KRIMINALITET I NJEGOVO SUZBIJANJE

Uvodne napomene

Historijski je utvrđena činjenica da su pojedinci i prije postanka države raznim svojim radnjama narušavali nepisana pravila prvih ljudskih zajednica. Prema ovim ponašanjima nije bila ravnodušna ni zajednica ni pojedinci, zbog čega su primjenjivane prinudne mjere kako bi prinudili takve članove zajednice na poštivanje utvrđenih pravila ponašanja. Oblici kršenja pravila ponašanja i načina reagiranja na ta ponašanja mjenjali su se ovisno o razvitku ljudske zajednice, u skladu s ekonomskim prilikama i kulturnim promjenama. Reakcija se zasnivala na težnji zajednice da zaštiti svoj poredak, na motivu osvete i na raznim religioznim shvatanjima.

Od prinudnih mjera koje su primjenjivane u besklasnom društvu, poseban značaj imaju: protjerivanje iz zajednice, krvna osveta i otkupnina (kompozicija).

Protjerivanje je predstavljalo osnovni i najoštriji oblik reakcije protiv člana vlastite zajednice (roda, plemena) koji se u jačoj mjeri ogriješio o pravila ponašanja. Krvna osveta je primjenjivana od strane jedne zajednice prema drugoj i karakterizira je obostrana kolektivnost i nesrazmjernost. Kasnije se krvna osveta postepeno sužava i postaje sve više individualna i srazmjerna. To je bio istovremeno i put prema talionskom načelu kažnjavanja „oko za oko”, „zub za zub”. Ovo predstavlja napredak jer se reakcija usmjerava prema počinitelju djela, a ne prema kolektivu.

Otkupnina dosta rano počinje zamjenjivati krvnu osvetu, a nastaje u vrijeme razvijenijih ekonomskih odnosa između pojedinih rodova i plemena. Razmjena robe zahtjevala je stabilne odnose, prvenstveno mir između zajednica koji je često bio dugotrajno poremećen uslijed krvne osvete. Otkupnina je takav oblik reakcije prema kojem se zajednica kojoj pripada počinitelj djela otkupljuje plaćanjem odštete povrijeđenoj zajednici. Odšteta se sastojala u davanju: kože, stoke, žita i dr. predmeta koji su služili kao sredstvo razmjene.

Reagiranje vrstom sankcije na zabranjena ponašanja zavisi od društveno ekonomske strukture određene društvene zajednice, te od cjelokupne ideološke nadgradnje.

Suzbiti kriminalitet znači odstraniti sve uzroke kriminaliteta: opće i posebne. Od sistema prinudnih mjera znatno zavisi suzbijanje kriminaliteta tako da sankcije mogu predstavljati znatan korektiv uzrocima, a u prvom redu osnovnom faktoru koji diktira pojavu i kretanje kriminaliteta.

KRIVIČNO PRAVOPOJMOVNO ODREĐIVANJE KRIVIČNOG PRAVA

1. Krivično pravo kao posebna grana prava - jedna od najstarijih grana prava, javlja se u najranijoj fazi nastanka države i prava - svrha krivičnog prava je zaštita određenih individualnih i društvenih vrijednosti - zaštita se ostvaruje sredstvima zabrane određenih ponašanja (nalaganje određenih ponašanja, prijetnja sankcijama,

kaznama kojima se oduzimaju ili ograničavaju osnovna prava) - ograničavanje samo na ponašanja koja su zakonom propisana kao krivična djela koja u ukupnosti predstavljaju negativnu

društvenu pojavu koja se naziva kriminalitet.DEFINICIJA KRIVIČNOG PRAVA

1. Krivično je pravo sistem pravnih pravila koja su utemeljena na zakonskim pravnim propisima kojima se određena ponašanja

proglašavaju za krivična djela sa sankcijama koje se primjenjuju prema njihovim počiniteljima, u cilju zaštite određenih osnovnih individualnih i društvenih dobara i vrijednosti od ponašanja kojima se ta dobra i vrijednosti povrjeđuju ili ugrožavaju.

- zakonsko pravo (regulira se samo zakonom a ne i nekim drugim normativnim aktima) - zaštitna funkcija 2. Predmet reguliranja krivičnog pravaa) krivično djelob) krivična odgovornostc) krivična sankcija

3. Supsidijarni karakter krivičnog pravaKrivična djela i krivične sankcije propisuju se samo za ona ponašanja kojima se ugrožavaju ili povrjeđuju osobne slobode i

prava čovjeka te druga prava i društvene vrijednosti zajamčene i zaštićene Ustavom B i H i međunarodnim pravom da se njihova zaštita ne bi mogla ostvariti bez krivičnopravne prinude.

3.1. Podjela krivičnog prava - krivično pravo u užem i širem smislu - opće i posebno - osnovno i dopunsko - krivično pravo za punoljetne počinitelje - maloljetničko krivično pravo i td.

