ИСПИТНА ПИТАЊА ИЗ ПРЕДМЕТА ЈАВНЕ ФИНАНСИЈЕ

1. Појам јавних финансијаJavne finansije predstavljaju naucnu disciplinu koja izucava finan.djelatnost drzave i drugih pravnih lica javnog prava – javnopravnih kolektiviteta,a koja se djelatnost sastoji u zadovoljavanju odredjenih javnih potreba i obezbjedjivanju novcanih sredstava da bi se te potrebe mogle finansirati u skladu sa ustavom i zakonima.

Sve aktivnosti drzave u okviru zakonodavne,izvrsne,upravne i sudske vlasti mogu se prikazati u budzetu u ubliku novcano izrazenih javnih rashoda.

Da bi planirane javne rashode drzava mogla efektuirati, neophodno je da obezbijedi odgovarajuca finansijska sredstva, ili putem uvodjenja javnih prihoda,ili zaduzivanjem na finan.trzistima, ili obavaljanjem poslovne aktivnosti na trzistu preko javnih orivrednih drustava.

Finansije u sirem smislu kao veoma slozena i razudjena oblast obuhvataju:

- Javne finansije (drzave i javnopravnih tijela)

- Poslovne finansije (individualnih preduzetnika i privrednih društava)

- Monetarne finansije ( centralne i poslovnih banaka i osigurav.durštava)

- Međunarodne finansije

Finansije se u širem smislu mogu odnositi na samo transakcije u nacionalnim granicama, ali se mogu javiti i kao međunarodne finansije.

Sve javne potrebe odnosno funkcije i djelatnosti države možemo svrstati u nekoliko grupa.

- Prvu grupu cine klasične funkcije države vezane za funkcionisanje političkog i ekonomskog sistema(drž.administracija na svim nivoima državne organizovanosti).

- Drugu grupu cine potrebe za međunarodnom bezbjednosšću zemlje, što podrazumijeva postojanje oružane (vojne )sile.

- Trecu grupu formiraju funkcije unutrašnje bezbjednosti u pogledu zaštite sloboda i prava građana, njihove imovine, kao i zaštita postojećeg političkog,pravnog i ekonomskog sistema i poretka. To su finkcije organa unutrašnjih poslova ali i pravosudnih organa.

- U četvrtu grupu se nalaze funkcije u domenu socijalne sigurnosti građana.U pitanju su dvije podgrupe funkcija. Funkcije obaveznog socijalnog

1

osiguranja(penzijesko i invalidsko osiguranje,zdravstveno osiguranje i osiguranje od nezaposlenosti).Pored toga ova funkcija podrazumijeva i djelatnosti države i njenih organa u sferi socijalnog zbrinjavanja i zaštite građana koji su iz bilo kog razloga,ostali zbez (dovoljne) ekonomske snage da u datim uslovima mogu ekonomski da opstanu.

- Petu grupu formiraju funkcije tzv.društvenih djelatnosti koje su veoma brojne: obrazovanje,nauku,kulturu,sport i sl.

- Šestu grupu čine finkcije u domenu ekonomske politike i privrednog razvoja.

- U sedmoj grupi se nalaze vanredne funkcije države i njenih organa i institucija,uslovnjene nepredvidivim događajima većih ili manjih razmjera kako u zemlji tako i u svetskom okruženju.

Najznačajniji prihodi savremene države su oni koji proizilaze iz njene vlasti., koristeći u većoj ili manjoj mjeri elemente prinude. Finansijski suverenitet države je samo jedan vid njenog političkog suvereniteta. Međutim, savremena država ne mora da koristi isključivo prinudu da bi došla do prihoda. Ona u savremenim tržišnim uslovima sve više ostvaruje prihode od javnih zajmova,državne imovine,svoje privredne aktivnosti, donacija i sl.

Prihodi koji se ostvaruju na osnovu vlasti su fiskalni javni prihodi, a oni koji se ne ostvaruju na osnovu vlasti, već na ugovornoj i dobrovoljnoj osnovi ili nekoj drugoj osnovi nazivaju se nefiskalni javni prihodi.

2. Предмет јавних финансија

Javne fijansije proučavaju finansijsku djelatnost države i drugih javnopravnih tijela. Za poodmirenje javnih potreba(funkcija) neophodno je osim odgovarajućih državnih organa i institucija obezbijediti i odgovarajuća materijalna sredstva kojima će se finansirati rad navedenih organa i institucija, to javne fijansije,kao naučna disciplina, za svoj predmet proučavanja imaju javne rashode i javne prihode.

Osim proučavanjaja javnih prihoda i rashoda, javne finasije kao predmet proučavanja imaju još dva pitanja.

Prvo –javne finansije se bave i proučavnjem budžeta i dugih institucija ua finansiranje javnih rashoda(posebno fondova obaveznog socijalnog osiguranja). U tom smislu posvećuje se pažnja načinima donošenja,izvršenja i kontrole budžeta,ciljavime koji se žele postići i učincima koje budžet proizvodi.

Drugo – specifičan predmet proučavanja javnih finansija je tyv.fenomen fiskalnog federalizma, koji se ogleda u posebnim finansijskim odnosima između raznih nivoa vlasti u pogledu raspodjele,kako javnih rashoda, tako i javnih prihoda.Ovaj fenomen prisutan je u federativno uređenim

2

državama,kao i u unitarnim državama,u kojima su prisutni elementi decentralizacije i regionalizma.

Javne finansije moraju odgovoriti na pitanja kako, koliko i od koga treba prikupiti novčana sredstva, kako izvršiti njihovu raspodjelu na pojedine subjekte i za pojedina namjene,kako ta sredstva utrošiti da bi se optimalno ostvarili zadaci iz nadležnosti države i drugih javnopravnih institucija.Ovaj pristup se naziva normativnim pristupom. On podrazumijeva ekonomsku analizu koja treba da odgovori na pitanje kako treba organizovati finansijsku privredu da bi se postigli što bolji učinci.

Jacvne finansije istražuju i efekte koje prikupljanje, raspodjela i trošenje sredstava od strane države i drugih javnopravnih tijela ostavlja na fizička i pravna lica, kao i na privredu u cjelini, ovaj pristup se naziva poozitivnim pristupom. On je zasnovan na analizi efekata jkoje izazivaju mjere na strani javnih prihoda i javnih rashoda.Npr. može se vršiti analiza efekata koji se ostvaruju zamjenom jednog poreza drugim poreskim oblikom, ili se mogu izdvojeno analizirati rashodi za pravosuđe.

3. Метод јавних финансија

U javnim finansijama koriste se opšti metodi: analiza,sinteza, indukcija i dedukcija.

Analiza – koriste se dva opšta metoda analize – metod raščlanjivanja i metod upoređivanja

Metod raščlanjivanja se upotrebljava za upoznavanje strukture analizirane materije. Njihovom primjenom vrši se raščlanjivanje javnih rashoda i javnih prihoda i upoznaju elementi iz kojih se oni sastoje. ovaj metod dopunjem metodom upoređivanja, omogućava da se sagleda ponašanje djelova prema cjelini i uoče suprotnosti u kretanjima sastavnih djelova posmatrane cjeline čime se omogućava da se upozna suština stvari.Što je rašćlanjivanje detaljnije to je mogućnost sagledavanja uzročno-posledičnih veza veća i konkretnija.

Metod upoređivanja se nadovezuje na metod raščlanjivanja, da bi se saznali kvantitativni odnosi među ustanovljenim elementima. Ovaj metod se može koristiti samo uz postojanje dvije veličine, dva rezultata ili dvije pojave koje se upoređuju, a te dvije veličine moraju biti jednovrsne tj. Uporedive.

Sinteza – predstavlja objedinjavanje zapažanja dobijenih na psnovu raščlanjivanja, upoređivanja i ostalih metoda analize. Primjenom ovog metoda vrši se ocjenjivanje svega onoga što se prethodno ispitalo, odnosno on se nadovezuje na prethodne postupke analize.Primjenom sinteza dolazi do punog izražaja sposobnost zaključivanja.

3

Indukcija i dedukcija – su međusobno povezani metodi i dopunjuju se.

Indukcijom se od posebnog ili pojedinačnog dolazi do cjeline ili opšteg, dok se metodom dedukcije posebno ili pojedinačno izvodi iz cjeline ili opšteg.

Specijalni metodi koji se takođe pored ovih opštih metoda primjenjuju u javnim finansijama su: metod odnosa vrijednosi, indeksni metodi idr. Koji vode porijeklo iz statistilke, kako i ekonometrijski metodi gdje spadaju: bilansni metod,metod trenda,metod višestruke korelacije i komparativni metod.

Bilansni metod zauzima posebno mjesto jer je zasnovan na činjenicama da se svi javni rashodi i prihodi međusovno usaglašavaju i bilansiraju.metoda trenda se na osnovu kretanja javnih rashoda i prihoda u prethodnom periodu predviđaju buduća kretanja.Metodom korelacije na osnovu kvalitativno izabranih međusobnih veličina,predviđaju se očekivana kretanja u narednom periodu.komparativnom metodom vrši se uporedno sagledavanje pojedinih javnih rashoda i prihoda dobijenih korišćenjem prethodnih metoda.

4. Однос јавних финансија и других научних дисциплина

Nauka o javnim finasijama ima svoj predmet pručavanja, svoju terminologiju i svoje principe i podjele, zbog čega je ona samostalna naučna disciplina. Javne fijasije su po prirodi i karakteru materije koju obuhvataju, prevashodno ekonomska nauka sa mnogobrojnim vezama sa drugim naukama.

Postoji trajna veza između javnih finansija i političke ekonomije , ako osnovne ekonomske discipline, a ta veza dobija na značaju posebno razvojem ekononomske misli.

