GRADJA BAKTERIJSKE CELIJE

MIKROBIOLOGIJA SA

KLINICKOM IMUNOLOGIJOM

SKRIPTA BR. I

(Gradivo za I parcijalu)

Todorovic Svjetlana,

Medicinski fakultet Tuzla, 2014

I OBLAST-Opsti dio mikrobiologije

1. Gradja bakterijske celije

2. Gradja celijskog zida gram+ i gram- bakterija, i njegova funkcija

3. Gradja i funkcija citoplazmatske membrane

4. Razlike u gradji prokariota i eukariota

5. Razmnozavanje i rast bakterija

6. Enzimski sastav bakterija i njegova funkcija

7. Ishrana bakterija

8. Metabiolizam bakterijske celije

9. Patogenost i virulencija

10. Agresivne osobine mikroorganizama,faktori virulencije

11. Infekcija,vrste infekcija

12. Kliconose, vrste kliconosa

13. Sterilizacija, i metode sterilizacije

14. Dezinfekcija i dezinfekciona sredstva

15. Antibiotici i hemioterapeutici,opste osobine,mehanizam djelovanja

16. Beta laktamski antibiotici, vrste i mehanizam djelovanja

17. Aminoglikozidi, vrste i mehanizam djelovanja

18. Tetraciklini vrste, i mehanizam djelovanja

19. Rezistencija na antibiotike, vrste rezistencije

20. Genetski sastav bakterija,genotip i fenotip

21. Gradja bakterijskog hromosoma, mutacije i vrste mutacija

22. Ekstrahromosomski geneticki materijal(plazmidi,transposomi)

23. Izmjena genetickog materijala medju bakterijama

24. Izmjena genetickog materijala konjugacijom

25. Izmjena genetickog materijala transformacijom

26. Izmjena genetickog materijala transdukcijom

27. Prenos plazmida,vrste i porijeklo plazmida

1.GRADJA BAKTERIJSKE CELIJE

Bakterijska celija ima slozenu strukturu koja joj omogucava da obavlja sve reakcije metabolizma. Bakterije, kao i ostali prokarioti nemaju definisano celijsko jedro. Umjesto jedra one posjeduju genetski materijal koji se sastoji od niti dvolancane DNA(bakterijski genom ili nukleoid)-i to je ekvivalent jedra.Nukleoid nema ovojnice. Smjesten je u citoplazmi zajedno sa ribosomima i celijskim inkluzijama.

Bakterijska celija je uopsteno gradjena od:

1. Kapsule

2. elijskog zida

3. Citoplazmatske membrane

4. Citoplazme

Ali mi kad posmatramo bakterijsku celiju, na njenoj vanjskoj povrsini pored kapsule mi uocavamo sledece strukture:

1. Flagele(biceve)

2. Fimbrije(Pili)

3. Aksijalni filament

BAKTERIJSKA KAPSULA:

Bakterijska kapsula je zelatinozna ili sluzava ovojnica bakterijske celije koja se jasno vidi pod svjetlosnim mikroskopom. Ona okruzuje pojedinacno bakterije, ili grupu bakterija. Mnoge bakterije imaju tanak sloj kapsularne supstance koja se ne uocava pod mikroskopom,za te bakterije kazemo da su bez kapsule, dok one cija se kapsula vidi pod svjetlosnim mikroskopom, nazivamo inkapsulirane.

Neke od inkapsuliranih bakterija su:Streptoccocus pneumoniae, Klebsiella pneumoniae,Bacillus antracis, Haemophylus influenze,Clostridium porfirgens.

To je zelatinozni polimer koji se sastoji od polisaharida visoke molekulske mase(levan,dextran,celuloza),sa izuzetkom bacillus anthracis koja je gradjena od poli gama-D glutaminske kiseline., a moze se sastojati i od polipeptida, ili i polisaharida i polipeptida.Hemijski sastav je razlicit, nosilac je kapsularnog K antigena. Patogenim bakterijama kapsula sluzi za zastitu od fagocitoze, a njeno prisustvo je indikator virulencije bakterija.

Glikokalix je naziv za materije koje okruzuju bakterijsku celiju(ekstracelularna polimerna supstanca), po sastavu zelatinozni polimer polisaharida, polipeptida ili i jednog i drugog. Viskozan je i ljepljiv, stvara se u unutrasnjostu celije a izlucuje se na njenu povrsinu. Ako je cvrsto vezana za celijski zid naziva se glikokalix cahura, ili kapsula.

Uloga kapsule:

-titi celiju od dehidratacije,

-titi patogene bakterije od fagocitoze

-moe prebivati na razliitim povrsinama(stijrnr, zubi,tkivo,korijen biljaka)

-njeno prisustvo sprecava izlazak hranljivih materija iz celije

-njeno prisustvo je indikator virulencije bakterija

-nosilac je kapsularnog K antigena

**Biofilm-stvaraju bakterije kada dodju na inertnu podlogu. To je polisaharidni matrix,kojeg luce bakterije, stiti bakterijsku celiju od antibiotika, dezinfekcionih sredstava. Raste sve dok ne pukne i oslobodi bakteriju. Razvija se na implantatima, kamenac je jedna vrsta biofilma. Streptoccocus mutans, hronicna rana-biofilm je pakuje i stiti bakteriju. Drzi je kao u vakuumu. Kad je dobra vaskularizacija tada se stvara fimbrinski ugrusak.

FLAGELE(BIEVI)

Imaju samo tapicaste i spiralne bakterije. To je protoplazmatska struktura sacinjena od elasticnih proteina u citoplazmi. To su koncaste, duge, elasticne i pokretne formacije koje izrastaju iz celija nekih bakterija.Omogucava kretanje-hemotaksiju pokretnih bakterija. Hemotaksija moze biti pozitivna i negativna. Pozitivna je kad se bakt.celija krece prema povoljnom hemijskom podrazaju, a negativna je kad se krece suprotno tj.daleko od stetnog spoja.

Bakterije koje imaju flagele nazivaju se flagelarne bakterije. Obicno se debljine od 12-15 nm, a duzina im moze biti od 25 nm, pa i vise. U tecnoj sredini, i na povrsini mekih podloga flagele se dobro razvijaju, dok vrste podloge, soli hroma, fenoli i drugi agensi inhibiraju razvoj flagela.

Flagele su polucvrsti spiralni rotori pomocu kojih se bakterija krece svrdlastim pokretima zahvaljujuci protoku protona u celiju niz gradijent koji je proizvod primarne protonske pumpe. Sastoji se od nekoliko hiljada molekula proteinske jedinice nazvane flagelin. Flagela je vezana za tijelo bakterijske celije slozenom strukturom koja se sastoji od koljena, kuke i bazalnog tijela. Broj i razmjestaj flagela je razlicit.Bakterijska celija moze da posjeduje:

Samo jednu flagelu-monotrihijalna,

Vise flagela-politrihijalna

Ako je flagela samo jedna, a nalazi se na jednom polu bakterija se naziva monopolarna monotriha, ako ima vise flagela na jednom polu onda je monopolarna politriha. Ako ima vise flagela na oba pola onda je bipolarna politriha, a ako bakterija ima obrasle flagele po cijeloj povrsini onda je to peritriha(politriha). Kretanje flagela je veoma brzo one se krecu kao propeleri na brodu,tako da se flagelama baklterije mogu kretati 25-50 mm u sekundi.

FIMBRIJE(PILI)

To su tanke,koncaste izrasline na povrsini nekih flagelarnih bakterija ali i nekih bakteruja bez flagela. Gradjene su od proteina pilina. Mogu biti po citavoj povrsini ili samo odredjenim dijelovima. Bakterije koje imaju pile cesto ih gube ali je taj proces reverzibiln. Bakterije koje imaju genetsku osobinu da produkuju pile mogu da ih produkuju u tecnim podlogama, ali ako se kultivisu na cvrstim podlogama izgube sposobnost produkcije pila.

2 vrste pila:

A) Obicni pili-funkcija im je u adherenciji bakterija za osjetljive povrsine

B) Seksualni pili(specijalizovani pili)-spajanje bakterijskih celija pri prelasku DNA iz jedne celije u drugu. Oni izrastaju iz citoplazmatske membrane, probiju se kroz celijski zid i izlaze na povrsinu. Precnik im je 3-10 nm, a duzina 0,5-1mikrometar. Brojniji su od flagela, do 100 ih ima na jednoj celiji.

AKSIJALNI FILAMENT:

Snop filamenata koji spiralno obavijaju spirohete. Smjesteni su izmedju celijkog zida i citoplazmatske membrane. Ucvrsceni su na jednom kraju a struktura je slicna bicu. Uzrokuju da se bakterijska celija rotira u suprotnom smijeru.

CITOPLAZMA:

Citoplazma je sve ono sto obavija citoplazmatska membrana. To je gusta,mutna zelatinozna i granulirana tecnost koja sadrzi razlicite strukture a nalazi se unutar citoplazmatske membrane. Oko 80% nje cini voda, zatim proteini, ugljeni hidrati,lipidi, anorganski joni. Nema endoplazmatskog retikuluma. Sa njene povrsine(sa povrsine citopplazmatske membrane) odlaze/vide se brojni nabori koji su duboki i nepravilni a nazivaju se mezozomi.

Citoplazma, kao takva sastoji se od: nukelinskih kiselina, nukleoproteina, polisaharida,lipiproteina,. Svi sastojci cine suspenziju(inkluzija).

Citoplazmatske inkluzije su razlicite velicine, koje se mogu vidjeti pod mikroskopom. U njih spadaju:metahromatska zrnca(granule polifosfata),zrnca beta hidroksi maslacne kiseline, zrnca glikogena i skroba. Medju njih spadaju jos i robosomi i nukleusni materijal(genom bakterija).

*Ribosomi su vazni u sintezi proteina, sadrze protein i ribosomalnu DNA.

*Genom bakterija

Sve genetske indormacije potrebne za strukturu i funkciju bakterija pohranjene su u jednom hromosomu. To je dvolancana DNA koja ne obuhvata histone i nije obavijena jedrovom membranom. Osim hromosomalnog,bakterije mogu imati i ekstrahromosomalni genetski materijal smjesten u plazmidima. Plazmidi su kruznog oblika, gradjeni od dvolancane cirkulatorne molekule DNA. Repliciraju se neovisno od bakterijskog hromosoma. Sacinjava ih 15 do 100 gena koji nisu neophodni za prezivljavanje bakterija ali joj mogu donijeti vazne osobine. Plazmidi mogu nositi gene za otpornost na antibiotike, za sintezu toksina i enzima. Plazmidi se mogu prenositi iz jedne u drugu bakteriju i dovesti do brzog sirenja rezistencije na antibiotike medju mikroorganizmima.

CELIJSKI ZID-opisani u naredna 2 pitanja, ali ulaze i u sastav ovog.

CITOPLAZMATSKA MEMBRANA =II= =I=

2. GRADJA CELIJSKOG ZIDA GRAM POZITIVNIH I GRAM NEGATIVNIH BAKTERIJA I NJEGOVA FUNKCIJA

Celijski zid je tanka, elasticna ali vrlo cvrsta membrana. Obavija bakterijsku celiju, nalazi se iznad citoplazmatkse membrane, a ispod bakterijske kapsule inkapsuliranih bakterija, i imaju ga sve bakterije sem one iz roda mikoplazmi i neki L oblika. Debljina mu iznosi kod gram + od 15-50 nm, a kod gram - do 10 nm. Celijski zid svih bakterija ima jednu zajednocku strukturu. Gradjen je od peptidoglikana-mureina, koji mu daje veliku cvrstocu, obezbjedjuje rigidnost celijskog zida koja je neophodna za odrzavanje integriteta bakterijske celije. Peptidoglikan je velika makromolekuila koja se sastoji od brojnih lanaca. Te lance cine N acetil glukozamin(NAG),i N acetil muraminska kiselina(NAM),koji su medjusobno povezani 1,4 glikozidnom vezom. To su ravni lanci, cine osnovu mureina. Lanci su medjusobno povezani tetrapeptidima, i to tako sto se na svaku molekulu N acetil muraminske kiseline veze po jedan tetrapepdid koji se sastoji od:

1. L-alanina

2. D-lizina

3. Mono-diaminopimetinske kiseline

4. D-lizina, ili D-alanina.

Ove dvije poslednje se svojim aminogrupama vezu za drugi polipeptidni lanac te cine mureinski sakulus.(mreza koja pokriva cijelu bakterijsku celiju).Mureinski sakulus se jedino razlikuje po kolicini peptidoglikana kod pojedinih bakterija.

I.Celijski zid gram pozitivnih bakterija:

Gradjen je od debelog sloja peptidoglikana, 60-70%. Pored njega, vezani su jos i proteini, teihoicna kiselina, i polisaharidi. Neki od ovih osobina imaju i osobine antigena. Teihoicna kiselina je jednakomjerno raspordjena u celijkskom zidu, vazna je jer ima jako antigensko djelovanje-nije slobodna nego vezana za polisaharide. Cini povrsinske antigene mnogih vrsta gram + bakterija.

