Oblici Drzavne Vlasti-podjela

8/15/2019 Oblici Drzavne Vlasti-podjela

1/8

OBLICI DRŽAVNE VLASTI (PODJELA)Oblik ili sistem državne vlasti je nacin na koji je organizovano vršenjedržavnih funkcija i uspostavljen mehanizam odgovarajućih odnosa izmeđunosilaca zakonodavne, izvršne i sudske vlasti. Pri tome odnosi između

legislative i egzekutive su centralno pitanje, dok se sudska vlast kao politikineutralna nalazi izvan odnosa dviju politikih vlasti, pa se zbog toga nosiocisudske vlasti biraju po kriterijumu strunosti a ne po politikim mjerilima.!lasine teorije o odnosima državnih vlasti jesu teorija o podjeli vlasti i jedinstvu vlasti. "a osnovu ovih teorija nastalo je tradicionalno razlikovanjeoblika ili sistema državne vlasti na predsjednicki, parlamentarni i skupštinskisistem. #ok se predsjedniki oblik državne vlasti zasniva na teoriji strožepodjele vlasti, dotle je parlamentarni sistem nastao na osnovu teorije gipke iliumjerene podjele vlasti koja je u praksi dovela do saradnje i ravnoteže vlastiprije svega egzekutive i legislative. $oguće je i kombinovanje ovih oblika

uzimanjem elemenata iz oba sistema i stvaranje mješovitog oblika tj.predsjedniko%parlamentarnog ili parlamentarno%predsjednikog sistemavlasti. &a druge srane skupštinski sistem je nastao na osnovu teorije o jedinstvu vlasti u korist legislative. #eformacija ovog oblika vlasti jeautoritarni sistem u kojem se jedinsto vlasti ostvaruje u korist egzekutive.Podjela vlasti danas je vodeći organizacioni i strukturalni princip ustavne i pravne države. Podjela vlasti nije sama sebi cilj nego se nalazi u službi jedneviše ideje – princip podjele vlasti ima zadatak da očuva i obezbijedi ličnuslobodu time što će spriječiti nepoželjnu koncentraciju vlasti, samovolju,

zloupotrebu i nepravdu, urediti i razgraditi državne funkcije i kopetence, ali itako što će omogućiti naročito putem pluralizma odlučivanja učešće što jemoguće većeg broja lica u vršenju državne vlasti.Princip podjele vlasti predstavlja organizacioni princip vlasti koji je prvenstveno obilježen podjelom, razgraničenjem, uzajamnom kontrolom ali iregulisanom saradnjom vlasti. Krajnji cilj podjele vlasti je zapravo balans iliravnoteža vlasti. a druge strane kao organizacioni princip podjela vlastisluži konstituisanju, racionalizaciji i stabilizaciji državne vlasti, uspostavljanjui održavanju pravičnog državnog poretka u kojem postoji srazmjera izme!ukoličine vlasti i odgovornosti.

"vorcem načela podjele vlasti smatra se #žon $ok ali prvu cjelovitu teoriju podjele vlasti dao je %arl &onteskije. uština podjele vlasti leži u za'tjevu&onteskijea da se stvari tako urede da jedna vlast koči drugu vlast. "ime bise po mišljenju rodonačelnika teorije o podjeli vlasti izbjegle zloupotrebevlasti.


2/8

PREDSJEDNIČKI SISTEMPredsjedniki sistem je uspostavljen u &'# (stavom od )*+* i suštinski jeostao nepromijenjen do danas. avnoteža vlasti u ovom sistemuuspostavljena je na osnovu strože podjele i izolovanosti vlasti. Predsjednikioblik vlasti se smatra sistemom koji obezbjeđuje maksimum nezavisnostivlasti jer je u njemu ostvarena najpotpunija podjela vlasti. "osiocizakonodavne, izvršne i sudske vlasti u &'# su- !ongres, Predsjednik i rhovnisud.%!ongres je dvodomno predstavniko tijelo koje ine Predstavnicki dom i&enat. #ok je prvi dom prestavništvo svih građana, dotle je drugi dom

federalnog karaktera. &vaka država je u &enatu predstavljena sa po dvasenatora. &ada se lanovi oba doma amerikog !ongresa biraju neposrednood građana. ( principu domovi su ravnopravni, mada duži mandat lanova&enata i njegova izvjesna ovlašćenja u spoljnim poslovima i imenovanjimagovore u prilog mišljenju da je pozicija &enata nešto jaa.%/zvršna vlast je monocefalna i njen jedini nosilac je predsjednik &'#.Predsjednika formalno bira elektorski kolegijum ali se on praktinoneposredno bira od strane naroda. $andat je ogranicen na 0 godine i mozese obnoviti samo jos jedanput. Predsjednik &'# je istovremeno šef države i