SRODNE NAUKE KRIVIČNOM PRAVU

U povjesti čovječanstva borba protiv kriminaliteta zauzela je posebno mjesto i u toj su borbi nastale posebne naučne discipline, koja sa raznih stanovišta ispituju oblike kriminaliteta ustanovljavajući metode za njihovo sprječavanje.Danas nauka krivičnog prava ne bi mogla uspješno voditi borbu protiv kriminaliteta bez istovremenog korištenja razvoja i stečenih iskustava mnogih naučnih grana. Tako se u borbi protiv kriminaliteta moraju koristiti sa najnovijim dostignućima u tehnici, medicini, psihologiji, pedagogiji i svim drugim naučnim oblastima. U tom je smislu nauka krivičnog prava povezana sa gotovo svim naukama.Neke naučne discipline koje se posebno bave izučavanjem kriminaliteta najbliže su nauci krivičnog prava i ulaze u pojam krivičnih nauka, neovisno o tome da li izučavaju u isto vrijeme i pravne institute ili ne.Dakle, pod krivičnim naukama, podrazumijevamo sve one nauke koje imaju neposredno za predmet izučavanje kriminaliteta. U krivične nauke spadaju: nauka krivičnog procesnog prava i kriminalna politika – kao pravne nauke, te kriminologija, krivična statistika i kriminalistika kao izvanpravne nauke.

II. ODNOS KRIVIČNOG PRAVA PREMA DRUGIM GRANAMA PRAVA2.1. Odnos prema ustavnom pravu - Ustav je pravni akt najvišeg ranga u svakoj zemlji i sa njim moraju biti usklađeni svi ostali pravni akti - načelo legaliteta djela i kazne - sve krivičnopravne odredbe moraju se tumačiti u skladu s ustavom 2.2. Odnos prema građanskom pravu - krivično pravo štiti određene odnose koji su zasnovani po građanskom pravu - štiti se pravo vlasništva i druga imovinska prava (zaštita imovine, krađa, prijevara, utaja, iznude, oštećenja i oštećenja tuđe stvari itd.) - štiti ugovorne odnose od raznih prijevarnih radnji, zlouporabe povjerenja, lihvarstva, zlouporabe osiguranja i td. - odštetno pravo (krivična djela izazivaju materijalnu ili nematerijalnu štetu - naknada štete rješeva se prema kriterijima građanskog prava) - krivično djelo može istovremeno predstavljati i građanski delikt - o imovinskopravnom zahtjevu može se odlučivati i u krivičnom postupku ako to ne bi odugovlačilo postupak - građanske sankcije nemaju karakter represije zbog čega nisu dovoljne za zaštitu pravnih dobara i tada je nužna primjena sankcija krivičnog prava. Krivično pravo se može pojaviti kao sredstvo za prinudnu realizaciju obveza nastalih u građanskopravnom odnosu. Dakle, iako postoji izvjesna sličnost između građanskih i krivičnih sankcija one se načelno znatno razlikuju.Građansko pravo je dispozitivnog karaktera obzirom da stranke svojom voljom vladaju svojim odnosima kao privatnopravnim odnosima dok je krivično pravo imperativnog karaktera, javnopravnog gdje pokretanje i ishod postupka u najvećem broju slučajeva ne zavisi od volje stranaka već od imperativnih normi koje nalažu pokretanje postupka.Razlika je i u odnosu odgovornosti za štetu. Krivična odgovornost je uvjek subjektivna jer se zasniva na načelu krivnje a građanska može biti i objektivna.

Odnos prema porodičnom pravu

Odredbama krivičnog prava štiti se brak i porodica kao osnovne društvene institucije od ponašanja koja ih povrjeđuju ili ugrožavaju. Inkriminacijama povrede porodičnih obveza i izbjegavanja uzdržavanja osigurava se izvršenje određenih pravnih obveza koje proizlaze iz ustanova braka i porodice. Djeca, maloljetnici i obveze koje postoje prema njima štite se inkriminacijama oduzimanja djeteta ili maloljetnika, promjene porodičnog stanja, napuštanja i zapuštanja, zlostavljanja djeteta ili maloljetnika. Inkriminacijama nasilja u porodici štiti se mir, tjelesna cjelovitost i psihičko zdravlje člana porodice.

Odnos prema radnom i socijalnom pravuIako su radni odnosi i prava koja iz njih proizlaze predmet reguliranja radnog prava, uživaju i određenu

krivičnopravnu zaštitu. Tako grupa krivičnih djela protiv radnih odnosa obuhvata inkriminacije kojima se štiti ravnopravnost u zapošljavanju, prava koja pripadaju zaposleniku iz radnog odnosa, prava koja mu pripadaju za vrijeme privremene nezaposlenosti, kao i prava koja pripadaju radniku temeljem odluke suda o vraćanju na rad. Tu spadaju i mjere zaštite na radu.