Pored pomenutih struktura, u izgradni jos mogu ucestvovati i proteini M,T,R(kod streptokoka). Uopsteno, jednostavnija mu je gradja od gradje cel.zida gram - bakterija.

II.Celijski zid gram negativnih bakterija:

Znatno je tanji od celijskog zida gram pozitivnih bakterija. Njegova debljina od 10-14 nm. Sastoji se od 2 membrane:spoljasnje i unutrasnje.

A) Spoljasnja membrana-veliki medicinski znacaj u njoj se nalaze enotoksin i somatski(O) antigen.Ona je gradjena od 2 listica. Gornjeg i donjeg.

Gornji listic se sastoji od:lipopolisaharida,a on ima svoje 2 komponente. To su lipid A(LIPOID), i druge komponente koja je gradjena od dugackih lanaca secera(polisaharida) i glukofosfata. Lipid A je endotoksin, vezan je za bakterijsku celiju i ne izlucuje se u okolinu. Druga komponenta ima antigenska svojsta.

Donji listic je gradjen od fosfolipida.

B)Unutrasnja membrana je veoma tanka debljine 2-4 nm,i gradjena je iskljucivo od peptidoglikana.

Jos se pored navedenog u celijskom zidu gram neg.bakterija nalaze :porini, tj.proteini koji tvoje pore u spoljasnjoj membrani, proteini vezani za membranu(omog.vezivanje receptora) i Omp transportni proteini.

Funkcije celijskog zida:

-titi bakterijsku celiju od mehanickih ostecenja kao i od osmotskih promjena iz vanjske sredine,

-obezbjedjuje i cuva oblik bakterijske celije

-hidrofobna je membrana ali propusta u bakterijsku celiju soli malih molekula,

3. GRADJA CITOPLAZMATSKE MEMBRANE I NJENA FUNKCIJA

Citoplazmatska membrana je ovojnica koja obavija citoplazmu celije. Nalazi se odmah ispod celijskog zida bakterija koje imaju celijski zid. Vrlo je tanka semipermeabilna membrana koja u potpunosti pokriva citoplazmu. Gradjena je kao dvoslojna lipidna ovojnica sa razlicitim postotkom proteina. Svojom gornjom povrsinom granici sa peptidoglikanskim slojem celijskog zida. Izmedju gornje povrsine citoplazmatske membrane i peptidoglikanskog sloja celijskog zida nalazi se jedan prostor ispunjen razlicitim enzimima koji se naziva PERIPLAZMATSKI PROSTOR. Veoma je tanka ovojnica debljine oko 6-8nm. Ona je elasticna i savitljiva. Sastoji se od 2 listica, gradjena od fosfolipida, strukturnih proteina i proteina sa enzimskom funkcijom.

Fosfolipidi:30-40% mase membrane

Proteini:60-70% udjela

Proteini sa enzumskom funkcijom cine permeaza sistem, koji omogucava transport aminokiselina i secera iz okoline u bakterijsku celiju. Na pojedinim mjestima salje sa unutrasnje strane invaginacije u citoplazmu. To su vrecaste strukture-mezosomi, koji ucestvuju u pravljenju septuma prilikom djeljenja celije cerke od celije majke. Oni jos i luce enzime u citoplazmu bakterije.

Funkcija citoplazmatske membrane:

-prenos molekula u celiju i izvan nje(enzimska)funkcija,

-disanje

-razmnozavanje

-u njoj se nalaze enzimi za sintezu celijskog zida,

-osmotska barijera za celiju

-dioba(DNA)

-izlucivanje egzoenzima(hidroliticki enzimi) van celije-u periplazmatski prostor ili izvan njega,

-vrsi transport elekrina kroz citohromski sistem(metabolicka funkcija)

-polupropusna,semipermeabila membrana.

4. RAZLIKE U GRADJI IZMEDJU PROKARIOTA I EUKARIOTA:

Svi mikroorganizmi se mogu podjeliti u prokariote,eukariote i subcelularne bezcelijske mikroorganizme.

Subcelularni, bezcelijski m.o. Su gradjeni od veceg ili manjeg broja mikro i makromolekula. Neke imaju i omotac. Sadrze samo DNA i RNA. Metabolicki su inertni van zive celije. Obligatni(striktni) su paraziti. U ovu grupu spadaju VIRUSI, VIROIDI. Prioni su jedinstveni infektivni agensi, jer nemaju DNA i RNA.

Prokarioti:

Mikroorganizmi sa vrlo jednostavnom celijskom strukturom. To su najsicusnije celije. Prosjecna im je velicina 1-4 mikrometra,nemaju jasno oformljeno jedro. Nemaju ni jedrovu membranu. Jedro se ne djeli mitoticki.

U ovu grupu spadaju:

1. Bakterije

2. Rickettsiae

3. Chlamydiae

4. Mycoplasmae

Genetski materijal se sastoji od dvolancane DNA u citoplazmi. Dna nije povezana sa histonima(specificni hromosomski protein u enkarota). Celija sadrzi jednostavan enzimski sistem bez mitohondrija. Celijski zid sadrzi polisaharidni komplex peptidoglikana-murein. Razmnozavaju se jednostavnom diobom, cjepanjem u 2 celije cerke.

Eukarioti:

Mikroorganizmi sa kompleksnom celijskom strukturom. To su celije sa pravim jedrom, vece su od prokariotskih celija. Velicina im je oko 5 mikrometara. Raspolazu jasno oformljenim jedrom, koje je obavijeno jedrovom membranom. Jedro im se dijeli mitoticki.

U ovu grupu spadaju:

1. Protozoe

2. Gljive

Genetski materijal je diferenciran u hromosome, koji su nuklearnom membranom odjeljeni od citoplazme. Celija je sposobna da proizvodi vlastitu energiju jer posjeduje kompleksne enzimske sisteme, mitohondrije i druge organele. Eukariotiu se djele procesom mitoze.

5.RAST I RAZMNOZAVANJE BAKTERIJA:

Rastenje je jednakomjerno, izbalansirano povecanje svih sastavnih dijelova jednog zivog bica. Kod visecelijskih organizama rast dovodi do povecanja velicine i tezine organizma a kod jednocelijskih do povecanja broja celija. Rastenje dovodi do razmnozavanja, a razmnozavanje do nastanka novih populacija. Prvi znak uginuca bakterijske celije je prestanak sposobnosti rasta, razmnozavanja i gubitak svih ostalih vitalnih funkcija.

Rast bakterija zavisi od snabdjevanja energijom-ATP. Generacijsko vrijeme-period rasta celije od njenog nastanka do diobe. Duzina generacijskog vremena zavisi od :vrste bakterije i od uslova sredine u kojoj se bakterije nalaze(hranljive podloge,temperatura,pH,pritisak,CO2 i H2O).

Broj celija u ukupnoj populaciji bakterija povecava se geometrijskom progresijom. Kako je najcesci nacin razmnozavanja bakterije binarna fisija, od jedne celije ce nastati po 2 celije cerke, od njih 4 i tako dalje.

Ako se u neku hranljivu podlogu inokulise bakterijska kultura, te se periodicno odredjuje broj zivih celija i nanosi na dijagram, dobija se TIPICNA KRIVULJA RASTA,koja se sastoji od 4 faze:

1. Faze pritajenog rasta

2. Faze eksponencijalnog rasta(logaritamska faza)

3. Stacionarna faza

4. Faza odumiranja ili smrti

*Faza pritajenog rasta

Period adaptiranja bakterija na novu sredinu. Celija se povecava 2-3x ali dioba izostaje.

*Faza eksponencijalnog rasta

Faza u kojoj se bakterije intenzivno razmnozavaju u granicama svog generacijskog vremena, i prilagodile su se na novu sredinu.

*Stacionarna faza

Je faza u kojoj se potpuno zaustavlja rast bakterija, broj uginulih bakterija jednak je broju novonastalih. Nastaje kad dodje do iscrpljivanja hranljivih materija, nakupe se toxicni proizvodi u podlozi,i dovode do zaustavljanja rasta.

*Faza odumiranja ili smrti

Nakupljanjem odpadnih produkata i promjenom pH podloge dolazi do uginuca veceg broja bakterija.

RAZMNOZAVANJE BAKTERIJA

Rezultat njihovog rastenja, kada bakterijska celija sazri u njoj pocinje proces dijeljenja. Njena biomasa se udvostrucuje. Razmnozavaju se cijepanjem ili dijeljenjem u 2 celije cerke.

Najvazniji nacin razmnozavanja je njeno dijeljenje, cijepanje u 2 celije cerke. To se jos zove i binarna fisija. To je aseksualni, reproduktivni proces. Celijsku diobu pokrece kompletna replikacija DNA.

Postoje i sledeci nacini:

Razmnozavanje preko L oblika:Pocinje tako sto se bakterijska celija prvo poveca, poprimajuci oblik kugle, formirajuci tako veliko tijelo. Onda se posle nekog vremena dezintegrise u sitne djelice. Oni prolaze kroz bakterijske filtere. Od svakog djelica se razvije nova celija.

Razmnozavanje grananjem,fragmentacijom filamenata:Izduze se, poprime duge filamentske oblike, svaki novonastali filament se fragmentise u manji ili veci broj stapicastih ili loptastih bakterija od kojih nastaju nove vrste.

Paraseksualno razmnozavanje:Postoje muske F+ i zenske F- celije, na njima se nalaze seksualne fimbrije ili pile. Posredstvom tih pila dolazi do konjugacije F+ i F- celije ne samo istih nego razlicitih rodova. Priblize se 2 celije jedna prema drugoj, i konjigusu se.

Dijeljenjem bakterijske celije broj istih se povecava geometrijskom progresijom.

Faktori koji uticu na rast i razmnozavanje bakterija:

1.Voda-apsolutno potrebna, 80% bakterijske celije

2.Kiseonik, na osnovu potreba za kiseonikom podjela bakterija izvrsena

3.CO2,

4.Temperatura

5.Hrana

6.Osmotski pritisak

7.Koncentracija H+ jona(optimalan pH je 7)

U zavisnosti od potreba za kiseonikom bakterije se dijele na:

A)OBLIGATNO(STRIKTNO)AEROBNE-Rastu u atmosferi koja sadrzi slobodan kiseonik u procentu od 21%

B)FAKULTATIVNO AEROBNE ILI FAKULTATIVNO ANAEROBNE-Rastu u atmosferi koja sadrzi slobodan kiseonik, ali nije neophodan mogu bez njega.

C)STRIKTNO ANAEROBNE-rastu u atmosferi bez O2

D)MIKROAEROFILNE-Rastu u atmosferi sa minimalnom kolicinom kiseonika. Veoma osjetljive na superoksidove radikale i H2O2, koji nastaju u toku inkubacije. Svi striktni anaerobi nemaju ni superoksid dismutazu ni katalazu, ova superoksid dismutaza je neophodna za prezivljavanje u prisustvu 02.

Temperatura:

1. Psihrofilne bakterije-To su one bakterije cija optimalna temperatura iznosi 10-20'C,a maksimalna do 30'C,a minimalna 0 i ispod.

2. Termofilne bakterije-u ovu grupu spadaju one bakterije cija se optimalna temperatura krece od 60-65'C,min.je 40-50'C.,a maksimalna 80'C.

3. Mezofilne bakterije-optimalna iznosi 35-37'C,minimalna 5-25'C, a maksimalna 40-50'C.

6.ENZIMSKI SASTAV BAKTERIJA I NJEGOVA FUNKCIJA

Bakterijski enzimi su biokatalizatori raznih hemijskih reakcija u celiji i oko nje. Ne trose se u reakcijama u kojim ucestvuju.djeluju u malim kolicinama na veliku kolicinu supstrata. Bakterijske enzime sintetise ziva celija. u povoljnim uslovima enzimi mogu ostati neosteceni ako ugine bakterijska celija. Enzimi su gradjeni od apoenzima i koenzima. Apoenzim je po svom sastavu protein, omogucava specificnu apsorpciju molekula na enzim.

Koenzim je razlicito gradjen,on vrsi biokataliticke enzimske reakcije i daje enzimu specificnost dejstva. Oni su termostabilna jedinjenja,male molekulske tezine, slicni su vitaminima kao sto su nijacin,pantotenska kiselina, iloi riboflavin. Apoenzim i koenzim zajedno sacinjavaju holoenzim.

Neki enzimi nisu kompletni ili su inaktivni. Za njihovo kompletiranje i aktivaciju potrebni su neki faktori koji se nazivaju konaze, aktivatori ili kofaktori. To su najcesce Fe,Mg,Cu,vitamini ili neki drugi koenzimi. Enzimi su strogo specificna jedinjenja. Jedinjena za koje enzim pokazuje svoju specificnost nazivaju se supstratima tog enzima.

