NOORDNIEUWS

> Regiospecifiek pakket: Nog geeN ceNtimeteR iNfRastRuctuuR aaNgelegd

> “Het Jsf-pRogRamma is Nu al eeN gRoot succes vooR NedeRlaNd”

> BaaNveRleNgiNg eelde: kNaRseNde RadeReN vaN staat

> oNdeRNemeRsgala 2008: vaN BacH tot BliNg

MAGAZINE VAN VNO-NCW NOORD JAARGANG 13 NUMMER 4 > 2008

Vlammend noord-nederland Het noorden als energiepoort

Het is tijd voor de Rabobank.

WerkgeversdeskRabobank Stad en Midden GroningenDé pensioenspecialist.

Transparant pensioenadvies

Gri�eweg 809723 DR GroningenTelefoon (050) 586 86 79Werkgeversdesk@StadEnMiddenGroningen.rabobank.nl

voor DGA én collectief !

Regiospecifiek Pakket: Nog geen centimeter infrastructuur aangelegdDe Waddenzee moet een polder worden

JSF: langdurig werk voor Stork Fokker AESP Proces Baanverlenging Eelde onnodig langDomesta investeert in eigen Coevordense ‘Vogelaar-wijk’

Ondernemersgala 2008: van Bach tot Bling

Arbeidsverhoudingen temidden van megatrendsDGA, let op bij echtscheidingStudent + Bedrijf = KansDeloitte legt verbinding Groningen-Riga1% tegen armoede

Zwalkend rijksbeleid smoort concrete energie-initiatievenNuon Magnum, energiecentrale met een naam Energiemanagement op bedrijventerreinenGrontmij: van energiebesparing tot energiecentrale Energy Delta Institute: internationale kennispijler Gevolgen van Global Warming voor het bedrijfsleven

BedrijfsnieuwsColumnActualiteitenVNO-NCW Noord in actiePersonaliaWelkom nieuwe leden

1

Opinie

Actualiteit

Vereniging

Praktijk

Vlammend Noord-Nederland

Vaste rubrieken

2

20

4

24

14

28

214

41016

20

812131940

222427283032

79

36373839

Inh

ou

d n

oo

rd

nIe

uw

s 4

> 2

008

2 NoordNieuws september 2008 Foto: Dirk HolHans Haerkensh.haerkens@vno-ncwnoord.nl

2 NoordNieuws september 2008

14 aanbevelingen voor aanpak regiospecifiek PakketNog geen centimeter infrastructuur aangelegd

Het Regiospecifiek pakket (RSP) dient

als compensatie voor het afblazen van

de aanleg van de Zuiderzeelijn. Door

politiek Noord-Nederland en Flevoland

wordt het afschieten van de Zuiderzee-

lijn door het kabinet – gesteund door de

coalitiepartijen – ten zeerste betreurd.

Op basis van onderzoeken concludeerde

het kabinet op 16 november 2007 dat

een Zuiderzeelijn in de vorm van een Ho-

gesnelheidstrein (HST) niet verantwoord

te exploiteren is binnen het beschikbare

overheidsbudget. Bovendien werd het

ruimtelijk-economisch structurerend

rendement van een HST relatief beperkt

beschouwd en in elk geval onvoldoende

om een rijksinvestering van bijna € 3

miljard te rechtvaardigen. Daarom koos

het kabinet voor een alternatief samen-

hangend pakket (regiospecifiek pakket),

waarvan infrastructurele maatregelen

een substantieel deel uitmaken.

Het RSP is dus de uitwerking van het

kabinetsbesluit om een streep te zetten

door de Zuiderzeelijn. Het planproces

voor de Zuiderzeelijn, dat in 2000 is ge-

start met een verkenning, wordt gestopt.

Er komt geen vervolg in de vorm van

een planstudie. In plaats daarvan wordt

gestart met regiospecifieke oplossingen

voor de gewenste structuurversterking

van het noordelijk landsdeel. Het pak-

ket bestaat uit drie onderdelen: een

regionaal bereikbaarheidspakket, een

ruimtelijk-economisch programma en

een regionaal mobiliteitsfonds. Hier-

voor komt € 2.83 miljard beschikbaar,

waarvan € 2.16 miljard rijksbijdrage is

(inclusief 160 miljoen motie Koopmans)

en € 0.67 miljard wordt bijgedragen

door de regio.

ruimtelijk-economisch pakketIn het ruimtelijk-economisch programma

(REP) is ruimte voor projecten gericht

op economische ontwikkeling en het

creëren van banen. Dit pakket bestaat uit

12 programmalijnen: energie, watertech-

nolgie, sensortechnologie, lifesciences,

agribusiness, chemie, toerisme, metaal

en scheepsbouw, algemeen mkb-beleid,

arbeidspotentieel, vestigingslocaties en

woon- en leefklimaat. Het REP-budget

omvat € 600 miljoen bestaande uit de

volgende bijdragen: rijk € 300 miljoen,

kennisinstellingen/markt € 200 miljoen

en decentrale overheden € 100 miljoen.

Hierbij ligt de besluitvorming eenderde

gedeeld met ministerie van Economische

Zaken en voor voor tweederde in de

regio. Er wordt ruimte geboden om pro-

jecten met uitstraling snel uit te voeren.

TwijfelsVNO-NCW Noord is van mening dat er

gerechtvaardigde twijfels bestaan over

het RSP en de respectievelijke versterking

van de ruimtelijk-economische structuur

Gemist:

• integraliteit: er is onvoldoende sprake

van een samenhangend pakket

• afstemming met marktpartijen

• ruim € 1 mld euro: oorspronkelijk zou

een injectie gedaan worden van 3.75

miljard euro in de ruimtelijk-economi-

sche structuur. Dit is geslonken tot

€ 2.67 miljard.

• uitwerking van werkgelegenheidsef-

fecten van enkele duizenden arbeids-

plaatsen; de bewijslast hiervoor ligt bij

het rijk

• onderbouwing van de stelling dat het

RSP tot grotere ruimtelijk-economische

effecten leidt dan de strategische in-

vestering van een HST verbinding

• aandacht voor PPS, multiplier effecten

en (gebrek aan) bestuurskracht lagere

overheden

• de onderbouwing van de bijdrage van

de kennisinstellingen + markt

Risico’s:

• Er zit spanning tussen provinciale dif-

ferentiatie en noordelijke integratie

• de vraag laat zich stellen of het RSP in

de praktijk additioneel is ten opzichte

van regulier beleid. Ervaringen uit het

verleden bieden geen garantie voor

de toekomst. Pas toen de Zuiderzee-

lijn definitief uit beeld was, kwam via

het RSP-pakket duidelijkheid over de

financiering van de zuidelijke ringweg

Groningen. Genoemde weg kwalifi-

ceerde zich met een positieve maat-

schappelijke kosten baten analyse van

ruim € 100 miljoen sowieso met stip

voor snelle uitvoering. Hoezo additio-

neel?

Kritiek:

• het tempo van uitvoering van de pro-

jecten ligt laag. Over de eerste 4 jaar

wordt slechts 8% van de rijksbijdrage

besteed. In de resterende 9 jaar (70%

van het tijdsvak) 92% van beschikbare

geld.

• het ruimtelijk economisch programma

(REP) bedraagt € 400 miljoen verdeeld

Op 28 november 2007 viel voorlopig het doek voor de Zuider-

zeelijn. Hiervoor in de plaats komt een stevig bedrag beschik-

baar gericht op structuurversterking, meer werk en verbetering

van de bereikbaarheid. VNO-NCW Noord waarschuwt voor te

groot optimisme.

33o

PIn

Ieo

PIn

Ie over 12 programmalijnen. Dat bete-

kent € 34 miljoen per programmalijn,

verdeeld over 13 jaar. Dat is minder

dan € 3 miljoen per jaar per program-

malijn.

• De planstudie Zuiderzeelijn eindigt na

10 jaar van de politieke agenda; Een

planstudie voor de Zuidelijke ringweg,

bereikbaarheid Leeuwarden, Assen

is niet nodig. Dit heeft de schijn van

ambtelijke willekeur.

• De vraag of een verantwoorde exploi-

tatie mogelijk is wordt niet gesteld

op het tracé Heerenveen – Gronin-

gen. Naar verwachting zal de NS het

tracé niet exploiteren zonder subsidie.

Gewenste subsidie zal niet gegeven

worden door het Rijk. Dit resulteert

in een hoog afbreukrisico voor de

hoogste financiële oormerking van het

bereikbaarheidsagenda. Dit leidt tot

een hoog ‘wie dan leeft, dan zorgt –

gehalte’. De huidige generatie van

politieke bestuurders is dan niet meer

aanspreekbaar.

• Financiële risico’s liggen eenzijdig bij

de regio: onvoorziene gebeurtenissen

zijn voor rekening van de regio: Er is

een verschil tussen blanco cheque en

moraliteit van het rijk. De rijksbijdrage

aan het RSP wordt in geen geval ver-

hoogd, ook niet wanneer de waarde

van de aandelen onverhoopt drama-

tisch zou afwijken.

• De verhouding in bijdrage tussen rijk-

regio is nog steeds zonder precedent.

De regio zelf draagt 27% van het to-

tale bedrag bij. Anders geformuleerd:

de bijdrage van de regio is 37% van de

rijksbijdrage.

14 punten planVNO-NCW Noord doet daarom de vol-

gende aanbevelingen:

• Implementatie adviezen commissie

Ruding

• Implementatie adviezen commissie

Elverding

• Krachtige regie: centrale regisseur

• Organiseer een kennispool/expertise-

centrum

• Bewaak de samenhang

• Verkenning duidelijker markeren, poli-

tieke besluitvorming borgen

• Coördineer timing van op te pakken

infrastructuurprojecten (topprioriteit

voor de zuidelijke ringweg Groningen)

• Bouw continue afstemming en reflectie

met bedrijfsleven in

• Voorkom onnodige drempels bij aan-

besteding (maximale benutting van

regionale capaciteit)

• Doe de uitvraag aan de markt zo veel

mogelijk geïntegreerd

• Aandacht voor vereiste professionali-

teit bij bewaking projectvoorstellen en

mobiliseren van voldoende vakkundig-

heid bij uitvoering.

• Alles op haren en snaren zetten: snel

aan de slag te gaan

• Inzet op gebiedsontwikkeling, in-

novatief aanbesteden + geïntegreerde

contracten

• Marktpartijen moeten leidend zijn bij

de invulling van het ruimtelijk-econo-

misch pakket, gefaciliteerd door alerte

overheden.<

4 NoordNieuws september 2008 Foto: Stork Fokker AESPDaan Bultjed.bultje@vno-ncwnoord.nl

JsF: langdurig werk voor stork Fokker AesP

Erick Vink (Stork): ‘Het JSF-programma is nu al een groot succes voor Nederland’

Stork Fokker AESP uit Hoogeveen is één van meer dan 80

Nederlandse bedrijven die nauw betrokken is bij het JSF-pro-

gramma en sinds 2002 voor miljoenen dollars aan orders binnen

haalde. De F-35 Lightning II – voorheen bekend als Joint Strike

Fighter – is een ‘multirole’ vliegtuig, ontworpen om alle missies

van deze tijd aan te kunnen, van ‘peace keeping’ tot landsver-

dediging. Het gevechtsvliegtuig gaat mogelijk de F-16 vervan-

gen, het jachtvliegtuig dat het eind van zijn technische levens-

duur zal bereiken. Om tijdig over een vervanger te beschikken

werd eind jaren ‘90 het project Vervanging-F-16 gestart. Na

een studie waaruit de JSF als ‘beste toestel voor de beste prijs’

naar voren kwam, besloot Nederland in 2002 samen met acht

partnerlanden deel te nemen aan de ontwikkelingsfase van het

toestel. In totaal investeerde de overheid 800 miljoen dollar. De

Nederlandse vliegtuigindustrie heeft zich garant gesteld dat

meedoen aan de ontwikkeling van het programma niet méér

zou gaan kosten dan ‘kopen van de plank’. Dit om te voorko-

men dat de Nederlandse belastingbetaler nadeel zou ondervin-

den van de deelname.

De F-35 telt meer dan 20 deuren en luiken, waaraan zeer hoge

eisen worden gesteld. Zo moeten zij tijdens de vlucht bij hoge

snelheden en onder extreem warme of koude omstandigheden

kunnen worden geopend en gesloten, waarbij de stealth eigen-

schappen zeer hoge eisen aan deze componenten stellen en dat

gedurende tientallen jaren. Stork is verantwoordelijk voor de

ontwikkeling en productie van deze ‘In-Flight Opening Doors’.

Deze onderdelen worden gemaakt uit composiet en titanium.

Andere onderdelen die in Hoogeveen worden ontwikkeld zijn

structuurdelen voor de motoren en de beweegbare delen van

de vleugels. Volgens Erick Vink, Executive Vice-President JSF

Stork Aerospace, verloopt de technische en operationele ont-

wikkeling van de F-35 ‘voorspoedig’ en is de deelname aan het

JSF programma nu al een groot succes voor Stork Fokker AESP

én de regio Noord.

De Nederlandse deelname aan het JSF-

programma staat volop in de belangstelling.

NoordNieuws sprak met Erick Vink, Executive

Vice-President JSF Stork Aerospace, over de

deelname aan het prestigieuze project en de

effecten op de regio Noord.

5A

cTu

eel

‘Het JSF programma is een krachtige innovatiemotor; een in-

tensief en veelzijdig project dat het bedrijfsleven volop kansen

biedt om nieuwe technologieën te ontwikkelen en te introdu-

ceren. De orders bieden ons de mogelijkheid onze samenwer-

king met het midden- en kleinbedrijf verder uit te breiden en

te versterken. Ook krijgen zij de kans om met opleiding- en

trainingsprogramma’s mee te doen. Op dit moment werken we

in de regio Noord al samen met tientallen bedrijven.’

wat betekent deelname aan de productiefase voor noord-nederland?‘Als de Nederlandse overheid besluit tot aanschaf van het

toestel, kan de Nederlandse industrie zich in de productie- en

onderhoudsfasen verheugen op omvangrijke opdrachten die

kunnen oplopen tot wel 10 miljard dollar. Daarvan komt een

aanzienlijk deel in Noord-Nederland terecht. Naar verwachting

ontstaat er structureel, hoogwaardig werk voor honderden

mensen, voor de komende 40 tot 50 jaar. Mogelijk openen we

zelfs een nieuwe fabriek in het Noorden.’

wat zijn de gevolgen voor de economische positie van de regio?´Een versterking van de positie en reputatie van het bedrijfs-

leven op de (internationale) markt van de luchtvaartindustrie.

Belangrijke, complexe onderdelen van het toestel zijn gereali-

seerd dankzij know-how van Stork in Hoogeveen en met hulp

van onze partners. En dat geeft weer toegang tot opdrachten

uit andere sectoren. Denk bijvoorbeeld aan opdrachten voor

de Airbus A380. Ook biedt het project een grote groep deelne-

mende MKB’ers de mogelijkheid om nieuwe kennis en internati-

onaal ervaringen op te doen.´

Op dit moment staat de Nederlandse deelname en de financie-

ring van het JSF-programma volop in de belangstelling. Op 1

juli kondigde het kabinet aan het afdrachtpercentage van de

industrie te verhogen van 3,5% naar 10,3%. Daarop tekende de

Nederlandse industrie officieel bezwaar aan, omdat er volgens

hen sprake is van een fors overschot in de ontwikkelingsfinan-

ciering: de schatkist houdt veel geld over aan de deelname, in

vergelijking met ‘kopen van de plank’.

de overheid en de industrie hebben onenigheid over de financiering van het project?´Je kunt gerust zeggen dat het programma zich in een moeilij-

ke, zelfs kritieke fase bevindt. De verhoging van het percentage

door de overheid vormt een serieuze bedreiging voor het succes

van de Nederlandse deelname – met een dergelijk afdrachtper-

centage kunnen wij immers niet meer winstgevend werken. Dat

is niet alleen voor ons een bezwaar. Ook onze Amerikaanse op-

drachtgevers kunnen daar niet mee uit de voeten: zij besteden

geen opdrachten uit aan bedrijven die verlies maken op hun

opdrachten, vanwege de potentiële, financiële risico’s die de

bedrijven dan lopen.´

wat klopt er niet aan het afdrachtpercentage?´De staat heeft in 2002 zeer conservatieve inschattingen ge-

maakt. Het JSF-project is een enorm succes voor Nederland, ook

financieel. Er is sprake van een fors overschot in de ontwikke-

lingsfinanciering, oplopend tot honderden miljoenen. Dat komt

door allerlei besparingen, kortingen en belastingvoordelen als

gevolg van de Nederlandse deelname. Denk bijvoorbeeld aan

de belastinginkomsten als gevolg van extra werkgelegenheid

die is ontstaan. Wij hebben uitgerekend dat het voordeel kan

oplopen tot een bedrag tussen de 1,5 en 2 miljard euro, afhan-

kelijk van de beslissingen die nog worden genomen. Daarmee

heeft de overheid haar investering ruimschoots terugverdiend

en ontstaat er puur voordeel voor de belastingbetaler.´

De komende periode zullen industrie en overheid om de tafel

gaan zitten om zoveel mogelijk informatie uit te wisselen over

de financiering, om vervolgens in overleg te treden. Naar ver-

wachting ontstaat er medio september meer duidelijkheid over

”de herijking van de business case”. Het besluit tot de daadwer-

kelijke aanschaf van de F-35 valt in 2009.<

Erick Vink

Handelsweg 16c TynaarloT (0592) 53 09 53

www.afier.com

‘Hoe een accountantskantoor

kan zijn’

mensen voor cijfers

drs. Marc Oegema RA registeraccountant/vennoot

‘Duidelijkheid doet wonderen’

* Meer weten over het

Afierisme? Vraag het

boekje aan: afierisme@ afier.com

Het Afierisme*

Afier 86x134 Oegema.indd 1 03-07-2008 13:34:46

(advertentie)

6 NoordNieuws september 2008

017•S-Mak(210x297).indd 6 29-07-2008 17:15:47

7

Bed

rIJFsn

Ieuw

s

> Unigarant heeft een volmachtovereenkomst gesloten met

Hanze Assuradeuren B.V., het volmachtbedrijf van de Anker

Groep uit Groningen. De volmacht geldt voor alle producten

van Unigarant. Ook zal de schadeverzekeraar haar expertise op

het gebied van internet beschikbaar stellen.

> De Friesland Zorgverzekeraar gaat vanaf januari 2009 het

verplicht eigen risico van €150,- inzetten voor verdere verbe-

tering van de kwaliteit van de zorg. Ziekenhuizen in Noord-

Nederland zijn uitgenodigd om met voorbeelden te komen

van behandelingen of zorg waarin zij uitblinken. Wanneer hun

zorg aantoonbaar kwalitatief beter is dan gemiddeld, tegen

een redelijke prijs, hoeft de patiënt geen eigen risico van

€ 150,- te betalen als hij voor deze behandeling kiest.