Socijalno pravo ostvaruje svoju krivičnopravnu zaštitu kroz inkriminacije povrede prava iz socijalnog osiguranja i zlouporabe prava iz socijalnog osiguranja.

Povezanost krivičnog i radnog prava ogleda se i u izricanju mjera sigurnosti zabrane obavljanja vršenja poziva, dužnosti ili djelatnosti.

Odnos prema privrednom pravuSuvremeno krivično pravo usko je povezano sa privrednim pravom, povezuju ih krivična djela koja dovode do štete

velikih razmjera, čiji su načini počinjenja često vrlo složeni a počinitelji imaju poseban status. Takva djela smještena su u posebnu grupu i preko njih se štiti privreda, privredno poslovanje i sigurnost platnog prometa od raznih postupaka i djelatnosti kojima se ugrožavaju odnosi u privrednom poslovanju odnosno u privredi kao cjelini.

Odnos prema upravnom pravuUpravno pravo regulira organizaciju i rad javne uprave. Ima zadatak da uredi organizaciju i funkcioniranje raznih upravnih organa i javnih službi u cilju efikasnog obavljanja njihovih zadataka. Pravilno obavljanje javnih službi nalaže i krivičnopravnu zaštitu. Propisivanjem krivičnih djela protiv službene i druge odgovorne dužnosti javna se služba štiti od napada iznutra. Takva djela su npr. primanje i davanje mita, protuzakonito posredovanje, zlouporaba položaja ili ovlasti, pronevjera, prevara, posluga i nesavjestan rad u službi, odavanje službene tajne itd. Javna služba štiti se i od napada spolja, inkriminacijama kao što su sprječavanje službene osobe u vršenju službene radnje, napad na službenu osobu, skidanje ili povreda službenog početa ili znaka itd.Uska povezanost dolazi do izražaja u situacijama u kojima krivičnopravna norma upućuje na upravnopravnu normu (krivična djela protiv okoliša – počinitelj postupa protivno upravnim propisima).

Odnos prema prekršajnom pravu

Prekršaji predstavljaju drugu vrstu zabranjenih ponašanja kao javnopravnih delikata koji dovode do primjene određenih sankcija. Prekršaji se obično definiraju kao povrede javnog poretka i društvene discipline za koje su predviđene prekršajne kazne i zaštitne mjere. Njihov je položaj različit u suvremenim pravnim sistemima. Prema nekim shvatanjima ta djela spadaju u upravno pravo i od krivičnih djela se razlikuju po tome što ih ne izriču sudovi već upravni organi. Takva situacija je bila i kod nas do odvajanja prekršajnog od upravnog prava i njegovog osamostaljivanja tako da je danas prekršajno pravo dio krivičnog prava. Valja istaknuti da su materijalnopravni propisi o prekršajima zasnovani na istim načelima kao i krivično pravo (načelo određenosti djela i kazne, isključenje povratnog djelovanja, beznačajnost djela kao osnov isključenja djela, način, vrijeme i mjesto počinjenja djela, odgovornost uračunljivog počinitelja samo na osnovu krivnje, nužna odbrana, krajnja nužda, stjecaj djela, odmjeravanje kazne, ublažavanje kazne itd.)

Kvantitativna teorija (u odnosu na sličnosti i razlike )

II

NAUKA KRIVIČNOG PRAVA I OSTALE NAUKE O KRIMINALITETU

1. Pojam nauke krivičnog prava

Nauka krivičnog (materijalnog) prava je posebna naučna disciplina koja spada u pravne a time i u društvene nauke. Termin krivično pravo ima svoje dvojako značenje. S jedne strane njime se označava sistem pravnih pravila određenog sadržaja koja važe u određenom vremenu i na određenom prostoru. S druge strane tim se terminom označava naučna disciplina koja primjenom naučnih metoda ta pravila obrađuje. To je normativna disciplina koja se bavi normama i koja analizira, kritički razrađuje i obrađuje pojedine pojmove krivičnog zakona, sistematizira ih u određeni čvrsto uvezan logički sistem, te ih u skladu s tih i tumači. To znači da teorija krivičnog prava odgovara na pitanje kako treba pravno ocijeniti pojedine situacije u kojima je ljudska radnja povrijedila neko pravno dobro (npr. slučaj iscenirane nužne odbrane). Pored teorije krivičnog prava ili krivičnopravne dogmatike u nauku krivičnog prava spadaju i kriminalna politika, filozofija i istorija krivičnog prava kao i uporedno ili komparativno krivično pravo.