Između javnih finasija i ekonomske politike postoji čvrsta veza. Savremene mjere javnih finansija predstavljaju sastavni dio ukupnih društvenoekonomskih mjera svake zemlje radi ostvarivanja određenih društveno- ekonomskih ciljeva.U pitanju je kompleks mjera makroekonomske i mikroekonomske provenijencije čiji je jedan od najvažnijih djelova u savremenim, tržišno orjentisanim, privredama svakako politika javnih finasija.

Javne finansije imaju poseban odnos sa ostalim finansijskim disciplinama, posebno s kreditno-monetarnim, bankarskim i poslovnim finansijama. Ovo iz razloga pto je u uslovima savremene tržišno orjentisane privrede nezamislivo odvojeno tretirati makroekonomske i mikroekonomske fenomene i pojave.

Takođe postoje veze i sa ustavnim pravom – proizilazi iz odnosa koji postoji između zakona kojima se uređuju javni rashodi i prihodi i ustava.

4

Veza sa finansijskim pravom proizilazi iz toga da je nužno da javno-finansijski odnosi budu regulisani pravnim normama.

Sto se tiče veze između javnih finansija i upravnog prava –treba istaći da država ubiranje javnih prihoda vrši u poreskom postupku,koji je posebna vrsta upravnog postupka, i to od strane poreskih organa,koji su organi uprave.

Savremena nauka o javnim finansijama danas se teško može zamisliti bez primjene statistike i matematike. Značaj kvantitativnih iskaza je u javnim finansijama veći nego u bilo kojoj drugoj ekonomskoj,odnosno društvenoj nauci.

5. Развој науке о јавним финансијама

Nauka o javnim finansijama je relativno mlada naučna disciplina. Njeno oformmljenje kao samostalne naučne discipline završeno je u XIX vijeku. Međutim i prije toga su, na različite načine i u različitim oblicima, funkcionisali finansijski mehanizmi. U tom smislu, finansijski fenomeni su privlačili pažnju, mnogih mislilaca još u starom vijeku.

Prva razmišljanja o javnim finansijama susreću se kod Ksenofona i Aristotela.

Ksenofon o problemu prikupljanja prihoda nužnih za podmirenje državnih rashoda raspravlja u svom radu pod naslovom O državnim prihodima. I

Aristotel je razmatrao probleme raspodjele poreskog tereta. I u rimskoj državi vođene su polemike o problemima državnih prihoda. Tako je Tacit raspravljao o pitanjima prevaljivanja poreza.

Prvi podaci o javnim finansijama potiču iz ranog srednjeg vijeka, a sistematizovao ih je arabljanski pisac toga doba Ibn Haldun.On je konstatovao da '' moć države počiva na dva stuba: dobroj vojsci i dobrim finansijama , popusti li ijedan od njih, snaga države mora nazadovati '' . ovo mišnjenje do danas nista nije izgubilo od svoje ispravnosti.

U Evropi se u XIII vijeku Toma Akvinski prvi bavio pitanjima javnih finansija. On je pisao vjerska finansijska djela u kojima daje za pravo vladaru da u vanrednim okolnostima, kada redovni domenski prihodi nisu dovoljni, može da pristupi oporezivanju svojih podanika.

Prvim poreskim teoretičarem na zapadu smatra se Žan Boden. On je jos 1577 godineu svom političkom djelu šest knjiga o Republici prvi dao pravnu teoriju poreza. Istakao je zakonitost i pravičnost poreza. Da bvi bio pravičan porez treba osigurati jadnakost svih pred fiskusom.

Privredni razvoj Evrope, i posebno razvoj gradova kao trgovačkih i bankarskih centara,koincidira s pojavom merkantilista koji smatraju da se bogatstvo stvara u trgovini. Zbog toga su merkantilisti bili pristalice uvođenja carina. S nastankom

5

fiziokratskog učenja , kao direktne reakcije na merkantilizam, javne finansije postaju značajan predmet interesovanja ekonomske i filozofske misli.Prvi ovu ideju zagovara Sebastijan Voban, predlažući oporeuivanje svih dohodaka po različitim stopama, ale ne većim od 10 odsto.

Fiziokratksa doktrina o porezima nije imala uticaja izvan Francuske. Međutim, ona je probudila Adama Smita u Engleskoj da sačini nekoliko kapitalnih djela iz oblasti javnih finansija posvećenih posebno problemima i pitanjima izvora javnih prihoda, oblicima javnih prihoda i najboljim načinima njihovog ubiranja i trošenja. Među ova dva djela spada Istraživanje o prirodi i uzrocima bogatstva naroda.Adam Smit je opravdao proporcionalno oporezivanje i isticao potrebu stalnog širenja poreske osnovice i povećanja broja poreskih obveznika. Zalagao se za poreze na potrošnju i to onih proizvoda koji nijesu neophodni čovjeku – posebno alkohol.

Najviše je poznat međutim po formulisanju poreskih pravila četiri poreska kanona ( opštost, srazmjernost, ugodnost plaćanja i ekonomičnost naplate), što i danas predstavlja osnovne principe oporezuivanja.

Nastavljač ideje Adama Smita bio je David Rikardo. On jse posebno bavio principima oporezivanja, kao i pitanjima prevaljivanja poreza i učincima oporezivanja. Bio je protivnik javnog zaduživanja,zastupajući stav da narodi treba da pokrivaju svoje rashode onda kada nastanu, a ne zaduživanjem budućih generacija.

U drugoj polovini XIX vijeka i prvim decenijama XX v ijeka izučavanje finansijskih pojava doživljava takav razvoj da dolazi do osamostaljivanja nauke o javnim finansijama i njenog fenomena kao samostalne naučne discipline. Tada se pojavljuju mnoga velika imena javnih finansija u Francuskoj ( Žez,Trotaba, Leroa-Bolije, Sturm, a kasnije i Aliks i Lofanbriže), u Italiji ( Luiđi Kosa, Panteleoni,Rika Salerno, De Viti de Marko, Einaudi, a nešto kasnije Morseli, Kašani i Pacenti), U Njemačkoj ( Rau, Vagner,Štajn,Nojmark,Šmelders) i Velikoj britaniji (Bestejbl ,Stemp,Širas,Pigu,Ursula Hiks, Hju Dolton i nešto kasnije Džon majndard Kejnz)

Pod direktnim uticajem Kejnza u svim zemljama svijeta, a posebno SAD javlja se čitava plejada savremenih teoretičara javnih finansija ali i onih koji se protive njegovomučenju.

6. Појам фискалног оптерећења

Pod fiskalnim opterećenjem podrazumijeva se visina učešća javnih rashoda,odnosno javnih prihoda u ukupnoj novostvorenoj vrijednosti (narodnom dohotku, odnosno društvenom proizvodu)neke zemlje u toku jedne kalendarske godine.

U teoriji se smatra da ovo utvrđivanje treba vršiti preko sume javnih prihoda, a ne preko javnih rashoda.

6

Navode se dva ključna razloga:

- Prvo , ukupna masa statistički iskazanih javnih rashoda, sadrži tzv.bruto javne rashode. U tom smislu, mnogi javni rashodi višestruko se prikazuju, s obzirom da nije moguće isključiti sva transferna davanja. Ransfernim javnim rashodima država nadoknađuje (vraća) poreskim obveznicima jedan dio onoga što im je uzela preko poreza i drugih javnih prihoda.

- Drugo, javni rashodi se , većim ili manjim dijelom, pokrivaju (finansiraju) i javnim prihodima koji nijesu uzeti od privrede i stanovništva, koji nijesu pritisak, kakav je slučaj sa najvećim brojem nefiskalnih javnih prihoda. Tako javni zajam kao tipičan i najčešći oblik nefiskalnog javnog prihoda predstavlja anticipiranje dijela javne potrošnje budućih generacija i ne može se dovesti u vezu sa društvenim proizvodom konkretne godine.

Fiskalno opterećenje se može mjeriti preko koeficijenta fiskalnog opterećenja, koji predstavlja količnik koji se dobija kada se deljenik(brojilac) uzme ukupan iznos svih dažbinskih (fiskalnih) javnih prihoda u nekoj državi (porezi, doprinosi sa obavezni socijalno osiguranje, takse i druge obavezne dažbine), a za delilac(imenilac) njen godišnji društveni proizvod.

Djeljenik – suma javnih prihoda fiskalnog karaktera, odnosno sva suma naplaćenih u toku jedne godine poreza,doprinosa za obavezno socijalno osiguranje, taksa, naknada, kazni i drugih obaveznih javnih dažbina naplaćenih na svim nivoima vlasti.

Djelioc – godišnji bruto društveni proizvod po tržišnim cijenama.

Količnik fiskalnog opterećenja predstavlja količnik javnih prihoda i društvenog proizvoda jedne zemlje u jednoj kalendarskoj godini i iskazuje se prema formuli

Fo = Sd / Dp x 100

Fo – izračunato fiskalno opterećenje iskazano u procentima

Sd – zbir svih javnih prihoda fiskalnog tipa, s napred iskazanim korekcijama

Dp – godišnji društveni bruto proizvod po tržišnim cijenama konkretne godine (GDP)

7. Врсте фискалног оптерећења

Može biti:

- Globalno – fiskalno opterećenje posmatrano za cijelu nacionalnu privredu i za čitavukalendarsku godinu. Utvrđuje se kao odnos ukupnih fiskalnih javnih prihoda i ukupnog društvenog proizvoda u jednoj zemlji i u jednoj kalendarskoj godini.

7

- Parcijalno – Fiskalno opterećenje posmatrano kao konkretan fisklani teret nacionalne privrede,grane ,grupacije, regiona, privrednog društva ili pojedinaca u određenom vrem.periodu.