Mehanizam djelovanja enzima:

Apoenzim se pricvrsti na tacno odredjena mjesta na supstratu. Nakon vezivanja dolazi do slabljenja veze, supstrat pri tome gubi svoju fizicko hemijsku homogenost. To aktivise koenzim, koji se kombinuje sa odredjenim dijelom supstrata,kao sto su hidroksilne, amino ili kiselinske grupe. Tako mobilisane grupe vezu se labavo na koenzim, a enzim se od njih oslobodi. Koenzim onda prenese mobilisane grupe ili jone na molekule nekog drugog jedinjenja ili na neki drugi koenzim. Te grupe ili joni se mogu i osloboditi aktivisanog koenzima i kao otpadci dospjeti u okolnu tecnost. Takvim prenososm ili oslobadjanjem enzim se oslobodi onog sto je koenzim vezao na sebe, a oslobodi se i koenzimk.l tako su opet i enzim i koenzim sposobni da primaju i predaju i nadalje iste henijske grupe ili jone istog supstrata. Taj isti proces se tako dugo ponavlja dok sac supstrat ne bude razgradjen ili novo jedinjenje izgradjeno do odredjenog nivoa karakteristicnog za dati enzim ili dok nesto ne sprijeci ili ne onemoguci djelovanje enzima.

Enzimi bakteruja se djele na egzoenzime i endoenzime

Egzoenzimi su oni koje bakterijska celija izlucuje u svoju okolinu. Najcesce se nalaze u periplazmatskom prostoru bakterija, to su oni enzimi koji kataliziraju hidroliticku razgradnju razlicitih jedinjenja u okolini bakterijske celije, kao sto su hidrolaze, preteaze, esteraze...itd..

Endoenzimi su enzimi koji se zadrzavaju u bakterijskoj celiji a djele se na enzime koji katalisu razgradnju dospjele hrane i enzime koji katalisu izgradnju sastavnih djelova celije. Nalaze se na ribosomima, u citoplazmatskoj membrani i mezosomima.

Enzimski sastav bakterija:

Svaka ziva celija mora radi svog odrzavanja sadrzavati ili produkovati veliki broj enzima. Ali nijedna ziva celija ne sadrzi i ne produkuje sve vrste enzima. Bakterije imaju odredjen enzimski sastav koji je karakteristican za odredjene vrste. Na osnovu toga su one i podjeljene u tipove, vrste, podvrste i vidajete.

Funkcija enzima:

Biokatalizatori, omogucavaju normalnu funkciju bakterijske celije, ucestvuju u metabolizmu, potpomazu sinteze odredjenih struktura, djeluju u zavisnosti od potreba bakterijske celije

7. ISHRANA BAKTERIJA

Ishrana bakterija podrazumjeva sve fizicke i hemijske procese koji omogucavaju bakterijskoj celiji primanje svih onim jedinjenja i elemenata koji su joj potrebni za zivot. Ona mora primiti one supstance koje su joj potrebne kao:izvor hrane, i materijal za obnovu i reprodukciju svoje celije. Za bakterijsku celiju najpotrebniji su elementi:C,H,O,N,S i P. Ovi elementi rijetko se nalaze u prirodi kao pojedini elementi. Oni se tu nalaze kao razna jedinjenja sastavljena od tih i drugih elemenata za koje su vezani. Bakterijska hrana se dijeli na hranu iz koje bakterija dobiva energiju i hranu iz koje dobiva materijal za svoju obnovu.

Mali broj bakterija koristi svjetlo kao izvor energije. To su fototrofi ili fotosintetske bakterije. Sve ostale bakterije su hemiotrofi ili fotosintetske bakterije koje koriste hemijsku energiju razgradnjom neorganskih jedinjenja kao sto su elementi vodonik, CO2, sumpor. Bakterije koje dobijaju energiju razgradnjom organskih jedinjenja kao sto su monosaharidi, oligosaqharidi, alkoholi i ketokiseline nazivaju se hemoorganotrofi. Mikroorganizmi koji koriste hranu iz drugih zivih bica nazivaju se paratrofima. Tu spadaju rikecije,klamidije,virusi i prioni.

Saprofiti su organotrofne bakterije koje koriste za svoju ishranu razne inertne organske materije ili nezive organske materije koji su otpadni i razgradni produkti visih i nizih zivih bica.

Paraziti su mikrooganizmi koji ne mogu zivjeti od zivih organskih materija. Oni moraju sve sto im je potrebno za zivot dobijati iz zivih celija i tkiva-to su striktni ili obligatni paraziti. Drugi mogu zivjeti bez zivih organizama tj.od nezivih materija ali im kao izvor energije sluze zive organske materije. To su patogeni ili uslovni paraziti.

Izvori materija za ishranu:

-Izvori ugljenika, izvori azota,izvori sumpora i fosfora, izvori neorganskih jona i izvori faktora rasta,

Bakterije mogu primiti samo rastvorenu hranu. Velike molekule moraju biti dezintegrisane u male molekule koje mogu proci kroz citoplazmatsku memnranu. Dezintegraciju vrse bakterijske egzoenzimi putem difuzije, osmoze i aktivnim transportom.

U ishrani bakterija razlikuju se 2 faze koje slijede jedna za drugom. Prva faza je digestija hrane, a druga transport ili penetracija hrane kroz citoplazmatsku membranu bakterijske celije. Digestija se moze definisati kao jedna enzimska hidroloza velikog molekula u pojedine fragmente koji su toliko mali da mogu penetrisati u celiju kroz njenu citoplazmatsku membranu.

Transportovanje materija kroz citoplazmatsku membranu-postoje pasivan i aktivan transport. Pri pasivnom transportu dolazi samo do nespecificne distribucije materije tako da je njena koncentraciji u celiji jednaka koncentraciji van nje. A za bakterijsku celiju zbog njene velicine, velike aktivnosti i potrebe za veoma velikim metabolizmom potrebno je da u njoj postoji znazno veca koncentracija rastvora datih materija nego van nje.Aktivni transport za bakterijsku celiju ima presudan znacaj. Omogucuje joj da u njoj bude koncentracija raznih za nju vaznih jedinjenja mnogo puta veci nego sto je izvan nje. Pri aktivnom transportu celija primi u sebe toliko koncentracije datih materija koliko joj je potrebno, nez obzira na tu koncentraciju u njenoj okolini. Kada dostigne potrebnu koncentraciju ona ne prima nista spolja. Aktivan transport katalise jedan specifican protein citoplazmatske membrane. On ima karakter enzima, naziva se permeaza-sistem

8. METABOLIZAM BAKTERIJSKE CELIJE

Metabolizam je sveukupnost hemijskih procesa koji se zbivaju u zivoj celiji, a koji rezultiraju transformisanjem raznih jedinjenja u energiju iz kojih bakterijska celija izgradjuje podjedinice makromolekula. Metabolizam se sastoji od anabolizma i katabolizma. Sve biohemijske reakcije koje se zbivaju u celiji i koje dovode do produkcije energije predstavljaju procese razgradnje ili disimilacije-katabolizam. Sve reakcije u celiji pri kojima se trosi energija za sintezu novih jedinjenja neophodnih za zivot su procesi asimilacije ili biosinteze-anabolizam. Procesi asimilacije i disimilacije se ne mogui odvojiti jedan od drugog, medjusobno su povezani. Jedna te ista materija redovno sluzi bakterijskoj celiji kako za produkciju energije tako i za biosintezu sopstvenih dijelova. Metabolizam bakterija je uslovljen prisutnoscu razlicitih enzima. Gotovo svi procesi metabolizma su enzimski procesi. Oni obezbjedjuju bakterijskoj celiji razgradnju i izgradnju. U metabolizmu se energija i stvara i trosi. Kolicina stvorene i potrosene energije u jednoj biohemijskoj reakciji naziva se izmjena slobodne energije date energije. Reakcije kojima se energija proizvodi nazivaju se egzergonicke, a one u kojima se trosi endergonicke.

Za vezu izmedju endergonicnih i egzergonickih reakcija potreban je zajednicki reaktivni faktor a to su najcesce fosfati velike energije bogati fosfoanhidricnim vezama. Medju jedinjenjima fosfof+ra koja transportuju energiju najvazniji je ATP. ATP je enzim koji funkcionise kao nosilac energije i protona. Pored ATP, izvori energije su jos NAD, i Acetil Coa.

Vrste metabolizma energije:

1. Fermentacija

2. Respiracija

3. Put fosfata pentoze

Fermentacija kod bakterija:

Fermentacija je metabolizam koji proizvodi energiju u kome organska jedinjenja sluze i kao davaoci i primaoci elektrona. Davaoci elektrona su seceri, najkcesce glukoza. Primaoci elektrona su alkoholi. Medjuprodukte kao i krajnje produkte fermentacije celija koristi za svoj gradivni materijal. Oslobodjena energija se koristi za stvaranje ATP-a. Taj nacin sinteze ATP-a naziva se fosforilizacija supstrata. Fermentacija se odvija u anaerobnim uslovims, u uslovima bez kiseonika,i najveci broj m.o.koji koristi fermentaciju za snabdjevanje energijom su anaerobne bakterije.

Put fermentacije se moze odvijati na razlicite nacine:

1. Put fermentacije glikolizom

2. Put fermentacije putem fosfata pentoze

3. Enter-Duodarfijev put

4. Fermentacija pirogrozdjane kiseline

Bakterije kao i mnoga druga ziva bica za svoj metabolizam energije najcesce uzimaju glukozu.

Glikoliza-takva razgradnja glukoze koja preko niza medjuprodukata dovodi do stvaranja piruvata ili pirogrozdjane kiseline. Glavnu ulogu ima NAD. To je jedan od koenzima koji je funkcionalno vezan za dehidrogenaze. Kljucni je faktor u raznim metabolickim reakcijama koje dovode do generisanja energije. Dehidrogenaze su enzimi koji pokrecu vodonik sa supstrata,primaju ga na sebe pa se tako redukuju, taj vodonik onda predaju NAD-u koji se time redukuje, a dehidrogenaza reoksidise. Prva etapa u glikolizi jeste formiranje fruktoza 1,6 difosfata preko glikoza 6 fosfata i fruktoza 6 fosfata uz ztrosak molekule ATP-a. Fructoza 1,6 difosfat se djelovanjem aldolaze rascjepi u dihidroksiaceton fosfat, i gliceraldehid 3-fosftat. Oksidacijom ovog jedinjenja uz aktivnost NAD i primanjem fosfata nastaje 1,3 difosfoglicerolska kiselina. To je jedno visoko energetsko jedinjenje. Od njega se sintetisu dvije molekule ATP-a, i obrazuje se 3-fosfoglicerolska kiselina a zatim fosfoenolpirogrozdjana kiselina, od te kiseline ADP primi 2 fosfata i tako se opet generisu jod dvije molekule ATP-a, a produkt koji se posle toga formira je pirogrozdjana kiselina.

Enterduodarfijev put je putr koji se nastavlja na put fosfata pentoze. On se odvija kada se formira 6 -fosfoglukonska kiselina, ta kiselina se preko ovog puta rascjepi u 2-keto-3deoksi-6fosfoglukonsku kiselinu koja se enzimski razgradi u gliceraldehid 3 fosfat i pirogrozdjanu kiselinu.

9. PATOGENOST I VIRULENCIJA

Patogenost se moze definisati kao potencijalna sposobnost razlicitih fizickih,hemijskih i bioloskih agenasa da izazovu bolest. To je sposobnost prodiranja u organizam domacina,odrzavanje,razmnozavanje, sirenje, lucenje ili oslobadjanje otrovnih supstanci u organizmu, i izazivanje patoloskij promjena u njemu. Patogemi mikroorganizmi mogu na razlicite nacine da izazovu oboljenja ljudi i zivotinja:

1. Produkovanjem otrovnih supstanci koje ostecuju celije i tkiva

2. Izazivaju mehanicka ostecenja

3. Razmnozavaju se u celijama pa ih ostecuju ili razaraju

4. Svojim produktima ometaju metabolizam domacina

Bolest ljudi i zivotinja mogu da izazovu razliciti fizicki, hemijski i bioloski agensi. Fizicki i hemijski agensi izazivaju nezarazna oboljenja. Bolesti koje izazivaju bioloski agensi nazivaju se zaraznim bolestima. Bioloski agensi su:bakterije, gljive, rikecije i virusi.Takvi mikroorganizmi nazivaju se patogenim mikroorganizmi. Patogenost je geneticka, fizioloska osobina mikroorganizama,. Patogeni mikroorganizmi produkuju otrovne supstance koje ostecuju celije i tkiva,izazivaju mehanicka ostecenja, razmnozavaju se u celijama pa ih ostecuju ili razaraju zatim ometaju normalan metabolizam domacina.

Stepen patogenosti naziva se virulencija. Jedan patogeni mikroorganizam moze biti veoma virulentan, ssrednje virulentan i avirulentan. Virulencija potice od latinske rijeci koja znaci otrovnost. Patogenost oznacava kvalitete jedne vrste mikroorganizama, a virulencija kvantitet tij kvaliteta u pojedinoj vrsti mikroorganizama.