šef cjelokupne izvršne vlasti. lada kao kolegijalni izvršni organ ne postoji.#ržavni sekretari i sekretari koje za pojedine resore uprave imenujepredsjednik uz misljenje i pristanak &enata samo su izvršioci politikepredsjednika koji iskljuivo njemu odgovaraju za svoj rad.%( predsjednikom sistemu jasno je izražena i nezavisna pozicija sudskevlasti, koju obrazuje mreža sudova na elu sa rhovnim sudom. "ajvišufederalnu sudsku istancu rhovni sud &'# ini 1 sudija, koje imenujePredsjednik uz misljenje i pristanak &enata. "jihov mandat je doživotan, alise posle navršene *2 godine zivota svakom sudiji imenuje zamjenik.Podjela vlasti u predsjednikom sistemu dolazi do izražaja i na podruju

međusobnih politikih odnosa grana vlasti, prije svega u smislu da jednavlast ne može da odluuje o egzistenciji odnosno prekidu mandata drugevlasti. "i predsjednik ni njegovi sekretari ne mogu da budu razriješeni odstrane !ongresa ali ni !ogres ne može da bude raspušten akcijom izvršnevlasti. "e postoji politika odgovornost nosilaca izvršne vlasti koja bi bilaadekvatna ministarskoj odgovornosti u parlamentarnom sistemu. Oni jedino


3/8

odgovaraju kao i Predsjednik za povredu (stava a to je pravna a ne politikaodogovornost.!rivina odogovornost Predsjednika i drugih funkcionera postoji u sluajuizdaje, podmićivanja ili drugog teškog zloina i ostvaruje se pred !ongresomutzv. postupku diskvali3kacije 4impeachment5. Optužbu protiv predsjednika ilidrugog visokog funkcionera podiže Predstavniki dom, dok je &enat komepredsjedava predsjednik rhovnog suda nadležan za donošenje presude. 6edini sluaj kada je bio pokrenut postupak diskvali3kacije desio se )+7*godine protiv Predsjednika 8ndrju #žonsona ali je nedostajalo dva glasa zaneophodnu dvotrećinsku većinu da bi došlo do smjenjivanja Predsjednika. (sluaju iarda "iksona postupak diskvali3kacije zbog prisluškivanja štabasuparnike stranke tzv. afera otergejt )1*0 godine, formalno nije nipokrenut, jer je "ikson pod pritiskom javnog mjenja dao ostavku. "i istragaprotiv 9ila !lintona zbog opstrukcije pravde tj. lažnog svjedoenja o njegovim

odnosima sa jednom službenicom u vrijeme drugog predsjednikog mandataformalno nije dovela do pokretanja postupka diskvali3kacije.Podjela i ravnoteža vlasti uspostavljena amerikim (stavom u praksi jegotovo redovno bila narušena. :bog oigledne dominacije jedne vlasti upraktinom politikom životu esto se u pojedinim periodima amerikeustavne istorije ovaj sistem oznaavao kao kongresna vlada, predsjednikavlada pa i vlada sudija. & druge strane ameriki predsjedniki sistem jedeformisan u gotovo svim državama koje su ga preuzele. ;o kvarenjepredsjednikog modela naroito je ispoljeno u enormnom jaanju izvršnevlasti i njenoj neodmjerenoj personalizaciji. ( teoriji se za ovako deformisanpredsjedniki sistem upotrebljava naziv prezidencijalizam.

