KARTOGRAFIJA I KARTA

KARTOGRAFIJA I KARTA

Kartografija je znanost, vjetina, umjetnost

Kartograf je osoba koja se bavi kartografijom

Kartografija disciplina koja se bavi zasnivanjem, izradom, promicanjem i prouavanjem karata

KARTA

Karta je model prostorne stvarnosti Sve karte izdvajaju dva elementa stvarnosti lokacije i atribute (kvalitativna i kvantitativna obiljeja objekata u prostoru) Iz karte je mogue dokuiti mnotvo prostornih varijabli: udaljenost, smjer, susjednost, strukturu, mreu, infrastrukturu Osnovne transformacije prostornih informacija u kartografiji:

transformacija od prostorne stvarnosti do prepoznate geografske informacije

popis, kartografska izmjera, daljinska istraivanja, prikupljanje iz drugih izvora transformacija prepoznate geografske informacije u kartu

generalizacija i signaturizacija transformacija karte u kognitivnu kartu

itanje, analize, interpretacije Potrebno je kritiki pristupiti svakoj karti

Povijesni pregled naziva karte

U antikom razdoblju ne postoji poseban naziv za geografske karte, no Rimljani su kartografski prikaz nazivali tabula U ranom srednjem vijeku za kartu se koristi latinska rije mappa U 14. stoljeu u Portugalu je prvi put upotrijebljena rije karta Nacionalni nazivi za kartu: tizu (Japan), terkep (Maarska), peta (Indonezija)

to nam govori karta?

Karta olakava spoznaju sloenog stvarnog svijeta oko nas

Karta govori ponekad nune bijele lai

Karte su mono sredstvo u propagandi i manipulaciji

Ukoliko autor ne poznaje osnovne postupke i zakonitosti (generalizacija, zakonitosti grafikog prikazivanja) moe doi do iskrivljavanja prostorne istine

ODNOS GEOGRAFIJE I KARTOGRAFIJE PREMA KARTI

Karta je neprekidna spona izmeu kartografije i geografije

U geografiji je karta sredstvo istraivanja, a u kartografiji objekt istraivanja

Kartografija je kao vjetina vrlo stara, ali je kao znanost vrlo mlada

Kartografija se tek u 19. stoljeu osamostalila kao znanost izdvojivi se iz geografije

Naziv kartografija prvi je upotrijebio Manuel Francisco de Santarm 1839. godineKARTOGRAFSKI PRIKAZI

Kartografski prikazi oblici kartografskog izraavanja

karte

kartama srodni prikazi

dvodimenzionalni prikazi (profili, panorame, blokdijagrami)

trodimenzionalni prikazi (reljefi, globusi)

RAZVOJ KARTOGRAFIJE

Stari vijek

Anaksimandar iz Mileta (6.st.p.n.e.) prvi je poznati autor neke karte u podruju kartografije djelovali su Pitagora, Eratosten, Strabon

Klaudije Ptolomej (1.-2. st.) smatra se utemeljiteljem kartografije Srednji vijek

potisnuta su antika znanja iz geografije

Novi vijek

velika geografska otkria otkrila su potrebu za kartografiranjem otkrivenih novih prostora dolazi do prijelaza od manuskriptnih na tiskane karte

karte postaju dostupne irem krugu ljudi

do 19. stoljea kartografija se jo uvijek razvija u sklopu geografije

u 19. stoljeu dolazi do osamostaljenja kartografije kao posebne znanosti

Suvremeno doba elektronske tehnologije unaprijedile mogunosti rada s prostornim bazama podataka to znaajno utjee na razvoje kartografije

SUVREMENE PROMJENE U KARTOGRAFIJI

Polako dolazi do prijelaza klasine na digitalnu kartografiju

Danas bilo tko uz PC-a i softvera moe izraditi kartu

Kartografija je danas spoj konvencionalnih i raunalno podranih metoda izrade karata

U prolosti je postojala jasna razlika izmeu autora i korisnika karte

Kartografija je ula u razdoblje demokratizacije demokratizacija kartografije Sve su vee mogunosti nalaenja pa i izrade internetskih karata

SUVREMENA SHVAANJA KARTE I KARTOGRAFIJE

Dva su kljuna teorijska pristupa karti:

zahtjev za objektivnou (Robinson)

komunikacijska paradigma u kartografiji

Zahtjev za objektivnou

Naglasak se premjeta od produkcije i grafikog dizajna prema funkcionalnosti karte

Primjer: karta podzemne eljeznice u New Yorku iz 1970. godine dizajn je jako dobar, ali razina apstrakcije je prevelika za korisnike

karta je zanemarila stvarne prostorne odnose

npr. linija s Broadwaya na karti prelazi 8. aveniju kod 42. ulice, a u stvarnosti kod Columbus Circle npr. Central park je na karti kvadrat, a u stvarnosti je pravokutnik kojem je dua stranica 3 puta vea Dvije su mogunosti rjeenja zahtjeva za objektivnou:

sveopa standardizacija

simbolizacija i dizajn zasnovani na objektivnim pravilima

Komunikacijska paradigma u kartografiji

Mnogi autori izdvajaju mnogobrojne prepreke kroz koje mora proi informacija od realnosti preko kartografa do karte i od karte do korisnika karte

Za prijenos informacija od realnosti preko kartografa do karte vani su objektivnost, znanje i iskustvo kartografa, zahtjevi naruitelja karte i procesi transformacije projekcije, generalizacija, simbolizacija

Za prijenos informacija od karte do korisnika vane su spoznajne i prostorne sposobnosti korisnika, razumijevanje sustava kartografskih znakova, inteligencija, prethodno znanje, predrasude

Ogranienja komunikacijske paradigme:

nije funkcija svake karte da prenese odreenu poruku (topografske karte ne prenose odreenu poruku)

prejako je vezana uz behavioristiku psihologiju

Noviji pristupi potaknuti komunikacijskom paradigmom

Znanstveni pristup kartografiji je nepraktian i nevaan kartografija je prije vjetina nego znanost

Komunikacijska paradigma je najbolji pristup karti jer dovodi do poveanja funkcionalnosti karte

Pristup koji objanjava funkciju kartografije kao kreiranje interpretabilnog, grafiki saetog prikaza prostornih informacija to dovodi do poveanja funkcionalnosti karataPODJELA KARTOGRAFIJE

Podjela kartografije prema sadraju:

topografska kartografija

tematska kartografija

Podjela kartografije prema metodama i tehnikama: praktina kartografija (tehnike) i teorijska kartografija (znanost)

Podjela kartografije prema podruju:

opa kartografija (povijest kartografije, elementi karte, metode prikaza)

primijenjena kartografija (topografske karte, tematske karte, GIS)

matematika kartografija (kartografske projekcije)

Podjela kartografije prema namjeni: vojna, civilna, katastarska, planerska, kolska, atlasna Podjela kartografije prema metodama izrade: klasina i automatiziranaDIGITALNA KARTOGRAFIJA

Digitalna kartografija skup metoda i tehnika za izradu karata suvremenom raunalnom tehnologijom

Od 60-ih godina 20. stoljea poinje postupno razvoj raunalno podranih metoda u kartografiji

Funkcije karte u tiskanom obliku:

karta je medij za pohranjivanje podataka

karta omoguava stvaranje slike o svijetu koja nam pomae u razumijevanju prostornih odnosa i procesa te kompleksnosti realnog svijeta