1.1. Predmet i zadatak nauke krivičnog prava

Predmet nauke krivičnog prava je sistem krivičnopravnih pravila koja su na snazi u određenoj državi u određeno vrijeme tj. sistem pozitivnih krivičnopravnih propisa. Nauka krivičnog prava ne bavi se neposredno kriminalitetom kao društvenom pojavom već krivičnopravnim normama kojima je kriminalitet kao negativna društvena pojava zakonom pravno fiksiran. U tom smislu za zaključiti je da se nauka krivičnog prava bavi kriminalitetom s njegovog pravnog gledišta. Ali to nije jedini predmet nauke krivičnog prava. Potpuna obrada glavnog predmeta proučavanja mora obuhvatiti i istorijski razvoj krivičnog prava jer se bez poznavanja prošlosti ne može razumijeti ni sadašnjost. Ova nauka obuhvaća i spoznaju i kritičko ispitivanje postojećih i iznalaženje novih ideja u cilju unapređenja borbe s kriminalitetom. Dakle, nauka krivičnog prava ne može se ograničiti samo na obradu i izlaganje krivičnog prava onakvog kakav jest tj. de lege lata, već se treba baviti i krivičnim pravom de lege ferenda, u smislu predlaganja novih rješenja za buduće krivično pravo kojima će se poboljšati i usavršiti borba protiv kriminaliteta i tako dati doprinos suzbijanju te negativne društvene pojave.

1.2. Metod nauke krivičnog pravaOsnovni metod je pravni ili dogmatski, a sastoji se u tzv. generalizirajućoj apstrakciji. Naime, od konkretnih događaja uzimaju se zajednički elementi pomoću kojih se gradi apstraktan pojam iz kojih je uzeto ono što je pravno relevantno, a apstrahirano nebitno dolazeći tako do pojedinih krivičnih djela kao što su krađa, ubistvo i sl., a zatim daljom apstrakcijom se dolazi do pozitivnih ili negativnih pretpostavki zajedničkih za sva krivična djela kao što su uračunljivost, nužna odbrana, pokušaj, saučesništvo, itd, do pojedinih općih instituta krivičnog prava. Daljnjom generalizacijom zajedničkih obilježja svih krivičnih djela dolazi se do osnovnih pojmova krivičnog prava odnosno do općeg pojma krivičnog djela kao njegovog najvišeg pojma. Polazeći dakle, od posebnog prema općem od najnižeg prema najvišem dolazi se do konstrukcije koja predstavlja usklađen sistem krivičnopravnih pojmova i instituta i njihovih međusobnih odnosa odnosno do konstrukcije cjelovitog krivičnopravnog sistema.U ostvarenju svog zadatka nauka krivičnog prava mora uzeti u obzir i rezultate drugih naučnih disciplina koje se bave kriminalitetom sa drugih aspekata. Tu je na prvom mjestu istorijskopravni metod radi spoznaje istorijskog razvoja krivičnog prava (nastajanje, mijenjanje i razvijanje). Zatim, tu je i komparativni ili uporednopravni metod pomoću kojeg se vrijednost krivičnog prava ili pojedinog instituta jedne zemlje potpunije shvata usporedbom sa određenim institutima neke druge zemlje imajući u vidu opća dostignuća u krivično pravnoj nauci. Zadatak je nauke krivičnog prava i davanje kritičke ocjene o stanju pozitivnog krivičnog prava, koristi se i dentološka metoda kojom se pojedina krivičnopravna pravila i instituti sagledavaju ne samo onakvi kakvi jesu, tj. de lege lata, već i kakvi bi trebali biti tj. de lege ferenda.

POJAM I VRSTE OSTALIH NAUKA KOJE SE BAVE KRIMINALITETOMKriminalitet je negativna društvena pojava koja postoji u svakoj društvenoj zajednici, dovela je do nastanka čitavog niza

disciplina koje se posredno ili neposredno bave kriminalitetom. Kako je kriminalitet vrlo složena društvena pojava sve discipline promatraju i tretiraju kriminalitet sa različitih aspekata primjenom različitih metoda u cilju iznalaženja najefikasnijih sredstava njegovog suzbijanja. Sve se krivične nauke djele ili klasificiraju prema različitim kriterijima. Prema jednom kriteriju dijele se na glavne i pomoćne krivične nauke. U glavne spadaju nauka krivičnog prava, kriminologija, kriminalna politika i penologija a u pomoćne spadaju sudska medicina i sudska psihijatrija. Prema drugima sve se nauke dijele u dvije grupe gdje je na jednoj strani nauka krivičnog prava kao pretežito normativna djelatnost, a na drugoj strani je kriminologija i njoj bliske nauke, koje su pretežito empirijske, neprave nauke i istovremeno pripadaju i društvenim i prirodnim naukama.