PARLAMENTARNI SISTEMParlamentarni sistem se moze odrediti kao režim u kojem vlasti sarađuju iuzajamno zavise jedna od druge. $eđu de3nicijama koje bliže objašnjavajuovaj sistem pažnju privlae ona mišljenja koja pod parlamentarnim sistemompodrazumijevaju režim podjele vlasti u kojem su ministri politiki odgovornipred parlamentom. #akle parlamentarizam je vlada odgovornih ministara.$inistarski kabinet, odgovoran nacionalnom predstavništvu, vodi politiku

zemlje i ima onaj stepen nezavisnosti koji ovaj zadatak zahtijeva. :ato se zaparlamentarni sistem koristi i naziv kabinetska vlada.&trukturu parlamentarnog sistema ine dvije kljune poluge- parlament ivlada tj. legislativa i egzekutiva.%Parlament je predstavniko tijelo naješće dvodomno po svojoj strukturi. ;ako npr. parlament 9 ine #om !omuna i #om


4/8

i &avezno ijeće. Postojanje drugog doma 4bikameralizam5 nagovještava iobino ima znaenje ublažavanja moći prvog doma neposredno biranog odnaroda.%( parlamentarnom sistemu izvršna vlast je bicefalna. "jeni nosioci su šef države 4predsjednik republike ili monarh5 i vlada 4ministarski kabinet5. #okšef države predstavlja postojani element egzekutive dotle je vlada zbog svojepolitike odgovornosti parlamentu njen nestabilni element. >ef države jeinokosni državni organ koji uglavnom vrši funkciju predstavljanja zemlje. 'ko je u pitanju monarhija šef države je nasledan dok je u republikama izboran. (skladu je sa naelima parlamentarizma da njega bira parlament. "ezavisnood naina izbora šef države je politiki neodgovoran tako da odgovornost zanjegove akte i radnje preuzimaju ministri. ;o se ini putem tzv. premapotpisašto znai da svaki akt šefa države da bi bio puovažan mora prethodno dabude potpisan od nadležog ministra. ;ime ministar preuzima odgovornost

pred parlamentom umjesto sefa države. #ruga poluga izvršne vlasti je vladaili kabinet odnosno ministarski savjet. "a elu vlade je predsjednik ili prviministar, premijer koji može da ima šira ili uža ovlašćenja ali koji nepredstavlja neku izdvojenu posebnu vlast. lada je kolegijalni organsastavljen od ministara koji rukovode određenim upravnim resorima npr.inostrani poslovi, unutrašnji poslovi, odbrana. $inistri mogu da budu i bezresora kada konkretna zaduženja dobijaju od premijera vlade. ?lanovi vladesu individualno i solidarno odgovorni za politiku vlade i stanje u svom resoru.Oni su lanovi parlamenta ali ima sluajeva da vlada može ili mora da budevanparlamentarna tj. da njeni lanovi ne mogu da budu poslanici.#ok je u predsjednikom sistemu vrh egzekutive izabran od naroda i zatorelativno nezavistan od legislative dotle je u parlamentarnom sistemuparlament u mogućnosti da neposredno utie na funkcionisanje vlade-).Parlament neposredno određuje politiki i personalni sastav vlade, ako nebira vladu u cjelini onda on bira bar premijera ili kancelara [email protected] ima mogućnost da smijeni vladu kojom nije zadovoljan tako štoće joj izglasati nepovjerenje. A.lada je u svim njenim politikim aktivnostimapodložna parlamentarnoj kontroli i odgovornosti. 0.Parlament u određenojmjeri sudjeluje u upravljanju državom svojom zakonodavnom i kontrolnom

funkcijom. B.$andat vlade uvijek zavisi od legislaturne periode parlamentatako da njeno trajanje ne može da nadmaši trajanje parlamentarnog sastava.7.?lan vlade istovremeno zadržava poslaniki mandat tako da linijarazdvajanja i dualizam postoje ne između vlade i parlamenta nego izmeđuvlade i opozicije u parlamentu.Parlament naelno vrši zakonodavnu funkciju ali u njenom vršenju naodređeni nain uestvuje i izvršna vlast. ;o su prije svega pravo šefa države


