Phat Day Ve Kho Nhu the Nao - Phap Tri

8/4/2019 Phat Day Ve Kho Nhu the Nao - Phap Tri

1/31


2/31

bit nhn i bng cp mt bi thng thi, ch chng gip ch g cho cuci c!

Cng c ngi ni, du bit i l kh, nhng ti khng bao gi suy nghcng nh khng thy mnh kh, th c kh g? Vn vn v vn vn.

Do u c cc ng nhn y?

iu ny chng c g kh hiu: bi hon cnh v cm nhn kh ca mingi hon ton sai khc. V vy y, ti mun cng cc bn a ra nhngl gii ng n chng ta cng nhau i n thng nht quan im, vn lcn thit.

Nhng khi t vn ny, ti khng c tham vng i su vo ng ngch caKh chia ch ri ni ln nhng g mi m. M tht n gin: ti ch th

bn mt s vn v Kh trong Pht hc, qua , mun hiu nghaKh theo ng tinh thn Pht dy m thi. Do ni dung chnh ca bi nyc chia thnh ba phn nh sau:

1. Xc nh li ngha t gc ca Kh (Duhkha) trong Pht hc;2. Khi qut v thc trng ca Kh; v,3. Lun gii mt s ng nhn v Kh trong Pht hc.

Du phn chia vy nhng y ch l mt bi bn v Kh m khng phi l

mt lun kho cu, nn hn nhin khng th trnh khi nhng thiu st.Do , ngi vit rt mong nhn c s ln mn ch gio ca cc bc itrc.

By gi, ti i vo phn th nht.

1. Xc nh li ngha t gc ca Kh (Duhkha) trong Pht hc

Trc ht, Kh c ngha l g?

Khi ni n Kh, mt cch my mc th ai cng hiu. Nhng ng vitinh thn Pht hc, th cho n nay vn cn khng t ngi nhm ln. V vy ngha ca t ny, theo ti, chng ta cn phi phn thnh hai quan im:mt theo li nhn thc ph thng, v mt pht xut t ch Duhkha trongPht hc.

Kh c hiu theo li ph thng nh th no?


3/31

Theo Vit Nam Tn t in (c minh ha), ca Thanh Ngh (2), th Khc nh ngha l: 1. (p. malleur, peine; malheurx, douloureux) Cc, aun, vt v. V i t in ting Vit do Nguyn Nh ch bin (3) nhngha: Kh: I. Tt. 1. Qu kh khn, thiu thn v vt cht, hoc b giy vv tinh thn; 2. Ti tn, trng thm hi; 3. T dng ca ming khi than th.II. Dt: Ni kh. III.* ng, tri vi cam (ngt). IV.* Tn lc, chu ng,kin nhn lm vic g.

Hai nh ngha Kh trn l ca hai cun t in ting Vit ln, i biu chohai giai on trc v sau 1975. Hai nh ngha ny cho ta mt khi nimc th v nhn thc Kh chung ca ton th nhn loi. Song nh ti va ni,y mi ch l ngha ph thng ch cha phi l ngha theo ng nguynt Duhkha trong Pht hc.

Th nhng trong gii Pht hc, vn cn c ngi khi ging v Kh, li giithch: Kh: ting Phn l Duhkha, l s au n cng cc, s khng thchu ng c. Kh ly au n lm ngha, ly bc bch lm tng, gi lkh.(4)

t lu, ti xem y nh l nh ngha Kh chun xc v hon ton ngvi tinh thn Pht hc. Nhng gi th ti mi v l: n tht s cha n. Binu Kh c nh ngha l s au n cng cc, s khng th chu ngc, th ch mi hn cuc thn vt l, m cha phi bao hm c tm l.

Kh nh vy ch mi phn th v ph thng ch cha din t c phn vit m c Pht mun ni. Bi v theo c Pht, chng sinh c 3 hng: hng ci Dc, ly Dc lm vui nn b Dc thiu t; hng ci Sc, ly Sc lmvui nn b Sc thiu t, v hng ci V sc (thin nh), ly V sc lmvui nn b V sc thiu t. Cht liu thiu t chnh l Tham, Sn, Si.

Do vy, nu kh ch c hiu nh nh ngha trn th chng sinh ci Scv V sc vn cha c g gi l kh c; thm ch ngay ch thin ci Dcvn cha c g kh. V sao? V chng sinh cc ci ny u c chu s aun cng cc, m ch hng ton vui (theo ngha ph thng)! Nh th, cPht ni kh, l ch cho con ngi v cc loi chng sinh thp hn ngithi sao? Bi ch c cc loi ny mi c nhng trng thi au n cng ccy! V nu ci V sc hon ton ht kh, th Thi t Tt-t-a u cn

phi t gi hai v thy ca mnh l A-la-la v Ut-u-lam-pht, khi tuchng c thin nh ngang bng h.