Patogenost je stalna i nepromjenjiva osobina odredjenih vrsta mikroorganizama. Virulencija je promjenjljiva osobina, jedne loze ili vise loza m.o. Patogenost i virulencija se mogu ispoljiti samo na zivom organizmu.

Faktori patogenosti se mogu podijeliti u nekoliko grupa:

1. One koji omogucavaju mikroorganizmu adherenciju na tkivo domacina, njihovo prodiranje u njegova tkiva, razmnozavanje u tim tkivima i sirenje po organizmu

2. One koji izazivaju u domacinu trovanja i druga ostecenja njegovih tkiva, celija i enzima. Prva grupa faktora se naziva invazivnost, a druga toksicnost.

3. faktori koji inhibisu mikrobicidne supstance domacina(lizozimi, beta-lizini, komplement).

4. Faktori koji sprecavaju fagocitozu

10. AGRESIVNE OSOBINE MIKROORGANIZAMA, FAKTORI VIRULENCIJE.

Svaki parazit koji je u stanju da izazove infekciju odnosno bolest naziva se patogeni ili infektivni agens. Patogenost je sposobnost mikroorganizma da izazove bolest. Stepen patogenosti parazita naziva se virulencija. Patogenost je kvalitativna osobina, a virulencija je njegova kvantitativna osobina.

Virulencija je promjenjljiva i moze se i smanjiti i povecati u zavisnosti od uslova u kojima se mikroorganizam nalazi:

A)U labaratorijskim uslovima se smanjuje toplotom, hemijskim agensima ili drzanjem na nepodesnim podlogama

B)U prirodnim uslovima se povecava prenosenjem sa osjetljive osobe na osjetljivu osobu a smanjuje se prenosenjem na neosjetljivu osobu.

Virulencija se ocjenjuje kao visoka ako:

-mali broj uzrocnika izazove bolest,

-ako je kratka inkubacija bolesti,

-teska klinicka slika

-ako su povecani morbiditet i mortalitet

Virulencija je niska ako je:

-potreban veliki broj mikroorganizama da izazove infekciju,

-klinicka slika bolesti blaga

Trajan gubitak virulencije-primjer kod vakcina naziva se atenuacija.

Osnovne karakteristike patogenih bakterija su:

1. Prenosivost,

2. Invazivnost,

3. Sposobnost da izbjegnu odbrambene mehanizme domacina

4. Toksikogenost

11. INFEKCIJA I ZARAZNA BOLESTInfekcija podrazumjeva ulazenje patogenih mikroorganizama ili parazita u tkivo domacina, njihovo odrzavanje sirenje, razmnomozavanje i produkovanje ili oslobadjanje stetnih supstancija za domacina-i reakcija domacina na sve to. Infekcija je dakle, interakcija izmedju 2 ziva bica, izmedju urocnika zaraze i domacina od kojih oba nastoje da se odrze i zive na racun drugoga.

Infekcija moze nastati samo ako je dovoljan broj virulentnih patogenih ili uslovima patogenih mikroorganizama dospio do osjetljicih ili prijemcivih tkiva,odnosno do ulaznih mjesta osjetljivog domacina i ako se tu pocne razmnozavati.

Lanac infekcije je proces prenosa infektivnog agensa koji rezultira kolonizacijom ili infekcijom osjetljivog domacina. Infektivni agensi su mikroorganizmi(bakterije, virusi,paraziti,gljive),sposobni da uzrokuju bolest osjetljivog domacina. Infektivni agensi pokazuju selektivnost, tj.neki izazivaju samo bolest ljudi, neki samo bolest zivotinja a neki i jedno i drugo tj.bolest zivotinja koje se moze prenijeti na ljude.

Izvor infekcije je mjesto na kojem se m.o.razmnozavaju ili su se razmnozavali.

Do nastanka infekcije moze doci u sledecim slucajevima:

1. Ako u domacina udje patogeni mikroorganizam iz spoljne sredine, direktno ili poseredno iz nekog drugog domacina, covjeka ili zivotinje. One se nazivaju i egzogene infekcije.

2. Zbog povecanja broja m.o.normalne flore ili faune domacina ili zbog povecanja virulencije patogenih mikroorganizama koji se nalaze u domacimu kao rezultat kliconostva. One se zovu i endogene infekcije.

3. Zbog smanjenja otpornosti ili povecanja osjetljivosti domacina. One se nazivaju i endogene infekcije.

U zdravstvenim ustanovama rezervoari infekcije su:

-inficirani ili kolonizirani bolesnici, posjetioci, osoblje, instrumenti i drugi pribor za rad, hrana voda i zrak.

Izlazna vrata infekcije su put kojim infektivni agens napusta svog domacina.

Kod covjeka je to najcesce respiratorni, gastrointestinalni,urogenitalni trakt i posteljica.

Put prenosa infekcije se odvija:kontaktom,zrakom,vodom i hranom, preko vektora, preko zemlje i sa majke na plod preko posteljice.

*Kontakt je najcesci nacin prenosa infekcije(rukovanje,poljubac,spolni odnos, ugriz masaza.)

*Zrakom se prenose svi uzrocnici bolesti respiratornog trakta(tuberkuloza,angine,prehlade),djecije zarazne bolesti, crijevne zarazne bolesti.

*Hranom se najcesce prenose crijevne zarazne bolesti.

*Vodom se sire leptospiroze,virusni konjuktivitisi,steptokokoze...

*Prenos preko vektora-muhe, mehanicki prenosioci tifusa,dezinterije... Bube-kuga sa stakora na covjeka.,usi su bioloski prenosioci pjegavaca.

Ulazna vrata infekcije kojim se infektivni agens unosi u organizam domacina su:

Respiratorni sistem(inhalacijom),probavni sistem(ingestijom);kod ozlede koze i sluznice,ubodom,ugrizom(inokulacijom),spolnim kontaktom i transplacentarni.

Zavrsna karika u lancu infekcije je osjetljiv domacin na relaticno mali broj m.o. Stepen osjetljivosti zavisi od sl.faktora:starost,spol,rasa,uhranjenost,imunost osobe...itd.

Infekcije mogu biti:

I. Inaparentne(latentne)-to su bolesti koje ne pokazuju nikakvih klinickih vvidljivih znakova bolesti)

II. Abortivne-to su infekcije ciji se proces pocne odvijati pa se prekine vec u samom pocetku.

III. Sekundarne infekcije.nastaju ako je domacin vec zarazen nekom vrstiom patogenog mikroorganizma pa se poslije toga prije nego sto ozdravi zarazi i nekom drugom vrstom uzrocnika zaraze.

IV. Mjesane infekcije-takve infekcije gdje se domacin zarazi sa 2,3 vrste patogenih mikroorganizama.

12. KLICONOSTVO, VRSTE KLICONOSA

Kliconosa je osoba koja u odsustbu vidljive klinicke slike bolesti nosi specificni agens i predstavlja moguci izvor infekcije.

Kliconosa je osoba koja je kolonizovana sa specificnim patogeno, i ne pokazuje simptome i znake infekcije. To je prisustvo mikroorganizama na razlicitim mjestima tijela bez prisustva simptoma i znakova bolesti ili infekcije.

Kliconosa je naizgled zdrava osoba koja u sebi nosi patogene i izlucuje ih u okolinu. Infektivni agens kliconosa moze ispustati u okolimu tjelesnim izlucevinama:sline, krv, stolica,mokraca. Po trajanju postoji akutno i hronicno kliconostvo.

Pored njih ima jos i asimptomatko i inkubaciono.

1.Akutno ili rekovalescentno kliconostvo:

-ako lucenje traje do 3 mjeseca posle prelezane bolesti

-ako je izostalo adekvatnim lijecenjem, cesce se javlja.

2.Hronino kliconostvo:

-ako lucenje traje vise od 3 mjeseca,godina, decenija ili dozivotno

-permamentno,stalno lucenje

-intermitentno lucenje-povremena

3.Inkubaciono:traje od perioda infekcije pa do pojave prvih znakova bolesti.

4.Asimptomatsko se javlja kod nekih osoba koje povremeno nose neki patogen.

Hronicno se javlja kod trbusnog tifusa, malarije, HBV...a ne javlja se kod morbila,varicele, gripe, rubele..

13. STERILIZACIJA I METODE STERILIZACIJE

Sterilizacija predstavlja postupak unistavanja svih zivih oblika m.o.ukljucujuci i bakterijske endospore iz neke sredine pri cemu se postizu asepticni uslovi. To je proces kojim se ubijaju zivi mikroorganizmi i to svi, bez obzira na njihovu patogenost.

STERILNOST-odsustvo svih zivih oblika mikroorganizama, na nekoj povrsini ili u nekoj supstanci.

ASEPSA-stanje bez prisustva mikroorganizama. Ona ukljucuje niz postupaka koji sprecavaju m.o.da dodje u zasticeno podrucje.

ANTISEPSA-postupak kojim se unistavaju m.o.na zivom tkivu , kako bi se sprijecio njihov razvoj ili lijecila infekcija.

DEZINFEKCIJA-postupak kojim se unistava odredjena nepozeljna grupa m.o. Ovim postupkom se eliminisu svi patogeni m.o. I virusi, a veoma rijetko bakterijske endospore na povrsini nezivih predmeta.

Dekontaminacija obuhvata:

1. Sterilizaciju

2. Dezinfekciju

3. ienje

PASTERIZACIJA-postupak unistavanja vegetativnih oblika m.o.povisenom temperaturom u cilju produzavanja roka trajanja namirnica:

-20 min. Na 72'

-5min na 62' i onda naglo hladjenje na 5-10'C

Metode sterilizacije su podijeljene na:

A) FIZICKE

B) HEMIJSKE

HEMIJSKE METODE:

Podrazumjevaju upotrebu razlicitih hemijskih sredstava za unistavanje m.o.

Na osnovu dejstva, imamo 2 grupe:

1. Mirkobicidne spojeve-ubijaju mikroorganizme

-virucidna, baktericidna, alergicidna i fungicidna sredstva.

2. Mikrobiostaticke spojeve(usporavaju, onesposobljavljuju rast i razvoj mikroorganizama).

Dezinficijensi:kiseline, baze, alkoholi, soli teskih metala, sapuni, deterdzenti, oksidacijska sredstva.

FIZICKE METODE

1. Toplota/temperatura(povisena i snizena)

2. Zracenje:UV zraci, jonizirajuce zracenje.

3. Filtracija

4. Gasovi(supersonicne vibracije)

5. Osmotski pritisak

I-Sterilizacija toplotom

Latentna temperatura je temperatura na kojoj odredjena grupa m.o.ugine za 10 min. Na odredjenim i definisanim uslovima.

Sterilizacija povisenom temperaturom dovodi do koagulacije proteina sto uzrokuje teska ostecenja i smrt mikroorganizama. Do koagulacije proteina dolazi i na nizim temperaturama u prosustvu vode. Povisena temperatura se koristi kao suha i vlazna.

SUHA TOPLOTA

Primjenjuje se kod sterilizacije plamenom i sterilizacijom vrucim vazduhom.

A) Sterilizacija plamenom:

-spaljivanje-postizu se visoke temperatura koje ubijaju sve vegetativne i sporogene oblike mikroorganizama.

-arenje-na temperaturi od 500' ubijaju se svi oblici bakterija.

-opaljivanje-kratkotrajno izlaganje predmeta plamenu. Nije siguran nacin.

B)Sterilizacija vrucim vazduhom:

Koristi se kad vlazna toplota skodi materijalu koji se sterilizira. Nedostatak ovog vida sterilizacije je da se vrlo sporo prodire u ono sto on sterilizira. Na ovaj nacin se sterilisu razni praskovi, ulja,labaratorijksko posudje. Koriste se suhi sterilizatori koji se zagrijavaju pomocu elektricne energije.

VLAZNA TOPLOTA:

Ubija sve vrste mikroorganizama brze nego suha. Ona lakse i brze prodire u materijal koji se sterilizira. Koristi se za sterilizaciju kao:

a. Pasterizacija-vlazna toplota iznad 100'C koja se koristi za sterilizaciju mlijeka.

b. Tindilizacija-vlazna toplota ispod 100'C koriosti se za sterilizaciju krvi,seruma,bakterijskih podloga.

c. Kuhanje-zagrijana voda na temp.od 100'C za 10-15 min.ubija sve vegetativne oblike bakterija i spore bakterija(metalni i gumeni elementi,rublje)

d. Strujeca vodena para-na temp.od 100'C se vrsi u Kohovom loncu u toku 60-90 min.za sterilisanje labaratorijskog posudja,odjece,instrumenata...

e. Zasicena vodena para pod pritiskom-na temperaturi od 112-134'C je najsigurniji nacin sterilizacije. Koristi se autoklav u kome se sterilisu rastvori,posudje neke hranljive podloge.

II.Sterilizacija zracenjem:

A) Uv zraci talasne duzine od 0,265 nm imaju snazno baktericidno dejstvo. Dovode do pogresnog vezivanja baza,formiranja timinskih dimera u DNA pri cemu se remeti normalan redosled parova baza DNA, sto uzrokuje smrt m.o. Ovako se sterilizira vazduh i radne povrsine,operacione sale...