> Yspeert Advocaten te Groningen en Verwilligen de Wilde de Lange Advocaten zijn gefuseerd tot één groot Noord-

Nederlands advocatenkantoor. Zij gaan samen onder de naam

Yspeert VWL Advocaten NV. Vanuit de vestigingen Groningen

en Drachten zullen bij de nieuwe organisatie 55 medewerkers

werkzaam zijn, waarvan 28 advocaten.

> Het Drents Museum in Assen heeft met de tentoonstelling

‘Het Terracotta Leger van Xi’an’ een recordaantal bezoekers

getrokken. De succesvolle expositie in het Drents Museum te

Assen trok in zeven maanden tijd maar liefst 354.100 bezoe-

kers. De tentoonstelling is onderdeel van de manifestatie ‘Go

China! Assen-Groningen’, een samenwerking tussen het Drents

Museum en het Groninger Museum met de Rabobank als

presenting partner.

> Noordlease in Groningen start medio september met het oc-

casionconcept Autoborg. Langs de A7 in zuidoost Groningen

verrijst een showroom van ruim 7000 m2 met een maandelijks

wisselend aanbod van gebruikte auto’s voor de verkoop aan

particulieren. Een groot deel van de 4000 aangeboden auto’s

komen uit de leasevloot van Noordlease.

> Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (NHL) start vanuit de

opleiding Communication & Multimedia Design twee gaming

projecten: A Perfect World en G-Ameland. Bij A Perfect World

werken 19 gerenommeerde bedrijven samen met een groep

studenten en docenten van de opleiding. De bedrijven bieden

opdrachten aan die te maken hebben met gaming. G-Ameland

is een educatief en toeristisch festival waar (inter-) nationale

studenten, ontwikkelaars en uitgevers de handen ineen slaan

om binnen vijf dagen met dezelfde middelen een prototype

gameproduct te ontwikkelen.

> Groningen Seaports heeft een meerderheidsaandeel

genomen in het Rail Service Centrum Groningen (RSCG) te

Veendam door het belang uit te breiden van 40,5 procent naar

66 procent. Tevens neemt zij het management van de Ontwik-

kelingsmaatschappij van RSCG over. Hiertoe is besloten om een

betere synergie te bewerkstelligen en daarmee de klanten van

Groningen Seaports een betere container- en railvervoerfunc-

tie kunnen bieden in de logistieke keten.

> IDée ICT Opleidingsgroep heeft in Leeuwarden haar zesde

vestiging in Nederland geopend. In het Crystalic, een markant,

glazen gebouw, zal de ICT opleider maatwerktrainingen, op-

leidingen en bedrijfstrainingen verzorgen. IDée ICT schoolt en

traint jaarlijks ruim 11.000 cursisten een heeft in de Friese regio

nu vijf medewerkers actief.

> Statement, communicatie adviesbureau in Groningen, heeft

het initiatief genomen tot het ”sixtysecondstatements” HD-

filmfestival. Het festival wil Noord-Nederlandse creatieven

uitdagen om elkaar om de oren te slaan met video-statements

van precies 60 seconden. Op 8 oktober 2008 vindt in filmtheater

Images in Groningen de eerste editie plaats.

> De Vries Scheepsbouw te Makkum heeft het contract onder-

tekend voor een nieuwe en grote refitopdracht. Het betreft de

verlenging van een vijftig meter luxe jacht. Bovendien verwacht

men in het najaar het casco van het volgende nieuwbouwjacht

met een lengte van achtentachtig meter. Nooit eerder in het

ruim honderdjarige bestaan van het koninklijke bedrijf werd

een jacht van deze lengte gebouwd. De nieuwbouwportefeuille

is gevuld tot 2013. Bij De Vries Scheepsbouw werken 165 mede-

werkers.

> VCD Professional Resources introduceert een nieuw concept:

het Evolving Competence Centre Microsoft. VCD biedt profes-

sionals een arbeidscontract waarin gegarandeerd wordt dat één

dag per week wordt besteed aan kennis- en productontwikke-

ling. De professionals krijgen tijd en middelen aangereikt om

zich te ontwikkelen en de klant krijgt de garantie dat de inge-

huurde professional beschikt over actuele kennis en ervaring

heeft met productontwikkeling.

> E.ON Energy from Waste Delfzijl is nog in aanbouw maar

heeft inmiddels de levering van de totale hoeveelheid stoom al

gecontracteerd met bedrijven in industriegebied Oosterhorn:

Akzo Nobel, Bio MCN, PPG, Zeolyst en Rohm and Haas. De ener-

giebenuttinggraad van circa 70% is de hoogste in vergelijking

met andere Nederlandse verbrandingsinstallaties. Conventio-

nele kolencentrales bereiken een gemiddelde energiebenutting

van max. 45% bij pure stroomopwekking.

Al sinds 1871 een gastvrij huis in hartje Stad.Slapen op steenworpafstand van de Martinitoren.

Martini Hotel Groningen

(advertentie)

8 NoordNieuws september 2008

De veranderende arbeidsverhoudingen kennen talloze voor-

beelden. Zo komen in het arbeidsvoorwaardenoverleg steeds

meer afspraken tot stand die ertoe leiden dat werknemers zelf

initiatieven moeten en mogen nemen, bijvoorbeeld rond werk-

tijden, inzetbaarheid, eigen ontwikkeling en beloningsbestand-

delen. En in het kader van arbeidstijdmanagement worden

afspraken gemaakt die aansluiten bij de dynamiek van het

arbeidsproces en die tegelijkertijd rekening houden met door

werknemers gewenste werktijden (afstemming werk en privé).

De Nederlandse Spoorwegen en Heineken experimenteren met

zelfroosteren, waarbij werknemers samen eigen roosters opstel-

len – uiteraard binnen door het bedrijf gestelde criteria. Veel

CAO’s bevatten inmiddels individuele mogelijkheden om keuzes

te maken tussen arbeidsvoorwaarden uitgedrukt in geld of vrije

tijd. De zogeheten CAO à la carte die dat mogelijk maakt, be-

staat al langer. Van recenter datum zijn de totalcash-benaderin-

gen van ABN-AMRO en KPN. Werknemers mogen en moeten op

basis van eigen inzichten, voorkeuren en persoonlijke omstan-

digheden keuzes maken in de arbeidsvoorwaarden.

Al deze verschuivingen worden verklaarbaar als men kijkt naar

de context van een aantal dominante ontwikkelingen in de

maatschappij: digitalisering, vervagende grenzen, een meer plu-

riforme samenstelling van de beroepsbevolking, een groeiend

gevoel van onzekerheid, het krijgen en nemen van meer eigen

verantwoordelijkheid, het langer vitaal blijven van ouderen,

de omwenteling van een verzorgende naar een participatieve

samenleving. Deze zeven megatrends zorgen voor herschikking

van verantwoordelijkheden tussen werkgevers en werknemers.

Werknemers willen meer eigen verantwoordelijkheid dragen.

employabilityDe beweging naar meer eigen verantwoordelijkheid voor

werknemers is kansrijk voor zowel werknemers als werkgevers.

In dat verband zijn de ontwikkelingen rond employability van

werknemers interessant. Toen dat begrip opkwam – in de jaren

negentig – stond het vooral voor de opleidingsinvestering van

de werkgever in de werknemer. Inmiddels ligt de verantwoor-

delijkheid van een werknemer voor zijn employability nadruk-

kelijk óók bij hem zelf. Dat betekent in feite dat we het concept

baanzekerheid (werken bij één en dezelfde onderneming)

verruilen voor het concept werkzekerheid (altijd aan het werk,

maar niet per se bij dezelfde baas). Winst voor iedereen: bedrij-

ven winnen aan flexibiliteit, werknemers doorlopen uitdagen-

der loopbanen.

Wél vraagt de verschuiving van verantwoordelijkheden aan

beide zijden een mentaliteitsverandering. Werknemers moe-

ten zich ervan bewust zijn dat zij in toenemende mate worden

aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheden. Zij moeten

zich verdiepen in de risico’s die zij lopen in de verschillende

levensfasen en aan de hand daarvan bewuste keuzes maken. Ze

moeten er minder dan voorheen op vertrouwen dat de werk-

gever wel zal bijspringen als het fout gaat. Aan de andere kant

moeten werkgevers minder dan voorheen de klassieke verzor-

gingsrol op zich willen nemen.

De verschuivingen en de keuzes in de verantwoordelijkheidsver-

deling tussen werkgevers en werknemers dienen gericht te zijn

op het bewerkstelligen van een zakelijker evenwicht. Kernbe-

grippen in dat verband zijn werknemers- en werkgeversbetrok-

kenheid, gezamenlijke verantwoordelijkheid en wederzijds

vertrouwen.

Dat vergt moed en zelfreflectie, maar levert uiteindelijk or-

ganisaties op die kunnen blijven meedoen in het wereldwijde

krachtenveld.<

eigen verantwoordelijkheid!Arbeidsverhoudingen temidden van megatrends

Vroeger waren de verhoudingen tussen werk-

nemers en werkgevers duidelijk. De baas zei

wat er moest gebeuren, de werknemer voerde

uit. Maar de tijden veranderen. De eigen ver-

antwoordelijkheid van werknemers weegt

steeds zwaarder.

Hans van der Stijlstijl@awvn.nl.

PrA

kTIJk

Werkgeversvereniging AWVN verleent diensten rond onder

meer arbeidsvoorwaarden (CAO’s), functiewaardering, ar-

beidsrecht, beloningssystemen, competentiemanagement en

sociale innovatie. AWVN werkt nauw samen met VNO-NCW.

Het hoofdkantoor is gevestigd in Den Haag; AWVN heeft

vestigingen in Haarlem, Barendrecht, Apeldoorn, Roermond

en Groningen. Meer informatie: www.awvn.nl of neem con-

tact op met de AWVN-werkgeverslijn, 070 850 86 05.

99

In dat licht bezien zou het aardig zijn als de regionale onderne-

mer zich meer zakelijk zou weten te verbinden met de culturele

sector. Niet langer is liefdadigheid de drijfveer, maar draait het

om zakelijke belangen. Het gaat erom de juiste kruisbestui-

ving tot stand te brengen. Dat de ondernemersgeest al deels is

overgeslagen op de culturele sector heeft het voorbeeld van het

Drents Museum laten zien. Het is nu zaak dat de ondernemers

dat succes laten afstralen op hun eigen onderneming.

Go Drenthe!

Go China! was een doorslaand succes. In een tijd waarin de

cultuursubsidies teruggeschroefd dreigen te worden en steeds

meer worden geconcentreerd in de Randstad heeft het Drents

Museum laten zien dat je met de juiste programmering jezelf op

de kaart kunt zetten. Een trend die het Groninger Museum jaren

geleden al heeft ingezet.

Hoewel musea doorgaans moeite hebben om de exploitatie rond

te krijgen en zich voor een groot deel afhankelijk weten van

subsidies, is het goed om te zien dat de ondernemersgeest steeds

meer een factor van belang wordt in deze wereld. Sterker nog,

voor ondernemers valt hiervan soms nog iets te leren. Immers

het succes van Go China! heeft van alles te maken met visie, kan-

sen zien, risico inschatten en de nodige durf en daadkracht.

Jarenlang hebben we musea en andere culturele voorzieningen

gezien als belangrijke ingrediënt voor een goed woon- en leef-

klimaat. Maar inmiddels is de culturele sector meer. Ze zijn een

belangrijke voorwaarde en drager voor de creatieve industrie. En

de diverse culturele instellingen hebben een naam en faam die

ver buiten de provinciegrenzen reiken. En met hun succes zijn ze

een exponent en uitdrager van de lokale ondernemersmentali-

teit met een grandeur die inmiddels gewoon begint te worden

in Noord-Nederland. Een beeld waarmee de ondernemer in de

regio zich maar al te graag wil vereenzelvigen.

co

luM

n

Go drenthe!

Rottinghuis’ Aannemingsbedrijf bv, Groningen www.rottinghuis.nl

alle keus van de wereld

shop

-in-s

hop

• 6

0 af

delin

gen

• K

oopm

ansp

lein

Ass

en •

sin

ds 1

897

(advertentie) (advertentie)

10 NoordNieuws september 2008 Foto: Google EarthJan-Willem Lobeekjw.lobeek@vno-ncwnoord.nl

knarsende raderen van staatProces baanverlenging onnodig lang

Iedereen die enigszins betrokken is bij

Groningen Airport Eelde zat in juni met

samengeknepen billen. Na vele jaren van

plannen maken en procederen zou er

eindelijk een finaal oordeel geveld wor-

den over de 700 meter baanverlenging.

Het tromgeroffel eindigde in een anti-

climax: een deel van het proces moest

overnieuw.

Het is in Nederland niet gebruikelijk de

kwaliteit van gerechtelijke uitspraken ter

discussie te stellen, maar zo langzamer-

hand rijst de vraag of de rechtsstaat in

zijn huidige vorm nog wel houdbaar is.

De kluwen van wet- en regelgeving zijn

inmiddels zo ingewikkeld geworden dat

door partijen ongewild altijd wel een los

eindje over het hoofd gezien wordt. Dat

heeft niets van doen met het maken van

onzorgvuldige afwegingen.

De Raad van State is ooit opgericht

om als adviesorgaan van de regering

dienst te doen. Later is daar de taak van

bestuursrechtspraak aan toegevoegd, om

het handelen van overheden te kunnen

toetsen aan vigerende wet- en regelge-

ving. Maar het zorgvuldigheidsbeginsel

van de overheid staat inmiddels niet

meer centraal. Talloze groeperingen die

het niet eens zijn met een democratisch

besluit, proberen via de Raad van State

alsog hun gelijk te halen. De argumenten

die aangedragen worden komen vaak

niet voort uit het belang van de betref-

fende groepering, maar zijn eerder toe-

vallig losse eindjes die geen wezenlijke

bijdrage leveren aan de uitkomst van de

afweging.

Gewonnen en verlorenDit speelt ook in het geval van Gronin-

gen Airport Eelde. De actiegroep VOLE

(Vereniging Omwonenden Luchthaven

Eelde) voerde, naast hun inhoudelijke

bezwaren over geluid en milieu, ook de

mogelijke staatssteuntoets als argument

op. De Raad van State oordeelde dat de

aangevoerde bezwaren op het gebied

van geluids- en milieuoverlast in zijn

geheel ongegrond waren. Maar de Raad

van State oordeelde ook dat expliciet bij

de Europese Commissie moet worden

getoetst of bij de baanverlenging sprake

is van een vorm van ongeoorloofde

staatssteun.

uitspraak baanverlengingDe afdeling Bestuursrechtspraak van de

Raad van State heeft op 11 juni 2008

uitspraak gedaan over de voorgenomen

baanverlenging. Op vrijwel alle bezwa-

ren heeft de Raad van State geoordeeld

dat deze ongegrond waren en is de

luchthaven daarmee in het gelijk gesteld.

Echter de toegekende Rijksbijdrage voor

de aanleg van de baan van € 18,6 mil-

joen had wel aan de Europese Commissie

moeten worden voorgelegd.

Het gevolg van de uitspraak is dat de

Ministeries van VROM en Verkeer &

Waterstaat de financiële bijdrage van de

Staat voor de kosten van de baanverlen-

De Raad van State verwordt tot een ongewild icoon van een

tandeloos tijdperk: noodzakelijke infrastructuur komt nauwe-

lijks van de grond ondanks vele democratische afwegingen

en besluiten. Zo duurt de soap rondom baanverlenging van

Groningen Airport Eelde al bijna 30 jaar.

Ac

Tueel

11

ging nu alsnog bij de Europese Commis-

sie moeten voorleggen. De aanleg van de

baanverlenging loopt hiermee opnieuw

vertraging op. Hoe lang deze vertra-

ging zal zijn, is op dit moment nog niet

duidelijk.

Alle overige ingediende bezwaren (o.a.

op het gebied van flora en fauna, milieu,

nut en noodzaak en openstellingtijden)

zijn in het voordeel van de luchthaven

uitgesproken. Hiertegen is beroep nu

niet meer mogelijk.

Hierover vallen drie dingen te zeggen.

In de eerste plaats heeft het proces van

de baanverlenging inmiddels zo lang

geduurd dat het voortdurend wordt

ingehaald door nieuwe wetgeving. Dat

is ook het geval met de staatssteuntoets.

Toen de 18,6 miljoen Rijksbijdrage werd

toegekend was deze regelgeving nog

niet van toepassing. In de tweede plaats

is het vreemd dat partijen die bezwaar

maken, zich mogen beroepen op feiten

die hun belang helemaal niet raken. En

ten derde: een dergelijk besluitvormings-

proces kent meerdere momenten waarop

men kan inspreken en in beroep kan

gaan. De procesgang zou op deze drie

punten verbeterd moeten worden.

Iedere goedwillende burger en onder-

nemer in Nederland zal beamen dat een

goede rechtsgang ook een voortvarende

is. Een proces van circa 30 jaar zoals bij

de baanverlenging van de luchthaven

in Eelde, is door niemand uit te leggen.

Tenzij je het door een anarchistische bril

zou bekijken.

700 meter in 29 jaar

1979In het Structuurschema Burgerluchtvaartterreinen wordt baanverlenging van Eelde wenselijk geacht.

1986 Raad van Bestuur en aandeelhouders van Eelde besluiten definitief tot baanverlenging van 1.800m tot 2.500m.

1993 Start inspraakprocedure over startnotitie MER.

1997Baanverlening wordt bekrachtigd in RELUS-nota (nota over Regionale Luchthavens).

1998 Ministerie verzoekt om nieuwe economische onderbouwing en Milieu Effectrapport.

1999Kabinet besluit tot doorzetten van Aanwijzingsprocedure met baanverlenging.

2001Tweede kamer gaat akkoord met Aanwijzingsbesluit van Mi-nisterie van V&W -> GAE krijgt toestemming om baan te ver-lengen van het Rijk. Er worden cica 700 bezwaren ingediend.

2003Ministerie van Verkeer en Waterstaat neemt Beslissing op Bezwaar (BoB).

2003BoB wordt door de Raad van State gedeeltelijk vernietigd.

2005Aanvullend advies van de Commissie voor Milieueffectrap-portage over nieuwe notitie m.b.t. effecten van nieuwe prognoses op het milieu: positief oordeel.

2006maart: Op basis van de bezwaren die de Raad van State destijds heeft gemaakt, is nu een nieuwe BoB uitgebracht door de Ministeries (V&W en RO). Bestaande bezwaarmakers krijgen 6 weken de gelegenheid om nogmaals bezwaar-schrift in te dienen.

september: Raad van State vraagt een deskundigen advies van de Stichting Advisering Bestuursrechtspraak. Belevings-onderzoek laat zien dat omwonenden positief staan tegen-over de Baanverlenging.

december: Vrienden hebben 13.000 handtekeningen verza-meld voor de Baanverlenging.

2007mei: Behandeling nieuwe Beslissing op Bezwaar bij Raad van State.

juli: Raad van State vraagt aanvullend onderzoek Europese Commissie over de bijdrage van het Rijk aan de beoogde baanverlenging.

2008februari: Zitting Raad van State naar aanleiding van advies van de Europese Commissie.

juni: Uitspraak Baanverlenging: geen milieu bezwaren, wel moet de EU zijn akkoord geven.

