uzyedi sene sonra ve(a! e!!i.İbrâhim =ül/enînin !ürbesine de(nedildi. )abri kazılırken e!râ(a *yle 1üzel bir koku yayıldıki, orada hazır olanlar bu kokunun 2enne! kokusu olduunu ve İbrâhim =ül/enîninkabrinden 1eldiini anladılar. -andukayı kaldırıp, !opraı kazmaya ba/ladılar. A/aı

inildik:e koku ar!!ı. )okunun İbrâhim =ül/enînin mübârek kabrinden 1eldii a/ikâr oldu.)abre inen /*yle anla!!ı> ?3erak ederek İbrâhim =ül/enînin kabrini a:!ım. Aradano!uzyedi sene 1e:mesine ramen, ke(eninde leke bile yok!u. 3übârek ba/ına dorubakarak hürme!le selâm verdim. )abirden /*yle +evap verdi> ?Aleyke selâmullah yâ İbni@ 0ahammül edemeyip, elimde olmayarak diz :*k!üm. 9anımda Şeyh Alinin lalası vardı. <,korkudan yukarı :ık!ı. Ben Ahmed 5ayâlînin +esedini kabre koydum. Jzerimdeki bü!ünyor1unluk ve korku 1i!!i.@

İbrâhim =ül/enî hazre!lerinin ?3anevî@ isimli mesnevîsinden ayrı olarak, Arabî,7ârisî ve 0ürk:e dîvânları da vardır. ?3anevînin bir kısmını, !alebelerinden 3uhammed7enâî E(endi 0ürk:eye !er+üme e!mi/!ir.

İbrâhim =ül/enî hazre!lerinin yazdıı bir kasîde /*yledir>

0k ile den hâlimi, n’?l+sdr âk$et,em +r ise 9ün ânn, ?l+sdr âk$et.

0k ile, mecn*nluKum, âlih-ü meft*nluKum,@â ?lu$en hâs-ü-âm, $ilesidir âk$et.

0k +l$en +klm, unutturu7 n+klimi,eli :i$i d+Kl+r+, s+l+sdr âk$et.

0k ile e!dâlKm, +Kl+r iken :üldüKüm,Hâd-ü-$ili :rü$en, :ülesidir âk$et.

0k+ ?lu7 mü$telâ, $ir deme !ü#$in $elâ,B+m+ ?nd+n k+#+, :elesidir âk$et.

ilin ile +rlKn, s+l !erine !?kluK +l, 0lm+# isen $îm+k++l, +l+sdr âk$et.

0k i#ini i#le!en, d?Kru !?lun :#le!en,G*enî’den Lülenî, $ul+sdr âk$et.

1) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 262) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 6 3) âm*s-ül-0’lâm; cild-1, sh. 5%') +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 1%5) Geh$er 0nsikl?7edisi; cild-%, sh. '36) Menâk$-i >$râhim Lülenî ) 8efînet-ül-eli!â; cild-3, sh. 16

İDRÎS-İ Bİ2LİSÎ:<smanlı âlimlerinden ve devle! adamlarından. Babası 5üsâmeddîn Ali Bi!lisî,

Ahmedi 9esevî hazre!lerinin yoluna mensûp mübârek bir zâ! veya 4ede Hmer Dû/enîhazre!lerinin !alebelerinden bir /eyh idi. Czun zaman Akkoyunlu -ul!ânı Czun 5asenindîvânında ni/an+ılık yapmı/!ı. <lu İdrîsi Bi!lisî de, "KQ %m. $MK&' senesine kadarAkkoyunlu hükümdârı Czun 5asen olu 9akûb Beyin dîvân hizme!inde :alı/!ı. <smanlı-ul!ânı İkin+i Bâyezîd 5ânın bir za(eri münâsebe!i ile 1*nderdii (e!ihnâmeye, sul!ânıadına +evap yazan İdrîsi Bi!lisî, İs!anbula dave! edildi.

Bu arada, Şah İsmâilin or!aya :ıkıp (i!ne :ıkarmasına !ârih dü/ürdü. ?3ezhebi nâhak@ %Bâ!ıl mezheb' dedi. Şah İsmâil bunu duydu. )ıvrak zekâsı ile Şah İsmâile :ok 1üzel



+evap verip, zulmünden kur!uldu. 5izme!ine 1irmesi i:in yap!ıı !ekli(i redde!!i. <smanlıülkesine 1i!!i. -ul!an Bâyezîd 5ân, ona mühim vazî(eler verdi. Arab ve A+emkadıaskerliine !ayin e!!i.

-ul!an İkin+i Bâyezîd 5ân, <smanlı ülkesine 1elip yerle/en İdrîsi Bi!lisîye pek (azlail!i(â! e!mi/, :ok yüksek maa/ !ahsis e!mi/ ve ondan bir ?0ârihi li <sman@ yazmasınıis!emi/!i. < da bu emre uyarak, ilk sekiz <smanlı pâdi/âhı hakkında, 7ars:a ve manzûm

olarak "&.&&& %seksenbin' beyi!lik ?5e/!behi/!@ adında manzûm bir eser !elî( e!!i. Bueser, daha sonra 0ürk:e nesre !er+üme edildi.

9avuz -ul!an -elîm 5ânın hizme!inde de bulunan İdrîsi Bi!lisî, -ul!ânın İrana kar/ı!er!îb e!!ii ;aldıran se(erinde ona re(aka! e!!i ve -ul!an -elîm nâmına bü!ün 4ouAnadolu b*l1esini zabde!!i. Bi!lisli olmasının da yardımıyla, 4ou vilâye!lerinden !opladııordunun ba/ına 1e:erek, İranlıları malûb edip, 3ardini (e!he!!i. Cr(a ve 3usulun,<smanlılara il!ihâkında mühim rol oynayıp, b*l1enin dâhilî i/lerini %i:i/lerini' kuvve!liesaslara dayandırarak !anzim e!!i. -ul!an -elîm 5ân nâmına 5ısnı key(âyı %5asenkey('Eyyûbîlerden -ul!an 5alile ihsân e!!i. 3ısırın (e!hinde de bulundu ve 9avuz -ul!an -elîm5ânı !ebrik ve !eb+il eden bir kasîde ile 3ısırın idâresi hakkında -ul!âna 1üzelnasiha!lerde bulundu. KLQ %m. $#L&' senesinde, 9avuz -ul!an -elîm 5ânın ve(a! edip,)ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın !ah!a :ık!ıı sene ve(a! e!!i. Eyyûb -ul!anda İdrîs k*/kü

+ivarında, Bülbül 4eresi !ara(ında bir se! üzerine de(nedildi. İdrîs Bi!lisînin Eyyûb-ul!anda yap!ırdıı :e/me me/hûrdur.8esir ve nazımda 1ü:lü bir kaleme sahip!i. İranda iken de bu üs!ün husûsiye!leri

sayesinde zamanın se:kin kimseleri arasında yer almı/!ı. Arab+a ve 7ars:a olarak kalemealdıı eserleri sayılamıya+ak kadar :ok!ur. )asîdesi, bu eserlerin dı/ındadır. ;e/i!likonularda büyük eserler ve kü:ük risâleler yazmı/!ır. 0asavvu( ilmine dâir eserlerinme!inlerine yap!ıı /erhleri, a:ıklamaları da :ok 1üzeldir. ?3ünâzarai savmüıyd@adındaki eserini de, -ul!an İkin+i Bâyezîde arz e!mi/!i. ?3e+mûâ!ül(evâidilmü!e(errika@ adındaki eserde, onun ü: !ane mek!ûbu kaydedilmi/ olup, -üleymâniye)ü!üphânesi Esad E(endi kısmında %SSMM' numarada mev+û!!ur. ;e/i!li yazı /ekillerindeyazmak!a da us!a bir ha!!â! sülüs, nesih ve !alik yazıda üs!âd idi.

9a/adıı asrın ileri 1elen âlimlerinden olan İdrîsi Bi!lisînin, 1*nüllere (erahlık veren

sohbe!lerine, ba/!a pâdi/âhlar olmak üzere devle! ri+ali büyük il1i 1*s!erirlerdi. Birmüdde! de 9avuz -ul!an -elîm 5ânın musâhibliini %sohbe! arkada/lıını' yap!ı.İdrîsi Bi!lisînin olu Ebül7adl 3uhammed E(endi de, büyük bir âlim ve (azîle!ler

sâhibi bir zâ! idi. Babasının ?5e/!behi/!@ine zeyl yap!ı. Bir:ok kıyme!li eseri 0ürk:eye!er+üme e!!i. 7azîle!i ulemâ arasında me/hûr oldu.

1) âc-üt-teârih; cild-2, sh. 5662) 8icilli Fsmânî; cild-1, sh. 3&3) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-2, sh. 21 ') >#âh-ül-mekn*n; cild-1, sh. '65) ef-ü#-#ün*n; sh. 2%3, %', %'1, %5 6) Fsm+nl Müellifleri; cild-3, sh. ) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 32 %) Fsm+nl ârih e Müerrihleri /Cemâleddîn); sh. 2'&) Müneât- selâtîn; cild-1, sh. 3261) =+dîk+t-ül-ceâmi’; cild-1, sh. 262, cild-2, sh. 65 11) uhfe-i =+ttâtîn; sh. 11

İMÂM-ÂDE MEHMED EFENDİ:)ânûnî -ul!an -üleymân zamanında ya/amı/ âlim ve kadılardan. 4oum !ârihi

hakkında kaynaklarda bil1i verilmemek!edir. Babası imâm olduundan, İmâmzâde3ehmed E(endi diye me/hûr oldu. KPS %m. $#Q#' senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i.<kmeydanındaki zaviyede Iâiz -inân ;elebinin kabri yakınına de(nedildi.

Babası 3ahmûd Na/a 2âmiinde imâm idi. -âlih ve zühd sâhibi bir zâ! idi. -âlihkimselerle beraber bulunurdu. Hn+e İbni )emâl Na/adan ilim *rendi. 4aha sonra )adri

E(endinin yanında bulunup, ondan ilim !ahsil e!!i. Hn+e )ü!ahyada Iâhid Na/a3edresesine müderris oldu. Bunun Iâ+idiyye 3edresesi olduu da s*ylenir. 4aha sonra



!er(î e!!irilerek İne1*l müderrisi oldu. <radan da 9ıldırım 5ân 3edresesine !ayin edildi.KMQ %m. $#SK' senesinde 3olla 2ür+ân yerine =ebzede 3us!a(a Na/a 3edresesinemüderris oldu. K#S %m. $#MQ' senesinde 5o+a )ayını 3ehmed E(endi yerine J: Şere(eli3edresesine, K#M %m. $#MP' senesinde Jsküdarda bulunan 3ihrimâh -ul!an3edresesine müderris oldu. < zaman bu medrese yeni yapılmı/!ı. 3olla 3ehmed E(endi3ihrimâh -ul!an 3edresesinin ilk müderrislerindendir. K## %m. $#M"' senesinde Nervîz

Abdullah E(endi yerine -ahnı semân medreselerinden )aradeniz +ihe!indeki ;i(!eBa/kur/unlu 3edreseye !ayin olundu. K#" %m. $##$' senesinde Abdülkerîmzâde yerine9avuz -ul!an -elîm 3edresesine müderris oldu. K#K %m. $##L' senesinde Emîr 5asen8iksârî yerine 5aleb kadısı olan 3olla 3ehmed E(endi, KQ$ %m. $##M' senesindevazî(esinden alındı. KPL %m. $#QM' senesinde 0â+eddîn E(endi yerine Amasyadaki -ul!anBâyezid 3edresesi müderrislii ve Amasya mü(!îliine a!andı. Burada müzmin birhas!alıa yakalandı. Iazi(esini yapamaz hâle 1elin+e, yerine Badâdîzâde Ahmed ;elebi!ayin edildi.

İmâmzâde 3olla 3ehmed E(endi :ok sâlih bir zâ! olup, !akvâsı ile me/hûrdu. İslâmîilimler ile zamanındaki (en bil1ilerini :ok iyi bilirdi. İlmi ile amel eden ihlâs sâhibiâlimlerdendi. 4âima hak ve hakîka!i s*yler, bu husûs!a kimseden :ekinmezdi. İslâmiye!inemir ve yasaklarına uymak i:in :ok dikka! ederdi. Iera ve !akvâda :ok a/ırı idi. Şüpheli

/eylerden /idde!le ka:ınırdı. 5a!!â /üpheli olmak korkusuyla mubahların bile bir kısmını!erkederdi. 3ehmed adında bir olu vardı. 3üderris olup, Jsküdar ve Badad kadısı oldu.Badad d*nü/ü 5alebe 1elirken yolda ve(a! e!!i. Babası 1ibi sâlih ve i((e!li idi.

)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, KQ$ %m. $##S' senesinde 8eh+üvân se(erine :ıkın+a,3olla 3ehmed E(endi, o zamanın büyük âlimlerinden Şeyhülislâm Dükneddîn ekeriyâ ile1*rü/mü/ ve ilmî sohbe!lerde bulunmu/!ur. Ş*yle bir hâdise anla!ılır> 3olla 3ehmed, KM&%m. $#SS' senesinde Bursada 9ıldırım 5ân 3edresesinde müderris iken, )ara 4âvûdE(endi Bursa kadısı idi. Bir1ün )ara 4avudun me+lisinde İmâmzâde 3ehmed E(endizikredildi. <rada bulunanların kimi zühdünden, kimi sâlih bir ki/i olmasından, kimi de :okkanâa! sâhibi olmasından bahse!!i. <rada bulunanların hepsi onu medhüsenâ e!!iler.

9azdıı kıyme!li eserlerinden bazıları /unlardır> $ Beydâvî !e(sîrine hâ/iye, L )â(iye!er+ümesi, S 3isbâh !er+ümesi, M Avâmil !er+ümesi> Bu eserlerini, oluna Arab+a

*renirken yardım+ı olması i:in !er+üme e!mi/!i. Arab+a ve 7ars:a /iir s*yler ve yazardı.0ürk:eyi olduu kadar, Arab+a ve 7ars+ayı da :ok iyi bilirdi.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 51, 522) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 1163) Fsm+nl Müellifleri; cild-2, sh. 1&

İSHAK ELEBİ:9avuz -ul!an -elîm 5ân ve )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân devirlerinde ya/ayan

<smanlı âlim ve /âirlerinden. İsmi, İshak ;elebi bin İbrâhim Jskübî olup, İshak ;elebidiye !anınır. Babası, )ılı::ı İbrâhim E(endi isminde sana!kâr bir zâ! idi. Bunun i:in, İshak;elebi, )ılı:+ızâde diye de !anınmı/!ır. "K" %m. $MKS' senesinde, Dumelinin /irinyerlerinden olan ve Iardar nehri kenarında bulunan Jsküp beldesinde dodu. KMM %m.$#SP' senesi Dabîulâhır ayının yirmibe/in+i 1ünü, Nazar!esi 1e+esi Şamda kadı ikenve(a! e!!i. Bâbüssa1îrde de(nedildi. Ie(a!ı i:in ba/ka !ârihler de rivâye! edilmi/ ise de,KMM %m. $#SP'de olması ih!imâli daha kuvve!lidir.

Babası demir+ilikle ura/an bir zâ! olduu hâlde, kendisi kü:ük ya/!an i!ibâren ilim*renmeye meyilli olarak ye!i/!i. Bu husûs!aki 1ayre!, is!ida! ve kabiliye!inin de (evkalâdeolması sebebiyle, kısa zamanda kemâle 1eldi. amanının me/hûr âlimlerinden olan3evlânâ )ara Bâlî hazre!lerinin hizme!lerinde ve sohbe!lerinde bulunarak, :ok yükseldi. <büyük âlimden i+âze! alıp mezûn olduk!an sonra, Edirnede İbrâhim Na/a 3edresesinemüderris olarak !ayin edildi. -onra Jsküp 3edresesine 1e:!i. Bir müdde! sonra daBursaya 1iderek, )aplı+a 3edresesinde ders verdi. 4aha sonra da İznik!e -ul!an <rhan5ân 3edresesinde ve nihâye! KSS %m. $#LQ'de Edirnede 4ârülhadîs 3edresesindevazî(elendirildi. Buraya !ayininde âlimler /u bey!i !ârih dü/ürmü/lerdir>

<lim-ü ehl-i tefsîr r*en-i f+kîh âfâk,



0ll+h, ne müst+h+ktr âr-ül-h+dîs’e >shâk.

İshak ;elebi, bir müdde! de burada ilme hizme! e!!ik!en sonra, KSP %m. $#S&'deme/hûr ;ivizâde ve İsrâ(îlzâde ile birlik!e İs!anbula 1elerek, devrin âlimleri huzûrundaim!ihan edildiler. =*s!erdikleri yüksek ba/arı üzerine, !ekrar müderrislik vazi(esi ile devrinen yüksek ve me/hûr medresesi olan -ahnı semân medreselerine !ayin edildiler. 8ihâye!KML %m. $#S#' senesinde Şâmı /erî( kadılıına !ayin edildi. İshak ;elebi, uzun ve yoru+ubir yol+uluk!an sonra Şâmı /erî(e ula/!ı. Şama !ayin edilmesinde /u bey!i !ârihdü/ürmü/!ür>

"ehr-i Jilhicce’de +#mim sefer-i "âm ?ldu,B+l+dm !+#m+K+ târîhi, +kâm ?ldu.

İshak ;elebi, birka: sene bu hizme!!e kaldık!an sonra, 5asen ;elebinin kaydına1*re burada ve(a! e!!i. Ie(a!ının yakla/!ıı sırada /u bey!i s*ylediini, yine 5asen ;elebi,0ezkiresinde kayde!mi/!ir. Bey!>

Lelicek hâlet-i ne#’+ dedi, târihini >sh+k,Hneldim cenâ$- =+kk+, $+m +9k, !+ln +!+k.

İshak ;elebinin *n+eleri uy1un olmayan bazı !avırları olmu/sa da, sonradanhalisane !*vbe e!!ii kaynaklarda bildirilmi/!ir. Şiirde, (esâha! ve belâ1a!!a, ilim veir(ânda, zamanının sevilen ve !akdîr edilen /ahsiye!lerinden idi. İlme olan hizme!leriyanında, :aının edebiya! dünyâsında e!kiler bırak!ıı, /iirlerinin zevkle okunup !akdîredildii, yine kaynakların i(âdesinden anla/ılmak!adır. Şiirleri â/ıkane ve sâdedir. Jslûbuve i(âdesi yapma+ık!an ve mübalaadan uzak ve samimîdir. Şiir ve edebiya!!aki mehâre!isebebiyle, bir müdde! 9avuz -ul!an -elîm 5ânın musahipleri %sohbe! arkada/ları' arasına1irdiyse de, bazı sebeplerden dolayı uzun müdde! kalamadı.

İshak ;elebinin /iirlerini ih!ivâ eden dîvânı basılmamı/!ır. 9azma nüshalarından

birisi, -üleymâniyye )ü!üphânesi, )âdızâde 3uhammed E(endi kısmında, S"Q numaradakayı!lıdır. J: nüshası da, İs!anbul Jniversi!esi )ü!üphânesi yazmalar kısmında mev+û!!ur.Bursalı 3uhammed 0âhir Bey, 4îvânından ba/ka, 9avuz -ul!an -elîm 5ânın (e!ihlerinedâir bir 0ârihi ile im!ihan risâlesi adlı iki eserinin daha bulunduunu belir!mi/!ir. Ayrı+a,Şehren1izi Bursa adlı manzûm bir eseri mev+û!!ur.

İshak ;elebi, bir:ok (azîle! ve 1üzel sı(a!ların kendisinde !oplandıı, zari(, ho/ sohbe!bir zâ! idi. amanında bulunan (azîle! sâhibi âlimler arasında müm!az bir yeri vardı.-*zlerinin salamlıı, akı+ı üslûbu, s*yledii s*zlerin manâlarının a:ıklıı sebebiyle,dinleyenlerin dikka! ve muhabbe!lerini +elbederdi. A/ırı ve yalan olmamak /ar!ıyla, la!î(e,/aka ve espiri yapmayı seven, ho/ !abia!li, devamlı 1üleryüzlü bir zâ! idi. -*zleri,sohbe!leri o kadar !a!lı olurdu ki, o me+lis!e bulunanlar, o me+lis hi: daılmasın, o sohbe!hi: bi!mesin is!erlerdi. 9ara!ılı/!an kendisinde bir !a!lılık ve doruluk vardı. İ!ikâdı Ehli

sünne! âlimlerinin bildirdikleri i!ikâda !am uy1un idi.İlim ve edebdeki yükseklii herkes !ara(ından bilindiinden, âlim zâ!lar da, dierinsanlar 1ibi 1elip, onun sohbe!lerinde bulunurlar, is!i(âde e!meye, (eyz kaynaı olansohbe!lerinden nasîb almaya 1ayre! ederlerdi.

7esâha! ve belâ1a!!a, yanî s*zün a:ık, düz1ün ve ha!âdan uzak olması sana!ındave bu sana!ı konu/urken en 1üzel /ekilde !a!bik e!mek husûsunda o dere+e ileri idi ki,me/hûr Arab /âirlerinden olan Jmriül)aysın /iirleri ve edebî s*zleri, onun s*zleri ve/iirleri yanında â+iz ve yaralı, yanî +ılız kalır ve EbülAlâi 3earrînin /iirleri onun /iirleriyanında (esâha! ve belâ1a!!an uzak kalır demi/lerdir. 0er!îb e!!ii 4îvânının !erkib veüslûbuna, zamanın pâdi/âhı dâhil herkes hayrân kalmı/!ır.

İshak ;elebinin 1üzel /iirlerinden se:ilen bazı beyi!ler>

Jâdm# :uss+ ü :+m, derd-ü-$elâ râhilemi#,â’$e-i k*!üne +#metmededir kâfilemi#.



B+de kim n* ederim +!r düü7 !ârimden,+tre k+tre dkülür dîde-i h*n $ârmd+n.

Bu cemim 9eme-sârnn +ce7 h*nîn +k+r !â,MeKer +r ise ?l +!nn ciKer d+Knd+dr $â.

Men e!lese ekim r*h-i cânân :#ümden,Ceherse de $illâh +t+rm ân :#ümden.

=er m* serimde $+l+d !er !er +K+rm+!+,@+sl- h+#ând+ +9lr ?ldu $+hârm#.

8îne-i :ül 9âk 9âk-ü cân- $ül$ül derd-nâk,B+K- derdim mü$telâs :ül müdür, $ül$ül müdürS

Lün !ü#ün :rme!eli :ündü#ümü# âm ?ldu, 0! efendim d+h+ :elme# misin +kâm ?ldu.

Lnül â!inesi sâfîdir +mm+,emâ+ $und+ $ir ehl-i n+#+r !?k.

Le9miü# tâc-ü-k+$âd+n ?l*$en +k+ esîr,Ler s?r+rs+n $i#i mecn*n+ 9k+r silsilemi#.

1) âm*s-ul-+’lâm; cild-2, sh. &32) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 25'3) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 22') ef-ü#-#ün*n; sh. %'%, 115) 8icilli Fsmânî; cild-1, sh. 32'6) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '6%

) e#kiret-ü-u’+râ; cild-1, sh. 15%İSMÂİL 6İRVÂNÎ:5â+e Cbeydullahı Ahrâr hazre!lerinin ye!i/!irdii evliyânın büyüklerinden.

Anadoluda Bi!lise balı Şirvan beldesindendir. İsmi İsmâil olup, nisbe!i Şirvânîdir.4oum !ârihi ka!î olarak !esbi! edilememi/!ir. KM& %m. $#SS' senesinde 3ekkeimükerremede ve(a! e!!i. Ie(a!ının KQ$ %m. $##M' senesi olduu da rivâye! edilmi/!ir.

2elâleddîni 4evânî 1ibi zamanının büyük âlimlerinden ilim *renerek ye!i/en İsmâilŞirvânî, daha sonra 5â+e Cbeydullahı Ahrâr hazre!lerinin hizme! ve huzûrunda bulunarakkemâle 1eldi. < büyük zâ!ın sohbe!lerinde bulunmakla ve bu yolda ilerlemek is!idâdının(azlalıı sebebiyle, kısa zamanda yükselip üs!ün makamlara ve manevî ol1unluklara eri/!i.5â+e hazre!lerinin !alebelerinin en yükseklerinden, *nde 1elenlerinden oldu.

5â+e Cbeydullahın ve(a!ından sonra ha++a 1i!!i. 5a+ vazî(esini î(â e!!ik!en sonramemleke!ine d*nmeyip, mü+âvir olarak orada kaldı.

-ul!an İkin+i Bâyezîd 5ân zamanında Anadoluya 1elen İsmâil Şirvânî, epey zamanAnadoluda kalarak, ilim â/ıklarına, muhabbe! ehline 8ak/ibendiyye yüksek yolunuanla!!ı. 5â+e Cbeydullahı Ahrâr hazre!lerinden aldıı (eyz ve bereke!leri e!râ(a yaymaya:alı/!ı. İnsanlar ondan :ok is!i(âde e!!iler. Anadoluda uzun müdde! hizme!e devam edip,sonra !ekrar 3ekkei mükerremeye d*ndü. <rada !alebelerine -ahîhi Buhârî ve 0e(sîriBeydâvî oku!urdu. ;ok !alebe ye!i/!irdi.

Czun boylu, vekar ve heybe! sâhibi, uzun *mürlü bir zâ! idi. =üzel ahlâk sâhibi olup,insanların hâlleri ile deil, kendi hâlleri ile ura/ırdı. 5erkesle iyi 1e:inir, kü:ükle büyüü,zen1in ile (akiri bir !u!ardı. ;ok mü!evâzî, al:ak 1*nüllü idi. )imseyi kendinden a/aı1*rmezdi. )erâme!i bol, himme!i yüksek, zâhirî ve bâ!ınî ilimlerde :ok üs!ün, pekmübârek bir zâ! idi.

1) 8icilli Fsmânî; cild-1, sh. 351



2) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 35&

KÂD9 M'HAMMED ÂHİD:Evliyânın büyüklerinden. İnsanları 5akka dave! eden, doru yolu 1*s!ererek

saâde!e kavu/!uran ve ?-ilsilei âliyye@ denilen büyük âlim ve velîlerin ondokuzun+usudur.-emerkandlı olup, doum !ârihi bilinmemek!edir. KSQ %m. $#LK' senesinde -emerkanda

balı 5isârın Iah/ k*yünde ve(a! e!!i. )abri /erî(i oradadır.)âdı 3uhammed âhid -emerkandî, silsilei âliyye büyüklerinden olan 9akûbı

;erhî hazre!lerinin kızının olu olup, !orunudur. 5o+ası, her ilimde s*z sâhibi CbeydullahıAhrârdır. Bu ho+asının sohbe!ine kavu/madan *n+e, :ok 1ayre!ler sar(edip, ne(smü+âhedesi yap!ı. 8e(sini ıslâh e!mek i:in ura/!ı. Bu hâli yıllar+a sürdü. 4aha sonraCbeydullahı Ahrâra ""S %m. $MLK' senesinde !alebe oldu. <niki sene sohbe!inde vehizme!inde bulundu. <ndan (eyz alarak kemâle erdi. Ie(a!ından sonra da yerine ir/âdmakamına 1e:ip, insanlara (eyz vermek üzere halî(esi oldu.

)âdı 3uhammed âhid, ?-ilsile!ülâri(în@ adlı eserinde, Cbeydullahı Ahrârhazre!lerine !alebe olmasını /*yle anla!mı/!ır> ?5o+ama !alebe olu/um /*yle vukûbulmu/!u> Şeyh 8ime!ullah adında bir ilim !alebesi ile -emerkanddan 5ira!a ilim*renmek i:in yola :ıkmı/!ık. Şâdmân k*yüne varın+a, havanın :ok sı+ak olması

sebebiyle, 1ünler+e o k*yde kaldık. Biz burada iken, Cbeydullahı Ahrâr bu k*ye !e/rî(e!!i. Bir ikindi vak!i ziyâre!ine 1i!!ik. Bana6 ?-en neredensinF@ dedi. ?-emerkanddanım@dedim. -onra sohbe!e ba/ladı. ;ok 1üzel konu/uyordu. )onu/ması sırasında benimkalbimden ve ha!ırımdan 1e:en /eyleri bir bir saydı. 5ira!a 1i!mek i:in yola :ıkmamınsebebini de s*yledi. Bunun üzerine kalbim ona !amamen !u!uldu. -onra bana dedi ki>

?Eer maksadın ilim *renmekse, o i/ burada kolaydır.@ İyi+e anladım ve kanâa! 1e!irdimki, benim ha!ırımdan 1e:en /eyleri biliyordu. Buna ramen kalbimden 5ira!a 1i!mearzusu :ıkmadı. Bu dü/ün+emi de ke/(edip anladı. -onra kalkıp bana doru yakla/!ı ve6

?5ira!a 1i!mek!en maksadın nedirF -*yle bana, ilim mi *renmek, yoksa !asavvu(da mıye!i/mek is!iyorsunF@ dedi. 5eybe!inden deh/e!e kapıldım ve sus!um. 9anımdaki yolarkada/ım +evap verip6 ?<nun asıl maksadı 5ira!a 1idip !asavvu( yoluna 1irmek!ir. İlim*renmeye 1idiyorum demesi, bu maksadını 1izlemek i:indir@ dedi. < da !ebessüm e!!i.

Bunun üzerine6 ?Eer b*yle ise, :ok iyi ve 1üzeldir@ dedi. -onra beni alıp, bah:esinedoru 1*!ürdü. İnsanların 1*zünden kaybolun+aya kadar yürüdük. -onra durdu, elimi!u!!u. Elimi !u!ar !u!maz, ben kendimden 1e:meye ba/ladım. Ben kendimi kaybedin+eyeve kendimden 1e:in+eye kadar !u!!u. Ayıldıım zaman bana dedi ki> ?5erhalde sen benimyazımı okuyabilirsin.@ -onra +ebinden bir kâı! :ıkarıp okuduk!an sonra ka!ladı ve banaverdi. ?Bunu muha(aza e!. Bunda ibâde!in hakîka!i, i!aa!, hu/û ve Allahü !eâlânınazame!i kar/ısında insanın a+izlii yazılıdır. Bu saâde!, Allahü !eâlânın muhabbe!iyle ve<nun Desûlü -eyyidülevvelîn velâhırîne %sallallahu aleyhi ve sellem' !âbi olmakla ele1e:er. Bunun i:in, din ilimlerine vâris olan âlimlerin sohbe!inde bulun. <nlardan (âideliilim *ren. 0â ki Desûlullaha %sallallahu aleyhi ve sellem' !âbi olmak sûre!iyle mari(e!iilâhiyyeye kavu/asın. Clemâi sûdan %k*!ü din adamlarından' uzak dur. ;ünkü onlar, dînidünyâ malı !oplamak i:in ve makama, mevkîye kavu/mak i:in âle! ederler. 5elâl, haramayırmadan bulduunu yiyen ve dîne uy1un olmayan i/ler yapan sapık !arîka!:ılardan uzakdur. 9ine Ehli sünne! i!ikâdına uymayan sapık kimselerden de uzak dur@ -onra 7â!ihai/erî(e okudu ve bana 5ira!a 1i!mem i:in izin verdi. Bundan sonra emri üzerine yola:ık!ım. 3evlânâ -adüddîn )a/1ârîye 1*!ürmem i:in bir mek!ûp verdi. 3ek!ûba, banayardım+ı olup, korumasını yazmı/!ı. Bunu 1*rün+e, kalbimi !amamen bir muhabbe!, ihlâssardı. 7aka! 5ira!a 1i!me azmim kırılmadı, vaz1e:medim. 3ek!ûbu alıp yola :ık!ım. 9oldailerledik:e, bindiim hayvan yava/ladı, 1ü+ü kalmadı. 9ol almak!an â+iz kaldım.

Buhârâya al!ı (ersah %SQ km. kadar' mesa(e kalmı/!ı ki, yolun bu kısmında /idde!libir 1*z arısına !u!uldum. =ünler+e orada kaldım, iyile/in+e yola :ık!ım. Bu se(er hummahas!alıına !u!uldum. < zaman anladım ki, eer yola devam edersem helâk ola+aım=i!mek!en vaz1e:ip, Cbeydullahı Ahrârın yanına d*nüp, onun sohbe!inde ve hizme!indebulunmaya karar verdim ve 1eri d*ndüm. 0a/kende vardıım zaman, ki!aplarımı, e/yamıve binek hayvanımı bir arkada/ıma emâne! olarak bırak!ım. Bu sırada Cbeydullahı

Ahrârın !alebelerinden biriyle kar/ıla/!ım. <na6 ?=el, beraber+e Cbeydullahı Ahrârıziyâre!e 1idelim@ dedim. Bana6 ?Binek hayvanın ve ki!apların neredeF@ dedi. ?Bir



arkada/ıma emâne! olarak bırak!ım@ dedim. ?=i! onları benim eve 1e!irip, bırak. -onraberaber+e ziyâre!e 1ideriz@ dedi. Ben onları almak üzere 1iderken, bir de bak!ım ki, birisibana6 ?5ayvanın ve e/yâların kayboldu@ dedi. 5ayre! e!!im, o!urup dü/ünmeye ba/ladımve kalbimden6 ?5erhalde 1elir 1elmez ilk *n+e ziyâre!ine 1i!mediim i:in CbeydullahıAhrâr bana kırıldı. Bu sebeple bineim ve e/yâlarım kayboldu@ dü/ün+esi 1e:!i.5er/eyden *n+e onu ziyâre!e 1i!meye karar verdim. 0am bu sırada birisi 1elip6 ?Binek

hayvanın ve e/yaların bulundu@ dedi. Emâne! bırak!ıım kimsenin yanına 1i!!im. Banadedi ki> ?Ey 3uhammed -enin binek hayvanını emâne! aldıımda, onu bir yere baladım.Biraz sonra 1*zden koyboldu. Aramaya ba/ladım, bulamadım. Jz1ün üz1ün 1eri d*ndüm.4*nerken bir de 1*rdüm ki, senin binek hayvanın sokak or!asında, insanlar arasındaüzerindeki e/ya ile beraber aynen duruyordu. 5ayre! e!!im, bu kadar kalabalık arasındaona kimse dokunmamı/!ı.@ -onra binek hayvanımı ve e/yâlarımı alıp -emerkandaCbeydullahı Ahrârın yanına 1i!!im. 5uzûruna varın+a, bana bakıp !ebessüm ederek6

?5o/ 1eldin@ dedi. Bundan sonra sohbe!ine ve hizme!ine devam edip, yanındanayrılmadım.@

)âdı 3uhammed âhid hazre!leri, asrının âlimlerinin en büyüklerinden olup,!asavvu( ilminde ve hâllerinde mü!ehassıs ve ilâhî sırların 1izliliklerine vâkı( idi. )endindensonra, kız karde/inin olu 4ervi/ 3uhammed, ye!i/!irdii velîler arasında en büyüüdür.

3uhammed âhidin %k.s.' ?3esmûâ!ı 3evlânâ )âdı 3uhammed âhid@ ve ?-ilsile!ülâri(în@ adlı eserleri me/hûrdur. ?3esmûâ!@ adlı eserinde, ho+ası Cbeydullahı Ahrârhazre!lerinin sohbe!lerinde dinlediklerini !oplamı/!ır. 7ârisî lisânda yazdıı bu eseri $##varak olup, -üleymâniye )ü!üphânesinde vardır. Bu eserinden bazı b*lümler>

?İnsanın yara!ılmasından maksad, kulluk yapmasıdır. )ulluun aslı ve *zü ise, herhalükârda Allahü !eâlâyı unu!mamak, 1â(il olmamak, !azarru %yalvarma' ve hu/û %korku'i:inde bulunmak!ır.@

?İbâde! ile ubudiye! %kulluk' arasındaki (ark6 ibâde!, dinin emre!!ii vazî(eleriyapmak6 ubudiye! ise, kalbin 1a(le!!en uzak ve dâima Dabbini !azim eder hâldeolmasıdır.@

?0emkin makamına kavu/mak i:in, zarûre!siz s*z s*ylememek lâzımdır. ;ok 1ülmekve :ok konu/mak kalbi *ldürür. 0emkin makamı, huzûr ve a1âhî %1a(le!!en uzak'

olmak!an ibâre!!ir ki, bu hâl, 1*zdeki 1*rme, kulak!aki i/i!me vas(ı 1ibi hi:kaybolmamalıdır. )endisini Allahü !eâlânın her ân 1*rdüünü bilmelidir. B*yle bir hâle1elen kimsenin konu/ması 1erekir. Bu hâle kavu/!uk!an sonra, %insanları ir/âd i:in'konu/maması 1a(le!!ir. =a(le! ise, kalbin *lmesi demek!ir. )albin 1a(le!!en uzak olması,huzûr ve a1âhî olmasıyladır. Bu nisbe!in sâhibi :ok :alı/malı, ih!imâm 1*s!ermeli ve bunisbe! zamanını iyi muha(aza e!melidir.@

Cbeydullahı Ahrâr hazre!leri buyurdu ki> ?Emri marû(u ve nehyi münkeri *yleyapmalı ki, ondan ne!i+e alınsın. Bunu yaparken, insanların anlıya+aı /ekilde yapmaklâzımdır. 5adîsi /erî(!e6 “3nsanlara, akılları derecesinde konu.” buyuruldu.@ Birde(asında 3ool 5anlarından biri Cbeydullahı Ahrârın huzûruna 1elmi/!i. 3üslümanolmayan bu 5ân, domuz e!i yerdi. <na domuz e!i yemek İslâmiye!!e haramdır dese,yemek!en vaz1e:meye+ek!i. <na dedi ki6 ?4omuz e!ini yemek bir:ok haysiyye!ikaybe!!irir. ;ünkü hayvanlardan sâde+e domuz, di/isini kıskanmaz. <nun e!ini yemek,insanda 1ayre! ve hamiyye!i yok eder@ dedi ve 1ayre!in üs!ünlüünü anla!!ı. < 5ân bunu:ok makûl bulup, kendisi yemek!en vaz1e:!ii 1ibi, askerlerinin de domuz e!i yemeleriniyasakladı.@

?=en:lik zamanı (ırsa! ve 1anime!!ir. Bu kıyme!li zamanı ve ne(esleri saâde! vesilesiyapmayana yazıklar olsun. -eâde! arayan kimse, Desûlullahın %sallallahu aleyhi vesellem' ahlâkı ile ahlâklanmalıdır. 5ilm %yumu/aklık', kerem, +*mer!lik, !evâzu, îsâr vedier ahlâkı hamide olan /eylerle ahlâklanmalıdır. 5usûsen kalbde Allah!an ba/ka hi:bir/eye balılık kalmamasına %mâsivânın !erkine' :ok :alı/mak lâzımdır. Büyükler, ?)albimâsivâdan korumak lâzımdır@ buyurdular. Bunun i:in de ?)alb bir ayna 1ibidir. )ar/ısına1elen her/eyi 1*s!erir. )albden mâsivâ silinip a!ıldıı zaman, kalbde Allah sev1isindenba/ka hi:bir /ey kalmaz@ buyurmu/lardır.@

?8e(sinin is!eklerinden, hevâsından uzak dur. Ba/kasının %ne(sinin' emri al!ına 1irme

ki, Allahü !eâlânın rızâsına kavu/asın.@



?Akıllı kimse, bir i/i bir ha(!ada veya bir ayda bi!iren, dünyâya âi! (âideleri kısazamanda elde eden kimse deildir. Akıllı o kimse ki, bü!ün :alı/masını ve 1ayre!ini dininemirlerine uymaya sar(eden, i/lerini âhıre!!e (âide vere+ek /ekilde yapandır. Bundan dahaakıllı kimse ise, bü!ün 1ayre!ini sar(ederek, Allahü !eâlâdan ba/ka her/eyden yüz :eviren,onları kalbinden :ıkarandır. B*yle yapan kimse, Allahü !eâlânın rızâsına kavu/ur.@

?5imme!, bü!ün dü/ün+eyi bir i/ üzerinde !oplamak!ır. Büyükler buyurdular ki> ?Bir

i/in hâsıl olması veya bir belânın kalkması i:in !amamen Allahü !eâlâya y*nelip is!enirse,maksada kavu/ulur.@ 3eselâ has!a olan veya has!ası olan kimse6 ?9â Şâ(î@ diyerek Allahü!eâlâya yalvarır, himme!ini /i(â hâsıl olması i:in sar(ederse, /i(â bulur. 7akir dü/üp :aresizkalın+a, Allahü !eâlânın isimlerinden olan ?=anî@ ismini, ?9â =anî@ diyerek s*yleyipyalvarırsa, (akirlik!en kur!ulur. Allahü !eâlânın isimlerini s*yleyerek <na y*nelmek,kur!ulu/a erdirir. 5imme!in !esîri :ok büyük!ür. Eer bir kimse yükselmek ve hakîkîsaâde!e kavu/mak i:in himme! sar(e!se, buna kavu/ur. 7aka! himme!ini dünyâ lezze!lerii:in sar(ederse, yolunu /a/ırır.

Büyükler buyurmu/lardır ki> ?)urânı kerîme ve himme!e kar/ı durmak mümkündeildir, durulamaz@

Eer bir kâ(ir bile dü/ün+esini, himme!ini bir i/in hâsıl olması i:in !oplayıp devamlı oi/in hâsıl olmasını is!ese, !aleb e!!ii /eye 1*s!erdii himme! sebebiyle kavu/ur. 5imme!i,

!esîrini 1*s!erir.Ney1amberler %aleyhimüsselâm', bü!ün varlıkları ile Allahü !eâlâya y*nelerekhimme!lerini sar(edip, sava/larda dü/manlarını peri/an e!mi/lerdir. İbrâhimaleyhisselâmın a!e/e a!ılırken 1*s!erdii !am himme! üzerine, Allahü !eâlâ a!e/e6 “yate, 3"râhim'e serin ve selâmet ol/” %EnbiyâQK' buyurdu ve a!e/ onu yakmadı.@

?4ervi/lik, yalnız bir yere :ekilip o!urmak, 1*k!e u:mak, dada ve maaradabulunmak deildir. 4ervi/lik6 1*nlü, mâsivâdan, yanî Allahü !eâlâdan ba/ka her/eyden:evirmek!ir.@

?4ünyâya dü/kün olmayanlarla, âhıre! adamlarıyla o!urmak, beraber bulunmak, :ok!esîrli ve (âidelidir. Hn+e !esîri anla/ılmasa bile, doan bir :o+uun her1ün yava/ yava/büyüdüü 1ibi, insan yava/ yava/ dünyâya dü/kün olmak!an kur!ulur.@

?%5erki yek +â heme +â, her ki heme +â hî: +â' Bir yerde bulunan %bir yere

balanan', her yerde bulunur. 5er yerde bulunan %her yere balanan', hi:bir yerdebulunamaz.@ ?İbni Abbâs %rahme!ullahi aleyh', “Bâl"uki sen %Ey Desûlüm' onların içinde

iken 0llah onlara azâ" verecek de+ildi. 3sti+2ar ettikleri hâlde de 0llah onlaraazâ" edecek de+il.” %En(âlSS' meâlindeki âye!i kerîmeyi !e(sîr ederken /*ylebuyurmu/!ur> ?İslâmiye!in mev+ûd olması, Desûlullahın mev+ûd olması mesabesindedir.8asıl ki Desûlullah haya!!a iken azap kaldırılmı/, insanlara azap 1elmemi/se, İslâmiye!inbir yerde mev+ûd olması ile de %İslâmiye!e uymak sebebi ile de' azap kalkar. İs!i(are!mek sebebi ile de azap inmez. İs!i(ar, azâbın 1elmesine mâni olur. Bir yandan Allahü!eâlânın emirlerine uymayıp, bir yandan da ?Es!a(irullah, Es!a(irullah@ demek, is!i(ardeildir. İs!i(arın manâsı6 Allahü !eâlânın emirlerine uymak, yasak e!!ii /eylerdensakınmak!ır. Allahü !eâlânın rahme!ine ve ma(ire!ine yol a:a+ak sebeplere yapı/maklâzımdır. ulüm ve isyân olan i/leri yapmak!an sakınmalıdır.@

)âdı 3uhammed âhid hazre!lerinin ?-ilsile!ülâri(în@ adlı eserinden de bazıb*lümler /*yledir>

Evliyânın büyüklerinin hâlleri> ünnûni 3ısrî hazre!leri /*yle buyurmu/!ur> ?0asavvu( yolunda, +enâbı 5akkın dos!larından, sev1ili kullarından bazıları o hâle1elmi/!ir ki, eer bir büyük zâ! onlara Allahü !eâlânın muhabbe!inden, azame! ve +elâli ileil1ili s*zler s*ylerse, muhabbe!leri sebebiyle o hâle 1elirler ki, +an verirler.@

Şeyh Abdülvâhid bin eyd %k.s.' buyurdu ki> ?Bir de(asında 1azâya 1i!meye niye!e!!im. Bü!ün !alebelerimi !opladım. 3e+lis!e bir /ahıs meâlen6 “0llah yolunda savaı$d!manları öld!ren ve öld!r!len m!'minlerin canlarını ve mallarını 0llah *ennet karılı+ında satın aldı.” %0*vbe$$$' buyurulan âye!i kerîmeyi okudu. Bunun üzerineonbe/ ya/ında bir 1en: ayaa kalk!ı. Bu 1en+in babası ve(a! e!mi/, kendisine pek:ok malmîrâs kalmı/!ı. ye!i kerîmeyi okuyan zâ!a dedi ki> ?Ey Şeyh Allahü !eâlâ müminlerden

+anlarını ve mallarını 2enne! kar/ılıında sa!ın aldı mıF Allah yolunda +anını ve malını (edaedene 2enne! verile+ek miF@ dedi. < zâ! da6 ?Eve!. Allahü !eâlânın kelâmı doru ve vadi



hak!ır@ dedi. =en:6 ?Şâhid ol ki, ben ne(simi ve malımı Allahü !eâlâya sa!!ım@ dedi. < zâ!6 ?Iallahi bu büyük bir i/!ir. -en kü:üksün. )orkarım ki sabredemezsin ve :aresiz kalırsın@dedi. Bunun üzerine o 1en:6 ?Ey Şeyh Bir kimse +enâbı 5akla ahi!le/sin ve :aresizkalsın 5â/â ve kellâ. 5i: b*yle /ey olur muF Şâhid ol hakîka!en ben ne(simi ve malımıAllah i:in (eda e!!im, Allah yoluna adadım ve pi/man olmaya+aım@ dedi. -onra bü!ünmalını sadaka olarak daı!!ı. Bizimle birlik!e +ihâd i:in se(ere :ık!ı. Bize ve hayvanlarımıza

hizme! e!meye ba/ladı. Biz uyurken o n*be! !u!ardı. =ündüz oru: !u!ar, 1e+eleri namazkılardı. 5epimiz onun bu hâline hayrân kalırdık. 0â ki, Dum diyarına vardık. Biz harphazırlıklarını yaparken, o 1en: kendinden 1e:mi/ ve hayrân bir vaziye!!e6 ?Aynâyımerdıyyeye mü/!âkım, ona kavu/mak is!iyorum@ der dururdu. < hâle 1elmi/!i ki,arkada/larımız onun aklının 1i!!iini zannediyorlardı. Bir1ün onu :aırdım ve6 ?Bus*ylediin s*zün manâsı nedirF@ diye sordum. 4edi ki> ?Bir 1ün uyumu/!um. Düyamda1*rdüm ki, birisi bana6 ?Aynâyı merdıyyeye 1i!@ diyordu. -onra birdenbire bir bah:ekar/ıma :ık!ı. Bu bah:enin i:inde suyu berrak ve sa( akan bir ırmak vardı. Trmaınkenarında hûrîler duruyordu. 5epsi de *yle süslenmi/ler ve *yle 1üzel idiler ki, dilim onuanla!mak!an â+izdir. Beni 1*rün+e birbirlerine6 ?3üOde İ/!e Aynâyı merdıyyenin zev+i@dediler. <nlara selâm verdim ve6 ?Aynâyı merdıyye sizin aranızda mıF@ dedim. ?Bizimaramızda deil, biz onun hizme!:ileriyiz, daha ileri 1i!@ dediler. İlerledim. Bir ba/ka bah:e

1*rdüm, i:inde her !ürlü 1üzellikler vardı. 5âlis sü!!en bir nehir 1*rdüm. 8ehir kenarında,benzerini o âna kadar 1*rmediim 1üzellik!e hûrîler vardı. <nların 1üzelliine hayrânoldum. Beni 1*rün+e birbirlerine bak!ılar ve6 ?3üOde olsun ki, bu, Aynâyı merdıyyeninzev+idir.@ dediler. <nlara da selâm verdim ve6 ?Aynâyı merdıyye sizin aranızda mıdırF@diye sordum. ?5ayır biz onun hizme!:isiyiz@ dediler, ilerledim. Bir 2enne! ırmaınaras!ladım. E!râ(ında hûrîler vardı. < kadar 1üzeldiler ki, bunları 1*rün+e *n+eki 1*rdüümhûrîlerin 1üzelliini unu!!um. <nlara da selâm verdim. ?-ana da selâm olsun ey Allahü!eâlânın velî kulu@ dediler. ?Aynâyı merdıyye sizin aranızda mıF@ dedim. ?5ayır, biz onunhizme!:ileriyiz, ileriye 1i!@ dediler. İlerledim. -a( bal akan bir ırmaa vardım. Bu ırmaında e!râ(ında hûrîler vardı. Bu hûrîler 1üzellik!e *n+ekilerden daha üs!ün idi. Hyle ki,*n+ekilerin hepsini unu!!um. -elâm verdim ve6 ?Aynâyı merdıyye sizin aranızda mıF@diye sordum. ?5ayır, bu 1*rdüklerinin hepsi onun hizme!:isidir, ileri 1i!@ dediler. İlerledim.

0ek bir in+iden yapılmı/, ipleri nûrdan bir :adır 1*rdüm. )apısında ay yüzlü bir hizme!:ibekliyordu. Bu hizme!:i *yle 1üzeldi ki, 1*z hayre!!e kalıyordu. Beni 1*rün+e6 ?Ey Aynâyımerdıyye i/!e sana e/ ola+ak kimse 1eldi@ dedi. ;adıra yakla/ıp i:eri 1irdim. Aynâyımerdıyye %hûrî' in+i ve yaku! kaplı al!ın bir !ah! üzerinde o!uruyordu. <nu 1*rür 1*rmezme(!ûn oldum. Bana6 ?5o/ 1eldin ey Allahın evliyâ kulu@ dedi. 9akla/!ım. Boynunasarılmak is!edim. ?-abre!, sen dünyâdasın, henüz vaki! var. 9arın 1e+e bizim yanımızdaola+aksın@ dedi. Bu rüyadan sonra birden bire uyandım. ?Ey Şeyh < 1üzellie kavu/maki:in sabırsızlanıyorum. 5i: sabrım kalmadı@ dedi. -onra sava/ ba/ladı. =en: de sava/ıpkahramanlıklar 1*s!erdi. Büyük bir yara alıp yere dü/mü/!ü. <nu kaldırıp bak!ıklarında1ülüyordu. =ülerek rûhunu !eslim edip, /ehîd oldu.@

Abdullah bin eyd %rahme!ullahi aleyh' /*yle anla!mı/!ır> ?Bir 1emiyle yol+ulua:ıkmı/!ık. =emi rüz1âra kapılıp bir adaya doru sürüklendi. Adaya yakla/ın+a, yana/ıpindik. Adada pu!a !apan bir adam 1*rdüm. ?8eden bu pu!a !apıyorsunF Bu pu!, ne (aydasalar, ne de zarar@ dedim. ?-iz kime !aparsınızF@ dedi. ?5er/eyi yara!an, her /eye mâlikolan ve her /eye 1ü+ü ye!en Allahü !eâlâya ibâde! ederiz@ dedim. ?Bunu size kim bildirdiF@ dedi. ?Allahü !eâlâ bize kerîm bir pey1amber 1*nderdi. <nun vası!asıyla bize bildirdi@dedim. ?< pey1amber nerededirF@ dedi. ?Bize Allahü !eâlânın 1*nderdii dîni bildirip!ebli vazî(esini !amamladık!an sonra ve(a! e!!i. Allahü !eâlâya kavu/!u.@ deyin+e6

?<ndan size hi:bir alâme! kaldı mıF@ dedi. ?Eve!, <, Allahü !eâlâdan bir ki!ab 1e!irdi.Şimdi o )i!âb %)urânı kerîm' bizim yanımızdadır@ dedim. ?Bana 1*s!erin@ dedi. )urânıkerîmi ona 1*s!erdim. ?Ben bunu okumasını bilmiyorum@ dedi. )urânı kerîmi a:ıp onabir sûre okudum. Ben okudum, o aladı. -ûreyi okuyup bi!irin+e6 ?Râyık olan odur ki,kimse bu kelâmın sâhibine âsî olmasın@ dedi ve hemen müslüman oldu. )urânı kerîmdenbirka: sûreyi okumayı ve kendisine ye!e+ek kadar din bil1isi *rendi. < 1e+e ya!sınamazını kıldık!an sonra ya!ma zamanı 1eldi. < ya!mayıp sabaha kadar ibâde! e!!i.

0alebelerime dedim ki> ?Bu yeni müslüman oldu. Buna aramızda biraz para !oplayıpverelim ki, sıkın!ı :ekmesin. Narayı !oplayıp 1*!ürdüümüzde6 ?Bu nedirF@ dedi. ?Bunu al,



kendine na(aka yap ki sıkın!ı :ekmeyesin@ dedim. ?Râ ilâhe illallah. Ben daha *n+e buadada iken pu!a !apardım. Allahü !eâlâyı bilmezdim, (aka! < beni zâyi e!medi, korudu.Şimdi ise <nu !anıyorum. Beni hi: zâyi eder miF@ dedi. J: 1ün sonra bir haber aldım ki, oyeni müslüman olan kimse has!alanıp ya!aa dü/mü/. 5emen yanına ko/!um. Bir is!einbir hâ+e!in var mıdırF@ dedim. ?Benim ih!iyâ+ımı, her ih!iyâ+ı 1ideren Allahü !eâlâkar/ıladı@ dedi. Bundan bir 1ün sonra da ve(a! e!!i. < 1e+e onu rüyamda 1*rdüm. Bir

bah:e i:inde duruyor. Bah:enin üzerinde yüksek bir kubbe, kubbenin al!ında bir !ah!üzerine o!urmu/. 9anına da bir hûrî o!urmu/. 3eâlen6 “... 6elekler de her ka$ıdanyanlarına vararak öyle diyeceklerdir: )a"retti+iniz için size selâm olsun/ @hıret

saâdeti ne g!zeldir/.” Dad>%LSLM' buyurulan âye!i kerîmeyi okuyordu.@

1) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 1' 2) Behcet-üs-seni!!e; sh. 113) =+dâik-ül-erdi!!e; sh. 1'') Pmdet-ül-m+kâmât; sh. %25) Mesm*ât, 8üle!mâni!e ütü$hânesi (s’+d (fendi $lümü ?E 115 D+r+kE 5+,13+, 1%+, 2'+, 25+, 2&$, 55$, 56$6) 8ilsilet-ül-ârifîn, 8üle!mâni!e ütü$hânesi =+c M+hmud $lümü. ?E 2%3

D+r+k 1%%+, 1&+-$, 1&1+-$) =+dik+t-ül-eli!â; sh. %6%) >r:âm-ül-merîd; sh. 6%&) Geehât #e!li; sh. 5 1) Geh$er 0nsikl?7edisi; cild-12, sh. 3

KÂD9-ÂDE (6e*,e!" A0*e&:<smanlılar zamanında Edirnede ye!i/en 5ane(î mezhebi (ıkıh âlimlerinden. <smanlı

/eyhülislâmlarının onal!ın+ısıdır. İsmi, Ahmed bin 3ahmud elEdirnevî erDûmî olup,lakabı Şemseddîndir. )âdızâde diye !anınır. K$" %m. $#$L' senesinde dünyâya 1eldi. K""%m. $#"&' senesinde Dabîulâhır ayında İs!anbulda, 7â!ihde ve(a! e!!i. )abri, 7â!ih2âmii yakınında bulunan )ü:ük )aramandaki :e/mesi yanındadır. Babası Bedrüddîn

3ahmud E(endi de âlim bir zâ! idi.İlim !ahsiline Edirnede İshak ;elebinin huzûrunda ba/layan )âdızâde, yineEdirnede bulunan J:/ere(eli medreselerinde, o zamanın me/hûr âlimlerinden olanŞeyhülislâm ;ivizâde 3uhammed 3uhyiddîn E(endiden okudu. Bundan sonra İs!anbulda-ahnı semân medreselerinde, insanların ve +innîlerin mü(!îsi, <nü:ün+ü ŞeyhülislâmAhmed bin 3us!a(a Ebüssüûd E(endi hazre!lerinin derslerine devam e!!i. Ayrı+a -adî;elebi ve 3evlânâ )adri %veya )adirî' E(endi 1ibi zâ!lardan da ders aldı. B*yle+e asrınınen büyük âlimlerinden ders ve (eyz alarak kemâle 1elip, zamanının *nde 1elenâlimlerinden oldu.

)âdızâde Ahmed E(endi, ilk olarak Bursada 7erhâdiyye 3edresesine müderrisoldu. Bundan sonra Ieliyyüddîn olu Ahmed Na/a 3edresesinde vazî(e aldı. -onra yineBursada bulunan )aplı+a 3edresesi ve daha sonra da İs!anbulda A!îk Ali Na/a3edresesinde ders oku!!u. KQS %m. $###' senesi -a(er ayında 5aleb kadısı oldu. KQP %m.$##K' senesi ilkade ayında mü(e!!i/lik memûriye!i verildi. KP$ %m. $#QS' Dabîulevvelayında İs!anbul kadısı ve KPM %m. $#QQ' Dabîulâhır ayında Dumeli kadıaskeri oldu. Busırada -adrı azam 3ehmed Na/a ile aralarında meydana 1elen bir soukluk sebebiyleEdirneye 1i!!i. <rada 4ârülhadîs medreselerinde ders vermekle me/1ul iken, olu )âdıAbdurrahmân ;elebinin ve(a! e!mesi üzerine İs!anbula 1eldi.

< sırada !ah!a 1e:mi/ olan -ul!an J:ün+ü 3urâd 5ânın il!i(â!ına kavu/an )âdızâde, Nâdi/âh !ara(ından ha!ırı ho/ edilerek, K"S %m. $#P#' senesi -a(er ayında-üleymâniye 4ârülhadîsine nakledildi. Burada vazî(eye ba/ladı. Aynı sene, kendisine!ekrar Dumeli kadıaskerlii vazî(esi verildi. K"# %m. $#PP' senesi Şabân ayının be/in+i1ünü 5amîd E(endinin ve(a!ıyla Şeyhülislâm oldu. < yüksek ve mübârek makamda (e!vâvermek vazî(esini hakkıyla î(â edip, herkesin hürme!, !akdîr ve !ebrikini kazandı.

K"" %m. $#"&' senesi Dabîulâhır ayının onbirin+i 1ünü olan ;ar/amba 1ünü rûhunu

+enâbı 5akka !eslim edip, 7â!ih 2âmii yakınında bulunan )ü:ük )aramanda yap!ırmı/



olduu :e/menin yanında de(nolundu. 9a/ı ye!mi/i a/mı/ idi. <nun ve(a!ından sonra3alülzâde 8akîb 3ehmed E(endi /eyhülislâm oldu.

Bir:ok üs!ün ve 1üzel sı(a!ları kendinde !oplamı/ olan, :ok yüksek bir zâ! idi. İyilik,ihsân sâhibi olan +*merdler kâ(ilesinin (erdi idi. İlmi o kadar :ok idi ki, âlimler, onun1e:mi/ büyük âlimlere hayırlı bir hale(, iyi bir vekîl olduunu s*ylemi/lerdir. Aklı ve zihnipek kuvve!li idi. Bir ân bo/ durmazdı. 7azîle! ve kemâlâ!!a, mükemmel idi. 5ükmünde :ok

âdil idi. âlimin hasmı, mazlûmun hâmisi %koruyu+usu' idi. Edebi ve zekâsı pek:ok idi.5eybe!li, vakûr, aırba/lı ve sâlih bir zâ! idi. 5er !ürlü !a/kınlık!an uzak idi.

Allah rızâsı i:in :ok :alı/ıp, :ok eser bırak!ı. ;ukur 5amam yakınında bulunan evininkar/ısında yap!ırdıı +âmisi ve 4ârülkurrâsı vardır. Edirnede babasının yap!ırmı/ olduu+âmiyi 1eni/le!ip !amir e!!irdi. 2âminin 1elirlerini de 1eni/le!ip :oal!!ı.

0akvâsı, haramlardan sakınıp, dînimizin emirlerine !am uyması o dere+e idi ki,/eksiz ve /üphesiz olarak, yap!ıı her i/ +enâbı 5akkın kelâmına, emrine uy1un olurdu.9anî yap!ıı i/in, dînimizin emrine uy1un olmasında son dere+e !i!iz ve 1ayre!li idi.4oruyu s*ylemek!en, en !ehlikeli ve nâzik anlarda bile vazî(esini hakkıyle î(â e!mek!en,adâle!e uy1un hüküm vermek!en :ekinmezdi. 7erman ve emirlerden, dinimiz+e mahzurlubulduklarını ip!al e!!irip 1eri bırak!ırdıı :ok olmu/!ur.

İki sene yedi ay ve sekiz 1ün devam eden /eyhülislâmlıı müdde!in+e ve ba/ka

vazî(elerinde, vazi(esini hi: aksa!madan ve en in+e !e(errua!ına kadar !am olarak yap!ı.â!en yüksek olan ilmiye mesleinin, ilim erbâbının i!ibârının daha da yükselmesine vesileolup, İslâmiye!e uy1un olmayan bazı hâllerin halk arasında yayılmasına, verdii (e!vâlarile mâni oldu.

Iazi(elerinin aırlıı ve me/1uliye!lerinin :okluuna ramen, bir:ok kıyme!li eser de!elî( e!mi/ olan )âdızâde hazre!lerinin, bu deerli eserlerinden bazılarının isimleri/*yledir> $ 8e!âi+üle(kâr (î ke/(irrümûz velesrâr> Bu ki!ap, İbni 5ümâmhazre!lerinin ?7e!hülkadîr@ isimli me/hûr eserine !ekmiledir. 7e!hülkadîr, vekâle!bahsine kadar olup, sonra !ekmile ba/lamak!adır. Bu eser sekiz +ild olarak $S$" %m.$K&&'de 3ısırda basılmı/ ve $S"" %m. $KQ"'de Beyru!!a 7o!okopisi yapılmı/!ır. L0alîkâ!ün ale!!elvîh> -adüddîni 0e(!âzânînin 0enkîhülusûl /erhine !alîkdir. S Şerhu//erî(i li mi(!âhılulûm lis-ekkâkî, M 5â/iye!ün alâ !e+ridilkelâm, # Şerhu hidâye!ül

hıkme lilEbherî, Q 5â/iye!ün alâ evâili -adrü//erîa, P 0alîkâ!ün alel3evâkı(, "5â/iyei Beydâvî.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-2, sh. 112) (l-0’lâm; cild-1, sh. 25'3) "e#erât-ü#-#ehe$ cild-%, sh. '1'') âm*s-ül-0’lâm; cild-5, sh. 353&5) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 25&6) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 1'%) >#âh-ül-mekn*n; cild-2, sh. 62, 21%) kd-ül-m+n#*m; cild-2, sh. 3% &) Geh$er 0nsikl?7edisi; cild-&, sh. 11%1) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 12 11) eh+t-ül-meâ!h; sh. 2%12) ef-ü#-#ün*n; sh. 3'%, '&%, 166, 222, 23, 23'

KÂD9-ÂDE-İ RÛMÎ (M!8$* K,e,$&:<smanlı âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, 3uhammed bin )u!büddîn 3uhammed bin

3uhammed bin )âdızâdei Dûmî olup, lakabı 3uhyiddîndir. 4okuzun+u asrın ba/larındave(a! e!mi/ olan me/hûr <smanlı âlimlerinden )âdızâdei Dûmî diye !anınmı/,-elâhaddîn 3ûsâ bin 3uhammedin !orunu olan )u!büddîn 3uhammedin oludur. Büyükdedesine nisbe!le )âdızâdei Dûmî diye me/hûr oldu. Ayrı+a6 3îrim )*sesi ve )u!büddînzâde isimleriyle de !anınmı/!ır. )aynaklarda doum !ârihi bulunamıyan )âdızâde K#P %m.$##&'de ve(a! e!!i.

Baba ve dedeleri de âlim ve (âdıl kimseler olan )âdızâde, hem baba, hem de anne

!ara(ından asil bir aileye mensûp!ur. Annesi, me/hûr âlim 5o+azâdenin kerîmesi olup,babaannesi de, büyük kelâm ve as!ronomi âlimi Ali )u/+unun kerîmesi idi.



3uza((eruddîni A+emî, 3evlânâ )o+avî, 9akûb bin -eyyid Ali, 3evlânâ 3üeyyedzâde 1ibi zamanının me/hûr, büyük âlimlerinden okuyarak ye!i/!i. Bu büyük âlimlerinhuzûr ve hizme!lerinde bulunmakla, hem ilmî bakımdan yükseldi. 5em de 1üzel hasle!lerikendisinde !opladı. B*yle+e hem zâhirî, hem de bâ!ını kemâlâ!a, yüksek ol1unluklara vemanevî dere+elere kavu/!u.

İlim !ahsilini ikmâl e!!ik!en sonra, ilk olarak Bursada Ieliyyüddînzâde Ahmed Na/a

3edresesine müderris oldu. 4aha sonra, İs!anbulda A!îk Ali ve 5a+ı 5asenzâde, İznikdeİznik, Edirnede 4ârülhadîs, Bursada 3uradiye ve Bâyezîd 5ân medreselerindemüderrislik yap!ı. Adı 1e:en medreselerde uzun müdde! hizme! edip, :ok !alebe ye!i/!irdi.0alebeler, onun anla!!ıkları in+e bil1ilerden, yüksek ilimlerden ve akı+ı lisânından :okis!i(âde edip, âlim oldular.

3üderrislik!en sonra kadılıa y*nelen )âdızâde, 5aleb ve Edirne kadılıklarındabulundu. KM# %m. $#S"'de sal!ana! merkezi olan İs!anbula kadı, daha sonra da Anadolukadıaskeri oldu. Bü!ün i/leri dînimizin emirlerine !am uy1un olarak yerine 1e!irip, :ok1üzel idâre e!!i. Bir müdde! sonra bu vazî(esinden alınıp, !ekrar İs!anbulda bulunan-ahnı semân medreselerinden birine müderris yapıldı. )ısa bir müdde! buradaki vazî(eyedevam edip, sonra ha++e!mek niye!iyle yola :ık!ı. 5a++a 1i!!i. 5a+ vazî(elerini :ok 1üzeleda edip, !ekrar İs!anbula d*ndü. İs!anbula d*ndük!en sonra, emekliye ayrıldı.

;ok yüksek ilim sâhibi ve ilmi ile amel eden âlimlerin büyüklerinden olan )âdızâdei Dûmî 3uhyiddîn E(endi, dînimizin emirlerine son dere+e ve hassasiye!le balı idi. 5aramve /üphelilerden :ok sakınırdı. Edebi, aklı ve zekâsı (evkalâde idi. ;ok dikka!li, /uur veidrâki kuvve!li, basire! sâhibi ve asîl bir zâ! idi. =e+e ve 1ündüzde, a:ık!a ve 1izlide,devamlı ilim *renmekle me/1ul idi. )ıyme!li me+lisinde her mahlûku hayır ile yâd eder,hi:bir/eyi k*!ülemezdi. 5ayâ ve edebini hi:bir zaman !erk e!mezdi. 0emkin, ih!iyâ!, vekarve heybe! sâhibi idi. Bü!ün (azîle!leri kendisinde !oplamı/ idi. 0asavvu( yolunda yüksekdere+e sâhibi olup, bu yolda bulunanlara da :ok muhabbe! ederdi. )endisi umûmiye!leinsanlardan uzak durur, kendi hâli ile me/1ul olurdu. Allahü !eâlânın muhabbe!i ileyanıyordu. )e/( ve kerâme! sâhibi idi.

)âdızâdei Dûmî %rahme!ullahi aleyh', am+ası olan 3îrim ;elebinin yanındaye!i/!ii i:in, 3îrim )*sesi diye me/hûr olmu/!ur. B*yle+e, heye!, hendese 1ibi aklî

ilimlerde de ilerledi. 5eye! ilmine dâir bir risâle, ayrı+a kâ(iye isimli nahiv ki!abına birhâ/iye yazdı, İs!anbulda bir mes+id ve bir mek!eb yap!ırdıı bilinmek!edir.

1) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 322) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 2'33) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 113') "+kâ!k- u’mâni!!e; cild-1, sh. '& 5) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. ''%

KALB'RC' 6EYHİ (A0*e Dee&:)anûnî -ul!an -üleymân devri âlim ve velîlerinden. Aslen )ü!ahyaya yakın bir

kasabadandır. 5alk arasında )albur+u Şeyhi adıyla me/hûr olmu/!ur. 3ihmandar ve;avdarlı adı ile de bilinirdi. )aynaklarda doum !ârihi bildirilmemek!edir. KP" %m. $#P&'senesinde ve(a! e!!i.

Hn+e kendi memleke!inin âlimlerinden ilim !ahsil e!!i. 4aha sonra Şeyh -inân)aramânînin hizme!inde bulundu. Abdülla!î( E(endinin sohbe!lerinden :ok is!i(âde e!!i.3ânevî hâllere ve makamlara kavu/!u.

Ş*yle bir hâdise anla!ılır> 5enüz !alebe iken, arkada/larıyla derse 1idip 1elirlerdi.9ine bir1ün derse 1i!!iklerinde, iki arkada/ıyle beraber her biri, 1*nüllerinden 1e:enlerinhâsıl olması i:in ho+alarından dua is!ediler. 5o+aları bu !alebelerini kırmadı. <nlar i:in duae!!i. 5o+alarının duası bereke!iyle, o !alebelerden biri Nâdi/âhın ordusunda komu!an, biride ilim ehli âlim bir kimse oldu. Ahmed 4ede ise, hazre!i İbrâhim 1ibi :ok mâl ve mülkekavu/!u, zen1in oldu. Ahmed 4ede, daha sonra İs!anbula 1eldi. Burada büyük zâ!lardanolan )ü!ahyalı 3erkez E(endinin yanında hizme! e!!i. 3erkez E(endinin yanındaİslâmiye!in 1üzel ahlâkını ve Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' yolunu

*re!mek i:in izin aldı. 9ine büyük zâ!lardan )as!amonulu Şabân E(endinin deil!i(â!larına kavu/!u.



İs!anbuldan ayrılıp memleke!ine 1eldi. Burada yap!ırdıı zaviyesinde ikâme! eder,insanlara dünyâ ve âhıre! saâde!inin yollarını *re!irdi. 5o+asının duası bereke!iyle :okmal ve mülke kavu/!uundan, herkese :ok (azla ikrâmlarda bulunurdu. =e+e1ündüz,1elene 1e:ene yemek yedirir, a:ları doyururdu. aviyesinde so(ra hi: eksik olmazdı. ;okkerâme!leri 1*rüldü. Hmrü boyun+a hi: kimseden hediye, maa/ ve sadaka 1ibi /eylerikabul e!medi. ;i(!:ilikle 1e:inirdi. 0arlalarından elde e!!ii ürünlerden, misâ(irlerine

yedirmek ve ih!iyâ: sahiblerine vermek i:in bir mik!ar ayırmak âde!i idi. 5a!!â hayvanlarve ku/lar i:in bile yiye+ek ve buday ayırırdı.

0arlaya ek!ii buday ve :avdarlar, normal !ohumdan olmasına ramen, :ok 1üzelve benzersiz olurdu. Bu sebeple Ahmed 4edeye halk arasında ;avdar Şeyhi de derlerdi.0arlalardan elde e!!ikleri budayı bir anbara koyarlar, kapısını kapa!ırlardı. Budayıanbarın al!ındaki oluk!an alırlardı. Anbarın !amamen bo/aldıı hi: 1*rülmedi. Bu sayedehi:bir zaman zâhire sıkın!ısı :ekilmezdi. Ahmed 4edeye +ivar k*y ve kasabalardan :okmisâ(irler 1elirdi. 3isâ(irlere ayrılırken birer :*rek verir, onlar da bunu yol azıı yaparlardı.5er zaman6 ?Bu nime!lerin hepsi, Ahmed 4edenin ho+ası Abdülla!î( E(endinin duasıbereke!i iledir@ diye Allahü !eâlâya /ükrederlerdi.

-ul!an İkin+i -elim /ehzâde iken Ahmed 4edeyi ziyâre! e!mi/ ve zâviyesi yakınındabir mes+id yap!ırmı/!ır.


KÂNÛNÎ S'L2AN SÜLEYMÂN (B>. S+#e*â" Hâ"&

KARA ELEBİ (M70)**e /$" H+,)*e!" A/7##)0&:<smanlılar zamanında Bursada ye!i/en 5ane(î mezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi,

3uhammed bin 5üsâmeddîn Abdullah elBursavî olup, lakabı 3uhyiddîndir. )ara ;elebive 5i+rî E(endi diye !anınıp me/hûr oldu. 4oum !ârihi ve yeri ka!î olarak !esbi!edilememi/!ir> KQ# %m. $##P' senesinde ve(a! e!!i.

)ara ;elebinin babası 3evlânâ 5üsâmeddîn Abdullah, 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân=âzînin vezîrlerinden olan )aramanlı 3ehmed Na/anın azâdlı k*lelerinden idi.

)ara ;elebi diye !anınan 3uhammed E(endi, zamanında bulunan :e/i!li âlimlerinsohbe! ve derslerinde bulunarak 1üzel bir /ekilde ye!i/!i. İs!idâdının :okluu sebebiyle,kısa zamanda yükselerek kemâle 1eldi. İlim !ahsilini !amamladık!an sonra, :e/i!li yerlerdekadı olarak vazî(e yap!ı. 4aha sonra Edirnede bulunan -ul!an Bâyezîd 5ân 3edresesindeAhmed ibni )emâl Na/anın muîdi %yardım+ısı, ders vekîli' oldu. Buradaki 1ayre!leri ile ve!îne!inin 1üzellii, hâlinin ve is!ikâme!inin dosdoru olması sebebiyle, daha yüksekol1unluklara ve daha yüksek dere+elere kavu/!u.

Ahmed ibni )emâl Na/anın yanında ye!i/erek ve daha da ol1unla/arak6 Bursada GsâBey, )ü!ahyada 3olla Iâ+id, 0irede 0ire, Amasyada 5üseyniyye, ;orluda ;orlu,Bursada 3anas!ır, 3anisada -ul!an, İs!anbulda -ahnı semân ve Edirnede -ul!anBâyezîd 5ân medreselerinde müderrislik yap!ı. Adı 1e:en medreselerde !alebelere sondere+e (âideli oldu. 3üderrislik vazî(esine devam e!mek!e iken, kadılık yapmak arzusu1*nlüne 1eldi. Hn+e Şamda, sonra Bursada kadılık yap!ı. Bursada iken, buradakivazî(esinden alınıp, yine Bursada 3uradiye 3edresesinde, sonra İs!anbulda Ayaso(ya vedaha sonra da -ahnı semân medreselerinin birinde müderris olarak vazî(elendirildi.

3üderrislik yapıp, 3uhammed aleyhisselâmın yolunu, dîni İslâmın yüksekhükümlerini !alebelere en 1üzel /ekilde anla!mak!a ve *re!mek!e iken, ikin+i de(a Bursakadısı oldu. -onra Edirne ve İs!anbul kadılıklarında bulundu.

)ara ;elebi nâmı ile !anınan 3uhammed E(endi, :ok yüksek ilim sâhibi bir zâ! idi.Iera sâhibi idi. 5aram ve /üpheli /eylerden :ok sakınırdı. Aklı, zekâsı ve anlayı/ kabiliye!ipek kuvve!li idi. İlimde sanki bir derya misâli idi. Bilhassa kelâm ve (ıkıh ilimlerinde pekderin olup, bu ilimlere âi! her mevzûyu en 1üzel /ekilde bilir ve izâh ederdi. 0ârih ilmineolan a/inalıı da pek:ok olup, !ârihe dâir haber verdii, anla!!ıı la!i( ve zari( hâdiseler,orada olanların hepsini pür dikka! dinlemee sevkederdi.

)ara ;elebi hazre!lerinin, bilinen apa:ık (azîle! ve üs!ünlükleri yanında, /airlii de

kuvve!li olup, /iirlerinde ?5i+rî@ mahlasını %!akma adını' kullanırdı.



5a!ırı kırık, 1*nlü mahzûn, mü/külü :ok, kalbi yaralı olanların bulunduklarıme+lislere 1ider, (esâha! ve belâ1a! sana!ıyle *yle 1üzel s*zler s*yler, *yle !a!lımeseleler anla!ırdı ki, dinliyenlerin 1*nülleri (erahlar, kalblerinde raha!lık hissederlerdi.

)ara ;elebi, kıyme!li eserler !asni( e!mi/ olup, bazılarının isimleri /*yledir>$ -e(îne!üddürer> 7ıkha dâirdir. L 4îvân, S Iâkıâ!> Bu ki!ap!a (e!vâları

!oplamı/!ır.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-&, sh. 1&2) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 2'63) "+kâ!ik-i u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '&5 ') 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 3'5 5) ef-ü#-#ünun; sh. 11&&

KARA DÂVÛD BİN KEMÂL:)ânunî -ul!an -üleymân 5ân devrinde ye!i/en <smanlı âlimlerinden. İsmi

3uhammed bin )emâl İzmi!îdir. 5alk arasındaki ismi )ara 4âvûd!ur. 4oum !ârihibilinmemek!edir. İzmi!lidir. KM" %m. $#M$' senesinde Bursada ve(a! e!!i. 9ıldırım Bâyezîdsem!inde yap!ırdıı +âminin bah:esine de(nedildi.

)ara 4âvûd, İzmi! 3edresesinde6 3evlânâ Rü!(î ve 3üeyyedzâde 1ibi bir:okâlimden ilim !ahsil e!!i. İlim !ahsilini !amamladık!an sonra, Bursadaki )âsım Na/a3edresesine müderris olarak !ayin edildi. -onra 0rabzon 3edresesinde vazi(elendirildi.Bu medresede ilk dersi )ara 4âvûd bin )emâl verdi. Buradan Edirnedeki J:/ere(eli3edreseye daha sonra da İs!anbuldaki -ahnı semân medreselerinden birisine müderrisolarak !ayin edildi. KLL %m. $#$Q' senesinde Bursa kadısı oldu. Bu vazî(ededen emekliyeayrıldı. Bir süre sonra !ekrar bu vazî(eye 1e!irildi. 4aha sonra kendi arzusu ile emekliyeayrıldı. ;ok ihsân sâhibi olup, kul haklarına :ok dikka! ederdi. 5akkı s*ylemek!en:ekinmezdi. 7âzıl, kâmil ve âri( bir zâ! idi.

;e/i!li konulara dâir bir:ok eser yazdı. Bu eserlerden bazıları /unlardır> $ Şerhu)asîdei 8ûniyye, L 5â/iyei ale!!asavvurâ!, S 5â/iyei ale!!asdîkâ!, M 5â/iyei Şerhi3e!ali, # 5â/iyei alâ Şerhi Şemsiyye, Q 0elhîsi !akrîri )avânin, P 5â/iyei ale!

0ehzîb, " Şerhi 4elâili 5ayra!> Bu eser )ara 4âvûd ismi ile me/hûrdur. 3uhammed2ezûlînin yazmı/ olduu 4elâili 5ayra! adlı eserin /erhidir. )ara 4âvûd bin )emâl, bueseri /erh ederken, İslâm !ârihi ile il1ili bir:ok husûsları da yazmı/!ır. Bu eserden bazıb*lümler>

Şeyh Ebû 5a(s Amr bin Ebî 5asen 8i/âbûrî, bir eserinde /*yle anla!!ı> ?Desûlullahe(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem', 1azâdan d*nerken bir yerde konaklamı/lardı.Eshâbı )irâmdan 5âlid bin Ielîd %rahme!ullahi aleyh', bir hâ+e!i i:in ordu1âh!an ayrıldı.<, ordu1âha 1elmeden *n+e, Desûli ekrem ve Eshâbı )irâm oradan ayrıldılar. 5âlid binIelîd %rahme!ullahi aleyh' 1eri d*nün+e İslâm ordusunu bulamadı. <rdunun ne !ara(a1i!!iini 1*rmek i:in yüksek:e bir daın !epesine :ık!ı. E!râ(ına bakınırken, bir savma %birpapazın !ek ba/ına ya/adıı yer' 1*rdü. E!râ(ında :ok kalabalık bir insan !opluluu 1*rdü.<nların yanına 1idip, i:lerinden birine neden !oplandıklarını sordu. < da6 ?Bu savmada birrâhib vardır. -enede bir se(er bize vaz ve nasiha! eder. Bu rahip bize bu1ün nasiha!ede+ek, onun i:in buraya !oplandık. <nun dedikleri ile bir sene amel ederiz@ dedi. 5âlidbin Ielid %rahme!ullahi aleyh' rahibin neler s*yliye+eini dinlemek i:in orada bekledi.-avmadan 1en: bir rahip :ık!ı. < !oplulua doru 1elin+e, orada bulunanların hepsi ayaakalk!ılar. 5epsi ona hürme!!e bulundular. < rahip yerine o!urduk!an sonra6 ?4aılın. Busene ben size vaz e!meye+eim@ dedi. Bunun üzerine +emâa! ala/arak6 ?Bir senedenberi sizin vazınızı bekliyoruz. 5epimiz :ok uzak yollardan 1eldik. Bize vaz e!memenizinsebebi nedirF@ diye sordular. Dahip6 ?İ:inizde 3uhammedin eshâbından bir kimse var.ira ben, aklımda olan ve size s*yliye+eim /eyleri s*yliyemiyorum. <nu bulup:ıkarmadan size vaz e!mem@ dedi. Aradılar, (aka! 5âlid bin Ielîdi %rahme!ullahi aleyh'bulamadılar. ;ünkü o onlar 1ibi 1iyinmi/!i ve onların dillerini :ok iyi konu/uyordu.-ilâhlarını da, oraya 1elmeden *n+e bir yere saklamı/!ı. Dahip oradakilere6 ?5epinizo!urun, onu ben bulurum@ dedi. 5erkes o!urup sus!uk!an sonra rahip6 ?Ey 3uhammedin

eshâbı Ben senin nerede olduunu bilmem. -âde+e Allahü !eâlâ bilir. Eer dîniniseviyorsan, dînin ve pey1amberin 3uhammed hürme!ine ayaa kalk@ dedi. <nun bu



s*zleri üzerine 5âlid bin Ielîd %rahme!ullahi aleyh' o !opluluun kendisini *ldürebile+einidü/ünerek ayaa kalkmadı. Dahip yine6 ?4înini ve Ney1amberini seversen kalk@ dedi.5âlid bin Ielîd kendi kendine6 ?4înim ve Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' yolundabin +anım dahî olsa (eda olsun@ diye dü/ünerek ayaa kalk!ı. <radakiler ona doru hü+umedin+e, Dahip6 ?<nun yanından :ekilin. ira bu kadar :ok ki/inin bir ki/iyi *ldürmesi dorudeildir@ dedi. Dahip onu yanına :aırarak kar/ısına o!ur!!u ve ona6 ?-en 3uhammedin

arkada/larının büyüklerinden misin, yoksa kü:üklerinden misinF@ diye sordu> 5âlid binIelîd de %rahme!ullahi aleyh'6 ?8e büyüklerindenim, ne de kü:üklerindenim. <r!amer!ebede olanlardanım@ dedi. Dahip6 ?Bir/ey bilir misinF@ diye sorun+a, o6 ?4îninemirlerini yerine 1e!ire+ek ve i/lerimi 1*re+ek kadar bilirim@ dedi. Dahip6 ?-ana suâlsorsam +evap verebilir misinF@ diye sordu. 5âlid bin Ielîd %rahme!ullahi aleyh'6 ?Bilirsem+evap veririm. Bilemezsem bile, dînimizde lâzım olmayan /eyleri bilmemek ayıp deildir.ira her âlimden üs!ün bir âlim vardır.@ -onra Dahip /*yle sordu> ?4uydum ki, sizinpey1amberiniz 3uhammed /u haberi vermi/> ?Allahü !eâlâ 2enne!i alâda her ne yara!!ıise, onun benzerini dünyâda yara!!ı.@ Bir se(erinde de /*yle anla!mı/!ır> ?Allahü !eâlâ,2enne!!e 0ûbâ isminde bir aa: yara!!ı. Bu aa+ın k*kü bir olduu hâlde, 2enne!!eki herk*/kün, her sarayın ve her evin i:inde o 0ûbâ aa+ının dallarından bir dal vardır.@ Benbunun benzerini bulamadım. A+aba dünyâda bunun benzeri var mıdır ve sen bunu bilir

misinF@ 5âlid bin Ielîd %rahme!ullahi aleyh'6 ?Eve! bilirim. <nun dünyâda bir benzerivardır. Allahü !eâlâ onun benzeri olarak 1üne/i yara!!ı. =üne/ doup !am !epeye 1eldiizaman yer yüzünde ne varsa oraya 1üne/ 1irer@ diye +evap verdi. Dahip bu +evâbıbeenerek6 ?Bu konu/manla :ok 1üzel +evap verdin. Ney1amberinin s*zünü doruladın.-enin ilmin mi :ok!ur, yoksa Ebû Bekrin ilmi mi :ok!urF@ diye sordu. 5âlid bin Ielîd%rahme!ullahi aleyh'6 ?Eer sen Ebû Bekri %rahme!ullahi aleyh' 1*rmü/ olsaydın, onunilim ve ir(ân hazînesi olduunu 1*rürdün@ diye +evap verdi. -onra rahip6 ?-ana bir/eydaha sorayım. 4uydum ki, 3uhammed /*yle demi/> ?2enne!!e d*r! ırmak akar. Bunlarınbiri /arap, biri bal, biri sü!, biri sudur. Bu d*r! ırmak arasında ara ve hi+ab yok!ur. 4*rdüde aynı yerden akar. Ama birbirlerine karı/mazlar.@ Ben bunun da dünyâda benzerini1*remedim. Bunun dünyâda bir benzeri var mıdırF@ dedi. 5âlid bin Ielîd %rahme!ullahialeyh'6 ?Eve! vardır. Allahü !eâlâ, insanın dimaında birbirinden ayrı d*r! su yara!!ı.

<nlardan biri kulak!an 1elir, a+ıdır. Biri 1*zden 1elir, !uzludur. Biri burundan 1elir,kokmu/!ur. Biri aızdan 1elir !a!lıdır. Asıl maddeleri dima iken asla karı/mazlar@ diye+evap verdi. Bu +evap üzerine rahip6 ?=üzel dedin. Neyamberinin s*zlerini isbâ! e!!in.-enin ilmin mi :ok!ur, yoksa Hmerül7ârûkun mu ilmi :ok!urF@ diye sorun+a, Ebû Bekr%rahme!ullahi aleyh' i:in verdii +evâbın aynısını s*yledi. Dahip yine6 ?İ/i!!im ki,3uhammed6 ?2enne!!e :ok 1üzel !ah!lar vardır ki, yükseklii be/yüz senelik yoldur.-âhibi üzerine :ıkmak is!eyin+e !ah! eilir ve sâhibini üzerine alıp kalkar@ demi/. Benaradım, !aradım, dünyâda bunun bir e/ini bulamadım. -en bunun bir benzerini bilirmisinF@ diye sordu. 5âlid bin Ielîd %rahme!ullahi aleyh'6 ?Eve! bilirim. -en deveyi1*rmüyor musunF 8e kadar yüksek!ir. <na binmek :ok zordur. 7aka! bir :o+uk yularından:ekin+e boynunu a/aı eer. ;o+uk boynuna binin+e, ba/ını kaldırır, :o+uk sır!ına dorukayarak, sır!ına biner. 5azre!i -üleymân aleyhisselâm bü!ün ordusu ile birlik!e bir yere1i!mek is!eyin+e, rüz1ârlar bulundukları sarayın al!ına 1irip onları kaldırdı. Bir 1ünde ikiaylık yol aldı. Bu, sizin ki!abınızda yok muF@ dedi. Dahip6 ?=üzel +evap verdin veNey1amberinin s*zlerini isbâ! e!!in. -en mi âlimsin, yoksa <sman innûreyn miF@ diyesorun+a, 5âlid bin Ielîd daha *n+e 5z. Ebû Bekr ve 5z. Hmer i:in verdii +evâbın aynısınıs*yledi. Dahip yine6 ?4uydum ki, 3uhammed /*yle demi/> ?2enne! ehli 2enne!!e yerler,i:erler, hi:bir zaman i:lerinden herhan1i bir/ey :ıkarmazlar. )usmaa bile ih!iyâ:duymazlar.@ Bunun benzerini dünyâda bulamadım. -en bir benzerini biliyor musunF@ diyesordu. 5âlid bin Ielîd %rahme!ullahi aleyh'6 ?Eve! biliyorum. Allahü !eâlâ ana karnındaolan :o+ua d*r! veya be/ aylık hâle 1elin+e +an verir. < masûm yavru dünyâya 1elin+eyekadar, her ne arzu ederse Allahü !eâlâ anasına o /eyi yemesini nasîb eder. Ananın yedii o/ey, o :o+ua 1ıda olur. ;o+uk ne dı/arı :ıkarır, ne de kusar@ diye +evap verdi.

Dahip6 ?4oru s*yledin. -enin mi ilmin :ok!ur, yoksa Ali bin Ebî 0âlibin mi ilmi:ok!urF@ diye sordu. 5âlid bin Ielîd %rahme!ullahi aleyh', ona6 ?Eer sen 5z. Aliyi ve

*!eki sahâbîleri %r.anhüm' 1*rseydin, bil1i hazînesinin ne demek olduunu anlardın@ dedi.Dahip bir/ey daha sormak niye!inde olun+a, 5âlid bin Ielîd %rahme!ullahi aleyh'6 ?İnsa( e!



ey rahip -en bana d*r! soru sordun. 3üsâade e! de, ben sana bir/ey sorayım. -en +evapver, sonra is!ediin kadar soru sor@ dedi. Dahip sormasını s*yledi. 5âlid bin Ielîd%rahme!ullahi aleyh'6 ?2enne!in anah!arı nedirF Bana s*yle@ dedi. Dahip6 ?Gsâaleyhisselâma ve 3eryeme îmân e!mek!ir@ dedi. 5âlid bin Ialîd %rahme!ullahi aleyh'6

?<nları seversen, 2enne!i a:an nedirF 4oru s*yle@ dedi. Dahip +evap veremedi ve sus!u.<rada bulunan halk6 ?Ey rahip, sen bu zâ!a d*r! soru sordun. < da hi: beklemeden

+evâbını verdi. Şimdi sen ni:in susuyorsunF 8eden +evap vermiyorsunF@ dediler. Dahip> ?Ben +evâbını biliyorum. 7aka! siz bunu kabul e!mezsiniz. ;ünkü bu zâ!a doru +evapvermek!en ba/ka :ârem yok!ur. <, *lüm !ehlikesi varken, Ney1amberi adına and verdiimzaman hi: :ekinmeden or!aya :ık!ı. Şimdi benden Gsâ aleyhisselâm adına doru +evapvermemi is!iyor. Ben +evap verirsem siz kabul e!mezsiniz. 5a!!â beni *ldürürsünüz. <nuni:in susuyorum@ dedi. <rada bulunanlar6 ?Biz ni:in râzı olmıyalımF Biz 2enne!inanah!arını *renmek i:in buradayız. 4oruyu bildir ki, hepimiz 2enne!e 1irelim@ dediler.Bunun üzerine rahip6 ?3i(!âhül2enne!i, bu ki/inin pey1amberi olan 3uhammedaleyhisselâmdır. ;ünkü <nun pey1amberliini !asdîk e!medik:e, 2enne!e 1irilmez 8asılanah!ar olmayın+a odaya 1irilmezse, anah!arsız 2enne!e de 1irilmez@ dedi. Bununüzerine oradakiler6 ?Biz /imdiye kadar bo/u bo/una zahme!ler :ekip duruyormu/uz.3eer 3uhammed aleyhisselâm 2enne!in anah!arı imi/ ve <nun pey1amberliine îmân

ile 2enne!e 1irilirmi/. Şimdi biz de Allahü !eâlânın Desûlünün nübüvve!ini !asdîk eyledik@dediler ve hep birlik!e )elimei /ehâde! 1e!irerek müslüman oldular. ?Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' mira+a :ık!ıı zaman bir vadiye

vardı. Bu vadiden 1üzel kokular 1eliyordu. 2ebrâil aleyhisselâma6 ?Bu 1üzel kokularnedirF@ diye suâl edin+e, 2ebrâil %aleyhisselâm'6 ?Burada 7iravnın hanımının ve kızlarının,hizme!:isi olan hâ!unun ve :o+uklarının kabri vardır. Buraya 2enne! meyveleri 1elmi/!ir.Bu 1üzel koku o 2enne! meyvelerinin kokusudur@ dedi.@

A!âî 5orasanî /*yle anla!!ı> “&im "ir 2enâlık ya$ar veya ne2sine zulmeder de 0llah'tan ma+2iret dilerse, 0llah'ı çok "a+ılayıcı, çok merhametli "ulur.” meâlindeki 8isa sûresi yüzonun+u âye!i kerîmesi nâzil olun+a, /ey!an korkun: bir ses ile(eryâd eyledi. -esi *yle yüksek idi ki, yeryüzündeki bü!ün askerleri i/i!ip, yanına 1eldilerve6 ?8edir bu hâlinF Bu /idde!li (eryadın sebebi nedirF@ diye sordular. < da6 ?Benim

hîlelerim ile bu ümme!e i/le!!iim 1ünahların a( ve ma(ire!i hakkında 3uhammede birâye!i kerîme nâzil oldu@ dedi. Askerleri bunun han1i âye!i kerîme olduunu sorun+a,8isa sûresi yüzonun+u âye!i kerîmesini onlara okudu. -onra /*yle dedi> ?Bu âye!ikerîmede Allahü !eâlâ is!i(ar edenlere a( ve ma(ire!ini vad e!!i. Allahü !eâlânın vadinded*nmek yok!ur. Şimdi dü/ünün. A+aba buna bir hîle yolu bulabilir misinizF@ <nlar6 ?5ayır,biz b*yle bir hîle yolu bilmiyoruz@ dediler. Bunun üzerine /ey!an onlara6 ?5ele siz 1idipbiraz dü/ünün. Belki bir hîle yolu bulabilirsiniz. Ben de bu arada dü/üneyim@ dedi.Şey!anın askerleri oradan ayrıldık!an bir süre sonra, /ey!an yine bir nâra a!!ı. Bü!ünaskerleri !ekrar !oplanıp 1eldi. Şey!an onlara6 ?Bir yol bulabildiniz miF@ diye sorun+a,onlar6 ?5ayır@ +evâbını verdiler. Şey!an6 ?Ben bir hîle yolu buldum@ dedi. Avânesi bununne olduunu sorun+a /*yle dedi> ?< büyük Ney1amber âhıre!e in!ikâl e!!ik!en sonra,ümme!ine 1üzel amel sûre!inde :e/i!li bida!ler i/le!elim. Bunları ne Ney1amberleri, nehalî(eleri ne de eshâbı yapmı/ olsun. B*yle amelleri onlara 1üzel 1*s!ermek sûre!iyle,onlar o bida!leri sünne! sanıp ısrarla üzerine dü/üp yaparlar. < yap!ıkları amelden de!*vbe ve is!i(ar e!mezler. Bu i/ledikleri bida!lerle onların 2ehenneme 1irmelerini salar,muradınıza erersiniz@ dedi. Allahü !eâlâ +ümlemizi /ey!anın /errinden muha(aza eylesin.min

Ş*yle anla!ılır> ?Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' zamanında,yahudi âlimlerinin bir ba/kanı vardı. Bu bil1in Şamda o!uruyordu. Bir1ün kendi kendine6

?3uhammedin dîni 1ün 1e:!ik:e yayılmak!adır. <nun sı(a!ları 0evra!!a vardır. Bu yüzdenben !enhâ bir yerde o!urup 0evra!ı dikka!li+e okuyayım. <nun vası(larının bulunduuyaprakları yır!ıp a!e/!e yakayım. -onra benden <nun sı(a!larını soran olursa6 ?<nunsı(a!ları 0evra!!a yok!ur@ diyeyim. B*yle+e yahudi !âi(esi ona inanmamı/ olur@ diyedü/ündük!en sonra, bir 2umar!esi 1ünü 1izli bir odaya 1irdi. 0evra!ı dikka!li+e okumayaba/ladı. Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' mübârek sı(a!larının d*r!

yaprak!a yazılı olduunu 1*rdü. < d*r! yapraı koparıp a!e/!e yak!ı. Er!esi 2umar!esi1*zümden ka:mı/ yer olabilir dü/ün+esi ile yine 1izli bir odaya 1irdi ve 0evra!ı dikka!li+e



okumaya ba/ladı. Bu se(er Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' vası(larını sekizsahi(ede buldu ve onları yır!ıp yak!ı. 7aka! bu durum kendisini /a/ır!!ı. Er!esi 2umar!esiyine bir odaya 1irip, 0evra!ı ba/!an sona kadar okumaya ba/ladı. Bu se(er -erveri âleme(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' sı(a!larını onal!ı sahi(ede buldu. Bu durumüzerine kendi kendine /*yle dü/ündü> ?Bu il1in: bir sırdır. İlk ha(!a d*r! yaprak!a <nunsı(a!larını buldum. < yaprakları yak!ım, ikin+i ha(!a sekiz yaprak!a <nun sı(a!larını

buldum. < yaprakları da yak!ım. Bu ha(!a ise onal!ı sahi(ede buldum. <nları da yakarsam,ha(!aya o!uziki sahi(ede <nun sı(a!larını bulurum. Bu durum, an+ak Allahü !eâlâ!ara(ından olan bir i/!ir. En iyisi 3edînei münevvereye 1idip, pey1amberlik davâsındabulunan 3uhammedi 1*reyim. Eer bu 0evra!!a yazılan sı(a!lar onda varsa, <nu !asdîkedip îmân edeyim. Şâye! o sı(a!lar <nda yoksa6 ?< büyük Ney1amber 0evra!!a yazılıdır.7aka! sen o deilsin@ diyeyim. B*yle+e bu mü/kilimi :*zmü/ olayım.@ -onra hemenhazırlanmaya ba/ladı. Şamdaki yahudiler ona en1el olmak is!edilerse de, onlarıdinlemeyerek6 ?3uhakkak 1idip bu mü/kilimi :*ze+eim@ dedi ve yola :ık!ı. Ney1ambere(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' âhıre!e in!ikâl e!!iinin ü:ün+ü 1ününde, bil1in3edineye 1irdi. 9olda Eshâbı )irâmdan birisine ras!layıp, Ney1amber e(endimizin%sallallahu aleyhi ve sellem' nerede olduunu sordu. < -ahâbî de onu mes+ide 1*!ürdü.Ebû Bekr %rahme!ullahi aleyh' ve Eshâbı )irâmdan bir:ok zâ! mes+idde o!uruyorlardı.

9ahudi bil1in i:eri 1irip6 ?-elâm sana yâ 3uhammed@ deyin+e, orada bulunan bü!ünEshâbı )irâm <nun mübârek ismi /erî(lerini duydukları i:in alamaya ba/ladılar. Bununüzerine yahudi> ?3uhammede ne olduF Aranızda deil miF@ diye sorun+a, 5z. Ebû Bekr,

?Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' âhıre!e in!ikâl edeli ü: 1ün oldu@ dedi.Bu s*zleri duyan yahudi6 ?)e/ke anamdan domasaydım. )e/ke 0evra!!a <nunvası(larını 1*rmeseydim. 8e olurdu <nun mübârek +emâlini bir kere 1*rmü/ olsaydım@diyerek alamaya ba/ladı. <nun bu (eryadını duyan 5z. Ali ona6 -en o yahudi deil misinki, Desûli ekreme %sallallahu aleyhi ve sellem' olan dü/manlıından *!ürü, <nun vas(ı0evra!!a bulunmasın diye !enhâ bir yere 1irip, 0evra!ı okudun. -onra d*r! yerde <nunsı(a!larını 1*rdün ve o yaprakları yır!ıp yak!ın. Er!esi ha(!a sekiz yerde bulup onları dayak!ın. Er!esi ha(!a onal!ı yerde buldun. ?Bu hikme!i ilâhîdir@ diyerek buraya 1elen sendeilmisinF < hâlin ne idiF Şimdi bu muhabbe! ve (eryadın nedirF@ diye s*yledi. 9ahudi

onun bu s*zleri üzerine6 ?Eer Ney1amberlik iddiasında bulunan 3uhammed pey1amberolsaydı, kelâmında ayrılık olmazdı. <6 “1en $eygam"erlerin sonuncusuyum. 1enden sonra hiç kimseye $eygam"erlik verilmez.” diye buyurmadı mıF@ deyin+e, 5z. Ali6 ?Eve! buyurdu@ dedi. Bunun üzerine 9ahudi6 ?Eve! < haber verdi. 7aka! /imdi âhıre!ein!ikâl e!mi/ bulunuyor. -en benim Şamda kendi evimde hanımımın, evlâdımın ve hi:kimsenin haberi olmadan 1izli+e yap!ıım bir i/i nereden bilirsinF -ana vahy mi 1eldiF9oksa sen Ney1amber misinF@ diye sorun+a, 5z. Ali /*yle dedi> ?Ben pey1amber deilim.Ama <nun dâmâdı ve am+asının oluyum. <, âhıre!e !e/rî( e!meden *n+e bana /*ylebuyurdu> “;â 0li/ 1en âhırete terî2 ettikten !ç g!n sonra, =am'dan "ir yahudigeli$ sevgisini izhâr edecektir. O yahudiye gizlice iledi+i ka"ahatten ha"er ver.1ana *e"râil "ildirdi. 1u mucize ona yeter. 3mân etsin.” Ben de sana o büyükNey1amberin s*zlerini s*ylüyorum.@ 9ahudi6 ?Bu. <nun pey1amberliine bir delîldir. Birdelîl daha bulun, îmân edeyim. Şüphem kalmasın@ dedi. 5z. Ali ona ne is!ediini sordu9ahudi, Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' mübârek vü+ûdlarına 1iydii 1*mleiis!edi. Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' 1iymi/ olduu bir 1*mlei1e!irdiler. 9ahudi 1*mlee bakıp kokladık!an sonra /*yle dedi> ?=er:ek!en, bu 1*mlei1iyen, 0evra!!a vas(ı anla!ılan âhır zaman Ney1amberidir. îrâ, bu kokunun <ndanba/kasında bulunması mümkün deildir. Şimdi bana <nun kabri /erî(ini 1*s!erin. <rada

îmân ede+eim.@ 9ahudiyi oraya 1*!ürdüler. <rada îmân e!!i ve Allahü !eâlâya /*yleniyazda bulundu> ?9â Dabbi <, Desûle a/kım ve muhabbe!im :oaldı. Dûhumu alıp, beni<nunla 1*rü/!ür.@ < anda )elimei /ehâde! 1e!irip, rûhunu !eslim e!!i. 8amazı kılındık!ansonra Bâki mezarlıına de(nolundu.@

Şeyh -adî Şirâzî bir eserinde /*yle bildirdi> ?Eski sul!anlardan biri, 5ızıraleyhisselâmın *lü veya diri olduuna dâir delîl is!edi. Bu yüzden vezîrini :aırıp ona6

?5ızır aleyhisselâm diri midirF@ diye sordu. Iezîr, diri olduunu s*yleyin+e sul!an6 ?<nu

dave! e! 1elsin@ dedi. Bunun üzerine Iezîr6 ?<nun nerede olduu bilinmez ve aramaklabulunmaz@ dedi. -ul!an bulunması i:in :ok ısrar edin+e, vezîr6 ?Bu i/ benimle olmaz. îrâ



bizden :e/i! :e/i! zulümler zâhir olmak!adır. Bunun i:in, onun bizimle 1*rü/mesi mümkündeildir. <nu bulmasını /eyhülislâmdan is!e. Bu i/ i:in o daha münâsip!ir. Bulursa an+ak obulur@ dedi. -ul!an, /eyhülislâmı huzûruna dave! ederek, 5ızır aleyhisselâmı bulmasınıis!edi. Şeyhülislâm bulamıya+aını s*yleyin+e, sul!an :ok ısrar e!!i. Bunun üzerine/eyhülislâm sul!andan bir süre !anımasını is!edi. Bu arada (akir bir zâ! /eyhülislâmınhuzûruna 1idip6 ?5ızır aleyhisselâmı arıyormu/sunuz. Beni pâdi/âhla bulu/!urun. Ben onu

bulurum@ dedi. Şeyhülislâm, o (akir zâ!ı sul!ânın huzûruna 1*!ürdü ve6 ?Bu ki/i 5ızıraleyhisiselâmı bula+ak@ dedi. -ul!an ona6 ?5ızır aleyhisselâmı ne zaman 1e!ire+eksinF@diye sorun+a, o /ahıs6 ?Bu i/ i:in zamana ih!iyâ: vardır. Bana kırk 1ün müsâade e!. Buarada yiye+ek bir /eyler de !ayin eyle. 5i:bir /eye ih!iyâ+ım kalmasın. Ben de bu aradaihlâs ile ibâde! edeyim. B*yle olun+a, 5ızır aleyhisselâmı bulup size 1e!irebilirim@ dedi.-ul!an bu zâ!ın dediklerini kabul e!!i ve her1ün kendi yiye+eklerinden belli bir mik!arınınonun evine 1*nderilmesini emre!!i. Bir mik!ar da kendisine verdi. Eve 1i!!iinde,elindekileri hanımı 1*rün+e, onların ne olduunu sordu. < da durumu hanımına anla!ın+a,hanımı6 ?-en@, 5ızır aleyhisselâmı !anıyor musunF@ diye sordu. < zâ! !anımadıını s*yledi.Bunun üzerine hanımı6 ?)ırk 1ün sonra nasıl bulup da sul!âna 1*!üre+eksinF@ diyesorun+a, o zâ!6 ?Ben de bilmiyorum. Buna, ih!iyâ+ımızdan dolayı me+bûr oldum, (aka!b*yle yap!ııma pi/mânım@ dedi. Aradan o!uzdokuz 1ün 1e:ip, kırkın+ı 1ün olun+a, sul!an

o zâ!a6 ?9arın 5ızır aleyhisselâmı 1e!irsinF@ diye haber 1*nderdi. Er!esi 1ün sul!an ikisüslü a!ı o zâ!ın evine 1*nderdi. < zâ! hayâ!ından ümîdi keserek, 1üzel+e bir abdes!aldık!an sonra, iki reka! namaz kıldı. Allahü !eâlâya dua e!!i ve Ney1amber e(endimizi%sallallahu aleyhi ve sellem' vesîle ederek kur!ulmasını !aleb e!!i. -onra sul!ânınhuzûruna 1i!!i. Bu sırada o zâ!ın yanında masûm bir :o+uk zâhir oldu ve sa !ara(ındadurdu. -ul!an6 ?5ızır ne zaman 1ele+ek@ dedi. Bunun üzerine o zâ!6 ?-ul!ânım, benhayâ!ımda hi: 5ızır aleyhisselâmı 1*rmedim. 7aka! (akirliimden dolayı bu yolaba/vurdum. 5ızır zor durumda olan insanları kur!arır. Beni (akirlik!en kur!ardıın i:in bana1*re 5ızır sensin@ dedi ve sus!u. -ul!an hidde!lenerek6 ?7akirim deseydin, sana bir/eylerverirdik. 7aka! sen 5ızır aleyhisselâmı bulurum diyerek, kırk 1ündür bize ni:in eziye!e!!inF@ dedik!en sonra, ba/vezîre6 ?Şimdi buna ne +eza verelimF@ diye sordu. Iezîr,sul!âna6 ?Emîr ver, bunu par:a par:a e!sinler ve her par:asını bir sokak ba/ına assınlar.

B*yle+e herkese ibre! olur. Bundan b*yle hi: kimse sul!anın huzûrunda yalan s*ylemez@dedi6 < zâ!ın yanında duran masûm :o+uk6 ?5er/ey aslına d*ne+ek!ir@ dedi. -onrasul!an, ikin+i vezîre6 ?Buna ne yapalımF@ diye sordu, ikin+i vezîr, ?Bunu bir dibee koyup,d*ve d*ve ke/kek 1ibi yapalım. -onra her sokak k*/esine bir par:a bırakalım. B*yle+eherkese ibre! olur. Bundan b*yle hi: kimse sul!ânın huzûrunda yalan s*ylemez@ dedi. 9ineo masûm :o+uk, *n+e s*yledii 1ibi6 ?5er/ey aslına d*ne+ek!ir@ dedi. Bu se(er sul!an,ü:ün+ü vezîre aynı soruyu sorun+a, ü:ün+ü vezîr6 ?Ba/vezîr ve pa/a karında/larımız 1üzels*ylediler. <, b*yle +ezaya lâyık!ır. 7aka! bu /ahsın ih!iyâ+ı :ok olmasaydı, kendisini b*ylebir !ehlikeye a!mazdı. 4evle!li sul!ânımıza yakı/an a( ile muâmeledir. Emîr ve (ermansul!ânımızındır@ dedi. 9ine o masûm :o+uk6 ?5er/ey aslına d*ne+ek!ir@ dedi. Nâdi/âh, ozâ!a6 ?Bu :o+uk senin neyin olurF@ diye sorun+a, o da6 ?Benim !anıdıım deildi@ Buraya1eldiim zaman, yanıma 1eldi durdu. Ben de sizin hizme!:iniz sandım@ dedi, -ul!an ona6

?-en kimsinF Bunlar birbirine benzemeyen s*z s*yledikleri hâlde, sen ü:üne de aynı+evâbı verdin@ dedi. < masûm :o+uk6 ?Bu /ahıs sana kimi 1e!ire+ek!iF@ diye sorun+a,sul!an6 ?5ızır aleyhisselâmı 1e!ire+ek!i@ dedi. Bunun üzerine :o+uk6 ?-ul!ânım, senin buba/ vezîrin bir kasabın oludur. 5alkı kırmak!an ba/ka hi:bir i/e yaramaz, ikin+i vezîrin birah:ı oludur. Bu da halkı d*vmek!en ba/ka bir i/e yaramaz. J:ün+ü vezîr ise, bir vezîrinoludur. Aslına :ekip dâima su:luları a( eder ve ihsânda bulunur. İ/!e 5ızır benim. 5ızırlabulu/mak!an maksad nasiha!!ir. Eer benden nasiha! is!ersen, sana nasiha!im /udur>

?Ba/ vezîrini bu vazi(eden alıp, kasapba/ı yap. Iarsın hayvanları kesmee devam e!sin.İkin+i vezîrini bu vazi(eden alıp, ah:ıba/ı yap. )e/kek yapmaya devam e!sin. J:ün+üvezîrini de ba/vezîr yap. -enden bir ri+am var. Bu zâ!a !ayin e!!iin /eyleri kesme@dedik!en sonra kayboldu. -ul!an onu bulmalarını emre!!i. Aradılar (aka! bulamadılar.4urumu o zâ!a sordular. < da6 ?4aha *n+e onu 1*rmemi/!im. Burada 1*rdüm@ dedi.-ul!an, 5ızır aleyhisselâmın s*ylediklerini hemen yerine 1e!irdi ve o zâ!a 1*nderdii

/eyleri de kesmedi.@



İbrâhim aleyhisselâmın am+asının, -ârâ isminde :ok 1üzel bir kızı vardı. -ârâ,İbrâhim aleyhisselâmın mu+izelerini 1*rdük!en sonra, 5z. İbrâhimin yanına 1eldi ve îmâne!!i. -onra İbrâhim aleyhisselâma6 ?4ilerim ki beni zev+elie kabul edersin@ dedi. 5z.İbrâhim de kabul e!!i. Allahü !eâlâ, ona /*yle vahye!!i> ?9â İbrâhim, -ârâyı da yanına al.8emrûdun yanına 1i!. <nu îmâna dave! eyle. Eer îmân e!mezse, ona bir azap edeyim1*rsünler.@ Bu emir üzerine 5z. İbrâhim, yanında -ârâ olduu hâlde 8emrûdun huzûruna

1eldi ve6 ?Ey 8emrûd, 1el Allahü !eâlâya îmân e!. <nu bir olarak kabul e!. E/i ve benzeriolmadıını s*yle. Beni de <nun 1*nderdii hak pey1amber bil. 9oksa Allahü !eâlâ sanaazap 1*ndere+ek@ dedi. Bu s*zler üzerine 8emrûd6 ?Ben, seni iki se(er *ldürmek is!edim.7aka! sen onlardan kur!uldun. Ar!ık seninle i/im yok!ur. -en buradan 1i!@ dedi. İbrâhimaleyhisselâm, îmân e!mesi i:in ısrar e!!i ise de, 8emrûd îmân e!medi. < da -ârâyı alıporadan ayrıldı. -onra, 8emrûd 1ün 1e:!ik:e kü(rünü ar!!ırdı. Allahü !eâlâ /*yle vahyindirdi> ?9â İbrâhim =i!, 8emrûdu dîne dave! eyle.@ Bu emri yerine 1e!irmek i:in,İbrâhim aleyhisselâm 8emrûdun yanına 1idip6 ?Ey 8emrûd Allahü !eâlâdan kork. 5alkıazdırıp kü(ür ve dalâle!e sokarsın. )endini Allahü !eâlâya /erik ko/arsın. Benim Dabbimdiridir, *lümsüzdür. Bü!ün noksan sı(a!lardan da münezzeh!ir, îmâna 1el. Allahü !eâlâdankork. -ana azap 1*nderir@ dedi. 0am kırk 1ün 8emrûdu îmâna dave! eyledi. 7aka!8emrûd îmân e!medi. -onra 2ebrâil aleyhisselâm, 5z. İbrâhimin yanına 1elip6 ?Allahü

!eâlâ sana selâm s*yledi. Şu emri verdi. 8emrûda haber ver. 8e kadar askeri varsa alıpsahraya 1elsinler, ona asker 1*ndere+eim@ diye bildirdi. Bu emir üzerine İbrâhimaleyhisselâm, hemen 8emrûdun yanına 1idip6 ?Ey 8emrûd, askerlerini al ve sahraya :ık.Allahü !eâlâ sana asker 1*ndere+ek@ dedi. 8emrûd ona6 ?8e askeri 1*ndere+ekF@deyin+e, İbrâhim %aleyhisselâm'6 ?Allahü !eâlâ yara!!ıı mahlûkâ!ın hepsinin en hakîri veen zayı(ı olan sivrisinei 1*ndere+ek@ dedi. 8emrûd6 ?-ivrisinek Dabbinin askeri midirF@diye sorun+a, İbrâhim aleyhisselâm6 ?Eve! bü!ün yara!ıklar Dabbimin askeridir@ dedi.-onra 8emrûd, askerlerine hazır olmalarını emre!!i. 5epsi zırh 1iydiler. Ba/larına dami(er 1e:irdiler. -onra da sahrada !oplandılar. Askerlerin adedi :ok (azlaydı. 8emrûd, buaskerlerin arkasında duruyordu. Allahü !eâlâ, sivrisineklerin ba/kanına6 ?Askerini al. <8emrûdu ve askerlerini yiyip helâk eyle@ diye emir verdi. Bu emir üzerine bü!ünsivrisinekler sahraya !oplandılar. < kadar :ok sivrisinek 1eldi ki, 1üne/ 1*rünmez oldu.

;e/i! :e/i! korkun: sesler :ıkararak, askerlerin üzerine hü+um e!!iler. 8emrûd, üzerinekonan sivrisineklerin *ldürülmesini emre!!i. -ivrisinekler, askerlerin zırhlarının al!larına1irerek hepsini helâk eylediler. 8emrûd bunu 1*rün+e, hemen saraya ka:!ı ve her !ara(ınkapa!ılmasını emre!!i. 8emrûdun *ldürülmesi i:in, bir kanadı olmıyan bir sivrisinek !ayinolmu/!u. < sinek 8emrûdun pe/ine !akılıp, anah!ar deliinden i:eri 1irdi. 8emrûdunyüzünün hizasına 1elerek vızıldamaya ba/ladı. 8emrûd, 1e+e 1ündüz uyumadan o !ekkana!lı sivrisinekle sava/!ı. 7aka! bir !ürlü sivrisinei *ldüremedi. -ivrisinek, za(er kazanıponu sok!u. -ok!uu anda, orası /i/!i. 8emrûd onun arısından (eryâd ederken, sinekburnundan i:eri 1irdi ve beynine kadar ula/!ı. -inek orada vızıldayıp, beynini yemeeba/ladı. 8emrûd, hizme!:isine 1e+e1ündüz ba/ını ovdurmaya ba/ladı. ;ünkü sineinvızıl!ısından beyni zonkluyordu. )ırk 1ün ba/ını ovdurmaya devam e!!i6 Bundan sonra,sinek i:erde büyüdüü i:in, ar!ık, ovmak (ayda e!miyordu. Bezden !okmak yap!ırıp, 1e+e1ündüz ka(asına vurdurmaya ba/ladı. )ırk 1ün de b*yle 1e:!i. -inek daha büyüyün+e,bunlar da (ayda vermedi. 4aha büyük !okmak yap!ırdılar. Iurmaya devam e!!iler.5izme!:iler bu i/!en bık!ılar. Aralarında6 ?0anrılık davâsı ediyor da, ba/ından bir sinei:ıkarmaa 1ü+ü ye!miyor@ diyorlardı. 0okmakları büyü!!üler. 8emrûdun kuvve!li birhizme!:isi vardı. 5izme!:iler bir1ün ona 1idip6 ?Hyle kuvve!li vur ki, bizi bu azap!ankur!ar@ dediler. <nların ısrarlarına dayanamıyarak, !okmaın i:ine !a/ koyup, varkuvve!iyle 8emrûdun ka(asına vurdu. < anda, 8emrûdun ka(ası ikiye b*lündü, i:inden,ser:e büyüklüünde bir sivrisinek :ık!ı. Allahü !eâlâ ona dier kanadını da ihsân e!!i. <u:up oradan 1i!!i. 8emrûd da 2ehennemi boyladı.

İbrâhim aleyhisselâm, hanımı -ârâ ile oradan ayrılıp 3ısıra hi+re! e!!i. < zamanlar3ısırda zâlim bir pâdi/âh vardı. Bu pâdi/âh, kadın meraklısı idi. 8erede 1üzel bir kadınolduunu duysa, onu sarayına 1e!ir!irdi. İbrâhim aleyhisselâm, bu durumu *renin+e :oküzüldü. 5z. İbrâhim, hanımı -ârâyı bir sandıa koyup deveye yükledik!en sonra, bir

kervan ile Şama doru 1i!!i. 9olda pâdi/âhın adamları *nlerine :ık!ı. 5erkesin malınabakıp, ona 1*re hara: alıyorlardı. -ıra İbrâhim aleyhisselâma 1elin+e, sandıı a:mak



is!emedi. ?8e kadar hara: is!erseniz vereyim@ dedi. <nlar kabul e!mediler. 5z. İbrâhim nekadar üs!eledi ise de, onlar sandıı a:!ırdılar. -andıın i:inde :ok 1üzel bir kadın olduunu1*rdüler ve6 ?Bizim pâdi/âhımız b*yle 1üzel kadınları arar. <nun i:in bu kadını ona1*!ürmek zorundayız@ dediler. İbrâhim aleyhisselâm ve -ârâyı alıp, pâdi/âhın huzûruna:ıkardılar. Nâdi/âh, İbrâhim aleyhisselâma6 ?Bu senin neyin oluyorF@ diye sordu. 5z.İbrâhim pâdi/âhın sorusuna ?)arde/imdir@ dedi. ;ünkü karısı olduunu s*yliyeni

*ldürüyordu. Burada karde/imdir demekle6 ?4inde karde/im@ demei murâd e!!i.Nâldi/âh, -ârâyı haremine 1*nderdi. İbrâhim aleyhisselâm bu duruma :ok /a/ırdı. Allahü!eâlâ, -ârânın bulunduu k*/kün bü!ün duvarlarını billur 1ibi sa( ve /e((a( eyledi. İbrâhimaleyhisselâm, -ârâyı ve pâdi/âhı raha!lıkla 1*rüyordu. Ak/am, pâdi/âh -ârâyı dileyerekelini uza!mak is!edi. -ârâ onun bu hâlini 1*rün+e6 ?Benden uzak dur, ey pâdi/âh, yoksasen bilirsin@ dedi. Nâdi/âh, -ârânın s*zünü dinlemedi. 0ekrar elini uza!mak is!edii anda,eli ayaı kurudu. Bü!ün bedeni ve azâları !u!uldu. )*/k /idde!li bir /ekilde sarsılmayaba/ladı. Bu durumu 1*ren pâdi/âh6 ?Ey -ârâ 9ü+e 5ak !eâlâya niyaz eyle. Bu k*/kdursun. Azâlârım da eski hâlini alsın. Bir daha sana kar/ı k*!ü niye! beslemem. -eniİbrâhime !eslim ederim@ dedi. Bunun üzerine -ârâ, Allahü !eâlâya niyaz e!!i. )*/künsallanması durdu. Nâdi/âhın azâları eskisi 1ibi oldu. 0ekrar -ârâya el uza!mak is!eyin+e,Nâdi/âhın elleri ve ayakları kurudu. 0ekrar -ârâya yalvardı. Bu hareke! birka: kere !ekrar

e!!i. -onunda pâdi/âh +ânı 1*nülden !*vbe e!!i ve -ârâya6 ?Şimdiden sonra, benimkızkarde/im ol@ dedi. -ârâdan a( dileyerek, +âriyesi 5a+eri ona hediye olarak verdi.5a+er, -âlih aleyhisselâmın soyundan 1eliyordu. -ârâ da bu +âriyeyi İbrâhimaleyhisselâma hediye e!!i. < da 5a+eri nikâh ile kendisine hanım olarak kabul e!!i.5a+erden İsmâil aleyhisselâm dodu. Bu duruma :ok üzülen -ârâya, Allahü !eâlâ İshakaleyhisselâmı ihsân eyledi.

İshâk aleyhisselâmın dou/u /*yle anla!ılır> ?İbrâhim aleyhisselâmın, misâ(irsizyemek yememek mübârek âde!i idi. Eer misâ(ir bulamazsa, o 1ün oru: !u!ardı. Birse(erinde, onbe/ 1ün süreyle evine 1*!üre+ek misâ(ir bulamadı. Bu yüzden :ok üzüldü.0am bu sırada bir 1rup melek 1eldi. Bunlar, Rû! kavmini helâk e!mek i:in yeryüzüneinmi/lerdi. ;ok 1üzel insan sûre!inde idiler. Ba/larında 2ebrâil, İsrâ(il ve 3ikâil vardı.İbrâhim aleyhisselâmın yanına 1elip selâm verdiler. <, selâmlarını alarak :ok sevindi.

)ü:ük bir buzaıyı kesip, pi/irdi ve misâ(irlerin *nüne :ıkardı. 7aka! onlar yemee ellerinisürmediler. <nlara6 ?8i:in yemiyorsunuzF@ diye sordu. <nlar6 ?Biz deerini vermedenyemek yemeyiz@ dediler. İbrâhim aleyhisselâm6 ?Benim !aâmımın deeri, ba/ındaBesmele :ekmek, sonunda Elhamdülillah demek!ir. B*yle deyin ve buyurun yiyin@deyin+e, 2ebrâil aleyhisselâm, dierlerine bakarak6 ?Bu İbrâhim %aleyhisselâm', Allahü!eâlânın onu kendisine 5alîl yapmasına 1er:ek!en lâyık!ır@ dedi ve *nlerinde bulunanpi/mi/ buzaı e!ini eliyle sıvayın+a, Allahü !eâlânın izni ile buzaı dirildi ve ko/arakannesinin yanına 1i!!i. İbrâhim aleyhisselâm onların bu hâlini 1*rün+e, melek olduklarınıanladı ve kendi kendine6 ?A+aba niye 1eldilerF@ diye dü/ündü. 2ebrâil %aleyhisselâm', 5z.İbrâhimin korkusunu anladı. )endilerini !anı!!ılar ve Rû! kavmini helâk e!meye 1i!!iklerinianla!!ılar. İbrâhimin %aleyhisselâm' hanımı -ârâ da orada bulunuyordu. 2ebrâil%aleyhisselâm' ona d*nerek6 ?Ey -ârâ, Allahü !eâlâ senden İshâk isminde bir erkek :o+ukdünyâya 1e!ire+ek. <nun da 9akûb isminde bir olu ola+ak@ deyin+e, -ârâ6 ?Ben :o+ukdourabilir miyimF Ben doksandokuz ya/ındayım. )o+am İbrâhim ise yüzyirmi ya/ındadır.Bizden :o+uk olması :ok a+âib olur@ dedi. 3elekler ona6 ?-en Allahü !eâlânın i/ine a+âibmi diyorsunF Allahü !eâlâ her/eye kâdirdir. <nun i/ine ve emrine !ea++üb edilmez. Allahü!eâlânın rahme!i, üs!ün nime!inin devamı ve bekâsı, her ân ar!ıp :oalması sizedir@dediler. <nlar 1i!!ik!en bir süre sonra -ârâ, Allahü !eâlânın izni ile İshâk aleyhisselâmahâmile kaldı ve sonra İshâk aleyhisselâm dodu.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '2) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 3&&3) +r+ â*d



KARA SEYYİDÎ HAMÎDÎ:İlmiyle âmil, veliyyi kâmil olan evliyânın büyüklerinden. )ara -eyyidî 5amîdî,

<smanlılar devrinde ye!i/en büyük âlimlerdendir. 5amîd %Tspar!a' ilinde doduu i:in5amîdî diye nisbe! edilmi/!ir. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. K$S %m. $#&P' senesindeİs!anbul kadısı iken ve(a! e!!i.

İlk zamanlarında âlimlerin ki!aplarını :ok okuyarak, onlardan ders alarak ye!i/!i.

-onra Alâüddîn Ali 7enârînin hizme!ine kavu/!u. ;ok 1ayre!li idi. 5o+asının himme! veyardımları ile kısa zamanda, yüksek dere+elere kavu/up, kâmil bir âlim oldu. İlim !ahsiliniikmâl e!!ik!en sonra, *n+e -ivas 3edresesine, sonra Bursada -ul!an 3urâd 5ân3edresesine !ayin oldu. Bundan sonra, İznik!e -ul!an <rhan =âzî ve Bursada -ul!anmedreselerinde vazî(e yap!ı. 4aha sonra, -ahnı semân medreselerinden ;ınarlı3edreseye müderris oldu. Burada, herbiri yüksek anlayı/, zekâ ve (irâse! sâhibi olan!alebelere, ilim â/ıklarına ders vermeye devam ederken emekli oldu. -eyyidî 5amîdî%rahme!ullahi aleyh', vak!in kıyme!ini :ok iyi bilirdi. Hmrünü ilim *renmek ve insanlarahizme! ile 1e:irdi. İnsanlar !ara(ından :ok sevilir, sayılır, hürme! edilirdi. 3ü!evâzi, al:ak1*nüllü idi. 7aka! vakûr ve heybe!li idi.

)ara -eyyidî 5amîdî, -eyyid Şerî( 2ür+ânînin %rahme!ullahi aleyh' Şerhi 3i(!âhınave Şerhi 3evâkı(ına hâ/iye yazdı. Ayrı+a Disâle!ül+ul isminde bir eseri ve Arabî /iirleri

vardır. -ul!an İkin+i Bâyezîd 5ân, 5amîdîye vak(iyelerinin de(!erini !u!!urdu. Iakı( i/lerinibi!irdik!en sonra, İs!anbul kadılıına !ayin olundu. K$S %m. $#&P' senesinde ve(a!edin+eye kadar bu vazî(eye devam e!!i.

1) 8icilli Fsmânî; cild-3, sh. 122) Fsm+nl Müellifleri; sh. 3&%3) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 313') Mu’cem-ül-müellifîn; cild-%, sh. 135) ef-ü#-#ün*n; sh. %5%

KAS2ALÂNÎ:7ıkıh, hadîs ve kırâa! âlimi. İsmi, Ahmed bin 3uhammed bin Ebî Bekr bin

Abdülmelik bin Ahmed bin 3uhammed bin 3uhammed bin 5üseyn bin Ali Askalânîdir.)ünyesi EbülAbbâs olup lakabı Şihâbüddîndir. )as!alânî diye me/hûrdur. "#$ %m. $MM"'senesi ilkade ayının onikin+i 1ünü, )âhirede dodu. KLS %m. $#$P' senesi 3uharreminyedisinde, 2uma 1e+esi )âhirede ve(a! e!!i. 2enâze namazı 2umadan sonra Ezher2âmiinde kılınıp, )âdı Bedreddîn Aynî !ürbesine de(nedildi.

)as!alânî, 3ekkei mükerremede uzun süren iki ayrı ikâme!i hâri:, bü!ün *mrünü)âhirede 1e:irdi. )ü:ük ya/!a )urânı kerîmi ezberledi. Bir:ok âlimden ders okudu.)ırâa! ilmini6 -irâ+üddîn Hmer bin )âsım Ensârî, eynüddîn Abdül1anî 5ey!emî,Şihâbüddîn bin Esed, İbni 0ûlûn 2âmii imâmı Şemsüddîn bin 5ımsânî, eynüddînAbdüddâim ve elEzherîden *rendi. 7ıkıh ilmini6 7ahrüddîn 3aksî, Şihâbüddîn Tbâdî,Şemsüddîn Bâmî, Burhânüddîn A+lûnî ve İbni 5a+er Askalânîden, hadîsi /erî( ilmini63eyûnî, Dadıyyüddîn, Evhâkî, -ehâvî, Şâvi ve ba/ka âlimlerden *rendi, i+âze! %diploma'aldı. 7ıkıh, hadîs, kırâa!, !asavvu(, !ârih ve bir:ok ilim dalında üs!ün bir dere+eye yükseldi.

""M, "KM %m. $MPK, $M"K' senelerinde 3ekkei mükerremeye 1i!!i ve mü+âvirolarak kaldı. <radaki âlimlerle 1*rü/!ü. 4erslerini dinledi. =amrî 2âmii ve Şerî(iyyede vaze!!i. İnsanlar, akın akın 1elip dersini dinlediler. )arâ(edeki medresenin ba/müderrisi oldu.;ok !alebe ye!i/!irdi. 3ısırdaki âlimlerle, ilim me+lislerinde müzâkerelerde bulundu.

)as!alânî6 zühd, vera ve !akvâ sâhibi idi. 5a!â ve yanlı/ını 1*s!erene kırılmaz,bilakis onu !akdîr eder, sev1i 1*s!erirdi.

lâî onun hakkında /*yle dedi> ?<, (azîle!li, dînine balı, i((e! sâhibi bir zâ! idi.Hmrünü, okumak, oku!mak ve ibâde!le 1e:irdi.@

Abdülvehhâbı Şarânî onun hakkında /*yle demek!edir> ?<, zamanındaki insanlarınen nûrânî yüzlüsü olup, uzun boylu idi. )urânı kerîmi, ond*r! rivâye! üzere :ok 1üzelokurdu. <kumasından en ka!ı kalbli ki/ilerin kalbi yumu/ar, dayanamayıp 1*zya/ıd*kerlerdi. 8amazda, mihrâbda okurken, +emâa! hu/û ile kendinden 1e:er, alamak!an

ayak!a duramazlar yere dü/erlerdi. 3edînei münevverede, Ney1amberimizin %sallallahualeyhi ve sellem' kabri /erî(lerini ziyâre!i esnasında, <na olan muhabbe!i sebebiyle



kendinden 1e:erdi. -onra da bu muhabbe!inin ne!i+esi olarak, Ney1amberimizin%sallallahu aleyhi ve sellem' haya!ını anla!an ?3evâhibi Redünniyye@ adlı eserini yazdı.Eseri, bü!ün müslümanlar arasında me/hûr oldu. =*zya/larıyla okundu. Bu eseri, 2âmiülEzher müderrislerinden Allâme 3uhammed erkâhî 3âlikî /erh e!!i ve sekiz +ild olarak$SLK %m. $K$$' senesinde 3ısırda ve $SKS %m. $KPS' senesinde Beyru!!a basıldı. ŞâirBâki E(endi, onu 0ürk:eye :evirdi. İki +ild olarak basıldı. Beyru! 5ukuk mahkemesi

reîslerinden 9ûsu( bin İsmâil 8ebhânî !ara(ından, ?Envârül3uhammediyye@ adıylakısal!ıldı. $S$L %m. $"KM' senesinde harekeli olarak Rübnanda basıldı. $M&$ %m. $K"$'deİs!anbulda o(se! baskısı yapıldı. ;ok (âidelidir. İkin+i *nemli eseri, -ahîhi Buhârîye /erholarak yazdıı ?İr/âdüs-ârî (î ŞerhilBuhârî@dir. Bunlardan ba/ka eserlerinden bazıları/unlardır> $ Ckudüsseniyye (î /erhilmukaddime!il2ezeriyye> 0e+vîd ilmine dâirdir. LEl)enzü (î vak(i 5amza ve 5i/âm alel5emz, S Şerhu Şâ!ıbiyye, M 3e/ârikülenvârilmudiyye (î medhi hayrilberiyye, # 0uh(e!üs-âmi vel)ârî bi ha!mi -ahîhilBuhârî,Q 8e(âisülen(âs (is-ohbe, P ElRibâs, " Davdüzzâhir (î menâkıbı Şeyh Abdülkâdir,K 8üzhe!ülebrâr (î menâkıbı Şeyh EbilAbbâs el5avvâ, $& 0uh(e!üs-âmi vel)ârî,$$ Desâil (ilamel.

3evâhibi Redünniyyeden bazı b*lümler> ?Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem', Eshâbından bir kimse has!a

olsa, onu 1*rmeye 1iderdi. 5a!!â kâ(irlerin has!asını da ziyâre! ederdi.Enes bin 3âlik %rahme!ullahi aleyh' /*yle anla!!ı> ?9ahudi olan bir erkek :o+uuvardı. Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' hizme!ini 1*rürdü. Bir1ün bu:o+uk has!alandı. Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' onu 1*rmeye 1i!!i. Ba/ınayakın bir yere o!urdu. <na müslüman olmasını !ekli( e!!i. ;o+uk babasına bak!ı. Babası6

?Desûlullah hazre!lerine i!aa! e!@ dedi. Bunun üzerine :o+uk kelimei /ehâde! 1e!iripmüslüman oldu. Desûli ekrem6 “0llah! teâlâya hamdolsun ki, o çocu+u *ehennemateinden kurtardı.” buyurarak oradan ayrıldı.

Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem', has!anın yakınına 1elmesi, ba/ıu+unda o!urması, hâlini ha!ırını sorup6 ?)endini nasıl buluyorsunF@ diye sorması 1üzelâde!lerinden idi.

2âbir %rahme!ullahi aleyh' /*yle anla!!ı> ?Bir1ün has!a olmu/!um. Desûli ekrem

e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem', Ebû Bekr %rahme!ullahi aleyh' ile beraber beni1*rmeye 1eldiler. Beni, kendimden habersiz bir hâlde ya!arken buldular. Bunun üzerineDesûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem', abdes! alıp, abdes! suyunu üzerime sa:!ıındakendime 1eldim. < ânda -erveri âlemin %sallallahu aleyhi ve sellem' kar/ımdao!urduunu 1*rdüm.

Ebû 3ûsânın %rahme!ullahi aleyh' rivâye! e!!ii hadîsi /erî(!e, Ney1ambere(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “0ç olan kimseye yemek verin, hastayı

ziyâret edin ve esiri kurtarın.” buyurdu.5as!a ziyâre!inin (azîle!i> 5adîsi /erî(lerde buyuruldu ki> “1ir kimse "ir hasta

kardeini ziyârete gitse, gökten "ir m!nâdî, öyle nidâ eder: “)en ne g!zelsin,"u y!r!y!!n ne g!zel/ )en *ennet'te kendine "ir menzil edindin.”

“1ir kimse g!zelce "ir a"dest alsa, sonra 0llah! teâlâdan sevâ" ve ecirumarak hasta olan m!sl!man kardeini ziyârete gitse, o kimse, *ehennem'denyetmi yıllık yol kadar uzaklatırılır.”

“1e haslet vardır ki, "ir kimse "ir g!nde onları ilese, 0llah! teâlâ onu*ennet ehlinden yazar. %Bu be/ hasle! /unlardır'> Basta ziyâretine gitmek,cenâzede hazır olmak, oruçlu olmak, mescide gitmek ve "ir köle azâd etmek.”

Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem', has!a ziyâre!ine 1i!mek i:in bir1ünü veya bir vak!i ayırmazlardı. 5er 1ün ve her zaman, has!a olduu müdde!:e ziyâre!e1iderlerdi.

2umar!esi 1ünü has!a ziyâre!ini !erk e!mek sünne!e aykırıdır. Bir yahudi hekiminor!aya a!!ıı bi!a!!ir. Bunun hakkında /*yle anla!ılır> Bir1ün -ul!ânın biri has!a oldu. Biryahudi !abibi !edâvi e!mesi i:in saraya :aırdılar. =ünlerden 2umar!esi olduu i:inyahudiler i/ yapmazlardı. 9ahudi hekim -ul!âna6 ?2umar!esi 1ünleri has!anın yanınadı/ardan birisinin 1elmesi doru deildir@ diye yalan uydurdu. -ul!an da ona inanarak,

2umar!esi 1ünü ziyâre!i yasakladı. Bu durum sonra halk arasında yayıldı. ;ok kimse bus*zü !a!bik e!meye ba/ladılar ve 2umar!esi 1ünü has!a ziyâre!ine 1i!mediler. Bu bozuk ve



asılsız bir/eydir. 9ahudiler müslümanların en /idde!li dü/manıdırlar. 7ırsa! bulun+a aslaka:ırmazlar. ;ünkü onların inan:ları /*yledir> <nlardan biri, bir müslüman i:in hayırdilese, dîninden :ıkar.@

7enâvî /*yle buyurdu> ?)ı/ mevsiminde has!ayı 1e+eleyin ziyâre! e!mekmüs!ehab!ır. 9az mevsiminde ise 1ündüz ziyâre! e!mek müs!ehab!ır.@ Bunun hikme!i/*yledir> =e+eleri has!a aır olur. )ı/ 1e+eleri uzun olduu i:in 1e+e ziyâre! edin+e

has!anın 1*nlü biraz raha! bulur. 9azın ise 1ünler sı+ak ve aır olur. 5as!a 1ündüzleri :okdaralır. <nun i:in yaz mevsiminde 1ündüz ziyâre! müs!ehab olur. 4orusunu Allahü !eâlâbilir.

5as!a ziyâre!i husûsunda has!aların ha!ırını ho/ edip, kalblerine kuvve! vermek,Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' sünne!lerindendir. Bir has!anın ha!ırını ho/edip, kalbini kuvve!lendirmek 1ibi hi:bir ilâ: (aydalı olmaz.

5as!alık> )alb has!alıı ve beden has!alıı olmak üzere iki :e/i!!ir. Birin+i !ürhas!alıın ilâ+ı Ney1amber e(endimize %sallallahu aleyhi ve sellem' mahsûs!ur. ;ünkükalblerin ilâ+ı, kalbin hâllerini ve durumunu bildik!en sonra olur. <nu bilen ise Allahü!eâlâdır ve <nun bildirmesiyle de Desûli ekremdir %sallallahu aleyhi ve sellem'.

İkin+i !ür has!alıın ilâ+ının bir mik!arı, Desûli ekremden %sallallahu aleyhi vesellem' rivâye! edilmi/!ir. 0abîbler, bu husûs!a ni+e +ild ki!aplar yazmı/lardır. Ney1amber

e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' bedenlerin !edâvisi ve beden has!alıklarınınila:ları ile pek:ok ura/mamalarının sebebi /udur> <nun pey1amber olarak1*nderilmesinden asıl murâd, halkı 5akka dave! e!mek, Allahü !eâlânın emirlerini veyasaklarını bildirip, İslâmiye!i beyân e!mek!ir. Bundan dolayı himme!in en :ou o !ara(ay*nelik!i. 7aka! ibâde!in yapılması i:in, bedenin sıhha!li olması 1erek!iinden, bedenhas!alıklarının !edâvisinde 1erek!ii kadar !ıb bil1isi ile ura/!ılar.

5imme!in, kalbin ıslâhı y*nünde olması 1erekir. ;ünkü o bozuk olun+a, bedeninsıhha!li olmasının hi: (âidesi yok!ur. )alb sıhha!li olun+a, beden has!alıının :ok (azlazararı yok!ur.

limler /*yle buyurmu/lardır> ehir bedene nasıl zarar verirse, isyân ve k*!ülüklerde kalbe *yle zarar verir. İsyân ve 1ünahların bir:ok zararlarını beyân e!mi/lerdir. İsyânve 1ünahlar, insanı ilimden mahrûm eder. İlim bir nûrdur. Allahü !eâlâ, onu kulunun

kalbine yerle/!irir. =ünah ve k*!ülükler o nûru s*ndürür. )albi karanlıklarla dolar. =i!!ik:ebida! ve dalâle!e dü/er. )albin karanlıı ar!!ık:a, bu durum yüzünde or!aya :ıkar. 5erkesbu durumu 1*rmeye ba/lar. Bida! ehlinin yüzünde asla nûr yok!ur.

9ine âlimler buyurdular ki> ?İlâ:ların en (âidelisi duadır. 4ua, belânın dü/manıdır.4ua, belânın inmesini *nler. İnmi/ olanı ha(i(le!ir. 4ua, müminin silâhıdır. 4uanın, kabuledilmesinin umulduu vaki!lerde edilmesi 1erekir. 3eselâ, 1e+enin son ü:!e birindeolmalıdır. )ıbleye kar/ı, hu/û ile, Allahü !eâlâya hamdüsenâ, Desûlüne salâ!üselâm iledua e!melidir.@

4uadan *n+e !*vbe ve is!i(âr e!meli, bir mik!ar sadaka vermelidir. ira sadaka,duaların kabul edilmesinin en kuvve!li sebeplerindendir.

8azar deen kimseye okuna+ak dualar> 8azar demesi hak!ır. 9anî, 1*z demesidorudur. Bazı kimseler, bir/eye bakıp beendii zaman, 1*zlerinden :ıkan /uâ zararlıolup, +anlı ve +ansız, her/eyin bozulmasına sebep oluyor. Bunun misâlleri :ok!ur. 8azarıdeen kimse, ha!!â herkes, beendii bir/eyi 1*rün+e ?3â/âallah@ demeli, ondan sonra o/eyi s*ylemelidir. Hn+e 3â/âallah deyin+e, nazar demez. =*z deen kimseye,Ney1amber e(endimizin bildirdii /u !avîzi okumalıdır> “'-z! "ikelimâtillâhittâmmetimin erri k!lli eytânin ve hâmmetin ve min erri k!lli aynin lâmmetin.” Bu !avîzher sabah ve ak/am ü: de(a kendi üzerine veya yanındakilerin üzerine okunursa, 1*zdemesinden ve /ey!anların ve hayvanların zararından korur. Bir kimseye, okurken, Eûzüyerine ?Jîzüke@ denir, iki ki/iye okurken ?Jîzükümâ@ denir, ikiden (azla kimseye okurken,

?Jîzüküm@ demelidir.Abdullah es-â+inin /*yle anla!!ıı nakledildi> ?Bir zamanlar :ok 1üzel ve iyi ko/an

bir devem vardı. < devemle bir se(ere :ıkmı/!ım. Birlik!e 1i!!iim kervanda nazarı deenbir kimse vardı. )ervandakiler bana6 ?7ilân kimsenin nazarından deveni sakın@ dediler.Ben de6 ?<, benim deveme zarar veremez@ dedim. Bu s*zümü o ki/iye ula/!ırmı/lar. Ben

devenin yanından ayrıldıım bir anda, 1elip deveme nazar e!mi/. < ânda devem yereyıkılmı/. Ben devemin yanına 1elin+e ?Buna ne olduF@ diye sordum. <nlar da durumu



anla!ıp6 ?-en 1i!!iin an, o /ahıs 1eldi ve deveye nazar e!!i@ dediler. Ben de6 ?< /ahsıbana 1*s!erin@ dedim. <nu bana 1*s!erdikleri zaman, 3ülk sûresinin ü:ün+ü ve d*rdün+üâye!i kerîmelerini okudum. < ânda o /ahsın 1*zleri k*r oldu, devem de yerinden kalkıpsıhha! buldu.@

Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem', has!alar i:in /*yle dua ederdi>“;â 5a""î/ =i2â ihsân et/ =i2â verici sensin, senden "aka i2â verecek yoktur.