B) Jonizujuci zraci/radijacija -to je zracenje kratkih valnih duljina ispod 10nm koja posjeduje veliku energiju i prolaskom kroz materije dovodi do jonizacije. Postoje lambda i x zraci. Ima dubinsko mikrobicidno dejstvo.

III.Sterilizacija filtracijom

Mehanicka sterilizacija. Najcesce za rastvore sa termolabilnim spojevima neotpornim na toplotu. Pomocu vakum pumpe i specificnih mikrobioloskih filtera. Filteri su najcesce od azbesta i negledjosanog porcelana.

14. DEZINFEKCIJA I DEZINFEKCIONA SREDSTVA

Dezinfekcija je proces pri kome se na vjestacki nacin i cjelishodno ubijaju urocnici raznih bolesti. Dezinfekciona sredstva ili dezinficijensi su hemijska antimikrobna sredstva koja se koriste za ubijanje mikroorganizama na raznim predmetima i uopste u sredini covjeka ili na povrsini koze i sluzokoze covjeka.

Dezinfekciona sredstva se razlikuju po hemijskom sastavu, nacinu i efikasnosti djelovanja i ponekad po nacinu upotrebe. Na osnovu hemijske gradje djele se na:kiseline, alkalije, deterdzente, fenole, halogene elementem teske metakle, aldehide i dezinficijense.

Mehanizmi kojim dezinficijens ubija m.o.su:

1. denaturacija proteina

2. Izmjena funkcija i integriteta ovojnice m.o.

3. Reagiranje sa funkcionalnim grupama proteina.

Alkalije-veoma vazno mikrobicidno sredstvo koje denaturise proteine, njihovo djelovanje zavisi od jacine baze. Za dezinfekciju se koriste kausticna soda, zivi i gaseni krec.

Kiseline-vrse denaturaciju proteina. Jake neorganske kiseline kao HCl, H2SO4,HNO3 rijetko se koriste kao dezinficijensi, jer nagrizaju metal i ziva tkiva sa kojima dolaze u kontakt. Za dezinfekciju se koriste organske kiseline:salicilna, benzojeva i sircetna.

Alkoholi-djeluju samo na vegetativne oblike bakterija. Denaturisu proteine u prisustvu vode. Koriste se etilni i izopropilni alkohol.

Deterdzenti-po hemijskim osobinama se dijele na anjonske,katjonske i nejhonske. Katjonski su kvarterna amonijeva jedinjenja koja ostecuju celijsku ovojnicu inaktiviraju bakterijske enzime i denaturisu proteine. Najcesce asepsol i cetavion. Anjonski su sapuni, a nejonski nemaju antimikrobnu aktivnost.

Fenoli-ostecuju celijsku ovojnicu i mjenjaju njenju propustljivost,povecavaju je. Djeluju brzo na gljivice i vegetativne oblike svih bakterija,a ne djeluju na viruse i spore bakterija.

15.ANTIBIOTICI I HEMIOTERAPEUTICI(Opste osobine,mehanizam djelovanja)

Antibiotici su supstance koje ubijaju mikroorganizme ili sprecavaju njihovo razmnozavanje u zivom organizmu.

Drugim imenom se nazivaju hemioterapeutici, a i jedni i drugi se jednim imenom zovu antimikrobna sredstva/lijekovi. Najvaznije osobine koje treba imati antimikrobni lijek su sledece:

1. Selektivna toksicnost-da djeluje efikasno na uzrocnika infekcije a da nema toksican efekat na celije domacina.

2. Da brzo postigne potrebnu koncentraciju lijeka za antibakterijski efekat na mjestu djelovanja, kao i to da lijek dugo ostane u aktivnom obliku.

3. Spektar djelovanja sirok-odnosno treba da obuhvati veci broj mikroorganizama, zbog mogucnosti mjesanih infekcija.

Antibiotike produkuju zivi m.o. A hemioterapeutici se dobijaju sintetski. Antibakterijski agensi mogu djelovati na 2 nacina:

1. Baktericidno-ubijaju ciljnu bakteriju

2. Bakteriostatski-inhibiraju dalji rast i razvoj bakterijske celije.

Svaki A.B. Bi trebao da bude sto vise toksican za bakterije a sto manje stetan za domacina.

Mikroorganizmi mogu imati rezistenciju na antibiotike. Ona moze biti prirodna i stecena.

Prirodna podrazumjeva prirodnu karakteristiku m.o. Koje nemaju druge bakterijske celije i zbog toga odredjeni antibiotik ne moze normalno djelovati.

Stecena se prenosi sa bakterije na bakzteriju i obicno neki antibiotik gubi vaznost kakvu je imao. Primjena antibiotika oralno i parenteralno. Oralni antibiotici su najcesce najpozeljniji dok se parenteralna primjena koristi jer su antibiotici nestabilni u probavnom traktu ili zbog slabe resorpcije.

MEHANIZAM DJELOVANJA ANTIBIOTIKA:

1. Inhibicija sinteze celijskog zida

2. Inhibicija funkcija celijske membrane

3. Inhibicija sinteze proteina

4. Inhibicija sinteze nukleinskih kiselina

1. INHIBICIJA SINTEZE CELIJSKOG ZIDA:

Ova skupina antibiotika inhibira stvaranje veza peptidoglikana u celijskom zidu patogena. Inhibicija se ostvaruje aktiviranjem enzima koji kida veze peptidoglikana i na taj nacin dolazi do degradacije zida.(penicilin,cefalosporini, bacitracin,vankomicin)

Beta laktami(penicilini,cefalosporini)

Glikopeptidi

Fosfopeptidi

2. INHIBICIJA FUNKCIJA CELIJSKE MEMBRANE:

Ovi antibiotici dovode do izlaska makromolekula i jona iz celije, usled cega nastaju teska ostecenja i smrt.

Gramicini

polimiksini

3. INHIBICIJA SINTEZE PROTEINA:

Dovode do inhibicije sinteze proteina zbog prekida normalne aktivnosti ribosom.

Aminoglikozidi

Tetraciklini

Makrolidi

Linkozamini

Ketolidi

4.INHIBICIJA SINTEZE NUKLEINSKIH KISELINA:

Kinoloni

Sulfonamidi

Trimetoprim

Rifampicin

I PODJELA NA OSNOVU SPEKTRA DEJSTVA1. Antibakterijski

2. Antivirusni

3. Antigljivicni

4. Antiprotozoalni

5. Antihelmintici

II PODJELA NA OSNOVU MEH.DEJSTVA:

1. Inhibitori sinteze cel.zida

2. Inhibitori sinteze proteina

3. Inhibicija sinteze nukleinskih kiselina

4. Inhibicija fuknckija celijske membrane

III PODJELA NA OSNOVU HEM.STRUKTURE:

1. Beta laktami-penicilini,cefalosporini

2. Tetraciklini-doksitetraciklin,oksitetraciklin

3. Aminoglikozidi-streptomicin,gentamicin,rifampicin

4. Makrolidi-eritromicin,azitromicin,klaritromicin

5. Linkozamidi-linkomicin i klindamicin

6. Sulfonamidi

7. Glikopeptidi-vankomicin

8. Fluorokinoloni-ciprofloksacin

9.Mjesoviti-hloramfenikol,izonijazin

16. BETA LAKTAMSKI ANTIBIOTICI,VRSTE I MEHANIZAM DJELOVANJA

Osnova beta laktama je beta laktamski prsten i to ih upravo cini efikasnim antimikrobnim agensima. Djelovanje im se zasniva na inhibiciji sinteze celijskog zida, odnosno blokiranju specificnog enzima koji je odgovoran za sintezu peptidoglikanskog zida bakterija. Neki sadrze enzim beta laktamazu,koja moze otvoriti beta laktamski prsten sto dovodi do inaktivacije beta laktama. Najcesci oblik rezistencije na ove lijekoce je transver plazmida koji nose genetski kod za beta laktamazu.

Mehanizam djelovanja:

Inhibicija sinteze celijskog zida.I to na sledeci nacin:

Poslednji korak u sintezi celijskog zida je medjusobno ukrstanje susjednih peptidoglikanskih lanaca procesim koji se zove transpeptidacija. Penicilini i cefalosporini su strukturno slicni terminalnom djelu peptidoglikanskih lanaca i mogu se takmiciti sa njima i vezati za enzime koji kataliziraju transpeptidaciju i ukrsteno povezivanje. Ovi enzimi se zovu penicilin vezujuci proteini.

Djelimo ih na:

PENICILINE, CEFALOSPORINE, MONOBAKTAME I KARBAPENEME, a u poslednje vrijeme jos i KARBACEFEMI.

PENICILINI-antibiotici koji se dobijaju iz filtrata kulture plijesni penicilinum notatum i chysogenum. Hemijska osnova im je 6 aminopenicilinska kiselina. Jako su nestabilni u vodenoj sredini jer hidrolizuju. Primnjena oralna i parenteralna. Osnovu im cine tiazolidinski i beta lakstamski prsten. Osnovna supstanca je 6aminopenicilinska kiselina.

Podjela:

1. Penicilini sa klasicnim uzim spektrom dejstva-penicilin V i G

2. Penicilini sa prosirenim spektrom dejstva:ampicilin,amoksicilin

3. Penicilini sa djelovanjem na pseudomonas-piperacilin,tikacilin,karbacilin

4. Penicilini otporni na penicilinazu-kloksaciklin,oksaciklin

Svi penicilini u slabijim koncentracijama djeluju bakteriostatski a u jacim baktericidno.

CEFALOSPORINI-grupa antibiotika dobijena iz raznih vrsta roda Cefulosporium. Djeluju svi baktericidno. Oni su slicni penicilinu, osnova im je 7 aminocefalosporamska kiselina koja se sastoji iz betalaktamskog i dehidrotiazinskog prstena. Nestabilni su u bazama, najmanje su toksicni antibiotici. Prvi otkriveni cefalosporin je cefalosporin C,a svi ostali se dobijaju sintetski, ili polusintetski od cefalosporina C.

I,II generacija-djeluju na enterobakterije i stafilokoke,

III-slabo djeluje na streotokoke i stafilokoke, ali ima sposobnos prolaska do cns-a.

Podjeljeni su u generacije:

I GENERACIJAIIGENERACIJAIII GENERACIJAIV GENERACIJA

PARENTERALNI

1. Cefazolin

2. Cefalotin

3. Cefapirin

PARENTERALNI

1. Cefamandol

2. Cefmetazol

3. Cefonicid

4. Ceforanid

5. Ceforanid

6. Cefotetan

7. Cefoksitin

8. Cefuroksim

PARENTERALNI

1. Cefoperazon

2. Cefotaksim

3. Ceftazidim

4. Ceftriakson

5. Ceftizoksim

PARENTERALNI

1.Cefepim

ORALNI

1. Cefradin

2. Cefaleksin

3. Cefadroksil

ORALNI

1. Cefaklor

2. Cefpodoksim proksetil

3. Cefprozil

4. Cefuroksim aksetil

ORALNI

1.CefiksimORALNI

_____________

17. AMINOGLIKOZIDI(opste osobine, vrste i mehanizam djelovanja)

Aminoglikozidi su vrsta antibiotika ciji je mehanizam djelovanja inhibicija sinteze proteina. Imaju trisaharidnu ili tetrasaharidnu strukturu i sastoje se od streptomina ili nekog streptominskog derivata na koji je vezano 3 ili 4 aminosecerna ostatka. Svi aminoglikozidi su baktericidni. Djeluju na gram - bakterije, stafilokoke i pseudomonas. Streptokoke i anaerobne baktzerije su uglavnom otporne na njih. Za sistemske infekcije primjenjuju se iskljucivo parenteralno(i.v. Ili i.m.) jer se ne mogu resorbovati iz probavnog trakta. Sistemska upotreba je ogranicena jer imaju vrlo jaku aktivnost-toksicnost. Mogu da dovedu do ototoksicnosti i nefrotoksicnosti(ostecenje uha i bubrega). Lokalno se mogu neograniceno koristiti. Poznati aminoglikozidi su:streptomicin, neomicin, gentamicin, amikacin.

Mehanizam djelovanja:

Nakupljajuci se u bakteriji ireverzibilno se vezu za 30S podjedinicu ribosoma-uzrokujuci inhibiciju sinteze proteina, vezanje uzrokuje povecano produiciranje gresaka prevodjenja DNA koda u proteine, poa nastaju abnormalni enzimi i strukturni proteini koji uzrokuju nepovratno ostecenje bakterija.

Rezistencija:

Vrlo brzo tokom terapiji a bazira se na formiranju enzima (adenilacionih,fosforilacionih i acetilacionih) koji inaktiviraju AB,nepostojanju specificnog proteinskog receptora na 30S podjedinici ribosoma, i defektu permeabilnosti cel.zida i cel.membrane.

18. TETRACIKLINI(Opste osobine i mehanizam djelovanja)

Tetraciklini su inhibitori sinteze proteina,tj.ribosomskih podjedinica 30S.