Klasifikacija je moguća i prema predmetu kojim se bave na pravne i vanpravne krivične nauke i pomoćne nekrivične nauke. Pravne krivične nauke - Nauka krivičnog procesnog prava - Kriminalna politika - PenologijaVanpravne krivične nauke - Kriminologija - Kriminalistika - Kriminalna statistikaPomoćne nekrivične nauke - Sudska medicina - Sudska psihijatrija

MEĐUNARODNO KRIVIČNO PRAVO

Pojam međunarodnog krivičnog prava dugo se ograničavao na pitanje prostornog važenja krivičnih zakona. Pojedine države u nedostatku međunarodnih propisa, samostalno određuju važenje svojih krivičnih zakona u odnosu na djela izvršena u inozemstvu i u odnosu na strance kao počinitelje djela, što je dovelo do toga da se međunarodno krivično parvo – adekvatno međunarodnom privatnom pravu, ograničavalo na rješavanje sukoba krivičnih zakona raznih država. Neki su pisci proširivali međunarodno krivično pravo i na pitanje izdavanja krivaca (ekstradicija), na pitanje važenja presuda inostranih sudova, kao i na pitanje pružanja pravne pomoći u krivičnim predmetima.Naziv međunarodno krivično pravo podrazumijeva skup pravnih pravila ustanovljenih od međunarodne zajednice naroda ili ugovora između država kojima se napadi na međunarodne odnose, izraženi u narušavanju mira ili u povredama čovječnosti u miru i ratu, kao i napadi na druge vrijednosti koje su od značaja za cjelokupno čovječanstvo, određuju kao međunarodna krivična djela i kojima se određuje odgovornost počinitelja tih djela. S obzirom na tendenciju razvitka međunarodnog krivičnog prava, koja se ispoljava posljednjih decenija, može se predpostaviti dalje proširivanje sadržine međunarodnog krivičnog prava.

III.RAZVOJ KRIVIČNOG PRAVA

1. Period prvobitne zajednice

U prvobitnoj zajednici postojalo je samo običajno pravo gdje je kažnjavanje za razna štetna ponašanja bilo prepušteno porodici, plemenu, rodu kao osnovnim društvenim ćelijama tadašnjeg vremena.To je period privatne reakcije koja je u biti bila kolektivna jer nije pogađala samo pojedinca već i njegovu užu socijalnu grupu. Iz tih najstarijih vremena potiče krvna osveta koja je tipična za privatnu pravdu a očuvala se u nekim društvenim sredinama do danas.

Do ograničavanja prvobitne privatne rekacije dolazi uvođenjem sistema otkupnine koja je predstavljala odštetu u naturi za počinjeno zlo. Na taj je način dolazilo do mirenja sukobljenih grupa i zaustavljanja daljnjeg međusobnog uništavanja. Otkupnina se zasnivala na principu dobrovoljnosti što znači da je nezadovljna strana ponuđenim iznosom, imala i dalje pravo na krvnu osvetu.

2. Antički period

Odnosi se na onaj dio istorije ljudskog društva koji je trajao gotovo četiri hiljade godina a u kojem su vladali robovlasnički proizvodni odnosi. Unutar tog perioda vrlo rano su formirane neke države kao što je to Egipat i Vavilon, a neke znatno kasnije kao Grčka i Rim. Pojavom države uspostavlja se period javne reakcije na zabranjena ponašanja, jer država uzima ulogu regulatora svih društvenih odnosa pa i suzbijanje kriminalnih djelatnosti pojedinca ili grupa.

Prvobitna privatna reakcija zamjenjuje se oblicima javne reakcije od strane države.Nastankom države pojavljuju se prvi zakonici od kojih je najpoznatiji Hamurabijev (17. vijek prije n.e.) –

vavilonski kralj Hamurabije - kodifikacija vavilonskog običajnog prava - nesistematizirana pravila za presuđenje pojedinih slučajeva - karakterizira ga surovost kazni (glavna kazna je smrtna sa okrutnim načinom izvršenja)Talionsko načelo “oko za oko, zub za zub”, čiji je smisao ublažavanje prvobitne privatne reakcije kao

neograničene osvete.Antička Grčka u odnosu na krivično pravo ima malobrojne izvore - odlikuje se strogošću zakona (smrtna

kazna izrečena Sokratu zbog bogohuljenja i bezbožništva)Krivično pravo antičkog Rima (period rane republike – Zakonik dvanaest tablica iz 451. g. p.n.e.; predviđa

smrtne kazne za brojna kaznena djela, princip taliona i novčanu kaznu)Nije postojala sistematska obrada krivičnog prava ali odatle potiču ideje mislilaca (Ulpijan, Ciceron, Seneka i

dr.) koji potiču značajne krivičnopravne ideje kao npr. “in dubio pro reo” te pravilo “ne bis in idem”.