Funkcije karte u digitalnom obliku:

digitalne baze podataka zamjenjuju tiskanu kartu kao medij za pohranjivanje geografskih informacija

kartografska vizualizacija mogua je na razliitim medijima (ne samo u obliku tiskane karte)

U digitalnoj kartografiji svi se procesi odvijaju u digitalnom obliku, sve su lokacije i obiljeja kodirani u numerikom obliku Primjena raunalne tehnologije u kartografiji usko je povezana s izumom digitalizatora i plotera

PREDNOSTI DIGITALNE KARTOGRAFIJE

Proces izrade tiskanih karata vrlo je sloen i skup, a karte su ve u trenutku izlaska zastarjele

Ubrzanje izrade karata budui da se podaci unose u digitalnom obliku (sateliti, GPS i sl.) te zbog koritenja plotera koji ubrzava crtanje karata

Ubrzava se osuvremenjivanje geografskog sadraja karte

Smanjenje cijene izrade karata

Poboljanje kvalitete karata

Poboljanje uvjeta rada

NEDOSTACI DIGITALNE KARTOGRAFIJE

Velika koliina tehnikih umijea kojima kartograf mora ovladati

Kartografski nestrunjaci mogu izraivati karte i potom ih reproducirati

PRIMJENA RAUNALNO PODRANIH METODA U KARTOGRAFIJI

Projektiranje matematike osnove geografskih karata i atlasa (odreivanje mjerila, izbor projekcije, oblikovanje kartografske mree, oblikovanje kompozicija karte)

Kartografska generalizacija generalizacija odnosno izbor prirodnih i drutvenih podataka koji e se unijeti u kartu

Tematska kartografija unoenje tematskih sadraja na temeljnu kartu

Prikazivanje reljefa digitalni modeli reljefa (DEM)

Daljinska istraivanja satelitski snimci koriste se u izradi i obnovi topografskih i karata sitnijih mjerila

Kartografi se u svom radu koriste u razliitim programima odnosno informacijskim sustavima koji omoguavaju kvalitetnu izradu karata

Kartografski Informacijski Sustav (KIS) Informacijski sustavi za daljinska istraivanja Informacijski sustavi za raunalno podrano projektiranje (CAD) Geografski Informacijski Sustavi (GIS): ARC GIS, IDRISI, MAPINFO, GEOMEDIAGEOGRAFSKI INFORMACIJSKI SUSTAVI

GIS se temelji na znanjima geografije, kartografije, informatike i matematike

Osnovna funkcija GIS-a su prostorne analize Prostorni ili geografski podaci informacije povezane s prostornim poloajem

DEFINIRANJE GIS-a

GIS je alat za geografsku analizu za uvanje, pretraivanje, transformiranje i prikaz prostornih podataka iz stvarnog svijeta s definiranim ciljem

GIS je informacijski sustav namijenjen radu s podacima koji su referencirani prostornim ili geografskim koordinatama

U GIS-u baza podataka obuhvaa tono definirane odnose izmeu pojedinih prostorno distribuiranih objekata, djelatnosti i dogaaja koji su u prostoru definirani kao toke, linije i povrine geometrijski model prikaza prostora GIS je 'filozofija' upravljanja informacijama odnosno pristup znanosti

Geoinformatika (geographic information science) se bavi svim pitanjima koja obuhvaaju primjenu GIS-tehnologije, njezin razvoj i efikasnost te razumijevanje potencijalnih moguosti te tehnologije

BIT GIS-a

Bit GIS-a su operacije prostornog preklapanja dvaju ili vie slojeva i stvaranje novih slojeva pri emu se mijenjaju geometrijski, ali i opisni podaci

Podruja primjene GIS-a:

gospodarstvo: planiranje, opskrba, upravljanje prometom, geomarketing, preventiva rizika upravljanje: zrak, voda, vegetacija, poljoprivreda, odlaganje otpada istraivanje: geografija, klimatologija, arheologija, medicina, kriminalistika upravljanje: katastar, prostorno planiranje, izmjera, vojska, statistikaGEOGRAFSKA KARTA

Geografska karta umanjen, generaliziran, uvjetno deformiran i objanjen kartografski prikaz povrine Zemlje, ostalih nebeskih tijela ili nebeskog svoda u ravnini kao i objekata povezanih s tim povrinama (Bori)

Geografska karta matematiki odreen, generaliziran prikaz u ravnini poloaja, stanja i ovisnosti razliitih prirodnih i drutvenih pojava na povrini Zemlje izabranih u skladu s namjenom karte (Saliev)

Geografska karta znakovni model prostorne stvarnosti koja prikazuje odabrane objekte ili svojstva, nastaje stvaralakim autorskim izborom, a upotrebljava se onda kad su prostorni odnosi od prvorazredne vanosti (ICA Intenational Cartographic Association)

Karte mogu biti realne ili virtualne, ovisno o tome jesu li izravno vidljive kao kartografske slike i imaju li svojstvo stalno opipljive realnosti

Digitalna baza podataka zamjenjuje tiskanu kartu kao medij za pohranu geografskih informacija

Kartografska vizualizacija na brojim razliitim medijima zadovoljava potrebu koju je prije zadovoljavala tiskana karta Digitalna karta karta u vektorskom i/ili rasterskom formatu pohranjena na nosioce pogodne za raunalnu obradu

sadri softver i sve atribute za prikaz na zaslonu ili crtanje ploterom ukljuujui potpunu signaturizaciju, nazive i opise karte

Elektronika ili multimedijalna karta interaktivni kartografski sustav za pretraivanje i prikazivanje informacija koji se sastoji od vie karata pohranjenih u rasterskom ili vektorskom formatu i baze podataka s opisnim podacima o pojedinim objektima

sadri softver za pretraivanje i pokazivanje karata i opisnih podataka na zaslonu osobnog raunala ili radne stanice

osim karata i teksta elektronika karta sadri i zvuk i pokretne i nepokretne slike

Digitalne karte mogu biti statine i dinamine i obje vrste mogu imati samo mogunost gledanja ili interaktivno suelje i sadraj interaktivne karte

PODJELA GEOGRAFSKIH KARATA

Geografske karte mogu biti:

topografske karte

topometrijske karte (do 1:10 000) topografske detaljne karte (1:10 000 do 1:100 000) topografske pregledne karte (1:100 000 do 1:500 000) geografske pregledne ili korografske karte (od 1:500 000 prema sitnijim mjerilima) tematske karte

Topografske i tematske karte mogu biti izvorne i izvedene (iz izvornih)

Podjela karta prema Rogliu:

prema pouzdanosti: izvorne (konkretne) i pregledne (apstraktne) prema sadraju: korografske i tematske prema nainu uporabe: prirune i zidne posebnu skupinu karata ine pomorske karteOBLIK ZEMLJE

Zemljina fizika povrina vrlo je nepravilnog i sloenog oblika

Modeli Zemlje kojima se aproksimira Zemlja kao tijelo

kugla matematiki definiran model

elipsoid matematiki definiran model

geoid geofiziki definiran model

KUGLA KAO MODEL ZEMLJE

Kugla ili sfera je geometrijska aproksimacija oblika Zemlje

Kugla je geometrijsko tijelo na povrini kojeg su sve toke jednako udaljene od sredita

Prve spoznaje o Zemlji kao kugli imaju ishodite u filozofiji:

Zemlju su kao kuglu prvi zamiljali Tales i Anaksimandar

Pitagora je kuglu smatrao najpotpunijim oblikom, simetrinim tijelom te bi takav oblik moralo imati nebo, Zemlja i ostali planeti