4/31

Ngc li, Ngi phi nhc cng su nm kh hnh, bn mi chn ngytham thin nhp nh, mong chng c qu v Pht ra khi ba ci? Vs tht ca ba ci theo Pht dy l g? L khng an nh nh la (Tam gii

bt an do nh ho trch). Nh vy, chng phi ci V sc vn cn kh sao?Th th qu r! Mc d y ch l t tng ca kinh Php Hoa, nhngcng l tiu biu cho ton b nn gio l ca c Pht.

Vy nu khi nh ngha Kh theo Pht hc m cha tht s din t ng tinhthn ca n, th hn nhin ta cng khng th ngn ni nhng ng nhn sc t ra: Kh y vn cha phi l kh, v c tu hoi n thnh Pht vnkhng ht kh. V sao? V kh y ch l h qu tt yu ca Nghip. Ngha lngi ta t khi sinh ra v ln ln, s c mt kh hon ton tt yu: khngthch cng phi chu, mc d tm l khng mun n nhn.

V Kh l mt quy lut, th ti sao ti c th khng kh khi ti c thn?M c thn th phi c gi; c gi th phi bnh, phi cht...? Gp mt vicuc i, ai c th trnh khi cc kh y? Ngay nh c Pht m Ngi cnkhng th trnh khi: chng phi c Pht Thch-ca b bnh nng trclc nhp dit (qu vng) sao? Nh th m Ngi khng kh ? Nu bo ch l th hin ca Ngi i na, th trn mt sinh l, Ngi c kh khng? Nikhng th v l qu! V sao? V Ngi cng c sinh ra; Ngi cng c gi,

bnh, cht nh bao nhiu ngi khc. M c sinh, gi, bnh, cht l do cthn; v c thn th phi c kh, th sao li ni khng? Nh vy, tu nthnh Pht vn khng ht kh ri cn g?!

V t nhin trong cch hi y, ti cng cho php mnh t li nhng vn tng t rng: Tht n gin, nh tri lnh, vy mun khng kh th ti philm g nu chng phi l mc thm o? V sao? V ti bit mnh khng thcng li c tri lnh nn chc chn phi kh nu ti khng mc. Nhth, tri lnh th mc thm o, l vic bo v t nhin ca ti. Vy c khcno cc s kh i, mt khi qu tt yu v quen thuc i vi ti ri,th bn nng t nhin s cho php ti lm g t v. Th th c g u mkh?!

Ti ang ch si tc lm t y ? Chc khng t cc bn cho rng ti thuchng con chu ca phi Ngy bin nn mi lm chuyn nh th. Nhng u

phi. Nu ni bin th ti c bin tht, v ti mun vn c sng t,cn ngy th chc chn khng. M c th khng bin sao khi i trcmt vn m ti cn hoi nghi, ngha l cha thu r? Nhng lm sao ti


5/31

c th khng nghi, d vn bit nghi l mt trong nm mn lm ngn ngi tutp? (5) M bn cht nghi u c g l ti li, v c nghi mi c ng!

Chng phi s ra i tm o v chng ng ca c Pht, cng nh ch v Tu xut pht t nghi sao? Khng nghi th lm sao c th tin ngchn l m mnh tin tng c? Nhng vn khng phi l gii quytnghi hay khng nghi. M ch n gin: bi ti mun chng ta cn xem li vrt thn trng khi nh ngha nguyn t Duhkha trong Pht hc. C nh thth chng ta mi khi sai lc v khi sa vo ng nhn mt cch ng ticc.

Vy Kh c hiu ng theo nguyn t Duhkha trong Pht hc nh thno?

V ngha ca t ny, theo HT. Walpola Rahula trong T tng Pht hc(6), ngoi ngha ph thng nh trn, Duhkha cn c cc ngha quantrng khc, nh: bt ton, v thng, trng rng, gi tm Tngt, khi trnh by v Kh , HT. Thch Thin Siu cng ni: Duhkha phic hiu y vi bn ngha Kh, V thng, Khng v V ng.(7)

Bn ngha ny cng gi l bn hnh tng. Hay ni cch khc, Duhkha cbn hnh tng l Kh, V thng, V ng v Khng. Bn ngha nythng c c Pht nhc i nhc li rt nhiu ni trong cc kinh. Cngcn gi l Bn Php n (bn khun du ca Pht php). Trong mi n bao

hm ngha ca ba n kia v ngc li. Do vy Bn php n ny tht skhng th thiu c cho mi hnh gi khi mun thm nh gi tr li dyca c Pht vi cc trit thuyt khc ca ngoi o. Ti s cp tr li

bn hnh tng ny phn sau.