Fyle "ir i2â ver ki, hastalıktan eser kalmasın.” Ebû Bekr Dâzî /*yle anla!ır> İs(ehân diyarında, Ebû 8uaymın huzûrunda

o!uruyordum. < sırada bir haber+i 1elip6 ?Ebû Bekr bin Aliyi sul!âna /ikâye! e!mi/ler.-ul!an da onu haps e!mi/@ dedi. < 1e+e rüyamda Ney1amber e(endimizi %sallallahu aleyhive sellem' 1*rdüm. -a !ara(ında 2ebrâil aleyhisselâm duruyordu. Desûli ekran%sallallahu aleyhi ve sellem' bana6 ?Ebû Bekr bin Aliye, -ahîhi Buhârîde olan sıkın!ıduasını okumasını s*yle@ diye buyurdu. -abah olun+a, 1idip durumu ona s*yledim. < dabu duayı kur!ulun+aya kadar okudu. Allahü !eâlâ, bu duanın bereke!iyle ona kur!ulu/uihsân eyledi.

Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' abdes!i> <sman bin A((ân %rahme!ullahialeyh' /*yle rivâye! e!!i> ?Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' bir kap su is!edi.=e!irdikleri zaman, eline su d*kerek ü: de(a ellerini yıkadı. <ndan sonra sa eline su

alarak, ü: se(er azını, ü: se(er de burnunu yıkadı. -onra ü: de(a mübârek yüzünü yıkadı.-onra ü: de(a dirseklerine kadar kollarını yıkadı. -onra mübârek ba/ını meshe!!i. 4ahasonra da ayaklarını !opuklarına kadar yıkadı ve6 “1ir kimse "öyle "enim gi"i a"destalır, sonra iki rek'at namaz kılarsa, onun geçmi g!nahları a22olunur.” buyurdu.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-2, sh. %5 2) (d-+-ül-lâmi’; cild-2, sh. 133) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 121') (l-eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 1265) Me+hi$-i Nedünni!!e Muk+ddimesi 6) ef-ü#-#ün*n; cild-1, sh. 6&, 166, %6, cild-2, sh. 1&, 1551, 1%&6) >#âh-ul-mekn*n; cild-2, sh. '%', 6%'

%) Br?cke$n+nn; 8u7-2, sh. %&) 0hlR+rdt, Der#eichniss der +r+$ischen =+ndschriften; cild-&, sh. 15%1) Nes m+nus+rits +r+$es de ’(scuri+l; cild-3, sh. % 11) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 12&12) (shâ$- irâm; sh. 355

KES2ELLİ (M7,@);) /$" M70)**e&:7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân zamanında ye!i/mi/ <smanlı kelâm ve (ıkıh âlimlerinden.

İsmi, 3us!a(a bin 3uhammed )as!alânîdir. )es!elli adıyla me/hûrdur. Aslen Bursayakınlarındaki )es!el kasabasındandır. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. K&$ %m. $MKQ'senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. Eyyûb -ul!an hazre!lerinin !ürbesi yakınında de(nedildi.

Hn+e zamanının büyük âlimlerinden ilim *rendi. 4aha sonra 3olla 5ızır BeyBursada -ul!âniyye 3edresesinde müderris iken, onun yanına danı/mend oldu.5o+azâde ile 5ayâlî ;elebi de, 5ızır Beyin 3uîdi %asis!anı' idiler. Burada ilmi !ahsilini!amamlayan )es!elli, 3udurnu kasabasında ve daha sonra 4ime!okada <ru: Na/a3edresesinde müderris oldu. 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân İs!anbulda -ahnı semânmedreselerini yap!ırın+a, bu medreselerden birine )es!elliyi !ayin e!!i. Burada bir müdde!!alebe ye!i/!irmek ve ilim mü!âlâa e!mekle me/1ul oldu. İlme :ok meraklı olan )es!elli,bu uurda devamlı :alı/!ı. 9orulmak, bıkmak ve dinlenmek bilmezdi. ;alı/!ık:a dinîilimlerdeki bil1isi ar!!ı. İlmi ar!!ık:a da bu husûs!aki 1ayre!i :oaldı. <nun bu 1ayre!i,-ul!ânın bile kulaına 1i!mi/, il!i(â!larına kavu/mu/!u. îrâ, 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ânınâlimlere :ok say1ısı vardı. )es!ellinin bu 1ayre!li :alı/masını duymayan kalmamı/!ı.5a!!a6 ?Eer -ahn medreselerinin hepsi bana verilse, herbirinde 1ünde ü: dersverebilirim@ derdi.

Bursa kadılıına !ayin edildi. -onra Edirne, daha sonra ""Q %m. $M"$' senesinde

İs!anbul kadısı oldu. 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân !ara(ından kadıasker !ayin edildi. <smanlı4evle!inde o zaman bir !ane kadıasker bulunurdu. Iezîr )aramanî 3ehmed Na/a,



vezîrlerin d*r! !ane olduunu, i/lerin daha iyi yürümesi i:in kadıaskerlerin de ikiye:ıkarılmasını !ekli( e!!i. B*yle+e biri Dumeli, dieri de Anadolu olmak üzere, o !ârih!ensonra kadıaskerlerin sayısı ikiye :ıkarıldı. )es!elli Dumeli kadıaskeri, 5a+ı 5asenzâde deAnadolu kadıaskeri oldu. )es!elli, dâima hakkı s*yleyen, hi:bir /eyden :ekinmeyen birkimse idi. )adıaskerin ikiye :ıkarılmasını )es!elli *n+e kabul e!medi ise de, sonradan)aramânî 3ehmed Na/anın kendisini iknâ e!mesiyle bu i/e râzı oldu. )es!ellinin -ul!anın

yanındaki i!ibarından ve !ok s*zlülüünden )aramanî 3ehmed Na/a :ekinmeye ba/ladı.)adıaskerliin ikiye :ıkarılmasında Iezîr 3ehmed Na/anın büyük rolü vardı. "QQ %m.$M"$' senesinde 7â!ih ve(a! edip, yerine İkin+i Bâyezîd 5ân 1e:!i. İkin+i Bâyezîd 5ân!ara(ından emekli edildi. 9erine ;andarlı 5akı Na/anın olu İbrâhim Na/a kadıasker !ayinedildi.

Ş*yle anla!ılır> 3olla 3usanni(ek ve(a! edin+e, âlimler +enâze namazına ka!ıldılar. <zaman )es!elli İs!anbulda idi. Evi de /imdiki -ul!an -elîm 2âmiinin bulunduu yerde idi.2enâzeden d*nerken, yolda )es!elli, yanında bulunan 3anisavîzâde ve 5o+azâdeye6 ?Buak/am bizde kalalım@ diye !ekli( e!!i. 3anisavîzâde ile 5o+azâde bu !ekli(i kabul e!!iler veo ak/am )es!ellinin evinde sohbe! e!!iler. -ohbe! sırasında ilmî meseleler konu/uldu.5ikme!, !ıb ve dini ilimlerden bahsedildi. 5a!!â !ârihi mevzûlardan, Arabî dil bil1ileri ve/iirler üzerinde bile konu/uldu. Bu sohbe! sırasında 3anisavîzâde ile 5o+azâde,

)es!ellinin her !ürlü aklî ve naklî ilimde :ok (azla bil1i sâhibi olduunu 1*rdüler.<smanlı vezîrlerinden -inân Na/a, !a!il 1ünlerinde ziyâ(e!ler verir, âlimleri dave!ederdi. ;ok 1üzel yemekler hazırla!ırdı. B*yle+e âlimlerin bir araya 1elmesine ve ilmîsohbe!ler yapılmasına vesile olurdu. 9ine b*yle bir sohbe!!e, !ıbbî konular konu/uldu,has!alıklardan bahsedildi. )es!ellinin !ıbbî konularda da bir hayli bil1i sâhibi olduu, bu!oplan!ıda a:ık:a or!aya :ık!ı. İbni -inanın !ıb ilmine dâir me/hûr )ânun ve Şi(âki!aplarını :ok iyi bilirdi. 5o+azâde, zamanındaki âlimlerden sâde+e )es!elliyi anarken,

?3olla@ %veya 3evlânâ' !abirini kullanırdı. Ba/ka âlimleri onun ayarında 1*rmediinden,dierleri i:in 3olla !abirini kullanmazdı.

3olla )es!elli, uzun boylu, mavi 1*zlü, zayı(, sarı benizli idi. 4evamlı medreselerde!alebe ye!i/!irmek, ilim müzâkere e!mek ve kadılık yapmakla me/1ul olduundan, ki!apyazmaya (azla zamanı olmamı/!ır. Eserleri /unlardır> $ 0alîkâ!ün alelmukaddimâ!il

erbea!i, L 5â/iye!ün alâ /erhüakâid lin8ese(î, S Disâle!ün (î !e(sîri âye!i “#esuhkanli eshâ"7is7se'îr” 5 M Disâle!ün (î +ihe!ilkıble, # Disâle!ün (î sebi e/kâlilmevâkı(, QDisâle!ün alelvikâye, P Şerhu risâle!i sebi e/kâl.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-12, sh. 2%22) (l-eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 36, 3 3) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 11, 12') Fsm+nl Müellifleri; cild-2, sh. 35) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. '336) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 161, 162) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. '&1, '&2

K'HİS2ÂNÎ (M70)**e /$" H+,â*e!"&:5orasanda bulunan )uhis!ân beldesinde ye!i/en 5ane(î mezhebi (ıkıh âlimlerinin

büyüklerinden. Buhârâ mü(!îsi idi. İsmi 3uhammed bin 5üsâmeddîn el5orasânî el)uhis!ânî olup, lakabı Şemseddîndir. )uhis!ânî ve 3uhammed )uhis!ânî diye !anınır.4oum !ârihi ve yeri bilinmemek!edir. KQL %m. $###' senesinde Buhârâda ve(a! e!!i. 5âl!er+ümesi hakkında (azla malûmâ! bulunmayan )uhis!ânînin ve(a! !ârihi K#& %m. $#MS',K#S %m. $#MQ' ve KQL %m. $###' olarak dei/ik /ekilde bildirilmi/ olup, KQL olmasıih!imâli daha kuvve!lidir.

< zamanda bulunan büyük âlimlerin derslerinde ye!i/ip kemâle 1elen )uhis!ânî,Buhârâ mü(!îsi oldu. Bilhassa (ıkıh ilminde :ok yüksek idi. lim, imâm %o zamandakiâlimlerin büyüü, *nderi' olup, ba/ka ilimlerde de ih!isas sâhibi idi. Aklı, zekâsı, hâ(ızasıpek kuvve!li idi. Divâye! edilir ki, âlimlerden dinliyerek *rendikleri /eylerin hi:biriniunu!mamı/!ır.



ühd sâhibi dünyâya dü/kün olmayan, :ok kıyme!li bir zâ! idi. 4evamlı ibâde! ve!âa!la, ilim *renmek ve *re!mekle me/1ul olurdu. Az yemek, az uyumak, az 1ülmek veaz konu/mak kaidesine !am uy1un ya/ardı. İlimde derya misâli idi.

2âmiurrumûz adındaki 8ikâye Şerhi, 2âmiulmebâni adındaki 7ıkhı =îdânî /erhive Şerhı mukaddime!üssalâ! ki!apları me/hûr olup, bu ki!aplarının hepsi (ıkıh ilminedâirdir.

1) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 2''2) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-&, sh. 1&3) (l-0’lâm; cild-, sh. 11') >#âh-ül-mekn*n; cild-2, sh. 5''5) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 36) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 13, 1&%, 111

K'RD EFENDİ (M70)**e /$" 3*e8&:<smanlılar zamanında ye!i/en İslâm âlimlerinden ve !asavvu( büyüklerinden. İsmi,

3uhammed bin Hmer erDûmî olup, )urd E(endi diye me/hûrdur. 0asavvu(!a 5alve!iyyeyoluna mensûb idi. Aslen Dumelide, 7ilibenin o!uzal!ı kilome!re ba!ısında, 3eri: 8ehri

sahilinde ve demir yolu ha!!ı üzerinde bulunan me/hûr 0a!ar Nazar+ıı kasabasındandır.Babası 5elva+ı Hmer E(endidir. KS$ %m. $#LM' senesinde dodu. KKQ %m. $#""' senesiŞevval ayının al!ısında 0a!ar Nazar+ıında ve(a! edip, babasının yanına de(nolundu.

3e/hûr -o(yalı Bâlî E(endinin huzûr ve sohbe!lerinde bulunarak, zâhirî ve bâ!ınîilimlerde ye!i/!i. 9üksek âlimlerden ve !asavvu(!a 5alve!iyye yolunun büyüklerinden oldu.Bâlî E(endinin !alebelerinin en yükseklerinden ve hali(elerinden idi. <nun ve(a!ındansonra yerine 1e:ip, -o(ya !ekkesinde !alebelere ders vermeye ba/ladı. İlimde ve !asavvu(yolunda dere+esi pek yüksek idi. 4ers verdii !alebeler, ondan :ok is!i(âde e!!iler.

K"$ %m. $#PS' senesinde, İs!anbul )adır1ada, -okullu 3ehmed Na/anın yap!ırdıızaviyede vazî(e aldı. İlim â/ıklarına, ilim ve (eyz kaynaı olarak uzun müdde! hizme! e!!i.

i1e!vârın (e!hinden sonra sınırlara :ıkıp, 3us!a(a Na/aya :ok yardım e!!i. Budine1i!!i. -ınırdaki ni+e kaleler onun bereke!i, 1ayre! ve himme!i ile (e!holundu. -ınır beyleri,

âmirler ve dier insanlar onun sohbe!lerinde bulunup, :ok is!i(âde e!!iler. 4*nü/!euradıı bir beldede, /eyh 3uslihuddîn isminde evliyâ bir zâ! ile 1*rü/!ü. Bir 2uma 1ünüidi. Bir me+lis!e !oplandılar ve sohbe! e!!iler. Bu sohbe!!e bulunanlar, )urd 3uhammedE(endi bereke!iyle *yle (âidelere kavu/!ular ki, o sohbe!!e bulunanların :ou, yüksekdere+elere, manevî ol1unluklara kavu/!ular. < me+lisin bereke!i, s*ylenilen s*zlerinkalblere nasıl !esîr e!!ii, uzun zaman anla!ıla1eldi.

)urd E(endi6 kâmil, (azîle!ler sâhibi, :ok yüksek bir zâ! idi. 0alebelerinin yüksei vekendisinden sonra halî(esi olan Emîr Abdülkerîm E(endi, ho+asının büyüklüünü,üs!ünlüünü, dere+esinin yüksekliini anla!mak i:in /*yle s*ylerdi> ?3ısırda, 9emendebu kadar sene dola/!ım, ni+e !asavvu( büyüklerinin sohbe!lerine vâsıl olup, hizme!lerindebulunmakla /ere(lendim. 5erbirinden ayrı (âide ve (eyzlere kavu/!um. An+ak, 3uhammed)urd E(endiye vâsıl olmadık:a !am kemâle eremedim. 7enâ ne imi/, an+ak onakavu/!uk!an sonra anlıyabildim.@

âhirî ve Bâ!ınî ilimlerde bir:ok !alebenin ol1unla/ıp kemâle 1elmesine vesile olan)urd E(endinin :ok !alebesi vardı. 5erkes !ara(ından kendisine say1ı ve i!ibâr 1*s!erilirdi.-ul!an J:ün+ü 3urâd 5ân ona :ok hürme! ve il!i(â! ederdi. ;ünkü, dalâle!!e olan bir:okkimsenin, hidâye!e kavu/up doru yola 1elmelerine vesile olduunu biliyordu. 0alebeleride, her !ara(!a insanları hak yoluna dave! eder, doru yolda bulunmaya sevk ederlerdi.Bida! ve sapıklık!an uzakla/mayı, ibâde! ve !âa!e devam e!meyi !e/vik ederlerdi.3uhammed )urd E(endinin kendisinde olduu 1ibi, !alebelerinde de, kerâme!ler,harikulade hâller meydana 1elirdi.

3übârek vü+ûdu, âleme rahme!, insanlara hidâye! rehberi idi.Bir ara, İs!anbulda ;ar/amba sem!inde, 7e!hiyede bulunan 3ehmed Aa 2âmiinin

yanındaki 5alve!iyye !ekkesine yerle/en 3uhammed )urd E(endi, orada !alebeye!i/!irmee devam e!!i. Buradaki vazî(esine devam ederken, Ebül7e!h 2âmiinde ve

zaviyesinin yanında bulunan 3ehmed Aa 2âmiinde ;ar/amba ve 2uma 1ünleri vaz



ederdi. 5erkes akın akın 1elirler, (eyz kaynaı olan sohbe!lerinden is!i(âde e!meye:alı/ırlardı.

)urd 3uhammed E(endi, İs!anbulda bulunurken, KKQ %m. $#""' senesinde,ho+asının kabrini ziyâre! i:in -o(yaya 1i!!i. )endisi ve yanında bulunanlar, Bâlî E(endininkabrini ziyâre! ederken, :ok (eyzlere, bereke!lere kavu/!ular. Bundan sonra akrabâziyâre!i i:in 0a!ar Nazar+ıına 1eldi. <rada has!alandı. 8akledilir ki, has!alıı /idde!lenip

ve(a!ı yakla/!ıında bile, hi: âh vah e!medi. -abre!!i. 2enâbı 5akkın !akdîrine !am râzıolmu/ hâlde idi. <rada6 Şevval ayının al!ısında ve(a! e!!i. Babasının yanına de(nolundu.

)urd E(endi nâmıyla me/hûr 3uhammed bin Hmer %rahme!ullahi aleyh', kıyme!lieserler de !elî( e!mi/ olup, isimleri /*yledir> $ 3ür/idülenâm ilâ dârisselâm %Şira!ülİslâm ki!abının /erhidir', L 0er+ümei /erhülkâ(iye lil2âmi, S 0abirurruyâ, M0e(sîru sûre!ülmülk, # Deyhânülervâh (î !er+üme!ülmirâh, Q Şerhu mukaddime!ül2ezeriyye (i!!evhîd, P dâbı mülûk risâlei, " İlmihâl, K 0er+ümânı 5idâye /erhiBidâye, $& E!vârı seba risâlesi, $$ 0er+ümei vikâye, $L Şerhu ne/rül2ezerî %)ırâa!ilmine dâirdir'. Eserlerinin hi:birisi basılamamı/!ır.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. %&2) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 25&

3) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 63') =+dik+t-ül-ceâmi’; cild-1, sh. 1& 5) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 1'5

K'2B-İ MEKKÎ (M70)**e K7@/+!" E;e"$5 Ne08e%â"!&:3ekkei mükerremede ye!i/en büyük İslâm âlimlerinden. İsmi, 3uhammed bin

Alâüddîn %Ali bin' Ahmed bin 3uhammed bin )âdı 5ân bin 9akûb bin 5asen bin Ali olup,nisbe!i 8ehrevânî, 5indî, 3ekkî ve 5arkânîdir. Rakabı )u!büddîn olup6 )u!bi 3ekkî,3ü(!iyülenâm 8ehrevânî, 3uhammed )u!bî E(endi ve 3uhammed 8ehrevânî 1ibiisimlerle !anınır. 5ane(î mezhebi âlimlerinden olup, !asavvu(!a )âdiriyye yoluna mensûbidi. Aslen 5indis!anlıdır. K$P %m. $#$$' senesinde dodu. KK& %m. $#"L' senesi Dabîulâhır ayının yirmial!ısında, 2umar!esi 1ünü 3ekkei mükerremede ve(a! e!!i. Ie(a!ının K""

%m. $#"&'de olduu da rivâye! edilmi/!ir.İlk !ahsilini babasının huzûrunda yap!ı. Bu yolda daha :ok ilerlemek, daha :ok ilim*renmek arzu ve /evki pek:ok olduundan, :ok seyaha! e!!i. Arabis!an, 3ısır ve ba/kayerlerde âlimlerin sohbe! ve hizme!inde bulundu. Abdülhak es-inbâ!î, 3uhammed0ûnusî, 8âsıruddîn elRekkâni, Ahmed bin 9ûnus bin Şelbî 1ibi âlimlerden ilim *rendi.0am bir ilim ve ir(ân â/ıı idi. 8erede kemâl ehli olan bir zâ!ın bulunduunu i/i!se,susuzluk!an helâk olmak üzere olan bir kimsenin souk su bulması 1ibi sevinerek oraya1iderdi. Aynı /ekilde, nerede yüksek, (azîle! sâhibi bir zâ!ın bulunduunu haber alsa orayako/ar, o yüksek zâ!ın ilim ve edebinden is!i(âde edebilmek i:in :ırpınırdı.

KMS %m. $#SQ'de İs!anbula 1eldi. Şevâhidi !elhisi /erheden Şerî(i Abbasîninme+lisine devam edip, ilmini ilerle!!i. İ+âze! alıp 3ekkei mükerremeye d*ndü. KQ# %m.$##P'de !ekrar İs!anbula 1eldi. <smanlı âlimleri ile 1*rü/üp sohbe!lerinde bulundu.7azîle! ve kemâlâ!ı, ilmî dere+esinin yükseklii anla/ıldıından, )ânûnî -ul!an -üleymân5ân, 3ekkei mükerremede in/â e!!irdii ?3edârîsi Erbea@nın %4*r! 3edresenin' birinebu zâ!ı !ayin e!!i. )u!bi 3ekkî de, ve(a! edin+eye kadar o mübârek beldede vazî(eyedevam e!!i. 4ers ve (e!vâ verdi.

)u!büddîn 3uhammed 3ekkî hazre!leri6 1e+e 1ündüz ilim ve ibâde! ile me/1ulolurdu. İlim dâiresinin ku!bu, 1arîb ve yüksek hâllerin bahri %denizi' misâli idi. Arabîilimlere hakkıyla vâkı( idi. 8aklî ilimlerin yanında, aklî ve edebî ilimlerde de s*z sâhibi idi.Arabîden ba/ka birka: lisânı da :ok iyi bilir ve konu/urdu. Şiir s*ylemek!e, 1üzel yazıyazmak!a ve hi!âbe!!e %1üzel konu/ma kabiliye!inde' de :ok mahir idi. Bir meseleyi îzâhederken, kısa ve anla/ılır bir /ekilde anla!ırdı. Diyâ ve kibir 1ibi, :irkin dü/ün+e veniye!lerden uzak idi. =aye! +*mer! ve yumu/ak huylu olup, herkese yardım+ı olurdu.)endisinde !opladıı 1üzel hasle!ler sebebiyle, insanların sev1isini, muhabbe!ini kazanmı/idi. )u!bî mahlasıyla yazdıı Arabî ve 7ârisî /iirleri me/hûrdur. 5âkimler, vâliler, âlimlerle

yazı/ma ve mek!ûpla/maları var idi. 3ek!ûplarında onlara nasiha! ederdi.



İki de(a Anadoluya 1elip uzun müdde! kaldıı i:in, bilhassa 0ürkler !ara(ından!anınır ve :ok sevilirdi. <nun da müslüman 0ürklere kar/ı ayrı bir muhabbe!i vardı. 5a+zamanında, ha+ ibâde!i esnasında onlara rehberlik yapardı. 5a+ i:in 3ekkeimükerremeye 1idip de, onunla 1*rü/meden, kendisini ziyâre! e!meden 1eri d*nen 0ürkbüyüü olmazdı. 0ürklerin ileri 1elenleri, )u!bi 3ekkî ile beraber olmak!an :ok ho/lanır,ona hediyeler verirlerdi. < da bu hediyeler ile kıyme!li ki!apları sa!ın alır, bu ki!apları

ih!iyâ+ı olanlara ve almak is!eyip de alamayanlara parasız olarak daı!ırdı. < zamandabulunan ve daha sonra 1elen âlimler, onu :ok medhe!mi/ler, :e/i!li ilimlerde, bilhassa6!e(sîr, (ıkıh ve hadîs ilimlerinde :ok derin âlim olduunu bildirmi/lerdir.

)u!bi 3ekkî %rahme!ullahi aleyh', bazı kıyme!li eserler !elî( e!mi/ olup, bazılarınınisimleri /*yledir> $ Elİlâm bialâmi beledillâhilharâm %3ekke !ârihi', L ElBerkül9emânî (il(e!hıl<smânî, S E!0emsîl velmuhâdara, M 0abakâ!ül5ane(iyye %d*r! +ild',# 0arzülesmâ alâ kenzilmuammâ, Q 7evâidüsseniyye, P 3enâsikülha+, "0ezkire, K El2âmi %bu eserinde, ?)ü!übi si!!e@de bulunan hadîsi /erî(leri :ok 1üzel bir!er!îb ile !oplamı/!ır'.

1) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 1232) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. '2

3) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 255 ') (l-0’lâm; cild-6, sh. 65) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-&, sh. 1 6) (n-*r-üs-s+fir; sh. 3'2) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 26%%) >#âh-ul-mekn*n; cild-1, sh. 321, cild-2, sh. %&) ef-ü#-#ün*n; sh. 126, 23&, 56, 1&%, 12&%, 1513, 1%321) Br?ckelm+nn; 8u7-2, sh. 51'

K'2BÜDDÎN KÂD9-ÂDE:<smanlı 4evle!i zamanında ye!i/en âlimlerden. İsmi, 3evlânâ 3uhammed bin

)u!büddîn 3uhammed bin 3uhammed bin )âdızâdei Dûmî olup, lakabı )u!büddîn )âdı

zâdedir. 4oum !ârihi ve yeri bilinmemek!edir. K#P %m. $##&' senesinde İs!anbuldave(a! e!!i.)u!büddîn 3ehmed E(endi, me/hûr )âdızâdenin !orunudur. Babasının vâlidesi, Ali

)u/+unun kızıdır. )endinin vâlidesi, 5o+azâdenin kızıdır. Ana !ara(ından dedesi olanbüyük âlim Ali )u/:u !ara(ından ye!i/!irildi. Hn+e Şeyh 3uza((eruddîn A+emden, 3evlânâ)o+alı -eyyidî ;elebi ve -eyyid Alizâde 3evlânâ 9akûb, 3evlânâ 3üeyyedzâdedenokudu. 5o+alarının (eyz ve bereke!leriyle, ilimde üs!ün bir dere+eye yükseldi. -ırasıyla6Bursada Ieliyyüddîn olu Ahmed Na/a 3edresesi, İs!anbulda 5a+ı 5asenzâde3edresesi, sonra 9ine Bursada -ul!an 9ıldırım Bâyezîd 5ân 3edresesi, İs!anbulda A!îkAli Na/a 3edresesi, İznik 3edresesi, Edirnede 4ârül5adîs 3edresesi ve Bursada3urâdiyye 3edresesinde müderrislik yap!ı. ;ok !alebe ye!i/!irdi. İlim ve edeb *re!!i.4aha sonra :e/i!li yerlerde kadılık vazî(esinde bulundu. Hn+e 5alebde, ikin+i olarakEdirne 3eymenede, ü:ün+ü olarak sal!ana! merkezi olan İs!anbulda kadılık yap!ı. 4ahasonra Anadolu kadıaskeri oldu. Allahü !eâlânın emir ve yasaklarını bildirip, kullarınıslâhına :alı/!ı. -onra da -ahnı semân medreselerinin birine müderris !ayin edildi. Bir araders vermeye ara verip, ha++a 1i!!i. 5a+ vazî(esini eda edip İs!anbula d*ndü. Hn+ekivazî(esi üzerinden !ekâüd %emekli' oldu.

)u!büddîn )âdızâde6 ilmiyle âmil, vera sâhibi, dînin emirlerine sımsıkı balı, edîb,1üzel huylu bir zâ! idi. Dûhen ve bedenen !er!emizdi. 8e(sin k*!ülüklerinden :ok sakınır,buna kar/ı dâima uyanık bulunurdu. 5erkes i:in hayır dü/ünürdü. 5ayâ, edeb, vekar ve(azîle! sâhibi idi. Allahü !eâlânın sev1ili kulları olan velîlere, sâlihlere ve !asavvu(!alebesine ve yollarına son dere+e say1ı ve muhabbe! 1*s!erirdi. 3ânevî hâller sâhibiolup, kimsenin ondaki bu üs!ünlük!en haberi yok!u. )albi, Allahü !eâlânın sev1isi iledopdolu idi. As!ronomi ilmine dâir bir eser yazdı. 8ahiv ilmine dâir olan )â(iye isimliki!aba /erh yazdı. İs!anbulda bir mes+id ve bir mek!ep yap!ırdı.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. ''%



2) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. 1&%3) ef-ü#-#ün*n; cild-1, sh. %6, %&&, cild-2, sh. 1'2') Bedâ!-ül-ekâ!i; D+r+kE 51. $

KÜÜK 2ACEDDÎN EFENDİ (İ/8â0$* H)*!!&:5ane(î mezhebi (ıkıh âlimi. İsmi, İbrâhim bin Abdullahdır. 5amîd ilinde, Tspar!aya

balı A!abeyde dodu. 0â+eddîn lakabı verildi. 5amîdî nisbe! edildi. )ü:ük 0â+eddînE(endi nâmıyla me/hûr oldu. KPS %m. $#Q#' yılında İs!anbulda ve(a! e!!i. Edirnekapı+ivârında, Emîr Buhârî aviyesi bah:esine de(nedildi.

)ü:ük ya/!a memleke!inden ilim !ahsili i:in ayrılan )ü:ük 0â+eddîn E(endi, bu1ün9unanis!an sınırları i:erisinde olan -ereze 1i!!i. <radaki âlimlerin ilimlerinden is!i(âde e!!i.5a+ı E(endi âviyesinde kalbini !as(iye ve ne(sini !ezkiye ile me/1ul oldu. âhir ve bâ!ınilimlerinde mü!ehassıs oldu. İlminin üs!ünlüü, ahlâkının yükseklii ile !anındı. -ul!an-elîm 5ân devri âlimlerinden -arı1ürz 8ûreddîn E(endinin yanına verildi. KL" %m. $#L$'yılında -arı1ürz E(endinin ve(a!ı üzerine, İs!anbulda, Ba/:ı İbrâhim 3edresesine, sonraNlevnede 3ihâlolu Bey 3edresesine, 0irede )ara )adı 3edresesine, daha sonra dakendi memleke!i olan A!abeydeki Aras 3edresesine müderris oldu. <rada ders ve (e!vâverdi. K#$ %m. $#MM' senesinde İznik!e -üleymân Na/a 3edresesine !ayin edildi. Bir

sene sonra bu vazî(eden ayrıldı. K## %m. $#M"'de Bursa -ul!an 3urâd 5ân 3edresesine,KQL %m. $##M' senesinde -ahnı semân medreselerinden birine müderris oldu. İki senesonra da Ayaso(ya 3edresesine, KQQ %m. $##"'da 9avuz -ul!an -elîm 3edresesine, birsene sonra 3olla 2ür+ân E(endi yerine Amasyadaki İkin+i Bâyezîd 3edresesine müderrisve mü(!î oldu. Amasyada al!ı seneden (azla ilim *re!ip (e!vâ verdik!en sonra, ih!iyârlıksebebiyle vazî(esinden ayrılıp emekli oldu. KPL %m. $#QM' senesinde İs!anbula 1i!!i. KPS%m. $#Q#' senesinde de ve(a! e!!i. İs!anbulda 7â!ih 2âmiine 1*!ürüldü. 2enâze namazınıEbüssüûd E(endi %r.a' kıldırdı. 4aha sonra Emîr Buhârî aviyesi mezarlıına de(nedildi.

0â+eddîn İbrâhim E(endi, asrının en ileri 1elen âlimleri arasındaydı. Bu sırada<smanlı 4evle!inin !oprakları nasıl en 1eni/ hâle 1elmi/se, ilim ve (azîle! ehli de o kadar:oalmı/!ı. Bu yüzden ilmi ve ir(ânı ile akranlarını 1eride bırakan âlimler, bir üs! vazî(eye!ayin i:in bir hayli bekliyor, bu beklemeye *mrü ve(a e!miyen de ebedi âleme 1*:üp

1idiyordu. 0â+eddîn İbrâhim E(endi de bunlardan biriydi. Aklî ve naklî ilimlerde mahir,ahlâk!a üs!ün, ibâde! ve !âa!!e, vera ve !akvâda, Allahü !eâlânın emir ve yasaklarınariâye!!e :ok ileri idi. İnsanlara emri marû( yapıp doru yolu 1*s!ermek!e pek 1ayre!li idi.Allahü !eâlânın bir kuluna dîninden bir/ey *re!ebilmek i:in kendi raha!ını (eda eder,insanların âhıre!ini kur!armak i:in sıkın!ılara ka!lanmak!an :ekinmezdi.

Bir:ok !alebeye ilim *re!en 0â+eddîn İbrâhim E(endi, pek kıyme!li eserler yazdı.-adrü//erîa sânînin ?RiIikâye!irrivâye (î mesâilil5idâye@ adlı /erhine ve ?Şerhimi(!âh@ adlı esere birer hâ/iye yazdı. 3üslümanların is!i(âdesi i:in bir:ok risâle kalemealdı. -eyyid Şerî( 2ür+ânî hazre!lerinin ?Şerhi 3evâkı(@ına da bazı a:ıklamalardabulundu.

<ulları 3olla 5aydar ve Abdülvehhâb E(endiler de, babalarının yolundanayrılmadılar. 4înimize hizme! i:in :alı/!ılar.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. '&2) 8icilli Fsmânî; cild-1, sh. '63) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-1, sh. 52, 55 ') "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 36&5) ef-ü#-#ün*n; sh. 2226) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 2

LÂMİÎ ELEBİ:<smanlılar zamanında ye!i/mi/ âlim ve evliyâdan. İsmi, 3ahmûd bin <sman bin Ali

en8akkâ/ bin İlyâs Râmiîdir. "PP %m. $#PL'de Bursada dodu. amanının büyükâlimlerinden zâhirî ilimleri *rendi. 0asavvu(!a -eyyid Emîr Ahmed Buhârî hazre!lerinein!isâb ederek, onun !alebesi olmakla /ere(lendi. KS" %m. $#S$'de Bursada ve(a! e!!i.

Râmiî ;elebinin babası <sman ;elebi, -ul!an İkin+i Bâyezîdin hazîne de(!erdârı idi.<sman ;elebinin de babası 8akka/ li Na/a, devrinin en /*hre!li sana!kârı idi. 0îmûr 5ân



onu -emerkanda 1*!ürdü. Bir müdde! orada kalan Ali Na/a, Bursaya d*ndüünde, 9e/il2âmi ve 9e/il 0ürbenin i: nakı/larını yaparak büyük hizme!ler yap!ı. Râmiî ;elebiyiannesi 4il/âd 5â!un ye!i/!irdi. Râmiî ;elebi, devrinin büyük âlimlerinden 3olla Ehâveyn ve3olla 3uhammed bin 5asenzâdeden6 !e(sîr, hadîs, (ıkıh ilimlerini *rendi. 0alebelikhayâ!ında !asavvu(a kar/ı olduk:a !emayülü vardı. Bu sebeple Şâhı 8ak/îbend3uhammed Behâeddîni Buhârî hazre!lerinin yolundaki evliyânın büyüklerinden

İs!anbulda -eyyid Emîr Ahmed ;elebinin derslerine ka!ılarak, ona !alebe oldu. 0asavvu(yolunda, o büyük zâ!ın !eve++ühleri, (eyz ve bereke!leri ile ol1unla/ıp, kâmil bir insanoldu.

Râmiî ;elebi, Şeyh Düs!em 5alî(e ile aralarında 1e:en bir hâ!ırasını /*yle anla!!ı> ?Düs!em 5alî(e, *n+eleri eyniyye !arîka!inde 5a+ı 5alî(enin !alebesi olmu/ 1*rünüyorsada, davranı/ları, onun Jveysîlere benzediini 1*s!eriyordu. < sıralarda 1*züme bir arı1irmi/!i. 9ap!ırdıım !edâvilerden hi:bir (ayda 1*rememi/!im. Düs!em 5alî(e bana dedi ki>

?=en:liimde benim de 1*züm arımı/!ı. -enin 1ibi :e/i!li /eylere ba/vurmu/!um. 7aka!hi:biri ne!i+e vermemi/!i. Bir1ün yolda 1iderken, kar/ıma biri :ık!ı. 4aha bir/eys*ylemeden bana dedi ki> ?Evlâd =*zlerinin arılarından kur!ulmak is!iyorsan, müekkedsünne!lerin sonundaki reka!lerde 3uavveze!eyni %7elâk ve 8âs sûrelerini' oku. Allahü!eâlânın izniyle /i(â bulursun.@ Ben de onun dedii 1ibi hareke! e!!im. 5amdolsun ondan

sonra 1*zlerim arımadı. -izin de *yle yapmanızı !avsiye ederim.@ Düs!em 5alî(eye6 ?<yii! kim idiF@ diye sordum. 2evâbında6 ?5ızır aleyhisselâm idi@ dedi. Ben de müekkedsünne!lerin son reka!lerinde 3uavveze!eyni okudum. Dabbime sonsuz /ükürler olsun,1*z arılarından kur!uldum.@

Râmiî ;elebi, K$" %m. $#$L'de d*r!bin ak:elik bir vakı( kurdu. KS" %m. $#S$'deBursada ve(a! edin+e, dedesi 8akka/ Alinin yap!ırdıı mes+idin avlusuna de(nedildi. Şuanda sâde+e ba/ !a/ı kalan mezarında, 1iri(! sülüsle ?Elmerhûm Şeyh Râmiî bin <sman@yazısı vardır. Büyük âlim 3olla Abdurrahmân 2âmî hazre!lerinin ?Şevâhidün8übüvve@ ve

?8e(ehâ!ülüns@ünü !er+üme e!!ii i:in, ?2âmîi Dûm@ diye /*hre! bulmu/ idi. ?8e(ehâ!ı!er+üme e!!ik!en sonra, ona ilâveler de yaparak eseri daha da 1eni/le!!i. 4aha sonra7e!!âh 8i/âbûrînin ?5üsni dil@ini !er+üme edip, 9avuz -ul!an -elîme !akdim e!!i.

0er+üme e!!ii ki!aplar pek:ok!ur. ?Şere(ülinsan@ isimli eserinin mukaddimesinde,

yazmı/ olduu ki!aplarını /*yle kaydeder> Desâil, Şevâhidün8übüvve, 8e(ehâ!ülüns!er+ümesi, Disâlei !asavvu(, 5üsni dil, 3ünâzarâ!i BehârüŞi!â, Şerhi 4îbâ+ei=ülis!an, 3ün/eâ!ı 3ekâ!ip, 5alli muammai 3îr 5üseyn, Disâlei arûz, 3enâkıbı Jveysi)arnî, İbre!nâme, Disâlei usûl minel(ünûn, 3evlidirDesûl, 3ak!eli İmâm 5üseyn,Şemu Nervane, =üyü;ev1ân, 7erha!nâme, )ıssâı evlâdı 2âbir, Rü1â!ı 3anzûme,Disâlei bâl, Şehren1iz, 4îvânı e/ar. Bu eserleri dı/ında, İs!anbul kü!üphânelerininbazılarında da birka: risâlesine !esadü( edilmi/!ir. Bunlar6 Jniversi!e )ü!üphânesi 0ürk:eyazmalar kısmı S$"L numarada kayı!lı Disâlei ne(sülemr ile, Ali Emîrî )ü!üphânesindeS"& numarada kayı!lı )ülliyâ!!ır. Bu )ülliyâ!ın i:inde6 7edâili /iir ve /âirân, 5ayre!nâme,5e(! peyker ve 5irednâme isimli risâleleri vardır.

Eserlerinin büyük bir kısmı !asavvu( ile il1ilidir. 3evlânâ 2âmî hazre!lerinin 8e(ehâ!ülüns min 5adarâ!ilkudsünü 0ürk:eye :evirip, 7ü!ûhülmü+âhidîn li !ervîhi kulûbilmü/âhidîn ismini vermi/!ir. Şu bey!, /iirleri +ümlesindendir>

I+Krur :kte melekler âh-ü #ârmd+n, mededQFdl+r+ $+ndm, $u âh, 7ür irârmd+n, mededQ

8enin :itme# $+nd+n $u h+âl+r,im+Kn cümle t?7r+k ?lm+!nc+.Bu ser:erd+nlKn 7â!ân !?ktur.Düc*dun serteser hâk ?lm+!nc+.

Râmiî ;elebinin, -ul!an -elîm 5ân i:in yazdıı bir /iir de /*yledir>

Iünki, destin e$rdir, h+smn ni9indir ek$ârS Iünki der!+dr dilin, âlem neden 7ür m+cer+S



+7n+ !ü# sürdüKü!9ün $uldu $u k+dri :üne,(! :üne h? südde-i âli!e ettin iltic+.

@e!#-i ihsânn eder dürrü s+def i9re !etîm,er-i lütfun :ülen-i $î $erki e!ler 7ür neâ.

8â!e-i +dlinde âlem r+h+t, illâ sim-ü-#er,est-i lütfund+n 7eri+n ?lmu e!ler itikâ.

8en Muh+mmed â!etü =+!d+r dili medhedeme#,Nâmiî, 8elmân deKil, =+ssân ?lurs+ =usreâ.

*r+ :+rkettik9e dehri mihr-ü-meh âm-ü-seher,+l’+tn â!înesinden âlem ?lsun r*enâ.

Râmiî ;elebinin <smanlı+aya !er+üme e!!ii 8e(ehâ!ülünsde buyuruluyor ki> ?-ev1ili Ney1amberimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' pey1amberliine müOde olan

alâme!lerden bazıları /*yledir>)abülAhbâr %rahme!ullahi aleyh' rivâye! e!!i> ?Buh!unnasr, Benîİsrâili ka!l ve

esîr e!!ik!en sonra, korkulu bir rüya 1*rdü. 7aka! rüyasını unu!!u. Bü!ün kâhinlerini,sihirbazlarını !oplayarak, rüyasını ve !abirini sordu. <nlar6 ?Düyayı s*ylersen !abirederiz@ dediler. Buh!unnasr onlara kızarak6 ?Ben sizi b*yle 1ünler i:in saklıyorum. J: 1üni:inde rüyamı bilip !abirini yapmazsanız, hepinizi *ldürürüm@ diye !ehdi! e!!i. Bu haberhalk arasına yayıldı. < sırada 4anyal aleyhisselâm hapsedilmi/!i. Bu hâdiseyi o dai/i!mi/!i. indan+ı ba/ına6 ?Beni Buh!unnasra 1*!ürebilirsen rüyasını !abir ederim@buyurdu. Bunu Buh!unnasra s*ylediler, o da kabul e!!i. 4anyal aleyhisselâm,Buh!unnasrın yanına 1irin+e se+de e!medi. <nların âde!ine 1*re, Buh!unnasrın yanına1iren, *n+e ona se+de ederdi. Buh!unnasr6 ?İ:eride kim varsa dı/arı :ıksın@ dedi. -onra4anyal aleyhisselâma6 ?8i:in se+de e!medinF@ diye sordu. 4anyal aleyhisselâm6 ?Benim

Dabbim, ba/kasına se+de e!memek /ar!ıyla bana rüya !abirini *re!!i@ buyurdu. Bu s*züin+eden in+eye dü/ünen Buh!unnasr6 ?Dabbinin ahdine ve(a e!!iin i:in sana i!imâdederim. < hâlde 1*rdüüm rüyayı ve !abirini s*yle@ dedi.

4anyal aleyhisselâm6 ?Düyanda bir pu! 1*rdün, üs! kısmı al!ından, or!ası 1ümü/!en,u:ları bakırdan, !opukları demirden, ayakları kerpi:!en idi. Bu pu!a hayrân hayrânbakarken, 1*k!en, pu!un ba/ına büyük bir !a/ dü/!ü. Nu!u un 1ibi !oz hâline 1e!irdi. Al!ın,1ümü/, bakır, demir ve kerpi: birbirinden ayrılmaya+ak hâlde karı/!ı. Bir rüz1âr esse,or!ada bir/ey kalmaya+ak!ı. -onra 1*k!en inen !a/, büyüdü, büyüdü, *yle oldu ki, yerdeve 1*k!e o !a/!an ba/ka bir/ey 1*rünmez oldu.@ Buh!unnasr6 ?4oru s*yledin. Şimdi de!abirini yap@ dedi. 4anyal aleyhisselâm da6 ?=*rdüün pu!, :e/i!li ümme!lerdir. Al!ın,senin i:inde bulunduun ümme!!ir. =ümü/, senden sonra olunun hâkim ola+aıümme!!ir. Bakır, Dûmlardır. 4emir A+emlerdir. )erpi:, Dumlara ve A+emlere hükümdâr

olan iki kadındır. =*k!en inen !a/ ise, âhır zamanda Arablardan bir Ney1amberin 1e!irdii,bü!ün dinlerin hükümlerini yürürlük!en kaldıran ve bü!ün dünyâya yayılan bir dîndir@buyurdu.

2übeyr bin 3u!im %rahme!ullahi aleyh' anla!!ı> ?-ev1ili Ney1amberimiz %sallallahualeyhi ve sellem' Ney1amberliini ilân edin+e, )urey/liler <na :ok eziye! e!meeba/ladılar. Hyle ki, Ney1amber e(endimizi %sallallahu aleyhi ve sellem' helâk ede+eklersandım. Bir1ün Şama doru yola :ıkmı/!ım. Bir kiliseye uradım. Dahip, oradakilereemre!!i. Beni ü: 1ün misâ(ir e!!iler. J: 1ün sonra 1i!meyin+e, rahip beni yanına :aırdı.Bana6 ?3ekkede pey1amberliini iddia eden /ahsı !anıyor musunF@ diye sordu. Ben de6

?Elbe!!e !anırım@ dedim. Dahip, benim elimden !u!arak bir odaya 1*!ürdü. <rada pek:okinsan sûre!leri vardı. 5epsinin sûre!lerini 1*s!erdik!en sonra6 ?Bunların i:inde oNey1amberin sûre!i var mıdırF@ diye sordu. ?5ayır@ deyin+e, beni daha büyük bir odaya

1*!ürdü. <rada daha (azla resim vardı. ?Burada mu!laka olması lâzım@ dedi. 5epsinebak!ım6 Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' ve Ebû Bekri -ıddîkın%rahme!ullahi aleyh' resimleri vardı. Dahip6 ?=*rdün müF@ diye sorun+a6 ?Eve!@ dedim.



7aka! resmi onun 1*s!ermesini is!iyordum. Narmaıyla i/âre! ederek6 ?Bu sizinNey1amberinizin, yanındaki halî(esinin resmidir@ dedi. Ben, dünyâda aslına bu kadarbenziyen bir resim 1*rmemi/!im. Dahip dedi ki> ?-en <nun *ldürüle+eindenkorkuyorsun deil miF@ Ben de6 ?Eve!, belki de *ldürmü/lerdir@ dedim. Bunun üzerinerahip6 ?Allahü !eâlâ, <nu dü/manlarına 1alip 1e!ire+ek!ir. <nu hi:kimse *ldüremeyip, <,dü/manlarını *ldüre+ek!ir. 5i: korkma@ dedi. Bunun üzerine :ok (erahladım.@

5i/âm bin els %rahme!ullahi aleyh' anla!!ı> ?Ebû Bekr %rahme!ullahi aleyh', benibir arkada/ ile, Dûm İmpara!oru 5erakle 1*nderdi. <nu İslama dave! ede+ek!ik.=iderken 5eraklin vâlilerinden 2ebelei =assânînin bulunduu =av!aya 1eldik. =av!a,-uriyede suyu ve aa+ı bol, iklimi ho/ olan bir yerdi. 2ebele ile 1*rü/mek is!ediimizis*yledik, *n+e bizi kabul e!medi. ?8e s*yliye+eklerse s*ylesinler@ demi/. Biz de 1elenkimseye6 ?-*yliye+eklerimizi bizza! kendisine s*ylemek i:in 1eldik. -ana s*ylemeyiz@dedik. 3e+bûr kalarak bizi vâliye 1*!ürdüler. 2ebele6 ?8i:in 1eldinizF 8e s*yliye+eksinizF@dedi. Biz de6 ?-izi İslama dave! i:in 1eldik@ dedik. 2ebele, üzerindeki siyah elbiselerini1*s!ererek6 ?-izi Şamdan :ıkarın+aya kadar bu elbiseleri üzerimden :ıkamaya+aıma andi:!im@ dedi. Biz6 ?Bu !oprakların elimize 1e:e+eini Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhive sellem' bize haber verdi@ dedik. Bunun üzerine 2ebele6 ?Bu !oprakları, elimizden an+akoru: !u!an bir kavim alabilir@ dedi ve bize oru:!an sordu. Biz de oru: ile il1ili Allahü

!eâlânın emirlerini anla!ın+a, yüzü simsiyah oldu ve yanımıza bir adam ka!ıp 5erakle1*nderdi.Dûm İmpara!orunun /ehrine yakla/ın+a, yanımızdaki adam bize6 ?Bu develerle

/ehre 1irmenize izin vermezler. -ize ba/ka binekler verelim de *yle 1iriniz@ dedi. Biz6 ?)endi bineklerimizden ba/ka bir hayvana binmeyiz@ diye +evap verdik. 4urumu 5eraklebildirdiler. < da kabul e!mi/. 4evelerimiz ve kılı:larımızla /ehre 1irdik. -araya1eldiimizde, 5erakl balkondan bize bakıyordu. 9üklerimizi indirdik!en sonra6 ?Râ ilâheillallahü vallâhü ekber@ dedik. < ânda balkon sallandı. 5erakl hemen i:eri 1irip, bize biradam 1*nderdi. ?-akın dinlerini a:ıklamasınlar@ demi/ ve bizi yanına dave! e!mi/. Bizsaraya 1irdik. 5eraklin !ah!ına doru ilerledik. Elbisesi ve odadaki bü!ün e/yalar kırmızıidi. E!râ(ında pa!rikleri sıralanmı/, bize pürdikka! bakıyorlardı. 5erakle yakla/!ık vemek!ûbu !eslim e!!ik. 5erakl bize6 ?8i:in birbirinize verdiiniz selâm 1ibi bize selâm

vermedinizF@ dedi. Biz de6 ?Biz birbirimize verdiimiz selâmı size vermeyiz. -izinbirbirinize verdiiniz selâmı da biz s*ylemeyiz@ dedik. 5erakl6 ?Birbirinize verdiiniz selâmnedirF@ diye sordu. ?%Esselâmü aleyküm' dür@ dedik. 5erakl6 ?Büyüklerinize nasıl selâmverirsinizF@ dedi. ?Aynı s*zle@ diye +evap verdik. ?Neki, büyükleriniz size nasıl +evapverirF@ diye sorun+a da6 ?9ine aynı s*zle@ dedik. 5erakl6 ?-izin en büyük s*zünüz nedirFdiye sordu. Biz de6 ?Ra ilâhe illallahü vallâhü ekber@ dedik. < ânda yine saray sallanmaaba/ladı ve durdu. <radakiler /a/ırdılar. 5erakl !ekrar sordu> ?Büyüklerinizin yanında bus*zü s*yleyin+e b*yle sallanma olur muF@ Biz6 ?5ayır olmaz. B*yle bir/eyi biz de burada1*rüyoruz@ diye +evapladık. 5erakl6 ?Ben is!erdim ki, her s*ylediiniz yerde b*ylesallanma olsun@ Biz6 ?8i:in b*yle is!erdinizF@ diye sorun+a, ?;ünkü o zaman bu sallanmaNey1amberlik alâme!lerinden olmaz, sihir olurdu@ dedi. Bazı sorular daha sordu, onları da+evapladık. 8amaz ve abdes!!en sordu. <nları anla!!ık!an sonra, is!iraha! e!mek üzerebizi odalarımıza 1*nderdi. J: 1ün orada misâ(ir olduk!an sonra, bir ak/am 5erakl bizi:aırmı/. =i!!ik, evvelki sorduklarını !ekrar sordu. Aynı +evapları verdik. Adamlarınaemre!!i. bir sandık 1e!irdiler. -andıın i:inde eskimi/ pek:ok kü:ük 1*zler, herbirininkapaı ve üzerinde kilidi vardı. Bir kili! a:!ı ve i:inden siyah renkli bir ipek par:ası :ıkardı.Bu ipein üzerinde, kırmızı yüzlü ve büyük 1*zlü, 1üleryüzlü, uzun boylu, siyah elbiseli vesakalsız bir insan resmi bulunuyordu. 5eraklF ?Bunu !anıdınız mıF@ diye sordu. ?5ayır,!anıyâmadık@ dedik. ?Bu, dem aleyhisselâmdır@ dedi. Bir kili! daha a:!ı ve i:inden ipeküzerine yapılmı/ bir resim :ıkardı. Beyaz yüzlü, kıvır+ık sa:lı, büyük ba/lı, 1üzel sakallı birinsan resmi vardı. 5erakl6 ?Bu resimdekini !anıyor musunuzF@ dedi. ?5ayır@ dedik. ?Bu,8ûh aleyhisselâmdır@ dedi. Bir 1*z daha a:!ı, bir ipek :ıkardı. Jzerinde :ok beyaz a:ıkalınlı, 1üzel 1*zlü, ak sakallı, sanki haya!!a imi/ de !ebessüm ediyor 1ibi bir resim vardı.

?Bunu !anıdınız mıF@ diye sordu. ?5ayır@ dedik. ?Bu, İbrâhim aleyhisselâmdır@ dedi. Bir1*z daha a:!ı. Bir ipek :ıkardı. Jzerinde beyaz benizli bir insan resmi bulunuyordu. ?Bunu

!anıdınız mıF@ dedi. Biz heye+anla yemîn ederek6 ?Bu, sev1ili Ney1amberimiz 3uhammedaleyhisselâmdır. -anki <nu 1*rüyoruz@ deyip ala/!ık. 5erakl6 ?Bu, Allah hakkı i:in sizin



Ney1amberinizdir ve bu b*lüm, sandıın son 1*züdür. -izin ne yapa+aınızı merak e!!iimi:in a+ele e!!im@ dedi ve sandıın dier 1*zlerini !eker !eker a:arak, dier Ney1amberlerin%aleyhimüsselâm' resimlerini 1*s!erdi. En sonda da, siyah sakallı, 1üzel yüzlü bir yii!resmi :ıkardı. ?Bunu !anıdınız mıF@ dedi. ?5ayır@ dedik. ?Bu, Gsâ aleyhisselâmdır@ dedi.@Biz6 ?Bu resimleri nereden buldunuzF@ diye sorduk.

5erakl6 ?dem aleyhisselâm, Allahü !eâlâdan, evlâdından ne kadar pey1amber

1*ndere+ekse hepsinin resimlerini 1*rmek is!einde bulundu. Allahü !eâlâ da 1*nderdi.Bu sandık, dem aleyhisselâmın hazînesinde idi. ülkarneyn, o resimleri 1arb !ara(ındabir yerde buldu. 4anyal aleyhisselâma verdi. 4anyal aleyhisselâm, o resimleri ipekpar:alarına 1e:irdi@ dedi. -onra6 ?3ülkümden :ıkıp, *lün+eye kadar size k*lelik yapmakis!erdim@ dedi. -onra bize pek:ok hediyeler vererek 1*nderdi. <radan :ık!ık, 1ünler+e yolaldık!an sonra ülkemize 1eldik. Emîrelmüminîn Ebû Bekrin %rahme!ullahi aleyh'huzûruna 1eldik. <lanları anla!!ık. Alayarak buyurdular ki> ?Eer Allahü !eâlâ ona hayıriyilik ihsân e!se idi, elbe!!e dediini yapardı.@ -onra Desûlullahın %sallallahu aleyhi vesellem'6 “Bıristiyan ve yahudiler "enim sı2atlarımı Aevrât ve 3ncîl'de okurlar.” buyurduklarını s*yledi.@

)abülAhbâr %rahme!ullahi aleyh' anla!!ı> ?Babam bana, 0evra!ın bir b*lümühâri+inde her !ara(ını oku!!u. < b*lümü sandıa koyup, üzerini de kili!ledi. Babam

*ldük!en sonra, sandıı a:!ım ve okudum. <rada6 ?hır zamanda bir pey1amber1ele+ek!ir. Elini ayaını yıkar, beline izâr balar. 3ekkede doup 3edineye hi+re! eder.Jmme!i her hâlde Allahü !eâlâya hamd eder. 9üksek yerlerde !ekbîr 1e!irirler. )ıyâme!1ünü abdes! azâları nurludur@ yazılıydı.@

Abdullah bin Hmer %r.anhümâ' rivâye! e!!i> ?Emîrelmüminîn Hmer %rahme!ullahialeyh', )adsiyede bulunan -ad bin Ebî Iakkâsa bir mek!ûp yazdı. 5azre!i 3üâviyeninolu 8adleyi %r.anhümâ' Trakda 5alvana 1*ndermesini is!edi. -ad, 8adleyi%rahme!ullahi aleyh' 5alvana 1*ndererek emri yerine 1e!irdi. 8adle, 5alvanı İslâm!opraklarına ka!!ı, sayısız esir ve 1anime! ele 1e:irdi. İkindi vak!inde bir daın e!eklerineinip, orada ezânı 3uhammedî okumaa ba/ladı. ?Allahü Ekber@ deyin+e, dadan6

?0ekbîrin büyük olsun yâ 8adle@ diye bir ses 1eldi. ?E/hedü en lâ ilahe illallah@ deyin+e6 ?İhlâsı s*yledin yâ 8adle@ diye, yine bir ses 1eldi. ?E/hedü enne 3uhammeden

Desûlullah@ deyin+e6 ?< kimseyi ve <nun dînini bana Gsâ aleyhisselâm müOdeledi. < dîn,<nun ümme!inde kıyâme!e kadar bakî kalır@ diye dadan bir ses 1eldi. ?5ayye alessalâh@ deyin+e6 ?4evamlı namaz kılana ve +âmiye 1idene müOdeler olsun@ diye ses 1eldi. ?5ayyealel(elâh@ deyin+e6 ?İhlâsın hepsini !amamladın yâ 8adle@ diyerek bir ses daha 1eldi.Ezânı 3uhammedî bi!in+e6 ?Ey daın i:indeki Allahü !eâlâ sana rahme! eylesin, senkimsinF sesini duyuyoruz, (aka! kendini 1*remiyoruz. Biz Allahü !eâlânın kulları veDesûlünün ümme!iyiz. Hmer İbni 5a!!âbın da +emâa!iyiz@ dedik. 4a yarıldı, i:indenbüyük ba/lı, uzun sa:lı, ak sakallı, üzerine yünden eski iki ka(!an 1iymi/ birisi :ık!ı. -elâmverdi. -elâmını aldık. ?Ben erib bin 9û/eliyim. Gsâ aleyhisselâm benim, kendisininyeryüzüne inip, hınzırları kesip, pu!ları kırıp, hıris!iyanların i(!irâsından kur!ulun+aya kadarbu dada ya/amam i:in dua buyurdu. 3uhammed aleyhisselâm ile 1*rü/emedim. 5azre!i Hmere selâmımı s*yleyin ve ona6 ?9â Hmer 4oruluk!an ayrılma, !a!lı s*zlü ol,kıyâme! yakla/mak!adır@ deyiniz diyerek kayboldu. 8adle, bu hâli -ad bin Ebî Iakkâsa, oda hazre!i Hmere yazdı. Hmerül7ârûk %rahme!ullahi aleyh' -ada bir mek!ûp yazarak6

?9anına 3uha+irin ve Ensârdan ne kadar bulursan al. < daa 1idip selâmımı s*yle ;ünküDesûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' bana Gsâ aleyhisselâmın vasîlerindenbazılarının o dada ya/adıklarını buyurmu/!u@ dedi.

-ev1ili Ney1amberimize %sallallahu aleyhi ve sellem' muhale(e! edenlerin, sünne!i/erî(ine kar/ı edebsizlik!e bulunanların uradıkları (elâke!ler ve +ezalar da Desûlullahınmu+izelerinden sayılır. Bunlardan bazıları a/aıdadır.

?Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' zamanında bir hıris!iyan vardı.3üslüman oldu. Bekâra ve li İmrân sûrelerini okudu. Iahy kâ!iplii yap!ı. 4aha sonradinden :ıkıp mür!ed oldu. 0ekrar hıris!iyanlıa 1e:!i. Hnüne 1elene İslâmiye!i k*!üler,Ney1amber e(endimize %sallallahu aleyhi ve sellem' i(!irâlar ederdi. Hyle ki, ?3uhammed,benim yazdıım /eylerden ba/ka bir/ey bilmez@ demee ba/ladı. )ısa bir zaman 1e:mi/!i

ki, korkun: bir *lümle dünyâdan 1*:!ü. )abrini kazıp de(ne!!iler. -abahleyin pis +esedinikabirden dı/arı a!ılmı/ buldular. Bunu müslümanlar yapmı/!ır diye !ekrar kabre koydular.



Er!esi 1ün yine dı/arı a!ılmı/ buldular. 0ekrar koydular, er!esi 1ün yine kabirden dı/arıa!ıldıını 1*rdüler. Ar!ık bunun bir insan i/i olmadıını anladılar, *yle+e bırakıp 1i!!iler.@

3ünâ(ıklardan biri, Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “6elekler, ilimö+renenler için kanatlarını yere döerler.” buyurduunu i/i!!i. < münâ(ık6 ?Ben omeleklerin kana!larını kıra+aım@ diyerek, ayakkabılarının al!larına :iviler :ak!ırıp, Enesbin 3âlikin %rahme!ullahi aleyh' ilim *re!!ii yere doru 1i!!i. 9olda ayaklarını yere

vurarak6 ?3eleklerin kana!larını kırıyorum@ diyordu. Aniden ayaı birbirine dola/ıp dü/!üve ayaa kalkamadı. Evine ku+aklıyarak 1*!ürdüler. Ayaklarına :ok /idde!li bir arısaplandı. 4ok!orlar ne kadar ura/!ılarsa da arıyı dindiremediler. 5er 1e:en saniye dahada :oalıyordu. ;aresizlik!en iki ayaını da kes!iler. )*!ürüm kaldı. 5âlbuki *n+eleri+eylan 1ibi hızlı ko/ardı. )ısa bir müdde! sonra da *ldü.@

İbni 3endei İs(ehânî anla!!ı> ?Şama hadîs âlimlerinden birinin yanına hadîsi /erî(*renmek i:in 1i!mi/!im. Hnünde bir perde vardı. Nerdenin *n !ara(ına o!urdum. Nerdearkasından hadîsi /erî( okumaa ba/ladı. )endi kendime6 ?A+aba ni:in *nüne perde!u!uyorF@ diyordum. Bir müdde! sonra hadîsi /erî( okuması bi!!i. Bana6 ?Ey Ebâ AbdullahBenim perde arkasında o!urmamın sebebini biliyor musunF@ dedi. 5ayır@ dedim. ?-en ilimehlisin ve hadîsi /erî( ile me/1ul oluyorsun. -ana anla!ayım ki, benim hâlimedü/meyesin. Bir1ün ho+alarımdan birinin huzûrunda hadîsi /erî( dinliyordum. Desûlullah

e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “1aını imâmdan evvel kaldıran kimse,"aının merke$ "aına çevrilece+inden korkmaz mı>” buyurduunu s*yledi. Buhadîsi /erî(i, :e/i!li yollardan da rivâye! e!!i. İ:imde /ekave!!en ola+ak ki, bu nasıl olurFdiye bir /üphe uyandı. < 1e+e uyudum, sabahleyin ba/ım merkebin ba/ınad*ndürülmü/!ü. Bunun i:in ilim me+lislerinden uzak kaldım. İlim !alebesi yanıma1eldiinde, onunla b*yle perde arkasından konu/abiliyorum. -enin ilim ve dindekidere+eni bildiim i:in sana bu sırrı a:ıklıyorum. 9alnız, ben haya!!a olduum müdde!i:inde kimseye s*yleme, *ldük!en sonra s*yle ki, ibre! alsınlar da, hadîsi /erî( dinlerkenedebde kusur e!mesinler ve /üphede bulunmasınlar@ dedi. Ben de6 ?Bu durumu sizhaya!!a olduunuz müdde! i:inde hi: kimseye s*ylemiye+eime Allahü !eâlâya s*zverdim@ dedim. Bunun üzerine perdeyi kaldırdı, kendini bana 1*s!erdi. Iü+ûdu insan, ba/ımerkep ka(ası 1ibi idi. Bu durumu, o haya!!a iken hi: kimseye s*ylemedim. 5er/eyin

dorusunu an+ak Allahü !eâlâ bilir.@ İmâmı 3üs!a1(irî, -ele(i sâlihînden birinden rivâye! e!!i> ?-e(ere :ıkmı/ idim. Biryerde +enâze de(ni i:in ura/ıyorlardı. 9ardım ederim diye yanlarına 1i!!im. < sırada, sa:ısakalı aarmı/, 1üzel kokulu bir ih!iyâr 1eldi. ?Bu +enâze kimindirF@ diye sordu. ?Bu birmüslümandır@ dediler. ?Bunun yakını var mıdırF@ diye sordu. <radakiler, birisini1*s!ererek6 ?Bu, bu +enâzenin k*lesidir@ dediler. İh!iyâr k*leye6 ?-enin e(endin, hi:birkavme reîs olmu/ mudurF Ieya sul!ânın yap!ıı bir i/i yapmı/ mıdırF@ diye sordu. )*le6

?Benim e(endim, 1anime! mallara ihâne! ederdi@ deyin+e, ih!iyâr kimse6 ?Bunun namazınıkılmayınız@ dedi ve oradan ayrıldı. Biz meyyi!i kabre de(ne!!ik!en sonra, k*le6 ?Eyvah)azmayı kabirde unu!!um. ?)azma da emâne! idi. 3u!laka sâhibine vermem lâzım@diyerek kabri a:maya ba/ladı. )abir a:ıldıında, o /ahsın o!urmu/, kazmanın demirininyılan 1ibi boynuna dolanmı/, sapından da !u!mu/ olduunu 1*rdük. <nu *yle+e bırakıp,kazmanın sâhibine haber verdiler. =eldi aynı vaziye!i o da 1*rdü ve kazmayı almak!anvaz1e:!i.@

İmâmı 3üs!a1(irî, -ele(i sâlihînden birisinden rivâye! e!!i> ?Annem ve babam kabirazâbına inanmazlardı. <nlarla :ok münâzaralar edilip, hak olan anla!ıldı ise de, yine dekabul e!mediler. Bir 1e+e babam beni yanına :aırıp lâmbayı yak!ırdı. Büyük bir ızdırapi:inde ayaını 1*s!erdi. Ayaı yanmı/!ı ve yer yer de kabarmı/!ı. Bana /*yle anla!!ı>

?Düyamda bir mezarlıa 1irdim. 9ürürken ayaım bir kabrin i:ine 1e:!i. 3eer mezarıni:indeki 1ünahkâr bir kimse imi/ ve kabrinde a!e/ varmı/. Ayaım o â!e/e 1irin+e yandı.Bu 1*rdüün yanık, biraz *n+e 1*rdüüm rüyadaki yanık!ır@ dedi. Bundan sonra kabirazâbına îmân e!!i.@

5alî(e 3ü!evekkil, bir1ün yardım+ıları ve devle!in ileri 1elenleriyle o!uruyordu.Birdenbire 1ülmee ba/ladı. 9üzüne hayre!le bakanlara6 ?8i:in 1üldüümü sormaya+akmısınızF@ dedi. <nlar da6 ?Allahü !eâlâ seni sevindirsin. 8i:in 1üldüünüzü anla!ır

mısınızF@ dediler. Iâsık ve İbni 4âvûd da orada idi. 3ü!evekkil6 ?)urânı kerîmin mahlûkolması hakkında :ok dü/ündüm. Bu husûsa ih!imâm 1*s!ererek halkı bu (ikre dave! e!!im.



Bir kısmı malıma ve mevkîme !ama edip kabul e!!iler. Bir kısmı da, hapse a!mak vei/ken+e e!mekle dahî kabul e!mediler. Bu iki 1rubun hâlini 1*rün+e, kalbime bir /üphedü/!ü. Bu i!ikâdın yanlı/ olduunu anladıım i:in !erk e!mek is!iyorum@ dedim. )urânıkerîme mahlûk diyen İbni 4âvûd6 ?Ey emîrelmüminîn <r!aya :ıkararak herkese kabule!!irmeye :alı/!ıın bu meseleyi s*ndürmek mi is!iyorsunF -enden evvelkilerinyapamadıını sen yap!ın. Allah, bu mesele üzerinde durduun i:in sana hayırlı kar/ılıklar

versin@ dedi. Iâsık da6 ?5aydi 1eliniz, )urânı kerîmin mahlûk olduuna yemîn edelim@dedi. İbni 4âvûd6 ?Eer )urânı kerîm mahlûk deilse (el: olayım@ dedi. Iâsık6 ?Eer)urânı kerîm mahlûk deilse, dünyâda yanayım@ dedi. Birisi6 ?Benim de vü+ûdumademir :iviler ba!sın@ dedi. Biri6 ?Iü+ûduma k*!ü bir koku 1elsin, ba/kası yanımdaduramasın@ dedi. Biri6 ?Allahü !eâlâ beni dar bir yerde *ldürsün@ dedi. Ba/ka biri6 ?)urânı kerîm mahlûk deilse, Allah beni suda boarak *ldürsün@ dedi.

Allahü !eâlâ ile ahd edenlerin herbiri s*yledikleri 1ibi oldular. İbni 4âvûd (el: oldu.Birinin vü+ûdunu :ivilediler. Biri *lüm has!alıında !erledi. Bu !er *yle (enâ kok!u ki, hi:kimse yanına yakla/amadı. 5er ne kadar 1üzel kokulu buhur yak!ılarsa da hi: (aydasıolmadı. Birisine yarım me!re yüksekliinde dara+ık bir yer yap!ılar, onun i:inde *ldü. Biri4i+le nehrine dü/erek bouldu. Iâsık has!alandı, arıları /idde!lendi. 4ok!orlar6 ?ey!inaa:larını bir !andırda o kadar :ok yakmalı ki, !andırın duvarları akkor hâline 1elmeli.

0andırı bo/al!ıp, i:ine kepek doldurmalı. Iâsık bu kepeklerin üzerinde ü: saa! ya!malı ki,arıları dursun. -onra !andırdan :ıkar!malı. < zaman dı/arının havası onun arılarınıar!!ıra+ak!ır ve !andıra !ekrar 1irmeyi is!eye+ek!ir. 0andıra koymazlarsa *lebilir@ dediler.Akrabâları bu denilenleri yap!ılar. Iâsıkı !andırda ü: saa! bekle!!ik!en sonra, yana+ak diyekork!ukları i:in dı/arı :ıkardılar. 4erisi yer yer yanmı/ idi. 4ı/arı :ıkarılan Iâsık, havanındei/ikliinden sıır 1ibi baırarak6 ?Beni !andıra sokun. Burada durmak yanmak!an dahazor@ dedi. Akrabâları (eryadına dayanamayıp !ekrar !andıra a!!ılar. <rada sesini kes!i.Iü+ûdunun yanan yerlerinden sular :ıkmaa ba/ladı. 4erisi k*mür hâline 1eldiinde!ekrar dı/arı :ıkardılar. Burada inleyerek +an verdi. B*yle+e Allahü !eâlâ, onlarayemînlerine uy1un muâmelede bulundu. )urânı kerîme mahlûk demenin +ezasını dahadünyâda iken :ekmi/ oldular.@

Biliniz ki, dîne kar/ı :ıkanların, beenmiyenlerin, kü:ük 1*renlerin uradıı +ezalar

ve (elâke!ler, yazmakla, s*ylemekle bi!mez. 5er vaki!!e, her memleke!!e, dîninemirlerinden dı/arı :ıkanlar, dinde re(orm yapıp bozmak is!eyenler olmu/!ur. Bunlarâhıre!!e uraya+akları azaplardan ba/ka, dünyâda da +ezâlarını :ekmi/ler ve:eke+eklerdir. Gmânın nûruyla aydınlanmı/ bir kimse, biraz dü/ünürse, ibâde! yapmak ile1ünah i/lemek arasındaki büyük (arkı 1*rür. ;ünkü ibâde!lerin ne!i+esi zevk, huzûr, iyiahlâk ve beenilen i/lerdir. =ünahların ne!i+esi de üzün!ü, hüsran, huzûrsuzluk, k*!üahlâk ve (enâ i/lerdir. İbâde!in, iyi i/lerin kar/ılıı sevâb kazanmak!ır. =ünahların kar/ılııda azap :ekmek!ir.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '312) 8ehî BeK e#kiresi; sh. 53) e#kiret-ü-u’+râ; cild-2, sh. %3') N+tîfî e#kiresi; sh. 2&35) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. %66) âm*s-ül-+’lâm; cild-5, sh. 3&3) Geh$er 0nsikl?7edisi; cild-11, sh. 35-36



LÂRÎ (M7,#$07!" M70)**e E;e"$&:<smanlı âlimlerinden. İranda, Şîrâz ile 5indis!an sınırı arasında bulunan Râr

/ehrinde dodu. Babası, -elâhaddîn bin )emâleddîn bin 3uhammed 8âsirî Belavîdir. İlk!ahsilini İranda !amamladı. amanının me/hûr âlimi 2elâleddîni 4evânînin !alebesi Emîr)emâleddîn 5üseynden, Emîr =ıyas bin -adreddînden ve daha ba/kalarından ders aldı.Aklî ve naklî ilimlerde :ok yükseldi. 4in bil1ilerinde ve zamanının (en bil1ilerinde

mü!ehassıs bir âlim olarak ye!i/!i. 4aha sonra 5indis!ana 1idip, ba//ehir Râhora vardı.=ür1âniyye -ul!ânı 5ümâyûn Şâhın ihsân ve il!i(â!larına kavu/!u. Şâha ho+alık yap!ı.KQL %m. $##M' senesi ba/larında sul!ânın ve(a!ından sonra 5indis!andan ayrılıp, ha+vazî(esini î(â e!mek üzere 3ekkei mükerremeye 1eldi. 5a+dan sonra /ehir /ehirdola/arak, Anadoluya 1e:ip İs!anbula vardı. amanın /eyhülislâmı Ebüssüûd E(endininilim me+lisine dâhil oldu. <nunla ve dier âlimlerle, :e/i!li ilmî konularda mübâhaselerdeve müzâkerelerde bulundu. B*yle+e aklî ve naklî ilimlerdeki üs!ünlüünü isbâ! e!mi/ oldu.

Bir müdde! İs!anbulda kaldık!an sonra, 4iyarbakıra 1idip yerle/!i. Beldei mud%4iyârı bekr' vâlisi bulunan İskender Na/anın oluna ho+alık yap!ı. KQP %m. $##K'senesinde vâlinin !ekli(i ile, 5üsrev Na/a 3edresesi müderrislik reisliine !ayin olundu.Ayrı+a mü(!îlik vazî(esi de kendisine verildi. KQK %m. $#QL' senesi ilhi++e ayında4iyarbakırda ve(a! e!!i. Ie(a!ında Q& ya/ını 1e:mi/ bulunuyordu.

4in ilimlerinde ve (en bil1ilerinde derin âlim olan 3uslihuddîn Râri, !edrisâ! vemü(!îlik hizme!lerinin yanında, eser !elî(i ile de ura/ıp :ok ki!ap yazdı. Ba/lı+a eserleri/unlardır>

$ 3irâ!üledvâr ve mirkâ!ülahbâr> Bir mukaddime %*ns*z' ile on bâba ayrılmı/olup, dünyâ !ârihine dâirdir. L 0ehzîbülman!ık /erhi, S Ehâdîsi erbeîn /erhi, M İr/âdül(ıkh /erhi, # 7erâizi -irâ+iyye /erhi, Q 3u!avvel hâ/iyesi, P 3olla 2âmînin )â(iyehâ/iyesi, " Şerhi 0ehzib hâ/iyesi, K 0ezkire> 5eye! %as!ronomi' ilmine dâir 1üzel birme!indir. $& )âdı Beydâvî !e(sîrine hâ/iyeleri, $$ Şemâili 8ebî /erhi, $L 7ars:a olarak

?5idâye@ üzerine !alîkâ!, $S Ebüssüûd E(endinin ?)asîdei mîmiyye@sine nazire.İbni 5anbelî, ?0ârihi 5aleb@ adındaki eserinde diyor ki> ?3uslihuddîni Rârî, Emîri

=ıyâsın muîdi %yardım+ısı' olmu/!u. KQM %m. $##Q' senesinde 5alebe uradıında *n+e!ü++âr zannedilmi/!i. 7aka! bir müdde! sonra ilim ve (azîle!ini a:ıklayıp ilmî müzâkerelere

ba/layın+a, herkes onun kıyme!ini anlamı/!ı.@ 1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 16&2) âm*s-ül-+’lâm; cild-5, sh. 3&663) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. '&'') kd-ül-m+n#*m; cild-2, sh. 2', 252

LEYS-ÂDE (!8 A0*e e#e/$&:<smanlılar zamanında ye!i/en 5ane(î mezhebi âlimlerinden. İsmi, Nîr Ahmed ;elebi

bin 8ûreddîn 5amza bin Ali olup, Reyszâde ve Nîr Ahmed ;elebi diye !anınır. 4oum!ârihi ve yeri bilinmemek!edir. K#L %m. $#M#' senesinde ve(a! e!!i.

amanında bulunan âlimlerin derslerine devam e!mek ve :ok 1ayre! e!mekle!anındı. ;e/i!li ilimlerde mü!ehassıs olarak ye!i/en Reyszâde, ilim !ahsilini !am birmuva((akiye!le !amamladık!an sonra, bazı yüksek makamlarda vazî(elendirildi. Jsküp3edresesi ve İs!anbulda 3us!a(a Na/a 3edresesinde bir müdde! vazî(e yap!ı.

7azîle! sâhibi olan Reyszâde, bir müdde! sonra !edrisden %medresede dersoku!mak!an' ayrılıp, kadılık mesleine y*neldi. Jsküp /ehrinde kadı oldu. )adılıkvazî(esine devam ederken !ekrar medreseye d*ndü. Edirnede 5alebî ve 4ârülhadîsmedreselerinde ve İs!anbulda -ahnı semân medreselerinin birinde müderrislik yap!ı.Bundan sonra !ekrar kadılıa d*ndü. 3ısırda bir müdde! kadılık yap!ık!an sonra, buvazî(eden alınıp, yine 3ısırda müderrislik vazî(esi verildi. Bu vazî(eye devam ederken!ekâüd %emekli' oldu.

Reyszâde, :ok ki!ap okuyan, bu sebeple ilimde :ok derinle/mi/, yüksek bir zâ! idi.4înimizin emirlerine uymak!a son dere+e 1ayre!li ve !i!iz idi. 7ıkıh bil1ilerinde mü!ehassısidi. =üzel ahlâkı kendisinde !oplamı/, +*mer!, iyilik seven bir kimse idi. Cy1un olmayan,

ho/ kar/ılanmıyan vası(lardan hi:biri onda yok idi.



3ısırda uzun müdde! kalmakla büyük serve! sâhibi olup, bu serve!inin :ounukıyme!li ki!apları bulup sa!ın almaya har+adı.

1) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 2&22) 8icilli Fsmânî; cild-1, sh. 1&%3) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '5

LÜ2F'LLAH ÜSKÜBÎ:-ul!an İkin+i Bâyezîd zamanında Jsküpde ya/amı/ büyük velîlerden. Abdullahı

İlâhînin !alebelerindendir. 5aya!ı hakkında kaynaklarda (azla malûmâ! verilmemek!edir.4oum ve ve(a! !ârihleri de bilinmemek!edir. <nun+u asrın ba/larında ve(a! e!!iisanılmak!adır. Jsküp dalarında zâhidâne bir haya! ya/arken ve(a! e!!i. Jsküp, /u anda9u1oslavya sınırları i:erisindedir.

İs!anbulda zamanının âlimlerinden ilim !ahsil e!mi/, 1üzel hâller ve (azîle! sâhibi,âlim bir kimse idi. )albinde velîlere kar/ı bir sev1i hâsıl oldu. amanındaki büyük zâ!larlave !asavvu( yolunda bulunanlarla :ok sohbe! e!!i. < zaman 8ak/ibendî yolunda bulunan,velîlerin büyüklerinden, Cbeydullahı Ahrâr hazre!lerinin !alebesi Şeyh Abdullahı İlâhîİs!anbulda eyrek 2âmiinde bulunuyordu. Rü!(ullah Jskübî, Abdullahı İlâhînin

hizme!inde ve sohbe!lerinde bulundu. 9üksek manevî hâllere ve makamlara kavu/!u.Abdullahı İlâhînin hizme!ine 1iri/ini /*yle anla!ır> ?Abdullahı İlâhî, mıkna!ıs 1ibibeni kendine :ek!i. )albim ona !u!uldu. Bir 1ün arkada/larımla *le namazını kılmak i:ineyrek 2âmiine 1i!!ik. 8amaz vak!ini beklerken, ha!ırıma Abdullahı İlâhînin velîlikdere+esini ve kerâme! 1*s!ermedeki 1ü+ünü im!ihan e!mek 1eldi. Bu dü/ün+ede birk*/ede o!ururken, kıble !ara(ından bir el 1*ründü. 7aka! elin sâhibi 1*rünmüyordu. Bu el,beni ileri :ek!i. Bir sa( ileri 1e:!im. Aynı /ekilde ü: de(a :ek!i ve ben de ü: sa( ileri 1e:!im.-onra namaz vak!i 1eldi. -ünne!ler kılındı, ikâme! 1e!irildiinde, Abdullahı İlâhîodasından :ıkıp bize *le namazını kıldırdı. 8amaz kılındık!an sonra, onun elini *pmek i:inileri vardım. Bak!ım ki, ho+anın elleri, beni namazdan *n+e ileri :eken el idi. Bu hâdisedenAbdullahı İlâhînin büyük bir velî olduunu anladım. Beni ileri :ekmesinden de, !asavvu(yolunda bu zavallıyı yüksek dere+elere :ıkara+aını anladım. Abdullahı İlâhîyi im!ihan

e!meye kalkı/!ıım i:in *zür dileyip, ellerini *p!üm. Bana6 ?Bizi bir kere im!ihan e!menkâ(i 1elmedi miF J: de(a im!ihan e!!in. Buna ne lüzum vardıF@ dedi. < anda :ok u!andım.;ok *zürler dileyerek beni !alebe olarak kabul e!mesi i:in yalvardım. Benim buyalvarmalarım kar/ısında bana6 ?Bize hizme! e!mek, !alebe olmak :ok zor i/!ir. -en buna!aka! 1e!iremezsin, *n+e seni bir deneyelim. 0alebeler i:in kullanılan bo/almı/ !es!ilerieline alıp su 1e!irebilir misinF Eer bu i/i yapabilirsen, seni kabul edelim@ dedi. Ben,hemen üzerimdeki elbisemi :ıkardım. 0es!ileri elime alıp zaviyeye su 1e!irdim. Benim+andan ve samimî olarak bu i/!eki is!eimi 1*rüp, !alebe olarak kabul e!!i. Czun zamanhizme!inde bulundum. 5er emrini +anla ba/la yerine 1e!irdim. 5o+ama olan hizme!im vesev1im sebebiyle yüksek dere+elere manevî hâllere kavu/!um.@

Rü!(ullah Jskübî, dâima ibâde! ve ilimle me/1ul olurdu. ;ok ibâde! ederdi.İslâmiye!in emir ve yasaklarına son dere+e riâye! ederdi. 5aramlardan, /üpheli /eylerdenuzak dururdu. )ısa+a, zühd ve vera sâhibi idi. Jsküp dalarından bir dada ikame!ederdi. <rada kuy!u bir yerde basi! bir kulübede ibâde!le me/1ul olurdu. < +ivardahayvanlarını o!la!an müslüman olmıyan :obanlar, Rü!(ullahın 1e+e1ündüz ibâde!lerini1*rürlerdi. <nun Allahü !eâlâya kar/ı olan muhabbe!ine, ibâde!lerine, zühdüne ve 1üzelahlâkına bakarak, pek :ou müslüman olmakla /ere(lendi. 5ayâ!ının sonuna kadar bu hâlüzere ya/adı.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 36%, 36&



MAHDÛM 6EYH ABDÜLKÂDİR:5indis!an evliyâsının büyüklerinden. İsmi, 3ahdûm Şeyh Abdülkâdir olup, Şeyh

5asenî =eylânînin oludur. 5indis!anda J:e beldesinde ya/ardı. "QL %m. $M#P'senesinde dodu. KM& %m. $#SS' senesi Dabîulevvel ayının onsekizin+i 1ünü ve(a! e!!i.0ürbesi J:ede olup, ziyâre! edilmek!edir. 3ahdûm ve İkin+i Abdülkâdir diye !anınır.-eyyid olup, Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' soyundan idi. Babası

Şeyh 5asenî de âlim ve velî zâ!lardan idi. =en:liinin ilk yıllarında, nime!ler, bolluklari:inde ya/adı. Bu zamanda dînimizin emir ve yasaklarına pek uymazdı.

Bir1ün J:e sahrâsında ava :ıkmı/!ı. Bir ara :ok 1üzel bir :il ku/unun 1arîb bir sesle*!mek!e olduunu 1*rdü. < sırada oradan 1e:mek!e olan ve 3ahdûmu !anıyan birdervi/6 ?-übhânallah Bir1ün 1elir ki, bu 1en: de 3evlânın muhabbe!i ile bu ku/ 1ibi *!er,inler@ dedi. 4ervi/in bu s*zü kendisine :ok !esîr eden 3ahdûm Abdülkâdir, o andakendisinde büyük bir dei/iklik hisse!!i. )endisini birdenbire *yle bir hâl kapladı ki, oanda, kalbinin Allahü !eâlâdan ba/ka her/eyden souduunu hisse!!i. Avı !erkedip evined*ndü. =ün be 1ün, +ezbe sebepleri, muhabbe! nûrlarından doan /evk eserleri, i:inedoup :oalmaya ba/ladı. Bü!ün varlıı ile +enâbı 5akka d*nüp, <na balandı. Ar!ık1*nlü Allahü !eâlânın ve <nun dos!larının muhabbe!leri ile yanıyor, bu yolda bulunmak veilerlemek arzusu her an :oalıyordu.

3ahdûmun babası olan 3uhammed 5asenî hazre!leri, bir 1e+e rüyasında =avsüssekaleyn -eyyid Abdülkâdiri =eylânî hazre!lerini 1*rdü. )endisine6 ?Abdülkâdir benimolumdur. <nu ben !erbiye ede+eim. -enin dier :o+ukların da var. -en onların !erbiyesiile me/1ul ol. -enin, Abdülkâdir ile i/in kalmadı@ diyordu.

Babasının bu rüyasını ve -eyyid Abdülkâdiri =eylânî hazre!lerinin s*yledii s*zü*renen 3ahdûm Abdülkâdirin hâli daha da dei/!i. A/k ve muhabbe!i daha da ar!!ı.Bü!ün dünyâ lezze!lerinden el :ek!i. 5ak yolunda ilerlemeye :alı/!ı. amanında bulunanbüyük velîlerin hizme! ve sohbe!lerine devam ederek kısa zamanda ye!i/!i. Evliyânınbüyüklerinden, *nde 1elenlerinden oldu. Babasının ve(a!ından sonra da onun halî(esioldu. 0alebelere ders vermeye, onları manevî olarak !erbiye edip ye!i/!irmeye 1ayre! e!!i.Evliyâlık yolundaki makam ve dere+esi o kadar yüksek oldu ki, =avsüssekaleyn -eyyidAbdülkâdiri =eylânîye !am !âbi ve vâris oldu. Apa:ık kerâme! ve yüksek hâller sâhibi idi.

âhirî ve bâ!ınî kemâlâ!ı kendisinde !oplamı/ idi. Bu anla/ılmayan, anla!ılamıyanüs!ünlükleri sebebi ile, kendisine İkin+i Abdülkâdir denilmi/ ve bu lakab ile me/hûr olup!anınmı/!ır.

Bereke!li nazarları ve !esîrli sohbe!leri ile evliyâlık yolunda bir:ok velî ye!i/!irdi. 8i+eka!ı kalbli, az1ın, âsî ve !a/kın kimseler o büyük zâ!ın mübârek nazarlarına, bereke!lisohbe!lerine kavu/makla, kalbleri yumu/ayıp !*vbe e!mekle, bu yola 1irip sâlihlerdenolmakla /ere(lenmi/lerdir.

Bir de(asında zamanın pâdi/âhı, 3ahdûm hazre!lerine /*yle bir mek!ûp yazarakdave! e!!i> ?3übârek ho+amız, me+lisimizi (eyzli nûrları ile /ere(lendirirse, bizim i:inbüyük saâde! ve bulunmaz iyilik olur. -iz varken ve yüksek hâliniz 1ün 1ibi meydandaiken, ba/ka birisi :ıkıp da büyüklük davâsında nasıl bulunabilir. 9üksek hazre!inize kar/ıolan ha!âlarım var ise a((ediniz. )usur ve kabaha!lerimizi ve 1e+ikmelerimizi baı/layınız.Bu !ara(a y*neliniz %lü!(en 1eliniz'.@

3ahdûm Abdülkâdir hazre!leri, pâdi/âhın bu dave!ine memnun olduunu bildirip6 ?Râkin *yle bir kapıda hizme! ediyorum ve *yle bir me/1uliye! ile me/1ulüm ki, bir !ara(a1i!mem, ba/ka bir /ey ile alâkadar ve me/1ul olmam ka!iyyen mümkün deil@ diye yazdı.

ikir, amel ve ibâde!ler ile *yle me/1ul olurdu ki, bazı 1ünler bir !ek kelime bilekonu/maya (ırsa! bulamadıı olurdu. 3uhabbe!e o kadar dalmı/ ve bâ!ın me/1uliye!ikendini o kadar kaplamı/!ı ki, bir an Allahü !eâlâdan 1â(il olmaz, her an <nu zikrederdi.

-abah namazını kıldık!an sonra, duhâ vak!ine kadar murâkabe denizine dalar,Allahü !eâlânın büyüklüünü, ihsân e!!ii sonsuz ve sayısız nime!lerini dü/ünürdü. -onraduhâ namazını kılar, ondan sonra da kaylûle yapar, yanî sünne! olduu i:in *le üzeri birmik!ar uyurdu. Iaki! namazlarında ezân ve ikâme!i kendisi okur, +emâa!e imâm olurdu.=e+eleri sabaha kar/ı evinde bulunanları uyandırır, o zamanda yapılan ibâde! ve !âa!everilen sevâbın ve hâsıl olan saâde!in pek (azla olduunu bildirerek, bu sevâb ve

saâde!!en nasîb almalarını !emin ve i/âre! ederdi.



3ahdûm Şeyh Abdülkâdir hazre!leri, !alebelerine ders verdii zamanların hâri+inde,husûsî odasında bulunup, kendi hâli ile me/1ul olurdu. Bazıları o sırada huzûruna %yanına'1irseler6 ?Şu anda Desûli ekremi %sallallahu aleyhi ve sellem' 1*rüyordum. -izi de o(eyzlere or!ak e!meyi dü/ünürken 1elip beni uyandırdınız@ buyururdu. 3enkıbe vekerâme!leri pek:ok!ur.

Bir de(asında huzûruna :al1ı+ı bir kimse 1elmi/!i. )alb 1*züyle o kimsenin hâlini ve

me/1uliye!ini anlayıp> ?Şimdi 1i!. Hn+eki hâline !*vbe e!. -azı kır. =üzel bir !ra/ ol vedervi/lerin yoluna 1ir@ buyurdu.

)umandanlardan birisi, 3ahdûm hazre!lerinin sohbe!ine 1elmi/!i. < büyük zâ!ınsohbe!i kendisine o kadar !esîr e!!i ki, me+lis!en ayrıldık!an sonra alayıp inlemeyeba/ladı. Allahü !eâlânın izni ile ve bu bir sohbe!in bereke!i ile kalb 1*zü a:ıldı. ?=ü+erâ!!abir karde/im vardı. < ve(a! e!mi/. Şimdi +enâzesinin alınıp de(in i:in 1*!ürülmek!eolduunu 1*rüyorum@ dedi. 5âlbuki =ü+erâ! beldesi oraya :ok uzak idi. < zâ!, hazre!i3ahdûmun bir sohbe!inde b*yle yüksek bir dere+eye kavu/mu/ idi.

Bir de(asında 3ül!an beldesinde vebâ has!alıı yayılmı/ idi. İnsanlar, :ok muzdarîbolmu/lardı. Bu has!alıa yakalananlar, 3ahdûm Abdülkâdirin abdes! suyunun ak!ııbah:edeki sebzelerden alıp arıyan yerlerine sürdüler. Allahü !eâlânın izni ile hepsi /i(âbuldu.

Allahü !eâlâ, 3ahdûm Şeyh Abdülkâdir hazre!lerine *yle yüksek dere+e ve husûsiye!vermi/ idi ki, o husûsiye! sebebi ile, arı ve has!alıa dü:âr olanlar /i(â bulurdu. Buhusûsiye!i de =avsüssekaleyn hazre!lerine !am vâris olmasından idi. 8i!ekim, =avsüssekaleyn hazre!lerinin zamanında bulunan âlimler ve velîler6 ?Şeyh Abdülkâdiri =eylânîanadan doma k*rleri ve abra/ %bir :e/i! +ild has!alıı' olanları iyile/!irir ve Allahü!eâlânın izni ile *lüleri diril!ir. Allahü !eâlâ, ona bu kerâme!i ihsân e!mi/!ir@ demi/lerdir.3ahdûm Abdülkâdir de, ona vâris olmakla bu büyük kerâme!!en pay almı/!ır.

Divâye! edilir ki6 bir zaman, 3ül!an ve J:e beldesinde bulunan insanlar arasında,insanın b*ründeki kemiklerinde meydana 1elen *yle bir has!alık yayılmı/ idi ki,yakalanan *lüyordu.

3ahdûm hazre!lerinin !alebelerinden, sâlih, son dere+e !akvâ sâhibi, =ıyâseddînisminde bir zâ! var idi. Bu zâ!, her 2uma 1e+esi rüyasında Ney1amber e(endimizi

%sallallahu aleyhi ve sellem' 1*rürdü. 9ine bir 2uma 1e+esi 1*rdüünde, < -erver%sallallahu aleyhi ve sellem', =ıyâseddîne yazı yazmada kullanılan bir kana! verdi ve6 ?Bunu al. <lum Abdülkâdire ver ve ona6 %Bu kanadı her nereye sürer ve on de(a İhlâssûresi okursa, 5ak !eâlâ orada hemen /i(â yara!ır' de@ buyurdular.

4ier !ara(!an 3ahdûm hazre!leri de rüyasında Desûli ekrem e(endimizi %sallallahualeyhi ve sellem' 1*rdü. Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' ona6

?=ıyâseddînin yanında bir emâne!in var. <nu ondan al ve kullan@ buyurdu. < kana!!an*yle sırlar ve (âideler 1*rüldü ki, yazıyla ve s*zle anla!mak mümkün deildir. 9ukarıdabildirilen b*ür arısına yakalananlara bu kanadı sürün+e, +enâbı 5akkın izni ile derhâl/i(â bulurlardı.

3ahdûmun !emiz annesi de, seyyide ve sâliha bir hâ!un olup, Şeyh Ebül7e!hinkerîmesi idi. 4edesi olan Ebû İshâk )azrûnî, J:e /ehrini kuran zâ!!ır. J:e /ehri, bir:okevliyânın ye!i/!ii, evliyâ menbaı olan bir beldedir.

3ahdûm Şeyh Abdülkâdir hazre!lerinin anne ve baba !ara(ından soyu, dedeleri vebüyük anneleri, hep ilim, salâh ve !akvâ sâhibi mübârek insanlar idi.

5azre!i 3ahdûmun iki olu olup, büyüü /eyh Abdürrezzakdır.

1) 0h$âr-ül-+h!âr; sh. 2&



MAHMÛD ELEBİ (H)>!* e#e/$&:-eyyid Ahmed Buhârînin ye!i/!irdii evliyânın büyüklerinden. İsmi 3ahmûd ;elebi

olup, 3evlânâ )ırımînin evlâ!lııdır. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. KS" %m. $#S$'senesinde İs!anbulda, Edirnekapı sem!inde ve(a! e!!i. Ie(a!ına6 ?)ad deâhü Dabbühülhakkı ilâ dârisselâm@ ve ?Eyvây Şeyh@ s*zlerini !ârih dü/ürmü/lerdir. Edirnekapımezarlıında, 3ünzevîye 1iden yol üzerinde bulunan Emîr Buhârî !ekkesi 3es+idinin

kar/ısında med(ûn idi. ;evre yolu yapılırken, !ekke ve kabirler yıkılıp kaldırıldı.İlk zamanlarından i!ibâren ilim *renmeye meyilli ve arzulu olarak ye!i/en 3ahmûd

;elebi, is!idâ! ve kabiliye!inin :ok olması sebebiyle :abuk ilerledi. âhirî ilimlerdeki!ahsilini !amamladık!an sonra, !asavvu( yoluna y*nelip, -eyyid Emîr Ahmed Buhârîninsohbe! ve hizme!lerine devam e!meye ba/ladı. )âmil ve mükemmil olan o büyük zâ!ınhuzûr ve sohbe!lerinde bulunmakla, !asavvu( yolunda ilerliyerek, manevî dere+elere,yüksek ol1unluklara kavu/!u. 5o+asına olan muhabbe! ve balılıı pek:ok olduundan,kısa zamanda :ok yüksek dere+elere kavu/!u. 5o+ası, onu kızı ile evlendirerek kendisinedâmâd yap!ı. B*yle+e aralarında akrabalık meydana 1elmi/ oldu. Emîr Buhârî%rahme!ullahi aleyh' ve(a! ede+ei zaman, 3ahmûd ;elebiyi kendisine halî(e bırak!ıınıbildirdi. < da ve(a!ından sonra ho+asının yerine 1e:ip, !alebelere ders vermeye ba/ladı.

3ahmûd ;elebi, :ok yüksek bir zâ! olup, i((e! ve hayâ !imsâli idi. Şakâyıkı

8umâniyye isimli me/hûr eserin sâhibi olan 0a/k*prüzâde /*yle anla!ır> ?limlerin veevliyânın *nderi, ba/!â+ı olan 3ahmûd ;elebinin %rahme!ullahi aleyh' mübârek yüzünde,hayâ ve i((e! nûru 1üne/ misâli parlamak!a olduundan, yüzüne bakmaa kâdirolamazdım. 3ısra>

B+k+m+# kimse :üne !ü#üne, :#ler k+m+r.

)erâme!ler hazînesi olan me+lislerinde hazır olup, sohbe!lerinde bulunduumzamanlarda, !asavvu( ve ledün ilmine âi! anla!!ıı in+e bil1iler ve yüksek mari(e!leri, !ambir dikka! ve +an kulaıyle dinlerdim. Anla!ması, i(âdesi, anla!!ıı bil1iler *yle !a!lı ve *ylekıyme!li idi ki, azım a:ık baka kalırdım. Risânının !a!lılıından dolayı kalbim raha!lar, :oklezze! alırdım. -ohbe! esnasında bir1ün bana6 ?-enin !asavvu( ehline kar/ı bir inkârın var

mıdır, onlara dil uza!ır mısınF@ dedi. Ben hayre!le6 ?<nların hâllerini inkâr eden bir kimsevar mı ki, ben inkâr edeyim@ dedim. Bunun üzerine bana -eyyid Emîr Buhârînin ba/ından1e:en, onun anla!!ıı bir kıssayı anla!!ı. Emîr Buhârî, Buhârâda o zamanın âlimlerindenbirinin huzûrunda okuyor idi. 4aha sonra ayrılıp, !asavvu(a in!isâb e!mek üzere Abdullahıİlâhînin yanına, hizme!ine 1i!!i. Abdullahı İlâhî de daha *n+e o âlimden okumu/ idi.

Abdullahı İlâhî bir1ün Emîr Buhârî ile birlik!e, *n+eleri kendisinden okudukları âlimiziyâre!e 1i!!iler. < âlim, Emîr Buhârîye6 ?Şimdi ne ile me/1ul oluyorsunuzF@ diye sordu. <da6 ?3irsâdülibâd (ilmebde ilelmead isimli !asavvu(î eseri mü!âlâa e!mekle me/1uloluyoruz@ dedi. Bunun üzerine o ilim sâhibi kimse, bu ki!abı okuduu i:in Emîr Buhârîyiazarlamaya, o ki!abı ve müelli(îni k*!ülemeye, !asavvu( ehline dil uza!maya ba/ladı.8ihâye! daha da ileri 1iderek, Emîr Buhârî ve Abdullahı İlâhîyi me+lisinden kovdu.

3eer bu kimse, !asavvu( ehlinin büyüklüünü anlayamayan, inkâr eden bir zavallı

imi/. 3ahmûd ;elebi bu menkıbeyi anla!ın+a, !asavvu( ehlini inkâr edenlerin debulunduunu anlamı/ oldum. Bundan sonra 3ahmûd ;elebiye arze!!im ki> ?E(endim,!asavvu( büyüklerinin hâllerini inkâr edenler, inkâr e!me 1ibi büyük bir belâya müb!elâolmu/lardır. 0asavvu( ehlinin büyüklüünü inkâr e!meyip kabul e!!ii hâlde bu yoldailerlemeye :alı/mayanların hâli, inkâr edenlerin hâlinden daha kabîh %:irkin' deil midirF@Ben b*yle s*yleyin+e6 ?5ayır *yle deildir. < büyüklerin büyüklüklerini inkâr e!meyipi!irâ( e!mek, yanî kabul e!mek de bir nime!!ir. Bu i!irâ(ın eninde sonunda o kimseyi hakyoluna :ekmesi ümîd edilir@ buyurdu.

9ine Şakâyıkı 8umâniyyenin müelli(i olan 0a/k*prüzâde, bir1ün sohbe! esnasında3ahmûd ;elebiye dedi ki> ?E(endim Bazı !asavvu( ki!aplarında anla/ılamıyan, ha!!â1*rünü/ i!ibâriyle dînin a:ık olarak bildirilen hükümlerine aykırı olan kısımlar bulunuyor.Bunları inkâr e!memiz +âiz olur muF@ 3ahmûd ;elebi buna +evaben6 ?< !asavvu(î hâllersizde meydana 1elin+eye kadar inkâr edersiniz. Ama o hâller sizde de meydana 1elin+e,ar!ık inkâr e!menize lüzum kalmaz. ;ünkü o bil1ilerin hakîka!!e dînimizin hükümlerineaykırı olmadıklarını, *yle anla/ıldıını anlamı/ olursunuz. 9anî !asavvu( büyüklerinin



s*yledikleri s*zlerden bazılarının uy1un deil 1ibi 1*rünmeleri, o zâ!ın yanlı/ /eylers*ylemek is!ediinden deildir. )endisini kaplayan !asavvu(î hâl sebebiyle, o hâlde ikenanla!mak is!ediini, /uuru yerinde olmadıından, uy1un olmayan kelimelerles*ylemesinden veya o hâli i(âde i:in o anda ba/ka kelime bulamamasındandır. 5erhalükârda !asavvu( büyüklerinin o s*zlerinin yanlı/ bir manâyı anla!mak i:in deil, dorubir /eyi yanlı/ manâya 1ele+ek kelimelerle anla!!ıından yanlı/ anla/ılabilmek!edir.

Bununla beraber, mu!asavvı(ların, dînin hükümlerine aykırı 1ibi 1*rünen, zâhirî olarakyanlı/ manâ anla/ılan s*zleri kabul edilmez. 7aka! o büyüklere dil de uza!ılmaz. ;ünkümazûrdurlar.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e; cild-2, sh. 62) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 51%3) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 31') âc-üt-teârih; cild-2, sh. 5%%5) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 16&

MA’LÜL-ÂDE SEYYİD M'HAMMED EFENDİ:<smanlı /eyhülislâmlarının onyedin+isi ve 5ane(î mezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi

3uhammed olup, )ânûnî -ul!an -üleymân devri kadıaskerlerinden 3alül 3ehmed EmînE(endinin oludur. Bundan dolayı 3alülzâde diye bilinir. KM& %m. $#SS' senesindedodu. 4oum yeri bilinmemek!edir. KKS %m. $#"M' senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i.in+irlikuyuda babasının dârülkurrâsının bah:esinde de(nedildi.

)ü:ük ya/!an i!ibâren zamanın âlimlerinden :e/i!li ilimleri !ahsil edip yüksek ilmîdere+eye kavu/!uk!an sonra, Şeyhülİslâm Ebüssüûd E(endinin ilim me+lisine dâhilolup, uzun zaman onun hizme!inde bulundu ve ondan :ok is!i(âde e!!i. EbüssüûdE(endinin yanında mülâzim %s!aOyer' olarak bir müdde! kaldı ve dâmâdı olmakla/ere(lendi. İlk olarak Bursada )âsım Na/a 3edresesine, daha sonra İs!anbulda bulunanNîri Na/a 3edresesine müderris !ayin edildi. KQS %m. $###' senesinde Edirnede bulunan5alebiyye 3edresesi müderrisliine !er(î e!!irilerek, !ayin olundu. KQQ %m. $##"'senesinde Bursada bulunan -ul!aniye 3edresesine naklolundu. KQK %m. $#Q$' senesinde

3ü(!îzâde Ahmed ;elebi yerine -ahnı semân 3edresesi müderrisliine yükseldi. KP& %m.$#QL' senesinde -ul!an -elîm 3edresesinde müderris olarak vazî(elendirilen 3alülzâde3uhammed E(endi, KPS %m. $#Q#' senesinde 5aleb kadılıına, bir sene sonra da Şamkadılıına !ayin edildi. KPP %m. $#QK' senesinde 3ısır kadısı oldu. 4aha sonra KP" %m.$#P&' senesinde Edirne kadılıına !ayin edildi. K"$ %m. $#PS' senesinde Anadolukadıaskerliiyle vazî(elendirildi. K"S %m. $#P#' senesinde bu vazî(eden ayrıldı. 8akîbülE/râ( %Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' soyundan 1elen seyyid ve/erî(lerin soy kü!üklerini !akib eden ve onların i/leriyle il1ilenen' olarak !ayin olundu. Birmüdde! bu /ere(li vazî(eyi yürü!!ük!en sonra, )âdılkudâ! ve sadrülulemâ makamına1e!irildi. K"" %m. $#"&' senesinde /eyhülİslâm makamına !ayin olunup, müslümanlarınmeselelerini aydınla!ıp hizme! e!!i. Bir yıl ü: ay kadar bu /ere(li vazî(eyi yürü!!ük!ensonra, K"K %m. $#"$' senesinin sonlarına doru emekli olup, ibâde! ve !âa!le me/1ulolurken, KKL %m. $#"M' senesinde :ok sevdii olu İshak ;elebinin ve(a! e!mesine :oküzüldü. <nun ayrılıından dolayı, 9akûb aleyhisselâm 1ibi :ok mahzûn ve peri/an oluphas!alandı ve KKS %m. $#"#' senesi ba/ında ve(a! e!!i. Bu müdde! zar(ında 8akîbülE/râ( vazî(esini de devam e!!irmi/!i.

3alülzâde 3uhammed E(endi, Anadoluda ye!i/en âlimler arasında yüksekdere+eye sahip, Allahü !eâlânın rızâsına kavu/mak i:in *mrünü sar( eden, ilmiyle ameleden, (azîle!li bir zâ! idi. -eyyid ve /erî(lerin hizme!inde kusur e!mezdi. Allahü !eâlâ onabir:ok (azîle! ve 1üzellikleri ihsân buyurmu/!ur. ;ok !a!lı ve (asîh bir lisanla konu/urdu.<nun sohbe!inde bulunanlar ayrılmak is!emezlerdi. Bü!ün 1üzel ve iyi huylarla bezenmi/olan 3alülzâde 3uhammed E(endi, :ok +*merd ve kerem sâhibi idi.

1) eh+t-ül-meâ!h; sh. 2&2) "âkâ!ik- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 2%1



MEHMED BEY (M70$!" M70)**e /$" A/7##)0&:<smanlı devri din ve (en âlimlerinden, !asavvu( büyüklerinden. İsmi 3uhammed bin

Abdullah olup, lakabı 3uhyiddîndir. limler arasında 3ehmed Bey olarak !anınırdı. 4oum!ârihi ve yeri !esbi! edilememi/!ir. K#& %m. $#MS' senesinde )ü!ahyada ve(a! e!!i.

3uhammed bin Abdullah, -ul!an İkin+i Bâyezîd 5ânın kumandanlarından idi. İlmeve !asavvu(a kar/ı a/ırı is!ek ve arzusu olduundan, idâre+ilii bırakıp, kendisini ilme

verdi. < zamanın âlimlerinin :oundan ilim *rendik!en sonra, 3uza((eruddîn A+emî ve7enârî 3uhyiddîn ;elebinin sohbe! ve derslerine devam e!!i. -onra Ahmed ibni )emâlNa/anın hizme!ine 1irdi. 4in ilimlerinde ve (en ilimlerinde de ye!i/!i. 0asavvu(!a dayüksek dere+elere kavu/!uk!an sonra, medreselerde müderrislik yapmayı arzu e!!i.Evvelâ İs!anbulda 3us!a(a Na/a 3edresesinde ve dier bazı medreselerde müderrislikyap!ık!an sonra, Edirnede J:/ere(eli medreselerinin birinde vazî(e aldı. Buradamüderrislik yapmak!a iken, 1e:irdii bir raha!sızlık sebebiyle vazî(eden ayrıldı. 4ahasonra sıhha! bulup, deniz yoluyla 3ısıra 1i!mek üzere yola :ık!ı. 4enizde 1iderken,dü/man 1emileri müslümanların e!râ(ını iki !ara(!an :evirdi. Şidde!li +enk oldu. Düz1âr dadü/man 1emilerinin !ara(ına uy1un es!iinden, onlar 1âlip 1eldiler.

3uhammed bin Abdullah, Allahü !eâlâya sıınarak, )urânı kerîmde )asas sûresiL$. âye!i kerîmesinde 3ûsâ aleyhisselâmın yap!ıı bildirilen dua ile dua edip6 ?9â Dabbî

Beni zâlim kavmin /errinden koru@ diye yalvardı. ;ok /idde!li (ir!ına :ıkıp, müslüman1emisi alabora oldu. -ahile ula/mak mümkün olmadı. 7ır!ına o kadar /idde!li esiyordu ki,müslüman 1emisinin idâresi !amamen kon!rolden :ık!ı. =emi, kendi hâlinde deryada(ır!ınanın *nüne kapılıp 1idiyordu. -onunda rüz1âr 1emiyi bir karaya a!!ı. <rasıdü/manlara âi! bir sahil idi. =emide bulunanlarda bir /a/kınlık ve kar1a/a ba/ladı.4ü/manlar 1emidekileri esir aldı. 3uhammed bin Abdullahın büyüklüünü bilen ve!anıyan, dos!larından olan bir kimse, para *deyerek onu kâ(irlerin elinden kur!ardı. < dabundan sonra İs!anbula 1eldi.

)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, 3uhammed bin Abdullahı Bursada -ul!an veEdirnede -ul!an Bâyezîd 5ân medreselerine müderris !ayin e!!i. -onra Şam kadılıı ilevazî(elendirildi. Şam kadılıına bir müdde! adâle! ile devam e!!i. Şam halkı kendisinden:ok memnun iken, daha dei/ik bir vazî(e verilmek üzere oradaki vazî(esinden alınıp

İs!anbula 1e!irildi. İs!anbula 1elin+e raha!sızlandı. 5as!alıı sırasında kendisine 3ısırkadılıı verildi. 3evsim kı/ olup, raha!sızlıı da !am 1e:memi/ iken, vazî(esininehemmiye!i î+âbı me/akka!li ve sıkın!ılı bir /ekilde 3ısıra 1i!mek üzere karadan yola :ık!ı.)ü!ahyaya 1eldii zaman has!alıı ar!!ı ve K#& %m. $#MS' senesinde orada ve(a! e!!i.

3uhammed bin Abdullah, :ok +*mer! ve yumu/ak huylu idi. 7aka! vekarını,heybe!ini kaybe!mezdi. )endisi :ok sevilir ve sayılırdı. )i!ap okumaa :ok meraklı olup,devamlı ki!ap mü!âlâa ederdi. Bunun i:in de :ok ki!abı vardı. 8aklî ilimlerden ba/ka6hesap, hendese %mühendislik' 1ibi riyaziya! ilimlerinde de ih!isas ve mehâre! sâhibiolmu/!u. < zamanda âlimler arasında mu!eber olan bir:ok ki!ap kendisinde mev+û! idi vebunların !amâmına yakınını okumu/ idi. Bu ilimlerde b*yle+e derinle/mi/ olup, bazıki!aplara !alikler, ilâveler yazdı. limlere muhabbe!i ve ilme olan balılıı son dere+edeidi. 0asavvu( yolunda bulunanları da :ok severdi. 0asavvu( ehline olan meyli nihâye!dere+esinde idi.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '&12) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 2%'3) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 112

MEHMED 'RYÂNÎ DEDE:Dumeli evliyâsının büyüklerinden. Dumelinde Dus:uk yakınlarında 9er1*ü

kasabasında dodu. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. Annesi sâliha bir hanım olup, asrınınDâbiası diye bilinirdi. 5er ikisinin de bir:ok kerâme!leri 1*rüldü. 3ehmed 4ede, KK& %m.$#"L' senesinde ve(a! edip, 9er1*ü kasabasında annesinin yanına de(nedildi. 5er ikisininkabri de ziyâre!1âh olup, onları vesile ederek yapılan duaların kabul olduu :ok keremü/âhede edilmi/!ir.

)ü:ük ya/!a ilim !ahsili ile me/1ul olan Cryânî 4ede, :e/i!li dallarda ilim sâhibiolduk!an sonra, a/kı ilâhînin +ezbesine kapılıp kendinden 1e:!i. 4izkapaı ile 1*bei



arası hâri:, dier !ara(larına bir/ey 1iymez oldu. < /ekilde e!râ(!a dola/maya ba/ladı.3ısıra kadar 1i!!i. Birka: sene )âhire :evresinde kalıp, sıkın!ı ve riyâze!ler :ek!i.Iah/îlerle birlik!e ni+e yıllar 1e:irdi. 9ıllar sonra )âhireye 1irdi. =ül/enî der1âhına vardı.< sırada İbrâhim =ül/enî hazre!leri ve(a! e!mi/, olu Emîr Ahmed 5ayâlî onun yerinekalmı/!ı. Emîr Ahmed 5ayâlî, Cryânî 4edeyi 1*rün+e6 ?5üner, insan olmak!ır, hayvan 1ibio! o!lamak deildir@ deyip, nasiha!!e bulundu. < da orada kalıp, 5ayâlînin %rahme!ullahi

aleyh' (eyz ve himme!inden is!i(âde e!!i. âhir ve bâ!ın ilimlerinde kemâle 1eldi. Ahlâkı1üzelle/!i. İbâde! ve hâlleri düzeldi. Allahü !eâlânın emir ve yasaklarını, Desûli ekremin%sallallahu aleyhi ve sellem' yolunu yaymak vazî(esi ile memleke!ine 1eri 1*nderildi.9er1*ünde ikâme! edip, İbrâhim =ül/enî hazre!lerinin mesnevî !arzında yazdıı

?3anevî@ adlı eserini okuyup a:ıkladı. İnsanlara nasiha!lerde bulundu. KK& %m. $#"L'senesinde 9er1*ünde ve(a! edip, oraya de(nedildi. ?9er1*ünun ku!bu ve(a! eyledi@/eklinde ve(a!ına !ârih dü/ürüldü.

Cryânî 4ede, 9er1*ünde bir:ok !alebe ye!i/!irip, 1üzel nasiha!leri, !a!lı dil ve1üleryüzü, 1üzel ahlâkı, (aydalı ilmi ile insanlara doru yolu 1*s!erdi. )endisinde 1*rülenhâl ve kerâme!ler, Allahü !eâlânın izniyle bir:ok kimsenin sâlih müslüman olmakla/ere(lenmesine sebep oldu.

0alebelerinden olan, ?Şahü=edâ@ adlı eserin müelli(i 0a/lı+alı 9ahyâ Bey, ?=ül/eni

envâr@ adlı manzûm eserinde, ho+ası Cryânî 4ede i:in ayırdıı b*lümde6

8âlik-i mec#*$l+rn !?ld+,B+ k+$+k !+ln +!+kl+r $+.Jâhirî irâne e u#letinde,Bâtnî m+’m*r Mehmed ede.

)ı!ası ile s*ze ba/layıp, /*yle anla!ır> ?3ehmed 4ede, bizim vilâye!imizi/ere(lendirmi/!i. 9olda 1iderken kar/ıla/!ık. Elini 1*süme koydu. Be/ parmaını kalbiminüs!üne ade!â resme!!i. Bir 1e+e *n+e rüyamda be/ Arab+a beyi! s*ylemi/!im. 7aka!ha!ırlayamıyordum. 3ehmed 4edenin elini 1*süme koymasıyla birlik!e beyi!leriha!ırladım. <ndan aldıım bu (eyz ve bereke!le, daha bir:ok /iirler yazdım.

0a/lı+alı 9ahyâ Bey, 3ehmed 4ede ile kar/ıla/masını bir /iirinde /*yle anla!ır>Her:Kü’nün mühr-i $ülendi +hteri,H+’nî Mehmed ede h+#retleri.*r-i cemâli!le s+l7 c+n+ tâ$,Lirdi derihâneden ?l âfitâ$.â#il ?lu7 r+hmet-i Melâ :i$i,Derdi selâm ?l efk+t sâhi$i.(!ledi $en $endesine iltifât,Nutfile sundu elime $ir deât /diit).H+’nî ki ?l rehre-i mülk-i $ekâ,Fnu hedi!e di!e erdi $+n+.8+f edince â!ine-i r*enîm,=+trm+ :eldi ?l l+h#+ $enim.Bir :ece eelce :rülmü meKer,D+r idi $ir âk+-i 7ür- $er /i$ret d?lu).

0r#+ kl7 h+#ret-i 7îrânî,8!ledim ?l âk+-i r*enî.Nutfile ?l 7îr-i $ülend-i iti$âr,(!ledi t+’$îr +$îrin-nisâr /+n$er s+9+n).edi, !ürü me#de-i himmet s+n+,+#ml+ t+hrîre icâ#et s+n+.Bend ?lunu7 rüte der f+âl,Leldi ? cem’i!!ete 9ün inhilâl.Iekti hemen u’le-i ekm ilim,

+l$m+ sKm+d k+l$im ? dem.Derdi :nül +hterine iti:âl,



em$edem ?l hâtr+-i $î-misâl.Lnlüm +9ld nefes-i 7îrden,Bâd- s+$âd+n nitekim !âsemin.Fldu ekâlet dediKi :+li$+,=idmet-i seccâde-i er’i =udâ.+hî kef+let dediKinden murâd,

=emdemim ?l+n fuk+râ-! i$âd.im $eni etmiti =udâ-! celîl,Dech-i m++ine ?kum+k kefil.Bildim ?nu herkese $i-irti!â$,endi, t+rîkinden ?lur feth-i $â$.Lâli$ edi7 himmet-i merdânemi,(tti k+î 7ence-i irânemi.endim ?lu7 hüsre âer-n+#m,=+mse i9ün e!ledim âhenin n+#m.i’met-i :+!$i!!e!e $ismil-künân,=ums-i mü$ârek di!e sundum hemân.

097 eski !?lu $+sdm k+dem,

hne r+k+m ü#re !ürüttüm k+lem.

8evîzâde A!âî de bir hâ!ırasını /*yle nakleder> ?$&L& %m. $Q$$' senesinde Dus:uk kadısı iken, 9er1*ü kasabasına 1i!!im. Cryânî

3ehmed 4edenin evlâ!ları ile 1*rü/!üm. <nların mü!âlâa edip oku!!ukları ?3esnevî@yi1*rdüm. 5er k*/esinde a+âib i/âre! ve rumuzlar vardı. <rada yazılanları ilmi kaile %s*zilmi ile' anlamak mümkün deildi. An+ak hâl ilmine sahip olanlar bunun üs!esinden1elebilirlerdi. <nun büyüklüüne kanâa! 1e!irip, kabri /erî(ini ziyâre! e!mekle/ere(lendim. )abri a:ık!aydı. -evenleri, ka: de(a üs!üne bir !ürbe yapalım diyeniye!lendilerse, hepsinde de rüyalarında aldıkları i/âre!lerle vaz1e:mi/ler. )abri /erî(leriniziyâre! e!!iimiz 1ünün 1e+esinde, rüya âleminde pek a+âib /eyler 1*rdüm.@

3ehmed 4edeyi sevenlerden Dus:uklu 3urâd Beyzâde 3us!a(a Bey isminde ih!iyâr

ve 1âzî bir sipâhi, 3ehmed 4ededen /*yle nakleder> ?Diyâze!le me/1ul olduum sırada,bir1ün bir ba/ka âleme dalıp 1i!!im. Hnümde u+ukıyısı belirsiz bir bo/luk peyda oldu.emini ba/!anba/a yemye/il, or!asında bir nehir vardı. Ade!â 2enne!!en bir k*/e idi. Birmüdde! seyreyledim. 8ehrin kenarında bir ev 1*rdüm. Evi ayak!a !u!an direkler suyuni:inde idi. 4ireklerden birinde bir adam ayaklarından asılmı/, ba/ı suyun üs!ünde ?-u,su@ deyip baırıyor, susuzluk!an yandıını s*ylüyordu. 5âlbuki birka: san!im a/aısındasular akıp 1idiyordu. Beni 1*rün+e6 ?Rü!(eyle, benim derdime derman ol, susuzluk!an+anımın :ıkmasına ramak kaldı. Ayaımı :*zmek i:in ura/ma, hemen avu+unla bir ikidamla suyu dudaıma dediriver@ diye yalvardı. <na /*yle bir bakın+a, merhame!imdena+ele ile ko/up onu kur!armak is!edim. < sırada 1âibden bir ses 1elip> ?)o/ma <nayardımdan sakın@ dedi. E!râ(a bak!ım kimseyi 1*remedim. 9alnızlık!an hâsıl olmu/vehimdir diye dü/ündüm. 9oluma devam e!!im. Aynı ses, daha yüksek bir !onda aynıs*zleri !ekrarladı. 9ine aldırmadım. 9ine men edildim. Bu duruma :ok üzülüp, o kimseyebu hâlin sebebini sordum. ?Behey der!li ki/i, sen ne bedbah! kimsesin ki, b*yle !enhâyerde sana 5ızır eri/mi/ iken yardım e!mek mümkün olmuyorF 3uhakkak sen ba/ka biri/, Allahü !eâlâ indinde a((edilmeyen bir 1ünah i/lemi/ olmalısın. Benden bunun sebebini1izleme. Ba/ından 1e:en hâdiseyi anla!@ dedim. Bu s*zlerimi duyan adam, âh, vah edipiki 1*zünden ya/lar akarak6 ?Benim 1ünahımla /ey!anın 1ünahı aynı mer!ebededir. Bü!üninsanlar, *mür boyu ne(slerine !âbi olup 1ünah i/leseler, benim 1ünahımın onda birine bileye!i/emezler. Ben Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' mübârek Eshâbına %r.anhüm'dil uza!ıp, Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' mübârek !orunu 5z.5üseynin )erbelâda (e+î /ekilde /ehâde!ine rızâ 1*s!eren bir kimse idim. 3ah/ere kadarbana b*yle azap olunsa 1erek!ir. -en bana yakla/ma, yoluna 1i!@ deyip, hâline aladı. Bende is!i(ar ve lâ havle okuyarak oradan uzakla/!ım.@

9ine 3us!a(a Bey anla!ır> ?KK& %m. $#"L' senelerinde İrana yapıla+ak bir se(ere

ka!ılmak i:in 1ide+ek!im. İzin ve dua alıp, veda e!mek i:in 3ehmed 4edenin yanınavardım. 5ayır dualarını is!irhâm edip, ellerini *p!üm. 5imme! edip nasiha! buyurduk!an



sonra hi!âb edip6 ?3us!a(a ;elebi, se(ere 1idersen bir :i(! 3a+ar bı:aını yanından ayırma,zor zamanda insana ondan üs!ün silâh olmaz@ buyurdu. Emirlerini yerine 1e!irip, yolarevân oldum. =ünler sonra 4emirkapı kalesine ula/!ık. <rada iki sene kaldık. Bir1ünbuday !edâriki i:in kaleden dı/arı :ıkıp, bir k*yde 1e+eledik. 4ü/mandan ses sedaolmadıı i:in, herbirimiz bir k*/eye :ekilmi/, silâhlardan uzakla/mı/, uyumakla me/1ulidik. Birden kapı kırılıp, i:eriye bir İran askeri 1irdi. 5i: aman vermeyip üs!üme saldırdı.

Cyku mahmurluu ile yerimden (ırladım. 9anımda hi: silâh yok!u. Hlümle aramda birbı:ak bo/luu kadar yer kalmı/!ı. < anda iki senedir 3ehmed 4edenin emriyle yanımdanhi: ayırmadıım bı:aım ha!ırıma 1eldi. Elime alıp, hasmımın bo/luunu bekledim. Allahü!eâlânın !akdîri ile, beni *ldürmek i:in saldıran dü/manın kılı+ı evin direine denk 1elipkırıldı. Benim bı:aım vazî(esini yap!ı, adamın i/ini bi!irdi. 3ehmed 4edenin kerâme!izâhir oldu.@


MENÛFÎ (A#$ /$" M70)**e&:3âlikî mezhebi âlimlerinden. İsmi, Ali bin 3uhammed bin 3uhammed bin 5ale( bin

2ibrîldir. 5adîs, nahiv ve lü1a! ilimlerinde âlim olan 3enû(înin lakabı 8ûreddîn, künyesi,

Ebül5asendir. Şâzilî !arîka!ına mensûb idi. "#P %m. $M#S' senesi Damazan ayındadodu. KSK %m. $#SL' senesi -a(er ayında, )âhirede ve(a! e!!i.amanın büyük âlimlerinden olan 8ûreddîn6 -enhûrî, Şihâbüddîn bin Ak!a,

Abdülkâdir bin 0akıyyüddîn, Abdül1anî bin 0akıyyüddîn ve -irâ+üddîn Hmer 8e!âîden (ıkıhilmini *rendi. 8ahiv ve dier ilimleri de6 8ûreddîn 7eyûmî, eynüddîn AbdurrahmânEn(âsî, 0akıyyüddîn 5ısnî, Şemseddîn 2ev+erî, )emâleddîn bin Ebî Şerî( ve Şihâbüddîn-ayra(îden *rendi. 5adîsi /erî( ha(ızlarının sonun+ularından olan büyük âlim 2elâleddîn-üyû!îden hadîsi /erî( dinledi. Bunlardan ba/ka Şerî( 8ûreddîn -emhûdi, eynüddînAbdülkâdir bin Şabân Şemseddîn -enbâvî, 5â(ız 4eymî, Abdül1anî 5ey!emî, AbdüddâimEzherî, -irâ+üddîn 8esâî ve olu Şemseddînin de derslerine uzun müdde! devam e!!i.Bilhassa (ıkıh ve hadîs ilimlerinde zamanının âlimlerinden oldu.

3enû(înin haya!ı hakkında kaynaklarda (azla bil1i verilmemek!edir. 5ayâ!ını ilim

*renmek, ilmî ki!apları müzâkere e!mek ve ki!ap yazmakla 1e:irdi. 9azdıı kıyme!lieserlerden bir kısmı /unlardır> $ Cmde!üssâlik alâ mezhebi 3âlik ve bunun muh!asarı%*ze!i'> 3âlikî mezhebine 1*re yazılmı/ bir (ıkıh ki!abıdır. Esmâülmüelli(înde bu ki!ap,el3ürîdüssâlik alâ mezhebilİmâm 3âlik adıyla 1e:mek!edir. L 0uh(e!ülmusallî ve/erhi =âye!ülemânî, M 0ahkîkülmebânî, # 0avdîhülel(âz velmeânî, Q 0elhîsü!!ahkîk, P El7eyzürDahmânî, " )i(âye!ü!!âlibirDabbânî, %J:ün+ü, d*rdün+ü, yedin+ive sekizin+i eserleri, İbni Ebî eyd )ayravânînin Disâle adlı eserinin /erhidir.' K Şerhülhu!be velakîde, $& Şerhül)ur!ubiyye, $$ 3ukaddeme!ülizziyye (î (ıkhil3âlikiyye,$L 3enâsikülha+, $S ElIesâilüsseniyye minelmekâsıdis-ehâviyye vel2âmi vezziyâde!ilEsyû!iyye> 5adîs ilmine dâir bir eserdir. $M Şi(âülalîl (î lü1a!i 5alîl, $# El2evhere!ülmaneviyye alel+urûmiyye> 8ahiv ilmine dâir bir eserdir. $Q 5adîsiErbeîn, $P -iyâne!ül)ârî anilha!â velRahni (ilBuhârî, $" 3eûne!ül)ârî, ŞerhülBuhârî, $K Şerhu 3üslim, L& Şerhu 0er1îbil3ünzirî, L$ En8e+â! (ilEzkâr (î amelüleyli vennehâr, LL Şerhülakâid li!0e(!âzânî, LS ElIikâye (i!!e+vîd, LM Şerhülmedhal (ilmeânî velbeyân, L# 8e+â!ülmükelle(în, LQ 5idâye!ülkü((âr, LP Şerhumenâzilissâirîn, L" Davda!ülmü!eabbidîn.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-, sh. 232) e!l-ül->$tihâc /î$âc ken+rnd+); sh. 2123) (l-0’lâm; cild-5, sh. 11') (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. '3



MERKE EFENDİ: <smanlılar zamanında İs!anbulda ye!i/en evliyânın büyüklerinden. İsmi 3ûsâ olup,

3erkez 3uslihuddîn lakabıyla me/hûr oldu. 4enizlinin -arhanlı k*yünde, "Q" %m. $MQS'senesinde dodu. İs!anbulda 3olla 5ızırbey olu Ahmed Na/adan okurken, 5alve!î!arîka!ına mensûp olan -ünbül -inân hazre!lerinin yanında ye!i/!i. Hn+e )oa+ı!ekkesinde, sonra Eyübde Şah -ul!an !ekkesinde iken, -ul!an -üleymânın 0opkapı

dı/ında vâlidesi nâmına yap!ırdıı !ekkede yerle/!i. -ünbül E(endi KSQ %m. $#LK'da ve(a!edin+e, onun )o+a 3us!a(a Na/adaki !ekkesine 1e:!i. K#K %m. $##L' senesinde ve(a! e!!i.

3erkez E(endi, kü:ük ya/larda ilim *renmee ba/ladı. )uvve!li bir zekâsı ve ilim*renmeye a/ırı bir hevesi vardı. Hn+e kendi memleke!inde, sonra Bursada veİs!anbuldaki medreselerde !ahsil yaparak6 !e(sîr, hadîs, (ıkıh ve !ıb ilminde ye!i/!i. )âdıBeydâvî !e(sîrinin büyük bir kısmını ezberledi. 3edrese !ahsiline devam e!!ii sıralarda!ekkelere 1idip, oradaki âlimlerin sohbe!lerine de ka!ılırdı. <nların (eyz ve bereke!lerinekavu/!uk:a, rûhunda bir raha!lama, ne(sinde bir ezilme olduunu 1*rerek sevinirdi. <!uzya/ına 1eldiinde, medrese !ahsilini bi!irdi. ;evresinde sayılan bir âlim oldu. <nunilimdeki yüksekliini, zamanının âlimleri !asdîk e!!iler. 8i!ekim, Şeyhülislâm EbüssüûdE(endinin hürme! ve muhabbe!ini kazandı.

3erkez E(endi, )o+a 3us!a(a Na/adaki bir !ekkede Şeyhlik yapan -ünbül -inân

hazre!lerinin /*hre!ini i/i!!i. 7aka! bazı kimselerin onun hakkında yap!ıkları dedikodularsebebiyle, bir !ürlü 1idip sohbe!ine ka!ılamamı/!ı. Bir1ün rüyasında -ünbül E(endinin,kendi evine 1eldiini 1*rdü. -ünbül E(endiyi i:eri koymamak i:in hanımı ile kapınınarkasına pek:ok e/ya dayadılar ve üzerine de o!urdular. 7aka! -ünbül E(endi kapıyızorlayın+a, kapı arkasına kadar a:ıldı ve arkasındakiler yere yuvarlandılar. Bu sıradauyanan 3erkez E(endi, yap!ıı ha!âyı anladı ve sabahleyin -ünbül -inân hazre!lerininhuzûruna 1i!meye karar verdi. -abahleyin -ünbül -inânın +âmiine 1idip vaz e!!iikürsînin arkasına o 1*rmeden o!urdu. -ünbül -inân, vaz esnasında 0âhâ sûresinin bazıâye!i kerîmelerini !e(sîre ba/ladı. 0e(sîrden sonra6 ?Ey +emâa! Bu !e(sîrimi siz anladınız.5a!!â 3erkez E(endi de anladı@ buyurdu. -onra aynı âye!i kerîmeleri daha yüksekmanâlar vererek !e(sîr e!!ik!en sonra !ekrar, ?Ey +emâa! Bu !e(sîrimi siz anlamadınız,3erkez E(endi de anlamadı@ buyurdu. 3erkez E(endi, hakîka!en bu anla!ılanlardan bir/ey

anlamamı/!ı. -ünbül -inân hazre!leri, o 1ün 0âhâ sûresini yedi !ürlü !e(sîr e!!i. 3erkezE(endinin kürsî arkasında olduunu, zâhiren 1*rmedii hâlde anlamı/!ı.Iaz bi!!i, namaz kılındı, herkes +âmiden :ık!ı. -âde+e -ünbül E(endi kalın+a, 3erkez

E(endi onun huzûruna varıp elini *p!ük!en sonra a( diledi. -ünbül E(endi de> ?Ey3uslihuddîn 3ûsâ E(endi Biz seni 1en: ve kuvve!li bir kimse sanırdık. 3eer sen dehanımın da :ok ya/lanmı/sınız. Ak/am bizi kapıdan i:eri sokmamak i:in 1*s!erdiiniz1ayre!e ne dersinizF 7aka! ne!i+ede kapı a:ıldı ve ikinizde yere yuvarlandınız@ buyurun+a,3erkez E(endi iyi+e /a/ırdı. Nek:ok *zürler dileyerek alamaya ba/ladı, a( edilmesi ve!alebelie kabul edilmesi i:in is!ek!e bulundu. -ünbül E(endi, onu kabul e!!iini, der1âh!ahizme!e ba/lamasını s*yledik!en sonra6 ?Ar!ık Allahü !eâlânın zâ!ı ve sı(a!ları hakkındamari(e! sâhibi olmak zamanıdır@ buyurdu.

Bundan sonra 3erkez E(endi her1ün -ünbül -inânın der1âhına 1elip, ondan dersalmaa ve hizme!e ba/ladı. -ünbül E(endinin sohbe!leri ile pi/erek, !eve++ühleribereke!iyle manevî dere+eleri ka! e!!i. Nek zekî olan 3erkez E(endi, ho+asının !erbiyesial!ında riyâze! ve mü+âhedeler yaparak, yanî ne(sinin is!ediklerini yapmayıp,is!emediklerini yapmak sûre!iyle, kısa zamanda !asavvu(!a yüksek dere+elerin sâhibioldu. 5o+asının kendisine i+âze! %diploma' verdii sıralarda, Aksarayda )ova+ı 4ededer1âhına ho+a olarak !ayin edildi. )ısa sürede, der1âh !alebelerle dolup !a/!ı. 3erkezE(endinin nâmı her !ara(a yayıldı. 3erkez E(endi, ho+ası -ünbül -inânın kızı Dahime5â!un ile evlenmek is!ei olduunu bildirin+e, -ünbül E(endi6 ?Bir deve yükü al!ın1e!irebilirseniz kızımızı veririz@ dedi. 3erkez E(endi, bir devenin üzerine iki :uval !oprakdoldurdu. 4evenin yularını :ekerek -ünbül E(endinin kapısına 1e!irdi. ;uvalları kapıdabo/al!!ıında, :uvaldan !oprak yerine :il :il al!ınlar d*küldü. -ünbül E(endi ve :o+ukları,al!ınlara d*nüp bakmadılar bile. 7aka! ho+ası 3erkez E(endiye6 ?Ey 3ûsâ E(endi3aksadımız al!ın deildi. Evdekilerin de dere+enin yüksekliini anlamalarıydı, im!ihanı

kazandın@ buyurdu. -ünbül E(endi, :ok sevdii kızı Dahime 5â!unu, yine :ok sevdii!alebesi 3erkez E(endiye nikâh e!!i ve evlendirdi.



4üünden birka: 1ün sonra, -ünbül E(endi, kızı Dahime 5â!unun evine 1i!!i. Evdekızı yemek yapıyordu. 7aka! o+ak!a, odun yerine parmaklarından :ıkan alevle yemeinipi/iriyordu. )ızının bu hâlini hayre!le 1*ren -ünbül E(endi6 ?Dahime+ik ne yapıyordunF@diye sorun+a, o da6 ?0alebelere :orba pi/iriyordum e(endim@ diye +evap verdi.

9avuz -ul!an -elîm 5ânın kızı Şah -ul!an, zev+i -adrı azam Rü!(î Na/a ile9anyadan İs!anbula 1elirken, yolda e/kıyanın baskınına uradı. Bu k*!ü durumdan nasıl

kur!ula+aklarını dü/ünürlerken, o anda Allahü !eâlânın izni ile, zamanın evliyâsından3erkez E(endi orada 1*rünüverdi. Hn+eden orada olmadıı hâlde, bir anda kar/ılarınadikilen 3erkez E(endiyi 1*ren e/kıyalar, /a/kına d*ndüler. E/kıya reîsi, 3erkez E(endininheybe!i kar/ısında selâme!i ka:mak!a bulun+a, dierleri de ka:arak orayı !erke!!iler.E/kıyanın orayı !erk e!mesiyle, 3erkez E(endi de bir anda oradan kayboldu. Bu hâlihayre!le seyreden Rü!(î Na/a ve zev+esi Şâh -ul!an, 3erkez E(endiyi !anımı/lardı. Şâh-ul!an, 3erkez E(endinin bu kerâme!inden dolayı, İs!anbulda Eyüb Bahariyede onunadına bir +âmi ve yanına medrese yap!ırdı. 3erkez E(endiyi buraya !ayin e!!iler. Birmüdde! orada !alebe ye!i/!iren 3erkez E(endiye )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, 0opkapısurlarının dı/ında yap!ırdıı !ekkede vazî(e verdi. <rada !alebe ye!i/!iren 3erkez E(endi,)ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın annesinin is!ei ve -ünbül E(endinin !enbîhi üzerine3anisaya 1i!!i. Iâlide -ul!anın 3anisada yap!ırdıı imâre!in yanındaki der1âh!a ho+alık

yap!ı. 0ıb bil1isi kuvve!li olan 3erkez E(endi, 3anisada bulunduu sırada kırkbir :e/i!bahara!!an meydana 1elen bir ma+un yap!ı. Bu ma+unu has!alar yiyerek /i(â bulurdu.İlkbaharda ye!i/en :i:eklerden de is!i(âde edilerek yapılan bu ma+unu almak i:in, :evrekasabalardan 1elirlerdi. 3esîr ma+unu diye /*hre! bulan bu ma+un, /imdi dahîyapılmak!adır.

3erkez E(endi, !alebelerini iyi ye!i/!irmek i:in :ok 1ayre! 1*s!erirdi. <nlara hemzâhirî ilimleri *re!ir, hem de !asavvu(!a yüksel!mek i:in, bâ!ın, kalb ilimlerini *re!irdi.<nların ne(slerini !erbiye e!mek i:in riyâze! ve mü+âhedeler yap!ırırdı. ;o+uklara kar/ı :ok/e(ka!li idi. 2ebinde /eker, yemi/ 1ibi /eyler bulundurur, :o+ukları 1*rdüü yerdedaı!arak onları sevindirirdi. ;o+uklara buyururdu ki6 ?Benim i:in hayr dua ediniz. -iz1ünahsız masûmsunuz. -izin dualarınızı 2enâbı 5ak da kabul eder. Bu yüzü kara, sakalıak ih!iyâr i:in dua ediniz ki, kıyâme!!e yüzü ak olsun.@ ;o+uklar dua edin+e de6 ?9â Dabbî

Bu masumların dualarını red eyleme@ diye Allahü !eâlâya yalvarırdı. Bü!ün hayvanlarakar/ı da :ok merhame!li idi. 3erkebe suyunu verir, !avuklara yem a!ardı.3erkez E(endi, bulû :aına 1eldii 1ünden, *mrünün sonuna kadar, hi: +emâa!siz

namaz kılmamı/lar. Eer *le ve ya!sı namazlarında +emâa!e ye!i/ememi/ ise, namazınıkılmı/ olanlardan birka: kimseye6 ?5ayâ!ımda hi: +emâa!siz (arz namaz kılmadım, imâmolayım da sizlerle namaz kılalım. Aynı namazı !ekrar kılmanın zararı olmaz. -onrakıldıınız na(ile olmu/ olur@ buyururdu.

Bir !ara(a 1iderken, yolda bir :i(!:iyi !arlasında :alı/ırken 1*rse, yanına varır ve6 ?Gmânı bilir misinF 8amazın (arzları hakkında malûmâ!ın var mıF@ der, bilmiyorsa anla!ır.“6!'min ile kâ2iri ayıran 2ark, namazdır.” hadîsi /erî(ini naklederdi. 5ayvanlaramerhame! e!mesini, 1*!ürebile+ekleri kadar yük yüklemesini, onları a: bırakmamasını da!enbîh ederdi. İ/e ba/larken6 ?9â Dabbî Bü!ün müslümanlara (aydalı olmak, :o+uklarımahelâlinden rızık kazanmak i:in :alı/ıyorum@ diye niye! e!mesini, b*yle niye! ederse, heradımına sevâb verile+eini ve 1ünahlarının a((oluna+aını, ye!i/!irdii mahsûlün herbir!anesinin bo/a 1i!miye+eini, hepsinin (ayda salaya+aını ve mahsûlün u/runu vermenin(arz olduunu anla!ırdı. Bu /ekilde, 1*rdüü insanlara mesleiyle il1ili nasiha!ler ederdi.

İnsanlara vaz ve nasiha! verirken 1*zlerini kapayarak anla!ırdı. 7aka! orada olanlarıkalb 1*zü ile 1*rürdü. 3erkez E(endi Balıkesire 1i!!iinde, bir 2uma 1ünü namazdansonra kursîye :ıkıp vaz e!!i. 5alk, 3erkez E(endiyi !ammadıkları i:in, pek il!i(â! e!mediler.Iazı dinlemeyip, !eker !eker +âmiden :ıkarak 1i!!iler. Ie birbirlerine6 ?5alve!î yolununbüyüklerindenmi/@ diyorlardı. 5erkes :ık!ık!an sonra, müezzin e(endi elinde kapınınanah!arı olduu hâlde kürsînin yanına varıp, 1*zü kapalı olarak konu/an 3erkezE(endiye6 ?5o+a e(endi =iderken +âmiyi a:ık bırakma. Anah!arları buraya bırakıyorum.;ıkarken ki!lemeyi unu!ma@ dedi. 3erkez E(endi 1*zünü a:madan6 ?3üezzin e(endi, sende i/ine 1idebilirsin. Bizim sohbe!imizi siz dinlemiyorsunuz, (aka! melâikei kirâm

dinlemek!edirler@ buyurdu ve vazına devam e!!i. Biraz sonra +âmiden 1idenlerin hepsi1eriye d*ndüler. < kadar :ok insan !oplandı ki, +emâa!i +âmi almaz oldu.



3ısır de(!erdârlıından emekliye ayrılan 4ehânîzâdenin babası )â!ip 3ehmed;elebi anla!!ı> ?-ünbül -inân E(endi benim ho+am idi. < ve(a! e!!ik!en sonra ü: sene,halî(esi olan 3erkez E(endiye hi: 1i!memi/!im. Bir 1e+e rüyamda ho+am -ünbül E(endiyi1*rdüm. Buyurdu ki> ?3ehmed E(endi 8i:in 1a(le! edip 3erkez E(endiye !eslimolmazsınF < benden daha üs!ündür. 5emen var, eksik kalan ei!imini !amamla@-abahleyin 3erkez E(endinin huzûruna 1i!!im. Beni 1*rün+e6 ?Tsmarlamayın+a 1elmezsin.