Parmenid smatra da bi svako tijelo osim kugle moralo pasti

Platon vidi kuglu kao idealno tijelo, a Zemlja je morala biti takvog oblika budui da se nalazi u centru svemira

Eratosten je priblino tono izraunao duljinu ekvatora odnosno opseg Zemlje

Krates izrauje prvi poznati globus kao model Zemlje

ELIPSOID KAO MODEL ZEMLJE

Rotacijski elipsoid je trodimenzionalno tijelo dobiveno rotacijom elipse oko krae osi

smatra se da se kraa os elipsoida poklapa s rotacijskom osi Zemlje

Zemlja je spljotena na polovima zbog rotacije i sile tee koja je rezultanta gravitacije i centrifugalne sile

Tangencijalna komponenta centrifugalne sile uzrokuje pomicanje masa prema ekvatoru i to je razlog spljotenosti Zemlje

Razlika izmeu velike i male osi Zemljinog elipsoida iznosi 21 km

Newton i Huygens prvi su razmatrali Zemlju kao rotacijski elipsoid

Cassini je pretpostavio da je Zemljin promjer izmeu plova dui od ekvatorskog promjera

Francuska akademija organizirala je dvije ekspedicije u Peru i Laponiju koje e mjeriti duljinu meridijanskih stupnjeva, a rezultat je bio da je meridijanski stupanj u Laponiji za 1.33 km dulji od onoga u Peruu

Opi Zemljin elipsoid najbolje odgovara cijeloj Zemlji

rotacijska os Zemlje je mala poluos elipsoida

geocentrian sredite elipsoida poklapa se s centrom masa Zemlje

Referentni elipsoid najbolje odgovara nekoj regiji ili dravi

rotacijska os Zemlje je paralelna s malom poluosi elipsoida

postoji fundamentalna toka P0 pomou koje je elipsoid smjeten u odnosu na Zemljino tijelo

Geodetski datum skup parametara kojima se definira poloaj ishodita, mjerilo i orijentacija koordinatnog sustava s obzirom na Zemljino tijelo

Besselov elipsoid referentni elipsoid u Hrvatskoj do 2004. godine

Friedrich Wilhelm Bessel 1941. godine je odredio dimenzije tog elipsoida

fundamentalna toka je Hermannskgel (4816'15.29''N, 3357'41.06''E [Ferro])

GRS80 aktualni referentni elipsoid u Hrvatskoj od 2004. godine

GEOID KAO MODEL ZEMLJE

Geoid je geofizikalna aproksimacija Zemlje

Ekvipotencijalna ploha (nivo ploha) ploha istog potencijala sile tee odnosno ploha koja je u svakoj svojoj plohi okomita na smjer sile tee

Na geoidu postoji beskonano mnogo ekvipotencijalnih ploha

Ploha geoida je materijalizirana povrinom svih oceanskih i morskih vodenih masa homogene gustoe u stanju mirovanja koja se protee i ispod kopnenih masa (odnosno, odabrana je ona ploha koja odgovara potencijalu sile tee srednje razine mora)

Ploha geoida je zbog nepravilnosti u Zemljinom polju sile tee nepravilna ploha

Geoidna undulacija razlika izmeu ploha geoida i elipsoida

prosjeno iznosi 50 m, a maksimalno 150 m

U Hrvatskoj GRS80 elipsoid lei oko 45 metara ispod plohe geoida

DIMENZIJE ZEMLJE

Mjerenja dimenzija Zemlje temelje se na dva osnovna mjerenja:

geodetsko mjerenje daje udaljenost izmeu dviju toaka, odnosno duinu luka

astronomsko mjerenje daje veliinu kuta koji odgovara toj duini luka

Prve procjene opseg Zemlje dali su Eudoks (400 000 stadija), Aristotel (40 mirijada stadija), Dikearh (300 000 stadija) i Arhimed (300 000 stadija)

ERATOSTENOVO MJERENJE OPSEGA ZEMLJE

Za vrijeme ljetnog solsticija Sunce kulminira u zenitu u Asuanu (Sijeni)

Istog dana Eratosten je izmjerio Sunevu kulminaciju u Aleksandriji (8248')

Iz ta dva podatka dobije se da je kut izmeu Asuana i Aleksandrije 712'

Budui da je taj kut 1/50 opsega kruga, opseg Zemlje mora biti 50 puta vei od udaljenosti izmeu Asuana i Aleksandrije

Kako udaljenost izmeu Asuana i Aleksandrije iznosi 5000 stadija, opseg Zemlje mora iznositi 50 5000 stadija odnosno 250 000 stadija

Eratosten je za 1 uzeo udaljenost od 700 stadija pa je opseg Zemlje korigirao na 252 000 stadija

Tona duljina opsega Zemlje koju je Eratosten izraunao nije poznata budui da je u njegovo doba bilo u uporabi vie stadija

atiki stadij (185 m)

252 000 185 m = 46 620 000 m

armenski stadij (158.6 m)252 000 158.6 m = 39 967 200 m

egipatski stadij (157.5 m)252 000 157.5 m = 39 690 000 m

GIBANJA ZEMLJE

ovjek je vremenske jedinice odreivao prema gibanjima Zemlje u odnosu na Sunce

ROTACIJA Rotacija okretanje Zemlje oko svoje osi

Zemlja se oko svoje osi okrene za 24 sata i taj se vremenski period naziva Sunev dan Rotacija precizno traje 23 sata, 56 minuta i 4.1 sekunda

Brzina rotacije na ekvatoru iznosi 1674 km/h, a na 45 1183 km/h

Dokazi za rotaciju:

pomicanje satelitskog puta nejednakost sile tee da je Zemlja homogena sfera koja ne rotira, gravitacija bi tada bila jedina sila koja bi djelovala na toku na povrini i bila bi okomita na povrinu

na svaku toku na povrini Zemlje djeluju gravitacijska i centrifugalna sila

gravitacijska sila je privlana sila Zemlje

centrifugalna sila najvea je na ekvatoru (akceleracija je 3.38 cm/s2), a na polovima je jednaka 0

srednja akceleracija sile tee na Zemlji iznosi 9.81 m/s2 tijelo koje pada skree prema istoku

REVOLUCIJA

Revolucija godinje okretanje Zemlje oko Sunca po ekliptici

Ravnina ekliptike nagnuta je pod kutom od 6633'18'' u odnosu na Zemljiu os rotacije odnosno pod kutom je od 2326'42'' u odnosu na ravninu ekvatora Za vrijeme ekvinocija Zemljina os rotacije i ravnina ekliptike zatvaraju kut od 90 i tada dan i no traju jednako

Dokazi za revoluciju:

paralaksa zvijezda promjena kuta izmeu Zemlje i Sunca prema zvijezdi rijekom revolucije

retrogradno kretanje vanjskih planeta retrogradno kretanje vanjskih planeta u odreenom periodu zbog nejednakog trajanja revolucije

padanje meteoraPRECESIJA I NUTACIJA

Precesija kruno gibanje rotacijske osi Zemlje koje se odvija pod odreenim kutom i s odreenim periodom

za vrijeme rotacije i revolucije Zemljina os neprestano mijenja svoj poloaj i pritom opisuje stoac oko pola ekliptike