Ti xin nhc li. Duhkha c ngha quan trng nh vy, nn khi vit Ttng Pht hc, phn nht Kh , Ha thng Rahula rt thntrng: Tht kh tm mt ch c th bao qut ton th quan nim ca danht Duhkha v v th tt hn nn vy ng phin dch, hn l gy mt tng sai lm khng xc ng v n bng cch dch d di tin li thnh rakh hay au kh.(8)

V nh trc ti c ni, Kh theo ng ngha ca danh t Duhkha m cPht din t, khng ch gii hn s th thin ca thn vt l m cn c svi t ca tm l; khng ch gii hn ci Dc m ngay c ci V sc. Nghal, mi hnh thi hnh phc, k c v phn vt l nh khoi lc gic quan,vn nm trong ngha ca Duhkha; mc d trong khi ni kh, c Pht


6/31

khng bao gi ph nhn nhng gi tr hnh phc tng i. y chnh l ngha ch thc v bn hnh tng V thng, Kh, Khng v V ng mDuhkha ni hm y .

Trn y l lc gii thch ngha t nguyn ca Kh. Tip n, ti i vophn hai.

2. Khi qut v thc trng ca Kh.

Thc trng ca Kh nh th no?

Thc trng ca Kh th khng th no din t cho cng tn c. KinhNghip bo sai bit ni: Chng sinh chu bc no trong cnh lun hi sinht, nu em xng ca h m cht ng li th cn qu hn ni Tu-di munvn dm; nu em nc mt ca h khc v chu s bc no y m dnli th cn qu hn nc bn bin i dng. (9)

Tng t, i s Tnh Am trong vn Khuyn pht B- tm cng ni:Nghin ci i thin lm bi nh, cng khng bng s thn ta ra vo sinht. Dng nc trong bn bin ln cng khng nhiu bng nc mt m ta khc v cnh bit ly. Tht xng chng cht ngn ngang hn ni cao; xccht y dy nhiu hn qu t.(10)

Kh y khng nhng din tin hng ngy trong tng gi tng pht, m n

ngm ngm ngay c trong tng st-na*, hi th. Ngm ngm t thn ntm, t th n t, t cn n su; t ci Dc n ci V sc. H st-na nocon ngi (chng sinh) cha thot khi ba ci th con ngi cha ht kh.Do vy m kinh Php Hoa ni ba ci khng an nh nh la.

Ring phm vi con ngi, kh tuy c nhiu m tu trung khng ra ngoitm loi chnh, l: Kh v sinh (sinh kh); kh v gi (lo kh); kh v

bnh (bnh kh); kh v cht (t kh); kh v iu yu thch b xa la (i bitly kh); kh v iu mnh mong cu m khng c p ng (cu bt ckh); kh v iu mnh cm ght phi i mt (on tng hi kh) v kh v

s thnh suy bt thng ca thn nm un (ng m x thnh kh hay ng unkh).

Bn kh trc thuc sinh l; ba kh tip theo thuc tm l v kh cui cngchung cho c tm v sinh l. Ti xin min gii thch tm kh ny, v theo ti,chng khng ra ngoi ngha ca ba kh: Kh kh, Hoi kh v Hnh kh


7/31

m ti s gii thch di. V ton b ni kh (Kh un) u c bao hmtrong , m ba c Tham, Sn, Si l ni dung ch yu.

Bi vy, trong sut 45 nm thuyt php, ch ch ca c Pht khng g hnl mun cho con ngi c dit tr ba c y. V hn nhin ngha cachng cng khng ngoi lin h mt thit vi bn hnh tng m nh tiva ni. By gi ti ni v ba kh, trc ht l Kh kh.

Kh kh, phi chng l ch kh ny cht ln kh n? ng! Nhng khchng cht c phi l nhng cnh thng thng nh au u, nght mi,thi tit nng, lnh, ngho i hay khng? Cha hn! V cng c ngha lkhng, nu nhng cnh y khng c mt cm th kh ca con ngi; thchng vn hon ton khng nm trong ngha ca Duhkha. Bi nh trcti c ni, chng ch l h qu tt yu ca Nghip, tc mi ch l iu kin

bn ngoi, nn cha c g gi l kh vui c.Ngc li, nhng i tng , nu c cm th vui, kh ca con ngi thkhi mi thnh kh, vui. V d nh ci rng lm ti nhc, nu ti bit tti vi n, th ti cng c th vui v vy, khng c g kh. Nhng nu ti ivi n, sinh ra cm gic kh th khi ti mi kh.

Nh vy, Kh kh theo ng ngha ca Duhkha l g? chnh l nhngtm l kh chng cht m con ngi cm th i vi thn vt l v mitrng sng. Kh ny rt d thy: Thn ang b bnh, nu nh ti nhn thc

r bnh l mt quy lut khng ai trnh khi ri ti bit t ti th ti chng cg kh. Nhng s d ti kh l v tm ti i vi cn bnh, khng r c nch l gi tm ri sinh ra lo s (kh): lo s mt phn v n hnh h, mt phnv khng c tin cha tr. Cng thm lc y khng may, nh li b chy, ti

phi lo na. Lo nh chy cha xong, th nghe thm ngi thn ca mnh btai bin, th ti cng gnh thm mt ni lo na. Vn vn v vn vn. Ni tml, nu ti i vi thn vt l v mi trng sng, m sinh ra cm th lmkh, th gi l Kh kh.