Ova grupa antibiotika spada u antibiotike sirokog sperktra djelovanja. Oni djeluju mikrobiostatski na gram + i gram- bakterije.

Svi se lako i brzo resorbuju u crijevima. Na bilo koji nacin da se daju brzo se prosire u tkiva i tjelesne tecnosti. U malim kolicinama stizu i do CNS-a. Daju se intravensi, intramuskularno i peroralno.

Dobijaju se ili biosintetski-izolacijom, ili polusintetski katalitickim reduktivnm dekloniranjem iz klortetraciklina,

Djelimo ih na:

-stariju generaciju:tetraciklin, klortetraciklin, oksitetraciklin.

-noviju generaciju-doksiciklin,minociklin,metaciklin.

U terapijskim dozama djeluju bakteriostatski.

Mehanizam djelovanja:

Vezani za 30 S podjedinicu ribosoma, te sprecavaju vezanje T RNA na ribosome.7

Mehanizam rezistencije:

Zasniva se na mjenjaju propustljivosti membrane ili lucenju nekih enzima koji inaktivoraju tetracikline.

19. REZISTENCIJA NA ANTIBIOTIKE, VRSTE REZISTENCIJE

Otpornost mikroorganizama, narocito patogenih m.o.na hemioterapijska sredstva je cesta pojava. Ona je posebno ucestala posle masovne i nekontrolisane potrosnje raznih hemioterapeutika i antibiotika. Pojedine vrste bakterija su rezistentne na neke od antibiotika ili citave grupe antibiotika.

Bakterijska rezistencija na antibiotike moze biti:

1. Prirodna

2. Stecena

Prirodna rezistencija moze zahvatiti sve sojeve neke vrste ili roda bez obzira odakle su izolovani. Prirodna rezistencija je vezana za hromosom i prenosi se vertikalno na potomstvo. Determinise se kao divlji fenotip bakterijskih vrsta.

Stecena rezistencija varira od soja do soja unutar razlicite vrste. Cesto je vezana za pokretnu DNA u formi plazmida ili transposoma. Horizontalno se prenosi izmedju jedinki iste vrste a ponekad i izmedju razlicitih vrsta.

Postoji vise mehanizama rezistencije mikroorganizama na antibiotike i hemioterapeutike. Medju najvaznijim su:

1. Izmjena mjesta na koje antibiotici i hemioterapeutici djeluju

2. Obezbjedjivanje alternativnig sistema metabolizma kojim mikroorganizam zamjenjuje ili dopunjuje onaj dio sistema na koji su djelovali antibiotici i hemioterapeutici

3. Izmjena propustljhivosti celijskih ovojnica mikroorganizama kojim se onemogucava prodor antibiotika i hemioterapeutika do mjesta njihovog djelovanja.

4. Redukcija potrebe mikroorganizama za produktima ciju je produkciju inhibisao antibiotik i hemioterapeutik

5. Destrukcija antibiotika i hemioterapeutika prije nego sto stignu do mjesta svoje aktivnosti.

Porijeklo rezistencije je dvojako:

1. Genetsko:

a) Hromosomsko-Razvija se kao rezultat spontane mutacije na bakterijskom hromosomu, od koga zavisi osjetljivost prema lijeku. Lijek suzbija osjetljive bakterije ali pomaze rastenje rezistentnih mutanata. Hromosomski mutanti su rezistentni prema lijeku najcesce u promjeni u strukturi receptora za lijek.

b) Ekstrahromosomsko-prenosi se preko plazmida. Plazmidi su cirkularne molekule DNA.R plazmid klasa plazmida koji nose gene za rezistenciju prema jednom ili vise antibiotika(transdukcijom,konjugacijom,konformacijom,transpozicijom).

2. Ne genetsko-aktivna replikacija je bitan uslov za djelovanje vecine AB lijekova.

a) ukrstena rezistencija-ako je bakterija rezistentna prema odredjenom lijeku, obicno je rezistentna i prema srodnim lijekovima.

b) multipla rezistencija-neke bakterijske vrste postaju rezistentne prema lijekovima u savremenoj farmakoterapiji infekcija.

Sprecavanje rezistencije se postize:

Izbjegavanjem nepotrebne upotrebe antimikrobnih lijekova, posebno u profilakticne svrhe

Pravilnim doziranjem lijeka i ogranicenim trajanjem terapije

Izbjegavanje kombinovane primjene lijekova bez posebnih idikacija za to.

20. GENETSKI SASTAV BAKTERIJA,genotip i fenotip

Genotip bakterija kao i svakog drugog zivog bica je skup svih determinantni koje odredjuju nasledne osobine(velicinu,oblik,vrstu,tip i intenzitet njihovog metabolizma,njihovu sposobnost bojenja po gramu i sve druge aktivnosti).

Fenotip je skup morfoloskih,fizioloskih i drugih uocljivih osobina zivih bica koje su odredjene njegovim genotipom. Fenotip se stalno mjenja u toku zivota.

Vecina gena prokariotske celije nalazi se na bakterijskom hromosomu, koji ima oblik prstena a sastavljen je od 4000 kilobaza parova. Dnk prstenovi koji imaju genetske informacije za sopstvenu replikaciju,nazivaju se replikoni, kod bakterija ne postoji membrana koja gene odvaja od citoplazme. Osim nekoliko izuzetaka bakterijski geni su haploidni. Geni neophodni za rast i razmnozavanje smjesteni su na hromosomi,dok plazmidi nose gene koji kodiraju neke specificne karakteristike. Mnohi plazmidi nose gene koji kodiraju neke specificne karakteristike. Postoje 2 funkcionalno razkicite vrste fena:

1. Strukturni geni-odredjuju strukturu i sintezu nekog specificnog proteina.

2. Regulacijski geni-odredjuju pocetak i kraj sinteze nekog specificnog proteina.

Aktivnost svakog strukturnog gena u celiji veoma precizno regulise njegov specificni operator gen koji se nalazi uz njega u lancu inf.RNA. Operator gen je funkcionalno povezan sa proteinskom citoplazmatskom suostancom koja se naziva represor. Za svaki operator gen postoji specifican represor. Kada se operator gen veze sa svojim represorom strukturni gen koji se nalazi uz taj operator gen bice sprijecen za sintezu specificnog proteina. Produkcijom represora upravljaju regulacijski geni koji time odredjuje pocetak i kraj sinteze proteina enzima i svakog drugog dijela bakterijske celije. Strukturni i regulacijski geni se mogu mjesnjati i mutirati sto moze dovesti do nekih fenotipskih promjena.

Genetski materijal:

Dezoksiribonukleinska kiselina je nosilac genetske informacije.

Hemijski je polimer 4 razlicita nukleotida. Svaki nukleotid se sastoji od fosforiliranog secera i jedne od 4 azotne baze vezane za secerni ostatak N glikozidnom vezom. Redosled od 4 baze kodiira sve informacije koje odredjuju sve karakteristike nekog organizma.

Dna se sastoji od 2 lanca koji su spojeni jedan za drugi hidrogenskim vezama izmedju razlicitih baza. Sparivanje baza je specificno i nastaje samo izmedju A-T i G i C. Baze u DNA nose genetsku informaciju, dok seceri i fosfatne grupe imaju samo strukturnu ulogu.

Ribonukleinska kiselina se najcesvce nalazi u jednolancanom obliku. Baza uracil u RNA lancu mjenja timin u DNA. Sve Rna molekule izuzev RNA genoma odredjenih virusa nastaju na osnovu informacije pohranjene u DNA. Tokom transkripcije odnosno sinteze RNA pomocu sistema enzima prenosi se genetska informacija sa dvolancane DNA na lanac RNA.

Postoje 3 glavne vrste RNA:

1. Informaciona-kodira redosled aminokiselina u sklopu jednog ili vise polipeptida koja je odredjena jedniom genom ili skupinom gena.

2. Transportna-cita informacije sa inf.rna i prenosi odgovarajucu AK na rastuci polipeptidni lanac tokom sinteze proteina

3. Ribosomalna.-saqstavni dio ribosoma.

21. GRADJA BAKTERIJSKOG HROMOSOMA.MUTACIJE I VRSTE MUTACIJA

Hromosom bakterija i drugih prokariota sastavljen je od kontinuisane strukture dvolancane DNA. To je struktura koja je duga prosjecno 1mm i ima formu prstena. U strukturi DNA nalazi se veoma velik broj segmenata koji imaju geneticke funkcije. Svaki takav segment naziva se gen. Svaki gen odredjuje redosled aminokiselina u polipeptidnom lancu a time i strukturu svakog od proteina u celiji.

Bakterijski hromosomi su relativno dinamicne strukture koje odrazavaju neophodnost lakog pristupa njihovim genetskim informacijama. Osnovna varijacija bakterija su promjene u fenotipu ili genotipu.

Modifikacije,fenotipska varijacija ili fizioloska adaptacija

Promjene u fenotipu koje se desavaju kao rezultat djelovanja vanjskih faktora a u okviru odredjenog genotipa. Sve fenotipske osobine bakterija su podlozne modifikacijama sto podrazumjeva promjene u morfologijii bakterijske celije(formiranju kapsule,flagela,spora),njenoj antigenskoj gradji, izgledu kolonija bakzterija, enzimskom sastavu,fizioloskim osobinama, itd. Promjene zahvataju odjednom sve celije jedne populacije,a prestankom djelovanja faktora na celiju one se gube.

Genetske varijacije nazivaju se mutacije. Promjene se desavaju u genotipu. Mutacije nastaju kao rezultat promjena nukleotida u DNA, u jednom genu ili vise gena. Nastaju iz vise razkloga od kojih su najvazniji:

1. Pogresno vezivanje baza

2. Insercije(dodatak)novog para baza dvolancanoj DNA

3. Delecije(gubitka)para baza iz dvolancane DNA

4. Prekidanje veza deoksiriboza-fosfat.

Mutacije izazivaju smrt bakterija. Zahvataju mali broj bakzterija stabilne su i prenose se sa generacije na generaciju. Mutacije mogu biti:

Spontane-uzrok nastajanja je nepoznat. Desavaju se vrlo rijetko, i veoma rijetko dovedu do promjena koje su uocljive na fenotipu.

Indukovane-uzrok im je poznat i izazivaju ih razliciti fizicki i hemijski agensi koji se nazivaju mutageni. Ovi agensi samo povecavaju ucestalost spontanih mutacija.

Fenotipski izrazi mutacija mogu biti razliciti:

a. Mutanti se povecanom ili potpunom otpornoscu prema raznim inhibitornim agensima(hemioterapijska sredstva)

b. Mutanti kod kojih se promjenila njihova antigenska struktura

c. Mutanti koji su stekli sposobnost produkcije toksina

d. Mutanti sa povecanom ili smanjenom sposobnostiu izazivanja infekcije ili zarazne bolesti

e. Mutanti koji se izrazavaju morfoloskim promjenama kao sto su gubitak kapsule,flagela, formiranja spora...

22. EKSTRAHROMOSOMALNI GENETSKI MATERIJAL(Plazmidi,transposomi)

Ekstrahromosomski elementi nazivaju se plazmidi. Plazmidi sadrze genetske informacije i podlijezu procesu replikacije uz nastajanje plazmida kcerki. Nisu posebno korisni za domacina. Neki plazmidi sadrze gen koji bakterijsku celiju cini rezistentnom na antibakterijske agense.

Npr.plazmidi koji nose gen za beta laktamazu daju rezistentnost na beta laktamske antibiotike kao sto su penicilin i amoksicilin. Plazmidi se lako izoliraju iz bakterija. Danas su plazmidi centralna komponentna modernih tehnologija za izolaciju,kloniranje i vjestacku modifikaciju gena.

Transver kratkih dna sekvenci(trasposoma,transposibilnih sekvenci)odvija se izmedju 2 plazmida ili izmedju plazmida i dijela bakterijskog hromosoma u bakterijskoj celiji.

Plazmid obicno ima oblik prstena kao i hromosom samo je on znatno manji od hromosoma. Sastoji se od dvolancane DNA i ima mnoge osobine hromosoma,. Sadrzi razne gene koji odredjuju njegovu sopstvenu replikaciju i razne osobine.

Medju mnogobrojnim plazmidima najznacajniji su:

F faktor-je jedan od prenosivih ili transver faktora jer je sposoban da prenese dio genoma celije donatora u celiju recipijenta. Sadrzi gene koji odredjuju njegovu autonomnu replikaciju, sintezu proteina za seksualne fimbrije i za sopstvenu prenosljivost.

Col faktor-baktericidna supstanca. Ove supstance se nazivaju bakteriocini.to su proteinske supstance koje imaju osobinu da se vezu na odredjenim mjestima povrsine bakterijske celije. Kada se tako veze bakteriocin lizira celiju ili je na neki drugi nacin ubije.

Faktor rezistencije na antibiotike ili R faktor-to su plazmidi koji rezistenciju prema raznim antibioticima i hemioterapweuticima mogu prenijeti s rezistentnih bakterija na iste ili druge vrste bakterija koje su prema njima osjetljive.