12 NoordNieuws september 2008 Henk Heek FFPh.heek@StadEnMiddenGroningen.rabobank.nl

Pensioen split-upDGA, let op bij echtscheiding

Uit de Wet Pensioenverevening bij

echtscheiding (VPS) vloeit voort dat de

voormalige echtgenoot van de DGA

recht heeft op de helft van het ouder-

domspensioen dat tijdens het huwelijk is

opgebouwd. Deze standaard verdeling

geldt ook als sprake is van huwelijkse

voorwaarden. Overigens kunnen de

echtgenoten onderling overeenkomen

dat ze een andere regeling wensen of

ze kunnen de pensioenverevening zelfs

geheel uitsluiten. Daarnaast heeft de

ex-echtgenoot recht op een bijzonder

nabestaandenpensioen dat tot uitkering

komt op het moment dat de DGA komt

te overlijden.

De aan de echtgeno(o)t(e) van de DGA

toekomende aanspraak op ouderdoms-

pensioen kan overigens niet worden

berekend door simpelweg de op de

balans aanwezige pensioenvoorziening

door twee te delen. De stand van deze

voorziening weerspiegelt alleen de

waarde die deze vennootschap toekent

aan de pensioenverplichting. Omdat de

fiscale waarderingsregels voor pensioen

in eigen beheer niet altijd overeenko-

men met de economische realiteit, kan

de balanswaarde aanzienlijk afwijken

van de omvang van de daadwerkelijke

aanspraak!

AfstortenDe ex van de DGA zal het wellicht geen

prettig idee vinden dat zijn of haar pen-

sioenrechten na de – wellicht moeizaam

verlopen – echtscheiding in eigen beheer

blijven bij de BV. De huidige wetgeving

bepaalt echter niet dat de DGA verplicht

is om de pensioenaanspraak van zijn of

haar ex extern onder te brengen. De Pen-

sioenwet, noch de voorheen geldende

PSW bevat bepalingen die zo´n verplich-

ting opleggen. Ook de Wet VPS legt dit

niet op. Toch kan de DGA het risico lopen

dat zijn ex-echtgenoot vordert dat dit

pensioen extern wordt verzekerd. Uit

jurisprudentie blijkt dat onder omstan-

digheden wel degelijk sprake kan zijn

van zo´n afstortingsverplichting.

In 2004 heeft de Hoge Raad al beslist dat

een in eigen beheer gehouden pensioen,

dat toekomt aan de ex-echtgenoot, in ie-

der geval extern moet worden verzekerd

als er ten aanzien van de pensioengelden

sprake is van wanbeheer. In een uitspraak

van 9 februari 2007 ging de Hoge Raad

veel verder. Zij oordeelde dat de eisen

van redelijkheid en billijkheid, die de

rechtsverhouding tussen ex-echtgenoten

beheersen, in het algemeen zullen mee-

brengen dat de DGA na echtscheiding

moet zorgdragen voor afstorting bij een

externe pensioenverzekeraar. Van de

echtgenote van deze DGA kon dus in be-

ginsel niet worden verlangd dat zij tot in

lengte van dagen afhankelijk zou blijven

van het beleid dat de DGA ten aanzien

van de pensioen-BV voert. Zij zou op die

manier namelijk het risico moeten blijven

dragen dat haar pensioen te zijner tijd

niet kan worden betaald.

Een groot aantal DGA´s houdt (een deel

van) de pensioenaanspraak in eigen

beheer. Bij echtscheiding bestaat dan het

risico dat uw echtgenoot vordert dat de

aan hem of haar toekomende pensioen-

aanspraak extern wordt verzekerd. De

eisen van redelijkheid en billijkheid bren-

gen dat in beginsel met zich mee.

Wanneer een DGA gebruik maakt van de mogelijkheid om het

door de vennootschap toegezegde pensioen in eigen beheer

te houden, dan kan dat (aanzienlijke) voordelen bieden. Maar

bij een onverhoopte scheiding rijst evenwel de vraag of het

pensioen dat toekomt aan uw ex-partner ook nog in eigen

beheer mag worden gehouden.

martiniplaza

vraag nu onze zakelijke brochure aan via www.martiniplaza.nl

(advertentie)

PrA

kTIJk

13Christel Slimc.slim@vno-ncwnoord.nl

student + Bedrijf = kansStudentorganisaties interessant voor bedrijfsleven

uniPartners Groningen, remko cremers:´UniPartners is als adviesbureau sinds 1987

actief in het oplossen van bedrijfsvraag-

stukken op academisch niveau. Dankzij

vestigingen in iedere universiteitsstad

combineren we een landelijke dekking

met kennis van de lokale markt. UniPart-

ners werkt met gemotiveerde, bijna afge-

studeerde studenten. Hierdoor kan de op-

drachtgever vroegtijdig in contact komen

met jong academisch talent. Bovendien

werken wij samen met de Rijksuniversiteit

Groningen, waardoor het bedrijf direct

toegang heeft tot actuele academische

kennis. Voorbeelden van projecten zijn

imago- en klanttevredenheidsonder-

zoeken. Grote voordelen zijn dat géén

rekening hoeft te worden gehouden met

(stage)vereisten en/of scriptieprotocollen

en de opdrachtgever geen begeleiding

hoeft te bieden, dit wordt namelijk ver-

zorgd door UniPartners. Wij hebben geen

winstoogmerk waardoor de diensten

geleverd worden tegen een uitstekende

prijs-kwaliteitverhouding. Middels inzet

van de innovatievoucher kan er zelfs

gebruik worden gemaakt van kosteloos

onderzoek.’

Meer informatie: www.unipartners.nl

AIesec, Jan-willem heeg: ´Sommige studenteninitiatieven ver-

dwijnen snel weer, andere doorstaan de

tand des tijds. AIESEC is 60 jaar geleden

opgericht door studenten om daarna uit

te groeien tot de grootste studentenorga-

nisatie ter wereld. Op dit moment geeft

AIESEC studenten de mogelijkheid om

in 104 landen een traineeship te volgen.

Andersom biedt AIESEC bedrijven de

mogelijkheid om uit deze 104 landen een

trainee te nemen. Wij dragen zorg voor

de opvang van de buitenlandse student,

die zo optimaal integreert in Noord-Ne-

derland. Zo draagt AIESEC bij aan de in-

ternationalisering van Noord-Nederland.´

Meer informatie: www.nl.aiesec.org

Integrand Groningen, lisette haaksman: ‘Stichting Integrand is Nederlands

grootste bemiddelaar voor academische

stages. Wij zijn gevestigd in twaalf steden,

waaronder Groningen. Elke vestiging

wordt bestuurd door studenten die zelf

in deze stad studeren. Hierdoor weet

Integrand precies wat lokaal speelt, wat

studenten bezig houdt en waar ze vaak

komen. Integrand kan bedrijven dan ook

goed helpen deze academici te bereiken.

Wij werven en selecteren studenten die

passen bij de wensen en werkzaamheden

van het bedrijf, voor verschillende soorten

projecten: afstudeerstages, meeloop-

stages, zomerstage, werkopdrachten en

business courses’

Meer informatie: www.integrand.nl

Met de feestelijke opening

van het academisch jaar is

een nieuwe lichting studenten

welkom geheten in Groningen.

In de rijke geschiedenis van de

Groningse universiteit zijn tal-

loze studentinitiatieven ont-

plooid. Een greep uit het voor

het bedrijfsleven interessante

aanbod.

(advertentie)

PrA

kTI

Jk

14 NoordNieuws september 2008 Foto: Ronnie Seasons & Ramiro EspinozaJan-Willem Lobeekjw.lobeek@vno-ncwnoord.nl

Het is een wijdverbreide misvatting dat

ondernemers geen oog zouden hebben

voor de natuurlijke waarden van de Wad-

denzee. Het tegendeel is waar. VNO-NCW

Noord was de eerste maatschappelijke

organisatie die zich openlijk uitsprak

vóór de nominatie van de Waddenzee

tot werelderfgoed. Een standpunt dat

enerzijds voortkwam uit waardering

voor de natuurwaarden van het gebied

en anderzijds het uitstekende woon- en

vestigingsklimaat van het gebied onder-

streept.

confrontatiesIn de jaren tachtig - nu weer volop in de

belangstelling - stonden partijen vaak

lijnrecht tegenover elkaar. Hoewel die

polarisatie aan de buitenkant leidde tot

harde confrontaties, heeft het uiteinde-

lijk bijgedragen aan een inzicht dat de

waarheid ergens in het midden ligt. Als

gevolg hiervan beschikt Nederland nu

over de schoonste industrieën van de

wereld en is de lucht- en waterkwaliteit

enorm toegenomen.

Ere wie ere toekomt, in de afgelopen pe-

riode heeft vooral de Waddenvereniging

een enorme nuancering in haar beleid

laten zien. Het opgeven van het (dogma-

tische) verzet tegen de gaswinning in de

Waddenzee kwam hen op veel in- en ex-

terne kritiek te staan. De winst voor hen

was en is dat men meer en geloofwaardi-

ger kan meepraten over ontwikkelingen

in het gebied. Met andere woorden: hun

invloed is toegenomen. Ook hun stand-

punten over havens en industrie zijn

buitengewoon genuanceerd te noemen

(zie kader).

Met deze gewijzigde verhoudingen tus-

sen de traditionele tegenstanders hoeft

de overheid niet meer als scheidsrechter

op te treden. Sterker nog: als het maat-

schappelijk middenveld zichzelf beter

weet te organiseren, ligt het primaat

niet langer bij deze overheid. Dat is even

wennen. Soms bereiken de economische

partijen en natuurorganisaties achter de

schermen al overeenstemming, terwijl

de overheid nog uitgaat van scherpe

tegenstellingen.

Recent heeft de Waddenvereniging het

rapport “Een zee van kansen” gepubli-

ceerd waarin een economische visie op

het Waddengebied wordt neergezet. Dit

is tot stand gekomen na een rondgang

langs veel belangrijke spelers (waaronder

VNO-NCW Noord) in het gebied. In grote

lijnen kan VNO-NCW Noord zich vinden

in de gepresenteerde ideeën, waarbij wij

op het vlak van vaargeulen en havens

iets voorzichtiger zijn.

luchtbelDe bestuurlijke constellatie die het Wad-

dengebied moet aansturen verzandt

Recent heeft Bernard Wientjes,

voorzitter van VNO-NCW, zich na-

drukkelijk uitgelaten over de rol die

bepaalde milieuclubs spelen en hij

doelde daarbij met name op Milieu-

defensie.

“Het kan niet zo zijn dat milieuclubs

gebruikmaken van de mogelijkheden

die de democratie hen biedt dit land

verlammen. Nederlanders zouden

nog eens goed moeten nadenken

over hun steun aan Milieudefensie”,

aldus Wientjes, verwijzend naar de

grote som particulier geld die via con-

tributies, maar ook via onder meer

goededoelenloterijen naar dit soort

groeperingen vloeit.

In rustiger vaarwaterDe Waddenzee moet een polder worden

Over het Waddengebied is decennia lang strijd geleverd. Maar

met de kaders van de nieuwe PKB en de investeringen in het

gebied door het Waddenfonds, is het tijd voor vernieuwde

verhoudingen: een poldermodel voor de Waddenzee.

15

meer dan de Waddenzee zelf. Bijna twee

jaar na de vaststelling van de Planolo-

gisch Kernbeslissing (PKB) Waddenzee

is men er nog niet in geslaagd een zo-

genaamd Beheer en Ontwikkelingsplan

vast te stellen: de operationalisatie van

de PKB Waddenzee. VNO-NCW Noord en

de Waddenvereniging hebben onlangs

het concept toekomstplan van de lokale

overheden voor het Waddengebied

bestempeld als een luchtbel. In een geza-

menlijke verklaring stellen beide organi-

saties dat de overheden lastige keuzes uit

de weg gaan en er niet in slagen visie en

richting te geven.

De kritiek van dit a-typische samenwer-

kingsverband richt zich op het visiedeel

van het Beheer- en Ontwikkelingsplan

voor het waddengebied, opgesteld door

het Regionaal College Waddengebied

(RCW). Natuur en economie, werkelijk

alle sectoren in het Waddengebied

hebben baat bij duidelijkheid over de

toekomstige ontwikkelingen rond de

Wadden. Doelstelling van het plan was

juist om “visie en richting” te geven aan

toekomstige ontwikkelingen. Maar het

tegengestelde wordt bereikt: overheden

lopen weg voor hun verantwoordelijk-

heid om keuzes te maken en aan te

geven hoe natuur en economie samen

kunnen gaan. Daarin moeten politici juist

helderheid schepen.

Ook het Waddenfonds is een goed

voorbeeld. VNO-NCW Noord heeft eerder

al gewaarschuwd voor het feit dat het

Waddenfonds dreigt te verworden tot

een grabbelton met leuke projecten,

zonder dat ecologisch of economisch

een stap vooruit gezet wordt. Een meer

programmatische aanpak is dus gewenst.

Bestuurlijke partijen voelen deze nood-

zaak minder dan de maatschappelijke

organisaties. Zowel VNO-NCW Noord als

de Waddenvereniging bezien het Wad-

denfonds niet vanuit het eigen belang.

Waar regionale bestuurder er wel eens

een handje van hebben vooral “eigen”

projecten gunstig te beoordelen, hoort

het juist te gaan om het maken van de

juiste strategische keuzes. Wat is op de

lange termijn het meest voordelig voor

het gebied.

Om goede keuzes te kunnen maken voor

het Waddengebied is een heldere visie

nodig. De PKB Waddenzee biedt hiervoor

het kader. VNO-NCW Noord wil graag

optrekken met partijen die een verge-

lijkbare insteek kiezen. Dat kan beteke-

nen dat een strategische samenwerking

met bijvoorbeeld de Waddenvereniging

nodig is om enerzijds de regelzucht en

anderzijds de bestuurlijke verlamming

van de overheid tegen te gaan. Hoe we

daar over twintig jaar in retrospectief

over oordelen wordt een interessante

vraag.

standpunt waddenverenigingDe Waddenvereniging streeft naar duurzame havens en industrie aan de Wad-

denzee. Dit betekent enerzijds dat de Waddenvereniging erkent dat havens en in-

dustrie nodig kunnen zijn om de lokale economie draaiend te houden. Anderzijds

moeten havens en industrie uiteraard wel rekening houden met het feit dat ze zich

aan de rand van een zeer belangrijk natuurgebied bevinden. Op zo een kwetsbare

locatie is nu eenmaal niet alles mogelijk.

Dit houdt volgens de Waddenvereniging in dat watervervuiling door de industrie

zo veel mogelijk moet worden beperkt en liefst helemaal moet worden voorko-

men. Daarnaast dienen industriële activiteiten te worden geconcentreerd, zodat

het open landschap zo min mogelijk verstoord wordt. Bij voorkeur moet deze con-

centratie daar plaatsvinden waar van nature een diepe vaargeul aanwezig is, zoals

bij Den Helder en bij de Eems. Dit geeft namelijk weer minder problemen met het

uitdiepen van vaargeulen.

Ac

Tuee

l

16 NoordNieuws september 2008 Foto: DomestaHans Haerkensh.haerkens@vno-ncwnoord.nl

Sinds 2005 is in de Coevordense wijk Bin-

nenvree-Zuid een grootschalig herstruc-

tureringsprogramma gaande onder het

motto ‘Weer tevree in Binnenvree’. Met

de gemeente kwam wooncorporatie Do-

mesta overeen dat zij de totale regie in

handen krijgt. Dit is een unieke construc-

tie. In samenspraak met de bewoners

zullen vrijwel alle huurwoningen worden

gesloopt (in totaal 179) en vervangen

door 188 nieuwe woningen. Twintig be-

staande woningen worden gerenoveerd.

Ook de woonomgeving en de openbare

ruimte zijn toe aan een opknapbeurt.

Een van de belangrijkste vraagstukken is

het oplossen van de sociale problemen

in de buurt. Bovendien wordt speciale

aandacht besteed aan duurzaamheid en

milieubesparende maatregelen.

Directeur Johan Krul en procesmana-

ger John Kampkuiper van Domesta

zijn enthousiast over het project. ´We

hebben behoorlijk moeten lobbyen om

Binnenvree-Zuid op de kaart te krijgen´,

blikt Kampkuiper terug. ´De eerste cor-

respondentie aan de bewoners dateert al

van eind 2003. Maar uiteindelijk begon

het project pas echt in juni 2005. Toen

organiseerden we een wandeling door

de wijk met betrokken buurtgenoten en

de verantwoordelijke wethouder. Aan-

sluitend volgde een bewonersenquête.

Daarmee kwam de gang erin: medio

2006 konden we het stedenbouwkundig

plan al presenteren.´

De gemeente Coevorden en Domesta

hebben een samenwerkingsovereen-

komst ondertekend waarmee de regie

van het gehele project officieel in de

handen van Domesta is komen te lig-

gen. De wooncorporatie houdt zich dus

nadrukkelijk niet alleen bezig met de

woningen in Binnenvree, maar ook met

het totale openbaar gebied, de commu-

nicatie tussen gemeente, bewoners, scho-

len en andere partijen in de wijk, én de

sociale problematiek. Kampkuiper: ´De

totale kwaliteit staat voorop. De beste

manier om dat te waarborgen is om de

aansturing in één hand te houden. De

gemeente heeft daarom hun budgetten

aan ons overgedragen voor de aanpak

van de openbare ruimte, dus de infra-

structuur en het groen. Maar we hebben

ook budget gekregen om de communi-

catie met de burgers goed te verzorgen.

Dat is echt uniek. Zo betaalt Domesta

mee aan de welzijnsmedewerker, en

zorgt onze communicatiemedewerker

ook voor communicatieve ondersteuning

van de wethouder die bij dit project be-

trokken is. In totaal praten we over een

budget van circa 30 miljoen euro.´

doodzondeKrul en Kampkuiper voorzien wel enkele

diepe gaten in het budget. ‘We merken

dat de vroegere “potjes” er niet meer

zijn voor stedelijke vernieuwing’, aldus

Krul. ‘De verschuiving van lokaal naar

landelijk is duidelijk zichtbaar. Hoe dat

komt? Ik zou zeggen: door de veertig

wijken van minister Vogelaar. Er is geen

geld meer achter de hand voor de kleine

wijken in de provincie. Doodzonde.’ John

Kampkuiper vult aan: ´Neem bijvoor-

beeld de tuintjes. Keer op keer blijkt uit

enquêtes dat de bewoners kwaliteit van

de openbare ruimte willen. Die open-

bare ruimte begint in dit project bij de

buitengevel van de woning, dus ook bij

de tuintjes. Ze willen geen auto’s of aan-

hangwagens in de voortuin. Domesta wil

dan ook per se de tuinmuren, achterpa-

den en hekwerken meenemen in het ont-

werpproces. Maar zoals het er nu uitziet

ontstaat er hierdoor in onze exploitatie

Domesta investeert in eigen Coevordense ‘Vogelaar-wijk’

weer tevree in Binnenvree

Ook al komt Drenthe niet voor op het 40 wijken-lijstje van

minister Vogelaar, er bestaan wel degelijk dezelfde problemen

als in de Randstad. Neem Binnenvree-Zuid in Coevorden, waar

wooncorporatie Domesta uit Emmen en de gemeente Coevor-

den besloten tot een ingrijpende vernieuwing.