3. Period srednjeg vijekaRazdoblje od pada Rimskog carstva krajem V. vijeka do prvih buržoaskih revolucija i država XVII i XVIII vijeka u kojem preovladavaju feudalni proizvodni odnosi. Taj period od trinaest vijekova obično se dijeli na tri dijela: period ranog feudalizma (od V do polovine IX vijeka); period razvijenog feudalizma (od polovine IX do XV vijeka); i period prvobitne akumulacije kapitala i raspadanja feudalizma (od XVI do XVIII. vijeka).Nastanak samostalnih germanskih država (Burgunda, Ostrogota, Vizgota, Langobarda itd., a od šestog vijeka snažna franačka država). Zbornik “Leges Barbarorum” ili “narodne pravde” sadržava i odredbe krivičnog prava. Najznačajnija je “Lex Salica” nazvana po saliskim Francima predstavlja kodifikaciju običajnog prava.Krivično pravo karakterizira partikularizam, rascjepkanost, usitnjenost najvišeg stupnja. Zbirke lokalnog prava unose nesigurnost, samovolju i zlouporabu.Period raspadanja feudalizma (XV do XVIII) obilježavaju oštri sukobi starog feudalnog i novog buržoaskog društva. “Opći njemački krivični zakonik“ (Constitutio Criminalis Carolina) iz 1532. g. -vrijeme vladavine cara Karla V sadrži pretežno odredbe procesnog karaktera a i opće institute materijalnog krivičnog prava (načelo krivnje, osnovi isključenja protupravnosti, saučesništvo, pokušaj itd). Arbitrarnost, samovolja, surovost u kažnjavanju.Glavna kazna je smrtna popraćena raznim oblicima mučenja a javno se izvršavala.Inkvizicija katoličke crkve u najoštrijoj formi izražena u XVI vijeku u Španiji i Holandiji. Kanonsko katoličko pravo ispoljava reakcionarnost.Dovodi do pojave mnogih religioznih okrutnih krivičnih djela a posljedica strašne zablude je spaljivanje nedužnih žena kao vještica.Opće karakteristike krivičnog prava srednjeg vijeka: heterogeno, arbitrarno, okrutno, mračnjačko, nejednako, zastrašujuće i anahrono jer nije više odgovaralo novim klasnim odnosima u društvu.

U doba prvobitne akumulacije kapitala (u XV i XVI vijeku), u periodu nasilnog odvajanja proizvođača od sredstava za proizvodnju i pretvaranja u najamne radnike kaznena je represija usmjerena protiv seljaka. Kako su se nasilno deposedirani seljaci opirali pretvaranju u najamne radnike mlada buržoazija je svojim utjecajem izborila niz oštrih zakona protiv skitničenja, prosjačenja, krađe i td. Ovi su zakoni bili prvenstveno primjenjivani na seljake jer su se oni morali uslijed protjerivanja sa zemlje, a u borbi za opstanak, odati kriminalitetu. U tom periodu svojom surovošću ističe se englesko zakonodavstvo XVI vijeka (Henrik VIII).Za fazu raspadanja feudalizma uslijed vlastitih unutarnjih suprotnosti i porasta novih revolicionarnih društvenih snaga, karakteristična je inkvizicija katoličke crkve koja je najgrublje provođena u XVI vijeku u Španiji i Holandiji, jer je u tim zemljama buržoazija naročito ojačala. Napuštajući načela progresivnog karaktera koja su već postepeno prodirala u krivično pravo, katolička crkva ispoljava u svojim shvatanjima i postupcima znatnu reakcionarnost za vrijeme inkvizije (npr. ustanovljenje krivične odgovornosti za samu „grešnu” misao; cilj kazne je izmirenje s bogom, koje se može postići jedino priznanjem, koje je uglavnom mučenjem iznuđeno).Za krivično pravo feudalno-apsolutističkih država karakteristično je da se ono u Njemačkoj izgrađivalo manje-više na osnovama Karoline, dok je u Francuskoj sve više prodiralo rimsko pravo. U Njemačkoj je tijekom XVI i XVII vijeka Karolina mijenjana, a to se udnosilo uglavnom na ublažavanje oštrine kazni. Tek tijekom XVIII vijeka u Njemačkoj dolazi do kodifikacije krivičnog prava ali samo u pojedinim zemljama.U Francuskoj nije objavljena sve do revolucije ni jedna značajnija kodifikacija krivičnog prava, već su razni propisi običajnog i recipiranog rimskog prava bili razbacani po raznim zbornicima. Ovakvo nesređeno stanje pogodovalo je samovolji vladara i njegovih sudskih organa, a ta samovolja je vrlo karakteristična za francuske vladare – apsolutiste, naročito tijekom XVIII vijeka.

4. Doba prosvjetiteljstvaXVIII vijek u europskim zemljama vlada duh prosvjetiteljstva okrenut protiv neznanja i religioznog praznovjerja, protiv strogosti, okrutnosti i samovolje. Za daljnji razvoj krivičnog prava značajni su francuski filozofi : Monteskije, Ruso i Volter.Šarl Monteskije (1689-17559) sa poznatim djelom “O duhu zakona” – razvio teoriju diobe vlasti radi ograničenja moći nad ljudima (preteča današnje teorije o trodiobi vlasti na zakonodavnu, sudsku i izvršnu). Prvi je zagovornik načela zakonitosti, ublažavanja kazne, za prevenciju kao svrhu kazne, traži srazmjernost između težine krivičnog djela i kazne, ističe odbacivanje torture a ograničiti primjenu smrtne kazni.