Hoi kh cng nh vy. Mi s mi vt theo lut v thng, chuyn binlin tc khng bao gi ngng ngh, nht l chng thay i mau chng. Conngi do khng r c l v thng sinh dit , li sinh ra m m. nkhi chng thay i t ngt, khng p ng c lng mong mun th sinhra kh. Kh ny do cm th vui m c. Cng d thy khng km: angngho, bng trng s c c, th vui lm. Nhng cha kp tha mn th bngi khc d dao vo c, ly tin i mt, cng li kh lm. Mi ng dy,


8/31

ang i, c ai em n cho mt m th rt vui sng. Nhng c ai ngit m i, th cng li kh lm. l Hoi kh.

Hai kh trn y tht d hiu v khng ai chi ci c. Kha cnh ny ca nht diu thng c ngi ta bit n nhiu hn, v n d hiu vy l kinh nghim thng thng trong s sng hng ngy.(11) Ni cchkhc, hai kh ny ch mi nng v ngha ph thng, c tnh cch th thinca cc hin tng vt l trong ci Dc, m cha phi l ngha vi t thuctm l trong cc cnh Sc v V sc.

V c l v d thy, d hiu nn khi gii thch, a phn chng ta ch chtrng v trin khai ngha ca hai kh ny, nn c phn lm tng thmng nhn. Nhng chng ta qun rng, chnh ngha Hnh kh mi lquan trng. N ni hm y ton b ngha cc hnh tng m nh ti

trnh by trc. V ch c Hnh kh mi chnh l kha cnh trit lquan trng nht trong nht Kh .

Nhng nh hi ny ti va ni: Kh ly Tham, Sn, Si lm ni dung chnh.Nn trc khi i vo Hnh kh, ti cng mun cp n ba tm l ny mtcht, hn nhin l chng s lm r ngha Kh m ti ang ni.

Trc ht l tham: Tham l g? L tham lam, ham mun. Tham c khkhng?

Tm l ny, mi xem qua ci nhn, th dng nh n khng c g kh,nhng hu qu ca kh tht v cng v tn. S d con ngi lm kh cnga phn v n m ra c. Ti sao? Th , nhan nhn khp ni, c ch no mkhng c mt ca n u: Bun lu, bn hng gi; trn thu, git ngi cpca, ly thn, ly d... trong c hai iu lun lm nhc nhi x hi mithi i: tham nhng v mua bn sc dc. Nhng cnh nh vy, chng doTham dn u l g!?

Tham cng cn gi l i hay Tham i. i c ba loi l Dc i (a thch ccdc), Hu i (a thch s hin hu) v V hu i (a thch s khng hin

hu). Ring vi con ngi th phn nhiu chng ta tham m Dc i nhiuhn hai i kia. Dc i cng c rt nhiu th: tham tin ca, tham n ngonmc p; tham danh, tham li... nhng tu trung khng ra ngoi nm mn:tin ti, sc p, danh vng, n ung v ng ngh.

Chnh nm mn dc lc ny khin con ngi tham m khng bit mt mi,nn trong kinh c Pht thng v lng tham nh rn c: nm mn dc lc


9/31

nh rn c. Do , ngi tu hnh mun gii thot, th phi dng mc cum mc n ra, ng cho n ng tr.

Nhc n rn c, ti li nh trong kinh Pht c k mt cu chuyn, gi lchuyn Rn c:

Mt ba n, Pht cng Tn gi A-nan i trn ng. Ngang qua mt bicy, thy c mt thi vng, Pht ni: Rn c , A-nan! A-nan cng tha:D, rn c to lm, bch Th Tn! C mt anh nng phu, thy hai thy trc Pht ni trong bi c rn c, cng mun xem th thc h. i Pht ixong, anh lin chy n xem. Nhng rn c u khng thy, ch thy tonvng. Anh sng qu, tm cch em vng v v cng khng qun ch: Nghen Sa-mn C-m (Pht) c tr tu siu phm u khng thy, nhng lnny th qu l ng ta ngu qu: vng s s m ni l rn c!

Anh em vng v, tu nh ca, sm xe c... Dn trong lng thy anh trcy ang ngho i, nay t nhin ca ci ln vn vt, th sinh nghi ng mln bo quan.