1717

een serieus tekort. Daar moeten we dus

samen met de gemeente en de provincie

nog iets op verzinnen.´

Naast een onderlinge samenwerkings-

overeenkomst, tekenden de gemeente

Coevorden en Domesta ook een samen-

werkingsconvenant met de wijkcom-

missie en de huurderscommissie. Krul

benadrukt het bijzondere karakter van

dit convenant: ´Het benoemt in de eerste

plaats heel concreet de samenwerking

met de bewoners. Die is voor Domesta

en de gemeente van groot belang. Via

de wijkcommissie en de huurderscom-

missie hebben de wijkbewoners inspraak

in de keuze van materialen en inrichting

van de openbare ruimte. In de samen-

werkingsovereenkomst staat verder dat

werkgroepen gevormd gaan worden

op de terreinen infra, communicatie,

financieel, wonen en sociaal. Maar we

vragen nog meer betrokkenheid van

bewoners. In de terminologie van Voge-

laar: we willen van aandachtswijk naar

prachtwijk naar krachtwijk. Bewoners

moeten vanuit hun eigen kracht de

wijk verbeteren. En dat is precies wat er

gebeurt.´ Zo werd een bewonersproject

gestart waarbij 23 bewoners zelf huis-

aan-huis interviews aan de keukentafel

afnemen om meningen en wensen te

peilen. Johan Krul: ´Het zorgt ervoor dat

mensen worden geactiveerd, er ontstaat

betrokkenheid én men leert elkaar beter

kennen. Uit deze interviews zijn zeven

onderwerpen gekomen die de bewoners

onder begeleiding willen aanpakken.

Een grote wens is bijvoorbeeld dat er

een supermarkt komt. De bewoners

gaan nu zelf, uiteraard onder profes-

sionele begeleiding, onderzoeken of dat

gerealiseerd kan worden.´

daling uitkeringenDe sociale aspecten van de wijkver-

nieuwing worden aangepakt volgens

de methode ‘Heel de buurt’. In het

convenant worden ruim dertig sociale

doelen benoemd, verdeeld over vier

aandachtsgebieden: de leefbare buurt,

de lerende buurt, de werkende buurt en

de gezonde buurt. Zo wordt aandacht

besteed aan gezonde eetgewoonten,

en is er met budget van de Provincie

een nieuwe pingpongtafel beschikbaar

gesteld. Andere doelen zijn onder meer

een daling van de criminaliteit en een

daling van het aantal uitkeringen, beide

met vijftig procent. Ouders worden

gestimuleerd om hun opvoedingspro-

blemen te bespreken, jongeren om een

bredere schoolkeuze te maken dan

enkel VMBO. Domesta is daarbij niet

verantwoordelijk voor het resultaat,

maar moet wel zorgen dat de methode

is ingebed in dit herstructureringspro-

ces. Waar mogelijk denkt Domesta mee

over oplossingen. Er wordt bijvoorbeeld

een wijkpost ingericht in een pand van

Domesta, terwijl de wijkconciërge wordt

geleverd door de gemeente.

De partners in het project Binnenvree-

Zuid gaan in de komende periode

voortvarend door op de ingeslagen

weg. Vorig jaar werden al enkele flats

gesloopt, eind juni 2008 ging ook het

eerste woonhuis tegen de vlakte. Beide

keren uiteraard een mooie aanleiding

voor een buurtfeest. Krul: ´Die feestjes

zijn het bewijs dat de samenwerking met

de buurt echt werkt. Niet alleen hebben

we steeds een heel goede opkomst; de

laatste keer wilde de wijkcommissie zelf

het feest organiseren. De school leverde

haar bijdrage door alle kinderen een

halfuur eerder vrijaf te geven, onder

de voorwaarde dat ze met hun ouders

naar de sloophandeling zouden komen.

Kijk, dat zijn voor mij de dingen waaruit

blijkt: het werkt. Wij kunnen mooie

woningen bouwen en voor een prachtig

openbaar gebied zorgen, maar uitein-

delijk zijn het de bewoners die de wijk

maken. Ik hoop daarom vooral dat ook

de oude saamhorigheid weer in de wijk

zal herleven, zoals dat er vroeger ook

was. Als dát lukt, dan zijn wij geslaagd

in ons doel. Dan is Binnenvree-Zuid weer

een van de mooiste wijken van Coevor-

den.´<

Vernieuwend financierings-aanbodOm de wijk aantrekkelijker te maken,

wordt het woningaanbod meer

gedifferentieerd. Zijn nu slechts 12

van de 211 woningen in eigen bezit,

straks moeten dat er 62 zijn op een

totaal van 208. Deze koopwoningen

zijn nadrukkelijk niet alleen bedoeld

voor kapitaalkrachtigen van buitenaf.

Het is juist een van de doelen dat

de helft van de huidige bewoners

straks terugkomt in het vernieuwde

Binnenvree-Zuid. Om dit te bereiken

hebben gemeente en Domesta een

vernieuwend financieringsaanbod

ontworpen. De gemeente biedt be-

woners een aantrekkelijke starterle-

ning, en daarbovenop biedt Domesta

een uitgestelde betaling. Daardoor

wordt de koopsom van 185.000 euro

ook voor de kleinere beurs bereik-

baar. Inmiddels zijn al twee woningen

via deze constructie verkocht.

Ac

TuA

lITe

IT

Plan Melkvaart, de uitbreiding van Makkum, is bijna ingevuld maar enkele mooie kavels zijn nog beschik-baar. Aan de zuidrand van deze nieuwe woonwijk, met ligging op de zon, zijn nog 3 exclusieve kavels te koop.

Op deze zeer ruime kavels met een oppervlakte van 990, 1247 en 1354 m2 kunt u zelf uw vrijstaand villa (laten) bouwen voor permanente bewoning. Uw droomhuis heeft een vrij uitzicht over de weilanden en ligt aan het water, dus midden in de natuur.

Bouw uw droomhuis in Makkum

Informatie: tel. 0515 23 25 50

www.makelaardijgros.nl

SHOG_Corporate_advertentie(176x134mm)_v2.indd 1 15-09-2008 14:47:13

19Daan Bultjed.bultje@vno-ncwnoord.nl

Het zag er lang naar uit dat Henk Kramer

dit jaar zou stoppen met werken. Maar

toen zich de mogelijkheid voordeed

om aan de slag te gaan bij de Deloitte-

vestiging in Letland, was de keuze voor

een nieuwe stap snel gemaakt. Kramer:

‘Het is me altijd al een doorn in het oog

geweest dat we als Noord-Nederland zo

weinig met Duitsland gedaan hebben.

Dat is nooit echt van de grond gekomen.

En nu krijg je in één keer de beweging

naar het oosten. Rol die Noordelijke

Ontwikkelingsas maar uit! Ik voel me

prettig tussen de noorderlingen, zoals in

Scandinavië, dus toen de mogelijkheid

zich voordeed om daar tussenin te gaan

zitten in Letland, leek het me prachtig

om daar mijn energie in te steken.’

wat gaat u in letland doen? ´Ik ga daar heen met twee opdrachten. In

de eerste plaats was er behoefte aan een

Partner Audit die in Letland een kantoor

van 70 man wilde gaan leiden, om daar

wat meer structuur aan te brengen en

een partner klaar te stomen voor de pe-

riode daarna. Ik ga daar in principe voor

twee jaar heen, maar dat kan ook drie

jaar worden. Daarnaast is het doel om

meer werkzaamheden te gaan verrichten

voor zowel bedrijven uit het buitenland

die actief worden in Letland, als voor

bedrijven uit Letland die over de grens

actief willen worden.’

Gaat het uitlenen van ervaring niet ten koste van de eigen vestiging in nederland? ‘Het is een hele goede investering.

Internationale ervaring is zoveel waard.

Ik ben zelf in 1986 voor een periode naar

Amerika geweest en kijk daar nog steeds

zeer positief op terug. Het is niet alleen

vaktechnisch van belang om te zien hoe

men in andere landen op jouw vakge-

bied te werk gaat, maar het verbreedt

ook je blik op de wereld. Je gaat op een

andere manier tegen problemen aankij-

ken en dat versterkt de vindingrijkheid

bij het zoeken naar oplossingen. Oké, op

de vestiging laat je een gat achter, maar

dat is een tijdelijk probleem. Het is vooral

een kwestie van plannen en zorgen dat

je goede nieuwe mensen krijgt en die

hebben wij gevonden en ingewerkt, daar

heb ik alle vertrouwen in.’

helpt die internationale doorgroei-mogelijkheid ook bij het werven van nieuw personeel?´Absoluut. In korte tijd zijn grote verschil-

len ontstaan tussen de generaties qua

behoeftes. Jongeren zijn niet meer zo

honkvast. Dus wij brengen ook altijd

naar voren dat je bij ons naar het bui-

tenland kunt, voor kortere of langere

tijd met locaties over de hele wereld. We

zijn op dat vlak zeer faciliterend naar de

behoeftes van de jonge generaties. Het is

toch steeds meer het gevecht om de ta-

lentvolle mensen van het hoger beroeps-

onderwijs en de universiteiten. Dan zal je

dit soort programma´s moeten bieden.’

wat schieten bedrijven uit noord-nederland op met een noorderling in letland?‘Het is voor die bedrijven interessant dat

er permanent iemand in Letland zit, die

al rechtstreeks contact heeft met Deloitte

Nederland en met het kantoor in Gro-

ningen in het bijzonder. Dus dan is het

makkelijker om een-tweetjes te maken

bij nieuwe activiteiten in die regio. Bo-

vendien werken de kantoren in Estland,

Letland, Litouwen en Polen samen in een

subregio, dus kan ik vanuit Riga snel naar

die vestigingen schakelen als een klant

daar aan de slag gaat. Deze subregio

maakt onderdeel uit van Deloitte Central

Europe, een combinatie van 17 landen

van Estland tot en met Bulgarije.’

Is twee jaar genoeg? ‘Het is genoeg om een aantal dingen

daar in gang te zetten, maar ik hou er

wel rekening mee dat het ook wel eens

drie jaar zou kunnen worden. Want als

dit gaat lopen, dan is het zo leuk dat je

uiteindelijk niet meer weg wil.’<

‘rol die ontwikkelingsas maar uit’ Deloitte legt verbinding Groningen-Riga

Henk Kramer verliet in juni zijn post bij Deloitte in Groningen

om voor 2 jaar om leiding te geven aan de vestiging in Let-

land. Daarmee wordt ingespeeld op het feit dat steeds meer

ondernemers de blik op het oosten richten.

PrA

kTIJk

20 NoordNieuws september 2008 Foto’s: Harm Bellinga, JAV Studio’s

Vno-ncw noord ondernemersgala 2008

Van Bach tot Bling

Het nieuwe verenigingsjaar van

VNO-NCW Noord werd traditie-

getrouw geopend met het

Ondernemersgala in Martiniplaza.

Dit jaar overtrof alle voorgaande

jaren. Liefst 1.000 gasten werden

verwelkomd. Het centrale thema

was ‘Van Bach tot Bling’ met een

optreden van het Nationaal Sym-

fonisch Kamerorkest, een werve-

lende show van de Dansacademie

Lucia Marthas Amsterdam en de

Dansacademie Noord-Nederland

en met een surpriseact van Imca

Marina.

Een filmpje met hoogtepunten van

de avond is te bekijken op

www.vno-ncwnoord.nl

21

Het Ondernemersgala 2008 werd mogelijk gemaakt door de volgende sponsoren:

22 NoordNieuws september 2008 Foto: Ministerie van Economische ZakenHans Haerkensh.haerkens@vno-ncwnoord.nl

Het noordelijk bedrijfsleven en de noordelijke overheden

zijn zich als geen ander bewust van het grote belang van een

adequate en duurzame energie-infrastructuur. De ambitieuze

klimaatdoelstellingen van Brussel en Den Haag zijn in Noord-

Nederland gesneden koek of zo u wilt dagelijkse kost. Noord-

Nederland heeft zich in enkele decennia ontwikkeld tot een

internationaal gerespecteerde uitvalsbasis voor de meest inno-

vatieve energie-initiatieven. Illustratief voor deze positie is het

recente commitment van het internationale bedrijfsleven om

de komende jaren €15 miljard in de regio te investeren. Bedra-

gen die in de Nederlandse geschiedenis zonder precedent zijn.

Wat ligt meer voor de hand dan de Innovatie-agenda Energie

van het kabinet naadloos aan te sluiten op

bovengenoemde ontwikkelingen. Er is een

relatie tussen de ambities van het kabinet

en van Noord-Nederland op het gebied van

duurzame energie.

koploperDe afgelopen jaren heeft Noord-Nederland

een koplopersrol vervuld als het gaat om de

uitbouw van een vitale energie-infrastruc-

tuur. Zo wordt door een breed consortium

(Continuon, ECN, Eneco Netbeheer BV, Essent Netwerk, Gas-

unie, GasTerra, ICT Automatisering, Kema, NOM en TNO ICT)

gewerkt aan de ontwikkeling van een Smart Power System. Dit

systeem maakt het mogelijk vele, kleine decentrale energie-

opwekkers aan elkaar te koppelen en de efficiency aanzienlijk

te verhogen. Maar denk ook aan de marktintroductie van de

HRe-ketel en blue energy. Daarnaast heeft Noord-Nederland

haar verantwoordelijkheid genomen door het mogelijk maken

van het in stand houden van de hoogspanningsverbinding

Vierverlaten-Zwolle en de aanleg van de NorNed-kabel.

Met het onderzoeksprogramma GrASp (gericht op gas), Flexi-

ness (gericht op decentrale opwekking en elektriciteit) en de

initiatieven rond smart grids, het afvangen, transport en opslag

van CO2 (o.a. Nuon, Gasunie, NAM, RWE, Akzo Nobel) en het

produceren (circa 60 vergisters)

en invoeren van groen gas op

het gasnet, is Noord-Nederland

de ideale proeftuin om noodza-

kelijke systeeminnovaties in de

praktijk te brengen. Vooralsnog

is het onduidelijk hoeveel het

kabinet wil investeren om de

gewenste systeeminnovaties te

stimuleren en de bestaande in-

frastructuur op orde te brengen.

capaciteitsgebrek De beschikbare capaciteit op

het huidige hoogspanningsnet

in Groningen en Drenthe is te beperkt om de groeiende vraag

aan te kunnen. Het leidt tot ongewenste stagnatie van groot-

schalige investeringen in het Eemshavengebied en een aantal

kleinere duurzame projecten elders in de regio. Behalve het op-

waarderen van bestaande verbindingen dient te worden inge-

zet op lange termijnoplossingen. De looptijd van planologische

procedures en verschillende vergunningstrajecten leidt tot re-

alisatietijden van 8 tot 12 jaar. Voor de ambities op het gebied

van duurzame energie is voldoende trans-

portcapaciteit op het hoogspanningsnet

een randvoorwaarde. Elke onzekerheid bij

producenten van elektriciteit over aanslui-

ting op het net en afname van elektriciteit

dient te worden voorkomen. De verwachte

toename van duurzame energie, de forse

uitbreiding van het aantal productiecentra-

les en de potentiële omslag van import naar

exportland van elektriciteit, betekenen dat

het Nederlandse hoogspanningsnet de ko-

mende jaren flink moet worden aangepast. Essentieel daarbij

is het versnellen en stroomlijnen van de procedures om nieuwe

hoogspanningsverbindingen aan te leggen.

De Gasunie bouwt haar activiteiten op het gebied van duur-

zame gasvoorziening in Noord-Nederland uit. Variërend van

het rechtstreeks invoeren van groen gas (onder andere via

mestvergisting en vuilstortplaatsen) op het gasnet tot voorbe-

reiding van faciliteiten voor transport en eventueel opslag van

CO2. Daarnaast wordt volop gewerkt aan de uitbreiding van de

strategische positie die Noord-Nederland heeft in de gasroton-

de in Noord-West Europa. Ook hiervoor is het noodzakelijk dat

Nederland volop inzet op het toekomstbestendig maken van

de gasinfrastructuur.

De minister van Economische Zaken heeft in

juni het Energierapport 2008 uitgebracht,

gevolgd door de Innovatieagenda Energie.

Een ronduit teleurstellend rapport voor de

verdere uitbouw van het nationale speerpunt

Energy Valley dat haar basis heeft in Noord-

Nederland.

oeps, nationaal energiespeerpunt over het hoofd gezienZwalkend rijksbeleid smoort concrete energie-initiatieven

“Noord Nederland heeft alles in huis om de gasrotonde

van Europa te worden.”

23

energierapport Ministerie eZ op de snijtafel:* Hoewel Energy Valley in de EZ nota ‘Pieken in de Delta’ nog

als nationaal sleutelgebied werd aangewezen, doet het in

het nieuwste kaderstellend energierapport van het minis-

terie van EZ in het geheel niet mee. In ‘Pieken in de Delta’

ging het niet alleen om de kansen die Energy Valley biedt

voor duurzame energie, maar ook om het uitbouwen en

internationaliseren van de gas- en olieactiviteiten in Noord-

Nederland. En in het verlengde daarvan het uitbouwen van

de kennispositie van de Rijksuniversiteit Groningen en de

noordelijke HBO-kennisinstellingen.

* Er wordt expliciet vermeld dat er geen regionaal economi-

sche invalshoek is voor het energiebeleid. Terwijl het toch

echt in de regio’s moet gebeuren. Vooral Noord-Nederland

heeft in de loop van de tijd een positief trackrecord opge-

bouwd. Noord Nederland heeft alles in huis om de gasro-

tonde van Europa te worden.

* Het Energieakkoord dat Noord-Nederland in 2007 met de

ministers van EZ en VROM heeft gesloten, wordt nergens

genoemd. Inmiddels zijn er ook energieakkoorden gesloten

met de noordelijke gemeenten en op 23 juni 2008 met VNO-

NCW Noord en MKB Noord.

* GrASp wordt - in tegenstelling tot bijvoorbeeld Cato - ner-

gens genoemd. GrASp is een strategisch, precompetitief on-

derzoeksprogramma dat beoogt de ontwikkeling en toepas-

sing van kennis op het gebied van innovatieve toepassingen

en vermarketing van aardgas en andere gassen een impuls

te geven. Daarmee moet Nederland haar internationale top-

positie op gasgebied behouden en versterken. Het zenuw-

centrum van de GrASp-activiteiten bevindt zich in Noord-

Nederland, met een concentratie van fysieke infrastructuur

(Slochterenveld, gasleidingennet, aanlandingsmogelijkheden

via Eemshaven), kennis- en opleidingsinstellingen (o.a. RuG

en Hanzehogeschool), bedrijvigheid (o.a. Gasunie, diverse

elektriciteitsproducenten en een scala van toeleveranciers),

organiserend vermogen (Energy Valley), en experimenteer-

ruimte.

* Het op orde hebben van de infrastructuur voor elektriciteit,

aardgas, groen gas, blauwe energie, CO2 is volstrekt onder-

belicht. Er is te weinig aandacht voor het op orde hebben

van belangrijke harde randvoorwaarden zonder welke er

geen projecten van de grond zullen komen.