Drugi veliki autor i filozof je Žan Žak Ruso (1712 -1778) u svom djelu “O društvenom ugovoru” propagira ideju o suverenosti naroda i jednakosti svih građana a kaznu razmatra sa pozicije teorije društvenog ugovora. Sklapanjem društvenog ugovora svaki se pojedinac odrekao svog individualnog prava na odbranu u korist zajednice. Ukupnost individualnih prava je tako prenesena na zajednicu. Ova koncepcija je imala za cilj zaštitu čovjeka od državne svemoći, odnosno ograničenje prava države u odnosu prema pojedincu na najmanju mjeru.

Treći filozof je Fransoa Volter (1694-1778) značajan po diobi zločina na one po prirodnim zakonima i one koji su vezani za određeno mjesto i vrijeme. Zalaže se protiv strogosti tadašnjeg apsolutističkog krivičnog pravosuđa, oštar je protivnik vjerske netolerancije i mračnjaštva. Zalagao se za humanizaciju kažnjavanja, protiv okrutnih javnih kazni a smrtnu kaznu dopušta samo izuzetno. Zalaže se za rehabilitaciju nekih osuđenika.

5. Ideje Čezara BekarijePojavljuje se u Italiji njegovo djelo “O zločinima i kaznama” koje je u početku bilo anonimno izdano u

Livornu 1764. g., a potom u Milanu pod svojim imenom. Postavio je temelje suvremenom krivičnom pravu.Polazi od koncepcije društvenog ugovora iz koje izvodi pravo države na represiju ali ukazuje i na njene

granice. Državi treba ustupiti onoliko slobode koliko je neophodno za opstanak društva, smatra da se samo zakonom mogu odrediti kazne za zločine i zahtjeva strogo respektiranje načela zakonitosti u krivičnom pravosuđu. Ukazuje na nužnost diobe vlasti. Zakoni trebaju biti jasni i narodu razumljivi a tumačiti ih može samo zakonodavac. Kazne trebaju biti u srazmjeru sa težinom zločina. Principijelno je protiv smrtne kazne, ali ipak dopušta njenu primjenu u izuzetnim slučajevima.Ističe ideju prevencije (bolje sprječavati zločin nego kažnjavati).

Svha kazne je odvratiti počinitelja od činjenja zločina, a na druge djelovati da se suzdrže od zločina (specijalna i generalna prevencija).

Ukazuje na potrebu reforme krivičnog prava (zalaže se za ograničenje pritvora, slobodnu ocjenu dokaza, javnost krivičnog postupka, pravo optuženog na odbranu, a torturu potpuno odbaciti).

6. Utjecaj Kanta i Hegela na krivično pravoKrivično pravnu misao sa svojim koncepcijama obilježavaju dva velika filozofa Kant (1727-1804) i Hegel (1770-1831) Ova dva njemačka filozofa kao predstavnici njemačke reakcije nisu prihvatili progresivne ideje Monteskijea, Bekarije, Voltera, Bentama i drugih, već su nastojali da u krivičnom pravu ožive izvjesna reakcionarna shvatanja koja su u propadanju feudalizma bila već prevaziđena. Nastoje oživiti neka shvaćanja koja su bila prevaziđena. Naime, Kant i Hegel opravdanost kažnjavanja vide u prošlom događaju, a ne u nekoj svrsi. Snažno brane tezu prema kojoj kazna isključivo ima karakter odmazde ili osvete za učinjeni zločin. Ona je sama sebi cilj zbog čega ne treba ostvarivati nikakav daljnji cilj ni u pogledu počinitelja zločina ni u pogledu društva.Prema Kantu jedini je smisao kazne uspostavljanje moralnog poretka narušenog izvršenjem krivičnog djela, a to se postiže pravednom odmazdom kojom se ostvaruje unutarnja jednakost po principu “oko za oko, zub za zub”. Za ubistvo slijedi smrtna kazna, za silovanje kastracija i td., što je u osnovi primjena talionskog načela u krivičnom pravu. I Hegel kazni negira svaku svrhu. Razvija apsolutnu ideju kroz tri osnovna stadija: teza – antiteza – sinteza. Teza je pravo kao izraz opće volje društva, antiteza je krivično djelo, a sinteza je kazna koja negira krivično djelo. To znači da je krivično djelo negacija prava, a kazna je negacija te negacije. Kazna se svodi u suštini na odmazdu, a njena težina isključivo zavisi od težine djela.