Uzroci precesije su privlae sile Sunca i Mjeseca

Nutacija nepravilno gibanje nebeske osi pod gravitacijskim djelovanjem Sunca i mjeseca

za vrijeme precesije na bazi stoca se stvaraju nabori kao periodine pojave

ODREIVANJE POLOAJA NA ZEMLJI

Odreivanje poloaja na Zemlji moe se odrediti kroz dva vida orijentaciju i odreivanja poloaja na Zemlji kao sferi

ORIJENTACIJA

Orijentacija odreivanje poloaja naeg stajalita u odnosu na objekte na horizontu i prema stranama svijeta

Horizont crta koja omeuje na vidik

Ravnina horizonta dijeli nebesku sferu na dvije polukugle ili hemisfere vidljivu i nevidljivu

Zenit toka tono iznad naeg stajalita

Nadir toka suprotna zenitu na nevidljivoj hemisferi

Daljina vidika (t) ovisi o visini te o refrakciji svjetlosti

Depresija horizonta () kut koji daljina vidika zatvara s ravninom prividnog horizonta

na svakih 400 m udaljenosti taj se kut smanjuje za oko 1'' pod utjecajem refrakcije svjetlosti

Strane svijeta poele su se odreivati s obzirom na prividni hod Sunca nad horizontom

Prije upotrebe kompasa rabile su se rue vjetrova ili vjetrulje

romanska rua vjetrova imala je 8 smjerova

germanska rua vjetrova imala je 16 smjerova

KOORDINATNI SUSTAVI

Matematiki instrumenti koji omoguavaju odreivanje poloaja u prostoru temelji se na koordinatnom sustavu

Koordinate brojevi ijim se zadavanjem definira poloaj toke na pravcu, u ravnini, na plohi ili u prostoru

Astronomske i geografske koordinate (irina i duina) prve su ule u sustavnu uporabu

njima se odreuje poloaj toke na nebeskoj sferi i na plohi Zemljine kugleGeografski koordinatni sustav na sferi

Ekvator krunica na sferi jednako udaljena od polova i dijeli sferu na dvije polutke

Polovi toke koje ne sudjeluju u rotaciji i projekcija su nebeskih polova na Zemljinu sferu

Polovi se mogu odrediti prema zvijezdama koje su im stalno u zenitu (sjeverni nebeski pol nalazi se u blizini zvijezde Polaris)

Os Zemljine sfere pravac koji prolazi polovima

Ekvatorska ravnina ravnina u kojoj se nalazi ekvator

Geografska irina () kut koji zatvara normala neke toke na Zemljinoj sferi s ekvatorskom ravninom

Paralela krunica u kojoj sve toke imaju istu geografsku irinu

Geografska irina moe se odrediti pomou:

visine polarne zvijezde kut izmeu nae ravnine i smjera polarne zvijezde

kulminacije cirkumpolarne zvijezde kulminacije Sunca za vrijeme ekvinocija Sunce kulminira nad ekvatorom, a za vrijeme solsticija nad obratnicama tada se moe izraunati oduzimanjem vrijednosti visine od 90 i dodavanjem ili oduzimanjem deklinacije koja ovisi o paraleli na kojoj Sunce kulminira Sunce svaki dan kulminira u paraleli vioj ili nioj za 15'36'' ovisno o godinjem dobu astrolaba, kvadranta ili sekstanta

Geografska duina () kut koji zatvaraju meridijan neke toke na Zemljinoj sferi i poetni meridijan

Meridijan polukrunica koja na Zemljinoj sferi spaja sjeverni i juni pol te u kojoj sve toke imaju istu geografsku duinu

U GIS-u se geografska irina i duina esto su izraene decimalnim brojem i s predznakom koji odreuje N ili S odnosno E ili W

Geografski koordinatni sustav na elipsoidu

Ekvator krunica na elipsoidu jednako udaljena od polova i dijeli elipsoid na dvije polutke

Polovi toke koje ne sudjeluju u rotaciji

Polovi se mogu odrediti prema zvijezdama koje su im stalno u zenitu (sjeverni nebeski pol nalazi se u blizini zvijezde Polaris)

Os rotacijskog eliposida pravac koji prolazi polovima

Ekvatorska ravnina ravnina u kojoj se nalazi ekvator

Paralela krunica u kojoj sve toke imaju istu geografsku irinu

Meridijan polukrunica koja na Zemljinoj sferi spaja sjeverni i juni pol te u kojoj sve toke imaju istu geografsku duinu

Geografske koordinate na rotacijskom elipsoidu nazivaju se jo geodetskim koordinatamaNADMORSKA VISINA

Apsolutna ili nadmorska visina vertikalna udaljenost neke toke od usvojene nulte nivoplohe

Nulta nivoploha ili geodetska nula ili visinski datum ploha koja odgovara srednjoj razini mora koja se dobiva na temelju viegodinjih mjerenja razine mora

Hidrografska nula nivoploha koja odgovara srednjoj razini niskog vodostaja mora tijekom ivih morskih mijena

Dosta su kasno pronaena sredstva i utvreni naini mjerenja visinskih razlika

Relativna visina visinska razlika izmeu dvije toke

Visinski datum koji je u slubenoj uporabi u Republici Hrvatskoj odreen je srednjom razinom mora na mareografu u Trstu iz jednogodinjih mjerenja morskog vodostaja tijekom 1875. godine koji je korigiran osamnaestogodinjim mjerenjem vodostaja du obala Jadranskog mora

BAROMETARSKA METODA ODREIVANJA NADMORSKIH VISINA

Temelji se na barometrijskoj stopi po kojoj se tlak zraka smanjuje s porastom visine promjena tlaka za 1 mbar odgovara razlici od 7.5 m pri razini mora

promjena tlaka za 1 mbar odgovara razlici od 11 m na visini od 3500 m nadmorske visine

Barometarska je metoda manje tonosti od geometrijske i trigonometrijske metode

kod mjerenja visinskih razlika do 200 m pogreka je 1-2 metra

Barometarske metode odreivanja nadmorskih visina:

barometarska metoda

termobarometarska metoda

mjerenje visina pomou aneroida

GEOMETRIJSKA METODA ODREIVANJA NADMORSKIH VISINA

Temelji se na mjerenju nivelmanom specijalnim dalekozorom nivelirom (s ugraenom libelom) viziraju se brojevi metarske podjele na susjednim letvama

Precizni nivelman ima tonost od 0.5 mm na 1 km

Obini nivelman ima tonost od 8 mm na 1 km

TRIGONOMETRIJSKA METODA ODREIVANJA NADMORSKIH VISINA

Visinske razlike izraunavaju se na temelju izmjerenih vertikalnih kutova i duljina pomou trigonometrijskih formula

Kod veih se udaljenosti vre korekcije zbog refrakcije svjetlosti i zakrivljenosti Zemlje

Tonost opada kod mjerenja udaljenih i nepristupanih toaka

Na udaljenosti od 1-2 km tonost iznosi 1-2 cm

AEROFOTOGRAMETRIJSKA I GPS METODA ODREIVANJA NADMORSKIH VISINA

Aerofotogrametrijska metoda vrlo je praktina, no manje je tona od geometrijske i trigonometrijske metode

Pomou GPS-a su odreene najvie nadmorske visine na Zemlji

KARTOGRAFSKA GENERALIZACIJA

Kartografska generalizacija proces uopavanja geografskog sadraja karte

Geografski sadraj izvorne karte se putem kartografske generalizacije pretvara u saetiji vid kartografskog sadraja

U generalizaciji kartografskog sadraja bitna je uloga geografa zbog potrebe poznavanja bitnih obiljeja prostora