TeleurstellendVNO-NCW Noord vindt het uiterst teleurstellend dat het in-

noverend en organiserend vermogen van het bedrijfsleven,

kennisinstellingen en overheden in het Energierapport 2008

en de Innovatieagenda Energie niet worden herkend en

erkend. Daarmee lijkt het kabinet af te wijken van de inzet in

bet beleidsprogramma 2007 - 2011, Pieken in de Delta en de

afspraken die met het Noordelijk bedrijfsleven en de overhe-

den werden gemaakt in het Energieakkoord Noord-Nederland

op 8 oktober 2007. VNO-NCW Noord is van mening dat bij de

overgang naar een duurzame energiehuishouding kan worden

voortgebouwd op de sterke positie die Noord-Nederland op

dit gebied al heeft. Om daarvan optimaal te profiteren is

stimulerend, bestendig overheidsbeleid nodig. Bedrijven die

willen vernieuwen moeten zo min mogelijk door bureaucra-

tie en vergunningsprocedures geremd worden en ze moeten

erop kunnen vertrouwen dat nieuwe kennis goed kan worden

beschermd. Bovendien moeten ze kunnen profiteren van be-

stendige stimuleringsregelingen en intelligent overheidsbeleid

om vernieuwingen sneller van de grond te krijgen.<

VlA

MM

end

no

or

d-n

eder

lAn

d

Minister Van der Hoeven van Economische Zaken

24 NoordNieuws september 2008 Foto: NuonDaan Bultjed.bultje@vno-ncwnoord

Ton Duijn is sinds begin 2007 manager van de Nuon Magnum,

het nieuwste energieproductiecluster van Nuon. Na 8 jaar

leiding gegeven te hebben aan de Hemwegcentrale in Am-

sterdam, richt hij zich nu op de ontwikkeling van een nieuwe

energiecentrale in de Eemshaven. Dat het concept van de

centrale al tastbaar is, blijkt uit de belangstelling vanuit het

publiek. Duijn: ‘Het is wel grappig om te zien wat de kracht van

communicatie is, want we worden benaderd door mensen die

nu al een rondleiding willen door de nieuwe centrale. Terwijl

die naar verwachting pas in 2011 in bedrijf gaat. Dus het gaat

al echt leven.´

Nuon Magnum wordt een multi-fuel centrale die in stappen

gebouwd zal worden. Eerst wordt het deel neergezet voor het

verstoken van aardgas. Nuon heeft de ambitie om daarna drie

vergassingseenheden neer te zetten om kolen en biomassa mee

te kunnen vergassen. Door laatstgenoemde techniek wordt het

mogelijk om CO2 af te vangen voordat het verbrand wordt.

Ton Duijn: ´Onze vergassingstechnologie is voor de CO2-afvang

verreweg de meest gunstige techniek. CO2 afvangen is buiten-

gewoon duur en transporteren en opslag nog veel duurder. Het

is nu nog geen markt, maar dat komt vanzelf. Kijk maar hoe

het publieke debat zich op dit onderwerp ontwikkelt.´

waarom is ervoor gekozen deze energiecentrale in de eemshaven neer te zetten?´De keuze voor de Eemshaven is zowel een kwestie geweest

van rationeel als relationeel. Rationeel hebben we in de eerste

plaats veel ruimte nodig omdat we ook een vergasser willen

bouwen en een installatie voor CO2-afvang. Dat was voor ons

ook een leercurve, want eerst gingen we uit van 17 hectare.

Maar toen we de engineering verder gingen uitwerken, met

de uitbouw van de CO2-afvang zo groot als we van plan zijn,

dan heb je minimaal 40 hectare nodig. Die ruimte heb je in

de Eemshaven. Maar het belangrijkste is de aansluiting op

het elektriciteitsnet, het gasnet en de aanwezigheid van een

goede waterweg, in verband met koelwater en aanvoer van

kolen. Een zeewatergekoelde centrale is qua rendement het

meest ideale wat je kunt hebben. Dus dan is Eemshaven een

rationele keuze.

Wie in 2011 een rit door de Eemshaven

maakt, zal – Raad van State Volente – de

Nuon Magnum tegenkomen. Een multi-fuel

energiecentrale die zijn tijd nog vele jaren ver

vooruit zal zijn. Een gesprek met Ton Duijn,

manager van de nu nog virtuele centrale.

Virtual realityNuon Magnum, energiecentrale met een naam

25

Maar koelen betekent warmte vernietigen, is die ener-gie niet anders te gebruiken? ‘Er is erg veel synergiewinst te boeken. Feitelijk warm je dat

koelwater op, wat dan weer prima uit te wisselen zou zijn

met de geplande LNG-terminal, waar het aardgas opgewarmd

wordt. Dan leg je een warmtekrachtkoppeling aan. Je moet

dus ook kijken wat voor activiteiten er in je omgeving plaats-

vinden om rationele verbindingen te leggen.’

en de relationele verbindingen?‘De houding van mensen waar we hier in het noorden mee te

maken kregen, heeft ook zeker meegespeeld in de locatiekeu-

ze. Wanneer je zo’n project ergens wil neerzetten, dan moet

je het gevoel krijgen dat het daar ook daadwerkelijk gaat

lukken. Er moet een basis van vertrouwen zijn. Groningen Sea-

ports heeft een zeer proactieve houding en ze denken graag

mee om creatieve oplossingen voor problemen te vinden. En

ook bij de provincie Groningen werd meteen een team gefor-

meerd om de vergunningverlening te ondersteunen en om

mee te denken richting de planningsfase. Dat zijn relationele

zaken die je slecht in ratio kan vangen, maar die wel essentieel

voor het vertrouwen in een goede afloop.’

de keuze voor een locatie nabij de waddenzee is wel een complicerende factor bij de vergunningverlening‘Het vergt extra energie om binnen die wettelijke kaders te

blijven, naast het feit dat je te maken hebt met een karakteris-

tiek landschap. Er zijn ook intensieve gesprekken gevoerd met

de welstandscommissie, die feitelijk kwam met de boodschap:

het landschap is plat met een dijk, zorg nou dat die centrale

daarin past. Dan kom je in eerste instantie met hoofdpijn

uit die bijeenkomst, omdat dat nogal een vraagstuk is. Maar

gelukkig heb je dan architecten die een heel ander denkveld

hebben en na twee maanden met een geschikt ontwerp ko-

men.´

In feite bouwen jullie aan het industrieel erfgoed van de toekomst´We beschouwen Nuon Magnum ook als een landmark-pro-

ject. Vroeger zetten we centrales neer waar per bedrijfsproces

gebouwd werd, dus voor het magazijn, laboratorium, het kan-

toor, de aannemers. Dan stonden er op een gegeven moment

zeven gebouwen. In deze centrale zit iedereen in één gebouw,

dan kom je elkaar tegen en praat je met elkaar. En omdat de

centrale zo hightech is, wereldtop, bevat het gebouw ook

twee grote zalen om de te verwachten stroom bezoekers in te

kunnen ontvangen. In onze kolenvergassingscentrale in Bug-

genum, waar de techniek van Nuon Magnum nu al te zien is,

komen ook wekelijks bezoekers vanuit de hele wereld.´

hoe kijkt de directe omgeving aan tegen deze toekom-stige landmark?

‘In het traject van vergunningverlening heb je te maken met

mensen die aanhikken tegen de komst van hoge gebouwen

zoals het ketelhuis en de vergassers. Die zijn minstens 80 meter

hoog, zichtbaar vanaf Borkum. Als je dat tegen wil houden,

dan houdt je eigenlijk de vooruitgang van een land tegen. We

moeten een goede mix vinden om met elkaar Nederland te

laten groeien. Het is van belang om in gesprek te blijven met

organisaties als Natuurmonumenten en de Waddenvereniging.

Ik snap hun standpunten en heb daar respect voor, ook al ben

ik het inhoudelijk niet met ze eens. Als ze vragen hebben, dan

komen we met veel plezier tekst en uitleg geven. Net als dat

ik begrip heb voor boeren die met gemengde gevoelens kijken

hoe landbouwgrond wordt ingezet als natuurcompensatie voor

onze activiteiten in de Eemshaven. Heel noordoost Nederland

zal wat merken van de miljardeninvesteringen in de Eemsha-

ven, velen zullen het toejuichen maar er zijn ook mensen die er

minder blij mee zijn.’

de verwachting is dat de energiecentrale in elk geval positieve effecten zal hebben op de noordelijke arbeids-markt. hoe gaan jullie het benodigde personeel werven? ´Vooraf was arbeidsmarkt een van m´n speerpunten. Ik heb op

basis van de arbeidsmarktanalyse door de Rijksuniversiteit

Groningen meteen een plan de campagne gemaakt voor de

bemensing van de centrale. Maar dat plan ligt nu ergens stoffig

te worden, want ik bleek het helemaal niet nodig te hebben.

Ruim 300 mensen hebben zich uit zichzelf gemeld voor een

functie bij Nuon Magnum, echt van wetenschappelijk opge-

leid tot MBO. Het gros komt uit Noord-Nederland, maar er is

ook veel belangstelling van mensen uit het buitenland, die

verbazingwekkend veel van de centrale afweten en echt op de

innovatieve techniek afkomen. Maar ook significante aantallen

belangstellenden uit de rest van Nederland. Daardoor zijn we

al een heel eind. We hebben de potentials op het oog en zijn

ook al mensen aan het aannemen. Uiteindelijk zullen er 80 man

op de centrale werken en zal de indirecte werkgelegenheid 150

banen bedragen.’

workconnectionVoor Nuon was het lange tijd eenvoudig om goed geschoold

personeel te vinden. De laatste jaren wordt dit echter steeds

moeilijker. Daarom heeft Nuon vorig jaar contact gezocht met

het Noorderpoortcollege in Noord-Groningen. Dit heeft geleid

tot de oprichting van een stichting waarin werkgevers in het

Noorden en het Noorderpoortcollege samenwerken om de

techniekopleiding aan het Noorderpoortcollege weer aantrek-

kelijk te maken. Het initiatief heeft succes: de instroom is meer

dan verdubbeld. De media heeft veel aandacht aan het project

besteed en het pakket dat de bedrijven aan de nieuwe leerlin-

gen aanbiedt, slaat aan. Inmiddels hebben we ook een presen-

tatie gegeven aan de werkgroep Workconnection, waaraan

onder meer VNO-NCW Noord, UWV en Provincie Groningen en

de steden Groningen en Emmen deelnemen.

VlA

MM

end

no

or

d-n

eder

lAn

d

De ideale kandidaat is vaak moelijk te herkennen.

Landelijke Banenmarkt 2008: hét grootste banenevenement van NederlandDonderdag 9 oktober van 14.00 – 20.00 uur

‘De ideale kandidaat is vaak moeilijk te herkennen’. Zeker in een tijd met toenemende schaarste op de arbeidsmarkt is die herkenning cruciaal. Werkzoekenden hebben vaak meer en andere competenties dan blijkt uit hun cv. Voor de juiste herkenning is het nodig verder te kijken.

De ideale ontmoetingsplaatsDaarom is de Landelijke Banenmarkt ook dit jaar weer dé ideale ontmoetingsplek voor werkgevers en werkzoekenden. CWI, UWV en gemeenten organiseren deze markt om samen met werkgevers duizenden ontmoetingen succesvol te laten zijn. Als werkgever kunt u persoonlijk kennismaken met gemotiveerde werkzoekenden.

Samenwerking is de sleutel tot succesCompetenties van werkzoekenden zijn het uitgangspunt. Tijdens de Landelijke Banenmarkt 2008 is er extra aandacht voor competentietesten, EVC (Erkenning van Verworven Competenties), Leerwerktrajecten, scholing en regelingen die de match tussen vraag en aanbod bevorderen. Samenwerking is daarbij de sleutel tot succes.

Vacatures en meer informatieWij nodigen u daarom van harte uit uw vacatures te melden en/of uw bedrijf tijdens de banenmarkt aan werkzoekenden te presenteren. Natuurlijk gericht op het bereiken van een goede match! De banenmarkt wordt 9 oktober op de meeste CWI-vestingen georganiseerd. Soms werken vestigingen samen en wordt de banenmarkt op een externe locatie gehouden. Heeft u vragen? Kijk dan eerst op werk.nl en neem vervolgens contact op met de CWI-vestiging bij u in de buurt.

Wij ontmoeten u graag op 9 oktober tijdens de Landelijke Banenmarkt 2008!

118.01.029 Adv Nrd 210x297.indd 1 26-08-2008 16:07:48

27Jan-Willem Lobeekjw.lobeek@vno-ncwnoord.nl

Door de grote veranderingen op de ener-

giemarkt worden bedrijven genoodzaakt

goed energiemanagement tot integraal

onderdeel van de bedrijfsvoering te ma-

ken. De brandstofschaarste neemt toe,

waardoor de prijzen stijgen, er komen

steeds meer nieuwe aanbieders en het

aanbod verandert. Tegelijkertijd worden

hogere eisen gesteld aan bedrijven wat

betreft hun energiegebruik: niet alleen

door de overheid, maar ook door de

consument. Groen en duurzaam wordt

steeds belangrijker als het gaat om mar-

keting van producten en het imago van

een bedrijf.

Het probleem bij energiemanagement

is dat het de ondernemers vaak aan des-

kundigheid ontbreekt om gefundeerde

keuzes te kunnen maken én dat een

individuele ondernemer niet sterk ge-

noeg staat als het gaat om het afsluiten

van goede contracten. Het Energieloket

moet hier verandering in brengen, door

deskundigheid te organiseren, vraag en

aanbod bij elkaar te brengen en door

collectieve diensten aan te bieden op het

gebied van energie, waaronder collec-

tieve inkoop.

Uit de besturen van de bedrijvenver-

enigingen is een voortrekkersgroep

samengesteld, die meegedaan heeft

aan een pilot waarbij begonnen werd

met factuurcontrole en controle van

energiemeters op locatie. De ervarin-

gen van de deelnemers zijn positief.

Gemiddeld leverde de controle – op 23

bedrijfslocaties – een besparing op van

€ 900,- per locatie, met twee uitschieters

naar boven, waar bedrijven eenmalig

tussen € 15.000,- en € 20.000,- ten on-

rechte betaalde energiebelasting terug

konden vorderen. De factuurcontrole is

bovendien de opmaat naar de collectieve

inkoop van groene energie: de aangele-

verde gegevens van de factuurcontrole

worden gebruikt om een gebruiksprofiel

op te stellen.

Energiemanagement gaat niet alleen om

kostenbesparing, maar ook om ener-

giebesparing en het stimuleren van de

toepassing van duurzame technieken en

brandstoffen. Hiervoor worden momen-

teel in het kader van Energiemanage-

ment energie-quickscans uitgevoerd door

Wolter & Dros en Unica, die snel inzicht

geven of een bedrijf onnodig energie

verbruikt en waar mogelijkheden liggen

om energie te besparen. Deze resulta-

ten kunnen aanleiding zijn voor een

uitgebreide energiescan, waarbij zowel

de installaties als de bouwtechnische

aspecten van een bedrijf kritisch onder

de loep genomen worden. De onderne-

mer krijgt vervolgens een overzicht van

investeringskosten voor verbeteringen

met de terugverdientijden en informatie

over eventuele subsidiemogelijkheden of

fiscale voordelen. Een helder advies dus

over alle mogelijkheden om structureel

energie en kosten te besparen

Zo’n scan is nu extra aantrekkelijk,

omdat de gemeente Groningen voor

2008 € 100.000,- beschikbaar stelt voor

subsidie op uitgebreide energiescans bij

MKB-bedrijven. Deze bedrijven kunnen

75% van de kosten van de scan vergoed

krijgen met een maximum van € 3.000,-.

Deze subsidieregeling geldt sinds 1 april

j.l. en komt voort uit de ambitie van

Groningen om Duurzaamste Stad van

Nederland te worden. Hiervoor wordt

een scala aan initiatieven ontwikkeld,

waarbij mede in nauwe samenwerking

met het bedrijfsleven de vermindering

van energieverbruik en verbetering van

een duurzame bedrijfsvoering actief

gestimuleerd wordt.

De gemeente is ook een van de be-

langrijkste samenwerkingspartners van

Energiemanagement en is samen met de

bedrijvenverenigingen en de provincie

Groningen de grootste financier van het

project. In de afgelopen maanden is bo-

vendien samengewerkt met Value in the

Valley, een innovatie-instituut opgericht

door de Hanzehogeschool Groningen,

het Alfa-college, het AOC Terra en RSG

de Borgen. Bij dit instituut voeren stu-

denten uit het (v)mbo en hbo gezamen-

lijk opdrachten uit voor het bedrijfsleven,

waarbij men vooral innovatie wil bevor-

deren met het oog op duurzame energie.

Docenten en experts uit het bedrijfsleven

ondersteunen de projectmedewerkers

als coach, zodat de werkervaring voor de

projectmedewerkers ook een leererva-

ring wordt. Daarnaast zijn er contacten

met diverse andere organisaties, waar-

onder VNO-NCW Noord, de Kamer van

Koophandel, MKB Noord, Energy Valley

en diverse bedrijven die werkzaam zijn in

de energiebranche.

Samen met deze partijen wil het OBG

aan het begin van 2009 een Energieloket

gerealiseerd hebben: een betrouwbaar

en onafhankelijk loket waar onderne-

mers terecht kunnen met al hun energie-

vragen. Uiteindelijk is het aan de onder-

nemer zelf om wel of niet te kiezen voor

groene energie, het investeren in nieuwe

technieken of om actief te werken aan

energiebesparing. Het Energieloket kan

hen daarbij optimaal informeren en

actief ondersteunen.

Meer informatieEnergiemanagement:

projectleider Rini Havinga,

rini@agnivah.nl

www.terreinwinst.nl

De subsidieregeling energiescans is te

vinden op

www.duurzaamstestad.groningen.nl

Met vragen kunt u terecht bij Petra

Hof, Milieudienst gemeente Groningen,

p.hof@md.groningen.nl

collectief besparen Energiemanagement op bedrijventerreinen

Het Overleg Bedrijvenparken Groningen (OBG) heeft het ini-

tiatief genomen tot het project Energiemanagement. Het wil

ondernemers adviseren en ondersteunen bij vermindering van

energiekosten en energieverbruik en het toepassen van renda-

bele duurzame alternatieven.

VlA

MM

end

no

or

d-n

eder

lAn

d

28 NoordNieuws september 2008 Daan Bultjed.bultje@vno-ncwnoord.nl

Foto: Grontmij

rwe centraleIn de Eemshaven verrijzen in de ko-

mende jaren twee energiereuzen: de

Nuon Magnum van 1300 Mw en de RWE

energiecentrale van 1600 Mw. Namens

Grontmij is onder andere projectleider

Marcel Maijenburg actief betrokken bij

het project in de Eemshaven.