7. Krivično pravo Ferancuske buržoaske revolucijeZa razvoj buržoaskog krivičnog prava naročiti značaj ima francusko krivično pravo koje je nastalo za vrijeme revolucije (krajem XVIII vijeka) i carstva (početkom XIX vijeka). To pravo obilježavaju dva značajna zakona i to Krivični zakonik od 6. listopada 1791 koji je donijela Ustavotvorna skupština i Krivični zakonik od 20. veljače 1810 godine donesen u vrijeme vladavine Napoleona. Ova dva zakona dijeli vremenski period od svega dvije decenije. Oba su donesena u vrijeme buržoaske vlasti ali između njih postoji velika razlika. Prvi je donesen za vrijeme djelovanja buržoazije u savezu sa radnim masama a drugi za vrijeme djelovanja buržoaske vlasti pod Napoleonom kao eksponentom pobjedničke buržoazije.Francuskom revolucijom ukidaju se feudalne povlastice a afirmiraju se principi slobode i jednakosti svih građana i princip narodne suverenosti.Progresivne ideje došle su do izražaja u Deklaraciji o pravima čovjeka i građanina od 26. 8. 1789. koja sadrži niz načela od posebnog značaja za krivično pravo. Čl. 8. posebno značajan; prvi put u jednom dokumuntu precizno izraženo načelo zakonitosti; jednakost svih građana pred zakonom, srazmjernost kazne težini djela, kazna mora biti lična, smrtna kazna ne smije predstavljati mučenje itd. Prvi revolucionarni Krivični zakonik od 6. 10. 1791. znači radikalnu reakciju na feudalni poredak i feudalno krivično pravo. Podjeljen je na dva osnovna dijela. Prvi dio nosi naziv “O kaznama” a drugi “O krivičnim djelima i kaznama” (prethodnik kasnije podjele krivičnih zakonika na opći i posebni dio. Sve su kazne čvrsto određene i sudac nema nikakav okvir za odmjeravanje kazne. Humaniji je od prethodnih zakona jer je smanjen broj krivičnih djela sa 115 na 32 za koja je zaprijećena smrtna kazna.Ukinuto je doživotno lišenje slobode, ukinute su tjelesne kazne i kazna konfiskacije imovine. Kažnjava se za pokušaj samo za najteže zločine a za saučesnike je predviđeno blaže kažnjavanje nego za počinitelje. Nedostaci su u isključenju sveke individualizacije.

8. KRIVIČNO ZAKONODAVSTVO XIX VIJEKAFRANCUSKI Krivični zakonik iz 1810. godine donesen je u vrijeme vladavine Napoleona. Na snazi je do 1994. godine. Imao je velikog utjecaja na europsko krivično pravo XIX vijeka jer je služio kao obrazac nizu europskih krivičnih zakonika tog razdoblja. U znatnoj je mjeri preuzeo rješenja iz Krivičnog zakonika iz 1791. godine ipak se od njega značajno razlikuje. Stoji čvrsto na principu legaliteta krivičnog djela i kazne i jednakosti svih pred zakonom . U osnovi mu je ideja utilitarizma engleskog filozofa Bentama. Svrha kazne je zaštita društva putem zastrašivanja. Povećava se broj krivičnih djela posebno političkih za koje je predviđena smrtna kazna. Neki opći instituti kao npr. krivnja nisu bili razrađeni jer nedostaju odredbe o umišljaju i nehatu Itd. S druge strane otklonjene su neke slabosti ranijeg zakonika jer je uveden sistem relativnog određivanja kazne kojim je propisan minimum i maksimum kazne za svako krivično djelo. Značajni su Bavarski Kazneni zakonik iz 1813. izradio njemački teoretičar krivičnog prava Anselm Fojerbah – ima dosta crta zajedničkih sa Napoleonovim zakonikom. Fojerbah je zastupao teoriju psihološke prinude prema kojoj zakon svojom prijetnjom kaznom vrši psihičku prinudu na potencijale počinitelje da se suzdrže od počinjenja krivičnih djela. Generalna prevencija zastrašivanjem kao svrha kažnjavanja. Na donošenje Pruskog kaznenog zakonika iz 1851 utjecali su revolucionarni događaji iz 1848. g. Austrijski Kazneni zakonik od 1852. g. je revidirano izdanje “Kaznenog zakonika o zločinima i teškim policijskim prijestupima” od 1803. g. a rađen je pod neposrednim utjecajem Fojerbahove teorije o svrsi kazne (generalna prevencija psihološkom prinudom). Krivični zakonik njemačke carevine od 1871 g. - izrađen pod utjecajem pruskog KZ iz 1851., a predstavlja rezultat napora za izgradnjom jedinstvenog krivičnog zakonodavstva za cijelu Njemačku (mjenjan je više puta - najvažnija novela iz 1974. a još uvijek je na snazi u Njemačkoj.

Zajedničke karakteristike svih ovih zakona ogledaju se u tome da se krivično djelo, a posebno njegov počinitelj promatra apstraktno, izvan stvarnog života što dovodi do generaliziranja i djela i počinitelja.

Izričita objektivizacija u krivičnom pravu nastala je kao rezultat reakcije na dotadašnje arbitražno kažnjavanje koje je omogućilo sudsku samovolju zbog čega je uloga sudije svedena na osobu koja mehanički primjenjuje krivični zakon i na taj način izriče kazne koje su u zakonu određene za pojedina krivična djela.