7aka! benden üs!ündür deyin+e 1elirsin. 5âlbuki ho+amızın benden üs!ündür demesininsebebi, senin hakkımdaki k*!ü zannını ber!ara( e!mek i:indir. 9oksa kıyâme! 1ünündeyüksek ho+amızın san+aı al!ında ha/rolmayı ümîd ederiz@ dedi. Şa/ırdım kaldım ve !*vbeedip !alebesi oldum.@

3erkez E(endi 3anisada iken, 5o+ası -ünbül -inân hazre!leri KSQ %m. $#LK'dahas!alandı. Ie(a!ından *n+e !alebeleri6 ?E(endim -izden sonra a+aba kime !âbi olalımF@diye sordular. <nlara6 ?0a/radan ilk 1ele+ek olan dos!umuz yerimize 1e:e+ek@ buyurdu.-ünbül -inânın ve(a!ından sonra, !alebeler, merakla !a/radan 1ele+ek olan dos!ubeklediler. Bu sırada 3anisada bulunan 3erkez E(endinin 1*nlüne bir kor dü/üp yollaradü/!ü. 5o+asının ve(a!ından on 1ün sonra İs!anbula 1eldi. -ünbül -inânın :ok sevdii!alebelerinden 9akûb =ermiyanolu, -ünbül E(endinin yerine 1e:mi/, !alebelerioku!maa ba/lamı/!ı. 3erkez E(endi, ho+asının )o+a 3us!a(a Na/adaki der1âhına 1i!!i.

4er1âh!a bulunan yeni !alebeler 3erkez E(endiyi !anımıyorlardı. 9akûb =ermiyanolu,3erkez E(endiyi kendi odasına dave! e!!i. < 1e+e 9akûb E(endi, -ünbül E(endinin yerinekimin 1e:mesi lâzım 1eldiini anlamak i:in is!ihâre namazı kılıp dua e!!i. < 1e+erüyasında, büyük bir meydana kalabalık bir me+lis kurulmu/, Ney1amber e(endimiz de%sallallahu aleyhi ve sellem' hazır bulunmak!aydı. -ev1ili Ney1amberimizin %sallallahualeyhi ve sellem' kar/ılarında bir kürsî vardı. )ürsînin üzerinde de 3erkez E(endio!urmak!a ve ?0în@ sûresinin !e(sîrini yapmak!aydı. 0e(sîri yaparken, ba/ındaki sarıınbazan ye/il, bazan siyah olduunu 1*rdü. 9anındakilere bunun manâsını sorduunda6

?9e/il renk, dînin zâhirî ilimlerinde, siyah renk de dînin bâ!ınî ilimlerinde kemâlmer!ebesindeki ol1unlua i/âre!!ir@ +evâbını verdiler. Er!esi 1ün 9akûb =ermiyanolu,!alebeleri !oplayarak rüyasını olduu 1ibi anla!ın+a, hepsi 3erkez E(endiye !âbi olup,ho+aları -ünbül -inân hazre!lerinin halî(esi kabul e!!iler. < 1ünden sonra, !alebeleri

3erkez E(endi ye!i/!irmee ba/ladı.3erkez E(endi bir1ün der1âhın bah:esinde namaz kılarken, se+deye vardıı birsırada, yerden bir ses i/i!!i. 4iyordu ki> ?Ey 3erkez E(endi 9edi senedir yeryüzüne :ıkmaki:in emrini bekliyorum. Beni bu hapishâneden kur!ar. îrâ Allahü !eâlâ, beni sı!mahas!alıına /i(â olarak yara!!ı.@ 3erkez E(endi namazdan sonra !alebelerine6 ?Burayıkazınız. -ı!malılara /i(â ola+ak bir su :ıka+ak@ buyurdu. )azdılar, kırmızım!ırak bir su :ık!ı.)uyu hâline 1e!irdiler. 8iye! kuyusu ismi verilen bu kuyudan, sı!ma has!aları su alıri:erlerdi. Bu suyu i:en has!alar, Allahü !eâlânın izniyle /i(â bulurlardı.

3erkez E(endi, seneler+e o der1âh!a !alebelere ders vererek, onlara Allahü !eâlânınemir ve yasaklarını bildirdi. aman zaman İs!anbulun :e/i!li +âmilerinde halka vaz venasiha!lerde bulundu. <nun vazında +âmiler dolar !a/ar, o!urula+ak yer kalmazdı.

3erkez E(endinin *mrü, hep ibâde! e!mekle, insanlara hakkı, doruyu anla!makla,Ehli sünne! i!ikâdını yaymakla, hayr ve hasena! yapmak!a halka *n ayak olmakla, (akirve zayı(ları himâye e!mekle 1e:!i. K#K %m. $##$' senesi Dabîulâhır ayının onyedisineras!lıyan Ner/embe 1ünü, !alebelerine son vasıyye!ini yap!ık!an sonra, kelimei /ehâde!1e!irerek ve(a! e!!i. 2enâzesini Şeyhülislâm Ebüssüûd E(endi yıkadı. 2uma 1ünü 7â!ih2âmiinde, misli 1*rülmemi/ bir kalabalık !oplandı. Ebüssüûd E(endi +enâze namazınıkıldırdı. ?4ünyâda bu kimseyi riyâsız olarak 1*rmü/!ük@ dedi. -onra, kabrine 1*!ürülmeküzere omuzlarda !a/ınmaa ba/landı. 5erkes, bu âlim ve velîye hizme! edip, âhıre!!e/e(âa!ine kavu/mak a/kıyle !abu!u !a/ımak i:in birbirleriyle yarı/ ediyorlardı. Hyle ki,bazan kalabalık!an sıkı/an, 1ü: durumlara dü/enler bile oluyordu. )alabalıın :ok olmasısebebiyle, uzun bir sürede, 0opkapı surlarının dı/ında )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânınvâlidesi nâmına yap!ırdıı !ekkedeki kabrine Ebüssüûd E(endinin bizza! kendi eliyle de(niyapıldı.

Ebüssüûd E(endinin, 3erkez E(endinin ve(a!ına !ârih dü/ürdüü manzûmesi

/*yledir>



âr- fenâd+n :9ü7 :itti $ekâ!+,Merke# (fendi ki, +n+ =+k ?l+ hemrâh.

8+nm+!n ldü ân, h+lete :irdi,H?ld+ ?lu7tur ân+ ird-i seher:âh.

ut$- #+m+n idi, ?l, i$u deirde,ne dne âk$et ecel $uldu râh.

Mâh- G+$î’ul-âhrn ?n!edisinde,G*#- en$ihde ? kld sefer, âhQ

=âtif-i :+!$î ân+ dedi ki, târih,âiresin Merke#’in n*r ede 0ll+h.

3erkez E(endi hazre!leri /u ilâhiyi zaman zaman s*ylerdi>

A+k e!le :nül 9emesini tâ durulunc+,

ik tut :#ünü, :nlün :# ?lunc+,>nkâr k?, dil destini ?l 9eme!e tut dur,Fl â$- s+fâ$+h ile $u desti tâ d?lunc+.

3erkez E(endiden sonra, yerine olu ve halî(esi Ahmed E(endi !alebe ye!i/!irmeyedevam e!!i.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 5222) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 135 3) âm*s-ül-+’lâm; cild-6, sh. '265 ') e#kire-i =+leti!e; . 2' $5) 8efînet-ül-eli!â; cild-3, sh. 26%

MEVLÂNÂ Â69K KÂS9M: <smanlı devri âlimlerinin büyüklerinden. İsmi )âsım olup, /ık )âsım diye !anınır.

İznik!e dodu. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. KM# %m. $#S"' senesinde Edirnede ve(a!e!!i. Ie(a!ında yüzye!mi/ ya/larında olduu rivâye! edilmi/!ir. Edirnede yap!ırdıımek!ebin yanında de(nolundu.

/ık )âsım, zamanındaki bir:ok âlimden ders okudu. Bu âlimlerden :ok :e/i!liilimler *rendi. -onra evliyâdan 3evlânâ Abdülkerîm E(endinin hizme!ine 1irdi. )ısazamanda ho+asının en yüksek !alebesi oldu. < zaman âde!, ho+asının ve(a!ından sonraonun yerine müderris olunur idi. Bu da, Abdülkerîm E(endinin ve(a!ından sonra Bala!3edresesine onun yerine müderris oldu. Bundan sonra İne1*l 3edresesinde, daha sonrada Edirnede 0a/lık 3edresesine müderris oldu. Bu mevki ve makamlara ula/masına

ramen, :ok mü!evâzî ve al:ak 1*nüllü bir zâ! idi. )endisinde 1urûrlanma ve kibirlenmeasla 1*rülmezdi. 0a/lık 3edresesinde müderris iken, kendi is!ei ile emekli oldu. Bundansonraki *mrünü de, ibâde! ve !âa! ile 1e:irdi.

/ık )âsım %rahme!ullahi aleyh' :ok ho/sohbe! bir âlim idi. -ohbe!inde bulunanlarıin+e la!î(eleri ile ne/elendirir, (erahlandırır, üzün!ülerini 1iderir idi. Aynı zamanda bula!î(eleri ile kendi yüksekliini de *r!erdi. ;ok zekî idi. Anlayı/ kabiliye!i :ok kuvve!li idi.4ier büyük zâ!lar 1ibi, o da sohbe!lerinde bo/ s*z konu/maz idi. Ra!î(eleri,ne/elendirmeleri ve nük!eleri de hep hikme! dolu idi. 9a/ayı/ını 1*renler, onun dünyâyadü/kün olduunu zannederlerdi. 5âlbuki 1*nlünde zerre kadar dünyâ sev1isi yok!u. <nuanlıyanlar6 ?/ık )âsım dünyâyı !erke!!i@ derlerdi. )azan+ının :ounu (akirlere ve!alebelerine daı!ırdı. 0alebelerinin ih!iyâ:larının :ounu kendi kazan+ından !emin ederdi.

amanının :ounu, Allahü !eâlâyı zikir ile 1e:irirdi. İnsanlarla sohbe! esnasında

dahî, kalbi Allahü !eâlâyı zikrederdi. =*nlü, sâhibi ve yara!anı olan Allahü !eâlâ ile me/1ulidi. 5alk arasında 5ak ile idi. Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' sev1isi,



1*nlünde o kadar :ok idi ki, salevâ!ı /erî(e s*yledii zaman kendinden 1e:erdi. 8amazadurduu zaman da kendinden 1e:er, !amamen 1*nlünü Allahü !eâlâya verirdi.

5as!alandıı zaman, vü+ûdu iyi+e zayı(ladı. Bir deri bir kemik kaldı. Ie(a! e!!iizaman, Edirnede salıında yap!ırdıı mek!ebin bah:esine de(nedildi.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '5

2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 2633) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. '

6V@D@ 69B066? 59&G;;: Evliyânın büyüklerinden. 5aya!ı hakkında (azla bil1i yok!ur. K&& %m. $MKM'

senesinden sonra ve(a! e!!i. 3uhammed Dukıyye, zâhirî ilimlerde e/siz bir âlim olup,!asavvu( yolunda makamı :ok yüksek!i. Iaz ve nasiha! e!!ii zaman, dünyâ sev1isini vemuhabbe!ini 1*nüllerden :ıkarmaya :alı/ırdı. ;ok sayıda !alebe ye!i/!irdi.

3evlânâ 3uhammed6 âri(, âlim, !akvâ ehli, dünyâ sev1isini kalbinden :ıkarmı/, kalbiAllahü !eâlânın sev1isi ile dolu mübârek bir zâ! idi. ;ok ibâde! ederdi. 0asavvu( yolunu9ûsu( 3ahdûmdan *rendi. 3evlânâ 3uhammedin yedi !ane olu oldu. ;o+ukları,kendisi haya!!a iken !alebe ye!i/!irmee ve insanlara doru yolu 1*s!ermee ba/ladılar.

3evlânâ 3uhammed, !alebelerine /*yle buyurdu> ?-ize bu yolda lâzım olan,mü+âhede ve riyâze!i elden bırakmamak, bu yolun âdabına 1erei 1ibi riâye! e!mek, buyolun !emeli olan doru s*z ve helâl yemek üzere devam e!mek!ir.@

3evlânâ 3uhammed anla!ır> ?5o+am 9ûsu( 3ahdûm /*yle buyurmu/!ur> ?-adıkolan !alebe *n+e halve! ve uzle!e :ekilmeli, oru: !u!malıdır. 9eme, uyku ve konu/manın azolmasına, devamlı abdes!li olmaya ve be/ vaki! namazı +emâa!le kılmaya dikka! e!melidir.5er1ün )urânı kerîmden yüz âye!i kerîme okumalıdır. -onra Allahü !eâlâyı :okzikre!melidir. 5er1ün yüz İhlâs sûresi, yüz is!i(ar ve Desûlullahın %sallallahu aleyhi vesellem' rûhi /erî(lerine yüz salevâ!ı /erî(e okumalıdır. Buna devam eden kimsenin ri(ibillah olması mümkündür. Bundan (azlasını yapmak daha iyidir. Büyüklerimiz buyurdularki> ?-usmak, a:lık, az uyumak, uzle! ve zikre devam yolumuzun aslıdır.@

5adîsi /erî(!e buyuruldu ki> “;a hayır söyle veya sus. )usan kurtulur.” 9anî

sükû! eden kimse, dünyâda dü/manlarından, âhıre!!e ise a!e/!en kur!ulur. Eshâbı)irâmdan Ckbe bin mir buyurdu ki> ?Desûlullaha %sallallahu aleyhi ve sellem'6 ?4ünyâve âhıre!!e kur!ulu/ ne ile olurF@ diye suâl e!!im. Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem'6“?ilini muha2aza eyle. <ar-ret olmadıkça evinden çıkma. C!nahlarını hatırlayı$,a+la. &urtulu "unlarla olur” buyurdu.

4ilin yirmibir â(e!i vardır. Bu â(e!ler /unlardır> $ 7âidesiz konu/mak. L Bâ!ıladalmak, yanî i:ki me+lislerini, (âsıkların yap!ıı i/leri, zen1inlerin raha!ını, sul!anlarınzulmünü 1üzel 1*rerek anla!mak. S -*zde ba/kalarına 1alip 1elmek i:in münâka/a vemü+âdele e!mek. M 4ü/manlık. # 5alk beensin diye konu/mak. Q Edebe mu1ayirs*zler s*ylemek. P İki dilli ve iki yüzlü olmak. " Bir kimseyi yüzüne kar/ı medh e!mek.K =ünahı ve su:u olmayan bir müslümanı alaya almak, $& =ünaha 1*!üre+ek la!î(eleryapmak. $$ Bir müslümanla alay e!mek $L Bir müslümanı bir !oplumda maskarayapmak. $S 3üslümanın sırrını ba/kasına duyurmak. $M Ierdii s*zü yerine1e!irmemek. $# İki müslüman arasında s*z !a/ımak. $Q 9alan s*ylemek. $P 9alan yereyemîn e!mek. $" )ü(re sebep olan s*zleri s*ylemek. $K )onu/ulmaması 1erekenikonu/mak. Şeyh -adî buyuruyor ki> ?Şu iki /ey aklın noksanlıındandır> )onu/ula+akyerde konu/mamak, konu/ulmaya+ak yerde konu/mak.@ L& İnsan ve hayvana lane!e!mek. L$ =ıybe! e!mek.

5adîsi /erî(!e6 “0çlık n-r, tokluk zulmettir.” buyurulmu/!ur. 9ine hadîsi /erî(!e6“6elek-t ka$ısını açlık ile çalın. %!nk! "u ka$ının anahtarı açlıktır.” buyuruldu.Bir /iirde /*yle denilmi/!ir> ?Eer bedenini beslersen (il olursun, rûhunu beslersen melek1ibi olursun.@ A+ıkmadık:a yememeli, yiyin+e helâlinden yemelidir. Az yemelidir. 9emeeBesmele ile ba/lamalı, yemek!en sonra Allahü !eâlâya hamde!melidir. 9emei, vü+ûdunsalık, sıhha!, a(iye! sâhibi olup, ibâde! ve !âa! i:in kuvve! kazanmak niye!i ile yemelidir.An+ak b*yle yapılırsa, kemâl mer!ebesine ula/ılabilir.

ünnûni 3ısrî %rahme!ullahi aleyh' buyurdu ki> ?8e zaman doyun+aya kadar yemekyesem, ya bir 1ünah i/lerdim veya bir 1ünaha kasd ederdim.@ 8e(se, an+ak a:lıkla boyun



edirilir. ;ok yemek *yle k*!ü bir mer!ebedir ki, Allahü !eâlâ )urânı kerîmde meâlen6“&â2ir olanlar ise %dünyâda' zevklenmeye "akarlar. Bayvanlar gi"i yerler, içerler.Bâl"uki ate, %âhıre!!e' onların yeridir.” buyurmu/!ur %3uhammed$L'.

Allahü !eâlâ )urânı kerîmde meâlen6 “Onlar geceden $ek az %bir zaman'uyurlardı.” buyurmak!adır %âriyâ!$P'. 9anî !akvâ sahipleri, 2enne!!eki k*/klerde zevkve sa(a i:inde ola+aklardır. ;ünkü dünyâda iken 1aye! az uyurlardı. 9ine )urânı kerîmde

meâlen6 %<nlar, o kimselerdir ki, 1e+eleyin namaz kılmak i:in' yataklarındankalkarlar. 5a"lerine, azâ"ından korkarak ve rahmetinden !midvâr olarak duaederler. &endilerine verdi+imiz rızıklardan da hayır yollarına harcarlar.” buyuruluyor %-e+de$Q'. 9anî â/ıklar ve 5ak ehli, Allahü !eâlânın a/k ve muhabbe!i ile1e+eleyin ya!mak akıllarına 1elmez. Allahü !eâlâya ibâde!, !âa!, zikir ve !esbihe devamederler. Bir /iirde /*yle denilmek!edir> ?Allah â/ıkları, Allahü !eâlânın muhabbe!i ile *ylebir ilâhî zevke dalmı/lardır ki, uyku 1*zlerine haram olup, uyku nedir bilmezler.@ 5a!!â bu(akire, bir zaman bir ay uyumak mümkün olmamı/!ı. İnsan olmam hasebiyle, vü+ûdumunsıhha!i i:in uyumak is!emi/!im. 7aka! uzun süre yine uyumak nasîb olmamı/!ı.

0asavvu( yolunun esâsı, devamlı Allahü !eâlâyı zikre!mek, ha!ırlamak!ır. )urânıkerîmde meâlen6 “0llah! teâlâyı her hâlinizle çok anın ki, %dünyâ ve âhıre! saâde!inekavu/up azâbdan' kurtula"ilesiniz.” buyurulmak!adır %2uma$&'. Allahü !eâlâ, âye!i

kerîmede kur!ulu/u, :ok zikre balı kılmı/!ır. 9anî ki/inin, is!enmeyen k*!ü hâllerdenkur!ulup muradına kavu/ması, :ok zikre balıdır. 3uâz bin 2ebelin %rahme!ullahi aleyh'rivâye! e!!ii hadîsi /erî(!e, Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “*ennet ehli,d!nyâda zikretmeden geçirdikleri zamanları için $iman olurlar.” buyurmu/!ur.7udayl bin Tyâd hazre!leri de /*yle buyurdu> ?Allahü !eâlâyı zikreden, zikr ile nime!lenir,sevâb kazanır, 1ünah!an kur!ulur.@

Bir mür/idi kâmile !alebe olmak is!iyen kimse, dînin emir ve yasaklarına uymak ve!asavvu( yolunun edeblerine riâye! e!mek sûre!iyle, mür/idi kâmilin i/âre! buyurduu/ekilde ibâde! ve !âa!le me/1ul olun+a, hem ne(sini ıslâha, hem de ilâhî mari(e!lerekavu/ur. “De2sini tanıyan, 5a""ini tanır.” hadîsi /erî(i 1erein+e, +ehâle!!en uzakla/ır,ir(ân dere+elerine ve Dabbine yakınlık makamına kavu/ur ve evliyânın büyüklerinden olur.

1) =edi!!et-ül-ihân; 8üle!mâni!e ütü7hânesi, =+c M+hm*d ksm, ?E '5% MEVLÂNÂ 6EHK'BÂD 6İRVÂNÎ: Evliyânın büyüklerinden. 4oum !ârihi belli deildir. K$& %m. $#&M' senesinden

sonra Şirvanda ve(a! e!!i. 5o+asının !ürbesinin yanına de(nedildi. 3evlânâ Dukıyyenin!alebesidir. 3evlânâ Şehkubâd, Şirvan sul!ânı )ara 5alilin akrabasıdır. Czun senelermuh!eli( yerlerde vâlilik ve idâre+ilik yap!ı. Allahü !eâlânın lü!u( ve ihsânı ile, dünyâ malınıve makamını !erkedip, kendini Allahü !eâlânın yoluna adadı. 3uhammed Dukıyyeninsohbe!lerine devam ederek kemâle erdi. < ve(a! e!!ik!en sonra, 3evlânâ Dukıyyeninyerine 1e:!i.

3evlânâ Şehkubâd, !asavvu( yolunu 4ede Hmer Dû/enîden *rendi ve onun hali(esioldu. 4aha sonra 3uhammed Dukıyyenin sohbe!lerine devam e!!i. <nun yüksekhimme!lerine ve !erbiyelerine kavu/arak, ilâhî sırlara nail oldu. Şehkubâd ümmî idi. 7aka!Allahü !eâlânın lü!u( ve ihsânına kavu/arak, Revhi mah(ûz ona 1*s!erildi. Nek:ok âlim,mü/killerini ona 1elip sorarlardı. ira o, Allahü !eâlânın ihsânı ile âlim olmu/!u. 9anına1elen büyük âlimler onu 1*rün+e, kendilerini deryada bir damla su 1ibi 1*rürlerdi.3evlânâ Şehkubâdın bü!ün evlâdı ve !orunları âlim, (âzıl ve sâlih birer zâ! oldu. Beydâvî!e(sîrine hâ/iye yazan Allâme -adrüddînzâde onun !orunlarındandır.

Şehkubâd hazre!leri ümmî olduu hâlde, ibâde! ile alâkalı meseleleri :ok iyi bilirdi.limlere ha!alarını s*ylerdi. ?Ben bir ümmî ki/iyim. 7aka! bu meseleyi /*yle bilirim@diyerek, o âlimin ha!asını dolaylı yoldan s*ylerdi. 9anına 1elen bir:ok büyük âlim, onunbüyüklüünü kabul ederek yanından ayrılırdı.

Şirvânda 3olla İvez ismi ile me/hûr olan, zühd ve vera sâhibi, kâmil bir âlim zâ!vardı. )ırlık bir yerde, kırk odalı bir bina yap!ırdı. Burada bu zâ!, kırk büyük âlime dersverirdi. 4ers verdii bu kırk âlimin her birinin de ayrı ayrı ders verdikleri me+lisleri vardı.

Bundan dolayı, 3olla İveze kırk me+lisli derlerdi. Bu zâ!, 1ündüzleri oru: !u!ar, 1e+eleriibâde!le me/1ul olurdu. 7aka! bu zâ!, !asavvu( büyüklerinin sohbe!inde hi: bulunmamı/!ı.



-âde+e zâhirî ilimlerle ura/ırdı. 0asavvu( yolundakilere de iyi 1*zle bakmazdı. Bir1ünbazı !alebeler, onun yanında Şehkubâd hazre!lerinin hakkında ileri 1eri konu/!ular. ?ŞeyhŞehkubâd, okuma yazması olmayan bir +âhildir. <nun yanında bulunanlar da ona uymu/+âhillerdir@ dediler. 3olla İvez bu durum kar/ısında, ders verdii kırk !ane âlim !alebesine6

?5erbiriniz !asavvu( yolunda bulunanların kü(ür ve 1ünah üzere olduklarını bildirenmeseleleri ve (e!vâları !oplayıp 1e!irin. Bizza! 1idip onlara yanlı/ yolda olduklarını

s*yleriz. Şâye! bu hâllerinden vaz1e:erlerse, onların dalâle!!en ve bu yanlı/ yoldankur!ulmalarına vesile olmu/ oluruz. Eer bu hâllerinden vaz1e:mezlerse, hâkimhaklarında 1erekeni yapar@ dedi.

5o+alarının emri üzerine, !alebelerin herbiri büyük 1ayre! sar(edip, is!enilen(e!vâları hazırladılar. 3evlânâ Şehkubâdı sevenlerin 1eldikleri bir 1ünde, ona, 3ollaİvezin onun hakkında (e!vâ hazırladıı ve 1elmek üzere olduu bildirilin+e, sade+e6

?5asbünallah@ dedi, asla alınmadı. 3olla İvez !alebeleri ile mahalle kenarına kadar 1eldiihâlde, onda herhan1i bir dei/iklik olmadı ve normal hâlini bozmadı. 3olla İvez buduruma kızıp6 ?İlimdeki zayı(lıını 1*s!ermemek i:in b*yle yapıyor, dı/arı :ıkmıyor. Ar!ıkiyi+e anla/ıldı ki, hakkında isnâd edilenler 1er:ek!en doru@ diye dü/ündü. Bu dü/ün+eleri:erisinde Şehkubâdın bulunduu odaya 1irdi. Şehkubâd, onlar 1elin+e ayaa kalk!ı ve6

?Buyurun e(endiler@ diyerek o!urmaları i:in yer 1*s!erdi. <nlar o!urduk!an sonra, 3evlânâ

Şehkubâd ba/ını *nüne edi. Bu sırada 3olla İvez !alebelerine6 /imdi s*ze ba/layın diyei/âre! e!!i. 7aka! !alebelerden hi:biri, kendilerinde konu/ma !aka!i bulamadılar.)onu/ması i:in ho+alarına ri+a e!!iler. 3olla İvez de konu/mak is!edi. 7aka! o dakonu/amadı. Şeyh Şehkubâdın !asarru(unun kendilerini kapladıını anladı ve onad*nerek6 ?Şeyh hazre!leri, biz misâ(iriz, bize ilim so(ranızdan bir/eyler ikrâm edin@diyerek ri+ada bulundu. Bunun üzerine 3evlânâ Şehkubâd6 kelâm ilminden !asavvu(î bir!arzda s*ze ba/ladı. 3evzûlar hâlinde anla!ırken, kelâm ilminin derin meselelerine, daldı.<rada bulunanlar, onun anla!!ıkları derin bil1iler kar/ısında hayrân kaldılar. ;ünkü birka:1ün *n+e, 3olla İvezden Şerhi 3evâkı(ı okurken, bir +ümlenin izâhı !alebelere kapalı1elmi/, onu halle!meleri mümkün olmamı/!ı. Şeyh Şehkubâd kelâm mevzûlarınıanla!ırken, onların anlamadıkları o +ümleyi de kolay ve anla/ılır bir /ekilde anla!ıverdi.0alebeler /a/kın bir hâlde birbirlerine bakarlarken, 3olla İvez de Şehkubâd hazre!lerinin

!asavvu( ilmindeki kuvve!ini ve 1*zleri *nünde olan kerâme!ini 1*rün+e, is!er is!emez6 ?İnsa( dînin yarısıdır@ diyerek, Şehkubâd hakkında s*yledii s*zlere !*vbe ederek, ondanhelâllik diledi ve !alebelie kabul edilmesini ri+a e!!i. Bunun üzerine 3evlânâ Şehkubâd6

?-en ki, Şirvan memleke!inde kırk me+lisli 3olla İvez olasın da, bir ümmîyi ho+a edinesin@ dedi. 3olla İvez6 ?-ul!ânım, Allahü !eâlâya hamd olsun ki, bize hakîka! 1*s!erildi. Bizimve bizim 1ibilerin sûi zanlarından ve yanlı/ dü/ün+elerinden zâ!ı âliniz uzak imi/siniz.7aka! /u âna kadar siyah :ehremiz, sa(, !emiz ve parlak bir aynaya ras!lamadı. )endiayıplarımızı 1*rmeyip, ayıplarımızı ba/kalarına isnâd e!!ik. Elhamdülillah /imdi kendi k*!ü+emâlimizi 1*rdük. < parlak ayna ile /ere(lendik. “6!'min, m!'minin aynasıdır.” hadîsi /erî(inin manâsın+a, sizin parlak ve +ilalanmı/ aynanıza bakmak sûre!iyle6 kendiha!âlarımızı 1*rdük@ diyerek, hâlini arz e!!i. Şehkubâd hazre!leri de, 3olla İvezi ve!alebelerini a((ederek, hepsini !alebelie kabul e!!i. 3olla İvez ve ona !âbi olan!alebelerden bazıları, bu yolda :ok yükseldiler. îrâ 3evlânâ Şehkubâd, onlara hizme!ikendisine vazî(e edinmi/!i.

Bir1ün 3evlânâ İvez, ahırda bulunan hayvanların yanına 1idip, bir buzaının ipini:*züp kendi boynuna !ak!ı. <rada bulunan hayvanların arasına ka!ıldı. Bu hâli 1*renler,durumu 3evlânâ Şehkubâda bildirdiler. < da6 ?)endi eli ile b*yle yap!ı ise ne kadar1üzel6 ?Allahü !eâlâ i:in !evâzu edeni, Allahü !eâlâ yüksel!ir@ buyurmu/lardır@ dedi.

9ine bir1ün 3evlânâ İvez, manevî perdeler a:ılın+a a/ka 1elip, kendi ne(sine6 ?Eykabiliye!siz İvez -enin yerin hayvanlar ahırıdır. 5âlâ insan olmadın@ dedik!en sonra, ikin+ide(a bir hayvanın yularını ba/ına 1e:irdi. <nun bu hâlini !ekrar 3evlânâ Şehkubâdabildirdiler. < da hemen 1elip, onun boynundaki yuları :ıkardı. <na sarılıp6 ?Ey 3olla İvezBizi yak!ın, ye!er ar!ık@ dedi. < anda 3olla İvez, Allahü !eâlânın bir:ok lü!u( ve ihsânlarınakavu/!u. 4aha sonra 3evlânâ Şehkubâd ona hilâ(e! vererek, !alebe ye!i/!irmesi i:in!ekrar der1âhına 1*nderdi.

3evlânâ Şehkubâdın bir menkıbesi /*yle anla!ılır> İranda o zamanlar hüküm sürenŞah İsmâil, Ehli sünne! âlimlerine ve !asavvu( büyüklerine :e/i!li eziye!ler yapıyor ve



onları *ldürüyordu. Bir:ok Ehli sünne! âlimi İrandan Anadoluya hi+re! e!!i. 3evlânâŞehkubâd ise, Allahü !eâlâya !evekkül ederek, bulunduu yerden ayrılmadı. <nu sevenler,İrandan ayrılması i:in ne kadar ısrar e!!iyseler de, o, oradan ayrılmadı. Şah İsmâilinaskerleri onu *ldürmek i:in Şirvana 1eldi iseler de, Allahü !eâlânın izni ile Şirvana1irdikleri anda, kimisi k*r, kimisi k*!ürüm oldu. 3evlânâ Şehkubâda hi:bir k*!ülükyapamadılar. 3evlânâ Şehkubâd hazre!leri sayesinde, ehli sünne! olan bir:ok kimse belâ

ve musibe!!en kur!uldu.

1) =edi!!et-ül-ihân; 8üle!mâni!e ütü7hânesi =+c M+hm*d ksm, ?E '5%

MİMÂR-ÂDE (M70$!" M70)**e E;e"$&:<smanlılar zamanında ye!i/en büyük İslâm âlimlerinden. İsmi 3uhammed, lakabı

3uhyiddîn ve nisbe!i Dûmîdir. 3imârzâde diye me/hûr olmu/!ur. 4oum !ârihi ve yeribilinmemek!edir. KSM %m. $#LP' senesinde 5alebde kadı iken ve(a! e!!i.

amanının usulün+e, :e/i!li âlimlerden ders alarak ilimde ilerlemeye :alı/ırken,3evlânâ 5a+ı 5asenzâde E(endinin hizme!inde ve derslerinde bulundu. < büyük zâ!ınyanında yüksek mer!ebeler, üs!ün dere+eler elde e!!i. Bir:ok (azîle! ve kemâlâ!a kavu/!u.;ok 1ayre! ederek ve me/akka!lere ka!lanarak :ok ilerledi. 3üderrislik yapa+ak, yanî

<smanlı medreselerinde !alebelere ders oku!a+ak seviyeye 1eldi.Evvelâ Jsküp 3edresesine müderris oldu. -onra İs!anbulda, 3ahmûd Na/a,Bursada 3anas!ır, Edirnede J:/ere(eli ve yine İs!anbulda -ahnı semân medreselerindemüderris olarak vazî(e yap!ı. 9üksek yaradılı/lı, parlak zekâlı, anlayı/ ve (irâse!!e a!e/1ibi, serî üs!ün kabiliye!e sahip olan deerli !alebelere ders verdi. <nları pek 1üzelye!i/!irdi. 3edreselerdeki vazî(esini hakkıyla î(â edip, herkesin !akdîr ve !ebrikinikazandık!an sonra kadılık mesleine y*nelip, 5alebde kadı oldu. Bir zaman sonra -ahnısemân medreselerinden birinde müderris olarak vazî(elendirildi. 4aha sonra, !ekrar5alebe kadı !ayin edildi. <rada adâle! ile hüküm verdi.

3imârzâde 3uhyiddîn E(endi, keskin 1*rü/lü, iyiyi k*!üden, (âideliyi zararlıdankolay+a ayırabilen, 1aye! vakûr, heybe!li bir zâ! idi. Ney1amberimiz 3uhammedaleyhisselâmın 1üzel ahlâkı ile ahlâklanmı/ idi. Js!ün ve 1üzel vası(ları kendinde !oplamı/

idi. Ierdii s*zü ka!iyyen unu!maz, mu!laka yerine 1e!irirdi. )endisine hakkı 1e:mi/ olandos!larına her halükârda yardımda bulunur, 1üzel kar/ılık verirdi. 5a!ırları ho/ eden,herkese iyilik ve yumu/aklık ile muâmele eden bir hâli vardı. 4os!larına devamlı 1üzelkokular ikrâm ederdi.

İlmi heye!de %as!ronomi ilminde' ih!isas sâhibi olan 3imârzâde, bu ilme âi!meselelere mu!!ali idi. Bu ilmi :ok iyi bilirdi.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '612) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 3'2

MİMÂR-ÂDE M'S2AFA EFENDİ:5ane(î mezhebi (ıkıh âlimi. <smanlı müderris ve kadısı. 4oum yeri ve !ârihi

bilinmemek!edir. İsmi, 3us!a(a bin 3uhyiddîn 3uhammeddir. 3uslihuddîn lakabı verildi.3imârzâde nâmıyle me/hûr oldu. 5aleb )adısı 3uhyiddîn 3uhammed E(endinin olu,Şeyhülislâm )âdızâde Ahmed Şemseddîn E(endinin karde/idir. KP$ %m. $#Q#' senesindeve(a! e!!i.

)ü:ük ya/!a ilim *renmeye ba/layan 3us!a(a E(endi, babasından, 3alül EmîrE(endi, ;ivizâde ve )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın ho+ası 3olla 5ayreddîn e(endilerdenilim *rendi. Bursada )âsım Na/a, Ieliyyüddînzâde Ahmed Na/a ve 9ıldırım Bâyezîdmedreselerine, daha sonra 0rabzon -ul!âniyesine, iki sene sonra İs!anbulda 5aseki3edresesine, bir sene sonra da -ahnı semân medreselerinden birine, KQ& %m. $##L'senesinde -üleymâniye medreselerinden birin+isine müderris !ayin edildi. KQS %m. $###'senesinde Bursa, bir sene sonra Edirne, bir sene sonra İs!anbul, KQK %m. $#Q$' yılında da3edînei münevvere kadısı oldu. KP$ %m. $#QS' yılında bu vazî(eden ayrılıp Şam !ara(ınay*nelin+e, bir rüya 1*rdü. Düyada 3ısıra 1i!mesi is!endi. Bu hâdiseden sonra 3ısıra

1i!mek i/!iyâkıyla yanıp !u!u/!u. Ba/ka !ara(a adım a!amaz hâle 1eldi. 3ısır !ara(ına yola:ık!ı. )âhireye vardık!an bir müdde! sonra ve(a! e!!i.



İlim *renmek ve *re!mek!e :ok 1ayre!li olan 3imârzâde 0â+eddîn İbrâhimE(endi, *mrünü ilimle ura/mak ve ibâde!le me/1ul olmakla 1e:irdi. =üzel huyları, üs!ünahlâk, hâl ve hareke!leri, !a!lı ve doru s*zleriyle insanlara emri marû(!a bulunup, doruyolu 1*s!erdi.

?0elvîh@e hâ/iye, 5asen ;elebinin eserine hâ/iye yazdı. ?5idâye@, ?3i(!âh@ ve ?3evâkı(a !alîkâ!ı, ?)â(iye /erhi 2âmi@ye no!ları vardır.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 3&2) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 3'3) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. '35 ') "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 36%

MÎRİM ELEBİ (M)0* /$" M70)**e&:<nun+u asırda <smanlılarda ye!i/en 5ane(î mezhebi âlimlerinden. İsmi, 3ahmûd

bin 3uhammed bin Şemseddîn bin )âdızâdei Dûmî olup, 3îrim ;elebi diye !anınır.<smanlı ulemâ ve riyaziye+ilerinin me/hûrlarından olup, )âdızâdei Dûmî diye !anınan-elâhaddîn 3ûsânın !orunu olan )u!büddîn 3uhammedin oludur. Bu da büyük dedesi1ibi, hem naklî ilimlerde, hem de (ennî ilimlerde s*z sâhibi idi. Babası !ara(ından hem

)âdızâdei Dûmînin, hem de Ali )u/+unun !orunu olduu 1ibi, Anne !ara(ından da,<smanlı âlimlerinin büyüklerinden olan İs!anbul kadısı 5o+azâde 3evlânâ 3uslihuddînE(endinin !orunudur. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. KS$ %m. $#L#'de Edirnede ve(a!e!!i. )âsımpa/a 2âmii avlusunda med(ûndur.

)e/(üzzünûn ki!abı, 3îrim ;elebiyi Ali )u/+unun kız karde/inin olu olarak1*s!eriyorsa da, bu yanlı/!ır. 3îrim ;elebi, )âdızâdei Dûmînin olu olan Şemseddîn ileAli )u/+unun kerîmesinin evliliklerinden doan )u!buddîn 3uhammed E(endinin oludur.

amanının usûlüne uy1un olarak ve kü:ük ya/!a ilim !ahsiline ba/layan 3îrim;elebi, bilhassa 5o+azâde -inân Na/anın sohbe! ve hizme!inde ye!i/erek kemâle 1eldi.Evvelâ =elibolu 3edresesine müderris !ayin edildi. <radan Edirnede 0a/lık 3edresesine,daha sonra da Bursada 3anas!ır 3edresesi müderrisliine 1e!irildi. 7azîle! ve ir(ânınınyükseklii sebebiyle, -ul!an Bâyezîdi Ielînin muallimi oldu. -ul!an Birin+i -elîm 5ân

!ara(ından KL# %m. $#$K' senesinde Anadolu kadıaskerliine !ayin olundu.Bu hizme!!en ayrıldık!an sonra, ha+ (arizasını i(â e!mek üzere 5i+aza 1i!!i. 5a+d*nü/ü Edirneye 1elip, devamlı orada ikâme! e!mek niye!iyle yerle/!i. KS$ %m. $#L#'senesinde, orada ebedî âleme 1*: eyledi. 7en ilimlerinde zamanının bir !anesi idi.

-ul!an Bâyezîdi Ielî zamanında, bu sul!ânın !e/viki ile :ok :alı/arak,memleke!imizde riyaziye ve heye! %as!ronomi' ilimlerinin 1eli/ip yükselmesine :okhizme! e!mi/ olan 3îrim ;elebi, bir:ok da risâle yazmı/ olup, bazılarının isimleri /*yledir>$ 4üs!ûrülamel ve !ashîhül+edvel> Clu Bey ey+i üzerine -ul!an Bâyezîdin emriyleyazılmı/ 7ârisî bir /erh olup, :ok kıyme!li bir eserdir. L Şerhi Disâle!ül(e!hiyye> Büyükdedesi Ali )u/+unun Disâle!ül(e!hiyyesi üzerine yazılmı/ bir /erhdir. S Dubulme+îb, MDubul+âmia, # Dubulmukan!ara!, Q El)ıble ve mari(e!i sem!ihâ, P erkale, "2eybül+âmia, K ElAmel bir rubı//ikâr, $& 0ahkîku sem!ilkıble. Bu eserlerininekserisi 7ârisî olarak yazılmı/ ve -ul!an Bâyezîd 5âna i!ha( edilmi/!ir. Bu eserlerin :ou, ozamanlar muvakki!ler arasında kullanılan ?Dub@ !ah!asının kullanılma /eklinden ve bu âle!ile vaki!lerinin !ayininden bahse!mek!edir.@

3îrim ;elebi nâmıyla marû( 3ahmûd bin 3uhammed E(endi %r.a', 1aye! yumu/akhuylu bir zâ! idi. Aklı ve zekâsı :ok kuvve!li idi. İs!ikâme! sâhibi olup, her hâli dînimizinemirlerine !am uy1un idi. Şidde!li ve sıkın!ılı hâllere :ok 1üzel sabrederdi. İnsanlara iyilike!mek!en, ba/kalarının yardımına ko/mak!an büyük zevk alırdı. 7azîle! ve kemâlâ!ıkendinde !oplamı/ idi. 5er an kendi ne(si ile me/1ul olur, velîlerin yolunda ilerlemeye1ayre! ederdi. Ba/ka bir kimsenin hâlini ara/!ırdıı, ayıbını meydana :ıkarmaya :alı/!ııka!iyyen 1*rülmezdi.

amanında oku!ulmak!a olan bü!ün (âideli ilimleri !ahsil e!mi/ olup, ilmi :ok yüksekidi. 5er ilmin usûlünü, (ürûunu, aklî ve naklî olanını bilirdi. Arabî lisânının bü!ünin+eliklerine hakkıyla vâkı( idi. 4âima, edeb, salâh ve doruluk dâiresi i:inde bulunurdu.

Bir nok!a misâli bu dâirenin !am or!asında bulunur, hi:bir zaman bu saâde! dâiresindendı/arı :ıkmaz idi.



1) "+kâ!k- u’mâni!!e; cild-1, sh. 36 2) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 33%3) âc-üt-teârih; cild-2, sh. 51') âm*s-ül-+’lâm; cild-6, sh. '5115) Fsm+nl Müellifleri; cild-3, sh. 2&%

6) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. '12) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 31%) >#âh-ül-mekn*n; cild-1, sh. '2&) Br?ckelm+nn; 8u7-2, sh. 331) ef-ü#-#ün*n; sh. %'5, %66, %, %2, %%1, &66, 1236, 13'3, 1%%6, 1&'3

M=LLA ARAB:İslâm âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, Iâiz 3uhammed bin Hmer bin 5amza An!âkî

olup, lakabı 3uhyiddîndir. 5alebden Bursaya 1elmi/ olduundan dolayı 3olla Arab dendi.Bu isimle /*hre! buldu. An!akyada dodu. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. KS" %m. $#SL'senesi 3uharrem ayında Bursada ve(a! e!!i. )abri, Bursanın kıble !ara(ında, daayaslanmı/ ve kendi adıyla anılan mahallededir. )abrin bulunduu yerden bir sokak sonra

3olla Arab 2âmii bulunur. Bu +âmi, $K## senesinde Bursa Eski Eserleri -evenler )urumu!ara(ından bu1ünkü /ekline 1e!irilmi/!ir. Şimdi iki kubbeli ve !ek minareli olan bu +âmi,eskiden dokuz kubbeli ve üs!ü kur/un kaplı idi. elzelede kubbeler :*kün+e, iki !anesininduvarları ve bir kısım kemerleri ile, dı/arıda bir minaresi kalmı/!ır.

3olla Arabın dedesi, büyük âlim 0e(!âzânînin !alebelerinden olup,3âverâünnehrden An!akyaya 1eldi. Babası da âlim, sâlih bir zâ! idi. 3olla Arab, kü:ükya/!a )urânı kerîmi, )enz ve Şâ!ıbî ve bazı eserleri ezberledi. 7ıkıh ilmini (azîle! sâhibibabasından, usûli (ıkh, kırâa! ve Arabî ilimleri, am+aları Şeyh 5asen ve Şeyh Ahmed 1ibiâlimlerden *rendi. 5o+alarının (eyz ve bereke!leri ile, ilimde üs!ün bir dere+eye yükseldi.4aha sonra 0ebrîz diyarına 1i!!i. Birka: yıl kalıp, 0ebrîzli 3evlânâ 3ürîdden ilim *rendi.-onra An!akyaya d*ndü. 5aleb ve )udüsdeki âlimlerle 1*rü/!ü. ;ok /ey *rendi. Ş*hre!iher yere yayıldı. 5a++a 1i!!i. Bir müdde! mü+âvir olarak kaldı. -onra 3ısıra 1elip, İmâmı

-üyû!î ve Şabînin derslerinde bulundu. 5adîs ilminde i+âze! %diploma' aldı. Iaz, ders ve(e!vâ verdi. 3ısırdaki ;erkez sul!anlarından )ayı!bay, onun sohbe!lerine ka!ıldı vevazlarını dinledi. <na :ok hürme! e!!i ve sev1isi sebebiyle 3ısırdan ayrılmasına müsâadee!medi. <nu vâiz ve mü(!î !ayin e!!i. 3olla Arab, (ıkıh ilmine dâir 3üs!es(â ve 4ürer=urer ki!ablarındaki meseleleri i:inde !oplayan ?8ihâye!ül7ürû@ adlı eseri yazıp,-ul!ana hediye e!!i. 5erkes!en hürme! ve say1ı 1*rdü.

K&$ %m. $MK#' senesinde -ul!an )ayı!bay ve(a! edin+e, 3olla Arab Bursaya 1i!!i.<rada halk ve ileri 1elenlerden :ok hürme! 1*rdü. Iaz edip, devamlı Allahü !eâlanın emirve yasaklarını bildirdi. 5alka, haram ve 1ünahların *ldürü+ü zehir olduunu anla!!ı. -onraİs!anbula 1i!!i. Burada da vaz ve ir/âd ile me/1ul oldu. -ul!an İkin+i Bâyezîd 5ân, 3ollaArabın /*hre!ini i/i!ip dersine 1eldi. Iazını dinleyip, !esirli konu/malarına hayrân oldu.;ok de(â ziyâre!ine 1elip devle!in bekâ ve devamı i:in dualarını !aleb e!!i. 3olla Arab,

?0ehzîbü/Şemâil@, ?5idâye!ülİbâd ilâ sebîlirre/âd@ adlı eserlerini yazıp, -ul!anBâyezîd 5âna hediye e!!i. Ayrı+a -ul!anın 1azâ sevâbına kavu/masını is!edi. )urânıkerîmde, 8isa sûresi doksan be/in+i âye!i kerîmesinde meâlen6 “6!'minlerden öz!r

sâhi"i olmaksızın cihaddan geri kalanlarla, 0llah yolunda mallarıyla vecanlarıyla savaanlar "ir olmazlar. 0llah, mallarıyla ve canlarıyla savaanları,derece "akımından oturanlardan çok !st!n kıldı. 1ununla "era"er 0llah, ikisinede *ennet'i va'detmitir. #akat 0llah, savaanlara, oturanların !st!nde $ek"!y!k "ir m!kâ2at vermitir.” buyurulduu üzere, -ul!anı 1azâya !e/vik e!!i. <rdu,9undu se(erine :ık!ı.

3olla Arab, 3e!an /ehrinin (e!hine sebeb oldu. )aleye ilk 1iren mü+âhidler arasındaidi. =azâdan d*nü/ünde, İs!anbulda vazlarına devam e!!i. -onra ehl ve ıyâliyle %:oluk:o+uuyla' 5alebe 1i!!i. <rada ;erkes beylerinden 5ayr Beyden :ok hürme! 1*rdü. 5ayrBey onun bü!ün ih!iyâ+ını kar/ılamak is!edi. 7aka! o, !akvâsından, onun zerre mik!arı bir

/eyini kabul e!medi. 5alebde ü: yıl kadar vaz, hadîs ve !e(sîr ile me/1ul oldu. Bida! ehlive bozuk (ırkaların zararlarını anla!!ı. 4aha sonra İs!anbula d*ndü. 9avuz -ul!an -elîm



5ânı, /iirlerle +ihada !e/vik ve !ahrik eyledi. Bu maksadla ?Es-edâd (î (edâilil2ihâd@ki!abını yazdı. ;aldıran se(erine ka!ılıp, askere vaz ederek +esâre! verdi. 3uharebede duaeder, Nâdi/âh âmin derdi. -arayk*y ve Jsküp!e de on sene vaz ve nasiha! ederek, :okkâ(irin hidâye!ine sebep oldu. -ul!an -üleymân 5ân ile de En1ürüs se(erine ka!ılıp, za(eri:in yap!ıı duaları makbûli ilâhî oldu. -onra Bursaya 1elip, :e/i!li ki!aplar yazdı. )imyabil1isi de :ok!u. İki mes+id, iki de +âmi yap!ırdı. 8a(akasını !i+âre! yaparak kazanırdı.

)imseden bir/ey kabul e!medi. 5â(ızası :ok kuvve!li idi. 3e/hûr al!ı hadîs ki!abındanhadîsi /erî(leri bilirdi. lim, (azîle!li, mü+âhid bir zâ! idi. -îre!i 8ebevîyi bildiren ?0ehzîbü/Şemâi@ ve ?Elmekâsıd (î (edâililmesâ+id@ adlı ki!apları me/hûrdur.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. %12) (l-0’lâm; cild-6, sh. 3163) (l-eâki$-üs-sâire; cild-2, sh. 56') Mir’ât- kâin+t; cild-3, sh. 11&5) "+kâ!k- u’mâni!!e; cild-1, sh. '626) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 311) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 111%) ef-ü#-#ün*n; cild-2, sh. 131, 16

&) Lüldeste-i ri!â#- irfân; sh. 1&31) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '1111) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. '56

M=LLA A2Â'LLAH (A@â! A0*e E;e"$&:<smanlılar zamanında Anadoluda ye!i/en (ıkıh âlimlerinden ve !asavvu(

büyüklerinden. İsmi Ahmed, lakabı A!âullah, Jnvanı 3olla ve 5â+edir. 3olla A!âullahAhmed diye !anınır. Aydın vilâye!inin %/imdi İzmire balı Hdemi/ kazasının' Bir1ikasabasındandır. 4oum !ârihi belli deildir. KPK %m. $#P$'da -a(er ayının onbirin+i 1ünüİs!anbulda ve(a! e!!i. 2enâze namazını, -üleymâniye 2âmiinde Şeyhülislâm EbüssüûdE(endi kıldırdı. Şeyh Ie(â 2âmiinin bah:esine de(nedildi. 2enâzesinde, sadrı azam,âlimler, vezîrler ve devle!in ileri 1elenleri hazır bulundular. Abdülhay 5âlis ve Şemseddîn

isminde oulları vardır.3olla A!âullah Ahmed, dînine balı bir ailenin :o+uuydu. Bu bakımdan,:o+ukluunda iyi bir !ahsil ve !erbiye 1*rdü. -onra asrının âlimlerinden Rebîsîzâde NîrAhmed ;elebinin !alebesi oldu. -onra 3erhabâ E(endiden okuyup, bü!ün ilimlerdeyükseldi. 4âvûd Na/a 3edresesine müderris oldu. 5em müderrislik yap!ı, hem EbüssüûdE(endinin derslerine devam e!!i.

Bu arada yine büyük âlimlerden olup, aynı zamanda İs!anbul kadılıı yapan ve -adîE(endi diye de !anınan -adullah 3uha//înin huzûrunda )âdı Beydâvî !e(sîrini okudu.-adî E(endinin derslerine devam ederken, KSL %m. $#L#' senesinde İsrâ(ilzâde5ayreddîn E(endi, Bursa -ul!an 3edresesinde müderris olun+a, 3olla A!âullahın ho+ası-adî E(endiye haber 1*nderdi ve 3olla A!âullah Ahmedi, Bursada !alebe ye!i/!irmesii:in 1*ndermesini is!edi.

5o+ası -adî E(endinin izin vermesiyle, Bursaya 1idip bir müdde! vazî(e yap!ık!ansonra ho+asının yanına d*ndü. 3olla A!âullah, ho+ası -adî E(endinin Şam kadılıına !ayinedilmesiyle, onunla birlik!e, yardım+ı olarak Şama 1i!!i. < sene ho+asına dâmâd, dahasonra da kadı vekîli oldu. Şamdan ha++a 1iden ha+ kâ(ilesine ba/kan olarakvazî(elendirildi. 5a+ vazî(elerini eda ve ha+ıların hizme!ini :ok 1üzel /ekilde î(â e!!ik!ensonra Anadoluya d*ndü. 3emleke!i olan Bir1iye 1elip, orada bulunan Aydınolu3edresesine müderris oldu. 4aha sonra 3udurnuda 9ıldırım 5ân, 0oka!!a -ul!aniye,İs!anbulda 5a+ı 5asenzâde ve )âdı 5üsâm medreselerinde müderrislik yap!ı. Bumedreselerde ilim ve (eyz kaynaı olarak :ok hizme! e!!i. İlim ve edeb sâhibi yüksek!alebeler ye!i/!irdi.

5asen Bey isminde bir zâ!ın, -adrı azam Düs!em Na/aya 3olla A!âullahı medh ve!avsiye e!mesiyle, o da yeni bir medrese yap!ırıp, 3olla A!âullah Ahmedi buraya müderrisolarak !ayin e!!i. Burada !alebe ye!i/!irmeye devam ederken, 3anisada /ehzâde olarak

bulunan -ul!an İkin+i -elîm 5âna muallimlik yapmak üzere vazî(elendirildi. Edeb ve ilimbakımından onun :ok iyi ye!i/mesine :alı/!ı ve bu husûs!a :ok hizme!leri oldu.



KPM %m. $#QQ' senesi Dabîulevvel ayında -ul!an İkin+i -elîm 5ân !ah!a 1e:ippâdi/âh olun+a, A!âullah Ahmedi büyük bir +âmide halka vaz ve nasiha! e!mesi i:invazî(elendirdi. Iaz ve nasiha!leri insanlar üzerinde :ok !esîrli idi. ;ok sevilip sayıldı.Asrının en yüksek âlimlerinden idi. limler ve vezîrler, bilemedikleri meseleleri 1elipA!âullah Ahmede sorarlardı. )arar vermek!e keskin kılı: 1ibi idi. =erek askerî makamlara,1erek idârî makamlara !ayin oluna+ak kimseler !ayin edilmeden evvel, A!âullah Ahmed ile

is!i/âre yapılır, is!i/âre ne!i+esinde o6 ?0ayin edilsin@ derse edilir, yoksa !ayin edilmezdi.4evle! dâirelerinde *yle i!ibârı vardı ki, i:eriye 1irerken hi: kimse mâni olmaz, raha! raha!is!edii yere 1irip :ıkardı. <nu 1*ren herkes, hürme!le kalkıp kar/ılar, büyük bir edebleyol 1*s!erirlerdi. 5erkesin ona kar/ı yapma+ık olmayan ve i:!en 1elen samimî sev1i vemuhabbe!i vardı.

A!âullah Ahmed %rahme!ullahi aleyh', :ok zekî idi. İlim ve ir(ân kaynaı idi. Js!ünhâlleri, zâhirî 1*rünü/ünden de anla/ılırdı. A((ı ve keremi, ihsânı ve ikrâmı pek :ok idi.7ehmi %anlayı/ı' ve idrâki, hâ(ızası :ok kuvve!li idi. -ünne!i seniyyeye yapı/mak!a, bü!üni/lerinin dinimizin emirlerine !am uy1un olmasına 1ayre! e!mek!e :ok hassas idi. ;ok!edbirli, !emkinli ve ih!iyâ!lı hareke! ederdi. Iera ve !akvâ sâhibi idi. İnsanlar i:invelînime! olup, himme! ve (eyz kaynaı idi.

5â+e A!âullah Ahmed E(endi %rahme!ullahi aleyh', (ıkıh, !e(sîr ve dier ilimlere dâir

bazı eserler !asni( e!mi/!ir. 5idâye isimli me/hûr (ıkıh ki!abının ba/ !ara(ına !alîkâ!ı, !e(sîri /erî(i ve ba/ka eserleri ve A!âî mahlası ile s*yledii /iirleri vardır.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-6, sh. 2%32) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 3%%3) kd-ül-m+n#*m; cild-2, sh. 22'') 8icilli Fsmânî; cild-3, sh. ''5) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 1'&

M=LLA CA’FER:<smanlı âlimlerinden. İsmi 2a(erdir. <smanlı /eyhülislâmlarından Ebüssüûd

E(endinin am+ası Abdünnebî E(endinin oludur. KL# %m. $#$K' senesinde İskilipde

dodu. KP" %m. $#P$' senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. Eyyûb -ul!an +ivarında, 2ezerî)âsım Na/a 2âmii bah:esinde de(nedildi.amanının âlimlerinden 3uhyiddîn el7enârî ve Şü+âeddîn Dûmînin hizme!lerinde

bulundu. <nlardan ilim !ahsil edip, is!i(âde e!!i. Şü+âeddîn Dûmî, Edirne kadılıındansonra -ul!an Bâyezîd 3edresesine müderris olun+a, 3olla 2a(eri yanına alıp ye!i/!irdi.KL# %m. $#$K' senesinde mülâzim %s!aOyer' olarak Amasyada bulunan 9*r1ü: Na/a3edresesine müderris !ayin edildi. 4aha sonra Amasya 3ahmûd Na/a 3edresesine veAk/ehir A!âbek 3edresesine müderris olarak !ayin edildi. -onra 3erzi(on ;elebi -ul!an3ehmed 3edresesine müderris oldu. Ebüssüûd E(endi, Dumeli )adıaskeri olun+a,İs!anbuldaki E(dalzâde 3edresesine müderris !ayin edildi. KMM %m. $#SP' senesinde2ür+ân E(endiden bo/alan A!îk Ali Na/a 3edresesine müderris olduk!an sonra, K#& %m.$#MS' senesinde )ara ;elebi yerine 3anisa mü(!îliine !er(î e!!irildi. K#M %m. $#MP'senesinde -ahnı semân 3edresesi, K#P %m. $##&' senesinde Edirne İkin+i Bâyezîd3edresesi müderrisi oldu. K#" %m. $##$' senesinde Şam kadılııyla vazî(elendirildi. Aynısene i:inde Anadolu kadıaskerliine !ayin edildi. Al!ı sene müdde!le bu vazî(eyi adâle! ve(azîle!le yürü!!ü. KQM %m. $##Q' senesinde emekli oldu. 4aha sonra 5aremeyne 1idip ha+ibâde!ini yerine 1e!irdi ve Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' kabri /erî(ini ziyâre!edip d*ndük!en sonra, ibâde! ve !âa!le me/1ul oldu. Jsküdarda bir +âmi yap!ırdık!ansonra ve(a! e!!i.

3olla 2a(er6 âlim, (azîle!li, ilmiyle âmil, kadılıı müdde!in+e adâle!le hükmeden birzâ! idi. İslâm dîninin emirlerine balı, yasaklarından /idde!le ka:ınır, dünyâya meyle!mezdi. 4os!larından 1elen hediyeleri kabul ederdi. 7aka! dedikoduya sebep olabilirdü/ün+esiyle ba/kalarından hediye kabul e!mezdi. -üs ve 1*s!eri/!en sakınır, sâde birhaya! ya/ardı.




M=LLA CÜRCÂN (M70)**e /$" İ/8â0$*&:<smanlı devrinde ye!i/en (ıkıh, kelâm ve (en âlimi, İzmi! +ivarında Akyazı

kasabasında dodu. 3olla 2ür+ân lakabıyle me/hûr oldu. KQK %m. $#QL' yılında ve(a!edip, Amasyada de(nedildi.

3olla 2ür+ânın sâliha ve a(î(e bir annesi vardı. <lunun zekâ ve :alı/kanlıının bo/a1i!memesi, Allahü !eâlânın ihsânı olan üs!ün hasle!lerini İslâmiye!e hizme!!e kullanması

i:in, onu medreseye verdi. İlim *renip, Allahü !eâlânın dînine hizme! e!mesini is!edi.3olla 2ür+ânın sesi :ok 1üzeldi. < zamanda, i/leri ney ü(leyip dinlemek, dümbelek :alıpoynamak olan sah!e 3evlevîler !üremi/!i. 9a/ı 1en:, bir/eyden haberi olmayan 3olla2ür+ânı 1*rüp sesini dinleyen bu sah!e !arîka!:ılar, onun sa(lıından is!i(âde edipkandırdılar. )endi aralarına aldılar. 3olla 2ür+âna kasîdeler s*yle!!iler. 3olla 2ür+ân da,elinden !u!an kimsesi olmadıı i:in onların k*!ülüklerini 1*remedi, /erlerini anlıyamadı.Birka: sene onların arasında kaldı, ileri 1elenlerinden oldu. Ş*hre!i her !ara(a yayıldı.

3olla 2ür+ânın +*mer! bir !abia!ı, doruyu kabul eden bir mizâ+ı vardı. Bir1ün0a/k*prüzâde Ahmed E(endi ile kar/ıla/!ı. 0a/k*prüzâde, onun sa(lıını, doru yoldanhaberdâr edilmediini ve bida! pisliklerine bilmeden bula/!ıını anladı. <na merhame!edip, emri marû( yap!ı. Allahü !eâlânın emir ve yasaklarını bildirdi. 3evlana 2elâleddîniDûmî hazre!lerinin ney :almadıını, ?4inle neyden nasıl anla!ıyor@ mısraında 1e:en

neyin, mür/idi kâmil demek olduunu, sonradan 1elen bazı bida!:i ve sapıkların, bumısradaki neyi yanlı/ anlayarak, kendi ne(slerinin is!edii manâyı verdiklerini, ney vedümbelek :alarak oynadıklarını s*yledi. 3olla 2ür+ân, 0a/k*prüzâdenin nasiha!lerini +ankulaı ile dinledi. 0*vbe edip yap!ıklarına pi/man oldu. A((ı i:in :ok 1*z ya/ı d*k!ü. Birdaha bida! me+lislerine 1i!medi. ;ok sıkı riyâze! ve mü+âhede ile ne(sini !erbiye e!!i.9eenzâde -inân ;elebi, -eyyid ;elebi, Ebâ ;elebi, 1ibi âlimlerden6 (ıkıh, kelâm ve (enbil1ilerini *rendi. amanın ilim kaynaı olan 5ayreddîn E(endinin -ul!anî3edresesindeki derslerine devam e!!i. 0asavvu(!a kemâle 1elip, Desûli ekremin%sallallahu aleyhi ve sellem' 1üzel ahlâkı ile ahlâklandı. 9üksek dere+elere kavu/!u. 5eri/ini Allahü !eâlânın rızâsı i:in yapar, her s*z ve dü/ün+esi Allahü !eâlânın rızâsına uy1unolurdu. İnsanlara yol 1*s!ermeye, -ele(i sâlihînin %r.anhüm' doru yolunu anla!maya ehilolun+a, kendisine@ i+âze! verildi. Bursada =azzâziyye 3edresesine müderris oldu. 4aha

sonra Ala/ehirde 9ıldırım Bâyezîd 5ân, 7ilibede Şehâbeddîn Na/a medreselerine, KMS %m.$#SQ'de İs!anbulda A!îk Ali 3edresesine, bir sene sonra =ebzede 3us!a(a Na/a, KMQ%m. $#SK'da Eyyûb -ul!an medreselerine, K#$ %m. $#MM'de -ahnı semânmedreselerinden Ba/kur/unlu 3edreseye, K## %m. $#M"'de ie Amasyadaki İkin+iBâyezîd 5ân 3edresesine müderris ve Amasya mü(!îsi oldu. )ânûnî -ul!an -üleymân5ân, İran üzerine yap!ıı 8ah+ivan se(eri d*nü/ünde Amasyada kaldı. <rdusunu oradakı/la!!ı. 3olla 2ür+ân E(endi ile 1*rü/üp, ona :ok il!ilâ! e!!i. <nun ilmine hayrân oldu.9evmîye al!mı/ ak:e olan maa/ını, ye!mi/ ak:eye yüksel!!i. 4aha *n+eden de, )ânûnî-ul!an -üleymân 5ân onu olu Şehzâde Bâyezîde nasîha!+i olarak 1*ndermi/!i. Buhâdise /*yle olmu/!u>

)ânunî -ul!an -üleymân 5ân, KQQ %m. $##"' senesinde 3anisa san+akbeyi olanolu Şehzâde -elîmi )onyaya6 )ü!ahya san+akbeyi olan *bür olu Şehzâde Bâyezîdi deAmasyaya san+akbeyi olarak !ayin e!!i. Şehzâde -elîm6 ?2an ba/üs!üne@ deyip !ayinedilen yere 1iderken, Şehzâde Bâyezîd i!irâz e!!i. İs!anbula yakın olan )ü!ahyadanayrılıp Amasyaya 1i!mek is!emedi. Bunun üzerine Şehzâde -elîm de Bursaya 1eldi.Şehzâde -elîm babasına arzedip, Şehzâde Bâyezîde ü: 1ün müsâade verilmesini is!edi.Şehzâde Bâyezîd de, Amasyaya 1i!!i. An+ak onun bu hareke!ini duyan (i!ne+iler bo/durmayıp or!alıı karı/!ırdılar. Şehzâde Bâyezîdi karde/ine kar/ı kı/kır!!ılar. Şehzâde-elîme !ehdidkâr mek!ûplar yazdırdılar. Şehzâde -elîm de, 1elen mek!ûpları babasınahavale e!!i. )ânûnî -ul!an -üleymân, devrin müm!az âlimlerini Şehzâde Bâyezîde nasiha!i:in 1*nderdi. Amasyada bulunan 3uhammed bin İbrâhim %3olla 2ür+ân' ve Şeyhİ+âduyu İs!anbula :aırdı. <nları da oluna nasîha!:i olarak 1*nderdi. Şehzâde Bâyezîdiiknâ edip, davâsından vaz1e:irdiler. An+ak dü/manlar bo/ durmayıp, Şehzâdeyi !ahrike!!iler. ;ok iyi niye!li bir kimse olan Şehzâde, k*!ü niye!li kimselerin 1üleryüzlerinealdandı. )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân da, olu Şehzâde Bâyezîdin hâl ve hareke!lerinin

isyân î+âbı olduunu dü/ünüp, yerine 1e:meye lâyık olmadıına karar verdi. Şehzâdelerarasında i/ kızı/ıp, sava/a kadar 1i!!i. Şehzâde Bâyezîd, ba/ına !opladıı askerle )onya



ovasına 1eldi. An+ak Şehzâde -elîmin askerlerine malup olup, Amasya !ara(ına 1eri1i!!i. Şehzâde Bâyezîd, ba/ına 1ele+ekleri dü/ünüp, ailesi ile birlik!e İrana ka:!ı. İran Şahı0ahmasb, Şehzâde Bâyezîdi sevin:le kar/ıladı. )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân !ara(ından1*nderilen el:ilere aldırı/ e!medi. Şehzâdeyi kendi k*!ü dü/ün+elerine âle! e!mek i:inbüyük il!i(â! 1*s!erdi. 7aka! )ânûnînin baskısına dayanamadı. =*nderilen <smanlıel:ilerine Şehzâde Bâyezîd ve :o+uklarını !eslim e!!i.

3uhammed bin İbrâhim Amasyada iken has!alanıp, KQK %m. $#Q$'de ve(a! e!!i.)abri Amasyadadır. Iera ve !akvâ sâhibi olup, Ehli sünne! i!ikâdında idi. 9umu/akhuylu, kibar lisânlı, mü!evâzî, +*mer!, :ok ihsân sâhibi bir zâ! idi. lim ve ilmiyle âmil idi.0asavvu(!a yüksek dere+elere sahip idi.

1) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 115 2) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 25 3) ârih-i Ae9eî, >st+n$ul-12%1; cild-1, sh. 36

M=LLA FEVRÎ:<smanlılar zamanında ye!i/en âlimlerin büyüklerinden. İsmi. Ahmed bin

Abdullahdır. 3olla 7evrî diye de bilinir. 4oum yeri ve !ârihi bilinmemek!edir. Arnavud

asıllı olup, sonradan müslüman oldu. KP" %m. $#P&' senesinde Şamda mü(!î iken ve(a!e!!i. <rada İshak ;elebi yanına de(nedildi.4aha kü:ük ya/!a iken, Şeyh 3uhyiddîni Arabî hazre!lerini rüyasında 1*rdü.

3uhyiddîni Arabî ona rüyasında İslâmî !elkinde bulundu ve o da müslüman oldu. Er!esi1ün <smanlı ordusu o beldeyi (e!hedip, 3olla Ahmedi de d*nü/!e memleke!inden alıp,İslâm diyarına 1e!irdi. 7erhad Na/a ke!hüdası Nola! )e!hüdaya k*le olarak verildi. <nunyanında iken ilim !ahsilinde bulundu. Nola! )e!hüdânın birâderi 2a(er )e!hüdaya,olunun *lümü üzerine verildi. 2a(er )e!hüda, onun kabiliye!ini ve 1ayre!ini 1*rüp,Dumeli Beylerbeyi Rü!(î Na/aya vermek is!edi. An+ak is!ei kabul olmayın+a, Dumeliümerâsından Bâlî Na/aya verdi. <ndan sonra 4e(!erdâr 8akka/ Ali ;elebiye verildi. Buzâ!ın yanında !erbiye 1*rdü ve ilim !ahsil e!!i. Bu zâ! ve(a! edin+e, azâd edildi. Bilâhareilim !ahsiline y*nelip, Edirnede Beylerbeyi müderrisi 4ursun E(endinin hizme!inde

bulunup, ondan ilim *rendi. 4aha sonra )alenderhâne müderrisi 0a/k*prüzâdeE(endiden ders okudu. -ahnı semân 3edresesi müderrislerinden Arabzâde AbdülbâkîE(endiden ders alıp :ok is!i(âde e!!i. Bos!an E(endinin ayrılmasından sonra mülâzim oldu.K#M %m. $#MP' senesinde, Edirnede Enbâr )âdı 3edresesine müderris olup, )ânûnîninİran se(erinde Edirnenin muhâ(azasıyla vezi(elendirilen Şehzâde -elîmin emrine 1irip,onun ihsânlarına ve il!i(â!ına kavu/!u. 5ask*y 3edresesine müderris oldu. Iize3edresesinde müderrislik yap!ık!an sonra, KQ& %m. $##L' senesinde )ânûnî -ul!an-üleymân 5ânın 8ah+ivan se(erine ka!ıldı. 4aha sonra Bursa )aplı+a 3edresesimüderrisliine !ayin edildi. KQK %m. $#Q$' senesinde A!îk Ali Na/a 3edresesine müderrisolarak vazi(elendirildi ve ilim !edrisiyle me/1ul oldu. 5ankâh 3edresesini der1âh hâline1e!irip, Rü!(î Beyzâde 3us!a(a E(endi yerine, KPL %m. $#QM' senesinde haseki pâyesiylevazi(elendirildi. KP# %m. $#QP' senesinde Abbâd ;elebi yerine -emâniyye 3edresesinde,KPP %m. $#QK' senesinde de Badâdîzâde Ahmed ;elebi yerine Şam mü(!îsi olarakvazî(elendirildi. <rada mü(!î iken ve(a! e!!i.

3olla Ahmed 7evrî, 1eni/ ilim ve süra!i in!ikâl sâhibi idi. -ohbe!i !a!lı olup, ilmîmünâzaralarda onun kar/ısında kimse duramazdı. =üleryüzlü, !a!lı s*zlü, 0ürk:e, Arab:a,7ars:a dillerine hâkim, /iir ve nesirde us!a idi.

Divâye! olunur ki> ?0u!ulduu has!alık!an iyile/!ii zaman, evliyâ ve enbiyâkabirlerini ziyâre! edip, ellerini kaldırıp dua ederdi. Bilhassa Şeyhi Ekber 3uhyiddîniArabî hazre!lerini vesile edip dua eder ve duası kabul olunurdu.

Bir:ok kıyme!li eserleri vardır. Eserlerinden bazıları /unlardır> $ 4ürer ve =urerhâ/iyesi, L 3i(!âhülmeânî %7ars:a0ürk:e lü1a!', S Ahlâkı -üleymânî, M Ahlâkı3ehmed Na/a> -okullu 3ehmed Na/ayı konu edinen ve devrin i:!imaî durumunuakse!!iren bir eserdir. # )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın /iirlerini !oplayarak dîvân hâline1e!irmi/!ir. )endinin de dîvânı vardır.

<nun :ok 1üzel /iirleri6 1azel, kasîde, !er+ii bend ve !erkibi bend !üründe idi.



1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 1'22) âm*s-ül-+’lâm; cild-5, sh. 3''%

M=LLA HASEN BEY:)ânûnî -ul!an -üleymân ve İkin+i -elîm zamanı âlim ve müderrislerinden. 4oum

yeri ve !ârihi bilinmemek!edir. K"M %m. $#PQ' senesi 3uharrem ayının ondokuzunda,

Ner/embe 1ünü ve(a! e!!i.Aslen Almanyalıdır. Bir sava/!a esir alındı ve müslüman oldu. Ankarada ikâme! eden

bir kadıya hediye edimi/!i. Bu kadı, 5asen Bey daha kü:ük iken, onun !erbiye ve !alimiyleme/1ul oldu. 4aha sonra Anadolu kadıaskeri )adri E(endinin yanına verildi. Bu zâ!larınyardımıyla ilim !ahsil e!i. 5â/iyei !e+rîd pâyesindeki Badâdîzâde 5asen ;elebiye,)alenderhâne müderrisi 0a/k*prüzâdeye ve -ahnı semân müderrisi -a:lı EmîrE(endiye, )â!ip 3ahmûd E(endi ile beraber hizme! e!mi/lerdi. -onradan EbüssüûdE(endinin yanına verildi. Burada dînî ilimlerdeki bil1isini bir hayli ar!!ırdı. KM" %m. $#M$'senesinde -ul!an -üleymân 5ân İs!abûr se(erine :ıkın+a, kadıaskerler de se(ere ka!ıldılar.-e(er esnasında, Ebüssüûd E(endiden 7e!ih sûresinin !e(sîrini okudu. )e//â( !e(sîrinden,7e!ih sûresi üzerine hâ/iye yazdı. -e(erden d*ndük!en sonra, mülâzeme! pâyesinikazandı.

Bundan sonra müderrislik haya!ına ba/ladı. Evvelâ 5o+a 5ayreddîn 3edresesine!ayin edildi. Buradan Edirnede 0a/lık 3edresesine müderris oldu. K#L %m. $#M#'senesinde, kü:ük Şems yerine 3ahmûd Na/a 3edresesine !er(î e!!irildi. < asırda/eyhülislâmdan sonra en yüksek ilmî makamda bulunan ;ivizâde E(endi, o medreseyi,medresedeki vazi(esinden alınmı/ olan 5âmid E(endiye vermek is!iyordu. %5âmid E(endi,daha sonra K"L %m. $#PM' senesinde /eyhülislâm oldu.' Bunun i:in 3olla 5aseni hâri:rü!besine :ıkardılar. K#M %m. $#M#' senesinde Bursalı Emîr ;elebi yerine haseki pâyesineyüksel!ildi. K## %m. $#M"' senesi 3uharrem ayında, Ahmed Balkâ( yerine -emâniyemedreselerinden birine !ayin edildi. Bir sene sonra Şehzâde 3edresesinden kendiis!eiyle ayrılıp yerine Şam 3ü(!îsi olan 5âmid E(endi !ayin edildi. K#K %m. $##L'senesinde ve(a! eden )adri E(endi, kendinden sonra i/lerine bakması i:in ona vasıyye!e!mi/!i. Bursaya 1idip hizme!ini !amamladı. < sene, Abdülkerîmzâde E(endi yerine Şam

mü(!îliine 1e!irildi. KQ$ %m. $##M' senesinde 7udayl E(endi yerine Badad kadısı !ayinedildi. Bu vazî(eyi kabul e!meyin+e, Şehzâde 3edresesine yeniden !ayin edildi. Bununyerine de, Badad kadısı olarak 3er!lûs E(endi 1*nderildi. %3er!lûs E(endinin adı 3ehmedbin 3uhyiddîn 3ehmed olup, <nbe/in+i Şeyhülislâm 5âmid E(endinin karde/idir. 3er!lûsE(endi lakabıyla me/hûrdur.' KQL %m. $###' -enesinde Düs!em Na/a !ekrar sadrı azamolun+a, KQS %m. $##Q' senesinde ikin+i de(a Abdülkerîmzâdenin yerine Şam kadılıına!ayin edildi. Er!esi sene Emîr 5asen 8iksârî yerine 3ekkei mükerreme kadısı oldu. KQ#%m. $##"' senesinde ise Nervîz E(endi yerine )âhireye 1*nderildi. KQ" %m. $#Q$' yılındaemekli edildi. Be/ seneden (azla bu hâl üzere ya/adı. -ul!an İkin+i -elîm 5ân !ah!a1e:!ik!en sonra ho+ası A!âullah E(endinin vesilesiyle, KPM %m. $#QQ' senesinde )âdızâdeE(endi yerine İs!anbul kadısı oldu. Aynı sene, 3uallimzâde E(endi yerine Anadolukadıaskerliine yüksel!ildi. KPQ %m. $#Q"' senesi De+eb ayında vazî(esinden alındı. K"$%m. $#PS' senesinde, 3olla ;elebi yerine ikin+i de(a İs!anbul kadısı oldu. K"S %m. $#P#'senesinde, ikin+i de(a emekli oldu. İs!anbul kadılıına ;ivizâde E(endi 1e!irildi.

3olla 5asen, :e/i!li dînî ilimlerde âlim olup, 1üzel ahlâklı, ho/ !abia!lı bir zâ! olarakme/hûr idi. 0emiz kalbli, ho/ sohbe! ve zekî idi. 3uh!eli( ilimlere dâir kıyme!li ki!aplarıara/!ırır ve kü!üphânesine kazandırırdı. Bu husûs!a :ok 1ayre!li idi. < zaman ma!baaolmadıından, el ile ki!ap yazma husûsunda da kabiliye!li idi. 4ier yerlerde bulunannadide eserleri, bizza! eliyle yazardı. )emâl Na/azâde, )adri E(endi 1ibi büyük zâ!larınkü!üphânelerinde bulunan ki!aplar, onun kü!üphânesinde de, bulunurdu. 5asen Beyinkendi yazdıı eseri olup olmadıı kaynaklarda bildirilmemek!edir.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 23&2) 8icilli Fsmânî; cild-2, sh. 122



M=LLA İVA EFENDİ:)ânûnî, İkin+i -elîm ve J:ün+ü 3urâd devri âlimlerinden. Aslen Alâiyyedendir.

%Alanyadandır.' 3anav İvaz E(endi adıyla da !anınırdı. -i+illi <smânîde 3anav1a!lıdırdenilmek!edir. 4oum !ârihi hakkında kaynaklarda bil1i verilmemek!edir. KKM %m. $#"#'senesinde, Dumeli kadıaskeri iken ve(a! e!!i. )endi yap!ırdıı +âminin avlusuna de(nedildi.

İvaz E(endi, zekî, :alı/kan ve kabiliye!li bir kimse idi. <, zamanının âlimlerinden ilim

!ahsil e!!i. K#M %m. $#MP' senesinde -ahnı semân 3edresesi müderrislerinden )ara;elebinin yanında mülâzeme! pâyesini kazandı. < zaman, Iezîri azam Düs!em Na/anınadamlarından Şahsuvâr Aaya muallim oldu. 4aha sonra Edirnedeki Beylerbeyi3edresesine müderris oldu. KQ# %m. $##P' senesinde 3er+ânzâde yerine 4âvûd Na/a3edresesi müderrislii, hemen akabinde de hâri: rü!besine yüksel!ilip, 3ü(!îzâde Ahmed;elebi yerine Düs!em Na/a 3edresesi müderrisliine !ayin oldu. KQ" %m. $#Q&' senesiDabîulevvel ayında, 8i/an+ızâde yerine haseki pâyesine yükseldi. Aynı sene emekli olanAhmed E(endi yerine, -ahnı semân medreselerinden birine müderris olarak !ayin edildi.KP& %m. $#QL' senesi Şabân ayında 3uradiye 3edresesine !ayin edildiyse de kabule!meyip, bir müdde! uzle!e :ekildi. KP$ %m. $#QS' senesinde 3alülzâde E(endi yerine!ekrar -ahnı semân müderrisi oldu. KPM %m. $#QQ' senesinde Edirnede Bâyezîdiyye3edresesi müderrisliine !ayin edildiyse de, kabul e!meyin+e, aynı sene Bezenzâde

yerine ü:ün+ü de(a -ahnı semâna müderris oldu. KPQ %m. $#Q"' senesinde 8âzırzâdeyerine Ayaso(ya 3edresesine müderris olan İvaz E(endi, KPP %m. $#QK' senesi 3uharremayında da, ;ivizâde E(endi yerine -üleymâniye 3edresesi müderrisliine !er(î e!!irildi.K"$ %m. $#PS' senesinde Edirnede -elîmiye 3edresesine, K"S %m. $#P#' senesinde deBursa kadılıına !ayin edildi. K"M %m. $#PQ' senesi Şabân ayında Edirne, K"# %m. $#PP'senesi Şabân ayında ise İs!anbul kadısı oldu. Bir ara bu vazî(esinden ayrıldıysa da, K""%m. $#"&' senesinde ikin+i de(a Abdül1anî E(endi yerine İs!anbul kadısı oldu. K"K %m.$#"$' senesinde -âlih 3olla E(endi yerine Anadolu kadıaskerliine, aynı senenin ilhi++eayında da Dumeli kadıaskerliine !er(î e!!i. KK$ %m. $#"S' senesinde emekliye ayrılıp,yerine -âlih 3olla E(endi 1e!irildi. KKS %m. $#"#' senesi Damazan ayında !ekrar Dumelikadıaskeri olan İvaz E(endi bir sene sonra ve(a! e!!i.

İvaz E(endi, zekî ve :ok bil1i sâhibi bir âlimdi. Arab dili ve edebiya!ını :ok iyi bilirdi.

5â(ızası :ok kuvve!li, ilmî meseleleri ara/!ırmayı seven, dînin hükümlerini iyi bilen birâlim idi. 3olla İvaz E(endi, nük!edan bir kimseydi. 5ane(î mezhebi (ıkıh ki!aplarının enkıyme!lilerinden olan ?5idâye@ isimli ki!abı, +ildinden makam masasına :ivilemi/!ir.)endine suâl sormaya 1elenlere6 ?Ben bilmem, kara kaplı ki!ap bilir.@ diye +evap verirdi.-orulan suâllere, (ıkıh ki!aplarına bakmadan +evap vermezdi. İvaz E(endinin, 9ahyâE(endi adında bir olu vardı. )onya 3ollalıı %kadılıı' yapmı/ olan 9ahyâ E(endi, $&SS %m.$QLS' senesinde ve(a! e!!i.

İvaz E(endi, hayırsever bir zâ! idi. İs!anbulda Erikapı dı/arısında bir +âmi, medreseve :e/me yap!ırdı. 2âmi, medrese ve dier hayrâ! eserlerinin masra(larının kar/ılanması,eskiyen yerlerinin !amiri i:in de ayrı+a 1ayri menkuller vak(eylemi/!i. )endi ki!aplarınıda, yap!ırdıı +âmiye vak(e!!i. Bu eserleri 3îmâr -inân yapmı/ olup, bu1ün hepsi deyıkılmı/!ır.

İvaz E(endi6 kalemi kuvve!li, /âirlii olan ve hüsni ha! sana!ında da us!a bir kimseidi. 9azdıı kıyme!li eserleri /unlardır> $ 5â/iye alelBeydâvî, L 5â/iye alâ /erhi3evâkı(, S 5â/iye alâ /erhi 3i(!âh, M 5â/iye alel5idâye, # 5â/iye ale!0elvîh.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 2&12) =+dik+t-ül-ceâmî’; cild-1, sh. 1' 3) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 35%') 8icilli Fsmânî; cild-3, sh. 66, 6



M=LLA İÂRÎ (Kâ,?* e#-B))! e#-Ge8*$â"!&:<smanlı âlimlerinden. İsmi, )âsım bin Abdullah!ır. 3olla İzârî diye me/hûr olan

)âsım E(endi, =ermiyanlı %)ü!ahyalı' dır. 4oum !arihi bilinmemek!edir. 3e/hûr ŞâirŞeyhînin kızkarde/inin oludur. K&$ %m. $MK#' senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. EbûEyyûb elEnsârî hazre!lerinin +âmi ve !ürbesi yakınlarında de(nedildi.

amanının âlimlerinden olan Abdülkerîm E(endiden ilim !ahsil e!!i. Aklî ve naklî

ilimlerde yüksek dere+eye ula/!ık!an sonra, kısa zamanda (azîle!i ve /*hre!i e!râ(a yayıldı.Bu 1ibi âlim ve (azîle!li kimseleri büyük mevki ve dere+elere yüksel!mek sûre!iyle !al!î(e!mek <smanlı pâdi/âhlarının :ok 1üzel bir 1elenei olduu i:in ilk de(a Amasyadamüderris olarak vazî(elendirildi. 4aha sonra İs!anbulda bulunan Ebû Eyyûb elEnsârî3edresesi müderrisliine !ayin edildi. 9ine İs!anbulda bulunan )alenderhâne3edresesinde ve Edirnede bulunan J:/ere(eli 3edresede müderris olarak vazî(e yapıp,ilim *re!mekle ve !alebe ye!i/!irmekle me/1ul oldu. 4aha sonra -ahnı semânmedreselerinden birine müderis olarak !ayin edildi. Bu bil1i ve ir(ân 1üne/i, 1e+e1ündüzilim yayıp e!râ(ını aydınla!mada iken, (ânî dünyâdan ebedî âleme 1*: e!!i.

lim ve (azîle!li bir zâ! olan 3olla İzârî, dersleri sırasında ü:be/ sa!ırı bir dersyapıp, konuyla il1ili sar(, nahiv, meânî, beyân, man!ık, münâzara ve dier ilmî kaideleria:ıklar, sabahın erken saa!inden, 1üne/ ba!ın+aya kadar devam eder, !alebeleri her

y*nüyle ders!en is!i(âde ederlerdi. 0a!il 1ünlerinde, ha!!â yaz mevsiminde kırda, kı/mevsiminde kendi evinde kabiliye!li !alebelerini e!râ(ına !oplar ve yemek zamanına kadaronlarla ilmî müzâkerelerde bulunur, yemek!en sonra la!î(elerle ho/ vaki! 1e:irirdi. 4ersesnasında anla/ılmayan konular !ar!ı/ılıp, anla/ılırdı. 0alebesinden bazılarının dersesnasında konudan uzakla/ıp 1â(il olduunu anlayın+a6 ?Bu konu b*yledir deil miF@ diyeikâz eder ve konuya dikka!ini :ekerdi. Şakâyıkı 8umâniyye müelli(înin am+ası,)ıyâmüddîn )âsım, iki yıl ondan ders alıp is!i(âde e!mi/ idi.

Arab+a, 7ars:a dillerine vâkı( olan 3olla İzârînin6 Şerhi 3evâkı(ın İlâhiyya! kısmınayazdıı hâ/iyesi, 3olla Rü!(înin -ebi /idâd adlı suâllerine vermi/ olduu iknâ edi+i+evaplarını ih!ivâ eden bir eseri ve 1üzel /iirleri vardır.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-%, sh. &6

2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 63) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. %31') ef-ü#-#ün*n; sh. 1%&25) eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 2&'6) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li; sh. 3) âm*s-ül-+’lâm; cild-', sh. 313'%) (slâf &) Fsm+nl Müellifleri; cild-2, sh. 255 1) e#riket-ü-ü’+râ; cild-2, sh. 61611) âc-üt-teârih; cild-2, sh. 5'%

M=LLA MİSKİN:5adîs âlimi. İsmi, 3uhammed Emîn bin 5a+ 3uhammedi 7erâhî 5irevî olup, lakabı

3uînüddîndir. 4oum !ârihi belli deildir. K#M %m. $#MP' senesinde ve(a! e!!i.3olla 3iskin, İranın !anınmı/ hadîs âlimlerindendir. <!uzbir sene hadîs ilmi !ahsil

e!!i ve bu zaman zar(ında her 2uma 5ira!daki Clu 2âmide vaz verdi. Bir sene 5ira!!akadılık yap!ı. 4aha sonra kendi is!ei ile bu vazî(eden ayrıldı. "QQ %m. $MQ$' senesindearkada/larından birinin ri+ası üzerine, Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem'haya!ı hakkında kü:ük bir eser kaleme aldı. Bu kü:ük ki!ap zamanla 1eni/leyip, /ark!a(evkalâde rabe! 1*ren bir hâl !er+ümesi ?3eâri+ünnübüvve (î medâri+il(ü!üvve@hâline 1eldi ve "K$ %m. $M"Q' senesinde !amamlanabildi. Desûli ekremin %sallallahualeyhi ve sellem' haya!ını son dere+e e!râ(lı anla!an bu eserin ba/ !ara(ında, dierNey1amberler %aleyhimüsselâm' hakkında da 1eni/ malûma! verilmek!edir. Eser birmukaddime, d*r! b*lüm ve bir hâ!imeden ibâre!!ir.

3olla 3iskinin dier eserleri /unlardır> $ Bahruddürer (i!!e(sîr, L 0ârihi 3usevî>

3ûsâ aleyhisselâmın haya!ını anla!an bu eseri, 3olla 3iskin K&M %m. $MK"' senesindebi!irmi/!ir. ?3u+izâ!ı 3usevî@ de denilmek!edir. S Davda!ül2enne!i (î !ârîhi 5ırâ(, M



Davda!ülvâizîn (î ehâdîsi seyyidilmürselîn, # Şerhu )enziddekâik (il(ürû, Q 3eâri+ünnübüvve (î medâri+ül(ü!üvve, P Ahsenülkısas.

3eâri+ünnübüvve (î medâri+il(ü!üvve adlı eserden bazı b*lümler>H)* %e ,e"): limlerimiz s*zbirlii ile buyurmu/lardır ki, kıyme!li i/leri yapmaya

ba/larken hamd e!mek müs!ehabdır. 3üs!ehab, Allahü !eâlânın sevdii /eylerdir. 3eselâbir ki!abın !asni(ine ba/larken, din dersi verirken ve hu!beden evvel hamd edilir. Allahü

!eâlâya b*yle i/lerde hamd edildii 1ibi, her zaman da hamd edilir ve :ok sevâb!ır.B$8$"$ 0)*: Ebû 5üreyrenin %r.a' rivâye! e!!ii hadîsi /erî(!e, Desûlullah

e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “3ki kelime vardır ki, lisanda ha2i2,terazide a+ır, 0llah! teâlânın yanında çok sevgilidir. 1u iki kelime “)!"h-nallahi ve "i7hamdihi, )!"hânallahil'azîm”dir.”

Bu iki kelimeyi her mümin her zaman s*ylemeli ve manâsını kalbinde saklamalıdır.;ünkü bu iki kelimenin i:inde mübârek ilimler ve derin manâlar vardır. -übhânallahdemenin manâsı /udur> ?Ey Allahım -en bü!ün ayıplardan, bü!ün noksan sı(a!lardanmünezzehsin, berîsin. -ende hi:bir ayıp, kusur ve noksanlık yok!ur. Bozuk i!ikâdlardan vei!ikâdı bozuk olanların i!ikâdından sana sıınırım@ demek!ir. B*yle+e bü!ün selbî sı(a!larıs*ylemi/ olur.

?Ie bihamdihi@ demekle, dünyâdaki bü!ün nime!leri yara!ıp 1*nderen Allahü

!eâlânın, noksan sı(a!lardan berî olduu 1ibi, bü!ün kâmil sı(a!larla mu!!ası( olduus*ylenmi/ olur.İ>$"$ 0)*: Ebû 3ûsâ elE/arînin %rahme!ullahi aleyh' rivâye! e!!ii hadîsi

/erî(!e, Desûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “0"dest îmânınyarısıdır. “lhamd!lillah” demenin sevâ"ı, mizanın sevâ" ke2esini doldurur.“)!"hânallahi vel hamdulillahi” demenin sevâ"ı ise, yer ile gök arasınıdoldurur.” < hâlde, ne mu!lu o kimseye ki, dâima abdes!li olmaya 1ayre! eder ve bumübârek kelimeleri dilinden dü/ürmez.

Ü+"+ 0)*: 5z. 2üveyriyye anla!ır> ?Bir sabah namazından sonra Ney1ambere(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' yanımdan :ık!ılar. Biraz sonra 1eri 1eldiler. Bensabah namazını kıldıım yerde o!uruyordum. Buyurdular ki> “)enden ayrıldıktan sonrahe$ "u hâlde misin>” ?Eve!@ dedim. Bunun üzerine buyurdu ki> “1en senden sonra

dört kelime söyledim. +er, "u dört kelimeyi, senin "u zamana kadar söylediklerinle tartsalar a+ır gelir. /rt kelime u s#lerdir) )!"hânallahi ve "i7hamdihi adede halkıhi ve rıdâe ne2sihi ve zînete arihi ve midâde kelimâtihi.”

Şimdi 3üslümanların bu !esbihi dillerinden dü/ürmeyip :ok sevap kazanmalarılâzımdır.

D8+"+ 0)*: -ahîhi 3üslimde Ebû 5üreyre ?radıyallahü anh@ nakleder>Desûlullah ?sallallahü aleyhi ve selem@ buyurdu ki, “1ir kimse g!nde y!z kere Hâilâhe illallah! vahdeh! lâ erîke leh leh!l m!lk! ve leh!l hamd! ve h!ve alâk!lli ey'in kadîrI dese 0llah! teâlâ ona on köle âzâd ile y!z sevâ$ iyilik yazarve y!z g!nahını a2v eder. O g!n akama kadar eytandan emîn olur ve "undan2azîletli i olmaz.”

Be$"$ 0)*: -ad bin Ebî Iakkas %rahme!ullahi aleyh' anla!ır> Desûli ekremin%sallallahu aleyhi ve sellem' yanında o!uruyorduk. Buyurdu kiE “)iz, herg!n "in sevâ"kazanmaktan âciz misiniz>” <rada bulunanlardan birisi6 ?9â Desûlallah Bin sevâbnasıl kazanılırF@ diye sordu. Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “;!zkerre “)!"hânallah” diyene "in sevâ" yazılır veya "in g!nahı a22olunur.” 5er1ünve her 1e+e Allahü !eâlâyı zikreden mümine müOdeler olsun.

2e*,$#: =*l1esi aa+a dedi ki> ?Biz ikimiz arkada/ız. Beraber dünyâya 1eldik.Beraber büyüdük. 4âima 1üne/le aramızda perde olup, onun yüzünü 1*rmeme mâniolmak sana yakı/ır mıF 8e zaman ki 1üne/ benim !ara(ıma meyle!se, sen aramıza1iriyorsun. 8i:in b*yle yapıyorsunF@ Bunun üzerine aa: /*yle dedi> ?5â/â, ben sanamâni deilim. Benim 1üne/i 1*rmem, 1e+e1ündüz kıyamda olup Allahü !eâlâyızikre!mem sebebiyledir. -en ise, dâima yan 1elip ya!arsın. Bu hâlinle 1üne/i nasıl1*rürsünF@

Ey ri( =*zünü a:, 5ak !eâlânın kudre!i her/eyde 1*rülüyor. 4ilini ve kulaını k*!ü

/eylerden koru ki, Allahü !eâlâya yakın olasın.



A#@?"? 0)*: Ebû 3ûsâ elE/arî %r.a' /*yle rivâye! e!!i> ?Bir1ün Desûli ekrem%sallallahu aleyhi ve sellem' bana buyurdu ki> “)ana *ennet hazînelerinden "irhazîne "ildireyim mi>” Ben de6 ?Eve! yâ Desûlallah@ deyin+e6 “a havle velâkuvvete illâ "illâh” demeye devam eden kimse, 2akirlik görmez ve d!nyâ"elâlarından emîn olur.” buyurdu.

8e mu!lu o kimseye ki, *mür sermâyesini zâyi e!meyip, sayılı olan ne(eslerini,

Allahü !eâlâya hamd e!mek ve <nu zikre!mek!e sar(eyleye. ?Râ havle ve lâ kuvve!e illâ billâh@ demenin manâsı, Allahü !eâlânın izni ve irâdesi

olmadan hi: kimse ve hi:bir /ey hareke! edemez. 5areke! ve hareke!sizlik, hi: birmahlûkun elinde deildir. Bü!ün (iiller, nime!ler, sıhha!, has!alık, (ayda ve zarar, hayır ve/er Allahü !eâlânın yara!ması ile olur.

Şeyh Ebül5asen 5arkânî buyurdu ki> ?8e zaman ki Allahü !eâlânın varlıına nazare!sem, kendi yokluumu 1*rürüm6 ne zaman kendi varlııma nazar e!sem, Allahü!eâlânın varlıını 1*rürüm.@

Ye$"$ 0)*: Ebû -aîdi 5udrînin rivâye! e!!ii hadîsi /erî(!e, Desüli ekrem%sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “1ir kimse “5adıyt! "illâhi 5a""en ve "il

3slâmi dînen ve "i 6uhammedi res-len vece"et leh!l *ennet!” kelimesini dese,*ennet ona vâci" olur.” Bu kelimenin manâsı> ?Ben Allahü !eâlânın rubûbiyye!ine râzı

oldum. <ndan ba/ka Dab lâzım deildir. İslâm dînine râzı oldum. Ba/ka din is!emem.3uhammed aleyhisselâmın pey1amberliine râzı oldum. 4ier pey1amberlerden e(dal vekıyme!lidir. <ndan sonra pey1amber 1elmeye+ek!ir. Bu kelimeyi müminler dillerindendü/ürmemelidir.

Se>$$"$ 0)*: İbni 3esûd %rahme!ullahi aleyh' /*yle rivâye! e!!i> ?Desûliekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “6i'râc gecesinde 3"râhimaleyhisselâma u+radım. 1ana4 “y 6uhammed, !mmetine "enden selâm söyleve de ki: *ennet to$ra+ı latî2tir. )uyu tatlıdır. #akat a+acı yoktur. Oraya 2idanlardiksinler. O 2idanlar4 “)!"hânallahi velhamd!lillahi ve lâ ilahe illallah! vallah!ek"er”dir. 1u c!mleyi her söyleyite oraya "ir a+aç dikilir.”

D>77"7 0)*: Ebû 5üreyrenin %rahme!ullahi aleyh' rivâye! e!!ii hadîsi/erî(!e, Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “1ir kimse g!nde y!z

kerre “)!"hânallahi ve "i "i7hamdihi” dese, onun g!nahları a22olunur. Battâg!nahları derya gi"i çok olsa da yine a22olunur.” < hâlde âhıre! !i+âre!i yapan veâhıre! yol+uluu i:in hazırlık yapan müminler, her1ün bu !esbîhi s*ylemeyi ihmâle!memelidir.

A##)0+ @eâ#â) M+"â))@: Bü!ün din âlimleri ve evliyânın büyükleri, müminlereyakı/an hâllerin en iyisi ve s*zlerin en yüksei, Allahü !eâlâ hazre!lerine dua e!mek ve<na kar/ı a/aılıını 1*s!ererek alamak olduunda s*zbirliine varmı/lardır. 0âlib olanmahrûm olmaz, yanî is!eyen is!ediine kavu/ur. 5erkes, niye!ine 1*re bir/eye rabe!eder. Akıllı olan, (âniyi bakîye !er+ih e!mez.

Ey varlıının evveli olmayan Ey dâima var olan, varlıı lâzım olan ve ey hi: yokolmayan Allahım -en kerem ve ihsân sâhibisin.

Ey kıyâme! 1ününün sâhibi -enin lü!(ün, 1*nlü has!a olanlara /i(âdır. )eremin,kalbi yaralılara devadır. İnâye!in, dervi/ ve (akirlerin sıınaı, rahme!in, 1am a!e/ineyanmı/ 1*nüllerin merhemidir.

Ey sâdık dos!ların kalblerini (azîle!le nûrlandıran Ey i/!iyâklı rûhları lü!u( rüz1ârıyla(erahlandıran Ey sona erenlerin bâ!ınlarını hüsni +emâli ile süsleyen Ey riyâze!:ekenlerin kalblerini 1izli sırlar ile !e/vik eden Allahım

-ülûk sahiblerinin kalblerinde olan 1izli sırlar hürme!ine, rûhlar âleminde d*k!üünbahârı, mari(e! suyun ile !azelendir. )ü:ük ve büyük i/lerimizi, her zaman kendiinâye!inle doruluk!an ayırma. -on ne(esimizde îmân selâme!i verip, bizi 1a(le!!ebırakma. Ey kerîm olan Allahım =er:i 1ünahlarımız :ok!ur. 7aka! senin lü!(undan ümidkesmiyoruz. )endi kereminle bizi der1âhına kabul e!.

Ey duaları kabul eden, ey i+!ihâd sâhibine inâye!inden kolaylık veren Ey !âlibleremü/âhede kapısı a:an Ey noksanlık alâme!lerinden münezzeh olup, hi: yok olmıyan-ul!an

-en *yle büyük bir sul!ansın ki, bir damla rahme!in, âsîlerin 1ünah!an simsiyah olande(!erlerini !emizler, isyânda ve zulme!!e kalanların !a/kınlıklarını, k*!ülüklerini iyilie



:evirip, kalblerini ma(ire! ve huzûr ile aydınla!ırsın. Bir zerre lü!(un, yüzbinler+e 1ünahımahveder. Bir damla 1*z ya/ı ile, ko+a rahme! deryası +o/up, 1adap a!e/ini s*ndürür.

İnzivâya :ekilip ihlâs ile ibâde! eden ehli !akvâ hürme!i i:in, yüzlerini al:ak !opraakoyup, +andan yalvaran â/ıkların hürme!i i:in, !akvâ elbisesini bize lâyık eyle Bizi 1ünahadü/mek!en ve /ehve!imizin pe/inde ko/mak!an muha(aza eyle 9olunu /a/ırmı/ olanlarahidaye! ihsân eyle 5epimize a/k /erbe!ini !a!!ır.

9â Dabbî 5aya!!a olduumuz müdde!:e sana dua e!mek!en, sana yalvarmak!an,yüz suyu d*kmek!en el :ekemeyiz. 8e zaman ki *mrümüz !amam olur *lürüz. < zamanda bizi, +emâli ilâhîni 1*rmek!en mahrûm eyleme

Ey hi:bir /eye benzemeyen -ul!an Ey hareke! ve durmak!an münezzeh ilâh â!ın,+ihe!!en ve !ara(!an berîdir. -ı(a!ın, noksanlık!an ârîdir. Ebrârın %iyilerin' ne(slerini 1ünaheserlerinden !emizliyen sensin. ikredenlerin kalbleri, an+ak zikrin ile sükûne! bulur.ri(lerin sîneleri, senin mari(e!in ile 1eni/ler.

İlâhî -enin a/kının a!e/i ile yanmı/ kalbler hürme!ine, muhabbe! /erbe!indeni:erek, mü/âhedei +emâlin nûru ile aydınlanan kalbler hürme!ine, 1e+eleri 1a(le!uykusunda olmayıp, seher vak!inde zikreden i/!iyâklı kalbler hürme!ine, bu dalâle!vadisinde, âhır zaman (i!nesinden koru 2ehâle! zulme!inden, ne(sin ve /ey!anınsap!ırmasından bizi muha(aza eyle İnâye!ini bize arkada/ eyle -ana kavu/!uran ameli

bize bildir Bizim isyânımızdan sana asla ziyân 1elmez. İbâde!imizden de (ayda 1elmez.-en bunlara muh!a: deilsin. =ünahlarımızı a((edip, noksan ibâde!lerimizi kabul eyle -onne(esimizde îmândan ayırma

Ey kalblere nûr veren Ey kederleri 1ideren 4ua ile kullarının kalblerini 1eni/le!irsin.5er/eye 1âlib olan kuvve!inle, evliyâ kullarının rûhlarına kuvve! verirsin. Bü!ün âlimlerinilmi, senin ilim denizinin yanında bir damla 1ibidir. Bü!ün âlemin ihsânları, senin lü!u(denizinde bir damla bile deildir.

Ey keremi bol -ul!an 8e ilmimiz var, ne amelimiz. Bununla beraber, kibir veriyadayız. -ana lâyık bir s*zümüz bile yok. Hmrümüzü rüz1âra verdik. )albimizde ayrılıka!e/inden ba/ka /ey yok.

8e kadar kerîmsin ki, bize ihsân edip, îmân nûrunu baı/ladın. 8e kadarmerhame!lisin ki, :alı/madan bize, kerem bulu!undan rahme! yamuru yadırırsın

Ey merhame! ve ihsân sâhibi Ey 1ünahları a((edi+i Ey ?<l@ emri ile bü!ün âlemi birânda yara!an -enin nûrun, âri(lerin kalbinde zâhir. 5akîka!inin delîlleri, âlemin herzerresinde 1*rülür. )ullarına /ahlık makamı veren sensin İsyânkârların isyânını,1ünahkârların 1ünahını, seher vak!i :ek!ikleri bir âh ile a((eden sensin. )udre! kaleminlebü!ün her/eyi !akdîr e!!in. )udre!i )alemini izhâr e!!in.

İlâhî ri(lerin 1*zü ya/ı hürme!ine, â/ıkların a/k /erbe!leri hürme!ine, bizi seninmari(e! sırlarının dı/ına :ıkarma Bizi !ev(îkine yakın eyle. -on ne(esimizde biz (akirlerinrûhunu îmân ile alıp, rahme! melekleri 1*nder@

Re,#7##)0’?" %sallallahu aleyhi ve sellem' 07,,$e@#e8$: 3uhammedaleyhisselâmın hâlleri, kendi mübârek zâ!ına mahsûs olup, bu hâller hi:bir kimsedebulunmadıı 1ibi, ba/ka bir pey1amberde ve bir melek!e dahî bulunmaz. Ney1amberlerin!emiz rûhları, bü!ün rûhların la!i(i ve parlaıdır.

Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' mübârek vü+ûdları, bü!ün ayıblardanberî ve rûhanî nurla aydınlanmı/!ır. Ney1amberler i:inde son Ney1amber ve son Desûl,!am ve salam bedeniyle, sa( ve parlak rûhiyle, en iyi ve en yüksek ahlâkıyla, dierNey1amberlerden ayrı ve yüksek!ir. Bu sebep!en, <nun pek:ok (azîle!leri ve sayılmaklabi!meyen husûsiye!leri vardır. Bu husûsiye!lerden bazıları /unlardır> $ Desûli ekremin%sallallahu aleyhi ve sellem' la!i( rûhu, mübârek bedeninden :ok *n+e yara!ılmı/!ır. L 5ak!eâlâ, her pey1ambere hi!âb ederken, isimleriyle hi!âb e!!i. Desûli ekreme %sallallahualeyhi ve sellem' hi!âb ederken ise6 ?Ey Desûlüm Ey Ney1amberim@ diyerek !al!î(buyurmu/!ur. S Eski ümme!lere, kendi Ney1amberlerine isimleriyle hi!âb e!meleri +âizidi. 5âlbuki bu ümme!e +âiz deildir. M )â(irlere kar/ı ser! ve /idde!liydi. 5eybe!inden,bir aylık mesa(edeki kâ(irlerin kalblerini korku kaplamı/!ı. # Az s*z ile :ok /ey anla!!ı. QAllahü !eâlâ, dünyânın her yerini <nun i:in !emiz eyledi. P 3uhammed aleyhisselâm,son Ney1amberdir. <ndan sonra pey1amber 1elmiye+ek!ir. 4îni, kıyâme!e kadar devam

eder. " Allahü !eâlâ, 3uhammed aleyhisselâmı âlemlere rahme! olarak 1*ndermi/!ir.



İbni Abbâs %rahme!ullahi aleyh' /*yle rivâye! e!!i> 3a!rah İbni 2edâle adında birk*ylü, Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' huzûruna 1eldi ve sordu> ?9â3uhammed -enin ümme!inin dier ümme!lerden üs!ünlüü nedirF@ Desûlullah e(endimiz%sallallahu aleyhi ve sellem'6 “1enim !mmetimin di+er !mmetlere !st!nl!+!,"enim di+er ne"îlere !st!nl!+!m gi"idir.” buyurdu. )*ylü6 ?8asıl meselâF@ dedi.Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' /*yle buyurdu> “&ıyâmet g!n! maher

yerine (eygam"erler gelir. &imine tek "ir kimse uymu, kimine iki veya !çkimse tâ"i olmutur. On kiiden 2azla !mmeti olan (eygam"er çok azdır. 1enim!mmetimin hesa"ını ise 0llah! teâlâdan "akası "ilmez.” )*ylü6 ?)ıyâme! 1ünüsenin ümme!in ka: b*lük olurF@ diye sorun+a, Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem'6“?ört "öl!k olu$, he$si *ennet'te olurlar. 1ir "öl!+! hesa$sız ve azâ"sız*ennet'e girer.” buyurdu. ?<nlar han1ileridir, ne amel i/lemi/lerdirF@ diye k*ylü yinesorun+a6 “Bak teâlânın "irli+ine ve "enim hak (eygam"erli+ime ehâdet ettikleri için.” buyurdu. )*ylü6 ?Bu /ehâde!i eden /ehîdlerden olur muF diye sordu. Desûli ekrem%sallallahu aleyhi ve sellem'6 “Olur” buyurdu. )*ylü ?İkin+i b*lük kimlerdirF@ diye sordu.-erveri âlem %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “Besa$ları kolay olur ve sonra *ennet'egirerler” buyurdu. )*ylü6 ?J:ün+üsü kimlerdirF@ diye sordu. 7ahri âlem %sallallahualeyhi ve sellem'6 “&!ç!k ve "!y!k g!nahlardan suâl olunu$, sonra *ennet'e

girenlerdir.” buyurdu. )*ylü6 ?Bunlar ni:in hesap olunurlarF@ diye sordu. -erveri âlem%sallallahu aleyhi ve sellem'6 “1unların çok g!nahları vardır da onun için.” buyurdu.)*ylü6 ?Bunların 1ünahlarını ne yaparlarF@ diye sorun+a, 7ahri âlem e(endimiz %sallallahualeyhi ve sellem'6 “6!riklere y!kletirler.” buyurdu. )*ylü6 ?3ü/rikler ba/kasının1ünahını ni:in yüklenirlerF@ diye sordu. -erveri âlem %sallallahu aleyhi ve sellem'6“Onlar ate için yaratılmılardır. =irklerinden ve k!2!rlerinden dolayı*ehennem'e girerler. 6!'minlerin g!nahı da "unlara y!klenir.” buyurdu. )*ylü6

?Bunlar hakkında âye! nâzil oldu muF@ dedi. Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem'6“vet, 0llah! teâlâ: “l"ette onlar, kendi g!nahlarını ve m!'minlerin g!nahlarınıy!klenirler” "uyuruyor.” buyurdu. )*ylü6 ?Bunlar ne bedbah! kimselerdir ki,ba/kalarının 1ünahlarını da yüklenirler. 9â Desûlallah, d*rdün+ü b*lük kimlerdirF@ dedi.Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “Onlar *ennet'e "enim e2aatim ile

girerler.” buyurdu. )*ylü6 ?-übhânallah -enin /e(aa!in ile de 2enne!e 1irilir miF@ diyesorun+a, -erveri âlem %sallallahu aleyhi ve sellem' !ebessüm edip /*yle buyurdu>“1ilmez misin ki, *ennet'in anahtarları "endedir ve kıyâmet g!n! *ennet'inmuha2ızı "enim.” )*ylü6 ?Ben ni:in 2enne!in muhâ(ızı olup, anah!arları elinde olankimse ile beraber olmıyayımF Eer îmân edersem, bana 2enne!in, kapısını a:ar mısınF@deyin+e6 “vet açarım.” buyurdu. )*ylü6 ?Akrabâlarıma ve evlâ!larıma da a:ar mısınF@deyin+e, “+er îmân ederlerse onlara da açarım.” buyurdu. )*ylü /ehâde! 1e!iripmüslüman oldu ve ?Bana ?-iz nesinizF@ diye sorarlarsa ne +evap vereyimF@ diye sordu.Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “6!sl!manız, de” buyurdu. )*ylü6

?3üslümanın manâsı nedirF@ dedi. “*ehennem ateinden kurtulmu insandemektir.” buyurdu. )*ylü6 ?Benim adım 3a!rah!ır. İs!erim ki ismimi dei/!iresin@ dedi.Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “6!slim desinler.” buyurdu. )*ylü buisimle dâima *vündü. )*ylü sonra> ?9â Desûlallah Jmme!inin bundan ba/ka ismi varmıdırF@ diye sordu. Desûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “1ir isimleri dem!'mindir” buyurdu. )*ylü6 ?3ümin ne demek!irF@ diye sorun+a6 “&ıyâmetindehetinden emîn olan demektir.” buyurdu. )*ylü6 ?3ümin 1ünah i/ler miF@ diyesordu. Desûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “+er g!nah ilemeseler,

0llah! teâlâ g!nah iliyen "aka "ir tai2e getirir. Onları a22edi$ *ennet'ine sokar. 1öylece kerem ve ihsânını gösterir.” buyurdu. )*ylü6 ?Elhamdülillah ki, benisenin ümme!inden eyledi@ dedi. Bunun üzerine Desûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi vesellem'6 “1undan "!y!k ni'met olur mu> 0llah! teâlâ seni *ehennem'den ek!2!rden halâs edi$ îmâna getirdi. at ve 9zza $utlarına secde etmektenkurtarı$, kendi hizmetine ka"ul etti” buyurdu.

Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' 8ûh aleyhisselâm üzerine (azîle!i /unlardır>$ 8ûh aleyhisselâma 1emi verildi. Desûlullaha %sallallahu aleyhi ve sellem' Burak verildi.

8ûh aleyhisselâm su üzerinde 1i!!i. Desûl aleyhisselâm, havada u:!u. L 8ûh aleyhisselâm1emi sayesinde kur!uldu. Desûl aleyhisselâm, (adlı ilâhî ile mirâ+a :ık!ı. S 8ûh



aleyhisselâma se(îne %1emi' verildi. )endisi, ehli ve ıyâli onunla boulmak!an kur!uldu.Bizim Ney1amberimize %sallallahu aleyhi ve sellem' sekîne verildi. <nunla ümme!i,2ehennemde yanmak!an kur!ulurlar. M < se(îne, 8ûh aleyhisselâmın kur!ulmasına sebeboldu. -ekîne ise, Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' dere+esinin yükselmesinisaladı. # 8ûh aleyhisselâmın 1emisinin su üzerinde yürümesi /a/ıla+ak bir/ey deildir.Râkin /una /a/ılır6 İkrime %rahme!ullahi aleyh' îmân e!mek i:in Desûlullah!an %sallallahu

aleyhi ve sellem' mu+ize is!edi. Desûlullah e(endimiz6 “De istersin>” buyurdu. İkrime%r.a'6 ?-uyun *bür !ara(ında büyük bir !a/ vardır. Bu !ara(a 1elsin@ dedi. Desûli ekrem%sallallahu aleyhi ve sellem' !a/ı :aırdı. 0a/, su üzerinde yürüyerek Desûlullaha%sallallahu aleyhi ve sellem' 1eldi. Q 8ûh aleyhisselâm kavmine azâb is!edi. Desûliekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' ise, mübârek azını kâ(irler !a/ ile yaraladıkları hâlde6“y 0llah'ım, onlara hidâyet ver. l"ette onlar "ilmiyorlar.” buyurup, onlar i:inhidâye! is!edi.

5abîbullahın, %sallallahu aleyhi ve sellem' İbrâhim aleyhisselâm üzerine (azîle!i/unlardır> $ İbrâhim aleyhisselâma hille! %dos!luk' verildi. Bizim Desûlümüze %sallallahualeyhi ve sellem' mahbûbiyye! mer!ebesi ihsân olundu. L 5alîl, her ne yaparsa rızâullahile yapar. Râkin Allahü !eâlâ dünyâda ve âhıre!!e 5abîbinin rızâsına 1*re yara!ır. S5alîlullah avvâma imâm kılındı. Bizim 5abîbimiz mirâ+ 1e+esinde pey1amberlere ve

meleklere imâm oldu. M 5alîlullaha yakîn kuvve!i verildi. 5abîbullaha ise yakîn ile *yle birvaki! verildi ki, o vaki!!e, Allahü !eâlâ ile aralarına ne bir pey1amber ne de büyükmeleklerden biri 1irebilir. # İbrâhim aleyhisselâm a!e/e dü/e+ei zaman, 2ebrâilaleyhisselâm 1elip6 ?Bir dilein var mıF@ dedi. Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem'mirâ+ 1e+esinde bir makama vardı ki, 2ebrâil aleyhisselâm6 ?Bir parmak ilerlersem yanaryok olurum@ dedi. Q İbrâhim aleyhisselâm, 8emrûdun a!e/inden selâme!le :ık!ı.5abîbullahın ümme!ine 2ehennem a!e/i6 ?;abuk 1e: ey mümin. îrâ senin nûrun a!e/imis*ndürüyor@ diye+ek!ir. P 8emrûdun a!e/i 5alîlullahı yakmak i:indi. < a!e/i s*ndürmek/a/ıla+ak /ey deildi. Esas /a/ıla+ak /ey, 1adabı ilâhî ile yanan 2ehennem a!e/inin,2enne! ehlinin ayaının basmasıyla s*nmesidir. 8emrûdun a!e/i, ?9â nâr, souk veselâme! ol@ emriyle s*ndü. 2ehennem a!e/i de 2enne! ehlinin sıra! üzerine ayakbasmalarıyla hemen souk olur. 8i!ekim hadîsi /erî(!e6 “6!'min aya+ını sırat !zerine

koyar koymaz, *ehennem, so+ukta ya+ın dondu+u gi"i donar.” buyuruldu. "İbrâhim aleyhisselâm dos!a vâsı!a ile eri/!i. Bizim Ney1amberimiz %sallallahu aleyhi vesellem' vası!asız kavu/!u. K 5alîlullah, muradına is!eyip de eri/!i. Desûli ekrem ise,is!emeden muradına kavu/!u. $& İbrâhim aleyhisselâm zor durumda iken6 ?Allah banaye!i/ir@ dedi. Allahü !eâlâ, 5abîbine6 ?Allah sana ye!i/ir@ buyurdu. $$ 5alîl aleyhisselâm6

?Ben Dabbime 1idi+iyim@ dedi. Allahü !eâlâ, 5abîbine6 ?Ben seni dave! ederim@ buyurdu.$L 5alîl aleyhisselâm i!aa! edenleri is!eyip, âsîleri is!emedi. Desûli ekrem %sallallahualeyhi ve sellem' âsîleri is!eyip6 “=e2aatim, !mmetimden g!nahı "!y!kolanlaradır.” buyurdu.

Desûlullahın, 9ûsu( aleyhisselâm üzerine (azîle!i /unlardır> $ 9ûsu( aleyhisselâma,hâdiseleri !evil ve rüyaları !abir e!mek kabiliye!i verildi. Bizim Ney1amberimize%sallallahu aleyhi ve sellem', Allahü !eâlânın )i!abını !e(sîr e!mek ihsân olundu. L 9ûsu(aleyhisselâma !ah! ve 3ısır mülkü verildi. Desûl aleyhisselâmın ümme!inin her birine !ah!ı bah! ve ebedî mülk verildi. S 9ûsu( aleyhisselâma hüsni +emâl, yanî yüz 1üzelliiverildi. 3ısır kadınları ellerini kes!iler. Bizim Ney1amberimize %sallallahu aleyhi ve sellem'bir yükseklik verildi ki, +ihanın kâ(irleri zünnârlarını kesip müslüman oldular. M )ı!lıkzamanında 3ısır ahâlisi, 9ûsu( aleyhisselâmın +emâline bakıp a:lık sıkın!ısındankur!uldular. 7ahri âlemin *yle bir yüzü vardır ki, kıyâme!!e o yüzü 1*ren herkes bü!ünkıyâme! sıkın!ılarından kur!ulurlar.

Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' 3ûsâ aleyhisselâm üzerine (azîle!i/unlardır> $ 3ûsâ aleyhisselâma )elimiyye! mer!ebesi verildi. 5abîbullaha %sallallahualeyhi ve sellem' ise mirâ+ 1e+esinde yalnız olarak sohbe! e!mek dere+esi verildi. L3ûsâ aleyhisselâma mu+ize olarak ?9edi beyda@ verildi6 3übârek eli parlak olarak1*rünürdü. 5abîbullaha ise parlak mille!i 5anî(e ihsân olundu. S 3ûsâ aleyhisselâmaasâ verildi. Bununla 7iravnın sihirlerini mahve!!i. Desûli ekreme %sallallahu aleyhi ve

sellem' ise /e(aa! verildi ki, +ümle 1ünahları mahveder. M 3ûsâ aleyhisselâma, Benîİsrâilin Ney1amberlii ve sal!ana!ı verildi. Desûli ekreme %sallallahu aleyhi ve sellem',



dünyâ ve âhıre! sal!ana!ı ihsân edildi. # 3ûsâ aleyhisselâma mu+ize verildi. Jmme!iyleberaber denizi 1e:!iler. E!ekleri ıslanmadı. Bizim Ney1amberimize kıyâme! 1ünü *yle birmer!ebe verilir ki, ümme!iyle beraber sıra!ı 1e:erler de, e!eklerine 2ehennem kıvıl+ımıbile dokunmaz. Q 3ûsâ aleyhisselâm, 1e+e ve 1ündüz olmak üzere iki kerre münâ+aa!ederdi. 3uhammed aleyhisselâma *yle bir saâde! verildi ki, ümme!i 1ünde be/ keremünâ+aa! ederler. P Allahü !eâlâ, 3ûsâ aleyhisselâma bir !a/!an on ırmak akı!!ı. -erveri

âlemin %sallallahu aleyhi ve sellem' parmaklarından :e/meler akı!!ı.Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' -üleymân aleyhisselâm üzerine (azîle!i

/unlardır> $ -üleymân aleyhisselâma rüz1âr hizme! e!!i. Desûli ekreme %sallallahualeyhi ve sellem' ise büyük melekler hizme! e!!iler. L -üleymân aleyhisselâm bir 1ündebir aylık yol 1ider, bir 1e+ede bir aylık yer se(er ederdi. Desûli ekrem %sallallahu aleyhi vesellem', bir ânda yerden Ar/a 1i!!i. S -üleymân aleyhisselâma ku/lar 1*l1e ederdi,bizim pey1amberimize %sallallahu aleyhi ve sellem' husûsî olarak bulu! 1*l1e ederdi. M-üleymân aleyhisselâmın mührünün al!ında bü!ün dünyâ hikme! i:in !oplandıysa,5abîbullahın livai hamdi al!ında kıyâme! 1ünü bü!ün enbiyâ, evliyâ, /ühedâ, sülehâ!oplana+aklardır. # -üleymân aleyhisselâma bü!ün dünyâ mülkü verildi ise, bu 5abîbinâ+iz bir k*lesine, 2enne!!e bu dünyânın on misli büyüklüünde mülk verildi. Q -üleymânaleyhisselâma insanlar ve +inler hizme! e!!iler ise, 7ahri âleme büyük melekler hizme!

e!!iler. P -üleymân aleyhisselâma )ürsî verildi. Ney1amber e(endimize %sallallahu aleyhive sellem' Aye!el)ürsî verildi. Şey!anlar ondan ka:arlar. ye!el)ürsî, 2enne!hazînelerindendir.

Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' Gsâ aleyhisselâm üzerine (azîle!i /unlardır>$ Gsâ aleyhisselâmı d*rdün+ü ka! 1*e ile!!iler. 5abîbullahı Ar/ üzerine yüksel!!iler. L Gsâaleyhisselâm babasız dünyâya 1eldi ise, 5abîbullahın nûru vası!asız yara!ıldı. S Gsâaleyhisselâm *lüleri diril!!i. Desûlullah ise *lmü/ kalbleri diril!!i. M Gsâ aleyhisselâm yakînisebebiyle su üzerinde yürüdü. Desûlullah ise yakîni sebebi ile havada yürüdü. # Gsâaleyhisselâma 1*k!en so(ra indi. Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' i:in ebedîrahme! so(rası indi. Q Gsâ aleyhisselâmın so(rası kavminin azâbına sebep oldu. -eyyidikâina!ın %sallallahu aleyhi ve sellem' so(rası müminlere ebedî rahme! oldu.

1) âm*s-ül-+’lâm; cild-6, sh. '3362) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 2'23) Meâric-ün-nü$üe

M=LLA M'H2EREM:0ürkis!anda ye!i/ip, <smanlı ülkesinde ilim ne/reden âlimlerden. 0a/kendde dodu.

4oum !ârihi bilinmemek!edir. K"& %m. $#PL' senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. Ayaso(ya+ivarında med(ûndur.

0a/kendde doup büyüyen 3olla 3uh!erem, beldesinin âlimlerinden aklî ve naklîilimleri !ahsil edip yüksek dere+elere ula/!ı. Bir:ok yerleri ziyâre! maksadıylamemleke!inden ayrıldı. 5i+aza 1idip ha+ ibâde!ini yerine 1e!irdik!en ve Desûlullah%sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimizin kabri /erî(ini ziyâre! e!!ik!en sonra İs!anbula1eldi. İs!anbula yerle/ip, <smanlı devle! adamlarının il!i(â! ve ihsânlarına kavu/!u. KM$%m. $#SM' senesinde kendisine 8akîbülE/râ( %Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhive sellem' soyundan 1elen seyyid ve /erî(lerin soy kü!üünü yazıp, onların ih!iyâ:larıylail1ilenen' vazî(esine !ayin edildi. İlk *n+eleri onu hased edip is!emiyenler, pâdi/âhın1*zünden dü/ürmek is!iyenler oldu. 7aka! KQ& %m. $##L' senesinde 8ak/ibendiyyeyolunun büyüklerinden Şeyh 2elîl Abdülla!î( Buhârî İs!anbula 1elin+e, 3olla 3uh!eremipâdi/âhın huzûrunda medh edip, Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem'soyundandır diye hüsni /ehâde! e!!i. ?3olla 3uh!erem sevdiklerimizdendir. <nu ziyâre!e!mek i:in buraya 1eldik@ deyin+e, pâdi/âh ve vezîrler ona kar/ı hürme! duyup, il!i(â! veihsânlarını ar!!ırdılar. <nun hakkında hased edenlerin hased a!e/i de s*ndürülmü/ oldu.

)ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın son zamanlarına doru, !ekrar ha+ ibâde!iniyap!ık!an sonra, )ü!ahyada bulunan Şehzâde -elîmin huzûruna 1elip, rüyasında onunpâdi/âh ola+aını ve babasının ve(a! ede+eini 1*rdüünü haber verdi. 4edii 1ibi olup,

babası ve(a! e!!i ve İkin+i -elîm 5ân pâdi/âh oldu. <na :ok il!i(â! ve ihsânlarda bulundu.



Bir:ok serve! sâhibi olduu, büyük il1i ve il!i(â! 1*rdüü sırada ve(a! e!!i. <nunve(a!ından sonra 8akîbülE/râ(lık makamı, Badâdîzâde 5asen ;elebiye ihsân edildi.

3olla 3uh!erem, 8esebi sahih %yanî Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi vesellem' soyundan olduu kesin', kendisine :ok hürme! ve say1ı duyulan, vekar sâhibi birzâ! idi. 8akîbülE/râ(lık makamına 1erekli say1ının 1*s!erilmesini salamak husûsundabüyük hizme!i olmu/!u. 5a!!â pâdi/âhın sohbe! me+lislerinde /eyhülislâmdan daha

yüksek yere o!urması 1erek!iini iddia ederdi. ;ok +*mer! ve kerem sâhibi idi. 8aklolunur ki> <!uzbin al!ın ve sayısız mal ve serve!ine, bazı hayır i/ler yap!ırması i:in -eyyidEmîr Şabânı vasî !ayin e!mi/!i. Bü!ün mal ve serve!ini (akirlere sadaka vermi/, hayır vehasena! i/lerine sar( e!mi/ idi.


M=LLA ERVÎ:)ânûnî -ul!an -üleymân ve İkin+i -elîm zamanı âlim ve kadılarından. İsmi Abdullah

E(endidir. Nervîz E(endi adiyle me/hûr oldu. 8i/an+ı Abdi Bey ve İbrâhim Na/anınhizme!lerinde bulundu. Nervîz E(endinin ailesi ve memleke!i hakkında kaynaklarda (azlabil1i verilmedii 1ibi, doum !ârihi de bildirilmemek!edir. K"P %m. $#PK' senesinde

3ekkei mükerremede ve(a! e!!i. Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem'hanımı ve müminlerin annesi 5adî+e!ülkübrânın %r.anhâ' kabri yakınında, 3uallâkabris!anına de(nedildi. ?<smanlı 3üelli(lerînde, ve(a!ı KP" %m. $#P&' olarak1*s!erilmek!e ise de, Nervîz E(endinin yap!ıı vazî(eler dikka!e alının+a, K"P senesindeve(a! e!!ii anla/ılmak!adır.

Hn+e ;ivizâde -adî E(endinin yanında ilim *rendi. -onra Şeyhülislâm )emâlNa/azâdeden ilim !ahsil e!!i. Burada mülâzeme! pâyesini kazandı. İlk müderrislikhayâ!ına İbrâhim Na/a 3edresesinde ba/ladı. KSK %m. $#SL' senesinde 3alül EmîrE(endiden sonra 3ahmûd Na/a 3edresesi müderrisi oldu. Burada hâri: rü!besineyükseldi. KML %m. $#S#' senesinde -inân E(endi yerine Edirnede 4ârülhadîs3edresesine !ayin edildi. KM# %m. $#S"' senesinde -ahnı semân medreselerinden ;i(!eBa/kur/unlu 3edreseye müderris oldu. K#& %m. $#MS' senesinde vazî(esinden alındı.

9erine Ak/ehirli -adî E(endi 1e!irildi. K#$ %m. $#MM' senesi Şevval ayında 0a/k*prüzâdeyerine -emâniye müderrisi oldu. K## %m. $#M"' senesinde Dû/enîzâde yerine Badâdkadısı, K#P %m. $##&'de 5aleb kadısı oldu. K#" %m. $##$'de vazî(esinden alınıp, yerineAbdülkerîmzâde E(endi !ayin edildi. KQ$ %m. $##M' senesinde İmâmzâde yerine !ekrar5aleb kadısı oldu. 9ine o sene, 5asen Bey E(endi yerine Şam kadılıına 1e!irildi. KQL %m.$##M' senesinde 3ısır)âhire kadısı oldu. KQ# %m. $##P' senesi Dabîulâhır ayında3imârzâde E(endi yerine Edirne kadısı oldu. KQ" %m. $#Q&' senesi Şabân ayında yine3imârzâde yerine İs!anbul kadılıına yüksel!ildi. KP$ %m. $#QS' senesi Dabîulevvelayında, Abdülkerîmzâde E(endi yerine Anadolu kadıaskeri pâyesine yüksel!ildi.

KPM %m. $#QQ' senesinde, )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân i1e!var se(erine :ıkmı/!ı.i1e!var kalesinin alınmasından birka: 1ün *n+e, ih!iyâr ve raha!sız olan -ul!an ve(a! e!!i.4erhâl olu İkin+i -elîme haber salındı. -e(er d*nü/ü Bel1radda, İkin+i -elîm <smanlı-ul!ânı oldu. Bu se(ere Dumeli kadıaskeri 5âmid E(endi ve Anadolu kadıaskeri Nervîze(endiler de ka!ılmı/lardı. Bir mesele yüzünden, 5âmid E(endi ile Nervîz E(endinin ikisi dekadıaskerlik!en alındılar. Dumeli kadıaskerliine )âdızâde E(endi, Anadolu kadıaskerliinede 3uallimzâde E(endi !ayin olundular. Nervîz E(endi, emekliye sevkedilmi/ oldu. Ar!ıkresmî bir vazî(esi olmadıından, kendini !amamen ilme ve ibâde!e verdi. Bu hâl üzere onseneye yakın bir zaman 1e:!i. K"M %m. $#PQ' senesinde, Nervîz E(endi, Rü!(î Beyzâdeyerine 3ekkei mükerreme kadısı oldu. K"P %m. $#PK' senesine kadar bu vazî(ede kaldı.Bu sene vazî(esinden alınıp, yerine Bâki E(endi !ayin edildi.

Nervîz E(endi, zamanının büyük âlimlerindendi. İlim ve ameli kendisinde birle/!irmi/olup, din ve dünyâya (aydası olmayan bo/ i/lerden uzak dururdu. 4âima ilim ve ibâde!leme/1ul olurdu. İlim *renme ve *re!me husûsunda :ok 1ayre!li idi. ;ok zekî olup,kuvve!li bir hâ(ızaya sahip!i. Nervîz E(endi, Şeyh 3ehmed İskilibînin sohbe!lerindebulunmu/ ve bu zâ!ın ir/âdiyle !asavvu( yoluna 1irmi/!i. Nervîz E(endi, hayırsever bir zâ!

idi. İs!anbulda 7â!ih 2âmii yakınlarında bir medrese yap!ırdı. 3edrese, Şeyh 3ahmûd3ahallesinde idi. 3îmâr -inânın yap!ıı medresenin yeri, /imdi bilinmemek!edir.



Abdullah Nervîz E(endinin eserleri /unlardır> $ Şerhu 0elhisi mi(!âh, L 0alikâ! alel5idâye, S Disâlei vilâye!, M Disâle!ün (ilvad, # 0elhîsü !uh(e!ilmeânî li ilmilmeânî,Q 3irkâ!üssemâ.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 252, 2532) 8icilli Fsmânî; cild-2, sh. '

3) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 26

M=LLA SEYYİDÎ KARAMÂNÎ:<smanlı âlimlerinden. İsmi, -eyyidî )aramânîdir. 4oum yeri ve !ârihi kesin olarak

bilinmemek!edir. KLS %m. $#$P' senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. İs!anbulda yap!ırmı/olduu mek!ebin bah:esinde med(ûndur.

amanın âlimlerinden ilim !ahsil e!!ik!en sonra, 3olla Alâüddîn Arabînin derslerindeve hizme!inde bulundu. <nun yanında muîd %yardım+ı müderris' olarak :alı/ıp, kendiniye!i/!irdi. Clemâ sını(ına 1irdi. İlk de(a 0oka! 3edresesine müderris olarak !ayin edildi.4aha sonra sırasıyla6 İs!anbul )alenderhâne, Bursa -ul!âniyye ve İs!anbul -ahnı semânmedreselerinde müderrislik yapıp, ilim *renmekle me/1ul oldu. Bir müdde! Edirne İkin+iBâyezîd 3edresesinde müderrislik yap!ık!an sonra, bu vazî(eden ayrılıp kadılıa 1e:!i. İlk

*n+e Bursa kadılıı, daha sonra İs!anbul kadılıı vazî(elerini adâle!, dürüs!lük vedorulukla yürü!!ü. 4aha sonra Anadolu kadıaskerliine !er(î e!!irildi. 9avuz -ul!an -elîm5ân Nâdi/âh olun+a, bu vazî(eden ayrılıp, !ekrar -ahnı semân medreselerinden birinemüderris olarak !ayin olundu. Jsküblü Şeydâ E(endi, 3anas!ırlı ;elebi 1ibi zâ!lar ondan)e//â( !e(sîri okurlar idi. 3olla Arabzâde Abdülbâkî ;elebi ondan 3i(!âh okudu. /ıkzâde5asen ;elebi de ondan ilim !ahsil e!!i. Bu ilim ve ir(ân merkezinde ilim *re!ip, Allahü!eâlânın dînini yaymakla me/1ul iken ve(a! e!!i. İs!anbulda bir ade! mek!eb binâe!!irmi/!i.

3olla -eyyidî )aramânî6 âlim, (azîle!li, ilmiyle âmil bir zâ! idi. Iaki!lerini ilim*renmek, *re!mek ve Allahü !eâlâya ibâde! e!mekle deerlendirirdi. )adılık yap!ıımüdde! i:inde, adâle! ve dorulukla hükmeder, halledilmesi zor olan meseleleri dahî,1eni/ ilmi, keskin zekâsıyla hallederdi. =üzel ahlâk sâhibi ve ol1un bir zâ! olan 3olla

-eyyidî )aramânî, +*mer!, kerem sâhibi ve !evâzu sâhibi idi. 8ûr yüzlü ve heybe!li idi.)ara -eydînin sorularına +evap !e/kil eden bir risâlesi vardır.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 313

M'HAMMED BÂK9R EFENDİ (D+*e$-âe&:<smanlı 4evle!inde ye!i/en ulemânın büyüklerinden. Babası 4üme+iba/ı 5üseyn

E(endidir. Aslen İranlı olup, sonradan babası ile birlik!e İs!anbula 1eldi. KK" %m. $#K&'senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. Eyyûb -ul!an 0ürbesi +ivârında de(nedildi.

3uhammed Bâkır E(endi, zamanın bir kısım âlimlerinden ilim *rendik!en sonra,Ebüssüûdzâde 3ehmed E(endinin hizme!ine 1irdi. 8i+e zaman onun ilminden is!i(âdee!!ik!en sonra, Ebüssüûd E(endinin hizme!inde de :alı/ıp, o mübârek zâ!!an mezûn oldu.Bilâhare )ü:ük Ayaso(ya 2âmii yanındaki zaviyede ne(sini !ezkiye ve kalbini !as(iye ileme/1ul oldu. 4aha sonra 4üme+izâdenin ilminden zühd ve !akvâsından haberdâr olanIezîri azam -okullu 3ehmed Na/a, onu :o+uklarına ho+a !ayin e!!i. KPK %m. $#P$'senesinde Rülebur1azdaki -okullu 3ehmed Na/a 3edresesine, iki sene sonraİs!anbuldaki -okullu 3edresesine, bir sene sonra da İsmihân -ul!an 3edresesine, birsene sonra da -ahnı semân medreselerinden birine, K"Q %m. $#P"' senesinde deŞehzâde 3edresesine, bir sene son+a da Jsküdarda yeni in/â edilen A!îk Iâlide3edresesine müderris !ayin edildi. K"P %m. $#PK' senesinde Edirne kadılıına, iki senesonra İs!anbul kadılıına !ayin edildi. KK$ %m. $#"S' senesinde bu vazî(eden alınıp, ikisene sonra !ekrar İs!anbul kadısı oldu. KKQ %m. $#""' senesinde de Anadolu kadıaskeri!ayin edildi. Bir sene kadıaskerlik!en sonra emekliye ayrıldı. Bir sene sonra, KK" %m.$#K&' senesinde ve(a! e!!i.

İlimde yükseklii, amelde üs!ünlüü, !akvâsı ile me/hûr olan 4üme+izâde

3uhammed Bâkır E(endi, Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' 1üzelahlâkıyla ahlâklanmı/, -ele(i sâlihînin yolundan hi: ayrılmamı/!ı. ühd ve !akvâsı pek:ok



olup, :ok +*mer!!i. Adâle!i dillere des!an oldu. 5erkesin hakkına riâye! eder, kimseninhaksızlıa uramaması i:in 1ayre! 1*s!erirdi.


M'HAMMED BEDAH6Î:

Şamda ye!i/en evliyânın büyüklerinden. İsmi, 3uhammed Bedah/îdir. 4oum !ârihive yeri bilinmemek!edir. KLS %m. $#$P' senesinde Şamda ve(a! e!!i. 3uhyiddîniArabînin kabrinin ayak u+una de(nedildi.

3uhammed Bedah/î, 3evlânâ 5â+e Cbeydullah -emerkandînin !alebesidir. 3evlânâ8izârîzâde ismiyle me/hûr, âri( ve (azîle! sâhibi zâ! ile de sohbe! e!!i. Bü!ün varlıı ileAllahü !eâlâya balı idi. 5er dakikasını Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' sünne!iseniyyesine uymakla 1e:irirdi. 4ünyânın malına ve mülküne balı olmayıp, haram ve1ünahlardan ne(re! ederdi. 9avuz -ul!an -elîm 5ân Didâniye se(erinde Şama 1elin+e,kendisine 3uhammed Bedah/îden s*z edildi. <, onu daha *n+e duyduunu ve pekyakında ziyâre!ine 1ide+eini s*yledi. Birka: 1ün sonra da ziyâre!ine 1i!!i. 9avuz -ul!an-elîm 5ân zâ!en uradıı her memleke!!e, mukaddes makamları, ilim adamlarını ziyâre!e!meyi, !asavvu( büyükleriyle 1*rü/meyi, dualarını almayı ihmâl e!mezdi. Şamda kaldıı

süre i:inde, Şeyh 3uhyiddîni Arabî hazre!lerinin kabrini yap!ırdı. 3edreselere urayıp,!alebeye yardımda bulundu. Bu arada Emeviyye 2âmiine 1i!!i. < +ivarda ya/ayan veherkes !ara(ından büyük hürme! 1*s!erilen 3uhammed Bedah/înin iki de(a evine 1iderekziyâre!!e bulundu. 9avuz -ul!an -elîm 5ânın 3uhammed Bedah/îyi ilk ziyâre!lerinde,aralarında hi: konu/ma olmadı. -ul!an onun büyük bir velî olduunu anlayıp, huzûrundaedeble o!urdu. <rada bir sükûne! ba/ladı. Bir saa!!en (azla o!urmalarına ramen, ikisi de!ek kelime konu/madan ayrıldılar. İkin+i de(a ziyâre!lerinde, *n+e 3uhammed Bedah/îkonu/maya ba/ladı ve buyurdu ki> ?-ul!ânım, ikimiz de Allahü !eâlânın se:kin kullarıarasında bulunuyoruz. Boynumuzda kulluk baı vardır. Allahü !eâlânın huzûrundasorumluyuz. Ahzâb sûresi ye!mi/ikin+i âye!inde meâlen6 “1iz emâneti %Allaha i!aa! veibâde!leri' göklere, yere ve da+lara tekli2 ettik de, onlar "unu y!klenmektençekindiler, ondan korktular da onu insan y!klendi. 3nsan %bu emâne!in hakkını

1*ze!mediinden' cidden çok zâlim, çok câhil "ulunuyor.” buyurulduu üzere,emâne!i ve mesûliye!i 1*kler ve yer yüklenmek!en ka:ındıkları hâlde, biz onu yüklendik.<muzlarımıza aır bir mesûliye! aldık. -iz ise -ul!ânım, yükünüzü biraz dahaaırla/ırdınız. -al!ana! yükü üzerine, bir de hilâ(e!i yüklenerek !a/ınması 1ü: bir yükal!ına 1ire+eksiniz. Allahü !eâlâya /ükürler olsun ki, benim yüküm sizinkine nisbe!le :okha(i(!ir. 4iyebilirim ki, sizin yüklendiinizi, dalar ve !a/lar yüklenip :ekemez. İnsanlar dabu yükü !a/ıyamaz. Ama sizin bir de manevî 1ü+ünüz vardır. <ndan ye!eri kadar(aydalanıyorsunuz. Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “Be$iniz "ir s!r!n!nço"anı gi"isiniz. %o"an s!r!s!n! korudu+u gi"i, siz de evlerinizde ve emirleriniz altında olanları *ehennem'den korumalısınız/ Onlara m!sl!manlı+ıö+retmelisiniz/ ö+retmez iseniz mes'-l olacaksınız.” mübârek s*zleri sizinrehberinizdir. ;ok me/akka!li, kül(e!li bir yolda bulunuyorsunuz. Allahü !eâlâ yardım+ınızolsun.@ 9avuz -ul!an -elîm 5ân, Allahü !eâlânın bu velî kulunu büyük bir dikka!le dinledive !ek kelime olsun kar/ılık vermedi. -ükû! ve edeb ile huzûrundan ayrıldı. Bunun üzerinedaha sonra me+lis!e hazır bulunanlardan birisi6 ?-ul!ânım, hi: konu/madınız, hepdinledinizF@ diye sorun+a, 9avuz -ul!an -elîm 5ân buyurdu ki> ?Büyük velîlerin me+lis vemah(elinde onlar konu/urlarken, ba/kasının konu/ması edeb dı/ı sayılır. Bulunduumuzmakam edeb makamı idi, bize sâde+e dinlemek dü/erdi. 8i!ekim biz de *yle yap!ık. <Esrâr ve hikme! me+lisinde, ben sâde+e bir zerre sayılırdım. Benim konu/mamı lâyık1*rmü/ olsaydı, elbe!!eki b*yle bir i/âre!!e bulunurdu.@

-ul!ânın yakınlarından 5asen 2an anla!ır> 3ısır (e!holunduu 1ünlerdi. Bir sabah,9avuz -ul!an -elîm 5ân bana /*yle buyurdu> ?Bu 1e+e rüyada 3uhammed Bedah/îyi1*rdüm. 9ol+uluk hazırlıında olup, bir beyaz kepenek 1iymi/, üs!üne de bir ip ku/akbalamı/!ı. Bu hâlde 1elip, yol+ulua :ıka+aını s*yleyip bizimle vedâla/!ı.@ Ben ise,1en:lik a!ıl1anlıı ile hemen rüyayı !abire 1iri/!im ve6 ?Ielîlerin 1*rünü/!e :ıka+akları

yol+uluk, âhıre! se(eri olmak 1erek!ir. Eer ve(a! e!memi/ ise, yakında ve(a! ede+eklerinei/âre!!ir@ dedim. 9avuz -ul!an -elîm 5ân kar/ılık vermedi. Ben de rüyayı b*yle !abir



e!!iim i:in pi/manlık duydum. ;ok 1e:meden, 3uhammed Bedah/înin *lüm d*/eindeŞamın ileri 1elenlerini !oplayıp6 ?9avuz -ul!an -elîm 5ânın Allahü !eâlâ ka!ında *vülmü/olduunu haber vererek, Arab diyarının (e!hiyle 5ak !eâlâ !ara(ından vazî(elendirildiini,bil+ümle evliyânın onun yardım+ısı olduunu bildirdi. <rada hazır olanlara veyaolmayanlara, -ul!ânın emirlerine say1ılı olmalarını !avsiye e!mi/ ve ayrı+a6 ?5arameyni3uh!eremeyne %3ekkei mükerreme ve 3edînei münevvereye' hizme!leri ile ba/lara !â+

olan -ul!âna benden dua ve selâmlarımı ve muhabbe!lerimi ile!irken dünyâdan da se(ere!!iimi bildirin@ diye vasıyye!!e bulunmu/!u. Şam vâlisi, durumu, -ul!ânın kapısınaduyurmu/!u. Bu sırada -ul!ânın ho+ası 5alîmi ;elebi E(endi, -ul!ânın yanına 1eldi.)onu/urlarken 9avuz -ul!an -elîm 5ân6 ?Ş*yle bir rüya 1*rmü/!üm. 5asen 2an da b*yleyorumlamı/!ı. ;ounlukla rüyanın 1er:ekle/mesi, !abirin /ekline balıdır. Şimdi o velî zâ!,ve(a! e!mi/!ir. B*yle olması !abirden ileri 1elmi/!ir. -iz hakem olun. Bu y*nden+ezalandırılmaya hak kazanmadı mıF Bu /ekilde !abirin de +ezası dayak deil miF@ dedi.5alîmi E(endi ise bana bakıp6 ?-enden b*yle a+emi davranı/ beklemezdim. A!ıl1anlıke!mi/sin@ dedi. Ben ise, u!an+ımdan ba/ımı eip dedim ki> ?Ie(a! 1ünü ile rüyanın1*rüldüü !ârih !esbi! edilsin. Eer rüya daha *n+e ise, (erman devle!lü Nâdi/âhımındır.Eer i/ aksi ise, 1er:ek budur ki, +ezası hediye ihsânıdır.@ 5alîmi E(endi, bu s*zlerimidoru bulup dedi ki> ?5asen 2an kulunuzun 1*rü/ü akla uy1undur. =er:ek!e de deerli

ka!ınızda ho/ kar/ılanmalıdır.@ Ba/lara !â+ olan Nâdi/âh, Şamdan 1elen mek!ûbu 1*s!erdi. =*rdüü rüyanın,3uhammed Bedah/înin ve(a! e!!ii 1e+eye ras!ladıı meydana :ıkın+a, kıyme!li bir hila!%elbise' ile, !am ayar ikiyüz dînâr al!ın bana ihsân buyurdu. Bun+a lü!u( 3uhammedBedah/înin kerâme!i eseridir diyerek, azîz rûhuna dualar eyledim.@

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 162) efehât-ül-üns; sh. '5&3) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 36') âc-üt-teârih; cild-2, sh. 5%'

M'HAMMED BEKRÎ:

7ıkıh âlimi ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, 3uhammed bin 3uhammed bin3uhammed bin Abdurrahmân İbni Ahmed bin 3uhammeddir. )ünyesi Ebül3ekârimolup, lakabı Şemsüddîndir. KS& %m. $#LS' senesinde 3ısırda dodu. KKM %m. $#"#'senesinde burada ve(a! e!!i.