Parcijalno se dijeli dalje na tri vrste

-prva vrsta parcijalnog fiskalnog opterećenja pokazuje kolikjo je druš.droizvod komkretne zemlje opterećen nekom vrstom dažbinskih javnih prihoda. Te podatke objavljuje statistika OECD-a.

- druga vrsta parcijalnog fisk.opterećenja pokazuje obim fisklanog opterećenja druš.proizvoda dažbinskih javnih prihoda na nivou regiona(opštine,grada ili nekog drugog nivoa političko-teritorijalne organizovanosti).U pitanju je odnos društvenog proizvoda ostvarenog na nivou konkretnog regiona iskazanog po trž.cijenama i na teritoriji tog regiona naplaćenih dažbinskih javnih prihoda.

-treca vrsta parcijalnog fiskalnog opterecenja pokazuje nivo opterećenja konkretnog poreskog obveznika za period od godinu dana. Pri utvrđivanju fiskalnog opterećenja pravnog lica dovode se u vezu ukupni dažbinski javni priodi koje je platilo to pravno lice i njegov ukupni prihod. Nije ispravno metodoloski dovoditi u vezu naplaćene javne dažbinske prihode pravvnog lica sa njegovom dobiti , zbog toga sto se u slučaju da pravno lice posluje sa gubitkom,ne bi moglo utvrditi njegovo fiskalno opterećenja. Z utvrđivanje fiskalnog opterećenja fizičkog lica dovode se u vezu ukupni dažbinski javni prihodi koje je lice platilo i njegov dohodak kao zbir svih njegovih neto prihoda koji podliježu oporezivanju.Relativni poreski pritisak – dovodjenje fiskalnog opterećenja u vezu sa svim koristima koje se lroz javne rashode vraćaju poreskim obveznicima.Realni fiskalni teret ne zavisi samo od visine fiskalnih prihoda, već i od toga kako se fiskalni prihodi upotrebljavaju. Ako se oni racionalno upotrijebe na uvećanje društvene proizvodnje i društvenog proizvoda, na unapređivanje privrede i obezbjeđenja socijalnih davanja, onda fiskalno opterećenje može da bude i povećano a da to ne smeta poreskim obveznicima

8. Пojaм и значај јавних расхода

Javni rashodi su novčani izdaci koje država čini u javnom interesu radi zadovoljavanja javnih potreba.

Iz ove definicije proističu sledeće dvije karakteristike javnih rashoda:

- Oni služe za podmirenje(pokriće) javnih potreba

- U savremenim uslovima oni su po pravilu izraženi u novcu

Cilja javnih rashoda je zadovoljenje javnih potreva, što predstavlja osnovni kriterijum za razugraničavanje javnih od drugoh rashoda, kako onih u privredi(poslovnih), tako posebno privatnih(ličnih)rashoda. Dok se drugi rashodi

8

čine, u principu radi zadovoljenja potreba pojedinaca, javni rashodi predstavljaju trošenje radi zadovoljenja opštih potreba.

Druga karakteristika je činjenica da se u savremenim uslovima oni izražavaju u novcu. Ovo je opšta karakteristika javnih rashoda i najčešće je slučaj, što nikako ne znači da se u modernoj,tržišno orjentisanoj privredi ne mogu naći slučajevi u kojima podmirenje javnih rashoda može ostvariti i na razne druge nenovčane načine(u naturi, radom,odnosno činjenjem, u obliku počasti i putem ispuštenih prihoda). Ovo je posebno slučaj u ratnim uslovima i u uslovima pripreme za rat odnosno poslije rata.Takođe pomoć stanovništvu u saniranju poosledica elementarnih nepogoda i sl.

U strukturi javnih rashoda najvažniji suizdaci za:

Državnu upravu,unutrašnju bezbjednost(policija),narodnu odbranu (vojni rashodi),spoljni poslovi,pravosudne organe,obrazovanje, kulturu,naučnoistraživački rad,ekološke svrhe,ekonomske intervencije,socijalnu sigurnost stanovništva,sport i sl.

9. Класификацијa јавних расхода (1. редовни и нередовни јавни расходи; 2. лични и материјални јавни расходи; 3. јавни расходи централне власти и нижих политичко-територијслних јединица)

Redovni i neredovni javni rashodi – podjela je jedna od najstarijih. Kriterijum za ovu podjelu je redovnost pojavljivanja. Redovni imaju sledeće karakteristike: mogu se unaprijed predvidjeti, po visini su manje-više stabilni i redovno se javljaju. Neredovni javni rashodi se pojavljuju s vremena na vrijeme,njih nije moguće bilansno predvidjeti, pojavljuju se neperiodično, odnosno nije moguće odrediti period njihovog pojavljivanja niti njihov obim. Kao posebna vrstaneredovnih javnih rashoda javljaju se vanredni javni rashodi koji su rezultat saniranja posledica dejstva nekih vanrednih okolnosti(elementarne nepogode, radta dejstva isl)

Lični i materijalni javni rashodi – klasifikacija je izvršena prema objektu trošenja.Lični javni rashodi predstavljaju rashode namijenjene izdržavanju organa uprave(plate zaposlenih u organima uprave,u vojsci, policiji i sl.) odnosno isplate penzija,m invalidnina, raznih pomoći i sl. Pojedincima koji na to imaju pravo.Materijalni javni rashodi obuhvataju rashode namijenjene vršenju javnih službi(kancelar.materijal,sredstva za vojsku,osnovna sredstva,investicije i sl)

Javni rashodi centralne vlasti i nižih političko-teritorijalnih jedinica – Klasifikacija je izvršena prema subjektu njihovog trošenja. Ova podjela ima specifičnu tećžinu posebno u složenim ( federativno) uređenim državama. Ključni problem u ovim državama jeste u podjeli nadležnosti (funkcija). Javni rashodi centralne vlasti su oni rashodi koje vrši država(centralni nivo).Javni rashodi nižih političko-teritorijalnih jedinica su oni rashodi koje vrše tijela

9

nižih političko-teritorijalnih jedinica u odnosu na centralnu vlast. Ta tijela mogu biti organi članica federalne države, pokrajine, grada ili lokalne samouprave.

10. Класификацијa јавних расхода (1. производни и трансферни јавни расходи; 2. јавни расходи у новцу и у натури; 3. продуктивни и непродуктивни јавни расходи)

Proizvodni i trensferni javni rashodi – ova podjela je relativno novijeg datuma i povezana je sa tendencijom jačanja državnog intervencionizma,odnosno s jačanjem ekonomskih i socijalnih funkcija savremene države.U proizvodne javne rashode spadaju tzv. Realni i investicioni rashod. Realni rashoidi predstavljaju rashode kojima država pribavlja produktivna dobra i usluge,plaća radnike i službenike i kupuje materijana dobra. Investicioni (kapitalni) javni rashodi su oni kojima odgovara protivvrijednost dobijena u ekonomskim dobrima koja će kasnije donositi prihode, što dolazi do direktnog ili indirektnog povećanja društvenog proizvoda.U Transferne javne rashode spadaju: tradicionalni administrativni javni rashodi države(vojska,administracija i sl), socijalna davanja(penzije,invalidnine,socijalne pomoći i dr), otplate kamata za uzete državne zajmove i sl.

Javni rashodi u novcu i naturi - ovo je jedna od najstarijih podjela, i danas gubi na značaju jer se javni rashodi iskazuju i zvršavaju prevashodno u novcu.

Produktivni i neproduktivni – odnosno na rentabilne i nerentabilne jeste način na koji se oni reflektuju na povećanje prouivopdnih kapaciteta, što dovodi ili ne dovodi do porasta prihoda.Produktivni – rentabilni, javni rashodi su rashodi koji prouzrokuju povećanje proizvodnih kapaciteta i dovode do porasta prihoda.Npr. Izgradnja ,rekonstrukcija ili modernizacija nekog proizvodnog kapaciteta sredstvima budžeta države je primjer produktivnog javnog rashoda.To je direktni produktivni javni rashod. Indirektni bi bio ulaganje u izgradnju, rekonstrukciju ili modernizaciju nekog puta,pruge ili drugog infrastrukturnog objekta iz budžeta .neproduktivni tj nerentabilni javni rashodi su oni koji ni direktno ni indirektno ne dovode do povećanja privrednih kapaciteta, odnosno porasta prihoda. To su rashodi za vojsku,administraciju sl. Mada pojedine djelovi navedenioh rashoda mogu da budu i produktivni , bilo direktno bilo indirektno(npr.namjenska proizvodnja,ili vojna ulaganja u izgradnju infrastrukture i sl.)

11. Класификацијa јавних расхода (1. одложиви и неодложиви јавни расходи; 2. GFS класификација јавних расхода) Podjela javnih rashoda na odložive i neodložive vezana je za mogućnost da se neki javni rashodi u slučaju nepostojanja dovoljnih javnih prihoda mogu ili ne mogu odložiiti na neko vrijeme.