Generalizacija je jedan od glavnih problema geografskog aspekta karata

Kartografska generalizacija se izvodi na temelju unaprijed definiranih kriterija

Kriteriji se razrauju ovisno o karti

Kartografska generalizacija moe biti manualna i automatizirana

Dva temeljna tipa procesa generalizacije prema Ratajskom:

kvantitativna generalizacija postupna redukcija sadraja karte ovisno o mjerilu

kvalitativna generalizacija rezultat transformacije elementarnih metoda prikaza u apstraktnije metode prikaza

OSNOVNI FAKTORI O KOJIMA OVISI STUPANJ GENERALIZACIJE

Mjerilo karte najvaniji faktor stupnja generalizacije

to je mjerilo sitnije, smanjuje se mogunost detaljnog prikaza zbog praga itljivosti

to je mjerilo sitnije, to je vii stupanj generalizacije

Namjena karte o namjeni odnosno potrebama korisnika ovisi stupanj generalizacije

Minimalna veliina ona veliina ispod koje se neki grafiki element po svojem obliku i veliini vie ne moe raspoznati na karti

elementi ispod tog praga se izostavljaju

Geografska obiljeja prostora potrebno ih je poznavati kako bi se sauvale posebnosti po kojima je neki prostor karakteristian

geografska obiljeja uvjetuju i izbor pojedinih elemenata (npr. rijeke u humidnim i aridnim krajevima, manji gradovi u izrazito ruralnim podrujima)

POSTUPCI GENERALIZACIJE

Robinson navodi etiri postupka generalizacije:

klasifikacija

pojednostavljivanje

poveanje

simbolizacija

Postupci generalizacije prema Franuli:

1. izbor

2. pojednostavljenje

3. saimanje

4. poveanje

5. pomicanje

6. pretvorba metode prikaza

Postupci generalizacije prema Franuli

1. Izbor izbor podataka koji e se prikazati prema veliini i znaenju

Tpferov zakon selekcije da se automatizira i objektivizira proces generalizacije zakon govori koliko emo geografskih podataka sa izvorne karte zadrati na generaliziranoj karti

izbor se moe temeljiti na atributivnim obiljejima npr. broj stanovnika u naseljima, povrina otoka, krae prometnice

2. Pojednostavljenje najvie se koristi kod linijskih elemenata (prometnice, rijeke, izohipse), ali i za povrinske objekte

Douglas-Peuckerov algoritam za pojednostavljenje linija uglaivanje postupak karakteristian za generalizaciju na digitalnim kartama

kod nekih linijskih objekata je nuno zbog njihove prirodne zakrivljenosti (meandri rijeke)

3. Saimanje ili spajanje objekti koji se nalaze meusobno vrlo blizu, spajaju se u jedan objekt

primjer: uma s prosjecima bit e prikazana na karti krupnog mjerila s tim meuprostorom, ali na karti sitnijeg mjerila tih prosjeka nee biti primjer: vie zgrada na karti krupnijeg mjerila moe se objediniti u jednu na karti sitnijeg mjerila4. Poveanje samo se na katastarskim planovima u pravilu ceste, zgrade, rijeke prikazuju bez poveanja

primjer: cesta je na karti mjerila 1:200 000 debljine 0.8 mm, prema mjerilu to iznosi 160 m5. Pomicanje ako se linijski objekti nalaze jedan pored drugoga, na karti e izgledati kao da se preklapaju, stoga se oni na karti meusobno odvajaju

6. Pretvorba metoda prikaza objekti koji su premali da bi se prikazali u mjerilu karte prikazuju se simbolom (npr. zrana luka)

KARTOGRAFSKE PROJEKCIJE

GLOBUS Globus prikaz Zemljine povrine na kugli

Elipsoid ne odstupa znatnije od kugle

Globus je prikaz bez deformacija duina, kutova i povrina

Odnos kutova, duina i povrina proporcionalan je, prema mjerilu, njihovu odnosu na povrini Zemlje

Globus se uvijek postavlja tako da je os Zemljine rotacije nagnuta prema ravnini ekliptike pod kutom od 6633'

Prvi globusi nastajali su s razvojem spoznaje o sfernom obliku Zemlje

Smatra se da je prvi poznati globus izradio Grk Krates, no prvi ouvani globus je djelo Martina Behaima iz Nrnberga iz 1492. godine

Nakon geografskih otkria izraeno je mnotvo globusa

Nedostaci globusa u odnosu na kartu:

skupa izrada te teka reprodukcija

nezgrapni su i glomazni, nepraktini za skladitenje

na njima se teko moe mjeriti ili crtati

istovremeno moemo vidjeti samo jednu polovicu

KARTOGRAFSKE PROJEKCIJE

U izradi karata toke s fizike povrine prenose se prema odreenim pravilima na plohu elipsoida, a elipsoid se preslikava u ravninu pomou kartografskih projekcija

Kartografske projekcije naini preslikavanja plohe elipsoida ili sfere u ravninu

Tales iz Mileta izradio je prvu kartu u nekoj projekciji karta nebeske sfere u gnomonskoj projekciji Meu najstarije projekcije ubrajaju se stereografska i ortografska projekcija koje je koristio Hiparh za izradu karata nebeske sfere u 2. stoljeu prije nove ere

U izradi matematike osnove u izabranoj projekciji se konstruira mrea meridijana i paralela ili mrea nekih drugih koordinatnih linija koje slue kao kostur za unoenje geografskog sadraja

S pojavom triangulacije i izradom karata na temelju topografskih snimaka javlja se potreba za tonijim sastavljanjem kartografskih mrea koordinate toaka izraavaju se matematikim formulama odnosno u analitikom obliku

Uspostavlja se funkcionalna mrea izmeu toaka na plohi elipsoida i u ravnini projekcije koja se izraava kartografskim jednadbama

Elipsa deformacija (Tissot) pokazatelj deformacija na karti u odreenoj projekciji odnosno pokazuje kako se mijenja mjerilo u jednoj toki

Kartografske projekcije obino se dijele prema vrstama deformacije, prema poloaju pola normalne kartografske mree te prema obliku mree meridijana i paralela uspravnih projekcija

Podjela kartografskih projekcija prema vrstama deformacije Konformne ili istokutne kartografske projekcije nema deformacija kutova

krunica se preslikava u krunicu zadrava se slinost likova na elipsoidu i u projekciji

meridijani i paralele sijeku se pod pravim kutom

Ekvivalentne ili istopovrinske kartografske projekcije ouvana je jednakost ili odnos povrina likova na elipsoidu i u projekciji

nemogue je da jedna projekcija istovremeno bude i konformna i ekvivalentna

Ekvidistante ili istoduinske kartografske projekcije mjerilo duina je konstantno du jednog od glavnih pravaca

deformacije povrina manje su nego kod konformnih projekcija

deformacije kutova manje su nego kod ekvivalentnih projekcija

Uvjetne kartografske projekcije nisu ni konformne, ni ekvivalentne, ni ekvidistantne

Podjela kartografskih projekcija prema poloaju pola normalne kartografske mree

Normalna kartografska mrea jednostavnija je od bilo koje druge mree i podudara se s mreom meridijana i paralela u uspravnim projekcijama Uspravne kartografske projekcije

pol normalne mree podudara se geografskim polom (P = 90)

Poprene kartografske projekcije pol normalne mree nalazi se na ekvatoru (P = 0)

Kose kartografske projekcije pol normalne mree nalazi se u bilo kojoj toki izmeu pola i ekvatora

(0 < P < 90)