Penicilinaza plazmid-sojevi stafilokoka i drugih gram + i gram- bakterija koji su rezistentni na peniciline posjeduju plazmid koji odredjuje produkciju penicilinaze ili beta laktamaua. Taj enzim destruise penicilin i tako ga inaktivise.

Transposomi:genetski elementi koji sadrze nekoliko kilobaza parova, ukljucujuci i informaciju za njihovo premjestanje sa 1 na 2 genski lokus. Mogu biti:

A) Prosti-insercione sekvence, posjeduju samo tu genetsku informaciju.

B) Slozeni-imaju i funkcionalne gene rezistentne na AB.

Ne mogu se samostalno replikovati. Cesto izazivaju mutacije.

23.IZMJENA GENETICKOG MATERIJALA:

Prenos gena iz bakterije u bakteriju omogucava brze i velike promjene njihovih osobina. Prenosenje gena je siroko rasprostranjeno kod prokariota i predstavlja glavni razlog promjenjljivosti bakterijskog genoma. Genetska razmjena kod bakterija predstavljena je prenosom relativno malih fragmenata davaoca-donora, u celiju primaoca-recipienta. Za uspjesnu genetsku replikaciju neophodno je da se donorska DNA replikuje u celiju primaoca. Bakterijska celija ima razvijene mehanizme kojim se stiti od ulaska strane DNA. Medju njima su restritvni enzimi(restriktivne endonukleaze) koje razgradjuju DNA koja nije obradjena u celiji na odgovarajuci nacin.

Razmjena gena, se vrsi na jedan od sledecih nacina:

1. TRANSFORMACIJA

2. KONJUGACIJA

3. TRANSDUKCIJA

4. TRANSPOZICIJA

24. IZMJENA GENETSKOG MATERIJALA KONJUGACIJOM

Bakterijska konjugacija je proces geneticke rekombinacije pri kome dolazi do privremenog spajanja dvije bakterijske celije. Plazmidi su genetski elementi koji se najcesce prenose konjugacijom.

Samoprenosivi konjugovani plazmidi prenose genetske informacije neophodne za prenos. Neki od njih mogu da mobilisu i druge plazmide ili djelove hromosoma bakterije i tako omogucava njihov transver. Ovi plazmidi se nazivaju i F plazmidi a celije koje ih posjeduju F+ celije.

F plazmidi bakterijskoj celiji koja ih posjeduje daje karakteristiku donora. Ove celije mogu da se spajaju sa f(-) celijama i u njih unesu F plazmide. F plazmidi se sastoje od cirkularne dvolancane DNA. U njima se nalazi 20 ili vise gena. Medju ovim genima nalaze se oni koji regulise sintezu seksualnih ili F pila i koji determinisu prenos plazmida. Nakon konjugacije obadvije celije posjeduju F plazmid on mozte ostati u citoplazmi celije kao ekstrahromosomski genetski materijal, ili se moze integrirati u hromosom.

Transpozicija je transver kratkih DNA sekvenci(transpozoma). Odvija se izmedju 2 plazmida, ili izmedju plazmida i djela bakterijskog hromosoma u bakterijskoj celiji.

25. PRENOS GENETICKOG MATERIJALA TRANSFORMACIJOM:

Transformacija je proces pri kome celija recipijent primi mali rastvorljivi dio DNA celije donatora. Sposobnost celije recipijenta da primi stranu DNA zavisi od njene kompententnosti da se transformise.

Kompetencija za transformaciju javlja se samo u odredjenom stadijumu ciklusa razmnozavanja bakterija. Odbaceni dio DNA donatora da bi stigao u celiju recipijenta hidroliticki razgradi dio njene celijske ovojnice. U celiji jedan lanac DNA donora se hidroliticki razgradi a drugi se integrise sa odgovarajucim komplementarnim segmentom DNA recipijenta.

Tako nastaje rekombinovani hromosom merozigot. Merozigot se sastoji od dvostrukog lanca DNA recipijenta i jednog lanca DNA donatora. Zatim biva razgradjen jedan lanac DNA recipijenta, preostali lanac donatora se ugradi na mjesto gdje su bili nukleotidi recipijenta. Kad se celija sa rekombinovanim hromosomom podijeli, celije cerke ce imati po rekombinovani hromosom.

26. PRENOS GENETICKOG MATERIJALA TRANSDUKCIJOM

1. Transdukcija je bakterijskim virusima-bakteriofagima posredovana genetska rekombinacija kod bakterija. Bakteriofagi prenose manji ili veci dio hromosomske DNA iz celije donatora u dati fag na osjetljivu celiju. Fagi se vezuju na posebna mjesta na celijama-receptore, i ubrizgavaju nukleinsku kiselinu u unutrasnjost celije. Fagi se dijele na 2 grupe po nacinu razmnozavanja u celiji:

2. Litiki fagi-proizvode veliki broj svojih kopija, i dovode do lize i smrti celija u kojoj su parazitirali.

3. Umjereni-neliticki fagi-uspostavljaju pro-fag status, ne liziraju celiju niti se iz nje oslobadjaju, bakterijska celija koja je inficirana profagom naziva se lizogenicka zbog toga sto odredjeni signal moze aktivirati liticki ciklus faga i dovesti do njene smrti.

Trannsdukcija moze biti:

A) Opsta ili nespecificna-javlja se kada se u celiji inficiranom fagom raspadne njena DNA.

B) Ogranicena ili specificna-nastaje kada umjereni fag iz bilo kog razloga predje u liticki. On se odvoji od hromosoma celije i pri tom otkine mali segment DNA hromosoma. Takav fag ce biti direktan.

27. PLAZMIDI, VRSTE PLAZMIDA I NJIHOVO PORIJEKLO

Plazmidi su identifikovani kao mali genetski elementi u celijama bakterija i gljiva koji se replikuju nezavisno od hromosomske DNA. Mnogi plazmidi posjeduju gene koji omogucavaju njihov transver iz jedne u drugu celiju,kao i gene koji rukovode procesom rekombinacije.

PlazmidI obicno ima oblik prstena kao i hromosom samo je on znatno manji od hromosoma. Sastoji se od dvolancane DNA i ima mnoge osobine hromosoma,. Sadrzi razne gene koji odredjuju njegovu sopstvenu replikaciju i razne osobine.

To su male cirkularne molekule koje se nalaze slobodne u citoplazmi. Velicina im iznosi samo nekoliko hiljada baznij parova. Repliciraju se autonomno neovisno od bakterije ali se i dijele bakterijom tako da celija cerma ima plazmide. Jedini geni cije je prisustvo na plazmidu neophodno su geni zaduzeni za njihovu sopstvenu replikaciju. Tu se podrazumjeva prisustvo origin sekvencije, sekvence koja kontrolise vezivanje plazmida za membranu i prisustvo sekvence DNA koja kontrolise stepen plazmidske replikacije.

Medju mnogobrojnim plazmidima najznacajniji su:

F faktor-je jedan od prenosivih ili transver faktora jer je sposoban da prenese dio genoma celije donatora u celiju recipijenta. Sadrzi gene koji odredjuju njegovu autonomnu replikaciju, sintezu proteina za seksualne fimbrije i za sopstvenu prenosljivost.

Col faktor-baktericidna supstanca. Ove supstance se nazivaju bakteriocini.to su proteinske supstance koje imaju osobinu da se vezu na odredjenim mjestima povrsine bakterijske celije. Kada se tako veze bakteriocin lizira celiju ili je na neki drugi nacin ubije.

Faktor rezistencije na antibiotike ili R faktor-to su plazmidi koji rezistenciju prema raznim antibioticima i hemioterapweuticima mogu prenijeti s rezistentnih bakterija na iste ili druge vrste bakterija koje su prema njima osjetljive.

Penicilinaza plazmid-sojevi stafilokoka i drugih gram + i gram- bakterija koji su rezistentni na peniciline posjeduju plazmid koji odredjuje produkciju penicilinaze ili beta laktamaua. Taj enzim destruise penicilin i tako ga inaktivise.

Transpozomi:genetski elementi koji sadrze nekoliko kilobaza parova, ukljucujuci i informaciju za njihovo premjestanje sa 1 na 2 genski lokus. Mogu biti:

C) Prosti-insercione sekvence, posjeduju samo tu genetsku informaciju.

D) Slozeni-imaju i funkcionalne gene rezistentne na AB.

Ne mogu se samostalno replikovati, za razliku od plazmida, a to znaci da njihova propagacija zabisi od integracije u bakterijski replikon. Cesto izazivaju mutacije.

II DIO:Imunologija

1. Organizacija i funkcija imunog sistema

2. Prirodni imunitet, faktori prirodne odbrane organizma

3. Endocitoza i fagocitoza, vrste makrofaga i njihova uloga u odbrani organizma

4. Steceni imunitet-opste osobine

5. B limfociti, vrste, sazrijevanje i njihova diferencijacija

6. Imunoloski mehanizmi upalne reakcije

7.Citokini,grada i funkcija

8.Imunoloska preosjetljivost,tipovi

9.Tip 1 imuloloske preosjetljivosti

10.Tip II =II=

11.Tip III =II=

12.Tip IV =II=

13.IgG antitijela.opste osobine uloga i funkcija

14.IgM =II=

15.IgE =II=

16.Antitijela,vrste.mjesta stvaranja i funkcija

17.Celijski imunitet

18.Antigeni,opste osobine,imunogenost,antigenost,aleregogenost

19.Porepoznavanje antigena kooperacija T i B limfocita,specificnost prepoznavanja

20.Sistem komplemenata,sastav,mehanizmi aktivacije i uloga

21.Glavni komplex histokompatibiolnosti, gradja i funkcija

22.T limfociti,vrste,sazrijevanje,funkcija

23.Uloga timusa u diferencijaciji i sazrijevanju T limfocita

+

24.Imunoloska tolerancija

25.Autoimunost,autoimune bolesti

26.Imunodisuficijencije

27.Humoralni imuni odgovor

1. ORGANIZACIJA I FUNKCIJA IMUNOG SISTEMA.

Rijec imunitet potice od latinskog naziva Immunitas sto u uzem smislu oznacava otpornost prema infektivnim agensima, odnosno zastitu organizma od infektivnih i neinfektivnih stranih agenasa-antigena.

Imunoloski sistem obuhvata skup organa, tkiva, celija i njihovih produkata koji ucestvuju u odbrani od patogenih virusa, bakterija i parazita pomocu fizioloske reakcije nazvane imuni odgovor. Imunoloski odgovor se zasniva na sposobnostima imunog sistema da prvo prepozna strane tvari na mikroorganizmima, a zatim da pokrene odgovarajuce fizioloske mehanizme koji ce mikroorganizme unistiti i eliminisati. Uloga imunoloskog sistema je i u prepoznavanju i odgovoru na presadjena tkiva, te u odbrani od tumora.

Tabela, organizacija imunoloskog sistema:

LIMFNI ORGANI I TKIVAPrimarni(sredisnji)

Timus

Fetalna jetra, kostana srz

Sekundarni:

Slezena

Limfni cvorovi

Limfna tkiva

Limfno tkivo probavnog sistema

Limfno tkivo respiratornog sistema

Limfno tkivo urogenitalnog sistema

Limfno tkivo kostane srzi

Limfno tkivo seroznih supljina

Limfno tkivo jetre

ELIJELimfaticke:

T limfociti

B limfociti

Prirodnoubilacke(NK)celije:

Mijeloicke:

Fagociti

Granulociti

Neutrofili

Eozinofili

Monociti

Celije za predocavanje antigena

Posrednicke celije

Bazofilni granulociti

Mastociti

trombociti

TOPLJIVI POSREDNICI IMUNOSTIAntitijela:Imunoglobulini:

G,A,M,D,E

Citokini:interferoni,interleukini,

faktori rasta.

Ostali:komplement, proteini akutne faze

Organizam na strane cestice reaguje tako da ih na bilo koji nacin odbrani od stetnih agenasa. A kako se imuni sistem sastoji od organa i od celija, on je tako napravljen da se odupre dolasku bilo kojeg patogena, bez obzira na nacin njegovog dolaska. Na svakom tom mjestu postoje odredjeni organi koje opsluzuju odredjene celije koje omogucavaju da se covjek odupre ulasku tih stetnih materija.

Glavni tipovi i nacini odbrane od patogena kod beskicmenjaka podrazumjevaju fagocitozu,tj.prozdiranje stranog materijala od strane fagocita, citotoksicnost, tj.usmrcivanje celija od strane citotoksicnih ubilackih celija, i stvaranje molekula koje djeluju direktno baktericidno ili potsticu fagocitozu i zapaljensku reakciju.