Cmde!ü!!ahkîk ki!abının sâhibi, 3uhammed Bekrînin hayâ!ını, kendisinden /*ylenakleder> ?Büyük âlim ve evliyâdan olan babamın !erbiyesinde ye!i/!im. 9edi ya/ımınsonlarında )urânı kerîmi, sekiz ya/ında iken İmâmı 3âlikin ?El(iye@ adlı eseriniezberledim. Bunu, 3ekkei mükerremenin en büyük âlimlerinin huzûrunda okudum.5uzûrlarında ?El(iye@yi okuduum âlimler arasında6 Şa(iî mezhebi âlimi İsmâil )ayrevânî,3âlikî mezhebi âlimi 3uhammed 5a!!âbı )ebîr, 5ane(î mezhebi âlimi İbni Bûlâdbulunuyordu. Bunlar bana i+âze! %diploma' verdiler. <n ya/ına 1irmeden, büyük âlim vevelî bir zâ! olan Ebû İshak Şîrâzînin ?0enbîh@ isimli eserini ezberledim. İlim *renmem,babamın derslerine devam e!mek sûre!iyle onun ve(a!ına kadar devam e!!i. Bu sürei:erisinde muh!eli( ilimleri okudum. 3e/hûr al!ı hadîs ki!abından olan sünenleri ve :e/i!li(ıkıh ki!aplarını okudum. <nyedi ya/ı +ivarında iken eser yazmaa ba/ladım.

K#$ %m. $#M#' senesinde, dedemin ve babamın isimleri ile bilinen 2âmii Ebyâd%Beyaz 2âmi' diye me/hûr olan +âmide6 kırâa!, hadîs ve (ıkıh dersleri verdim. Aynı senebabam bir me+lis!e /*yle buyurdu> ?<lum 3uhammede bu sene *yle bil1i ve mari(e!lerhâsıl oldu ki, !alebelerimin en 1*zde olanı bunları elde e!mek i:in al!mı/ sene ura/mı/olsaydı, onun ula/!ıı mer!ebeye ula/amazdı.@ 9ine babam, son ha++ına 1i!meden *n+e/*yle buyurdu> ?Bu se(er d*nü/ümde, /eyh ve mürebbî olursun.@ 8i!ekim ha+dand*nü/ünde, bana bu husûs!a izin verdi. 5a!!â bana6 ?-enin durumunu Desûlullaha%sallallahu aleyhi ve sellem' arz e!!im. ?9â Desûlallah %sallallahu aleyhi ve sellem', olum3uhammed i:in ne vardırF@ diye sordum. Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem );“+er &urey'e, onun gi"iler için olan eyi ha"er vermi olsaydım, muhakkak ki,

onlar hayret ederlerdi.” buyurdu.



Babam, K#L %m. $#MQ' senesi Dabîulevvel ayının onü:ünde, Nazar!esi 1ünü*leden sonra ve(a! e!!i. Ie(a! e!meden *n+e, onun izni ile, dînî ilimleri oku!mak i:in onunyerine o!urdum. 5adîs, !e(sîr, (ıkıh ilimleri ve !asavvu( yolunu !âliblerine *re!!im. Allahü!eâlânın :ok lü!u( ve ihsânlarına kavu/!um. Allahü !eâlâ bana *yle ilim ve mari(e!lerlü!(e!!i ki, 2âmiulEzherde Besmelei /erî(in ?Be@ har(inin derin manâlarını anla!mak i:inikibinikiyüz ders yap!ım.

Ebû Bekr künyesini bana babam vermi/!ir. Ebül3ekârim künyesine 1elin+e, onu/*yle anla!!ılar> Anneannem olan 5adî+e bin!i 5â(ız, sâliha bir kadın idi. 5i+aza 1idip,3ekkei mükerreme ve 3edînei münevverede o!uz sene ikâme! e!!i. 3ısırda doduum1e+e, anneannem 3ekkei mükerremede bir rüya 1*rmü/. Düyasında beni ona1*!ürmü/ler. < da beni ku+aına alıp, )âbei muazzamanın e!râ(ında !ava( e!mi/. 0ava(esnasında6 ?9â Dabbî -enden bu !orunumun âlim ve sâlih olmasını diliyorum@ diye duae!mi/. < esnada )âbei muazzamadan doru 1elen ve6 ?<na Ebül3ekârim künyesiniverin@ diyen bir ses i/i!mi/. -onra da bana Ebül3ekârim künyesini verdiler. Rakabımeynel âbidîndir. An+ak Şemsüddîn lakabım daha :ok kullanılmak!adır.

Babam, 0â+ülâri(în 3uhammed Ebül5asendir. Babam soyumuzun, baba!ara(ından 5z. Ebû Bekre, anne !ara(ından ise Desûli ekreme %sallallahu aleyhi vesellem' ula/!ıını s*ylemi/!ir.@

Büyük âlim olan 3uhammed Bekrînin derslerinde ve sohbe!lerinde bulunanlar, onunanla!!ıı /eylere hayrân kalırlardı. Anla!!ıklarının, be/er aklı ile bilinebile+ek /eylerolmadıından, bu bil1ilerin, ona Allahü !eâlânın bir ihsânı olduunda /üphe e!mezlerdi.3uhammed Bekrî, ilimde o kadar yükselmi/!i ki, *mrünü zâhirî ilimleri !ahsil ile 1e:irmi/ve ilâhî mari(e!lerden de nasîbini almı/!ı. limler onun hakkında6 ?Iallahi, ondani/i!!iimiz bu s*zleri nereden aldı, nereden *rendi. bilmiyoruz. Eer pey1amberlik kapısıDesûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' ile kapanmamı/ olsa idi, s*zlerini, onunpey1amber olduuna delîl 1e!irirdik@ derlerdi.

3uhammed Bekrî, !e(sîr ilminde de derin bir âlim idi. 0e(sîr dersleri verirken, derinve in+e manâlardan bahsederdi. limlerin, !e(sîrini yap!ıı âye!i kerîmelerle alâkalı olarakbildirdiklerini de naklederdi. Bunlar arasında evlâ olan manâyı da s*ylerdi. -onra !asavvu( büyüklerinin her âye!i kerîmeye dâir bildirdiklerini naklederdi. Bü!ün bunları6 (esâha!,

belâ1a! ve yüksek bir i(âde üslûbu ile a:ıklardı. 5adîs ve (ıkıh derslerini de aynı /ekildeanla!ırdı. 5an1i ilme dâir derse ba/larsa, dinleyen onu, o ilmin bü!ün !emel bil1ilerine vein+eliklerine vâkı( olarak 1*rürdü. 2âmiulEzherde ve ba/ka yerlerde ders verdi.İnsanlar, onun elini *pmek ve duasını almak i:in yanına 1elirlerdi. <nun bulunduu yer:ok kalabalık olurdu.

Babası Şeyhülislâm Ebül5asen Bekrî, ve(a!ına yakın onunla yalnız bir odada kaldı.3uhammed Bekrî bu arada, Allahü !eâlânın babasına lü!u( ve ihsânda bulunduu (eyz vemari(e!lerden :ok is!i(âde e!!i. Ebül5asen Bekrî, sonra herbiri /eyhülislâm ve zamanınınileri 1elen âlimlerinden olan ve *mürlerinin büyük bir kısmını ondan ilim *renmekle1e:iren !alebelerini yanına :aırarak, olu 3uhammed Bekrîden is!i(âde e!melerini,ondan ilim *renmelerini, onun emri al!ına 1irmelerini vasıyye! e!!i.

Cmde!ü!!ahkîk ki!abının sâhibi, 3uhammed Bekrî hakkında /*yle demek!edir> ?3uhammed Bekrî, onsekiz ya/ında iken, Beyaz 2âmide, 3ısırın me/hûr âlimlerininhuzûrunda verdii !asavvu( dersinde, babasının yerine 1e:mee lâyık olduunu 1*s!erdi.0asavvu(a dâir derin meseleleri hazırlıksız olarak anla!!ı.@

Abdülvehhâbı Şarânî, 0abakâ!ülkübrâ isimli eserinde, onun hakkında /*yleyazmak!adır> ?3uhammed Bekrî, dînî ilimlerde ulemâi râsihînden, kâmil olu kâmil birzâ!!ır. <nun /*hre!i, onu anla!maya ih!iyâ: bırakmamak!adır. Allahü !eâlânın, kalbine ilim,mari(e! ve sırları akı!!ıı, asrında hi:bir kimseye nasîb olmayan mer!ebeye ula/an bumübârek zâ!ı nasıl anla!abilirizF limler, yeryüzünde 3ısırdan daha :ok âlim bulunan biryer olmadıı hakkında i!!i(âk e!mi/lerdir. İ/!e b*yle bir diyarda onun 1ibisi yok!ur. <nun(azîle!ini an+ak hased+iler ve kalb 1*zü a:ık olmıyanlar inkâr edebilir. <nunla iki de(aha++a 1i!!im. <nun kadar ahlâkı 1üzel, insaniye!i ve insanlara muâmelesi iyi birisineras!lamadım. -*zleri :ok !a!lı idi. âhirî ve ba!ınî ilimlerde (e!vâ verirdi. < asırda bü!ünmemleke!lerde bulunan âlimler, onun üs!ünlüü husûsunda i!!i(âk e!!iler. 3uhammed

Bekrî, babası 1ibi vera, !akvâ ve zühd sâhibi olarak ye!i/!i. 4ünyâya rabe! e!medi. <nun



i:in dünyâ, ona boyun eerek 1eldi. <nun o kadar yüksek ve 1üzel hâlleri vardır ki,anla!arak bi!irmek zordur.

<nun 5z. Ebû Bekrin soyundan olduunun delîllerinden birisi /*yledir> ?3ekkeimükerremede /*yle bir rüya 1*rdüm. Düyamda 3uhammed Bekrînin hased+ilerindenbirisi, onun 1ıybe!ini yapmı/!ı. Ben o /ahsın, ho+am 3uhammed Bekrîyi 1ıybe! e!mesinemâni oldum. 7aka! o /ahıs, 1ıybe! e!meye devam e!!i. -onra 5z. Ebû Bekri -ıddîkı

%rahme!ullahi aleyh' rüyada 1*rdüm. Bana /*yle buyurdu> ?< /ahsın olum 3uhammedi1ıybe! e!mesine mâni olduun i:in, onun !ara(ından Allahü !eâlâ seni hayır ilemükâ(a!landırsın.@ Bu rüyadan sonra, 3uhammed Bekrînin 5z. Ebû Bekrin soyundanolduunun doruluunu anladım.

5o+am 3uhammed Bekrî, asrında, !asavvu(un in+eliklerini (asih ve beli bir /ekildeanla!ması bakımından, Abdülkâdiri =eylânîye benzemek!edir. <, Allahü !eâlânın lü!(unave ihsânına kavu/mu/!u. 5o+am Ali Ie(â6 ?İnsanlar arasında 5z. Ebû Bekrin soyundan,Ebül5asen Bekrî isminde birisi 1ele+ek!ir. Bü!ün hâllerimizde, bize vâris olur. Bizimmer!ebemize ula/ır. <ndan sonra 3uhammed Bekrî 1elir@ buyurarak onun üs!ünlüünübelir!mi/!ir.@

Ebül5asen Bekrî ve(a! edin+e, !alebelerinin büyüklerinden olan bir zâ!, onun yerine2âmiulEzherde ders vermek is!emi/!i. < sırada 3uhammed Bekrînin ya/ı kü:ük olduu

i:in, daha babasının yerinde ders verebile+ek durumda olmadıını sanıyordu. ;ünkü o,yirmibir ya/ında idi. Aynı zamanda, daha *n+e ilim me+lislerinde ders de vermemi/!i.Bü!ün bunlara ramen, ders vermesi i:in ona bir me+lis kuruldu. Bu me+lis!e, 3ısırdakid*r! mezheb âlimlerinin ekserisi hazır bulundu. 3uhammed Bekrî ders vermeye ba/ladı.Hn+e sâde+e !e(sîr ilmine dâir ders vere+ei zannedildi. 7aka! o, bü!ün ilimlerden, derinmari(e!lerden ve hi: duymadıkları bil1ilerden bahsedin+e, orada bulunanlar hayre!lerinii(âde e!!iler. <nun ilimdeki üs!ünlüünü ve 3ısırda babasının yerine ders vermeeherkes!en daha layık olduunu kabul e!!iler. -*zlerinde ve hâllerinde babasınabenziyordu.

0alebesi Abdurrahîm Şarâvî /*yle anla!!ı> ?Bir de(asında 3ekkei mükerremedeho+am 3uhammed Bekrî ile mü+âvir olarak bulunuyordum. 5i: yanından ayrılmadım.Bir1ün 5aremi /erî(!e, Bâbı İbrâhim denilen yerde o!uruyorduk. Bu sırada, evinden

hizme!:isi 1elip, bazı ev ih!iyâ:larını almak i:in ondan para is!edi. < sırada parasıolmadıı i:in hizme!:iye6 ?İn/âallah ben birazdan 1*nderirim@ dedi. Bunun üzerinehizme!:i 1i!!i. 7aka! biraz sonra !ekrar 1elip, ısrarlı bir /ekilde para is!edi. 3uhammedBekrî, *n+eki 1ibi +evap verdi. 7aka! hizme!:i ısrarla para is!iyordu. 5izme!:inin bu ısrârıkar/ısında 3uhammed Bekrî, )âbei muazzamayı !ava( e!mek i:in kalk!ı. Ben de onunlabirlik!e 1i!!im. 3uhammed Bekrî, !ava( ederken /u s*zleri s*ylüyordu> ?9â Dabbî Bi!kilerkurudu. <nları lü!(ede+ein yamur ile sula. Bize yardım eyle. ;ünkü biz, senin lü!u( veihsânını umuyoruz.@ Bir müdde! sonra 5indis!anlı bir zâ! 3uhammed Bekrînin yanına1elerek, elini *p!ü. 2ebinden, i:erisinde bir mik!ar dînâr bulunan bir kese :ıkarıp verdi ve6

?E(endim Bu kese size hediyedir. Bunu 5indis!an -ul!ânı 1*nderdi@ dedi. Bunun üzerine3uhammed Bekrî, bu ihsânından dolayı Allahü !eâlâya /ükür se+desi yap!ı. -onra okeseyi hizme!:isine verdi. 5izme!:i sevin:le ih!iyâ:ları kar/ılamak i:in :ar/ıya 1i!!i.@

=azzî /*yle anla!!ı> ?Bir1ün birisi ho+am 3uhammed Bekrîden bahsederek6 ?Bilmiyorum, 3uhammed Bekrî, bu kadar bol yiye+ek ve 1iye+ei nasıl buluyorF@ dedi. Busırada 3uhammed Bekrî, bulunduumuz yere 1elerek6 ?<lum 4ünyâ bizim kalbimizdedeil elimizdedir@ dedi.

İbrâhim Cbeydî ?Cmde!ü!!ahkîk@ isimli eserinde /*yle nakleder> ?3uhammedBekrî, bir sene ha++a 1i!!i. Bu sırada Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' kabri/erî(lerini de ziyâre! e!!i. 3es+idi 8ebevîye 1elip, Davdai mu!ahhera ile minber arasınao!urdu. < sırada Desûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' /i(ahi olarak6 ?Allahü!eâlâ seni ve soyunu mübârek kılsın@ buyurdu.

Ş*yle anla!ılır> ?5üseyn Na/a, Buhârâ vâlisi Hmer bin Gsâya bir i/inden dolayı kızdı.Adamlarını 1*nderip onu yanına 1e!irmelerini emre!!i. Hmer bin Gsâyı 1e!irdikleri vaki!*ldüre+ek!i. Iâli yolda, 5üseyn Na/anın adamlarından, kendisini *n+e 3uhammedBekrîye 1*!ürmelerini ri+a e!!i. 5üseyn Na/anın adamları bu is!ei kabul e!!iler.

3uhammed Bekrînin evine vardıkları zaman, onun husûsî odasında yalnız ba/ınaolduunu s*ylediler. 3uhammed Bekrî bu sırada kimse ile 1*rü/mezdi. Bunun üzerine



Iâli, 3uhammed Bekrînin !alebelerinden Abdülvehhâbı Şarânînin yanına 1*!ürülmesiniis!edi. 5üseyn Na/anın adamları bu is!ei de kabul e!!iler. <raya varın+a, Iâli,Abdülvehhâbı Şarânîden, 5üseyn Na/anın yanında kendisine /e(aa!:i olmasını is!edi. <da Iâliye6 ?5üseyn Na/a ile hi: 1*rü/memiz yok!ur. 7aka! ben 3uhammed Bekrîye 1idip,senin i:in Na/anın huzûrunda /e(aa!:i olmasını is!erim@ dedi. -onra hemen 3uhammedBekrînin huzûruna 1i!!i. 4urumu 3uhammed Bekrîye arze!!i. < sâde+e6 ?Iâliye dayısını

!avsiye ederim@ buyurdu. Abdülvehhâbı Şarânî onun bu s*zünün manâsını anlıyamadı.Iâli Hmer bin Gsânın annesi, olunun bu hâlde 1*!ürüldüünü *renin+e, 5üseynNa/anın hanımlarının yanına 1i!!i. <lunun durumunu onlara anla!!ı. Iâlinin annesinin buhusûs i:in 1eldii haberi 5üseyn Na/aya ula/ın+a, hazırlanıp makamına 1i!!i. Iâlininannesi onunla 1*rü/!ürüldü. Iâlinin annesi olunun durumu hakkında 5üseyn Na/a ilekonu/maya ba/ladı. 5üseyn Na/a, Iâlinin annesine nereli olduunu sordu. < da,memleke!ini ve ailesinin kimlerden olduunu a:ıkladı. 5üseyn Na/a, kadına6 ?-enin hi:karde/in var mıF@ diye sordu. )adın+aız6 ?Eve!, (ilan isimli bir karde/im var@ dedi. Bununüzerine 5üseyn Na/a, o kadının kendi karde/i olduunu anladı ve6 ?Ben senin karde/inim@ dedi. B*yle+e 3uhammed Bekrînin6 ?<na dayısını !avsiye ederim@ s*zünün manâsıanla/ıldı. 5üseyn Na/a yeeni olan Gsâ bin Hmeri derhâl huzûruna :aırdı. 4urumu onaanla!!ı ve eski vazî(esine onu !ekrar !ayin e!!i. Iâli huzûrdan ayrıldı. 4oru+a

Abdülvehhâbı Şarânînin yanına 1i!!i. 4urumu ona anla!!ı. < da, bu durumun3uhammed Bekrînin bereke!iyle olduunu6 1idip ona !e/ekkür e!mesini s*yledi. Iâliderhâl 3uhammed Bekrînin huzûruna 1iderek elini *p!ü ve hayır duasını aldı.@

Ş*yle anla!ılır> 3uhammed Bekrî, bir1ün !alebelerinden birisine6 ?=i!, bize birazyiye+ek sa!ın al, 1el@ dedi. 0alebenin üzerinde hi: para yok!u. Nara yanında olan !alebe osırada orada deildi. Bu !alebe6 ?E(endim, paranın bulunduu arkada/ımız /u anda buradayok@ deyin+e, 3uhammed Bekrî6 ?Bizim masra(ımızı, rızkımızı, her/eyin sâhibi ve mâlikiolan Allahü !eâlâ verir@ deyip, elini orada bulunan bir aa+ın dalına uza!!ı. Birka: yaprakkopar!!ı ve !alebesine verdi. 0alebe yaprakları eline alın+a, onların birer dînâr olduunu1*rdü. 3uhammed Bekrî !ekrar ona6 ?Şimdi 1i!, bir/eyler al da 1el@ dedi. <radabulunanlar da, aa: yapraklarının Allahü !eâlânın izni ile dînâra d*ndüünü 1*rdüler.

0orunu anla!ır> Bir 1e+e seher vak!inde kalkmı/!ım. Bu sırada6 ?Ey 3uhammed

)ara(ede bulunan deden 3uhammed Bekrînin kabrini ziyâre! e!@ diyen bir ses i/i!!im.-es 1i!!ik:e kuvve!leniyordu. Evin avlusuna :ık!ım. 7e+r douyordu. 5ava birazaydınlanmı/!ı. -abah namazını kıldım. -onra bineime bindim. < ses daha dakuvve!lenmi/!i. 4oru+a )ara(e kabris!anına 1i!!im. 5z. Ebû Bekrin soyundan 1elenbüyüklerin bulunduu !ara(a 1i!!im. 4edem 3uhammed Bekrînin kabrinin ba/ına vardım.)abrin yanına o!urdum. )abre yakla/ıp, 1izli bir sesle, ona bazı ih!iyâ:larımı arze!!im.-onra oradan ayrıldım. İmâmı Şa(iîyi ziyâre! e!!im. -onra bineime binip 1eri d*ndüm.Bu sırada uzun boylu ve kırmızı +übbeli birisi pe/imden6 ?Ey 3uhammed@ diyebaırıyordu. =eriye d*nün+e bana6 ?Ey 3uhammed 4eden 3uhammed Bekrî sana selâmediyor. Şikâye!lerini ve is!eklerini i/i!!i. -en /ikâye!lerini ve is!eklerini s*ylerken, yanındaDesûlullah da vardı. 4eden 3uhammed Bekrî, Desûlullaha %sallallahu aleyhi ve sellem'6

?9â Desûlallah Bu olum eynelâbidîndir. < benim yanımda :ok kıyme!lidir. <nunih!iyâ:larını !emin ederseniz :ok memnun olurum@ dedi. Desûlullah da %sallallahu aleyhive sellem', deden 3uhammed Bekrînin bu ri+asını kabul buyurdu@ dedi. -onra, senindeden 3uhammed Bekrîden is!eklerin /unlar /unlardı diye, !ek !ek saydı. Bundan okimsenin, ke/(inin ve kerâme!inin doru olduunu anladım. ;ünkü ben, dedeminmezarında is!eklerimi 1izli olarak yapmı/!ım. < zâ!a6 ?A!ıma bininiz. Ben yürüyerek1iderim@ dedim. < zâ! kabul e!medi. A!ıma bindim, (aka! a!ım yürümedi. Arkama d*nüpbak!ıımda, o zâ!ı 1*remedim. -onra !alebelerimi, o za!ı aramaları i:in 1*nderdim. 7aka!o zâ!ı bulamadılar.

Büyük âlim Abdülkâdir 3ahallî6 ?Bir yerde bir ih!iyâ+ınız olduu zaman, 3uhammedBekrînin kabrine 1idin. Ey ho+am 3uhammed Bekrî 7alan+a ih!iyâ+ımın yerine 1elmesii:in, seni Allahü !eâlânın ka!ında vesile ediyorum, deyin. Allahü !eâlânın izni ile oih!iyâ+ınız hâsıl olur. Bu !e+rübe edilmi/!ir.@ buyurdu.

3uhammed Bekrî buyurdu ki> ?0asavvu( yolunda olan kimseye en *n+e lâzım olan,

!*vbe ile 1ünah kirlerinden !emizlenmesidir. 0*vbe6 1ünah!an vaz1e:mek, o 1ünahıyap!ıına pi/man olmak, o i/i !erke!meye azme!mek, haksız olarak almı/ olduu malı



sâhibine 1eri vermek, ka:ırmı/ olduu namazlarını kazâ e!mek, ho+asının hizme!indebulunmak, onun emrine uymakla olur. )endisini 1ünahlardan !emizlemesi i:in, ho+asınıne(sine âmir ve hâkim kılmalıdır. =ünahlardan kur!ulmak i:in, Allahü !eâlâya duae!melidir.@

3uhammed Bekrînin bir /iirinin !er+ümesi /*yledir> ?4arıldıın bir /eyden dolayı+anın sıkıldıı zaman (eryâd e!me. İ/ini Allahü !eâlâya !eslim e!. Bu ni:in b*yle oldu diye

5akka i!irâz e!me. ;ünkü 5akka i!irâz eden pi/man olur. Allahü !eâlânın kazâ vekaderine râzı olan kimse, pek yüksek ve /ere(li dere+elere kavu/ur. 3a!lûbu ve maksûdupe/inen verilir. -ıkın!ıları ondan 1ider. Evliyânın s*zlerini yerine 1e!irip, onlara sâdıkkaldıklarından ve kendilerini Allahü !eâlâya !eslim e!meleri, i/lerini Allahü !eâlâya havalee!melerinden dolayı ba/kalarından üs!ün olur. Bir sıkın!ın olduu zaman ümidini kesme.4ualara i+abe! eden Allahü !eâlânın (azlından ve lü!(undan ümi!li ol. 8i+e sıkın!ı vedarlıın pe/inden Allahü !eâlânın yardımı ye!i/mi/!ir.

Ey kalbim Eer benim kalbim isen, benlik!en uzakla/. Ey kalbim Eer kalbim isen,Allahü !eâlânın kazâ ve kaderinden râzı ol. =izlide ve a:ık!a Allahü !eâlâyı murâkabe e!.Ey kalbim Eer benim kalbim isen, Allahü !eâlâdan ba/kasına meyle!me. Dabbiminhükmüne sabre!. -onunda hayır bulursun. Allahü !eâlâya kar/ı sâdık ve samimî ol. )u/lar1ibi, bilmediin yerden rızka kavu/ursun.@

3uhammed Bekrî, :e/i!li ilimlere dâir eserler yazdı. Bu eserlerden bazıları /unlardır>$ Şerhi 3uh!asarı Ebî Şü+â> Şa(iî mezhebi (ıkhına dâir bir eserdir. L 4îvânı /iir> 9azmabir eserdir. Bir nüshası Naris!e 3illî )ü!üphânededir. 5ar(lere 1*re !er!îb edilmi/!ir.<nsekiz (orma +ivarındadır. )ü!üphânenin -âdâ!ı Bekriyye kısmındadır. S 0er+ümânülesrâr ve dîvânülebrâr, M El7e!hülmübîn bi +evâbı bâdissâilîn, # Disâle!ün (ilismilazam, Q Disâle!ün (issalâ!i alen8ebiyyi %sallallahu aleyhi ve sellem', P Disâle!ün (îâdâbi//eyh velmürîd. " Disâle!ün (î ziyâre!in 8ebiyyi %sallallahu aleyhi ve sellem'.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. 2%12) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. '313) (l-0’lâm; cild-, sh. ') Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 1%

5) (n-n*r-us-sâfi;r sh. 36&6) ef-ü#-#ün*n; cild-1, sh. 2, 336, 62, cild-2, sh. 12%, 1& ) >#âh-ül-mekn*n; cild-1, sh. 25, 2%, cild-2, sh. %

M'HAMMED BİN ABDÜLKÂDİR (M)’#+# E*!8&:5ane(î mezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi, 3uhammed bin Abdülkâdir olup, daha :ok

3alül Emîr diye !anındı ve /*hre! buldu. <smanlı /eyhülislâmlarından 3alülzâde3uhammed E(endinin babasıdır. 4oum yeri ve !ârihi bilinmemek!edir. KQS %m. $##Q'senesinde ve(a! e!!i. Ie(a!ına6 ?=i!!i Nîri nûrânî@ mısraı !ârih dü/ürüldü. <smanlılar devriâlimlerindendir.

3uhammed bin Abdülkâdir, zamanındaki yüksek âlimlerden ilim !ahsîl e!!i. İlk!ahsiline 7enârî 3uhyiddîn ;elebiden okuyarak ba/ladı. 0emel ilimleri ondan okuyup*rendik!en sonra6 )emâl Na/azâdeden, 8ûreddîn E(endiden, )ara 4âvûd E(endidenokudu. 4aha sonra )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın ho+ası olan büyük âlim 5ayreddînE(endiden okudu ve ondan i+âze! aldı.

Bundan sonra, Bursada )âsımpa/a, İs!anbulda E(dalzâde ve 3ahmûd Na/a ve yineBursada -ul!an medreselerine müderris oldu. Bu medreselerde müderrislik yap!ıızamanlarda, /*hre!i her !ara(a yayıldı. 5erkes !ara(ından sevilir, sayılır oldu. ;ok yüksek!alebeler ye!i/!irdi. limler arasında da sevilir, sayılırdı. ;ok kimseler onun ilmindenis!i(âde ederek ilimde yüksek dere+elere kavu/!ular. <nun !alebeleri, dier zâ!ların!alebeleri arasında, ilim ve (azîle! bakımından :ok yüksek idi. 3edresede müderris iken3ısıra kadı !ayin edildi. )ısa zaman sonra İs!anbula 1e!irilip, -ahnı semânmedreselerinden birine !ekrar müderris olarak !ayin edildi. Burada bir mik!ar vazî(eyap!ık!an sonra, !ekrar 3ısır kadılıına !ayin edildi. 3ısıra varmadan 1eri :arılıp, 3îrim)*sesinin yerine Anadolu kadıaskeri olarak vazî(elendirildi. Bu vazî(eyi de 1aye! 1üzel

olarak adâle!le i(â e!!i. Bu vazî(ede bulunurken raha!sızlandı ve has!alıı vazî(eyiyapamıya+ak kadar aırla/!ı. Emekliliini is!iyerek, kendi arzusuyla vazî(eden ayrıldı.



Ayaklarında ve ba+aklarında :ok /idde!li arı vardı. Daha!sızlıı 1ün 1e:!ik:e ar!!ı vevü+ûdu iyi+e zayı(ladı. =ü: ve kuvve!i kalmadı. Bu has!alıından, KQS %m. $##Q'senesinde ve(a! e!!i. )endi 4ârı )urrâsının %!alebe oku!!uu der1âhın' bah:esindede(nolundu.

3uhammed bin Abdülkâdir, *mrünü ilim *renmek ve ilim *re!mek ile 1e:irdi.Adâle!!en hi: ayrılmadı. Anlayı/ kabiliye!i :ok yüksek idi. 3eseleleri :abuk kavrar ve

:abuk hallederdi. İdâre+ilii :ok kuvve!li ili. ;ok 1üzel konu/urdu. -ohbe!inde bulunanlarsaa!ler+e dinleseler sıkılmızlar, dinlemek!en usanmazlardı. ;ok azîmli idi. Ba/ladıı bir i/ibi!irmek i:in :alı/ır, :alı/mak!an yılmazdı. 4in ilimlerinde ve (en ilimlerinde s*z sâhibi idi.A:ık!a ve 1izlide edebi 1*ze!ir, !emkinli hareke! ederdi. 3ü!evâzî idi, (aka! vakûrdu. =üzelhuylarından birisi de, :ok +*mer! olması idi. iyâ(e!ler !er!îb ederek, müslümanlarayemek yedirir, devamlı olarak ih!iyâ: sahiplerinin yardımına ko/ardı. İyilik, izze! veikrâmları pek:ok idi. 3al ve serve!i (azla idi. 7aka! kazan+ının :ounu, Allah rızâsı i:in(akir (ukaraya daı!ırdı. Ba/!an ayaa kadar edeb sâhibi olduundan, ba/kalarına edeb ve!erbiye *re!mek!e de :ok ba/arılı olurdu. Anadoluda %veya 3ısırda' )umlu beldesindebir mek!eb ve İs!anbulda Edirnekapı sem!inde, in+irlikuyu yolunda bir medrese yap!ırıpvak(eyledi.

1) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 33&2) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 11'3) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '%'

M'HAMMED BİN ABDÜLKERÎM 2İLMSÂNÎ:0ilmsânda ye!i/en büyük İslâm âlimlerinden. İsmi, 3uhammed bin Abdülkerîm bin

3uhammed %Hmer' el3e1îlî e!0ilmsânî e!0evâ!î olup, o zamanda bulunan âlimlerin enyükseklerindendir. 3e1île ismindeki me/hûr ve büyük bir kabileye mensûbdur. Bunanisbe!le 3e1îlî denmi/ ve daha :ok 3e1îlî diye me/hûr olmu/, !anınmı/!ır. 0e(sîr, (ıkıh,hadîs, kelâm ve man!ık ilimlerinde derin âlim idi. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. K&K %m.$#&S' senesinde 0ilmsân yakınlarında bulunan 0evâ! beldesinde ve(a! e!!i. Ie(a!ının K$&%m. $#&M' ve KL$ %m. $#$#' seneleri olduu da rivâye! edilmi/ ise de, yukarıdaki rivâye!

daha kuvve!lidir.İmâm Abdurrahmân es-eâlebî ve 9ahyâ bin 9üdeyr 1ibi zamanının me/hûr büyükâlimlerinden ilim *renerek ye!i/en 3e1îlî, akıl, zekâ, hâ(ıza ve 1ayre!inin pek (azlaolması sebebiyle, kısa zamanda ilerliyerek kemâle 1eldi. 0e(sîr, hadîs, (ıkıh, kelâm veman!ık ilimlerinde :ok yüksek âlim oldu. )endisinden ise6 7akîh Eyd Ahmed, kıb elEnsamnî, 3uhammed bin Abdül+ebbâr 1ibi zâ!lar ilim *rendiler.

Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' sünne!i seniyyesine muhabbe!ve balılıı pek (azla olan 3e1îlî, bu yola dü/manlık edenlere de :ok buz ederdi. <nlara1erekli +evapları vererek sus!ururdu. İslâmiye!e dü/manlık edenler ile yap!ıı mü+âdelesipek:ok olup, bu husûsiye!i ile !anınmı/!ır. =aye! +esur, kahraman ve pehlivan bir zâ! idi.7asîh ve belî olarak :ok 1üzel konu/urdu. İ(âde ve iknâ kabiliye!i pek (azla idi. 3ünâzarailminde de ih!isası :ok olup, İslâmiye!e dil uza!anlara, hemen ve en 1üzel /ekilde +evapvererek dü/manları sus!ururdu.

İlmi pek:ok olup, devamlı emri marû( ve nehyi münker yapardı.4înimizin hükümlerini, kaidelerini bildirmek, anla!mak niye!iyle, -udana ve ba/ka

beldelere 1i!!i. -udana vardıında, oranın sul!ânı ile bulu/!u. -ul!ânın i/lerine,vazî(elerine dâir bir risâle yazıp, sul!âna verdi. Bu risâlede, sul!ânın dînimizin emirlerine!am uy1un hareke! e!mesi, emri marû( ve nehyi münker yapması ve ahâlisine dînîhükümleri *re!mesi î+âb e!!iini yazdı. 9oluna devam ederek )â1ûya 1eldi. <ranınsul!ânı olan 5a+ı 3uhammed Eskiyâya da bir risâle !elî( edip verdi. Bu uzun seyaha!!ensonra, 0evâ! beldesine d*ndü. K&K %m. $#&S' senesinde orada ve(a! e!!i.

lim zâ!lar ile 1*rü/üp sohbe! eder, kendini ba/kalarından üs!ün ve kıyme!libilmezdi. Büyük İslâm âlimlerinden, hadîs ilminde mü+!ehid olan 2elâleddîni -üyû!î ilemek!upla/ırdı.

3uhammed 3e1îlî hazre!lerinin :ok kerâme!leri 1*rülmü/!ür. En büyük kerâme!i,

Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' yoluna !am balı olması veba/kalarının da bu saâde!e kavu/maları i:in :ok 1ayre! e!mesidir.



3uhammed 3e1îlî, :ok heybe!li ve :ok +esur olduundan, ilmi ile dü/manlara :ok iyi+evaplar verip sus!urduundan, kimse i!irâz e!meye +esâre! edemezdi. Büyüklüüneinanmayan ve ona dü/man olan bir kimse, hayâ!ında ona bir/ey yapamamı/ olmanın hın+ıile, ve(a!ından sonra 3e1îlînin kabrine 1idip bevle!mek is!edi. Bu bozuk niye! ile orayavardıı anda, iki 1*zü birden k*r oldu. 3e1îlînin b*yle daha ni+e kerâme!leri 1*rülmü/!ür.

Bir:ok eser yazmı/ olan 3uhammed 3e1îlînin, eselerinden bazıları /unlardır> $ El

Bedrulmünîr (î ulûm i!!e(sîr, L 3isbâhülervâh (î usûlil(elâh, S 3u1ninnebîl /erhumuh!asarı 5alil, M Şerhu büyûılâ+âl, # 3enhiyyâ!, Q 0elhîsülmi(!âh, P 3i(!âhunnazar, " Şerhül+ümel(ilman!ık, K 0enbîhül1â(ilîn an mekrümülebbisîn, $& Şerhuhu!be!ülmuh!asar, $$ 3ukaddime!ün (ilArabiyye, $L 7e!hülmübîn, $S Ahkâmu ehlizzimme. Ayrı+a, ?)asîdei Bürde@ vezninde, Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem'e(endimizi medh i:in yazdıı bir:ok kasîdesi vardır.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-1, sh. 1&12) (l-0’lâm; cild-6, sh. 2163) +’rîf-ül-h+lef; cild-1, sh. 1') (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 22'5) (l-Büstân; sh. 253

6) e!l-ül-i$tihâc; sh. 33

M'HAMMED BİN ANÂN:Evliyânın büyüklerinden. 4oum !ârihi ve hayâ!ı hakkında bil1i yok!ur. KLL %m.

$#$Q' senesi Dabîulevvel ayında, namaz kılarken ve(a! e!!i. Ie(a! e!!ii zaman yüz küsûrya/ında idi. 2enâze namazı Bâbı Bahrdeki 3aksim 2âmiinde kılındı. 2enâze namazında-ul!an 0omanbay da bulundu. 2enâze namazını kılmak i:in :ok kalabalık bir halk !oplandı.

3uhammed bin Anân kü:ük ya/!a ibâde! e!meye ba/ladı ve )urânı kerîmiezberledi. 0asavvu( yolunu EbülAbbâs =amrîden *rendi. =e+eleri :ok ibâde! ederdi.Bo/ yere hi: konu/mazdı. İkindi vak!inde, 1e+e ibâde!i i:in hazırlıa ba/lardı. )u/lukvak!ine kadar hi: konu/mazdı. ;ok kerâme!leri 1*rüldü. )erâme!lerinden bazılarını,!alebesi Abdülvehhâbı Şarânî, 0abakâ!ülkübrâ adlı eserinde anla!!ı.

Bir1ün 3uhammed bin Anâna :ok sayıda misâ(ir 1eldi. 3uhammed bin Anân,misâ(irleri 1eldii sırada ekmek hamuru youruyordu. 5amuru yourup pi/irdik!en sonra,annesine6 ?Şu *r!üyü alıp yemek kabının ve ekmeklerin üzerine *r!ünüz@ dedi. Annesionun dedii 1ibi yap!ı. -onra *r!üyü a:madan, *r!ünün al!ından durmadan ekmek :ıkardı.5emen hemen evinin yarısı ekmekle doldu. 9emei de *yle yap!ı. -onra 3uhammed binAnân annesine6 ?Ar!ık *r!üyü a:abilirsin@ dedi. Annesi *r!üyü a:!ıı zaman, kabda neyemek, ne de ekmek vardı. Annesi bu duruma hayre! e!!i. Bunun üzerine 3uhammed binAnân6 ?Bu yapılan :ok 1*rülmesin. 8e(sim yedi kudre!inde olan Allahü !eâlâya yemînederim ki, eer is!eseydim, bu /ehrin her yanına, az olan hamurdan, Allahü !eâlânın izniile ekmek doldururdum@ buyurdu.

İskenderiyye 2âmiinin yakınlarında k*!ürüm biri vardı. A+âib bir hâl sâhibi idi.Birinden ku/kulandıı zaman, hemen bir bi!e6 ?Şimdi 1i!. Şu /ahsın elbisesinden i:eri 1ir.9avruluyarak onun üzerini doldur@ derdi. < bi!in 1idip sardıı /ahıs, :ok peri/an bir hâledü/erdi. Bu durumu 3uhammed bin Anâna anla!!ılar. < da6 ?<nu bana 1e!irin@ buyurdu.=e!irdikleri zaman ona6 ?-enin, bu yolda bildiin bir/ey yok. An+ak bir bi! bellemi/sin okadar@ dedi ve adamı kolundan !u!!uu 1ibi havaya (ırla!!ı. < adam, halkın 1*zündenkaybolun+aya kadar 1*e yükseldi. Bu hâdiseden sonra, o /ahısdan bir daha haberalınamadı. 3uhammed bin Anân hazre!lerinin, onu nereye (ırla!!ıı bilinemedi.

4âmâdı Şeyh Şemsüddîn 0uneyhî /*yle anla!!ı> ?Beldemizde bir /ahıs vardı. ;okyemek yeme has!alıına müb!elâ olmu/!u. Bu /ahıs, bir1ün 3uhammed bin Anânınder1âhında misâ(ir oldu. <rada yemek yedi. 4imyâ!a 1i!mek i:in binek is!edi. 5izme!:isi,3uhammed bin Anâna6 ?Bu /ahıs, burada kaldıı bir 1e+ede, büyük bir balık ve bir sepe!dolusu hurma yedi. 9ine de doymadı@ dedi. Bunun üzerine 3uhammed bin Anân onuyanına :aır!!ı. Eline aldıı bir dilim ekmei ikiye b*ldü ve bir par:asını o /ahsa vererek6

?Besmele :ek ve bu yarım dilim ekmei ye@ buyurdu. < /ahıs o ekmei yiyin+e doydu. <

andan i!ibâren, bir daha (azla yemek yemedi. 3uhammed bin Anânın ona verdii ekmekile her zaman doyardı.@



=amri 2âmii imâmı Emînüddîn /*yle anla!!ı> ?Berhem!u/ kabris!anında bulunan bir*lü, 1e+eleri kabrinde baırıp duruyordu. <nun hâlinden bezen halk, durumu 3uhammedbin Anân hazre!lerine anla!!ılar. Bunun üzerine o da, o 1e+e kabrin ba/ına 1i!!i. Ba/u+unda 3ülk sûresini okudu. -onra o /ahsı baı/laması i:in Allahü !eâlâya dua e!!i. <1e+eden i!ibâren o /ahsın baırması kesildi.@

Abdülvehhâbı Şarânî /*yle anla!!ı> ?Bir 1e+e ayaklarımı uza!ıp ya!mak is!edim.

Ayaklarımı uza!mak is!ediim her y*nde, Allahü !eâlânın bir velî kulunun kabribulunuyordu. Bu yüzden o!urarak uyumaya ba/ladım. Cyurken 3uhammed bin Anânyanıma 1elerek, ayaklarımı eliyle !u!up kendi !ürbesine doru uza!!ı ve6 ?Benim !ürbemedoru ayaklarını uza!abilirsin@ buyurdu. Cyandıım zaman, ayaklarımın onun !ürbesinedoru uza!ılmı/ olduunu 1*rdüm.@

Bir1ün Şeyh Ahmed 8e+dî, elinde bir )urânı kerîm olduu hâlde 3uhammed binAnânın huzûruna 1eldi. )urânı kerîmi 1*s!ererek6 ?Bu kelâmın sâhibi hakkı i:in banazikir !elkini yap@ dedi. 3uhammed bin Anân o anda bayıldı. Ayıldıı zaman ona zikir !elkiniyap!ı ve6 ?<lum, bizim yolumuz b*yle /eyler deildir. Bizim yolumuzun aslı, Allahü!eâlânın )i!âbına ve <nun Desûlünün %sallallahu aleyhi ve sellem' sünne!ine !ammanâsıyla !âbi olmak!ır@ buyurdu.

Şerî( isminde bir zâ!!an, -ul!an =avri bir/eyler is!edi. İs!ediklerini vermezse, onu

hapse a!!ıra+aını bildirdi. Bunun üzerine Şerî(, 3uhammed bin Anân hazre!lerininhuzûruna 1eldi ve durumu anla!!ı. Buralardan ka:mak is!ediini bildirdi. 3uhammed binAnân odasına 1irdi. <rada bulunanlar, onun :ıkmasını beklemeye ba/ladı. 3uhammed binAnânın odasından :ıkması uzayın+a, Şerî( orada bulunanlara6 ?Şeyhin odadan :ıkmasını:abukla/!ırsanız iyi olur. or durumda kaldıımı siz de biliyorsunuz@ dedi. <nun bu is!eiüzerine, Abdülvehhâbı Şarânî odanın kapısını a:!ı. 7aka! odada kimse yok!u. <radabulunan herkes, 3uhammed bin Anânın odaya 1irdiini 1*rmü/lerdi. Bir saa! kadar dahabeklediler. -onra 1*zleri kan:anaı 1ibi kıpkırmızı bir hâlde, 3uhammed bin Anân odadandı/arı :ık!ı. 5emen Şerî(e6 ?Ey Şerî( 5emen bineine bin ve yola :ık. -ana kimseye!i/emez@ buyurdu. Bu emir üzerine Şerî(, derhâl yola :ık!ı. -ul!an =avri, onun /ehirdenayrıldıını iki 1ün sonra *renebildi. 4erhâl pe/inden adamlar 1*nderdi. 7aka! Şerî(e neye!i/ebildiler, ne de izini bulabildiler.

3uhammed bin Anân buyurdu ki> ?Iü+ûdun raha! edip 1e+e ibâde! yapmayakalkabilmesi i:in is!iraha! /ar!!ır. ;ünkü bedenin derin uykuya dalmasına sebep /idde!liyor1unluk!ur.@

?Allahü !eâlânın sev1ili bir kulu va+ibi bırakmadıı 1ibi, sünne!leri de bırakmamaadikka! e!medik:e6 büyük 1ünahlardan nedame! duyduu kadar, kü:ük 1ünahlardan danedame! duymadık:a, edeb makamına yükselemez.@

?Bir evliyânın, bu âlemde kalbinden ba/ka sermâyesi yok!ur. < kalbe, dünyalık i/leredâir bir/eyler doldurmak ona yakı/maz. )alb, sâde+e Allahü !eâlânın sev1isi ile doluolmalıdır.@

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 1'2) +$+kât-ül-kü$râ; cild-2, sh. 11

M'HAMMED BİN GÂÎ:)ırâa!, hadîs, (ıkıh ve nahiv âlimi. İsmi, 3uhammed bin Ahmed bin 3uhammed

olup, künyesi Ebû Abdullah!ır. "M$ %m. $MSP' senesinde 3iknâsede dodu. K$K %m.$#$S' senesinde 7as!a ve(a! e!!i.

0alebesi Abdülvâhid Elven/erisî /*yle anla!ır> ?5o+am Ebû Abdullah, kırâa! ve !e+vîdâlimi idi. )ırâa! /ekillerini ve ille!lerini, !e(sîr, (ıkıh, hadîs ve Arabî ilimleri 1aye! iyi bilirdi.5adîs ri+alinin ahvâline vâkı( idi. -iyer, !ârih ve edebî ilimlerde de mü!ehassıs idi. 3iknâseve 7as!a6 büyük âlim 8î+î, 7akîh 7evrî ve daha ba/ka âlimlerden ilim *rendi.

)ırâa!, hadîs, (ıkıh, Arabî ilimler, (erâiz, hesap, arûz ve daha ba/ka ilimlere dâireserler yazdı. Hn+e 3iknâse, sonra )araviyyin +âmilerinde imâmlık ve ha!îblik yap!ı.Asrında, o beldede hi!âbe!i ondan daha kuvve!li birisi yok!u. 5er Damazan ayında, -ahîhiBuhârîyi !alebelerine oku!urdu. 7as ve :evresindeki !alebelerin :ou ondan mezûn oldu.

Nek:ok kimse ilim almak i:in ona 1eldi. İlim !âlibleri ondan ders almak i:in birbirleriyleyarı/ıyorlardı. )onu/ması ve anla!ması !a!lı idi. 4erslerini a:ık ve anla/ılır /ekilde verirdi.



4ers vermek!e mâhir idi. Ahlâkı ve sûre!i 1üzeldi. Büyükkü:ük, herkesin yanında i!ibârıve kıyme!i vardı. <nun !e(sîr, hadîs, (ıkıh, Arab+a ve daha ba/ka derslerinde bulundum.4ersleri 1aye! kalabalık oluyordu. 4erslerinden :ok is!i(âde e!!im. 5as!alanın+a 7asad*ndü. <rada da ders oku!ma ve nasiha!lerine devam e!!i. Ie(a! edin+e, +enâzenamazına :ok kalabalık bir +emâa! ka!ıldı. -ul!an ve devle! adamları da +enâzenamazında hazır bulundu.

3uhammed bin =âzîden6 İbni Abbâs -â1ir, Ahmed 4ekkûn, 3ü(!î Ali bin 5ârûn vedaha bir:ok kimse ilim *renip hadîsi /erî( rivâye! e!!i.

3uhammed bin =âzînin yazmı/ olduu eserlerden bazıları /unlardır> $ Şi(âül1ûlîl(î hâlli muka((e!i muh!asarı 5alîl, L 0ekmîlü!!akyîd ve !ahlîlü!!akvâ alel3üdevvene,S 5â/iye!ün alelEl(iye, M Bu1ye!ü!!ullâb, #0ârihurravdahe!ü (î ahbâri meknase!üzzey!ûn, Q İn/âdü//erid (î davâlilkasîd (ilkırâa!i.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-&, sh. 162) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 2263) e!l-ül-i$tihâc; sh. 33'') Br?ckelm+nn; 8u7-2, sh. 2'

M'HAMMED BİN HASEN:5indis!an evliyâsının me/hûrlarından. 5em )adirî ve hem de ;e/!iyye yolundakemâl sâhibi olan evliyâdandır. İsmi, 3uhammed bin 5asen olup, 5indis!anda 2ünpûr/ehrinde dünyâya 1eldi. 4oum !ârihi kaynaklarda ka!î olarak bulunamamı/!ır. KMM %m.$#SP' senesi De+eb ayının yirmiyedin+i 1ünü ve(a! e!!i. )abri, 4ehlîde babasının kabriyanındadır.

Babası ve dedeleri de bu yolun büyüklerinden olan 3uhammed 5asen, :ok iyi bir!ahsil 1*rerek ye!i/!i. âhirî ve bâ!ınî kemâlâ! ve ol1unluklara kavu/up, zamanınınâri(lerinden, sahîh hâller, üs!ün kerâme!ler sahihi bir velî oldu.

Allahü !eâlânın velî kullarına mahsûs olan heybe!, 1üzellik ve !a!lılık onun yüzünde*yle a/ikâr olurdu ki, 1*renler, 1üzellii ve !a!lılıı kar/ısında hayre!!e kalırlar6 ?Allahüekber Bu nasıl yüzdür ki, bize bu kadar !esîr ediyor.@ demek!en kendilerini alamazlardı.

5indûlar bile aynı /ekilde s*ylerlerdi.Allahü !eâlânın ve <nun dos!larının, yanî ba/!a Desûli ekrem %sallallahu aleyhi vesellem' e(endimiz olmak üzere, büyüklerin a/k ve muhabbe!i kendisini o dere+e sarmı/ idiki, ba/ka hi:bir /ey dü/ünmez, hep bu a/kla yanardı. =e+eleri, herkes uyurken kalkıp,ibâde! ve !âa!le me/1ul olurdu. Bu zamanda a/k ve muhabbe! a!e/iyle 1*z ya/larıd*kerek doya doya alamak, dier evliyâ zâ!lar 1ibi 3uhammed bin 5asen hazre!lerininde husûsiye!lerinden olduu i:in, ikindi namazından sonra ak/amın ve dolayısı ile 1e+enin1elmesini, sev1ilisini bekliyen bir â/ık 1ibi i/!iyâkla beklerdi. Ak/amdan sonra halve!e,yanî husûsî odasına :ekilir, yalnız +enâbı 5akkın zikri ile me/1ul olurdu. Bazan da o!urur,büyüklerin, yüksek hâl sahiblerinin durumlarını yazardı. Bazı mek!ûplarını !oplayıp biraraya 1e!irmi/lerdir. Ayrı+a bazı risâleleri de vardır. Şairlii de kuvve!li olup, bazan /iir des*ylerdi.

0alebeleri pek:ok idi. ?Ahbârülahyâr@ ki!abının sâhibi olan Ebül3e+d Abdülhakı4ehlevî hazre!leri, ki!abında, or!an+a am+ası Şeyh 3enû 2ehrin 3uhammed bin 5asenhazre!lerinin !alebelerinden olduunu, 3enû 2ehrin, bereke!ler ve nime!ler sâhibi,ho+asının muhabbe!i kendisini kaplamı/ olup, devamlı zikirle me/1ul olan bir zâ! olduunuhaber vermek!edir.

3uhammed bin 5asenin doum yeri 2ünpûr /ehri olmasına ramen, kendisi A1rabeldesinde ikâme! ederdi. Bir sene ha++a 1i!mi/!i. 5a+dan sonra oradan ayrılamayıp,Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimizin kabri /erî(lerine yakın bir yerdeseneler+e mü+âvir olarak ikâme! e!!i. 5a+ı Abdülvehhâb ikin+i de(a ha++a 1i!!iinde, onumemleke!i olan 5indis!ana 1e!irdi.

Şu bey!, 3uhammed bin 5asen hazre!lerinindir>

8ud+ki, +!n+d+ki, s*retindir, sen deKil.

8en $+k+sn ? $+k+, !+nlm+ e i!i $il.



3uhammed bin 5asenin %rahme!ullahi aleyh' 3ek!ûbâ!ında buyuruluyor ki> Birâlem vardır ki, an+ak hislerle anla/ılır. 3ülk sûresi LS. âye!i kerîmesinde meâlen6 )iziyaratan, size iitecek kulak, görecek göz ve duyacak gön!ller verdi” buyuruldu.Bir âlem vardır, an+ak akılla anla/ılır. ?Akıl bir nûrdur, Allahü !eâlâ onu müminin kalbinea!ar. Bununla hakla bâ!ıl, doru ile yanlı/ arasını ayırır@ buyuruldu. Bir âlem daha vardır.An+ak ilimle anla/ılabilir. Enbiyâ sûresi P. âye!i kerîmesinde meâlen6 “1ilmediklerinizi

"ilenlerden soru$ ö+reniniz.” buyuruldu. Bir ba/ka âlem daha vardır, an+ak a/k ilebilinebilir. Enâm sûresi Q$. âye!i kerîmesinde meâlen6 “&ulların !st!nde gâli" O'durve !zerinize, amellerinizi yazan ha2aza melekleri gönderir.” buyuruldu.

Ey azîz, his, akıl ve ilimle anlamanın dı/ında bir hâl daha vardır ki, ona a/k derler. <hâlde, akıl, his ve ilimle bilinmeyen /eyler a/k ile bilinir. “"rârın "eni görme evkiuzadı. 1en ise, onlara onlardan daha m!tâkım” hadîsi kudsîsini !adan bunu bilir.

1) 0h$âr-ül-+h!âr; sh. 2'1

M'HAMMED BİN M'HAMMED ACEMÎ:Şa(iî mezhebi âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, 3uhammed bin

3uhammed elİy+î el A+emî es-âlihî olup, künyesi Ebün8umân, lakabı Şemsüddîndir.

A+em beldelerinden İy+de doup ye!i/!i. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. K"# %m. $#PP'senesi 2emâzilevvel ayının onunda, 2uma 1ünü 2uma namazından sonra, Şamda-âlihiyyede ve(a! e!!i. -i(hı )asyûn denilen yerde de(nolundu.

Ebün8umân elİy+î, zamanındaki büyük âlimlerin sohbe!lerinde bulunarak ye!i/!i.Czun zaman 3uhammed bin Trak ile beraber bulundu. )erâme! sâhibi büyük velîlerdendir.

3enkıbe ve kerâme!leri :ok!ur. -a(d beldesinin ileri 1elenlerinden !ü++âr bir zâ!/*yle anla!ır> ?0i+âre! i:in Şama 1idip 1elirdim. Bir de(asında 1i!!iimde, elli dînârkazandım. )azandıım paraları +ebime koyup, ak/ama doru evime 1i!mek üzere yola:ık!ım. Biraz 1idip ıssız bir yere 1elin+e, kar/ıma bir adam :ık!ı. 4aha *n+eden!anı/ıyormu/uz 1ibi bana selâm verdi. Babamı ve kabilemi de biliyordu. Beni !anıdıını,babamla :ok yakın dos! olduklarını ve bu 1e+e beni misâ(ir e!mek is!ediini s*ylüyor,ka!iyyen bırakmak is!emiyordu. Ben :ok hayre! e!!im, is!er is!emez kabul e!!im. <

kimsenin evine 1i!mek üzere beraber+e yolumuzu dei/!irdik. Ba/ka bir yolda ilerlemeyeba/ladık. Tssız yerlerden 1e:iyorduk. 7erâdis denilen kabris!ana vardıımızda o kimseden/üphelenmeye ba/ladım. -aasola bak!ım, hi:kimse 1*rünmüyordu ve 1üne/ de :ok!anba!mı/!ı. Şüphelendiimi ve endi/elendiimi anlamı/ ola+ak ki, kendisinden :ekinmememiısrarla s*yleyip !ekrar e!!i. Evinin nerede olduunu sordum. 9akında olduunu s*yledi.)abris!anı ve kabris!andan sonra 1elen deirmenleri de 1e:!ik. Şimdi bah:elerini:indeydik. )a:mak mümkün deildi. ;ünkü ka:sam nasıl 1ide+ek!imF 9olları !anımamlâzımdı. E!râ(ı bilmiyordum. 8ihâye! kuy!u bir yere vardık. <rada bazı kimseler vardı.Bana alâka ve yakınlık 1*s!eriyorlar ise de, bunların hırsızlar olduunu anladım. Bana yer1*s!erdiler. Beni 1e!iren, orada bulunanlar ile benim anlamadıım bir lisanla konu/!ular.Ar!ık, paramı almak i:in beni *ldürmeye kararlı olduklarını anladım. Beni serbes!bırakmaları i:in kendilerine yalvarmaya ba/ladım. Bana6 ?)orkma Bu 1e+e yiyipi:mek,raha! e!mek üzere aramızda bulunuyorsun@ dediler. Biraz sonra beni ba/ka bir yere1*!ürdüler. ;ok k*!ü bir duruma dü/mü/!üm. )orku ve endi/e ile 1idiyorken, hayre!edile+ek bir/ey oldu. Bir 1rup kimse ile kar/ıla/!ık. )ar/ıla/!ıımız kimseler arasında birya/lı kimse a!a binmi/ idi. < ya/lı kimse, 1aye! vakûr ve heybe!li idi. < ih!iyâr, yanlarındabulunduum kimseleri !anıyordu ve onlara isimleri ile hi!âb ederek6 ?Ey +ürüm %su:'i/leyi+iler Bu yanınızdaki kimdirF@ dedi. <nlar da6 ?Bizimle beraber bulunan birmisâ(irimizdir@ dediler. Bunun üzerine o heybe!li zâ!6 ?Biz onu misâ(ir e!meye sizden dahalâyıkız. <nun bizimle bulunması daha münâsip!ir@ dedi ve onları azarladı. <nlar hi:bir/eydiyemeden ayrılıp 1i!!iler. Beni onlardan kur!ardıı i:in, o zâ!a :ok !e/ekkür e!!im. Şimdiraha!lamı/!ım. -onra biz, o heybe!li zâ! ve yanında bulunanlar ile birlik!e yürüdük. < zâ!beni !eselli ediyor ve6 ?8asıl oldu da onların eline dü/!ün <nlar, e/kıya ve hırsızinsanlardır. <nların dü/ün+eleri seni misâ(ir e!mek deil, olsa olsa senin paranı almak veseni *ldürmek!ir@ dedi. Ben de ba/ımdan 1e:enleri anla!!ım. Beraber+e bir müdde!

yürüdük!en sonra, bir pınara vardık. <rada ba/ka zâ!lar da vardı. )alkıp bizi kar/ıladılar.< büyük zâ! ile müsâ(eha edip elini *p!üler. < zâ!, onların aralarına o!urdu. -abaha kadar



Allahü !eâlâyı zikre!mekle, <nun emir ve yasaklarından anla!makla me/1ul oldular. <radabulunanların hepsi, o büyük zâ!ı pürdikka! dinliyorlardı. -abah olun+a kalkıp abdes!lerini!azelediler. < zâ! imâm olup sabah namazını kıldırdı.

8amazdan sonra birbirleriyle vedâla/ıp ayrıldılar. Biz yine o zâ! ile birlik!e epey yol1i!!ik!en sonra, o zâ! bana veda edip ayrılırken6 ?Ey oul Bundan sonra *yle kimseleridos! sanıp, pe/lerine dü/me. ;ok dikka!li davran. Allahü !eâlâya emâne! ol@ dedi.

<nlardan bir kimse bana arkada/lık e!!i. <na bu zâ!ı, nerelere 1i!!iimizi, /imdi neredeolduumuzu suâl e!!im. < da /*yle +evap verdi> ?< zâ! Şeyh 3uhammed elİy+îdir.=i!!iimiz yer Rübnan daının yakınında bir yerdir. Şimdi bulunduumuz yer de, Şamyakınlarında bulunan -âlihiyyedir. -eni ka:ıranlar hırsızlardır. Js!adımız olan 3uhammedelİy+î onları bir bir !anır. <nlar da ho+amızdan :ok korkarlar. Allahü !eâlâ onun bereke!ive vesilesi ile seni hırsızların, e/kıyanın elinden kur!ardı.@ B*yle+e ben de, ŞemseddînEbün8umân 3uhammed İy+î hazre!lerini !anımı/ ve bir kerâme!ine de /âhid olmu/oldum.@

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 1%5 2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. '%

M'HAMMED BİN M'HAMMED BİN ABD'RRAHMÂN:0e(sîr âlimi ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, 3uhammed bin 3uhammed binAbdurrahmân bin Ahmed elBekrîdir. Rakabı Alâüddîn olup, künyesi Ebül5asendir. "KK%m. $MKS' senesinde )âhirede dodu. K#L %m. $#M#' senesinde )âhirede ve(a! e!!i.

Ebül5asen 3uhammed, (ıkıh ve dier ilimleri6 )âdı ekeriyyâ, Burhâneddîn binEbû Şerî( ve daha bir:ok âlimden *rendi. 0asavvu( yolunu, Dadıyyüddîn =azzî, miri veAbdülkâdir 4e/!û!îden *rendi.

Abdülvehhâbı Şarânî, onun hakkında /*yle demek!edir> ?Ebül5asen 3uhammed,(ıkıh, !e(sîr, hadîs ve dier dînî ilimlerde :ok yükseldi. Bir ilim dalında konu/!uu zaman,onun o ilimde derya 1ibi olduu 1*rülürdü. Bir kere onunla beraber ha++a 1i!mi/!im. Busırada onun ahlâkının :ok yüksek olduunu 1*rdüm. =izli ve a:ık!an :ok sadaka verirdi.Büyükkü:ük, herkes ona hürme! ederdi.@

Ebül5asen 3uhammed, !asavvu( yolunda hâl ve ilim bakımından :ok yüksek!i.Allahü !eâlâ, ona derin ilim ve mari(e!ler ihsân e!mi/!i. 8ûrânî yüzlü ve 1*rünü/ü heybe!liidi. Büyükkü:ük, herkesin hakkına riâye! ederdi.

Ş*yle rivâye! edilir> Annesi ona hâmile iken, bir rüya 1*rdü. -anki 1üne/ ve ay/ehâde! parmaında idi. Cyandık!an sonra rüyasını ko+asına anla!!ı. Büyük âlim olan3uhammed bin Abdurrahmân /*yle dedi> ?4oa+ak olan olumuz, dou ve ba!ıyı ilim iledoldura+ak.@ 8i!ekim *yle oldu. İlimde ve !asavvu( yolunda yüksek dere+elere kavu/!u.0a!lı ve ho/ sohbe!inden dolayı, insanlar onun me+lisine ko/!u. Allahü !eâlâdanbahsedin+e, en ka!ı kalbler bile yumu/ardı. <nun me+lisinde bulunanlar kendilerinden1e:erdi. Ebû Bekri -ıddîkın %rahme!ullahi aleyh' soyundandır. Aynı zamanda soyu, 5z.5asen !ara(ından da Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimize varıyordu.)erâme!lerinin bazıları /*yle anla!ılır>

3ekkei mükerremenin kadılarından birisi anla!!ı> ?Bir kâ(ile ile beraber 3edîneimünevvereye 1idiyordum. )â(ilede Ebül5asen 3uhammed Bekrî de vardı. <, !ah!ırevana binmi/ olarak 1idiyordu. )albimden, Ebül5asen 3uhammed Bekrînin 3edîneimünevvere 1ibi mübârek bir /ehre b*yle !ah!ı revanda 1i!mesinin ho/ olmadıını1e:irdim. )endi kendime6 ?<nun 1ibi !asavvu( yolunda yüksek bir mer!ebeye kavu/mu/olan birinin, Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' ziyâre!ine !ah!ı revana binmi/olarak 1i!memesi 1erekir@ dedim. Ben bu dü/ün+eleri ha!ırımdan 1e:irip bi!irmi/!im ki,Ebül5asen 3uhammed Bekrî, !ah!ı revanın kapısını a:ıp, bana doru bakarak selâmverdi ve /*yle dedi> ?0ah!ı revana binmem 1erekiyor. ;ünkü *zürüm var. Iallahi, eerDesûlullah e(endimizi %sallallahu aleyhi ve sellem' yürüyerek ziyâre! e!mek mümkünolsaydı, hi:bir /eye binmeden yürüyerek ziyâre!ine 1iderdim. Eer !ah!ı revandanba/kasına binmeye 1ü+üm ye!se idi, ona binerdim. 7aka!, !ah!ı revandan ba/kasınabinmem mümkün olmadıı i:in !ah!ı revana bindim.@

3uhammed a(arî anla!!ı> ?Bir1ün ak/am namazından sonra, Ebül5aseninhuzûrunda bulunuyordum. Bir ara Ebül5asen 3uhammed uyumaya ba/ladı. < sırada



ha!ırımdan6 ?9a!sı namazından *n+e nasıl uyuyorF 5âlbuki *yle uyumak iyi deildir@ diye1e:!i. Iallahi bu dü/ün+eler ha!ırıma 1elir 1elmez, Ebül5asen 3uhammed 1*zlerini a:ıp6

?Desûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' uyurlar, (aka! kalbleri uyumazdı@ dedi.<nun bu s*zleri kar/ısında !üylerim diken diken oldu ve u!andım.@

Ebül5asen 3uhammed Bekrînin annesi sâliha bir hâ!un idi. 5er1ün Allahü !eâlâyızikrederdi. <lu Ebül5asen 3uhammedin doumundan bir müdde! 1e:mi/!i. Bir1ün

annesi, Allahü !eâlâyı zikri unu!mu/!u. < sırada Ebül5asen /ehâde! parmaınıkaldırarak, Allahü !eâlânın zikrini annesine ha!ırla!mak i:in6 ?Allah, Allah, Allah@ dedi. <sırada yakınlarında bulunan ve Ebül5asenin konu/!uunu i/i!en bir ki/i, :o+uun budurumuna hayre! ederek, ka: ya/ında olduunu sordu. Annesi olunun hâlinibelir!memek i:in, ba/ka s*zlerle durumu 1e:i/!irdi.

)endisi anla!!ı> 4evası, :âresi olmıyan bir i/ ba/ıma 1eldii zaman, Allahü !eâlâyasıınırdım. 4evle!in ileri 1elenleri, benim :ok me/akka! i:erisinde olduum hâlde 5aremi/erî(e 1i!meme, her sene orada ü:bin dînâra ula/an masra( yapmama :ok /a/arlardı.5a!!â bana6 ?E(endim 5i+aza ne kadar da :ok 1idiyorsunuzF@ dediler. Ben de onlara/*yle dedim> ?-iz memleke! i/leri ile alâkalı bir i/iniz olduu zaman ne yaparsınızF@ <nlar6

?<nu arz e!mek i:in sul!ânın kapısına 1ideriz@ dediler. Bunun üzerine ben de onlara6 ?İ/!ebenim de hâ+e!im, dileklerim olduu zaman, -ul!ânın kapısına 1idiyorum. Bu kapı Allahü

!eâlânın kapısıdır@ dedim.İbrâhim Jbeydî anla!ır> Ebül5asen Bekrînin annesi 5adî+e hanım, 1e+eleri ibâde!edip, 1ündüzleri oru: !u!an sâliha bir hanıme(endi idi. 7aka! olu Ebül5asen Bekrîyi bazıhusûslarda beenmezdi ve onu kırardı. Bu durum bir müdde! devam e!!i. Ebül5asen, buduruma ramen annesine hürme!!e kusur e!mez, ona hürme! ve say1ıda azami 1ayre!1*s!erirdi. Ebül5asen Bekrînin annesi bir 1e+e uyuyun+a, rüyasında kendisininDesûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' mes+idine 1irdiini 1*rdü. Davdaimu!ahherada pek:ok kandil vardı. Bunlardan bir !anesi hem parlak, hem de daha 1üzeldi.< büyük ve 1üzel kandilin kime âi! olduunu sorun+a6 ?<lun Ebül5asene âi!!ir@ denildi.-onra, 5ü+rei -eâde!e 1i!!i. <rada Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' ile olunu1*rdü. <lu, uy1un 1*rmedii elbiselerle Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem'yanında duruyordu. )endi kendine6 ?<lumun, Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem'

huzûrlarında bu elbise ile bulunması hi: uy1un deil@ diyordu. Bu sırada Desûli ekrem%sallallahu aleyhi ve sellem'6 “1u el"iseleri o+lunun giymesinde hiç"ir mahzuryoktur.” buyurdu. Bunun üzerine o6 ?<lumun bu hâlini kınadıım i:in !*vbe ediyorumyâ Desûlallah@ dedi. < 1ünden sonra annesi Ebül5aseni hi: kınamadı.

Ebül5asen Bekrî, :ok kıyme!li eserler yazdı. Eserlerinden bazıları /unlardır> $0eshîlüssebîl> 9azmadır. )urânı kerîm !e(sîrine dâirdir. Buna 0e(sîrülBekrî de denir. LŞerhüllubâb lilmüze++id, S Şerhu 3inhâ+in 8ebevî, M 0uh(e!ü vâhibilmevâhib (îbeyânilmakâmâ! velmerâ!ıb> 0asavvu( ilmine dâir yazma bir eserdir. # Eddürre!ülmükellile (î (e!hi 3ekke!ilmübe++ele, Q İkdül+evâhirulBehiyye> Desûlullahe(endimize %sallallahu aleyhi ve sellem' salevâ!ı /erî(e okumaya dâirdir. P İr/âdüzzâirin li 5abîbi Dabbilâlemin %sallallahu aleyhi ve sellem', " Şerhu Davdı İbni 3ukrî, KŞerhunne(ha!ülverdiyye.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-11, sh. 22&2) (l-0’l+m; cild-, sh. 5 3) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 2&2') (l-eâk$-üs-sâire; cild-2, sh. 1&25) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 1%1

M'HAMMED BİN M'HAMMED BİN MÛSÂ:Şamda ye!i/en Şa(iî mezhebi âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi,

3uhammed bin 3uhammed bin 3ûsâ elBikâî el5ammâri olup, Crre diye !anınır.0asavvu(!a 4üsûkiyye koluna mensûb idi. Şam yakınlarında bulunan Bikâ beldelerinden5ammârede ye!i/en 3uhammed Crrenin, doum !ârihi bilinmemek!edir. KKK %m. $#K&'senesi Dabîulevvel ayının ondokuzunda, -alı 1ünü sabahı ve(a! e!!i.

3uhammed Esed es-a(dî 1ibi zâ!ların sohbe!lerinde ve derslerinde ye!i/en3uhammed Crre, zamanında bulunan evliyânın en büyüklerinden oldu. 5er ân Allahü



!eâlâyı zikrederdi. =*z a:ıp kapaya+ak kadar zamandan daha az zaman da olsa, hi:bir ânAllahü !eâlâdan 1â(il olmaz ve <nu zikre!mek!en 1eri kalmazdı. ;ok ibâde! eden veAllahü !eâlâyı :ok zikreden evliyâya mahsûs olan nûra, manevî 1üzellie sahip idi. Bu nûr,onun yüzünde her zaman belli olurdu. 3übârek yüzü 1ül 1ibi olup, ay 1ibi parlardı vee!râ(a nûr sa:ardı.

8e+müddîni =azzî /*yle anla!ır> ?3uhammed Crre, bir1ün +âmisinde zikir ile

me/1ul olurken, Allahü !eâlânın a/kı ve kendisini kaplayan !asavvu(î hâl sebebiylekendinden 1e:erek ve elinde olmayarak ?Allah@ diye bir sayha e!!i. 2âminin hemenyakınında bir yerde de, bazı kimseler !oplanmı/lar, sohbe! ediyorlardı. Bu kimselerarasında, Anadoludan 1elmi/ olan biri de bulunuyordu. < !opluluk!a bulunanlar,3uhammed Crrenin sayhasını i/i!!iler. Birisi dedi ki6 ?Bu sayha kimindirF@ Ba/ka birisi de6

?3uhammed Crrenindir@ dedi. Anadoludan 1elen zâ!, bu ismi duyun+a hayre!le6 ?3uhammed Crre bu beldeden midirF@ diye sordu. 4ierleri ?Eve!@ dediler. Anadolulu6 ?Allahü !eâlâ ona uzun *mürler versin@ dedi. Bu se(er dierleri hayre! edip6 ?-en onunereden !anıyorsunF@ dediler. Bunun üzerine o kimse yemin ederek6 ?Ben onu Dodosvakasından !anıyorum. Dodosun (e!hi sırasında, 3uhammed Crreyi )ânûnî -ul!an-üleymân 5ânın *nünde, i/!e bu 1*zlerim ile 1*rmü/!üm. Şimdi bu sırada a+abanerededirF 9erini bilseydik 1idip kendisini ziyâre! ederdik@ dedi. <nlar da6 ?İ/!e /u

yakındaki +âmidedir@ dediler. Anadoludan 1elen zâ!, hemen o +âmiye 1idip 3uhammedCrrenin elini *p!ü. 4uasını ve 1*nlünü aldı.@3uhammed Crre hazre!lerinin menkıbe ve kerâme!leri pek:ok!ur.Bir sene ha+ mevsiminde, kendisi Şamda bulunduu hâlde, 5i+azda, Ara(a!!a

vak(eye duran ha+ılar arasında 1*rülmü/!ür.Aynı 1ün Şam +ivarında, Bikâ beldelerinden olan =azze beldesinden bir 1rup kimse,

odun !oplamak üzere Rübnan daına 1i!mi/lerdi. Bu !opluluk!a Hmer bin 5ıdr isminde birkimse vardı ve bu kimse +ünüb olarak yola :ıkmı/!ı. =azzelîler dada odun keserlerken,1izliden 1elen ha(i( bir sesin kendilerine hi!âb e!!iini ve6 ?Ey =azze ehli -ize âsîler, yolkesi+i e/kıyalar 1eliyor@ dediini duydular. Bu sesi duyar duymaz panie kapılan insanlar,hemen ka:arak =azzeye d*ndüler. 7aka! Hmer bin 5ıdr 1i!memi/, olduu yerdekalakalmı/!ı. Bu arada, birden bire kar/ısında 3uhammed Crreyi 1*rdü. <rada yüksek:e

bir yerde, heybe!li bir /ekilde duruyordu. Hmer bin 5ıdr onu 1*rün+e, biraz *n+ekendilerine seslenip îkâz eden zâ!ın o olduunu anladı. 3uhammed bin Crre, Hmer bin5ıdra bakarak6 ?9â Hmer 5em +ünüb olarak daa 1idiyorsun, hem de e/kıyalardankorkmuyorsun *yle miF Biraz *n+eki sesi duymadın mıF Arkada/larınla birlik!e sen niye=azzeye d*nmedinF@ dedi. Bunları hayre!le dinleyen Hmer bin 5ıdr :ok u!andı. < hâldebulunduuna :ok pi/man oldu. 3ah+ub bir /ekilde alıyarak6 ?Ey E(endim Bu hâlimepi/man oldum. Allahü !eâlâya !*vbe ediyorum@ diyordu.

3uhammed Crreyi sevenlerden, onun büyüklüünü !anıyanlardan bir kimse, biryol+ulua :ıkmı/!ı. =e:e+ei yollar 1aye! !ehlikeli idi. Bu kimse kendi kendine niye! edip,eer sa sâlim Şama 1eri d*nersem, 3uhammed Crre hazre!lerine Allah rızâsı i:in elbisevere+eim diye nezre!!i. 7aka! bu niye!ini kimseye s*ylememi/ idi. 8ihâye!, hi:birsıkın!ıya uramadan Şama d*ndü. -abah olduunda, 3uhammed Crre o kimseninkapısını :aldı ve6 ?5aydi nezrini ver@ dedi. < da hemen nezre!!ii /eyi ona verdi.3uhammed Crrenin bu apa:ık kerâme!i kar/ısında :ok hayre! e!!i. 8iye!ini kimseyes*ylemedii hâlde, o büyük zâ!ın, kerâme! olarak bunu bildiini anladı. Bu hâdisesebebiyle ona olan muhabbe! ve balılıı daha da ar!!ı. Bu balılıından dolayı da :okis!i(âde e!!i.

Divâye! edilir ki, 3uhammed Crrenin !alebelerinden, sevdiklerinden birisinin,:ar/ıda bir dükkânı var idi. 3uhammed Crre, bu !alebesini sever, arasıra dükkânınaurardı. Bir1ün bu !alebesine buyurdu ki> ?Bu dükkânı bo/al!. Buradan :ık. Burada bir/eyola+ak. Burası birka: 1ün i:inde yıkıla+ak.@ < !alebe, ho+asının bu emir ve ikâzına uyarakderhâl dükkânı bo/al!!ı. Bundan bo/alan dükkâna da ba/ka bir kimse 1irdi. Aradan birka:1ün 1e:mi/ idi ki, 3uhammed Crre yine o dükkânın bulunduu yere uramı/ idi. <dükkân herkesin 1*zü *nünde :*k!ü. < zâ!ın bereke!i ile, hi: kimseye bir/ey olmadı. <!alebe, ho+asının bu a:ık kerâme!ine /âhid olmakla, ho+asına olan muhabbe! ve balılıı

daha da ar!!ı.



3uhammed Crrenin zamanında bulunan bir kimse /*yle anla!ır> ?3uhammedCrreyi %rahme!ullahi aleyh' ilk !anıdıım zamanlar, kendi kendime derdim ki> ?)e/ke /uzâ!ın durumuna, hâline mu!!ali olsaydım. 5âlini iyi+e anlasaydım. 8asıl biridirF8amazlarını eda ediyor muF 2uma ve +emâa!e devam ediyor muF@ Bu dü/ün+eleri:indeydim. ;ünkü :ok 1izli, kapalı bir hâli vardı. 5i: konu/mazdı, insanlarla pek sohbe!e!mezdi. 7aka! kendisinde 1*rdüüm bir hâl sebebiyle, onun evliyânın se:ilmi/lerinden ve

Şamın ileri 1elenlerinden olduunu anladım. )endisinde 1*rdüüm hâl /*yle idi>KKM %m. $#"Q' senesi Şabân ayının or!alarında, 2uma 1ünü 2uma namazı i:in

erkenden +âmiye 1i!mi/!im. Bir de bak!ım ki, 3uhammed Crre yanımda duruyor. 2âmiye1irin+e, *n+e !ehıyye!ülmes+id namazı kıldı. -onra o!urdu. 8amaz vak!i olun+aya kadarbekledi. 4ikka! e!!im. 5ep zikir ile me/1ul oluyordu. <nun zikre!mesi, ha!îb hu!beye:ıkın+aya kadar devam e!!i. 5u!be ba/layın+a zikri kesip hu!beyi dinledi. Ben onun buhâlinden anladım ki, ba/kalarıyla :ok lüzum olmadık:a konu/mamasının sebebi, dilininhep zikir ile me/1ul olması idi. )endisini !akib e!!im. Bü!ün edeblerine riâye! edereknamazını :ok 1üzel bir /ekilde kılıyordu. 8amazdan sonra herkes :ık!ıı hâlde, o :ıkmadı.Ben de kendisini bekledim. İmâm da :ık!ık!an sonra, +âmide ikimiz yalnız kalmı/!ık.)alk!ı, ben de kalk!ım. Benimle müsâ(eha e!!i. 0ebessüm ederek6 bana bakıyor ve sanki6

?Bende 1*rmek is!ediin hâli iyi+e !ahkîk e!!in deil miF@ diyordu. İ/!e onda 1*rdüüm bu

hâl sebebiyle, büyüklüünü ve üs!ünlüünü kavradım. <nun, muhabbe! ve üs!ünlüünükalbime yerle/!irmesini Allahü !eâlâdan is!ediim yüksek velîlerden olduunu b*yle+eanlamı/ oldum.@

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 1&32) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. ''

M'HAMMED BİN M'HYİDDÎN:)ânûnî -ul!an -üleymân zamanının âlimlerinden. Aslen )onyalıdır. <nbe/in+i

Şeyhülislâm 5âmid E(endinin karde/idir. 5âmid E(endiyi onal!ın+ı /eyhülislâm olarakkabul edenler de vardır. Bu kimseler, 3olla 9e1ânı ikin+i /eyhülislâm kabul ederler.Bazıları ise, 3olla 9e1ânı /eyhülislâm olarak kabul e!mezler. 3olla 7ahreddîn A+emîyi

ikin+i /eyhülislâm kabul ederler. Bey/ehirde dodu. 4oum !ârihi kaynaklardabildirilmemek!edir. KP# %m. $#Q"' senesi Damazan ayında, İs!anbulda ve(a! e!!i.Babası Bey/ehir kadısı iken 3uhammed E(endi burada dodu. 3uhammed bin

3uhyiddîn, halk arasında 0urûd E(endi diye me/hûr olduysa da, dorusu 4ürûz E(endidir.)endi yazısıyle b*yle olduu bildirilmek!edir. Hn+e memleke!inin âlimlerinden ilim !ahsile!!i. 4aha sonra İs!anbula 1eldi. Czun müdde! İslâm âlimlerinin en büyüklerinden olan)emâl Na/azâdenin yanında !ahsiline devam e!!i. Burada dînî ve zamânının (ennîilimlerini *rendi. 3ülâzeme! pâyesini kazanarak, bazı medreselerde vazî(e yap!ı. K#& %m.$#MS' senesinde Bursada 5an+eriyye 3edresesi yapılın+a, Buraya müderris oldu. K## %m.$#M"' senesinde Emîr 5asen 8iksârî yerine 3anas!ır 3edresesine !ayin edildi. K#Q %m.$#MK' senesinde -ul!an -üleymân 5ânın Dodos adasında yap!ırdıı medresede müderrisolarak vazî(elendirildi. K#P %m. $##&' senesinde buradan ayrıldı. 9erine 3uallimzâde!ayin edildi. K#" %m. $##$' senesinde 7udayl E(endi yerine -ahnı semân medreselerine1eldi. KQ& %m. $##S' senesi sonunda, 5asen E(endi yerine Şehzâde 3edresesine !ayinedildi. KQP %m. $##K' senesi 2emâzilevvel ayında, 5o+a )aynı 3ehmed E(endi yerine3ekkei mükerreme kadısı oldu.

3uhammed E(endiyi :ekemeyen bazı kimseler, bir !akım asılsız s*zlerle onu sul!âna/ikâye! e!!iler. 3uhammed E(endi henüz 3ekkeye varmadan, yolda vazî(esinden alındı.9erine Arabzâde Abdülbâkî E(endi !ayin edildi. Iazi(eden azledilmesine ramen yolundand*nmeyen 3uhammed E(endi, 3ekkei mükerremeye vardı. <rada ha+ ibâde!ini yerine1e!irdi. 3edînei münevverede Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' kabri/erî(ini ziyâre! ederek İs!anbula d*ndü ve emekli oldu. Bundan sonra kendini !amamenilim ve ibâde!e verdi. Bu hâl üzere iken, bu (ânî dünyâdan âhıre! âlemine 1*: e!!i.

3uhammed E(endi, ileri 1*rü/lü, dürüs! ve zekî bir kimse idi. 5o/sohbe! bir zâ!olup, sâlih idi. ;ok ibâde! ederdi. Iazi(elerinde dâima +enâbı 5akkın rızâsını 1*ze!irdi.

5erkes !ara(ından sevilip sayılırdı.



1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 112, 113

M'HAMMED Bİ2LİSÎ (M##) E/+’#-F)# De;@e8!&:<smanlılar zamanında ye!i/en 5ane(î mezhebi âlimlerinin büyüklerinden. İsmi,

3uhammed bin İdrîs bin 5üsâmeddîn Ali bin 5asen olup, künyesi Ebül7adldır. 8isbe!i,8eh+üvânî, Bi!lisî, 4e(!erî ve Dûmî olup, me/hûr <smanlı âlimlerinden 3olla İdrîsi

Bi!lisînin oludur. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. K"L %m. $#PM'de ve(a! e!!i.9ara!ılı/ındaki yükseklik ve ol1unluk, ailesinden 1*rdüü edeb ve !erbiye ile :ok

1üzel bir /ekilde ye!i/en Ebül7adl 3uhammed E(endi, ilk !ahsilini babasının huzûrundayapıp, dînin !emel bil1ilerini *rendi. İs!idâdı, kabiliye!i ve /iir s*ylemek!eki mehâre!i pek(azla olduundan, daha kü:ük ya/!a 1üzel /iirler s*ylemeye ba/ladı.

4aha bulû :aına ula/madan, -ul!an Bâyezîdi Ielî i:in, 1aye! edîbâne ve beliolarak yazdıı bir kasîdesini sul!ânın huzûrunda okuyarak, hayır dualarına, ihsân, ikrâmve il!i(â!larına kavu/mu/!u.

9üksek dînî ilimleri ve !asavvu(un edeblerini, in+eliklerini, mübârek babasından*renerek ilim !ahsilini !amamlayan ve !asavvu(da yüksek dere+elere kavu/an Ebül7adl,bundan sonra Bursada -ul!an 3edresesinde müderris olan )âdı Badâdînin sohbe!lerinekavu/!u. )âdı Badadî, İs!anbulda bulunan -ahnı semân medreselerine !ayin edilin+e,

Anadolu kadıaskeri 3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endinin sohbe!lerine devam e!!i.3üeyyedzâde kadıaskerlik!en emekli olun+a, yerine 1e:en 3olla 5alîl, Ebül7adlı 3anisave 0rablus/âm kadılıklarına !ayin e!!i.

Bu arada sul!an, Ebül7adlın babası 3olla İdrîse mühim bir vazî(e verip, o vazî(eye:ok dikka! e!mesini, olu Ebül7adlı merak e!memesini ve Ebül7adlın :ok iyi bir /ekildeye!i/mesi i:in bizza! kendisinin il1ilene+eini bildirdi.

Bu arada ikin+i de(a kadıasker olan ve sul!ânın yakından !anıdıı ve :o+uklukarkada/ı olan 3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endi, bizza! sul!ânın emir ve ri+ası ile Ebül7adl ile daha yakından il1ilenmeye ba/ladı. <nu kadılık!an alıp, merkeze 1e!ir!!i. =aye!emîn, 1üvenilir bir kimse olduundan, Anadolu de(!erdârı olarak vazî(elendirildi.

3olla Ebül7adl, kul hakkından :ok korkar, üzerine aldıı vazî(eyi lâyıkıyla yerine1e!irmek i:in +anla ba/la :alı/ırdı. 4aha sonra Anadolu de(!erdârlıı vazî(esinden alınıp,

?-erde(!eri de(!erdârân@ ünvanıyla, bü!ün de(!erdârların ba/kanlıı makamına 1e!irildi.<!uzü: sene 1ibi uzun bir müdde! bu vazî(eyi lâyıkıyla yürü!üp, sul!ânın ve dier ileri1elenlerin pek:ok !akdîr ve !ebriklerine mazhar oldu. 0am vazî(esinin erbâbı bir zâ! idi. Buvazî(esinden dolayı ona ?4e(!erî@ nisbe!i de verilmi/!ir.

)ânuna muhali( !ekli(, en nü(ûzlu kimseden bile 1else dinlemezdi. 4evle!e bor+uolanları sıkı/!ırır, bor:larını *de!irdi. Bu :alı/maları mükâ(a!landırılarak, ya/ı ilerlemi/olduundan emekliye ayrıldı.

Emekli olduk!an sonra, İs!anbulda 0ophânede, denize nâzır bir !epe üzerinde 1üzelbir ev yap!ırdı. <rada !âliblere, ilim â/ıklarına dînimizin yüksek bil1ilerini yaymaa,anla!maya devam e!!i. 4aha sonra bah:esine 1üzel bir +âmi ve bir mek!eb yap!ırdı. Bu+âmi, 4e(!erdâr 2âmi diye me/hûrdur. 2âminin ba!ısında kendisinin de(ni i:in bir de !ürbeyap!ırmı/!ı.

Bu 1ünlerde yakınlarından biri, rüyasında bu !ürbenin kubbesinin yerinden ayrıldıınıve Şam !ara(ına doru 1i!!iini 1*rdü. Er!esi 1ün bu rüyasını Ebül7adla anla!!ı. Bununüzerine Ebül7adl is!ihâre yap!ı. Düyadaki i/âre! üzerine ha++a 1i!meye niye! e!!i vebunun i:in hazırlıklara ba/ladı. 9akınlarına veda edip yola :ık!ı. K"L %m. $#PM' senesiŞabân ayında, ha+ kâ(ilesi Şama yakla/!ıında, Ebül7adl %rahme!ullahi aleyh'6

Cennet k?kusu :elmeKe $+l+d meâm+ %burnuma' , 0ce$ !etiti mi kâfilemi# men#il-i "+m’+S

bey!ini s*ylemeye ba/ladı.8ihâye! kâ(ile Şama vardıında, Ebül7adl raha!sızlandı ve ve(a! eyledi. B*yle+e

ilim deryası, mari(e! ve (azîle!lerin kendisinde !oplandıı yüksek ahlâk sâhibi, zari(, kibarve nâzik davranı/lı, vazları ile insanlara doru yolu 1*s!eren o büyük zâ!, bu dünyâdan

ayrılıp, âhıre! nime!lerine kavu/mu/ oldu.



)aynaklarda, +enâzesinin İs!anbula nakledildii /eklinde bir kayı! bulunmamaklaberaber, 5adîka!ül+evâmi isimli eserde, Ebül7adlın KP$ %m. $#QS'de ve(a! e!!ii veİs!anbulda 4e(!erdâr 2âmiinin yanındaki !ürbede med(ûn olduu yazılıdır.

Iazi(e yap!ıı esnada, devle! erbâbına yap!ıı nasiha!lerinden birinde /*ylebuyurdu> ?Bizden evvel bu bada %va!an !oprakları üzerinde badân %bah:ivân' olanlar,bü!ün 1ayre!leri ile :alı/arak ve baı son dere+e mamûr e!mi/ olarak bize emâne! e!!iler.

Biz kendimizden sonrakilere bu bah:eyi harâb ve viran e!mi/ olarak bırakırsak, bizlere6 ?Be hey harâb olası lemi harâb e!!in@ derler. B*yle bir hi!aba uramak ise, hamiyye!e,himme! sâhibi olanlara hi: yakı/maz ve hi: lâyık deildir.@

Ebül7adl 3uhammed Bi!lisî E(endinin ilmî üs!ünlüü yanında, /airlii de kuvve!liidi. 0ürk:eden ba/ka, Arabî ve 7ârisîyi de :ok iyi bilirdi. Bu ü: lisana, bu lisanlarda /iirs*yliyebile+ek kadar vukû(iye!i vardı. ;ok 1üzel /iir s*ylerdi. 3ükemmel bir dîvânı vardır.5üseyn Iâizi )â/i(înin, 0e(sîri 5üseynî de denilen 7ârisî 3evâhibi aliyye isimli !e(sîrinive yine onun Ahlâkı muhsinîsini, 5arzem/âhîyi, 7ârisîden 0ürk:eye !er+üme e!!i. 4iereserlerinden bazılarının isimleri /*yledir> $ 0arî(ü!!elbîs ve !ebîdüliblîs, L 2eride!ülâsâr ve haride!ülahbâr %!ârihe dâirdir', S eylü alâ 5e/! behi/! %babası İdrîsi Bi!lisîninyazdıı 5e/! behi/! isimli eserin zeylidir', M 7üsûl (î mari(e!i!!elbîs, # )ısâsülenbiyâ,Q 3edâri+üli!ikâd (î !er+üme!i minhâ+ülıbâd lil(er1ânî %!asavvu(a dâirdir', P =azel

be1azel %5â(ızı Şîrâzînin divânına naziredir'.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-&, sh. 322) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 2533) >#âh-ül-mekn*n; cild-2, sh. 22%') e#kiret-ü-u’+râ; cild-2, sh. 515) =+dik+t-ül-ceâmi’; cild-1, sh. 263, cild-2, sh. 65 6) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 1%%

M'HAMMED CELCÛLÎ:Evliyânın büyüklerinden. )ünyesi EbülAvndır. Aslen =azzelidir. 7ilis!in b*l1esinde

bulunan 2el+ûlya isimli k*ye yerle/!i. 5ayâ!ının sonlarına doru Demleye 1i!!i. K$& %m.

$#&M' senesinde Demlede ve(a! e!!i. 0ürbesi Demlede olup, ziyâre! edilmek!edir.EbülAvn, Demlede, âlim ve velî bir zâ! olup, İbni Arslan diye de me/hûr olan Şa(iîmezhebi âlimlerinden Şihâbüddîn Demlî ile devamlı 1*rü/üp, onunla sohbe!lerde bulundu.

EbülAvnın pek:ok kerâme!i vardır. İnsanlar ondan :ok (âidelenirlerdi. 3ısır veŞamdaki sul!ânlar üzerinde nü(ûz sâhibi idi. -ul!ânlar, onun birisi hakkında yap!ıı /e(aa!iasla 1eri :evirmezlerdi.

İbni 5anbelî, ?0ârihülünsül2elîl@ adlı eserinde, ho+ası Allâme Şemsüddîn4ayrû!îden /*yle nakle!!i> ?Şeyh 8ûreddîn ile beraber 3uhammed 2el+ûlînin yanına1i!mi/!ik. Şeyh 8ûreddîn, kendisinin ilim ehlinden olduunu 1izlemi/!i. Bu durumkar/ısında EbülAvn ona, Allahü !eâlânın verdii bir (azîle!i 1izlememesi 1erek!iini i(âdeeden bir s*z s*yledi. -onra elinde bulunan yay1ıyı serdi ve onu üzerine o!ur!!u. -ohbe!esnasında Şeyh 8ûreddîn, ders aldıı ho+ası )emâlüddîn bin Ebî Şerî(i sordu. EbülAvnhazre!leri /u +evâbı verdi> ?Ar/ı alâda6 ?3uhammed bin Ebî Şerî(, Allahü !eâlânınevliyâsını sevenlerdendir@ diye yazılı olduunu 1*rdüm.@

9ine İbni 5anbelî /*yle anla!!ı> ?A(î(üddîn =azzî, bir1ün EbülAvnın yanına 1i!mi/!i.<rada, sâlih kimselerin yanında bozuk kimselerin de bulunduunu, oraya sâde+eih!iyâ:larını !emin e!mek i:in 1elmi/ olduklarını 1*rdü. Şeyh EbülAvnın b*yle bozukkimseleri evinde barındırmasını ho/ 1*rmedi. Bir müdde! sonra EbülAvn /*yle buyurdu>

?Abdülkâdiri =eylânîye %k.s.', !alebeleri arasında iyi kimselerle beraber k*!ü kimselerinde bulunduu bildirilmesi üzerine /*yle buyurmu/!u> İyiler zâ!en bizimdir. )*!ü kimselere1elin+e, biz onlar i:iniz, onları ıslâh ede+eiz.@ EbülAvnın bu s*zü üzerine, A(i(üddîn=azzî b*yle dü/ündüüne pi/man oldu ve !*vbe e!!i.@

4ıme/k evliyâsından birisi, Şeyh EbülAvnın ahvâli hakkında malûma! sâhibi olmakis!emi/!i. 0alebelerinden birisini onun yanına 1*nderdi. 7aka!, !alebesine oraya ni:in1*nderdiini s*ylemedi. -âde+e6 ?=i!, Şeyh EbülAvnı ziyâre! e!. <na (alan+a karde/in

sana selâm s*ylüyor, de. -ana ilk ne ikrâm ederse onu bana bildir@ dedi. < !alebe ŞeyhEbülAvnın yanına 1i!!i. Şeyh EbülAvnın ona ilk ikrâm e!!ii pa!a!es yemei oldu. Bir



süre sonra !alebe 1eri d*nmek is!eyin+e, Şeyh EbülAvn ona> ?5o+an sana bizimyanımızda ilk yediin yiye+ei sorduunda, pa!a!es yemei yediini s*yle@ buyurdu.

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 12

M'HAMMED EL-E6HÂR:

Şa(iî mezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi, 3uhammed bin Ebû Bekr elE/hârdır. Rakabı2emâlüddîndir. 8isbe!i ise ebîdîdir. KM# %m. $#SK' senesinde 9emende bulunan ?Bey!ü/Şeyh@ k*yünde dodu. KK$ %m. $#"S' senesinde yine aynı yerde ve(a! e!!i, oradade(nedildi.

amanının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri !ahsil e!!i. İlk *n+e babasından ilim*rendi. 3ekkeye 1idip, İbni 5a+er el5ey!emî, Allâme İbni iyâd 1ibi zâ!lardan da ilim!ahsîl e!!i. 5o+alarından ve zamanının dier âlimlerinden ilim *re!me husûsunda i+âze!aldı.

3uhammed elE/hârdan bir:ok kimseler ilim !ahsil edip, is!i(âde e!!iler. <nlarınba/ında, karde/i Allâme Ahmed elE/hâr 1elir. 7akîh 3uhammed bin İsmâil Ebû 7azl ve7akîh -âlih 2emâlüddîn bin 3uhammed de ondan ilim !ahsil edip yükselenlerdendir. <nunye!i/!irdii !alebeleri, (e!vâları ve yazmı/ olduu eserler, büyüklüünün isbâ!ı i:in delîldir.

Bü!ün muhakkikler, onun ilmî üs!ünlüü husûsunda ve ondan sonra b*ylesinin 1elmediihusûsunda i!!i(âk e!!iler. Hmrünün sonuna doru has!alandı. Bu has!alıı sebebiyleüzülüyor ve insanlardan ayrı kalıyordu. Buna ramen, 7akîh Ahmed bin 3uhammed Ebû2âbir, onun yanında uzun süre kalıp is!i(âde e!!i. Bir:ok (aydalı husûsları yazdı. <nunyanında bir:ok (ıkhî mevzûları *rendi.

3uhammed elE/hâr6 âlim, (azîle!li, ilmiyle âmil bir zâ! idi. amanının bir !anesi,/eyhülislâm idi. amanında ya/ayan âlimler, onun ilmî üs!ünlüü ve (azîle!inden dolayı,ona :ok hürme! 1*s!erirlerdi.

8ûrüs-â(ir adlı eserin müelli(i anla!ır> ?Evliyânın büyüklerinden 3uhamed elBekrî, 3uhammed elE/hârın ve(a!ından *n+e bana 1eldi ve> ?Bu 1e+e rüyamda )âbeimuazzamanın ?Dükni yemânî@ k*/esinin yıkıldıını 1*rdüm@ dedi. Er!esi 1ün 3uhammedelE/hâr ve(a! e!!i.@

Edîb 5üseyn bin Abdülbâkî ezâhid ezebîdî, onun ve(a!ı üzerine :ok manâlı veuzun bir mersiye %aı!' yazıp, onun üs!ünlük ve (azîle!lerini saydı.3uhammed elE/hâr, kendi zamânındakileri ve daha sonraki zamanlarda 1elenlerin

is!i(âde edebile+ei bir:ok kıyme!li eser yazdı. Eserlerinin :ou /iir /eklindedir. 9azmı/olduu bu kıyme!li eserlerin ba/lı+aları /unlardır> $ 3anzûme!ülir/âd, L Şerhu Şüzûrüzzeheb, S 3anzûme!ün (î EsmâirDi+âl, M 3uh!asaru!0u((âha!ü (î ilmilmesâha!i, #3anzûme!ün (î usûlil(ıkh, Q Şerhu Beh+e!ül3ehâ(il ve Bu1ye!ülEmâsil %Ney1ambere(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' hayâ!ını, mu+izelerini ve Şemâili /erî(ini anla!ır',P 7e!âvâ, " 3uh!asarül3uharrer lis-emhûdî (î !alîki!0alâk, K El(îye (ın8ahv%Ie(a!ına yakın has!a iken yazdıı eserdir', $& Şerhu 5adîsi Jmmi er %En son yazdııeseridir'.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-&, sh. 162) (n-*r-üs-8âfir; sh. 3'&3) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. '25, '26') (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 25 5) (l-0’lâm; cild-6, sh. 5&

M'HAMMED H=RASÂNÎ: Evliyânın büyüklerinden. 5ayâ!ı ve babasının ismi hakkında bir bil1i yok!ur. 4oum

!ârihi ve yeri bilinmemek!edir. KL# %m. $#$K' senesi ilhi++e ayında ve(a! e!!i. 5alebdeikâme! e!!i. 0asavvu( yolunu 8e+müddîni Bekrîden *rendi. lim ve velî bir zâ! idi. ;ok!esîrli vazları vardı. Iazları ka!ı kalbleri yumu/a!ırdı.

İbni 5anbelî /*yle anla!!ı> ?2elâlüddîn 8asîbî ile 2ibrîl )ürdî, 3uhammed5orasânîyi beenmezlerdi. Bir1ün 2elâlüddîn 8asîbî, 3uhammed 5orasânînin yanına

1i!!i. )endi kendine6 ?Eer 3uhammed 5orasânî evliyâdan birisi ise, bu1ün bana ekmek,sü! ve bal yedirir ve bana iki mesele sorar@ diye dü/ündü. <nun bu dü/ündüklerinin hepsi



olun+a, onun hakkında yanıldıını anlıyarak, 3uhammed 5orasânîden hakkını helâle!mesini ri+a e!!i. 2ibrîl )ürdî de, bir1ün 3uhammed 5orasânînin yanına 1i!!i.3uhammed 5orasânî ona sarıldı. < anda 2ibrîl )ürdîye bir hâl oldu. 3uhammed5orasânîye6 ?-enin 1ıybe!ini yapmı/!ım. Bana hakkını helâl e!. Bir1ün maaradauyurken, bir an seni 1*rdüm. Bana azımı a:mamı s*yledin. Azımı a:ın+a, i:ine bir/eya!!ın. <nu ne yu!abiliyor ne de azımdan a!abiliyordum. ?Beni 1ıybe! e!mi/sin@ dedin.

Bunun üzerine !*vbe e!!im. Azıma koyduun o /ey, sanki !a!lı bir /eker oldu. -onra onuyu!!um. -onra beni yakaladın ve oradan :ıkardın@ diye anla!!ı. 2ibrîl )ürdî ba/ından1e:eni bi!irir bi!irmez, 3uhammed 5orasânî hakkını helâl e!!i.@


M'HAMMED RÛCÎ:Evliyânın büyüklerinden. İsmi 3uhammed olup, lakabı Şemsüddîndir. "L& %m.

$M$P' senesi Şabân ayında, Berâ! 1e+esinde Dû+ k*yünde dodu. 3uhammed Dû+îden*n+e, annesinin :ok sevdii bir olu vardı. Be/ ya/ında iken bu :o+uk ve(a! e!!i. Annesi buduruma :ok üzüldü. < 1e+e rüyasında Desûli ekremi %sallallahu aleyhi ve sellem' 1*rdü.Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' ona6 ?-en üzülme, kalbin raha! olsun. ;ünkü

Allahü !eâlâ, sana bir erkek :o+uk vere+ek, onun *mrü uzun ola+ak, yüksek dere+elerekavu/a+ak@ buyurdu. Bir müdde! sonra 3uhammed Dû+î dünyâya 1eldi. Annesi ona6 ?-en, Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' bana müOdeledii olumsun@ derdi.3uhammed Dû+î, K&M %m. $MK"' senesinde ve(a! e!!i. 5o+ası -adüddîn )a/1ârîninkabrinin yanına de(nedildi.

3uhammed Dû+î, kü:üklüünden beri insanlardan uzak ve yalnız kalmayı arzuederdi. Akranlarının arasına karı/mazdı. Evde bir odada, !ek ba/ına ya/amaa :alı/ırdı.Babası ve dedeleri !i+âre!le ura/ırlardı. 3uhammed Dû+i, babasının mesleine hi: rabe!e!medi.

)endisi /*yle anla!ır> ?4âima Desûlullah e(endimizi %sallallahu aleyhi ve sellem'rüyamda 1*rmeyi !emenni ederdim. Bir1ün eve 1irdim. Annem evde o!uruyordu. Elindebulunan bir ki!abı okuyordu. 9anına yakla/!ıımda, annemin /unları okuduunu duydum>

?)im 2uma 1e+esi bu duayı birka: de(a okursa, rüyasında Desûlullahı %sallallahu aleyhi vesellem' 1*rür.@ Bu s*zleri duyun+a, i:imdeki Desûlullah e(endimizi %sallallahu aleyhi vesellem' 1*rme arzusu ar!!ı. =ele+ek 1e+e de 2uma 1e+esi idi. Anneme6 ?2uma 1e+esi1elin+e o duayı okuya+aım. Belki Desûlullah e(endimizi %sallallahu aleyhi ve sellem'1*rürüm@ dedim. Annem6 ?=i! oku@ dedi. Ben de doru+a odama 1i!!im. )i!ap!a bildirilen/ar!lara uyarak, duayı okumakla me/1ul oldum. 4aha *n+e de, kim her 2uma 1e+esiDesûlullah e(endimize %sallallahu aleyhi ve sellem' ü:bin salevâ! okursa, rüyasındaDesûlullahı %sallallahu aleyhi ve sellem' 1*rür, diye duymu/!um. < duayı okuduk!ansonra, ü:bin kerre de Desûli ekreme %sallallahu aleyhi ve sellem' salevâ! okudum. Iaki!1e+e yarısına yakla/ın+a, ya!aıma ya!arak uyudum. Düyamda /*yle 1*rdüm> Eve,1eldiimde kı/lık salonda annemi 1*rdüm. Annem beni 1*rün+e6 ?<lum ni:in 1e+ik!inFBurada seni bekliyordum. Evimize Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' !e/rî( e!!i.5aydi 1el, seni Desûlullaha %sallallahu aleyhi ve sellem' 1*!üreyim@ dedi. Elimden !u!up,beni Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' bulunduu yazlık salona doru 1*!ürdü.Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' o!urmu/lardı. E!râ(ında da bir:ok kimselervardı. Bunların bir kısmı o!uruyor, bir kısmı ayak!a duruyordu. Desûlullah e(endimizin%sallallahu aleyhi ve sellem' e!râ(ında halka yapmı/lardı. 4ünyânın her !ara(ına mek!ûplar1*nderiyordu. 5uzûrlarında bir kâ!ip vardı. <!urmu/ Desûlullah e(endimizin %sallallahualeyhi ve sellem' buyurduklarını yazıyordu. annederim o, Şere(üddîn <sman eyyâr0ukânî idi. < zâ!, zamanın büyük âlimi ve velîsi idi. Annem beni Desûlullah e(endimizin%sallallahu aleyhi ve sellem' huzûrlarına 1*!ürün+e, Desûlullaha6 ?9â Desûlallah â!ıâliniz bana, *mrü uzun ve Allahü !eâlânın lü!u( ve insanına kavu/a+ak bir olum ola+aınıbuyurmu/!unuz. < buyurduunuz bu mu, yoksa ba/kası mıF@ diye sorun+a, Desûli ekrem%sallallahu aleyhi ve sellem' benden !ara(a doru bak!ılar. -onra !ebessüm ederek6 ?Eve!,o s*ylediim olunuz budur@ buyurduk!an sonra, kâ!ip Şere(üddîn <smana6 ?<nun i:in

bir mek!ûp yaz@ buyurdu. < da bir kâıda ü: sa!ırlık bir yazı yazdı. Ben, kâ!ibin yazdıınabakıyordum. -a!ırların al!ına /âhidlerin ismini yazar 1ibi, ayrı ayrı yerlere bir:ok kimsenin



isimlerini yazdı. -onra kâıdı ka!layıp, anneme verdi. <radan ayrılın+a, annemdenmek!ûbu aldım. )endi kendime6 ?Bu mek!ûbun muh!evâsını bilmiyorum. En dorusu, 1erid*nüp, mek!ûbu Desûlullah e(endimize %sallallahu aleyhi ve sellem' 1*s!ereyim. Banamek!ûbun muh!evâsını anla!ırlar@ dedim. Bu dü/ün+e ile d*ndüm ve Desûli ekremin%sallallahu aleyhi ve sellem' huzûruna 1irdim. ?9â Desûlallah Bu mek!ûbun muh!evâsınıbilmiyorum@ dedim. Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' kâıdı elimden aldı. )âı!!a

yazılı olanları sesli olarak okudu. Ben, Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem'okuduklarını bir de(ada ezberledim. -onra Desûlullah e(endimize %sallallahu aleyhi vesellem' ba/ka bir /eyi sordum. < anda, kapının sesini duyarak uyandım. Annem kapıdani:eri 1iriyordu. Elinde kandil vardı. 9a!aımdan kalk!ım. Annem bana6 ?<lum, rüyandabir/ey 1*rdün müF@ diye sordu. Ben de6 ?Eve! 1*rdüm@ deyin+e> ?Ben de senin1*rdüünü 1*rdüm@ dedi. Annem rüyasını anla!maya ba/ladı. İki rüya arasında hi: (arkyok!u.@

9ine kendisi /*yle anla!ır> ?4aha 1en:liimde iken bu yola 1irdim. Bazı kimselere,5ira! âlimlerinin ve !asavvu( büyüklerinin hâllerini sordum. ;ünkü onlardan birininsohbe!inde ve me+lisinde bulunmak is!iyordum. Bir ki/i bana, Şeyh -adreddîn Davâsîyi!avsiye e!!i. <, Şeyh eynüddîn 5a(înin !alebelerinden idi. Şimdi ise, yanında bulunanlaradoru yolu 1*s!ermek ve onları ye!i/!irmekle me/1uldü. Bunun üzerine derhâl 5ira!a

1i!!im. 9olda Şeyh eynüddîn 5a(înin kabrini ziyâre! e!!im. Bu sırada -adreddîn Davâsî,!alebeleriyle beraber orada bulunuyorlar ve zikir ediyorlardı. ikri, seslerini yüksel!erekyap!ıkları i:in, bu durum ho/uma 1i!medi. 9oluma devâm ederek 5ira!a yakla/!ım. Busırada bizim k*yden olan 5â(ız İsmâil ile kar/ıla/!ım. <, -adüddîn )a/1ârînin sohbe!iyle/ere(lenmi/!i. -onra 3evlânâ 8ûreddîn Abdurrahmân 2âmîye balandı. 0asavvu( yolundapek:ok /eyler kazandı. 5â(ız İsmâil bana6 nereden 1eldiimi, ma!lûbumun vemaksûdumun ne olduunu sordu. Ben de ahvâlimi olduu 1ibi anla!!ım. 5â(ız İsmâil benidinledik!en sonra6 ?2âminin kapısına 1i!. <rada büyük bir zâ! vardır. Bazan +âmide+emâa!le beraber o!urur. Belki onun hâli sana ho/ 1elir@ dedi. Bunun üzerine hemen+âminin kapısına 1i!!im. 2âminin odasında, bir +emâa!le beraber o zâ!ın o!urduunu1*rdüm. 9anındaki +emâa! âlim ve (azîle!li zâ!lardan meydana 1eliyordu. 5i: konu/madanonu dinliyorlardı. Ben kapının dı/ında durdum. 4uvara yaslanıp, onlara bakmaa

ba/ladım. <nlardaki sessizlii, sekîne! ve vekarı 1*rün+e, ha!ırıma Şeyh -adreddînine!râ(ında halka yapmı/ olanların hâllerini ve baırmalarını 1e!irip6 ?< ne ses vehareke!lilik, /imdi bu ne sessizlik ve !umânîne! hâliF@ diye kendi kendime dü/ünmeyeba/ladım. Bu sırada 3evlânâ -adüddîn )a/1ârî ba/ını kaldırdı. ?Ey karde/im, yanıma 1el@ buyurdu. Elimde olmadan onun yanına 1i!!im. Beni yanına o!ur!!u ve6 ?-ul!an Şâhruhunhizme!:ileri veya askerleri, onun yanında bulunup, yüksek sesle Şâhruh, Şâhruh diyebaırsalar, onların b*yle baırmaları 1aye! edebsizlik ve ahmaklık olur. 5izme!:ilerin veaskerlerin edebi, -ul!an ve e(endinin yanında sessiz, hâzır bir vaziye!!e, baırıp:aırmadan durmaları ile olur@ buyurdu. -onra -adüddîn )a/1ârî benim elime bak!ı.Elimde boynuzdan yüzüü 1*rdü. İh!iyâ+ı olan kimsenin, ha+e! elini bo/ olarak uza!masıdaha iyidir@ buyurdu. Bunun üzerine ben elimden o yüzüü :ıkardım. -adüddîn )a/1ârîkalkıp mes+ide 1irdi. <rada bulunanlardan birisine, beni pe/inden mes+ide 1*!ürmesinii/âre! e!!i. 3es+ide 1irdim. < bir yere o!urdu. Beni de kar/ısına o!ur!!u. Bana !arîka!ı!elkin e!!i. -onra /*yle buyurdu> ?3es+id 1üzel bir yerdir. Burada ikâme! e!. -anaemre!!iim /eylerle me/1ul ol.@ Ben de onun 1*s!erdii /eylerle me/1ul olmaya ba/ladım.Annem bunu haber alın+a, hemen Dû+dan bizim yanımıza 1eldi. < da bu yola 1irdi.

Bir müdde! 1e:!ik!en sonra, bir 1e+e mes+idin kubbesinde bulunan odada !ehe++üdnamazı kıldık!an sonra murâkabeye daldım. Bu sırada kandil 1ibi bir nûr 1*ründü. =ündüz1ibi kubbeyi aydınla!!ı. <nun aydınla!ması ile bü!ün kubbeyi 1*rüyordum. Bu nûr her an(azlala/ıyordu. < hâle 1eldi ki, kosko+a bir kandil oldu. Bir müdde! bu hâlde kaldı. Bu hâli1*rün+e, bende bir nevî 1urûr ve kendimi beenme hâli meydana 1eldi. -abah olun+a,-adüddîn )a/1ârînin me+lisine 1i!!im. Bana kızarak bak!ı. ?-eni, 1urûr kokusu ile doluolarak 1*rüyorum. Bu kadar+ık bir nûr 1*rmekle, hi: insana 1urûrlanması yakı/ır mıF5âlbuki 3evlânâ 8izâmüddîn 5âmû/a balandıım zaman, karanlık 1e+elerde yolda1iderken, saımda ve solumda on veya oniki me/ale yanardı. 8ereye 1i!sem onlar da,

benimle beraber 1iderlerdi. Buna ramen asla onlara il!i(â! e!mez, onlara hi: i!ibâre!mezdim@ diye buyurduk!an sonra, kızarak /unları ilâve e!!i> ?9anımdan kalk 1i!. İkin+i



de(a bu /ekilde bir daha yanıma 1elme.@ B*yle+e beni me+lisinden kovdu. <nunhuzûrundan kalbim kırık olarak :ık!ım. ;ok alayıp, 1*z ya/ları d*k!üm. Bu hâlimdendolayı Allahü !eâlâdan a( ve ma(ire! diledim. )albimi bu 1urûr ve kendini beenmekirlerinden !emizlemek i:in :ok 1ayre! 1*s!erdim. 5o+am -adüddîn )a/1ârînin il!i(â!larıve !eve++ühlerinin bereke!i ile, bu sıkın!ılı ve k*!ü durumdan kur!uldum. Aynen bana1*rünen nûr, anneme de 1*ründü. 5a!!â, o benden daha (azla 1*rdü.

B*yle nûrların bana 1*ründüü 1ünlerde, birisi bana :ok !evâzu 1*s!eriyordu. <nunbana kar/ı !evâzuu ar!ık haddini a/mı/!ı. Bunun üzerine ona6 ?Bana ni:in bu kadar!evâzu 1*s!eriyorsunF Bunun sebebi nedirF@ diye sordum. < /ahıs, bana /unları anla!!ı>

?)aranlık bir 1e+ede mes+ide bi!i/ik olan der1âh!a o!uruyordum. Bu sırada kapıdan Birisi1irdi. Bunun üzerine orası 1ündüz 1ibi aydınlanıverdi. 5âlbuki o /ahsın yanında kandil(alan da yok!u. < /ahsa iyi+e bak!ıımda, siz olduunuzu 1*rdüm. -iz oradan 1idin+e,yine orası eskisi 1ibi karardı.@

3evlânâ -adüddînin sohbe!ine kavu/mama ramen, kalbimde bu yolunbüyüklerine balılık hâsıl olmadıı i:in, :ok üz1ün ve kederli idim. )aranlık 1e+elerde,+âmide ba/ımı yere vuruyordum. =ündüzleri sahraya :ıkıyor, oralarda alıyor, Allahü!eâlâya yalvarıp yakarıyordum. Bu hâl üzere, yakla/ık sekiz ay devam e!!im. Bir1ün3evlânâ -adüddîn, beni bu hâlde alarken 1*rdü. Bana6 ?;ok ala ve yalvar. B*yle+e

Allahü !eâlânın rahme!ine kavu/ursun. ;ünkü alayıp yalvarmak, Allahü !eâlânınrahme!ine kavu/mak!a :ok !esîrli ve kıyme!lidir. Ben de 1en:lik 1ünlerimde senin 1ibi :okalardım@ dedi. Bu sırada bana il!i(â! ve !eve++üh ile bak!ı. Bunun üzerine bende, buyolun büyüklerine balılık bir anda hâsıl oldu.

Bundan sonra +âmide murâkabe hâlinde idim. =e+e yarısına yakın bir vaki!!e uykubas!ırdı. Cykumu daı!mak i:in kalk!ım. < sırada ho+am 3evlânâ -adüddînin arka!ara(!a beni !akib e!!iini (ark e!!im. 5emen onun arkasına o!urmak is!edim. < da ba/ınıkaldırarak6 ?Ey 3uhammed, ni:in kalk!ınF@ buyurdu. ?Bende uyku hâli meydana 1elmi/!i.<nu 1idermek i:in kalkmı/!ım@ dedim. Bu sırada bana lü!u( ve merhame! buyurdular.Bende büyüklerin yoluna balılık !amamen hâsıl oldu.

3evlânâ -adüddîn )a/1ârînin, Allahü !eâlânın izniyle, is!edii zaman is!ediikimseye, bu yolun büyüklerine balılıı verme 1ü+ü vardı. İs!edii kimseyi, kendisinden

1e:irir, onu manevî âlemlere daldırırdı. Bir1ün onunla beraber mes+idin kapısına1elmi/!im. Ak/am ezânı okundu. 3es+ide 1irip ak/am namazını kıldık. 8amazdan sonraha!im okuna+ak!ı. ;ok kalabalık bir +emâa! vardı. 5er !ara(!a kandiller yakılmı/!ı.-adüddîn )a/1ârî namazdan sonra kıbleye doru bir k*/ede o!urdu. Ben de arkasına biryere o!urdum. -onra bana, yanında o!urmam i:in i/âre! e!!i. 9erimden kalkıp yanlarınao!urdum. 4aha o!urmadan, bir ân bana bak!ı. < ânda kendimden 1e:!im. Bu hâl,müezzinin ya!sı ezânını okumasına kadar devam e!!i. Bu süre i:erisinde, hi:bir /eydenhaberim olmadı.

4aha bu yolun ba/lan1ı+ında bulunuyordum. 2âmide abdes! alınan yerde o!urdum.Elimde de 3esnevî ki!abı vardı. < sırada 3evlânâ -adüddîn abdes! alınan yere 1eldi.Bana, elimdeki ki!abın ne olduunu sordu. 3esnevî olduunu s*yleyin+e> ?3esnevîki!abını okumakla bu yolda ilerleme olmaz. Bu yolda :alı/ma ve 1ayre! lâzımdır. An+ak ozaman onun manâlarına vâkı( olabilirsin@ buyurdu.

9ine bu yolda ba/lan1ı: 1ünlerimde idim. 2âminin bir kenarında, bada/ kurmu/ birhâlde murâkabede bulunuyordum. Bu sırada /*yle bir ses i/i!!im> ?Ey edebsiz 5izme!:ilerhi: sul!ânın huzûrunda b*yle mi o!ururF@ Bunu duyun+a, derhâl yerimden sı:rıyarak,kerpi:lerin üzerinde, iki dizim üzerinde o!urdum. < zamandan beri kırk senedir, bada/kurarak o!urmadım. Şimdi ise, ba/ka !ürlü o!urmak bana 1üzel 1elmiyor.

Bir1ün ho+am 3evlânâ -adüddîn ile, Şeyh Behâüddîn Hmeri ziyâre! i:in 2i1ârek*yüne 1i!mi/!ik. 5o+am a!a bindi. Ben ise pe/lerinden yürüyerek 1idiyordum. 9ola:ıkmadan evvel, evde biraz bir/eyler yemi/!im. 9olda harare! bas!ı. 7aka! edebimden,ho+amdan izin is!eyip de su i:meye 1idemiyordum. Bu sırada 5o+am bana6 ?-usadın mıF@ diye sordu. Ben de6 ?Eve!, /ehirden ayrıldıımızdan beri bende susuzluk var@ dedim.Bunun üzerine bana6 ?=i! bir yerden su i: 1el. ;ünkü senin susuzluun bana da !esîr e!!i@ buyurdu. 5emen bir yerde su i:ip 1eldim. 9olumuza devam e!!ik. Şeyh Behâüddîn

Hmerin evine varın+a, uzak:a bir k*/eye o!urdum. 5o+amla Şeyh Behâüddîn konu/mayaba/ladılar. <nlardan uzak:a bir yerde o!urduum i:in, ne konu/!uklarını duymuyordum.



Bu sırada kendi kendime6 ?Bana *yle o!urmak yakı/maz. Şeyh Behâüddîn Hmere dorud*nmü/ olarak o!urmam 1erekir@ deyip, onun !ara(ına doru d*nerek o!urdum. )albimonun kalbiyle aynı hizaya 1eldi. < anda bana d*nüp, ho+ama6 ?Bu ne yapıyorF@ diyerek!ebessüm e!!i. Şeyh Behâüddînin kısa süren !eve++ühleri ile :ok (âideler hâsıl oldu.Bende kıyme!li hâller meydana 1eldi. 4*r! veya be/ 1ün, büyük bir sevin: ve raha!lıkmeydana 1e!iren (eyz ve bereke!ler birbirini !akib e!!i.

9ine bu yolun ba/lan1ı+ında iken, der1âhın /ark !ara(ındaki salonda, kıbleye bakankısımda o!uruyordum. Bu yoldaki vazî(elerimle me/1ul oluyordum. Bu sırada kar/ımda,zayı( bedenli, uzun boylu bir karal!ı 1*ründü. 5indis!an +evizi 1ibi kü:ük olan ba/ı !avanauzanıyordu. Azı a:ık olup, beyaz di/lerle dolu idi. Boynu ve ayakları in+e ve uzun idi. <1ülerek, bana doru yava/ yava/ 1eliyordu. Bazan eiliyor, Bazan doruluyordu. ;e/i!lihareke!ler yapıyordu. )endi kendime6 onun /ey!an olduunu, beni büyüklerebalanmak!an, me/1uliye!imden alıkoymak is!ediini s*ylüyordum. <nun i:inme/1uliye!im üzerine seba! ede+eim husûsunda azmimi salamla/!ırdım ve i/ime devame!!im. < ise, :ok 1arip ve a+âib hareke!ler yapmak sûre!iyle beni me/1uliye!imdenvaz1e:irmek is!iyordu. 7aka! onun beni bu me/1uliye!imden vaz1e:irmesi mümkünolmadı. Bana yakla/ın+a, daha (azla i/imle me/1ul oldum. İyi+e yanıma 1elip, benimvaz1e:mediimi 1*rün+e, üzerime sı:rayıp omuzuma bindi ve iki ayaını sır!ıma

yapı/!ırdı. Ben yine i/imle me/1ul idim. Bir müdde! sonra ayaklarını üzerimden :ekip,duman 1ibi havaya yükseldi. -onra kayboldu. <ndan sonra bir daha b*yle bir/ey1*rünmedi.

9ine ba/lan1ı: zamanlarımda, bir 1e+e +âmide bir yere dayanmı/ bir hâlde iken,1*kyüzüne doru bak!ım. 9ıldızların hepsinin yere doru y*nelmi/, yamur !aneleri 1ibiinmeye ba/ladıklarını 1*rdüm. Bana doru 1eliyorlardı. Bana o kadar yakla/!ılar ki, elimiuza!sam, elim onlara deebiliyordu. Bu sırada ben de, bu hâli 1*rmek!en dolayıkendimden 1e:!im. Bu hâl sabaha kadar devam e!!i.

2âmide, 3evlânâ -adüddîn )a/1ârînin emri ve !avsiyesi üzerine dâima ibâde!leme/1ul olurdum. 5a!!â 1e+eleri de uyumazdım. <!urur, Allahü !eâlâya yalvarır, büyüklerinnisbe!ine kavu/mak i:in :ok alardım. 3es+idden sâde+e zarurî ih!iyâ:larım i:in :ıkardım.Bir de(asında bulunduumuz belde muhasara edilmi/, /ehrin kapıları kırk 1ün

kapa!ıldıından, o 1ünlerde herkes +âmiye dolmu/!u. İbâde! ve dua ile me/1ulolduumdan, durumu kimseye sormadım. -onra bir1ün, muhasara hakkında bil1i verenbir kimsenin konu/masına /âhid oldum. <na6 ?-iz han1i muhasaradan bahsediyorsunuzF@ diye sordum. < da bana6 ?5erhalde sen muhasara sırasında burada deildin@ dedi. Bende, o zaman halkın neden mes+idde !oplandıını anladım.

3es+idde i!ika( yapıyordum. J: 1ün 1e:!ii hâlde, bana yiye+ek 1e!iren kimseolmamı/!ı. 5alsiz bir hâlde kalk!ım. 9iye+ek bir/eyler bulmak i:in mes+idden :ıkmakis!edim. -ol ayaımı mes+idin dı/ına koymu/, sa ayaım mes+idin i:inde iken6 ?Ekmeki:in bizimle beraber olmayı bırakıyor musunF@ diye ilâhî bir dü/ün+e kalbime 1eldi. Bununüzerine dı/arı :ıkardıım ayaımı !ekrar i:eri sok!um. Elim ile yüzüme bir !oka! vurdum.0oka! izi, 2uma 1ününe kadar yüzümden :ıkmadı. )endi kendime6 ?Bir daha kendimeyemek aramak i:in asla :ıkmıya+aım@ dedim. Bunun üzerine bende, büyüklere kuvve!libir balılık hâsıl oldu. Bir ara, daha *n+e 1*rmediim ve !anımadıım birisi 1elip, *nümebir mik!ar /eker koydu. -onra konu/madan 1i!!i. Iallahi o zâ!ın konu/madan d*nmesi vebeni ibâde!imden alıkoymaması, o /ekeri 1e!irmesinden daha :ok sevindirdi.

Bir1ün bana 3evlânâ -adüddîn )a/1ârî6 ?7alan+anın ahvâli hakkında bir/ey biliyormusunF@ diye sordu. < /ahıs, memleke!inden 5ira!a ilim !ahsil e!mek i:in 1elmi/!i. -onra3evlânâ -adüddîne balandı. Bu zâ!, dünyâ ile ir!ibâ!ını !amamen kesmi/!i. 0alebelerarasına da :ok az karı/ırdı. 4evamlı suskun ve mahzûn bir hâli vardı. 5o+ama6 ?<nunhâlini bilmiyorum, (aka! bildiim bir/ey varsa, o da6 onun dâima 1izli bir/eylerle me/1ulolduudur@ dedim. Bunun üzerine 3evlânâ -adüddîn bana6 ?<na hâlini sor, onundurumunu iyi+e *ren. -ana hâlini anla!ın+aya kadar onu bırakma@ buyurdu. Bu emirüzerine, o /ahsın yanına 1i!!im. <na6 ?-en ni:in !alebelerin arasına karı/mıyorsun veder1âh!a kimse 1irmesin diye odanın kapısını kapa!ıyorsunF 8i:in yalnız ba/ınao!uruyorsunF@ dedim. < da6 ?Ben (akir ve 1arip birisiyim. )endimi arkada/lar arasına

karı/maya lâyık 1*rmüyorum. 5em de onların vaki!lerini zâyi e!meyi ve onları raha!sıze!meyi is!emiyorum@ dedi. Ben, hâlini !am anla!ması, elbe!!e onu arkada/ların arasına



karı/mak!an men eden bir/eyin ola+aını ve bunu a:ıklamasını ısrarla is!edim. Bu ısrârımkar/ısında6 ?Bana ni:in bu kadar üs!eliyorsunF@ deyin+e, ben de6 ?Bana bunu sormamı3evlânâ -adüddînin emre!!iini, hâline iyi+e vâkı( olun+aya kadar yanındanayrılmıya+aımı s*yledim. Tsrârımın kendimden olmayıp ho+amdan 1eldiine iyi+e kanâa!1e!irin+e, âh :ekerek /*yle dedi> ?Bende bir zaman 1arîb bir hâl meydana 1eldi. -anaondan biraz anla!ayım. 2emâa!le ya!sı namazını kıldık!an sonra, bir süre murâkabe ile

o!urur, bir mik!ar da Allahü !eâlânın zikri ile me/1ul olurdum. Bu sırada, sonu1*rünmeyen bir nûr beni her !ara(!an ku/a!ırdı. < nûrun 1*rünmesiyle kendimden1e:erdim. Bu hâlim sabaha kadar uzardı. =ündüz ise, bu hâlin lezze!ine dalardım.@ <ndanbu hâllerini dinleyin+e, ona 1ıp!a e!memden dolayı i:im yanıyordu. Elimde olmayarak1*zlerimden ya/lar 1eldi. <nun s*zleri bana :ok !esîr e!!i. <radan ayrıldım. Er!esi 1ün,3evlânâ -adüddînin onun hâlini *renmemi is!emesi, e!râ(ında b*yle kimselerin debulunduunu bana bildirmek i:indi.

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 112) Geehât; sh. 1'5

M'HAMMED S'MÂDÎ:

Şamda ye!i/en Şa(iî mezhebi âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. 0asavvu(!a)âdiriyye yoluna balı idi. 8esebi, 0âbiîni izamın büyüklerinden olan -aîd bin 2übeyrhazre!lerine dayanmak!adır. İsmi, 3uhammed bin 3uhammed bin 5alîl bin Ali bin Gsâ binAhmed es-umâdî ed4ıme/kî olup, künyesi Ebû 3üslim, lakabı Şemsüddîndir. K$$ %m.$#&#' senesinde dodu. KKM %m. $#"Q' senesi -a(er ayının onunda, 2uma 1e+esi Şamdave(a! e!!i. Emeviyye 2âmiinde +enâze namazı kılındık!an sonra, Bâbü/Şâ1ûrda bulunanzaviyesinde de(nolundu.

Büyük âlimlerin ve velî zâ!ların ders ve sohbe!lerinde bulunarak kemâle 1elen Ebû3üslim -umâdî, zamanında bulunan evliyânın *nde 1elenlerinden oldu. İlim ve evliyâlık!aemsâl ve akranından ileri idi. ;e/i!li ilimlerin yanında, Arabî lisânını da :ok iyi bilir vekonu/urdu. Şiir s*ylemek!e de mahir olup, !asavvu(î /iirleri vardır. ;ok ibâde! ederdi.Allahü !eâlâdan :ok korkar, hu/û ile ibâde! ederdi. < zamanda bulunan büyük zâ!lar, Ebû

3üslimi *nde !u!arlar, ona ayrı bir hürme! ve edeb 1*s!erirlerdi.8e+müddîni =azzî %rahme!ullahi aleyh', *mründe d*r! ki/i 1*rdüünü, onlardandaha nûrlu kimseler 1*rmediini, bunlardan birisinin de 3uhammed -umâdî olduunubildirerek /*yle anla!ır> ?Bu d*r! zâ!!an her biri *yle idi ki, 1*zler onlara ili/in+e, onlarda,Allahü !eâlânın kendilerine rahme! nazarıyla nazar e!!ii 1*zleri 1*rürdü. Bu zâ!lar6babam, 3uhammed -umâdî, 3uhammed 0emîmî ve 3ekkei mü/erre(ede )âbeimuazzamada 1*rdüüm sû(i kılıklı, sa:ları aarmı/ olan bir zâ!!ır. Bu zâ!ı orada1*rdüümde, yanında bazı 1en:ler bulunup kendisine hizme! ederlerdi. <nu 1*rün+e,hemen yanına 1i!!im. Elini !u!up müsâ(eha e!!im ve *p!üm. Bana6 ?İh!iyâ+ın nedirF@ dedi.

?4ua@ dedim. )âbei muazzamaya y*nelip, benim i:in (esâha! ve belâ1a! ile :ok 1üzeldualar e!meye ba/ladı. 5er duasını bi!irdiinde ben 1*nlümden6 benim i:in /u duayı dayapsa diye 1e:irirdim. < da aynı /ekilde s*ylerdi. 8e mübârek ve yüksek bir zâ! olduunuanladım. 4uayı bi!irip, elini yüzüne sürdü. )endisine6 ?Ey e(endim Beni duadanunu!mayınız@ dedim. ?-en de aynı /ekilde bizi duadan unu!ma@ buyurdu. -onra ayrıldık.@

)adı ve vâli 1ibi, makam ve mevki sâhibi kimseler de 3uhammed -umâdîninbüyüklüünü !anır, onu :ok severlerdi. İnsanlar, uzak yerlerden kalkıp, onu ziyâre! e!mek,huzûr ve sohbe!lerinde bulunmakla bereke!lenmek i:in yanına 1elirler, zaviyesinde onuziyâre! edip, bir müdde! kaldık!an sonra 1iderlerdi. <ndan dua is!erlerdi.

Divâye! edilir ki6 3uhammed -umâdî, babası ile birlik!e Dûm beldelerinden birindebulunuyordu. Bir de(a vezîrlerden birisi, is!emedii, beenmedii birisi i:in bir so(rahazırla!ıp, so(raya murdar veya zehirli e! koydurdu. 8asıl olduysa, 3uhammed -umâdî vebabası da o so(raya o!urmu/lardı. 3uhammed -umâdî o e!i 1*rün+e, kerâme! olarak e!indurumunu anlayıp üzüldü ve babasına6 ?9eme ;ünkü bu yemek /üphelidir@ dedi. )alkıp oyemei d*k!ü. Iezîr, yap!ıını i!irâ( edip *zür dilemeye ba/ladı. -onra normal bir so(rahazırla!ıp, onlara ikrâm e!!i. < so(rada bulunan yemekleri yediler.

4ier !ara(!an vezîr ve adamları, bir *n+eki so(rada bulunan bu 1izlilii a:ıklayıp sırrıi(/â e!!ii i:in ona kızmaya ba/ladılar. 8ihâye! bir bahânesini bulup, bir su: isnâd ederek



kanını akı!maya karar verdiler. 2eza verile+ei 1ün yakla/mı/ idi. Bu 1ünlerde 3uhammed-umâdî, rüyasında dedelerinden birinin sûre!inde bir zâ!ı 1*rdü. < zâ!, elini 3uhammed-umâdînin yüzüne koyarak6 ?Bismillahilkâ(î bismillahi//â(î bismillahillezî lâ yedurrumâasmihi /eyün@ duasını okudu. Bu 1e+enin sabahında, o !ehlikenin 1e:mi/ olduu, +ezaverilmiye+ei *renildi.

9ine 8e+müddîni =azzî, Ebû 3üslim 3uhammed -umâdînin kom/usu olan Şeyh

-âlih Ali Rülüînin /*yle anla!!ıını haber veriyor> ?Bir mü/kil meselem vardı. Bununhallolması i:in Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimizi vesile ederek Allahü!eâlâya yalvardım. < 1e+e rüyamda Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimizi1*rdüm. Bana buyurdu ki> ?)om/un Şeyh Ebû 3üslim -umâdîye 1i! Bu yükü ona yükle.9anî mü/kilini o halle!sin.@ -abah olun+a erkenden 3uhammed -umâdîye 1i!!im. Bendaha henüz bir/ey s*ylemeden6 ?Ben 1aybi bilmem. Ben 1aybi bilmem. Ama banaih!iyâ+ını s*yleyebilirsin@ dedi. Ben, onun benim hâlimi kerâme! olarak anlayıp, banab*yle s*ylediini anladım, ih!iyâ+ımı bildirdim. < ih!iyâ+ım, onun vesilesiyle halloldu.@

Ebû 3üslim -umâdînin büyüklüünü !anıyan ve onu seven 3uhammed bin Arabisminde bir zâ!, dou beldelerinden koyun almak üzere yanında birka: :oban ile1idiyordu. ;e/i!li yerlerden koyunlar alıp yolda 1iderken, bir yerde 1e+elediler. Şidde!li(ır!ınanın es!ii :ok yamurlu bir 1e+e idi. =e+eleyin koyunlar ürküp daıldılar. İbni Arab

ve yanında bulunan :obanlar, koyunları !oparlamak!an â+iz kaldılar. < esnada İbni Arab,Ebû 3üslim 3uhammed -umâdî hazre!lerinden imdâd is!eyip6 ?Ey Ebû 3üslim 9ardımınamuh!a+ım@ diye yalvardı. < sırada, +ivardaki nahiyelere kadar daılmı/ olan koyunları!oparlayan bir ses duyuldu. < ses, koyunların hepsinin bir araya !am olarak !oplanmasınakadar devam e!!i. Allahü !eâlânın izni ile ve 3uhammed -umâdînin kerâme!i bereke!i ilekoyunlarını !oparlamaya muva((ak olan İbni Arab, Allahü !eâlâya :ok /ükre!!i. -umâdîyeolan muhabbe!i de b*yle+e daha da ar!mı/ oldu.

İbni Arabın hanımı da, 3uhammed -umâdînin büyüklüüne inanan veliyye vesâliha bir hanım idi. Aile olarak da !anı/ırlar, birbirlerine 1elip 1iderlerdi. İbni Arabınyol+uluk!a koyunlarını !oparlamak!an â+iz kaldıı /idde!li yamur ve (ır!ınalı 1e+edensonraki ak/am, o da -umâdînin evine 1i!mi/!i. -umâdî o hanıma kapı aralıından6 ?-anabir/ey s*yleye+eim. Ama ben *lmedik:e hi: kimseye anla!mıya+aksın@ dedi. < da kabul

edin+e, /*yle anla!!ı> ?-enin zev+en %İbni Arab' dün 1e+e /idde!li bir 1e+e 1e:irdi. Bir ara!opladıı koyunlar ürküp, her !ara(a daıldılar. ev+in ve yanında bulunan :obanlar,koyunları bir araya 1e!irmek!en â+iz kaldılar. Bu esnada zev+in, bana nidâ ederek yardımis!edi. Ben de u(ak bir :akıl !a/ı alıp, o !ara(a doru a!!ım. Bundan sonra koyunların hepsibir araya !oplandı. Bir zarar 1*rmemi/ olarak yakında sâlimen sana 1ele+ek, hi: merake!me.@

8e+müddîni =azzî /*yle anla!ır> ?Bir zaman /idde!li has!a olmu/!um. Bu has!alıımesnasında, bir 1e+e rüyamda Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimizi 1*rdüm.=eni/ bir halkanın ba/ında o!urmu/lar, Allahü !eâlâyı zikrediyorlardı. Ney1ambere(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' bir !ara(ında 3uhammed -umâdî, dier !ara(ındada -umâdînin olu 3üslim vardı. 5alkanın dier kısmında da -umâdînin dier !alebelerivardı. ikir bi!!ik!en sonra -umâdî, Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimize,!alebelerinden suâl e!!i. )endisinden sonra yerine kimin 1e:e+eini anlamak is!iyordu.Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' onun bu suâline6 ?9â Şeyh3uhammed <nlar i:inde senin yerine 1e:meye en lâyık olan olun 3üslimdir@ buyurdu.

Ben, bu rüyanın heye+anıyla uyandım. 5as!alıım da 1e:mi/ idi. B*yle bir rüya1*rdüümü -umâdîye bildirdim. < da bana haber 1*nderip6 ?3uh!erem 8e+meddînE(endi, rüyan bana ula/!ı. Allahü !eâlâya yemîn ederim ki, rüya hak!ır. 7aka! bir de banaanla!manı is!iyorum@ dedi. )endisiyle 1*rü/!üümüzde, 1*rdüüm rüyayı bir de kendimanla!!ım. Bana dedi ki> ?Iallahi rüyan dorudur, 1er:ek!ir.@ Bu rüyayı 1*rmemden az birzaman 1e:mi/!i ki, 3uhammed -umâdî ve(a! e!!i ve yerine olu 3üslim 1e:erek!alebelere ders vermeye ba/ladı.@

4ervi/lerden bir zâ! anla!ır> ?Bir zaman i/ i:in Şamdan )âhireye 1ide+ek!im. 9ola:ıka+aım zaman, 3uhammed -umâdî %rahme!ullahi aleyh', 3uhammed Bekrîyevermem i:in bana bir mek!ûp verdi. )âhireye ula/!ıımda, 3uhammed Bekrînin yanına

vardım. 5uzûruna 1irip, 3uhammed -umâdînin yanından 1eldiimi s*yledim. <nunismini duyun+a, derhâl ayaa kalkıp, büyük bir hürme!le 3uhammed -umâdîye olan



muhabbe!ini, edebini bildirdi. 3ek!ûbu verdiimde, yine edeb ve hürme! ile alıp, mek!ûbu*püp, yüzüne 1*züne sürdü. 3uhammed -umâdîyi :ok *vdü ve ondan6 ?)arde/imiz,e(endimiz@ diye bahse!!i. 3uhammed Bekrînin bu davranı/ından, 3uhammed -umâdîninbüyüklüünü daha iyi anlamaya ba/ladım.@

3uhammed -umâdî %rahme!ullahi aleyh' Anadoluya 1eldiinde, zamanın sul!ânıolan )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân ile 1*rü/!ü. )ânûnî, onun ilim ve evliyâlık yolundaki

dere+esini, yüksekliini pek iyi anlayıp, Şama balı k*ylerden birinin 1elirini ona ihsâne!!i. Ayrı+a her sene ona seksen :uval buday verilmesini, kırk :uvalının6 zaviyedebulunan (akirler ve ziyâre!:iler i:in, kalan kırk :uvalın da 3uhammed -umâdînin:o+uklarına ve neslinden 1elenlere verilmesini, onların ih!iyâ:ları i:in kullanılmasını is!edi.