Podjela kartografskih projekcija prema obliku mree meridijana i paralela uspravnih projekcija

Konusne ili stoaste projekcije meridijani su pravci, a paralele lukovi koncentrinih krunica

deformacije ovise samo o geografskoj irini (izokole se podudaraju s projekcijama paralela) uspravne konusne projekcije mogu imati jednu ili dvije standardne paralele (ime se smanjuju deformacije) perspektivne konusne projekcije toke sfere projiciraju se na plat konusa koji dodiruje (tangentne) ili sijee (sekantne) sferu Cilindrine ili valjkaste projekcije meridijani su meusobno jednako udaljeni paralelni pravci okomiti na paralele

najvea je tonost oko ekvatora ili odabranih paralela, a prema polovima se poveavaju deformacije

Mercatorova projekcija uspravna konformna cilindrina projekcija koja se koristi u izradi pomorskih i zrakoplovnih karata

uspravne cilindrine projekcije pogodne su za preslikavanje podruja koja su izduena du ekvatora

poprene cilindrine projekcije pogodne za preslikavanje podruja koja su izduena u meridionalnom smjeru

Azimutalne ili horizontske projekcije meridijani su pravci, a paralele koncentrine krunice

deformacije u uspravnim azimutalnim projekcijama ovise samo o geografskoj irini (izokole se poklapaju s pruanjem paralela)

najee se upotrebljavaju za karte sitnijih mjerila (Zemlja se aproksimira kao sfera)

poprene azimutalne projekcije esto se upotrebljavaju za izradu karata istone i zapadne hemisfere

kose azimutalne projekcije esto se upotrebljavaju za izradu karata kontinenata

Lambertova projekcija primjer jer ekvivalentne azimutalne projekcije

Postelova projekcija primjer je ekvidistantne azimutalne projekcije

perspektivne azimutalne projekcije toke sa sfere projiciraju se po zakonima linearne perspektive na ravninu projekcije koja je okomita na pravac koji spaja toku promatranja sa sreditem sfere

ortografske azimutalne projekcije pruaju dojam sfernosti i upotrebljava se za izradu karata Mjeseca

gnomonska azimutalna projekcija deformacije duina, povrina i oblika naglo rastu udaljavanjem od sredinje toke preslikavanja

Pseudokonusne projekcije meridijani se preslikavaju kao krivulje simetrine na srednji meridijan koji je pravac, a paralele su lukovi krunica

Bonneova projekcija pseudokonusna ekvivalentna projekcija na kojoj se sve paralele i sredinji meridijan preslikavaju bez deformacija

Pseudocilindrine projekcije meridijani su krivulje simetrine na sredinji meridijan koji je pravac, a paralele su paralelni pravci okomiti na sredinji meridijan

Sannsonova projekcija ekvivalentna sinusoidalna pseudocilindrina projekcije u kojoj su sve paralele i sredinji meridijan preslikani su u pravoj veliini

Goodeove modifikacije pseudocilindrine projekcije prekinute projekcije s malim deformacijama kontinenata, svaki kontinent ima svoj sredinji meridijan

Polikonusne projekcije paralele se preslikavaju kao nekoncentrini kruni lukovi kojima sredita lee na pravcu sredinjeg meridijana, a meridijani su kruni lukovi simetrini na sredinji meridijan

Krune projekcije meridijani i paralele se preslikavaju kao kruni lukovi, a ekvator i sredinji meridijan su meusobno okomiti pravci

Ostale projekcije

Poliedarska projekcija ploha elipsoida preslikava se na mnogo ravnina

deformacije su male budui da se na jednu ravninu preslikava mali dio Zemljine povrine

nema jedinstvenog pravokutnog koordinatnog sustava

nemogue je spojiti vie listova u jednu cjelinuIZBOR KARTOGRAFSKE PROJEKCIJE

Faktori o kojima ovisi izbor projekcije kod karata sitnijih mjerila:

veliina podruja

oblik te pruanje podruja u odnosu na mreu meridijana i paralela

sadraj i namjena karte

Izokole linije koje na karti prikazuju mjesta istog stupnja deformacije

Izbor projekcije puno je tei kod izrade karata velikih podruja

Kod malih podruja esto nije potrebno pri izboru projekcije uzeti u obzir oblik teritorija

Za karte srednjih i velikih prostornih cjelina nuno je pri izboru projekcije uzeti u obzir oblik i poloaj teritorija koji se prikazuje

Najbolje je kada izokole slijede oblik prikazanog podruja

Najbolje projekcije za odreena podruja Zemlje:

karte polarnih podruja azimutalne projekcije

karte hemisfera (polukugli) azimutalne projekcije

karte prostora izduenih u meridionalnom pravcu poprene cilindrine projekcije

karte prostora izduenih du ekvatora uspravne cilindrine projekcije

karte regija i drava uspravne konformne konusne projekcije

karte kontinenata kose i poprene azimutalne projekcije

karte oceana uspravne cilindrine i pseudocilindrine projekcije

karte svijeta cilindrine i pseudocilindrine projekcije te Mercatorova projekcija

PRIKAZIVANJE RELJEFA NA TOPOGRAFSKIM KARTAMA

Na prvim kartama izraenim u kamenu, ali i na kasnijim runo izraenim kartama koristila se metoda krtinjaka (Tabula Peutingeriana, Ortelius, Stjepan Glava, Mercator)

Na shematskim prikazima reljefa koji su prisutni sve do 16. stoljea ne mogu se rekonstruirati stvarni odnosi oblika i visina reljefa

Reljef je kao kontinuirani trodimenzionalni element najtee prikazati

Dva temeljna zahtjeva u prikazivanju reljefa:

osiguravanje geometrijske tonosti potrebne za provedbu kartometrijskih postupaka i potpuni prikaz geomorfolokih obiljeja

ostvariti dojam plastinosti reljefa (zornost)

Metode prikazivanja reljefa:

geometrijske metode (kote i izohipse)

prostorne metode (rafe, toke, sjenanje i boja, hipsometrijska m.)

kombinirane metode Na suvremenim topografskim kartama reljef se najee prikazuje odreenim metodama

najkrupnija i krupna mjerila reljef se prikazuje izohipsama, kotama, signaturama i crteom u kombinaciji sa sjenanjem (zbog zornosti)

srednja i sitnija mjerila hipsometrijska metoda (hipsometrijska skala boja)

METODA IZOHIPSA I KOTA

Izohipse linije koje na kartama spajaju toke jednake nadmorske visine

Izobate linije koje na kartama spajaju toke jednake dubine

Ekvidistancija (E) stalni vertikalni visinski razmak izmeu izohipsa

Interval izohipsa (i) najkrai horizontalni razmak izmeu dviju susjednih osnovnih izohipsa

Minimalni horizontalni razmaci izmeu izohipsa kod najveeg nagiba moraju biti takvi da se mogu meusobno razluiti