Organi ukljuceni u imuni sistem dijele se na primarne(sredisnje) i sekundarne(periferne). Primarni limfni organi:timus i Fabricijeva bursa u ptica, odnosno fetalna jetra i kostana srz kod covjeka)osiguravaju mikrookolinu u kojoj sazrijevaju maticne celije koje u fetalnom razdoblju doputuju iz zumancane vrece ili jetre, a nakon rodjenja iz kostane srzi. U timusu sazrijevaju T limfociti, au bursi odnosno kostanoj srzi B limfociti koji nakon toga naseljavaju periferne/sekundarne limfne organe, i limfna tkiva pridruzena raznim organskim sistemima. Tu imunociti medjusobno saradjuju i djeluju, a razgranata krvna i limfna mreza omogucava njihovu nazocnost u bilo kojem dijelu tijela.Sekundarni limfoidni organi predstavljaju mjesta gdje imunokompatibilne celije mogu da reaguju sa antigenima. To su limfni cvorovi, cija je funkcija prikupljanje antigena iz tkivne tecnosti-limfe. Slezena prikuplja antigene iz krvi. Respiratorni i gastrointestinalni sistemi posjeduju limfoidno tkivo na svojoj mukozi(Payerove ploce crijeva,tonzile...)-u njima se sakupljaju antigeni sa susjednih mukoznih membrana.

Primarni limfoidi organi:

Timus je limfoepitelni organ sastavljen od 2 reznja smjesten u grudnom kosu,iznad srca i iza sternuma. Pri rodjenju tezi 15-20 grqama, naglo raste u prve 2 godine,potom sporije da bi u pubertetu dostigao tezinu 40g, nakon cega involuise polako. Svaki je rezanj fibroznim traccima podjeljen na manje reznjeve gradjene oo kore i medule. Kora je izrazenija i zauzima 85-90% timusa, a cine je nezreli timusni limfociti(timociti),epitelne celije i nesto makrofaga. Srz zauzima 10-15 % timusa i sadrzi zrele limfocite koji napustaju timus i odlaze u krvni i limfni optok. Timus je dakle mjesto u kome prastanice, kretajuci se od kore prema srzi sazrijevaju do zrelih limfocita T, sposobnih za specificno prepoznavanje antigena.

Progenitori T celija formirani tokom hematopoeze, ulaze u timus kao nezreli timociti i tu sazrijevaju u imunokompetentne celije.. Timus je dakle mjesto u kojem prastanice krecuci se od kore do srzi sazrijevaju do zrelih T limfocita sposobnih za specificno prepoznavanje antigena.

Fetalna jetra-Kostana srz:mjesta sazrijevanja B limfocita. Buduci da kostana srz sadrzi kod covjeka i T limfocite, ona predstavlja funkcionalno vazan i sekundarni limfni organ(donekle).

Jetra je kod ptica primarni limfoidni organ u kojem sazrijevaju B limfociti Fabricijusova bursa. Sisari, pa ni covjek nemaju pravi ekvivalent ovoj bursi. U fetalnom dobu kod ljudi se nalaze ostrva hematopoeze u jetri i fetalnoj kostanoj srzi, a kasnije samo u kostanoj srzi.

Sekundarni limfni organi:

Slezena je smjestena u gornjem lijevom kvadrantu trbusne supljine. Sadrzi 2 vrste tkiva:crvenu i bijelu pulpu. Crvena pulpa se sastoji od sinusa i celijskih tracaka sa makrofagima, eritrocitima, trombocitima, granulocitima, limfocitima i brojnim plazma celijama. Pored imunoloske ona obavlja i brojne druge funkcije-sluizi kao rezervoar za trombocite, eritrocite i granulocite. Tu sazrijevaju trombociti, i razaraju se eritrociti. Bijela pulpa se sastoji od limfnog tkiva organiziranog u podrucja koja sadrze T i B limfocite. T limfociti su smjesteni uglavnom oko sredisnje arteriole, a B limfociti su organizovani u primarne nestimulirane folikule sa nestimuliranim B limfocitima, te sekundarne stimulirane folikule koje sadrze pamtece i dendritske celije te makrofage. Ove dvije vrste celija predocavaju antigene B limfocitima.

Limfni cvorovi-sastavni dio limfnoga sistema i u njima se filtriraju antigeni pri prolasku intersticijske tekucine i limfe sa periferije u ductus thoracicus. Stoga su limfni cvorovi strateski grupisani na vise mjesta u organizmu(vratu,aksili, medijastinumu,trbusnim supljinama, preponama...) limfni cvorovi koji stite kozu smjesten su povrsinski i nazivaju se somatskima,oni dublje smjesteni stite sluznicu disajnoh,probavnog i urogenitalnog sistema i nazivaju se visceralnima.

Limfni cvor se sastoji od kortexa koji uglavnom sadrzi B limfocite, parakortexa koji sadrzi T limfocite i antigen prezentujuce celije i medule koja sadrzi T i B limfocite, plazma celije i makrofage. Buduci da sadrzi skoro sve vrste zrelih imunokompetentnih stanica,limfni cvor je opremljen za gotovo svaku vrstu imunoloskog prepoznavanja i pokretanja imunoloskog odgovora.

Limfoidno tkivo mukoza:

Mukozne membrane prestavljaju pokrivac urogenitalnog i respiratornog sistema., one su mjesto ulaska najveceg broja patogena. Odbranu od ovih patogena cini organizovana struktura limfoidnih celija koja se naziva limfoidno tkivo udruzeno sa mukozom-MALT.

Po svojoj strukturi ovo tkivo je organizovano bilo u formi malih ostrva limfoidnih celija smjestenih u lamini proprii crijevnih resica ili kao organizovane strukture koje cine tonsille, apendix i Payerove ploce. Funkcionalni znacaj malta je u velikom broju plazma celija, ciji broj nadmasuje broj istih u slezeni,limfnim cvorovima i kostanoj srzi zajedno.

Celije imunog sistema:

Sve celije imunog sistema poticu od pluripotentnihj maticnih celija kostane srzi, gdje nastaju procesom hematopoeze. Pod uticajem citokina, pluripotentne maticne celije mogu postati limfoidne stem celije ili mijeloidne stem celije.

=Limfoidne stem celije-se dalje razvijaju u B limfocite, T limfocite ili prirodne celije ubice(NK celije). B sazrijevaju u kostanoj srzi, dok T se inicijalno sazrijevaju u kostanoj srzi, napustaju je kao nezrele celije i dovrsavaju svoje sazrijevanje u timusu. NK celije su limfociti koji se ponasaju na slican nacin kao citotoksicni T limfociti.

=Mijeloidne stem celije-se dalje razvijaju u trombocite, eritrocite ili granulocitno-monocitnu liniju celija. Monocitne celije podrazumjevaju monocite i makrofage. Granulociti obuhvataju neutrofile,eozinofile, mast celije i bazofile. Monociti cirkuliraju u krvi ali kada dospiju u tkiva nazivaju se makrofagi. Razvoj ovih celija iz stem celija, uslovljen je dejstvom protzeina sekretovanih iz lokalnih celija faktorima rasta. Ovi faktori pripadaju familiji citokina. Faktori rasta uzrokuju razvoj progenitorskih celija u svakoj celijskoj liniji iz maticne stem celije.

Razvoj monocita:MONOBLASTI-PROMONOCIT-CIRKULIRAJUCI MONOCIT

Razvoj granulocita:MIJELOBLAST-PROMIJELOCIT I MIJELOCIT-NEUTROFILI,BAZOFILI,EOZINOFILI

Imunogenicka molekula je ona koja moze potaknuti specificnu imunoreakciju, dok antigenicna je ona molekula koja ne pomice, ali moze reagirati sa anbtitijelima ili senzibilnim limfocitima ako postoje.

Sve sto se desava u imunom sistemu sastoji se od antigena. Antigen je taj koji ce usloviti kakva ce reakcija da bude jer svaki m.o,ima svoj smjestaj u celijama ili je intra ili ekstracelularni. U zavisnosti od toga dolazi do poticanja 2 vrste imunog odgovora:humoralni i celularni. Bez obzira kakav je imuni sistem vazan je nespecificni imunitet tj.imunitet sa kojim se mi rajdama, koji nema primjere za tacno odredjene uzrocnike. On se javlja na uzrocnike s kojim se nikad prije nismo sreli, i djeluje tako da dovodi do nespecificne otporniosti. Nespecificni imunitet odredjuje antigen i to tako sto odredi mjesto na koje uilazi uzrocnik. Svaka infekcija ima mjesto svog prodora,-mjesta prepoznavanja uzrocnika, jedino krv to nema, kad udje u krv bilo gdje nastaje infekcija.

Kada se radi o imunom sistemu njegova uloga nije samo u odbrani od razlicitih vrsta uzrocnika vec je i uloga da on drzi sve celije naseg organizma u jednoj ravnotezi, odnosno da ih drzi pod kontrolom, sto znaci da ne dozvoljava da se druga celija ponasa asocijalno sama za sebe, nego sve djeluju kao jedan orkestar-da se zna kad ko radi, i sta ko radi. Dakle nije samo uloga zastita od razlicitih patogenih uzrocnika vec je i da drzi sve celije nadeg organizma u toj nekoj ravniotezi, da ne dopusti da se svaka celija ponasa sama za sebe, jer da to dopusti onda bi moglo da dodje do zlocudnosti.

STANICE IMUNOLOKOG SUSTAVA

Stanice imunolokog sustava nastaju iz pluripotentnih prastanica koje sazrijevaju dvama glavnim putovima: iz limfoidnih prekursora nastaju limfociti (limfociti T, limfociti B i prirodnoubilake ili stanice NK), a iz mijeloikih prekursora fagociti (monociti/makrofagi, neutrofilni i eozinofilni granulociti, stanice za predoavanje antigena) i posrednike stanice (bazofilni granulociti, mastociti i trombociti)

Limfociti T

Premda su se u prolosti limfociti T prepoznavali po nazonosti povrinskog receptora za ovje eritrocite (pokazalo se da je to biljeg CD2), danas se definitivnim biljegom svojstvenim limfocitu T uzima njegov receptor za antigen (engl. T cell antigen receptor, TCR) Dvije su vrste TCR: TCR2 je heterodimer sastavljen od dva polipeptidna lanca (( i (), a nalazi se na povrini 90-95 % limfocita T; TCR1 je sline grae ali sastavljen od lanaca ( i ( i nalazi se na povrini preostalih 5-10 % limfocita T. Oba su receptora povezana s kompleksom sastavljenim od pet polipeptida, koji ine biljeg CD3. S obzirom na povrinske biljege razlikuju se dvije subpopulacije limfocita T u perifernoj krvi njih otprilike dvije treine nosi biljeg CD4 (induktorsko/pomagaki ili TH), a otprilike jedna treina biljeg CD8 (citotoksini ili TC). CD4+-limfociti T mogu se dalje podijeliti prema funkciji, t.j. luenju citokina (TH1 i TH2). I CD8+-stanice se mogu dalje dijeliti s obzirom na prisutnost povrinskih biljega kao i s obzirom na svoje funkcije.

Limfociti B

U perifernom ih krvnom optoku ovjeka ima 5-15 %, a prepoznaju se prvenstveno po nazonosti povrinskih imunoglobulina. Limfociti B sami proizvode spomenute imunoglobuline, koji se potom ugrauju u staninu membranu, gdje djeluju kao specifini receptori za antigen (engl. B-cell antigen receptor, BCR). Veina ljudskih limfocita B nosi membranski IgM i IgD, a samo manjina imunoglobuline preostalih razreda IgG, IgA i IgE, premda na odreenim mjestima u tijelu i takve stanice postoje u veem broju; npr. u sluznici crijeva preteu limfociti B s povrinskim IgA. Na povrini limfocita B postoje i brojni drugi biljezi, pa veina zrelih stanica posjeduje: a) antigene MHC-II vane za suradnju s limfocitima T; b) receptore za komponente komplementa C3b i C3d (CR1 i CR2); c) receptore za Fc-fragment imunoglobulina G (FcgRII); d) povrinske biljege CD19, CD20 i CD22Prirodnoubilake (NK od engl. natural killer) stanice

U perifernom krvnom optoku ovjeka ine oko 15 % limfocita, a od stanica T i B se, izmeu ostaloga, razlikuju i po tome to ne posjeduju receptore za antigene tih stanica, TCR ni BCR. Od povrinskih biljega obiljeava ih prvenstveno prisutnost biljega CD16 (receptor za Fc-fragment IgG, FcgRIII) i CD56 (adhezijska molekula) Vei dio stanica NK i morfoloki se razlikuje od glavnine limfocita T i B po sljedeim obiljejima: vei su, imaju razmjerno vie citoplazme, jezgra nije okrugla ve je na jednom dijelu splotena, a u citoplazmi postoje azurofilna granula; po tim su svojstvima ove stanice nazivaju i velikim granuliranim limfocitima . Neki misle da to i nisu limfociti, ve posebna populacija stanica koja se s obzirom na svoj razvoj nalazi izmeu limfocita i monocita. Glavna im je fizioloka funkcija djelovanje protiv virusom zaraenih i tumorskih stanica.

Monociti/makrofagi

Danas se svrstavaju u sustav mononuklearnih fagocita koji ima