Cng lc, quan qun triu nh ang truy lng ti phm v vic mt vng,th anh b ghp vo ti n cp. Khng n cp th cng b ti c ca mkhng khai bo. Th l anh b b t v b tch thu ti sn.

trong t, kh qu. By gi anh mi thy thm tha v cm kch c li

Pht dy. Anh ku ln: Rn c, A-nan! Rn c to lm, Th Tn!. Mingy anh ku nm ln by lt nh th. Lnh qun ngc nghe, ly lm l hi.Anh k li u ui c s. Sau chuyn n tai vua. Vua em hi Pht ri thati cho.(12)

B-tt s nhn, chng sinh s qu! Ti nghe hoi cu m vn m mkhng hiu. Sau nh chuyn ny th ti mi r: Anh nng phu kia v Thamche lp, nn ch thy vng l vng m khng thy vng l rn c. n khi trong ngc kh qu, th mi thy vng l rn c! Pht th ngc li: do dt ht lng tham, nn khi thy vng th Ngi bit ngay v bo l rn c.

Nhng nh th, l Pht khng bit cch bt rn sao? ng lm. M ch vPht t ti: t ti ri th u cn bt rn lm g na. Cng th, nu anhnng phu kia i vi rn c m t ti, hoc t ra l bit cch bt rn, tc btrn ng u ch ng bt ng ui, th u n ni b n cn au nh th!

Ti ni tip n Sn: Sn l g? L tm l bc bi, cm th hay tc gin.Tm l ny rt d thy, v n thng c biu l ni thn v ming. Biu


10/31

l th no? Th ni sc mt cau c, li ni hung d ch u! Ni th nyr hn: ln ting mng chi th c, l sn! Chn c, l sn! Tay cmdao gy nh p, l sn! Nhng mi ch l nhng biu hin bn ngoica thn v ming.

Cn i vi , th chnh lng sn nui dng mi th hn t i ny sangi khc. V tc dng ca Sn l bc nng nh la d, c th lm thiu chytt c, d ch trong mt nim. V vy trong kinh c Pht thng v lngSn nh la d. Do Ngi thng khuyn nhng ngi tu hnh khng nnnui dng tm sn hn, d ch trong chc lt.

Cng v Sn m c bit bao cnh cha xa con, v xa chng, anh xa em!Nht l nhng cnh tan nh, nt ca; chin tranh, th hn... chng phi xutpht t Sn sao? Lng Sn ny, nu ni rng ra, th t mt nim th

hn dn n nhng hnh ng nh x xt, nh nhau, chia b, kt ng gy chin tranh, khng b... tt c u t Sn m ra c. Th nn, h ai nuidng sn hn bao nhiu th ngi cng kh by nhiu. V cnh gii caSn hng n khng ra ngoi ba ng c l a ngc, sc sinh v ng qu;m nng hn ht l a ngc.

Nhng phn tch nh trn l d thy, ch tht ra Tham v Sn ch l mt,do y ch l hai mt phn nghch trong cng mt tm l: l i (thch,yu thch). V sao? V khi ta i mt ci, nu ci thun vi ta th ta tr nnham thch (Tham), m ci g khng thun vi ta th tm l ta tr thnh bc

bi, tc gin (Sn). i bng, ang cn n, m c ngi em cho mt cibnh, th ta rt vui. Nhng c ai n cp i, th ta tc lm. V sao ta vui, vsao ta tc? L v ta ang i ci bnh ch u. Nu ta i vi ci bnh khngi, th vn mc k: khng tham d c ngon n my; khng sn d c b giti. Th c cng c, khng cng c, c g u m ta phi bun, vui!

Cng nh xa c Pht ln n ang ngi mt mnh di mt gc cy trong rng Anjana ti vn Nai, c mt chng thanh nin n hi: Ny Sa-mn C-m, ng ang bun hay sao m ngi c c th? Pht ni: Ta mtg m ta bun? Anh ta hi li: Vy chc l ng vui lm? Pht ni: Ta c gm ta vui? Ngi kia ngc nhin: Ngi ta thng ngi mt mnh l v ctm s ring, hoc bun hoc vui. ng khng bun cng chng vui th v saoli ngi mt mnh? Pht p: Nim vui ch n vi ngi c tm bun; ni

bun ch n vi ngi c tm vui. Nh Lai dt ht tm l bun vui, nntuy Nh Lai ngi mt mnh m tm l vn thng an, khng dao ng.(13)


11/31

Th nn bit, v c i nn mi c Tham (vui) Sn (bun); nu khng cTham, Sn th cng khng c i. Nn Tham v Sn ch l mt, u l sn

phm ca i c. Song v xt trn mt tng trng v tc dng ca tm l,nn Tham v Sn c sai khc.

T ngha m y ti mun ni, Tham v Sn lun l ti mun thuca nhn loi. Nhng chuyn tro phng v Tham Sn mi mi l nhng ti li cun.