3uhammed -umâdînin %rahme!ullahi aleyh' :ok kerâme!leri 1*rülmü/!ür. )urânıkerîmden /i(â âye!lerini yazarak, raha!sızlıı olanlara verirdi. İnsanlar onunlabereke!lenmek, mübârek eliyle yazdıı /i(â âye!lerinden biiznillah /i(â bulmak i:in, yazdııâye!i kerîmeleri yanlarında !a/ırlar ve has!alıklarından /i(â bulurlardı.

3uhammed -umâdî %rahme!ullahi aleyh', KKM %m. $#"Q' senesinde, -a(er ayınınonunda, 2uma 1e+esi Şamda ve(a! e!!i. 3e/hûr Emeviyye 2âmiinde +enâze namazıkılınıp, Bâbü//â1ûrda bulunan zaviyesinin avlusuna de(nolundu. 2enâze namazında6âlimlerden, devle! erkânından ve dier insanlardan :ok kalabalık bir +emâa! hazır

bulundu. İnsanlar onun ve(a!ına :ok üzüldüler. Ie(a!ına6 ?Şan, /ere(, yükseklik, asâle!sâhibi ve bu yüksek vası(larıyla, :ok *vülmü/ olan, kendisinden ümîdli olduumuz,/e(aa!ine kavu/mayı arzuladıımız ku!up, büyük âlim ve(a! e!!i@ manâsına 1elen>

Mâte kut$ün min-er-recâi mümeccedün

mısraını !ârih dü/ürmü/lerdir.

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 1%5 2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild- %, sh. '35 3) eâki$-üs-sâire; cild-3, sh. 16

M'HAMMED 6ENÂVÎ:Evliyânın büyüklerindendir. İsmi 3uhammed Şenâvîdir. 3ısırda dodu. 4oum!ârihi bilinmemek!edir. KSL %m. $#L#' senesinde 3ısırda ve(a! e!!i. Davh denilen yerdekider1âhının bah:esine de(nedildi.

3uhammed Şenâvî, :ok yardımseverdi. 4âima halkın ih!iyâ:larını kar/ılamak i:inko/ardı. 5erkese, Allahü !eâlâyı devamlı ha!ırlamaları i:in zikir !elkini yapardı. )imsedenhediye almazdı. 3uhammed Şenâvînin vaz ve nasiha!leri, :ounlukla uzun olurdu. 9a!sınamazından sonra ba/lıyan sohbe!, sabaha kadar devam ederdi.

Abdülvehhâbı Şarânî /*yle anla!ır> ?3uhammed Şenâvînin bulunduu beldenindevle!e âi! 1elirlerini, İbni 9ûsu( adında bir vazi(eli !opluyordu. Bu b*l1ede, /âir bi!kisidenilen zehirli bir bi!ki ye!i/!irilirdi. Bu bi!kinin 1eliri ile, devle! erkânının ve askerlerin1e:imi salanırdı. Bu zehirli bi!kiyi !oplamaya me+bûr edilen halk!an *lenler olurdu.3uhammed Şenâvî, bu bi!kinin ekilmesinin yasaklanması i:in İbni 9ûsu(a ne kadars*yledi ise kâr e!medi. Bunun üzerine 3uhammed Şenâvî de, !alebeleri ve halkla beraber/âir bi!kisi !oplardı. İbni 9ûsu( buna :ok kızardı. Bir1ün İbni 9ûsu(, 3uhammed Şenâvîyi!alebeleriyle birlik!e yemee dave! e!!i. Hnlerine zehirli yemek koydu. 3uhammed Şenâvîso(raya o!urduu zaman, Allahü !eâlânın izni ile yemek kur!landı. Bu durumu 1*ren3uhammed Şenâvî6 ?Ar!ık zamanı 1eldi. Şâir bi!kisini ek!irmiye+eim@ dedi. <smanlı-ul!ânına, bu bi!kiyi !oplamayı yasakla!ması i:in 1i!meye karar verdi. < 1e+e -ul!anrüyasında 3uhammed Şenâvîyi 1*rdü. 3uhammed Şenâvî, -ul!âna6 ?Bu İbni 9ûsu( emriile ekilen /âir bi!kisi !oplama i/ini ip!al e!@ dedi. -ul!an uyandıı zaman vezîrlerine, 3ısırvâlisine b*yle bir/eyin olup olmadıını sormalarını emre!!i. 3ısır vâlisinden haberindoruluuna dâir bil1i 1elin+e, -ul!an, /âir bi!kisinin ekilmesini yasakla!!ı.@

9ine Abdülvehhâbı Şarânî anla!ır> ?3uhammed Şenâvî ile, 3uhammed bin Ebû5amâil der1âhında vedala/!ım. <6 ?Bu son bulu/mamız deildir. Bir daha bulu/a+aız@

buyurdu. Aradan bir süre 1e:!i. Duh mahallesine 1i!!im. 3uhammed Şenâvînin huzûruna1irdim. -on anlarını ya/ıyordu. Bana /*yle dua e!!i> ?Allahü !eâlâ, seni 1*ze!sin ve



himâyesinden bir ân dahî ayırmasın. <ndan bunu diliyorum. <nun huzûruna vardıında,sana ayıplarını *r!mekle muâmele eylesin.@ 3uhammed Şenâvî, o 1e+e ve(a! e!!i.-abahleyin halk!an habersiz olarak de(nedildi. 5alk 3uhammed Şenâvînin ve(a!ınıduyun+a, mezarını ziyâre! e!mek i:ir !oplandılar. 3ezar ba/ında büyük izdiham meydana1eldi.@

3uhammed Şenâvî buyurdu ki> ?Bu yol, ba/!an sona kadar iyi huydan ibâre!!ir.@

?4ünyâdan elime 1e:enler, bana verilmi/ *zel bir mal deildir. Ben bu mallara,yoksulların da or!ak olduunu 1*rüyorum. Bunları, benden daha (akir kimseler varsaonlara veririm. îrâ6 bu rızıkları bana bu i/ i:in veren Allahü !eâlâdır. Beni bu hayır i/inememûr eden, (akirlere yardımdan ba/ka bir i/le ura/!ırmayan yü+e Dabbime hamd vesenalar olsun.@

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-1, sh. 1&2) +$+kât-ül-kü$râ; cild-2, sh. 132

M'HAMMED 2ÂİFÎ:7ıkıh âlimi ve kadı %hâkim'. İsmi, 3uhammed bir 9ahyâ bin 9ûsu( Debî 0âzi(îdir.

)ünyesi EbülBerekâ! olup, lakabı 2elâlüddîndir. "KK %m. $MKM' senesi Dabîulevvel

ayında, 5alebde dodu. KQS %m. $##Q' senesinde 5alebde ve(a! e!!i.3uhammed 0âzi(î, ilk !ahsilini doduu yer olan 5alebde yap!ı. Ahmed bin Hmer elBârizîden okuyup, i+âze! aldı. Şemsüddîn -e(irî, -emsüddîn bin 4ühn ve )âhirede deŞihâbüddîn bin 8e++âr ve ba/kalarından ilim *rendi. Şa(iî mezhebi âlimlerinden EbülBekâ -âsîden kırâa! ilmini okudu. 5anbelî mezhebi kadısı oldu. 4in ve edebiya!ilimlerinde üs!ün bir dere+eye yükseldi. Babasından sonra, 5alebde 5anbelî mezhebi kadıvekîlliinde bulundu. < zaman ondokuz ya/ında idi. 5ama ve 4ıme/kda kadı vekillikleriile Emevî 2âmii ve 5arameyn idâre+ilii yap!ı. 4aha sonra 3ısıra 1i!!i. )âhirede, 5anbelîmezhebine 1*re hüküm veren -âlihiyye ve Bâbı Şariyye mahkemelerinde kadıvekilliinde bulundu. 9ine )âhirede Iak(üle/râ( idâre+ilii yap!ı. De/îd, 3enzile ve5avran kadısı oldu. Bir müdde! sonra kadılık!an ayrılıp 5amaya 1i!!i. <rada, İslâmâlimlerinin en büyüklerinden ve evliyânın en me/hûrlarından -eyyid Abdülkâdiri

=eylânînin %rahme!ullahi aleyh' hayâ!ını ve menkıbelerini anla!an, )alâidül2evâhir adlıeserini yazdı. Şerhülarûd elEndelûsî de eserlerindendir.3uhammed 0âzi(î, bir /iirinde %*ze!le' /*yle dedi> ?9â Dabbî 5âllerim :ok dei/!i.

Dızâna uy1un amel yapamadım. Bor:larım, sır!ımda bir yük oldu. )usurlarım 1ünden1üne :oaldı. Jzün!ülerim beni is!ilâ e!!i. Jzerimdeki sıkın!ıları 1idere+ek, senden ba/kabir sıınak bulamadım. 9â Dabbî Beni ne(simin eline bırakma. 9â Dabbî )albime 1eni/likver. Bana sıhha! ve a(iye! ver. =ünahlarımı a((eyle. İ/lerimi kolayla/!ır. Dabbim -eninkapına 1eldim. 4ualarımı redde!me. 9aralarımı sara+ak olan an+ak sensin.@

)alâidül2evâhir adlı eserinin mukaddimesinde, *ze!le /*yle dedi> ?)usur ve1ünahlarını i!irâ( edip, Dabbinin lü!(undan a( ümîd eden bu muh!a: kul, 3uhammed bin9ahyânın, Allahü !eâlâ 1ünahlarını a((eylesin. 5ayırlarını :oal!sın.

Evliyâsına %sev1ili kullarına' doru yolu 1*s!eren Allahü !eâlâya hamd ederim. <nlareliyle, bü!ün hayırları ve iyilikleri akı!!ı. <nları, her !ürlü k*!ülüklerden, :irkin i/lerdenkorudu. )im bunlara uyar, dediklerini !u!arsa kazanır. -eâde!e erer. )im onların yolundanayrılırsa sapı!ır. 7elâke!e dü/er. )im de onlara sıınırsa, kur!ulur, doru yola 1irer. )im deonları beenmeyip k*!ülerse, sonsuz (elâke!e urar, helâk olur.

-ıınıla+ak, an+ak Allahü !eâlâ olduunu bilen kimsenin hamde!mesi 1ibi hamdolsun. 5ayır ve /errin, an+ak Allahü !eâlâdan olduuna îmân e!mi/ kimsenin /ükre!mesi1ibi /ükr olsun. Allahü !eâlânın nime!leri, ihsânları sayısın+a 3uhammed aleyhisselâmave <nun yakınlarına, salâ! ve selâm ederim.@

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-12, sh. 1132) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 33&3) (l-0’lâm; cild-, sh. 1'') (l-eâki$-üs-sâire; cild-2, sh. 6

5) ef-ü#-#ün*n; cild-2, sh. 1353, 1365, 13666) Br?ckelm+nn; 8u7-2, sh. '63



M'HAMMED 2E2ÂÎ (M70)**e /$" İ/8â0$*&: 3âlikî mezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi, 3uhammed bin İbrâhim bin 5alîl 0e!âîdir.

0e!â, 3ısırda, 3enû(iyye /ehri yakınlarında bir k*ydür. Şezerâ!!a bu isim -enâi olarak1e:mek!edir. Csûl ve (erâiz ilimlerinde büyük bir âlim olan 0e!âînin lakabı Şemsüddîn,künyesi Ebû Abdullahdır. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. Ie(a! senesi Şezerâ!!a KSP %m.

$#S&' olarak bildirilirken, 8eylülib!ihâ+da KM& %m. $#SS' senesinden sonra denilmek!e,Esmâülmüelli(înde ise KML %m. $#S#' olarak 1*s!erilmek!edir.

0e!âînin hakkında kaynaklarda (azla bil1i bulunmamak!adır. amanınınâlimlerinden6 -enhûrî, Şeyh 4âvûd, Ahmed bin 9ûnus )usen!înî, -ıb!ül3ardînî ve dahaba/ka âlimlerden ilim *rendi. Bilhassa (ıkıh, (erâiz, hesâb %ma!ema!ik' ve usûlilimlerinde büyük âlim oldu. 3ısırda 3âlikî mezhebi kadılıı vazî(esinde bulundu. Birmüdde! bu vazî(eye devam e!!i. 4aha sonra bu vazî(eden ayrıldı. )endini, !amamen ilmeve ki!ap yazmaya verdi. Nek:ok kıyme!li ki!ap yazdı.

3uhammed 0e!âî, ilim ve ameli kendisinde birle/!iren büyük âlimlerden idi. ;ok(azla ilmi olup, o dere+ede de ibâde! ederdi. ;ok oru: !u!ar ve :ok na(ile namaz kılardı.İslâmiye!in emir ve yasaklarına :ok balı idi. 5aramlardan ve mekrûhlardan son dere+eka:ınırdı. İ((e! sâhibi idi. 9anî, insan !abia!ının muh!a: olduu /eyleri, İslâmiye!e uy1un

olarak yapardı. 5erkese kar/ı 1üleryüzlü ve al:ak 1*nüllü idi. İlim *renmek i:in, pek:okinsan onun yanına 1elir 1iderdi. -eyyid Abdurrahîm Abbasî, ondan ilim *renen büyükâlimlerdendir.

)ıyme!li eserlerinden bazıları /unlardır> $ ElBeh+e!üsseniyye (î hallili/ârâ!isseniyye, L 0envîrülmakâle (î hallilel(âzirrisâle li9ûsu( bin 5asen 0e!âî, S 7e!hul+elîl (î /erhi 3uh!asaril5alîl> 3âlikî (ıkhına dâir bir eserdir. M Şerhu İbni 5â+ib, # Şerhülir/âd li İbni Asker, Q 5ı!!a!ussedâd, P 5â/iye!ü alâ /erhılmahallî alâ +emil+evâmi, " 7e!hül+elîl (î halli +evâhiri dürerilel(âzi/Şeyh 5alîl.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-%, sh. 1&'2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 22'3) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 236

') e!l-ül-i$tihâc /î$âc kenârnd+); sh. 335, 3365) ef-ü#-#ün*n; sh. 162%

M'HAMMED 2ÛN'SÎ:3âlikî mezhebi (ıkıh ve hadîs âlimi. İsmi, 3uhammed bin 3uhammed Dûmî 0ûnusî

olup, lakabı Şemsüddîn 3e1û/îdir. 0ûnusda dodu. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. KMP%m. $#M&' senesi Şabân ayında, )âhirede ve(a! e!!i. İmâmı Şa(iî hazre!lerinin kabrininyakınına de(nedildi.

Şemsüddîn 3e1û/î, 0ûnusda ye!i/!i ve oradaki âlimlerden okudu. Buhârî, 3üslim,3uva!!a ve 0irmizîdeki hadîsi /erî(leri, hadîs âlimlerinden dinledi. Şi(â ki!abını okudu.EbülAbbâs Ahmed Endülüsî ve ba/ka âlimlerin derslerinde ye!i/!i. 3emleke!inin büyükâlimlerinden oldu. İlimde s*z sâhibi oldu.

0unus kadıaskerliinde bulunan, 3uhammed 0ûnusî, )ânûnî -ul!an -üleymân5ânın hükümdârlıı zamanında, deniz yoluyla İs!anbula 1eldi. -ul!an !ara(ından :oki!ibâr ve hürme! 1*rdü. )endisine maa/ balandı. İs!anbuldaki âlimler arasında me/hûroldu. ;ok kimseler 1elip dersini dinledi. 5a!!â, zamanın kadıaskeri de onu ziyâre! edipilminden (aydalandı. Bir müdde! İs!anbuldaki derslerine devam e!!i. Emâlî alâ /erhı/Şâ!ıbiyye lil+abûrî adlı eseri yazdı. 4aha sonra, -ul!andan *zür dileyip, Anadolunun kı/ıve /idde!li souuna kar/ı bünye olarak dayanamaya+aını arz edip, 3ısıra 1i!mek i:inizin is!edi. -ul!an da ona izin verdi.

Şemsüddîn 3e1û/î, kara yoluyla KMM %m. $#SP' senesinde 3ısıra hareke! e!!i.5alebe uradı. 5alebde, İbnül5anbelî ve ba/ka ilim ehli kimseler, ondan kırâa! ilminive ba/ka ilimleri *rendiler. 0rablusa, sonra da Şama uradı. <rada :ok kimseler ondanis!i(âde e!!iler. <nun6 !e(sîr, Arabî ilimler, man!ık, kelâm, arûz, kırâa!, meânî, beyânilimlerinde mü!ehassıs olduuna /ehâde! e!!iler. Alâî bin İmâdüddîn ondan Beydâvî

!e(sîrini okudu. )âdı 3arû( ve Şihâbüddîn 0ıybî de ondan ilim *renip i+âze! %diploma'aldılar. 0alebesi Şihâbüddîn 0ıybî, onun se(erlerine dâir bir eser yazdı.



İbnül5anbelî onun hakkında /*yle dedi> ?3e1û/î, âlim olup, anlayı/ı :ok kuvve!liidi. or meseleleri kolaylıkla :*zer, hi: yorulmazdı.@ Şemsüddîn 3e1û/înin hâ(ızası :okkuvve!li idi. İlmî meseleleri hi: bir ki!aba bakmadan, sanki ki!ap!an okuyormu/ 1ibihâ(ızasından naklederdi. )urânı kerîmi :ok okurdu. Şerhül3e!âli, Şerhül3evâkı(,Şerhu!0evâlî ve hâ/iyesi ile birlik!e ezberinde idi. Emsâli az bulunan bir zâ! idi.Ie(a!ında âlimler %*ze!le' /u s*zleri s*ylediler> ?Ey âlimlerin üs!adı Ey her 1i!!ii yerde

meyveler verdiren -enin ayrılıınla insanlar 1arîb kaldı.@

1) (l-0’lâm; cild-, sh. 5 2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 23) "+kâ!k- u’mâni!!e; cild-1, sh. 51') 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 1%5) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '52

M'HA66Î SİNÂN EFENDİ:<smanlı âlimlerinden. İsmi, -inânüddîn 9ûsu( bin 5üsâm bin İlyâsdır. 3uha//î

-inân E(endi diye de bilinir. Babası Şeyh 5üsâmeddîn, 5alve!iyye yolunun büyüklerindenolup, Amasyada med(ûn olan Şeyh 5abîb )aramânînin halî(elerindendir. "KS %m. $M"P'

senesinde, Amasyanın Bedevî k*yünde dodu. K"K %m. $#P"' senesinde İs!anbuldave(a! e!!i. )ayınpederi -arı1ürzün yap!ırdıı mes+idin bah:esinde med(ûndur.İlk !ahsilini yap!ık!an sonra, Amasya )ü:ük Aa 3edresesi müderrisi olan Emîr )ulu

Şemseddîn E(endinin hizme!inde bulunup, ondan ilim !ahsil e!!i. 9ine Amasya 5üseyniyye3edresesi müderrisi 0a/k*prülü 3uslihuddîn E(endiden, aklî ve naklî ilimleri be/ senemüdde!le !ahsil e!!i. 0a/k*prülü 3uslihuddîn E(endi, K$K %m. $#$S' senesinde Bursa-ul!âniyye 3edresesine nakl olunun+a, o da beraberinde 1i!!i. 4aha sonra -ahnı semânmüderrislerinden olan 3uhyiddîn 7enârînin !alebeleri arasına dâhil olup, ondan 0elvîh adlıeseri sonuna kadar okudu. 9edi sene müdde!le onun hizme!inde ve ilmî sohbe!lerindebulunduk!an sonra, Anadolu kadıaskerliinden emekli ve -ahnı semân müderrisi olan=ürz -eyyidî E(endiden ilim *rendi. KLM %m. $#$"' senesinde 3ü(!î Ali E(endiye !alebeolup, ondan da is!i(âde e!!i. KLQ %m. $#L&'da )ânûnî -ul!an -üleymân pâdi/âh olun+a,

)ânûnînin ho+ası 5ayreddîn E(endi, ilim *renen !alebelerin (azîle!li ve zekîlerini !opladıızaman, Şeyhülislâm Ali E(endinin !alebesi olan -inânüddîn 9ûsu( bin İlyâsı da almı/!ı.KLP %m. $#L$' senesinde mülâzim %s!aOyer' olarak vazî(elendirildi. KL" %m. $#LL'!ârihinde =elibolu -aru+a Na/a 3edresesi müderrisliine, KS& %m. $#LM' senesinde Edirne0a/lık 3edresesine müderris olarak !ayin edildi. Czun müdde! ilim *re!ip !alebeye!i/!irmekle me/1ul olduk!an sonra, KS" %m. $#S$' senesinde İs!anbulda 4âvûd Na/a3edresesine nakl edildi. KM& %m. $#SS' senesi sonlarına doru -a:lı Emîr E(endi yerine=ebzede 3us!a(a Na/a 3edresesine !ayin olundu. KM$ %m. $#SM' senesinde, Edirne 4ârül5adîsinde vazî(elendirildi. KML %m. $#S#' senesinde -ahnı semân 3edresesine !er(îe!!irildi. KM# %m. $#S"' senesinde Edirne İkin+i Bâyezîd 3edresesine nakl olundu. KMQ%m. $#SK' senesinde 5alebe kadı !ayin olundu. Burada iken, Badad Beylerbeyi JveysNa/anın !e(!i/ine memûr edildi. 0e(!i/!en sonra Cveys Na/a bu vazî(eden azl olundu.7aka! -inânüddîn 9ûsu( E(endi 5alebe d*ndüü zaman, üveys Na/aya 5alebBeylerbeylii verilmi/ olduunu 1*rdü. Bu sebep!en vazî(eden ayrıldı. K#$ %m. $#MM'senesinde Bursa kadılıına !ayin edildi. K#L %m. $#M#' senesinde Edirne kadılıına, K#M%m. $#MP' senesinde İs!anbul kadılıına !ayin olundu. Aynı sene i:inde Anadolukadıaskerliine !ayin olundu. K#" %m. $##$' senesinde bu vazî(eden alındı. 5a+ ibâde!iniyapıp, Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimizin kabri /erî(ini ziyâre!!end*ndük!en sonra, KQK %m. $#Q$' senesinde -üleymâniye 4ârül5adîsine müderris oldu.Burada iken kendisine, )âdı Beydâvî !e(sîrine hâ/iye yazdıı i:in ?3uha//î@ denildi. KPS%m. $#Q#' senesinde Ebüssüûd E(endi !e(sîrini !amamlayın+a, bü!ün !alebeleri-inânüddîn 9ûsu( E(endinin yanına mülâzim %s!aOyer' olarak verildi. "KS %m. $#P#'senesinde ih!iyârlıı ve zayı(lıı sebebiyle emekli oldu. K"K %m. $#P"' senesinde 7â!ih2âmiinde 2uma namazı kılarken has!alandı. J: 1ün sonra ve(a! e!!i. 2enâze namazını,3ü(!î )âdızâde E(endi kıldırdı. )ayınpederi olan -arı1ürzün yap!ırdıı mes+idin

hazîresinde %bah:esinde' de(nolundu. Anadolu 5isârında iki mes+id ve Amasyada da bir+âmi in/â e!!irmi/!i.



-inânüddîn 9ûsu( E(endi, zamanındaki âlimlerin yükseklerinden, ilim ve ir(ân sâhibibir zâ! idi. İlmî üs!ünlüü herkes !ara(ından kabul edilirdi. 0a!lı dilli, 1üleryüzlü idi. Czun*mrünü6 ilim *renmek, ilim *re!mek ve eser yazmakla 1e:irmi/!ir.

)ıyme!li eserleri vardır. Bu eserlerinin ba/lı+aları /unlardır> $ 5â/iyei 0e(sîri )âdıBeydâvî> ;ok kıyme!li bir hâ/iyedir. L 5idâyenin muamelâ! kısmına yazdıı hâ/iyesi. SŞerhi 3evâkı(, 3i(!âh, 0elvîh ve 0e+rîd adlı eserlerin kenarlarına yazdıı !alîkâ!ı.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 2'%2) Ae9eî ârihi; cild-1, sh. 32

M'HYİDDÎN-İ İSKİLİBÎ: Evliyânın büyüklerinden ve Şeyhülislâm Ebüssüûd E(endinin babası. İsmi, Şeyh

9avsı 3uhyiddîni İskilîbîdir. 4oum !ârihi ve yeri bilinmemek!edir. KL& %m. $#$M'senesinde İskilipde ve(a! e!!i. )abri ziyâre! mahallidir.

3uhyiddîn İskilîbî, âlim ve velî bir zâ! olup, 3olla Ali )u/:u ve 3olla Ali 0ûsîden ilim*rendi. -onra da Şeyh 3uslihuddînin derslerine devam e!!i. -onra Şeyh İbrâhim)ayserînin sohbe!lerinde bulundu. İlim ve edeb *rendi. İ+âze! %diploma' aldı. 5o+asınınemriyle halkı ir/âda ba/ladı. Hmrü insanları hak yola dave! ve 1üzel ahlâkı *re!mekle

1e:!i. ;ok kerâme!leri 1*rüldü.3uhyiddîn İskilîbî ha++a 1iderken, Amasyada Şehzâde Bâyezîd ile 1*rü/!ü. Bu1*rü/mede ona6 ?5a+dan d*nü/!e sizi padi/ahlık !ah!ına o!urmu/ buluruz@ buyurdu ve*yle oldu. 3uhyiddîn İskilîbî, ilmi ve âlimleri :ok seven, pâdi/âhın !akdîr e!!ii bir ki/i idi.Aralarında kuvve!li bir muhabbe! baı vardı. Bu sebeple kendisine ?5ünkâr Şeyhi@ lakabıverildi ve *yle me/hûr oldu. -ul!an Bâyezîd 5ân, onun i:in, İs!anbulun en 1üzel yerinde:ok 1üzel bir der1âh yap!ırdı ve ni+e bina ve malı buraya vak(eyledi. <nunla sohbe!e!mek!en :ok ho/landıından, onu saraya dave! eder, 1üzel ahlâkından ve !a!lıs*zlerinden :ok is!i(âde ederdi.

3uhyiddîni İskilîbînin der1âhı, 1elenlerle dolup !a/ar, ilim ve edeb sahiplerinin yeriolurdu. Iezîrler, beyler, kadıaskerler ziyâre!inde kusur e!mezler, herkes bu zâ!ınkapısından ilim ve edeb *renme imkânını bulurdu. Bu alâka kar/ısında, 3uhyiddîni

İskilîbînin davranı/larında hi:bir dei/iklik olmaz, insanların medhe!mesi veyazemme!mesi %k*!ülemesi' hâlini dei/!irmezdi. 4ünyânın 1elip 1e:i+i olan mal vemevkiine *nem vermezdi. 5er haliyle doruluu halkın 1*nlünde yer e!mi/!i. =üzel ahlâkıve davranı/ları ile insanlara *rnek oldu.

Şeyh 5a+ı ;elebi /*yle anla!ır> )arde/im 3üeyyedzâde kadıaskerlik vazî(esindenayrıldıı sırada, beraber+e 3uhyiddîni İskilîbî hazre!lerine vardık. Iazi(eden alınmanınüzün!üsü, karde/imin yüzünden belli oluyordu. Bu sırada 3uhyiddîni İskilîbî, onun i:in1üzel bir minder d*/e!ip, üzerine de pek süslü bir yas!ık koydurdu. Buyurdu ki>

?)adıasker iken ni+eyse, *yle+e bu minderde o!ursun ve yas!ıa da ona 1*re *yle+eyaslansın.@ )arde/im de bu emri !u!up, kadıasker iken nasıl o!uruyorsa, *yle+e o!urdu. <zaman 3uhyiddîni İskilîbî6 ?Iazi(eniz mübârek olsun@ buyurdu. <nbe/ 1ün 1e:meden9avuz -ul!an -elîm 5ânın (ermanı 1elerek, !ekrar kadıaskerlie 1e!irildii ve hemenEdirneye 1elmesi bildirildi. 3üeyyedzâde, sevin: ve ne/e i:inde Edirneye 1idip, aklındanbile 1e:meyen ihsânlarla kar/ıla/!ı.

3uhyiddîni İskilîbî, birka: ilimde üs!ün dere+ede idi. limler onun yanındakonu/mak!an :ekinirlerdi.

0a/k*prüzâde /*yle anla!!ı> ?Bir1ün 3uhyiddîni İskilîbî babama zor bir meselesorup, îzâh e!mesini is!edi. Babam da bu mesele ile il1ili bir ki!ap yazıp, huzûruna1*!ürüp arz e!!i. 3uhyiddîni İskilîbî esere /*yle bir nazar e!!i ve6 ?amanımızâlimlerinden kimse bu meseleyi b*yle 1üzel ara/!ırıp îzâh edemez@ buyurdu.

3uhyiddîni İskilîbînin en büyü! (azîle!i6 <nü:ün+ü <smanlı Şeyhülislâmı EbüssüûdE(endi 1ibi, insanlara ve +innîlere (e!vâ veren bir oul ye!i/!irmi/ olmasıdır.

3uhyiddîni İskilîbînin bir !anıdıının olu su: i/ledi ve yakalanıp hapsedildi. Babası1elip, 3uhyiddîni İskilîbîye durumu arz e!!i ve il1ili yerlere ba/vurarak kur!arılmasınıis!edi. < zaman 3uhyiddîni İskilîbî6 ?Ben bu husûsu onlardan daha büyük bir makama

arz ede+eim@ buyurarak dua e!!i. 2ezasını !esbi! i:in, er!esi 1ün 1en+i mahkemeye



:ıkar!!ılar. 4avâ+ılar aleyh!e konu/a+ak yerde, o 1en+i a((e!!iklerini s*yleyip, üs!elik demedh e!!iler. Bunun üzerine o 1en: serbes! bırakıldı.

Şeyh 3us!a(a anla!ır> ?9edi ya/ında iken /idde!li bir has!alıa !u!uldum. 5erkes*le+ek zanne!!i. 3uhyiddîni İskilîbî o 1ünlerde Edirneye !e/rî( e!mi/lerdi. Babam benialıp onun me+lisine 1*!ürdü. Elinden *p!üm ve huzûrunda durdum. Babama beni sordu.Babam da6 ?<lum 3us!a(adır. Şidde!li ve amansız bir has!alıa !u!uldu. 4ualarınızı

almaya 1e!irdim@ dedi. < zaman 3uhyiddîni İskilîbî buyurdu ki> ?Şimdi olunu al :ar/ıya1*!ür. <na koyun yününden yapılmı/ bir elbise al ve 1iydir. İn/âallahü !eâlâ bir/eyikalmaz.@ Babam da beni alıp :ar/ıya 1*!ürdü ve onun buyurduu /eyleri alıp 1iydirdi. <1ünden i!ibâren bende o has!alık!an eser kalmadı.@

Ehîzâde /*yle anla!ır> ?Bir1ün 5akîm ;elebi ile biryerde sohbe! ederken, s*z3uhyiddîni İskilîbîden a:ıldı. 5akîm ;elebi bana, 3uhyiddîni İskilîbî hakkında nedü/ündüümü sordu. Ben de hakkında 1üzel i!ikâd ve hüsni zan sâhibi olduumu, (aka!ondan bana in!ikâl eden bir bil1i, bir hâ!ıra bulunmadıını bildirdim. < zaman bana dediki> ?Şunu iyi bil ki, o zâ! Allahü !eâlânın sev1ili kullarından biridir. Şimdi bu belde de onun!emiz rûhuyla !asarru( al!ındadır. =*nül ehli, onun manevî üs!ünlüklerinden :ok is!i(âdee!mek!edir. Aramızda 1e:en bir hâdise ile, onun manevî hâllerinden birini haber vereyim.Bir1ün sabah namazından sonra mihrâbda idim. 0alebeler ve +emâa!, okumak ile

me/1uldü. < anda 3uhyiddîni İskilîbî mes+idin kapısından i:eri 1irdi. Elinde, Bayrâmiyyeyolunun büyüklerine mahsûs bir elbise vardı. <nu 1*rün+e, hürme!le ayaa kalk!ım. =elipselâm verdi. Ben de selâmına +evap verdim. Buyurdu ki> ?Elimdeki bu elbiseyi size1iydirmek i:in, E(endimiz 3uhammed aleyhisselâm 1*nderdi.@ Emre uyup hazırlandım veelbiseyi bana 1iydirdi. <nu 1iyer 1iymez, bende anla!ılması imkânsız manevî hâller veüs!ünlükler meydana 1eldi. -onra da6 ?Bu 1üzel mer!ebeye kavu/manızdan dolayı !ebrikederim. 3übârek olsun@ buyurdu. 3es+idden dı/arı :ık!ı ve kayboldu. Elbise sır!ımdakaldı. Ben, oradakilerin bu hâdiseyi 1*rdüklerini zanne!!im. İyi+e dikka! edin+e, buhâdiseden kimsenin haberdâr olmadıını ve sâde+e ikimizin arasında +ereyan e!!iinianladım. 5a!!â, 3uhyiddîni İskilîbî i:in ayaa kalkı/ımı bile 1*rmemi/lerdi. Bu elbiseyi,par:alara ayrılın+aya kadar 1iydim ve hâ!ıra olarak evde sakladım.@

Şeyh Alâüddîn, !asavvu( yoluna 1iri/ini /*yle anla!ır> ?-ul!an İkin+i Bâyezîd 5ânın

ordusunda bir ne(er idim. <rdu, bir zaman kü((âr üzerine se(er e!!i. 4*nü/!e yolda /idde!libir souk ve yamur ba/ladı. Bu esnada ben +ivar bir k*yde misâ(ir olmak is!edim.)*ylüler beni kabul e!mediler. =e+e karanlıında yola koyuldum. 9amur, 1*k!enbardak!an d*külür+esine yaıyordu. 5er !ara(!an seller akıyordu. Iadi, deniz 1ibi oldu.Ben, Allahü !eâlâya !evekkül ederek ilerledim. 9ol üzerinde bir nehirle kar/ıla/!ım. Akansellerle nehir daha da kabarmı/, k*prüyü de *r!mü/!ü. -ulara 1irip, *nümdeki !ehlikeden1â(il olarak, 1e+e karanlıında ilerledim. -ular, a!ımın ayaklarını *r!meye ba/lamı/!ı. <esnada beni boulma korkusu kapladı. =eri d*nmek is!edim. 9olu bulamadım. Hlümleburun buruna, helâk olmaya yüz !u!!um. Hlümü dü/ünerek, !*vbe ve is!i(ara ba/ladım.< esnada yüksek bir ses duydum. < !ara(a d*ndüm. 8ûrânî yüzlü bir zâ!la kar/ıla/!ım.-elâm verdi ve6 ?4emek yolda kaldınız ve !ehlike ile kar/ıkar/ıyasınız@ buyurdu. Ben de6

?Eve! e(endim@ dedim, *nüme 1e:ip6 ?İzimi !akib e! ve korkma@ buyurdu. Ben de izini!akib e!!im. )*prüyü 1e:!ik. -ular, hayvanların boyuna kadar yükselmi/!i. < zâ!, eliylekenarı i/âre! e!!i ve6 ?Bu y*nü !akib e!, in/âallahü !eâlâ kur!ulursun@ buyurdu. < esnadabir /im/ek :ak!ı, 1*zlerim kama/!ı. Bak!ıımda bana re(aka! eden zâ!ı 1*remedim. 0arî(e!!ii +ihe!e 1i!!im. 0ehlikeden kur!uldum. )ur!ulu/uma sebep olan zâ!ı :ok merak e!!im.Ama hi:bir /ey *renemedim. Bir müdde! sonra Edirnede 8izâmiyye askerlerinin birmahalledeki ziyâ(e!!e !oplandıklarını 1*rdüm. 0oplanmalarının sebebini sorduumda6

?Buraya, Allahü !eâlânın velî kullarından 3uhyiddîni İskilîbî adında, ?5ünkâr Şeyhi@ diyeme/hûr bir zâ! 1ele+ek, onu 1*rmek ve sohbe!inden is!i(âde i:in !oplanıyoruz@ dediler.Ben de onlara ka!ıldım. 9emek!en sonra sohbe! me+lisi kuruldu. < zâ!a me+lisin hazırolunduunu bildirmek i:in 1i!!iler. Bir de ne 1*reyimF =elen zâ!, beni o korkun: 1e+ede!ehlikeden kur!aran zâ!!ı. -ohbe!in sonuna kadar bekledim. 8ihâye! me+lis daıldı. 4erhâlo zâ!ın yanına 1idip ayaklarına kapandım ve *p!üm. <6 ?-en kimsinF@ diye sordu. Ben de6

?E(endim, (alan yerde, karanlık 1e+ede helâk olmak!an kur!ardıınız ki/iyim@ dedim.

Ba/ımdan 1e:enleri, ne(es ne(ese, sonuna kadar anla!!ım. < zâ!ın :ehresi dei/!i veanla!!ıklarımı !asdîk e!medi ve6 ?5ayâl 1*rmeyesinF@ buyurdu. Ben de6 ?E(endim, adım



1ibi biliyorum, hâdise aynen b*yle oldu@ dedim. Bana yakla/!ı ve6 ?9avrum, dediindorudur. -akın bu hâdiseyi i(/â e!me@ buyurdu ve ayrıldı. Bundan sonra, bende ilim veedeb *renme arzusu :oaldı ve !asavvu( yoluna 1irdim. 3uhyiddîni İskilîbînin!alebelerinden olmakla /ere(lendim.@

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-2, sh. 2'5

2) âc-üt-teârih; cild-2, sh. 563) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 3'&') "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 3''5) 8efînet-ül-eli!â; cild-2, sh. 2

M'HYİDDÎN M'HAMMED BİN HASEN SAMS'NÎ:<smanlılar zamanında ye!i/en İslâm âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, 3uhammed

bin 5asen bin Abdüssamed -amsûnî olup, lakabı 3uhyiddîndir. 5ane(î mezhebiâlimlerindendir. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. K$K %m. $#$S' senesinde Edirnede ve(a!e!!i.

İlk !ahsilini, zamanın âlimlerinden olan babasının huzûrunda yapan 3uhyiddînE(endi, daha sonra 3evlânâ Alâüddîn Ali Arabî ismindeki me/hûr âlimin sohbe!lerine

devam e!!i. İlim *renmek is!idâd ve kabiliye!inin pek:ok olması ve 1ayre!inin (azlalıısebebiyle :abuk ye!i/!i. limlerden, zamanında bulunan büyük, zâ!lardan oldu. İlk olarakBursada 3olla 5üsrev 3edresesinde vazî(e aldı. 4aha sonra, İs!anbulda, 3ahmûd Na/a,Edirnede 0a/lık, İznikde <rhan =azi, Edirnede J:/ere(eli, İs!anbulda -ahnı semân 1ibimedreselerde uzun müdde! müderrislik yap!ık!an sonra emekli oldu.

Emekliliinden sonra, 9avuz -ul!an -elîm 5ân !ara(ından Edirneye kadı olarak !ayinedilen 3uhyiddîı E(endi, bu vazî(eyi de :ok 1üzel î(â e!!i. 4înimizin emirlerine uy1un, sondere+e âdil hükümler verirdi. K$K %m. $#$S' senesine, yanî ve(a! edin+eye kadar buvazî(eye devam e!!i.

3uhyiddîn 3uhammed bin 5asen -amsûnî %rahme!ullahi aleyh', devamlı ilim ileme/1ul olan ve bu husûs!aki 1ayre!lerinin :okluuyla !anınan bir zâ! idi. =e+e 1ündüzdemez ki!ap okur, bundan hi: usanmazdı. 4ünyâ dü/ün+elerinden, dünyâya âi! i/lerden

yüz :evirmi/ idi. 4ünyalık /eylerin hi:birinde 1*zü ve 1*nlü yok idi. <nun yanında al!ın ilesaksı par:asının bir (arkı olmayıp, kalb zen1inliine ve yüksek manevî huzûr ve saâde!esahip idi. =*rünü/ i!ibâriyle, dünyalık malı mülkü yok!u ve olmasını da is!emiyordu. Amaher hareke!i, dînimizin emirlerine !am uy1un olduu i:in, onun her hâli pek kıyme!li ve bubakımdan büyük manevî serve!e sahip idi.

7akirleri, ih!iyâ: sahiplerini kendi ne(sine !er+ih eder, onların yardımlarına ko/ardı.)endisi az bir /eyle idâre eder, (azlasını ih!iyâ: sahiplerine daı!ırdı. 0asavvu( ehlini :oksever, onlara elinden 1elen yardımı yapmak!an büyük lezze! alırdı. )endisini ade!â onlarahizme!:i eylemi/ idi. <nlara yardım e!mek uruna, kendisi az yer, ha!!â a:lıa sabrederdi.)anâa! ve !ahammül sâhibiydi.

-eyyid Şerî( 2ür+ânînin Şerhu 3i(!âh ve Şerhu!0e+rîd isimli eserleriyle, -adüddîni 0e(!âzânînin 0elvîh isimli eserine hâ/iyeler yazmı/!ır.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e; cild-1, sh. 3322) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 3123) eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 3%') "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. &'5) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 3'16) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-&, sh. 1&6) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 22 %) ef-ü#-#ünün; sh. 3', '&, 165



M'HYİDDÎN M'HAMMED HÜSEYNÎ: )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân zamanında ye!i/en büyük İslâm âlimlerinden. İsmi,

3uhammed 5üseynî olup, lakabı 3uhyiddîndir. -eyyid olup, 5z. 5üseynin soyundanolduu i:in, 5üseynî diye nisbe! edilmi/!ir. En1ürü %Ankara' nahiyelerinden birinde dodu.4oum !ârihi bilinmemek!edir. KMP %m. $#M&' senesi 3uharrem ayında ve(a! e!!i.

3uhammed 5üseynî %rahme!ullahi aleyh'6 9ûsu( =ermiyânî, 3evlânâ 3uhammed

)o+avî ve Bir1ivîzâde 3uhslihuddîn 1ibi zamanın me/hûr âlimlerinden ilim *renerekye!i/!i. Bunlar 1ibi daha ni+e âlimden ders aldı. İlim !ahsilini ikmâl e!!ik!en sonra, AydınlıBâlî E(endinin muîdi %yardım+ısı, ders vekîli' oldu. Bâlî E(endinin yanında zâhir ve bâ!ınilimlerinde yüksek dere+elere kavu/!uk!an sonra, i+âze! almakla /ere(lendi.

İlim !ahsilini !amamlayıp kemâle 1eldik!en sonra6 Ankara, 3erzi(on ve 0oka!medreselerinde müderrislik yap!ı. Bundan sonra )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın/ehzâdelerinden Şehzâde 3uhammedin ho+ası oldu. Rüzumlu olan ilimleri ona *re!ip, o!emiz /ehzâdeyi, zâhir ve bâ!ın halleriyle süsledi. Şehzâdenin ilim !ahsili !amam olmaküzere iken has!alanan 3uhammed 5üseynî, KMP %m. $#M&' senesi 3uharrem ayında ve(a!e!!i.

3uhammed 5üseynî6 âlim, âbid %:ok ibâde! eden', hilm sâhibi %yumu/ak huylu' birzâ! idi. İ!ikâdı salam olup, Ehli sünne! i!ikâdında idi. ;ok +*mer! idi. 7akirleri, ih!iyâ:

sahiplerini dü/ünür, onlara elinden 1eldii kadar yardımda bulunurdu.Csûlüne uy1un olarak emri marû( ve nehyi münkerde bulunur, insanlara Allahü!eâlânın emir ve yasaklarını ha!ırla!ırdı. 5akkı, doruyu s*ylemek!en :ekinmez. Allahü!eâlânın rızâsını her/eyden *nde !u!ardı. 4oru yolda bulunanlara +enâbı 5akkınkelâmını, emirlerini ha!ırla!ır, bâ!ıl, bozuk yolda olanlar ile ise 1*rü/mek!en son dere+esakınır, onlarla beraber olmak!an ka:ınırdı. İ!ikâdı bozuk olanlarla 1*rü/mek!en, yır!ı+ıarslandan ka:ar 1ibi ka:ardı. Aklı ve zekâsı (evkalâde idi. Narlak zekâ ve yüksek anlayı/sâhibi idi. İlim *renmek ve *re!mek husûsundaki 1ayre!leri pek:ok olup, bu husûs!akihayra! ve hasena!ı, kendi kasabasında yap!ırdıı +âmi ve mek!eb, onun bu 1ayre!lerine/âhiddir.

0e(sîr ilmindeki ih!isası da pek:ok olan 3uhammed 5üseynî, bu ilim usûlüne dâir birde ki!ap yazmı/!ır. Bundan ba/ka, 5idâyeye ve -adru//erîanın bazı risâlelerine /erh ve

!alîkleri vardır. Bu eserleri müsvedde hâlinde kalmı/ olup, basılmamı/!ır.3evlânâ 3uhammed 5üseynî E(endinin bir olu olup, aynı zamanda !alebelerininyükseklerinden olan -eyyid Şemseddîn Ebû 3uhammed Ahmed E(endidir. Bu zâ!, KSL%m. $#L#' senesinde dodu. İlk !ahsilini babasının huzûrunda yap!ı. Babasının ve(a!ındansonra6 3ül!ekâ ki!abının sâhibi olan yüksek âlim 5alebî İbrâhimden, Arab ;elebi diyeme/hûr olan 3evlânâ Şemseddîn Ahmedden, 2elâlzâde diye me/hûr olan 3olla-âlihden, Şakâyıkı 8umâniyye sâhibi olan 0a/k*prüzâde diye me/hûr AhmedE(endiden ve bunlar 1ibi zamanın me/hûr âlimlerinden ilim *rendi. KQS %m. $###'senesinde, Bursada Ieliyyüddînzâde 3edresesine, yedi sene sonra da, yine aynı yerdebulunan )aplı+a 3edresesine müderris oldu. Bundan d*r! sene sonra ha++a 1idip, ha+dansonra mü+âvir olarak orada kaldı. Bir sene sonra, yanî KP# %m. $#QP' senesi 3uharremayında, 3ekkei mükerremede mü+âvir iken ve(a! eyledi. 2enne!ülmuallâ kabris!anındamed(ûndur.

1) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 3'32) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '&3

M'HYİDDÎN NİKSÂRÎ: <smanlı devri âlimlerinden, İsmi, 3uhammed bin İbrâhim bin 5asen 8iksârî olup,

lakabı 3uhyiddîndir. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. K&$ %m. $MQ&' senesinde İs!anbuldave(a! e!!i. Şeyh Ie(â !ürbesi yanına de(nedildi.

3uhyiddîn 8iksârî, kü:ük ya/!a )urânı kerîmi ezberledi. Hn+e 3olla 5üsâmeddîni0okâdîden, sonra 7enârîzâde 9ûsu( Bâli ve 3olla 9e1ândan dînî ve Arabî ilimleri *rendi.0e+vîd ve kırâa!!a üs!âd oldu. 7en ilimlerini )âdızâdei Dûmînin !alebesi, büyük âlim3olla 7e!hullah Şirvânîden !ahsil e!!i. İs(endiyarolu İsmâil Bey, )as!amonuda yap!ırdıı

medreseyi 3olla 3uhyiddîn 8iksârîye verdi ve ü:yüz +ild ki!ap vak(e!!i. 3uhyiddîn8iksârî, bir süre burada ders oku!!u ve !alebe ye!i/!irdi. -ul!an İkin+i Bâyezîd 5ân !ah!a



1e:!iinde, 3uhyiddîn 8iksârînin din ve (en ilimlerindeki üs!ünlüünü duydu. Bununüzerine onu İs!anbula dave! e!!i. 3uhyiddîn 8iksârî, bu sûre!le İs!anbulda vaz ve !edris%ders oku!ma' hayâ!ına ba/ladı. 2uma 1ünleri !e(sîr dersleri verdi. Bazen Ayaso(ya2âmiinde, bazan da yeni yap!ırılan -ul!an Bâyezîd 2âmiinde vaz verdi ve !e(sîr deoku!!u. Ayaso(yadaki !e(sîr derslerinde -ul!an İkin+i Bâyezîd 5ân da hâzır bulunurdu. Bu+âmide )urânı kerîmin !e(sîrini !amamlayın+a, !alebelerine ve +emâa!e d*nüp /*yle

buyurdu> ?Allahü !eâlâdan )urânı kerîmin !e(sîrini oku!ma i/ini !amamlamam i:in banamühle! vermesini niyaz e!mi/!im. Allahü !eâlâya hamdü senalar olsun ki, duam kabuloldu, dersimi !amamladım. Şimdi duam odur ki, *mrüm îmân ile son bulsun. -onne(esimde )elimei /ehâde!i s*yliyerek rûhumu !eslim edeyim. -onra 1*nülden duadabulundu. <rada bulunanlar hepbir aızdan âmin dediler. 3uhyiddîn 8iksârî, evine varın+ahas!alandı. ;ok 1e:meden de ve(a! e!!i.

3uhyiddîn 8iksârî, 1üzel ahlâk sâhibi ve kanaa!kar bir zâ! idi. Hmrünü ne(si ilemü+âdelede 1e:irdi. 4indarlıı ve zâhidliiyle /*hre! buldu. Bir:ok ki!ap yazan 3uhyiddîn8iksârînin eserlerinden bazıları /unlardır> $ 0alîkâ! alâ 0e(sîri Beydâvî, L 0e(sîri sûrei4uhân> Bu eserini -ul!an İkin+i Bâyezîd 5âna hediyye e!!i. Bu eseriyle âlimler !ara(ından*vüldü. S 5â/iyei -adrü//erîa, M 5â/iyei îzâh (ilmeânî el3üsemma bi î/ah, #0e(sîri sûrei İhlâs, Q 5â/iye alâ /erhi Akâidi 8ese(iyye, P 5â/iyei /erhi vikâye, "

Şerhu kasîde!ilEmâlî, K ;aymînî 5â/iyesi, $& Şerhu 7evâidi 5assa.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-%, sh. 1&62) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. &3) (l-eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 23') (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 21%5) @eâid-ül-$ehi!!e; sh. 155 6) ef-ü#-#ün*n; cild-1, sh. 211, '5, cild-2, sh. 11'6, 11%) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 2&1

M'’ÎD-ÂDE (M##) M70)**e /$" A/+#)!&:<smanlı âlimlerinin me/hûrlarından. İsmi, 3uhammed bin Abdülazîz olup,

3ara/lıdır. 3uîdzâde diye !anınır. Baba ve dedeleri de zamanlarının âlim ve (âzıl zâ!larıolup, sülâleleri li Bek!û! %Bek!û!oulları' diye !anınır. Bunun i:in 3uîdzâde 3uhammedE(endinin bir nisbe!i de Bek!û!idir. KLL %m. $#$Q' senesi De+eb ayında, Eshâbı )eh(inbeldeleri olan 0arsus!a dodu. K"S %m. $#P#' senesi ilhi++e ayında, )udüs kadısı ikenve(a! e!!i. < sırada bulunan 5ane(î mezhebi âlimlerinin büyüklerinden ve (azîle! sâhibiyüksek zâ!ların me/hûrlarından idi. Ie(a!ına, ?Iah, yazık Bek!û!oullarına@ manâsına1elen6 ?5ay( İbni Bek!û!a@ +ümlesi !ârih dü/ürülmü/!ür.

İlk !ahsilini doum yeri olan 0arsus!a, o beldenin âlimlerinin derslerine devamederek yap!ı. 3uîdzâde, dînimizin !emel bil1ilerini *rendik!en ve !asavvu(da bil1i sâhibiolduk!an sonra, Anadoluda ye!i/en âlimlerin yükseklerinden olan6 3imârzâde ve -inâne(endilerin derslerine devam e!!i. Bunların ders ve sohbe!lerinde kemâle 1eldi. Bundansonra, yine büyük âlimlerden olan ve pâdi/âh ho+alıı yapmı/ olan 5ayreddîn E(endininders verdii âsi!âneye %dershâneye, der1âha' 1irdi.

Bu büyük âlimlerin sohbe! ve hizme!lerinde bulunmakla, üs!ün 1ayre! ve azmi ile,is!idâd ve kabiliye!inin yükseklii ile, asâle!ine uy1un olarak :ok 1üzel /ekilde ye!i/ipkemâle 1elen 3uîdzâde E(endi, ilim !ahsilini !amamladık!an sonra, ilk olarak Edirnedeİbrâhim Na/a 3edresesine müderris oldu. 4aha sonra 2âmii A!îk ve )epenek:imedreselerinde müderrislik yap!ı. KP$ %m. $#QS' senesi -a(er ayında, Nîrî Deîs yerineBursada 3anas!ır 3edresesine, d*r! sene sonra 2emâzilevvel ayında, Edirnede bulunan4ârülhadîs 3edresesine !ayin olundu. Bu medreselerde al!ı sene vazî(e yap!ık!an sonra,K"& %m. $#PL' Dabîulâhır ayında, Akyazılı -inân ;elebi yerine Şam mü(!îliine !ayinolundu.

< +ivarın, ilim ve (azîle! kaynaı en yüksek âlimi olarak ders ve (e!vâ vermekhizme!ini ü: sene müdde!le :ok 1üzel bir /ekilde î(â e!!i. K"S %m. $#P#' senesi De+ebayında )udüs kadılıına !ayin olundu. Aynı senenin ilhi++e ayında âhıre! âlemine ir!ihâl

e!!i. <nun ve(a!ıyle bo/alan vazî(eye, 3azlûm 3elek diye !anınan Ahmed ;elebi !ayinolundu.



3uîdzâde 3uhammed E(endi, ilim deryâsının 1ayre!li ve mahir bir dal1ı+ı idi. Aklîve naklî ilimlerde ih!isas sâhibi idi. Edebli, (azîle!li, kâmil bir zâ! idi. Şiir s*ylemek ve1üzel yazı yazmak!a da :ok kabiliye!li idi. İlmi ve ir(ânı ile bida! karanlıklarını aydınla!anbir nûr misâli idi. 7e!vâları 1üvenilir ve salam, suâllere verdii +evaplar !a!min edi+i veanla/ılır idi. =aye! (asîh ve belî konu/an bir zâ! idi. Arabî lisânının in+eliklerine hakkıylavâkı( idi.

İlimleri nakle!mek!e kendisine i!imâd edilir salam bir kaynak idi. Akıl, zekâ vehâ(ızası pek kuvve!li idi. )endisi, en salam, 1üvenilir ve (azîle!li bir âlim olarak !anınırdı.

)âdı Beydâvî !e(sîri ile )e//â( !e(sîri arasında bir mukayesesi, 5idâye ve 3i(!âhülulûm isimli eserlere ilâveleri vardır. 7e!vâlarından bir kısmı, Şam mahkemesindemuha(aza edilmek!edir. )i!aplarında6 ?=e+e1ündüz Allahü !eâlâya dua edip yalvaran3uhammed bin 3uîd %Abdülazîz' el )âdirî elBek!û!î el3erâ/î@ manâsına 1elen6 ?Eddâîbil1adâ!i vela/iyyi, 3uhammed bin 3uîd el )adirî elBek!û!î el3erâ/î@ bey!ini imzâolarak kullanır, ki!aplarının dı/ına bu bey!i yazardı.

3uîdzâde 3uhammed E(endinin !alebelerinden biri /*yle anla!ır> ?Bir1ün3uhammed bin Abdülazîzden Şerhi Akâid okurken, konu kabir azâbının izâhına 1elmi/idi. 5o+am kabir azâbının hak olduunu vesîkaları ile :ok 1üzel izâh e!!i. <radabulunanlardan biri, kabir azâbını inkâr e!!i. )abir azâbının olmadıını kuvve!li delîllerle

izâh edebile+eini s*yledi. 5o+am buna üzüldü ise de, bir +evap vermedi. Bu konu/madankısa bir zaman 1e:!ik!en sonra, o kimse, 3era/ın yakın bir k*yüne 1i!mek i:in yola :ık!ı.)*ye 1iderken, yolu bir kabris!ana uradı. Eski bir kabrin ba/ında durdu. Bak!ı ki, kabirea:ılan bir delik var. Elini bu delik!en kabre sok!u. -okması ile beraber (eryada ba/lamasıbir oldu. ?9andım, *lüyorum, elimi kur!arın@ diye avaz avaz baırıyordu. 9anında bulunanyol arkada/ları donup kaldılar. 8e yapa+aklarını /a/ırdılar. 5i:biri ne yardıma, ne de birs*z s*ylemeye kâdir olamadı. )abir azâbını inkâr eden o kimse6 ?Ben kabir azâbının hakolduuna inandım. Hn+eki bozuk i!ikâdıma !*vbe e!!im@ dedi ve kolunu kabirden :ıkardı.Bak!ılar ki, elinde ve kolunda yanık izleri vardı. 9anında bulunanlar anladılar ki, bu hâl, oinkar+ı kimseye bir ders ve ibre! olarak meydana 1elmi/ idi.

1) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 25'

2) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 1213) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 236

M'SLİH'DDÎN EFENDİ (D$*$@8;)#?&:Dumeli evliyâsının büyüklerinden. -ınır boylarında ye!i/erek, Dumelide İslâmiye!in

yayılması i:in 1ayre! 1*s!eren 1âzi dervi/lerdendir. 4oum !ârihi ve yeri bilinmemek!edir.K"L %m. $#P#' senesinde 4imi!ro(:ada ve(a! edip, orada de(nedildi.

3uslihuddîn E(endi, ilim !ahsilinden sonra, memleke!inde sana! ile me/1ul oldu.İnsanlara bildiklerini *re!ir, yanlı/lıkları düzel!ir, 1arîb ve kimsesizlere yardımda bulunur,herkese iyilik ederdi. -ouk bir kı/ 1ününde, :oluk:o+uunun mai/e!ini !emin e!!iidükkânında :alı/ırken, bir kadın ve iki :o+uunun yoldan 1e:!iini 1*rdü. ;o+uklarınhâline :ok a+ıdı. =arîblerin ü/üdükleri, yürüyü/lerinden belli oluyordu. 5emen pe/lerindenko/up6 ?Bre kadın, bu 1arîbleri bu kı/ 1ününde sokaa d*küp de nereye 1idiyorsunF@dedi. ;aresiz kadın, iki 1*zü iki :e/me alayarak6 ?Bu 1arîblerin babaları kısa bir zaman*n+e ve(a! e!!i. 9akınımızda bulunan bir zâlim de, eline 1e:irdii sah!e hü++e!le %sene!le',ye!imlere babalarından miras kalan :i(!lii elde e!mek is!edi. Bu kı/ 1ünü bizi !a+izediyor@ dedi. )adın+aız bunları anla!ırken, hasmı da 1eldi. 3uslihuddîn E(endi, adama:ıkı/ıp6 ?Behey adam, bu 1arîbleri ni:in in+i!irsinF -enin 1ibi kimseler, yardım ede+ekyerde, bu (akirleri in+i!irse, kimden merhame! beklenirF@ dedi. < adam da, kendisinisavundu. 3uslihuddîn E(endi, onları kadıya 1*!ürdü. ?Desûlullah %sallallahu aleyhi vesellem' hürme!ine bu kadın+aızın i/lerini hallediverin@ dedi. 5ü++e!ler kar/ıla/!ırıldı.Adamın yalan s*yledii anla/ıldı. Elindeki hü++e! %sene!' alınıp yır!ıldı. 9e!imler i:inyeniden hü++e! yazıldı. 3uslihuddîn E(endi, ye!imlerin ih!iyâ:larını 1*rüp k*ylerine1*nderdi. )adın ve :o+uklar, yana yakıla dua e!!iler. < 1e+e 3uslihuddîn E(endi rüyasındaDesûlullah e(endimizi %sallallahu aleyhi ve sellem' 1*rmekle /ere(lenip, 5z. Alinin

!erbiyesi ile mü/erre( olarak, aynı yola hizme! e!mesi i/âre! edildi. -abahleyin yol hazırlııyapıp, yanına bir yol arkada/ı da bularak, ;elebi 5alî(enin halî(esi ve dâmâdı -ünbül



-inân E(endinin halî(esi, -araylı Aynî 4edenin yanına 1i!!i. 9ıllar+a onun hizme!indebulunup, ilim ve (eyzinden is!i(âde e!!i. Ahlâkını, Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhive sellem' ahlâkına uydurmak i:in :alı/ıp, yüksek makamlara kavu/!u. -o(yalı BâlîE(endiyi 1*rmek i:in ho+asından müsâade is!edi. An+ak, bir ba/ka zâ!a 1i!mesinemüsâade edildi. 5o+asının bildirdii zâ! i:in is!ihâreye ya!!ı. Düyada bildirilen usûldâhilinde hazırlıklarını yapıp, yanına aldıı yol arkada/ı ile birlik!e, 1i!mesi emredilen zâ!ın

bulunduu 4imi!ro(:a kasabasına vardı. 2âmi *nünde konakladı. İkiü: 1ün orada kalıp,ibâde! ile me/1ul oldu. Aradıı zâ!ı bulamadı. 2âmiden ayrılıp :ar/ıya vardı. 4ükkânlardanbirinde, *lü 1ibi duran bir zâ!a 1*zü !akıldı. Ade!â mıkna!ısın demiri :ek!ii 1ibi, ih!iyâronu yanına :ek!i. 4ükkâna varıp selâm verdi. < zâ! selâmını alıp6 ?5o/ 1eldin,3uslihuddîn E(endi, sen 1elin+e bizim 1i!memiz î+âbeder@ dedi. 3uslihuddîn E(endi de6

?Ben, ül(e! ve sohbe!e, sizden is!i(âde ümidiyle 1eldim. Ayrılık arzusuyla 1elmedim@dediyse de, o mübârek zâ!6 ?Elbe!!e sizin 1elmeniz, bizim 1i!memizi î+âbe!!irir@ buyurdu.Bir iki 1ün i:inde de oradan ayrılıp 1i!!i. 3uslihuddîn E(endi, 4imi!ro(:ayı va!an edinip,ailesini ve :o+uklarını 1e!irdi. 9ıllar+a orada insanlara (eyz sa:!ı. ;evre kasaba vek*ylerden bir:ok !alebe 1eldi. Iaki!lerini !âa! ve ibâde!le, kıyme!lendirdi. <nu sevenler,Ielî Bey 2âmii yakınlarında bir der1âh in/â e!!iler. <rada yüzler+e insan ilim *rendi.)alblerini !as(iye ve ne(slerini !ezkiye edip, ni+e makamlara yükseldiler. 8i+e 1arîbler,

der!liler, 3uslihuddîn E(endinin mübârek duaları ile der!lerinden kur!ulup sıhha! ve a(iye!üzere ya/adılar.5âl ve kerâme!lerinden bazıları> Şiklo/ kasabasından 4ervi/ isminde bir ha!!a!a bir

+innî musalla! olmu/!u. =idip 3uslihuddîn E(endiye hâlini arze!!i. 3uslihuddîn E(endi6 ?Eer sen burada iken +innî 1elirse bana 1*s!er@ buyurdu. < kimse de, birka: 1ün oradakaldı. 2innî hi: 1elmedi. 5âlini 3uslihuddîn E(endiye arze!!i. < da bir dua yazıp verdi.

?Bunu üzerinde !a/ırsın. İn/âallah 1elmez@ buyurdu. < kimse Şiklo/a 1eri d*ndü. Birha(!a sonra o +innî kapıda 1*ründü. İ:eri 1iremiyordu. <radan6 ?Bre zâlim, ben sananeyledim ki, beni /ikâye! e!!inF@ dedi. Adam+aız, u!an: ve korkusundan bir /eydiyemedi. -onra +innî, ?h@ deyip (eryâd ederek 1i!!i. <nbe/ 1ün sonra !ekrar 1*ründü.4aha sonra hi: 1*rülmedi.

0alebelerinden 5asen 5o+a anla!ır> Bir1ün 3uslihuddîn E(endinin huzûruna 1âzî

levend kılıında bir kimse 1eldi. Bir mik!ar sohbe!!en sonra 1i!!i. 3uslihuddîn E(endi6 ?Revendi 1*rdünüz müF < yedilerdendir dedi. 3uslihuddîn E(endinin de yedilerin reîsiolduu s*ylenirdi. Nâdi/âhlar, pa/alar, u: beyleri ondan is!imdâd eylerdi. < da, 1*nlü+ihad a/kıyla yanan 1azilerin yardımına ko/ardı.

0alebelerinden 5üseyn 4ede anla!ır6 =âzî 5asen Na/anın kâ(irlerle yap!ıı sava/!amuva((ak olmasından sonra, !ebrik i:in =ur1uro(:aya 1i!!im. -ohbe! esnasında6 ?)or/ikmelûnunun askerini nasıl bozdunF@ diye sorun+a /*yle dedi> ?3elûnun hezime!i 1ünü1e+esinde, bir mik!ar is!iraha! e!mek niye!iyle, kalkanıma dayanıp uyudum. Düyamda,doudan kalabalık bir asker !opluluu :ıkıp üzerime doru 1eldi6 ?8e duruyorsun, haydisen de 1el, kâ(irlere kar/ı +ihâd edelim@ dediler. < ânda uyanmamla ayaa (ırlamam biroldu. =*renler hayre!le yüzüme bak!ılar. -abaha kadar lüzumlu i/leri 1*rüp, sava/!edâriki yap!ık!an sonra, sabaha kar/ı dü/man üzerine hü+um e!!ik. Allahü !eâlânınyardımı ile za(er nasîb oldu. )â(ir askeri yenilip, kumandanları )or/ik esir alındı.@

Bu hâdiseyi, 3uslihuddîn E(endi daha *n+e 5üseyn 4edeye haber vermi/!i. 5üseyn4ede bu hâdiseyi /*yle anla!ır> ?< sıralarda -âkmâr *nlerindeki İslâm askerlerinin hâlininne olduunu dü/ünür, meraklanırdım. Bir 1e+e rüyamda, 3uslihuddîn E(endiyi 1*rdüm.2âminin bah:esi *nünde silâh ku/anmı/, sava/a 1ide+ek bir hâldeydi. Bu sırada pürsilâhbir 1rup asker or!aya :ık!ı. ?Bunları -âkmâra 1*nderelim. <radaki askerlere imdâda1i!sinler@ dedim. )abul e!medi. ?<nlar raha!!ırlar, is!ersen bak da 1*r@ deyip i/âre! e!!i.Ben de i/âre! e!!ii yere d*nün+e, oradaki askerlerin ne kadar raha! olduklarını 1*rdüm.

?Ama 5asen Na/aya imdâda 1idelim@ deyip, beni de yanlarında 1*!ürdüler. -onra da6 ?)â(irin 5asen Na/a !ara(ından yenilmesi muhakkak!ır, in/âallah@ buyurdu. Birka: 1ünsonra )or/ikin yenilip esir olduu haberi 1eldi.

4imi!ro(:alı 4ürrî E(endi anla!ır> ?=en:liimde aır has!a olmu/!um. 9akınlarımbenden ümi!lerini kesmi/lerdi. Dahme!li annem, son :âre olarak, 1idip 3uslihuddîn

E(endiden dua is!emi/, o da dua edip bir kâıda da dualar yazarak vermi/. Annem dahaeve 1elmeden, bedenime kuvve! 1eldi. )alk!ım, abdes! alıp namaza durdum. Bu sırada



annem 1eldi. Beni namazda 1*rün+e aklı ba/ından 1i!!i. Allahü !eâlâya nasılhamdede+eini /a/ırdı. 3uslihuddîn E(endiye *yle i:!en dua e!!i ki, !arî(e sımaz. <mübârek zâ!ın büyüklüünü yakînen *renip, ona hizme! edenlerden olduk.@

4imi!ro(:alı =aybî E(endi anla!ır> ?Babamın :o+ukları, doduk!an birka: ay sonra*lürlermi/. Ben doun+a, dedem6 3uslihuddîn E(endinin huzûruna varıp6 ?)ızımın evlâdıya/amıyor. Şimdi de bir olan+ıı oldu. 5ayır duanızı beklerim@ demi/. 3uslihuddîn E(endi

duadan sonra6 ?Adını =aybî koy, in/âallah ya/ar@ buyurmu/. İsmimi =aybî koymu/lar,elhamdülillah elli ya/ındayım.@

)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, i1e!var se(eri esnasında kaleyi ku/a!ın+a, Ner!evNa/a da )üle kalesini ku/a!ıp, ye!erin+e !op a!e/ine !u!!u. a(er müyesser olmadı.3uslihuddîn E(endi, 4imi!ro(:adan !alebelerini !oplayıp, )üleye doru yola :ık!ı. Iarıp,birka: 1ün i:inde )ülenin i/ini halle!!iler. 3uslihuddîn E(endinin oraya ula/!ıı 1ün, askerarasında za(er haberi yayılmı/!ı. Askerin maneviyâ!ı :ok yükselmi/!i. Askerler, daha kalealınmadan birbirlerini !ebrik ediyorlardı. 3uslihuddîn E(endi, (e!ih!en sonra 5üseyn4edeye6 ?5emen bir %a!lı' araba bul, *leyin :ıkıp i1e!var 1azâsına ye!i/elim@ diye!enbîh e!!i. 5üseyn 4ede, arayıp !aradı, münâsip bir/ey bulamadı. Bü!ün araba+ılar,askere erzak ve silâh ye!i/!irmekle me/1uldü. =elip 3uslihuddîn E(endiye durumu arze!!i.3uslihuddîn E(endi6 ?8e yapıp yapmalı, bir araba bulmalıyız. Bü!ün erenler, 1azâya

:ık!ılar@ dedi. 5üseyn 4ede, yeniden araba aramaya :ıkıp, ikindiye doru bir araba buldu.< 1e+e 0ravnik kasabasına vardılar. Er!esi 1ünü ikindi saa!ine doru, o havâlideki nehrevardılar. An+ak yakında konak yeri olmadıı, bir dü/man saldırısından da korkulduu i:in,k*prüden 1e:meyip yukarıdan dola/!ılar. 2uma 1ünü seher vak!i kalkıp, Şiklo/a 2umavak!inden sonra ye!i/!iler. <radan da sevenleri yanlarına ka!ılıp, ak/ama doru pâdi/âhınordusuna ula/!ılar. Er!esi 1ün sava/ alanına vardılar. ;ok 1e:meden hisar !u!u/!u,yanmaya ba/ladı. Bir müdde! sonra da İslâm bayraı i1e!var kalesi bur:larındadal1alandı.

=ar1aro(:a kasabasından )o+a Şabân adlı bir sipâhi anla!ır> 0erzi -û(î nâmındasâlih bir kimse ile beraber i1e!var se(erine ka!ıldık. -irem san+akbeyi, Bâlî Beyinyanında karakol hizme!inde idik. ;evreyi kon!rol e!!ik!en sonra, sahrada uykuya daldık.Bir müdde! sonra 0erzi -û(î 1elip6 ?=el Şabân Bey, hü+uma ka!ılalım, in/âallah hisar

(e!holunur@ dedi. Ben de la!î(e edip6 ?4ü/!e 1*rmü/sen hayrola@ dedim. < da6 ?İn/âallaholur. Ak abalı dervi/ler 1elip, hisarı a!e/e verip i:eri 1irerler, hayır alâme!idir@ dedi. Abdes!alıp yola revân olduk. )aleye doru yakla/!ıımızda, askerlerin herbirinde bir ba/ka sevin:vardı. ?3uslihuddîn E(endi 1eldi. )alenin (e!hini haber verdi@ diyorlardı. Biz yürüyü/edevam e!!ik. Bu sırada, hisarın alev alev yanmak!a olduunu 1*rdük. 5ep beraber hü+umedip, (e!ih!en ümi!siz iken, o 1ün kaleyi ele 1e:irdik.

3edresede ilim *renmi/ bir kimse 4imi!ro(:aya ha!îb olarak 1eldi. <radayerle/meye karar verip, bu arzusunu izhâr e!!i. )asabalı da, ilim ehline rabe!lerinin:okluundan dolayı, ona bir kız bulup, düün i:in zaman !esbi! e!!iler. 3uslihuddîn E(endi,ha!îbin i/leriyle il1ilenen 5a+ı 5asen E(endinin dükkânına uradı. 4üünü ne zamanyapa+aklarını sordu. < da6 ?7alan 2umaya kadar zaman verildi@ dedi. 3uslihuddîn E(endi6

?5ayır, bu i/ bu 2umaya !amamlanmalı, deilse müyesser olmaz@ buyurdu. Bu s*ze uyup,düünü yap!ılar. Hbür ha(!a i:inde, ha!îbin *n+eki hanımından olan kızı ve(a! e!!i.3uslihuddîn E(endinin kıyme!ini anlayamamı/ olan ha!îb e(endi6 ?Eer o 1ün düünümolmayıp, kızım ve(a! e!mi/ olsaydı6 burada kalmaya 1*nlüm râzı olmaz ve evlenmezdim.5akkın !akdîri b*yle oldu@ dedi. 4aha sonraları ha!îb 3uslihuddîn E(endiyi bir hâdise i:inüzüp kalbini kırdı. < anda yere dü/en ha!îbi sedyeyle 1*!ürdüler. )ırk 1ün zahme! :ek!i.0*vbe e!!ik!en sonra, 3uslihuddîn E(endinin hayır duası ile ya!aından kalkabildi.

5o+a Na/a adlı bir !alebesi anla!ır> =ünahlar i:erisinde yuvarlanıp, k*!ülerle dü/üpkalk!ıım 1ünlerden birinde rüyamda, 3uslihuddîn E(endi yanıma 1eldi. 0abanıma *yle birdenek vurdu ki, a+ısı !epeme kadar :ık!ı. -abah olun+a, !abanımın a+ısıyla bir merkebebinip, 4imi!ro(:aya, 3uslihuddîn E(endinin huzûruna vardım. Beni 1*rür 1*rmez6 ?Eyzavallı, seni d*ven ben deildim. Ba/ka bir kimseydi@ deyin+e, hayre!imden dona kaldım.Aklım ba/ıma 1elin+e, !*vbe edip, 3uslihuddîn E(endinin !alebesi oldum.

0alebelerinden 5a+ı Ieys E(endi anla!ır> ?Bir 1e+e rüyamda, +âmi bah:esinde

1eziyordum. 3uslihuddîn E(endi bir k*/ede o!urmu/, uzun boylu a+âib bir kimse ilesohbe! ediyordu. Bir ara6 ?9arın oru:lu olmak lâzımdır@ s*zünü yüksek sesle s*ylediini



duydum. 3uslihuddîn E(endi de6 ?<ru:lu olmak 1erek!ir@ dedi. < sırada uyandım. 7e+raardık!an sonra, sabah namazı i:in +âmiye 1i!!im. 8amazdan sonra 5üseyn 4edeyibuldum. < sırada bir :o+uk 1elip, 5üseyn 4edeye6 ?E(endi seni is!er, 1el hemen 1idelim@deyip beraber+e 1i!!iler. =iderken 5üseyn 4ede bana6 ?-en dükkânda me/1ul ol.İn/âallah /imdi 1elirim@ demi/!i. =idip dükkânda bekledim. ;ok 1e:meden 1eldi. ?8ehaber 1e!irdinF@ deyin+e6 ?E(endi bu1ün oru: !u!mamızı buyurdu. -enin de oru: !u!manı

s*yledi@ dedi. < 1ün ben de oru: !u!!um. %8a(ile ve Damazan oru:larına *leden bir saa!*n+eye kadar niye! e!mek +âizdir.' Bu i/in sırrını, 3uslihuddîn E(endiden ka: de(a*renmek is!emi/sem, hepsinde de bir mâni :ık!ı. Bir !ürlü s*ylemek mümkün olmadı.Hyle ki, ve(a!ına kadar bu i/in pe/ine dü/!üm. Ama bir !ürlü *renmek nasîb olmadı.@

5üseyn 4ede anla!ır> ?3uslihuddîn E(endinin olu 3ahmûd Bey, bir 1emi !edârike!!i. Birka: ki/i ile der1âha odun 1e!irmeye niye! e!!i. < +ivarda san+akbeyi olan BayramBey, 4imi!ro(:ada bir hamam yap!ırıyordu. 5amama kire: !emin e!mek i:in bu 1emiyialdı. 4urumu 3uslihuddîn E(endiye arze!!iklerinde6 ?=idip s*yleyin, bizim i/imize mâniolmasın@ dedi. An+ak Bayram Bey, i/inden vaz1e:medi. 3uslihuddîn E(endi, onun buhâline :ok üzülüp6 ?İn/âallah muradına eremez@ dedi. Allahü !eâlânın hikme!i, BayramBey hamamı !amamlayıp a!e/ yak!ırdı. İlk *n+e kendi 1irmeyi arzu edip, sıhha!li bir/ekilde hamama 1irdi. Birka: adım a!madan dermanı kesilip, or!a yere :*k!ü kendinden

1e:ip bayıldı. 0ellak 1elip su serp!i. Biraz ayılır 1ibi olduysa da, :ok 1e:meden ora+ık!arûhunu !eslim e!!i.@ 9ine 5üseyn 4ede anla!ır> ?Bir1ün 3uslihuddîn E(endi, bu (akiri :aır!!ı. 9anına

vardım. Bir par:a kâı! :ıkar!ıp elime verdi. ?Al /una yaz. < ısmarladıın i/ olmadı.Erenler :arkı ba/ka !ara(a d*ndürdüler, in/âallah hayırola@ dedi. 9azdıım bu s*zler, banaa+âib 1eldi. =en:liin verdii +ahillikle6 ?E(endim, bunun aslı nedirF@ diye sordum. ?0ur AliBey, Bel1ra! san+akbeyliini !aleb ederdi. Ama ba/ka !ara(a saldılar@ +evâbını verdi.

Bel1ra!lı 3ünîrî E(endi anla!ır> ?3uslihuddîn E(endi, her sene )urban Bayramından*n+e *ksüzleri !oplar, kimisine ayakkabı, kimisine elbise alıverir, onları 1*ze!irdi. <senenin ilhi++e ayının sekizin+i 1ünü, *ksüzlere ala+aklarını alıp, !oplu+a hamama1*!ürdü. 5amamda, Js!âd <ru: nâmında bir !ellak vardı. Aynı zamanda berberlik deyapardı. 3uslihuddîn E(endi> ?Js!âd <ru:, /u olan+ıkların da 1*nüllerini ho/ e! ki, son bir

i/imizi daha 1*rmü/ olasın@ dedi. ;o+ukların !ra/ i/i bi!in+e, hepsini yanına alıp 1i!!i.Er!esi 1ün sabah namazını kıldık!an sonra, 1ün doarken 5akkın rahme!ine kavu/!u. K"L%m. $#P#' yılı ilhi++e ayının dokuzun+u %Are(e' 1ünü idi. 0alebelerinden 4imi!ro(:adaha!îblik yapan =aybî E(endi, ve(a!ına !ârih dü/ürüp, /u kı!ayı s*yledi>

ut$-i âlem cihân terk etti,Müddet-i mrü 9ünkim ?ldu t+m+m.Fldu $u :+!$i!â ?n+ târih,Hâ ilâhî, ?l+ $ehit /Cennet) m+kâm. /&%2)

3uslihuddîn E(endinin bir:ok !alebesi vardı. İ+âze! verdiklerinin en me/hûrları60ime/varlı Ieli 4ede, 3uslihuddîn 4ede, Bâlî 4ede, 5asen 5o+a, 5üseyn 4ede ve bir

ba/ka 5asen 5o+a idi. Bu mübârek kimseler, 0ime/var ve Bel1ra! 1ibi serha! boylarında1azilere yardım ederler, ahâlinin müslüman olmasına 1ayre! ederlerdi. <nlardan birininasker arasında mev+ûdiye!inin hissedilmesi, askerin +esâre!e 1elip dü/manı yenmesini!emin ederdi.

=azâlardan sonra 1anime! mallarından 3uslihuddîn E(endiye de 1*nderilir,!alebelerinin ih!iyâ:ları 1*rülür, dualârı alınırdı. -erhadde vukû bulan her sava/!a, b*ylemübârek kimselerin bulundurulmasına 1ayre! edilirdi. <nların ordu i:inde mev+ûdiye!i,askerin +esâre! ve maneviyâ!ının yükselmesine sebep olurdu.

3uslihuddîn E(endinin ve(a!ından yıllar sonra, İbrâhim Na/a, $&&K %m. $Q&&'senesinde )aniOe kalesini ku/a!!ı. 3uslihuddîn E(endiyi sevenlerden 4imi!ro(:alı =aybî veBel1ra!lı 3ünîrî e(endiler, 4imi!ro(:ada 3uslihuddîn E(endinin kabrine vardılar. -elâmverip, kabrini ziyâre! e!!iler. -onra da6 ?Şeyh E(endi, ni+e üs!ünlüklerini duyduk, ni+e

hâllerine /âhid olduk. 0ahkîkim ne!i+esinde meydanların arslanının sen olduunu anladım.)aniOenin de Allahü !eâlânın yardımı, Enbiyâ %aleyhisselâm' ve Evliyânın %rahme!ullahialeyh' himme!iyle (e!holması murâdımızdır@ dedik!en sonra, 3uslihuddîn E(endinin rûhu



i:in 7e!ih sûresini okumaya ba/ladılar. -ûrei /erî(in yarısına doru, 3ünîrî E(endi6 ?Elhamdülillah, kalenin (e!hine dâir i/âre! verildi@ deyip, sûrei /erî(in !amâmını okuyuprûhuna baı/ladı. < ha(!anın 2uma 1ünü, )aniOeyi muha(aza eden dü/man kuvve!lerineyardım 1eldi. Bir ha(!a sava/ oldu. )alenin baru! deposuna a!e/ dü/mesi ne!i+esimeydana 1elen pa!lamada, kale muha(ızlarının maneviyâ!ı iyi+e bozulup, 2uma 1e+esi birkısmı (irâr e!!i. )alede kalanlar, 2umar!esi 1ünü aman !aleb edip, LK Dabîulevvel %"

)âsım' Nazar 1ünü kale !eslim alındı. Bur:lara <smanlı san+aı dikildi. Er!esi 2uma 1ünü,yakınlarda bulunan bir k*yün +âmiinde imâmla konu/an 3ünîrî E(endiye, +âminin imâmı,kendisine arâz hâsıl olmasından ve askerden kork!uunu s*yledi. -ebebini sorun+a /*yleanla!!ı6 ?7e!ih!en *n+eki 2uma 1e+esi, /u ovalar, /u !epeler asker :adırlarıyla doluydu.Birine yakla/ıp6 ?Askeri İslâm zor durumdadır, onlara imdâd edin@ diye ri+ada bulundum.

?Bize ih!iyâ: kalmadı@ diye +evap verdi. 3eer onlar, 1âib ordusunun askerleri imi/.@ 0ime/varda 3ehmed Bey isminde bir sâlih kimse vardı. Biraz zen1in+eydi. 0ime/var

dü/man !ara(ından yamalanın+a, bü!ün mal ve mülkünü kaybe!!i. ;ok sıkın!ı :ek!i.Iarıp, 4imi!ro(:ada 3uslihuddîn E(endinin kabrini ziyâre! e!!i. ?E(endi, bizi dave! eyle8e zamandır dünyâ mihne!ini :ekiyoruz@ deyip, 1eri evine 1eldi. )apıdan 1irer 1irmez bir!i!reme !u!!u. J:d*r! 1ünün i:inde ve(a! edip, Şeyhin kabrinin ayak u+una de(nedildi.

1) itâ$- 8ilsile-il-muk+rre$în e menâk$-ü-müttekîn /Münirî), 8üle!mâni!eütü7hânesi, "ehid 0li A++ sm, ?E 2%1&, r. %2+

M'SLİH'DDÎN M'S2AFA NİKSÂRÎ:)ânûnî -ul!an -üleymân zamanı âlimlerinden. Aslen 0oka!ın 8iksar

kasabasındandır. Bu bakımdan 8iksârî nisbe!iyle me/hûr oldu. 8iksarda dodu. 4oum!ârihi kaynaklarda bildirilmemek!edir. KQK %m. $#QL' senesi Dabîulâhır ayının dokuzun+u1ünü, sabah namazı i:in abdes! alırken İs!anbulda ve(a! e!!i. Edirnekapı dı/ında, EmîrBuhârî 0ekkesi yakınında med(ûndur. Ie(a!ında ya/ı K& +ivarında idi.

Hn+e kendi memleke!inde ilim *renmeye ba/ladı. <ranın âlimlerinden ilim*rendik!en sonra, 3uhyiddîn 7enârînin derslerine devam e!!i. -onra 5o+âzâde 3ehmedNa/anın hizme!inde bulundu. KL& %m. $#$M' !ârihinde Edirnedeki J:/ere(eli 3edreseye

müderris olan 0â+izâde 2a(er ;elebi yerine ni/an+ı ve mülâzim oldu. -onra =eliboluda-aru+a Na/a 3edresesine müderris oldu. Buradan Iardar 9eni+esindeki Evrenos Bey3edresesine, oradan da Edirnede 0a/lık 3edresesine müderris oldu. Bu vazî(esindenalının+a ha++a 1i!!i. 5a+ ibâde!ini yerine 1e!irdik!en sonra, Nîri Na/a 3edresesinemüderris oldu.

KM# %m. $#S"' senesinde, )ara ;elebi yerine ;orlu 3edresesi müderrisi oldu. Aynısene müderrislik!en kadılıa 1e:en 8iksârî, 3anav Abdi yerine 3anisa mü(!îsi oldu. KMP%m. $#M&' senesinde, Badad kadılıı 3uslihuddîn 3us!a(a 8iksârîye verildi. Burada hemkadılık, hem de 3er+âniyye 3edresesinde müderrislik yap!ı. 4aha sonra Badad mü(!îliide ona verildi. K#S %m. $#MQ' senesinde, Badaddaki vazî(esinden, Bursadaki 3urâdiyye3edresesine !ayin edildi. K#M %m. $#MP' senesinde 5aleb kadılıına 1e!irildi. İki ay sonra!ekrar Bursaya !ayin edildi. İki sene sonra vazî(esinden alındı ve emekli oldu. 9erine )ara;elebi E(endi 1e!irildi. K#" %m. $##$' senesinde Emîr 5asen ;elebi yerine Ayaso(ya3edresesi müderrisi oldu. Aynı sene Edirne kadısı olan 3uslihuddîn 8iksârî, KQ$ %m.$##M' senesinde 0a/k*prüzâde yerine İs!anbul kadılıına !ayin edildi. KQS %m. $###'senesinde vazî(esinden alınarak, yerine 5âmid E(endi 1e!irildi. KQP %m. $##K' senesinde-üleymâniye 4ârülhadîs 3edresesine müderris oldu. Bu vazî(e, son vazî(esi idi.

3uslihuddîn 3us!a(a 8iksârî E(endi, Anadoluda ye!i/mi/ âlimlerin büyüklerindendi.-âlih bir kimse olup, vera ve !akvâ sâhibi idi. İslâmiye!e :ok balı idi. =*s!eri/!en,*ünmek!en, büyüklenmek!en son dere+e uzak idi. <ulları da âlim idiler. <lu 3ehmedE(endi, M& ya/ında iken, K"$ %m. $#PS' senesinde ve(a! e!!i. 4ier olu Ali ;elebi, ha+e!!ik!en sonra 5indis!ana 1i!!i. -elîm Şahdan yakınlık 1*rdü. 2unbür diyarı ona verilip,âlimlerin reîsi ve mü(!î oldu. $&M# %m. $QS#'de ve(a! e!!i. 4ier olu 3ehmed E(endi,müderris, sonra -elanik ve 9eni/ehir kadısı oldu. $&L# %m. $Q$Q' senesinde ve(a! e!!i.Babasının yanına de(nedildi.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 22, 23



2) 8icilli Fsmânî; sh. '&3

M'SLİH'DDÎN M'S2AFA YARHİSÂRÎ:<smanlı âlimlerinden. İsmi, 3us!a(a bin Evhadüddîndir. Rakabı 3uslihuddîn olup,

9arhisârî diye bilinir. 4oum yeri ve !ârihi bilinmemek!edir. K$$ %m. $#&#' senesindeİs!anbul kadısı iken ve(a! e!!i. İs!anbulda 7â!ih sem!inde yap!ırmı/ olduu mes+idinin

bah:esinde med(ûndur.amanının âlimlerinden ilim !ahsil e!!ik!en sonra, -ahnı semân müderrisi olduu

sırada, 5o+azâdenin ders me+lisine ka!ıldı. <nun sohbe!lerinde bulunup, ilmî ve manevîyüksekliklere eri/!i. Bazı medreselerde müderris olarak vazî(e yap!ık!an sonra, Edirnedebulunan Eski 2âmi 3edresesine ve -ahnı semân medreselerinden birine müderris olarak!ayin edildi. Bu arada, (azîle!i ve ilmî üs!ünlüüyle pâdi/âh -ul!an İkin+i Bâyezîdindikka!ini :ek!i. İs!anbul kadılıına !ayin edildi. <n yıl müdde!le bu /ere(li vazî(eyi yürü!üp,(azîle! ve adâle!le hükme!!i. )adılıı esnasında insanlara, Allahü !eâlânın yü+e dînininemirlerine uyma, yasaklarından ka:ındırma husûsunda yol 1*s!ermek!e 1ayre! sar( e!!i.Bida!lerden /idde!le uzakla/!ırmaya :alı/!ı. Bu yü+e ve /ere(li vazî(eyi yürü!ürken ve(a!e!!i.

8akledilir ki> -ul!an İkin+i Bâyezîd 5ânın vezîrlerinden birisi, 3uslihuddîn 3us!a(a

9arhisârîye İs!anbul kadılıı vazî(esine !ayin edildiini bildirip, vazî(eye ba/layın diyes*yleyin+e, bu vazî(eyi kabul e!mek is!emedi. )abul e!medii Nâdi/âha arz edilin+e,Nâdi/âh, bizza! kendi el yazısıyla bir mek!ûbunda6 ?)adılık makamına sen dururkenba/kasını !ayin e!mek büyük ha!âdır. -enin bu makama !ayin edilmeyi is!ememen makbûldeildir. Bu makama senin 1e!irilmen benim üzerime vazî(edir@ diye yazdı. Bu mek!ûp3uslihuddîn 9arhisârînin eline verilin+e, onu say1ı ile *püp yüzüne 1*züne sürdük!ensonra Nâdi/âhın (ermanına uyup bu vazî(eyi kabul e!!i.

3uslihuddîn 3us!a(a 9arhisârî6 âlim, (azîle!li, ilmiyle amel eden, 1üzel ahlâk sâhibibir zâ! idi. amanındaki bü!ün ilimlerde yüksek dere+e sâhibi idi. )adılık yap!ıı müdde!i:erisinde herkese kar/ı iyi huylu ve ho/ muâmele ile davranırdı. 5üküm vermede keskinbir kılı: 1ibiydi. Allahü !eâlânın dîninin emirlerini yü+el!mek i:in, yüksek 1ayre! sâhibi idi.Bu sebeple, zamanının âlimleri, onun ilmî ve manevî üs!ünlüünü kabul ederlerdi. ayı(

ve kimsesizlere :ok merhame! eder, onlara zulmedenleri /idde!le +ezalandırmak!an:ekinmezdi. Bu sebeple, zulme!mek is!iyenler ondan :ekinirlerdi.3us!a(a 9arhisârînin /u kıyme!li eserleri vardır> $ 5â/iye!ü alâ 0avâliulenvâr, L

5â/iye!ü ale!0avzîh, S Disâle!ülvebâ ve +evâzül(irâr.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-12, sh. 2'32) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 2233) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. '33') ef-ü#-#ün*n; sh. %& 5) Fsm+nl Müellifleri; cild-2, sh. 53

M'SLİH'DDÎN 2AVÎL:<smanlı âlimlerinden. İsmi 3uslihuddîndir. 3uslihuddîn 0avîl diye bilinir.

)as!amonuya balı )ürede dodu. 4oum ve ve(a! !ârihleri kesin olarakbilinmemek!edir. <nun+u asrın ba/larında Bursada ve(a! e!!i. <rada med(ûndur.

amanının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri !ahsil e!!i. Bir:ok ilmî eserleri okuyupmüzâkere e!!i ve yüksek dere+elere ula/!ı. Ş*hre!i her !ara(!a duyulup, âlimler arasındayüksek bir dere+eye sahip olduk!an sonra !asavvu(a y*neldi. amanındaki !asavvu( ehlibir:ok zâ!ların sohbe!inde bulundu. 7aka! hi:birinden kalbi mu!main olup (eyz alamadı.En sonunda Şeyh İlâhî hazre!lerine !alebe olup, hizme!inde bulundu. <ndan (eyz alıpyükseldi. Ie(a! edin+eye kadar onun yanından ve hizme!inden ayrılmadı. 0asavvu(dayüksek mer!ebelere ula/!ı ve kemâle erdi. Hmrü boyun+a k*!ü insanlardan uzak oldu.

3uslihuddîn 0avîl, heybe!li ve +elâl sâhibi idi. Ama sohbe! esnasında yumu/ak ve1üleryüzlü idi. Şakâyik müelli(i 0a/k*prüzâde anla!ır> ?)ü:üklüümde Şeyh 3uslihuddîn0avîlin huzûruna 1idip, heybe!li yüzünü 1*rmü/ idim. < zaman 1*rünü/ünün +elâlinden

kork!um. < heybe! ve +elâlinden olan korku hâlen i:imde durmak!adır.@



3uslihuddîn 0avîl hazre!leri, -ul!an İkin+i Bâyezîde sal!ana!ı zamanında bir mek!ûp1*nderip, bu mek!ûbun ba/ !ara(ında Ar/ ve )ürsî ile il1ili bil1i verdik!en sonra, mek!ûbunsonuna doru6 ?Bir yerde zulüm ve bida!ler yay1ınla/sa, o beldenin sâlihleri ve âlimleriNey1amber e(endimizi %sallallahu aleyhi ve sellem' rüyasında üz1ün ve hüzünlü bir/ekilde 1*rseler, mübârek yüzlerinin bu hâli 1azâb i/âre!idir. Desûlullahı %sallallahu aleyhive sellem' rüyamda üzün!ülü ve hüzünlü 1*rdüm. ulüm ve bida! karanlıından kalblerin

karardıını, )ürede bir:ok zulüm ve bida!in yay1ınla/!ıını anladım@ diye yazıp, Nâdi/âha1eni/:e bildirdi. Bunun üzerine Nâdi/âh da, zulüm ve bida! az1ınlıklarını adâle! ve ihsânlayok edip, haksızlıkları or!adan kaldırdı.

8akledilir ki> âhir ilminde âlim olan bir kimse, Şeyh 3uslihuddîn 0avîle 1elip6 ?Benbu yolu !erk e!mek is!iyorum@ dedi. 3uslihuddîn 0avîl ona6 ?5an1i yolu !erk e!mekis!iyorsunF@ diye sorun+a, o da6 ?İlim yolunu !erk e!mek is!iyorum@ dedi. 3uslihuddîn0avîl kızarak6 ?Bundan 1üzel yol mu vardır ki onu !erk e!mek is!ersinF İlim yolu *yle biryoldur ki, o yola 1iren dünyâ ve âhıre! saâde!ine kavu/ur. <nu !erk e!mek, doru yoldanayrılmak!ır@, buyurdu. Bu +evap kar/ısında o kimse u!anıp bir/ey s*yliyemedi. Bu sıradame+lis!e bulunanlara6 ?)adılardan =ermiyanlı -inân ;elebi diye bir zâ! vardır bilirmisinizF@ diye sordu. <rada hazır bulunanlardan bazı kimseler6 ?İlim ehli bir kadıdır,yüksek dere+e sâhibidir. Biz onun adâle!li ve yüksek bir zâ! olduunu biliriz dediler.

3uslihuddîn 0avîl hazre!leri buyurdu ki> ?-inân ;elebi, !asavvu( yolunu !amamlayıp,bir:ok yüksek dere+elere ula/!ı ve kerâme!ler sâhibi oldu. âhiren kadılık vazî(esiniyürü!üp, adâle!le hükm eder, Allahü !eâlânın dîninin emirlerini ve Ney1amber e(endimizin%sallallahu aleyhi ve sellem' sünne!ini anla!makla me/1ul olurdu. Bâ!ınen ne(sini !ezkiyeile manevî saâde!lere kavu/maa :alı/ırdı. âhirde olan hâllerinden, bâ!ında olan 1üzelhâlleri daha :ok!u. Ama sizden onun bu hâlini bilen yok!ur.@ Bu s*zü bi!!ik!en sonra6

?9üksek 1ayre! ve arzusu olan !alebe, is!er kadı, is!er müderris olsun, yüksek ve ol1unbir zâ!a !âbi olduk!an sonra, (arkında olmadan !asavvu( yolunu !amamlayıp kemâle ula/ır.4ünyevî ve dînî vazî(eler onun 5ak yoluna 1irmesine mâni deildir. 9üksek rü!beler1ayeye ula/maya perde olmaz@ buyurdu.

8akledilir ki> 3uslihuddîn 0avîl, Bursada Şeyh 0â+eddîn E(endinin kabri yanına birhasır serip, kırk 1ün müdde!le sabah namazı zamanında 1elip, o hasırın üzerinde 9âsîn

sûresini okuyup ibâde! e!!i. )ırk 1ün !amâm olun+a ve(a! edip, o hasırın bulunduu yerdede(nolundu.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 366

M'S2AFA BİN SÜLEYMÂN:Evliyânın büyüklerinden, aklî ve naklî ilimlerde âlim. ""M %m. $MPK' senesinde

3ulada dodu. KQ" %m. $#Q&' senesinde, -emerkandda 5â+e Cbeydullahı -emerkandîzaviyesinde vazî(eli iken ve(a! e!!i.

5ızır Şâh, Hmer Azîz ve -üpür1e Şü+â E(endi 1ibi zamanın en me/hûr âlimlerindenilim *rendi. Ayrı+a )ara -eydî E(endi ve Ara+ Ahmed ;elebinin de derslerine devam e!!i.)adıasker -eydî ;elebinin yanında mülâzeme! pâyesini kazandı. Bir müdde! sonramuhabbe!ullaha %Allahü !eâlânın sev1isine' !u!ulup, her/eyi !erke!!i. 8ak/ibendiyyeyolunun büyüklerinden Cbeydullahı Ahrârın !alebesi -eyyid Emîr Ahmed Buhârîninsohbe!lerine kavu/!u. Ahmed Buhârînin yanında, yüksek manevî makamlara ve hâllerekavu/!u.

Emîr Ahmed Buhârî hazre!lerinin ve(a!ından sonra Anadoludan ayrılıp 5i+aza 1i!!i.<n sene müdde!le 3ekkei mükerremede ikâme! e!!i. Burada )âdı Beydâvînin ?Envâru!!enzîl@ adındaki !e(sîrini ve ?-ahîhi Buhârî@yi de(alar+a oku!!u. ;ok !alebe ye!i/!irdi. 5i+azâlimleri, büyüklüünü ve ilimdeki yüksek dere+esini 1*rüp onu :ok *vdüler. 3ekkeimükerremede, bir1ün Şeyh Ebu 4erdâ ile !anı/ıp sohbe!ine ka!ıldı. Ebu 4erdânın büyükbir zâ! olduunu anlayıp, kendisini ir/âd e!mesini is!edi. Ebu 4erdâ bu i/e ehil olmadıını,kendisini ir/âd edebile+ek âlimin 5orasanda el5a+ 3uhammed bin 3ahdûmî olduunui/âre! e!!i. Ebû 4erdânın i/âre!iyle, 3us!a(a bin -üleymân 5orasana 1i!!i. 3uhammedbin 3ahdûmînin hizme!ine 1irdi. 3uhammed bin 3ahdûmî ve(a! edin+eye kadar onun

yanında ikâme! e!!i. -ohbe!lerinde ve huzûrunda, :ok yüksek manevî hâllere vemakamlara ula/!ı. 5o+ası 3uhammed bin 3ahdûmînin ve(a!ından sonra -emerkanda



1i!!i. Burada Clu Bey 3edresesine müderris ve mü(!î oldu. 5em medresede !alebeye!i/!irir, hem de sorulan suâllere (e!vâlar vererek müslümanların mü/killerini hallederdi.Aynı zamanda 5â+e Cbeydullah -emerkandînin zaviyesinde, !âliblere zâhirî ve bâ!ınîilimleri *re!irdi. amanında o beldenin en büyük âlimlerindendi. Bu hâl üzere iken, (ânîdünyâdan dârusselâma 1*: eyledi.

3us!a(a bin -üleymân, ilmi ile amel eden büyük âlimlerdendi. )âmil ve mükemmil

%ye!i/mi/ ve ye!i/!irebilen' zâ!lardandı. 8aklî ilimler kadar, zamanının aklî %(ennî' ilimlerinide :ok iyi bilirdi. İlim ve mari(e! diyârı olan -emerkandda âlimlerin reîsi olup, 1üzelahlâk ve (azîle! sâhibi idi. Bir de(a -emerkand -ul!ânı !ara(ından, )ânûnî -ul!an-üleymân zamanında İs!anbula 1*nderildi. -ul!an -üleymândan, kendi kız karde/inin:o+uklarına yardım edilmesini is!emi/!i. )ânûnî, bu büyük âlimin is!eini derhâl yerine1e!irmi/!i. Bunlar )âdızâdeler adiyle me/hûr 3ahmûd 3ulevînin oulları Ali ve Ahmede(endilerdi. Ali E(endi K"& %m. $#PL' senesinde İs!anbulda, Ahmed ;elebi ise KKL %m.$#"M' senesinde 3edinei münevverede ve(a! e!!i. 5epsi de (azîle! ve ilim sâhibi ol1unkimselerdi.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 21, 222) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 33, 3'

MÜEYYED-ÂDE (A/+#0) /$" A/+#>e8!*&:<smanlılar zamanında ye!i/en İslâm âlimlerinden. İsmi, Abdülhayy bin Abdülkerîm

%veya Abdurrahmân' bin Ali bin 3üeyyeddir. 3üeyyedzâde de denir. 4oum !ârihi !esbi!edilememi/!ir. K#& %m. $#MS' senesinde ve(a! e!!i.

amanında bulunan büyük âlimlerin derslerine devam eden Abdülhayy E(endi,1ayre! ve is!idâdının (azla olması sebebiyle, ilmî mer!ebesi her1ün ar!arak ye!i/!i. 9üksekmakamlara ula/!ı. Amasya 3edresesinde müderris oldu. <rada ilim !âliblerine ilim*re!meye devam ederken, İs!anbulda bulunan 3us!a(a Na/a 3edresesine !ayin ve naklolundu. <rada bir müdde! vazî(e yap!ık!an sonra, müderrislik!en ayrılıp, kadılıa 1e:!i.Bazı beldelerde kadılık yap!ık!an sonra, bu vazî(esinden de ayrılıp, am+ası 5a+ı E(endininzaviyesine yerle/!i. 9alnız kalmayı, hep ibâde! ve !âa! ile me/1ul olmayı !er+ih e!!i.

Bir zaman sonra, 3evlânâ Abdülhayy E(endinin kadı olması i:in :ok ısrar e!!iler vekendisini Emed ve daha sonra Amasya vilâye!i ba/kadılıına !ayin e!!iler.Bu vazî(elerde bir müdde! kaldık!an sonra yine ayrılıp, memûriye!i !erke!!i. )endi

hânesine :ekilerek, ibâde! ve !âa!le me/1ul iken ve(a! eyledi.amanında bulunan İslâm âlimlerinin ve evliyânın büyüklerinden olan 3üeyyed

zâde Abdülhayy E(endi6 âri(, âbid, zühd ve vera sâhibi, üs!ün bir zâ! idi. 9ap!ıı her i/in,Allahü !eâlânın rızâsına uy1un olmasına :ok 1ayre! ederdi. 5er i/inde ih!iyâ!lı davranırdı.

Ahlâkı :ok 1üzel olup, ih!iyâ: sahiplerine 1aye! müsamahakâr davranır, kolaylık1*s!erirdi. 5i: kimseye sıkın!ı vermezdi. 5ayır ve hasena! yapmaya :ok meyilli olup, iyilikve ikrâmları pek bol idi.

İ!ikâdı, Ehli sünne! âlimlerinin bildirdikleri i!ikâda !am uy1un idi. Arabî ilimlerlebirlik!e6 !e(sîr, hadîs ve (ıkıhda da :ok yüksek idi. Be/eriye! kemâlâ!ını kendisinde!oplamı/ idi. =üzel ahlâkı ile birlik!e, siması da :ok 1üzel olup, 1*renin kalbi hemen onameyleder, muhabbe! hâsıl olurdu.

İlminin yükseklii ile birlik!e, ha!!â!lık!a da pek mâhir olup, :ok 1üzel yazı yazardı.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '5 2) 8icilli Fsmânî; cild-3, sh. 3

MÜEYYED-ÂDE ABDÜLVEHHÂB:<smanlı âlimlerinden. İsmi, Abdülvehhâb bin Abdurrahmân bin Ali Amasyavîdir.

3üeyyedzâde diye bilinir. 4oum yeri bilinmemek!e olup, KL& %m. $#$M' senesindedodu. KP& %m. $#QS' senesinde ve(a! e!!i.

9avuz -ul!an -elîm ve )ânûnî -ul!an -üleymân zamanlarında ya/adı. BabasıAbdurrahmân E(endi, KL& %m. $M$M' senesinde ve(a! e!!ii zaman, be/ !ane olu var idi.

En büyüü Abdül(e!!âh ;elebidir. Babasının ve(a!ından bir sene sonra, L# ya/ında ikenve(a! e!!i. İkin+isi 3ahmûd ;elebidir. Birâderinden kırk 1ün sonra, LL ya/ında iken ve(a!



e!!i. J:ün+ü olu Abdürrâzık ;elebidir. KSQ %m. $#LK' senesinde ve(a! e!!i. 4*rdün+üolu Abdüsselâm ;elebidir. KM$ %m. $#SM' senesinde ve(a! e!!i. Be/in+i olu iseAbdülvehhâb ;elebidir ki, asrının âlimlerinden 3olla -üleymân Dûmî, Abdülla!î( E(endi veNîrîzâde 3uhammed ;elebinin hizme! ve sohbe!lerinde bulundu. Ebüssüûd E(endidenilim !ahsil e!!ik!en sonra, Şeyhülislâm )emâlpa/azâde hazre!lerine kavu/up, ondan ilim*rendi. Bu esnada 0ehâ(ü!i 5o+azâdeyi okudu ve bu ki!aba bir /erh yazdı. KSK %m.

$#SL' senesinde, ilim !ahsilinden sonra mülâzim %s!aOyer' olmaksızın, ilk de(a İs!anbuldaİbrâhim Na/a 3edresesine müderris !ayin edildi. KM& %m. $#SS' senesinde 4âvûd Na/a3edresesine nakl edildi. KM$ %m. $#SM' senesinde Edirnede 5alebiye 3edresesine nakledildi. KMM %m. $#SP' senesinde Aya/ Na/a !ara(ından bu vazî(eden alındı. 3ekkeimükerremeye 1idip, ha+ (arizasını yerine 1e!irdik!en sonra d*ndü. KMQ %m. $#SK'senesinde )emâl ;elebi yerine, İznikde <rhan =âzî 3edresesinde ders oku!maklame/1ul olmaya ba/ladı. K## %m. $#M"' senesinde, Abdül+ebbâr A+emî yerine Edirne 4ârül5adîsine müderris oldu. KQQ %m. $##"' senesinde, Abdül+ebbâr E(endi yerine Bursada3uradiye 3edresesine !ayin edildi. Bu medresede ilim *re!mekle me/1ul iken, KP& %m.$#QL' senesinde ve(a! e!!i.

Şerhi 0ehâ(ü!ül7elâsi(e adlı eseri vardır.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 312) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-6, sh. 2233) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 6'2

MÜEYYED-ÂDE ABD'RRAHÎM ELEBİ:)ânûnî -ul!an -üleymân zamanı âlim ve evliyâsından. İsmi Abdurrahîm olup,

3üeyyedzâde Ali E(endinin oludur. )aynaklarda doum !ârihi bildirilmemek!edir. KMM%m. $#SP' senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. )arde/i 3üeyyedzâdenin yanına, Eyyûb-ul!an +ivarına de(nedildi.

3olla -inân Na/a ve 5o+azâdenin yanında ilim *rendi. Bu iki âlim de 5a+ı ;elebiyi:ok severlerdi. 0a/k*prüzâdenin babasının bildirdiine 1*re, 5o+azâde, !alebelerii:erisinden 5a+ı ;elebi ile =ıyâseddîn Na/a ;elebiyi daha :ok severdi. Bu iki !alebesini

dierlerinden *nde !u!ardı. 5a+ı ;elebi, :ok zekî ve 1ayre!li bir kimse idi. 4înî ilimleri vezamanının (en bil1ilerini iyi+e *rendi. Arabî dil bil1ilerinde de yüksek bil1i sâhibi oldu.âhirî ilimleri iyi+e *rendik!en sonra !asavvu( yoluna 1irdi. Büyük velî İskilipli Şeyh3uhyiddîn E(endinin hizme!inde bulundu. 3uhyiddîn E(endi, Şeyh 9avsi diye !anınırdı.-ul!an İkin+i Bâyezîd 5ân, 3uhyiddîn E(endi i:in İs!anbulda bir zaviye yap!ırmı/!ı. 5a+ı;elebi, bu zaviyede dere+e dere+e !asavvu( yolunda ilerledi. 9üksek hâllere ve manevîmakamlara kavu/!u. Şeyh 9avsi 3uhyiddîn E(endinin ve(a!ından sonra, yerine3uslihuddîn Şîrâzî halî(e oldu. 3uslihuddîn Şîrâzînin ve(a!ından sonra da 5a+ı ;elebihalî(e oldu. Burada insanlara dünyâ ve âhıre! saâde!inin yollarını 1*s!erir, İslâmiye!inemre!!ii 1üzel ahlâkı *re!irdi.

5a+ı ;elebi, her !ürlü 1üzel ahlâkı kendinde !oplamı/, ilim ve ameli kendisindebirle/!irmi/ bir zâ! idi. 0asavvu( bil1ilerini, dînî ilimleri ve zamanının (en bil1ilerini :ok iyibilirdi. 5üsni ha! sana!ında da :ok us!a idi. 9üksek hâller ve manevî makamlar sâhibiidi. Nek:ok kerâme!leri 1*rüldü ve bunlar halk arasında me/hûr oldu. 5o+ası 3uhyiddînİskilîbînin kızıyla evlendi. Bu evlilik!en, Ali ;elebi adında bir olu oldu. Bir olu daha olup,kü:ük ya/!a ve(a! e!!i.

Abdurrahîm 3üeyyedînin yazdırmı/ olduu vasıyye!namesi a/aıya alınmı/!ır> ?Bismillâhirrahmânirrahîm. 9anımda bulunan ki/iler /âhid olsunlar. 7akîr Abdurrahîm

bin Ali bin 3üeyyed el)â!ibin vasıyye!i>Allahü !eâlânın bir ve noksansız olduuna, e/i, or!aı, benzeri olmadıına, hi:bir

varlıa muh!a: olmadıına, dourmadıına ve dourulmadıına, %ana, baba ve oulolmadıına' kesin olarak inandım. Allahü !eâlâ, 3uhammed aleyhisselâmı bü!üninsanlıa, dier Ney1amberleri de bazı kavimlere 1*nderdi. 5epsinin bildirdikleri hak!ır ve1er:ek!ir. <nların hepsi, kıyâme! 1ününün, 2enne! ve 2ehennemin, 3îzân ve -ırâ!ın,nime!, azâb ve a((ın, kabir hayâ!ının hak olduunu bildirdiler. Bu îmânla ya/adım ve bu

îmânla ve(a! ediyorum.



4os!larıma ve !alebelerime /unları vasıyye! ediyorum> Ben ve(a! e!!ik!en sonra, ilk1e+ede ye!mi/bin de(a ?Râ ilâhe illallah@ okusunlar. -onra hepsi, Allahü !eâlânınazâbından mu!lak kur!ulu/um i:in dua e!sinler. Allahü !eâlânın her !ürlü azâbından,3uhammed aleyhisselâmın !ebli e!!iklerini !asdîk e!memiz sebebiyle, dualarının kabulola+aı ümidiyle kur!ulabilirim.

9ine dos!larıma ve !alebelerime, 1erekli /ekilde !e:hiz, !ek(in ve de(ne!melerini,

kabrim üzerine !ürbe ve ziyâre!1âh yapmamalarını, +enâze namazımda bida!i/lenmemesini ve bida! ehli kimseleri bulundurmamalarını, elbiselerimden dere+elerine1*re dos!larıma ve sâlih kimselere verilmesini vasıyye! ediyorum. Beni b*yle+e dualarıyla,karde/ ve dos! olarak ha!ırlamalarını is!iyorum. 4înen kendilerine dü/en vazî(elerinyapılmasını salamaları b*yle+e mümkün olur. -ize s*ylediimi ha!ırlaya+aksınız. İ/lerimiAllahü !eâlâya havale ediyorum. 3uhakkak <, kullarını 1*rür. )endim ve sizin i:in Allahü!eâlâdan ma(ire! diliyorum. Iasıyye!imi, ?-übhâneke Allahümme ve bihamdike lâ ilaheillâ en!e es!a1(iruke ve e!ûbü ileyke (a1(irlî verhamnî inneke en!el 1a(ûrurrahîm@ diyerekbi!iriyorum.

9ine dos!larıma ve !alebelerime, namaz iskâ!ı, yemîn ve oru: ke(âre!i i:in!erekemden bin dirhem vermelerini ve bor:larımı *demelerini vasıyye! ediyorum.@

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '262) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 32%3) D+s!!et-i 0$durr+hîm $in 0li $in Müe!!ed-#âde, 7rülü ütü7hânesi, ?E15&&T11 D+r+kE 13&6

MÜEYYED-ÂDE ABD'RRAHMÂN EFENDİ:7â!ih -ul!an 3ehmed, İkin+i Bâyezîd ve 9avuz -ul!an -elîm zamanında ya/amı/,

!e(sîr, kelâm ve (ıkıh âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, Abdurrahmân bin Alidir. AslenAmasyalıdır. Ebû İshak )âzrûnî neslindendir. Babası, 4ivriklizâde Şemseddîn 3üeyyed;elebinin olu Alâeddîn Ali ;elebidir. Bu aile, daha sonra 3üeyyedzâde lakabiyle!anındı. Abdurrahmân ;elebinin babası Alâeddîn Ali ;elebi, Amasyada 9aku! Na/azaviyesinde vazî(e yapıyordu. 3üeyyedzâde Abdurrahmân ;elebi, İs!anbulun (e!hinden

ü: sene sonra, "Q& %m. $M#Q' senesi -a(er ayında dünyâya 1eldi. KLL %m. $#$Q'senesinde Şabân ayının onbe/inde, Ner/embe 1ünü Berâ! 1e+esinde ve(a! e!!i. )abriİs!anbulda Eyyûb -ul!an hazre!lerinin !ürbesinin ba/u+u !ara(ındadır.

3üeyyedzâde Abdurrahmân ;elebi daha :o+uk iken, Şehzâde Bâyezîd Amasyayasan+akbeyi !ayin edildi. Babası Alâeddîn Ali ;elebi, Şehzâde Bâyezîdin ni/an+ısı oldu.Babasının Şehzâde Bâyezîd ile alâkası sebebiyle, Bâyezîdin yakın :evresine 1irdi.Babasından ve o zamanki Amasya âlimlerinden ilim !ahsil e!!i. Şehzâde Bâyezîdin sohbe!arkada/ı oldu.

Bazı kimseler, Şehzâdenin :evresindekiler6 ?3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endi,Şehzâdeyi zevk ü sa(âya ve elen+eye alı/!ırıyor@ diye 7â!ih -ul!an 3ehmede /ikâye!e!!iler. Bunun üzerine, İs!anbuldan Amasyaya bir !e(!i/ heye!i 1*nderildi. 5eye! ba/kanı,vezîrlerden 5amza Beyzâde 3us!a(a Na/a idi. Ara/!ırma esnasında, pek:ok dedikodularor!aya :ık!ı. ""$ %m. $MPQ' senesinde, %Bu !ârih bazı kaynaklarda ""S veya ""M %m.$MPK' senesi olarak da bildirilmek!edir.' 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân !ara(ından6 3ahmûdNa/a, 0â+î Bey ve 3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endinin idâmı hakkında bir (erman:ıkarıldı. 7erman Amasyaya 1elmeden durumu haber alan 0â+î Bey, Badada ka:!ı.Şehzâde Bâyezîd, Abdurrahmân E(endiyi :ok severdi. 5em babasının emrine kar/ı1elmemek, hem de Abdurrahmân E(endiyi kur!armak i:in, (erman 1elmeden onuka:ırmaya karar verdi. Şehzâde Bâyezîd, 3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endiye $&.&&&ak:e para, birka: !ane a! ve birka: !akım elbise verdi. 7erman kendine ula/madan onunAmasyadan ka:masını saladı.

< zaman Abdurrahmân E(endi yirmi ya/ının üzerinde idi. <smanlı sınırlarından :ıkıp,3emlüklü 4evle!i sınırları i:inde olan 5aleb /ehrine 1eldi. Burada emah/erînin nahivilmindeki ?3u(assal@ adlı eserini 5alebli âlimlerden okudu. 4ier dînî ilimleri de *renmeki:in, kendisine ders vere+ek âlim aradı. 7aka! is!edii 1ibi bir âlim bulamadı. İrandan

1elen !ü++ârların !avsiyesi üzerine, 2elâleddîn 4evânîye !alebe olmak is!edi. İranlı!ü++ârlarla Şîrâzda bulunan 2elâleddîn 4evânînin yanına 1i!!i. 2elâleddîn 4evânî,



3üeyyedzâdeye6 ?Anadoludan bize hediye olarak ne 1e!irdinF@ diye sordu. 3üeyyedzâde6 ?<smanlı âlimlerinden 5o+azâde adındaki zâ!ın ?0ehâ(ü!@ isimli eserini sizearmaan olarak 1e!irdim@ diye +evap verip, ki!abı !akdim e!!i. 2elâleddîn 4evânî ki!abıba/!an sona kadar in+eledi, :ok beendi. ?Ben de bu konuda bir ki!ap yazmak is!iyordum.Râkin bu ki!abı 1*rmeden yazmı/ olsaydım :ok ha!â yapardım. Allahü !eâlâ bu ki!abınyazarından ve buraya 1e!irenden râzı olsun@ diye dua eyledi. 5o+azâde, bu ki!abında

(else(e+ilerin bozuk ve yanlı/ (ikirlerine +evap veriyordu.3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endi, yedi sene müdde!le o zamanın aklî ilimlerini,

Arab dili ve edebiya!ına dâir ilimleri *rendi. Aynı zamanda6 hadîs, !e(sîr ve dier dînîilimleri de !ahsil e!!i. Czun müdde! 1ayre!le :alı/ması sonunda, her !ürlü ilimlerde derinâlim oldu. 2elâleddîn 4evânî, 3üeyyedzâdenin ilminin :okluuna, /ehâde! edip,i+âze!name verdi. 3üeyyedzâdeye :ok medhiyelerde bulundu. 3üeyyedzâdeAbdurrahmân E(endi, ayrı+a 3uhammed Şîrâzîden de ilim !ahsil e!!i.

7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân ve(a! edin+e, yerine olu -ul!an İkin+i Bâyezîd 5ân !ah!a1e:!i. Bu haber İranda duyulun+a, 3üeyyedzâde hemen Anadoluya hareke! e!!i. """%m. $M"S' senesi Damazan ayında, memleke!i Amasyaya 1eldi. Babası ü: ay *n+e ve(a!e!mi/!i. Burada kırk 1ün kaldık!an sonra İs!anbula 1i!!i. limlerle ilmî konu/malaryap!ılar. limlerin hepsi de, ilim ve (azîle!!eki yüksek dere+esine hayrân oldular. amanın

âlimlerinden olan 5a!îbzâde, 3üeyyedzâde hakkında -ul!an İkin+i Bâyezîd 5âna haber1*nderdi. <nun (azîle! ve derin bil1i sâhibi bir âlim olduunu bildirdi. 9ine o zamanınvezîrleri de, 3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endinin 1er:ek!en büyük âlim olduuna/ehâde! e!!iler. < sene İs!anbuldaki )alenderhâne 3edresesine müderris !ayin edildi.4aha sonra "K$ %m. $M"Q' senesi Dabîulevvel ayının onyedisinde, )es!elli 3uslihuddînE(endinin kızıyla evlendi. < 1ün -emâniye medreselerinden birine !ayin edildi. Buradasekiz sene !alebe ye!i/!irdi. "KK %m. $MKS' senesinde, müderrislik!en Edirne kadılıına1e!irildi. K&P %m. $#&$' senesinin Dabîulevvel ayında, Anadolu kadıaskeri oldu. K$$ %m.$#&#' senesinde ve(a! eden 5a+ı 5asenzâde yerine Dumeli kadıaskerliine !er(î e!!irildi.

3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endi, al!ı sene kadar bu vazî(eyi 1üzel bir /ekildeyürü!!ü. İlmî ve hukukî meselelere vukû(ıye!i sebebiyle, /eyhululemâ olarak kabulediliyordu. K$P %m. $#$$' senesinde 9eni:eriler, Şehzâde Ahmed !ara(!arı devle! adamları

aleyhine ayaklandılar. Bu kar1a/alık!a, 3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endinin de konaıyamalandı. Bu hâdise üzerine Dumeli kadıaskerliinden alınarak, emekliye sevkedildi.Bu hâdiselerden kısa bir zaman sonra, 9avuz -ul!an -elîm 5ân K$" %m. $#$L'

senesinde pâdi/âh oldu. 9avuz -elîm 5ân, vezîrlerinden 3üeyyedzâdenin durumunusorup *rendi. Hn+eki emekli maa/ına, )ara(erye kadılıı maa/ını da ilâve e!!i. K$K %m.$#$S$M' senesinde, !ekrar Dumeli kadıaskerliine 1e!irildi. 9avuz -ul!an -elîm 5ân ileberaber ;aldıran sava/ına ka!ıldı. Şah İsmâil yenilip, 4ou Anadolu B*l1esindeki karı/ıklıksona erdi. ;aldıran za(erinden d*nerken ;oban )*prüsü denilen yerde, KL& %m. $#$M'senesinde vazî(esinden alındı ve !ekrar emekli oldu.

3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endi, aklî ve naklî ilimlerde :ok derin âlim idi. İlmeve ki!aplara :ok dü/kün idi. )ü!üphânesinde yedibin +ild ki!abı vardı. Arab dili veedebiya!ını :ok iyi bilirdi. Arab+a, 7ars:a ve 0ürk:e lisanlarında in+e manâlı /iirler yazardı.J: dilde de us!alıkla /iir yazâbilmesi, bu dilleri :ok iyi bildiini 1*s!ermek!edir. Şiirlerinde5â!imi mahlasını kullanırdı. Aynı zamanda, hüsni ha! sana!ında da :ok us!a idi.Amasyada iken me/hûr ha!!â! Şeyh 5amdullah E(endiden ha! dersleri almı/!ı. 3üs!akimzâde, ?0uh(ei ha!!â!în@ adlı eserinde, 0akî 0emimînin, 3üeyyedzâdenin yazısının1üzelliini me!he!!iini bildirmek!edir. Edebiya! ile de il1ilenen 3üeyyedzâde, bununlaura/anlara ve kabiliye!li 1en:lere maddî ve manevî yardımlarda bulunur, onları !e/vikederdi. )alemi kuvve!li ve i(âdeleri :ok düz1ündü. Bilhassa kadıaskerlii zamanında ilimehli olan zâ!ları 1*ze!ip kollardı. İslâm âlimlerinin en büyüklerinden olan İbni )emâl veEbüssüûd 1ibi âlimler bunun !alebelerindendir.

9azdıı kıyme!li eserler /unlardır> $ )adr sûresinin !e(sîri, L Disâle (î e/hürimalûmâ!, S Şerhi 3i(!âh hâ/iyesi, M Disâle (î !ahkîki +üzü lâ ye!e+ezzâ, # Şerhi3evâkı( hâ/iyesi, Q 7e!âvâ, P Disâle (î kürre!ilmüdahre+e, " )elâm ilmine dâir birrisâle> Bu eserinde kelâm ilminin zor anla/ılan meselelerini anla!mı/!ır.




2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 1&, 113) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 15, 3%, 3&') (l-eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 2325) 8icilli Fsmânî; cild-3, sh. 316) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 355 ) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 5''

%) 0m+s!+ ârihi; cild-3, sh. 23, 231&) uhfe-i h+ttâtîn; sh. 2'&

M'AFFER'DDÎN ALİ 6ÎRÂÎ:Şîrâzda ye!i/en Şa(iî mezhebi âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi Ali bin

3uhammed, lakabı 3uza((eruddîn ve nisbe!i Şîrâzîdir. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. KLL%m. $#$Q' senesinde ve(a! e!!i. Ie(a!ının, K$" %m. $#$L' senesinde olduu da rivâye!edilmi/!ir.

< zamanın me/hûr âlimlerinden olan -adruddîni Şîrâzî ve 2elâlüddîni 4evânîhazre!lerinden ilim *renerek ye!i/en 3uza((eruddîn Ali, aynı zamanda 2elâlüddîni4evânînin yakın akrabâlarından idi. İlim !ahsilini !amamladıında, emsâl ve akranıarasında üs!ün bir dere+eye kavu/mu/ idi. İ(!ihar edile+ek, *vüle+ek (azîle!lerin, 1üzel

huyların kendinde !oplandıı, :ok kıyme!li ve pek yüksek bir zâ! idi.Şîrâzda, o zamanki (azîle! sâhibi âlimlerin ye!i/!ii medresede 2elâlüddîni 4evânîhazre!leri müderris idi. 5as!alıı esnâsında yerine 3uza((eruddîni vekîl olarak bırak!ı.

5o+aları -adruddîn ve 2elâlüddîn hazre!lerinin ve(a!larından sonra meydana 1elen:e/i!li hâdiseler sebebiyle, 3uza((eruddîn Ali, memleke!i olan Şîrâzdan ayrılıp, Anadoluya1eldi. < sırada kadıasker olan 3üeyyedzâde ile 1*rü/!ü. 4aha *n+e 2elâlüddîni4evânîden beraber ders aldıkları i:in !anı/ıyorlardı. 3üeyyedzâde onu :ok sevdiinden,hürme! ve ikrâm ile kar/ıladı. <nun hâlini -ul!an İkin+i Bâyezîd 5âna anla!!ı. -ul!an da,3us!a(a Na/a 3edresesinde daha sonra da -ahnı semân medreselerinden birinde onavazî(e verdi. Bu medreselerde uzun seneler :alı/!ı. 9üzler+e kıyme!li !alebe ye!i/!irdik!ensonra, ya/lanıp vazî(eye devam edebile+ek !aka!i kalmayın+a, 9avuz -ul!an -elîm 5ân!ara(ından emekliye sevkedildi. KLL %m. $#$Q' senesinde ve(a! edin+eye kadar Bursada

ikâme! e!!i.3uza((eruddîn Ali Şîrâzî hazre!leri, naklî ilimlerde, :e/i!li aklî ve !e+rübî ilimlerdemâhir, ih!isas sâhibi olup, ilimde derya misâli idi. Şa(iî mezhebi âlimlerinden idi.3a!ema!ik ve As!ronomi ilimlerinde de s*z sâhibi idi. 3an!ık ilmine olan a/inalıı pek (azlaolup, ho+ası 2elâlüddîni 4evânî6 ?3an!ık ilmi insan olsaydı, 3olla 3uza((eruddînin/eklinde olurdu@ demi/!ir.

İ!ikâdı, Ehli sünne! âlimlerinin bildirdiklerine !am uy1undu. 5ayâ!ı boyun+a hi:birkimsenin 1izli hâllerini ara/!ırıp soru/!urmak ve bu hâli kendine vazî(e edinmek 1ibi bir/ey ile ka!iyyen me/1ul olmadı. 5ep kendi hâli ile me/1ul olur, zâ!en düz1ün olan hâlinidaha da düzel!mek, kâmil bir zâ! olmak i:in 1ayre! ederdi. =aye! yumu/ak huylu, halîm,selîm bir zâ! idi. 5erkese kar/ı, 1üleryüz ve yumu/aklık ile muâmele ederdi. 5âli, ya/ayı/ıdosdoru olup, dînimizin emirlerine !am uy1un idi. İki +ihanın e(endisi olanNey1amberimiz 3uhammed aleyhisselâm, (akirlii zen1inlie !er+ih e!mi/ olduundan,3uza((eruddîn hazre!leri de, bü!ün hayâ!ı boyun+a kendisine ye!e+ek az bir/eye râzı olup,kanâa! ederdi. Eline 1e:enin (azlasını (akirlere ve ih!iyâ: sahiplerine daı!ırdı.

3uza((eruddîn hazre!leri, /iir s*ylemek!e de mahir ve be+erikli olup, ilmî ve derinmanâlı :ok 1üzel /iirleri vardır. 0e+rîde ve /erhi 3e!âliye hâ/iyeler yazdı. Ayrı+a )i!âbı<klidesin anla/ılmıyan yerlerini a:ıklıyarak ona da bir hâ/iye yazmı/!ır.

1) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. '&5 2) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 3'3) âm*s-ül-+’lâm; cild-6, sh. '316') "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. %&



MÜF2Î AHMED A6A (H??8 Beâe&:<smanlılar devrinde ye!i/en büyük İslâm âlimlerinden. İsmi Ahmed olup, İs!anbul

kadısı 5ızır Beyin olu, -inân ve 9akûb Na/aların karde/idir. 4oum !ârihibilinmemek!edir. KLP %m. $#L$' senesinde Bursada ve(a! e!!i. )abri, Emîr -ul!anhazre!lerinin !ürbesi yakınındadır.

İlim *renmeye :ok kü:ük ya/!a ve babasının huzûrunda ba/layan 3ü(!î Ahmed

E(endi, zamanında bulunan âlimlerden ilim *rendi. )ısa zamanda ilimde :ok yüksekdere+elere, üs!ün makamlara ula/!ı. 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân -ahnı semân denilenmedreseleri bina e!!ii zaman, bu medreselerden birine 3ü(!î Ahmed Na/ayı !ayin e!!i. Builk vazî(esine ba/ladıında, henüz yirmi ya/ına ula/mamı/ idi.

-ahnı semân medreselerindeki vazî(esinden alınıp, Jsküp 3edresesi müderrislii veJsküp kadılıı ile vazî(elendirildi. -ul!an Bâyezîdi Ielî !ah!a 1e:in+e, onu Edirnedebulunan J:/ere(eli 3edreseye daha sonra da İs!anbulda bulunan -ahnı semânmedreselerinin birine müderris olarak !ayin e!!i. Bu medreselerde :ok 1üzel vazî(e yapıp,daha sonra (e!vâ makamına 1e!irildi. Bursa mü(!îsi olarak !ayin edildi. Bursada uzunmüdde! kalıp, dîni İslama :ok 1üzel hizme! e!!ik!en sonra, ya/ı doksanı 1e:mi/ olarakve(a! e!!i.

Bursada büyük +âmi yakınında, 3ü(!î 3edresesi diye !anınan bir medresesi vardır.

Ie(a!ında bü!ün ki!aplarını bu medreseye vak(e!!i.3ü(!î Ahmed Na/a diye !anınan Ahmed bin 5ızır Bey bin 2elâleddîn E(endi%rahme!ullahi aleyh', bir:ok (azîle!i kendisinde !oplamı/ kâmil bir velî idi. 5âlîm, selîm birzâ! idi. ;ok yumu/ak huylu idi. 5âl ve hareke!leri 1üzel olup mübârek kalbi de6 hîle,1arez, dü/manlık, kin ve hıyâne! 1ibi :irkin dü/ün+elerden !emiz idi. =aye! mü!evâzî olup,kendini ba/kalarından üs!ün 1*rmezdi. Allahü !eâlâdan korkması pek:ok idi. 7akirlere,1arîblere ve ih!iyâ: sahiblerine kar/ı 1aye! muhabbe! ve merhame! sâhibi idi. <nlarlail1ilenmek!en, yardımlarına ko/mak!an lezze! alırdı. limlere, ileri 1elenlere, :ok ibâde!edenlere yakın alâka 1*s!erirdi. )endisi de :ok ibâde! ve !âa! ile me/1ul olurdu.

)endisine ?Na/a@ denilmesi, ya/ının ileri, i!ibârının (azla olmasından dolayıdır. 9oksa,kendisi pa/a olmamı/!ır.

3ü(!î Ahmed Na/anın olu 5ızır Bey, /âir ve müderris bir zâ! idi. 4edesi 1ibi, onun

ismi de 5ızır Bey idi. Babasının, aynı zamanda !alebesi idi. Ayrı+a Emîr -ul!anhazre!lerinden de (eyz alarak 8ak/ibendiyye büyüklerinden olmu/ ve babasından evvelKLM %m. $#$"'de ve(a! e!mi/!ir.

1) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 1'&2) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 1&63) "+kâ!k- u’mâni!!e; cild-1, sh. 1&&') "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 1& 5) Lüldeste-i ri!â#- irfân; sh. 2

MÜF2Î 6EYH (A/+#>e8!* Kâ$8!&:)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân zamanında ya/amı/ âlim ve velîlerden. Aslen )irmas!i

doumludur. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. 3ü(!î Şeyh adıyla me/hûr olmu/!ur. K#$ %m.$#MM' senesinde ve(a! e!!i. )abri, )irmas!i kasabasında, +âmi ve zâviyesinin yanındadır.

4aha kü:ük ya/!a iken, )urânı kerîmin !amâmını ezberledi. 0e+vîd ve kırâa!ilimlerini de *rendi. Emîr -ul!an hazre!lerinin +âmisinde, 2uma 1ünleri )urânı kerîmokurdu. 4înî ilimleri *renmek i:in :ok :alı/!ı. 3evlânâ )arabâlînin yanında da birmüdde! ilim !ahsilinde bulundu. )arabâlînin derslerine devam ederken, İmâmzâde diye!anınan zâ!ın hizme!ine 1irdi. <nun sohbe!lerinde bulunup, (eyz aldı. Burada, manevîhâllere ve makamlara kavu/!uk!an sonra, İs!anbulda )ü:ük Ayaso(ya zaviyesinde,insanlara dünyâ ve âhıre! saâde!inin yollarını *re!meye ba/ladı. 5â(ızası :ok kuvve!liolduundan, kısa zamanda pek:ok (ıkıh meselelerini *rendi. 5a!!â bil1isinin :okluu ileme/hûr oldu. İlminin :okluunu, zamanın Nâdi/âhı )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânduyun+a, ona maa/ baladı. Şeyhülislâm 1ibi halka (e!vâ vermesi i:in ona ruhsa! verildi.2âmilerde ve me+lislerde halka vaz ve nasîha! verirdi. ;ok !esîrli ve 1üzel konu/ur,

dünyânın 1e:i+iliinden, âhıre!in ebediliinden ve 2enne! nime!lerinden bahsederdi.)ü!üphânesinde pek:ok kıyme!li ki!ap vardı. 4âima bu ki!apları mü!âlâa ederdi.



;ok /idde!li riyâze! ve mü+âhede yap!ı. 5âli, “Flmeden önce öl!n!z.” hadîsi/erî(inin manâsına uy1un idi. 3ezar 1ibi bir :ukur kazdırmı/!ı. Bu :ukura 1irer, kırk 1ün!amâm olun+aya kadar be/ vaki! namazı o :ukurda kılardı. 5a!!â 1e+e 1ündüz bu :ukurdaya!ar kalkardı. Bu hâlinden dolayı pek:ok (eyz ve bereke!e kavu/mu/!u. < :ukurda :okriyâze!ler yapar, devamlı ne(sine muhale(e! ederdi. )ırk 1ünlük halve!i bi!in+e o :ukurdan:ıkar, 1ele+ek seneye kadar halka vaz ve nasiha! ederdi. 4evamlı hudû ve hu/û üzere

bulunurdu.0a/k*prüzâde anla!ır> ?Bir 1ün Şeyh Abdülkerîm )âdirîye unu!kanlıımdan /ikâye!

e!!im. Bana, unu!kanlıımın 1i!mesi ve hâ(ızamın kuvve!lenmesi i:in dua e!!i. < zâ!ınduası bereke!iyle, o hâlden kur!uldum. Cnu!kanlıım kaybolup 1i!!i.@

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 51, 51%

NİHÂNÎ ELEBİ:<smanlılar zamanında ye!i/en, 5ane(î mezhebi âlimlerinden ve /âir. İsmi 8ihânî bin

Abdullah Dûmî olup, 8ihânî ;elebi ve 3evlânâ 8ihânî diye !anınır. 8ihânî mahlasıylayazmı/ olduu /iirleri me/hûrdur. 4oum !ârihi bilinmeyen 8ihânî ;elebi, KL# %m. $#$K'veya KLQ %m. $#L&'de 3ekkei mükerremede ve(a! e!!i.

8ihânî ;elebi %rahme!ullahi aleyh', zamanında bulunan âlimlerin sohbe!lerindeye!i/erek kemâle 1eldi. Bundan sonra 3evlânâ 5a+ı 5asenzâdenin hizme!lerine kavu/!u.Bir !ara(!an ilimde yükselirken, dier !ara(!an bü!ün (azîle!leri kendinde !oplamaya 1ayre!e!!i. İlim !ahsilini !amamladık!an sonra, ho+asının ismiyle bilinen 5a+ı 5asenzâde3edresesinde, daha sonra Jsküp!e İshâk Na/a, İs!anbulda 3us!a(a Na/a medreselerindemüderris oldu.

Czun müdde! müderrislik vazî(esine devam e!!i. KLQ %m. $#L&' senesinde ha+vazî(esini î(â i:in 5i+aza 1i!!i. 5a+ vazî(esini yap!ık!an sonra, 3ekkei mükerremedehas!alandı. 5as!alıı esnasında devamlı olarak, 1e:en *mrünün muhâsebesini yap!ı.Hmrünün kalan kısmında, sâde+e ibâde! ve !âa! ile me/1ul olmaya karar verdi. 7aka!has!alık!an kur!ulamayıp ve(a! e!!i ve orada de(nedildi.

7azîle! ve kemâlâ! sâhibi olan 8ihânî, ba/!a !e(sîr, hadîs ve (ıkıh olmak üzere bir:ok

ilimde yüksek âlim idi. Arabî ilimleri :ok iyi bilirdi. Şairlii de kuvve!li olup, ü: lisanda%Arab+a, 7ars:a ve 0ürk:e' /iirleri vardır. Şakâyıkı 8umâniyye ki!abının sâhibi olan0a/k*prüzâde, 8ihânînin /iirlerinden bir kısmını 1*rdüünü, /iirlerinin 1aye! (asîh vebeli olduunu haber vermi/!ir.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e; cild-1, sh. ''2) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '213) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 5&6') âm*s-ül-+’lâm; cild-6, sh. '62'5) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 1'6) e#kiret-ü-u’+r+; cild-2, sh. 11

NASÛH ELEBİ BELGRÂDÎ:Dumeli evliyâsının büyüklerinden. Şâhı 8ak/ibend Behâeddîni Buhârî hazre!lerinin

yolunda idi. 4oum yeri ve !ârihi bilinmemek!edir. K"$ %m. $#PS' senesinde Bel1ra!!ave(a! edip, orada de(nedildi.

Aklî ve naklî ilimleri !ahsîl e!mek i:in İs!anbula 1elen 8asûh ;elebi, zamanınınme/hûr âlimlerinden is!i(âde e!!i. Bu arada !anı/!ıı, 8ak/ibendiyye yolununmensûblarından İskender E(endinin sohbe!lerine devam e!!i. < mübârek kimsenin ilim ve(eyzinden is!i(âde e!!i. 9ıllar+a hizme!inde bulunup, kalbini !as(iye ve ne(sini !ezkiyeeyledi. Ahlâkı 1üzelle/!i. 9üksek makamlara kavu/up kemâle 1eldi. -erha! boylarında,insanlara doru yolu 1*s!ermek, Allahü !eâlânın rızâsı i:in +ihâd eden İslâm ordusunayardım e!mek vazî(esi ile Bel1ra!a 1*nderildi.

5o+asından aldıı emir üzerine Bel1ra!a 1iden 8asûh ;elebi, orada insanlaranasiha! edip, Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' 1üzel ahlâkını, -ele(i sâlihînin

%rahme!ullahi aleyh' doru yolunu yaymakla me/1ul oldu. 5âl ve hareke!leri ile İslâmiye!ianla!!ı. =arîblerin, kimsesizlerin yardımlarına ko/!u. Nek:ok !alebe ye!i/!irip, kıyme!li



eserler yazdı. Bu eserlerinden biri, hakîka! ve mari(e! sırlarını a:ıkladıı ?0er/îha!@ adlıpek kıyme!li eseridir.

8asûh ;elebi, büyük kü:ük ayırmaz, (akir ve zen1in herkese iyi muâmeledebulunurdu. 0evâzu ve +*mer!lii :ok (azlaydı. 4ü/künler ve (akirler ve 1arîbler onu :okseverlerdi.

8akledilir ki> ?Bâbâ 2a(er isminde me+zub bir kimse vardı. 5i: kimsesi yok!u.

8asûh ;elebi, onunla bizza! il1ilenirdi. Bir ara 2a(er Bâbâ has!alandı. 5as!alıı ar!ın+a,8asûh ;elebi onu yıkadı. Js!ünü ba/ını !emizledi. 0emiz 1*mlek 1iydirip ya!aına ya!ırdı.Ie(a! edin+e de, lâzım olan hizme!lerini bizza! 1*rüp, yıkayıp ke(enleyerek de(neyledi.@

8asûh ;elebinin bazı hâl ve kerâme!leri> Ie(a!ından *n+e, kendisi ile beraberBel1ra!!an iki sâlih kimsenin daha ve(a! ede+eini haber verdi. Aynı anda ü:ü de ve(a!e!!i. 4ier iki zâ! 5a!îb Ahmed ;elebi ile 3ahmûd adlı ümmî bir zâ! idi.

Bel1ra! e/râ(ından Aazâde 3ehmed ;elebi anla!ır> 3erhum 8asûh ;elebihas!alanın+a, ziyâre!inde bulunup sünne!i yerine 1e!irmek i:in evlerine 1i!!im. 5uzûruna1irdiimde, onda bir raha!lık hâli 1*rdüm ve6 ?Elhamdülillah 5âlinizde bir hayli düzelmeve hayır alâme!leri vardır@ dedim. )ollarını a:!ı. ?Şu 1üller, sünbüller@ deyip kollarındakikızamıkların yerlerini 1*s!erdi. < sırada hanımı, i:eri 1irmek i:in haber 1*nderdi. ?Bundansonra bizim 1*zümüze 1*rünmesi onun i:in uy1un olmaz@ +evâbını verdi. İ:eri 1irmesine

müsâade e!medi. Hlüm hâli 1*rüldüünde, ba/ını yas!ık!an kaldırdı. -aına ve solunai/âre! ederek6 ?Ie aleyküm selâm, ve aleyküm selâm@ dedi. -onra 9âsîni /erî(i okumayaba/ladı. 0amamlayamadan rûhunu 5akka !eslim e!!i.

-evenlerinden biri anla!ır> Ie(a! e!!ii 1e+e yanında kaldım. Bü!ün 1e+e ye/il bir:ekir1e, :evresinde dola/!ı durdu. -abah olun+a kayboldu. 8ereye 1i!!iini 1*remedim.

1) itâ$- silsilet-il-muk+rre$în e menâk$-il-müttekîn /Münîrî); r. && +.

NECMÎ (Ne*e!" /$" M70)**e&:<smanlı 4evle!i zamanında ye!i/en âlimlerden. İsmi, 8e+meddîn bin 3uhammeddir.