Izbor ekvidistancije ovisi o mjerilu, nagibima padina, veliini i protezanju reljefnih oblika i sustavu mjera

krupnije mjerilo manja ekvidistancija

ekvidistancija mora biti jednostavna, lako zbrojiva i djeljiva

Izohipse na topografskim kartama do mjerila 1:200 000 znatno manje odstupaju od svog tonog poloaja

izohipse na kartama tih mjerila koje na svakom mjestu odgovaraju zahtijevanoj visinskoj tonosti nazivaju se egzaktnim izohipsama Izohipse se na kartama mjerila 1:200 000 do 1:1 000 000 dopunjuju ili zamjenjuju drugim metodama prikaza reljefa

izohipse su dosta uopene

izohipse na kartama tih mjerila koje slue vie za naznaku osnovnih oblika reljefa nego za njihov geometrijski prikaz nazivaju se oblikovnim visinskim izohipsama Izohipse na kartama mjerila sitnijeg od 1:1 000 000 samo omeuju visinske stupnjeve prikazane hipsometrijskom skalom boja kojom se prikazuje reljef

izohipse koje ograniavaju visinske stupnjeve nazivamo linijama visinskih stupnjeva Kote brojevi koji oznaavaju visine toaka na povrini Zemlje

Kote se vrlo esto koriste u kombinaciji s izohipsama, a u niskim prostorima se upotrebljavaju i samostalno

Signature se upotrebljavaju za prikaz mikroreljefa

Crtei prikazuju strme, stjenovite odsjeke

METODA CRTICA ILI RAFA

Prikaz reljefa rafama prvi je kao razraenu metodu uveo Georg Lehmann 1799. godine

Metoda se temelji na principu ''to strmije to tamnije'' pod pretpostavkom okomitog ili kosog (SZ, 45) osvjetljenja (primjer kombinacije okomitog i kosog osvjetljenja je Dufourova karta vicarske)

Strmije padine prikazuju se tamnije

rafe redovi crtica smjetenih jedna do druge u smjeru padnica

pokazuju nagibe, ali ne i visine

Debljina rafa proporcionalna je kutu nagiba padina (suma irine i meuprostora) je konstanta

Duina crtica jednaka je horizontalnom razmaku ekvidistantnih ploha

Kombinacija rafa i izohipsa karakteristina je metoda prikazivanja reljefa na austrijskim specijalkama

METODA SJENANJA

Metoda sjenanja temelji se na prikazivanju reljefa razliitim tonovima jedne ili vie boja

Sjenanje moe biti akromatsko, monokromatsko i polikromatsko

HIPSOMETRIJSKA METODA

Prikaz visinskih odnosa postie se bojom

Intervalne povrine izmeu izohipsa ispunjavaju se bojom koja se odreuje o odreenim principima

Primjenjuje se hipsometrijska skala boja najea skala boja:

plavozelena

0 100 m

utozelena

100 200 m

uta

200 500 m

svijetlosmea

500 1000 m

smea

1000 m 2000 m

crvenosmea

2000 m 4000 m

smeecrvena

iznad 4000 m

Hipsometrijska metoda moe se temeljiti na dva principa:

to vie, to tamnije to vie to svjetlijeDIGITALNI MODEL RELJEFA

Reljef se kao kontinuirani geografski element u digitalnom obliku pohranjuje u rasterskom obliku

Iz digitalnih podataka o reljefu mogue je primijeniti razliite metode prikaza reljefa

U digitalnom modelu reljef se najee prikazuje metodom sjenanja, hipsometrijskom metodom, kombinacijom hipsometrijske metode i sjenanja te kao trodimenzionalni model reljefa

METODE PRIKUPLJANJA PODATAKA ZA IZRADU KARATA

Daljinska istraivanja metoda prikupljanja i interpretacije informacija o udaljenim objektima bez fizikog dodira s objektom

Metode se koriste elektromagnetskom energijom kao sredstvom za biljeenje i mjerenje objekata

Upotreba razliitih vrsta snimaka: fotografskih, termalnih, radarskih

Teledetekcija daljinsko istraivanje koje obuhvaa prikupljanje podataka o Zemljinoj povrini pomou ureaja smjetenih u satelitima i njihovu interpretaciju

FOTOGRAMETRIJA

Fotogrametrija umjetnost, znanost i tehnologija dobivanja pouzdanih kvantitativnih informacija o fizikim objektima i okoliu procesom zabiljebe, mjerenja i interpretacije fotografskih slika i scena elektromagnetskog zraenja dobivenih senzorskim sustavima

Snima se postojea prostorna situacija i dobiva se dvodimenzionalni (ravninski) i trodimenzionalni (prostorni) prikaz

Klasifikacija fotogrametrije:

terestrika fotogrametrija snimanje sa zemlje

aerofotogrametrija snimanje iz zraka

Aerofotogrametrijska metoda geodetske izmjere

Najee koritena metoda za izradu planova i karata (posebno za vea podruja)

Prednosti metode: smanjenje terenskog rada, skraivanje vremena izrade, smanjenje trokova

Aerofotogrametrija:

izrada plana leta

odreuje se mjerilo snimanja na temelju mjerila kartiranja i zahtijevane tonosti karte (npr. za kartiranje u mjerilu 1:1000 slue snimci u mjerilu 1:4000)

odreuju se preklopi snimanja uzduni preklop 60-80%, popreni preklop 10-30%

uzduni preklop nuan je za dobivanje stereomodela

fotosignalizacija fotosignali se postavljaju na ravnim mjestima koja su otvorena prema osi reda snimanja

te su toke vidljivo oznaene na terenu i slue lakem uoavanju stalnih geodetskih i vanijih detaljnih toaka na snimcima

snimanje iz zraka

vri se pri vedrom i tihom vremenu

u umjerenim geografskim irinama u rano proljee ili kasnu jesen

u odreeno doba dana

odreivanje orijentacijskih toaka

orijentacijske toke slue za apsolutnu orijentaciju stereomodela

u praksi se odreuju poloajno i visinski etiri toke u kutovima stereomodela i jedna toka u sredini

kartiranje iz snimaka ili restitucija izvodi se pomou autografa

deifriranje podataka koji se ne mogu prepoznati na snimku

neki podaci o prostoru ne mogu se prikupiti upotrebom snimaka iz zraka (npr. namjena objekta, vrsta kulture)

deifriranje se odvija prije kartiranja ili se kartirano stanje provjerava poslije

izrada izdavakih originala

Prije upotrebe snimci se moraju prekontrolirati i ispraviti (redresirati)

Redresiranje postupak prijenosa snimaka (centralna projekcija) u perspektivu strogo vertikalnog snimka

Redresiranje se provodi pomou optikog instrumenta koji se naziva redreser

Redresiranje je potrebno zbog toga to os snimanja najee nije okomita na povrinu Zemlje ili reljefa (zbog razliite visine ne vrijedi svuda jedinstveno mjerilo)

Tamo gdje je energija reljefa mala (ravni tereni) redresiranjem se zrani snimak prevodi u odreeno jedinstveno mjerilo

Tamo gdje je energija reljefa vea (ralanjen reljef) potrebno je provesti redresiranje dio po dio (diferencijalno redresiranje pomou ortoprojektora)

Prijenosom u perspektivu strogo vertikalnog snimka nastaje fotoplan koji dodavanjem kartografskih izraajnih sredstava postaje fotokarta i oni predstavljaju centralnu projekciju terena

Diferencijalnim redresiranjem nastaje ortofotoplan, a diferencijalnim redresiranjem iz fotokarte nastaje ortofotokarta i oni predstavljaju ortogonalnu projekciju terena

Kod rekonstrukcije trodimenzionalnih elemenata (reljef) nuno je stereoskopski snimati teren (dva snimalita) jer se reljef konstruira pomou stereopara snimaka

Stereoskopsko snimanje i stereoskopsko promatranje omoguuju izradu plana u fotografskom obliku s prostornom komponentom stereofotoplan ili anaglifski plan

Digitalni ortofoto je avionski snimak tla u digitalnom (rasterskom) obliku koji je posebnim postupcima ortorektificiran