‘We zijn bij dit project betrokken ge-

raakt via de connecties van onze Duitse

zusterorganisatie AEW-Plan in Keulen

met het Duitse ingenieursmaatschappij

Envicon die de engineering van deze

centrale doen. Wij begeleiden Envicon

bij het proces hier in Nederland, zoals de

aanvraag van de bouwvergunning. Het

ontwerp van de centrale die RWE in de

Eemshaven gaat bouwen is een kopie

van een centrale die ze ook in Westfa-

len gaan neerzetten. Maar omdat dat

ontwerp volgens de Duitse regelgeving

is opgesteld, moet er dus een vertaalslag

komen om aan de Nederlandse normen

te voldoen.’ Daarnaast moest ook het

brandveiligheidsconcept van de cen-

trale naar de Nederlandse regelgeving

omgezet worden. ‘Grontmij is gecertifi-

ceerd bouwplantoetser en heeft op basis

van een eigen protocol alle tekeningen

van gebouwen doorlopen, getoetst en

daarover gerapporteerd. Dit sloot goed

aan bij de Duitse benadering die vooral

gericht is op het inbouwen van zeker-

heden en een grondige aanpak,’ aldus

Maijenburg.

Op dit moment houdt Grontmij zich

vooral bezig met de engineering van een

koelwateruitlaat in de Waddenzee. ‘Dat

is een klus van zes hectare groot. Twee

zeearmen waardoor het koelwater naar

buiten stroomt, afremt en temperatuur

vermindert.’

De betrokkenheid bij een project van

deze omvang is voor Grontmij redelijk

uniek. De investeringssom ligt boven de

twee miljard euro en op het hoogtepunt

van de bouwwerkzaamheden werken

er 3000 man. Maijenburg: ‘Opdrachten

zoals deze zijn er maar heel weinig in

Nederland. We zijn hier vooral als on-

dersteunend adviseur bij betrokken. Het

project past ons wel heel goed omdat

wij het enige bureau zijn dat de drie

gevraagde disciplines – brandveiligheid,

begeleiding in de bouwaanvraag en civiel

technisch werk – beheerst. Er is geen an-

der bureau die dezelfde drie disciplines

in huis heeft.’ Bovendien is het een van

de eerste keren dat Grontmij met een

Duitse partij werkt. En die samenwerking

is tot nu toe tot beider tevredenheid

verlopen. Het is de bedoeling dit in de

toekomst vaker te gaan doen. ‘We zijn

een internationaal bedrijf en willen meer

gaan werken met onze collega’s in het

buitenland. Dus dat je via de relaties van

zusterbedrijven, werkzaamheden voor

buitenlandse partijen kunt gaan doen.’

De energiewereld is groot en

kent vele uitersten. Dit ge-

geven komt ook tot uiting in

de ondernemingen die zich

binnen deze wereld bewe-

gen. Zo is Grontmij enerzijds

betrokken bij de bouw van

een energiecentrale en ander-

zijds actief bij het beperken

van energieverlies.

Grontmij: van energiebesparing tot energiecentrale

vlnr Hans Mulder (Grontmij), Esther Kalsbeek (Teijin Aramid) en Peter de Vries (Grontmij)

29

PinchtechnologieMet het schaars worden van fossiele

brandstoffen en het stijgen van de prij-

zen, zoeken bedrijven steeds vaker naar

duurzame bronnen. Maar in veel geval-

len is het nog beter om het huidige ver-

bruik en energieverlies te verminderen.

Met pinchtechnologie bijvoorbeeld.

In essentie draait pinchtechnologie om

het zo min mogelijk verloren laten gaan

van aanwezige energie door het beter

afstemmen van warmte- en koudestro-

men. Grontmij heeft de pinchanalyse in

2007 opgepakt naar aanleiding van een

workshop over deze technologie door

Jan de Wit van TNO, afdeling Milieu,

Energie en Procesinnovatie in Apeldoorn.

De workshop was georganiseerd door de

Noordelijke Ontwikkelingsmaatschap-

pij (NOM) en onder de toehoorders

bevonden zich naast Grontmij onder

andere ook Teijin Aramid en Emmtec.

Zij besloten zich gezamenlijk verder te

verdiepen in de techniek. Dit leidde, met

financiële ondersteuning door de NOM,

tot een pilot voor een pinchanalyse op

het Industry & Business Parc in Emmen,

die inmiddels in de afrondende fase zit.

De analyse heeft duidelijk gemaakt, dat

naast het bepalen van de Pinchligging

al snel praktische aanwijzingen konden

worden gegeven, dat een energiebespa-

ring met zich mee bracht.

Hans Mulder, Process Engineer binnen

de Industrial Division, houdt zich binnen

Grontmij bezig met pinchtechnologie.

Hij acht deze ontwikkeling vooral ook

van belang in het kader van het klimaat-

beleid: ‘Je ziet dat er in het kader van

CO2-reductie gewerkt wordt aan de

ontwikkeling van CO2-afvang, transport

en opslag en er gekeken wordt naar

duurzame bronnen van energie. Maar

de grootste slag kan gemaakt worden

met energiebesparing. Pinch is een goed

instrument om tot die besparingen te

komen. Het is een methodiek om binnen

de bedrijfsomgeving energiestromen slim

te combineren om tot een meer energie-

zuinig geheel te komen.’

Het belangrijkste deel van het proces is

het vergaren van betrouwbare gegevens.

Mulder: ‘We brengen de bedrijfsproces-

sen in kaart en verdelen het in verschil-

lende blokken. Per blok zoek je naar een

balans tussen de energiestromen. Je kijkt

waar binnen een bedrijf een overschot

aan warmte en koude vrijkomt en waar

dit binnen het productieproces het beste

benut kan worden. Dus daar waar iets

opgewarmd moet worden zou je de

restwarmte van een ander proces moeten

kunnen gebruiken.’

Op basis van de analyse is het vervolgens

aan het bedrijf om al dan niet maatrege-

len te nemen. Volgens Hans Mulder leidt

alleen al het in kaart brengen van de

energiestromen binnen een bedrijf vaak

al tot een andere benadering van ener-

gie. ‘Veel bedrijven zijn volledig product-

gericht. Maar als je alleen al laat zien hoe

de energiehuishouding in elkaar zit, dan

is dat in veel gevallen een eyeopener. En

helemaal nu de energiekosten een steeds

grotere factor worden, beginnen bedrij-

ven daar meer aandacht voor te krijgen.

De pinchanalyse kan zo groot en zo klein

uitgevoerd worden als je maar wil. Het is

mogelijk een fabriek energetisch in kaart

te brengen, maar eenzelfde analyse zou

mogelijk zijn voor een woning. De kracht

van Pinch is dat het de complexiteit van

energiestromen binnen een proces hel-

der maakt!’<

VlA

MM

end

no

or

d-n

eder

lAn

d

© Deloitte 2008

Meer dan ooit is het zaak om de juiste beslissingen

te nemen. Over de toekomst van uw onderneming,

uw mensen, uzelf. Juist nu bent u dus gebaat bij een

goed advies. Denk dan eens aan Deloitte.

Niet voor niets hebben wij een ijzersterke reputatie

bij het bedrijfsleven als het gaat om accountancy,

belastingadvies, consultancy en financiële advisering.

Meer weten? Bel dan voor een oriënterend gesprek

met een van onze kantoren.

Kijk op www.deloitte.nl voor meer informatie.

Maak het verschil met Deloitte

De juiste combinatie

Maak het verschilmet Deloitte

Meer dan ooit is het zaak om de juiste beslissingen

te nemen. Over de toekomst van uw onderneming,

uw mensen, uzelf. Juist nu bent u dus gebaat bij een

goed advies. Denk dan eens aan Deloitte.

Niet voor niets hebben wij een ijzersterke reputatie

bij het bedrijfsleven als het gaat om accountancy,

belastingadvies, consultancy en financiële advisering.

Meer weten?

Bel voor een oriënterend gesprek naar

ons kantoor in Groningen: 050 520 46 42,

ons kantoor Leeuwarden: 058 299 95 23.

We staan u graag persoonlijk te woord.

Of kijk op www.deloitte.nl

voor algemene informatie.

Accountants.Belastingadviseurs.Consultants.Financieel Adviseurs.

De juiste combinatie

Tel. 050 312 34 85 | www.vanede.nlEmmaplein 5 | 9711 AP Groningen

NIEUWE COLLECTIE

MARELLA | WEEKEND by MaxMara

ALCHEMIST | ROSEMUNDE Copenhagen

AMSTERDAM . ARNHEM . BREDA . DEN HAAG . EINDHOVEN . ENSCHEDE

GRONINGEN . MAASTRICHT . NIJMEGEN . ROTTERDAM . ZEIST . ZWOLLE

(advertentie) (advertentie)

30 NoordNieuws september 2008 Foto’s: Energy Delta Institute

Moskou, Berlijn, GroningenEnergy Delta Institute: internationale kennispijler

Begin deze eeuw vertrok een delegatie van Gasunie naar Rus-

land om daar het eerste import-gascontract met de Russische

energiegigant Gazprom af te sluiten. Daarbij werd niet alleen

gesproken over het uitwisselen van gasmoleculen, maar ook van

kennis over gas. Daar werd het idee van een ‘gasuniversiteit’

geboren. In 2002 werd het Energy Delta Institute opgericht als

samenwerkingsverband tussen de destijds nog niet gesplitste

Gasunie (nu N.V. Nederlandse Gasunie en GasTerra B.V.), OAO

Gazprom en de Rijksuniversiteit Groningen. In 2006 sloot Shell

zich als strategisch partner aan, in 2007 gevolgd door RWE.

Daarnaast zijn Essent en Electrabel als associated partners bij

EDI betrokken.

confrontatieOp de hele wereld is er geen enkele industriële sector zo in

beweging als de energiesector. Niet alleen regulering zorgt

voor een complete verschuiving binnen de geldende structuur,

ook de stijgende energieprijzen, de groeiende zorg over leve-

Daan Bultjed.bultje@vno-ncwnoord.nl

Als aardgasland is Nederland bij uitstek in

staat kennis over gas te delen. Boven op het

grootste gasveld van West-Europa, het Gro-

ningenveld, zetelt opleidingsinstituut Energy

Delta Institute (EDI). Een energieke instelling

gericht op internationale kennisuitwisseling op

het gebied van energie en dan vooral aardgas.

3131

ringszekerheid en het milieu leiden tot grote veranderingen.

Energie beheerst de internationale arena meer en meer, waarbij

confrontatie vaker dan gewenst de boventoon lijkt te voeren.

Om zich in deze snel veranderende wereld staande te kunnen

houden, hebben partijen voortdurend nieuwe kennis en vaar-

digheden nodig. Tel daarbij het feit dat veel huidige energie-

experts op relatief korte termijn met pensioen gaan en het is

overduidelijk dat het op peil houden van de aanwezige kennis

binnen iedere organisatie van cruciaal belang is.

Het doel van EDI is het leveren van een bijdrage aan het oplei-

den van de huidige en toekomstige energiemanager. Kerntaken

van het instituut zijn het organiseren van opleidingen en het

coördineren van onderzoeksprojecten die met geopolitieke,

economische, sociale, juridische en managementaspecten van

energie te maken hebben, met nu nog een nadruk op aard-

gas (en -olie). De opleidingen variëren van Executive Master

programma’s tot op maat gemaakte trainingen en hebben anno

2008 al meer dan 1100 deelnemers uit meer dan 30 landen mo-

gen ontvangen. Hierbij wordt onder andere gebruik gemaakt

van de aanwezige kennis bij de partners en de vier hoogleraren

die via EDI aangesteld zijn aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Daarnaast put het instituut uit een netwerk van gerenom-

meerde experts uit binnen- en buitenland, van verschillende

organisaties (zie kader).

De onderwerpen van EDI’s trainingprogramma’s bestrijken de

hele gas- en olieketen, variërend van introductieprogramma’s

tot grote energieprojecten en de bijbehorende financiële en

risicoaspecten. De programma’s spelen ook in op nieuwe ont-

wikkelingen, zoals de bouw van de eerste LNG-terminal in Rot-

terdam en de waarschijnlijke komst van een tweede terminal in

de Eemshaven. Onlangs werd een Executive Master programma

gestart over finance & control in de energiesector. Deelnemers

worden voorbereid op leidinggevende, financiële posities in de

energie-industrie en op de uitdagingen die bij het managen

van een bedrijf in deze complexe sector komen kijken. Afge-

studeerden krijgen een internationaal erkende Master titel en

mogen daarnaast ook de titel van Registeraccountant dragen

en kunnen bovendien deelnemen aan de examens van de CMA

(Certified Management Accountant). Een groot deel van de

opleidingsprogramma’s vinden op EDI’s trainingslocatie aan het

Hoornsemeer (Groningen) plaats, maar ook buiten Nederland

worden programma’s gegeven, zoals een op maat gemaakt

programma voor RWE in Praag, voor TNK-BP in Moskou en voor

Electrabel in België.

GasrotondeAls enige land ter wereld is in Nederland meer dan 99% van de

huishoudens aangesloten op het gasnetwerk en ook voor veel

bedrijven is gas de primaire bron van energie. Daarnaast ex-

porteert Nederland aardgas en daarmee levert deze brandstof

direct en indirect een belangrijke bijdrage aan de Nederlandse

economie. Het succes van ‘Nederland Gasland’ is te danken

aan een uitgebalanceerde combinatie tussen hoogstaande

technische kennis en een goede samenwerking tussen private

en publieke belangen. Kennis is een belangrijke factor in de sti-

mulering van de Nederlandse kenniseconomie en in het leggen

en onderhouden van internationale relaties. In dat opzicht past

een instituut als EDI naadloos in het streven van de Nederlandse

overheid om de gasrotonde van Europa te worden. Het is een

middel voor bedrijven en landen om onderlinge relaties te ver-

sterken en nieuwe relaties op te bouwen.

De vestiging van EDI in Groningen heeft een positieve uitwer-

king op de werkgelegenheid en het ondernemerschap in deze

regio. In dat opzicht wordt de naam Energy Valley steeds meer

waargemaakt. De Gasunie, GasTerra en de RuG zaten al in

Groningen, maar met de mogelijke vestiging van RWE en Essent

in de Eemshaven zullen er nog meer partners van EDI naar het

noorden komen.<

edI werkt o.a. samen met: • Clingendael International Energy Programme (CIEP)

• TNO

• Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM)

• ECN

• Technische Universiteit Delft

• Oxford International Energy Studies (OIES)

• MGIMO (Russian State Institute for International Relations)

• Gubkin (Russian State University for Oil and Gas)

• The Office of Energy Regulation

• Stanford University

• L’Institut Français du Petrole

VlA

MM

end

no

or

d-n

eder

lAn

d

32 NoordNieuws september 2008

ondernemersklimaatGevolgen van Global Warming voor het bedrijfsleven

Het klimaat verandert, dat

staat vast. Hoe zeker is het

dat de mens hierin de hand

heeft? Wat kunnen we er aan

doen en wat zijn de conse-

quenties voor de maatschap-

pij in het algemeen en het

bedrijfsleven in het bijzonder?

De gemiddelde temperatuur op aarde

stijgt. Dat heeft gevolgen voor het

klimaat. Voor Nederland voorspelt

het KNMI zachtere, nattere winters en

warmere, drogere zomers met meer

extremen zoals stormen, hoosbuien en

langdurige droogte. De drijvende kracht

achter de klimaatverandering is de

stijging van de mondiale temperatuur.

Maar welke rol speelt de mens daarin? In

de media buitelen de meningen, discus-

sies en stellingen over elkaar heen. Toch

bestrijdt in de wetenschappelijke wereld

niemand de opwarming van het klimaat

en vrijwel iedereen is het er over eens

dat de mens daaraan bijdraagt door de

uitstoot van broeikasgassen.

Het Intergovernmental Panel on Climate

Change (IPCC), een orgaan van de VN,

concludeert dat de hoge temperaturen

van de afgelopen 50 jaar ongewoon zijn

in vergelijking met de afgelopen 1.300

jaar en dat de mens daar zeer waar-

schijnlijk verantwoordelijk voor is. Men

verwacht tegen het eind van de 21ste

eeuw een mondiale opwarming tussen

1,1 en 6,4˚C ten opzichte van 1990. Tot op

heden verloopt de opwarming in Neder-

land twee maal zo snel als de mondiale

opwarming.

Zelfs als we per direct de uitstoot fors

reduceren, zal de opwarming nog eeu-

wen doorgaan, want CO2 blijft lang in de

atmosfeer aanwezig.

De temperatuurstijging heeft tal van

effecten. Voor ons laaggelegen land is de

verandering van het watersysteem wel

de belangrijkste. Vanaf het begin van de

jaartelling tot een kleine honderd jaar

geleden is de zeespiegel vrij constant

geweest. Maar sinds 1900 is het peil 19

centimeter gestegen en het tempo van

de stijging neemt toe. Het IPPC verwacht

dat de zeespiegel deze eeuw 18 tot 59

cm zal stijgen. Behalve de stijging van de

zeespiegel hebben we ook te maken met

veranderende afvoeren van de rivieren.

De winterafvoer van Rijn en Maas neemt

toe, terwijl tegelijkertijd de stijging van

de zeespiegel de afvoer van de rivieren

naar de zee belemmert. We krijgen dus

vaker te maken met overstromingen.

kyotoIn 2005 werd het Kyoto-protcol van

kracht, waarin een aantal landen –

samen goed voor 55% van de mondiale

uitstoot van broeikasgassen – afspraken

om de uitstoot in de periode 2008 – 2012

te verminderen met 5,2% ten opzichte

Matthijs WetterauwM.wetterauw@arcadis.nl

33

van 1990. Eind 2007 zijn de VN-landen op

Bali overeen gekomen dat de gemid-

delde temperatuurstijging moet worden

beperkt tot 2 graden en dat de uitstoot

van broeikasgassen daartoe in het jaar

2050 moet zijn gehalveerd. De EU wil

dat de uitstoot van de lidstaten in 2020

20% lager is dan in 1990. Als de andere

industrielanden (waaronder de VS) en

ontwikkelingslanden meedoen in het

nieuwe klimaatakkoord, wil de EU een

stap verder gaan en haar emissiedoelstel-

ling nog eens met 10% aanscherpen.

Dat is een forse ambitie als je bedenkt

dat, ondanks alle goede bedoelingen, de

emissies sinds 2000 met gemiddeld 2%

per jaar zijn gestegen!

In het coalitieakkoord van het kabinet

zijn de ambities van Bali aangescherpt:

30% minder emissie van broeikasgassen

in 2020 vergeleken met 1990, jaarlijks 2%

energiebesparing en gebruik van 20%

hernieuwbare energie in 2020.

wat kost het? De schattingen van de kosten lopen sterk

uiteen. Bij emissiereductie geldt, net

als bij zoveel andere investeringen, de

wet van de afnemende meeropbrengst:

de eerste tonnen CO2 kunnen tegen de

laagste kosten worden vermeden. Naar-

mate de lat hoger wordt gelegd, nemen

de kosten per ton toe. De kosten van de

in Nederland voorgenomen emissiere-

ductie worden geschat op 36 euro per

‘vermeden’ ton CO2. Maar als we alleen

de meest kosteneffectieve maatregelen

nemen, dan dalen de kosten naar € 8

per ton. Energiebesparing in gebouwen

biedt het grootste potentieel tegen de

laagste kosten. Daarmee vergeleken is

stimulering van duurzame energie een

dure optie, maar daar staat tegenover

dat duurzame energie een aantal posi-

tieve neveneffecten heeft.