10

Odloživi –su oni rashodi čije se izvršenjemože odložiti u vremenu. Usled nedostatka javnih prihoda,zbog njihovog neblagovremenog priticanja, izvršenje nekih javnih rashoda se može odložiti za neko duže vrijeme, Npr. Ulaganje u izgradnju nekih objekata,iako su planirani u budžetu , zbog nedostatka sredstava može se odložiti za neko vrijeme kada budu obezbijeđeni bolji prilivi javnih prihodaNeodloživi – su oni javni rashodi koji se na osnovu propisa moraju izvršiti odgovarajućeg dana kako je njihovo izvršenje planirano. Primjer je isplata plata zaposlenima u državnim organima,kao I isplata penzija.GFS klasifikacija – MMF propisao je posebnu međunarodnu klasifikaciju javnih rashoda , koja na neki način je postal obavezujuća I u svijetu opšteprihvaćena. Riječ je o državnoj finansijskoj statistici – klasifikaciji. Ova klasifikacija je data u priručnuku za statistiku državnih finansija koji je izdao MMF. Ova klasifikacija obuhvata ne samo javne rashode već I javne prihode.U GFS klasifikaciji prihvaćen je princip fakturisane realizacije /knjiženje se vrši u momentu dospjelosti)za potrebe kako evidentiranja javnih prihoda, tako I za evidentiranje javnih rashoda.U njemu je razrađen system jedinstvene budžetske klasifikacije koji obuhvata:1)ekonomsku klasifikaciju prihoda I primanja, 2) ekonomsku klasifikaciju rashoda I izdataka, 3) organizacionu klasifikaciju, 4) funkcionalnu klasifikaciju, 5)klasifikaciju prema računovodstvenim fondovima.

12. Улога државе у обезбеђивању јавних добараTržišni mehanizam nije u stanju da uvijek ostvari sve ekonomske funkcije, zbog čega nastaju situacije u kojima država mora da interveniše da bi se ostvarila efikasna preraspodjela resursa. Postoji više razloga koji u takvim situacijama objašnjavaju nužnost prisustva javnog sektora. Posebno su značajni sledeći razlozi:

- Potreba za uspostavljanjem pravnog poretka koji će omogućiti nesmetano funkcionisanje tržišnih institucija i mehanizama konkurencije

- Obezbeđivanje javnih dobara- Rešavanje problema tzv.eksternalija- Sprovođenje politike raspodjele dohotkai imovine u mjeri u kojoj distribucija

uspostavljanja kroz djelovanje tržišnog mehanizma ne odgovara društveno shvaćenoj pravičnosti

- Obezbeđenje stabilnosti u ekonomskim kretanjima( visoka zaposlenost, niska inflacija) kao i stope privrednog rasta koja odgovara durštvenim preferencijama.Za funkcionisanje svake države neophodno je da se obezbijede odgovarajuća javna dobra.Javna dobra se mogu podijeliti po raznim osnovama. Polazeći od toga da ih mogu obezbjeđivati razni nivoi vlasti javna dobra se dijele na: lokalna,regionalna,državna,međunarodna,globalnaDalje možemo ih još podijeliti na čista i nečista javna dobra.Čista javna dobra – obuhvataju dobra koja nije moguće obezbijediti u dovoljnim količinama primjenom principa tržišne efikasnosti. U pitanj je odbrana zemlje,bezbjednost,poslovi uprave i sl.Ta dobra karakterišu:nekonkurentnost u potrošnji i neisključivost. Nekonkurentnost u potrošnji javnih dobara znači da korišćenje javnog dobra od strane jednog lica ne

11

umanjuje korisnost koju ono pruža drugim licima, ne umanjuje sigusnost drugim licima. Neisključivost u upotrebi jevnih dobara označava nemogućnost da se bilo ko spriječi da ih koristi.Nečista jevna dobra – su dobra kod kojih osim elemenata javnosti postoje i elementi privatnosti. U pitanju su dobra čije bi se obezbjeđivanje, načelno,moglo organizovati na tržišnim principima , kao kod privatnih dobara, ali je interes države da ona budu korišćena od strane svih građana. U pitanju su saobraćajnice,obrazovanje,zdravstvena zaštita,i sl.Ekternalije – postoje kada su u obezbjeđivanju jednog dobra pojavljuju efekti koji pogađaju lica koja ne žele da plate korist, odnosno štetu nastalu za njih kao posledica proizvoidnje tog dobra. Drugim riječima, to je situacija koja se javlja kada se koristi od jednog privatnog dobra ne mogu '' individualizovati'' već se prenose na treća lica koja nijesu spremna da za to bilo šta plate( npr. Vakcinisanje jednog djeteta protiv zarazne bolesti čini korist i ostalima jer smanjuje rizik da i oni obole.)

13. Начела јавних расходаDa bi se prikupljena sredstva za pokriće javnih rashoda što racionalnije i efektnijekoristila, neophpodno je odrediti određena načela , odnosno pravila po kojima će država obaviti tu funkciju.Postoje tri klasična načela javnih rashoda:

- Načelo štednje- Načelo opšteg interesa- Načelo umjerenosti i proporcionalnosti

Neki autori dodaju jos i :načelo skladne strukture zadovoljenja potreba, načelo automnosti,načelo demokratičnosti,načelo izvora sredstava,načelo podudarnosti prihoda i rashoda.Načelo opšteg interesa javnih rashoda – jedno od najvažnijih načela javnih rashoida je zahtjev da javni rashodi treba da služe ostvarivanju isključivo opšteg interesa , odnosno oni treba da služe prvenstveno za pokrivanje potreba koje su u interesu društva kao cjeline.Javni interesi moraju biti ispred interesa pojedinaca, javni rashodi ne mogu koristiti za podmirenje ličnih potrebaNačelo štednje – je jedno od osnovnih načela javnih finansija, posebno u uslovima prenapregnute javne potrošnje. Ovo praktično znači da država treba da teži da se sa što manje stedstava postigne postignu što veći efekti. Međutim, treba znati da je kod primjene ovog načela nužno odrediti optimalne granice,jer u nekim slučajevima isuviše veliko smanjenje sredstava može da prouzrokuje štetne posledice.Načelo umjerenosti i proporcionalnosti javnih rashoda – predstavlja zahtjev da javni rashodi treba da budu visoki koliko i javni prihodi, odnosno da se finansiraju iz društvenog prouzvoda, a ne iz imovine ili na račun budućih generacija. Takođe ovo načelo zahtijeva uvažavanje pravila proporcionalnosti u trošenju javnih rashoda ne samo u odnosu na društveni proizvod već i između pojedinih javnih rashoda , odnosno da se pojedine javne potrebe moraju zadovoljiti srazmjerno mogućnostima nacionalne privrede.

14. Покриће јавних расходаPitanje pokrića javnih rashoda proističe iz činjenice da javni rashodi mogu da budu redovni i vanredni. Ovo pitanje različito tumače klasična i savremena teorija.

12

Klasična teorija – je imala dosta jednostavne i jedinstvene odgovore na pitanje kako pokriti redovne, a kako vanredne javne rashode. Naime , redovni javni rashodi se pokrivaju redovnim javnim prihodima, dok vanredne javne rashode treba pokriti isključivo vanrednim javnim prihodima( javnim zajmovima, vanrednim poorezima,ili inostranom pomoći)Korišćenje zajmova za pokrivanje javnih vanrednih rashoda znači olakšanje položaja sadašnjih generacija na račun budućih generacija.Klasična teorija javnih finansija ne preporučuje korišćenje javnih zajmova za pokrivanje ni redovnih, niti neredovnih vanrednih javnih rashoda. To znači da država ne bi smjela da koristi javni zajam za pokriće deficita u periodima krize i stagnacije. U toj situaciji za pokriće vanrednihjavnih rashoda država ima samo dvije mogućnosti: da poveća javne prihode, ili da smanji javne rashode. Savremena teorija – javnih finansija za pokriće vanrednih rashoda predlaže, kako vanredne javne prihode(poreze i sl.), tako i javne zajmove.Međutim, nije ista situacija kada se radi o pokriću vanrednih javnih rashoda u uslovima privrednog razvoja ili kada se vanredni javni rashodi pokrivaju u uslovima recisije ili stagnacije. U uslovima privrednog razvoja vanredni javni rashodi se mogu pokrivati i vanrednim porezima i javnim zajmovima. Ali,ako se vanredni javni rashodi pojave u zemlji čija je privreda u recisiji ili stagnaciji , kada fiskalni kapaciteti ne omogućavaju uvođenje vanrednih javnih prihoda,te rashode treba finansirati javnim zajmovima. Nije preporučljivo da se javni rashodi finansiraju deficitarno, odnosno da se finansiraju iznad mogućnosti ostvarenja javnih prihoda. Kod deficitarnog finansiranja javni rashodi se jednim dijelom ne pokrivaju iz javnih prihoda, već štampanjem novca.Takvo finansiranje generiše inflaciju, zbog čega ga treba eliminisati.Slična situacija je i kada se država putem emisije državnih obveznica zadužuje kod nelikvidnih poslovnih banaka. I taj oblik finansiranja konačno efektuira kao primarna emisija.

15. Ефекти јавних расходаJavni rashodi ostvarju određene efekte na ekonomski i socijalni život, čime oni u savremenim uslovima postaju važan instrument kojim se djeluje na ekonomsko-politička i socijalna zbivanja u društvu. Ne postoji jedinstveno gledište o tome koji se efekti mogu postići putem javnih rashoda.Istorijski posmatrano pojavile su se dvije osnovne koncepcije, s obzirom na efekte javnih rashoda

- Koncepcija o neutralnim javnim rashodima- Koncepcija o aktivnim javnim rashodima

Koncepcija o neutralnim javnim rashodima – nastala je u okviru klasične građanske finansijske teorije prema kojoj javni rashodi imaju neutralno dejstvo na privredna i socijalna kretanja . U pozadini ove teorije je stav o nemiješanju države u ekonomski i socijalni razvoj, odnosno o potrebi da javni rashodi budu što niži.Koncepcija o aktivnim javnim rashodima – koja je nastala i razvijala se u periodu pred, a posebno poslije Drugog svetskog rata, predstavlja sastavni dio teorije funkcionalnih finansija. Zastupnici koncepcije o aktivnim javnim rashodima stavljaju akcenat na ekonomsko-politička i socijalna dejstva javnih

13

rashoda. Suština je u aktivnoj ulozi države i njenom ekonomskom i socijalno-političkom intervencionizmu.