Lc ti cn nh, thng theo m ln cha, c qu Thy k cho nghe nhiuchuyn lm. Nhng tht l, c mt chuyn m trc y ti nghe Hathng Thin Siu k khi Ngi cn ti th, th d cho sau ny ai c k hayn my, ti vn thch Ha thng k hn. Bi Ngi c ci ti c bit ati vo o bng n ci tm tm:

C mt b gi n rt tham lam, bn xn v keo kit. Ai em li n cho bth c, cn bo b gip ai, d ch mt gip, th ng hng. Bc hngxm bn cnh thy th, mun dy cho b mt bi hc, nn ngh ra mtcch: qua mn ca b ci ni ba. Nn n mi b mi cho mn nhng dnsm mai phi qua tr gp. em ni v, chng nu nng g c, bc ra chmua mt ci ni hai b vo trong . n sng mai, g cha gy, bc quatr. Thy c thm ci ni hai, b hi. Bc ni: Chc ti hi hm n b! B ni: Th mi phi ch. Ni ca ti l ni c bit m. Ln khc cmn g, anh nh qua y ti cho mn nghe!

n mt thi gian sau kh lu, khng thy ng hng xm qua mn ni, bc thc gic mi. Ba n, bc qua mn li. Nhng b khng cho mn ni

ba, m ni nm, v ngh chc chn n s ci ni ln hn. em ni v, bcvt quch xung sng ri v nh nm ng.

m y, b c trn trc mi, khng ng c, trng cho tri mau sng cci ni bn khi g va gy. B m: canh mt... canh hai... canh ba.... G gy, b nhn qua hng ro, cha thy bc qua tr. G ht gy, vn chathy tm dng. Ri tri sng... by gi, tm gi sng... vn cha thy tr.Ri chn gi mt tri ln qu na so, vn cha thy em ni qua tr.St rut qu, b qua i. Thy bc ang cn ng, b thc dy hi. Bc ni:Ti chn qu b i! B hi: Bc chn ci g? Bc tha: D, ci ni ca b ncht ri! Nghe th, b hong ht: N cht u, sao bc ni to lao vy?Bc tr li ra v kh s: D, ti chn ri! Lc y b ni tam bnh lc tc:ng c m ngy, sao ni li c th cht c? Bc tc li: D, th ni


12/31

c sinh th phi c cht ch sao? B tc qu, nhng khng lm g c. Trv nh, b em lun c ni hai ni ba ra p nt. Va p, b va ni: timy m ra c, ti my ci ni hai m lm tao mt ci ni nm!(14)

Cn nhiu chuyn v Tham Sn tng t nh th na m ti mun k.Nhng xin tm gc li ni tip v Si.

Si c ngha l g? Si, theo Duy thc hc nh ngha l bt nng kham nhmvi tnh. Tc tnh cht ca Si l khng c kh nng nhn bit c thc ting nh tht ca s vt. Mt danh t khc l V minh, tc ch s m m,khng c tr tu... Ni cch khc, Si l khng thy tng ng nh tht cacc s vt.

Ni theo HT. Thch Thin Siu, th Si lun lun c mt trong mi nguyn

nhn a n Kh. Ni no c s hin hu ca Kh l ni c mt ca Si.Ni hp hn, th trong Tham c Si m trong Sn cng c Si. V sao? V nhnh ngha, l do bt nng kham nhm! S vt ng nh tnh cch ca n,nhng con ngi v khng nhn bit ng nh tht, nn li khi Tham, Sn.Do vy, Tham v Sn cng l Si.

Kh ca Si nh th no? Th cng nh Tham v Sn thi, ch sai khc icht phn tng trng. Tng trng ca Tham v Sn l thng ly thnv ming lm ch pht ng, cn Si th lun c mt trong ton b c ba

Nghip thn, ming v . V tnh cht ca Si nh vy nn kh ca tm l ny

rt nng: Ci kh ca con la, con lc ch nng; ci kh ca k tri lntrong su no cha gi l kh. Ngu si khng nhn chn c thc ti, khng

bit c hng i mi tht l kh.(16) C l d thy hn v kh catm l ny, chc ti li phi mn n chuyn na ri.

Nhng chuyn ny, ti ch trch on t Thng , thin nhin, ngi, tiv ta - trit l lut v t tng Pht gio ca GS. Cao Huy Thun k, c linquan n Si m thi:

Mt ngi du lch t rt xa v, mang theo v mt vt qu, him cha h bit:

mt tm gng. Nhn vo gng, anh tng nh thy cha mnh. Thng chaqu, anh trn trng ct gng vo mt hm qu, trn lu kn. Thnhthong anh ln lu, m hm ra, thm cha. Thm xong th nh, mt bun riri. B v ly lm l: qui, sao chng mnh c mi ln ln lu, i xung lmt my dt nh vy. Bn rnh xem. Thy chng m hm, ci mt xungnhn, rt lu. B v ch khi chng i vng, ln lu, m hm, ci mt nhnxung v ni tam bnh lc tc: Mt ngi n b. ra th! i xa, mang v


13/31

mt ngi n b! Ri tng t, ri bun ri ri! Tt nhin l v chngci ln nhau, gy g nhau. V th ghen. Chng th khng hiu ti sao vghen: l cha mnh, lm sao v ghen c!(17)

C l kip trc ti l ngh s hi nn kip ny ti rt thch k chuyn vthch c k chuyn; nht l nhng chuyn khi hi nh th. Tuy l chuyntiu lm, nhng khng phi khng c l ca n. Nh c nhng chuyn ny,m by gi ti mi ht hoi nghi c Pht ni qu khi dy v kinh Bchd. Bi qua mi chuyn, Ngi u m u bng cu Xa c ngi ngu.