Ortorektifikacija postupak obrade fotografije koji ukljuuje uklanjanje geometrijskih netonosti zbog perspektive, utjecaja reljefa, lee fotoaparata i sl., kao i uklanjanje razlika u svjetlini i osobinama boja pojedinih fotograma (pojedinanih avionskih snimaka)

TOPOGRAFSKE KARTE U REPUBLICI HRVATSKOJ

Izrada topografskih karata srednjih i sitnijih mjerila (osim Osnovne dravne karte) bila je prije osamostaljivanja Republike Hrvatske u nadlenosti saveznih vojnih institucija

Nakon osamostaljenja RH je morala razvijati potpuno novu topografsko-kartografsku infrastrukturu i proizvodnju

U razvoju nove suvremene topografske kartografije u Republici Hrvatskoj Zavod za fotogrametriju d.d. imao je znaajnu ulogu u suradnji s Geodetskim fakultetom izradio je studiju i idejni projekt Slubenog topografsko-kartografskog sustava (STOKIS)

Tek se od 60-ih godina u Hrvatskoj poinju izraivati topografske karte izraivale su se Osnovne dravne karte u mjerilu 1:5000 godina koje se danas nazivaju Hrvatske osnovne karte kojima je danas pokriveno oko 80% teritorija Hrvatske

AUSTRIJSKI SUSTAV PODJELE TOPOGRAFSKIH KARATA

Hrvatska je tijekom 18., 19. i 20. stoljea u sastavu Habsburke Monarhije i poslije Austrougarske

etiri austrijske izmjere: jozefinska, franciskanska, frandjozefska i precizna izmjera Na temelju francjozefske izmjere (1869.1887.) izraena je karta Bekog vojnogeografskog instituta u mjerilu 1:75 000 austrijske specijalkePARIKI SUSTAV PODJELE TOPOGRAFSKH KARATA

Vojnogeografski institut iz Beograda izveo je od 1920. do 1928. god. topografsku izmjeru u mjerilu 1:50 000 za Srbiju, Crnu Goru i Makedoniju dok su za Hrvatsku, Sloveniju i BiH postojale dobre karte austrijske specijalke

U razdoblju od 1929. do 1933. godine napravljena je za prikazana podruja obnova sadraja i od originala austrijske izmjere sastavljeni su originali u mjerilu 1:50 000

Na temelju terenskih originala izraena je Specijalna karta Jugoslavije u mjerilu 1:100 000, u poliedarskoj projekciji od 197 listova, a od 1931. godine ta se karta izdaje i u mjerilu 1:50 000

Na temelju topografske izmjere od 1934. do 1939. godine izraeno je 208 listova u mjerilu 1:25 000 od ega su se 52 lista odnosila na prostor Hrvatske

Od 1945. do 1951. godine izrauju se karte u mjerilu 1:200 000 u poliedarskoj projekciji

Pariki sustav podjele na listove:

karta u mjerilu 1:200 000 4 lista u mjerilu 1:100 000 44 lista u mjerilu 1:50 000 164 lista u mjerilu 1:25 000SUSTAV MEUNARODNE KARTE SVIJETA

Topografska izmjera od 1947. do 1976. godine bila je prva cjelovita izmjera teritorija tadanje Jugoslavije

Na temelju te izmjere izraena je topografska karta u mjerilu 1:25 000 koja postaje izvor za sastavljanje karata sitnijih mjerila (TK 50, TK 100, TK 200)

Pri izradi TK 25 odlueno je da se usvoji podjela na listove koja za osnovu ima list Meunarodne karte svijeta

Sustav podjele Meunarodne karte svijeta na listove:

karta u mjerilu 1:1 000 000 4 lista u mjerilu 1:500 000 44 lista u mjerilu 1:300 000 169 listova u mjerilu 1:100 000 1444 lista u mjerilu 1:50 000 5764 lista u mjerilu 1:25 000

TEMATSKE KARTE

Tematske karte karte na kojima se na temelju pojednostavljene topografske temeljne karte prikazuju raznovrsna podruja prirodnog, privrednog, drutvenog i kulturnog prostora

Tematske karte koriste se zbog potrebe vizualizacije prostornih podataka najrazliitijih tema stvarnog svijeta (prostornih i neprostornih)

Tematske karte prikazuju objekte i stanja prirodne sredine te ekonomske i drutvene sfere, ali ne na nain kako to ine topografske karte

Vie od 85% svih karata su karte sa specifinim temama tematske karte

Tematske karte sastoje se od temeljne karte i tematskog sadraja

izbor temeljne karte ovisi o tematskom sadraju

Razlika izmeu topografske i tematske karte

topografske karte su model najblii stvarnoj slici prostorne stvarnosti (konkretnost i statinost prikaza)

tematske karte mogu prikazivati i apstraktne pojave i statistike mjere (prikaz dinamike razvoja pojave, vremenske i prostorne)

Tematske karte ne samo da omoguavaju predoavanje prostornih pojava i procesa, ve pomau u istraivanju njihovih meuovisnosti, promjena, korelacija, razvoja itd.

Tematske karte primjenjuju se u orijentaciji i navigaciji, upravljanju i planiranju, obrani zemlje, predoavanju, kao izvor za izradu drugih karata, u istraivanju, propagandi

RAZVOJ TEMATSKE KARTOGRAFIJE

Pojam tematske karte prvi je upotrijebio Schumacher 1934. godine, no kao termin se prihvaa tek nakon Drugog svjetskog rata

Stariji termini za tematske karte bili su primijenjene karte, specijalne karte, problemske karte Prije 1650. godine razvijaju se pretee tematskih karata poput Tabule Peutingeriane Izmeu 1650. i 1750. godine izrauju se vojno-strategijske karte (karta izogona za Atlantik, gospodarska karta Filipina, karte rudnika)

Od 1750. do 1850. godine izrauju se politike i administrativne karte te planovi gradova (nastaje i prvi tematski atlas svijeta Physikalischer Atlas)

Od 1850. do 1920. godine izdaju se prometne, klimatske i upravne karte

Izmeu 1920. i 1945. godine nastaju regionalni atlasi, planerske karte, karte nacionalne strukture, vegetacijske karte

Od 1945. do 1970. godine razrauju se metode tematskog predoavanja i nastaju udbenici i prirunici

Nakon 1970. godine poinje primjena raunala u proizvodnji, pripremi i obradi podataka te redakciji karata (AMS Automated Mapping System)

Poslije 1980. godine razvija se digitalna kartografija (karte na zaslonu raunala, interaktivne karte, GIS karte, vizualizacija)

Od 2000. godine u irokoj su uporabi multimedijska kartografija i internetske karte (web kartografija)

OBILJEJA TEMATSKIH KARATA

Raznovrsnost tema

iroki spektar prostorno uvjetovanih tema

konkretne/apstraktne teme, realne/virtualne teme

Raznovrsnost vizualizacije

velika mogunost izbora tema i mjerila planovi gradova, auto-karte, ekonomske karte

standardizacija u suglasju s kreativnom, projektno usmjerenom vizualizacijom

Prostorne i vremenske varijable

smjetajna i poloajna tonost

sadanjost, prolost, budunost vremensko trajanje i promjene EMBED Equation.3

ng broj geografskih podataka na generaliziranoj karti

ni broj geografskih podataka na izvornoj karti

Mi faktor umanjenja izvorne karte

Mg faktor umanjenja generalizirane karte

_1308120411.unknown