Stav savremenih teorija jeste da se javni rashodi ne mogu posmatrati odvojeno od javnih prihoda.Aktivni javni rashodi – su oni koji mijenjaju privrednu i socijalnu strukturu države. Neutralni – javni rashodi bi bili oni koji to ne čine.

16. Обим јавних расходаJeno od bitnih pitanja javnih finansija jeste i veličina ili obmi javnih rashoda. Obih prihoda uslovljava obim rashoda , čime se određuje i stepen zadovoljenja javne potrošnje.Savremene javne finansije ne prihvataju stanovište da su javni rashodi dobri samo kada su mali. Na njih se ne gleda više kao teret za privredu. Stanovište je da su javni rashodi u načelu uvijek korisni kada su produktivni, što se manifestuje na posredan ili neposredan način.Smatra se da nije bitno raspravljati o visini i limitiranju ukupnih javnih rashoda, već o limitiranju i visini pojedinih kategorija javnih rashoda. Ne samo da je porebno voditi računa o odnosu produktivnih i neproduktivnih javnih rashoda, već je nužno obratiti pažnju i na izbor unutar svake od navedenih kategorija, a posebno u okviru kategorije neproduktivnih javnih rashoda.Problem visine javnih rashoda ima dvije dimenyije:

- Finansijsku- Socijalno – ekonomsku

Određivanje fisine javnih rashoda sa finansijskog aspekta prektično predstavlja određivanje gornje granice javnih prihoda. Pošto javni rashodi mogu biti onoliko visoki koliko to dozvoljavaju instrumenti javnih prihoda,to otvara pitanje finansijskih mogućnosti date nacionalne proivrede.

U savremenim uslovima kod svih zemalja postoje tendencije porasta javnih rashoda. Dinamika porasta javnih rashoda kroz istoriju nije bila ista u svim periodima i u svim zemljama .Značajan uticaj na nivou javnih rashoda imaju vanredne situacije i događaji ( ratovi, krize i sl.). Tada se mijenjaju shvatanja o visini učešća opšte potrošnje u društvenom prouzvodu i dolazi do prilagođavanja privrede većem obimu poreskog zahvatanja, a paralelno raste i udeo opšte potrošnje u društvenom proizvodu. Ovo je tzv. Efekat premještanja koji su u literaturi uveli pikok i Visman krajem sedamdesetih god. X vijeka. Struktura javnih prihoda se prilagođava novim zahtjevima za javnim rashodima.Međutim prilagođavanje nije u potpunosti samo kvantitativno.

17. Узроци пораста јавних расходаU skoro svim zemljama svijeta uočava se konstantan porast javnih rashoca,kako u apsolutnom, tako i u relativnom smislu. Državne funkcije se proširuju, tako što se postojeće funkcije povećavaju, i pojavljuju nove funkcije uslovljene nastankom brojnih novih socioekonomskih, političkih i drugih odnosa u državi.U periodu od kraja XIX vijeka pa do danas pojavile su se mnoge teorije i formulacije brojnih pravila o uzrocima sve većeg rasta javnih rashoda.

14

Nahjpoznatija među starim teoretičarima, su Vagnerova pravila porasta javnih rashoda i Pikok-Viznanova među savremenim teoretičarima javnih finansija.Vagner je u neprestanom rastu javnih rashoda druge polovine XIX vijeka uočio izvjesnu zakonitost, neku učestalost s karakterom trajnosti i to formulisao u vidu zakona porasta javnih rashoda, zakona koji je u istoriji javnih finansija poznat kao Vagnerov zakon.Vagnerov zakon su preispitivali pikok i Vizman.Oni su zaključili da Vagnerov zakon i dalje važi, ali su mu dali sasvim drugačije i detaljnije obrazloženje. Smatrali su da su u osnovi javnih rashoda rastu zbog toga što rasu javni prihodi, a ne obrnuto, te da prihodi rastu zato što to iziskuje pritisak na strani javnih rashoda.

G.Žiz je izvršio klasifikaciju uzroka porasta javnih rashoda, i klasifikovao ih u dvije grupe u zavisnosti od toga dali oni dovode do:- prividnosti ili - stravnog povećanja javnih rashoda.Prividni uzroci – su oni koji povećavaju iznos rashoda u budžetu, ali usled toga nije pojačan pritisak na poreske obveznike, tj. Obim ličnih potreba nije jače ograničen u korist javnih. Među prividne uzroke porasta javnih rashoda spadaju: snanjenje kupovne snage novca( inflacija), promjene u tehnici iskazivanja budžeta (prelaz sa principa neto budžeta na princip bruto budžeta), povećanje teritorije i broja stanovnika zemlje.Najznačajniji prividni uzrok povećanja javnih rashoda je smanjenje kupovne snage novca(inflacija) Ddo kojeg dolazi zbog porasta cijena.Stvarno povećanje javnih rashoda – je mnogo važnije. To jesituacija kada se povećava udio javnih rashoda u društvenom proizvodu, odnosno kada se procentualno sve veći dio društvenog proizvoda troši za podmirenje javnih rashoda.Postoji veći broj uzroka koji dovode do realnog – stvarnog porasta javnih rashoda. Oni mogu da budu: ekonomske, političke, finansijske ili socijalne prirode.Kada do poresta javnih rashoda dolazi usled toga što država čini određene zahvate ( ulaganja) u vezi sa ekonomskim razvojem, onda se govori o ekonosmkim uzrocima rasta javnih rashoda.Politički uzroci koji djeluju na povećanje javnih rashodda mogu biti: unutrašnji i spoljašnji. Kod unutrašnji, na prvo mjesto stavlja se oblik vladavine, da li se radi o monarhiji ili parlamentarnoj demokratiji, da li je riječ o unitarnoj ili (kon)federativno uređenoj državi, da li je riječ o centralizovanoj ili decentralizovanoj državi.Najvažniji spoljnopolitički uzroci povećanja javnih rashoda su oni koji proizilaze iz nestabilnih i nesređenih međunarodnih političkih odnosa, pošto takve situacije dovode do povećanja rashoda za odbranu i vojsku, spremanje za ratna dejstva i sl.Finansijski uzroci – rasta javnih rashoda mogu se podijeli u dvije gruge: otplate javnih dugova, loše upravljanje javnim finansijama, posebno pri pojavi budžetskog suficita.Otplate javnih dugova predstavljaju znatno opterećenje, pa samim tim i permanentno uzrokuju porast javnih rashoda. Javni zajam u trenutku realizacije

15

predstavlja povećanje javnih prihoda, ali on u momentu kada treba da počne da se vraća, kao i u čitavom periodu vraćanja, predstavlja javni rashod za koji je potrebno obezbijediti javne prihode.Loše upravljanje javnim finansijama, posebno pri pojavi budžetskog suficita i njegovo neadekvatno korišćenje dovodi do nemerenog trošenja na strani rashoda. Kada se jednom povećaju javni rashodi onda se usled inercije zadržavaju i u narednom periodu, kada ne mora da bude takvih prihoda, odnosno budžetskog suficita. Stvorena navika povećanog trošenja opstaje i dovodi do stalnog porasta javnih rashoda.

18. Појам јавних приходаDa bi država mogla da izvršava brojne i obimne javne rashode, ona mora da raspolaže odgovarajućim javnim prihodima. Javni prihodi predstavljaju trensakcije koje povećavaju neto imovinu države na svim nivoima vlasti.Transakcije predstavljaju razmjenu kada jedna jedinica obezbjeđuje dobra, usluge, imovinu ili rad drugoj jedinici i zauzvrat dovija dobra, usluge, imovinu ili rad u istoj vrijednosti(npr. Naknada za rad koji se plaća zaposlenima,nabavke dobara i usluga, prodaja poslovnih zgrada i sl.). Transakcije u formi transfera su one transakcije kada jedna jedinica obezbjeđuje drugoj jedinici dobra, usluge,imovinu odnosno rad , a da pri tome u isto vrijeme ne dobija nikakvo dobro,uslugu, imovinu ili rad u zamjenu. Porezi i većina doprinosa za socijalno osiguranje predstavlja obavezne transferem dok su subvencije, donacije, socijalne pomoći i dr. dobrovoljni transferi.Neke transakcije se uvode zakonom ( npr.plaćanje poreza).Najvažnije karakteristike javnih prihoda su: da se po pravilu ubiraju u novcu, da se ubiraju redovno(godišnje ili u nekom drugom vremenskom intervalu), da njihovo plaćanje ne dovodi u pitanje postojeću imovinu(osim realnih poreza na imovinu), da se njima pokrivaju troškovi koji imaju opšti karakter.Istorijski posmatrano javni prihodi su se pojavili u raznim brojnim oblicima. Pojedini javni prihodi vremenom su nestali, ali su se pojavili novi, koji su odgovarali postojećim ekonomskim, socijalnim i političkim prilikama. Usavremenim državama javni prihodi imaju značajnu fiskalnu, ekonosmku i socijalnu ulogu, i javljaju se u veoma rasličitim oblicima i pod raznim nazivima kao što su porezi, takse,doprinosi, naknade, domenki prihodi, donacije,parafiskalni prihodi i sl.