Nhng u phi xa mi c ngi ngu, m by gi cng th thi. V sao?Bi v Tham, Sn, Si m ra c!

By gi ti ni n Hnh kh.

Hnh kh l g? L nh trong kinh, Pht dy: H ci g c hnh tng u lgi di (Phm s hu tng giai th h vng). Bt lun ci g cng u theolut v thng m b h hoi, nhng con ngi do chp m vo s h hoi, nn kh. y chnh l kh do khng nhn chn c s bin dch, sinhdit ca cc s vt hin tng trong tng st-na. Kh ny cng tng t nhHoi kh, v u ni v kh do khng r c l v thng, bin dit.

Nhng c sai khc ch: Hoi kh l kh do khng thy c s v thngbin i mau chng ca cc s vt hin tng. Cn Hnh kh l kh dokhng nhn chn c s v thng bin dit ca cc s vt hin tngtrong tng st-na. Kh ny thuc cm th khng kh khng vui, m Tham

Sn Si cng l ni dung chnh.

C l d hiu hn v Hnh kh, ti cng xin gii thch mt cht ci gi lHnh trong ngha ca Kh ny.

Sao gi l Hnh? Ch Hnh, theo HT. Thch Thin Siu, gii thch trongNg un v ng c hai ngha, l Thin lu v To tc.(18)

Thin lu l s bin dch, tri chy ca cc s vt hin tng nh dngnc, khng ng yn mt ch. To tc l ch cho hnh ng ca thn,

ming v . Ni cch khc, Hnh, ng v mt thi gian m ni, tc l s vthng sinh dit ca cc s vt hin tng. Cn ng v mt khng gian, thHnh chnh l ni cc s vt hin tng u do nhn duyn ho hp m tothnh.


14/31

Nh vy, Hnh l g? L v thng. Th th Hnh kh l g? L kh dokhng nhn chn c quy lut v thng. C l y chnh l lc thch hpnht ti tr li vi hnh tng ny ca Duhkha.

C mt iu m chng ta thng lm tng rng, mi s mi vt u nhng yn mt ch, khng thay i: Sng kia, ni n... ngy no ti cngthng thy nh th, c g l thay i u? Nhng ti u bit, ci m tithng thy khng thay i y, chnh n t bin dit trong tng st-na,hi th! Nh th chng phi l ngha ca v thng sao?

Vy V thng l g? Cu tr li tht n gin: l khng thng. Tt c mis mi vt, theo c Pht khng ra ngoi bn yu t chnh l Thn (thnth), Th (cm gic), Tm (tm l) v Php (tt c s vt, hin tng).

Nhng tt c chng khng c g gi l thng c. M trong tng st-na,

chng lun lun thay i theo tin trnh hnh thnh, tn ti, thay i v binmt ch khng ng yn mt ch.

Thn c v thng khng? Khng, sao ngy hm qua tc hy cn xanh mnay bc! Da ta khng v thng ? Khng, sao lc tr tui hn xun

phi phi da hy cn lng mn m nay nhn! Cc chc nng khc th sao?Th cng th thi. Th xem c b phn no trong c th ta m khng b lutv thng chi phi u?

Th (cm gic) khng v thng ? C ch: va ny mi vui th nay

bun. Ngy hm qua cn hnh phc sng trn nhung la m nay kh vthiu o cm! Trong mt ngy, cm gic ca ta thay i bao nhiu ln nhth? Kh m ni cho cng c. Nh vy, Th chng phi v thng l g?

Tm c v thng khng? Th cng tng t nh th thi, v tm l gc cath! Trong u ta, ch thong mt chc m nim thin cha dt th nimc khi, chuyn bin lin tc, khng bao gi ngng ngh. nim b thcho ngi khc cha kp khi ln th nim tic ca xut hin. Nh vy,tm chng phi v thng sao?

Cn php? Php c v thng khng? Mun hiu c v thng caPhp, c l y, ta cng cn hiu ngha ca n trc. V tng t nhHnh, ch Php c ngha rt rng.

Php theo Duy thc hc c ngha l nhm tr t tnh qu sinh vt gii. i: ci g gi c tnh cht v m thc mt cch hn nhin nh chnh tn, c th lm pht sinh ra s nhn bit i vi loi hu tnh, th ci y gi l


15/31

Php. Nh vin , m thc ca n l trn (hoc hi mo), tnh cch ca nl cng... Nh tnh cch v m thc m ta c s nhn bit v vin . Nirng ra, nhng g lm cho ta pht sinh s hiu bit, th chng u gi lPhp. K c nhng khi nim nh lng ra, sng th; ci u th hai, cnhtay th ba (ca con ngi)... l nhng th khng c tht trn cuc i m tasuy ngh ti cng u gi l Php.