5/8

da vrši promulgaciju zakona, ovlašćenje vlade na zakonodavnu inicijativu,pravo vlade da donosi uredbe sa zakonskom snagom, pravo monarha nazakonodavnu sankciju, ovlašćenja predsjednika republike na vraćanjeusvojenog zakona parlamentu i dr.& druge strane parlament utie na nain ostvarivanja izvršne funkcijenaroito donošenjem budžeta, rati3kacijom međunarodnih ugovora,kontrolom rada vlade i drugim ovlašćenjima. ( ovim odnosima parlamenta ivlade nekada šef države može da raspolaže funkcijom politike arbitraže jer je njegova uloga po pravilu politiki neutralna."esumljivo je da kljuni element odnosa zakonodavne i izvršne vlastipredstavlja ministarska odgovornost tj. politika odgovornost vlade predparlamentom. ;o je i najmoćnije sredstvo politikog uticaja parlamenta nadjelovanje vlade. Pravilo je da šef države imenuje predsjednika vlade ali jenjegov izbor ogranien na kandidata parlamentarne veine. Parlamentarna

vlada ostaje da upravlja zemljom sve dok uživa povjerenje parlamentarneveine. Parlament može izglasati nepovjerenje vladi kao cjelini ili jednomnjenom lanu. Pored ministarske odgovornosti karakteristina su još nekaovlašćenja koja parlament može da upotrijebi prema vladi kao pravo napostavljanje pitanja, pravo na interpelaciju posle koje može da se glasa opovjerenju vladi, pravo vođenja ankete i dr.&imetrino pravo vlade prema parlamentu je ovlašćenje izvršne vlasti da pododređenim uslovima naredi raspuštanje parlamenta a to znai i izbor novogparlamentarnog sastava. aspuštanje parlamenta je diskreciono ovlašćenjeizvršne vlasti, šefa države i vlade koja u sukobu sa parlamentom tražipreispitivanje njegove demokratske legitimacije, tako da se traži arbitražanaroda putem novih izbora. "arod je konaan arbitar u sukobu parlamenta ivlade. lada raspolaže i drugim sredstvima uticaja na parlament kao poputnjenog monopola u zakonodavnoj inicijativi, pravo pristupa i govora nasjednicama parlamenta, postavljanje pitanja svog povjerenja i dr.( teoriji se razlikuje nekoliko tipova parlamentarnog režima- dualistiki,monistiki, klasini i racionalizovani parlamentarizam. !riterijum zarazlikovanje dualistikog i monistikog parlamentarizma je odgovornostvlade. Clavno obilježje dualistikog parlamentarizma je dvostruka

odgovornost vlade. Ona mora da uživa povjerenje parlamenta ali i podrškušefa države koji raspolaže efektivnom vlašću. >ef države može da smijenivladu, raspusti parlament, ima pravo suspenzivnog veta na odlukeparlamenta, imenuje i razrješava ministre itd. #ualistiki parlamentarizam jenazivan orleanski jer je bio primjenjivan u =rancuskoj.( monistikom parlamentarizmu vlada odgovara iskljuivo parlamentu ilinjegovom donjem domu. (loga šefa države je marginalizovana pa ;jera


6/8

izavljuje D!ralj vlada ali ne upravljaE. Ovaj tip parlamentarizmakarakteristian je za države sa monarhijskim oblikom vladavine kao što su8ngleska, 9elgija,Folandija, >panija. ( državama sa republikanskom formompostoji ili monistiki parlamentarizam 4"jemaka i /talija5 ili mješoviti sistem4=rancuska i neke bivše socijalistike države5.Prema nainu funkcionisanja razlikuje se klasini od racionalizovanogparlamentarizma. !lasini parlamentarizam funkcionisao je na osnovunekoliko osnovnih pravila spontano nastalih u odnosima parlamenta i krune.(ostalom parlamentarizam se pojavio u 8ngleskoj koja nikada nije imalapisani ustav. $eđu njegovim pravilima najvažnije je većinsko naelo tj.zahtjev da vlada uvijek ima povjerenje parlamentarne većine.acionalizovani parlamentarizam je oblik državne vlasti u kojem su znatnodetaljnije institucionalizovani odnosi između parlamenta i vlade u cilju jaanja stabilnog položaja vlade naroito u državama sa višestranakim

sistemom i proporcionalnim izborima. ;a racionalizacija je znaila utvrđivanjepisanih pravila parlamentarne igre u ustavima i parlamentarnimposlovnicima donijetim posle Prvog svjetskog rata. ;raži se kvali3kovanavećina za razriješenje vlade. 6edan od najpoznatijih pravnotehnikih izumaracioalizovanog parlamentarizma posle #rugog svjetskog rata je tzv.konstruktivno glasanje o nepovjerenju vladi iz (stava "jemake od )101godine.Praksa parlamentarizma pokazuje da esto dolazi do poremećaja ravnotežeizmeđu zakonodavne i izvrše vlasti u korist jednog od ova dva inioca. Pritome partijski sistem je naješće presudni faktor koji utie na preobražajeparlamentarnog oblika vlasti.