19. Класификација јавних приходаPostoji veliki broj oblika, vrsta i pod vrsta javnih prihoda koji u savremenoj, tržišno orjentisanoj privredi stoje na raspolaganju državi.Najčešće se u teoriji javnih finansija pojavljuju sledeće vrste dvostrukih klasifikacija javnih prihoda

- Originarni(izvorni) i derivatni ( izvedeni)- Javnopravni i privatnopravni- Namjenski i nenamjenski- Poreski i neporeski- Od stanovništva i od pravnih lica

16

- Prihodi širih političko-teritorijalnih jedinica i prihodi užih političko-teritorijalnih jedinica

- Povretni i nepovratni- Prihodi u novcu i prihodi u naturi- Redovni i neredovni

Originarni – izvorni javni prihodi su prihodi koje država ostvarjuje svojom ekonomskom aktivnošću na tržištu,na kojem ravnopravno nastupa s drugim privrednim subjektima, ili po osnovu prava vlasništva. Zbog toga su ovi prihodi privatnopravnog karaktera.To su prihodi državne imovine, dobit privrednih društava u državnoj svojini,prihodi ostvaredni od prodaje dobara iusluga od državnih subjekata i sl.Derivatni – izvedeni prihodi su prihodi do kojih država dolazi po osnovu svog fiskalnog suvereniteta, tako što na osnovu određenih javnopravnih mjerila vrši preraspodjelu nacionalnog dohotka.Država je u poziciji da, zahvaljujući imperijumu koji ima, oduzima dio novčanih sredstava od lica koja se nalaze pod njenim fiskalnim suverenitetom. Zbog toga su derivatni javni prihodi javnopravnog karaktera.Derivatni se mogu razgraničiti u dvije kategorije prema načinu na koji se obezbjeđuju: dažbinski ( fiskalni) javni prihodi i nedažbinski( nefiskalni)javni prihodi.Dažbinski(fiskalni) javni prihodi obezbjeđuju se neposrednim nametanjem obaveze plaćanja određenog javnog prihoda fizičkim i pravnim licima koja se nađu u zakonom predviđenoj situaciji(npr. Posjeduju imovinu,ostvaruju prihode,vrše transakciju isl.)Ovdje spadaju takse, porezi, naknade i doprinosiNedažbinski(nefiskalni) javni prihodi se obezbjeđuju posrednim nametanjem od strane države. Ovdje spadaju novčane kazne koje se izriču u krivičnom, prekršajnom ili nekom drugom postupku koji se void kod državnih organa, kao I prihodi koji proističu iz dvostranog pravnog posla s javnopravnim elementom (npr.eksploatacija, obavezni zajam I sl.)

Polazeći od kategorija subjekata od kojih se ostvaruju javni prihodi mogu da budu od stanovništva, ili od pravnih lica. Prihodi od stanovništva su prihodi koje plaćaju građani iz svojih prihoda odnosno dohotka I iz imovine za podmirivanje javnih rashoda. Prihodi od pravnih lica su prihodi koje plaćaju privredni subjekti I drugi oblici pravnih lica iz prihoda (dobiti) koje ostvaruju po osnovu ekonomske aktivnosti I iz imovine.

20. Појам порезаPorez se mpože posmatrati u širem i užem slislu. Posmatran u širem smislu, porez obuhvata sve vrste javnih prihoda – porez u širem smislu, doprinose, takse,naknade i druge vrste javnih prihoda. Posmatran u užem smislu ,porez predstavlja samo jedan i to najznačajniji oblik javnih prihoda.Porez predstavlja prihod države koji ona naplaćuje na osnovu vlasti,od subjekata pod svojim suverenitetom, bez neposredne protivnaknade,u cilju pokrivanja javnih rashoda.Iz navedene definicije proizilaze sledeće karakteristike poreza:

- Derivatniost, -prisilnost poreza – porezima se finansiraju javni rashodi – odsustvo neposredne protivnaknade – porez je novčano davanje.

17

Derivatnost poreza – znači da prihodi koje država prikupi po osnovu naple poreza nijesu rezultat ekonomske aktivnosti države, već su derivatni ( izvedeni). Do ovih prihoda država dolazi po osnovu svoje vlasti,tako što ona lica nad kojima ima suverenitet oduzima deo novostvorene vrijdnosti u godini u kojoj se obavlja oporezivanje, ili dio akumuliranog dohotka iz prethodnih godina(imovine) i tako prikupljena sredstva koristi za finansiranje javnih rashoda.

Porezom se umanjuje ekonomska snaga obveznika, zbog čega oni nerado prihvataju obavezu njegovog plaćanja. Savremene države obavezu plaćanja poreza propisuju poreskim zakonom,koje donose predstavnička tijela, čime obezbjeđuju legimitet za prikupljanje i trošenje poreskih prihoda. Međutim, ni u takvim uslovima,nametanje poreske obaveze i trošenje prikupljenih poreskih prihoda ne podržavaju svi poreski obveznici.Zato je prisilnost poreza jedna ode njegovih glavnih karakteristika, jer država prilikom prikupljanja poreza ima pravo da koristi svoje mehanizme za primjenu sile. Država ne primjenjuje silu u svim slučajevima uvođenja i naplaet poreza. Kod uvođenja poreza sila se vrlo rijetko primjenjuje , dok se kod naplate primjenjuje češće. I kada država neposredno ne primjenjuje silu, ona poreskim obveznicima daje do znanja da će primijeniti silu ukoliko oni ne budu postupali po poreskim propisima.Sredstva koja se prikupe oporezivanjem služe za finansiranje javnih rashoda.Na ovaj način država finansira određene funkcije koje su u interesu i poreskih obveznika. Ovim sredstvima finansira se odbrana,kultura,pravosuđe,uprava,nauka,obrazovanje,socijalna zaštita itd. Korišćenjem javnih dobara, poreski obveznici uvećavaju svoje blagostanje. Međutim, oporezivanjem se usled smanjenja raspoloživog dohotka, kod poreskih obveznika mijenja struktura potrošnje.Bitna karskteristika poreza je odsustvo neposredne protivnaknade. Ne postoji obaveza na strani države da poreskom obvezniku izvrši neku neposrednu protivuslugu. Ne postoji nikakva relacija između plaćenog poreza i koristi koju prilikom koriščenja javnih dobara, koja se njime finansiraju, ima lice koje porez plaća. Međutim, iz ovoga ne treba izvući zaključak da lica korist opšteg karaktera i njena visina nije određena visinom plaćenog poreza, odnosno između plaćanja poreza i koristi od trošenja prikupljenih sredstava ne postoji neposredna veza.Porez se u savremenim država naplaćuje u novcu odnosno porez je novčano davanje. U prošlosti je porez često naplaćivan u naturi ili radu.

21. Историјски развој пореза

22. Теорије оправдања пореза

23. Класификација пореза (1. непосредни (директни) и посредни (индиректни) порези; 2. објектни (реални) и субјектни (персонални) порези)U teoriji postoje dvije ideje o strukturi poreskog sistema, i to:

- Poreski monizam i poreski pluralizam

18

Zagovornici poreskog monizma su smatrali da treba da postoji samo jedan porez,. Tako su fiziokrati u Francuskoj (u drugoj polovini 18.vijeka zastupali ideju o zavođenju samo jednog poreza na čist prihod od zemljišne rente , pošto su smatrali da višak vrijednosti nastaje samo u poljoprivredi. Slićan stav sadržan je i u socijalističkoj monističkoj tezi koji počiva na uvođenju jednog poreza sa snažno izraženom progresijom kojim bi se oporezivao ukupan dohodak kao zamjena za nepravične poreze na potrošnju. Ove ideje nisu bikle prihvaćene, jer bi prihvatanje monizma značilo da stopa tog jednog poreza mora biti vrlo visoka, što biu izazvalo optor prema njegovom plaćanju.Poreski pluralizam – predstavlja takav pooreski sistem koji se sastoji iz više poreskih oblika i našao je primjenu u svim poreskim sistemima.Klasicfikacija poreskih oblika može se izvršiti na:

- Neposredne(direktne), i posredne (indirektne)- Objektne(realne) i subjektne(personalne)- Analitičke i sintetičke- Ad valorem i specifične- Redovne i vanredne- Poreze z novcu i poreze u naturi- Opšte i namjenske- Pretpostavljene i faktičke- Fundirane i nefundirane- Reparticione i kvotitetne- Centralne i lokalne

Pored navedenih postoje i međunarodne klasifikacije poreza.Neposredni- odnosno direktni porezi su oni porezi kod kojih se poreska snaga manifestuje posjedovanjem imovine ili dohotkaPosredni – odnosno indirektni porezi su oni porezi kod kojih se poresk asnaga manifestuje u vidu potrošnje.Pored pomenutog , kao kriterijum za razlikovanje posrednih i neposrednih poreza može se primijeniti i fenomen prevaljivanja poreza.Do prevaljivanja poreza dolazi tako što lice koje je zakonom određeno da plati porez uspijeva da na tržištu teret poreza prenese na druga lica, što je slučaj sa posrednim porezima.U nepsredne poreze spadaju porez na imovinu u statici i porezi na prihode, odnosno dohodak, dok u posredne spadaju PDV,akcize,porez na prenos apsolutnih prava, carine i dtugi slični porezi.Neposredni porezi u odnosu na posredne imaju prednosti,ali i nedostatke

- Prednosti neposrednih poreza u odnosu na posredne su:Pravični su,jer se poreski tereti utvrđuju na osnovu ekonomske snage, ali samo ako se zahvataju putem progresivnih poreskih stopa, dok suPrihodi od ovih poreza stabilniji.

Nedostaci neposrednih poreza u odnosu na posredne su: psihološki su teže prihvatljivi, neelastični su i ne prate konjukturna kretanja

Prednosti posrednih poraza u odnosu na neposredne su:

19

Izdašni su i elastični,porez je uračunat u cijenu proizvoda,pa je zbog toga anoniman, i zato je prema njemu manji otpor kod poreskih obveznikaNedostaci posrednih poreza u odnosu na neposredne su:nesocijalni su,jer se njima oporezuju artikli široke potrošnje,što pogađa siromašne slojeve stanovništva,zatim, nestabilniji su jer prate konjukturna kretanja.