Gevolgen voor het bedrijfslevenDe overheid verwacht ook van het

bedrijfsleven een stevige inspanning.

Hiertoe zijn inmiddels een aantal con-

venanten afgesloten. MKB-Nederland,

LTO-Nederland en VNO-NCW hebben in

november 2007 een duurzaamheidsak-

koord gesloten met de overheid. De

drie organisaties zullen bevorderen dat

het bedrijfsleven ‘grote en langdurige

inspanningen doet in energie-efficien-

cyverbetering, hernieuwbare energie en

andere innovatieve voorzieningen en

daarmee een koploperspositie inneemt

op het gebied van energie- en klimaat-

innovatie.’ De overheid op haar beurt

belooft ervoor te zorgen dat Nederland-

se bedrijven internationaal op een gelijk

speelveld kunnen blijven werken.

Het noorden van Nederland heeft een

bijzondere positie bij de opwekking en

distributie van energie. Nu al zijn zo’n

400 bedrijven en 25.000 mensen in deze

regio werkzaam in de energiesector.

Overheid en bedrijfsleven willen deze

positie verder uitnutten en verstevigen.

Met dit doel is de stichting Energy Valley

opgericht. Energy Valley adviseert en on-

dersteunt partijen bij initiatieven die bij-

dragen aan de noordelijke energie-eco-

nomie en werkgelegenheid. Groningen,

Friesland, Drenthe en Noord-Holland

hebben het streven naar een koppositie

nog een verdere ‘boost’ gegeven door

een Energieakkoord te sluiten met het

Rijk. Doelstelling is om in 2011 40 tot

50 petajoule duurzame energie (verge-

lijkbaar met het verbruik van een half

miljoen huishoudens) en 4,5 megaton

CO2-emissiereductie (het equivalent van

1,5 miljoen personenwagens) te reali-

seren. Dit is een forse bijdrage aan de

landelijke klimaat- en energiedoelstellin-

gen. Door de samenwerking van de noor-

delijke regio met de rijksoverheid moet

het voor bedrijven en kennisinstellingen

makkelijker worden om energieprojecten

van de grond te tillen. De aandacht zal

zich vooral richten op energiebesparing

in gebouwen, glastuinbouw en industrie,

duurzame energie, biobrandstoffen en

duurzame mobiliteit, opslag van CO2 en

het stimuleren van onderzoek en innova-

tie op het gebied van energie.

Zoals het er nu uitziet zal de overheid

de komende tijd vooral stimuleren en

faciliteren. Het is niet te verwachten dat

veel nieuwe regels worden ingesteld

om de klimaatdoelen te verwezenlijken;

het bestaande instrumentarium wordt

ingezet, waar nodig aangescherpt en

ongetwijfeld intensiever gehandhaafd.

Zo biedt de Wet Milieubeheer nu al de

mogelijkheid om bedrijven aan te sporen

energiebesparende maatregelen te

nemen. Behalve een vergrote aandacht

van de overheid moet het bedrijfsleven

er rekening mee houden dat energie- en

CO2-intensieve producten in prijs zullen

stijgen en – last but not least- dat afne-

mers en consumenten kritischer zullen

zijn op het ‘CO2-profiel’ van producten.

Al met al redenen genoeg voor het

bedrijfsleven om op de ontwikkelingen

te anticiperen. Het is zeker aan te raden

het productieproces eens goed tegen

het licht te houden en te kijken waar

reductie van broeikasgassen mogelijk is.

Hetzij in het eigen proces, hetzij elders

in de keten, zoals bij toeleveranciers

of transport. Het vervaardigen van een

‘carbon footprint’ is hiervoor een zinvolle

eerste stap. Wanneer er mogelijkheden

zijn voor besparing, kan het zeker de

moeite lonen om eens aan te kloppen bij

de provincie.<

VlA

MM

end

no

or

d-n

eder

lAn

d

34 NoordNieuws september 2008

Het lidmaatschap van de Groep Gerechtsdeurwaarders Neder-land, kortweg GGN, zorgt voor een prima dekking van Tijhuis & Partners GGN in Nederland. De GGN is een landelijk netwerk van vooruitstrevende gerechts-deurwaarderkantoren met 1400 medewerkers en 26 kantoren, waaronder dus Tijhuis & Partners GGN. “We verzorgen voor iedere onderneming graag het com-plete vorderingstraject - vanaf het factureren tot de executie van vonnissen”, legt Alex Grobbee uit. “Ook speelt Tijhuis & Partners GGN een rol bij het afdekken van risico’s aan de voorkant van het traject door het aanbieden van kredietverzekeringen, een verze-kering waarbij een gegarandeerd percentage van de omzet wordt

uitgekeerd indien een afnemer niet betaalt. Deze kredietverzeke-ringen worden aangeboden in samenwerking met Atradius.”

“Binnen Tijhuis & Partners GGN staan gerechtsdeurwaarders, juristen en adviseurs met raad en daad klaar. We doen ons werk snel, discreet, correct en aan de hand van een transparante werk-wijze. Omdat er binnen Tijhuis & Partners GGN volop aandacht is voor de scholing en ontwikkeling van medewerkers, beschikken we over alle kennis van creditmanagement”, zegt de gerechtsdeur-waarder. “Om onze mensen deze permanente scholing aan te kunnen bieden beschikt Tijhuis & Partners GGN over een eigen opleidingscentrum. Elke medewerker volgt bij indiensttreding een basiscursus Incasso, welke door onze eigen deurwaarders worden gegeven. Graag willen wij onze kennis delen en om die reden worden er ook cursussen aangeboden aan onze klanten en relaties. Het cursusaanbod binnen alle disciplines van creditmanagement wordt gefaciliteerd door de opleidingspoot GGN Academy.”

Menig ondernemer merkt het aan den lijve: de gemiddelde beta-lingstermijn van debiteuren wordt steeds langer. Alex Grobbee is het daarmee helemaal eens: “Dat klopt. De betaalmoraal in Nederland daalt. Steeds meer ondernemingen wachten tot het uiterste met het betalen van de rekeningen. Ook zijn ondernemers meer gewend geraakt aan het ontvangen van aanmaningen. Dat nemen ze voor lief. Daarom is het juist verstandig om Tijhuis & Partners GGN in te schakelen als het gaat om het snel innen van uitstaande vorderingen”.

“Zaken doen met Tijhuis & Partners GGN betekent dat de ondernemer actief werkt aan het verkorten van de gemiddelde betalingstermijn van zijn debiteuren. Hierdoor worden de finan-cieringskosten lager. Bovendien kan de ondernemer zich helemaal toeleggen op zijn core-business; op het werk waar hij goed in is en waarmee hij zijn geld kan verdienen!, beklemtoont Alex Grobbee. “Overigens kan de opdrachtgever helemaal zelf bepalen op welk moment hij ons wil inschakelen. De ondernemer kan er bijvoor-beeld voor kiezen om de factuur en de eerste aanmaning zelf te versturen, zodat wij daarna in actie kunnen komen. Kortom, we zijn óók daarin heel flexibel. Maar ook indien een opdrachtgever moeilijkheden ondervindt met het goed gekwalificeerd personeel kunnen wij met onze detacheringstak GGN Legiteam helpen zoeken naar een oplossing.”

Liefst 80% van de zaken die Tijhuis & Partners GGN in behande-ling heeft, loopt af met een zogenoemde minnelijke schikking. Alex Grobbee: “Een prima resultaat, dat bewijst dat onze aanpak veel rendement voor ondernemers biedt. Met behulp van onze verregaande automatisering verloopt het incasseren van vorderin-gen zeer efficiënt”.

“Bovendien beschikken we over een uitgebreide database. Tijhuis & Partners GGN kan daarmee marktgerichte of branchegerichte analyses maken van het betaalgedrag. En dat levert waardevolle strategische informatie op. Onze klanten kunnen daarmee hun voordeel doen bij het nemen van (strategische) beslissingen. Deze gegevens worden verkregen uit de dagelijkse praktijk, maar ook door het betaaltrendonderzoek “Zo betaalt Nederland”, dat GGN dit jaar voor de zesde achtereenvolgende keer heeft uitgevoerd. Zo is betaalgedrag te herleiden naar zogeheten mentality milieus.

Met Tijhuis & Partners GGN mag u op méér rekenen!Reken als ondernemer op méér geld met Tijhuis & Partners GGN Gerechtsdeurwaarders en Incasso. “We zijn een (w)innend team”, zegt Alex Grobbee, gerechtsdeurwaarder en vestigingsmanager van Tijhuis & Partners GGN in Groningen. “Mensenkennis is ons krachtigste gereedschap om geld te innen dat de onder-nemer anders zou moeten missen”.

(advertorial)

Alex Grobbee

35

Hoe groot is uw footprint?

Imagine the result

We willen allemaal klimaatverandering tegengaan. ARCADIS neemt haar verant-woordelijkheid in MVO en duurzame bedrijfs voering. Dat doen we ook graag voor onze klanten.

Bijvoorbeeld een cradle to cradle bedrijventerrein, plannen voor waterberging, voorstellen voor energiebesparing en duurzame energie (van wind tot warmte-opslag). Maar ook ontwikkeling van een natuurcompensatiebank, maatregelen voor verbetering van de luchtkwaliteit of het bepalen en verkleinen van uw carbon footprint. Wij scheppen helderheid over de kansen en mogelijk heden en vertalen dit samen naar duurzame oplossingen.

ARCADIS. Projectmanagement, adviezen en ingenieursdiensten voor het verbeteren van bereikbaarheid, duurzaamheid en leefbaarheid. We ontwikkelen, ontwerpen, implemen-teren, onderhouden en exploi teren projecten. Voor overheden en bedrijven, wereldwijd. Met 2.500 medewerkers in Nederland, in een regionaal verankerd netwerk van kantoren. Dicht bij onze klanten, denken we als onze klanten. Een heldere blik op het probleem. Creatief in de oplossing. Daadkrachtig in de uitvoering. Resultaat telt.

Meer weten? Bel 0592 392 111. Of bezoek ons op internet: www.arcadis.nl/milieu.

Kantoren in: Arnhem, Assen, Apeldoorn, Amersfoort, Goes, Hoorn, Hoofddorp, Rotterdam, ’s Gravenhage, ‘s Hertogenbosch en Maastricht.

Met Tijhuis & Partners GGN mag u op méér rekenen!

Hieruit blijkt dat betaalgedrag afhankelijk is van opleiding, inko-men en dat deze groepen ook allemaal een gelijksoortige voorkeur hebben voor bijvoorbeeld televisieprogramma’s of meubilair.”

“Desgewenst verstrekken we onze opdrachtgevers ook manage-mentinformatie over lopende zaken. Daardoor kan onze relatie de vinger goed aan de financiële pols houden. Behalve per e-mail is het ook mogelijk om deze informatie (beveiligd) online in te kijken met onze webtoepassing Tijhuis Online”.

Alex Grobbee vat de dienstverlening nog eens kort en bondig samen: “Tijhuis & Partners GGN reduceert debiteurenrisico’s op

een klantgerichte manier. Een manier die uitermate goed aansluit op de ondernemersdoelstellingen. Vertrouwen is goed, maar controle is beter! Met ons mag de ondernemer rekenen op meer rendement. Vroeger had een gerechtsdeurwaarders- en incasso-kantoor een negatief imago. Maar dat is vandaag de dag niet meer zo: steeds meer ondernemingen weten onze dienstverlening op de juiste waarde te schatten. Er is een groeiende vraag naar samenwer-king. Niet voor niets zeggen we: Tijhuis & Partners GGN, een (w)innend team!”, besluit hij enthousiast.

Tijhuis & Partners GGN Leonard Springerlaan 99727 KB GroningenT 088 – 845 43 55F 088 – 845 43 68www.tijhuis.ggn.nl

De onderzoeksgegevens van “Zo betaalt Nederland 2008” zijn te downloaden op www. tijhuis.ggn.nl

Tijhuis en Partners GGN heeft vestigingen in Almelo, Almere, Apeldoorn, Arnhem, Drachten, Emmen, Groningen, Meppel, Utrecht, Winterswijk en Zwolle.

(advertorial)

(advertentie)

36 NoordNieuws september 2008

WaddenfondsOndernemers in de landbouw of visserij kunnen voortaan ook

in aanmerking komen voor een subsidie uit het Waddenfonds.

Dit is het gevolg van een wijziging van de regeling. Voorheen

konden vooral lagere overheden, non-profitorganisaties en par-

ticulieren aanspraak maken op een subsidie. Om in aanmerking

te komen voor een subsidie moet het project in de eerste plaats

aantoonbaar positieve effecten hebben op het Waddengebied

zelf. Overige criteria: het moet natuur- en landschapswaarden

van het gebied vergroten en versterken, externe bereigingen

van de natuurlijke rijkdom verminderen of wegnemen, een

duurzame economische ontwikkeling in het Waddengebied

mogelijkmaken en het moet een duurzame kennishuishouding

ontwikkelen. De aanvraagperiode loopt van 8 september tot en

met 17 oktober.

Duitse consulaten in grensregio´s blijven open VNO-NCW Noord heeft met succes geageerd tegen het voorne-

men van minister Verhagen om de Nederlandse consulaten in de

Duitse steden Emden, Kleef, Münster, Aken en Keulen te sluiten.

Direct nadat dit voornemen bekend werd, heeft VNO-NCW

Noord zich ertegen uitgesproken omdat het niet te rijmen valt

met het offensief van het kabinet om juist de grensregio´s qua

economische dynamiek te versterken. Ondernemers oriënteren

zich meer en meer op het oosten en het belang van de consula-

ten is juist dat zij vooruitgeschoven posten in de grensstreek zijn.

Dit signaal werd opgepikt door de VVD-Kamerfractie die schrif-

telijke vragen gesteld heeft aan de minister over de bedenkin-

gen in ondernemend Noord-Nederland over het voorgenomen

besluit. Enige dagen later maakte Minister Verhagen bekend

dat de Nederlandse consulaten in de Duitse steden Emden,

Kleef, Münster, Aken en Keulen open blijven vanwege hun grote

belang voor de grensregio´s. De Minister onderkent hiermee ook

de belangrijke rol van de consulaten bij het aanhalen en verster-

ken van de zakelijke en politieke banden over de landsgrenzen

heen.

Nordconnect-rallyVan 2 tot en met 10 mei 2009 zal de Nordconnect Trial plaatsvin-

den: een langeafstandsrally vanuit de drie noordelijke provincies

naar de Baltische Staten en Scandinavië. De rally is een initiatief

van Nordconnect (onderdeel van het SNN) en is bedoeld om het

Noord-Nederlandse bedrijfsleven bekend te maken met de vele

economische kansen die Noordoost-Europa biedt. De deelnemers

kunnen onderweg zelf ervaren welke ontwikkelingen zich hier

voordoen en tijdens netwerkbijeenkomsten kennis maken met

vertegenwoordigers van het bedrijfsleven in de betreffende

landen. Bij de Nordconnect Trial wordt in het bijzonder het ge-

bruik van auto’s op alternatieve brandstoffen, zoals aardgas en

biodiesel, gepromoot door hiervoor een aparte categorie open

te stellen.

Bezoek minister CramerOp 6 oktober ontvangt VNO-NCW Noord Jacqueline Cramer,

minister van VROM, voor een werkbezoek aan de regio. De

aanleiding voor het bezoek is het rapport ‘Hoe gaan we om met

de ruimtelijke kwaliteit op bedrijventerreinen?’ dat door Louwe

Dijkema, voorzitter VNO-NCW Noord, haar werd aangeboden.

Het rapport biedt een aantal praktische handvatten die direct

kunnen leiden tot een hogere kwaliteit van de te onderscheiden

werklocaties, zowel voor overheden als voor bedrijven. Niet lang

daarna sloot VNO-NCW Noord een convenant met de provincie

Groningen teneinde met vereende krachten werk te maken van

een intelligenter ruimtegebruik op bedrijfsterreinen. Cramer

gaf aan de hoofdlijnen van het rapport te onderschrijven en zei

waardering te hebben voor de praktische insteek. Tijdens het

werkbezoek zal een aantal locaties in Noord-Nederland bezocht

worden die de aanbevelingen in het rapport illustreren.

Ac

TuA

lITeITen

Koeltechniek: Commercieel en Industrieel • Koelmeubelen• Koel- en vriescellen• Koel- en

vriesinstallaties• Procesregeling

Klimaatbeheersing• Airconditioning• Bedrijfsventilatie• Luchtbehandeling-

kasten• Warmtepompen

U bent van harte welkom in onze 500 m2 grote

showroom in Vries.

Postbus 55, 9480 AB Vries Handelsweg 329482 WE Vries/TynaarloBedr.terr. Vriezerbrug a/d A28, afslag 35Telefoon (0592) 530 310 Fax (0592) 530 315Internet: www.koelgroep.nlE-mail: info@koelgroep.nl

2226 • Adv fc VNO 86*76 25-02-2004 15:58 Pagina 1

Koeltechniek Dorenbos,Coolings Systems Holland, KoelAirco en Wiekamp Installaties maken deel uit van KoelGroep Dorenbos.

(advertentie)

37

Werk aan Water is een gezamenlijk initiatief van VNO-NCW

Noord, LTO Noord en MKB Noord. Centrale boodschap: De

waterschappen moeten efficiënt en zonder franje werken aan

veiligheid, goede afwatering en waterkwaliteit, met haalbare

doelen en tegen zo laag mogelijke kosten. De vijf lijsttrekkers

zijn stuk voor stuk vakmensen die met hun ervaring deze doel-

stellingen in de waterschappen kunnen realiseren.

De lijsttrekkers van Werk aan Water per waterschap:

Hunze en Aa’s: Pieter Hofstra, Eerste-Kamerlid namens de

VVD; tussen 1994 en 2006 lid van de Tweede

Kamer.

Noorderzijlvest: Frans Jaspers, lid Raad van Bestuur van het

Universitair Medisch Centrum Groningen;

voormalig vice-fractievoorzitter PvdA Sta-

tenfractie Groningen

Wetterskip Fryslan: Tine Bijstra-De Vries, voormalig fractievoor-

zitter VVD Statenfractie Fryslân

Velt & Vecht: Jan van Keulen, Directeur De Roo Wegen-

bouw

Reest & Wieden: Karst Spijkervet, agrarisch ondernemer, regi-

oraadslid van Friesland Foods en gemeente-

raadslid namens de VVD in Steenwijkerland

het programma van werk aan water

werk aan veiligheidWerk aan Water wil dat de zeedijken op orde zijn en ook de

regionale keringen bestand zijn tegen klimaatverandering en

bodemdaling. Werk aan Water ziet niets in overslagdijken en

binnendijkse brakwatergebieden, maar wil kwelderontwikkeling

benutten voor de buitendijkse versterking van de zeekering.

werk aan kostenbeheersing De afgelopen jaren zijn de waterschapskosten te veel geste-

gen. Werk aan Water wil de zuiveringsheffing jaarlijks met 2%

verminderen. Daarnaast mag de watersysteemheffing niet meer

stijgen dan de inflatie. Dat betekent keuzes maken en efficiënt

opereren.

werk aan waterkwaliteit Door bodemdaling en zeespiegelstijging neemt verzilting toe.