?8e+mî@ diye me/hûr oldu. A+em diyarından %İrandan' Bursaya 1elip yerle/!i. Asrınınbüyük âlimlerinden )ara 4âvûd E(endinin halkai !edrisine dâhil olup, devamlı hizme!iyle

me/1ul oldu. İlimde zamanının yıldızı 1ibi olmu/!u. Bundan dolayı ?8e+mî@ diye !anındı.8e+m, Arab+ada yıldız demek!ir.8e+mî, -adî E(endinin der1âhında, onun derslerine devam ederek, ni+e yıllar onun

himme! ve (eyzlerine kavu/!u. Burada, Abdurrahmân E(endi ile beraberdi. Hn+eleri,8ak/ibendiyye yolunun büyüklerinden -eyyid Ahmed Buhârî hazre!lerine hizme! ederekve Râmiî ;elebi 1ibi bu yola balı daha bir:ok zâ!la sohbe! ederek, mari(e!!e yüksekdere+elere kavu/!u. 4aha sonra Şehzâde -üleymânın %)ânûnî -ul!an -üleymânın'de(!erdârı olan -inân ;elebiye, muallimlik %*re!menlik' ve musâhiblik %sohbe!arkada/lıı' yap!ı. -inân ;elebi, -an+akbeyi olduk!an sonra bile, bu zâ! ile alâkasınıkesmedi. Aralarındaki muhabbe! ve karde/lik baları hi: eksilmedi, ha!!â daha :ok ar!!ı.<nun i:in 9enipazarda bir medrese in/â e!!irdi. 8e+mî, bu medresedeki vazî(esiniyürü!ürken, bir ara buradan ayrılmak is!emi/!i. 5o+ası -adî E(endi bunu i/i!in+e, onauzun ve 1aye! mü/(ikâne bir mek!ûp yazarak nasiha! e!mi/ ve ayrı+a bir de ?i+âze!name@1*ndererek, sabır ve kanâa! e!mesini !avsiye e!mi/!i. Bu i+âze!namesinin sûre!i ?Şakâyıkı 8umâniyyenin A!âî zeylinde uzun yazılıdır. 5o+asına olan muhabbe!i ve balılıısebebiyle, müderrislii bırakmak arzusundan vaz1e:!i. 5o+ası haya!!a kaldıı müdde!:e,onu ziyâre!!en bir an 1eri durmadı. 3edrese sâhibi -inân Bey ve(a! e!!ik!en sonra, bumedrese i:in vak(e!!ii malların :ou yok olup 1i!!i.

Şeyhülislâm Ebüssüûd E(endi, K#& %m. $#MS' senesinde Nâdi/âhın huzûrunda 3olla8e+mînin !erbiye ve !ahsilini anla!ıp, İs!anbula dave! edilmesini !emenni e!!i. Bununüzerine bir (erman :ıkarıldı. İs!anbula 1eldiinde ona :ok ikrâm ve ihsânlarda bulunuldu.2ezerî )âsım Na/a 3edresesine !ayini yapıldı. Hmrünün sonuna kadar bu medresede ilim*re!!i. Bu vazî(ede iken, KP" %m. $#P&' senesi Dabîulevvel ayında ve(a! e!!i. <nunyerine bu medreseye, dâmâdı Abdurrahmân ;elebi !ayin edildi. 8e+mînin kabri /erî(i,2ezerî )âsım Na/a 3edresesinin i:inde bulunmak!adır.

İlim ve ir(ân sâhibi olan 8e+mî, 1aye! mü!evâzî bir zâ! olup, (azîle!i, hayâsı ve i((e!i:ok!u. Bedeni zayı(!ı. 9a/ı doksanı a/!ıında medreseye 1idemez hâle 1elmi/!i. 0alebeler



evine kadar 1elip ders okurlardı. limler ve vezîrler, onu sık sık ziyâre! ederler ve duasınıalırlardı. İh!iyâ: sahiplerinin is!eklerini hi: bo/ :evirmezdi. 3edresedeki derslerine, )âdıTyâd hazre!lerinin ?Şi(âi /erî(@ ki!abından nakiller yap!ık!an, sonra ba/lardı. Ayrı+a

?)asîdei Bürde@nin birka: bey!ini mü!âlâa edip dua e!mek âde!i idi. ?0ezkire!ü//uarâ@ki!abında, 8e+mî mahlası ile bazı beyi!leri yazılıdır. Şiirleri :ok 1üzeldir.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 13&, 1'

NEHCÜVANÎ (Bâ/â N$’*e@7##)0 /$" M)0*&:<smanlılar zamanında, )a(kasyada 8eh+üvân kasabasında ye!i/en İslâm

âlimlerinden ve 8ak/ibendiyye yolunun büyük velîlerinden. İsmi, 8ime!ullah bin 3ahmûd8eh+üvânî olup, 8eh+üvânî, Bâbâ 8ime!ullah, Şeyh Alvân 1ibi isimlerle me/hûr oldu.5ane(î mezhebinin büyük âlimlerindendir. 8eh+üvanda dodu. 4oum !ârihibilinmemek!edir. KL& %m. $#$M' senesinde, )onyaya balı Ak/ehir kasabasında ve(a! e!!i.Ie(a!ının, K&L %m. $MKQ' olduu da bildirilmi/!ir.

<smanlıların, ilme ve âlimlere :ok kıyme! verdiini bildii i:in, K&# %m. $MKK'senesinde memleke!inden ayrılıp, <smanlı ülkesine 1elen 8eh+üvânî, 8asreddîn 5o+anın%rahme!ullahi aleyh' memleke!i olan, )onyaya balı Ak/ehir beldesinde yerle/!i. <rada

:ok me/hûr oldu. âhirî ve bâ!ınî ilimlerde :ok yüksek idi. 3ânevî ilimlerde :okderinle/mi/ idi. 0asavvu(!a, ilâhî sırlar denizinin dal1ı+ı olmu/ idi. 9anî bu yolda dere+esi:ok yüksek idi. Bununla beraber, kendi hâlini 1izler, !evâzu 1*s!erirdi. =aye! sâde olarakya/amayı sever, (akirlii zen1inlie !er+ih ederdi.

8aklî ilimlerden, bilhassa !e(sîr ilminde mü!ehassıs oldu. 7evâ!ihülilâhiyye velme(â!ihül1aybiye isimli !e(sîri ve Beydâvî !e(sîrine yazmı/ olduu hâ/iyesi :okkıyme!lidir. Ayrı+a 3uhyiddîni Arabînin 7üsûsülhikem isimli eserine ve =ül/eni Dâzisimli manzûm esere hâ/iyeleri vardır. Bunlardan ba/ka, 5idâye!ülihvân ve Disâle!ülvü+ûd isminde iki risâlesi daha vardır ki, bunlar da !asavvu(a dâirdir. 7evâ!ihülilâhiyyeisimli !e(sîrinin, bizza! kendi el yazısıyla olan bir nüshası, 0opkapı -arayı J:ün+ü Ahmed5ân )ü!üphânesinde mev+ûd olup, $SLQ %m. $K&"'da, 3a!baai <smâniyyede iki +ildhâlinde basılmı/!ır. 8eh+üvânî bu eserini, K&M %m. $MK"' senesinde, Damazânı /erî(

ayının or!alarında !amamlamı/!ır.0ârih!e ve 1ünümüzde, bilhassa Ak/ehirliler arasında6 Şeyh Alvân, 8ime!ullah8eh+üvânî, Bâbâ 8ime!ullah, Bâbâ 8ime! ve 8ime!ullah -ul!an 1ibi isimlerle anılan bubüyük 0ürkİslâm âlimi, zamanında bulunan âlimlerin, evliyânın en üs!ünlerinden idi.Ak/ehirde uzun seneler ilme hizme! edip, :ok !alebe ye!i/!irdi. 0ürk:e ile birlik!e, Arabîve 7ârisîyi de :ok iyi bilirdi.

Bâbâ 8ime!ullah 8eh+üvânînin %rahme!ullahi aleyh' !ürbesi, Ak/ehirde, Ba/!ekkeyolu üzerindedir. 0ekkeye 1iden yolun saında ve Ak/ehir deresinin solunda olup, birka:de(a !amir 1*rmü/!ür. 0ürbenin *nünde bir havuz vardır. < büyük zâ!ı sevenler, kabriniziyâre! ederek, mübârek rûhâniye!inden is!i(âde e!mek!e, onu vesile ederek yap!ıklarıdualar kabul olmak!adır. Bâbâ 8ime!in sandukasının dere !ara(ında, büyüklü kü:üklüd*r! ayrı ki!abe !a/ı bulunmak!a olup, ikin+i !a/ın ki!abesinde /*yle yazmak!adır> ?5û4os!. )ibârı Ehlullahdan ve mü(essirîni azamdan 5â+e 8ime!ullah kuddise sirruhhazre!lerinin merkâdi münevereleridir %mübârek, nûrlu kabirleridir'.@

1) "+kâ!k- u’mâni!!e; cild-1, sh. 3&%2) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 363) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. '') (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. '& 5) (l-0’lâm; cild-%, sh. 3&6) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-13, sh. 111) ef-ü#-#ün*n; sh. 1%&, 12&2, 22%



Nİ6ANC9-ÂDE AHMED EFENDİ:)ânûnî ve İkin+i -elîm zamanı <smanlı âlim ve kadılarından. İsmi, 3olla Ahmed bin

3ehmed bin Damazandır. )ânûnînin !ura+ısı Damazanzâde 3ehmed E(endinin oludur.KSM %m. $#LP' senesinde dodu. K"Q %m. $#P"' senesinde ha+dan d*nerken, Şama ikikonak mesâ(ede ve(a! e!!i. 2enâzesi Şama 1e!irilip, -âlihiyye kabris!anında de(nedildi.

amanının âlimlerinden 3uha//î Şeyhzâde E(endinin hizme!inde bulundu ve ilim

!ahsil e!!i. Ayrı+a Abdülkerîmzâde Nervîz E(endinin derslerinde de bulundu. -inânE(endinin yanında mülâzeme! pâyesini kazandı. İlk de(a 5a+ı 5asenzâde 3edresesine,sonra İbrâhim Na/a 3edresesinde müderris oldu. 4aha sonra KQS %m. $###' senesinde,4ursun E(endi yerine )âsım Na/a 3edresesi müderrisi oldu. Bir müdde! sonra Ebüssüûdzâde Ahmed yerine haseki pâyesine yükseldi. KQ" %m. $#Q&' senesi Dabîulevvel ayında,:o+uklarının bazıları ve(a! e!!i. 4aha sonra -ahnı semân müderrisi oldu. Emîr Buhârîhazre!lerinin dâmâdının dâmâdı olan Şeyh Abdülla!î( E(endiye dâmâd oldu. Bundan sonra3ekkei mükerreme kadısı oldu. K"L %m. $#PM' senesinde 3ısıra %)âhireye' kadı !ayinedildi. K"# %m. $#PP' senesi Dabîulâhır ayında 3edînei münevvere kadısı oldu. < seneha+ı kâ(ilesiyle beraber ha++a 1i!!i. 5a+ ibâde!ini yerine 1e!irdik!en sonra, 3edîneimünevverede Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' kabri /erî(ini ziyâre!e!!i. Anadoludan 1elen ha+ kâ(ilesi ile birlik!e İs!anbula 1i!mek i:in yola :ık!ı. Şam

yakınlarında, bu (ânî dünyâdan ebedî olan âhıre! âlemine 1*: eyledi.Ahmed E(endinin hâ(ızası :ok kuvve!li olup, :e/i!li ilimlerde âlim bir kimse idi.Edebiya! ve Arabî dil bil1ilerinde :ok mahir idi. 0e(sîr ve hadîs bil1isi :ok!u. Edîb bir zâ!olup, 1üzel konu/urdu. 4in ve dünyâya (aydası olmayan i/lerden uzak durur, dâima ilimleme/1ul olurdu. İslâmiye!in emirlerine ve yasaklarına uymaa dikka! eder, sâlihlerleberaber olurdu. Bu husûs!a :ok 1ayre!li idi.

Eserlerinden bazıları /unlardır> $Beydâvî !e(sîrine !alîkâ!, L 5azre!i Alinin rivâye!e!!ii ?5ırzı /erî(@in /erhi, S Arâ( sûresine kadar )urânı kerîmin irâbına dâir bir eserivardır. Bunların yanında ?5idâye@, ?3i(!âh@ ve ?3evâkı(@ /erhlerine a:ıklamaları vardır.Arab+a ve 0ürk:e /iirler yazardı.


N'H BİN M'HAMMED AMÂSÎ:<smanlılar devrinde Anadoluda ye!i/en evliyânın büyüklerinden. İsmi, 8uh bin

Şeyh 3uhammed Amâsîdir 4oum yeri ve !ârihi bilinmemek!edir. KPP %m. $#QK'senesinde ve(a! e!!i.

)ü:ük ya/!an i!ibâren zamanın âlimlerinden zâhirî ilimleri !ahsil e!!i. 9üksek ilmîdere+elere ula/!ık!an sonra, zühd %dünyâdan yüz :evirme' ve halve! %bir kenara :ekilipAllahü !eâlâya ibâde! e!me' yolunu !er+ih e!!i. Iaki!lerini ibâde! ve !âa!le kıyme!lendiren8uh bin 3uhammed Amâsî, Abdurrahmân 3erzi(onîye !alebe olup, onun hizme!indebulundu. <ndan (eyz alıp yükseldi. Abdurrahmân 3erzi(onîye !alebe olduu ilkzamanlarda, evinin i:inde bir kü:ük maara a:ıp, orada inzivâya :ekildi ve ne(sini !erbiyeedip, ibâde! e!mek sûre!iyle Allahü !eâlânın rızâsına kavu/maya 1ayre! e!!i.

8akledilir ki> 8uh bin 3uhammed Amâsî, her sene helâlden kazandıklarından d*r!*l:ek arpa *ü!ür ve ondan kü:ük :*rekler yapardı. -on dere+e a:lık ve zayı(lık hâliolun+a, ondan zarûre! mik!arı yerdi.

lim, (azîle!li ve ilmiyle âmil olan 8uh bin 3uhammed Amâsî, kerâme!ler ve hâllersâhibi idi. 8akledilir ki> )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân 8ah+ivân se(eri i:in hazırlanın+a,Şeyh 8uh bin 3uhammed Amâsîye bin al!ın 1*nderip, 1*rü/mek is!einde bulundu. 7aka!o, -ul!anla 1*rü/meyi kabul e!meyip6 ?Bu al!ınları is!eyenlere versinler. 3aksad duaalmak ise biz hizme!imizi biliriz. %Allâhümmensurmen nasaraddîn vahzül menhazeleddîn' duasını 1e+e ve 1ündüz devamlı okuruz. 5emen Allahü !eâlânın dîniniyaymaya 1ayre! e!sinler, biz dua ediyoruz@ diye haber 1*nderdi.@

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sti. 22



NÛREDDÎN-ÂDE M'SLİH'DDÎN:<smanlı âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi6 3uslihuddîn bin

8ûreddîndir. 8ûreddînzâde diye bilinir. K&" %m. $#&L' senesinde 7ilibeye balı Anbarlık*yünde dodu. K"$ %m. $#PS' senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. )abri, İs!anbuldaEdirnekapı dı/ında, -ır! !ekkesi bah:esindedir.

)ü:ük ya/ından i!ibâren, zamanının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri !ahsil e!!ik!en

sonra, )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın kadıaskerlerinden 3îrîm )*sesi diye me/hûr olan3uhammed E(endinin hizme! ve sohbe!lerinde bulunup, ilmî yüksek dere+elere kavu/!u.Bu sırada dünyâdan ve dünyâ makamlarından yüz :evirip, !asavvu( ehlinden -o(yalı BâlîE(endinin der1âhına 1idip, ona !alebe oldu. <nun hizme!inde ve sohbe!inde uzun müdde!kalıp, (eyz aldı. 0asavvu(da yükselip, insanları Allahü !eâlânın yü+e dînine dave! e!mek veDesûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' 1üzel ahlâkını *re!mekle me/1uloldu. Allahü !eâlâya muhabbe!inden dolayı, dünyâya hi: *nem vermez oldu. <nun budurumunu anlayamayan bazıları pâdi/âha /ikâye! e!!iler. Nâdi/âh meselenin !ahkîkedilmesini emr e!!i. 0ahkîka! i:in İs!anbula 1eldi. 0ahkîka! sonunda beraa! e!!i vehakkındaki i!hamlardan kur!uldu.

8akledilir ki> 0ahkîka!la il1ili haberin 7ilibeye ula/masından sonra 1*s!eri/i olmayanelbiseler 1iyerek İs!anbula 1eldi. eyrek 2âmii +ivarında bulunan hü+relerden birinde

kalmak is!edii zaman, +âminin imâmı onu misâ(irlie kabul e!!i. <nun 1eli/inin bir nime!olduunu, hayır ve bereke!e vesile ola+aını dü/ünerek ikrâmlarda bulundu. 8ûreddînzâde 3uslihuddîn E(endi oradan ayrılmak is!eyin+e, imâm onun ayrılmasına müsâadee!medi. 8ihâye! 2uma 1ünü namaz kılındık!an sonra, alı/ıldıı üzere ŞeyhülislâmEbüssüûd E(endi +âminin *nünde bulunanlarla müsâ(eha e!!ii esnada 8ûreddînzâde deyolun kenarında ve müslümanların arasında idi. Ebüssüûd E(endi onunla da müsâ(ehaedin+e, yakınlık duyup !anı/mak üzere (e!vâ odasına dave! e!!i. 7e!vâ odasında ba/kalarıda vardı. İlmî konu/malar yapılıyordu. < sırada Ebüssüûd E(endinin !e(sîrinden bir yerokunup müzâkere edildi. 3üzâkere ve sohbe! esnasında 8ûreddînzâdeye konu/ma sırası1elin+e, âye!i kerîmedeki hakîka!leri ve in+elikleri anla!!ı. Bunun üzerine EbüssüûdE(endi kalkıp ona hürme! 1*s!erdi. )im olduunu ve memleke!ini sordu. < da6 ?8ûreddînzâde dedikleri âsî ve 1ünahkâr kimse bu (akirdir@ dedi. Ebüssüûd E(endi, sadrı azama

haber 1*nderip6 ?8ûreddînzâde dedikleri muh!erem kimse 1elmi/, (e!vâ makamımıza!e/rî( e!!i. 9üksek /ânını ve ir(ânını 1*rdüm. Bu kıyme!li zâ! hakkında s*ylenilenleri(!irâdır. B*yle bir kimsenin devle! merkezine 1elmesi büyük /ere(!ir@ dedi. Bunun üzerinesadrı azam, Şeyhülislâm Ebüssüûd E(endinin s*ylediklerine uyup, 8ûreddînzâde3uslihuddîn E(endiye ih!imâm ve il!i(â! 1*s!erdi. Ailesini ve :o+uklarını 1e!irmek üzerememleke!ine 1*nderildi. 4*ndük!en sonra )ü:ük Ayaso(ya der1âhına yerle/!irildi. <radaAllahü !eâlânın dînini ve Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' 1üzelahlâkını insanlara anla!makla vazî(elendirildi. Iaz ve sohbe!lerinin yanında, hadîsi /erî(ve !e(sîr oku!makla da me/1ul oldu. <nun sohbe! ve ilim me+lislerinde âlimler hazırbulunuyor ve is!i(âde ediyorlardı. Bir kısım âlimler ona !alebe olup (eyz aldılar. Iezîriazam -okullu 3ehmed Na/a onun !alebeleri arasındaydı. <smanlı Nâdi/âhı )ânûnî -ul!an-üleymân dahî ona muhabbe! edip, sohbe! me+lislerinde bulundu. Bazan da saraya dave!edip, onun sohbe!leriyle /ere(lenirdi.

Bir 1e+e 8ûreddînzâde 3uslihuddîn E(endi, (ener hazırla!ıp saraya 1i!!i. -arayavarın+a, kapıda bulunan vazi(eliler i:eri aldılar. Nâdi/âha durumu arzedilin+e, onu kabule!!i. Nâdi/âhla uzun müdde! sohbe! e!!ik!en sonra /u rüyasını anla!!ı> ?Bu 1e+eDesûlullahı %sallallahu aleyhi ve sellem' rüyamda 1*rdüm. Emir buyurdu ki> ?-üleymânabizden selâm s*yle6 İslâmın dü/manlarıyla (arz olan +ihâdı ni:in !erk e!!iF Benim/e(aa!imden ümi! bekler ve rızâmı almak is!erse, İslâm askerini hazır bulundurup, İslâmdü/manlarını ih!ar e!mek!en uzak durmasın@ Bunun üzerine Nâdi/âh yerinden say1ı ilekalkıp, /evkle ve 1*zleri ya/ararak nime!e /ükür e!!ik!en sonra /*yle dedi> ?E(endim,/imdi Ney1amberlerin -ul!ânı %sallallahu aleyhi ve sellem' bu !aka!siz ve 1ü:süz k*lesineismiyle zikr edip emir buyuruyorlar. Bu emre boyun ememiz 1erekmez miF Buna binler+ehamd olsun@ deyip, 1azâya 1i!mek üzere niye! e!!i. Er!esi 1ün i1e!var se(erine 1i!meküzere hazırlıklar yapıldı. <rdu, İslâmın dü/manlarıyla +ihâd e!mek üzere yola :ık!ı. )ânûnî

-ul!an -üleymân bu se(ere ka!ılıp, orada ve(a! e!!i. Şehîd olmak sûre!iyle Desûlullahın%sallallahu aleyhi ve sellem' muhabbe!ine lâyık oldu. )ânûnînin i1e!var se(erine,



8ûreddînzâde 3uslihuddîn E(endi de ka!ılmı/!ı. -ul!an -elîmin İs!anbulda !ah!a :ıkıpBel1rad!a orduyu ve babası )ânûnînin +enâzesini kar/ılamasından sonra, +enâze,3uslihuddîn E(endi ve yanındaki d*r!yüz kimseye !eslim edilip İs!anbula 1*nderildi.

8ûreddînzâde 3uslihuddîn E(endi, zamanında ye!i/en âlimlerin en yükseklerinden,a/k ve muhabbe! a!e/i yüksek olan, Allahü !eâlânın dînini insanlara anla!mak!a sondere+e 1ayre!li bir zâ! idi. -ahâbei )irâm, 0abiîn, 0ebei !abiîn ve daha sonra 1elen

mü(essirlerin )urânı kerîmden anladıklarını bilen, bâ!ını %kalbi' ve zâhirî %dı/ 1*rünü/ü'!emiz, âlim, (azîle!li, kâmil bir yol 1*s!eri+i idi. Iaz ve sohbe!lerinde her ilimden ni+ekonuları a:ıklar ve insanlara (aydalı olurdu. 4er1âhında ilmî müzâkereler yapılır, insanlarınih!iyâ:ları 1iderilir, dînî ilimler *re!ilirdi. 9iyip i:mede ve 1iyinmede, 1*s!eri/!en veba/kalarını kül(e!e sokmakdan uzak idi. 7akirlere ve ih!iyâ: sahiplerine yardım e!meyiseverdi. Bir:ok kıyme!li eserleri vardır. Bunlardan bazıları /unlardır> $ )urânı kerîmde,Enâm sûresi sonuna kadar olan kısmın !e(sîri, L Şerhünnüsûs li -adreddîn )onevî, S3enâzilüssâirîn !er+ümesi> 0asavvu( ve ahlâkî hikme!lerden bahs eden bir eserdir.Evliyânın büyüklerinden Abdullahı Ensârî 5îrevînin eseridir. Bir:ok kimseler /erhyazmı/!ır. M Disâlei 3irâ+, # Disâlei Iahde!i vü+ûd.


2) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 113) e#kire-i =+leti!e, 8üle!mâni!e ütü7hânesi. (s’+d (fendi sm, ?E 132, r.1 +

3MER BİN ABD'LLAH:9emen de ye!i/en (ıkıh âlimlerinden. İsmi, Hmer bin Abdullah bin Ahmed

3ahremedir. K&P %m. $#&L' senesinde dodu. KPL %m. $#Q#' senesinde Adende ve(a!e!!i.

7ıkıh ve as!ronomi ilimlerinde büyük bir âlim olan Hmer bin Abdullah, *n+ebabasından, sonra6 Ieliyyüddîn Hmer, am+ası Allâme 0ayyib ve )âdı Abdullah bin Ahmed1ibi âlimlerlerden ilim !ahsil e!!i ve :ok yükseldi. )âdı Abdullah bin Ahmed onun hakkında/*yle demek!edir> ?Bu :o+uun benden is!i(âde e!mesinden daha :ok, ben ondan is!i(âde

e!!im.@ <, ilim !ahsîl e!mek i:in :ok :alı/!ı ve emsâlleri arasında :ok yükseldi. 4ersoku!maya ve (e!vâ vermeye ba/ladı. 5erkes onun (e!vâlarına müra+aa! eder, :ok uzakmemleke!lerden ona suâl sormaya 1elirlerdi. 9emen b*l1esinde ilim ve (e!vâ reîsliionunla son buldu.

Am+ası 0ayyib onun hakkında /*yle demek!edir> ?)arde/imin olunun halle!!iimü/kil meselelerin halline, anla/ılması 1ü: ve zor meselelere +evaplar yazılmasına benim1ü+üm ye!miyordu.@

Büyük âlim 2emâlüddîn 3uhammed bin Abdülkâdir el5abbânî, babası üzerine onu!er+ih ederdi. ;ünkü onun !ahsil e!!ii ilim, babasının ilminden daha :ok!u. Bunun i:in,ondan :ok is!i(âde e!!i. Allâme -âlih bin 3uhammed bin Abdurrahîm ve /iiriyle onumedheden Ebu ekeriyyâ ed4ıme/kî, Hmer bin Abdullahdan ilim *renen âlimlerdendir.

Eserlerine ve s*zlerine bakıldıı zaman, bunlar onun zekâsının kuvve!ine ve ilminin:okluuna i/âre! e!mek!edir. -*zleri ve yazıları 1aye! (asîh ve belî1 idi. 8azım ve nesirdezamanının bir !anesiydi. İki de(a Şahr /ehrine kadı !ayin edildi. Adende :e/i!li yerlerdekimedreselerde ba/müderrislik yap!ı.

Hmer bin Abdullah :ok kıyme!li eserler yazdı. Eserlerinin ba/lı+aları /unlardır> $)i!âbünyünkesü (îhi alâ /erhıl3inhâ+> İbni 5a+er 5ey!emînin eseri üzerine yapılmı/bir /erh!ir. L 7e!vâlar> Büyük bir +ild halindedir. S El3isbâh li /erhiludde vessilâh, MŞerhurruhbiyye, # eylün alâ 0abakâ!i/Şâ(iiyye lilEsnevî, Q 7elek Disâlesi%As!ronomi hakkındadır', P 3îkâ!, " Disâle!ün (irrubılmü+îb.

1) (n-*r-us-sâfir; sh. 25, 2512) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-, sh. 2&3



3MER 6EMMÂ’:Şâ(iî mezhebi (ıkıh ve hadîs âlimi. İsmi, Hmer bin Ahmed bin Ali bin 3ahmûd

Şemmâ 5alebîdir. )ünyesi Ebû 5a(s olup, lakabı eynüddîndir. ""& %m. $MP#' senesindedodu. 4oum yeri bilinmemek!edir. KSQ %m. $#LK' senesi -a(er ayının or!asında5alebde ve(a! e!!i. 2ebeli 2û/en denilen yere de(nedildi.

Hmer Şemmâ, *n+e 3uhyiddîn bin Ebâr ve )âdı 2elâlüddîn 8asîbîden ilim *rendi.

5alebin *nde 1elen âlimlerinden olan 0akıyyüddîn Ebî Bekr 5ıy/î 5alebîden hadîs ilmini*rendi. -onra da )âhireye 1iderek orada !ahsiline devam e!!i. 2elâlüddîn -üyû!î, )âdıekeriyyâ, Burhânüddîn ibni Ebî Şerî(in derslerini dinledi. İ+âze! aldıı ho+alarının adediikiyüze ula/!ı. ;ok de(a ha+ e!!i. 3ekkei mükerremede mü+âvir olarak kaldı. 5adîs ilmini!ahsil i:in :ok yerler dola/!ı. 5ama, 5umus, 4ıme/k, )udüs, -a(d, )âhire, Belbeys,3ekkei mükerreme, 3edînei münevvere bunlardandır. 3ekkei mükerremede3uhammed bin Trâkî ile 1*rü/üp sohbe!inde bulundu ve ondan i+âze! %diploma' aldı.Şeyh Alvân 5amevî ile 1*rü/!ü. Alvân 5amevî de ondan hadîs *rendi. <nunla aralarında:ok kuvve!li bir dos!luk vardı.

Hmer Şemmâ, iyilii emreder, Allahü !eâlânın emirlerini duyurur, yasaklarındansakındırırdı. 4ünyâya dü/kün olanların hediyelerini kabul e!mezdi. 5i:bir resmî vazî(ekabul e!medi. )endi kazan+ı ile 1e:inirdi. ;ok 1üzel eserler yazıp, beyi!ler s*yledi. Bir

/iirinde *ze!le /*yle dedi> ?İnsanlara a+ı, onlara merhame!li davran. =üleryüzlülükleonlara muâmelede bulun. İnsanlara merhame! edene, Allahü !eâlâ merhame! eder. Buhusûs!a insanların e(endisinden hadîsi /erî( vârid oldu.@

Ie(a!ında, bü!ün 5aleb halkı ve ba/ka /ehirlerdeki müslümanlar :ok üzüldüler. ŞeyhAlvân da :ok üzüldü ve buyurdu ki> ?5adîs ilmi reîslii onda idi. Şimdi 1arîb kaldı.@ HmerŞemmâ, sünne!i seniyyeye :ok balı idi. İslâm âlimlerinin izinde yürüdü.

;ok ki!ap yazdı. Eserlerinden bazıları /unlardır> $ 3evridüzzemân (î /uubilîmân,L El7evâidüzzâhire (î sülâle!i!!âhire, S 3uh!asaru /erhirDavd, M )i!âbü belâ1a!ilmuk!eni (î âdâbilmüs!emi, # Eddürrülmül!ekı! minerravdinnâdıra (î (edâilila/era, Q ElAzbüzzülâl (î (edâililleâl, P Elleâlillâmia (î !er+ümeileimme!ilerbea," Elmün!ehâb minen nazmil(âik (izzühdi verrekâik, K El9evâki!ülmükellile (ilehâdîsilmüselsile, $&7e!hülmennân (î !ahmis raiyye!i/Şeyh Alvân, $$ El3ün!ehab

ülmerdâ min müsnedi/Şâ(iî, $L Rüka!ülmer+ân min müsnedin8umân, $Sİl!â(ülâbid, $M El)absülhâvî li 1urer davis-ehâvî, $# El3evâhibülmelekiyye, $Q 0uh(e!ülem+âd, $P E!0ezkire, $" )i!âbü muharrik himemülkâsirîn, $K En8ebze!üzâkiye, L& Cyûnülahbâr.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-, sh. 2'2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 21%3) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. &5 ') (l-eâki$-üs-sâire; cild-2, sh. 22'5) ef-ü#-#ün*n; cild-1, sh. 252, '%%, 61%, cild-2, sh. 11%', 153', 1& 6) >#âh-ül-mekn*n; cild-1, sh. 1&, 1&', '5, cild-2, sh. 133, 1', 65 ) Br?ckelm+nn; 8u7-2, sh. '15

ÎR ALİ EFENDİ (A#$ /$" Nâ,70&: <smanlı devri evliyâ ve ulemâsının büyüklerinden. İsmi, Nîr Ali bin 8âsuhdur.

0ekirda yakınlarındaki 3alkara kasabasında dodu. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. K#L%m. $#M#' yılında 3alkarada ve(a! e!!i. Iazi(e yap!ıı mek!ebin bah:esinde de(nedildi.

Annesinin babası Emîr E(endi, 2en1iz askerlerinin İslâm ülkelerini is!ilâ e!mesiyleİrandan Anadoluya 1*: e!mi/ ve 0ekirda yakınında Dodos+uk!a bir yere yerle/mi/!i. <+ivarda İvaz 7akîh k*yü yakınında bir maara kazıp, orada ibâde! ve !âa!le me/1ul oldu.< !ârih!e 3alkara kadısı olan )arpuz 9ahyâ E(endi, bazı kerâme!lerini 1*rün+e, ona !alebeoldu. )ızını da Emîr E(endiye verdi. Emîr E(endinin bu i((e!li hanımdan ü: !ane kızıdünyâya 1eldi. )ızlar büyüyüp âkılbâli olduklarında, her birine birer mısha(ı /erî( yazdı.< beldenin ahâlisinden sâlih ü: kimse ile kızlarını evlendirdi. Bu ü: kızdan birini, Ankaravilâye!inden 1elip 3alkaraya yerle/en 5o+a )emâlin olu 8âsuh 5alî(e ile evlendirmi/!i.

Emîr E(endinin 8âsuh 5alî(eye verdii kızından bir !orunu dünyâya 1eldi. Bu, Nîr AliE(endi idi.



Nîr Ali E(endi, *n+e memleke!inde ilim !ahsil e!!i. amanındaki âlimlerden ilim*rendi. 4înî ilimleri !ahsil e!!ik!en sonra, ;elebi 5alî(enin !alebesi Bâyezîdi Dûmîninhizme!inde bulundu. Bâyezîdi Dûmî Edirnede idi. <nun yanında, !asavvu( yolundailerlemeye, ahlâkını 1üzelle/!irmeye :alı/!ı ve yüksek dere+elere kavu/!u. amanın aklî venaklî ilimlerinde âlim, bâ!ın ilminde mahir oldu. Bâyezîdi Dûmînin K&# %m. $#&&' yılındave(a!ından sonra halî(esi oldu. Bilâhare memleke!i olan 3alkaraya d*ndü.

?3uhammediyye@ adlı eserin sâhibi 9azı+ızâdenin !orunlarından birinin kızı ile evlendi.3alkarada 0urhan Bey 2âmiine imâm ve ha!îb, sıbyan mek!ebine de muallim ve müeddib%!erbiye+i' oldu. 3alkarada yıllar+a, insanlara ilim *re!mekle me/1ul oldu. Ie(a!ınakadar Allahü !eâlâya ibâde!!en, insanlara doru yolu 1*s!ermek!en bir an 1eri kalmadı.Nek 1üzel /iirleri vardı.

Nîr Ali E(endi, 3alkaradaki vazî(esine devam e!!ii sıralarda, 3ısırda bulunanİbrâhim =ül/enî hazre!lerinin adı her !ara(!a duyulmu/!u. Nîr Ali de, İbrâhim =ül/enîhazre!lerinin büyüklüünü i/i!ip hizme!inde bulunmak is!edi. <nun sohbe!lerindebulunmak i:in :ok sabırsızlanıyordu.

?4erler belâlı â/ıka ya sabır ya se(er. -abrım !ükendi, lâzım olupdur bana se(er.@deyip, hemen yola :ıkmak is!edi. 8a(akasını !emin i:in bıraka+ak parası olmadıından,bo/anıp bo/anmamak husûsunda hanımını serbes! bırak!ı. 7aka! hanımı bo/anmak

is!emedi. Allahü !eâlâya !evekkül edip yola :ık!ılar. İs!anbula 1eldiler. -abah vak!i sahildedenize bakarken, bir 1eminin yakla/!ıını 1*rdüler. =emi 5ali:e 1elip demir a!ın+a,ondan, dervi/ kıyâ(e!inde bir 1rup insan :ık!ı. Nîr Ali E(endi bunların kim olduunu sordu.İbrâhim =ül/enî olduunu ve zamanın pâdi/âhı -ul!an -üleymânın dave!i üzerineİs!anbula 1eldiini s*ylediler. 4aha sonra İbrâhim =ül/enînin yanına 1i!!i. Elini *pmeki:in izin is!edi. < zaman İbrâhim =ül/enî6 ?Nîr Ali 4ede, bizi buraya 1e!iren, senin bizeolan muhabbe!indir@ buyurdu. İbrâhim =ü/enî %rahme!ullahi aleyh', Czun ;ar/ı yakınındabulunan ;andarlı İbrâhim Na/a konaına yerle/!i. Burada Nîr Ali, İbrâhim =ül/enîhazre!lerinden :ok is!i(âde e!!i. İbrâhim =ül/enî İs!anbuldan ayrılıp, 3ısıra hareke!ede+ei zaman, Nîr Aliye memleke!ine d*nmesini i/âre! e!!i. < da memleke!i 3alkaraya1eri d*ndü. İnsanlara Allahü !eâlânın emir ve yasaklarını *re!meye devam e!!i.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 6%-6&2) 8icilli Fsmânî; cild-3, sh. '&

ÎRÎ HALÎFE HAMÎDÎ:Anadoluda ye!i/en <smanlı âlimlerinden ve !asavvu( büyüklerinden. 5amîd %/imdiki

ismi ile Tspar!a' vilâye!inin Eirdir kasabasından olup Nîri 5alî(e diye me/hûr olmu/ vememleke!i olan 5amîd iline nisbe!le 5amîdî denilmi/!ir. Nîri 5alî(e, 5amîdî, diye !anınır.4oum !ârihi bilinmemek!edir. KQL %m. $###' senesinde ve(a! e!!i. )abri Tspar!ada olup,ziyâre! edilmek!edir.

İlk zamanlarından i!ibâren ilim *renmeye ve !asavvu( yolunda ilerlemeye meraklıolan Nîri 5alî(e, -eyyid Emîr Buhârî hazre!lerinin sohbe!lerine devam ederek ol1unla/!ı.0asavvu(da yüksek dere+elere kavu/!u. < büyük zâ!ın huzûrunda, hem zâhirî hem debâ!ını kemâlâ!ı elde e!!i.

0ahsilini !amamlayıp ho+asından i+âze! aldık!an sonra, memleke!ine d*nerek orada!alebe ye!i/!irmeye, ilme hizme! e!meye :alı/!ı.

Nîri 5alî(e 5amîdî, devamlı ibâde! eden, dînimizin emirlerine son dere+e balı olanbir zâ! idi. 4ier büyük zâ!lar 1ibi o da dünyâya kıyme! ve i!ibâr e!mez, dünyâya dü/künolanlardan uzak dururdu. ;ok riyâze! ve mü+âhede yapardı. 8e(sin arzularına uymaz,ne(sin is!emedii, ona zor 1elen ibâde!leri :ok yapardı. =*rünü/ i!ibâri ile dier insanlar1ibi, ama hakîka!!e o ba/ka bir âlemde idi. Allahü !eâlâya y*nelmi/ vaziye!!e, her an*lüme hazır durumda idi. İs!irak %Allahü !eâlânın a/kı ile kendinden 1e:mi/ olma'denizinin !am bir dal1ı+ı idi. Bâ!ını 1ibi zâhiri de kemâlâ! ve 1üzellie sahip olduundan,onu 1*renlerin 1*nüllerinde muhabbe! hâsıl olurdu.

3enkıbe ve kerâme!leri pek:ok olup, bunlardan bir !anesi /*yle anla!ılır>-evdiklerinden birisi, Nîri 5alî(eye hediye olarak bir mik!ar +eviz 1e!irdi. < da bu hediyeyi

%+evizi' kibar+a reddederek kabul e!medi. < kimse, 1e!irdii hediyenin kabul edilmeyelâyık 1*rülmediini, Nîri 5alî(enin hediyesini kabul e!mediini dü/ünerek :ok üzüldü.



5a!!â kederinden, peri/an bir hâle 1eldi. <nun bu hâlini anlayan Nîri 5ali(e, *zür dileyereko kimseye dedi ki> ?-en bu +evizin aa+ını hanımına mehir olarak vermemi/ miydinF@ <da i!irâ( edip6 ?5akîka!en ben bu +evizin aa+ını hanımıma hîbe eylemi/ idim@ dedi.2evizi 1e!iren, ba/kasının malını ondan izinsiz alıp kullanmanın ve ba/ka birine hediyeolarak vermenin +âiz olmadıını dü/ünerek, bu sebeple hediyesinin kabul edilmediinianlayıp raha!ladı. Nîri 5alî(enin apa:ık kerâme!ine /âhid olmakla Nîri 5ali(eye olan

muhabbe! ve balılıı daha da ar!!ı.Nîri 5alî(e 5amîdî %rahme!ullahi aleyh', KQL %m. $###' senesinde, memleke!i olan

5amîd ilinde ebedî âleme 1*: eyledi. Büyüklüünü bilerek ve severek kabrini ziyâre! edipdua edenler, mübârek rûhâniye!inden is!i(âde e!mek!edirler.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e; cild-2, sh. 612) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 51&3) 8icilli Fsmânî; cild-1, sh. '3

ÎRÎ MEHMED A6A:5ane(î mezhebi (ıkıh âlimi. 9avuz -ul!an -elîm 5ân ve )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân

devri sadrı azamlarındandır. -oyu 2emâleddîn Aksarâyî, 7ahreddîni Dâzî ve 5z. Ebu

Bekri -ıddîka ula/ır. Babası 3uhyiddîn 3ehmed ;elebi, Aksaraydan Amasyaya 1*:!üüi:in, iki /ehirden han1isinde doduu ve doum !ârihi ih!ila(lıdır. KSK %m. $#SL' senesindeEdirnede ve(a! edip, -ilivride yap!ırdıı +âmi +ivarında de(nedildi.

Amasyada büyüyüp ye!i/en 3ehmed Na/a, zamanının ilim merkezlerinden biri olanbu /ehirdeki en müm!az âlimlerden ilim *rendi. Babası 3uhyiddîn 3ehmed ;elebi veam+ası enbilli Ali E(endinin ilimlerinden is!i(âde e!!i. İkin+i Bâyezîd 5ân sul!an olun+a,pâdi/âhın maiye!inde bulunan ilim ve (azîle! sahipleri ile birlik!e İs!anbula 1eldi. -o(ya,-ilivri ve =a!ala kadılıklarında bulundu. 4aha sonra 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ânınİs!anbuldaki imâre!ine mü!evelli oldu. -ul!an Bâyezîdi Ielînin son senelerinde de(!erdâroldu. 9avuz -ul!an -elîm 5ânın ;aldıran se(erine Dumeli de(!erdârı olarak ka!ıldı. -e(eresnasında yapılan is!i/ârede, asker i:erisinde bulunan Şah İsmâil !ara(!arlarınınpropa1andasının !esîrli olabile+eini, bu sebep!en hemen dü/man üzerine hü+um

edilmesinin lüzumlu olduunu anla!!ı. Bu (ikri Nâdi/âh !ara(ından da kabul 1*rüp,muva((akiye! elde edildi. KL& %m. $#$M' senesinde ü:ün+ü vezîrlie !ayin edildi. KLL %m.$#$Q' senesinde, pâdi/âh 9avuz -ul!an -elîm 5ân 3ısır se(erine :ıkarken, onuİs!anbulun muha(azasına memûr e!!i. Nâdi/âh, 3ısırdan d*nerken Şama 1elin+e, Nîri3ehmed Na/a İs!anbuldan dave! edilerek, Şamda sadrı azamlık verildi. 9avuz -ul!an-elîm 5ânın son zamanına kadar bu vazî(esine devam e!!i. İs!anbul !ersanesinin yenidenkurulmasını ve donanmaya 1emiler in/â edilmesini saladı. Bu 1emilerden is!i(âde ile,daha sonra Dodos (e!hedildi. )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın ilk yıllarında da buvazî(esinde kaldı. Bel1radın (e!hinde ısrar edip, <smanlı !oprakları arasına ka!ılmasınavesile oldu. -on olarak da Dodosun (e!hi i:in dîvândan karar :ıkar!!ırdı. KLK %m. $#LL'yılında emekli oldu. Be/ sene be/ ay devam eden sadâre!!en sonra, -ilivrideki :i(!liine:ekildi. <rada sakin bir haya! sürüp, ibâde! ve !âa!le vaki! 1e:irdi. )ânûnî -ul!an-üleymânı Alman se(eri d*nü/ünde kar/ılamak i:in 1i!!ii Edirnede, KSK %m. $#SL' yılısonbaharında ve(a! e!!i.

)endisini dînine ve mille!ine adamı/ olan Nîri 3ehmed Na/a, *mrü boyun+a devamlıdevle!inin hizme!inde ve Allahü !eâlânın dînini yaymak i:in :alı/an pâdi/âhın yanındaoldu. Adâle!i, dürüs!lüü, idâre+ilii, ilmi, 1üzel ahlâkı, kânun ve nizâma vukû(iye!i ile pek(aydalı hizme!lerde bulundu. 2*mer!lii, +esâre!i, vekar ve sabrı (evkalâde idi.

)endisinden sonraki yıllarda sadrı azam olan Rü!(i Na/a !ara(ından *rnek sadrıazam olarak !akdim edilen Nîri 3ehmed Na/a, :e/i!li vesilelerle eline 1e:en mal ve parayıhayır i/lerine sar(e!!i. <smanlı 4evle!inin hâkim olduu bir:ok b*l1ede6 +âmidenzâviyeye, mek!ep!en medreseye, imâre!!en kervansaraya kadar pek:ok hayır eseriyap!ırdı. Bunlardan ba/lı+aları /unlardır> İs!anbuleyrek!e -oukkuyu 2âmii ve İshâk)aramânî 5alve!î i:in der1âh, 3er+anda 0erlik:iler 3es+idi, Bala!!a 2am+ı Alimahallesinde +âmi, 3olla =ürânî 2âmii +ivarında )*rüklü !ekkesi adındaki 5alve!î

zaviyesi, 5ask*yNîri Na/ada +âmi, -ilivride6 +âmi, imâre!, mek!ep, medrese, )onyada6mes+id, han1âh, imâre!, 8ideAksarayda mek!ep, Bel1ra!!a +âmi, BursaNınarba/ında



mes+id, =ülek kalesi +ivarında zâviye ve kervansaray, )aramanda mek!ep yap!ırıp,bunların ve daha bir:ok hayır eserlerinin 1iderlerini kar/ılaya+ak dükkân, hamam, !arla,k*y 1ibi 1elir vakı(ları !ayin e!!i. Bu1ün bu kyme!li eserlerin pek:ou :e/i!li ihmâlleryüzünden yıkılmı/, or!adan kaybolmu/!ur.

Belâ1a! ve edebiya!!a :ok ileri bir seviyede olan Nîrî 3ehmed Na/a, ?Demzî@mahlasıyla /iirler yazdı.

5izme!inde bulunduu pâdi/âhlara sık sık nasiha!lerde bulunan Nîrî 3ehmed Na/a,3ısır se(erinden sonra, bir1ün 9avuz -ul!an -elîm 5ânın huzûrundaydı. Nâdi/âh6 ?NîrîRalam Allahü !eâlânın emri, Desûli ekrem e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem'mu+izesiyle 3ısırı (e!heyledik. 5âdimülharemeyn %3ekke ve 3edinenin hizme!:isi'olmakla /ere(lendik. 5er 1i!!iimiz yerde (e!ihler müyesser oldu. Emrimize muhale(e!edebile+ek kimse kalmadı. Bu hâlde bu devle!in zevâli ih!imâli var mıdırF@ diye sordu.

Iezîr Nîrî Na/a /*yle +evap verdi> ?4edelerinizin koydukları kânun ve kaideler yürürlük!e kalıp !a!biki devam e!!ik:e,

bu devle!in zevâli %yıkılması' mümkün deildir. Ama evlâdlarınızın hilâ(e!leri zamanında6akılsız vezîri azamlar !ayin edilip, rü/ve! kapıları a:ılır, rü!be ve makamlar ehliolmayanlara verilir, devle! i/lerinde kadınların hükmü yürürse, o zaman bu devle!!ekarı/ıklık ve düzensizlik hüküm sürer.@

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 132) e#kire-i n+l-#âde; cild-1, sh. '133) Fsm+nl Müellifleri; cild-2, sh. 111') e#kire-i 8ehî Be!; sh. 2'5) ârih-i Ae9eî; cild-1, sh. 2, 6%6) âc-üt-teârih; cild-2, sh. 2&) Mir’ât- kâin+t; cild-2, sh. 1'%) 8+hâif-ül-+h$âr /Müneccim$+); cild-3, sh. '55 &) Geh$er 0nsikl?7edisi; cild-1', sh. 16&1) =+dik+t ül-ceâmi’; cild-1, sh. 1311) itâ$- müstetâ$; 0nk+r+ 1&'

ÎR M'HAMMED AMÎ ELEBİ:<smanlı âlimlerinden. İsmi, 3uhammeddir. 4e(!erdâr Nîr Ahmed ;elebinin oludur.

İs!anbulda dodu. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. K"K %m. $#"$' senesinde İs!anbuldave(a! e!!i. Eyyûb -ul!an hazre!leri yakınında med(ûndur.

İs!anbulda zamanının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri !ahsil e!!ik!en sonra, )ınalızâde Ali E(endinin hizme!inde bulunup ondan is!i(âde e!!i. İlmî ve ahlâkî ol1unluaula/!ık!an sonra, ilk olarak Dus:uk Düs!em Na/a 3edresesine müderris !ayin edildi. 4ahasonra !al!î( edilerek !er(î e!!irildi. KQ" %m. $#Q&' senesinde İs!anbulda bulunan Düs!emNa/a 3edresesine !er(î e!!irilerek nakl edildi. Aynı sene i:inde E(dalzâde ve Be/ik!a/!abulunan -inân Na/a medreselerinde müderris olarak vazî(elendirildi. K"L %m. $#PM'senesinde )âdızâdenin ayrılmasından sonra Edirne 4ârül5adîsine !er(î e!!irilerek !ayinedildi. K"M %m. $#PQ'da -ahnı semân medreselerinden )aradeniz +ihe!indeki d*rdün+ümedrese olan Ayak )ur/unlu 3edreseye nakl olundu. < sırada yeni (e!hedilmi/ olan )ıbrısAdasının !e(!i/iyle vazî(elendirildi. K"P %m. $#PK' senesinde İs!anbulda bulunan-üleymâniye medreselerinden birine !ayin edildi. Burada ilim *re!mekle me/1ul iken,K"" %m. $#"&' senesinde, J:ün+ü 3ehmed ünvanıyla !ah!a :ıka+ak olan Şehzâde3ehmede ho+a olarak vazî(elendirildi. İki sene müdde!le Şehzâde 3ehmedin !edris ve!erbiyesini yürü!!ü. Bu vazî(eye devam ederken ve(a! e!!i.

Nîr 3uhammed Azmî ;elebi, ilmiyle âmil ve (azîle!li bir zâ! idi. İlmî y*nden :okyüksek, ho/sohbe!, konu/ma esnasında kar/ısındakini iknâ eder, kom/ularına :ok iyidavranırdı. 5o/ !abia!lı, halîmselîm ve +*mer! bir kimse idi.

5aya!ını ilim *renmek ve *re!mekle 1e:iren Nîr 3uhammed Azmî ;elebinin ?3ekârimi Ahlâk@ adlı bir eseri vardır. 5o+a 3uhammed Asârın 3ihri 3ü/!erî adlı eserini!er+üme e!!i. Şiir ve nesirde akı+ı bir üslûbu olan Nîr Azmî ;elebinin bir:ok /iirleri de

vardır.




RAMAAN HALÎFE:-ul!an İkin+i Bâyezîd zamanında Edirnede ya/amı/ evliyâdan. Bayrâmiye !arîka!ine

mensûbdur. 5aya!ı ve doumu hakkında kaynaklarda (azla bil1i verilmemek!edir. KLQ %m.$#L&' senesinde Edirnede ve(a! e!!i.

Damazan 5alî(e, !asavvu( yoluna 1irip, bir müdde! riyâze! ve mü+âhede ile me/1uloldu. -onra Anadoluda ye!i/mi/ evliyânın büyüklerinden 5a+ı Bayramı Ielînin !arîka!ınabalandı. Bu !arîka!!e !asavvu( yolunda ilerledi. 9üksek manevî hâller ve makamlarakavu/!u, ilâhî (eyzlere mazhar oldu. Nek:ok kimseyi de yüksek makamlara :ıkardı. ;ok!akvâ sâhibi ve !emiz, ho/ bir kimse idi. =ünlerini ibâde! ve Desûlullaha %sallallahu aleyhive sellem' i!âa!le 1e:irirdi. )anâa! sâhibi olup, az bir dünyalıkla idâre ederdi. ;ok sabırlıve vekar sâhibi idi. ;ok 1üzel ve !esîrli konu/urdu. -ohbe!lerinde :ok kimse bulunur,is!i(âde ederlerdi. 4uası kabul olunan mübârek bir zâ! olup, Edirnede ikâme! ederdi.

Damazan 5alî(enin :ok kerâme!leri 1*rülmü/!ür. -ul!an İkin+i Bâyezîd 5ânzamanında, bir keresinde Edirnede :ok (azla kuraklık oldu. 3eyveler, sebzeler, o!lar,susuzluk!an kuruyup kavruldular. 0opraklar susuzluk!an :a!ladı. ;ok (azla daralan halk,birka: de(a yamur duasına :ık!ılar. Allah rızâsı i:in kurbanlar kes!iler, (akirleri ve

ye!imleri sevindirdiler. -adakalar daı!ıp, yamur yaması i:in Allahü !eâlâya yalvardılar.7aka! hi:birisinde yamur yamadı. 9apılan dualar ne!i+esinde yamur yamayın+a, !akvâsâhibi olan Damazan 5alî(eyi de aralarına alarak !ekrar yamur duasına :ıkmak is!ediler.Damazan 5alî(enin mübârek bir kimse olduunu biliyorlardı. ;oluk:o+uk, büyükkü:ük,uzak ve yakında olanlar !oplanıp, hep beraber musallaya :ık!ılar. %3ûsâlla> 8amazkılmaya mahsûs, e!râ(ı :evrili yer. Eskiden k*y ve kasabalarda bulunurdu. 2uma vebayram namazları buralarda kılınırdı.' Damazan 5alî(e minbere :ık!ı. Boyun bükerekAllahü !eâlâya dua eyledi. 3inberden henüz inmeden bulu!lar !oplanıp, rahme!i ilâhîyamaya ba/ladı. -usuzluk!an yarılmı/ olan !opraklar suya kandı. 5er !ara( ye/ileboyandı. Bu hâdiseden sonra, Damazan 5alî(enin büyüklüünü daha iyi anladılar.Aralarında b*yle bir zâ! bulunduu i:in Allahü !eâlâya /ükre!!iler.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 35 2) 8icilli Fsmânî; cild-2, sh. '1%

RÜKNEDDÎN-İ E62Î:5indis!anda ye!i/en evliyânın me/hûrlarından. 4oum !ârihi bilinmemek!e olup,

K#S %m. $#MQ' senesinde ve(a! e!!i.İmâmı Dabbânînin %k.s.' babası olan Abdülehadın ho+asıdır. Evliyânın

me/hûrlarından Şeyh Abdülkuddûsün ikin+i olu ve !asavvu(da halî(esidir. Babasındansonra ir/âd makamına 1e:mi/!i. Babasından ba/ka, zamanın me/hûr âlimlerinden olan-eyyid İbrâhim Ebherî )adîrîden ve Şeyh 8izâmeddîni 5âlidîden i+âze! ve hilâ(e! aldı.4înin emirlerine uymak!a :ok 1ayre!li, yüksek hâller sâhibi ve s*zleri :ok !esîrli idi. ;okki!ap yazmı/ olup ?3e+zülbahreyn@ adlı eseri, din ve yakîn ilmindeki sırlar hakkındadır.

?3ek!ûbâ!@ adlı eseri de :ok bereke!lidir. Abdülehad hazre!lerine kendi elyazılarıylayazdıı bir mek!ûbunda /*yle buyurmu/!ur> 3eâlen6 G+$$inin ni’metlerini s!le. buyurulan âye!i kerîme mu+ibin+e, Allahü !eâlâya hamd ve minne!ler olsun ki, Allah!anba/ka 1*zümde hi:bir /ey kalmadı. Bununla beraber, i(lâs ve a+zden ba/ka elimde bir/eyyok, hayre! ve kuvve!sizliklerden ba/ka yolum yok. Be@:

8us+m, hem de sud+n +!r!m,=+#îne $+nd+, $ir dilenci!im.

1) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 162) Jü$det-ül-m+kâmât; sh. 113) Pmdet-ül-m+kâmât; sh. 11



RÜS2EM HALÎFE B'RSEVÎ:<smanlı 4evle!i zamanında Bursada ya/ayan evliyâdan. Aslen Bolu vilâye!inin

=*ynük kazasından olup, orada dünyâya 1eldi. 4oum !ârihi belli deildir. -onra Bursayayerle/!i. Hn+eleri !i+âre!le me/1ul olurdu. -onra )as!amonulu Şeyh 5a+ı 5alî(eye !alebeolarak !asavvu( yoluna in!isâb e!!i. Hlmeye+ek kadar yer i:er, az /ey ile kanâa! edipya/ardı. 4âima riyâze! hâlinde idi. 4evamlı )urânı kerîm okumakla KPP %m. $#$$'

senesinde Bursada ve(a! e!!i. )abri, 5isar i:inde, <r!a Nazarda 8akka/ Ali 3es+idi+ivarında, <sman ;elebinin kabri yanında bulunmak!adır.

?8e(ehâ!ülüns@ ki!abının mü!er+imi Râmiî ;elebi, bu zâ!ı /*yle anla!ır> ?AslenAnadolu vilâye!inin =*ynük kasabasındandır. Bir1ün bana la!î(e ederek, kendisi hakkında>

?Biz =*ynüklü kullardanız@ dedi. )erâme! ehli bir zâ! olup, kendisini 1izleyenlerden,mü!!ekîlerden %haramlardan sakınanlardan', :ok ibâde! edenler ve +*mer!lerden idi. 7akirve zen1in herkese ikrâm ve ihsân ederdi. 5er kim kendisine bir hediye 1e!irse, o daha(azlasını hediye ederek mukâbelede bulunurdu. Az yiyip i:erdi. amanının :ounu,!alebelere ilim *re!mekle ve ibâde!le 1e:irirdi. Ba/lan1ı:!a, eyniyye !arîka!ından Şeyh5a+ı 5alî(enin hizme!inde bulunup, ondan :ok is!i(âde e!!i. 4ünyâdan elini e!eini :ekip,ho+asının yoluna !am uydu. 7aka! hâlinden uveysî me/rebli olduu anla/ılıyordu. 9üksekevliyânın rûhlarından (eyz alarak, :ok mari(e!lere kavu/mu/!u.

Bir ara 1*zümde bir arı peyda olmu/ ve bu hâl uzun müdde! devam e!mi/!i. Bir1ünbana dedi ki> ?=en:liimde ben de 1*zlerimden :ok :ek!im. 8e ilâ: kullandım ise, hi:biri(ayda vermedi. İ/in sonunda, bir1ün yolda 1iderken, bir 1en:le kar/ıla/!ım. Bana6

?=*zlerinin iyi olmasını dilersen, sünne!i müekkede olan namazların son iki reka!ında3uavveze!eyn %7elak ve 8âs' sûrelerini oku. 2enâbı 5akkın izniyle /i(â bulursunin/âallah@ dedi. Ben de, onun !avsiyesine uyup dediklerini yap!ım. =*zümün arısı 1e:!i.-iz de b*yle yapın@ deyin+e, ben de biraz haddi a/arak> ?< 1en: kim idiF@ diye sordum.Düs!em 5alî(e de> ?Şânı yü+e bir ki/idir@ diye +evap verdi. Anladım ki, 5ızır aleyhisselâmimi/. 0arî( edilen /eyi ben de yap!ım. Az zaman sonra, Allahü !eâlânın izniyle, 1*zlerimin!am sıhha!e kavu/ması nasîb oldu.

<, 1aye! edebli bir kimse idi. 5âlini her zaman 1izlerdi. An+ak 1erek!ii zamanlardakonu/urdu. ;o+uklara )urânı kerîm *re!mekle hâlini 1izlemeye :alı/ırdı.

K$P %m. $#$$' senesinde Bursa hisarı i:inde ve(a! e!!i. Bana ?Evlâd@ diyeseslenirdi. Bu sebeple /*yle vasıyye! e!!i> ?Evlâd Beni müslümanların omuzlarına yüke!me. 9akın+a bir yere de(nedesin@ Bunun i:indir ki, onu, 5isar i:inde +eddimize mensûpbulunan 8akka/ Alinin yap!ırmı/ olduu 3es+id bah:esinde, babam merhum <sman;elebinin yanında !opraa verdim. Allahü !eâlâ /e(aa!ine nail eylesin@

1) efehât-ül-üns; sh. 5622) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /Mecdî (fendi); sh. 355 3) Lüldeste-i i!â#î; sh. 22 ') âc-üt-teârih; cild-2, sh. 5%15) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-2, sh. 116) 8icilli Fsmânî; cild-2, sh. 3

SA’DÎ ELEBİ:<smanlı /eyhulislamlarının onun+usudur. İsmi, -adullah bin Gsâ bin Emîrhândır.

-adî ;elebi veya -adî E(endi diye me/hûr olmu/!ur. ?Beydâvî 3uha//îsi@ diye de bilinir.4oum !ârihi bilinmemek!edir. )as!amonunun 4aday il:esinde dodu. KM# %m. $#S"'senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. Eyyûb -ul!an +ivarında de(nedildi.

)ü:ük ya/!a babası ile birlik!e İs!anbula 1eldi. Babasının 3ura! Na/a 2âmiindeimâm olması üzerine, ilk !ahsilini ondan yap!ı. amanının âlimlerinden ilim !ahsil e!!ik!ensonra, 3olla 3uhammed -amsûnînin hizme!inde ve sohbe!inde bulundu. <nun yanındailimde ol1unla/ıp yüksek dere+elere ula/!ık!an sonra İs!anbulda Ba/+ı İbrâhim, Edirnede0a/lık ve Iezîr 3ahmûd Na/a medreselerinde müderris olarak vazî(e yap!ı. 4aha sonraBursa -ul!aniye 3edresesine !ayin edildi. Bir müdde! orada vazî(e yapıp ilim *re!mekleme/1ul olduk!an sonra, -ahnı semân medreselerinden birine !er(î e!!irildi. KS& %m.

$#LS' senesinde İs!anbul kadılıına !ayin edildi. -adî -adullah E(endi, on yıl bu vazî(eyidoruluk ve adâle! üzere yürü!!ük!en sonra, KM& %m. $#SS' senesinde bu vazî(eden alındı



ve -ahnı semân medreselerinden birine müderris !ayin olundu. )ısa bir müdde! sonra,)ânûnî -ul!an -üleymân zamanında, Şeyhülislâm )emâl Na/azâdenin ve(a!ı üzerine,KM& %m. $#SS' senesinde /eyhülislâmlıa !ayin edildi. Bu /ere(li vazî(eyi be/ yılyürü!!ük!en sonra ve(a! e!!i.

-adullah E(endi6 âlim, aklî ve naklî ilimlerde yüksek dere+e sâhibi, (azîle!li ve 1üzelahlâklı bir zâ! idi. Bo/ s*z konu/mak!an ka:ınırdı. )adılıı ve /eyhülislâmlıı sırasında

vermi/ olduu hükümler ve +evaplar 1aye! makbûl ve doru idi. =erek ders oku!mak!a,1erekse kadılık!a, akranlarından üs!ün idi. Ehli sünne! i!ikâdı üzere olup, Allahü !eâlânındînine ve Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimizin sünne!ine son dere+e balıidi. Bü!ün vaki!lerini ilim ve ibâde!le 1e:irirdi. Iermi/ olduu +evapları, usûl ve (ürûy*nüyle iyi+e ara/!ırır sonra yazardı. 5â(ızası :ok kuvve!li olup, bir:ok !ârihleri veâlimlerin menkıbelerini ezberlemi/!i. Şairlii de olan -adî ;elebi, İs!anbulun 7â!ihsem!inde, evinin yakınında bir 4ârülkurrâ in/â e!!irmi/!i. Hmrünü ilim *renmek ve*re!mekle 1e:iren -adî ;elebinin bir:ok mu!eber eserlere yazmı/ olduu !alîkâ!ıyanında, /u kıyme!li eserleri de vardır> $ 7evâidülbehiyye> )âdı Beydâvî hazre!lerinin!e(sîrine yazmı/ olduu hâ/iyedir. L 5â/iye!ülİnâye Şerhil5idâye, S 7e!âvâ (î 3evâzımin 7üsûsıl5ıkem li İbni Arabî M 7e!âvâi -adiyye, # 5â/iye!ü alel)âmûs %7îrûzbâdînin eseridir'.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e /Defe!ât ken+r); cild-1, sh. '&'2) âm*s-ül-+l’âm; cild-', sh. 253) eâki$-üs-sâire; cild-2, sh. 236') "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 2625) (l-0’lâm; cild-3, sh. %%6) ehât-ül-meâ!h; sh. 1%) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 16%) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 323&) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. ''31) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-%, sh. 21

SAFİYYÜDDÎN-ÂDE (M70)**e e#e/$&:<smanlılar zamanında Bursada ye!i/en İslâm âlimlerinden ve evliyânınbüyüklerinden. 0asavvu(!a eynüddîni 5â(î hazre!lerinin kurduu eyniyye yolununbüyüklerindendir. İsmi, 3uhammed ;elebi bin Şeyh -a(iyyüddîn Bursavî olup,-a(iyyüddînzâde 3uhammed E(endi diye de !anınır. <nun+u asrın ba/larında dünyâya1eldi. 4oum !ârihi ka!î olarak !esbi! edilemedi. KP& %m. $#QL' senesinde ve(a! e!!i.eyniyye büyüklerinden olan, kıyme!li baba ve dedelerinin ve yüksek ho+alarının damed(ûn bulunduu kabris!ana de(nedildi.

3uhammed ;elebi, ailesi !ara(ından en 1üzel edeb ve !erbiye ile ye!i/!irilip ilim!ahsil e!mek :aına 1eldiinde, asrın me/hûr âlimlerinden ilim *rendi. 3uhyiddîni7enârînin 4ârülidâdîsine devam e!!i. İs!anbulda -ahnı semân medreselerindemüderrislik!en emekli olan )ara Bâlî hazre!lerinin dershânesine de devam ederek, obüyük zâ!!an ilim !ahsil e!!i. KLL %m. $#$Q' senesinde )ara Bâlî E(endi Bursaya kadıolarak !ayin edilin+e, 3uhammed ;elebi de memleke!i olan Bursaya d*ndü. âhirîilimlerde !ahsilini !amamladık!an sonra, !asavvu( yolunda ilerlemek i:in 3uallimzâde Şeyh3uslihuddîn E(endinin der1âhına devam e!!i. 4aha sonra da -eyyid Ali E(endininhizme!lerine kavu/!u. 0asavvu( yolunda ilerlemek is!idâdı pek:ok olduundan, kısazamanda ye!i/ip kemâle 1eldi. B*yle+e hem zâhirî hem de bâ!ınî ilimlerde derin âlim vekâmil bir velî oldu. 5o+ası -eyyid Ali E(endinin ve(a!ından sonra onun halî(esi oldu.0alebeleri !erbiye edip, manevî olarak ye!i/!irmek vazî(esini üzerine aldı. KP& %m. $#QL'senesinde ve(a! edin+eye kadar bu vazî(eye devam e!!i.

3uhammed ;elebinin muh!erem birâderi Abdülla!î( ;elebi de, zamanında bulunan:e/i!li âlimlerden ilim *renerek !ahsilini !amamladık!an sonra, K#L %m. $#M#' senesindeİznikde -üleymân Na/a 3edresesine !ayin oldu. Bir sene sonra da ve(a! e!!i. 9erineAbdülkerîmzâde E(endi !ayin edildi.

3uhammed ;elebinin dier birâderi, Abdülazîz E(endi K$M %m. $#&"' senesindedoup :ok 1üzel ye!i/!irildi. 3olla 5üsrev 3edresesi müderrisi olan Bursalı Şeyhî



;elebinin ve 5â+e 5ayreddîn E(endinin hizme!inde bulunarak ye!i/!i. âhirî ilimlerdekemâle ula/!ık!an sonra !asavvu( yoluna y*nelen Abdülazîz E(endi, bâ!ın yolunda dakemâle 1eldi. Birâderlerinin vazî(e yap!ıkları zaviyede, zamanında bulunan evliyânınzîne!i, süsü olarak vazî(e yapmak!a iken, KK& %m. $#"L' senesinde ve(a! eyledi.

Bir müdde! Şam kadılıı yapmı/ olan 4âvûdzâde 3uhammed E(endi, biraz *n+ezikrolunan Adülla!î( ;elebinin !orunu olduu i:in bu ailede bulunan zâ!ların herbirinin

üs!ün hâllerini ve yüksek kerâme!lerini :ok 1üzel naklederdi.

1) "+k+!k- u’mâni!!e Je!li /0tâî); sh. 5 2) Lüldeste-i ri!â#- irfân; sh. 13

SAMSÛNÎ-ÂDE (A0*e /$" M70)**e E;e"$&:<smanlı âlimlerinden. İsmi, Ahmed bin 3uhammed bin 5asen bin Abdüssamed

-amsûnîdir. Edirne kadılıı ve ba/ka mühim vazî(elerde bulunmu/ olan, 3uhammed bin5asen -amsûni E(endinin oludur. Bunun i:in -amsûnîzâde diye me/hûr olmu/!ur.4oum !ârihi bilinmemek!edir. KP" %m. $#P&' senesi 3uharrem ayının ba/larında ve(a!e!!i.

amanının âlimlerinden -arı )erez %)iraz' E(endinin derslerinde ye!i/ip, 3üeyyed

zâde hazre!lerinin mülâzimi oldu. İlk olarak Edirnede bulunan 3urâd Na/a 3edresesineKL& %m. $#$M' senesinde Ahmed ;elebi yerine yine Edirnede 5alebiyye 3edresesinemüderris oldu. Buradaki vazî(esine on sene devam e!!ik!en sonra ayrılıp, ba/kavazî(elerde bulundu. Edirnede 3us!a(a Na/a, Bursada -ul!aniye, Edirnede Bâyezîdiyyemedreselerinde müderrislik yap!ı. KMM %m. $#SP' senesinde Bursa kadısı, aynı seneDabîulevvel ayında Edirne, daha sonra da İs!anbul kadısı oldu. Be/ sene sonra,Bâyezîdiyye 3edresesi müderrisi olan 3uhyiddîn E(endinin /eyhülislâmlık makamına1e!irilmesiyle bo/alan yerine müderris olarak !ayin edildi. K#M %m. $#MP' senesinde6Anadolu, A+em ve Arab memleke!lerinin umûmî !e(!i/i ile vazî(elendirildi. 4evle!i âliyyehakkında muhali( dü/ünenlerin !esbi! edilip, bu muhale(e!lerinin 1iderilmesi, bir yerdezulüm ediliyorsa onun kaldırılması 1ibi mühim vazî(eleri vardı.

9ap!ıı 1üzel hizme!ler, pâdi/âh ve vezîr !ara(ından !akdîr edilir, beenilirdi. <nlarla

yakından !anı/ıp 1*rü/ür, beraber bulunurdu. Czun müdde! bu !e(!i/ vazî(esini ba/arı ileyaparak, kendi arzusu ile emekli oldu. Bundan sonra medresedeki vazî(esine d*nüp,orada hizme!e devam e!!i.

-amsûnîzâde, sadaka veren, iyiliksever, :ok +*mer! bir zâ! idi. İyilik ve ikrâmları,ih!iyâ: sahiplerine olan yardımları :ok idi. KQ" %m. $#Q&' senesinde 3uallimzâde yerine5aleb kadısı oldu. İki sene sonra ayrılıp halve!e :ekilerek, KP" %m. $#P&' senesindeilhi++e ayında ve(a! edin+eye kadar ilim ve ibâde! ile me/1ul oldu. İlmî üs!ünlüü ilebirlik!e, :e/i!li (azîle!leri kendisinde !oplamı/ olan pek yüksek bir zâ! idi.

1) 8icilli Fsmânî; cild-1, sh. 22) kd-ül-m+n#*m; cild-2, sh. 2213) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 1'5

SAR9 GÜR NÛREDDÎN HAMA EFENDİ:5ane(î mezhebi (ıkıh âlimi, <smanlı kadıaskeri. Aslen Balıkesirlidir. 4oum !ârihi

bilinmemek!edir. Babası, )arasili %Balıkesirli' 9ûsu( E(endidir. )ısa boylu, e!ine dol1un vesarı sakallı olduu i:in -arı =ürz, dîni İslâma hizme!lerinden dolayı da 8ûreddîn lakabıverildi. KLP %m. $#L$' senesinde İs!anbulda ve(a! edip, 7â!ih!e 9ayla 2âmiiyakınlarındaki mek!ebin bah:esine de(nedildi. Evinin ve kabrinin bulunduu yerlere -arı=üzel 3ahallesi adı verildi.

7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân devrinin me/hûr ulemâsından olan 5a!îbzâde ve5o+azâde 3uslihuddîn Bursavîye !alebe olup, onlardan ilim *rendi. 4aha sonra -inânNa/anın ilminden is!i(âde e!!i. -inân Na/aya -e(erihisar kadılıı verilerek İs!anbuldan1*nderilmesi üzerine, ho+ası ile beraber -e(erihisara 1i!!i. -ul!an Bâyezîdi Ielîzamanında, -inân Na/anın Edirne 4ârül5adîsine müderris olması üzerine, ho+ası ile

birlik!e Edirneye 1i!!i. 5o+asının medresesinde müderris yardım+ısı olarak vazî(e yap!ı.-!aOını bi!irip i+âze! aldık!an sonra, memleke!in :e/i!li yerlerinde hizme!lerde bulundu.



Bursada -ul!an 9ıldırım Bâyezîd 3edresesine, daha sonra Edirne 4ârül5adîs3edresesine, sonra da -ahnı semân medreselerinden birine müderris oldu. K$P %m.$#$$' senesinde İs!anbul kadılıına !ayin edildi. Bu vazî(esi esnasında -ul!an BâyezîdiIelî !ara(ından Şehzâde -elîme 1*nderildi. Şehzâde -elîm, 0rabzon vâliliini !ah! /ehriİs!anbula uzak bularak, Dumelide, serha! boylarında bir san+ak verilmesini is!emi/!i.-arı =ürz 3olla 8ûreddîn E(endi, Nâdi/âh Bâyezîdi Ielî ile Şehzâde -elîm %9avuz'

arasında anla/ma salanmasını ve Dumelide san+ak verilmesini !emin e!!i. BilâhareŞehzâde -elîm dave! edilip, İs!anbulda <smanlı Nâdi/âhı oldu. 9avuz -ul!an -elîm 5ânınpâdi/âh olmasından sonra, K$K %m. $#$S' senesinde Anadolu, KL$ %m. $#$#'senesindede Dumeli kadıaskeri oldu. Bir sene sonra kadıaskerlik!en ayrılıp, -ahnı semân3edresesi müderrisliine !ayin edildi. Bir müdde! sonra !ekrar İs!anbul kadılıına 1e!irildi.Ie(a!ından bir müdde! *n+e emekliye ayrıldı. KLP %m. $#L$' senesinde ve(a! e!!i.

4in bil1ilerinde yüksek ilim sâhibi olan -arı =ürz 8ûreddîn 5amza E(endi, dîninhükümlerini insanlara *re!mek!e ve uymak!a :ok 1ayre!li idi. 4oru s*zü, pâdi/âhınyanında, pa/anın yanında, her yerde s*ylerdi. )imseden :ekinmezdi. Akidesi sa(, miza+ıser! idi. Allahü !eâlânın emir ve yasaklarını !a!bik!e keskin bir kılı: 1ibiydi.

-arı =ürz 8ûreddîn 5amza E(endi, pek:ok !alebe ye!i/!irip, kıyme!li eserler yazdı.3olla 5amîdli )ara -eydînin suâllerine verdii +evaplara dâir bir risâlesi, (ıkıh ilminde bazı

mevzûları ih!ivâ eden ?3ür!edâ@ ismindeki eseri me/hûrdur. Ayrı+a ?Şerhi 3i(!âh@ ve ?Şerhi 3evâkı(@a hâ/iyesi, ?5idâye@ üzerine !alîkâ!ı ve ?Disâlei kâlemiye@ adlı bir eserivardır.

-arı =ürz 8ûreddîn 5amza E(endinin asıl mühim rolü, 9avuz -elîm 5ânın ;aldıran-e(erine dâir verdii (e!vâda 1*rülür. 0opkapı -arayı Ar/ivinde QM&$ numarada kayı!lı adı1e:en (e!vânın al!ında, ?Eda(ülıbâd 5amza el7akîr e/Şehîr bi-arı =ürz@ kaydı a:ıka:ık okunmak!a, (e!vâyı yazarken, ?)â(i@ ki!abının ?Ahkâmülmür!edîn@ kısmındanis!i(âde edildii bildirilmek!edir. Bu mühim (e!vâ /*yledir>

?5üvelmuîn Bismillâhirrahmânirrahîm. -evdii kullarına yardım eden,dü/manlarını da kahreden Allahü !eâlâya hamdolsun. Ney1amberlerinin en üs!ünü olan3uhammed aleyhisselâma ve <nun line ve Eshâbına %r.anhüm' salâ!ü selâm olsun. Eymüslümanlar Biliniz ve anlayınız ki, Eshâbı )irâm dü/manı râ(ızîlerin reîsleri Erdebilolu

Şâh İsmâildir. <nlar, Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' /eria!ini,sünne!ini beenmezler. )urânı kerîmi ile alay ederler. Allahü !eâlânın haramdırbuyurduuna helâldir derler. )urânı kerîmi ve dier din ki!aplarını !ahkir edip yakarlar.Bü!ün Ehli sünne! âlimlerine ve sâlih müslümanlara ihâne! edip, onları *ldürürler.3es+idleri yıkarlar. Bu !ai(eye mensûp olanlar, reîsleri olan Şâh İsmâil melûnunu ilâhyerine koyup se+de ederler. 5z. Ebû Bekre ve 5z. Hmere s*vüp, hilâ(e!lerini inkârederler. Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' hanımı hazre!i i/evâlidemize i(!irâ edip s*verler. İslâmiye!i yıkmak i:in ura/ırlar. <nların bunlara benzerdîni İslama aykırı olan pek:ok bozuk i!ikâdları ve hareke!leri vardır ki, /ahsen benimka!ımda ve dier âlimlerin ka!larında !evâ!ür dere+esinde bilinmek!edir. <nlar, 1*rünenbu hareke!leri ile, dînimizin hükmüne ve ki!aplarımızın bildirdiine 1*re (e!vâ verdik ki,kâ(irdirler, mülhiddirler. 5erhan1i bir kimse dahî onların bâ!ıl olan dinlerini beense verızâ 1*s!er1e kâ(ir olur. Bunları *ldürüp +emaa!larını daı!mak, bü!ün müslümanlaravâ+ibdir, (arzdır. 3üslümanlardan *lenler saîd ve /ehîd olup, 2enne!i alâdadır.H!ekilerden *lenler ise, hor ve hakîr olup, 2ehennemin dibindedirler. Bunların hâli,kâ(irlerin hâllerinden daha be!erdir. îrâ bunların boazladıkları ve avladıkları, okla,doanla ve k*pek ile de olsa murdardır. )endilerinden veya ba/kalarından kız alıpnikâhlasa, nikahları bâ!ıldır. Hlenin vârisi olamaz, mîrâs alamaz. 3üslüman devle!inpâdi/âhı, bunların erkeklerini *ldürüp mallarını kadınlarını ve :o+uklarını, İslâm askeriarasında payla/!ırmalıdır. Bunların yap!ıkları !*vbelere ve is!i(arlara aldanmamalı, hi:dinlemeyip *ldürmelidir. Bunlardan olduu bilinenler, veyâhu! onlara 1iderkenyakalananlar dahî *ldürülmelidir. 8e!i+e olarak6 Eshâbı )irâm dü/manı olan bu râ(izîler,hem kâ(irdirler, hem mülhiddirler ve hem de (esâd ehlidirler. İki +ihe!!en de ka!ledilmelerivâ+ibdir. 9â Dabbî 4înine yardım edenlere yardım eyle, müslümanlar arasında (i!ne:ıkaranları kahreyle. min. )ulların en (akiri olan 5amza.@

1) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 3'1



2) ef-ü#-#ün*n; sh. 16533) âc-üt-teârih; cild-1, sh. 13%, cild-2, sh. 55 ') =+dik+t-ül-ceâmi’; cild-1, sh. 2225) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 5%16) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 31') âm*s-ul-+’lâm; sh. 2%16

SEHÂVÎ:7ıkıh, hadîs, !e(sîr ve !ârih âlimi. İsmi, 3uhammed bin Abdurrahmân bin

3uhammed bin Ebî Bekr bin <sman bin 3uhammeddir. )ünyesi Ebül5ayr ve EbîAbdullah olup, lakabı Şemsüddîndir. 3ısırın k*ylerinden olan -ehâda doduu i:in-ehâvî nisbe! edilmi/!ir. Bu nisbe!i ile me/hûr oldu. "S& %m. $MLP' senesinde dodu. K&L%m. $MKQ' senesinde 3edînei münevverede ve(a! e!!i.

-ehâvî, Şeyhülislâm Bülkînînin medresesine yakın olan mahallede dodu. 4*r!ya/ına 1elin+e, İbni 5a+eri Askalânînin bulunduu mahalleye yerle/!iler. <rada, babasıonu Şere(üddîn Gsâ bin Ahmed 3akdisînin derslerine 1*nderdi. 4aha sonra (akîhBedrüddîn 5üseyn bin Ahmedin sohbe!lerine devam e!!i. Bu zâ!ın yanında )urânı kerîmiezberledi. 0e+vîd ilmini *rendi. Bir:ok eseri ezberledi. Ezberledii bu eserleri, asrın

büyük âlimlerin huzûrunda okudu. İlim *rendii âlimlerin sayısı d*r!yüzü bulmak!adır.İbni 5a+eri Askalânînin derslerine devam eden -ehâvî, onun bü!ün eserlerinikendisinden dinledi. Ie(a!ına kadar İbni 5a+erin yanından ayrılmadı. İbni 5a+er onaders oku!ma ve eser yazma husûsunda i+âze! %diploma' verdi.

-ehâvî, ho+ası İbni 5a+erin ve(a!ından sonra 4imyâ!a 1i!!i. <radaki âlimlerinderslerini dinledi. -onra ha+ (arizasını yerine 1e!irmek i:in deniz yoluyla 5i+aza 1i!!i.Şabân ayının ba/larında 3ekkei mükerremeye vardı. <rada ha+ zamanına kadar ikâme!e!!i. Bu arada bir:ok âlimin derslerini !akib e!!i. 3ekkei mükerremede ilim *rendiiâlimlerin bazıları /unlardır> Ebül7e!h 3erâ1î, Burhânüddîn emzemî, 0akıyyüddîn bin7ehd, eynüddîn Emyû!î, Şihâbüddîn Şevâi!î, Ebüs-eâdâ! bin âhire, Ebû 5amîd biniyâî. 5a+ (arizasını yerine 1e!iren -ehâvî, )âhireye d*ndü. )âhirede hadîsi /erî( veyapılan rivâye!leri dinlemeye ki!apları mü!âlaaya ve âlimlerden is!i(âde e!meye :alı/!ı. Bu

arada bir:ok yerlere ilmî seyaha!ler yap!ı. Buralarda bir:ok âlimden ilim *rendi.Bunlardan bazıları /unlardır> İbni Şıhne, 0ennûhî, -elâhüddîn i(!âvî 3a!rız, Abdullah binEbî Bekr, 4emâminî, Bülkînî, İbni 3ulâkkın, Trakî, 5eysemî, )emâlüddîn 4emirî, 5alâvî,-üveydâvî, 2emâlüddîn De/îdî, Ebû Bekr bin İbrâhim, İbni Tzz.

-ehâvî, ilim *renmek i:in pek:ok seyaha!ler yap!ı. 5aleb, 4ıme/k, Bey!i makdis,5alîl, 8ablus, Demle, 5ama, Balebek, 5ımsı dola/!ı. Buralarda ders aldıı ho+alarınınsayısı yüze yakındır.

Babasının ve am+asının !alebelerinden olan Burhânüddîn bin 5ızırın yanında dakalan -ehâvî, onun yanında Arabî ilimlere dâir pek:ok /eyler yazdı. El(iye üzerine yazılanpek:ok /erhi dinledi.

-ehâvî6 İbni -alâhın ?Clûmülhadîs@ adlı eserini, Dâ(iînin 0ahrî+ini ve 3üsnedül(irdevs !elhisini, Bezlülmâunu, 4ıme/kiyye ve 5alebiyye emâlilerini, Şa(iî ve Reysinmenâkıbını, 7e!hülbârînin :ounu, 0ahri+ül3esâbihi, İbni 5a+ib elAslîyi, 0alîkü!!alîki, 3ukaddime!ülisâbeyi İbni 5a+erin yanında okudu ve mü!âlâa e!!i. )endi ba/ınaokuyup ezberledii eserlerden bazıları ise /unlardır> 8uhbe ve /erhi, elErbeînülmü!ebâyine, el5isâlülmüke((ire, el)avlülmüsedded, Bülûülmerâm, elA/ere!üla/âriyyâ!, el)elâm (î hadîsi ummi Dâ(iî.

-ehâvî, "K" %m. $MKL' senesinde 3edînei münevvereye 1i!!i. Ie(a!ına kadarburada kaldı. 3ekkeliler ve 3edîneliler, ondan 1erek rivâye! ve 1erekse dirâye!bakımından pek:ok /eyler *rendiler.

Şemsüddîn -ehâvî, bir:ok eser yazdı. 9azdıı eserlerin sayısı ikiyüzdür. Bunların enme/hûrları /unlardır> $ Ed4avüllâmi (î ayânilkarn i!!âsi> Eser ma!bû olup, oniki+ilddir. 3üelli(, burada haya!ını o!uz sahi(ede anla!mı/!ır. L Şerhu El(iye!ilTrâkî> 5adîsi/erî( ıs!ılâhlarına dâirdir. S Elmekâsıdülhasene, M El)avlülbedî (î ahkâmissalâ!ialel5abîbi//e(i, # Elİlâm bi!0evbîh limen zemme!!ârih, Q El2evâhirül3ükellele

(ilahbârilmürselsele, P El3uîn> İmâmı 8evevînin Erbeinde zikredilen zâ!ların hâl!er+ümelerine dâirdir. Eserin el yazması bir nüshası Dabâ! )ü!üphânesinde, )e!!ânî



b*lümü, $P"# numaradadır. " Elİh!imâm> İmâmı 8evevînin hâl !er+ümesine dâirdir. KE!0ıbrulmesbûk, $& Ie+îzülkelâm (izzeyli alâ ki!âbizehebî düvelülİslâm, $$ El2evâhir veddürer (î !er+eme!i Şeyhülislâm İbni 5a+er Askalânî, $L El)evkebülmudî>-ehâvî, asrındaki bazı âlimlerin hâl !er+ümelerini anla!mı/!ır. $S El2evherülme+mûâ,$M E!0uh(e!ülla!î(e (î ahbârilmedîne!i//erî(e, $# Bu1ye!ülulemâ verruvâ!, $QEzeyl alâ !abakâ!ilkurrâ li İbnil2ezerî, $P El=âye (î /erhıl5idâye, $" Cmde!ül

kârî ves-âmî. $K El)avlü!!âm (î (âdlirremyi bissihâm, L& E/Şâ(iî minelelem (îIe(eyâ!ilümem, L$ 0ârihülmedîne!eyn, LL E!0ârihülmuhî!, LS 0abakâ!ül3âlikiyye, LM 0elhîsu !ârihül9emen, L# 0elhîsu 0abakâ!ülkurrâ, LQ ErDıhle!üs-ekenderiyye, LP ErDıhle!ül3ekkiyye.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-1 sh. 152) (d-+-ül-lâmi’; cild-%, sh. 23) (l-eâki$-üs-sâire; cild-1, sh. 53') "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 15 5) (l-0’lâm; cild-6, sh. 1&'6) >#âh-ül-mekn*n; cild-1, sh. 2&, 112, 25&, '', cild-2, sh. 16, 3&, 123, 2', '2) ef-ü#-#ün*n; cild-1, sh. 2&, 12%, 32, 61%, cild-2, sh. 1356, 1&, 1%%'

%) 0hlR+rdt; Der#eichniss der +r+$ischen =+ndschriften; cild-3, sh. 23, cild-, sh.3%3&) Br?ckelm+nn; 8u7-3, sh. 311) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 12



SEMHÛDÎ (6e8!; A#$ /$" A/7##)0&: Şa(iî mezhebi (ıkıh âlimlerinden. İsmi, li bin Abdullah bin Ahmed bin Ebil5asen Ali

bin Gsâ bin 3uhammed bin Gsâ el5asenî es-emhûdî el3ısrîdir. 5z. 5asen bin Ali bin Ebî0âlibin ah(âdından %!orunlarından' idi. Bunun i:in ?Şerî( -emhûdî@ diye me/hûr oldu.)ünyesi Ebül5asen ve lakabı da 8ûreddîndir. 3ısırda, babasının kadı olduu -emhûd/ehrinde, "MM %m. $MM&' senesi -a(er ayında dünyâya 1eldi ve orada büyüdü. İlk olarak,

babası !ara(ından "#S %m. $MMK' yılında )âhireye 1*!ürüldü. 4aha sonraları, 1erek yalnızve 1erekse babası ile, :e/i!li vesilelerle bu /ehre bir:ok de(a 1idip 1eldi. Bu ziyâre!leriesnasında, zamanının en me/hûr âlimleri ile !anı/ıp, onlardan :e/i!li ilimleri !ahsil e!!i.Evliyânın büyüklerinden eynüddîni Trâkîden !asavvu( ilminin yüksek ve in+emari(e!lerini elde e!!i. Bu zâ!, ona hırka 1iydirdi. "P& %m. $MQ#' senesinde ilk de(a ha++a1i!!i ve 3edînei münevvereye yerle/!i. Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi vesellem' mübârek mes+idi yanında bir hü+rede ikâme! e!meye ba/ladı. Bir müdde! sonraburadan ayrıldı. BâbürDahme yanında 0emîmüd4ârînin evi olarak bilinen bir meskenikiralayıp, o!urdu. 3edineye 1eldiinde, 3es+idi 8ebînin Q#M %m. $L#Q' senesindekiyan1ından sonra yapılan !amira!ların, aslına uy1un bir /ekilde yapılmamı/ olduunu1*rdü. Bu mübârek yer, a/aıyukarı L&& yıllık bir zaman 1e:mi/ olmasına ramen, :oksa!hî ve ye!ersiz bir /ekilde !amir edilmi/!i. 3es+idin eski hâlini ara/!ırıp, aslına uy1un bir

/ekilde yapılmasını !avsiye eden bir eser kaleme aldı. Bizza!, 3es+idi 8ebînin !amiri veyanına bir kü!üphâne in/âsı ile ura/!ı. ;ok ki!ap yazdı. ""$ %m. $MPQ' senesinde, ikin+ide(a ha+ yapmak üzere 3ekkei mükerremeye 1i!!i. )endisinin bulunmadıı bu sırada,3edinede 3es+idi 8ebî yanındaki kü!üphâne, mes+idi de harabe hâline 1e!iren yan1ındakül oldu. Buna :ok üzülen -emhûdî, ha+dan d*nün+e 3ısıra 1i!!i ve -emhûd /ehrindebulunan ih!iyâr annesini ziyâre! e!!i. Annesi, Bu ziyâre!!en on 1ün sonra ve(a! e!!i.Annesinin +enâzesinin de(ninden sonra )âhireye 1i!!i. -ul!an E/re( )ayı!bay kendisinikabul edip, maa/ baladı. ;ok ihsân ve ikrâmlarda bulundu. 8ezâre!i kendisine !evdîedilen 3edine kü!üphânelerini !amir ve !ezyin e!mek, eksikliini !amamlamak üzere :okmik!arda al!ın ve kıyme!li ki!aplar verdi. )udüsi /erî(i ziyâre! e!!ik!en sonra, "K& %m.$M"#' yılı sonlarına doru 3edînei münevvereye d*ndü. Bu sırada 0emîmüd4ârîninevinin sa!ılıa :ıkarılmı/ olduunu 1*rdü. Bunu sa!ın alıp iyi+e !amir e!!irdi. Evlenip :oluk

:o+uk sâhibi oldu. 5erkese iyilik eder ve ilim *renmek i:in 1elen !alebelere dersoku!urdu. K$$ %m. $#&Q' senesi ilkade ayının onsekizinde, 3edinede ve(a! e!!i. )abri/erî(i 2enne!ülBakî kabris!anında, -eyyid İbrâhim ile İmâmı 3âlik hazre!lerininkabirleri arasında bulunmak!adır.

Şerî( -emhûdî, daha kü:ük ya/!a )urânı kerîmi ve ?3inhâ+@ ki!abını ezberlemi/!i.Czun zaman babasının yanında kalıp ilim !ahsil e!!i. Babası ile kar/ılıklı müzâkere ederek,

?3inhâ+@ ki!abına 2elâleddîni 3ahallînin yap!ıı /erhini ve ?Şerhülbeh+e@nin yarısınıokudu. Bunun dier yarısını da dinliyerek *rendi. Ayrı+a, Şa(iî usûlüne dâir ?2emul+evâmi@ adındaki eseri, İbni 3âlikin ?El(iye@sinin yarısını da babasından okudu. 9inebabasından, ?Buhârî@yi ve 3ünzirînin ?3uh!asarı 3üslim@ adındaki hadîs ki!abını dinledi.Babasıyle ve yalnız olarak, )âhireye :ok 1idip 1eldi. İlk 1eli/inde, Şemseddîn 2ev+erîden(ıkıh, usûl ve edebiya! ilimlerini !ahsil e!!i. Ayrı+a ondan, İbni 5i/âmın ?0avdîh@ ki!abınınhepsini ve ?5azre+iyye@nin /erh ve hâ/iyelerini, Ieliyyüddîn Ahmedin ?Şerhülbeh+e@sini, 2elâleddîni 3ahallînin ?Şerhül3inhâ+@ının :ounu okuyarak ve kalanını dadinliyerek *rendi. 9ine ?Şerhu 2emıl+evâmi@ ki!abının :ounu ondan dinledi. Bizza!müelli(lerinden okuyup, dinledii eserler de :ok!ur. 3enâvî ile :ok bulundu. ?3inhâ+@ki!abının !amâmını, iki ayrı me+lis!e ondan okumu/!u. Ayrı+a ?0enbîh@, ?5âvî@ ve ?Beh+e@adındaki eserlerin /erhlerini müelli(lerinden okudu. ?Şerhu El(iyei Trâkîden ve 8evevînin

?Bos!ânülâri(în@inden birer b*lümünü, ?Disâlei )u/eyrî@nin hepsini müelli(lerindenokudu. Ayrı+a de(alar+a ?-ahîhi Buhârîyi, ?-ahîhi 3üslim@den bir b*lümü, Bârizînin

?3uh!asaru 2âmi ılusûl@ünü ve ?Beydâvî@ !e(sîrinin sonunu da okumu/!u.9ine Şerî( -emhûdî, 8e+meddîn bin )âdı A+lûnun huzûrunda ?3inhâ+@ın !ashihinin

bir b*lümünü, Şemseddîni Bâmîden ?Şerhülbeh+e@nin bir b*lümünü, eyneddînekeriyyâdan Esnâînin ?Şerhül3inhâ+@ını ve onun (erâiz ilmine dâir İbnül5âimin

?3anzûme@sine yap!ıı /erhinin :ounu, Şemseddîni Şirvânîden 0e(!âzânînin ?Akâidi

8ese(îyye /erhi@ni ve İs(ehânînin ?Şerhı 0avâlî@sinin :ounu okudu. 3ekkede onunla,kelâm ilmine dâir bir:ok meseleleri mübâhase ve müzâkere e!!iler. ?)e//â(@ !e(sîrinin bir



b*lümünü, ?0elhis@ ki!abı üzerine -adüddîni 0e(!âzânînin yap!ıı ?3uh!asar@ın :ounu, ?3u!avvel@den birazını, -eyyid Tbrînin ?Şerhül3inhâ+ilaslî@sini ve daha ba/ka eserleriokuyup, ilim !ahsil e!!i.

-emhûdî, Alemüddîn Bülkînînin ve )âmiliyye 3edresesi imâmı )emâleddîninderslerinde de hazır bulunarak ondan :ok ilim *rendi. 0asavvu( ilimleriyle de :ok me/1ulolan -emhûdîye hırka 1iydirdi ve zikrullahı !elkin e!!i. -ad bin 4îriden mübâhase ile

?Cmde!ülahkâm@ ki!abını okudu. İbni 4îrî, Bâmî, 2ev+erî 1ibi âlimler, ders vermesihusûsunda ona izin verdiler. 4ers oku!mak ve (e!vâ vermek husûslarında, bir:okmeselede im!ihan e!!ik!en sonra, Şihâbüddîn Şârimsâhî de ona izin vermi/!i. Beraber+e:ok meseleyi müzâkere e!!iler. 8i!ekim ekeriyyâ, 2elâleddîni 3ahallî ve 3enâvî ile deb*yle idiler. B*yle+e bu iki husûs!a ih!isas kazandı. 3enavînin !orunu ile evlenmesisebebiyle, onunla sohbe!i daha :ok oldu. 3enavî, 2âmii Ielvîdeki hadîs derslerinde,-âlihiyye 3edresesindeki (ıkıh derslerinde onu kendisine yardım+ı se:!i. -emhûdîyikadılık merkezinin avlusunda kü:ük bir odaya yerle/!irdi. )endisine kadı yardım+ılıını!ekli( e!!i. Hn+e bu vazî(eden ka:ındı ise de, sonra kadılık hizme!lerinin bü!ün idâresikendisine verildi.

3emleke!i olan -emhûdda, )âhirede, 3edine ve 3ekkede daha bir:ok âlimden ilim!ahsil eden -emhûdî, :ok ki!ap yazdı. Bunlardan ?5ülâsa!ülve(â@ ve ?2evâhirülakdeyn@

ki!aplarını okuyan, İbni 0eymiyyenin ve Iehhâbîlerin bozuk yola sapmı/ olduklarını iyianlar. Eserlerinden ba/lı+aları /unlardır>$ 5ülâsa!ülve(â biahbâri dâril3us!a(â> Bu eserde, 3edînei münevvere /ehrinin

!ârihi, !opo1ra(yası ve Ney1amber e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' kabri/erî(lerinin ziyâre! âdabı :ok 1üzel bir /ekilde anla!ılmak!adır. Bunu, ilk *n+e 1eni/ birplâna 1*re ?Elİk!i(â biahbâri dâril3us!a(â@ adı al!ında kaleme almı/!ı. Bir hâmîninis!ei üzerine, bu ki!abın bir hülâsasını %*ze!ini' hazırlayıp, buna ?Ie(âülvâ(i@ adını verdi.Bu hülâsayı, 3edinede o!urduu zaman, ""Q %m. $M"$' senesi 2emâzilâhır ayınınyirmid*rdünde !amamlamı/!ı. 3edinede kü!üphânesi yandıı zaman, bu eser 3ekkedeyanında idi. Bu sayede eserinin ba/lı+a muh!evâsı kur!ulmu/ oldu. 4aha sonra buhülâsanın daha yeni bir /eklini meydana 1e!irdi ki, bu bazı yazmalarına ve ma!bûnüshalarına 1*re, "KS %m. $M""' yılında !amamlamı/ ve ?5ülâsa!ülve(â@ adını vermi/!ir.

L 2evâhirülakdeyn (î (adli//erî(eyn /ere(ililmil+elî vennesebilâlî. S Emniyye!ülmü!enîn biravda!i!!âlibîn> 8evevînin eserinin /erhidir. M İkmâlülmevâhib> ?El3evâhibülkerîm@ adındaki eserin zeylidir. # Envârüsseniyye (î e+vibe!i esile!il9emeniyye. Q İzâhülbeyân limâ erâdehulhu++e!e men leyse (ilimkân ebdea mimmâkâne. P 4ürerüssemû!> Abdes!in /ar!larını bildiren bir eserdir. " 4e(u!!aarruz velinkâr libas!ı ravda!ilmuh!âr. K irve!ülve(â biahbâri dâril3us!a(â, $& Şerhulizâh>İmâmı 8evevînin, ha++ın rükünleri hakkındaki eserinin /erhidir. $$ Şi(âüle/râk lihükmi mâ yeksiru beyuhû (ilesvâk. $L 0îbülkelâm bi(evâidilİslâm. $S Tkdül(erîd(î ahkâmi!!aklîd. $M El=umar alellümâz (î ehâdîsilmevzûa. $# ElRülü ülmensûr(î nasîha!ilvülâ!ilumûr. $Q El3uharrer (î !ayîni!!alâk. $P 3inye!ülmu!edîn biravdı!!âlibîn. $" 3evâhibülkerîmül(e!!âh (ilmesbûkı velmü/!e1ılı bilis!i(!âh.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-, sh. 12&2) (d-+-ül-lâmi’; cild-5, sh. 2'5, 2'%3) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 5, 51') (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. '5) ef-ü#-#ün*n; sh. 1&', 21, 61'6) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 16'

SEYYİD VELÂYE2:Anadoluda ye!i/en evliyânın büyüklerinden. -ev1ili Ney1amberimizin %sallallahu

aleyhi ve sellem' mübârek soyundan olup ismi, -eyyid Ielâye! bin -eyyid İshak!ır.-ilsilei nesebi, -eyyid 3uhammed Bâkır bin eynel âbidîne kadar ula/mak!adır. "## %m.$M#$' senesinde Bursaya balı )ırmas!i kasabasında dodu. KLK %m. $#LL' senesindeİs!anbulda ve(a! e!!i. Evinin yakınında bulunan mes+idin bah:esine de(nedildi.

amanının âlimlerinden, aklî ve naklî ilimleri !ahsil e!!i. 5adîs ilmini 3olla=ürânîden okudu. /ıkpa/a evlâdından Şeyh Ahmed hazre!lerine !alebe oldu. <nun



hizme!inde bulunup (eyz aldı ve yüksek manevî dere+elere kavu/!u. "PM %m. $MQK'senesinde ho+ası Şeyh Ahmedin kızıyla evlendi. 0asavvu( yolunda kemâle erdik!en sonra,Allahü !eâlânın dînini ve sev1ili Ney1amberimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' 1üzelahlâkını insanlara anla!mak husûsunda i+âze! alıp, bu vazî(eyle vazî(elendirildi. ""& %m.$MP#' senesinde ha++a 1i!mek i:in yola :ıkın+a, 3ısıra uradı. <rada Şeyh -eyyid Ie(âbin -eyyid Ebû Bekr hazre!lerinin de sohbe!lerinde bulundu. İr/âd i:in i+âze! aldı. 3ekkei

mükerremede Şeyh Abdülmu!î ile kar/ıla/ıp, âlimlerin ve !asavvu( ehli zâ!ların bulunduubir me+lis!e, Esmâi husnâ okumaa i+âze! aldı. Bu yol+uluu esnasında, annesiİs!anbulda ve(a! e!!i. Babası da ""Q %m. $M"$' senesinde İs!anbulda ve(a! edip,o!urduu evin bir k*/esinde de(nedildi. Babasının ve(a!ından kırkiki 1ün sonra, 7â!ih-ul!an 3uhammed 5ân ve(a! e!!i.

-eyyid Ielâye!, ilk ha++a 1idi/inden ba/ka, iki de(a daha ha+ ibâde!ini yerine 1e!irdi.J:ün+ü 1idi/i, 9avuz -ul!an -elîm 5ânın pâdi/âh olu/unun ikin+i yılında idi. PS ya/ınavardıı sırada, İs!anbulda ve(a! e!!i. 2enâze namazında, âlim ve sâlih bir:ok kimsebulundu. Şeyhülislâm enbilli Ali 2emâlî E(endi +enâze namazını kıldırdı. Iasıyye!i1erein+e, evinin yakınında bulunan mes+idin bah:esine de(nedildi. 4ervi/ 3uhammedadındaki olu, ve(a!ından sonra onun yerine ir/âd vazî(esiyle vazî(elendirildi. KML %m.$#S#' senesinde o da ve(a! e!!i ve babasının yanına de(nedildi.

-eyyid Ielâye!, zâhirî ve manevî ilimlerde yüksek dere+e sâhibi, âlim, (azîle!li birzâ! idi. 4erin ilmi ve !asavvu(!aki yüksek dere+esiyle e!râ(ına yıllar+a (eyz verdi. -ul!anlarve vezîrler onu ziyâre!!e kusur e!mediler. Bereke!li ve (eyzli sohbe!leriyle, binler+e insanınAllahü !eâlânın rızâsına uy1un /ekilde kemâle ermesine vesile oldu.

Bir:ok yüksek hâller ve kerâme!ler sâhibi olan -eyyid Ielâye! hazre!leri, herkese iyidavranır, 1üleryüzlü ve ho/sohbe! idi. <nun hâllerinden ve kerâme!lerinden bazıları/unlardır.

8akledilir ki> -ul!an İkin+i Bâyezîd 5ân, *mrünün sonuna yakın6 ?9erime, en lâyıkolan Şehzade -ul!an -elîmdir. -alıımdayken sal!ana! vazî(esini ona vereyim@ diye, onuİs!anbula dave! e!!i. An+ak Şehzâde -ul!an Ahmedin sevenlerinin ısrar e!mesi üzerine,İkin+i Bâyezîd !ereddüde dü/!ü. Bunun üzerine 9avuz -ul!an -elîm, sâlih ve âlimzâ!lardan yardım ve dua is!edi. Bu sırada -eyyid Ielâye! ile de 1*rü/mek is!edi. 7aka!

-eyyid Ielâye! onunla 1*rü/meyi kabul e!medi. Şehzâde 9avuz -ul!an -elîmin ısrârıüzerine 1*rü/!ü. 9avuz -ul!an -elîm, -eyyid Ielâye! hazre!lerinden dua is!edi ve pâdi/âholup, olamıya+aını sordu. -eyyid Ielâye! bir müdde! +evap vermedi. 4aha sonra6

?Jzülmene lüzum yok. -al!ana! yakında sana nasîb ola+ak!ır. An+ak, pek uzunsürmeye+ek!ir@ buyurdu. 4edii 1ibi olup, 9avuz -ul!an -elîmin padi/ahlıı sekiz yılsürdü.

8akledilir ki> -eyyid Ielâye!, ha+ ibâde!i i:in Ara(a!!a bulunduu sırada, ŞeyhAhmed 3ahmûd da yanında bulunuyordu. Bir ara Şeyh Ahmed 3ahmûd ona6 ?Bu1ünimâmın saında kim bulunuyorsa, zamanın ku!bu odur@ dedi. -eyyid Ielâye! namazıkıldık!an sonra, imâmın sa yanında bulunan zâ!a dikka!li+e bak!ıında, Bursalı 3evlânâAyas hazre!leri olduunu 1*rdü.

5i+azdan d*ndüünde, Bursalı sâlihlerden biri onu ziyâre!e 1elip, bu sene Ara(a!!aimâmın saında kimin bulunduunu !esbi! edip, edemediini sordu. -eyyid Ielâye! de6Şeyh Ahmed 3ahmûd hazre!lerinin ha!ırlaması üzerine !esbi! e!!iini ve Bursalı 3evlânâAyas hazre!lerinin olduunu s*yledi. < ak/am :ok has!alandı, haya!!an ümidini keser 1ibioldu. İyile/ip, sabahleyin kendini !oparlayın+a, o sâlih ki/iyle beraber 3evlânâ Ayashazre!lerini ziyâre!e 1i!!i. 4uasını almak is!iyordu. 5uzûruna varıp elini *p!ük!en sonrao!urdular. 3evlânâ Ayas ona ser! bir /ekilde bakıp6 ?8eden benim 1izli olan hâlimiba/kalarına yaydın. 4ilini ve 1*zünü bu i/!en korumadın. Ben, bu 1e+e senin ve(a!ın i:inü: kerre Allahü !eâlâya dua edip y*neldim, her se(erinde Desûlullahın %sallallahu aleyhi vesellem' azîz rûhu benimle duamın arasına perde oldu. Bu sebep!en senin nesebinin!emizliini kesin olarak bilmi/ oldum@ dedi. -eyyid Ielâye!, 3evlânâ Ayas!an *zür dileyip,*zürü kabul edildi ve bunun üzerine ellerini *püp hayır duasını aldı.

-eyyid Ielâye! hazre!leri, ve(a!ından iki yıl kadar *n+e /idde!li bir /ekildehas!alanmı/!ı. 4os!ları ve !alebeleri ondan ümidlerini kesmi/lerdi. < sırada 1*zlerini a:ıp

onlara dedi ki> ?Jzülmeyin dos!larım. Bu1ün, sabah 1üne/ doduk!an sonra, *lüm meleiAzrail aleyhisselâm, 3ü(!î Ali ;elebinin sûre!inde bana 1eldi. Dûhumu !eslim ala+aını



zanne!!im ve !eslimiye! i:inde *lüme hazırlandım. Azrail aleyhisselâm bana6 ?5ayır,rûhunu almaa deil, seni ziyâre!e 1eldim@ diye !eselli e!!ik!en sonra 1i!!i@ dedi. İki yıldaha ya/ayıp, sonra bu (âni âlemden ayrıldı.

-eyyid Ielâye!in sohbe! me+lisinde bir1ün, -ünbül -inân E(endinin has!alanıp,birka: 1ün sonra da ve(a! e!!ii haberi s*ylendi. -eyyid Ielâye! bu s*zü kabul e!meyip6

?5ayır, -ünbül E(endi benden sonra ve(a! edip, benim namazımı kıla+ak!ır@ buyurdu.

Buyurduu 1ibi, -ünbül E(endi ve(a! e!memi/!i. <ndan sonra ve(a! edip, +enâzenamazında bulundu.

Nîri 3ehmed Na/a, İs!anbulda büyük:e bir der1âh yap!ırmı/ ve i:ine de Şeyh 2emâlE(endiyi o!ur!mu/!u. Dabîulevvel ayı olun+a, mevlid oku!mak üzere 1eni/ hazırlık yap!ıve yap!ırmı/ olduu der1âh!a, o 1e+eyi !esid i:in âlim ve sâlih ki/ileri dave! e!!i. -ohbe!esnasında -eyyid Ielâye! ba/ını kaldırıp, bir müdde! dü/ünüp, murâkabe e!!ik!en sonra6

?Bu der1âh, 2emâl E(endinin ve(a!ından sonra medrese olup, asla der1âh olmaya+ak!ır@buyurdu. -a kalanlar, onun bu kerâme!ini 1*rdüler. Şeyh 2emâl E(endi ve(a! edin+e,der1âhı medreseye :evrildi.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 3522) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-2, sh. 2%1

3) 8icilli Fsmânî; cild-', sh. 6&') âc-üt-teârih; cild-2, sh. 5%5) 8efînet-ül-eli!â; cild-5, sh. 2'%

S=FYAL9 BÂLÎ EFENDİ:Dumeli evliyâsının büyüklerinden. Bu1ün 9unanis!an sınırları dâhilinde olan -elanik

yakınlarındaki Cs!arum+a kasabasında dodu. -o(yaya yerle/!i. KQ& %m. $##S' yılında-o(yada ve(a! edip, -elâhiyye sem!inde de(nedildi. 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân devriâlimlerinden olan Ali )u/+unun !orunu )âdı Abdurrahmân bin Abdülazîz !ara(ındankazdırılan mezarından :ıkan al!ınla, kabri :evresinde bir der1âh ve +âmi yap!ırıldı.

)ü:ük ya/!a ilim *renmeye ba/layan -o(yalı Bâlî E(endi, kısa zamanda, dünyâ veâhıre! saâde!ine vesile olan aklî ve naklî ilimleri !ahsil e!!i. Bu arada, ne(sinin !ezkiyesi ve

kalbinin !as(iyesi ile me/1ul oldu. 9edi sene dalarda, maaralarda dola/!ı. 0ek ba/ınakalıp, herkes!en uzak durdu. İs!anbula 1i!!i. 0avukpazarı yakınlarında, 5akim Ali Na/anınkendisi i:in in/â e!!irdii der1âh!a, insanlara ilim *re!ip (eyz sa:makla me/1ul olan)âsım ;elebinin hizme!ine 1irdi. )âsım ;elebi, ;elebi 5alî(e nâmıyle me/hûr 2emâl5alve!înin !alebesi idi. )âsım ;elebinin ilim ve (eyzinden is!i(âde ile kemâle 1elipol1unla/an Bâlî E(endi, ahlâk!a 1üzel, amelde 1ayre!li, ilimde üs!ün oldu. )endisine i+âze!verilip, insanlara Allahü !eâlânın dînini *re!mesi vazî(esi ile, bu1ün Bul1aris!an sınırlarıdâhilinde olan -o(yaya 1*nderildi. <rada yıllar+a insanlara doru yolu 1*s!ermek, Allahü!eâlânın emir ve yasaklarını bildirmekle me/1ul oldu. amanın pâdi/âhı )ânûnî -ul!an-üleymân 5ânın bazı se(erlerine ka!ıldı. Allahü !eâlânın dîninin yayılması ve insanlarüzerinden zulmün kaldırılıp adâle!in hâkim kılınması i:in sava/an İslâm ordusununmuza((eriye!i i:in dualarda bulundu. Nek:ok kerâme!leri 1*rüldü. Bir:ok !alebe ye!i/!irip,:e/i!li b*l1elere 1*nderdi. Dumelinin müslümanla/ması, insanların 2ehennem a!e/indenkur!ulması i:in durmadan :alı/!ı. <nbinden (azla !alebesi arasında, en me/hûr iki halî(esi6)urd E(endi ve 8ûreddînzâde 3uslihuddîn e(endilerdi. 9avuz -ul!an -elîm 5ânınkadıaskerlerinden -arı =ürz 8ûreddîn 5amza E(endiye de mek!uplar yazıp nasiha! ederdi.

KQ& %m. $##S' yılında -o(yada ve(a! eden -o(yalı Bâlî E(endinin -elâhiyyesem!indeki kabri kazılırken, bir küp al!ın :ıkarıldı. ;ıkan al!ınlar kadıya !eslim edildi.C:lardaki dervi/1âzîlerin her halleriyle yakînen il1ilenen )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânadurum arz edildi. 3ezarından :ıkan al!ınlarla kabri üzerinde bir der1âh ve +âmiyapılmasını emre!!i. Bu i/le -o(ya kadısı Abdurrahmân Abdülazîz E(endiyi vazî(elendirdi.<rada :ok 1üzel bir der1âh, zari( bir +âmi in/â edildi.

-o(yalı Bâlî E(endi, ye!i/!irmi/ olduu kıyme!li !alebeleri yanında, pek (aydalı eserlerde yazdı. ?Csûli (akr@ nâmıyla marû( ?E!vâres!e@, ?Disâlei kazâ ve kader@, ?3e+mûâ!ünnesâyıh@, ?3anzûmei varida!@, ?Şerhi hadîsi kudsîi )ün!ü kenzen@ ve ?Şerhi 7üsûsül

hikem@ 1ibi ki!aplar, onun eserleri arasındadır.



7üsûsülhikem /erhini, ?7üsûsülhikem@ ki!abının müelli(i olan 3uhyiddîn Arabîhazre!lerinin manevî i/âre!iyle yazdı. 5âdise /*yle nakledilir> 4aha ho+ası )âsım;elebinin hizme!inde, ilim *renmek, ne(sini !ezkiye ve kalbini !as(iye e!mekle me/1ulolduu sıralarda baa 1i!mi/!i. Bir müdde! baın bakımı ile me/1ul olduk!an sonra, yanınabir kimse 1eldi. 0anıyıp 1*rdüü bilip i/i!!ii kimseye benzemiyordu. -elâm verdi ve6

?Benim 7üsûs adlı eserimin mü/killerini hâlleyle@ deyip, Bâlî E(endinin eline birka: kâı!

!u!u/!urdu. Bâlî E(endinin /a/kınlıı arasında, 1eldii 1ibi kayboldu. Bada i/ini bi!irenBâlî E(endi, der1âha d*ndü. )âsım ;elebiye durumu arze!mek üzereyken, mübârekho+ası durumdan haberdâr olduunu i/âre! e!!ik!en sonra /*yle anla!!ı> ?Bundan *n+eâlemi misâlde Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' huzûrundaydık. 3uhyiddîni Arabîhazre!leri6 ?Jmme!inin büyüklerinden birinin benim ki!abımı /erh edip /üpheleri1idermesini arzu ederim@ dedi. Biz de hemen Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem'huzûruna niyazda bulunup6 ?Bu saâde! benim halî(elerimden birine nasîb olsun@ diyeyalvardıımda, arzum kabul edilmi/, bu i/in sana verildii bildirilmi/ idi. Bu manâ bizim:ok!an malûmumuzdur. 5aydi Allahü !eâlâ mübârek e!sin@ buyurdu.

Bâlî E(endi, pek 1üzel /iirler de yazardı. ?3anzûmei vâridâ!@ adlı eseri, /iirlerindenmeydana 1elmi/!ir.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 5222) e#kire-i =+leti!!e, 8üle!mâni!e ütü7hânesi, (s’+d (fendi ksm. ?E 132,r. 16$3) itâ$- 8ilsilet-il-muk+rre$în e menâk$-l-müttekîn /Münîrî); r. 11&$') Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. '25) 8efînet-ül-eli!â; cild-3, sh. 22

SÜLEYMÂN BİN CEÂ:<smanlı âlimlerinden. İsmi, -üleymân bin 2ezâdır. 5aya!ı hakkında kaynak

eserlerde, malûmâ! yok!ur. 4oum ve ve(a! !ârihleri belli deildir. 5i+rî onun+u asırdaya/adıı bilinmek!edir. )ıyme!li ki!aplar yazdı. ?Eyyühelveled %Ey oul'@ adındaki ilmihâlki!abı me/hûr olup, :ok (âidelidir. Bu eserini, 5ane(î mezhebindeki büyük İslâm âlimlerinin

ki!aplarından derlemi/!ir. 5u++e!ülİslâm İmâmı =azâlînin ?Eyyühelveled@ ismindeki ?Ey oul@ ki!abı ba/kadır. <nu, <smanlı âlimlerinden 3us!a(a Ali E(endi !er+üme e!mi/ ve ?0uh(e!üssulehâ@ ismini vermi/!ir. Ayrı+a 5âdimî hazre!leri de /erh e!mi/!ir.

-üleymân bin 2ezânın KQ& %m. $#LL' yılında !elî( e!mi/ olduu ?Ey oul@ ki!abı,İs!anbulda %5akîka! )i!abevi' !ara(ından muh!eli( !ârihlerde basılmı/!ır. 3üelli(, bueserinin mukaddimesinde %*ns*zünde' buyuruyor ki>

?Elhamdü lillâhi Dabbil âlemin. Iesselâ!ü vesselâmü alâ Desûlinâ 3uhammedin veâlihi ve sahbihi e+maîn.

Ey <ul -enin i:in, ü:yüzal!mı/ hadîsi /erî(, kırkd*r! haber ve dînimizin direi olannamazın yedi /ar!ı, be/ rüknü, yedi vâ+ibi ve ond*r! sünne!i, yirmibe/ müs!ehâbı veond*r! mü(sidini, 5ane(î mezhebi âlimlerinin ki!aplarından !oplayıp, sana beyân e!!im.Bunlarla amel edip, (eyzüne+â!a dâhil olasın

Bil ki, bindoksan âdabı, sen ve senin 1ibi müslüman evlâdları i:in !opladım. Bunlarile amel edersen, sana ye!er. Eer !embellik eder de Allahü !eâlâya âsî olur, bunları !erkedersen, dünyâda esâre! ve rezale!e, âhıre!!e azâba dü:âr olursun.

Eer bunlarla amel edip, dier din karde/lerine de !avsiye edersen, senin i:in (âidesiolur. -ana hayr dua ederler. 5ak !eâlâ hazre!leri, in/âallah dualarını kabul eder. îrâ kul,kulun duası ile a((olunur.@

?Ey <ul@ ki!abından se:ilmi/ bazı b*lümler>Câ*$ ââ/? /)0,$: ?4ürer@de diyor ki> ?5ayzlı ve +ünüb olanın +âmiye 1irmesi

haramdır. Abdes!siz olanın 1irmesi mekrûh!ur.@ 2âmiye 1iden kimsenin her adımı i:in bir sevâb verilir ve bir 1ünahı a((olur.2âmi kapısına 1idin+e, evvelâ sa ayaını i:eri koy ve /u duayı oku> ?İlâhî bize

rahme! kapısını a:.@ Ie i:eri 1ir. İ:erde /âye! adam varsa, selâm ver, adam yoksa, yine /u/ekilde selâm ver ?Esselâmü aleynâ ve alâ ibâdillâhissâlihîn.@ Ie ü: kerre6 ?-übhânellahi

velhamdülillâhi ve lâilâhe illallahü vellahü ekber velâ havle velâ kuvve!e illâ billâhil aliyyilazîm@ diyerek o!ur, !esbîh ve !ehlîl eyle.



3üezzin ezânı bi!irin+e, /u duayı oku> ?Allahümme rabbe hâzihid dave! i! !âmme!ivessalâ!il kâime!i â!i 3uhammedenil vesîle!e vel(adîle!e veddere+e!erre(ia!e vebashümakâmen mahmûdenillezî vead!ehu inneke lâ !uhli(ül mîâd. Râ havle velâ kuvve!e illâbillahilaliyyilazîm.@ 8amaz ba/layın+a, imâma uymaa niye! e!!ik!en sonra uy vearkasında dur.

Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdular ki> “Bak teâlâ

rahmetini imâma indirir, imâmın arka, sa+ ve sol tara2ına da indirir.” Bunun i:in,imâmın arkasına, sa veya soluna durmaa 1ayre! eyle

5er namazda imâmın, ilk, yanî i(!i!âh !ekbîrine ye!i/mee :ok 1ayre! eyle Bunda:ok büyük (azîle! vardır. ;ünkü, Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' bir1ün +âmiye1elerek buyurdu ki> “y !mmetim/ )izin indinizde namazın evvelindeki tek"îrin2azîleti ne derece y!ksektir>” 5azre!i Ali %kerremallahü ve+heh' buyurdu ki> ?Benimindimde imâm ile beraber alınan !ekbîrin (azîle!i, dünyâ dolusu kâ(irleri +ihâdı (î sebîlillahsûre!iyle *ldürmek!en daha (azîle!lidir.@ 5azre!i Ebû Bekri -ıddîk %rahme!ullahi aleyh'>

?Eer dünyâ dolusu al!ın veya 1ümü/üm olsa ve onların hepsini !asadduk eylesem, yanîAllah rızâsı i:in (ukaraya versem, imâmla beraber alınan i(!i!âh !ekbîrinin (azîle!ineeri/emem@ dedi. B*yle+e, her sahâbî kendine 1*re bir +evap verdi. 8ihâye!, -ul!ânıenbiyâ %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “*e"râil aleyhisselâm "ana geli$

dedi ki: ;â 6uhammed aleyhisselâm/ Bak teâlâ "uyurdu ki: Ba"i"ime m!Jdeeyle, e+er denizler m!rekke" olsa, "!t!n a+açlar kalem olsa ve yer gök ehlikâti$ olsalar ve kıyâmet g!n!ne kadar yazsalar, imâm ile "era"er alınan i2titâhtek"irinin sevâ"ının onda "irini yazma+a kudretleri kâ2i gelmez.”

Bü!ün /u hakîka!ler kar/ısında, sana dü/en vazî(e, namazın evvelindeki i(!i!âh!ekbîrini 1ayb e!memek!ir. Cra/ ve dikka! eyle ki, bu (azîle!i elden :ıkarmayasın vebundan da nasîbin olsun.

Âe@e#>+8,!’"$" ;)!#e@$: Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki>“1ir kii namazdan sonra hemen "ir kerre @yetelk!rsî'yi okusa, o âyet gökleredo+ru çıkı$, tâ 0r7ı a'lâya kadar gider ve orada durmadan hareket ederek derki, “;â 5a""î/ 1eni okuyan kulunu a22et.” Bak teâlâ hazretleri, mekândan vecihetden m!nezzeh olarak azamet7i âniyle "uyurur ki: “y "enim meleklerim,

sizler âhid olun, namazdan sonra @yetelk!rsî'yi okuyan kulumun g!nahlarınıa22eyledim.” Bilindii 1ibi, Bekâra sûresindeki “0llah! lâ ilahe illâ hu..” âye!inin!amâmına ?ye!elkürsî@ denir. Bu âye!i kerîmeyi ihlâs ile okuyanın, insan ve hayvanhaklarından mâadâ ve (arz bor:larından ba/ka 1ünahları a((olunur. 9anî !*vbeleri kabulolur.

9ine Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “Ber kim namazdan sonra, hemen @yetelk!rsî'yi okursa, Bak teâlâ o kula her har2i için kırk sevâ"verir.” Şâ(iîler, (arz namazını kılıp selâm verin+e yerinden kalkmadan, 5ane(îler ise, sonsünne!den sonra hemen okumalıdır.

Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimiz buyurdu ki> “Ber kim 2arznamazı "itirir "itirmez yerinden kalkmadan "ir kerre @yetelk!rsî'yi okuyu$otuz!ç kerre )!"hânallah, otuz!ç kerre lhamd!lillah, otuz!ç kerre 0llah!ek"er derse, he$si doksandokuz olur. 1ir kerre de âilâhe illallah! vahdeh- lâ

erike leh leh!lm!lk! ve leh!l hamd! ve h!ve alâ k!lli ey'in kadir dese, Bakteâlâ o kiinin g!nahlarını a22eder.” Şunu iyi bilmek lâzım 1elir ki, Allahü !eâlâhazre!lerinin a((e!!ii 1ünahlar, yalnız kendisi ile o kulu arasında olan, !*vbe e!mi/ olduu1ünahlardır. insanların ve hayvanların haklarını +enâbı 5ak a((e!mez. Bunlara !*vbee!!ik!en sonra helâlla/mak da lâzımdır.

5abîbi kibriyâ %sallallahu aleyhi ve sellem', dier bir hadîsi /erî(lerinde buyurdu ki>Bak teâlâ hazretlerinin zâtına mahs-s olarak !ç"in ismi vardır. 1unların içindenterazide en a+ır geleni “)!"hânallahi ve "i hamdihi s!"hânallahil'azîmi ve"ihamdihî”dir.” 5er kim, bunu namazdan ve !esbihlerden sonra on kerre okursa, herhar(ine on sevâb verilir. -onra, imâm ve +emâa! ile beraber kollarını, bir mik!ar ileriyeuza!ıp ve 1*üs hizasına kaldırıp, avu:ları, !am a:ık olarak semâya :evirip dua e! ve âminde. Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “Ber kim namazdan sonra,

imâm ile dua edi$ âmin dese, âmin kelimesinin har2leri dörtt!r, her har2ine "irmelek nâzil olur. 1unlar tâ kıyâmet g!n!ne kadar, "u kimse için dua ederler.”



4ua bi!in+e ellerini yüzüne sürüp, ?Ielhamdü lillâhi Dabbil âlemin@ de ve salevâ! ile7â!ihai /erî(e oku.

Câ*$e *+,â;e0) (E# ,?>*)>&: Ey <ul 2âmide yanında olan +emâa!lemüsâ(eha e! Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “"- )!2yân'ınevinden ikindi vakti çıkı$ câmiye girdim. 1oyu ve "oynu uzun ve kaları çatık "ir kii geli$, dört rek'at namaz kıldı. 1en mihrâ"a yakın giderken o ahsa "aktım.

Damazı "itirince, ellerini kaldırı$ a+layarak dua etme+e "aladı. 1en de ellerimikaldırı$ âmin dedim. ?uasını "itirdikten sonra, elini "ana uzattı ve elimi ha2i2çetutu$, "ana selâm verdi. Ondan sonra, elimi !ç kerre salladı, daha sonracâmiden çıkı$ gitti. 1en o ahsın "u hareketine teacc!" eyledim.”

Bundan sonra Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' hazre!i Alinin evine 1i!!ive bu i/i olduu 1ibi hazre!i Aliye anla!!ı. Bu esnada 2ebrâil aleyhisselâm 1eldi ve dediki> ?9â 3uhammed 5ak !eâlâ sana selâm eder. Ie buyurur ki, +âmide elini !u!anın kimolduunu bildi miF@ Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' hayır bilmedim, dedi. 2ebrâildedi ki, ?< 1*rdüün yii!, 5ızır aleyhisselâm idi. -eni ziyâre! e!mee 1elmi/ idi. Bununüzerine Ney1amberimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “;â 0li/ Bızıraleyhisselâmın s!nneti sana vasıyyet olsun,” 9ine buyurdu ki> “Ber kim, "ir dinkardei ile karılatı+ı zaman, el ayaları "ir"irine temâs etmek !zere, m!sa2ehâ

ederse, Bak teâlâ ona Bızır sevâ"ı verir. Ve her $arma+ına "ir yıllık i"âdet sevâ"ı verilir. 6!sâ2eha edenler yerlerinden ayrılmadan, Bak teâlâ her ikisinidahî a2 ve ma+2iretine nâil kılar.” 3üsâ(eha her zaman yapılır. 9alnız namazlardansonra müsâ(eha yapmak mekrûh!ur. 3üsâ(eha ederken birbirine sarılmak, *pü/mek +âizdeildir. )adınların birbirleri ile, yaban+ı erkeklerin 1*remiye+ekleri yerlerde, müsâ(ehae!meleri +âizdir.

Ey <ul 2âmiden dı/arı :ıkarken6 ?İlâhî, bana (azlınla rahme! kapısını a:@ deyip, solayaınla dı/arı :ık. ;ıkarken in/âallah *le namazına da 1ele+eim, diye niye! eyle.

Şâye! :ok mühim bir mâni :ıkıp 1elemezsen, 1elmi/ 1ibi sevâba nail olursun. Eer*le namazını kılmı/san, ikindiye, ikindiyi kılmı/san ak/ama, ak/amı kılmı/san ya!sıya,ya!sıyı kılmı/san, sabaha da 1elmek i:in b*yle niye! edersin. ;ünkü Desûlullah %sallallahualeyhi ve sellem' buyurdu ki> “3yi ameller ancak niyete "a+lıdırlar.” 8iye!siz ibâde!

olmaz. Bir insan iyi bir amel i/lemeye niye! e!se, (aka! o i/i i/lemek nasîb olmasa, okimseye niye!inin sevâbı yazılır.9ine buyurdu ki> “Damaz, dînin dire+idir, kim namazını kılarsa, dînini ya$tı,

kim namaz kılmazsa, dînini yıkmıtır.” ira namaz, bü!ün ibâde!lerin en (azîle!lisidir.Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “Damazı cemâatle kılmak, yalnızkılmaktan yirmiyedi derece e2daldir.” 4ier bir hadîslerinde6 Fz!rs!z, evinde %yalnız' namaz kılan kiinin "orcu ödenir, namazının sevâ"ı noksan kalır.” buyurmu/lardır. 8amaz kıla+aın vaki!, vak!in evvelinde veya hi: olmazsa or!asındakılmak 1erek!ir. 4aha sonra kılarsan, bor: *denirse de sevâbı olmaz. Iaki! :ık!ık!an sonrakılınan namaz kazâ niye!iyle kılınır. Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki>6i'râc gecesinde "ir kısım insanların hâline vâkı2 oldum. 1aktım ki, onlar

iddetli "ir azâ"la muazze" oluyorlar. *e"râil aleyhisselâma sordum, "u tâi2ekimlerdendir> %9anî ni:in azâb 1*rüyorlarF' *e"râil aleyhisselâm ceva"en4 “1unlarnamazlarını vaktinde kılmayanlardır.” buyurdu. Hyle ise namazını vak!inde kıl. îrâvak!in sonunda kılan bor+unu *der. 7aka! sevâba nail olamaz.

5er kim +emâa!le namaz kılmaı severse, 5ak !eâlâ hazre!leri o kulunu sever,melekler sever. < kul dâima 5ak !eâlâ hazre!lerinin rızâsında olmu/ olur.

Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “1ir kimse, sa"ah namazınıcemâatle kılsa ve ö+le vaktine eriemeden ölse, Bak teâlâ o kulun, irk, insan vekul hakkından "aka "!t!n g!nahlarını a22eder. F+le namazını kılı$ akamavarmadan, akamı kılı$ yatsıya varmadan ölenlerin ayrı ayrı merte"eleri vardır.”

Be/ vaki! namazı +emâa! ile kıl +iz olma )ıyâme! 1ünü 5ak !eâlâ hazre!leri yedika! yerleri, yedi ka! 1*kleri, Ar/ı, )ürsîyi, ku/ları ve yeryüzünde olan bü!ün mahlûkâ!ı!erazinin bir !ara(ına koysa ve bir vaki! /ar!larını 1*ze!erek +emâa!le kılınan namazınsevâbını dier !ara(ına koysa, namazın sevâbı daha aır 1elir. 3ümin olan kimse, +emâa!i

!erk e!mez. Bir mümin, be/ vaki! namazını, her 1ün +emâa!le kılsa, yüzyirmid*r!binNey1ambere aleyhimüsselâm ye!i/mi/ 1ibi sevâba nail olur. -abah namazını +emâa! ile



kılan bir kimse bin /ehir (e!he!mi/ 1ibi, *le namazını +emâa! ile kılan, oniki yıl hepibâde! e!mi/ 1ibi, ikindi namazını +emâa!le kılan kimse, onbin a: doyurmu/ 1ibi, ak/amnamazını +emâa! ile kılan bin kere )urânı kerîmi ha!me!mi/ 1ibi, ya!sı namazını +emâa!ile kılan kimse, kâ(irlere kar/ı yapılan muharebeye bin a! 1*ndermi/ 1ibi ve bin kere)âbeyi !ava( e!mi/ 1ibi ve bin /ehîd namazı kılmı/ 1ibi sayısız hayırların (azîle!lerine nailolur.

Bir mümin, be/ vaki! namazın i(!i!âh !ekbîrine eri/se, 5ak !eâlâ ona 2ehennemazâbından kur!uldun diye berâ! !akdîr buyurur. < kul, dünyâdan :ıkmadan 2enne!i alâdayerini 1*rür. < kul üzerine +enâbı 5akkın rahme!i daimî olur. İlk 2enne!e 1irenlerle,2enne!i alâ makamına hesâbsız vâsıl olur.

Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdular ki> “)a"ah namazı ile yatsınamazını cemaatle kılmak çok sevâ"tır. 1u iki vakit namazı cemâatle kılmanın,ne derece "ir 2azîlet ve ne "!y!k "ir sevâ" oldu+unu layıkı ile "ilseler, "unukimse terk edemezdi . Bu iki vaki! namaza 1idip, +emâa!le eda edilmesinde, diernamazlardan ayrı bir husûsiye! vardır. Bu husûsiye! de /udur>

Ney1amberimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' zamanında bir:ok münâ(ık vardı. Bunlarnamaz dahî kılarlardı. ;ünkü bunlar müslümanlara, biz müslümanız derlerdi. Bumünâ(ıklar, yalnız 1ündüz namaza 1iderlerdi, 1e+e namazlarına 1i!mezlerdi. Bu bakımdan,

1e+e namazlarına 1i!mek, bir !ara(!an münâ(ıklardan ayrılmak dier !ara(!an da 1ündüznamazına 1i!mek!en daha zor olduu i:in, (azîle!i, 1ündüz namazlarından :ok dahaüs!ündür. 2emâa! ile namaz kılmak!a, +emâa! ne kadar kalabalık olursa, namazın kabuledilmesi ve vara+aı mer!ebeye varması da, o kadar kolay ve süra!li olur. Bunu dünyâi/leriyle de kıyas edebiliriz. 3eselâ bir âmirin makamına herhan1i bir i/ i:in bir ki/inin1i!mesiyle, bir heye!in 1i!mesinde, i/in kabul edilmesi bakımından (ark vardır.

5ak !eâlâ, hadîsi kudsîde, buyurdu ki> “&ulum "ana 2arz namazda oldu+ukadar, hiç"ir amel ile yakın olamaz.” 7arz namazları kılıp, hi:bir namazı kazayakalmayanların, na(ile namazları da b*yle olur. 9ine hadîsi kudsîde, Allahü !eâlâ buyurduki> “&ullarım namaz kılmakla gözleri, kulakları, elleri, ayakları ve "!t!n a'zâları"enim emrimde olmu olur. Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdular ki>“Bak teâlâ *ennet7i a'lâda h-rîler yaratmıtır. O h-rîlere, sizler kimler için

yaratıldınız, diye soruldu+u zaman, "izler "e vakit namazını cemâatle kılanlariçin yaratıldık derler.” İbni 3esûd %rahme!ullahi aleyh' buyurdu ki> ?Ney1amber e(endimize %sallallahu

aleyhi ve sellem' sordum. Allahü !eâlâ indinde han1i amel sev1ilidirF 2evaben buyurdularki> “Damazı vaktinde kılmak, ana7"a"aya iyilik etmek ve hak yolunda har"etmek.”

Be/ vaki! namazı +emâa! ile kıl 3üezzin e(endi minârede ezânı okuyun+a, +âmiye1i! Ezânı %sünne!e uy1un okunuyor ise' her nerede i/i!irsen hemen yerinde dur, ezânıdinle ve ona !azim eyle. 9âhu! +âmiye ko/ 5abîbullah %sallallahu aleyhi ve sellem'buyuruyor ki> “y !mmet7!7eshâ"ım/ )izlerden "iriniz, ezân sadâsını iitti+i vakit oldu+u yerde dursun, ezân tamamlanıncaya kadar "eklesin.” ira, :ok büyüksevâba nail olur. 9ine buyurdu ki> “1ir kii, "ir vakit namaz kılsa ve ikinci vaktehazırlansa, o kul için gökteki melekler nidâ ederek derler ki: “;â 5a""î, "ukulunun g!nahlarını a22et. 1una rahmet eyle.”

Ezânı 3uhammedîyi i/i!in+e, hemen +âmiye 1i!. Bir1ün bir k*r, E(endimize sordu6 ?9â Desûlallah %sallallahu aleyhi ve sellem' Benim 1*zlerim 1*rmüyor, elimden !u!up+âmiye 1*!üre+ek bir kimsem de yok!ur. Evimde namazımı kılayım mıF@ Desûlullah%sallallahu aleyhi ve sellem' sordular> “zân sesini iitiyor musun>” < da6 ?Eve!i/i!iyorum dedi. Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “)ana evde namazı kılma+aizin veremem” dedi. 9ine bir ki/i sordu> ?9â Desûlallah %sallallahu aleyhi ve sellem'Şehrin yılan, akreb ve vah/î hayvanları vardır. Bana bir :âre var mıdırF 8amazımı evdekılsamF@ Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' sordular “zân7ı 6uhammedî'yiiitir misin>” < da6 ?Eve! i/i!irim@ dedi. “=u hâlde, namaza, ya'nî cemâategitmelisin” +evâbını verdi. B*yle olun+a, nerede kaldı ki 1*zlerin, ayakların yerinde, birkorkun yok!ur. Şerî bir mânin de yok 8iye evde kılıp +emâa!e 1i!miyesinF An+ak

yürüyemiye+ek kadar has!a olana ve /idde!li souk ve yamurda izin vardır.



İ/rak namazının (azîle!i de :ok büyük!ür. Bunun hakkında bir:ok âsâr %eserler'vardır. -ul!ânı Enbiyâ %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “)a"ah namazınıkıldıktan sonra d!nyâ kelâmı söylemeden kı"leye karı duru$, g!ne "ir mızrak"oyu y!kseldikten sonra iki rek'at irak namazı kılan kimse !"hesiz*ennetliktir” %=üne/in bir mızrak yükselmesi, u(uk ha!!ında be/ dere+e yükselmesidir.'

=e+e namazı da kıl, duan kabul olsun. 5aseni Basrî %rahme!ullahi aleyh' rivâye!

eder ki> Allahü !eâlâ 0ûri -inâda 3ûsâ aleyhisselâma buyurdu ki> ?9â 3ûsâ benim i:inibâde! yap@ 3ûsâ aleyhisselâm ise> ?9â Dabbî -ana ne zaman ibâde! yapayım ki,huzûrunda kabul olunsunF@ dedi. 3üzzemmil sûresinin ikin+i âye!inin meâli /erî(i6“Cecenin yarısında gece namazı kıl/” dır.

=*nlün (erah olup duanın makbûl olmasını is!ersen, /u be/ /eyi !erk e!me>$ 4ünyâya harîs olmıyan, her i/i Allah rızâsı i:in yapan âlimlerle beraber ol.L =e+e namazı kıl )azaya kalmı/ namazlarını, 1e+eleri de kazâ ederek bir an *n+e

*de 7arz namazı kazaya kalan kimsenin, sünne! ve na(ile namazları kabul olmaz. 9anîsahîh olsa da sevâb verilmez. limlerimiz buyuruyor ki, /ey!an, müslümanları alda!maki:in, (arzları ehemmiye!siz 1*s!erip, sünne! ve na(ileleri yapmaa sevk eder.

S 0e1annî e!meden )urânı kerîm oku.M 8amazlarını !am olarak, vak!in 1eldiini bilerek ve evvel vak!inde kıl.

# 5elâl ye. 5elâl yiyenin duası makbûldür. < hâlde helâli, haramı *renmeklâzımdır.0arî( ede+eim /u namazı da ihmâl e!me ;ok büyük dere+esi ve sevâbı vardır>Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdular ki> “Ber kim akam

namazından sonra, yatsı vakti girmeden iki rek'at namaz kılarsa, evvelkirek'atında "ir #âtiha ve "ir @yetelk!rsî ve "e kerre 3hlâs7ı erî2i okuyu$, ikincirek'atda "ir #âtiha ve "ir de2a “lillahi mâ 2issemâvâti ve mâ 2il erdı ve in t!"d-mâ 2î en2!sik!m ev tuh2-h! yuhâsi"k!m "ihillâh 2e yag2iru limen yeâ! veyuazzi"! men yeâ! vellâh! alâ k!lli ey'in kadîr.” okuyu$, sonraâmenerres-l!'y! sonuna kadar okuyan ve "öylece "u namazı i2â eden kimseye,Bak teâlâ hazretleri *ennet'te "ir mevki l!t2eder ve her rek'atı için "ir ehîd

sevâ"ı ve her âyet için de "ir kul azâd etmi sevâ"ı verir.” %)aza namazı bor+u

olanlara bu sevâblar verilmez. Bunlar kazâ namazlarını kılıp, bor:larını *demedik:e2ehennemden kur!ulamaz.'8amaz kılmaa muhabbe! eyle Be/ vaki! (arz namazlarını î(â eyle Be/ vaki!

namaz, bü!ün ibâde!lerden daha (azîle!lidir. 8amaz, +emâa!le kılınırsa, :ok daha (azîle!liolur. Hzürsüz sakın +emâa!le namaz kılmaı !erk e!me. Hzürsüz olarak +emâa!le namazkılmaı !erk e!mek münâ(ıklık alâme!idir. Ie d*r! ki!abda lane!le yâd edilmi/!ir. 8amazı*zürsüz yalnız kılanın hâli b*yle olursa, hi: kılmayanın hâlinin ne ola+aını sen dü/ün

Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem', buyurdu ki> “*e"râil aleyhisselâm"ana geli$ dedi ki: ;â 6uhammed %sallallahu aleyhi ve sellem' !mmetine m!Jdeeyle/ Ber ne zaman "ir m!'min 2arz namaza durursa, %0*vbeleri kabul olur'g!nahları dök!l!r. 0nadan do+mu gi"i g!nahsız olur. '-z!y! ve 1esmeleyi

söyleyince, !zerindeki kıllar kadar kendisine sevâ" verilir. #âtiha'yı okuyunca,yirmi kere na2ile hac etmi gi"i olur. 5!k-'da !ç kerre tes"îh edince, gökteninen kita$ların he$sini !ç kere hatmetmi gi"i olur ve secdede tes"ih edince,kendisine 0llah! teâlâ yetmi kere rahmet nazarı ile nazar eder. Aehiyyâtıokuyunca, Bak teâlâ *ennet ka$ılarını o kimseye ser"est "ırakır, istedi+ika$ıdan girer. ?uasını ya$ınca, %0*vbeleri' ka"ul olur, g!nahları a22olur.”

Şâye! kalbinin diri olmasını is!ersen, Berâ! 1e+esini bo/ 1e:irme Desûlullah%sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “Ber kim =a'"ân7ı erî2 ayının on"einde1erât gecesini ihyâ ederse, öld!+! vakit kal"i diri olur.” 9ine buyurdu ki> “1erâtgecesi, her kim y!z rek'at namaz kılsa, Bak teâlâ o kiiye y!z melek gönderir.Otuzu *ennet'i m!Jdeleyi$ gösterir, otuzu d!nyâ â2etlerinden korur, otuzu*ehennem ateinden korur. On tanesi de, eytan errinden muha2aza eder.” Bu1e+ede de, kazâ namazlarını kılmalıdır.

Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimiz buyurdu ki> “Ber kim "e vakit

2arz namazda &ur'ân7ı kerîm okursa, Bak teâlâ her har2ine y!z sevâ" verir. Berkim namazdan "aka vakitlerde &ur'ân okursa, her har2ine on sevâ" verir. Ber



kim, %!e1ânnisiz ve hürme!le okunan' &ur'ân7ı ayakta veya oturarak h!rmet iledinlerse, her har2ine "ir sevâ" verir. Ber kim &ur'ân7ı kerîmi hatmeylese, okulun duası 0llah indinde ka"ul edilir.”