Objektni(realni) i subjektni (personalni)porezi

Kao kriterijum za podjelu poreza na objektne i subjektne uzima se predmet oporezivanjaObjektni ( realni) – su oni porezi koji se utvrđuju prema objektivnim elementima, ne vodeći računa o ličnosti poreskog obveznika. U objektne poreze spadaju svi porezi koji pogađaju pojedinačne prihode građana(npr.zarade,prihode od samostalne djelatnosti,prihode od kapitala,prihode od nepokretnosti itd), kao i porezi koji pogađaju pojedine objekte imovine (npr.sgtanove). Prednosti ovih poreza sastoje se u tome što je postupak za njihovo utvrđivanje jednostavan,pošto se utvrđuju samo činjenice koje se odnose na objekat oporezivanja.Subjektni – porezi su vezani za određenu ličnost koja ostvaruje dohodak, odnosno posjeduje imovinu.Prilikom utvrđivanja ovih poreza vodi se računa o ličnim i porodičnim prilikama poreskog obveznika,kao i o njegovoj ukupnoj ekonomskoj snazi.Uzima se u obzir koliko članova porodice izdržava poreski obveznik, kakvo je zdravstvenoo stanje obveznika i članova njegove porodice i sl. U subjektne poreze u Crnoj Gori spada porez na dohodak fizičkih lica. Ovi porezi su pravičniji od objektnih, jer se prilikom njihovog utvrđivanja vodi računa o ličnosti poreskog obveznika.

24. Класификација пореза (1. аналитички и синтетички порези; 2. ad valorem и специфични порези; 3. редовни и ванредни порези)Podjela poreza na analitičke i sintetičke slična je podjeli na objektne i subjektne. Međutim , dok se kod ove druge klasifikacije kao kriterijum razlikovanja uzima predmet oporezivanja, podjela na analitičke i sintetičke zasnovana je na kriterijumu obuhvatnosti poreske situacije.Analitički – porezi su oni koji pogađaju samo jedan objekat obveznikove imovine (npr, stan), ili jednu vrstu obveznikovog prihoda (npr prihod od samostalne djelatnosti) i dr.Sintetički - porezi su oni koji obuhvataju ukupnu obveznikovu imovinu, ukupan dohodak,ili promet svih proizvoda ili usluga.Može se zaključiti da se analitički porezi poklapaju sa objektnim porezima, a sintetički sa subjektnim.

Kritetiju za podjelu na ad valorem i specifične poreze predstavlja način na koje se iskazuje poreska osnovicaAd valorem – ili lat prema verijednosti , je izraz koji se upotrebljava u poreskom sistemu za označavanje vrijednosti poreza. To su porezi kod kojih se poreska osnovica iskazuje u novčanim jedinicama(npr. Imovina ima tržišnu vrijednost 90.000 evra, dohodak iznosi 900 evra i sl.)

20

Specifični – porezi ( od lat riječi ad specificatum) su oni kod kojih se poreska osnovica iskazuje orema mjernim jedinicama(npr,akcizna osnovica vina je izražena u hektolitrima).Poreska obaveza se u ovom slučaju utvrđuje u apsolutnom iznosu prema mjernoj jedinici (npr. 35 evra po hektolitru pjenušavom vina).U poreskim sistemima razvijenih zemalja dominiraju ad valorem porezi.

Razlikovanje poreza na redovne i vanredne vrši se s obzirom na vrijeme u kome se porezi plaćaju.Redovni porezi predstavljaju poreske oblike koji se redovno naplaćuju za jedan period vremena. Redovni porezi su dominantni u poreskim sistemima i njima se finansiraju redovni javni rashodi.Vanredni – porezi se naplaćuju u vanrednim situacijama i služe za pokriće vanrednih javnih rashoda(sanacija šteta od veliklih elementarnih nepogoda, rat i dr)U savremenim poreskim sistemima vanredni javni rashodi se češće finansiraju podizanjem stopa postojećih poreza ili zaduživanjem države, a ređe uvođenjem vanrednih poreza.

25. Класификација пореза (1. порези у новцу и порези у натури; 2. општи и наменски порези; 3. претпостављени и фактички порези)U savremenim uslovima porezi u novcu su potpuno potisli poreze u naturi, te je ova podjela istorijskog karaktera. Ipak, u izuzetnim slučajevima se pojavljuju i porezi u naturi, kao što je npr. Slučaj sa samodoprinosom,.Klasifikacija poreza na opšte i namjenske polazi od vezanosti prikupljenih javnih prihoda za finansiranje određenog javnog rashoda.Opšti – odnosno nedestinirani porezi su oni porezi čijim prikupljanjem se ne finansiraju određeni ravni rashodi, već se sva tako prikupljena sredstva koriste za pokriće raznih rashoda.Namjenski – odnosno destinirani porezi su ono porezi čijim ubiranjem se obeubjeđuju sredstva za finansiranje tačno određenih javnih rashioda. Tako npr.moguće je da se određenom vrstom poreza finansira opremanje vojske,izgradnja željeznice i sl.

Razlikovanje pretpostavljenih i faktičkih poreza zasniva se na načinu na koji se utvrđuje poreska osnovica.Pretpoostavljeni – su oni porezi kod kojih se poreska osnovica utvrđuje na bazi pretpostavke da je poreski obveznik ostvario, odnosno da je mogao da ostvari oporezive prihode u određenom iznosu. Do ovakve situacije dolazi u dva slučaja, zbog čega se može govoriti o dvije vrste pretpostavljenih poreza.Prvu vrstu pretpostavljenih poreza čine oni porezi kod kojih poresku osnovicu utvrđuje poreski organ po službenoj dužnosti zato šzo: poreski obveznik iako je biuo dužan nije podnio poresku prijavu poreskom organu ili je podnio poresku prijavu ali poreski organ smatra da podaci iz poreske prijave nijesu istiniti-Drugu vrstu poretpostavljenih poreza čine porezi koji se utvrđuju u paušalnom iznosu. Ovu porezi se ne utvrđuju na osnovu podataka o stvarnim prihodima poreskih obveznika, već se kod njih osnovica procjenjuje u posebnom postupku.

21

Faktički – su oni porezi kod kojih se poreska oanovica utvrđuje na osnovu podataka o stvarno ostvarenim prihodima odnosno na osnovu činjenica koje su relevantne za oporezivanje.U faktičke poreze spadaju: pdv, akcize,porez na dohodak fizičkih lica,porez na dobit pravnih lica,porez na imovinu, i sl.

26. Класификација пореза (1. фундирани и нефундирани порези; 2. репартициони и квотитетни порези; 3. централни и локални порези)

1.Klasifikacija poreza na fundirane i nefundirane bazira se na kvalitativnim razlikama između pojedinih vrsta oporezivih prihoda.Fundirani – su oni porezi kojima se oporezuju fundirani prihodi. U ove prihode spadaju renta,dividenda, kamata i zakupnina. To su prihodi koji potiču od imovine( kapitala) od nepokretnosti,od HOV i od opreme.Nefundirani – su oni porezi kojima se oporezuju nefundirani prihodi. U ove prihode spadaju prihodi ostvareni ličnim radom,odnosno prihodi po osnovu radnog odnosa(zarade i penzije) i po osnovu obavljanja djelatnosti.Razlikovanje fundiranih i nefundiranih poreza bilo je rasprostranjeno krajem 19. vijeka. Vršeno je oštrije oporezivanje fundiranih , a blaže nefundiranih prihoda,zbog toga što se smatralo da obveznici koji ostvaruju prihode bez rada treba da na istu osnovicu plaćaju porez po višim stopama u odnosu na obveznike koji prihode ostvaruju svojim radom.Treba imati u vidu da različito tretiranje fundiranih i nefundiranih prihoda može imati štetne posledice. Takva je situacija sa alokacijom ekonomskih resursa.pošto poreski obveznici mogu davati prednost zarađenim prihodima ili prihodima od investicija u zavisnosti od toga kakav je njihov trenutni poreski tretman.

2.Razlikovanje reparticionih i kvotitetnih poreza izvršeno je prema načinu na koji se na poreske obveznike sprovodi raspodjela poreskog tereta.Reparticioni – su oni porezi kod kojih poreska vlast tačno utvrđuje iznos poreskih prihoda koje treba prikupiti. Utvrđeni iznos se raspoređuje(repartira) na uže političko-teritorijalne jedinice , a poreske vlasti ovih jedinica svoj dio poreza dalje raspoređuju na još uže jedinice (npr opštine).U tim najužim teritorijalnim jedinicama repartirani iznos poreza se raspodjeljuje na konkretne poreske obveznike.Samo poreska vlast zan unaprijed iznos poreza koji će prikupiti , dok poreski obveznici unaprijed ne znaju kolika će biti njihova poreska obaveza. Poreski obveznici svoj dug saznaju tek po okončanju postupka reparticije. U reparticione poreze spdaju samo neposredni (porez na imovinu i porezi na odhodak) , a ne i posredni porezi(pdv,akciza,porez na prenos apsolutnih prava,carine i drugi sl.porezi).Kvotitetni - su oni porezi kod kojih se unaprijed zna samo visina poreske stope(kvote) koja treba da bude primijenjena na određenu poresku osnovicu. Tako npr. ako je propisano da je kvota 15 % od katastarskog prihoda, nepoznato je koliki će biti ukupna poreski prihod. Primjenom statističkih podataka o broju poljoprivrednih proizvođača i prosječnom katastarskom prihodu po jednom poljoprivredniku, može se procijeniti koliko će približno biti prikupljeno poreskih prihoda primjenom date kvote.Reparticioni porezi su u srednjem vijeku bili vrlo primjenjivani. Njihova velia slabost ogleda se u tome što su u postupku njihovog utvrđivanja ,moguće proizvoljnosti. U savremenim poreskim sisitemima,u kojima se sprovodi princip da visina poreskog

22

opterećenja treba da bude u srazmjeri sa ekonomskom snagom poreskog obveznika, ovi porezi izgubili su značaj, te dominiraju kbototetni porezi. Oni su pravičniji, iako su za poresku vlast manje privlačni, jer unaprijed ne obezbjeđuju utvrđenu sumu poreskih prihoda.