Daarom moet gezocht worden naar potentiele strategische

zoetwatervoorraden, zoals het Lauwersmeer. Werk aan Water

acht de aanvoer van zoet water vanuit het IJsselmeer voor de

toekomst van groot belang. Bewuste verzilting van het Lau-

wersmeer kan niet aan de orde zijn. Voor nieuwe zoet-zoutover-

gangen is alleen buitendijks (zeezijde) plaats.

werk zonder franje Het waterschap moet zich concentreren op haar kerntaak: een

adequaat waterbeheer. Het waterschap is geen natuurbeheer-

der. Als maatregelen op het gebied van ecologie, recreatie of

scheepvaart de waterhuishoudkundige taak van het waterschap

niet raken, dient het overgelaten te worden aan andere overhe-

den of particulieren.

werk aan functiecombinatie In het dichtbevolkte Nederland moeten we zuinig zijn op de

ruimte. Bij grondgebruik voor de waterhuishoudkundige taak

moeten zo mogelijk meerdere functies gecombineerd worden:

natuur bij waterberging en landbouw bij stabiele oevers en

onderhoudspaden.

werk aan afwateringIedereen heeft belang bij goede afwatering: cultuurgrond

vraagt een goede drooglegging voor de land- en tuinbouw

en de kruipruimtes van bedrijven en woningen moeten droog

blijven. Werk aan Water wil zo snel mogelijk een gemaal bij

Lauwersoog voor de afwatering van Friesland, Groningen en

Drenthe.

werk aan haalbare doelenBij de uitwerking van de Europese Kaderrichtlijn Water moet

het waterschap uitgaan van haalbaarheid en betaalbaarheid.

Lozingseisen voor zuiveringsinstallaties moeten voortdurend

getoetst worden op doeltreffendheid en kosteneffectiviteit.

werk aan draagvlak Werk aan Water wil dat bedrijfsleven en burgers betrokken wor-

den bij de uitvoering van het waterbeleid. Het waterschap moet

een klantgerichte organisatie zijn.<

Vn

o-n

cw

no

or

d In

Ac

TIe

In deze rubriek houden we u op de hoogte van de activiteiten van Vno-ncw noord in de regio.

werk aan water presenteert lijsttrekkersVakmanschap in het waterschap

Senator en oud-Tweede-Kamerlid

Pieter Hofstra, UMCG-bestuurder

Frans Jaspers, ondernemer Jan van

Keulen, voormalig VVD fractievoorzit-

ter in Provinciale Staten Fryslân Tine

Bijstra-De Vries en Friesland Foods-bestuurslid

Karst Spijkervet gaan namens Werk aan Water

zorgen voor vakmanschap in het waterschap.

Zij zijn bij de waterschapsverkiezingen de

lijsttrekkers voor Werk aan Water in de drie

noordelijke provincies.

38 NoordNieuws september 2008

Maarten Reijgersberg

Per

son

AlI

A

Marnix van Dijk is benoemd tot directeur van Auto-Lease

Groningen en Auto-Lease Zwolle. Beide bedrijven vallen onder

de Van der Molen Autogroep. Van Dijk was verkoopleider bij

Ziegler Brandweertechniek en had daarvoor diverse functies in

de Automotive.

Annette Landkroon is commercieel

en plaatsvervangend directeur gewor-

den van Zalsman Groningen bv.. Zij

was tot voor kort als accountmanager

verbonden aan het bedrijf dat in 1998

ontstond na een fusie van drie grafische

bedrijven. Bij de zelfstandige vestiging

in Groningen zijn 32 medewerkers

werkzaam.

Bert Jansen is per 1 september benoemd tot nieuwe CEO van

aardappelzetmeelconcern Avebe. Tevens is hij vanaf dat mo-

ment Voorzitter van de Raad van Bestuur. Jansen was tot 2006

lid van de Hoofddirectie van Campina en was eerder werkzaam

bij Philips, Akzo en Douwe Egberts/Sara Lee.

Hans Alders is per 1 augustus benoemd als lid van de Raad van

Toezicht van der Rijksuniversiteit Groningen. De benoemingster-

mijn loopt tot en met 31 juli 2012.

Cor Zijderveld is de nieuwe voorzit-

ter van Samenwerkende Bedrijven

Eems delta (SBE). Zijderveld, voormalig

directeur van het Chemie Park Delfzijl

en AkzoNobel Delfzijl, volgt Arie van

der Hek op die in januari jl. is terugge-

treden.

Mgr. dr Gerardus J. N. de Korte is sinds 13 september de nieuwe bisschop

van Groningen-Leeuwarden. Mgr. De

Korte was sinds 2001 hulpbisschop van

het aartsbisdom Utrecht. Hij volgt Mgr.

dr W.J. Eijk op, die aartsbisschop van

Utrecht werd.

Fred Dalebout wordt per 1 oktober

het nieuwe gezicht van het Martiniho-

tel. Eigenaar Frans Kappenburg draagt

de dagelijkse leiding over aan Dalebout

om zich meer bezig te kunnen houden

met de ontwikkelingpoot. Dalebout

krijgt ook de eindverantwoordelijkheid

over Hotel Zeewinde op Ameland.

hans haerkens toplobbyist infrastructuur en ruimtelijke

ordening Vno-ncw

Hans Haerkens heeft zijn post als algemeen secretaris van VNO-

NCW Noord met ingang van 8 september verruild voor een

functie bij de landelijke organisatie VNO-NCW. Hij zal daar aan

de slag gaan als lobbyist op het gebied van infrastructuur en

ruimtelijke ordening. De leiding over de bureauorganisatie van

VNO-NCW Noord zal tijdelijk worden overgenomen door Johan

Bongers, directeur van VNO-NCW Midden, totdat in de opvolging

is voorzien.

In de volgende editie van NoordNieuws zal uitgebreid stil gestaan

worden bij zijn vertrek. Koninklijke Van Gorcum BV

Industrieweg 38, 9403 AB Assen

Postbus 43, 9400 AA Assen

[t] 0592 37 95 55

[f] 0592 37 20 64

[e] info@vangorcum.nl

[i] www.vangorcum.nl

Natuurlijk drukwerk

(advertentie)

39

Drenthe >

Friesland >

Groningen >

Welkom nieuwe ledenDe volgende personen zijn lid geworden van de vereniging:

drs.ing. J.H. Bremer Faber Pallets B.V., AssenP.F.G. Brink Corgwell Group bv, HoutenL.R. Carabain Van der Zee Vleesgrootverbruik Emmen b.v., EmmenKolonel C.A.M. van Eijl Regionaal Militair Commando Noord, SteenwijkG.J.G.H. Gerrits Alescon Werkwinkel, HoogeveenR. van der Knaap Spark Holland BV, EmmenG. Lucas Industria Technische Verlichting B.V., EmmenL. Schots Kip Nederland BV, Hoogeveenir. P.C. Slik Arcadis Nederland BV, AssenB.J.G. Suurmeijer MBA Rabobank Assen-Beilen, AssenMw J. van de Vegte Arbo Unie Business Unit Noordoost, Groningening. J. Visser Kropman BV Installatietechniek, Assen

Mw I.A. van Dort Gebr. Ferwerda BV, Leeuwardenmr. B.F. Drost Boer & Croon / Intermaat, AmsterdamO. van der Galiën Energie Service Friesland, Drachtenmr. drs. M.A.M. Garnier Partoer CMO Fryslan, Leeuwardencommandeur H. Itzig Heine Admiraliteit Admiraliteit/gebouw Albatros, Den HelderA. Koenen De Friesland Zorgverzekeraar, LeeuwardenA. Kuperus Tyco Flow Control Hovap, SneekJ.C. van der Linden RA Deloitte, LeeuwardenJ.H. van der Meer Flexoplast BV, HarlingenMw I.A.H.M. van Megen COA Friesland, BurgumD. Mous Unique Nederland, GroningenB. Muijselaar Oenema Aannemings- en Transportbedrijf BV, Oosterwolde Mw J.J. Tiemersma Bibliotheekservice Fryslân, LeeuwardenR. Veenema BURGERS ERGON bv installatietechniek, DrachtenR. Viegers DHL, AmersfoortMw J. de Vreeze 2mChange BV, Leeuwarden

R.M. Bilbé Lubbers Logistics BV, SchoonebeekM. van Delden Van Delden Bouw B.V., KielwindeweerL. Dissevelt AIESEC, Groningendrs. H.M.M. Eijkelenkamp Eijkelenkamp Belastingadviseurs, PaterswoldeJ. van Gaal Pentascope, Groningendrs. R.O. Genee Groningen Seaports, DelfzijlJ.W. Heeg AIESEC, GroningenP.S. Heikens New Publishers, GroningenG.F. Hes Koopman Logistics Group BV, ZuidhornW. Hettema NedCoat Groningen BV, GroningenP. Hol Photonis Nederland B.V., RodenMw L. de Jong Integrand Groningen, GroningenMw drs. C.J. ten Kate PNO Consultants B.V., GroningenMw L. Kappers Unipartners Groningen, GroningenMw L. Kroon Unipartners Groningen, Groningendrs. H.W. Louwes Vortex Consultancy, GroningenMw drs. P. de Nijs Grafisch Museum, Groningendrs. H.W. Numan Helder Corporate Finance Adviseurs, GroningenF.G. Oosterhuis Akzo Nobel Base Chemicals bv, DelfzijlMw K. Roode Capability Mobiliteit B.V., Groningenprof.dr. S.A. Poppema Rijksuniversiteit Groningen, GroningenMw drs. B. Risselada-Lutz PNO Consultants B.V., GroningenMw drs. M.D. Scheffers HR Coaching, MiddelstumMw M. Smits Content BV, GroningenMw M.A. Spijker Winnock, Groningendrs. G.J. Teerling Stichting Jong Ondernemen Noord-Nederland, Groningen R. Thie AIESEC, GroningenF.A.M. Textor Nedmag Industries Mining & Manufacturing B.V., VeendamO.J. Tillema Electrabel Nederland, Roodeschooldrs. G.J. Volkers Hanzevast, Groningenir. R.G.E.J. Voncken Bio MCN BV, DelfzijlM.B. Weston International School Groningen, GroningenMw M.C. Wijnhold BijJouInDeBuurt.nl, GroningenE.J. Witvoet Bio MCN BV, Delfzijldrs. R. Zuiderveen Helder Corporate Finance Adviseurs, Groningen

nIe

uw

e le

den

O.J. Tillema

F.A.M. Textor

J. van de Vegte

M.D. Scheffers

R.M. Bilbé

40 NoordNieuws september 2008 Foto:1%Christel Slimc.slim@vno-ncwnoord.nl

1% tegen armoede, de rest mag je houdenEen nieuwe manier van ontwikkelingssamenwerking

Een computerlokaal in

Tanzania, microkredie-

ten voor fietsen in Ghana

of een basisschool voor

nomadenkinderen in Tibet.

Iedereen heeft de mogelijk-

heid om zijn project aan

te melden bij de 1%CLUB

www.1procentclub.nl). Particulieren en

bedrijven kunnen op deze marktplaats

1% van hun inkomen, tijd en kennis

direct bijdragen aan een ontwikkelings-

project naar keuze. Toch probeert de

stichting zich vooral op een bepaalde,

jongere doelgroep te richten. Er zijn in

Nederland honderdduizenden young

professionals met een goede baan die

een redelijk zorgeloos leven leiden. He-

laas is deze groep niet erg actief als het

gaat om financiële steun voor ontwikke-

lingshulp. Komt dit voort uit onverschil-

ligheid? De 1%CLUB denkt van niet. Uit

marktonderzoek blijkt namelijk dat deze

groep meer waarde hecht aan transpa-

rantie, kleinschaligheid, betrokkenheid

en geefplezier. Er is dus vooral behoefte

aan een nieuwe manier van ontwikke-

lingssamenwerking.

Via een digitale marktplaats waar de ini-

tiatiefnemers van ontwikkelingsprojecten

direct kunnen communiceren met dona-

teurs, wordt op een persoonlijke manier

informatie verstrekt over het initiatief.

Vanzelfsprekend over de opzet en de

vooruitgang van een project, maar ook

door gebruik te maken van zelfgemaakte

foto’s, video’s en een weblog met erva-

ringen. De gebruiker bepaalt helemaal

zelf waar zijn/haar geld naartoe gaat.

Doordat alle projecten bij elkaar op één

platform staan, biedt de 1%CLUB ook

nog de mogelijkheid tot samenwerking

en kennisdeling. Dit alles zorgt voor een

grotere betrokkenheid met projecten en

sluit aan bij de transparantie waar onder

jongere gebruikers vraag naar is.

De 1%CLUB richt zich niet alleen op

jonge gebruikers, maar wil ook het mkb

een concrete en simpele invulling voor

het MVO beleid bieden. Maatschappe-

lijk Verantwoord Ondernemen (MVO)

is tegenwoordig een bekend begrip in

ondernemend Nederland en uit re-

cente onderzoeken van MVO Nederland

blijkt dat een overgrote

meerderheid van onder-

nemers en managers er

positief tegenover staat.

Toch blijkt het vaak nog

een stap te ver te zijn om

MVO ook daadwerkelijk

in de praktijk te brengen.

De eisen en wensen van

het mkb zijn anders dan

van particulieren, zoals de behoefte aan

een laagdrempelige invulling van het

MVO beleid. Men wil op een effectieve

en efficiënte manier een bijdrage leveren

die past bij hun core business; daarbij

willen ze inzage hebben wat er met hun

bijdrage is gebeurd. Daarnaast zijn veel

bedrijven ook op zoek naar een gemak-

kelijke manier om over hun MVO beleid

te communiceren naar klanten, leveran-

ciers en partners. De 1%CLUB speelt op

deze wensen in. Mkb-bedrijven kunnen

zich op www.1procentclub.nl aan een

project koppelen.

De stichting 1%CLUB is opgericht in fe-

bruari 2007 en is een initiatief van Anna

Chojnacka en Bart Lacroix. Zij waren

beide actief in de ontwikkelingswereld

en zagen bij hun generatiegenoten een

toenemende behoefte aan een nieuwe

vorm van ontwikkelingssamenwerking.

De 1%CLUB is ontwikkeld door de

Groningse webontwikkelaars Accepté.

De website is sinds april online en er

zijn inmiddels al 350 leden die zo’n

20 projecten in verschillende ontwik-

kelingslanden steunen. Ruud Lubbers,

Awraham Soetendorp, Naema Tahir en

Tineke Lambooy zitten in het comité van

aanbeveling.

“Als iedereen 1% van zijn of

haar inkomen geeft, kunnen

we armoede structureel op-

lossen”. Met deze gedachte

is in 2007 de 1%CLUB opge-

richt. Het alsmaar groeiende

aantal particuliere ontwikke-

lingsinitiatieven heeft hiermee

een laagdrempelig platform

gekregen waarmee projecten

online kunnen worden gepre-

senteerd.

PrA

kTIJk

maandag 22 september

Bezoek Museum Belvédère te Oranjewoud

Expositie Robert Zandvliet, met rondleiding en

discussie over cultureel ondernemerschap.

Plaats: Museum Belvédère, Oranjewoud

Ontvangst: 17.00 uur

Einde: 19.00 uur

Spreker: Han Steenbruggen, directeur

woensdag 24 september

Van Drentse bodem

Bedrijfsbezoek aan Waterleidingsmaatschappij

Drenthe en Bottelarij Anl’eau. Fietstocht door Bree-

venen met aansluitend een dinerbuffet in Breeland.

Plaats: Waterleiding Maatschappij Drenthe,

Annen

Ontvangst: 16.00 uur

Einde: 21.00 uur

Spreker: Karst Hoogsteen, directeur WMD

woensdag 1 oktober

Geïnspireerd ondernemer (JNO)

Bert van der Haar, succesvol in Nederland, succesvol

in Malawi

Plaats: !pet, Hoogeveen

Ontvangst: 16.00 uur bij !pet

Einde: 20.00 uur

Spreker: Bert van der Haar

woensdag 8 oktober

Bedrijfsbezoek Koninklijke Theodorus Niemeyer BV

Plaats: Koninklijke Theodorus Niemeyer BV,

Groningen

Ontvangst: 14.30 uur

Einde: 17.30 uur

Spreker: Emiel Eckstein, managing director BAT

Groningen

colofon

NoordNieuws, het magazine van

VNO-NCW Noord verschijnt zes

maal per jaar en wordt verspreid

onder leden in Drenthe, Friesland

en Groningen.

Jaargang 13 nummer 4

September 2008

Oplage

2.000 exemplaren

Redactie

Daan Bultje (hoofdredacteur)

Akke Groenewoud

Hans Haerkens

Jan-Willem Lobeek

Christel Slim

Postbus 132

9700 AC Groningen

T 050 5343844

F 050 5346145

www.vno-ncwnoord.nl

Advertentieverkoop

Koninklijke Van Gorcum bv,

Assen

Lilian de Winter

T 0592 37 69 33

Basisvormgeving

studio Tineke Wieringa bno,

Haren

Prepress, druk en distributie

Koninklijke Van Gorcum bv,

Assen

VNO-NCW Noord vertegenwoor-

digt in Groningen, Friesland

en Drenthe 12.000 bedrijven

waarbij ruim 1.400 persoonlijke

leden de harde kern van de

vereniging vormen. Genoemde

bedrijven representeren tachtig

procent van de werkgelegenheid

in de marktsector. Zestig procent

van het ledenbestand zijn mkb-

bedrijven.

ag

eNd

a

woensdag 15 oktober

Voorlichtingsbijeenkomst Energie & Milieu

Locatie: Golden Tulip Drenthe, Zeegse

Start: 15.30 uur

Einde: 19.00 uur

Voorzitter: Cor Zijderveld

woensdag 22 oktober

Net Wakker, Netwerken

De ontbijttafel wordt gedekt voor 15 ondernemers

die allemaal de mogelijkheid krijgen zich in drie

minuten aan hun tafelgenoten te presenteren.

Plaats: Restaurant Van der Valk, Spier

Ontvangst: 07.45 uur

Einde: 09.00 uur

Beperkte deelname.

dinsdag 28 oktober

Women in Business

Avondvullend programma in het teken van de

positie van vrouwen in het bedrijfsleven en de po-

sitieve beeldvorming rondom het begrip diversiteit

in het algemeen. Drie genomineerde zakenvrouwen

gaan live strijden om de titel ‘Zakenvrouw van het

Noorden 2008’.

Plaats: Martiniplaza, Groningen

Ontvangst: 19.00 uur

Einde: 22.00 uur

Gastspreker: Lucia Rijker, bokser en actrice ‘Van een

sterke tegenstander kun je alleen maar

winnen.’

woensdag 29 oktober

Bedrijfsbezoek Koopmans Meelfabrieken

‘Koopmansgeest! Behaalde resultaten in het verle-

den zijn geen garantie voor de toekomst.’

Plaats: Leeuwarden

Ontvangst: 15.00 uur

Welkom: 15.30 uur

Spreker: Minne Dijkstra, algemeen directeur

w w w . g a s t e r r a . n l

09700318•ADV-RINGEN(A4).indd 1 10-09-2008 10:25:34