?)urânı kerîme uy1un hareke! e!meyen hâ(ızlar, e(endisinden mek!ûp alan birhizme!:iye benzer ki, mek!ûbu alıp mûsikî ile, yanık sesle okur, (aka! mek!ûpdaki emirleriyapmaz.

)urânı kerîm okurken on edeb lâzımdır>$ Abdes!li ve kıbleye kar/ı hürme!le okumalı.L Aır aır ve manâsını dü/ünerek okumalı. 3anâsını bilmeyen de aır okumalıdır.S Alayarak okumalıdır.M 5er âye!in hakkını vermeli, yanî azâb âye!ini okurken, korkarak, rahme!

âye!lerini heveslenerek, !enzih âye!lerini !esbih ederek okumalı. )urânı kerîm okumaaba/larken Eûzü ve Besmele :ekmelidir.

# )endisinde riya, yanî 1*s!eri/ uyanırsa veya namaz kılana mâni oluyorsa, yava/sesle okumalıdır. 5â(ızların mısha(a bakarak okumaları, ezber okumak!an daha :oksevâb!ır. ;ünkü 1*zler de ibâde! e!mi/ olur.

Q )urânı kerîmi 1üzel sesle ve !e+vid üzere okumalıdır. 5ar(leri, kelimeleri bozarak!e1annî e!mek haramdır. 5ar(ler bozulmazsa, mekrûh olur. ?5alebî@de diyor ki, !e1annî ile

okuyan bir imâm arkasında kılınan namazın iadesi lâzımdır.P )urânı kerîm, Allahü !eâlânın kelâmıdır, sı(a!ıdır, kadîmdir. Aızdan :ıkan har(ler,a!e/ demee benzer. A!e/ demek kolaydır. 7aka! a!e/e kimse dayanamaz. Bu har(lerinmanâları da b*yledir. Bu har(ler, ba/ka har(lere benzemez. Bu har(lerin manâları meydana:ıksa, yedi ka! yer ve yedi ka! 1*k dayanamaz. Allahü !eâlânın kendi s*zününbüyüklüünü, 1üzelliini, bu har(lerin i:ine saklayarak insanlara 1*ndermi/!ir. 8i!ekimhayvanlara s*ylemekle i/ yap!ırılamaz. 5ayvan seslerine benziyen bazı sesler :ıkararakidâre edilirler. 3eselâ *küz, alı/!ıı bir sesle !arlayı sürer. 7aka! yap!ıı i/in sebebini ve(âidesini bilmez. İ/!e insanların :ou da b*yle, )urânı kerîmden yalnız ses duyarlar ve)urân, har( ve ses!en ba/ka bir/ey deildir zannederler. Bunlar, a!e/, birka: har(denba/ka bir/ey deildir, zan eden kimseye benzer. Bu zavallı bilmez ki, kâı! a!e/edayanamayıp yanar. A!e/ har(leri ise, kâı! üzerinde durur ve kâıda bir/ey yapmaz. 8asıl

her insanın bir rûhu vardır ve rûhu, insanın /ekline benzemez ise, bu har(ler de insan 1ibi/ekildir. 5ar(lerin manâları ise, insanın rûhu 1ibidir. İnsanın /ere(i, kıyme!i, rûh ile olduu1ibi, har(lerin /ere(i de manâları iledir.

" )urânı kerîmi okumadan evvel, bunu s*yleyen Allahü !eâlânın büyüklüünüdü/ünmelidir. )imin s*zü s*yleniyor, ne !ehlikeli i/ yapılıyor dü/ünmelidir. )urânı kerîmedokunmak i:in, !emiz el lâzım olduu 1ibi, onu okumak i:in de, !emiz kâlb lâzımdır.Bunun i:indir ki, İkrime, mısha(ı a:ın+a kendinden 1e:erdi. Allahü !eâlânın büyüklüünübilmeyen, )urânı kerîmin büyüklüünü anlayamaz. Allahü !eâlânın büyüklüünüanlamak i:in de, <nun sı(a!larını ve yara!!ıklarını dü/ünmek lâzımdır. Bü!ün mahlûkâ!ınsâhibi, hâkimi olan bir zâ!ın kelâmı olduunu dü/ünerek okumalıdır.

K <kurken ba/ka /eyler dü/ünmemelidir. Bir kimse, bir bah:eyi dola/ırken,1*rdüklerini dü/ünmezse, o bah:eyi dola/mı/ olmaz. )urânı kerîm de, müminlerinkalblerinin dola/a+aı yerdir. <nu okuyan, ondaki a+âiblikleri ve hikme!leri dü/ünmelidir.

$& 5er kelimeyi okurken manâsını dü/ünmeli ve anlayın+aya kadar !ekrar e!melidir.Rezze! bulun+a da, !ekrar e!melidir. Ney1amberimiz %sallallahu aleyhi ve sellem', bir 1e+esabaha kadar ?İn!üazzibhüm@ âye!inin !amâmını !ekrar buyurmu/!ur. )urânı kerîminmanâsını anlamak :ok 1ü:!ür.'

8amazlarını *zürsüz !erk e!me ki, münâ(ıklardan olmayasın. Desûli ekrem%sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “+er kadınlarla, memede olan çocuklarolmasa, yerime "ir imâm koyu$, ehri gezer, namaza gelmiyenlerin evlerininyakılmasını temin ederdim.” 9ine Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki>“Damazlarınızı ihlâs !zerine kılınız/ %!nk! yanınızda "ulunan melekler, sizinamel, namaz ve tâatinizi alı$ göklere giderler, göklere giderken, muhteli2melekler, "u i"âdetleri gör!rler:

K. &at gökteki melekler, yalancıların i"âdetini geçirmezler.

L. &atta, namaz kılarken d!nyâ ii ile kal"i megul olan kimsenin namazınıgeçirmezler.



M. &attaki melekler, kendini iyi gör!$ namazını "e+enenlerin namazınıgeçirmezler.

N. &attaki melekler, ki"ir edenlerin ya'nî kendini "e+enenlerin namazınıgeçirmezler.

. &attaki melekler, hasedlik edenlerin namazlarını geçirmezler.P. &attaki melekler, kal"inde e2kat ve merhameti olmıyanın namazını

geçirmezler.Q. &atta ise, hırs ve tama'ı olanların namazını geçirmeyi$ geri

dönd!r!rler.” Bu hâli 5abîbi kibriyâ %sallallahu aleyhi ve sellem' beyan buyurduklarızaman, bü!ün Eshâbı 1üzîn %r. anhüm' aladılar.

Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' büyük eshâbdan 3uâz hazre!lerinebuyurdular ki> “;â 6uâz/ 0yı$ları gizle, kimsenin ayı"ını y!z!ne vurma/#arzlardan "aka kıldı+ın namazları ve i"âdetleri kimseye söyleme/ ?!nyâ iiniâhıret iinden "!y!k gör!$, evvel ya$ma/ Biç kimseye hor "akma/ &imseningönl!n! kırma, herkesle ho geçin. +er "u ekilde hareket etmezseniz, elemverici azâ"a u+rarsınız.”

=e+enin en karanlık zamanında, yanî seher vak!inde ibâde! eyle ki, yarın sıra!dan1e:erken her !ara(ın aydınlık olsun. %Bu ibâde!lerin en kıyme!lisi ilmihâl ki!abı okumak,

*renmek ve *re!mek!ir.' )udre!in ye!!ii kadar +âmilere sâlih imâm ve müezzin1elmesine :alı/.2âmiye 1irin+e, dünyâ kelâmı s*yleme Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem'

buyurdular ki> “*âmide d!nyâ kelâmı söyleyen kimsenin a+zından 2enâ "ir kokuçıkar. 6elekler derler ki, yâ 5a""î, "u kulun câmide d!nyâ kelâmı

söylemesinden dolayı, a+zından çıkan koku "izleri rahatsız ediyor. Bak teâlâhazretleri "uyurur ki: 3zzim, celâlim hakkı için, onlara yakında "!y!k "ir "elâveririm.”

%Hn+e ?0ehıyye!ülmes+id@ denilen iki reka! namaz kılıp, veya ba/ka ibâde! edip,sonra yava/:a dünyâ kelâmı konu/mak +âizdir.'

Î*â" /)0,$: Ey <ul Gmân, kalb ile inanmak demek!ir. 2ebrâil aleyhisselâm, aklı,hayâyı ve îmânı dem aleyhisselâma 1e!irdi. Ie dedi ki> ?9â dem Allahü !eâlâ hazre!leri

selâm eder, sana 1e!irdiim /u ü: hediyenin birini kabul e!sin dedi.@ dem aleyhisselâmaklı kabul eyledi ve 2ebrâil aleyhisselâm, îmân ile hayâya6 ?-iz 1idin@ deyin+e, îmân dediki> ?Allahü !eâlâ hazre!leri bana emreyledi ki, akl nerede ise, sen de orada ol@ <ndansonra hayâ da aynı /ekilde, Allahü !eâlâ !ara(ından emir olunduunu beyân ederek, herikisi, akıl ile beraber dem aleyhisselâmda kaldılar.

Binâenaleyh Allahü !eâlâ kime akıl verirse, hayâ ile îmân da onunla berâberdir. Aklıolmıyanın ne hayâsı ve ne de îmânı bulunmaz.

Bir1ün 5aseni Basrîye %rahme!ullahi aleyh' bir kadın 1elerek sordu> ?9â imâm 4in!emizlii nedirF 4in +evheri nedirF 4in hazînesi nedirF@

5aseni Basrî %rahme!ullahi aleyh' +evaben6 ?-iz s*yleyin biz dinliyelim@ dedi.)adın6 ?4in !emizlii abdes! almak!ır. 4in +evheri, Allahü !eâlâdan korkmak ve hayâe!mek!ir. 4in kuvve!i ise, namazdır. ;ünkü, 5ak !eâlâ hazre!leri, hayâ eden kulunu medheylemi/!ir. 4in hazînesi ilimdir. ;ünkü, her kimin abdes!i olmazsa, dîni !emiz olmaz. 5erkimin hayâsı olmazsa, dînin +evheri olmaz. )imde Allahü !eâlânın korkusu olmazsa, ondadînin +evheri olmaz. 5er kimin ilmi olmazsa, dînin hazînesi olmaz@ dedi.

5aseni Basrî %rahme!ullahi aleyh' bu kadının s*züne hayrân olarak, hak s*ylediini!asdîk eyledi.

Gmânı d*r! !ürlü !emsîl ederler> İmân be/ ka!lı kaleye benzer. Birin+i ka!ı al!ından,ikin+i ka!ı 1ümü/!en, ü:ün+ü ka!ı demirden, d*rdün+ü ka!ı !un:dan ve be/in+i ka!ı isebakırdandır.

Bakır dediimiz ka!, edebdir. Bir kimsenin edebi olmazsa, herhalde o ka!!an /ey!an1e:er. Şâye! edebi olup, /ey!anı o ka!!an 1e:irmezse, o kimsenin îmânı kur!ulur.

4emir dediimiz sünne!!ir. 0un: !abakası dediimiz, (arzdır. =ümü/ !abakasıdediimiz, ihlâs!ır. Al!ın !abakası dediimiz Allahü !eâlâ hazre!lerine yakınlık!ır. 5er kiminedebi varsa, sünne!e yol bulur, ihlâsı varsa Allahü !eâlâ hazre!lerine varmaa yol bulmu/

olur.



Bir kimse âdâbı 1*ze!mezse, yanî edebi olmazsa, sünne!e yol bulamaz. -ünne!i!u!mayan kimse, (arza yol bulamaz. 7arzı !u!mayan da, ihlâsa yol bulamaz.

5er kim verdiini Allahü !eâlâ hazre!lerinin rızâsı i:in verirse ve sevdiini de, Allahrızâsı i:in severse ve dü/manlıını da, Allah i:in yaparsa, o kimsenin îmânı !amâm olur.Ahlâkı 1üzel olanın da, îmânı kâmil olur. Gmânın alâme!i, kâ(irleri kâ(ir oldukları i:insevmemek!ir. Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimiz buyururlar ki> “)izin

îmânen m!kemmel olanınız, ahlâken g!zel olu$, insanlara iyilik ya$anlardır.” ira 5ak !eâlâ hazre!leri )urânı kerîmde buyurur ki> “6uhakkak sen y!ksek "irahlâk !zerindesin.” 9anî Allahü !eâlâ hazre!leri 5abîbinin %sallallahu aleyhi ve sellem'ahlâkını medh eylemi/!ir. Bir kimsenin ahlâkı 1üzel olsa, Desûlullahın %sallallahu aleyhi vesellem' ahlâkı ile ahlâklanmı/ olur ve onun yolunu !u!mu/ olur. )ork!uundan kur!ulup,is!ek ve arzularına kavu/ur ve hakîkî mümin olmu/ olur. Bir kimsenin aklına 1ayri me/rûbir /ey 1else, onun haram olduunu bilmek de îmândandır. Eshâbı )irâm %r.anhüme+maîn' sordular> ?9â Desûlallah )albimize (enâ /eyler 1elirse ne yapalımF@ Buyurdu ki>“&al"e iyi ey de gelir4 2enâ ey de gelir. #enâ eylerin 2enâ oldu+unu "ilmek veanlamak da îmândandır.”

Eer îmânın kâmil olmasını is!ersen, kendini müslümanlardan yüksek 1*rmeNey1amberimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdular ki> “1ir kii îmânının kemâlini

isterse, kendine insa2 versin %9anî !evâzu üzere hareke! eylesin' ve 2akir oldu+uhâlde sadaka versin/ 1u iki huy, îmânı kâmil derecesine y!kseltir.” 0evhîd, “hed! en lâ ilahe illallah ve ehed! enne 6uhammeden a"d!h! ve

res-l!h!” demek!ir. 3anâsı /udur> “Bak teâlâ hazretleri "irdir, eriki ve "enzeriyoktur ve 6uhammed aleyhisselâm, sevgili kulu ve hak $eygam"eridir.” Ney1amberimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “1ir kimse, &elime7i tevhîdidese, Bak teâlâ hazretleri ile o kelime arasından $erdeler kalkar ve kelime,do+rudan do+ruya 0llah! teâlâ hazretlerine gider. 0llah! teâlâ "uyuruyor ki, eykelime, dur/ &elime der ki, "eni söyliyen kulu a22etmeyince duramam. Bak teâlâhazretleri, o zaman "uyurur ki, izzetim, celâlim, kudretim, kemâlim hakkı için"eni zikreden kulumu a22ettim.”

Bu kelimei !evhîdi s*yleyen kulu kıyâme! 1ününde melekler ziyâre! ederler. 5ak

!eâlâ hazre!leri 3ûsâ aleyhisselâma meâlen6 “;â 6-sâ kıyâmet g!n!nde meleklerin seni ziyâret etmesini istersen, kelime7i tevhîdi çok söyle” buyurdu. Bu kelimei!evhîdi dilinle s*yleyip kalbinle /üphe e!me Aksi !akdîrde, ebedî olarak 2ehennemdekalırsın.

3ûsâ aleyhisselâm dedi ki> ?9â Dabbî Bir kulun, dili ile kelimei !evhîdi s*yleyip,kalbi ile /üphe e!se, sen ona nasıl bir +eza verirsinF@ Allahü !eâlâ meâlen buyurdu ki> “;â6-sâ/ 1en onu daimî olarak *ehennemlik ya$arım. O kimseye ne (eygam"er, nevelî, ne ehîd ve ne de meleklerden e2aat eden olmaz.”

Bu )elimei !evhîdi :ok zikreyle ira 3ûsâ aleyhisselâm +enâbı 5akka sordu> ?9âDabbî Bir kulun )elimei !evhîdi s*ylese, sen o kula ne verirsinF Allahü !eâlâ hazre!leri+evâbında, meâlen; “1en o kulumdan râzı olu$, *ennet ve cemâlimle onu mesr-reylerim” buyurdu.

İ/!e bu )elimei !evhîd s*yleyen kimseye, 5ak !eâlânın vere+ei inâm ve ihsânı,Allahü !eâlâdan ba/ka kimse bilmez. )elimei !evhîd s*yleyin+e, Ar/ı alâ !i!rer.Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “Bak teâlâ hazretleri "ir direkyaratmıtır. &elime7i tevhîdden "u direk de titrer ve 0r'ı titretir. 0r titreyince,Bak teâlâ hazretleri 0r'a, sakin ol emrini verir ve 0r'ın mukâ"elesiyle yine o&elime7i tevhîdi söyliyen kimse a2v7ı ilâhî'ye mazhar olur.”

Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “Ber kim cân7! gön!lden,hâlisen, muhlisen "ir kerre &elime7i tevhîd söylese, Bak teâlâ hazretleri, okimseye *ennet7i a'lâda dört"in derece ihsân eder ve dört"in g!nahını"a+ılar.” Eshâbı )irâm ?aleyhimürrıdvân@ sordular> ?9â Desûlallah %sallallahu aleyhi vesellem', o kimsenin d*r!bin 1ünahı olmazsaF@ Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem'buyurdu ki> “hlinin, evlâdının ve akra"â ve teallukâtının g!nahlarından"a+ılanır.”

)elîmei !evhîdi dilinle :ok s*yle Bü!ün 1ünahlardan aır 1elir. Desûlullah %sallallahualeyhi ve sellem' buyurdu ki> “6aher g!n! "ir kii gelecek, doksandokuz de2teri



olu$, her "ir de2terin sathı göz görd!+! kadar genitir. Biç "irinde iyili+iolmayı$, yalnız "ir $armak kadar, o kimsenin d!nyâda söyledi+i &elime7i tevhîd"ulunur. O doksandokuz de2ter terazinin "ir ke2esine ve "ir &elime7i tevhîdidi+er ke2esine koyarlar. &elime7i tevhîd tara2ı a+ır gelir.”

A##)0 8?â,?: Ey <ul Eer 5ak !eâlâ hazre!lerinin rızâsını bulmak is!ersen,bununla amel eyle. 5ak !eâlâ hazre!leri 3ûsâ aleyhisselâma meâlen buyurdu ki> “;â

6-sâ/ 1enim için ne amel iledin>” 3ûsâ aleyhisselâm> ?9â Dabbî -enin i:in namazkıldım, oru: !u!!um, !esbîh okudum, sadaka verdim.@ 5ak !eâlâ buyurdu ki> “1unlarınhe$si senin içindir. Damaz kılarsan *ennet veririm, oruç tutarsan sana ka"ir ve

sırata n-r olur. Aes"ih okursan, *ennet7i a'lâda senin için a+aç dikilir, sadakaverirsen, !zerine gelecek kazâ ve "elâ de2' ve re2' olur. ;â 6-sâ, "enim için neya$tın>” 3ûsâ aleyhisselâm> ?9â Dabbî -enin i:in ne amel yapmak 1erekirF@ 5ak !eâlâhazre!leri buyurdu ki> “1enim için amel4 dostumu dost ve d!manımı d!mantanımaktır.” Allahü !eâlânın en beendii ibâde!, müslümanları sevmek, kâ(irleredü/man olmak!ır. Buna ?5ubbi (illah ve budı (illah@ denir.

-ul!ânı Enbiyâ %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “1ir kimse, "ir g!nahya$mak istese ve sonra 0llah'tan korku$ onu terk etse, Bak teâlâ hazretleri, okula iki *ennet ihsân eder.”

Bir ki/inin saîd olmasının ni/ânı /udur> 5ak !eâlâ hazre!lerinin kazâ ve kaderine râzıolur. 7enâ adam olmanın da ni/anı /udur> kazâ ve kadere râzı olmayıp, bir musibe! 1eldiizaman, :aırır, baırır, :ok alar, sızlar.

Şâye! Allahü !eâlâ hazre!lerinin huzûrunda mu!îlerden olmayı is!ersen, her i/dein/âallah de Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “3nsanlar için "undandaha 2azîletli mutî'lik yoktur.”

Bir kimse ile bir/ey kararla/!ırırken in/âallah deyip, sonradan, o i/i yerine1e!iremezsen, yalan+ı olmamı/ olursun.

J: yerde 1*nlünü hazırla ki, üzerine rahme! kapısı a:ılsın>$ )urânı kerîm okunurken.L ikr ederken.S 8amaz kılarken.

5ak !eâlâ hazre!lerinden korkmamanın alâme!leri /unlardır>$ 8iye! zayı(lıı, L )ibirli olmak, S Hlümü yakın bilmeyip, !ûli emele saplanmak,M 5ak !eâlâ hazre!lerinin rızâsını !erkedip, halkın is!eini yapmak. # -ünne!i bırakıp,bida! i/lemek, Q =ünahını az 1*rmek!ir. 8e mu!lu o kimseye ki, bu al!ı /eyden hi:birikendisinde bulunmaz.

V+ e*â"e@$"$" ;),#?: Ey <ul Iü+ûdunda olan azâların hepsi sana emâne!!ir.5azre!i Ney1amber %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “l, insana "ir emanettir,onunla haram, olan eyi tutma/ 0yak ile haram yere gitme/ Aenas!l âleti sana"ir emânettir, onunla zinâ etme.” Bunun 1ibi vü+ûddaki bü!ün azâlar birer emâne!!ir.Şâye! bunları me/rû /ekilde ve me/rû yerlerde kullanırsan, emîn kimselerden olur, 5akkakar/ı !am vazî(e 1*rmü/ olursun. Aksi !akdîrde, bu emâne!leri 1ayri me/rû yerlerdekullanmak sûre!iyle, Allahü !eâlâya isyân edersen hâinlerden olur ve sana verilenemâne!leri yerinde kullanmamı/ ve hıyâne! e!mi/ olursun.

Ney1amberimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “1ir kii geldi. okmanhakîm hazretlerine sordu: ;â okman/ )en "u merte"eye nasıl eritin> okmanhazretleri "uyurdu ki: 1en "u merte"eye !ç eyle eritim. K7 mâneti yerinevermekle, L7 ?o+ru söylemekle, M7 6âlâya'nî %yanî (âidesiz s*zü' terk etmekle.”

Ey <ul Emâne!leri 1üzel+e î(â eyle ki, kıyâme! 1ününde kork!uun /eylerdenkur!ulup, arzu e!!iin /eylere kavu/asın.

3ûsâ aleyhisselâm, +enâbı 5akka sordu ki> ?9â Dabbî Bir kulun emâne!leri 1üzel+eyerine !evdî eylese, ona nasıl bir mükâ(a! edersinF@

3üminûn sûresinin sekizin+i âye!inin meâli /erî(i6 “mânetleri g!zelce kullanı$,yerli yerine î2â edeni, korktu+undan emîn kılı$, *ennet'ime koyarım”dır.

N$’*e@#e8e +>+8 ;),#?: 5ak !eâlâ hazre!lerinin verdii nime!lere dâima /ükredi+iol Bir1ün, 3ûsâ aleyhisselâm, 0ûri sinâda, 5ak !eâlâ hazre!lerine münâ+aa! ederken der

ki> ?9â Dabbî insanlara el, ayak, 1*z, kulak ve bunlara benzer bir:ok nime!ler verdin. Bunime!lerin /ükrünü nasıl î(â edebilirlerF@



5ak !eâlâ hazre!leri buyurdu ki> “;â 6-sâ/ 1ir kimse kendine verdi+im ni'meti"enden "ili$ kendinden "ilmezse, ni'metlerimin !kr!n! eda etmi olur. 1irkulum rızkını kendi çalıması ile "ili$, "enden "ilmez ise, ni'metin !kr!n! edaetmemi olur.” İnsanlara lâyık olan, her zaman kendisine verilen rızıkları Allahü!eâlâdan bilmek!ir. Ie bunlara mukabil, 1e+e1ündüz /ükür ve !esbîh ile !ahmîdeylemek!ir. 3ûsâ aleyhisselâm bu kelâmları i/i!in+e, hemen se+deye varıp6 ?9â Dabbî

Bü!ün kelâmların hakîka!!ir@ dedi.B)8)* ;)!#e@$: Bayram 1ünü aile, :oluk:o+uk ve yakın akrabâna 1üzel ve

1üleryüzlülükle muâmele eyle Damazan ayında ayırmı/ olduun zekâ!ını, bayram1ünlerinde (akirlere ver

limler ve sâlihler sohbe!ine sen de i/!irâk eyle İlim me+lisine 1i!menin (azîle! vedere+esi :ok büyük!ür. Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “1ir kimsedin âlimlerinin ve sâlihlerin %yanî İslâmın be/ /ar!ını devam üzere yapanların' yanınagitse, her "ir adımına Bak teâlâ, ka"ul olmu na2ile "ir hac sevâ"ı ihsân eder.

<ira âlimleri ve sâlihleri Bak teâlâ sever. 0llah! teâlânın evi olsaydı, "u kimse oevi ziyâret eyleseydi, ancak "u sevâ"ı kazanırdı.”

Ney1amber e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “;â âlim, yâm!teallim %yanî !alebe' veyâhut "unları dinleyici ol/ 1u !ç!nden olmayı$

dörd!nc!s!nden olursan, %yanî hi:birinden olmazsan' helâk olursun.” Birbirine dar1ın olanları barı/!ırmaya :alı/ 5azre!i 3ûsâ aleyhisselâm 5ak !eâlâ ilemükâleme ederken, Allahü !eâlâya sordu> ?9â Dabbî Birbiri ile dar1ın olan iki ki/iyibarı/!ıran ve senin rızânı bulmak i:in zulme!meyen kimseye ne e+r verirsinF@ 5ak !eâlâbuyurdu ki> “&ıyâmet g!n!nde onlara selâmet verir, korktu+u eylerden emîneder, umdu+u eylerle ere2lendiririm.” Divâye! edilir ki, 3ûsâ aleyhisselâma +enâbı5ak sordu> “;â 6-sâ, sana $eygam"erlik vermeme se"e" olan eyi "iliyormusun>” 3ûsâ aleyhisselâm hayır dedi. 9â Dabbî -ebebi ne idiF 5ak !eâlâ Buyurdu ki>“)en "irg!n koyun "ekliyordun. 1ir koyun s!r!den ayrılarak kaçtı. )en onu

s!r!ye katmak için arkasından y!r!d!n. 1ir hayli yol gittin. Bem sen ve hem dekoyun yoruldu. Dihâyet koyunu yakaladı+ın zaman, koyunu tutu$ öylece hitâ"eyledin: ;â koyun, ne zorun vardı da, "öylece hem kendini ve hem de "eni

zahmete soktun ve her ikimizi de yordun> Bâl"uki, o ânında son derece yorgunve hiddetli idin. 3te, o hiddetli ve gazâ"lı zamanında hırsını yeni$ rı2k ile %yanî1üzellikle' muâmele etdi+in için, sana (eygam"erlik derecesini ihsân eyledim.”

7akirlere merhame!le, mülâyeme!le muâmele eyle en1inlere ise zen1inlikleri i:in!evâzu 1*s!erme ve onlara, onun i:in hi: minne! eyleme 4in dü/manlarını, İslâmiye!ibeenmiyenleri, namaz kılmıyanları sevme ki, kıyâme! 1ününde selâme! ve saâde!bulasın.

Bir :o+uk 1*rdüün zaman, bunun 1ünahı yok!ur, benim 1ünahım vardır.Binâenaleyh, bu :o+uk benden daha (azîle!lidir. Bir ya/lı müslüman 1*rdüün zaman, bubenden daha (azla ibâde! eylemi/!ir, binâenaleyh benden daha (azîle!lidir. Bir İslâm âlimi1*rün+e, ben +âhilim, bu benden ziyâde âlimdir. Hyle ise, benden daha (azîle!lidir. Bir+âhil 1*rün+e, bu bilmeden 1ünah i/ler. 7aka! ben bilerek i/lerim, *yle ise, bu bendene(daldir. Bir kâ(ir 1*rsen, olur ki, dünyâdan îmân ile 1ider. Benim îmânla 1idip1i!meye+eim ise, belli deildir. Şu hâlde, benden daha (azile!lidir diye dü/ünmelisin3üslümanları hor ve hakir 1*rmeyip, onlara kar/ı 1urur ve kibir yapmazsan, 5ak !eâlâindinde yüksek dere+elere vâsıl olursun.

3üWmin karde/lerini sevindirmee :alı/ îrâ Ney1amberimiz> “1ir kimse, "irm!Rmin kardeini sevindirirse, Bak teâlâ o kimsenin kal"ini kıyamet g!n!nde2erahlandırır” buyurdu. 9ine6 “1ir kimse, "ir maRs-m çocu+u sevindirirse, Bakteâlâ o kimsenin irkden "aka geçmi g!nahlarını a22eder” ve “Ber kimd!nyâda "ir m!Rmin kardeinin iini gör!rse, Bak teâlâ o kimsenin yetmi iinekolaylık ihsân "uyurur. O yetmi iin on tanesi d!nyâda, altmı tanesi kıyametg!n!ndedir. 1ir kimse, "ir m!Rmin kardeinin ayı"ını ka$atırsa, 0llah! teâlâ okimsenin "!t!n ayı$larını kıyamet g!n! ka$atır” buyurdu.

Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “3nsanın iledi+i hayırlı amel

dâimi olmalı, dâimi olarak ilenen amel, insanı maksadına ulatırır.”



)abirde suâl meleklerine /*yle +evap vere+eksin> ?Dabbim Allahü !eâlâ,pey1amberim hazre!i 3uhammed aleyhissalâ!ü vesselam, dînim, dîni İslâm, ki!abım)urWânı azîmü//ân, kıblem )âWbei /eri(, iW!ikâdda mezhebim Ehli sünne! ve +emâa!,amelde mezhebim İmâmı aWzam Ebû 5anî(e mezhebidir. %)ıyame! 1ünü insanların !âbioldukları mezheb imamının isimleri ile :arıla+akları, meselâ ?5ane(îWler 1eliniz -ünnîler1eliniz@ denile+ei ?Dûhülbeyân@ !e(sirinde İsrâ sûresinin P$Wn+i âye!inde yazılıdır.'

Bunları /imdiden ezberle ve :o+uklarına da *re!5elâl lokma yemekle ve haramdan sakınmakla vü+ûdunu !emizle )albinde

müslümanlara dü/manlık beslememekle ve kimse i:in (enalık dü/ünmemekle kalbini,Damazânı /eri( ayında da oru: !u!makla ve ne(sine muhale(e! ve mukaveme! e!mekle veyalan, 1ıybe!, i(!ira vemâlâyaWnî s*ylememekle +anını yıka.

Şunu da bilmelisin ki, mâlâyaWnîyi !erk e!mekle, yaWnî (âidesiz s*z konu/mamaklainsanın îmânı nûrlanır.

Elin haram !u!mamalı, kulak haram olan /eyi dinlememeli, ayak da, haram olanyere 1i!memeli, miWde ise haram olan /eyi yememeli, 1*z ise haram olan /eyebakmamalı, dil de haram s*ylememeli. Bunun 1ibi, insanda bulunan aWzâların haramlaalâkalarının kesilmesi lâzımdır ki, (evzü(elâh bulasın. Aksi !akdirde kendini helak e!mi/olursun. =*z kazâra veya 1a(le!le haram bir /ey 1*rürse, 1ünah olmaz. 7aka!, !ekrar

bakmak 1ünah!ır. 0esadü(en 1*rün+e, ba/ı ba/ka !ara(a :evirmek lâzımdır.A")-/)/)) $@â)@ ;),#?: 5ak !eâlâ hazre!leri 3ûsâ aleyhisselâma buyurdu ki> ?;â6-sâ/ 1ir kimse, ana7"a"asına karı gelirse, onun dilini kes ve herhangi "iraRzâsıyla ana7"a"asını g!cendirirse, o aRzâsını kes/” Ana babasını razı eden kimsei:in, 2enne!!e iki kapı a:ılır. Anababası razı olmayan kimse i:in de, 2ehennemde iki kapıa:ılır. Bir kimsenin anababası zâlim dahî olsalar, onlara kar/ı 1elmek, onlarla ser!konu/mak +aiz deildir.

5ak !eâlâ buyurdu ki> “;â 6-sâ/ C!nahlar içinde "ir g!nah vardır ki, "enimindimde çok a+ır ve "!y!kt!r. O da, ana7"a"a evlâdını ça+ırdı+ı zaman, emrinemuvâ2akat etmemesidir.” Anababa :aırdıı zaman herhan1i bir i/le ura/ırsan,hemen onu !erk edip, derhâl anababanın emrine ko/a+aksın Anan baban sana kızıpbaırırsa, onlara sen bir /ey s*yleme Ananınbabanın duasını almak is!ersen, sana emir

e!!ikleri i/leri :abuk ve 1üzel yapmaa :alı/ Bu i/ini beenmeyip sana 1ü+enmelerindenve beddua e!melerinden kork -ana darılır iseler, onlara kar/ı ser! s*yleme 5emenellerini *perek 1azablarını !eskin eyle Ananınbabanın kalblerine 1eleni 1*ze! îrâ seninsaâde!in ve (elâke!in, onların kalblerinden doan s*zdedir. Ananbaban has!a ise, ih!iyarise, onlara yardım e! -aâde!ini onlardan ala+aın hayır duada bil Eer onları in+i!ip,beddualarını alırsan, dünyâ ve âhıre!in harâb olur. A!ılan ok !ekrar 1eri yaya 1elmez.<nlar haya!!a iken, kıyme!ini bil

Allahü !eâlânın rızâsı, dînine balı olan anababanın rızâsında6 Allahü !eâlânın1azabı, dînine balı olan anababanın 1azabındadır. 5abîbi kibriyâ %sallallahu aleyhi vesellem' bir hadîsi /eri(lerinde buyurdu ki> “*ennet, ana7"a"anın aya+ı altındadır.” 9aWnî, sana dînini, îmânını *re!en ananın babanın rızâsındadır. 5ak !eâlâ hazre!leri 3ûsâaleyhisselâma dedi ki> “;â 6-sâ/ 0na7"a"asını razı eden, "eni razı etmi olur.

0na7"a"asını razı edi$ "ana âsî olan kimseyi dahî iyilerden sayarım. 0na7"a"asına âsî olan, "ana mutî olsa "ile, onu 2enâlar tara2ına ilhâk ederim.”

İmanı olanlardan 2ehennemden en sonra :ıka+ak olanlar, Allahü !eâlânın yolundaolan anasının, babasının İslâmiye!e uy1un olan emirlerine âsî olanlardır.

Ney1amberimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “0na7"a"aya iyiliketmek, nâ2ile namaz, oruç ve hac 2azîletlerinden daha 2azîletlidir. 0na7"a"asınahizmet edenlerin ömr! "ereketli ve uzun olur. 0na7"a"asına karı geli$, onlaraâsî olanların öm!rleri "ereketsiz ve kısa olur. 0nasına7"a"asına âsî olanmel'-ndur.”

5asenı Basrî %rahme!ullahi aleyh' )âbeyi ziyâre! ve !ava( ederken bir zâ! 1*rdü ki,arkasında bir zenbil ile !ava( eder. < zâ!a dedi ki> ?Arkada/, arkandaki yükü koyup *yle+e!ava( e!sen daha iyi olmaz mıF < zâ! +evaben dedi ki> ?Bu arkamdaki yük deil, babamdır.Bunu Şamdan yedi kerre buraya 1e!irip !ava( eyledim. ;ünkü, bana dînimi îmanımı, bu

*re!!i. Beni İslâm ahlâkı ile ye!i/!irdi@ dedi. 5aseni Basrî hazre!leri ona dedi ki> ?)ıyâme! 1ününe kadar b*yle+e arkanda 1e!irip !avâ( eylesen, bir kerre kalbini kırmakla



bu yap!ıın hizme! havaya 1ider ve yine bir de(a 1*nlünü yapsan, bu kadar hizme!emukâbil olur.@

Anababa hakkında hikâye olunur ki, hazre!i 3ûsâ aleyhisselâm, 0ûri sinâda 5ak!eâlâ hazre!leri ile mükâleme ederken6 ?9â Dabbî hıre!!e benim kom/um kimdirF@ diyesordu. 5ak !eâlâ buyurdu ki> “;â 6-sâ/ )enin komun, 2alan yerde, 2alan kasa$tır.” 3ûsâ aleyhisselâm kasabın yanına 1iderek6 ?Beni misâ(ir eder misinF@ dedi. 9anında

misâ(ir oldu. 9emek zamanı 1elin+e, kasab bir par:a e! pi/irdi. 4uvardaki asılı zenbilia/aı alarak, orada bulunan ve sâde+e kemiklerden ibâre! bir kadına e! verdi ve suyunuda verdi. Js!ünü ba/ını !emizleyip, zenbile koydu. 3ûsâ %aleyhisselâm' sordu> ?Bu seninneyindirF@ )asap6 ?Annemdir. İh!iyar olup bu hâle 1irdi6 i/!e her sabah, ak/am kendisineb*yle bakarım@ dedi. )asap, annesine yemek verirken, o zaî( ve â+iz annesi oluna duaederek6 ?9â Dabbî, olumu 2enne!!e 3ûsâ aleyhisselâma kom/u eyle@ dediini, 3ûsâaleyhisselâm dahî i/i!mi/. Bunun üzerine kasaba, 3ûsâ aleyhisselâm müOde ederek6 ?-eniAllahü !eâlâ a((ederek, 3ûsâ aleyhisselâma kom/u e!mi/@ demi/!ir.

=a(le! ve /a/kınlıa kapılarak anababanın kalbini kırarsan, derhâl onların rızâsınıalmaa :alı/, yalvar, minne! eyle ve her ne yaparsan yap, onların 1*nlünü al Anababanın evlâd üzerinde hakları :ok büyük!ür. Bunu dâima 1*z *nünde !u!arak, ona 1*rehareke! eyle

A8>))#?> %e ,@#7>: 4in karde/ini ziyâre!e 1ide+ein zaman onun müsai! birzamanını *ren, kendisinden bir vad, yanî bir s*z al ve o zamanda ziyâre!e 1i! =e:kalma Evine 1ire+ein zaman, kapı a:ık olsa bile, ondan izin is!e ve izin verdik!en sonrai:eriye 1ir, i:eri 1irin+e, saa sola bakma. İ:erde :al1ı, i:ki, kumar varsa ve hele kadınerkek karı/ık o!uruluyorsa, bir bahâne ile oradan ayrıl -âlih bir kimse yemek ikrâmederse, yava/ ve âdabı ve:hile ye 7azla konu/ma, dos!unda (azla elenme, 1iderken,!evâzu ile, selâm ile ayrıl

0anıdıın bir müslüman, sana 1elin+e, elinden 1eldii kadar iyi ve !a!lı kar/ıla,yemek ikrâm eyle )apıya :ık, kendisini kar/ıla -elâm verin+e, selâmını al ve kendisine1üzel+e il!i(â!!a bulunup6 ?E(endim sa(a 1eldiniz, ho/ 1eldiniz@ diyerek odanın ba/ !ara(ınao!urmasını !ekli( eyle -en a/aı !ara(!a o!ur. 4inden, ibâde!!en, haramların zararlarındanve Evliyânın haya!larından anla! Bir/eyler *re! 9emek yerken onu u!andırmamak i:in,

sen de :ok ye =iderken, onu uurla ve selâm s*yle ve dua eyleEvine 1elip 1e:i+i sâlih bir misâ(ir 1elirse, onun hizme!ini iyi+e yap 5emen yemeiniver, belki a+ıkmı/!ır. 9anında (azla da o!urma. Belki yor1undur. 9a!madan *n+e, kıbleyi,helayı, se++adeyi ona 1*s!er. Abdes! suyunu, abdes! havlusunu ve dier ih!iyâ:larını!emin eyle -abah olun+a, sabah namazına kaldır. Ie +emâa! hâlinde beraber kılınızErken+e yemeini hazırla, 1ide+ei yol belki uzundur. =iderken kendisine bir din ki!abıhediye eyle

Şu sûreleri ak/am sabah ü:er kerre Besmele ile oku ve zev+ine, :o+uklarına daoku!

$ İhlâs, %)ulhüvallahü sûresi'.L 3uavveze!eyn %yanî )ul eûzü birabbinnâsi ile )ul eûzü birabbil (elak'.S 7â!ihai /erî(e %yanî Elhamdülillahi sûresi'.Bu d*r! sûreyi ak/am, sabah ü:er kerre okuyan, malını, +anını, :oluk, :o+uunu,

bü!ün belâlardan muha(aza e!mi/ olur.Bunlardan ba/ka %)ulyâ eyyühel kâ(irûn' sûresini ak/am, sabah okuyan kimse,

kendisini /irkden korumu/ olur.Ak/am, sabah bu duayı okuyan kimse, sihir ve zâlimlerin /errinden emîn olur. 4ua

/udur> ?Bismillâhirrahmânirrahîm, bismillâhillezi lâ yedurru maasmihî /eyün (il erdi velâ(issemâi ve hüvessemîulalîm.@

Evinden :ıkarken %ye!elkürsî'yi oku îrâ her i/inde muva((ak olur ve hayırlı i/lerba/arırsın. Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “1ir kimse, evindençıkarken @yet7el7k!rsî'yi okursa, Bak teâlâ, yetmi mele+e emreder, o kimseevine gelinceye kadar, ona dua ile isti+2ar ederler.” Evine 1elin+e de okursan, ikiye!elkürsî arasındaki i/lerin hayırlı olur ve (akirliin *nlenir. Hn+e sa ayakkabını 1iy-onra sol ayak ile evden, +âmiden :ık

9a!aa ya!arken ve sabahleyin ya!ak!an kalkın+a ve her namazda, duadan vesalevâ!!an sonra, is!i1(ârların en büyüü olan /u duayı okumaı da ihmâl e!me ki,



1ünahlar a((olur. ?Es!a(irullahel azîm el kerîm ellezî lâ ilahe illâ hüvel hayyel kayyûme vee!ûbü ileyh.@

%4*r! mezhebin (ıkıh bil1ilerinin in+eliklerine vâkı(, derin âlim, -eyyid AbdülhakîmE(endi %rahme!ullahi aleyh' buyurdu ki> ?9a!aına Eûzü ve Besmele okuyarak 1ir. -ayan üzerine kıbleye kar/ı ya!. -a avu+unu sa yanaın al!ına d*/e. Eûzü Besmele ile birye!elkürsî oku, sonra herbiri i:in Besmele okuyarak, ü: İhlâs, sonra bir 7â!iha, sonra

birer de(a iki )ul eûzüyü oku. -onra ü: de(a ?Es!a(irullahelazîm ellezi lâ ilahe illâ hu@oku. J:ün+üsüne ?elhayyelkayyûme ve e!ûbü ileyh@ ilâve e!. -onra on kerre ?Ra havlevelâ kuvve!e illâ billâh@ oku. <nun+usuna ?hil aliyyil azîm ellezi lâ ilahe illâ hu@ ilâve e!-onra, is!ediin !ara(a d*nerek, is!ediin /ekilde uyu'

1) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 16%2) Miftâh-ül-Cennet

SÜLEYMÂN HÂN:Aklî ve naklî ilimlerde âlim, <nun+u <smanlı -ul!ânı. 9avuz -ul!an -elîm 5ânın olu

olup, annesi i/e 5a(sa -ul!andır. K&& %m. $MKM' senesinde 0rabzonda dodu. )ânûnîlakabıyla me/hûr oldu. Avrupalılar, ?Büyük 0ürk@, ?3uh!e/em -üleymân@ lakabları, ile

!anırlar. KPM %m. $#QQ' senesinde i1e!var kalesi *nlerinde ve(a! e!!i. 8â/ı Bel1rada1e!irildi. <rada 5â+ei -ul!anî A!âullah E(endinin kıldırdıı +enâze namazından sonra,i1e!var se(erine i/!irâk e!mi/ olan Şeyh 8ûreddînzâde 3uslihuddîn E(endi ve!alebelerine !eslim edilen +enâze, d*r!yüz muha(ızın nezâre!inde İs!anbula 1e!irildi.-üleymâniye )ülliyesi i:indeki !ürbesine de(nedildi.

)ânûnî -ul!an -üleymân 5âna ?-üleymân@ ismi, )urânı kerîm a:ılarak verildi.8eml sûresi o!uzun+u âye!i kerîmesinde 1e:en -üleymânın %aleyhisselâm' ismindenalındı. Annesi i/e 5a(sa 5â!un ve ninesi =ülbahar 5â!unun !erbiyesinde büyüyenŞehzâde -üleymân, yedi ya/ından sonra ilim *renmeye ba/ladı. )as!amonuyakınlarındaki 4aday kasabasından Evhadolu 5ayreddîn ismiyle bilinen mübârek bir zâ!,/ehzâdeye ho+a !ayin edildi. 5ayreddîn E(endi, Şehzâde -üleymâna aklî ve naklî ilimleri*re!e+ek, kendi bildiklerini onun da hâ(ızasına nak/ede+ek!i. 9ıllar akıp 1i!!i. Şehzâde,

Allahü !eâlânın yü+e ki!abı )urânı kerîmi okumasını *rendi. 7ıkıh bil1ilerinde ilerledi.Arab+a derslerine ba/ladı. 7en bil1ilerinde malûma! sâhibi oldu. Bu sırada her /ehzâde1ibi, onun da bir sana! sâhibi olması arzu edildi. 4evrin !anınmı/ kuyum+ularından biriho+a !ayin edildi. )uyum+uluk sana!ını *rendi. 9a/ı büyüdük:e, dei/ik ilimlerde :e/i!liho+alardan ders aldı. Askerlik, idâre ve komu!anlık bil1ilerini *rendi. -ilâh !alimleriyap!ı. <nbe/ ya/ına kadar babasının yanında 0rabzonda kaldı. <nbe/ ya/ına 1elin+e,kânun 1erei san+ak !aleb edip, )arahisâri Şarkîye san+ak Beyliine, oradan da Boluya!ayin edildi. 4aha sonra )ırımda )e(e san+akbeyliine 1*nderildi. =i!!ii san+aklarda,lalası nezâre!inde devle! idâresinde de !e+rübe sâhibi olup ye!i/en Şehzâde -üleymân,:evresinde meydana 1e!irilen ilmî havadan hi:bir zaman uzak kalmadı. 4evamlı âlimlerinderslerine ve sohbe!lerine ka!ılır, onların Allahü !eâlânın rızâsı i:in yap!ıkları nasiha!leridinler, ilim ve (eyzlerinden is!i(âde ederdi. Aklî ve naklî ilimlerde ilim sâhibi oldu. Bilhassa(ıkıh bil1ilerinde :ok yükseldi.

9avuz -ul!an -elîm 5ânın K$" %m. $#$L' senesinde !ah!a 1e:mesi üzerineİs!anbula :arılan Şehzâde -üleymân, babasının karde/leri ile mü+âdeleleri sırasındaİs!anbulda babasına vekâle! e!!i. <r!alık sâkinle/in+e, kendisine, merkezi 3anisa /ehriolan -aruhan san+akbeylii verildi. Burada, lalası )âsım Na/anın nezâre!inde, devle!idâresini iyi+e *rendi. 3anisada iken 3erkez E(endi ile !anı/!ı. Annesi 5a(sa -ul!an,İs!anbuldaki -ünbül E(endiden bir !alebesini is!emi/, o da 3anisaya 3erkez E(endiyi1*ndermi/!i. Şehzâde -üleymân, 3anisada ve daha sonra İs!anbulda 3erkez E(endiden:ok is!i(âde e!!i. -ul!an olduk!an sonra İs!anbulda 0opkapı dı/ında bir der1âh yap!ırıpemrine verdi. < mübârek zâ!a hürme!!e kusur e!medi.

Babası ;aldıran ve 3ısır -e(erlerinde iken Edirnede ikâme! ederek, Ba!ıdan 1ele+ekherhan1i bir saldırıya kar/ı Dumelinin muha(azası vazî(esi ona verildi. Babası 9avuz-ul!an -elîm 5ânın ;orlu yakınlarında -ır! k*yünde ve(a! e!mesi üzerine, -adrı azam

Nîrî 3ehmed Na/anın 1*nderdii -ilâhdarlar )e!hüdası -üleymân Aanın 3anisaya1e!irdii haberle İs!anbula 1eldi. KLQ %m. $#L&' senesinde, yirmial!ı ya/ında bir delikanlı



iken, <smanlı !ah!ına 1e:ip, hilâ(e! ve sal!ana! san+aını eline aldı. <nun+u <smanlı-ul!ânı ve 9e!mi/be/in+i İslâm 5alî(esi oldu. 9avuz -ul!an -elîm 5ânın ve(a!ı ?Arslan*ldü@, -ul!an -üleymân 5ânın !ah!a 1e:mesi de ?)uzu 1e:!i@ s*zleri ile Avrupayı sevin+ebomu/!u. Bü!ün ha:lı dünyâsını sevindiren bu haber, :ok 1e:meden Avrupalıyı hayâlkırıklıına ura!a+ak!ı.

<smanlı dü/manlarının, 9avuz -ul!an -elîm 5ânın *lümü ile sevinmeleri pek uzun

sürmeye+ek!i. îrâ kısa bir zaman sonra, ba!ıdaki en büyük dü/manları6 Almanya,İspanya, 5ollanda ve bir kısım İ!alya !opraklarına sahip olan Şarlken ve karde/i Avus!urya)ralı 7erdinanda /*yle yaza+ak!ı.

?Bu kadar zamandır erlik davâsın eder, merdi meydânım dersin. Şimdiye dein ka:kerredir ki üzerine 1eliyorum ve mülkünü dilediim 1ibi !asarru( ediyorum, ne senden, nede karında/ından nâmüni/an yok -ize sal!ana! ve erlik davâsı haramdır Askerinden,belki avre!inden dahî u!anmaz mısınF Belki avre!!e 1ayre! var, sende yok!ur Er isenmeydana 1elesin 5ak !eâlâ hazre!lerinin !akdîri ne ise yerine 1else 1erek. -eninlesal!ana!ı Be: sahrâsında üle/elim, reâyâ (ukarası dahî âsudâ olsun. 9oksa meydanıarslandan hâlî bulduk:a, !ilki 1ibi (ırsa!la /ikâr olmayı erlik sayma. Bu kere dahî meydana1elmezsen, avre!ler 1ibi i ve :ıkrık alup dahî pâdi/ahlık !a+ını urunmıyasun ve erlik adınıdiline 1e!ürmiyesin@

4oudan kalle/:e saldırılarıyla me/hûr İran Şahı bu kahraman -ul!andan payınıala+ak, onun da !opraklarına 1irilip, birka: de(a sava/a dave! edildii hâlde, or!aya:ıkmaması üzerine /u mek!ûp yazıla+ak!ı>

?0ahmasb Bahadır5idâye!e kavu/an ere selâm olsun. İyi+e bil ki, sana uyan az1ınlar, sapıklık ve

d*neklik yolunu !u!mu/lardır. A:ık bir usûlü dei/!irmeye, beenilmi/ !*re ve yasalarıba/kala/!ırmaya kalk!ıın, insa(ı bırakarak sapı!!ıın besbellidir. 5ele iki ulu ermi/e %5z.Ebû Bekr ve 5z. Hmere' s*vmek, d*r! mezhebde de sapıklık!an sayılır.

Allahü !eâlânın buyruklarına uymakla beraber, <na bel baladım ve Desûlullahın%sallallahu aleyhi ve sellem' kurduu esaslara hürme! e!!ik!en ba/ka, kendilerindenyardım diledim ve <nun d*r! ulu arkada/ının himme!lerine dayanarak buralara 1eldim.İs!anbuldan ayrılalı bir yıl oldu. 4ouda sapı!anların yer ve yur!larını bozmak, ulu

sahâbîlerin dü/manlarını azaplandırmak dü/ün+esi ile sava/ı 1*ze aldım ve ordumu*nüme ka!arak, 1ele 1ele Şabânın be/in+i %Q 0emmuz' 1ünü )arsa vardım. a(er armasıolan bayraklarım )ars +ivarını /ere(lendiriyor. Ney1amberimizin %sallallahu aleyhi vesellem' emirleri, dü/mana kılı:!an evvel, İslâm olmayı !ekli( e!mek!ir. Ben bu niye! ilesana bu emirnâmeyi yazdım. -enelerden beri, sen kendini Şah saymak!asın. -a:malâ(larla kendin+e erkeklik !aslarsın. =e:mi/ yıllarda da ülkene 1eldim ve her de(asındaovalarını a!larıma :ine!!im. =azilerin kılı:ları seni korku!!uu i:in kar/ıma :ıkamadın.-aklanıp durdun. Arlana+ak bu hâl ile, inlere kapandın. Allahü !eâlânın lane! e!!ii (i!neyiuyandırdın ve ona uydun. =e:en yıl, askerlerimden bir kısmının dü/manlarla 1azâdabulunduunu (ırsa! bildin. 5evâ ve hevese uyarak memleke!imin bazı !ebasını üzüverdin.İyi bilesin ki, zâlimin zulmü kesesinde kalmaz. Az1ınlar 1ün 1elir ki, büyük bir azâbaurarlar. İn/âallah pek yakında kahraman askerlerim, 8ah+ivana /ere( sa:arlar.

-enin 1a(le! uykusundan uyana+aına, ina!!an vaz 1e:e+eine, İslâm dînined*ne+eine ih!imâl vererek, !ebana hi: bir (enâlık yap!ırmadım. Râkin ulu sahâbîlerekü(ür edenlerin erkeklerini *ldürmek ve kadınlarını esir almak (ikri zihnimden1e:mek!edir. <nun i:in, sende zerre kadar 1ayre! ve silsilende +esâre!!en eser varsa, 1el,askerinle kar/ıma :ık da, Allahın !akdîri ne ise 1*rülsün. Benim bü!ün maksadım,Ney1amberimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' sünne!lerine ehemmiye! vermek!ir.

3al ve mülkün, yanımda zerre kadar kıyme!i yok!ur. <lan+a hevesim, sapıklarlasava/mak!ır. Elim ve kolum, Allahın inâye!inden kuvve! almı/!ır. Bu 1üne kadar kar/ıma:ıkmayıp saklanı/ın, !op ve !ü(eklerimin korkusundan ise, o korkuyu kalbinden :ıkar.<rdum, seni !opsuz !ü(eksiz dahî kar/ılayabilir. 0op ve !ü(ek, senin 1ibi adını, namusunu!erk edenlerle sava/mak i:in yapılmamı/!ır. -ana uyan al:akların hâlinin, /üphesizaz1ınlık!an ibâre! bulunduu bellidir. =ele+ek olsan, !op ile !ü(ek ile seni kimsekar/ılamaz. 4*nmelere, sapı!anlara, arsızlara kar/ı !opa ve !ü(ee ha+e! yok!ur. -enin

1ibi az1ınları keskin kılı: ile kar/ılamak kâ(idir. Eer askerlerimin :okluunu bahâneediyorsan, bunların :ou yerli yerine 1*nderilmi/!ir. İnsan, dü/mana bundan daha (azla



lü!u( ve mürüvve! 1*s!eremez. 9anî askerin :okluundan korkma. =elir isen, her se(eryap!ıın 1ibi, !abana kuvve! verip ka:mıyasın. Ba/ mi(erini a!ıp da onu kadınların ba/*r!üsü ile dei/!irirsen, /ahlık sana haram olsun. )a:anların mülküne a!e/ salmak, büyükkumandanların âde!lerindendir. )a:arsan, !ebanın 1*re+ei muâmelenin vebali seninboynunadır. Bu se(er 1irdiim yerden ya :ıkmam veya !a/ üzerinde !a/ bırakmama /ar!ıile :ıkarım ve memleke!ini bayku/ yuvasına :eviririm. 7ermânımı, her hâlde +evapsız

bırakmıyasın. İ/!e ben harekâ!a 1e:iyorum. -en de vaki! ve saa!inde hazır ol. 5idâye!yolunu !u!anlara selâm ederim.@

=en: ve dirâye!li pâdi/âh -ul!an -üleymân 5ân, 1*zya/ları arasında babasınıde(ne!!i. -onra +ihâd ile me/1uliye!inden İs!anbulda bir1ün raha! o!uramayan 9avuz-ul!an -elîm 5ân i:in, mezarının üs!üne bir !ürbe, +âmi, mek!ep ve imâre!, bir demedrese yapılması emrini verdi. Baba yadi1ârı, dirâye!li vezîr Nîrî 3ehmed Na/anın!e+rübesinden de is!i(âde ile memleke! meselelerine el a!!ı. 3erkeze 1elen /ikâye!lerideerlendirerek, bazı uy1unsuz i/ler yapıp halka zulüm eden kimseleri +ezalandırdı. 5er!ara(a, !ah!a :ık!ıını bildiren mek!ûplar 1*nderdi. Ralası )âsım Na/ayı d*rdün+ü vezîrolarak !ayin e!!i. Nâdi/âh dei/iminden is!i(âde ile isyâna kalkı/an Şam Beylerbeyi2anberdi =azâlînin isyânı bas!ırıldı. Bu arada yıllık hara+ını vermemek i:in direnen 3a+ar)ralı da, <smanlı el:isi Behram ;avu/u bir:ok eziye!!en sonra *ldür!mü/!ü. 2anberdi

=azâlî meselesinin halledildii haberi İs!anbula ula/!ıı sırada, 3a+aris!ana se(er kararıverildi. İs!anbulun manevî büyükleri olan6 Ebûl elEnsârî %rahme!ullahi aleyh', ŞeyhEbülIe(â %rahme!ullahi aleyh', -eyyid Ahmed Buhârînin %rahme!ullahi aleyh' kabri/erî(lerini, baba ve dedelerinin de kabirlerini ziyâre! eden Nâdi/âh, dualarda bulunduk!ansonra, ordusunun ba/ında yola revân oldu. -adrı azam Nîrî 3ehmed Na/anın !e/viki ile,<r!a Avrupanın kapısı olan Bel1ra! kalesi alınıp, en büyük kilisesi +âmiye :evrildi. Şehirdeadâle! salandı. KLP %m. $#L$' senesinde vukû bulan bu se(ere, evliyâdan bir:ok kimseile6 Edirne, 7ilibe ve -o(ya medreselerinden pek:ok !alebe ka!ılmı/!ı.

)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, Bel1ra!ın (e!hinin akabinde, Dodosun (e!hi i:inhazırlıklara ba/lanması emrini verdi. Avrupanın kilidi olan Bel1ra!!an sonra, sıraAkdenizin kilidi olan Dodos adasına 1elmi/!i. Dodos, müslümanlarla *lün+eye kadarmü+âdele e!meye yemîn e!mi/ olan, ?-en Xan /*valyeleri@ adlı hıris!iyanların elindeydi.

;ok salam bir kalesi vardı. Ama îmân kalesi, ni+e salam denilen kaleleri yıkmı/!ı. Iezîriazam Nîrî 3ehmed Na/a, Dodosun (e!hi ve Akdenizde <smanlı hâkimiye!inin !esîsi i:inyıllardır donanmanın 1ü:lendirilmesi i:in :alı/ıp durmu/!u. 8ihâye! bekledii vaki! 1elmi/,müslüman 1emilerini soyan, ha+ 1emilerine aman vermeyen, kıyı /ehirlerindeki masûminsanları esîr edip i/ken+e eden bir avu: vah/î /*valyenin sonu yakla/mı/!ı. Ierilen emirüzerine, donanma hareke!e 1e:!i. Nâdi/âh da ordunun ba/ında karadan yola :ık!ı.)ü!ahya, -andıklı, Aydın, ;ine yoluyla 3armarise vardı. Bindii 1emiyle, 0ürkdonanmasının selâm !oplarının 1ürlemeleri arasında Dodosa :ık!ı. KL" %m. $#LL' yılının0emmuz ayı sonlarında Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' sünne!i /erî(iüzere kaleye6 ?9a îmân edip karde/imiz olun, ya da !eslim olup +izye verin@ !ekli(i yapıldı.Ama hıris!iyan âleminin ka!illerinden meydana 1elen /*valye !opluluu, b*yle bir/eyeyana/maya+aklarına dâir yemîn e!!iler. Er!esi sabah 0ürk !opların 1ürlemeye, Dodoslununbeyninde pa!lamaya ba/ladı. ?Allahü ekber@ sadâları ile yapılan hü+umlara, +ılız :ansesleri ve ?-en Xan@ nâralarıyla kar/ılık veriyorlardı. 4*r! ay süren ku/a!madan sonra,be/in+i ayın sonunda, ?Dodosun kapısı Dodoslular !ara(ından a:ılır@ s*zü, ?Dodosun kapısı<smanlılar !ara(ından a:ılır@ /ekline 1e!irilip, KLK %m. $#LL' senesi kı/ına 1irerken kale!eslim alındı, i:indekiler, is!edikleri yere 1i!mek!e serbes! bırakıldılar. ;evredeki adalar da(e!hedildi. 5er !ara(a (e!ihnâmeler 1*nderildi. )rallar, beyler ve pâdi/âhlar, el:iler1*nderip bu mühim za(eri ku!ladılar.

)ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın babası 1ibi sevip hürme! e!!ii Iezîri azam Nîrî3ehmed Na/a, emekliliini !aleb e!!i. İs!ei kabul edilip, yerine İbrâhim Aa !ayin edildi.İbrâhim Aa, Nâdi/âhla 3anisada beraber bulunmu/, daha sonra da hasodaba/ılıkhizme!ine 1e!irilmi/!i. Bu hâli hazmedemeyen ikin+i vezîr Ahmed Na/a, 3ısırbeylerbeyliini !aleb e!!i. KLK %m. $#LS' senesinde 3ısıra 1*nderilen Ahmed Na/a, oradaelde e!!ii 3emlûk kalın!ıları ve küskünlerin ba/ına 1e:erek, sul!anlıını ilân e!!i. An+ak

kendisine yardım+ı olarak verilen )âdızâde )âsım Bey, ba/ına !opladıı askerlerle,



Ahmed Na/anın ordusunu yenip, onu da *ldürdü. Iezîri azam 3ısıra 1iderek, küskünlükve haksızlıkları 1iderdi.

3a+ar )ralı Rayo/un İspanya İmpara!oru Şarlkenle akrabâlık kurması, <smanlılara!âbi olan E(lâk ve Bodan beyliklerinin, İranla i!!i(âk kurmaya kalkı/ması ve papanın yenibir ha:lı ordusu hazırlıında olması üzerine, )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, memleke!i:indeki meseleleri halle!!ik!en sonra, 3a+aris!an üzerine bir se(er !er!îb eylemeye

niye!lendi. Bu arada Şarlkenle sava/ıp esîr dü/en 7ransa )ralı Birin+i 7ransuvanın annesive kendisi, <smanlı Nâdi/âhından yardım is!edi. â!en bahâne arayan Nâdi/âh, bir !a/laiki ku/ vurmak niye!iyle, 3a+aris!an üzerine se(er i:in hazırlıklara ba/lanması emriniverdi. 7ransa )ralına da /u mek!ûbu yazıp 1*nderdi>

?... Ben ki -ul!ânlar -ul!ânı, 5akanlar rehberi, yeryüzü hükümdârlarının !â+ı,Akdenizin, )aradenizin, Dumelinin, Anadolunun, )aramanın, ülkadriyenin,4iyarbakırın, Azerbay+anın, A+emin, Şamın, 3ısırın, 3ekkenin, 3edinenin, bü!ün Arabdiyârının %ki ulu a!alarım kılı:larının kuvve!i ile (e!he!mi/lerdi' ve (e!heylediim ni+ediyârın -ul!an ve Nâdi/âhı, Bâyezîd 5ân olu -elîm 5ân olu -ul!an -üleymân 5ânım.

-en ki 7ransa vilâye!inin kralı 7ran:eskosun. 5uzûruma, yarar âdemin 7ranOan ilemek!ûp 1*nderip, bazı aız haberi de yollıyarak, memleke!inize dü/man 1irmi/ olduunuve hapsedildiinizi bildiriyorsunuz. )ur!ulmanız husûsunda benden inâye! ve meded

ummak!asın. 5er ne ki demi/sen, benim huzûruma arzolundu. Şimdi pâdi/âhlara sinmekve hapis olmak uy1un deildir. =*nlünüzü ho/ !u!un, kalbiniz kırılmasın. Bizim ulua!alarımız, dâima dü/manı de( ve memleke!ler (e!h i:in se(erden uzak kalmamı/lardır.Ben de onların bu yolunu !u!up, memleke!ler, yal:ın kaleler (e!hederek, 1e+e1ündüza!ımız eerlenmi/ ve kılı+ımız ku/anılmı/ hâlde bulundum. 2enâbı 5ak hayırlar nasîbeylesin. 4urumu ve haberleri el:inizden *renirsiniz.@

)ânûnî, 1*nderdii bu mek!ûpla ü: 1ayeye hizme!i dü/ünüyordu. Birin+i 1aye6kendinden yardım is!eyen kimseyi yardımsız bırakmamak, ona yardım e!mek. İkin+i 1aye6hıris!iyan âleminde bir 1edik a:abilmek. < zamana kadar hıris!iyan âlemi, müslüman 0ürkdünyâsına bir bü!ün hâlinde saldırmı/lardı. 7ransızların 0ürklerle anla/ması, ba!ıdakihıris!iyan birliini bozabilirdi. J:ün+ü 1aye de6 0ürklere dü/man+a davranan 3a+arlarahaddini bildirmek!i.

KSL %m. $#LQ' senesi baharında, <smanlı pâdi/âhı )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân,her se(ere :ıkarken yap!ıı 1ibi, İs!anbulda med(ûn olan büyüklerin kabirlerini ziyâre!e!!i. Ebû Eyyûb elEnsârî hazre!leri, EbülIe(â, -eyyid Ahmed Buhârî, 7â!ih -ul!an3ehmed 5ân, Bâyezîdi Ielî ve 9avuz -ul!an -elîm 5ânın kabirlerinde 1*zya/ı d*küpdualar e!!i. 4aha sonra da ordusunun ba/ında6 Edirne, 7ilibe, -o(ya, 8i/ yolu ile Bel1ra!avarmak i:in yola :ık!ı. <rdunun i:inde6 de(alar+a sava/ 1*rmü/ 1aziler, *lümü hi:e sayanserden1e:!iler, velîler, 1arîbler, dervi/ler, yii!ler vardı. Binler+e ki/ilik ordu, ba/!an ba/aDumelini 1e:!i. 5i: kimseye be/ kuru/luk zarar vermeden, bir o!u yerinden koparmadan,!am bir disiplin i:inde hede(ine ula/!ı. 0ürk kuvve!leri, 3a+aris!anda (ır!ına 1ibi esmeyeba/ladılar. 3a+arlar, pek 1üvendikleri Şarlkenden bile yardım alamadılar. 8eye uradıını/a/ıran )ral Rayo/, <smanlı kuvve!lerini 3oha:!a kar/ılamaya karar verdi. )ânûnî -ul!an-üleymân 5ân, 4rava 8ehri üzerine yap!ırdıı ikiyüz me!re uzunluundaki k*prüyü,ordusunu 1e:irdik!en sonra yak!ırdı. Askerin kar/ısında dü/man, 1erisinde en dar yeriikiyüz me!re olan nehir bulunuyordu. Aus!os sonları idi. 0ürk ordusu 3oha: !epelerinevardı. Ak/am konaklayıp dinlendiler. =e+e sabaha kadar ibâde! edip, za(er i:in dua e!!iler.-abah vak!i sa( balayıp, hep birlik!e namaz kıldılar. 8amazdan sonra birlikler yerlerinialdılar. Nâdi/âh, son olarak ordusunu sava/ kıyâ(e!leri ile !e(!i/ e!!i. 4ü/man kuvve!lerineyakla/ın+a, )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân el a:ıp, Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem'san+aının 1*l1esinde +enâbı 5akka /*yle yalvardı>

?İlâhî )uvve! ve kudre! senin. Allahım 0asarru( ve nusre! senin. 9â Dabbî Rü!u( veinâye! senin6 kerem, mürüvve! ve himâye! senin. Bir b*lük ümme!i 3uhammed(ukarasını yerindirme 4ü/manı sevindirme@ deyip, 1*zlerinden ya/lar akı!!ı. <nun buhâlini 1*ren <smanlı askeri de +ânü1*nülden Allahü !eâlâya yalvarıp 1*zya/ları d*k!üler.5erbiri a!larından inip, alayarak 5ak !eâlâya se+de e!!iler, dü/mana kar/ı za(er !alebe!!iler. 2anlarını hak yoluna vermeye azme!!iler. )anları hareke!e 1e!irip, İslâm askerini

+o/!uran meh!er davulları d*vülmeye ba/ladı. 9eni:eriler, azâblar, akın+ılar, bü!ün<smanlı ordusu, en yüksek kumandanından en kü:ük erine kadar yerinde duramaz oldu.



5eye+anla beklediler. 3a+arların hareke!li bir :elik yıını 1ibi 1elen askerleri d*r! nalayakla/!ı. Nlân 1erei 1aziler yanlara :ekiliyor, birbirlerine zin+irlerle balı 3a+ar askerlerini!opların *nüne doru :ekiyorlardı. Bunlar arasında, Nâdi/âhı *ldürmeye yemîn e!mi/o!uziki 3a+ar /*valyesi de vardı. Ş*valyelerden ü: !anesi, Nâdi/âhın yanına kadarsokuldu. Nâdi/âh, ü:ü ile birden bizza! mü+âdele edip, birini *ldürdü. 4ierleri de ba/ka1aziler !ara(ından *ldürüldüler. Bu arada 0ürkün sava/ oyununa 1elen 3a+ar kuvve!leri,

merkeze yakla/ın+a, kendilerini me/hûr <smanlı !oplarının kar/ısında buldular. 5üsrev veBâli Beyin akın+ıları da, 3a+ar ordusunu arkasından :evirdiler. Bir !ara(!a ba!aklık, bir!ara(!a !op a!e/i, *bür !ara(!a akın+ı kuvve!leri vardı. )ral Rayo/un da i:inde bulunduudü/man kuvve!leri ne yapa+aklarını /a/ırdılar. )ur!ulu/u ba!aklıa a!lamak!a buldular.Ba!aklık, 3a+ar askerlerini ve )ral Rayo/u derinliklerine :ekmi/, onlara mezar olmu/!u.)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, iki saa! 1ibi kısa bir zaman i:erisinde, ko+a bir 3a+arordusunu yok e!mi/, /anlı bir za(er kazanmı/!ı. 0ârihler, yirmibir ilkade KSL %m. LKAus!os $#LQ' 1ünü 3oha: za(erinin kazanıldıını yaza+aklardı. 3oha: za(erinden sonra,müs!akil 3a+ar krallıı yıkıldı. Budin, -e1edin ve dier yerler (e!hedilip, buralarda<smanlı san+aı dal1alandırıldı. Adâle! !emin edildi. Erdel voyvodası apolya Xanos,3a+ar kralı olarak !ayin edildi. Nâdi/âh, (e!ihlerden sonra İs!anbula d*ndü.

)ânûnî -ul!an -üleymân 5an, *mrü boyun+a6 Bel1ra!, Dodos ve 3oha:!an ba/ka6

Iiyana, Alman, Trakeyn, )or(o, Bodan, Budin, Es!er1on, 0ebrîz, 8ah+ivan ve son olarakda i1e!var se(erlerine i/!irâk e!!i. )ırkal!ı yıllık hükümdârlıında, onü: büyük se(eryapmı/ oldu. Bunlardan6 Trakeyn, 0ebrîz ve 8ah+ivan se(erleri, 5ıris!iyan Avrupa kavimleriile i/birlii yaparak <smanlı 4evle!ini arkadan vuran, Eshâbı )irâm dü/manı İran -a(evîdevle!ine kar/ı yapıldı. Bu (e!ihler sonunda bir:ok /ehirler (e!hedilip, pek:ok kimseninhuzûr ve saâde!e kavu/ması salandı. )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân zamanında bir:okkıyme!li kumandanlar ye!i/ip, denizde ve karada za(erler kazandılar. Nreveze ve 2erbeza(erleri, <smanlının en me/hûr deniz za(erleri arasında yer aldı. 4ouda ve ba!ıda,kuzeyde ve 1üneyde akınlar yapılıp za(erler kazanıldı. İspanyadan 5indis!ana kadar,müslümanların yardımlarına ko/uldu.

K#M %m. $#M#' senesinde Avus!urya ve Alman kralları, Şarlken ve 7erdinandlayapılan İs!anbul andla/ması d*r! sene devam e!mi/, bilâhare onbir senelik bir sava/

hâlinden sonra, KQK %m. $#QL' senesinde yeni bir <smanlıAvus!urya sulh andlasmasıyapılmı/!ı. 7aka! bu arada hıris!iyan dünyâsı bo/ durmuyor, douda İranlılarla ura/an<smanlı ordusuna raha! vermiyorlardı. İran -a(evî devle!i, Napa ve hıris!iyan devle!lerleir!ibâ! kuruyor, onlarla <smanlıya kar/ı andla/malar yapıyordu. Bu andlasmalar 1erein+ede hıris!iyan devle!ler, <smanlı 4evle!inin ba!ısında bazı hâdiseler :ıkarıyorlar, Avus!uryave 3a+aris!anda bu kı/kır!malara ka!ılıyorlardı. KQK %m. $#QL'da yapılan andla/mayamuhâli( olarak, Avus!uryalılar, <smanlı !opraklarına !e+âvüzde bulunup bazı kaleleri ele1e:irmi/lerdi. KQK %m. $#QL' <smanlıAvus!urya andla/masında kabul e!!ikleri ver1iyi*demedikleri 1ibi, yeni kral ikin+i 3aksimilyanın olumsuz !u!umu ve i1e!var )alesindekidü/man kuvve!lerin ahâliyi !a+iz e!meleri üzerine, )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, KPS %m.$#QQ'de İs!anbuldan hareke! e!!i. -ul!an -üleymân 5ân, bu onü:ün+ü se(erine:ık!ıında ye!mi/ü: ya/ındaydı. Bir !akım has!alıklarla durumu iyi olmıyan, ayaklarındanikris has!alıı bulunan Nâdi/âh, zulmün *nüne 1e:mek, ahâlinin huzûr ve 1üveninisalamak i:in, has!a haliyle, <smanlı !ârihinin en muh!e/em askeri harekâ!ı kabul edilenbu se(ere :ık!ı. Bazan araba, bazı yerde !ah!ı revân ile 1iden Nâdi/âh, yerle/immerkezlerine 1irile+ei zaman, has!a olduunun bilinip devle! idâresinde zaa( olmamasıi:in a!a binerek ilerliyordu.

-ul!an -üleymân 5ân, se(erden sa d*nemeye+eine inanıyordu. 8i!ekimİs!anbuldan :ıkmadan *n+e, payi!ah!!a med(ûn olan büyüklerin kabirlerini ziyâre!e!!ik!en sonra, Edirnekapıda /ehirden ayrıla+aı sırada, bir mübârek kimse yolunukesmi/!i. < mübârek kimse, duasını yap!ık!an sonra, pâdi/âhın bir daha d*nmeye+eini

îmâ ederek6 ?Nâdi/âhım biz senden râzı idik, 5ak !eâlâ da senden râzı ola@ demi/ veNâdi/âh da bu se(erde ve(a! ede+eini anlamı/!ı. 5as!alık!an o kadar sıkın!ı :ekmesineramen, +ihâd sevâbından mahrûm kalarak ya!ak!a *lmemek ve ye!mi/ü: ya/ına varan*mrünün son 1ünlerini Allahü !eâlâ yolunda hizme! ile 1e:irmek i:in, bu onü:ün+ü ve son

se(erine :ıkmı/!ı.



)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, i1e!var se(erine :ıkarken kendi el yazısıyla yazdııvasıyye!namesinde, olu Şehzâde -elîme %İkin+i -elîme' /*yle vasıyye!!e bulundu>

?Benim +andan sev1ili, iki 1*zümün nûru -elîm 5ânım Bu iki bazubendi ve bir:eheri al sandıı, iki +ihan 7ahri 3uhammed 3us!a(ânın %sallallahu aleyhi ve sellem'rûhuna vak(eylemi/imdir. -ana vasıyye! ederim6 bunları sa!ıp 2idde /ehrine su 1e!iresin.2ümle oda hizme!lileri /âhiddir. -en benim yazımı bilirsin. =*relim arzumuzu ni+e yerine

1e!irirsin. 4ünyâ kimseye payidar deildir. Jmiddir ki, bahasıyla sa!asız. 5ak !eâlâ buse(eri mübârek edip, 1*nül ho/luuyla 1elmek müyesser ide. 5abîbi ekrem hürme!inealeyhisselâm.@

Nâdi/âh, bu se(ere :ıkarken, orduya 1âzîdervi/lerin ka!ılmasına dikka! 1*s!erdi.amanın evliyâsının büyüklerinden 8ûreddînzâde 3uslihuddîn E(endinin de ordudabulunması, askere ayrı bir huzûr veriyordu. i1e!vara doru yakla/!ık:a, 1arîbler,dervi/ler, mübârek ordunun bu mübârek se(erine ka!ılmanın verdii sevin:le, +o/ku i:indeya /ehîd veya 1âzîlik i:in dua ediyorlardı. <nbinler+e ki/iden meydana 1elen <smanlıordusu, 1e:!ii yerleri imâr ederek, her b*l1ede, her beldede bir eser, bir iyilik bırakarak,1arîblerin 1*nlünü alarak yoluna devam ediyordu. 5er /ehirde, her k*yde, her beldedeinsanlar, :oluk:o+uk, kadınerkek, müslümankâ(ir herkes, bu muh!e/em orduyu,beldeler (e!hedip, arkasında eserler bırakan, insanları huzûra 1arkeden bu mübârek

insanları seyre!mek, )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânı +an 1*zü ile bir de(a daha 1*rebilmeki:in yol kenarlarına dolu/uyorlardı. -u:u olmayan hi: kimse bu muh!e/em ordudankorkmuyor, onun varlıından huzûr duyuyordu. KPS sonundan %$#QQ ba/ından' berimuhâsara al!ında olan i1e!var )alesini, erniski 3iklo/ müdâ(aa e!mek!e idi. =ünler+esüren ku/a!mada, bir:ok kereler umûmî hü+umlar yapıldı. i1e!var ku/a!masından iyi+ebunalan )on! erniski, Eylül ba/ındaki huru: harekâ!ında *ldürülün+e, L$ -a(erde %PEylülde' kale (e!hedildi. )ânûnî, L&L$ -a(er %QP Eylül' 1e+esi ve(a! e!!iyse de, askerinmoralinde bozukluk meydana 1elmemesi i:in, ordudan 1izli !u!uldu. Bu se(erde, i1e!vardâhil6 =üle, Rü1os ve dier bazı kaleler de (e!hedildi. Hldüü ordudan saklanan )ânûnî-ul!an -üleymân 5ânın +enâzesi, o!aında 1izli+e yıkanıp, Şehzâde -elîmin 1elmesi i:in3anisaya haber 1*nderildi. Iezîri azam -okullu 3ehmed Na/a, askeri :ok 1üzel idâreedip, Nâdi/âhın ve(a!ını hi: hisse!!irmeden Bel1ra!a kadar 1eldi. <rada Şehzâde -elîm

ye!i/!i. İs!anbulda !ah!a :ıkmı/, Bel1ra!a, orduyu ve +enâzeyi kar/ılamaya 1elmi/!i.<rada askere pâdi/âhın ve(a!ı bildirildi. 5erkes ne yapa+aını /a/ırdı. )ırkal!ı seneba/larında bulunup za(erden za(ere ko/!uran, hi:bir se(erinde yenilmek bilmeyen bu yü+epâdi/âhın *ldüüne inanamıyorlardı. 7aka! hakîka! or!adaydı. Allahü !eâlânin habîbiDesûlullah da %sallallahu aleyhi ve sellem' *mrünü !amamlayıp ve(a! e!mi/!i. 4oanher/ey, *lüme mahkûmdu.

)abullenmek!en ba/ka :âre yok!u. 9eni Nâdi/âh, askerlerle birlik!e +enâze namazınıkıldık!an sonra, memleke!in nâzik durumunu dikka!e alarak, kendisi askerin ba/ındakaldı. 2enâzeyi İs!anbula 1*nderdi. 2enâze, İs!anbulda -üleymâniye 2âmiinin musalla!a/ına konuldu. Burada +enâze namazı, be/yüz mübelliin %imâmın s*zünü !ekrar ederek,duyulmayan yerlere ula/!ıran 2emâa!!en bir kimsenin' ?Erki/i niye!ine@ s*zleri ve !ekbîrsesleri arasında kılındı. Ba/ !ara(ı -üleymâniyede bulunan +emâa!in, sonu 7â!ihdebi!iyordu. )ılınan +enâze namazından sonra, kendi yap!ırdıı -üleymâniye 2âmiibah:esindeki !ürbesine 1elindi. 2enâze kabre konuldu. Bu sırada bir :ekme+e 1e!irilip,kabre konulmak is!endi. Şeyhülislâm Ebüssüûd E(endi müdâhale e!!i. ;ekme+enin ni:inkonulduunu, dînimizde kıyme!li bir/eyin +enâzeyle 1*mülmesinin mümkün olmadıınıs*yledi. -ul!an -üleymân 5ânın ve(a!ından bir 1ün *n+e vasıyye! edip, bu :ekme+eninkendisi ile 1*mülmesini is!ediini bildirdiler. Ebüssüûd E(endi, mu!laka i:indekilerin1*rülmesi 1erek!iini, kıyme!li bir/ey varsa 1*mülemeye+eini s*yledi. ;ekme+eEbüssüûd E(endiye verilirken, elden kayıp dü/!ü. 9ere bir sürü kâı! d*küldü. )âı!larınherbirinde bir (e!vâ ve al!ında /eyhülislâmın imzası vardı. Ebüssüûd E(endi, yazılarınal!ında kendi imzasını 1*rün+e, ?-en kendini kur!ardın ama, biz ne yapa+aızF@ diyerekalamaya ba/ladı. )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, yapa+aı her i/i /eyhülislâma sormu/,ondan aldıı (e!vâ dâhilinde hareke! e!mi/!i. 4elîl olarak da, aldıı (e!vâların yanında1*mülmesini vasîye! e!mi/!i.

)ânûnî -ul!an -üleymân zamanında yapılan bir:ok (e!ihler ne!i+esinde, devle!inhududları 1eni/ledi. 9avuzun ve(a!ında Q.##P.&&& kmL olan <smanlı !oprakları,



)ânûnînin ve(a!ında $M."KS.&&& kmLyi buldu. Ba!ıda Almanya i:lerine kadar akınlaryapıldı. 4ouda 5azar 4enizine ula/ılarak 0ürkiye<r!a Asya birle/mesi siyâse!i yanında,bü!ün Arabis!an, <r!adou dâhil, 5ind <kyanusundan Cmman 4enizi, Basra )*r(ezi,)ızıldenize ve )uzey A(rikadan A!las <kyanusuna ula/ıldı. Akdeniz 0ürk 1*lü hâline1eldi. A!las <kyanusunda, herbiri deniz kurdu olan, <smanlı levendleri ve reîsleridola/mak!aydı. A(rika sahilleri ile Ba!ı Akdenizde6 <ru:, 5ayreddîn ve 5ızır reîsler,

Akdenizde6 0ur1u! Deîs, Niyâle Na/a, -inân Na/a, -âlih Deîs, 5ind <kyanusunda6 5adım-üleymân Na/a, -elman Deîs, -üvey/de6 -eydi Ali Deîs, 3urâd Deîs <smanlı -an+aınıdal1alandırıp, (e!ihler yap!ılar. )ap!ânı 4erya Barbaros 5ayreddîn Na/a Nrevezede,0ur1u! Deîs 2erbede 5a:lı donanmalarını boz1una ura!arak, 0ürkİslâm !ârihinin enmuh!e/em za(erlerini kazandılar.

?0ürk Asrı@ denilen onun+u %3ilâdî onal!ın+ı' yüzyılda, <smanlı 4evle!inin sul!ânı-üleymân 5ânın, dünyânın bü!ün kralları ve beylerine kar/ı yüksek o!ori!esi vardı. Doma2ermen İmpara!orluu, Nor!ekiz, İspanya, 7ransa, 3ilano, 8apoli, Napalık, Ienedik,2eneviz, 3a+aris!an, Avus!urya, Rehis!an, Dus )nezleri, -a(evî, =ür1âniyye, Hzbek6devle!, krallık, dükalık ve sul!anlıı ile münâsebe!lerde bulunuldu. )ırım 5anlıı, 3ekkeimükerreme Emîrlii, E(lâk, Bodan Erdel voyvodalıkları, Da1usa +umhuriye!leri, <smanlı4evle!ine !âbi ve im!iyazlı hüküme!lerdi. Doma2ermen İmpara!oru Şarlkenin ülkesinde

esâre! hayâ!ında ya/ayan 7ransa )ralı Birin+i 7ransuva kur!arılarak, dünyâ !i+âre! vehâkimiye! siyâse!i 1erein+e im!iyaz verildi. Doma2ermen İmpara!orluu, Avus!urya,Rehis!an ve -a(evî devle!leri ile sulh andla/maları imzalandı. =ür1âniyye ve Hzbekdevle!leri ile dos!luk !esis edildi. 4ünyânın her !ara(ındaki müslümanlarla ir!ibâ! kurulup,der!lerine derman olunarak, yardımlarına ko/uldu. İspanyadaki Endülüs müslümanları,hıns!iyanların zulmünden kur!arılıp, )uzeyA(rikaya ve <smanlı !opraklarına 1*:lerisalandı.

-ul!an -üleymân 5ânın asıl adından daha (azla bilinip, /*hre!li olan ?)ânûnî@ünvanı, *n+eki <smanlı )ânunnâmelerini ve devri i+âbı, lüzumlu hükümleri,

?)ânunnâmei li <sman@ adı al!ında, İslâm 5ukuku esasları dâhilinde !opla!!ırıp !anzime!!irmesinden ileri 1elmek!edir. ?)ânunnâmei li <sman@ın hazırlanmasında, -ul!an-üleymân 5âna, devrin büyük âlimlerinden olan Ahmed ibni )emâl Na/a ve Ebüssüûd

e(endiler yardım+ı oldular. )anunnâme6 hukukî, idarî, mâlî, askerî ve dier lüzumlumevzûları i:ine alan ba/lıklar al!ında6 +eza, ver1i ve ahâli ile askerlerin kânunlarını ih!ivâediyordu. 9üzyıllar+a !a!bik edilen )ânunnâmede6 !ımar ve zeâme! sahipleri ile, ahâlininhukukî ve mâlî durumları !esbi! edilerek, !oprakları6 u/rî, hara+î ve mîrî olarak birbirindenayrılmı/ hükümlerin !a!bik /ekilleri a:ıklanmı/!ır. )ânunnâmede bildirilen hükümlerin!amâmı İslâm hukukundan %5ane(î mezhebine 1*re' alınarak !anzim edilmi/, (e!hedilenülkelerde, ?Hr(î hukuk@ denilen, *n+eki idâreden kalan kânunlar ve halkın !eamülleri de,İslâm hukukuna uy1unluu /ar!ıyla )ânunnâmede yer almı/!ır. 4evle!i idâre e!me, hilâ(e!müessesesinin 1erekleri ve sosyal adâle! husûslarındaki hükümler, bizza! )ânûnî!ara(ından !i!izlikle !a!bik edildi. -ul!an -üleymân 5ân6 A!las <kyanusundan Cmman4enizine ve 3a+aris!an, )ırım ve )azandan 5abe/is!ana kadar 1eni/ yerleri, Allahü!eâlânın kelâmı )urânı kerîmin emirleri ile adâle!le idâre e!meye muva((ak oldu.)ânunnâmeyi hazırlarken ve !a!bik ederken, İslâm âlimlerine danı/madan bir i/ ve birkânun yapmadı. )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın kırkal!ı senelik hükümdârlıı zamanındahazırlanan kânunlar, :ok 1üzel !a!bik edilip, devle!in !ebasına ve dier insanlara huzûr vesaâde! kaynaı oldu.

)ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın kânunlarında, yanılıp da hakkı :ineyenlere ne +ezaverile+ei a:ık:a belir!ilmi/, !ek !ek su:lar ve +ezaları îzâh edilmi/!i. 3eselâ6 ?Bir kimsenina!ı, ka!ırı veya *küzü ekine 1irerse, be/ :omak %denek' vurup, be/ ak:e :erime alına@An+ak bu /ekildeki ha(i( +ezalar, sulh zamanı i:in 1e:erliydi. 5arp ânında +ezalar birka:ka! ka!lanır, ha!!â durumun nezâke!ine 1*re idâm +ezası bile mümkün olurdu. Askerinih!imâmı ve verilen +ezâların müessiriye!i ile !emin edilen disiplin ve or!aya :ıkan adâle!sayesinde bir:ok kaleler, sulh yoluyla !eslim alınırdı. <smanlı askerine ve adâle!ine hayrânolan Avrupalı aileler6 ?)e/ke bizim /ehrimizi de (e!hedip, bizi de idâreleriyle/ere(lendirselerdi@ !emennileriyle i: :ekerler, bir :okları da sınırı 1e:ip <smanlının

adâle!ine sıınırlardı.



)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, :evresindeki müm!az ilim sâhibi ulemâya danı/arakhazırla!!ıı kânun ve nizamlarda, memûriye!e !ayin ve azlin esaslarını da !esbi! e!mi/,haksızlıklara mâni olarak, ras!1ele !ayin ve azlin *nüne 1e:mi/!ir. )endisi de koyduukânun ve nizâma !am bir riâye! 1*s!ererek, !a!bika!a koymu/!ur. Bu sebeble de, herkesazledildik!en sonra bir daha !ayin edilmeme korkusuna dü/mü/, vazî(elerini bil(iil i+râdadaha !emkinli ve dikka!li hâle 1elmi/lerdir. ;ünkü kânunlara uymayan bir hâlinden dolayı

azledilen bir memûr, bir daha !ayin edilemez, makam ve mansıp yüzü 1*remezdi.5i: kimseye im!iyaz hakkı verilmeyen <smanlıda, herkes kazan+ını bileinin

hakkıyla kazanırdı. 3evki ve makam babadan oula mîrâs kalmaz, akıllı baba vezîr, akılsızoul :*p:ü olabilirdi. )*le, 1*s!erdii muva((akiye! ve sadâka! mesabesinde vezîriazamlıa kadar yükselirdi. Asâle! meselesi, yalnız <smanlı hânedanı i:in mevzûbahis!i.An+ak <smanlı hânedanının her /ehzâdesi, !am bir dikka!le, liyaka!li ellerde ye!i/!irilir,devle!i âliyenin ba/ına 1e:meye lâyık hâle 1e!irilirdi. İ/in üs!esinden 1elemiye+ek olanlar,!ah!a 1e:mesine (ırsa! verilmeden ber!ara( edilirler, daha lâyık olanlar i/i ele alırlardı.5i:bir /ehzâde, hi:bir pâdi/âh, sarayında yan 1elip ya!amazdı. 5er1ün, sabah!an ak/amakadar belirli bir pro1rama 1*re belirli i/leri yapmaa me+bûr !u!ulurdu. -aray, yeni 1irenbir :ırak!an pâdi/âha kadar, herkes i:in bir mek!ep vazî(esi 1*rürdü. 9üksek seviyedeei!im veren Enderun mek!ebi de sarayda idi.

5erhan1i bir memûriye!e !ayinde6 zen1inlik, (akirlik, dos!lukahbablık 1*ze!ilmez,liyâka! *n plâna alınırdı. amanın Avus!urya se(iri Busbekin dedii 1ibi6 ?5erkes kendimevki ve ikbâlinin bânisidir. 0ürkler, meziyye!in insanlarda irsiye! yoluyla in!ikâl e!!iineveya mîrâs kaldıına inanmazlar. 8amussuz, !embel ve â!ıl olanlar, hi:bir zamanyükselemezler, i!ibâr 1*remezler, hor ve hakîr olup kenarda kalırlar.@ )ânûnînin vezîriazamlarından Rü!(î Na/a, ?sa(nâme@ adlı eserinde, vezîrlerin ve pa/aların kapılarınınhalka 1ünde be/ vaki! a:ık olduunu, herbirinin evinde halkın raha!:a yemek yiyip be/vaki! namaz kıldıını anla!mak!a ve bunun devamını is!emek!edir. Iezîrin evinin i:inekadar, her/ey halka a:ık!ır ve vezîr halkın karnını doyurmak!a, ev sahiplii yapmak!adır.

<smanlıda vazî(eye ehil olanlar !ayin edilmek!e, !ayin edilenin i/ine kimse müdâhaleedememek!edir. 3eselâ, i/i devle!in dînî +ephesini kon!rol al!ında !u!mak olan/eyhülislâm, dîne uymayan herhan1i bir hareke!e, pervasız+a müdâhale edebilmek!e ve

kar/ısındaki pâdi/âh da olsa vazî(esini hakkıyla i+râ e!mek!eydi.0am bir adâle!, disiplin, hakkâniye! ve Allahü !eâlânın rızâsı i:in konup i+râ edilenkânun ve nizâmlar, sâde+e <smanlı va!anda/larını huzûra 1ark e!mekle kalmamı/,onlardaki huzûr ve re(ahı 1*ren İn1iliz kralının akıllı bir davranı/ıyla, İn1il!erede bu1ünküdemokra!ik sis!emin !emeli a!ılmı/!ır. amanın İn1il!ere kralı olan -ekizin+i 5enry, ânındave âdil karar verebilen <smanlı adliyesini, 1*nderdii bir !e!kik heye!ine in+ele!mi/ vekendi memleke!inde !a!bik e!me yoluna 1i!mi/!ir.

5alkını her y*nüyle huzûr ve sükûna kavu/!urmak is!eyen )ânûnî -ul!an -üleymân5ân, ver1i ve mâlî i/leri de yeniden düzenledi. Ier1ilendirme ve ver1i !ahsilinde halkazulmedilmemesine :ok dikka! ederdi. 5a!!â bir de(asında 5adım -üleymân Na/a yerine3ısır beylerbeyliine !ayin edilen 5üsrev Na/a, 3ısırdan hazîneye d*r!yüzbin al!ın (azlapara 1*ndermi/!i. Nâdi/âh, halka zulmedip haksızlıkla elde edilmi/ olabilir dü/ün+esiyle,!e(!i/ heye!i 1*ndererek durumu yerinde kon!rol e!!irdi. Naranın, yapılan yeni yenikanallar sayesinde6 üre!imin ar!masıyla or!aya :ıkan (azlalık!an alınan 1elir olduu !esbi!edildi. An+ak )ânûnî, yine de i/e !am kanâa! edemeyip, 5üsrev Na/ayı vazî(eden alarak,5adım -üleymân Na/ayı yeniden 3ısıra 1*nderdi ve (azla olan d*r!yüzbin al!ınla da, yenisu kanalları a:ılıp, halkın is!i(âdesine sunulmasını emre!!i. Bu kadar büyük i/leri ba/arandahî Nâdi/âh, büyük +ihan1ir6 /ahsiye!i ile, i+râa!ı ile !am bir *rnek!i.

i1e!varda onü:ün+ü se(eri esnasında, L&L$ -a(er KPM %QP Eylül 1e+esi $#QQ'!ârihinde ve(a! eden )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, iyi bir komu!an, !e/kilâ!:ı bir devle!adamı olup, âlim ve edîbdi. Iakûr, azîm ve irâde sâhibiydi. Akıllı hareke! e!!iinden hepmuva((ak oldu. Adam se:mesini ve ye!i/!irmesini 1aye! iyi bildiinden, devle! kadrosundakıyme!li /ahsiye!leri vazî(elendirdi. 5o/1*rü sâhibi olmasına ramen, din ve devle!aleyhine olan hareke!leri hi: a((e!mezdi. İleri 1*rü/lü olup, anlayı/ı kuvve!liydi. 3ille!in veaskerin psikoloOisini iyi bildiinden, :ok sevilirdi. 5aya!ı se(erden se(ere ko/mak!a ve

muharebe meydanlarında 1e:en )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın devrinde <smanlı4evle!i :ok zen1inle/!i. )ırkal!ı yıl süren sal!ana!ı müdde!in+e, İslâmiye!i yaymak!an



ba/ka bir/ey dü/ünmedi. Bu dü/ü+esini, =âzî Bâli Beye yazdıı mek!ûp :ok 1üzel i(âdee!mek!edir.

)ânûnî -ul!an -üleymânın 1en:lik :aında, KSL %m. $#LQ' senesinde kazanmı/olduu 3oha: 3eydan 3uharebesinde, 3a+ar ordusunu arkadan :evirerek onu !amamenmahveden -emendire -an+akbeyi =âzî Bâli Bey, 3oha: 5arbinden yıllar sonrasan+akbeylii alâme!i olarak kendinde mev+û! olan iki !uun ü:e :ıkarılmasını ri+a

ederek, pâdi/âh!an bir !u daha is!emi/!i. 0er(î ve !erakkinin muayyen ya/, kıdem vehizme! mukabilinde olduunu bilen )ânûnî, =âzî Bâli Beye /u mek!ûbu yazdı>

?9âri1ârım ve muh!erem lalam =âzî Bâli BeyBerhudar olasın, yüzün ak olsun. Bizden bir !u dahî arzu eylemi/sin. 5enüz bir !u

zamanı deildir. -ana 3uhammed 3us!a(ânın %sallallahu aleyhi ve sellem' (e!ih !uunuverdik. Bu ihsân üzerine iyilik olmaz. Bunun /ükrünü bilip, yerine 1e!iresin. Bilesin ki, beyolmak iki ke(eli !erazidir. Bir ke(esi 2enne! ve bir ke(esi 2ehennemdir. Bir an adâle!lehükme!mek, ye!mi/ yıllık ibâde!!en e(daldir. hıre!i ha!ırdan :ıkarmayasın. -eraskerolduun yerlerde ve hükmünün 1e:!ii mahallerde bir kimseye zulüm ve dü/manlıke!mek!en /idde!le sakınasın. hıre!!e bize hi!âb olunursa, senin yakana yapı/ırım. ?<lvilâye!leri kılı+ımla (e!heyledim@ demiyesin. 3emleke!, Allahü !eâlâ hazre!lerinindir. 4ikka!edip, ne(sine 1urûr 1e!irmeyesin. 7e!holunan kalelerin mal ve erzakını hep Bey!ülmâl

i:in almı/sın. Buna rızâyı hümâyunum yok!ur. Be/!ebirini alıp, 1eri kalanını İslâmaskerlerine daı!asın. İslâm askerinin ih!iyârlarını baba, or!a ya/lılarını karde/ ve1en:lerini oul bilesin. Babalara hürme! edesin, oullara /e(ka! 1*s!eresin. İslâm askerinehi: bir ve:hile zorluk :ek!irmeyesin. 8ime!i bol veresin. Eer hazînen !ükenirse, burayabildiresin ki, sana bir iki bin kese 1*ndermek!en a+zim yok!ur. 5alkın (akirlerini, ren+idee!!irmek!en /idde!le ka:ınasın ki, bizim halkımızı raha! 1*rüp, kü((âr halkı imrensinler,meyl ve muhabbe!leri bizim !ara(a olsun. Bir kimseyi hizme!inde kullandıın zaman da,sakın evvelki hâline i!imâd e!meyesin. ;ok kimseler vardır, elinde (ırsa! olmadıızamanda zâhidlik ve iyilik yüzü 1*s!erip, eline (ırsa! 1e:!ii zaman 7iravn ve 8emrudolur. <l kimseleri !e+rübe edip 1*resin. Eer evvelki hâli son hâline uy1unsa, hizme!indekullanasın. İmdi, ey =azi Bâli Bey -ana dahî nasiha!im odur ki6 a!ın yürüünü, kılı+ınkeskinini ve beyin bahadırını saklayasın. Allahü !eâlâ hazre!leri, yolunu a:ık ve kılı+ını

keskin eyleye ve seni )ü((ârı hâksâr üzerine mensûr ve muza((er eyleye...@ -ul!an -üleymân 5ân, !akib e!!ii âlem/ümûl siyâse!le, Almanya i:indehıris!iyanlık!a yeni bir mezhep kuran 3ar!in Ru!her ve !ara(!arı pro!es!anlarıdes!eklemi/!ir. Avrupanın en mahrem yerlerine kadar ula/an !e/kilâ!lı is!ihbara! aısayesinde, her !ürlü hâdiseden haberdâr olan )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, Almanya ileİspanyayı birbirinden ayıra+ak olan 3ar!in Ru!heri daha ilk or!aya :ıkı/ında ke/(e!!i.3ar!in Ru!herin 1ünlük yedii yemee kadar, her !ürlü hâl ve hareke!lerinden haberdâroldu. 3ar!in Ru!heri kullanarak da Avrupayı par:aladı. 9ıllar+a süre+ek olan Avrupa i::eki/melerini hazırlayarak, <smanlı 4evle!inin kar/ısında 1ü:lü bir birliin meydana1elmesine mâni oldu.

)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, âlimlere ve Allah dos!larına :ok hürme! eder, herbirine hâllerine 1*re izze! ve ikrâmlarda bulunurdu. -ümbül E(endi ve !alebesi 3erkezE(endiye, Cbeydullahı Ahrâr hazre!lerinin halî(elerinden Bâbâ 5aydara ve İs!anbuldakidier evliyâya :or hürme! 1*s!erirdi. Hmrünün sonuna doru, 8ûreddînzâde 3uslihuddînE(endiyi yanından hi: ayırmaz olmu/!u. limlere danı/madan hi:bir i/ yapmaz, Allahdos!larının nazarlarını üzerinden eksik e!mezdi. limler i:in medreseler, evliyâ i:in!ekkeler yap!ırır, (e!he!!ii yerleri +âmilerle mamûr ederdi.

İs!anbulda su sıkın!ısı ba/ 1*s!erip, bir a! !ulumu su onbe/ ak:eye :ıkmı/!ı.amanın sul!ânı )ânûnî, /ehre 1e!irilmeye münâsip bir su bulunmasını 5assa mîmârı3îmâr -inâna havale e!!i. < da ara/!ırıp soru/!urdu. =erekli in+eleme ve !e!kik!en sonra,)âı!hâne +ivarında b*yle bir suyun bulunduunu, /ehre 1e!irmenin mümkün olduunuNâdi/âha arz e!!i. Nâdi/âh bu haberden :ok memnun olup6 ?Bu suların /ehre 1e!irilmesinasıl mümkün olurF@ diye sordu. 3îmâr -inân6 ?İki yol vardır sul!ânım Birin+isi, halkınızınhaddi hesâbı yok!ur. -iz (erman edin+e, +ümlesi hizme!e +an verirler. İkin+i yol ise6herkese ü+re! kar/ılıı i/ verilmesidir. 3asra(ının hazîneden kar/ılanıp, i/in mükemmel+e

yapılmasıdır@ dedi. Nâdi/âh )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, ba/ını salladı ve6 ?Birin+is*ylediiniz yolun bize (aydası olmaz. El hayrı olur. )endi malımızdan sar( edelim ki6



ih!iyâr, zayı( kimseler, dul kadınlar ve ye!im :o+uklardan dua alalım, in/âallah...@ deyip,meselenin hallini emre!!i. )âı!hâneden 1e!irilen 1üzel sular, asırlar+a barı yanıkların+ierlerini serinle!!i. < yü+e Nâdi/âha bol bol dualar edilmesine vesîle oldu.

İs!anbulda yapılan en muh!e/em eser, /üphesiz )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân!ara(ından 3îmâr -inâna yap!ırılan -üleymâniye külliyesidir. 5alk arasında yay1ın olan /us*z, 1er:ein !am i(adesidir. ?-üleymâniyenin sâhibi -üleymân, 3îmârı -inân, hamuru

îmândır.@ 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ânın kurduu -ahnı semân medreselerinin ilmîbü!ünlüünü !amamlamak6 -ahnı -üleymân ve külliyesine nasîb olmu/!ur. İs!anbulunyedi !epesinden birinin üs!ünde kurulan -üleymâniye külliyesi6 +âmii /erî(, !ıp (akül!esi,d*r! medrese, mülâzimler medresesi, hadîsi /erî( medresesi %4ârülhadîs', has!ahâne%Bîmârhâne', imâre!, !abhâne, dârülkurrâ %)urânı kerîm kırâa!inin *re!ildiimedrese' ve !ürbelerden meydana 1elmek!edir.

7â!ih -ul!an 3enmed 5ânın yap!ırdıı -ahnı semân medreselerine 1irebilmek i:in,ilk *n+e or!a *re!im seviyesindeki !e!imme medreselerinden birinden mezûn olmak vebir sene de hazırlık okumak me+bûrî idi. -ahnı -üleymâniyeye kabul edilebilmek i:in de,mûsılai sahn adı verilen ara (akül!eyi bi!irmek î+âbediyordu. Bu ara (akül!eyi bi!irenler,-üleymâniye medreselerinden birine kabul edilirlerdi.

amanla ye!i/en :ok sayıdaki ilim ehline i/ bulmak imkânı azaldı. 0ayin i/lerinde

bazı aksaklıklar 1*rülmeye ba/landı. amanın /eyhülislâmı Ebüssüûd E(endinin !ekli(i ile ?3ülâzeme! usûlü@ 1e!irildi. )ânûnînin en 1*zde i+rââ!larından biri olan bu usûle 1*re6medrese mezûnları, mezûniye! zamanı ve aldıkları yüksek no!lara 1*re bir sıraya !âbi!u!uldular. Bu arada mezûniye! sonrasında ilimden uzak kalmamaları i:in de, ileri 1elenâlimlerin yanında bir nevî s!aO 1*rdüler. -ırası 1elen, uy1un 1*rülen hizme!lerdevazî(elendirildi. B*yle+e ileride or!aya :ıkabile+ek, ha!ır1*nül ve il!imas /âibelerinin*nüne 1el:ildi.

5er <smanlı pâdi/âhı 1ibi, )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân da kul hakkına :ok riâye!eder, âhıre!!e kendinden hesap sorulmasından :ok korkardı. ;e/i!li hizme! birimlerindenmeydana 1elen -üleymâniye külliyesi !amamlanın+a, mîmârından i/:isine kadar, orada:alı/anlardan helâllik almak is!edi. -üleymâniye külliyesine hizme!i 1e:en herkesin!oplanmasını emre!!i. Ierilen 1ün ve saa!!e herkes 1eldi. 9üzleri nurlu, elleri nasırlı

insanlar, endi/eyle !oplandılar. A+aba bir ha!â mı i/ledik, bilmeden bir kusurumuz muoldu, diye dü/ündüler. İnsanların hakkı 1e:memesi i:in onları bekle!mek!en deho/lanmayan -ul!an -üleymân 5ân, saa!inde 1eldi. )endisi i:in hazırlanan yere 1e:!i.Binler+e ki/iden :ı! :ıkmıyordu. -ul!anlar sul!ânı, en !a!lı sesiyle, *n+e Allahü !eâlâyahamde!!i. -onra Ney1amberler -ul!ânına %sallallahu aleyhi ve sellem' salevâ! 1e!irdi.<nun %sallallahu aleyhi ve sellem' 1üzel ve 1üzîde Eshâbını %r.anhüm' hayırla andı. -onrada e+dadına ve bü!ün din karde/lerine 7â!ihalar 1*nderip, dualarda bulundu ve>

?Ey din karde/lerim... 2an karde/lerim=*rüyoruz ki, bu +âmii /erî( !amamlanmı/!ır. <na emei 1e:enlerin +ümlesinden,

)âdir 3evlâm râzı olsun An+ak, hemen /unu s*ylemek is!iyorum ki, :alı/ıp da hakkınıalamamı/ veya az almı/ kim varsa, 1elip bizden is!esin...@ dedi. )alabalık!an :ı! :ıkmadı.9ü+e Nâdi/âh, s*züne devam edip6 ?<labilir ki, hakkını alamıyan kimse burda deildir.Burda olanlara ahdim olsun ki, 1elmiyenlere s*yliyeler. <nlar da 1elip, haklarını bizdenalalar@ dedi.

0abiî hi: kimse :ıkıp benim /u hakkım var demedi. ;ünkü hi: kimsenin hakkıkalmamı/!ı. Iesîkaların !e!kikinden anla/ıldıına 1*re6 in/âa!ın en kesi( olduuzamanlarda bile, :alı/!ırılan a!, merkep ve ka!ırların :ayıra salınma saa!lerine bile bilhassadikka! edilmi/, hi:bir mahlûkâ!ın hakkına !e+âvüz edilmemesine 1ayre! 1*s!erilmi/!ir.

0amamlanmı/ olan -üleymâniye 2âmiinin a:ılı/ 1ünü 1elin+e, Nâdi/âh,:evresindekilere d*nüp is!i/âre e!!i. ?2âminin kapısını *n+e a:maya, kim lâyık olaF@ dedi.5ak ve hukuku 1*ze!mek!e kendisine yardım+ı olan yakınları6 ?3îmâr Aa, azîz bir pîrdir.2ümleden lâyık, ol emekdârınızdır@ dediler. Bunun üzerine Nâdi/âh, 3îmâr -inânad*nerek6 ?Binâ eylediin /u mübârek +âmiyi6 sıdku sa(â ve dua ile senin a:man evlâdır@buyurdu. KQM %m. $##P' senesinde a:ılan o +âmide, ni+e mübârek kimseler, yıllar+a, 1*zya/ı d*küp Allahü !eâlâya ibâde!le me/1ul oldular.

amanın en büyük ve en âdil pâdi/âhı olan )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, Budinse(erinden d*nüyordu. Edirne yakınlarında ba ve bah:eler arasında yollarına devam



ediyorlardı. Hn+üler, 9eni:eriler, pe/inden de +ihan sul!ânı )ânûnî 1eliyordu. ;oluk:o+uk,herkes yollara d*külmü/, muh!e/em ordusunun ba/ında +ihâddan 1elen /anlı -üleymânı1*rüp selâmlamaya :ıkıyordu. Nâdi/âh, doru a!ının üzerinde vakûr ve sevimli bir /ekildeilerliyordu. Bu sırada bir k*ylü, elindeki kürei (ırla!!ı. Nâdi/âhın a!ı ürk!ü. ;ünkü kürek,a!ın ayaklarına :arpmı/!ı. 3uha(ızlar adam+aızı hemen yakaladılar. Nâdi/âh bırakmalarınıemre!!i. )*ylüyü huzûruna 1e!irdiler. Nâdi/âh mü/(ik bir sesle6 ?4erdin nedir, ey

müslümanF@ diye sordu. Adam+aız raha!layıp6 ?-ul!ânım, biz (akir k*ylüleriz. Birka:d*nüm arazîmiz vardır. 9azın eker, kı/ın yeriz. 4ünden beri 1e:en asker+ikleriniz,ekinlerimizden bir kısmını ezdiler. 9a bunları *der, küreimizin hakkını !eslim edersinizveya sizi /ikâye! ederiz@ dedi. 9eryüzünün !ek sul!ânı )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân,hayre!le6 ?Neki.. Bizi kime /ikâye! ede+eksinF@ diye sordu. )*ylü6 ?-ize, )ânûnî demezlermi Nâdi/âhımF )ânuna /ikâye! ederiz, kânuna@ dedi. )*ylünün s*zlerinden :ok memnunolan )ânûnî, bir:ok ikrâmlarda bulundu. B*yle kendisini doru yola :eke+ek !ebasıbulunduu i:in Allahü !eâlâya hamde!!i.

9ine bir de(asında kadının biri, Nâdisâha, 1e+eleyin evinin soyulduundan /ikâye!:ioldu. )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, hırsızın evin i:ine kadar 1irip, hi:bir /ey bırakmadanalıp 1i!mesine hayre! edip6 ?8e i:in o kadar derin uyudunuz, mukayye! olmadınızF@ diyesormak!an kendisini alamadı. )adın hi: !ereddü! e!meden6 ?Biz seni uyanık bilirdik de,

onun i:in raha! uyuduk pâdi/âhım@ diye kar/ılık verdi. Nâdi/âh da kendisinin su:luolduunu kabul edip, zararı !azmin e!!i.Avrupa hıris!iyanlarının, Napanın kı/kır!ması ile bir araya 1elip <smanlı !opraklarına

saldırmaya !e/ebbüs e!meleri üzerine, sul!anlar sul!ânı )ânûnî -ul!an -üleymân 5ân,ordusunu !oplayıp se(ere :ık!ı. 0ârihlere /an veren ordu aır aır ilerliyor, hede(ine bir an*n+e ula/mak i:in 1ayre! sar(ediyordu. 5avalar da iyi+e ısınmı/!ı. 5ıris!iyanların o!urduubir beldeden 1e:erken, yolun dar olması sebebiyle, bazı askerler üzüm balarının i:indenyürüdüler. Jzümler ol1unla/mı/, susuzluk!an dudaı :a!lamı/ olan askerlere6 ?Al beni, yebeni@ der+esine bakıyordu. Askerlerden biri dayanamayıp, sâhibinin haberi olmadan birsalkım üzüm kopardı. 9erine de, bir keseye koyduu parayı baladı. Jzümü de yedi. ;ok1e:meden mola verildi. <rdunun arkasından, kan!er i:inde hıris!iyan bir k*ylünün 1eldii1*rüldü. )*ylüyü komu!ana 1*!ürdüler. ;ok heye+anlı olan k*ylü, komu!anın eline mi,

ayaına mı kapana+aını bilemedi. Bir asker, kendi baından kopardıı üzümün yerinepara bırakmı/!ı. Baında ba/ka bir zarar yok!u. B*yle bir askere ve komu!anına, elbe!!e!e/ekkür edilmeliydi. Ama komu!an bu habere hi: sevinemedi. Bir askerinin, ba/kasınınmalını izinsiz almasını bir !ürlü kabul edemiyordu, !ellâllar :aır!ılıp, o asker bulundu. Buarada, Nâdi/âh da hâdiseyi *renmi/!i. 5emen o askerin ordudan a!ılmasını emre!!i ve6

?)ursaında haram lokma bulunan bir askerin bulunduu ordu ile za(er ve nusre!müyesser olmaz@ buyurdu. 5ıris!iyan k*ylü, üzümü alan askeri !al!î( e!!irmek i:in1eldiini, hâlbuki i/in !ersine d*ndüünü arzedin+e, komu!an6 ?Eer o asker parayıbalamamı/ olsaydı, bu ordunun adı zâlimler ordusu olurdu. İ/!e o zaman o askerinkellesi 1iderdi. Narayı asmaya balamakla kellesini kur!ardı. Ama sâhibinden izinsiz malalmakla da, se(erden men +ezasına :arp!ırıldı@ dedi ve o kahraman ordu yoluna devame!!i. Bel1ra! yakınlarında bir yerde konaklama emri verildi. Askerler, :evredeki su ve:e/melerden is!i(âde edip abdes!lerini !azelemeye, susuzluklarını 1idermeye :alı/ıyorlardı.;e/melerden birinin yakınlarında bir manas!ır vardı.

3anas!ırın rahibi, <smanlı askerinin durumunu *renip, ha:lı askerlerini haberdâre!mek i:in, manas!ırdaki rahibelerden birka:ını süsleyip, ellerine verdii !es!ilerle:e/meye 1*nderdi. Dahibelerin 1eldiini 1*ren <smanlı askerleri, hemen :e/meninba/ından ayrılıp, rahibelere sır!larını d*ndüler. Dahibeler !es!ilerini doldurup 1idin+eyekadar kimse d*nüp kızlara bakmadı. Dahibeler 1elip, durumu rahibe anla!!ılar. Dahip,koparılan üzümlerin yerlerine para bırakıldıını duymu/!u ama, bu kadarını beklemiyordu.Bunlar ne bi:im insanlardı. 3alda mülk!e 1*zleri yok, kadına kıza il!i(â! e!miyorlar,memleke!lerinden 1ünler+e uzaklardaki yerlere kadar 1eliyorlar, korku ve endi/eden uzakbir /ekilde +anlarını (eda ediyorlardı. 5emen kâı! kalem is!edi. <smanlı askerlerininkar/ısına :ıkmak i:in hazırlanan ha:lı orduları kumandanlarına mek!ûp yazdı.3ek!ûbunda6 ?Ey ha:lı kumandanları.. -iz bu ordu ile nasıl ba/a :ıkabilirsinizF Bu

insanlar, +anlarına ehemmiye! vermiyorlar, :ünkü Allah yolunda komu!anları emrinde:ekinmeden +an veriyorlar. Biliyorlar ki, 1ide+ekleri yer 2enne!!ir. )adına, kıza,



ehemmiye! vermiyorlar, yanlarına 1*nderdiim rahibelere sır!larını d*ndüler. 3alamülkeehemmiye! vermiyorlar, bü!ün mal ve mülklerini !erkederek +ihâda :ıkıyorlar. 5erkesekar/ı iyi davranıp, kimseye zulme!miyorlar. Ey ha:lı kumandanları.. -iz, onlardaki buhasle!leri or!adan kaldırmadan kar/ılarına :ıkmayınız. Eer onlarla sava/mayakalkı/ırsanız, binler+e askerinizin +anına mal ola+ak a+ı bir !e+rübeden ba/ka bir/ey eldeedemezsiniz@ dedi. An+ak ha:lı kumandanları, kahraman <smanlı askerlerinin kılı:larına

yem olmak i:in birbirleriyle ade!â yarı/ e!!iler. <smanlı askerine yeni yeni za(erlerkazandırdılar. Avrupalılar, kendi k*!ü hasle!lerini <smanlılara da a/ıladıkları zaman onlarıyenebile+eklerini yıllar sonra anladılar. 7aaliye!lerini o y*nde younla/!ırdılar.

-ul!an -üleymân 5ân devrinde, <smanlı 4evle!inin kara ve deniz ordusu dünyâdabirin+i idi. )ül!ür ve sana! (aaliye!leri doruk nok!asındaydı. İlim, kül!ür ve sana!müesseselerinde, )ânûnînin himâyesinde kıyme!li /ahsiye!ler ye!i/ip, herbiri e/siz eserlerverdiler. 4evrinde ye!i/en6 !e(sîr, hadîs, (ıkıh ve dier İslâm ilimlerinde6 Ahmed ibni )emâlNa/a, Ebüssüûd E(endi, enbilli Ali 2emâlî E(endi, 0a/k*prüzâde, )ınalızâde Ali E(endi,2elâlzâde 3us!a(a Bey, 5alebî İbrâhim E(endi, 2ora(yada Nîrî Deîs ve -eydi Ali Deîs ileAnadolu a!lası sâhibi 3a!rak:ı 8âsuh, ha!!â!lık!a Şeyh 5amdullahın oulları ve !alebelerime/hûrdu. Şiirde, ?-ul!ânü//uarâ@ Bakî E(endinin üs!ünlüünü herkes kabul ederdi.0asavvu(!a6 -ünbül -inân E(endi, 3erkez E(endi, Nâdi/âhın de(alar+a ayaına 1i!!ii Bâbâ

5aydar E(endi, Nâdi/âhın sü! karde/i Be/ik!a/lı 9ahyâ E(endi, =ermiyanlı 9akûb E(endi vehalî(eleri me/hûr oldu. ;i(!:ilik, al:ı, :ini, ayna, hakkaklık, dokuma ve halı sana!ları :okileri seviyedeydi. Bu devirde ye!i/en 3îmâr )o+a -inân, 0ürkİslâm sana!ının birer/aheseri olan eserler yap!ı.

Nek:ok hayra! ve iyilikleri olan -ul!an -üleymân 5ân, :ok da eser yap!ırdı.İs!anbulda -üleymâniye 2âmii ve külliyesi, -ul!an -elîm, Şehzâdeba/ı, 2ihan1ir+âmilerini, Dodos!a kendi adıyla anılan bir +âmi, yine Anadolu, Dumeli ve Adalardamuh!e/em +âmiler, medreseler, has!ahâneler, yollar, k*prüler yap!ırdı. Badadda İmâmıazam ve Abdülkâdiri =eylânî hazre!lerinin, )onyada 5z. 3evlânânın !ürbelerini !amire!!irdi. 3ekkei mükerreme ve 3edînei münevvereye bir:ok hayır ve hasenâ!!a bulundu.

Avrupalıların ?3uh!e/em -üleymân@, müslümanların ?Şanlı -üleymân@ lakablarıylayâd e!!ikleri )ânûnî ?3uhibbî@ mahlası ile :ok 1üzel /iirler yazdı. Şiirlerinden bir kısmı

dîvânında !oplandı.)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, aa:ların karın+alar !ara(ından is!ilâ edildiini 1*rüp,karın+aların kırılması husûsunda, zamanın /eyhülislâmı enbilli Ali E(endiden (e!vâ is!edi.-uâli /iir /eklinde olup, /*yleydi>

r+ht /+K+c) s+rm ?ls+ k+rnc+,J+r+r +r m k+rnc+! krnc+.

enbilli Ali E(endi de, bu zari( suâle yine /iirle +evap verip, suâl kâıdının al!ına /ubey!i yazdı>

H+rn dîânn+ =+kk’n +rnc+,8üle!mân’d+n +lr h+kkn k+rnc+.

)ânûnînin /iirlerinden bazıları /*yledir>

8?n nefeste s+kl+ îmânm $enim,Bulm+!+ !?l ân+ e!tân- r+cîm,Must+fâ’nn /s+ll+ll+hu +le!hi e sellem) hürmetine, >lâhîQ8en mü!esser e!le Cennât- nâim.

0ll+h 0ll+h di!elim, râ!et-i ân 9ekelim,L#üne sürme de!ü d*dî si!+h 9ekelim,Aâ!imâl e!le!elim kierini surh-u serin,Hürü!ü7 her !+n+ dek, +rk+ si!+h 9ekelim.

=+lk i9inde, mu’te$er $ir nesne !?k, delet :i$i,



Flm+!+ delet, cih+nd+, $ir nefes shh+t :i$i.8+lt+n+t dedikleri +nc+k cih+n k+:+sdr.Flm+!+ $+ht e s+âdet, dün!âd+ +hdet :i$i.

?, $u i e ireti /!eme i9me!i) 9ünkü, fenâdr âk$et,Fls+ kuml+r s+!snc+ mrüne h+dd e +det.

Lelme!e $u îe-i cerh-i cerh i9re $ir s++t :i$i.(Ker hu#*r etmek dilersen, e! Muhi$$î, f+riK ?l,Flm+!+ +hdet m+kâm, k*e-i u#let :i$i.

2e8$’-$ /e"

<lemin her kesi $erheâ e $erhâdr :ider,imi âdân kimi :+mkîn +h ile âdr :ider,=erkesin $ir hâli +r +mm+ ki dün!âdr :ider,(l :üler $en +Kl+rm, $ir h? temââdr :ider.

(! :nül câ!- ikâmet i9ün deKildir $u cih+n,

im ki :elmitir $un+, âhr :ider ?l $+Kr k+n,>nle!ü7 derd ile +Kl+rs+n !eridir her #+m+n,(l :üler $en +Kl+rm, $ir h? temââdr :ider.

Merd isen e! dil s+kn umm+ $u dün!âd+n efâ,Mehrin ums+n e!leme# mehr-ü-efâ +sl+ s+n+.

<nn i9ün $un+ r+K$et e!leme# ehl-i s+fâ(l :üler $en +Kl+rm, $ir h? temââdr :ider.

<lem i9re hi9 $enim $ir kimse $ilme# hâlimi,Ulür isem kimse!e +r# e!lemem +hâlimi.Lr neler etmi d+hî ne!ler $u 9ârh- #âlimi,

(l :üler $en +Kl+rm, $ir h? temââdr :ider.(! Muhi$$î, âlem i9re 9ünki hi9 :itme# :+mn,(ksik etme iin 9emin, :eceler +rtsn demin,Fl+ kim $unun ile derde $ul+sn merhemin,(l :üler $en +Kl+rm, $ir h? temââdr :ider.

Bu 1üzel /iirlerin yazarı olan )ânûnî -ul!an -üleymân 5ânın ve(a!ı üzerine, zamanınen me/hûr âlim ve /âirlerinden Bakî E(endi bir mersiye yazdı. 3ersiyesinin bazımısralarında /*yle demek!edir>

Lün d?Kdu. "âh- âlem u!+nm+# hâ$dânS lm+# m cile h+!me-i :erd*n cenâ$d+nS H?ll+rd+ k+ld :#lerimi# :elmedi h+$er,=âk-i cenâ$-i südde-i delet meâ$den;H+nsun !klsn âte-i hicr+nl+ âfitâ$,erdinle k++re 9ull+r+ :irsün sehâ$d+n.Hâd e!lesün hünerlerini k+nl+r +Kl+sun,îKn $?!unc+ kâ+re!e $+tsun klâ$d+n.

0ldun he#âr 7ut-:ed+!i mescid e!ledün,âk*s !erlerinde ?kuttun e#ânl+r.

<hr 9+lnd k*s-i râhil ettin irtihâl,(el k?n+Kn ?ldu $ust+nl+r...Minnet =udâ’!+ iki cih+nd+ klu7 s+’îd,âm- erîfin e!ledi hem :++#i hem ehîd.



Allahü !eâlânın sev1ili kullarım nerede olursa olsunlar arayıp bulan )ânûnî -ul!an-üleymân 5ân, o mübârek kimseler i:in bü!ün imkânlarını se(erber eder, raha!:a hizme!e!melerini !emin ederdi. An+ak, (azla+a 1üvenini kazandıı i:in (evkalâde ye!kiler verdiivezîri azamı 3akbûl İbrâhim Na/a, Allah dos!ları ile arasına perde olmaya ba/lamı/,onların 1*nülleri (erahla!an 1üzel sohbe!lerinden Nâdi/âhı mahrûm bırakmaya kalkı/mı/!ı.< sırada 3ısır evliyâsının büyüklerinden olan İbrâhim =ül/enî de İs!anbula 1elmi/,

Nâdi/âhı ziyâre! e!meyi arzu e!mi/!i. İbrâhim Na/a, nâmını :ok duyduu İbrâhim=ül/enînin Nâdi/âhla 1*rü/mesine mâni olmak is!emi/!i. İbrâhim Na/a, her (ırsa!!aŞeyhülislâm ibni )emâl Na/aya, kadıya, devle! ileri 1elenlerine İbrâhim =ül/enîyi hepk*!üledi. 5i: kimseden yüz bulamayın+a, -ul!an -üleymân 5ân ile 1*rü/ememesi i:in:âreler aramaya ba/ladı. İbrâhim =ül/enîye iyi davranarak, 3ısıra 1eri 1*ndermeyi dedü/ündü. Bir1ün !alebeleri, 1*zleri 1*rmeyen İbrâhim =ül/enîyi, Eyyûbde omuzlarında!ezkere ile 1*!ürüyorlardı. -ul!an -üleymân da )âı!hâneden kayık ile 1eliyordu.)ar/ıdan bu !opluluu 1*rdü. 9üksek bir kimsenin +enâzesi zanne!!i. Bos!an+ıba/ıİskender Aaya> ?Bu meyyi! kimindirF@ diye sordu. Bos!an+ıba/ı> ?E(endim, İbrâhim=ül/enîdir. 3ısırdan -ul!ânımı ziyâre!e 1eldi@ dedi. -ul!an -üleymân 5ân>

?;ok!an mı 1eldiF@ Aa6 ?Al!ı aydan (azla oldu e(endim@ dedi. -ul!an -üleymân 5ân6 ?A+aba /imdiye kadar kendileri ile neden mü/erre( olamadıkF 8eden arz e!medilerF@ dedi.

İbrâhim Na/a> ?E(endim, İbrâhim =ül/enînin İranda, 3ısırda, devle! adamlarından,beylerden :ok !alebesi var. <nu 3ısırda durdu!mamak lâzımdır@ deyin+e, Bos!an+ıba/ı,İbrâhim =ül/enîyi Nâdi/âha medh e!!i. Js!ünlüklerini, hâllerini uzun uzun anla!!ı.İbrâhim Na/anın yanıldıını s*yledi. -ul!an -üleymân 5ânın kalbi İbrâhim =ül/enîyeısınmı/ ve 1*rü/mek arzusu uyanmı/!ı. İbrâhim Na/aya6 ?Şeyh İbrâhim =ül/enî hazre!leribu kadar uzun zamandır burada olduu hâlde, ni:in bizimle 1*rü/!ürmedinizF 9arın dave!eyle@ diye emir verdi. Er!esi 1ün -ul!an -üleymân 5ân, İbrâhim Na/adan evvel )apı+ıba/ıDüs!em Aayı İbrâhim =ül/enîyi dave! i:in 1*nderdi. Düs!em Aa edeble huzûruna vardı.Nâdi/âhın selâmını s*yledi. 4ave! e!!i. İbrâhim =ül/enî, dave!i kabul e!!i. Düs!emNa/aya6 ?Iezîri azam olasın@ diye dua e!!i.

Düs!em Na/a bu duadan sonra sadrı azam ve Nâdi/âha dâmâd oldu. İbrâhim=ül/enî, !alebeleri ile saraya 1eldi. <nların 1eldiklerini 1*ren İbrâhim Na/anın kin

damarları kabardı. <nların 1eli/ini sarayın pen+eresinden seyreden Nâdi/âha 1i!!i. ?Buhâl, 3ısıra sul!an olma iddiasıdır@ dedi. Bunun üzerine -ul!an -üleymân 5ân6 ?Benİbrâhim =ül/enîyi *yle 1*rürüm ki, bü!ün dünyâyı verseler il!i(â! e!mez. =arazla arzmünâsip deildir@ diye +evap verdi. İbrâhim Na/a> ?Eer İbrâhim =ül/enî sizinle1*rü/ürse, sizi sihirle alda!maa kalkabilir. <nun i:in bir an evvel 3ısıra 1*nderelim.9anınıza 1elmeden emir :ıkarın ki, memleke!in selâme!i i:in bu daha iyi olur@ dedi. -ul!an-üleymân 5ân6 ?Ben onu uzak!an bir pîri (ânî 1*rdüm. 2ezbesi kalbime (erahlık verdi.5ele 1elsin 1*relim@ dedi. İbrâhim =ül/enînin !alebeleri, ho+alarını -ul!an -üleymânınodasının kapısına kadar !ezkere ile 1e!irdiler. )apıdan, kapı+ıba/ı alıp huzûra 1e!irdi.=*zleri 1*rmüyordu. 9üksek sesle selâm verdi. -ul!an -üleymân 5ân da selâmını seslialdı. -ul!an -üleymân 5ân, İbrâhim =ül/enîyi ku+akladı. İbrâhim =ül/enî de -ul!an-üleymânı ku+akladı. -ul!an -üleymân 5ânın elleri ve ayakları 1erildi. İbrâhim=ül/enînin ku+aında o ko+a 1*vdesi ile bir :o+uk 1ibi kaldı. İbrâhim =ül/enî, o zamanyüzd*r! ya/ında idi. -ul!an -üleymâna :ok nasiha! e!!i. -ul!an -üleymân 5ân, hün1ürhün1ür aladı. ?Nâdi/âhım, her hâlinde Allahü !eâlâyı hazır bil. Ierdiin kararlarınhepsinin hesabını, <nun huzûrunda vere+eini unu!ma. limlere hürme! e!. <nlara iyidavran, sakın inâd edip onlarla ura/ma. <nların kuvve!i Allahü !eâlâdandır. 5erkesinhakkına riâye! e!. Emrin al!ındakilere ihsânını bol ver. ulmedersen zâlimlerden olursun.Bizden, Allahü !eâlâya 1ide+ek yolu sor. 4er1âhı 5akka han1i yolla ula/mak mümkünolur, onu sor. -ormayanlar, sormadıkları ve bozuldukları, ba/kalarını dahî bozdukları i:inâhıre!!e mesûl ola+aklar@ dedi. )ollarını ka(!anından dı/arı :ıkardı. )olları, iki parmakkalınlıı kadar an+ak vardı. <rada bulunanlar, bu kadar in+e kollarla Nâdi/âhı nasıl sıkıpkaldırdı diye hayre! e!!iler. -ul!an -üleymân 5ân6 ?E(endim, sizin duanız bize ye!er@ dedi.İbrâhim =ül/enî uzun uzun dua e!!i ve6 ?Bizim buraya 1elmemiz sizi zâhir 1*zü ile1*rmek i:in idi. İn/âallah...@ dedi. )alkmak is!edi. -ul!an -üleymân 5ân, elinden !u!up

kaldırdı. İbrâhim =ül/enî6 ?Allahü !eâlâ da sizin des!einiz olsun@ diye dua e!!i.



İbrâhim =ül/enî hazre!leri ve !alebeleri i:in yüz ki/ilik yemek hazırlanmı/!ı. <yemek!en binden (azla kimse karnını doyurdu. 9emekler hi: eksilmemi/!i. )ânûnî -ul!an-üleymân 5ân, İbrâhim =ül/enî hazre!lerinin 1*zlerini !edâvi e!mesi i:in, kendi 1*zdok!orunu vazî(elendirdi. ;ok 1e:meden, mübârek kimsenin 1*zleri !ekrar 1*rmeyeba/ladı. Nâdi/âha :ok dua e!!i.

)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân anla!ır> ?9üzden ziyâde yüksek âlim ile sohbe! e!!im.

Şeyh İbrâhim =ül/enîden daha yüksek +ezbe sâhibi ve s*zü kalbe !esîr eden âlim1*rmedim. Bana nasiha! ederken6 ?5er hâlinde Allahü !eâlâyı hazır bil@ dedii zaman,bende *yle bir hâl hâsıl oldu ki, bü!ün dünyâyı verseler, o hâle bedel olamaz. 5er nezaman İbrâhim =ül/enîyi dü/ünsem, o hâllerden bir hâl hâsıl olur. Bana bir dua *re!!i ki,her ne niye!le okusam, o niye!im, o muradım muhakkak hâsıl olurdu. Bana6 ?0ebrîzi(e!he!!iin zaman, orada :ok o!urma ve onlardan olan kimseye hüküme!i verme. Elmukadderu kâinûn@ dedi. 0ebrîzi (e!he!!iim zaman, bu nasiha!i unu!!um ve 0ebrîzbeyliine onlardan birini verdim. <nun i:in 0ebrîz elimizden :ık!ı.@

İbrâhim =ül/enî 3ısıra 1i!meden *n+e, d*r! 2uma Ayaso(ya 2âmiinde vaz e!!i.2âmi, dı/ına kadar +emâa!le doldu. İbrâhim =ül/enînin sesi :ok yüksek olmamaklaberaber, en arkadaki +emâa! 1aye! raha! i/i!irdi. -on 2uma, -ul!an -üleymân 5ân davazınâ 1eldi. Iazın ba/ından sonuna kadar devamlı aladı. Iazın sonunda İbrâhim

=ül/enîye, Nâdi/âh!an ve dier kimselerden o kadar :ok hediye 1eldi ki, haddi hesabıa/!ı. Bunları -arban 5asen E(endiye !eslim e!!i. ?5asen E(endi Bu 1elen e/yadan bir !anebile is!emeyiz. Bunları hep (akirlere daı!@ dedi. Bü!ün hediyeleri (akirlere daı!!ılar.

)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân, zamanın evliyâsının büyüklerinden, Be/ik!a/lı 9ahyâE(endiye ?Aabey@ diye hi!âb eder, onun pek yüksek bir zâ! olduunu, 5ızır aleyhisselâmile 1*rü/!üünü bilir, kendisini de 5ızır aleyhisselâm ile 1*rü/!ürmesini is!erdi. Aralarında1e:en bir menkıbe /*yle anla!ılır>

)ânûnî, bir1ün kayıkla Boazda 1ezmeye :ıkmı/!ı. <r!ak*y hizasına 1elin+e, kıyıyayana/ıp, bir adam 1*ndererek 9ahyâ E(endiyi :aır!!ı. < da yanında bir ahbâbı ile 1elip,kayıa bindiler. Birlik!e 1iderlerken, 9ahyâ E(endinin ahbâbı, devamlı olarak )ânûnîninparmaında bulunan :ok kıyme!li bir yüzüe bakıyor ve bu bakı/ dikka!i :ekiyordu.)ânûnî bu hâli (arkedin+e, parmaındaki o kıyme!li yüzüü :ıkarıp6 ?Buyurun, daha

yakından iyi+e bakıp in+eleyebilirsiniz@ dedi. < zâ!, yüzüü aldı. Evirip :evirdik!en sonra,denize a!ıverdi. 9ahyâ E(endi hâri:, kayık!a bulunanlar :ok hayre! e!!iler. Bir müdde!1i!!ik!en sonra, o zâ! inmek is!ediini bildirin+e, kayık kıyıya yana/!ı. < zâ!, ine+ei sıradadenizden bir avu: su alıp -ul!âna uza!!ı. Av+undaki suda, biraz *n+e denize a!!ıı yüzükvardı. 9ahyâ E(endi hâri:, kayık!a bulunan herkes, yine :ok hayre! e!!iler. )ânûnî eliniuza!ıp yüzüü alın+a, o zâ! birdenbire 1*zden kayboluverdi. )ânûnî, 9ahyâ E(endiyed*nüp6 ?Aabey, neler oluyorF@ dedi. < da6 ?< 1*rdüünüz 5ızır idi@ dedi. Bunun üzerine)ânûnî6 < hâlde bizi niye !anı/!ırmadınızF@ deyin+e, 9ahyâ E(endi6 ?< kendini !anı!!ı. Amasiz !anımak!a 1e: kaldınız@ buyurdu.

1) ârih-i Ae9eî 2) ârih-i 8?l+k-#âde3) e#kiret-ü-u’+râ; cild-1, sh. &'') Müneât- selâtîn; cild-1, sh. 515) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. &6) Menâk$- Lülenî; sh. '5 ) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 16%%) Geh$er 0nsikl?7edisi; cild-15, sh. 36&&) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. ''1) 8üle!mânnâme /+r+9ele$i-#âde 0$dül+#î# (fendi); >st+n$ul 12'%11) Menâk$- Beikt+î Müderris H+h!â (fendi 12) =ulefâ-i +’#âm- Fsmâni!!e h+d+râtnn =+reme!n-i erîfe!ndeki âsâr-me$r*re e mek*re-i hümâ!unl+r, >st+n$ul 131 sh. 25



SÜNBÜL SİNÂN EFENDİ:<smanlılar zamanında, İs!anbulda ye!i/en evliyânın büyüklerinden. İsmi 9ûsu( bin

Alidir. 4edesine )aya Bey derlerdi. Rakabı -inânüddîn ve eynüddîndir. -ünbül -inândiye /*hre! buldu. amanının büyüklerinden oldu. KSQ %m. $#LK'da İs!anbulda ve(a!e!!i.

3erzi(onda "#Q %m. $M#$' yılında doan -ünbül -inân, bulû :aına kadar

Tspar!anın Borlu kasabasında ilim !ahsil e!!i. <radan İs!anbula 1eldi. 7â!ih -ul!an3ehmed 5ân ve -ul!an İkin+i Bâyezîd 5ân devrinin me/hûr âlim ve evliyâsı olan E(dalzâde 5amîdüddîn E(endiden ders aldı. Ayrı+a ;elebi 5alî(e ismi ile /*hre! bulan3uhammed 2emâleddîn E(endinin de derslerine ka!ılmak is!edi. -ul!an İkin+i Bâyezîd5ânın da ho+ası olan ;elebi 5alî(e, o sırada Iezîri azam )o+a 3us!a(a Na/anın9edikulede yap!ırdıı der1âhın ho+alıını yapıyordu. -ünbül -inân, ;elebi 5alî(eninhuzûruna 1elip !alebesi olmak is!ediini bildirdi. ;elebi 5alî(e de kabul buyurun+a, -ünbül-inân ondan ilim *renmeye (eyz ve !eve++ühlerine kavu/arak kemâle 1elmee,ol1unla/maya ba/ladı.

-ünbül -inân bir 1e+e rüyasında, bir kuyu 1*rdü. )uyunun ba/ı :ok kalabalık!ı.5erkes su almak i:in ura/ıyordu. )uyunun suyu :ok derinde idi ve azdı. Bu sebeple suyu:ıkarmak zor oluyordu. İnsanlar b*yle su almak i:in ura/ıp dururken, -ünbül -inân

kalabalıın arasına karı/arak, kuyunun yanına kadar 1eldi. )uyunun yanına 1elir 1elmez,kuyunun suları azına kadar yükselip :oaldı. 5em kendisi, hem de e!râ(ındakiler kolay+asularını doldurdular ve bol suya kavu/!ular. -abahleyin rüyasını, ho+ası ;elebi 5alî(eyeanla!!ı. < da6 ?Ey -ünbül -inân -enin 1*nlünün, ilâhî (eyzlerle dolu olduu 1*rülüyor.B*yle bir kalbe sahip olduun hâlde, kendindeki bu (eyzleri neden e!râ(a sa:mıyorsunF@diyerek, -ünbül -inânı ku+aklayıp alnından *p!ü. -onra da6 ?Ey -inân -enin kalbin,Allahü !eâlânın muhabbe!iyle doludur@ buyurdu. Bu hâdiseden sonra, -ünbül -inânvazî(esine daha :ok ve sıkı sarıldı. 8e(sini !erbiye e!mek i:in, riyâze! ve mü+âhedeye1iri/!i. 8e(sinin is!ediklerini yapmayıp, is!emediklerini yapmaya ba/ladı. ;elebi 5alî(e onusık sık odasına :aırır, ba/ba/a sohbe!lerde bulunurdu. -ünbül -inâna bol bol !eve++üheder, kalbinde bulunan (eyzleri, onun kalbine akı!ırdı. âhirî ilimlerde de bildii ne varsa,hepsini -ünbül -inâna *re!erek, halî(esi ola+ak /ekilde ye!i/!irdi. Bu bil1ileri peki/!irmesi

i:in -ünbül -inânı 3ısıra 1*nderdi. -ünbül -inân, 3ısır halkına Ehli -ünne! i!ikâdınıbildirmek, Allahü !eâlânın emir ve yasaklarını *re!mek üzere emredilen yere 1i!!i.3ısır hükümdârı )a:maz -ul!an, -ünbül -inân hazre!lerine büyük bir hürme!

1*s!erdi. )endi yap!ırdıı +âmide, halkı ir/âd e!me vazî(esi verdi. 3ısır ulemâsı veevliyâsı, -ünbül -inânın yap!ıı sohbe!lerden, onun büyük bir âlim ve evliyâ olduunuanladılar. İlmine hayrân kaldılar. )urânı kerîme, sünne!i seniyyeye olan balılıına,âlimlerin i+!ihâdlarına uymak!aki 1ayre!ini pek beendiler. Bu sebeple ona say1ı vehürme!!e kusur e!memeye azâmî 1ayre! 1*s!erdiler.

-ünbül -inân, 3ısırda insanlara ü: yıl kadar dînin emir ve yasaklarını *re!!i. 5as!akalblere, ir(ân pınarlarından /i(âlar sundu. Allahü !eâlânın kendisine ihsân e!!ii (eyz vebereke!lerden, onları da nasîbdâr e!!i. Ba/!a hükümdâr olmak üzere, bü!ün 3ısırlılar onu:ok sevdiler. Bu sırada İs!anbulda bulunan ho+ası ;elebi 5alî(eden bir mek!ûp aldı.3ek!ûbunda, bu sene ha++a 1i!mek üzere yola :ık!ıını Şamdan 3ekkei mükerremeye1iden yol 1üzer1âhını !akib ede+eini yazıyordu. Bu ha+ yol+uluuna, -ünbül -inânın dai/!irâk e!mesini arzu ediyordu. < sene İs!anbulda büyük bir zelzele olmu/!u. elzeleyi!akiben de !âûn %veba' has!alıı ba/ 1*s!ermi/!i. Bu has!alık!an yüzler+e İs!anbullu*lmü/!ü. Bu derdin bir :âresi olarak, Nâdi/âh İkin+i Bâyezîd 5ân, ;elebi 5alî(enin 3ekkeimükerremeye 1idip, bu derdin üzerlerinden kaldırılması i:in dua e!mesini ri+a e!!i. ;elebi5alî(e de hazırlıklarını yapıp, ha++a 1i!mek üzere yola :ık!ı. Jsküdarı yeni 1e:mi/!i ki,Allahü !eâlânın izniyle vebâ sal1ını âniden durdu, eseri bile kalmadı. Buna Nâdi/âh :okmemnun oldu ve ;elebi 5alî(eye6 ?=i!menize lüzum kalmamı/!ır. İs!erseniz 1erid*nebilirsiniz@ buyurdu. ;elebi 5alî(e de6 ?-ul!ânım 3adem ki, bu hayırlı yol+ulua niye!e!!ik, bu ha+ vazî(emizi yapıp, 4evle!i liyyei <smaniyenin selâme!i i:in dua ve niyazdabulunalım. Allahü !eâlânın, siz sul!ânımıza ?hayırlı uzun *mürler ihsân e!mesi i:inyalvaralım@ dedi. -ul!ânın müsaadesiyle yola :ık!ı.