MJEŠOVITI SISTEM VLASTIClavni razlog stvaranja mješovitog sistema jeste da se ovaj sistem maksialno

uini stabilim. #a bi se on ostvario pristupa se kombinovanju pravila oorganizaciji i funkcionisanju vlasti koji se dijelom uzima iz parlamentarnog adijelom iz predsjednikog sistema. Pri tom za osnovu se uzima ipakparlamentarni sistem vlasti tako da je mješoviti sistem zapravoparlamentarni režim u kojem je poremećena tradicionalna ravnoteža vlasti ukorist egzekutive. Od predsjednikog sistema obino se pozajmljujeneposredan izbor predsjednika republike, a sa tim idu i snažnija ovlašćenja


7/8

šefa države. & druge strane zadržava se institucija vlade sa obilježjima kojaona ima u parlamentarnom sistemu, njena politika odgovornost predparlamentom.$ješoviti sistem obilježava pravni i politiki položaj šefa države koji jenezavistan od parlamenta- ).On se bira na neposrednim izborima4predsjednik ajmarske republike i predsjednik Pete francuske republike5,@.$andat predsjednika republike je duži od mandata lanova parlamenta iiznosio je u navedenim primjerima ak sedam godina, A.>ef države raspolažeznaajnim ovlašćenjima ne samo prema vladi nego i prema parlamentu."ajveća slabost mješovitog sistema je što kod njih postoji opasnost odblokade u funkcionisanju ustavnih institucija izvršne vlasti. !ako šef državenije politiki neutralna linost postoji mogućnost da se otvori politiki sukobizmeđu njega i vlade. ( =rancuskoj (stav zahtijeva da djelovanja šefa državei vlade budu koordinirana, što prirodno pretpostavlja da predsjednik i

premijer vlade pripadaju istom ili jako bliskom politikom pravcu. (koliko suoni bitno razliitog politikog usmjerenja onda postoji mogućnost da izvršnavlast bude blokirana. ( praksi je ova situacija nastala u drugom mandatupredsjednika =ransoa $iterana kao i Gaka >iraka. >ef države se uglavnomorijentiše na predstavljanje države i spoljnu politiku prepuštajući vladi upotpunosti vođenje unutrašnje politike. ( francuskoj teoriji se ovo politikostanje egzekutive naziva koabitacija. Pored =rancuske mješoviti sistem vlastioilježava 'ustriju, Portugal, =insku.

SKUPŠTINSKI SISTEM &kupštinski sistem je najpoznatiji oblik državne vlasti zasnovan na principu jedinstva vlasti. &uština naela jedinstva vlasti nije u tome da jedan organvrši sve funkcije vlasti, nego u postojanju takvih odnosa među postojećimorganima gdje postoji nadmoć jednog organa u odnosu na druge organe uvršenju funkcija vlasti. & obzirom na organ koji sprovodi jedinstvo vlastimoguće je razlikovati dva osnovna tipa jedinstva vlasti- skupštinski sistem iautoritarni sistem 4nedemakratsko jedinstvo vlasti5. ( nedemokratskomsistemu jedinstva vlasti koncentracija vlasti je izvršena kod organa koji je po

svojoj prirodi organ egzekutive. ;o je inokosni organ, monarh ili predsjednikrepublike. :akonodavna vlast postoji samo nominalno, faktiki ona je izgubilasvojstvo nezavisne vlasti. Ovaj sistem je karakteristian za izrazitonedemokratske, autoritarne, diktatorske i militaristike režime u kojima senjeguje kult vođe nacije ili države. Primjeri ovog sistema su režim konzulata u=rancuskoj, fašistiki režim u /taliji, nacizam u "jemakoj, režim maršalaPilsudskog prema poljskom (stavu od )1AB godine, falangistiki režim u


8/8

Documents

Oblici Drzavne Vlasti-podjela