3. Podjela poreza na centralne i lokalne vrši se prema nadležnosti određene političko-teritorijalne jedinice za utvrđivanje poreza. Kod ove klasifikacije se kao kriterijum može koristiti i činjenica kojoj političko-teritorijalnoj jedinici pripadaju prikupljeni poreski prihodi. Ova klasifikacija ima značaj u složenim državama, kao i u unitarnim državama sa razvijenom lokalnom samoupravom.Centralni – su oni porezi koje uvodi centralna vlast. Centralizovano uvođenje ovih poreza treda da obezbijedi najefikasnije ostvarivanje ciljeva ybog kojih su ti porezi i uvedeni.Lokalni – su oni porezi koje uvode niže političko-teritorijalne jedinice – federalne jedinice . Koliki će biti stepen poreske autonomije federalnih jedinica i lokalnih zajednica zavisi od većeg broja faktora, kao što su istorijski, politički, ekonomski, etički i drugi faktori,. Kod ovih poreza važno je da visina poreskog opterećenja bude usaglašena na međuregionalnom planu, kako se poreski obveznici ne bi selili iz zajednice u kojima su poreske stope visoke u zajednice sa nižim poreskim stopama.Finansiranje nižih političko-teritorijalnih jedinica može se odvijati primjenom: metode vlastitih poreza,metode poreskih preklapanja i metode zajednice prihoda.Primjenom metode vlastitih poreza – dolazi do toga da se i kod poreza koji bi po svojoj prirodi trebalo da budu centralni – poresku osnovicu i poreske stope određuju same niže političko-teritorijalne jedinice.Kod metode poreskih preklapanja – poreska vlast utvrđuje poresku osnovicu, koja važi kako za porez koji njoj pripada , tako i za porez koji pripada nižim nivoima vlasti, ali niže političko-teritorijalne jedinice imaju pravo da na tako utvrđenu osnovicu primjenjuju poreske stope koje same uvode.Meotodom zajednice prihoda – na nivou centralne vlasti se utvrđuju i poreska osnovica i poreske stope, ali centralna vlast i uže političko-teritorijlne jedinice dijele prihode po formuli koja se zakonom utvrđuje.

27. Међународне класификације порезаOsnovna smisao međunarodne klasifikacije poreza nalazi se u stvaranju mogućnosti za komparativne analize postojećih poreskih sistema u savremenim tržišnim privredama.Najpre se pojavila klasifikacija UN (SNA) : Ova klasifikacija nastala je neposredno poslije Drugog sv.rata , ali nije oybiljnije primjenjivana.- Drugu klasifikaciju pod nazivom Evropski sistem integrisanih ekonomskih

računa(ESA – Europian System of Account) sačinio je jedan broj evropskih zemalja – zemlje ranije rvropske šestorice. Ona je nastala pocetkom pedesetih godina prošlog vijeka, ali se ona prektično ne primjenjuje.

- Treću klasifikaciju sačinio je za svoje potrebe MMF ( GFS Klasifikacija – Goverment Finance Statistic) koja se takođe mnogo ne primjenjuje. GFS sistem je sačinjen u cilju da obezbijedi statistički prikaz koji će omogućiti nosiocima

23

državne politike i analitičarima da na jedan konzistentan i sistematičan način prate i ispituju razvoj finansijakih operacija, finansijskih stanja, i stanja likvidnosti javnog sektora. GFS sistem je koncipiran tako da se može pirmijeniti na sve tipove ekonomija, bez obzira na to kakva je institucionalna ili pravna struktura vlasti u dređenoj zemlji , u kojoj mjeri je sofisticiran statistički razvoj, koji je sistem državnog finansijskog racunovodstva u primjeni i dr.

- Četvrtu klasifikaciju izvršila je sredinom šezdesetih godina prošlog vijeka Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj OECD. Ona je 1971 godine obrazovala Komisiju za fiskalne poslove sa zadatkom da istražuje metode pomoću kojih se oporezivanje može iskoristiti za pospješivanje poboljšanja u alokaciji i upotrebi ekonomskih resursa – i da predlaže načine za vršenje komparativne analize poreskih sistema zemalja – članica, Komitet je sačinio Klasifikaciju poreza OECD i uputstvo za tumačenje. Klasifikacija OECD predstavlja najkompletniju međunarodnu klasifikaciju poreza, zbog čega se najviše i primjenjuje. Ima dosta sličnosti sa klasifikacijom MMF-a. Ova klasifikacija pod porezima podrazumijeva i u klasifikaciju uključuje sva obavezna davanja državi za koja država ne daje direktnu protivnaknadu. U nju su uključeni i doprinosi za obavezno socijalno osiguranje koji se plaćaju javnim fondovima socijalnog osiguranja,kao i pojedine naknade za usluge koje vrši država. U klasifikaciju nijesu uključeni doprinosi za dobrovoljno socijalno osiguranje. Svi porezi su svrstani u šest velikuh grupga.

28. Појам пореског дужникаPoreski dužnik je fizičko ili pravno lice koje je dužno da izvrši određenu radnju iz poreskopravnog odnosa. Poreskopravni odnos je odnos javnog prava koji obuhvata prava i obaveze u poreskom postupku poreskog organa, s jedne strane, i fizičkog odnosno pravnog lica s druge strane. Ta prava i obaveze mogu da budu imovinskopravne i neimovinskopravne(procesnopravne) prirode3.U poreskopravnom odnosu poreski dužnik može da ima obevzu da:- podnese prijavu radi registracije nadležnom poreskom organu- tačno obračuna porez i podnese poresku prijavu poreskom organu u roku i na način utvrđen poreskim propisima- prijavi nadležnom poreskom organu svaku promjenu glavnog mjesta poslovanja, prebivališta, odnosno boravišta, te drugih podataka iz registra poreskog obveznika- vodi poslovne knjige i evidencije na propisan način i čuva ih u skladu sa zakonom-izmiri poreske obaveze na način i u rokovima utvrđenim zakonom i drugim propisom donesenim na osnovu zakona-podnese dokumenta i druge podatke koji su potrebni za utvrđivanje poreske obaveze na zahtjhev poreskog organa-omogući nesmetan rad službenika poreskog organa u obavljanju zakonskih ovlašćenja ili- izvršava druge obeveze utvrđene poreskim propisimaDa bi neko fizičko ili pravno lice moglo da bude poreski dužnik,ono mora da ima poreskopravnu sposobnost.Ovu sposobnost imaju ona fizička i pravna lica koaj su podobna da preuzimaju prava i obaveze utvrđene poreskim propisima.Poreskopravnu sposobnost imaju sva fizička lica bez obzira na pol,uzrast,duševno stanje,telesno zdravlje i druge karakteristike. Kod fizičkih lica ne postoji razlika

24

između poreskoprevne sposobnosti i građanskopravne sposobnosti. Ovu sposobnost fizička lica stiču rođenjem. U nekim slučajevima i začeto dijete može imati poreskopravnu sposobnost. Ona prestaje njegovom smrću.Pravno lice – je nosilac određenih prava i obaveza . Pravna sfera pravnog lica razdvojena je od pravne sfere njenih osnivača i učesnika. Drugim riječima, pravno lice je poseban pravni subjekt u odnosu na njegove osnivače, koji imaju svoje posebne pravne subjektivitete. Od ovog pravila postoje određeni izuzeci. Tako za obaveze nekih vrsta pravnih lica( od, zadruge, kd i sl) ne odgovaraju samo ta lica svojom imovinom, nego i učesnici svojom imovinom.Može se primijeniti institut probijanja pravne ličnosti.Sa aspekta poreza pravna lica se mogu podijeliti : prema strukturi pravnog lica i prema cilju djelatnosti pravnog lica.Polazeći od svoje strukture pravna lica mogu se podijeliti na: udruženja i ustanove.Udruženje čine članovi koji se udružuju radi nekog svog zajedničkog cilja. Ono djeluje u interesu svojih članova. Udruženja se mogu podijeliti na: lična i korporativna. Kod ličnih (od, kd, zajednička radnja) postoji jaka veza između članova međusobno, kao i između udruženja i svakog člana pojedinačno. Članovi svojom imovinom odgovaraju za obaveze ličnih udruženja. Kod korporativnih udruženja (ad,doo, zadruga,udruženje građana,politička stranka) postoji slaba lična veza članova međusobno, kao i između udruženja i člnova pojedinačno. Z obaveze ovih udruženja isključivo ona odgovaraju svojom imovinom.Ustanova se osniva radi ostvarivanje nekog ciljam ne u korist osnivača, koji je odredio cilj, već u korist trećih lica. Ona u svom sastavu nema članove. To su fakulteti,škole , bolnice, zadužbine i sl.Polazeći od cilja djelatnosti pravna lica mogu biti; profitne i neprofitne.Peofitne obavljaju djelatnost isključivo radi sticanja profita.Neprofitna pravna lica nemaju prevashodni cilj ostvarivnje dobiti, već se osnivaju radi ostvarivanje drugih ciljeva. Ona se mogu organizovati kao ustanove(fakulteti,škole,bolnice i sl.) ili kao nedobitna društva( udruženje ekonomista, advokatska komora i sl.).29. Порески обвезник30. Порески платац; порески посредник; порески дестинатар; порески

јемац; Остали порески дужници31. Предмет опорезивања 32. Пореска основица33. Појам и врсте пореских стопа34. Предности и недостаци пропорционалних и прогресивних пореских

стопа 35. Пореске олакшице

25