-ünbül -inân, mek!ûbu alır almaz6 ?Allahü !eâlânın bü!ün i/leri hikme!lidir. )imbilirbu yol+uluk!a ne hikme!ler 1izlidir@ diyerek, hazırlıklarını yapıp 3ısırlılarla helâlla/!ı. <



sene ha++a 1ide+eklerle yola :ık!ı. Czun bir yol+uluk!an sonra 3ekkei mükerremeyevardılar. -ünbül -inân ha+ vazî(esini yaparken, İs!anbuldan 1elen ha+ılarla 1*rü/!ü.<nlar, Şamdan dokuz konak mesa(ede 0ebük veya 5asâ korusunun olduu yere1eldiklerinde, ;elebi 5alî(enin ve(a! e!!iini s*ylediler. Bir de vasıyye!i olduunu ve6 ?Buvasıyye!i -ünbül -inâna veriniz@ diye emre!!iini bildirdiler. -ünbül -inân hazre!leri,ho+ası ;elebi 5alî(e 3uhammed 2emâleddîn E(endinin ve(a!ına :ok üzüldü. )urânı

kerîm ha!mi ve ha!mi 0ehîîl %ye!mi/bin de(a )elimei !evhîd' okuyarak ho+asının rûhi/erî(lerine 1*nderdi. -ünbül -inân, ho+asının vasıyye!inde /*yle buyurduunu 1*rdü> $)endisinin )âbei muazzamaya 1ide+ek ha+ıların yolu üzerine de(nedilmesini, L -ünbül-inânın İs!anbula 1idip, )o+a 3us!a(a Na/adaki der1âhında !alebelere ders vermeyeba/lamasını, S -ünbül -inânın, kızı -a(iye 5â!un ile evlenmesini is!iyordu. -ünbül -inân5a+ vazî(esini !amamladık!an sonra, bu vasıyye!i yerine 1e!irmek üzere İs!anbulahareke! e!!i.

4aha *n+e 1iden ha+ılar !ara(ından, ;elebi 5alî(enin ve(a! e!!ii ve -ünbül -inânE(endiyi yerine halî(e bırak!ıı haberi İs!anbula 1i!mi/!i. İs!anbullular, -ünbül -inânıbüyük bir kalabalık hâlinde kar/ıladılar. )o+a 3us!a(a Na/adaki der1âh!a bulunan!alebeler de, yeni ho+aları -ünbül -inân hazre!lerine büyük bir hürme!le balandılar.-ünbül -inân, burada, !alebelerini ye!i/!irmek i:in elinden 1elen bü!ün 1ayre!ini 1*s!erdi.

<nların, ne(slerini !erbiye e!mek ve !asavvu(!a üs!ün dere+elere vâsıl olmaları i:in :ok:alı/!ı. Bu /ekilde binler+e !alebe ye!i/!irdi. 0alebeyi ye!i/!irmek!e :ok dikka! ve i!inâ1*s!erirdi. 5uzûruna 1elip de is!iyeni bo/ 1*ndermezdi. 0alebelerinin i:inde 3erkezE(endiyi :ok severdi. <nu, !eve++ühleri ile ye!i/!irip, ol1unla/!ırdı. <na kızını vererek,kendisine dâmâd eyledi. Allahü !eâlânın emir ve yasaklarını, o!uzyedi yıl İs!anbullularaduyurdu. Nâdi/âhlar dahî -ünbül -inân hazre!lerinin huzûruna 1elir, onun (eyz vebereke!lerinden is!i(âdeye :alı/ırlardı. -ünbül -inân, 2uma ve kıyme!li 1e+elerde,İs!anbulun büyük +âmilerinde vaz ve nasiha!lerde bulunurdu.

Şeyh 9akûb anla!!ı> ?-ünbül E(endi, !alebelerin mü+âhededeki %ne(sinis!emediklerini yapmadaki' !embelliini 1*rün+e6 ?Biz onsekiz yıl sır!ımızı yere koymadıkve bir yere de dayamadık. 0ehıyya!a o!urduumuz 1ibi o!urarak uyurduk@ buyururdu.

5abîb )âsımolu Ali6 ?Şeyh -ünbül E(endi, zamanımızın 2üneydidir. <nun zamânına

eri/memiz, bizim i:in büyük bir nime!!ir@ der idi.<smanlı İmpara!orluunun en büyük /eyhülislâmlarından Ahmed ibni )emalpa/a,-ünbül -inâna büyük bir hürme! 1*s!erir, 1eldii zaman, kendisini en üs! !ara(ao!ur!urdu.

3uhammed ;elebi isminde bir !alebesi anla!!ı> ?-ünbülî !arîka!ının /eyhi olan-ünbül -inân hazre!lerine !alebe olmu/!um. 4er1âhında bulunuyor, onun hizme!iyle/ere(leniyordum. Bir1ün kendisinden izin alarak =eliboluya 1i!mi/!im. <rada bir harami/leme durumu ile kar/ı kar/ıya kalmı/!ım, ne(sim harama meyle!!i. 0am onu i/lemeküzere idim ki, yanımda ho+am -ünbül -inânı 1*rdüm. <nu 1*rür 1*rmez, u!an+ımdankıpkırmızı oldum. 8e yapa+aımı /a/ırmı/ bir hâlde haramdan uzakla/!ım. İs!anbula1ide+ek olan bir 1emiye binerek İs!anbula 1eldim. 5emen der1âha ko/!um. 5o+am-ünbül -inân ile kapıda kar/ıla/!ım. Beni 1*rün+e6 ?Ey ;elebi -en mür/idi kâmili nezannedersinF <, !alebesini 1*ze!mez ise, /ey!an ve ne(s, onu hevasına uydurup helâkeder, :abu+ak !*vbei nasûh eyle. Bir daha da b*yle i/leri yapmaa kalkma buyurdu.Bundan b*yle nerede bir haram ile kar/ıla/sam, hemen ho+am ha!ırıma 1elir, onunhimme!i bereke!i ile haramlar 1*züme :ok k*!ü hâlde 1*rünürdü.@

3aksûd 4ede anla!!ı> ?0oka!!a sana! ehli bir kimse idim. )endi i/imle ura/ır,kimsenin i/ine karı/mazdım. Bir 2uma 1ünü 0oka!lılar a+ele ile Büyük 2âmiye doruko/uyorlardı. Birine6 ?B*yle süra!le 1i!menizin sebebi nedirF@ diye sordum. ?Bu1ün büyükbir evliyânın Büyük 2âmide vaz vere+eini duyduk. <nun i:in a+ele ediyoruz@ dedi. Bende hemen hazırlıımı yapıp +âmiye ko/!um. < mübârek zâ!ın nasiha!leri kalbime *yle!esîr e!!i ki, o andan i!ibâren o zâ!ın !alebesi olmaa karar verdim. Iazından sonrayanına yakla/!ım, elini *p!üm ve6 ?E(endim â!ı âlinizin !alebesi olmakla /ere(lenmekis!iyorum. Rü!(en kabul buyurmanızı is!irhâm ediyorum@ dedim. Bana6 ?-eni ye!i/!ire+ekbir velî, daha bu ilmi *re!mee ba/lamadı@ buyurdu. 9anından ayrıldık!an sonra

e!râ(!akilere6 ?Bu zâ!ın ismi nedirF@ diye sordum. ?3olla 5abîbdir@ dediler. Aradan onbe/yıl 1e:!i, İs!anbula 1i!!im. İs!anbulda :e/i!li yerlerde onbe/ sene daha :alı/!ım. Bir 2uma



1ünü Ayaso(ya 2âmiine 1i!mi/!im. Bir kimse vaz ediyordu. -*zlerinden :ok e!kilendim.)albimden 1e:en pek:ok suâllerimi +evaplandırdı. <nu dinlemekle bü!ün endi/elerimdenkur!uldum. )albimi bir nûrun doldurduunu hisse!!im. E!râ(ımdakilere6 ?Bu vaz edenkimdirF@ diye sordum. <nlar da6 ?-ünbül -inân hazre!leridir@ dediler. Iaz bi!!ik!en sonra,ho+anın huzûri /erî(ine varıp elini *p!üm. Ben daha bir/ey s*ylemeden6 ?0oka!!a, 3olla5abîbin eline yapı/!ıın zaman, onun sana s*ylediklerini ha!ırlıyor musunF@ diye sordu. <

anda hayre!!en dona kaldım. Bundan !am o!uz sene *n+esini soruyordu. ?E(endim Bunusize kim s*ylediF@ diye sordum. < da6 ?Allahü !eâlânın yolunda olanlara bunları bilmek1ü: deildir. 7aka! asıl maksad Allahü !eâlânın rızâsına kavu/mak!ır@ buyurdu. Beni!alebelie kabul e!!i. ;ok kısa bir zaman i:inde !eve++ühlerine kavu/up, halî(esi olmakla/ere(lendim. Beni Dumeliye 1*ndererek, insanlara dîni *re!mekle vazî(elendirdi. <radakiinsanlara -ünbülî !arîka!ını *re!e+ek, hak yolu bildire+ek!im. 5azırlıımı yaparak5ayrabolu kasabasına 1i!!im. 2âmiye 1idip iki reka! namaz kıldık!an sonra, +âmiye bir1en: 1irdi ve6 ?5o/ 1eldiniz, sa(âlar 1e!irdiniz 3aksûd 4ede@ deyiverdi. 5ayre! e!mi/!im.Burası hi: 1elmediim bir yerdi. Beni nereden !anıyordu. -ordum6 ?Ey delikanlı ismimin3aksûd olduunu nereden biliyorsunF@ dedim. 2evap olarak dedi ki6 ?Ben aslında iyi birkimsenin olu idim. Babam ve(a! e!!iinde kü:ük idim. Birka: arkada/ımla Allahü !eâlânınzâ!ına ve sı(a!larına âi! ilimlerde mari(e! sâhibi olmak i:in seyaha!e :ıkmak is!edik. <

sırada babamın arkada/larından biri bana nasiha! e!!i ve bu i/ i:in is!ihâre yapmamı!avsiye e!!i. < 1ün is!ihâre namazı kıldım ve dua e!!im. 9a!!ık!an sonra rüyamda, nûryüzlü ih!iyâr bir kimse 1*rdüm. Bana6 ?7ilân 1ün +âmiye /u kıyâ(e!!e bir kimse 1ele+ek!ir.İsmi 3aksûd 4ededir. <na yardım+ı ol, emrine uy1un hareke! e!@ diye buyurdu. Busebeple buraya 1eldim. Bü!ün emirlerinize âmâdeyim@ dedi. ?Düyada 1*rdüün nûr yüzlükimseyi bana !arî( edebilir misinF@ dedim. 0arî( e!!i. Aynen ho+am -ünbül -inânın/emâline uyuyordu. 3eer o 1e+e rüyada, o 1en+e benim 1ele+eimi bildiren ho+amimi/.@

<smanlı pâdi/âhı 9avuz -ul!an -elîm 5ân, Şah İsmâili ;aldıranda malûb e!!ik!ensonra, 3ısırı (e!he!mek üzere yola :ık!ı. Şama 1eldiinde, 3ısırın (e!hinin kendisinenasîb olup olamıya+aı dü/ün+esi zihnini kur+alıyordu. Bunu :ok sevdii 5asen 2anaanla!!ık!an sonra6 ?Bizi bu husûs!a (erahla!a+ak, Allahü !eâlânın dos!larından bir velî

varsa, ona niye!imizi anla!alım. A+eb ne buyura+ak!ır, merak eder dururum@ buyurdu.5asen 2an da6 ?4evle!lü -ul!ânım Emevî 2âmiinin bir k*/esinde, sabah ak/am Allahü!eâlâyı zikreden bir dervi/ vardır. <la ki o sizin meselenizi halleder@ dedi. Bunun üzerine-ul!an -elîm 5ân, sabahın erken saa!lerinde +âmiye 1i!!i. 0arî( edilen bu zâ!ı, Allahü!eâlâyı zikrederken buldu. 9anına varıp selâm verdi. -elîm 5ân daha bir/ey sormadan6

?Ey muza((er -ul!an İn/âallahü !eâlâ, +enâbı 5ak 3ısırın (e!hini sana müyesserede+ek!ir. Allahü !eâlânın bü!ün sevdikleri seninle beraberdir. Allahü !eâlâ muînin,yardım+ın olsun. 3ısırın (e!hinden sonra İs!anbula d*ndüünde, oradaki -ünbül-inândan 1â(il olma sakın@ dedi. 9avuz -ul!an -elîm 5ân, bu müOdeye ziyadesiylememnun oldu. Şükür se+desine kapandı.

-ünbül -inân hazre!leri, KSQ %m. $#LK' senesi 3uharrem ayının ikin+i Nazar!esi1ünü, ve(a! ede+eini anlıyarak, dos!larıyla ve !alebeleriyle vedâla/!ı, helâlle/!i. 0alebeleriba/u+unda, )urânı kerîmden 9âsîni /erî( sûresini okudular. -ünbül -inân E(endi, sonne(esinde )elimei /ehâde! 1e!irerek ve(a! e!!i. Ie(a! e!!iinde seksen ya/ında idi.)abrini, )o+a 3us!a(a Na/adaki der1âhının or!asına kazdılar. 2enâzesini 7â!ih 2âmiine1e!irdiler. limler, velîler, devle! erkânı ve binler+e İs!anbullu, +enâze namazınıŞeyhülislâm Ahmed ibni )emâl Na/anın imâme!inde kıldılar. -onra !ekrar +enâzesinider1âhına 1e!irdiler. Şimdi de mev+ûd olan !ürbesine de(ne!!iler. < zamandan beri,binler+e â/ıı ziyâre! ederek, onun (eyz ve bereke!lerine kavu/mak!adır.

Ahmed ibni )emâl Na/anın, onun hakkında yazdıı manzûme, !ürbesi dı/ındaki :iniüzerine i/lenmi/!ir. ;ini üzerinde /unlar okunmak!adır>

Aîüâ!- sâhi$-i ehl-i ede$,Muktedâ-i tâli$-i G*m-u 0re$,Geh$er-i ehl-i t+rîk- =+letî,

($ül efâ kim e!h 8ün$ül’dür l+k+$.



Mülk-i fâniden $ekâ iklimine,Litti tehîd ede ? irin le$,(!ledi ehr-i Muh+rrem’de sefer,Ne!let-ül-isne!nde ?l #ünnese$.

0Kl+d ?l :ün !?lu7 s+9n $+n,

ktü :#ler !+n her >$n-ü-e$.’?l+ münkir dkmese :#!+n,8enki h+rd+n 9k+r m u +ce$.

Herde :kte k+mu ins-ü-melek,Cem’ ?lu7 kld n+m+#n $ît+$,=âtif-ü :+!$î dedi, târihini,*r ?l+ 8ün$ül 8inân’n k+$ri he7.

-ünbül -inânın ve(a!ından sonra, !alebeleri oku!mak üzere dâmâdı 3erkez E(endiyerine 1e:!i.

-ünbül -inân hazre!lerinin s*yledii bir kı!a /udur>

8+râ!- +hdet ?lmuken m+k+mm,Bu kesret âlemin se!rân+ :eldim.

Iü $irdir 8ün$ülî m+’r*f-ü ârif,(di7 d+’â, deme irfân+ :eldim.

-ünbül -inân hazre!lerinin, -ünbülî !arîka!ının usûl ve erkânı hakkında yazdıı ?Disâle!ülE!var@ adlı eserinden ba/ka, ?Disâlei !ahkîkiyye@ adlı bir eseri daha vardır.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 312) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 16&

3) 8efînet-ül-eli!â; cild-3, sh. 232SÜRÛRÎ M'S2AFA EFENDİ:<smanlı 4evle!inde ye!i/en büyük âlimlerden. İsmi, 3us!a(a bin Şabân es-ürûrî

erDûmîdir. Rakabı 3uslihuddîn olup, ?-ürûrî@ diye me/hûr oldu. 5o+a Şabân adındazen1in bir !a+irin olu olup, "KP %m. $MK$' senesinde =eliboluda dodu. PL ya/ında kısabir has!alıı mü!eakiben, KQK %m. $#QL' senesi 2emâzilevvel ayının yedin+i 1ünü,İs!anbulda ve(a! e!!i. İn/â e!!irdii mes+idin avlusunda, mihrabın *nüne ras!layan yerede(nedildi. Bu1ün bu mes+id yıkılmı/, -ürûrî E(endinin mezarı da or!adan kalkmı/!ır.Bu1ün mezarın yeri bilinmemek!edir.

İlme :ok meraklı olan babası, olunun ilim ve (azîle! sâhibi olması i:in her !ürlümaddî (edâkârlıklarda bulunmak!an hi:bir zaman 1eri kalmamı/!ı. 5a!!â ilk !ahsilineba/ladıında, nahivden ?)â(iye@nin me!nini ezberlediini haber aldıı zaman, sevin+indenhem ho+asını, hem de olunu nime!lere 1ark e!mi/!i. <ndan sonra da, ne zaman olundab*yle 1eli/me ve ilerleme eserleri 1*rse, dâima yeni yeni hediyelerle !al!î( e!meyi âde!edinmi/!i. Babasının, olunun ye!i/mesi husûsunda 1*s!erdii ih!imâm sayesinde,medrese !ahsiline ba/layarak, sırası ile6 8ihâlî 2a(er ;elebi, Bursada )âsım Na/a3edresesi müderrisi )ara 4âvûd E(endi, 0a/k*prüzâde 3us!a(a E(endi, Abdülvâsi E(endi1ibi âlimlerin yanında ilim !ahsîl e!!i. 7enârîzâde 3uhyiddîn E(endinin mülâzimi%yardım+ısı' oldu.

KLP %m. $#L$' senesinde 7enârîzâde 3uhyiddîn E(endi İs!anbul kadısı olduuzaman, onu, o sırada ihdas edilen Bâb nâiblii %)adı yardım+ılıı' hizme!ine 1e!irdi.7enârîzâde 3uhyiddîn E(endi, KLK %m. $#LL' senesi ba/larında Anadolu kadıaskeriolun+a, -ürûrî 3us!a(a E(endiyi yanından ayırmayıp, ?!ezkire+ilik@ hizme!iylemüka(a!landırmı/!ı. %0ezkire+i> )â!iplik ile me/1ul olan vazi(eli kimse demek!ir.' Bir

müdde! sonra, bu makama âi! 1izli bil1ileri, eski ho+ası Abdülvâsi E(endiye i(/â e!meklei!ham olunduundan, 7enârîzâde ile aralarında bir soukluk peyda oldu. Bu hizme!inden



ayrılarak, Emîr Buhârî !ekkesi /eyhi 3ahmûd E(endiye !alebe oldu. 4aha sonra da ha+(arizasını yapmak üzere 3ekkei mükerremeye 1i!!i. 5a+ d*nü/ünde, 7enârîzâdeden :okil!i(â! 1*rdü. Bu se(er, onu müs!e/ar olarak yanına aldı. KS& %m. $#LS' senesinde,3uha//î -inân E(endinin yerine, =eliboluda -aru+a Na/a 3edresesine müderris oldu.KSS %m. $#LQ' senesinde Nîrî Na/a zaviyesinde /eyh olan 2emâl E(endi ve(a! e!!i. Buvak(ın sâhibi hâlâ haya!!a bulunduundan, bu zaviye, vak(edenin arzusu üzerine

medreseye !ahvil edildi ve müderrislii de -ürûrî E(endiye verildi.KMM %m. $#SP' senesinde Iezîr )âsım Na/a, İs!anbul 5ali:de bir medrese yap!ırdı

ve müderrisliini, kaydı haya! /ar!ı ve #& ak:e ile -ürûrî E(endiye verdi. <n sene sonra,K#M %m. $#MP' senesinde ho+ası 7enârîzâde 3uhyiddîn E(endinin ve(a! e!mesi, kendisinibüyük üzün!ülere boduundan, bu üzün!ülere dayanamayıp, medresedeki vazi(esindenis!i(â ederek, Emîr Buhârî !ekkesi /eyhi 3ahmûd E(endinin dâmâdı olan Abdülla!î(E(endiye !alebe oldu. < !ârih!e 3ora yarımadasında -an+akbeyi bulunan )âsım Na/a,-ürûrî E(endinin bu is!i(âsından derin bir !eessüre kapılmı/!ı. )endisine bir ri+a mek!ûbuyazdı ve bu mek!ûbunda> ?Biz, o medreseyi, sır( sizin /ere(inize bina e!mi/!ik. Eermakbûl olmazsa, yık!ırmayı bile dü/ünmek!eyiz. -izin makamınızda bir ba/kasını1*rmeye !ahammül e!memize imkân yok!ur@ 1ibi /eyler s*yledi. -ürûrî E(endi, )âsımNa/anın ısrarı üzerine, ha(!anın muayyen vaki!leri i:in ve ikindiden sonra ?3esnevî@

oku!mak /ar!ıyle, !ekrar eski vazî(esini kabul e!mek me+bûriye!inde kaldı. Bu sırada evinive bü!ün mallarını sa!ıp, kendi adına nisbe!le ?-ürûrî 3es+idi@ nâmı ile bir mes+id yap!ırdıve !ekrar ha++a 1i!!i.

K## %m. $#M"' senesinde, )ânûnî -ul!an -üleymânın Ian se(erine :ıkı/ı sırasında,Amasya vâlisi bulunan Şehzâde -ul!an 3us!a(aya muallim %ho+a' !ayin edildi. Bu vazî(eyikabul ederek, Amasyaya Şehzâdenin yanına 1i!!i. -ürûrî E(endi, e!râ(ına se:me ilimadamlarını !oplayan, edebiya! ve ilme kar/ı büyük bir alâka 1*s!eren Şehzâde i:in,muh!eli( eserler kaleme aldı. Asırlar+a elden ele dola/an ?Bahrülmeâri(@ adındaki eseribunlardan biridir. -ürûrî E(endi, Şehzâdenin sır dos!u ve en yakın yardım+ısı olmu/!u.KQ& %m. $##S' senesinde, Şehzâde 3us!a(anın *lümünden :ok derin bir üzün!üye kapılanya/lı ve büyük âlim -ürûrî E(endi, bu elim vaka üzerine inzivâya :ekildi. 4okuz sene,hemen hemen hi: or!aya :ıkmadı. Şehzâde i:in !er+ümeye ba/layıp, onun *lümü ile

yarıda bırak!ıı ?)i!âbüla+âib vel1arâib@ adındaki eseri, ona kar/ı sev1i ve balılıınıi(âde eder. Bu vakadan sonra, hi:bir resmî vazî(eyi kabul e!medi. Elinin emei ilekazanarak 1e:imini !emin e!!i. 0ersanedeki vazi(elilerin ve buradaki 1emi sahiplerininyardımıyla, mes+idinin 1iderlerini de kar/ılamaya :alı/!ı. 3es+iddeki hizme!inden de bir an1eri durmadı. 0edris ve !elî( i/leri ile me/1ul oldu. 5em/ehrisi olan !arih:i =elibolulu lî,bu devrede bir ara onun !alebeliini yapmı/!ır.

Arab:a, 7ars:a ve Dum+ayı :ok iyi bilen -ürûrî E(endi6 !e(sîr, hadîs, (ıkıh, man!ık,!ıb, edebiya! 1ibi :e/i!li sahalarda meydana 1e!irdii SQ eseri ile, ya/adıı asrın âlimlerii:inde :ok büyük bir /ahsiye! olarak !emâyüz e!mi/!ir. Eserlerinin bir kısmını Arab+a ve7ars:a olarak kaleme alan müelli(în !elî(â!ı, daha ziyâde /erh ve hâ/iye mahiye!indedir.-ürûrî E(endi, bir yandan !alebe ye!i/!irirken, Arab+a ve 7ars:aya büyük vukû(iyye!isebebiyle, /arkın ilmî ve edebî muh!eli( klasik eserlerini, daha kolay anla/ılır bir hâle1e!irmeye ve onlardaki 1ü:lükleri 1idermeye :alı/mı/!ır. 3esnevî, =ülis!an, Bos!an ve5â(ızın 4îvânı i:in yap!ıı /erhler, edebî sahada en ba/!a 1elenlerdir. 3esnevînin Q +ildiüzerindeki büyük /erhi ?Şârihi 3esnevî@ ünvanı ile me/hûr olmasını !emin e!mi/!ir.Bunların yanında6 Beydâvî !e(sîri, -ahîhi Buhârî, 5idâye, 0elvîh, 3isbâh, Şerhı 3evâkıb1ibi bir:ok kaynak eserler üzerine yap!ıı /erh ve hâ/iyeler ise, ilmî sahadaki !elî(lerininen mühimlerini !e/kil eder. Ayrı+a o, 7e!!âhı 8i/âbûrînin ?Şebis!ânı 5ayâl@i ile, 5z. Aliyeiza(e edilen ?3uammeyâ!@, 3olla 2âmî ve 3îr 5üseynin ?3uammeyâ!@larına da ayrı ayrı/erhler !er!îb e!mi/!ir. 0ıb ilmine dâir yazılmı/ ?3û+iz@ adındaki esere /erh yapmı/!ır.Ayrı+a bazı eserleri 0ürk:eye !er+üme e!mi/!ir.

-ürûrî E(endinin !elî( eserleri i:inde ?Bahrülmeâri(, Arab ve bilhassa 7ars/iirlerindeki *rnekleri ile birlik!e, !edvin eden bir rehber olması bakımından husûsî birehemmiye! arzeder. Büyük bir rabe!e mazhar olan bu ki!ap, 0ürk edebiya!ında asırlarboyun+a sahasında ye1âne eser olarak deerini muha(aza e!mi/!ir. Arûz ve kâ(iye

bil1isini, /iir sana!larını ve edebiya! !erimlerini ih!ivâ eden deerli bir !elî( olarak,dilimizde bu !ürde meydana 1e!irilmi/ eserlerin hem ilki, hem de en mükemmelidir.



-ürûrî, bü!ün bu eserlerinden ba/ka, 0ürk:e bir de ?4îvân@ sâhibidir. )endi i(âdesine 1*re,:ou 1en:lik :aının mahsûlü olan #&& 1azeli vardır. /ık ;elebi, lî ve Diyâzî, onun4îvânını 1*rmü/lerdir.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-12, sh. 2562) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 356

3) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. '3'') (l-0’lâm; cild-, sh. 235 5) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 236) 8icilli Fsmânî; cild-3, sh. 12) âm*s-ul-+’lâm; cild-', sh. 255%%) 0m+s!+ ârihi; cild-3, sh. 36&) (li!â Iele$i 8e!+h+tnâmesi; cild-1, sh. '261) ef-ü#-#ün*n; sh. 1%&, 2%, '&, 55', 2&, 1651, 1&, 23&

SÜYÛ2Î:İslâm âlimlerinin en büyüklerinden. İsmi, Abdurrahmân bin Ebî Bekr bin 3uhammed

bin Ebî Bekr bin <sman bin 3uhammed bin 5ıdır bin Eyyûb bin 3uhammed bin

5ümâmüddîn 5udayri Esyû!îdir. )ünyesi Ebül7adl olup, lakabı 2elâleddîndir. "MK %m.$MM#' senesi De+eb ayının birin+i Nazar 1e+esi, 3ısırda Esyû! /ehrinde dodu. K$$ %m.$#&#' senesi 2emâzilevvel ayı or!asında, 3ısırda ve(a! e!!i. 0ürbesi, )âhirede Bâbül)arâ(e dı/ındadır. Babasının kabri yanına de(nedildi.

Aslen ailesi doudan 1elme olup, *n+e Badada, sonra da 3ısırda Esyû! denilenyere yerle/!i. Bu sebeple -üyû!î denildi. Annesinin 0ürk asıllı olduu s*ylenir. -üyû!î%rahme!ullahi aleyh' en büyük dedesi 5ümâmüddîn hakkında /*yle der> ?En büyükdedem 5ümâmüddîn, hakîka! ehlinden ve !asavvu( büyüklerinden idi. 4ier dedelerimise, bulundukları yerin ileri 1elen ve i!ibâr sâhibi kimseleri idi. <nlardan bazısı,memleke!in kadısı, bazısı muh!esib, birisi de !a+ir idi. Bu dedem, Esyû!da bir medreseyap!ırdı. <na vakı(larda bulundu.@ Babası )emâleddîn Ebû Bekr, Şa(iî mezhebi (ıkıhâlimlerinden idi. Ayrı+a (erâiz, usûl, man!ık, nahiv, sar(, beyân, bedî ve ba/ka ilimlerde

üs!ün dere+edeydi. Babası ona Abdurrahmân ismini verdi. -onra da 2elâlüddîn lakabıyla:aırdı. -üyû!î /*yle der> ?Babam haya!!a iken, beni 3uhammed 3e+zûb denen bir zâ!a1*!ürdüler. 3uhammed 3e+zûb, 3e/hedîne(isi +ivarında o!uran evliyânın büyüklerindenidi. Bana hayır duada bulundu.@ Babası, o al!ı ya/ında iken ve(a! e!!i. Akrabâ ve yakınları!ara(ından himâye edildi. 9e!im olarak büyüdü. 9a/ı :ok kü:ük olmasına ramen, üs!ünkabiliye!i ve zekâsıyla dikka!i :ek!i. -ekiz ya/ına varmadan )urânı kerîmi ezberledi.Babasının sâdık arkada/larından )âdı İzzüddîn Ahmed bin İbrâhim )inânî, ona Ebül7adlkünyesini verdi. En *n+e bu künyeyi alan zâ!, Ney1amberimizin %sallallahu aleyhi vesellem' am+ası Abbâs %rahme!ullahi aleyh' idi. -üyû!î, bu künyesi sebebiyle :ok i(!iharederdi. -üyû!î, üs!ün zekâsıyla, *n+e İbni 4akîkülTydin ?Cmde@ adlı eserini, İmâmı8evevînin ?3inhâ+ül(ıkh@, Beydâvînin ?3inhâ+ülusûl@ünü, İbni 3âlikin ?El(iye@ adlıeserini ezberledi. -onra zamanının büyük âlimlerinden olan Şihâbüddîn Ali bin EbîBekrden 7erâiz ilmini *rendi. Şemsüddîn 3uhammed bin 3ûsâ 5ane(îden6 Şi(âi /erî(,4irâye!ü El(iye!ü İbni 3âlik adındaki eserleri okudu. "QQ %m. $MQ$'da Arabî ilimlerioku!abile+eine dâir i+âze! aldı. İbni 5â+ibin )â(iyesini, man!ık!an Gsâ1û+îmukaddimesini, -ibeveyhin eseri olan ki!abın bir kısmını, 3ü!erassı!, Şâ(iiye ve bunlarabenzer bir:ok eseri okudu. =en: ya/ında !e(sîr, hadîs, (ıkıh, nahiv, meânî, beyân, bedî,lü1a! ve ba/ka ilimlerde mü!ehassıs oldu. )endisi bu konuda /*yle dedi> ?0e(sîr, (ıkıh,hadîs, nahiv, meânî, beyân ve bedî ilimlerinde derin âlimlerden oldum. Bu dere+emeho+alarım ye!i/memi/!ir. 9alnız üs!adım Bülkînînin (ıkıhdaki kudre!i benden ziyâdedir.@

<nyedi ya/ında iken, ilk olarak ?E+rûmiyye@ üzerine nazım ve nesir olarak iki /erhyazdıı 1ibi, arkasından ?Şerhu Ra!î(ilis!iâze velBesmele@, ?Şerhülhavkale velhaykale@ ve iki eser daha yazdı. 5o+ası Alemüddîn Bülkînîye arz e!!i. 5o+ası da eserlerine!akriz yazdı. Şeyhülislâm Bülkînînin yanında, onun ve(a!ına kadar kaldı. <nun yanında(ıkıh ilmi ile me/1ul oldu. <nun ve(a!ından sonra, olundan (ıkıh ilmini okumaya devam

e!i. Bülkînînin olundan, Bülkînînin yazdıı 0edrîbin ba/ından, vekâle! bahsine kadarokudu. 9ine ondan 5âviyi -a1îrin evvelinden, Aded mevzûuna kadar, 3inhâ+ın



evvelinden zekâ!, 0enbîh adlı eserin evvelinden zekâ! bahsine yakın yerlere kadar Davdaki!abından bir mik!ar, 0ekmile!ü /erhıl3inhâ+dan bir mik!ar, İhyâülmevâ!dan Iesâyâbahsine kadar okudu.

Şeyhülislâm Bülkînînin olu, "PQ %m. $MP$' senesinde, ona (e!vâ ve ders oku!masıhusûsunda i+âze! verdi.

Şeyhülislâm Bülkînînin olu ve(a! edin+e, -üyû!î, Şeyhülislâm Şere(üddîn

3ünâvînin yanında ilim ile me/1ul olmaya ba/ladı. <nun yanında 3inhâ+ ki!abından dersokudu. Beh+e /erhi, onun hâ/iyesi ve Beydâvî !e(sîrinden verdii bazı dersleri dinledi.

5adîsi /erî( ve Arabî ilimler i:in Allâme 0akıyyüddîn Şiblî el5ane(înin yanında d*r!sene kaldı. Şerhu El(iye!ü İbni 3âlik ve 2emul2evâmi ismindeki eserlerine !akriz yazdı.-*zle ve yazı ile -üyû!înin ilimdeki yüksekliini anla!!ı.

Allâme 3uhyiddîn )â(iye+înin yanında ilim *renmek i:in ond*r! sene kaldı. <ndan6!e(sîr, usûl, Arab+a, meanî ve daha ba/ka ilimleri *rendi. 3uhyiddîn )â(iye+î ona i+âze!verdi. -üyû!î, -ey(üddîn el5ane(înin yanına 1iderek6 !e(sîr, 0evdîh hâ/iyesi 0elhîsülmi(!âh ve Adûd ismindeki eserleri okudu.

-üyû!î, ha++a 1i!!iinde, emzem suyunu i:erken, bir:ok husûslar i:in, bu arada(ıkıh ilminde Şeyh -irâ+üddîn Bülkînînin, hadîs ilminde ha(ız İbni 5a+erin mer!ebesine:ıkmak i:in de niye! e!!iini s*ylemek!edir. -üyû!înin i+âze! aldıı dier bazı ho+aları

/unlardır> Alemüddîn -âlihülBülkînî, Şemsüddîn 5ane(î, 0arsus kadısı Alâüddîn, Şeyhülİslâm Şere(üddîn Ebî ekeriyyâ, 9ahyâ bin 3uhammed 3ünâvî, -ey(eddîn 3uhammed bin3uhammed 5ane(î, Allâme 3uhyiddîn 3uhammed bin -üleymân Ber1amî, )âdı İzzüddîn)inânî, 3e+düddîn İsmâil bin -ibâ, 3uhammed bin İbrâhim Şirvânî, Şeyh 0akıyyüddîn binEbî Bekr Şâdî 5aske(i, Şemsüddîn 3uhammed bin Ahmed 9â(i, 0akıyyüddîn Ahmed bin)emâl Şümnîdir. 5i+az, 5aleb âlimlerinden ilim *renip, i+âze! aldı.

-üyû!î, ?)i!âbü!!ehaddüs binime!illâh@ adlı eserinin bir b*lümünde, i+âze!%diploma' aldıı ho+aları hakkında /*yle der> ?4ers halkasında hazır bulunduum vekendilerinden i+âze! aldıım âlimler ile /uarânın isimlerini bir yere !opladıımda, bunlarınal!ıyüz ki/iye ula/!ıını anladım.@

Az zamanda /*hre!i her yere yayılan -üyû!înin, derslerini sâde+e !alebeleri deil,müderrisler bile !akib ederdi. 0ûlûn 2âmiinde (e!vâ verirdi. 5adîs ve (e!vâda !am uzman

oldu. -üyû!î, :ok kuvve!li bir hâ(ızaya sahip!i. Bir ki!ap ne kadar büyük olursa olsun,birka: 1ün bakın+a, i:inden han1i mesele sorulsa, derhâl ka:ın+ı sahi(enin ka:ın+ısa!ırında olduunu haber verirdi. İkiyüzbin hadîsi /erî(i ezberledi. =en:liinde Şam,5i+az, 9emen, 5indis!an ve -udana 1i!!i. 3ekkede kaldı. Ayrı+a 3ısırın 4imyâ!, 7eyyüm,İskenderiyye 1ibi yerlerinde bulundu.

-üyû!î, "PP %m. $MPL' senesinde Şeyhûniyye 5ânekâhında %der1âhında' hadîsdersi verdi. "K$ %m. $M"Q' senesinde Baybarsiyye 4er1âhı /eyhliine 1e!irildi. Bud*nemde bir:ok eser yazdı. Czun+a bir süre kaldıı bu vazî(eden, K&$ %m. $MK#'senesinde ayrıldı. -on zamanlarını, 8il 8ehri or!asındaki ada+ıklardan biri olan erDavzadaki evinde eser yazmakla 1e:irdi. -ul!an =avrinin !ekli( e!!ii yeni vazî(eleri kabule!medii 1ibi, yine onun 1*nderdii bin dînârı redde!!i ve hediye e!!ii k*leyi de azâd e!!i.İlminin yanında, ahlâkı ve !evâzuu ile herkesin sev1isini kazandı. âhirî ilimlerdeyükseldii 1ibi, !asavvu(da da yüksek dere+elere kavu/!u. Eserlerine yazmı/ olduuhadîsi /erî(lerin hepsini, Ney1amberimize %sallallahu aleyhi ve sellem' manâ âlemindearze!mi/, Ney1amberimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' !asdîkini aldık!an sonra eserlerineyazmı/!ır. Ney1amber e(endimizi %sallallahu aleyhi ve sellem' uyanıkken ye!mi/be/ de(a1*rdüünü ve hadîsi /erî(leri Ney1amber e(endimize %sallallahu aleyhi ve sellem'sorduunu, İmâmı Şarânî ?3îzânülkübrâ@ adlı eserinde /*yle bildirdi> ?)i!ap vesünne!!en anladıklarını ki!aplarına 1e:irmeden ve onlarla ibâde! e!meden, her/eyiDesûlullahdan %sallallahu aleyhi ve sellem' sorardı ve6 ?9â Desûlallah, biz bu âye!!enb*yle anladık, (ilân kimsenin bildirdii /u hadîsi /erî(inizden /*yle anladık. -iz bunubeeniyor musunuz, beenmiyor musunuzF@ derlerdi. <nun s*zü ve i/âre!i ile amelederdi.@

-üyû!î6 imâm, hâ(ız %hadîs âlimi' ve /eyhülislâm idi. )erâme!leri de 1*rüldü. <nahizme! eden 3uhammed bin 5abbâk anla!ır> ?Bir1ün kaylûle zamanında %*leden az

*n+e' ho+am bana6 ?Bu1ün ikindi namazını 3ekkei mükerremede kılmak is!eriz. Amabunu ben *lün+eye kadar kimseye s*ylemiye+eksin@ buyurdu. Ben de6 ?Neki E(endim@



dedim. 3ısırda bulunuyorduk. Elimi !u!!u ve ?=*zlerini yum@ buyurdu. 9umdum.0ahminen yirmiyedi adım kadar yürüdük. ?=*zlerini a:@ buyurdu. A:!ım. Bir de ne1*reyimF 3ekkede, 3uallâ kapısının yanında idik. 3üminlerin annesi hazre!i 5adî+e,7udayl bin Tyâd, -ü(yân bin Cyeyne ve ba/kalarının kabirlerini ziyâre! edip, 3es+idi5arâma 1irdik. )âbei muazzamayı !ava( e!!ik, emzem suyu i:!ik ve ikindi namazınakadar bekledik. İkindi namazını kıldık. 0ekrar !ava( e!!ik. emzem suyu i:!ik ve sonra

bana6 ?)ısa zamanda buraya 1elmemizden ziyâde, buradaki mü+âvirlerden birinin3ısırdan olup bizi !anımaması /a/ıla+ak bir hâldir. İs!ersen benimle 1el, is!ersen ha+zamanına kadar burada kal@ dedi. -izinle 1elmek is!iyorum dedim. 3uallâ kapısına kadaryürüdük ve bana6 ?=*zlerini yum@ buyurdu. 9umdum. 9edi adım kadar hızlı yürüdük.-onra6 ?=*zlerini a:@ dedi. A:!ım. 3ısırda, hareke! e!!iimiz yerde idik. Hmer 7ârıdıziyâre! e!!i. -onra -üyû!î, merkebine bindi. 0ûlûn 2âmii yanındaki evine 1i!!ik.@

0alebelerinden birisi, rüyada Desûlullahı %sallallahu aleyhi ve sellem' 1*rdü.5uzûrunda -üyû!î vardı ve <na bazı hadîsleri soruyordu. Desûlullah %sallallahu aleyhi vesellem' ise ona> ?-*yle ey Şeyhüssünne@ buyuruyordu. )endisi de aynı rüyayı 1*rdü veDesûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' ona6 ?-*yle ey Şeyhülhadîs@ buyurdu.

0alebesi Şeyh Abdülkâdir Şâzilî, -üyû!îyi anla!!ıı ki!abında der ki> ?Bir1ün ho+ambuyurdu ki> ?Cyanık hâlde Desûlullahı %sallallahu aleyhi ve sellem' 1*rdüm. Bana6 ?Ey

Şeyhülhadîs@ diye hi!âb eyledi. ?9â Desûlallah, ben 2enne! ehlinden miyimF@ diye arze!!im. ?Eve!@ buyurdu. ?5i: azâb 1*rmeden miF@ dedim. ?-enin i:in *yledir@ buyurdu.Abdülkâdir der ki, kendisine6 ?Desûlullahı %sallallahu aleyhi ve sellem' uyanık olarak

ka: de(a 1*rdünüzF@ dedim. ?9e!mi/be/ de(a 1*rdüm@ buyurdu.Abdülvehhâbı Şarânî bildirdi> ?0alebelerinden Abdülkâdiri Şâzilînin yanında,

2elâlüddîni -üyû!înin el yazısı ile yazılmı/ bir kâı! 1*rdüm. )endisinden -ul!an )ayı!bayka!ında bir/ey is!iyen bir /ahsa yazılmı/!ı. Ş*yle diyordu> ?Ey )arde/im, bil ki, /u ânakadar, Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' ile uyanık ve kar/ı kar/ıya olarak ye!mi/be/de(a bir arada bulundum. 4evle! reîslerinin yanına 1i!mekle Desûlullahı %sallallahu aleyhive sellem' 1*rmiye+eimden korkmasaydım, kaleye 1ider, -ul!ânın ka!ında elbe!!e sanayardım+ı olurdum. Ben, Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' hadîslerine hizme! edi+ibiriyim. 3uhaddislerin bildirdikleri hadîsleri <na arzederim. <na muh!â+ım. Şüphesiz

bunun (aydası, sana (aydalı olmak!an daha :ok!ur. )arde/im@ -üyû!î, kimseden ihsân ve hediye !aleb ve kabul e!medi. =e:im sıkın!ısı :ek!ii1ünlerde bile, hayli zen1in olduu belir!ilen kü!üphânesindeki ki!aplarından bazılarınısa!mayı !er+ih edip, hi: hediye kabul e!medi. Ie(a!ından sonra !erekesini kayde!meküzere -ul!an =avriden izin is!enildiinde /u +evap alındı> ?-üyû!î haya!!a iken bizdenbir/ey aldı mı ki, biz de onun !erekesine el koyalımF@ Al!mı/bir sene on ay onsekiz 1ün*mür süren -üyû!î, i:lerinde bazısı +ildler hâlinde olmak üzere, al!ıyüze yakın eser yazdı.5aya! ve ilmin bü!ün !ezahürleri üzerinde kalem oyna!madıı mevzû hemen hemenkalmadı. <nd*r! ilim /ûbesi üzerine eserler yazdı. 4aha yirmiiki ya/ında iken, 2elâlüddîn3uhammed bin Ahmed 3ısrînin İsrâ sûresine kadar yap!ıı ve "QM %m. $M#K' senesindeve(a! edin+e yarıda bırak!ıı !e(sîri !amamladı. Bunun i:in, bu esere iki 2elâl manâsında%2elâleyn 0e(sîri' denildi. Alman+a %3aier ReYi+on' ki!abında6 ?9orulmadan, yılmadanyazan -üyû!înin ü:yüzden (azla eseri vardır@ diyor ve birka:ını bildiriyor. 0e(sîr, hadîs,(ıkıh, !ârih, ahlâk ve !ıb ki!apları :ok kıyme!lidir. )i!apları okumakla bi!mez. Eserlerindenbazıları /unlardır>

0e(sîr ve )urânı kerîme dâir eserlerinden bazıları> $ Ed4ürrülmensûr (i!!e(sîrilmesûr %oniki +ild', L E!0e(sîrülmüsned %0er+ümânül)urân be/ +ild', S Elİ!kân (îulûmil)urân, M Elİklîl (î is!inbâ!i!!enzîl, # Rübâbünnükûl (î esbâbinnüzûl, Q En8âsih velmensûh (il)urân, P 3ü(hemâ!ülakrân (î mübhemâ!il)urân, " Esrârü!!enzîl, K 0ekmile!ü!!e(sîri/Şeyh 2elâlüddîn 3ahallî, $& 0enâsüküddürer (î !enâsübis-üver, $$ 5â/iye alâ !e(sîrilBeydâvî 8evâhıdülebkâr ve /evârıdüle(kâr %d*r! +ild',$L E!0ahbîr (î ilmi!!e(sîr, $S 3u!erikülakrân (î mü/!erikül)urân, $MEl3ühezzeb (îmâ vakaa (il)urân minelmureb, $# 5amâyilüzzüher (î (edâilissüver, $Q 3îzânülmuaddile (î /enilBesmele, $PŞerhülis!iâze, $" 7e!hül2elîl lilAbdi zelîl, $K El3eâniddakika (î idrâkil5akîka, L& El9edülBüs!â (î !ayinis-alâ!ilvüs!â, L$ 4e(

u!!eâssü( an ihve!i 9ûsu(, LL İ!mâmünnime, LS El2elîlülvesîk (î nusre!is-ıddîk,LM El7evâyidülBârize vel)â(iye, L# El3uharrer, LQ3eydânül(ürsân (î Şevâhidül



)urân, LP 3e+âzül7ürsân ilâ me+âzil)urân, L" Şerhu/Şâ!ıbiyye, LK Ed4ürrünnesîr (î kırâa!i İbni )esîr, S& 3ün!ekâ min !e(sîr, S$ 3ün!ekâ min !e(sîri Abdürrezzâk,SL 3ün!ekâ min !e(sîri Ebî 5â!em, SSEl)avlül(asîh (î !ayînizzebîh, SMEl)elâm alâevveli sûre!il7e!h.

5adîs ilmine dâir eserlerinden bazıları> $ E!0er/îh alâ 2âmiissahîh, L Ed4îbâ+alâ -ahîhi 3üslim bin 5a++â+, S )uvve!ül3uk!ezî alâ +âmi i!0irmizî, M 3irkâ!üs

-üûd ilâ -üneni Ebî 4âvûd, # 3isbâhüzzü+â+e alâ -üneni İbni 3â+e, Q ehrurDibâ alelmü+!ebâ, P Esâ(ül3ib!â bi ri+âlil3uva!!a, " 0envîrül5avâlik alâ 3uva!!a3âlik, K E/Şâ(iî alâ müsnedi/Şâ(î, $& ehrül5amâyil ale/Şemâyil, $$ E!0alîkâ!ülmünî(e alâ 3üsnedi Ebî 5anî(e, $L 3ün!ehilamâl, $S El3u+izâ! vel5asâyis, $MŞerhus-udûr bi /erhi hâlilmev!â vel)ubûr, $#El7evzülazîm, $QBüsrâl )eyîyb, $PElBüdûrüs-â(ira an umûrilâhire, $" 4ürerülBihâr (ilehâdîsil)ısâr, $K 2âmius-a1îr min 5adîsilBe/îr, L& iyâde!ül2âmi us-a1îr, L$ 2emul+evâmi (il ehâdîs, LLBedîus-un, LS Remmüle!râ( ve dammüle!râ(, LM El3irkâ!ülaliyye, L# Erriyâdülenîka, LQ 8eh+e!üsseriyye (ilesmâin8ebeviyye.

5adîs ıs!ılâhına dâir eserlerinden bazıları> $ 0edribürrâvî (î /erhi !akribin8evevî,L Şerhu El(iye!ilTrâkî, S 8azmüddürer (î ilmileser, M E!0ezhîb (izevâyid, #Rübbüllübâb (î !ahrîrilevsâb, Q Elmedre+ ilelmedre+, P 0ezkire, " )e/(ü!!elbîs, K5üsn

ü!!ahlîs, $& 2üz (î esmâilmüdellisîn, $$ AynülTsâbe (î mari(e!is-ehâbe, $L 4ürrüs-ehâbe, $S 3uh!asaru 8ihâye, $M E!0ezyîl ve!!eznîb, $# evâyidüllisân, $QŞeddürDihâl (î dab!irri+âl, $P E!0enkîh.

7ıkıh ilmine dâir eserlerinden bazıları> $ Şerhu!0enbîh, L 3uh!asarü!0enbîh %ElIâ(î', S 4ekâiküle/bâh ven nezâir, M ElEzhârül7ıdda (î havâ/î Davda, # 3uh!asarurDavda, Q Elyenbû, P 8azmürDavda, " 4e(ulhasâsa, K 3uh!asarülhâdim, $&ElAzbülsilsil, $$ Şevâridül(evâyid, $L Elİb!ihâ+ (î nazmil3inhâ+, $S3uh!asarülAhkâmüs-ul!âniyye, $M ElRevâmî velbevârik, $# El7e!âvâ, $Q 0uh(e!ünnâsik,$P El)azâze!ü (î mahalli !ahkîkilis!iâze, $" El7evâyidülmüm!âze (î salâ!il+enâze,$K İzâle!ülvehn an mesele!irrehn, L& Bezlülhimme (î !alebi berâe!izzimme, L$)e/(üs-abâbe (î mesele!ilis!inâbe, LL El3ebâhisüzzekiyye, LS Ezehrülbâsim,LM 5usnü!!asrî(, L# -ey(ünnazzâr, LQŞerhurrâ+iyye.

Csûli (ıkh, kelâm ve !asavvu(a dâir eserlerinden bazıları> $ El)evkebüssâ!ı, LŞerhül)evkebilIikâd, S 0e/bîdülerkân, M 0eyîdülhakîka, # 0enzîhüli!ikâd anilhulûli veli!!ihâd, Q ElRevâmîulmü/rika, P El3ün+eli (î !e!avvurilvelî, " 0envîrül5aleb (î imkâni rüye!in8ebiyyi velmelek, K 2ehdül)ariha, $& 8asîha!ü ehlilîmân(irreddi alâ man!ıkil9unân Ribni0eymiyye, $$ ElBerkülvâmid, $LDe(ulesâ alen8isâ, $S ElRa(zül2evherî, $M 0uh(e!ülRülesâ, $# En8üke!ülRevâmî.

Rü1a!, nahiv ve sar(a dâir eserlerinden bazıları> $ El3üzhîr (î ulûmillü1a, L=âye!ülihsân (î hallilinsân, S Eli(sâh (î esmâinnikâh, M 4avülmisbâh, # ElElmâ(ıli!!ibâ, Q Eli(sâh (î zevâyidil)âmûs, P 2emul2evâmi (in8ahv, " Şerhu El(iye İbni 3âlik, K El7erîde, $& El3e!âliussaîde, $$ ElE/bâh ven8ezâir, $L El7e!hülkarîb,$S Şerhu Şevâhid mu1nillebîb, $M Elİk!irâh (î usûlin8ahv, $# E!0ev/îh, $Q E!0â+(î irâb, $P 4ürrü!0â+, $" Şerhu )asîde!il)â(iye (i!0asrî(, $K 0arî(üla+em bi hurü(ilmu+em, L& E/Şuma!ülmudıyye, L$ )a!rünnedâ (î vürûdilhemze!i, LL El)avlülmü+mel, LS ElAhbârülmerviyye, LM 0uh(e!ünnü+ebâ, L# Es-übû! (î dab!ilkunû!.

3eânî, beyân, bedî ilimlerine dâir eserlerinden bazıları> $ El(iye ukûdül+emân (ilmeânî velbeyân, L 5allülukûd, S En8üke!ü alâ !elhîsilmi(!âh, M ElBedîiyye, #El2emu ve!!e(rîk, Q E!0ahsîs (î Şevâhidi!0elhîs.

Edebiya!a dâir eserlerinden bazıları> $ ElIisâh (î (evâyidinnikâh, L El9evâki!, SŞâyıkule!ren+, M De(u Şâhil5abe/ân, # Ezhârülurû/ (î ahbâril+üyû/, Q El3uhâdarâ!, P4ürerülkilem, " Elmakâmâ!ülme+mûa.

0ârihe dâir eserlerinden bazıları> $ 0abakâ!ül5u((âz, L 0abakâ!üllü1aviyyînven8ühâ!, S ElIe+îz, M 0abakâ!ülmü(essirîn, # 5üsnülmuhâdara, Q 4e(ulbâs anbenil Abbâs, P E/Şemârîh (î ilmi!0evârîh, " 3u+em, K 8azmüli!kân (î abânilayân, $& 0er+üme!ün8evevî, $$ E!0ehâddüs bi nime!illâh, $L El3ül!eki! mined

4ürrülkâmine, $S El3ül!eki!, $M 2üz (î 2âmii Amr %rahme!ullahi aleyh', $# 2üz (î2âmii bin 0ûlûn, $Q2üz (ilmedrese!is-âlihiyye, $P 2üz (il5ânekâhilBaybarsiyye,



$" 2üz (îl5ânekâhı/Şeyhûniyye, $K 2üz Ahbâr Esyû!, L& Elmeknûn (î !er+üme!iinnûn, L$ 0uh(e!ülkirâm (î ahbârilEhrâm, LL 0ebyîdüssahi(e bi menâkıbilİmâmıEbî 5anî(e, LS 0ezyînülmemâlik bi 3enâkıbi İmâmı 3âlik.

5asâisülkübrâ adlı eserinden bazı b*lümler> ?İbni Asâkir, )abülAhbardan /*yle nakle!!i> dem aleyhisselâm, olu Şis!

aleyhisselâma6 ?Ey olum Benden sonra halî(emsin. Allahü !eâlâyı ne zaman

zikredersen, anarsan, <nunla beraber 3uhammed aleyhisselâmın ismini de s*yle. ;ünkü<nun ismini, ben rûh ve beden arasında iken Ar/ın al!ında 1*rdüm. -onra semâlarıdola/!ım. -emânın her !ara(ında <nun isminin yazılı olduunu 1*rdüm. Dabbim beni2enne!!e bulundurdu. 2enne!!e 1*rdüüm her saray ve her odada 3uhammedaleyhisselâmın isminin yazılı olduunu 1*rdüm. 9ine <nun isminin, hûrîlerinboyunlarında, 2enne! kalelerinde, 0ûbâ aa+ının yapraklarında, -idre!ülmün!ehâyapraklarında, meleklerin 1*zleri arasında, yazılı olarak 1*rdüm. <nun i:in 3uhammedaleyhisselâmın ismini :ok an. ;ünkü melekler <ndan her an bahsederler@ dedi.

İbni Asâkirin 5z. Aliden rivâye! e!!ii hadîsi /erî(!e, Desûli ekrem %sallallahualeyhi ve sellem' buyurdu ki> “6i'râc gecesi 0r'da “â ilâhe illallah6uhammed!rres-lullah, "- 1ekr7i )ıddîk, Fmer7!l7#âr-k, Osmân7ı <inn-reyn”yazılı olarak görd!m.”

İbni Asâkirin Enes bin 3âlikden %rahme!ullahi aleyh' rivâye! e!!ii hadîsi /erî(!ede Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “6i'râc gecesi 0r'ın altında“â ilâhe illallah 6uhammed!rres-lullah. O'nu 0li ile te'yid ettim” yazılı idi.”

İrbâd bin -âriyenin %rahme!ullahi aleyh' rivâye! e!!ii hadîsi /erî(!e, Desûlullahe(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “1en, "a"am 3"râhim'in duası, Esâaleyhisselâmın m!Jdeledi+i $eygam"erim.”

İbni -ad, İbni Abbâsdan %rahme!ullahi aleyh' /*yle rivâye! e!!i> İbrâhimaleyhisselâm, 5a+er vâlidemizi 1*!ürmekle memur olun+a, onu Buraka bindirdi. 8ezaman bir ovaya veya 1üzel bir yere varsa, 2ebrâil aleyhisselâma6 ?Ey 2ebrâil, burayakonayım mıF@ diye sordu. 2ebrâil %aleyhisselâm'6 ?5ayır, 3ekkei mükerremeye varın+ayakadar durmıya+aksın. 3ekkei mükerremeye varın+a, 2ebrâil aleyhisselâm6 ?Buraya kon,ey İbrâhim@ dedi. İbrâhim aleyhisselâm6 ?irâa! olmıyan bu yere miF@ diye sordu. 2ebrâil

aleyhisselâm6 ?Eve! buraya kona+aksın. Burada, senin zürriye!inden ümmî bir pey1amber:ıkar@ dedi.İbni Asâkir, 7ül!ân bin sımın /*yle anla!!ıını nakle!!i> ?Desûli ekrem %sallallahu

aleyhi ve sellem' ile beraber idik. Bu sırada Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi vesellem' yanına birisi 1eldi. Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' ona> “)en Aevratokur musun>” buyurdu. < /ahıs6 ?Eve!@ dedi. “3ncîl okur musun>” buyurdu. < /ahısyine, ?Eve!@ dedi. -onra Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' ona6 “0llah akına,Aevrat ve 3ncîl'de "eni gör!yor musun>” %<kuyor musunF'@ buyurdu. < /ahıs6 ?-eninsı(a!ını, heye!ini, memleke!inden :ıkarılı/ının aynısını orada okuyoruz. 7aka! biz, 0evra!ve İn+îlde bildirilen Ney1amberin bizden :ıka+aını ümid ediyorduk. -en Ney1amberolarak :ıkın+a, senin 0evra! ve İn+îlde bildirilen Ney1amber olmandan kork!uk. 7aka!ne!i+ede, o müOdelenen Ney1amberin sen olduunu 1*rdük@ dedi.

Ebû 8uaym, 5ilye!ülevliyâ ki!abında, Enes bin 3âlikden %rahme!ullahi aleyh'/*yle nakle!!i> Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “0llah! teâlâ,6-sâ aleyhisselâma öyle vahy etti: “&im 0hmed'i inkâr etti+i hâlde "anakavuursa, onu *ehennem'e atarım.” 6-sâ aleyhisselâm4 “;â 5a""î, 0hmedkimdir>” diye sordu. 0llah! teâlâ4 “O'ndan daha !st!n "irisini yaratmadım.Cökleri ve yeri yaratmadan önce, 0r'a O'nun ismini, 3smimle "era"er yazdım. Ove !mmeti girmedikçe, "!t!n mahl-kâtıma *ennet'i haram kıldım” "uyurdu.6-sâ aleyhisselâm4 “O'nun !mmeti kimdir>” diye sorunca, 0llah! teâlâ4 “Onlarher hâllerinde 0llah! teâlâya çok hamd ederler. trâ2larını temizlerler. C!nd!zoruç tutarlar, geceleyin i"âdetle megul olurlar. Onlardan az "ireyi de ka"ulederim. &elime7i ehâdeti söylemeleri ile onları *ennet'e koyarım” "uyurdu. 1unun !zerine 6-sâ aleyhisselâm4 ?%9â Dabbî' 1eni o !mmetin $eygam"eri kıl”dedi. O zaman 0llah! teâlâ4 “(eygam"erleri onlardandır” "uyurdu. 6-sâ

aleyhisselâm4 “O zaman "eni O $eygam"erin !mmetinden kıl” dedi. 0llah!



teâlâ4 “)en önce, O sonra getirildi. #akat âhırette sizi "ir araya getirece+im”"uyurdu.

İbni Asâkir /*yle bildirdi> ?Hmer bin 5a!!âb %rahme!ullahi aleyh' )âbülAhbâra%rahme!ullahi aleyh'6 ?Bana dünyâya !e/rî(lerinden *n+e Desûlullahın %sallallahu aleyhi vesellem' (azîle!lerinden bahse!@ buyurdu. )abülAhbâr %rahme!ullahi aleyh' /*yle anla!!ı>

?<kuduuma 1*re, İbrâhim aleyhisselâm, üzerinde d*r! sa!ır yazılı bir !a/ buldu. Birin+i

sa!ırda> ?Ben Allahım. Benden ba/ka ilâh yok!ur, *ylese bana ibâde! ediniz.@ İkin+isa!ırda6 ?Ben Allahım. Benden ba/ka ilâh yok!ur. 3uhammed %aleyhisselâm' benimresûlümdür. <na îmân edip !âbi olana ne mu!lu.@ J:ün+ü sa!ırda6 ?Ben Allahım. Bendenba/ka ilâh yok!ur. Benim yoluma sarılan kur!ulur.@ 4*rdün+ü sa!ırda ise6 ?Ben Allahım.Benden ba/ka ilâh yok!ur. 5arem benimdir. )âbe bey!imdir. Benim bey!ime %evime' 1irenazâbımdan kur!ulur@ yazılı idi.@

Ebû 8uâymın İbni Abbâsdan rivâye! e!!ii hadîsi /erî(!e, Desûli ekrem %sallallahualeyhi ve sellem' buyurdu ki> “0llah! teâlâ "eni temiz sul"lerden, temiz rahimlerenakletti. 1en iki ka"îlenin en hayırlısında "ulundum.”

Ebül7adl ibni 5a+er, Buhârî /erhinde /*yle yazmak!adır> ?Desûlullah e(endimiz%sallallahu aleyhi ve sellem' ilk doduunda konu/!u. İbni -eb, 5asâis adlı eserinde/*yle demek!edir> ?Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' be/iini melekler sallardı.

Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' ilk konu/ması ?Allahü ekber kebîranvelhamdülillahi kesîran@ oldu.2âbir bin -emre!e buyurdu ki> ?Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' iki omuzu

arasında 1üver+in yumur!ası büyüklüünde pey1amberlik mührünü 1*rdüm.@ 5z. i/e buyurdu ki> ?Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem', aydınlık!a 1*rdüü

1ibi, karanlık!a da 1*rüyordu.@ ?Ebû 5üreyrenin %rahme!ullahi aleyh' rivâye! e!!ii hadîsi /erî(!e, Desûlullah

e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “Vallahi, "ana sizin r!k-'nuz da, secdeniz de gizli de+ildir. =!$hesiz "en, arkamdan da sizi gör!r!m.”

Enes bin 3âlikin %rahme!ullahi aleyh' rivâye! e!!ii hadîsi /erî(!e, Desûli ekrem%sallallahu aleyhi ve sellem' buyurdu ki> “y insanlar/ 1en sizin imâmınızım. 1endenönce r!k-' ve secdeye gitmeyiniz. %!nk! "en sizi, önden de, arkadan da

gör!r!m.” Iâilî bin 5a+er anla!!ı> ?Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' bir kova su 1e!irdi veo kovadan su i:!i. -onra mübârek azından kuyuya d*k!ü. Bunun üzerine, kuyunun suyumisk 1ibi kokmaya ba/ladı.@

Amr bin Şuaybın dedesi /*yle anla!!ı> Bir1ün Desûli ekreme %sallallahu aleyhi vesellem'6 ?Ey Allahın Desûlü 3üsâade buyurur musun, senden duyduklarımı yazayımF@dedi. Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “vet %9az'@ buyurdu. -onra6 ?Dızâ ve1azâb hâlinizde de olsa yine yazayım mıF@ dedim. “vet %9az'. %!nk!, rızâ hâlinde deolsa, gazâ" hâlinde de olsa, sadece hak olanı söylerim” buyurdu.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-5, sh. 12%2) "e#erât-ü#-#ehe$; cild-%, sh. 513) (d-+-ül-lâmi’; cild-', sh. 65 ') (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 53', 5''5) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cild-2, sh. 626) +$+kât-ül-us*li!!în; cild-3, sh. 65 ) ef-ü#-#ün*n; cild-1, sh. 5, 1, 16, %5, 11&, 251, cild-2, sh. 1&, 11, 1253%) >#âh-ül-mekn*n; cild-1, sh. 1&1, 22, 2%, 5&, cild-2, sh. ', '65, 62', 62 &) Min:+n+E C+t+l+:us ?f +r+$ic m+nuscri7te; sh. 2&%, '1) Nes M+nuscrits +re$es de ’(scuri+l; cild-3, sh. 12, 3&11) e 8l+neE C+t+l+:us des m+nuscrits +r+$es; cild-1, sh. 1'%12) 0hlR+rdtE Der#eichniss der +r+$ischen =+ndschriften; cild-1, sh. 15%, cild-2,sh. '6113) Br?ckelm+nn; L+l-2, sh. 1'3, 15%1')) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 1

15) Geh$er 0nsikl?7edisi; cild-16, sh. 2'16) (shâ$- irâm; sh. 3&2



1) >slâm 0hlâk; sh. 1231%) !âmet e <hret; sh. 231&) @âideli Bil:iler; sh.312, '162) Mekt*$ât- >mâm- G+$$+nî; sh. 5'21) Meâhir-ul->slâm, 8üle!mâni!e ütü7hânesi =âmid Deh$i ksm, ?E 1'2322) =+sâis-ül-kü$râ

23) ü#*l-i 4sâ $in Mer!em <hr-e#-#emân

6A’BÂN-9 VELÎ:)ânûnî -ul!an -üleymân 5ân devrinde Anadoluda ya/ayan evliyâdan. )as!amonu

vilâye!inin 0a/k*prü kazasında dodu. )ü:ük ya/larda İs!anbula 1iderek6 !e(sîr, hadîs,(ıkıh ilimlerini *rendi. âhirî ilimlerde ye!i/mi/ bir âlim olarak )as!amonuya d*nerken,Boluda 5ayreddîni 0okâdî hazre!lerine uradı. 0asavvu(da üs!âd olan 5ayreddîni 0okâdî,5alve!î yolunun büyüklerinden idi. 5ayreddîni 0okâdî, kendisini ziyâre! eden bu kabiliye!li!alebeyi bir müdde! memleke!ine 1*ndermiyerek yanında bırak!ı. Şabânı Ielî seneler+e5ayreddîni 0okâdîye hizme! e!mekle /ere(lenip, !eve++ühlerine kavu/!u. 5o+asınınhimme!i bereke!iyle kısa zamanda ye!i/erek, !asavvu( yolunda yüksek dere+elerekavu/!u. 5o+asının KM$ %m. $#S#'de ve(a!ından sonra halî(esi oldu. Şabânı Ielî,

)as!amonuya 1iderek, halkı ir/âda, ye!i/!irmeye ba/ladı. KPQ %m. $#Q"'da ve(a! edin+e,)as!amonunun 5isâral!ı +ivarındaki !ürbesine de(nedildi.Şabânı Ielî, dünyâya hi: meyl e!mezdi. 0akvâ ve vera ehli idi. 5aramlardan

/idde!le ka:ar, ha!!â /üpheli korkusu ile mubahların dahî (azlasını !erkederdi.amanlarının bir dakika bile bo/a 1e:memesi i:in ura/ır, vak!ini ibâde!le, insanlara(aydalı olmakla 1e:irirdi. )endisine sıınanları bo/ :evirmezdi. 4îni İslâmı yaymak, Ehlisünne! i!ikâdını herkese anla!makla vak!ini deerlendirirdi. 4înin emirlerini yapmıyan veyasaklarından ka:ınmıyanlara ziyadesiyle nasiha! eder, onların 2ehennemde yanmamasıi:in elinden 1elen 1ayre!i 1*s!erirdi. =e!irilen hediyeleri, kendisi zâhiren :ok (akîr olduuhalde, hepsini muh!a:lara, ye!imlere daı!ırdı. 5alkın arasında 5ak ile idi. =*rünü/deinsanlar arasında bulunurdu, (aka! kalbi ile hep Allahü !eâlâyı ha!ırlar, hakîkî sâhibindenbir ân dahî 1â(il olmazdı. Allahü !eâlâya yap!ıı dualar, kabul olurdu.

0alebelerinden 3uhiddîn Cs!a anla!!ı> Bir1ün ho+amız Şabânı Ielî hazre!lerininhuzûrunda idik. Tl1az yolundan bir kimse 1eldi ve ho+amızın elini *p!ük!en sonra6 ?E(endim 9ol üzerinde bir deirmenimiz vardı. Bir arkada/ımla deirmenin !a/ınıdei/!ire+ek!ik. 9eni !a/ı kaldırdık, !am koya+akken derenin dibine yuvarlandı. 4ereden!ekrar :ıkarıp yerine koymamız mümkün deildi. ;ünkü !a/ :ok aırdı. 8e yapa+aımızıdü/ünüp dururken, ha!ırımıza siz 1eldiniz ve6 ?9e!i/ ey Şabânı Ielî hazre!leri..@ diyeimdâd is!edik. < anda bir el, deirmenin !a/ını a/aıdan aldıı 1ibi, 1e!irip yerine koydu,i/!e, orada 1*rdüüm el ile bu *p!üüm el, aynı eldir@ dedi.

Şabânı Ielî, bir sene kendine âi! bir odada halve!e 1irerek, 1ünler+e dı/arı:ıkmadı. İ:erde ne(sini !erbiye e!mek, yüksek dere+eler ka!e!mek i:in ura/!ı. < sıralardaha+ mevsimi idi. )as!amonulu bir kimse, ha+ vazî(esini yapmak i:in )âbei muazzamaya1i!mi/!i. <rada has!alandı. )endisine yardım ede+ek bir yakını yok idi. Beraber 1eldiikimseler, 3ekkeden ayrılıp memleke!lerinin yolunu !u!!uu hâlde, bu kimse iyile/ip yola:ıkamamı/!ı. 3emleke! hasre!iyle yanıp yakıldıı ve 1*zya/larıyla aladıı bir1ün, yanınabir zâ! 1eldi. ?Ey ha+ı e(endi Alamanızın sebebi nedirF@ diye sordu. < da durumunuanla!ın+a, dedi ki> ?)âbenin 5ane(î mihrâbı yakınında be/ vaki! namazını kılıp, kaybolanbir zâ! vardır. <raya 1i!, kim olduunu ara/!ır. Bulduun zaman ellerine yapı/ ve sıkın!ınıanla!. < kendisini 1izlerse de, sen ısrarla6 ?4erdime :are.. ?de. < ha+ı6 ?Neki@ diyerek,5ane(î mihrabına 1i!!i. 8amaz arasında dikka!le 1elenleri kon!rol ediyordu. Bir ara kendimemleke!inden !anıdıı Şabânı Ielî hazre!lerini de orada 1*rdü. 8amazdan sonra yanınavarırım, diyerek, namazını olduu yerde !amamladı. 7aka! namazdan sonra ne kadararadıysa da Şabânı Ielîyi 1*remedi. Bana bildirilen herhalde budur diyerek, sonrakinamaz vak!ini bekledi. Ezânlar okunduu sırada, yine aynı yerde Şabânı Ielîyi 1*rün+e,yanına sokuldu ve ellerine sarılıp *p!ü. -onra bir ne(es!e derdini anla!!ı ve6 ?Benimemleke!ime 1*!ürmek Allahü !eâlânın izniyle siz+e mümkündür. 4erdime :âre...@ diye

yalvardı. Şabânı Ielî6 ?3ümkündür. 7aka! sırrımızı a:ıa :ıkarmanızdan korkarız@buyurdu. 5a+ı da sır saklaya+aını bildirin+e, Şabânı Ielî6 ?8amazdan sonra 1*rü/elim@



buyurdu. 8amaz bi!!ik!en sonra dı/arı :ık!ılar. )imsenin olmadıı bir yerde6 ?=*zleriniyum, a: demeden a:ma@ buyudu. < kimse, bir anda, Allahü !eâlânın izniyle kendini evinin*nünde buldu. 5a+ı, Şabânı Ielînin kerâme!i ile, kısa zamanda :ok uzun yolu ka!ederek memleke!ine vâsıl olmu/!u.

0alebelerinden 3ehmed E(endi anla!!ı> ?Şabânı Ielî hazre!lerinin !alebesi olmakla/ere(lendiim sıralarda, onun pek:ok kerâme!lerini 1*rdüm, hâllerine /âhid oldum.

5orasan evliyâsından biri, !alebelerinden hâl ehli olan birka:ına6 ?Anadoluda dere+esiyüksek, pek kıyme!li bir velî ye!i/!i. Arzu e!!ii an melekler âlemini seyre!mek!edir. -iz deonun ziyâre!ine 1idiniz. <nun (eyz ve bereke!ine, !eve++ühlerine kavu/unuz@ buyurdu. <!alebeler de Anadoluya doru yola :ıkıp )as!amonuya yakla/!ılar. Bu sırada Şabânı Ielî,iki !alebesine bir ayna verip6 ?5orasan dervi/lerinden ü: !anesi ziyâre!imize 1elmek!edir.Aynayı bu 1elenlere veriniz@ buyurdu. Aynayı alan iki !alebe, 5orasanlı dervi/lerikar/ılamaya :ık!ılar. 9olda kar/ıla/!ıklarında, emâne! olan aynayı 1elenlere verdiler.5orasanlı dervi/ler aynaya bak!ıklarında, i:inde Şabânı Ielîyi !ebessüm ederekkendilerine bakmak!a olduunu 1*rdüler. Bu hâle hayre! e!!iler ve ?Bize bu kâ(idir.=*re+eimizi 1*rdük, Şabânı Ielînin !eve++ühlerine kavu/!uk@ diyerek 5orasanad*ndüler.@

Şabânı Ielîye bir1ün (akir bir kimse 1elerek6 ?E(endim 7akir bir kimseyim. Bir

merkebim var idi, o da *ldü. Şimdi ne ile :o+uklarımın 1e:imini !emin ede+eimF 8e olurdua buyurun da, +enâbı 5ak beni nâmerde muh!a: e!mesin@ dedi. Şabânı Ielî de,ellerini a:arak bu (akir i:in Allahü !eâlâya yalvardı. < sırada bir a!lı, yedeinde bir ka!ır ileŞabânı Ielî hazre!lerinin huzûruna varıp6 ?E(endim Bu ka!ırı size hediye e!mek niye!iyle!â memleke!imden 1eldim. Rü!(en kabul buyurunuz@ dedi. Şabânı Ielî, yanında duran(akire d*nerek6 ?Ey (akîr Allahü !eâlânın sevdiklerine olan balılıın ve muhabbe!insebebiyle, +enâbı 5ak sana, merkebin yerine daha 1ü:lü bir ka!ır ihsân e!!i. 8ime!inin/ükrünü bil ki, daha da :oal!sın@ buyurdu ve ka!ırı (akire !eslim e!!i. )a!ırı 1e!iren kimse,bu i/e /a/ırıp kaldı ve hayre!inden6 ?-übhânallah@ deyin+e, e!râ(!akiler6 ?8i:in hayre!ediyorsunF@ diye sordular. < kimse de6 ?Bu ka!ırı yarın 1e!ire+ek!im. Râkin i:ime, hayırlıi/i 1e+ik!irme, diye bir dü/ün+e 1eldi. Bunda bir hikme! var diyerek a+ele e!!im@ dedi.

)ürek:i 3us!a(a isminde, Şabânı Ielîyi :ok seven bir kimse anla!!ı> ?Birisine

binikiyüz ak:e bor+um vardı. <nu *demek i:in :ok :alı/!ıım hâlde bir !ürlü para birik!iripveremedim. < kimse de, zaman zaman 1elip parasını is!iyordu. Ben de her de(asında6 ?Biraz daha mühle! ver@ diyordum. Bu durumun b*yle devam e!meye+eini anlayın+a, birvelînin kabrine 1iderek6 ?9â Dabbî malûmdur. Enbiyân ve bu evliyân hürme!i i:in, banabor+um kadar dünyalık ihsân eyle@ diye dua eyledim. <radan ayrıldık!an sonra, aklımaŞabânı Ielî hazre!leri 1eldi. 5uzûri /erî(lerine vardıımda yanında kimse yok!u. Beni1*rün+e, o!urduu minderin al!ını i/âre! ederek6 ?Bunun al!ındakileri al@ buyurdu. Ben deelimi uza!ıp, bir mik!arını aldım. 5epsini almadıımı 1*rün+e, bana6 ?5epsini al. 5ak !eâlâoradakilerin hepsini senin i:in 1*nderdi@ buyurdu. Bunun üzerine hepsini aldım. -onrabenim i:in el kaldırıp6 ?9â Dabbî Bunu darda koyma@ diye dua e!!i. 5uzûrundan ayrıldım.0enhâ bir yere vardıımda paraları saydım, !am bor+um kadar idi. ;ok sevindim. 5emen1idip bor+umu verdim. < 1ünden beri de hi: kimseye bor:lanmadım, elhamdülillah.@

Hmer 7uâdî isminde bir sevdii anla!!ı> 0eyzemin ba/ı :ok arıyordu. Bu ba/ arısıi:in, 1i!medik dok!or, i:medik ilâ: bırakmadık. )imden ne ilâ: duyarsak onu deniyorduk.7aka! ne!i+e hi: dei/miyordu. Bir1ün Şabânı Ielîye 1i!!ik, durumu anla!!ık!an sonradua is!edik. ?)urânı kerîmin her har(inde bin derde bin deva vardır. <ndan /i(â aramıyan/i(âya kavu/amaz@ buyurdu ve bir 7â!ihai /erî(e okudu. <radan ayrıldık, eve 1elirken!eyzeme arısını sorduumda6 ?Elhamdülillah hi:bir arı ve sızı kalmadı@ diyerek ŞabânıIelîye dua e!!i.

3urâd 5alî(e ismindeki imâm, bir1ün Şabânı Ielîyi ziyâre!e 1eldi. < sırada Şabânı Ielî +âminin bah:esinde !alebeleriyle o!urmu/ sohbe! ediyordu. 3urâd 5alî(e, bir müdde!onların yanına o!urup sohbe!i dinlemee ba/ladı. 4inledik:e, Şabânı Ielî hazre!lerininbüyüklüünü anlıyordu. Bir ara Şabânı Ielînin mübârek ba/ını +âminin kubbesiyüksekliinde 1*rdü. 5emen varıp, Şabânı Ielînin dizinin dibine o!urdu ve elini *pmeeba/ladı. 0alebelerden biri yava/:a6 ?Bu adam ne yapıyorF 4urup dururken ho+amızın elini

*püyor@ deyin+e, yanındaki kalb 1*zü a:ılmı/ olan !alebe de, ?Eer ho+amızın mübârekba/ının Ar/ı alâya dediini 1*rse, zevk!en helâk olurdu@ dedi.



Şabânı Ielî, zaman zaman /ehrin kenârında bulunan bir ulu :ınar aa+ının yanına1ider, aa+ın kovuu i:ine o!urarak Allahü !eâlâyı zikreder, mahlûkları hakkında !e(ekkürederdi. Bir1ün, b*yle aa+ın kovuunda !e(ekkür edip o!ururken, bazı kimseler 1elipŞabânı Ielîyi :aırdılar. 0e(ekkür e!meyi bırakıp 1elenlerle beraber /ehre 1iderken,arkalarında bir 1ürül!ü kop!u. =eriye d*ndüklerinde, ko+a :ınar aa+ının da pe/lerinden1eldiini 1*rdüler. Bunun üzerine Şabânı Ielî6 ?Ey ya/lı :ınar 4aha 1elme, yerinde kal@

buyurun+a, k*klerini sürükleyerek 1elen aa:, olduu yerde kaldı.Şabânı Ielî, KPQ %m. $#Q"' senesinde has!alandı. 5as!alıının son 1ünlerinde

!alebelerini ba/ına !oplayarak, ayrı ayrı nasiha!lerde bulundu. 5erbiriyle vedâla/!ı.5elâlla/!ı. -on ne(esinde )elimei /ehâde! 1e!irerek ve(a! eyledi. Ie(a!ı i:in /u mısrayı!ârih dü/ürdüler>

(!ledi "+’$ân (fendi +#m- dildâr- c+nQ

0ürbesindeki ki!abede de /u bey! yazılıdır>

8+rl :el, dâmeni ihsânn+ sen "e!h "+’$ân’n,=+r+$nd+n :e9i7 m+’m*r’-u â$âd ?lm+k istersen.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 1&&2) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. 16&3) Menâk$- "+’$ân- Delî ') 8efînet-ül-eli!â; cild-3, sh. 3%1

6AH ALİ BİN KÂS9M:<smanlı evliyâ ve ulemâsından. ""& %m. $MP#' senesinde, Bolayır yakınlarında

Amâyir k*yünde dodu. Babası )âsım Bey, Bâbâ 3uhammed 8akka/ın !alebelerinden!ımar sâhibi bir sipâhi idi. Şah Ali bin )âsım, KQ& %m. $##S' senesinde İs!anbulda ve(a!e!!i.

Şah Ali E(endi, kü:ük ya/!a babasından ve aile :evresinden !emel din bil1ilerini

*renip, (en bil1ilerinde malûma! sâhibi oldu. ekâsının keskinlii ve hâ(ızasının1ü:lülüü ile dikka!leri :ek!i. İlmin merkezi olan İs!anbula 1*nderildi. İs!anbuldazamanın en büyük âlimlerinden ilim *rendi. 3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endi,Şü+âeddîn Dûmî, 3olla Bedreddîn 1ibi âlimler, onun ho+aları arasındaydı. Şeyh Ie(âi)onevî, Emîr Ahmed Buhârî, ;elebi 5alî(e ve -ünbül -inân E(endinin !alebelerinden (eyzaldı. 8ak/ibendiyye yolunda yükseldi. İ/lerini ve ahlâkını Desûli ekremin %sallallahualeyhi ve sellem' bildirdiklerine 1*re düzel!!i. Allahü !eâlânın kullarına hizme! e!mek ve<nun dîninin hâdimi olmak i:in dünyevî rü!be ve makamları !erk e!!i. Ailesinin na(akasını!emin i:in on be/ ak:elik bir vazî(eyi kabul e!!i. Bazan kendi mahallesindeki +âmide vazeder, insanlara Allahü !eâlânın yolunu anla!ırdı. Bazan da Ayaso(ya 2âmiinde !âliblerineilim *re!irdi. Iak!ini hep ilim ve ibâde!le 1e:irirdi. Al!mı/be/ ya/larında ikenraha!sızlandı. 0alebeye ders veremez oldu. KMQ %m. $#SK' yılında ha++a 1i!!i. 5a+vazî(esini î(â e!mek ve Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' kabri /erî(ini ziyâre!e!mekle /ere(lendi.

Şah Ali E(endi, pek:ok !alebe ye!i/!irdi. Hmrünü ilim *renmek ve *re!mek, Allahü!eâlâya ibâde! e!mek ile 1e:irdi. Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' sünne!iseniyyesine !am uyar, Allahü !eâlânın emir ve yasaklarına riâye!!e :ok dikka!li davranırdı.)ırk sene, sabah namazını Ayaso(ya 2âmiinde +emâa!le ve birin+i sa(!a kıldı. 5i:birvaki!!e de i(!i!âh !ekbîrini %namaza 1irerken ilk s*ylenilen !ekbîri' ka:ırmadı. )erâme! veüs!ünlükleri, mübârek s*zleri, ilim ehli arasında me/hûr oldu. Ie(a!ından sonra, bir hâ(ızıkü!üb %müderris ve kadılık yapmı/ veya yapabile+ek kudre!!e bir kü!üphâne+i'nezâre!inde !alebelerin is!i(âdesini arzu eyleyip, ki!aplarını vak(eyledi.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e #e!li /0tâî); sh. 12) ekâik-ül-+h$âr, 8üle!mâni!e ütü7hânesi, H+#m+ B+Kl+r ksm, ?E 1&% r.

16$



6AH M'HAMMED ELEBİ:<smanlı âlimlerinden. 3evlânâ 2elâleddîni Dûmînin soyundan, 3evlânâ 5arm bin

3uhammed bin dil adındaki me/hûr A(yonkarahisar kadısının oludur. 4oum yeri ve!ârihi bilinmemek!edir. KP" %m. $#P&' senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. bid ;elebi3es+idi bah:esinde de(nedildi.

amanının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri !ahsil e!!i. 3erhaba E(endi

A(yonkarahisarda =ediz Ahmed Na/a 3edresesi müderrisi iken, ondan ilim *rendi.3übâhî Ali Na/a 3edresesine nakledilin+e, onunla beraber 1i!!i ve ilim !ahsiline devame!!i. -ahnı semân 3edresesi müderrisi olan ;ivizâdeye kavu/up, onun !alebeleriarasına dâhil oldu. 5izme!inde bulundu ve is!i(âde e!!i. KSP %m. $#S&' senesinde ;ivizâde 3ısır kadısı olun+a, onun yanında bulunup, hizme!ine devam e!!i. KMM %m. $#SP'senesinde Anadolu kadıaskeri olun+a, muhâsebe+i vazî(esini yürü!!ü. ;ivizâde, KM# %m.$#S"' senesinde /eyhülislâm olun+a onun yanında mülâzim %s!aOyer' olarak vazî(e yap!ı.İlk olarak Bursa 3olla 5üsrev 3edresesine, daha sonra Edirne -irâ+iyye 3edresesinemüderris olarak !ayin olundu. -onra 2âmii A!îk 3edresesi müderrisliine nakledildi. K#"%m. $##$' senesinde, )ınalızâde Ali E(endi yerine )ü!ahya Düs!em Na/a 3edresesinemüderris olup, KQ& %m. $##S' senesinde İs!anbul Düs!em Na/a 3edresesine !er(î e!!irildi.KQ$ %m. $##M' senesinde, )aramanîzâde Ahmed ;elebi yerine 3ihrimah -ul!an

3edresesine, KQS %m. $##Q' senesinde, -ahnı semân medreselerinden )aradeniz+ihe!indeki ü:ün+ü medrese olan ;i(!e Ayakkur/unlu 3edreseye, bir sene sonra 9avuz-ul!an -elîm 3edresesine !ayin olundu. KQQ %m. $##"'da, -üleymâniye medreselerindenbirine naklolundu. KP$ %m. $#QS' senesinde )âhire, KPM %m. $#QQ' senesinde Edirnekadılıklarını adâle! ve dorulukla yürü!!ü. KPQ %m. $#Q"' senesinde İs!anbul kadılıına!er(î e!!irildi. KPP %m. $#QK' senesinde emekli oldu.

Şah 3uhammed ;elebi6 âlim, (azîle!li, ilmiyle amel eden, 1üzel ahlâk sâhibi bir zâ!idi. =eni/ ilim ve ir(ân sâhibi, a:ık s*zlü olup, hakîka!i s*ylemek!en :ekinmezdi. Asrında,onun ilmî üs!ünlüünü herkes kabul ederdi. <nun (azîle!i ve /*hre!i her !ara(!a duyuldu.

8akledilir ki> ;ivizâde, K#L %m. $#M#' senesinde Dumeli kadıaskeri olun+a, Şah3uhammed ;elebinin -irâ+iyye 3edresesine !ayin edilmesi i:in pâdi/âha arz edip, onuniyiliinden bahsederken6 ?Bu hakîrin mülâzimi olmasından ba/ka hi:bir aybı yok!ur@ dedi.

Bunun üzerine pâdi/âh, ;ivizâdeye il!i(â! edip6 ?E(endi 9alnız sizin !alebeniz olması ona/ere( olarak ye!er@ dedi. ;ivizâde bunun üzerine6 ?-aâde!li pâdi/âhım, iki mülâzimimvardır. Biri Şah 3uhammed ;elebi, dieri de )ınalızâde Ali ;elebidir. İki 1*züm 1ibidirler,ikisinin birbirinden (arkı yok!ur@ dedi.

)ânûnî -ul!an -üleymân, 8ah+ivân se(erine :ıka+aı zaman, 3ihrimah -ul!an3edresesine Badâdîzâde 5asen ;elebinin müderris olarak !ayin oluna+aı arz edilin+e,kabul e!meyip6 ?Bu medrese, Şah 3uhammed ;elebinin yeridir. Ba/kasına verilirsekapa!ır veya der1âh hâline 1e!iririz@ dedi ve Şah 3uhammed ;elebiye il!i(â! e!!i. Şah3uhammed ;elebi, bu medresede ilim *re!ip )urânı kerîmin hakîka!lerini anla!maya:alı/!ı.

8akledilir ki> Bazı dos!larına6 ?İn/âallah İs!anbul kadılıına kadar ula/a+aım@ derdi. ?8ereden biliyorsunF@ diye sorduklarında6 ?9irmibe/ ak:e ile -irâ+iyye 3edresesindevazî(eli iken, kadıaskerlie müra+aa! e!mi/!im. < 1e+e rüyamda, ho+am ;ivizâdeyi1*rdüm. 4edi ki> ?4ü/ündüünden vaz1e:. An+ak İs!anbul kadısı olursun.@ 3erhumuns*zünde hılâ( ve vadinde durmaması olmazdı@ dedi.

Şah 3uhammed ;elebinin Şerhi 3evâkı(a yazdıı hâ/iyesi ve 5â/iyei 0e+rîdeyazdıı !alîkâ!ı vardır.




6EYH CEMÂLÎ:5indis!anda ye!i/en !asavvu( büyüklerinden ve /âirlerden. İsmi, 3uhammed İ+lâl

5ândır. Rakabı 2emâleddîn olup, /iirlerinde 2emâlî mahlasını kullanırdı. İlk zamanlar,2elâlî nisbe!i ile !anınırdı. -onradan ho+asının i/âre!i ile nisbe!i 2emâlî olarak dei/!irildi.4oum !ârihi bilinmemek!edir. KML %m. $#S#' senesi ilkade ayının onun+u 1ünü5indis!anda 4ehlî /ehrinde ve(a! e!!i.

)ü:ük ya/!a iken ye!im kalan 2emâlî, is!idâ! ve kabiliye!inin pek:ok olmasısebebiyle, kuvve!li bir /âir olarak ye!i/!i. 3esnevî, 1azel ve kasîde 1ibi !ürlerde yazdıı/iirleri, bu i/!en anlayan sana! sahiplerini hayre!ler i:inde bırakmak!adır. 5indis!anevliyâsının büyüklerinden olan 3evlânâ -emâüddînin hizme! ve sohbe!ine devam e!!i. <büyük zâ!ın !alebelerinin en yüksei ve halî(esi oldu. İlim *renmek arzusu ile :okseyaha! e!!i. Bir ara ha++a da 1i!!i. 3ekkei mükerremeyi ve 3edînei münevvereyiziyâre!i sırasında, oralarda bulunan büyük âlimler ile 1*rü/üp sohbe!lerinde bulundu.

Bir:ok (azîle!ler kendisinde !oplanmı/ idi. amanında, bulunduu memleke!!ekievliyânın en yüksei idi. Bir me+lisde Şeyh 2emâlî hazre!leri var ise, orada bulunan dierkimseler, âlim ve evliyâ zâ!lar da olsalar, susup, onun konu/masını dinlerlerdi.

2emâlî, -ul!an İskender bin Behlûl zamanında ye!i/!i. Nâdi/âh Bâbür !ara(ından dakendisine :ok deer verilip, hürme! edilirdi.

4înimizin emirlerine balılık!a :ok 1ayre!li ve hassas olan 2emâlî, devamlı olarakazîme!le hareke! eder, i/in kolay !ara(ına ka:mak yolunu hi: !er+ih e!mezdi. ;ok ibâde!ederdi. Ba/!a Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimiz olmak üzere, bu yolunbüyüklerine olan muhabbe!i pek:ok idi. Bu a/k ve muhabbe! ile :ok /iirler yazmı/!ır.Ney1amber e(endimiz medh i:in yazdıı kasîdelerin i:inde /u bey! me/hûrdur>

M*sâ /+le!hisselâm), sf+tt+n $ir u’+!l+ düü7 kendinden :e9ti,8en te$essüm hâlinde he7 #ât+ $+km+kt+sn.

2emâlî hazre!leri, 5indis!anda 4ehlî /ehrinde ve(a! edip, ve(a! e!!ii yerdede(nedildi. 4e(nedildii bina, hayâ!ında iken o!urduu bina idi. Burası 5â+e )u!büddînBah!iyar )âkî hazre!lerinin makâmının hemen yanıdır.

-ul!an 5ümâyûn Şah, =ü+erâ!a 1i!!ii zaman, bu se(erinde Şeyh 2emâlî de sul!ânınyanında bulunmu/!ur.Şeyh 2emâlînin, ilim ve evliyâlık yolunda yüksek dere+e sâhibi iki olu olup,

birin+isi Şeyh =edâîdir. Şeyh =edâînin evveli ve sonu hep iyi idi.Şeyh 2emâlî hazre!lerinin ikin+i olu, 5ayâ!î mahlası ile :ok 1üzel /iirler s*yleyen

Şeyh Abdülhayydır. =üzel ahlâkın kendisinde !oplandıı, iyi sı(a!ların deryâsı olan pekyüksek bir zâ! idi. amanında bulunan (azîle! sahiplerinin büyüü, üs!ünü idi. Babasınınsev1ilisi ve kalben :ok yakını idi. 4âima 1*nül almaya, dos!larının ha!ırını korumaya:alı/ırdı. 5erkese yakınlık 1*s!erir, herkes!en hüsni kabul ve hürme! 1*rürdü. =aye! sâdebir /ekilde, sıkın!ısız raha! bir haya! ya/ardı. 5er an mahbûbun, yanî Allahü !eâlânın a/kve /evkinde idi. en1inlik ve (akirlik!e, saâde!in sermâyesi olan or!a yolu !u!mu/!u.

Şeyh Abdülhayyın doumu KLS %m. $#$P'dir. K#K %m. $##L'da ve(a! edip, 1en:ya/!a dünyâdan ayrıldı. )abri, babasının !ürbesinin dı/ındaki so(adadır. -eyyid Şerî(2ür+ânî hazre!lerinin evlâdından olan -eyyid Şah 3îrekin, Şeyh Abdülhayyın ve(a!ındas*yledii bir rubainin !er+ümesi /*yledir>

J+m+nn nâdiri "e!h 0$dülh+!!’,D+sfedecek $ir dil $ende de !?ktur.Def+t ânnd+ !+nnd+ idim,edimE /8en :i$isi $u +nd+ !?ktur.)

1) (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 23 2) 0h$âr-ül-+h!âr; sh. 233



6EYH M'HAMMED:)erâme! sâhibi olan evliyânın büyüklerinden. İsmi 3uhammed olup, A+ı ;orba

denmekle !anınıp me/hûr olmu/!ur. )aynaklarda doum ve ve(a! !ârihleri bulunamayanŞeyh 3uhammed hazre!lerinin, onun+u asrın ikin+i yarısında ve(a! e!!ii bilinmek!edir.

Evliyânın me/hûrlarından Ak/emseddînin olu olan 7adlullah E(endinin hizme! vesohbe!lerinde ye!i/ip kemâle 1elen Şeyh 3uhammed %rahme!ullahi aleyh' zâhirî ve bâ!ınî

ilimlerde derin âlim ve veliyyi kâmil bir zâ! oldu. İlim !ahsilini !amamlayıp kemâle1eldik!en ve !asavvu(!a yüksek dere+e ve ol1unluklara kavu/!uk!an sonra, kendisiniibâde! ve !âa!a verdi.

4ier büyük evliyâ zâ!lar 1ibi, bu da, insanlara bulundukları dünyalık mevkiler vesahip oldukları serve!lere 1*re kıyme! verilmesini ka!iyyen ho/ kar/ılamaz ve b*yleyapılmasından /idde!le ne(re! ederdi. 9anına 1elen kimseler arasında, zen1in, (akir,yüksek ve a/aı /eklinde bir ayırım yapmaz, kıyme! ve üs!ünlüün İslâmiye!e uymaknisbe!inde olduunu bildirirdi. 4înimizin emirlerine son dere+e balı, Allahü !eâlâyıunu!mayan dadaki bir :obanın, Allahü !eâlâdan 1â(il olan bir sul!andan binler+e ka! dahakıyme!li olduunu bildirirdi.

İs!idâd sâhibi birisi kendisine 1else, ona mu!laka alâka 1*s!erir, ilim ve edeb*renmesinde ona (âideli olurdu. 0alebeler onun sohbe!leri bereke!i ile *yle yüksek

dere+elere kavu/urlardı ki, ba/kaları uzun seneler mü+âhede edip ura/makla odere+eleri elde edemezlerdi.Ekseri 1e+elerde me+lisinde hazır bulunanlar ile birlik!e, ba/ka bir/ey dü/ünmeyip,

sır( Allahü !eâlâyı zikre!mekle me/1ul olurlardı. <nların bu hâlini 1*renler, bulunduklarıyerden nûr yayıldıını ve bu nûrun 1*k yüzüne doru yükseldiini 1*rürlerdi. 8i+einsanlar, Şeyh 3uhammede bir müdde! hizme! e!mekle, yüksek dere+e ve makamlarakavu/mu/lardı.

Divâye! edilir ki, bir de(asında, Şeyh 3uhammed hazre!leri !alebelerine /*yle!enbîhde bulundu> ?9akın zamanda bana bir hâl olur. 5areke!siz olarak kalırım. < hâlim ilekar/ıla/!ıınızda, ü: 1ün beklersiniz, ü: 1ünden sonra vü+ûdumda bir kabarma ve /i/me1*rürseniz, o zaman ve(a! e!mi/ olduumu anlarsınız ve beni de(nedersiniz.@

Şeyh 3uhammedin bu s*zü s*yledii sırada, orada bulunan ve onun !alebelerinden

olan bir zâ! /*yle anla!!ı> ?ri(i billâh olan o büyük zâ!, yukarıdaki s*zü s*yledik!en birzaman sonra, kendisinde bildirdii 1ibi bir hâl oldu. 5akîka!en hi:bir haya! emaresi vehareke! 1*rülmeden, ü: 1ün o hâlde durdu. J: 1ün 1e:!ik!en sonra, vü+ûdunda /i/meeserleri 1*rülmeye ba/layın+a, ve(a! e!mi/ olduunu anladık. 9ıkayıp ke(enledik!en sonrade(ne!!ik.

3enkıbe ve kerâme!leri sayılamıya+ak kadar :ok!ur.

1) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '25

6EYH-ÂDE M'HAMMED:0e(sîr ve 5ane(î mezhebi (ıkıh âlimi. İsmi, 3uhammed bin 3uslihuddîn 3us!a(a olup,

lakabı 3uhyiddîndir. 4oum !ârihi ve yeri bilinmemek!edir. K#$ %m. $#MM' senesindeve(a! e!!i. )o+aeliİzmi!!endir. )abri İs!anbulda, Emîr Buhârî yakınında, 5o+a 5ayreddîn3es+idi avlusundadır.

Şeyhzâde 3uhammedin babası Şeyh 3us!a(a 3uslihuddîn E(endi, Bâyezîdi Ielîzamanı me/âyıhından olup, Abdullahı İlâhînin halî(elerindendi. İs!anbulda 5ırkaı /erî(2âmii yakınında, 3uslihuddîn 3es+idini yap!ırmı/!ır. Buna, !ah!a minareli mes+id de denir.Şeyhzâde 3uhammed, ilim !ahsiline ba/ladık!an bir süre sonra, !asavvu( yolunu se:!i veEmîr Ahmed Buhârînin halî(elerinden 3uslihuddîn E(endiye halî(e oldu. Bir süre :e/i!limedreselerde müderrislik yap!ı. 4aha sonra medrese müderrisliini bırakarak, ve(a!ınakadar kendi hâlinde ya/adı.

Şakâyıkı 8umâniyye !er+ümesinde, Şeyhzâde 3uhammed hakkında /*yleyazmak!adır> ?Şeyhzâde 3uhammed, )o+aeli evliyâsından Şeyh 3uhyiddînin dâmâdıdır.amanında bulunan âlimlerden ilim *rendi. Büyük âlim E(dâlzâdenin hizme!lerindekemâle ula/!ı. İs!anbulda 5o+a 5ayreddîn 3edresesinde müderris oldu. 3edresede ilim

ile me/1ul olurken, uzle!e meyli 1alip 1elerek, emekliye ayrıldı. <na 1ünlük on ak:e maa/balandı. ?<n ak:e, benim mühim ih!iyâ:larım i:in kâ(idir ve :ok!ur bile. )â(i 1ele+ek



mik!ardan (azlasına rabe!im yok!ur. Bundan (azlasını is!emek isrâ(!ır@ buyurdu. Emekliyeayrıldık!an sonra, kendi yap!ırdıı mes+idinde ibâde! ve !âa!le me/1ul oldu. -âlihkimseleri :ok severdi. <nun i:in, kâmil ve edeb sâhibi olanlarla beraber olmak!an dahalezze!li bir/ey yok!u. Allahü !eâlâya yalvarma, hu/û, hudû ve !evâzu, onun yaradılı/ındamev+ûd idi. İh!iyâ:larını !emin i:in ba/kasına yük olmazdı. Nazardan aldıı e/yayı evinekendisi 1*!ürürdü. 3e/akka! ve sıkın!ılara !ahammül ederdi. <nu sevenler, +ânı 1*nülden

ona hizme! e!me /ere(ine kavu/mak is!erlerdi. 7aka! Allah i:in yap!ıı !evâzudan dolayı,i/lerini kendisi 1*rür, ba/kasının yapmasına 1*nlü râzı olmazdı. İkâme! e!!ii mahalleninmes+idinde, !e(sîr dersleri verirdi. Bu vesile ile, bereke!li derslerinden ve nasiha!lerindenpek:ok kimse is!i(âde e!!i. )âdı Beydâvî hazre!lerinin !e(sîrini /erh edip, onun derinmanâlarını, zor ibârelerini, daha a:ık ve kolay bir i(âde ile anla!!ı.@

)endisi /*yle anla!ır> ?)âdı Beydâvînin !e(sîrini /erh ederken, bir âye!i kerîmenini+âzı hakkında mü/kilim olun+a, +enâbı 5akka +ânı 1*nülden y*nelirdim. Buy*nelmenin bereke!i ile maksadıma kavu/urdum. Allahü !eâlâya !eve++ühüm sırasında,sekîne! hâlinde bulunan 1*nlümde, yeryüzü kadar bir 1eni/lik meydana 1elirdi. <nda,parıldayan iki ay 1*rünürdü. Bunlardan *yle bir nûr meydana 1elirdi ki, Revhi mah(ûzdayazılı olanlar 1*rünüp, )urânı kerîmin sırları bana zâhir olurdu. Bu (akîr, amellerimdeazîme! yolunu !u!!uumda, kendimi :ok yüksek dere+elerde, rûhsa! yolunu !u!!uumda

ise, kendimi o yüksek mer!ebelerden mahrûm olarak 1*rürdüm.@ Şakâyıkı 8umâniyye sâhibi 0a/k*prüzâde /*yle anla!ır> ?5ayâ!ımın ilkzamanlarında, hayâ!ımın sonlarına dâir ahvâlimi dü/ünürdüm. Bana kadılık nasîb vemüyesser olursa, bunu kabul e!meme husûsunda kendi kendime kesin karar vermi/!im.Şeyhzâde 3uhammed bir1ün bana6 ?Eer sana bir zaman kadılık makamı verilirse,kazaya rızâ lâzımdır. ;ünkü kadılık mendub bir i/!ir ve !e/vik olunan bir yoldur. Şâye!b*yle bir vazî(e verilirse, muhakkak kadılıı kabul e!melisin@ diye nasiha! e!!ik!en sonra,/*yle bir hâdiseyi anla!!ı> ?-âlih bir kadı dos!um vardı. )adılık!an ayrıldık!an bir süresonra !ekrar kadı oldu. -ebebini sorduum zaman /*yle dedi. ?)adı iken Desûlullahe(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem' rûhâniye!leri ile !am bir ir!ibâ!ım var idi. 5a(!adabir kerre rüyamda 1*rmekle /ere(lenirdim. 7aka!, kadılık vazî(esini bırak!ıım zaman,Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' e(endimiz ile ir!ibâ!ım !amamen kayboldu. Ben,

!ekrar kadılık vazî(esine d*nmü/!üm. Bir 1e+e yine Desûlullah e(endimizi %sallallahu aleyhive sellem' rüyamda 1*rmekle /ere(lendim. Desûli ekreme %sallallahu aleyhi ve sellem',kadılık!an ayrılın+a ni:in kendilerini rüyamda 1*rmekle /ere(lenemediimin sebebinisordum. < zaman Desûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem'6 ?)adıların, benim ilemanevî yakınlıkları ve rûhanî münâsebe!leri, dier zamanlardakinden daha (azladır. ;ünkühüküm makamında, sünne!i seniyyem üzere yürürler. 8e(slerini ıslâh e!!ik!en ba/ka,(akirlerin ve zaî(lerin haklarını korumaya yardım+ı olurlar. Bu sebeple kadılar, :ok sevâbakavu/urlar. Şe(aa!ime nail olurlar, rûhanî nazarıma kavu/urlar. 7aka! hüküm makamını!erk e!!iklerinde, sâde+e kendi ne(sleri ile me/1ul olup, ümme!imin (akirlerinin durumlarıile alâkalanıp, zayı(ların is!ek ve dilekleri ile me/1ul olamazlar. Bu sebeple, bana yakınolma mer!ebesinden uzakla/ırlar. Allah ve Desûlünün rızâsı, 1üzel hâl üzere olanlarınüzerindedir@ buyurdu. Şeyhzâde nasiha!inden sonra, Şakâyıkı 8umâniyye müelli(înenasîha!!a bulunup, kadılık vazî(esini kabul e!mek, mühim i/lerdendir buyurdu.

Şeyhzâde 3uhammed, bir:ok eser yazdı. Bu eserlerden bazıları /unlardır> $5â/iye!ün alâ Envâri!!enzîl lilBeydâvî> 0e(sîr ki!aplarının ve Beydâvî hâ/iyelerinin enkıyme!lilerindendir. Bekâra sûresini ih!ivâ eden birin+i +ild, $S&Q %m. $"""' senesindeİs!anbulda 3a!baai <smaniyyede ve $SKP %m. $KPP' senesinde 5akîka! )i!abevi!ara(ından bas!ırılmı/!ır. L ŞerhülIikâye (î mesâilil5idâye, S Şerhül7erâidis-irâ+iyye, M Şerhül3i(!âh lis-ekkâkî, # Şerhu )asîde!ilBürde, Q 5â/iye!ün alâ3e/ârıkılEnvâr lis-â1ânî, P Envâru!!enzîl üzerine ba/ka bir hâ/iye, " İhlâs sûresiüzerine bir !e(sîr, K 0alîkâ!ün alâ /erhıl5idâye li İbni 3ek!ûm.

5â/iye!ün alâ Envâri!!enzîl lilBeydâvî isimli eserinden bazı b*lümler>D$"e >+;+8: Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' 1e!irdii a:ık:a bilinen

/eylerden birisini inkâr e!mek!ir. ;ünkü bir kimse, Desûli ekremin %sallallahu aleyhi vesellem' 1e!irdii a:ık:a bilinen /eylerin hepsini !asdîk ederse mümin olur. Bir kimse

Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' 1e!irdiklerinin bir kısmını veya hepsini !asdîke!mezse, o kimse îmânsızdır. İ+!ihâdî ve !evâ!ür olarak bildirilmeyen hükümleri inkâr



eden îmânsız olmaz. 0evâ!ür ile Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi ve sellem'1e!irdii ve dinden olduu bilinen /eyleri inkâr eden îmânsız olur. Allahü !eâlânın varlıını,<nun alîm, kadir, muh!âr olduunu veya Desûlullah e(endimizin %sallallahu aleyhi vesellem' Ney1amberliini, )urânı kerîmin sıhha!ini, namazın, oru+un, zekâ!ın, ha++ın, (arzolması, zinânın ve i:kinin haramlıı 1ibi, dinden olduu a:ık:a bilinen husûsları inkâr edenkimse îmânsızdır. ;ünkü bu kimse, dinden olduu zarurî olarak ve a:ık:a bilinen bir/eyde

Desûli ekremi %sallallahu aleyhi ve sellem' !asdîk e!memi/!ir.-uâl> ünnar ku/anmak %ve benzerlerini yapmak' ile Allahü !eâlânın emirlerini

yapmamak ve yasak e!!ii /eyleri yapmak, onlardan sakınmamak arasındaki (ark nedir ki,birin+isini yapan îmânsız oluyor, ikin+isinde ise kâ(ir olmuyor, sâde+e 1ünahkâr oluyorF

2evap> ünnar ku/anmak %ve benzerleri' kâ(irlere mahsûs bir /ekil ve 1*rünü/!ür.3ümin bunları kullanmaya +esâre! edemez. 7aka! emirleri yapmamak, nehyedilen /eyleriyapmak b*yle deildir. ;ünkü bunlar, dînen mahzurlu 1*rülen /eylerdir. An+ak insanınyara!ılı/ında ne(si emmâresine uymak, ne(sinin arzu ve is!eklerinin aklına 1alip 1elmesibulunduu i:in, müminden, bazan ne(sine uyması, hevâsının 1alip 1elmesi sebebiyledînen mahzurlu /eyler meydana 1elebilir. Bunlar dinde !ekzîb ve îmânsızlık alâme!isayılmamı/!ır. Bunlar yapıldıı zaman kü(ür ile hüküm olunmamı/!ır. 7aka! birin+isinde,yanî zünnâr ku/anmak ve benzerlerini kullanmak ise, dinde i!ikâd bozukluu olarak

sayılmı/, dinde !ekzîb %inkâr' alâme!i olarak kabul edilmi/, onu yapanın îmânsız olduunahükmolunmu/!ur.@ -aîd bin 2übeyrin /*yle buyurduu rivâye! edilmi/!ir> ?ikir, Allahü !eâlâya !âa!!ir.

Allahü !eâlâya ibâde! eden, <nu zikre!mi/ olur. Allahü !eâlâya i!aa! e!meyen, <nuzikre!mi/ olmaz. Allahü !eâlâ Bekâra sûresi yüzelliikin+i âye!i kerîmesinde meâlen6“0rtık "eni zikredin %anın'. 1en de sizi zikredeyim %anayım'@ buyuruyor. Allahü!eâlânın kullarını zikre!mesinden %anmasından' murâd, kullarına lü!u(!a bulunması, ihsân,hayır ve saâde! kapıları a:masıdır.

ikir, bazan dil, bazan kalb, bazan azâlar ile olur. )ulların Allahü !eâlâyı dilleri ilezikre!mesi6 <nu !esbîh e!meleri %meselâ6 -übhânallah, Elhamdülillah ve Allahü ekberdemeleri', )urânı kerîm okumalarıdır.

)ulların Allahü !eâlâyı kalbleri ile zikre!meleri ü: nevidir. $ Allahü !eâlânın zâ!ına,

sı(a!larına delâle! eden delîlleri !e(ekkür e!mek %dü/ünmek'. L Allahü !eâlânın hükümleri,emirleri, nehiyleri, vad ve vaîdinin key(iye!leri hakkında !e(ekkür e!mek!ir. S Allahü!eâlânın mahlûklarının esrârı %sırları' hakkında !e(ekkür e!mek.

)ulların Allahü !eâlâyı, azâları ile zikre!mesine 1elin+e, azâlarını, devamlı Allahü!eâlânın emirlerini yapmakla me/1ul edip, yasak kıldıkları i/lerden uzak !u!malarıdır.

ye!i kerîmedeki6 “1eni anınız” emri, bü!ün !âa!leri i:erisine almak!adır. Busebepledir ki, -aîd bin 2übeyr, âye!i kerîmeyi6 ?Beni !âa!le zikrediniz@ /eklinde a:ıkladı.ikrin i:erisine !e(ekkürün bü!ün nevilerini ve kısımlarını ka!!ı. ikir, bu manâ ile/ükürdür.

Allahü !eâlâ, kullarına bol bol lü!u(!a bulundu. âhirî ve bâ!ınî nime!lerine /ükürolarak, kullarına !âa! ve ibâde!i vâ+ib kıldı. İbâde! ise, ne(se aır 1elen /eylerdendir.Allahü !eâlâ, kullarının râzı olduu /ükrü yapabilmeleri, ibâde!lerin ne(se aır 1elmesine!ahammül edebilmeleri i:in, kullarını sabır ve dua ile yardım is!emeye !e/vikbuyurmu/!ur. İnleyip sızlamadan, me/akka!lere !ahammül demek olan /ükür, her hayravesiledir. ;ünkü !*vbenin evveli 1ünahlara sabır, zühdün evveli mubahlara sabır, irâdelerinevveli Allahü !eâlâdan ba/kasına is!ememeye sabırdır. Bunun i:indir ki, Desûlullah%sallallahu aleyhi ve sellem' bir hadîsi /erî(!e buyurdu ki> “1a "edene göre ne ise,

sa"ır da îmâna göre o merte"ededir.” -abrın !amamı hayırdır. -abır ile mü+ehhez olan kimseye, !âa!leri yapmak ve yasak

edilen /eylerden sakınmak kolay 1elir. 8amaz da b*yledir. ;ünkü namazın Allahü !eâlâya!ezellül ve hudû i:inde %kendini a/aı ve kü:ük 1*rerek, a+izliin idrâki i:erisinde'yapılması 1erekir. 8amazda bu hâle 1elen kimse, dier ibâde!lerdeki me/akka!e ne(siniboyun edirir. Desûlullah e(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem' me/akka!li bir durum ilekar/ıla/ın+a, namaz kılmak sûre!iyle o me/akka!i 1iderirler ve Bekâra sûresi yüzelliü:ün+üâye!i kerîmesini okurlardı.




2) (l-eâki$-üs-sâire; cild-2, sh. 5&3) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. '%') (smâ-ül-müellifîn; cild-2, sh. 23%5) (l-0’lâm; cild-, sh. &&6) ef-ü#-#ünün; cild-1, sh. 1%%, cild-2, sh. 12', 16%&, 222) Br?ckelm+nn; 8u7-2, sh. 65

%) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 33'&) +m >lmihâl 8e’âdet-i ($edi!!e; sh. %%, 1', 121 1) (shâ$- irâm; sh. 3&6

6İHÂBÜDDÎN AHMED BİN ALİ:Evliyânın büyüklerinden. 4oum !ârihi ve yeri bilinmemek!edir. KQK %m. $#Q$'

senesinde ve(a! e!!i.0asavvu( yolunu, Şerî( Ali bin 3eymûn ve onun !alebesi, aynı zamanda halî(esi olan

Şeyh 3uhammed bin Arâkdan *rendi. Şa(iî mezhebinde idi. 3inhâ+ isimli eseriezberledi. Czun süre )udüsdeki 4âvûd aleyhisselâmın makamında hizme!!e bulundu.

Şihâbüddîn Ahmed, ilk *n+eleri nahiv ilmini bilmiyordu. Bir1ün 3es+idi Aksâda !ekba/ına bir b*lümde o!ururken, Desûli ekremin %sallallahu aleyhi ve sellem' mübârek

rûhâniye!leri ona 1*ründü. Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem'6 ?Ey Ahmed 8ahivilmini *ren@ buyurdu. < da6 ?9â Desûlallah, nahiv ilmini bana *re!@ dedi. Desûlullahe(endimiz %sallallahu aleyhi ve sellem', ona nahiv ilminin !emel kaidelerinden bazı /eyler*re!!i. -onra Desûli ekrem %sallallahu aleyhi ve sellem' oradan ayrıldı. < da Desûlullahın%sallallahu aleyhi ve sellem' pe/inden kapıya kadar 1i!!i ve ?Essalâ!ü vesselâmu aleyke yâDesûlullah@ dedi. 5âlbuki, Desûlullah kelimesinin ba/ına nidâ har(i olan ?9â@ 1elin+e, lamhar(i *!re ile deil, üs!ün ile okunur. <, *!re ile okuyun+a, Desûli ekrem %sallallahu aleyhive sellem' ona d*nüp6 ?Ben sana ha!â yapmaya+aın bil1ileri *re!medim miF ?9âDesûlallah@ de@ buyurdu. Şihâbüddîn Ahmed, o 1ünden sonra nahiv ilmi ile me/1ulolmaya ba/ladı.

0alebe ye!i/!irmeye ba/layan Şihâbüddînin der1âhı, ilim !âliblileri ile dolup !a/!ı.<nun der1âhı, Bey!i 3akdîs +ivarında bulunan 4ü+ânî k*yünde idi. Bir1ün 4âvûd

aleyhisselâmın rûhâniye!i ona 1*ründü. < zaman 4âvûd aleyhisselâmın makâmı /erî(i)udüsün arka !ara(larında, hıris!iyanların elinde bulunan bir yerde idi. 4âvûdaleyhisselâm ona6 ?Ey Ahmed Beni kur!ar@ buyurdu. Şihâbüddîn Ahmed derhâl oraya1i!!i ve 4âvûd aleyhisselâmın makâmı /erî(inin bulunduu yere yerle/!i. <ranınhizme!lerini 1*rdü. <ranın hizme!lerini daha sonra hep onun soyundan 1elenler yap!ı.


6İHÂBÜDDÎN BA’LEVÎ:Evliyânın büyüklerinden. İsmi, Ahmed bin Abdurrahmândır. 4oum !ârihi ve yeri

bilinmemek!edir. KMQ %m. $#SK' senesinde 0erîmde ve(a! e!!i. enbel kabris!anınade(nedildi. )abri, ziyâre! mahallidir.

İlmi ile amel eden bir zâ! idi. )abir ehlinin hâllerini, onların azâb ve sevin:durumlarını, Allahü !eâlânın izni ile bilirdi. ;ok kerâme!leri vardır.

Şihâbüddîn Balevîye bir1ün, bazı kimselerin, büyük âlim Ahmed bin Gsâya âi!olduu s*ylenen kabrin, hakîka!!e onun kabri olmadıını s*yledikleri arzedildi. Bununüzerine Şihâbüddîn Balevî, Ahmed bin Gsânın kabrini ziyâre! e!!i. )abri ziyâre!esnasında, bir heybe! hâli onu kapladı. Bu hâli 1e:!ik!en sonra6 ?İmâm Ahmed bin Gsânınrûhâniye!i ile 1*rü/!üm. <na, buranın kabri olup olmadıını sordum. < da bana6 ?Eve!,kabrim hakîka!en burasıdır@ dedi. -onra ona bir hâ+e!imi arz e!!im. Bana, hâ+e!iminkolaylıkla halledile+eini s*yledi@ dedi. -onra Bûr denen k*ydeki +âmiye 1i!!i. <!ururo!urmaz o hâ+e!i yerine 1eldi.

Şihâbüddîn Balevî, 0erîmdeki evinde, 5u++e!ülİslâm İmâmı =azâlînin rûhâniye!iile 1*rü/!ü. İmâmı =azâlîden bü!ün ki!aplarını okuduunu ve bu ki!apları oku!maya izinverdiine dâir i+âze! is!edi. İmâmı =azâlî de %rahme!ullahi aleyh', ona i+âze! %diploma'

verdi.



Şihâbüddîn Balevî, birisinden, evine kapı yapmak i:in !ah!a is!edi. < /ahıs da6 ?)urânı kerîmi ezberlememi !emin edersen, sana is!ediin o !ah!ayı veririm@ dedi.Bunun üzerine Şihâbüddîn Balevî o /ahsa6 ?Azını a:@ buyurdu. < /ahıs azını a:ın+a,azına ü: kere azının suyundan sürdü. < /ahıs, ondan sonra süra!li bir /ekilde )urânıkerîmi ezberledi.

Şihâbüddîn Balevî, !alebesi Abdullah Ayderûsa /*yle dedi> ?Czak bir memleke!in

halkı, senden is!i(âde ede+ek. 5adramu! halkı seni 1*rmeyi :ok arzuluya+ak.@ 8i!ekim, birmüdde! sonra, Şihâbüddîn Balevînin dedii :ık!ı. Abdullah Ayderûs, 5indis!ana 1i!!i.<radaki Ahmedâbâd /ehrinde ve(a! edin+eye kadar kaldı.

Şihâbüddîn Balevî, !alebelerinden bazılarına, insanlara (âideli olabile+ekleri i/leriyapma husûsunda izin vermi/!i. İbni Şerî(e, yılanların zarar vermemesi husûsunda duayazmaya izin vermi/!i. İbni Şerî(, yılanın zararından korunmak i:in mürâ+aa! edenlere,bazı âye!i kerîmeleri yazıp verirdi. Bu yazıları !a/ıyanları yılanlar sokmazdı. İbni 3udâda, burnundan has!a olanlara dua yazardı.

1) Câmi’u kerâmât-il-eli!â; cîld-1, sh. 32%2) *r-us-sâfir; sh. 23

6ÜCA’'DDÎN İLYÂS ER-RÛMÎ (D$*e@>)%!&:<smanlılar devrinde ye!i/en âlimlerin büyüklerinden. İsmi İlyâs, lakabıŞü+âuddîndir. Edirne yakınında, 4ime!okada dodu. 4oduu yere nisbe!le 4ime!okavîdiye me/hûr oldu. 4oum !ârihi bilinmemek!edir. KL& %m. $#$M', ba/ka bir rivâye!!e KLK%m. $#LS' senesinde İs!anbulda ve(a! e!!i. )abri, 9enikapıda yap!ırdıı mes+idinyanındadır.

amanındaki âlimlerden ilim *rendik!en sonra, E/re(zâde 3uhammed E(endidenokudu. Arkada/ları arasında, derslerindeki dikka!i, azmi ve 1ayre!i ile !anındı. E/re(zâde3uhammedin sev1isini kazandı. Bazı dersleri de 0ûsî E(endiden okudu. -onra -inânNa/anın hizme!ine 1irdi. -inân Na/anın himme! ve yardımı ile biraz daha ilim *rendi.)endisi ye!i/ip, ba/kalarını da ye!i/!ire+ek hâle 1elin+e6 4ime!okada <ru: Na/a, 7ilibedeŞihâbüddîn Na/a, Edirnede ;elebi, yine Edirnede J:/ere(eli ve İs!anbulda -ahnı semân

medreselerine müderris olarak !ayin edildi. Edirnede ilim ve (eyz sa:arken, Bursaya 1idiporada İslâmiye!i anla!maya ba/ladı. 4aha sonra !ekrar Edirnede J:/ere(elimedreselerinden birisine müderris !ayin edildi. Burada vazî(e yaparken !er(î e!!irilerek,-ul!an 9ıldırım Bâyezîd 5ân 3edresesine !ayin edildi.

Bu medresede vazî(e yaparken has!alandı. 5as!alıı ar!ıp vazî(e yapamaz hâle1elin+e emekli oldu. Ie(a! e!!ii zaman doksan ya/ını 1e:mi/ idi.

Şü+âuddîn İlyâs E(endi %rahme!ullahi aleyh'6 âlim, sâlih, kâmil, âbid, zâhid birkimse idi. Hmrünü ilim *renmek ve *re!mekle 1e:irdi. Iak!inin hi:bir ânını bo/1e:irmezdi. ;ok ibâde! ve zikrederdi. )azan+ını, (akirlere ve !alebelerine daı!ır, kendisiaz bir/ey ile kanâa! ederdi. limleri ve !asavvu( büyüklerini :ok severdi.

-eyyid Şerî( 2ür+ânînin Şerhi 0e+rid, Şerhi 3e!ali ve Şerhi Şemsiyye isimlieserlerine birer hâ/iye yazdı. Şerhi Akâide, 5ayâlînin yap!ıı hâ/iye üzerine, ayrı+a birhâ/iye yazmı/!ır.

5o+azâdeyi :ok medh ederdi. 5o+azâdeden okuyamadıı i:in6 ?5o+azâdedeokumaı :ok arzu ediyordum. 7aka! annem, Anadolu vilâye!lerine 1i!meme râzı olmadı@diyerek üzün!üsünü bildirirdi.

Şakâyik müelli(i anla!ır> ?Anne !ara(ından dedem ve babam ile birlik!e Şü+âuddînİlyâsın ziyâre!ine 1i!mi/!ik. 9anına vardıımızda, pederim ile 1izli bir/eyler konu/!ular.<nu kendi yerine o!ur!!uk!an sonra6 ?Benim ve(a!ım yakla/!ı. Bu sohbe!imiz belki sonsohbe!imiz olur. Allahü !eâlâ bilir ama, bundan sonra bir daha sohbe! e!memiz belki denasîb olmaz@ dedi. 5akîka!en dedii 1ibi oldu. Bir daha 1*rü/mek nasîb olmadı.@

Şü+âuddîn İlyâsın iki olu oldu. Birisi Ebû 5âmid, dieri Rü!(ullahdır. İki olu da,(azîle! ve ilimde arkada/ları arasında se:kin ve !anınmı/ idiler. 7aka! her ikisi de 1en:ya/!a ve(a! e!!iler. Büyük olu Ebû 5âmid ve(a! e!!iinde, 7ilibede, Şihâbüddîn3edresesinde, ikin+i olu Rü!(ullah ise, ve(a! e!!iinde E(dalzâde 3edresesinde müderris

idiler.



1) 8icilli Fsmânî; cild-3, sh. 13 2) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 3333) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 33

2ÂC BEY-ÂDE SA’DÎ ELEBİ:<smanlı âlimlerinden. İsmi, -adî bin 0â+ Bey erDûmî el5ane(îdir. 0â+zâde

ismiyle !anınmı/!ır. Babası 0â+ Ahmed 5alve!iye !arîka!ı /eyhlerinden evliyâ bir zâ! idi.4oum !ârihi bilinmemek!e olup, KLL %m. $#$Q' senesinde ve(a! e!!i.

amanın âlimlerinden olan ve Şira!ülİslâmı /erheden -eyyid Alizâdeden,3uhyiddîn ;elebi E(endiden ilim *rendi.

İlimde ye!i/!ik!en sonra, 4ime!oka, İs!anbulda İbrâhim Na/a ve Şihâbüddîn Na/amedreselerinde müderrislik yap!ı. Bu sırada -ul!an -üleymân 5ân =âzînin olu Şehzâde3ehmede de ho+alık yap!ı. Bir müdde! sonra bu /ehzâdenin ve(a! e!mesi üzerine,-emâniyye medreselerinden birinde müderrislie ba/ladı. Bundan sonra Amasyada dersve (e!vâ verdi. Bir müdde! de bu vazî(ede bulunduk!an sonra, Bursada 3uradiye3edresesine !ayin edildi. Bu medresede müderris iken ve(a! e!!i.

0asavvu(!a da ye!i/mi/ olup, üs!ün ahlâk sâhibi, zâhid, sâlih ve (azîle!li bir âlim idi.Eserleri> $ -eyyid Şerî( 2ür+ânînin ?Şerhu 3i(!âh@ adlı eserine hâ/iye, L -adrü/

/erianın ?Şerhu Iikâye@sine hâ/iye, S 8ese(iyye adlı akâid manzûmesi, M 3üennesâ!ı-emâiye, # 5ayrülahkâm.

1) Mu’cem-ül-müellifîn; cild-', sh. 212) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 533) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. 263') ef-ü#-#ün*n; sh. 165, 225 5) (smâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 3%



2ÂCÎ-ÂDE CA’FER ELEBİ:<smanlı âlim ve devle! adamlarından. İsmi, 2a(er ;elebidir. 0â+îzâde diye /*hre!

bulmu/!ur. Babası 0â+î Bey, -ul!an İkin+i Bâyezîdin /ehzâdelii sırasında Amasyada vâliiken ho+ası idi. İkin+i Bâyezîd 5ân Nâdi/âh olun+a, de(!erdâr oldu. 2a(er ;elebinindoum !ârihi kesin olarak bilinmemek!edir. KL$ %m. $#$#' senesinde, bir i(!irâya kurbanolarak idâm edilmek sûre!iyle İs!anbulda ve(a! e!!i. İs!anbulda yap!ırdıı mes+idin

bah:esine de(nedildi.Amasyada doan 2a(er ;elebi, babasının yanında ye!i/!i. amanının âlimlerinden6

3olla 5a+ı 5asenzâde, 3olla )es!elli, 5a!îbzâde ve 5o+azâde 1ibi zâ!lardan ilim !ahsîledip, is!i(âde e!!i. Şeyh 5amdullah A1âh!an 1üzel yazı yazmayı *rendi. 9üksek ilmîdere+elere ula/ıp, me/hûr oldu. Ş*hre!i her !ara(a yayıldı. -ul!an İkin+i Bâyezîd 5ânındikka!ini :ek!i. İs!anbulda 3ahmûd Na/a 3edresesi müderrisliine !ayin olundu. <radailim *re!ip, bir:ok âlim ve (azîle!li zâ!ın ye!i/mesine sebep oldu. 4aha sonra Nâdi/âh onuni/an+ı olarak !ayin ve !al!î( e!!i. 8akledildiine 1*re, Nâdi/âh, ilim, ir(ân sâhibi ve in/âsı%yazı ve i(âdesi' düz1ün olan bir kimsenin ni/an+ılık makamına 1e!irilmesini devle!erkânına emr e!!i. <nlar da i!!i(âkla 2a(er ;elebiyi se:!iler. Bundan sonra 2a(er ;elebi,ilim, ir(ân ve keskin zekâsıyla, -ul!an İkin+i Bâyezîdin !eve++ühünü kazanıp, il!i(â! veihsânlarına kavu/!u. Bir:ok mal ve serve! sâhibi oldu. Bu sırada kendisine pa/alık ünvanı

da verildi. 0e/rî(a!!a sa !ara(!a ve de(!erdârdan *n+e o!urmasına, se(erde vezîrler 1ibio!a kurmasına müsâade edildi. 2a(er ;elebi, İkin+i Bâyezîdin sal!ana!ının sonlarınakadar bu vazî(ede kaldı. An+ak İkin+i Bâyezîd 5ânın son zamanlarında, 9avuz -ul!an-elîm ve Şehzâde Ahmedden han1isinin pâdi/âh ola+aı konusunda, bazı devle! erkânıile birlik!e Şehzâde Ahmedin pâdi/âh olmasına !ara(!ar idi. Bu sırada ?9avuz -ul!an-elîmi is!eriz@ diyen 9eni:eriler, isyân e!!iler. Bir 1e+e, dier devle! erkânı arasında 0â+îzâdenin de evine hü+um ederek mallarını yama e!!iler. Er!esi 1ün, bir kısım devle!erkânı ile birlik!e, 0â+îzâdenin de vazî(eden alınmasını is!ediler. Bunun üzerine, K$" %m.$#$L' senesinde yüz ak:e yevmiye ile emekliye sevk edildi. 2a(er ;elebi bu parayı kabule!mek is!emedi. 9eni pâdi/âh 9avuz -ul!an -elîm 5ânın âlimlere kar/ı say1ı vemuhabbe!i :ok!u. 9üz ak:e yevmiye üzerine, İs!anbul +ivarındaki bazı kasabalarınkadılıını da ekleyerek, 0â+îzâdenin 1*nlünü almaya :alı/!ı. 4aha sonra !ekrar ni/an+ılık

makamını verdi. Nâdi/âh, onu se(erde ve hazerde yanından ayırmaz, onun parlak(ikirlerinden ve keskin zekâsından is!i(âde ederdi. a(erle sona eren İran se(erinde de2a(er ;elebiyi yanından ayırmamı/!ı. Şah İsmâile 1*nderilen 7ars:a mek!ûplar ve za(ersonrasında İslâm memleke!lerine 1*nderilen (e!ihnâmeler de onun kaleminden :ıkmı/!ı.;aldıran za(erinden sonra, Şah İsmâilin zev+esi 0a:lı 5anım da esirler arasında idi. Şahİsmâil, 0a:lı 5anım bir kumandanının hanımı iken, sapıklık ve zulüm ile elinden almı/,sonra da hanımları arasına dâhil e!mi/!i. -apık ve bida! ehli de olsa, bir müslümanınnikâhındaki kadının, bo/anma olmadan ba/ka bir kimse ile evlenmesi mümkün deildi.Şah İsmâilin bu hanımla evliliinin, Desûlullahın %sallallahu aleyhi ve sellem' ve Eshâbı)irâmın %r.anhüm' yolu olan Ehli sünne!e uy1un olmadıına dâir âlimler (e!vâ verdiler.Nâdi/âh da, 0a:lı 5anımın 0â+îzâde 2a(er ;elebi ile evlenmesine müsâade e!!i. 2a(er;elebi, ;aldıran se(eri d*nü/ünde Anadolu kadıaskeri olarak !ayin olundu. )ı/ı pâdi/âh veorduyla birlik!e Amasyada 1e:irdi. Amasyada, 9eni:erilerin ba/kaldırması hâdisesinde!ahriki olduu /eklindeki i!hamdân dolayı, daha sonra İs!anbulda idâm edildi.

İdam edilmeden *n+e 2a(er ;elebiyi huzûruna kabul eden 9avuz -ul!an -elîm 5ân6 ?İslâm askerini isyâna !e/vik edenin +ezası nedirF@ diye bizza! kendisine sordu. Bir:okilimde olduu 1ibi, (ıkıh bil1ilerinde de âlim olan 0â+îzâde 2a(er ;elebi6 ?-abi! olursa*ldürülmelidir@ +evâbını verdi. â!en dinledii /ahi!ler ve yap!ırdıı ara/!ırmalarsonu+unda, 0â+îzâde 2a(er ;elebinin kendisine kar/ı 9eni:eriyi isyâna !e/vik e!!iineinanmı/ olan Nâdi/âh, 2a(er ;elebinin idamı i:in (e!vâyı bizza! kendisinden aldı. Aldıı(e!vâya 1*re de hareke! e!!i. Ama ne yazık ki, kendilerini kur!armak i:in 2a(er ;elebiyei(!irâ eden bazı kimselerin yalanları, onun idâmına sebep oldu.

8akledilir ki> 2a(er ;elebi, idâm edile+eini *renip haya!!an ümidini kesin+e, bazıhikâyeler anla!ıp /iirler s*yledik!en sonra, Nâdi/âha dedi ki> ?5ârûn De/îd, 2a(erBermekîyi idâm e!!irdiine pi/man olmu/, idâm edenlerin ve sebep olanların 1ünahkâr

olduunu beyân e!mi/!i. Nâdi/âhım, bana kıyma ki, benim yerime birisini bulamazsın.



-onra sen de pi/man olursun@ dedi. Nâdi/âh6 ?=er:ek dersin bilirim, lâkin karar verdim.Ierdiim karardan d*nemem@ dedi ve idâm edildi.

9avuz -ul!an -elîm 5ân, konuyu yeniden soru/!urup hakîka!i *renin+e, idâme!!irdiine :ok pi/man oldu. 2a(er ;elebiye i(!irâ edip idamına sebep olanları+ezalandırdı. 2a(er ;elebinin idamından birka: 1ün sonra, ;emberli!a/ +ivarında biryan1ın :ıkmı/!ı. 9an1ın yerinde ras!ladıı -adrı azam -inân Na/aya6 ?Bu yan1ının

alevleri, 1ünahsız olarak idâm edilen 2a(er ;elebinin âhının a!e/idir@ diye üzün!üsünü vepi/manlıını bildirmi/!i.

9avuz -ul!an -elîm 5ân, !ah!a 1e:!iinde, devle! idâresinde dirâye!li iki ki/ibulunduunu ve bunlardan birinin 3üeyyedzâde Abdurrahmân E(endi, dierinin de 2a(er;elebi olduunu her vesileyle i(âde ederdi.

2a(er ;elebi, İs!anbulda Bala! !ara(larında Eski 8i/an+ı 2âmiî ve bir medrese,Bursada bir mes+id, -imâvda bir mes+id ve hamam, Ber1amada bir kervansarayyap!ırmı/!ır.

0â+îzâde 2a(er ;elebi6 âlim, (azîle!li, 1üzel ahlâk ve mari(e! sâhibi bir zâ! idi.)eskin zekâsı ve derin ilmiyle 9avuz -ul!an -elîm 5âna yardım+ı olur idi. 9azısı :ok 1üzel,in/âsı %i(âdesi' :ok yüksek idi. Cs!a bir /âir de olan 2a(er ;elebinin, ilmî ve edebîüs!ünlüü herkes:e bilinir ve kabul edilirdi. 0ürk:e, 7ars:a ve Arab+a dillerine hâkim idi.

7ars:a yazılarının, 0ürk:e yazılarından daha iyi olduu nakledilirdi. amanının edîb ve/âirleri arasında müs!esna bir yeri var idi.Hmrünü, ilim ve Allahü !eâlânın rızâsı i:in ihlâsla, din ve devle!e hizme! ile 1e:iren

0â+îzâde 2a(er ;elebi, pek kıyme!li eserler yazdı. Bu kıyme!li eserlerden ba/lı+aları/unlardır> $ 5evesnâme> 2a(er ;elebinin mesnevî !arzında yazdıı en me/hûr eseridir.0er!îbi ve konusu oriOinaldir. 5evesnâme, en mühim b*lümleriyle İs!anbulu, İs!anbulunmedenî ve !abiî 1üzelliklerini !asvîr eder. 0evhîd, münâ+aa! ve na!!an sonra, İkin+iBâyezîd 5âna kasîde ve İs!anbul !asvîrleriyle devam eder. İs!anbulun mühim yerlerini,=ala!ayı, Ayaso(ya ve 7â!ih +âmilerini, saray ve kasrları, hamam, imâre!, medrese vedârü//i(â 1ibi !ârihî eserleri anla!ır. Eyyûb -ul!an ve 7â!ihin kabirlerini, İs!anbulunmanevî deerini ve bu arada Ebu Eyyûb elEnsârînin %rahme!ullahi aleyh' kabrinin,Ak/emseddîn !ara(ından nasıl ke/(edildiini anla!ır. 7â!ih -ul!an 3ehmedin o!uzbir yıllık

sal!ana!ını, kabrinin nurlu 1üzelliini !asvir eden b*lümler vardır. 9er yer 1azeller ve !er+îi bendlerle de süslenen 5evesnâme, i(âdesinin !abiîlii, 1üzellii ve verdii bil1ilerbakımından, mühim ve kıyme!li bir eserdir. L 4îvân> SS"L beyi!!en meydana 1elmi/!ir. S3ün/eâ!> amanının bazı mühim vakalarını anla!an ve :ok beenilen bir eserdir. M3ahrûsei İs!anbul 7e!ihnamesi, # Enîsülâri(în !er+ümesi> 7ars:adan !er+üme edilmi/!ir.Q )ûsnâme> 3izahî bir eserdir. P )i!âbı Ahlâk.

0â+îzâde 2a(er ;elebi, ?3ahrûsei İs!anbul 7e!ihnamesi@ adlı eserinmukaddimesinde, İs!anbulun (e!hine karar vermeden *n+e 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ânıns*yledii s*zleri /*yle nakle!mek!edir>

?7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân, bir1ün devle!in ileri 1elenlerini ve sal!ana! ye!kililerinisaraya dave! e!!i. 5erkes dere+e ve rü!besine 1*re yerine yerle/!ik!en sonra, âde! olduuüzere ve <smanlı 1eleneine 1*re ziyâ(e! hazırlanıp, !ürlü !ürlü yemekler yendi. Iezîrlerve dier ye!kililer 1ünlük i/lerle il1ili meseleleri arz e!mek üzere Nâdi/âhın huzûruna1irmi/lerdi. =*rü/ülmesi 1ereken meseleler 1*rü/üldük!en sonra, dîvân odasına 1i!meküzere kalka+akları zaman, 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân, onlara !a!lı diliyle hi!âb edip /*ylededi> ?Allahü !eâlânın lü!u( ve ihsân hazînelerinin kapısı (e!ihlerle a:ılır. Czun müdde!!enberi bir husûs benim kalbimi raha!sız eder oldu. <nu sizinle is!i/âre e!mek is!erim. ;ünkükendi 1*rü/üyle hareke! eden mesûd olmaz, is!i/âre eden bedbah! olmaz. Bir insan, nekadar (ikir, (irâse! ve zekâ sâhibi olursa olsun, ehli ile mü/avere e!mek!en uzak durması,hi:bir zaman doru deildir. Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem' bü!ün mahlûka!ın enüs!ünü iken, her i/inde Allahü !eâlânın6 “3 hus-sunda istiâre et. 6!âvereden

sonra da "ireyi ya$ma+a karar verdin mi, artık 0llah! teâlâya g!ven ve dayan.Cerçekten 0llah! teâlâ tevekk!l edenleri sever.” meâlindeki li İmrân sûresi $#K.âye!i kerîmesi hükmün+e is!i/âre e!mek!en ka:ınmamı/!ır.@ Bu s*zleri duyan vezîrler6

?Eve! e(endim, Nâdi/âhı âlem penâhın emirleri kar/ısında s*z s*ylemeye haddimiz

yok!ur. =üne/ yanında zerrenin, deniz yanında damlanın ne kıyme!i vardır. â!ınızıni/âre!leri olduk!an sonra, ?Emredilen mazûrdur@ s*zü 1erein+e, emriniz ba/ımız



üzeredir. 8e emrederseniz hazırız@ dediler. Bundan sonra 7â!ih -ul!an 3ehmed 5ân /*ylededi> ?2*mer! babalarım ve mübârek dedelerim kesin olarak anlamı/lardır ki6 dünyânındevle!i ve nime!leri sonsuz deildir. Bu (âni +ihan kimseye bakî ve ebedî kalmaz, insanınne(esleri sayılıdır ve sonsuzluk kapısı kapalıdır. 9ara!ılı/!an maksad6 ki/inin Allahü !eâlâyıbir bilip, mümkün olduu kadar, +an !ende iken Allahü !eâlânın rızâsını kazanmaa:alı/mak!ır. Eshâbı )irâmdan Ebû -aîd el5udrî %rahme!ullahi aleyh' rivâye! eder ki>

?Desûlullaha %sallallahu aleyhi ve sellem' bir kimse 1elerek6 ?İnsanların en (azîle!lisikimdirF@ diye sordu. Desûlullah %sallallahu aleyhi ve sellem'6 “3nsanların en 2azîletlisi,ne2si ve malı ile, 0llah! teâlânın rızâsı için gazâ %+ihâd' edendir.” buyurdu. Babamve dedelerim de, bu (âni âlemde 1azâ ve +ihâdı bilip, *mürlerinin sonuna kadar ehlikü(ür ve ehli dalâle! ile mü+âdele edip, harbe!medikleri bir dakika 1e:irmediler.-al!ana!ları zamanında, büyük bir 1azânın yapılmadıı bir sene 1e:medi. 9ine bir büyükhâdisenin olmadıı bir ay 1e:medi. Şu anda, ben dahî Allahü !eâlânın6 O

$eygam"erler, 0llah'ın hidâyetine eritirdi+i kimselerdir. )en de onların gitti+iyoldan y!r!. ?e ki: “)izi "u tevhîde %)urâna' ça+ırmama sizden "ir !cretistemem. O &ur'ân, âlemler için ancak "ir ö+!tt!r” meâlindeki Enam sûresi K&.âye!i kerîmesi emrine uyup, ilâyı )elime!ullah ve ihyâyı -ünne!i Desûlullah i:in var1ü+ümü sar( e!mek is!iyorum ki dünyâda hayırla anılıp, âhıre!!e büyük e+re kavu/ayım. <

İs!anbul ki, İrem baları ondan bir par:adır. 4illerde konu/ulan ve !ârih ki!aplarındayazılan yeryüzünün in+isidir. Bu memleke!!e, benim padi/ahlıımda, orada az1ınların,kü(ür ehlinin bulunması uy1un deildir. 5ülâsa, niye!im ve 1ayre!im, o /ehrin(e!hedilmesidir. Buna karar verdim. Bu yıl baharda, sabah rüz1ârıyla birlik!e (e!holuna.Bunun i:in 1erekli hazırlıklar yapıla.@

Cs!a bir /âir olan 0â+îzâde 2a(er ;elebinin /iirlerinden bazı beyi!ler>

utudum +k ile $ir nât*rânum,(Ker c+n kurt+rrs+m 7ehliânum.B+hâr- n+# 7erendümden +!r,8+r+rm $ir kuru $erk-i h+#ânm.

%A/k a!e/iyle yanan 1ü:süz biriyim. Eer bu a!e/!en kendimi kur!arabilirsempehlivan sayılırım. amanın naz besleyen baharından ayrı olarak sararmı/ bir sonbaharyapraıyım.'

İdâm edile+ei haberini duyun+a da, /u ve+iz bey!i s*ylemi/!i>

Ben ehîd-i tK- +k ?ldukt+ râh- !ârd+,Hum+d+n defne!le!in tenden :u$âr :itmesin.

%Ben yâr yolunda a/k okuyla /ehîd olun+a, yıkamadan de(nedin ki6 o mukaddesyol+uluk!an kalan !ozlar üzerimden 1i!mesin.'

1) âm*s-ül-+’lâm; cild-3, sh. 1%1&2) Mir’ât- âin+t; cild-3, sh. &&3) Müneât-üs-selâtîn; cild-1, sh. 351') 8icilli Fsmânî; cild-2, sh. 6&5) e#kiret-ü-u’+râ; cild-1, sh. 2'66) "+kâ!k- u’mâni!!e tercümesi /Mecdî (fendi); sh. 335 ) Fsm+nl Müellifleri; cild-1, sh. '52%) Nâtifî e#kiresi; sh. 11 &) Geh$er 0nsikl?7edisi; cild-3, sh. 16&-11) 0m+s!+ ârîhi; cild-3, sh. 225 11) =+dîk+t-ül-ceâmî’; cild-1, sh. 2&12) âc-üt-teârih



Documents

İslâm Âlimleri Ansiklopedisi - 14