Ni chung, ch Php y bao hm ngha c s vt c th ln tm l trutng. Hay ch Php trong trng hp ny cng c ngha l Hnh nh vani vy.

Nhng php g i na cng khng ra ngoi quy lut v thng, bin hoi .Bin c v thng khng? C ch: Nc bin bc hi, chuyn ng lintc, thy triu ln xung, lc y lc vi thng hi bin vi tang in.

Sng ni khng v thng ? Khng sao c: nc chy mn v nnggt th sng phi cn! Ngay c nhng vt m ta thng cho l bt di bt dchnh kim cng i na cng phi chu s v thng nh th. Vy vn s vnvt c ci g khng v thng u?

Nh vy, v thng l nguyn l ph bin chung cho tt c. N l nhn ta n au kh, v vy trong kinh Pht thng dy v thng ng nghavi kh. Th nn v thng mi l ngha ch thc ca Kh Hnh kh.

C l minh chng cho ngha ny, chc ti phi mn n cu chuyn

sau ca HT. Thch Thin Siu k trong Ng un v ng th d thy hn:

Xa c mt ng vua do c dn ngng m nn ng rt ly lm sungsng v ch mun sng mi trn vinh hoa y. Mt hm khi nhn li thnmnh, thy mnh da nhn, tc bc, th ng bun v hn. Hm sau rathit triu, vua khc nc n. Triu thn ly lm kinh ngc hi. c vua kr c s th mi ngi ai cng khc v cm ng, duy c mt ngi ch cim khng khc.

Vua gin d v bt anh ta ni ra l do thuyt phc, nu khng s b chm

u v ti khi qun phm thng. ng tu: Hong thng v triu thn khc,thn rt thng cm. Nhng thn ngh mi ngi qu nng ni. Ti saomi ngi khng ngh rng, nu khng c s v thng thay i, th lm gta hng c vinh hoa ph qu nh ngy hm nay, bi c vua trc cns s ra ! Vua thy c l, nn min ti cho.(19)


16/31

Nh vy, vua khc l v u? L do vua khng thy c s vn hnh cacc php, tc chp v thng l thng ch u! Nhng v quan c vuatha l nh u? Th chc chn l nh ng ta bit mm ci! M v sao ng taci? Tt nhin l do ng ng c quy lut v thng ! y cngchnh l im m ti mun gii p cho cu hi: V thng c g kh u,sao ni n l kh?

Vng, thc cht ca v thng khng kh. Nhng con ngi v m lm,chp n l thng nn kh; nh s lm chp ca vua m ta va thy. Do vym v thng mang ngha kh. im ny ta thng bt gp trong nhiukinh, Pht hay hi cc t ci g v thng l kh hay vui? v c htr li v thng l kh. Nhng v thng cng l vui, v v thng lthng, im m v quan kia ci khi mun ch cho vua. Tnh cht ny tuykhng c g xa l lm nhng li c th t ai .

Nhng ni th l Pht gio cng quan im vi mt trong 62 trit thuytca ngoi o, chp mi s mi vt l thng sao? Khng. Pht gio chng

bao gi chp mt ci g c, v cn chp l cha th gii thot. M y, ti mun ni: v quan kia bit t ti. T ti nh thy c mt phnca chn l, tc s vn hnh ca mi s mi vt trong v tr.

Phn tch nh trn l d thy, ch tht ra kh ca con ngi khng ngoido chp nm un, tc chp nm nhm Sc (th cht), Th (cm gic), Tng(l tr), Hnh ( ch), Thc (nhn thc) lm ta, lm ca ta (chp ng). Nm

un ny gm hai thnh phn chnh: Sc thuc vt l v Th, Tng, Hnh,Thc thuc tm l. Chnh nm yu t to thnh con ngi v th gii.Hay ni cch khc, con ngi v th gii khng ra ngoi s kt hp ca

Nm un.

Nhng nm un nh th c g kh u, sao ni chng l kh? Vng, cngnh v thng, thc cht ca nm un khng kh, song v s lm chp cacon ngi cho nn chng mang ngha kh. V sao? V chng l s kt hpca nhiu yu t khc nhau v lun chu s chi phi ca lut v thng, binthoi. V chu s v thng, bin hoi nn trong ta khng th tm thyc ci g gi l thc th tn ti c lp.

Khng c mt thc th c lp th chng ch nh sng mai, nh sm chp,nh hoa m, nh mng, nh huyn ho, nh bt nc, nh bong bngnc... tt c u mau chng tan r. Nh th th trong ci g gi l ta, lca ta? Do khng thy r nh vy nn con ngi c bm vu ly nm un,


17/31

chp nm un lm ta, lm ca ta, nn kh. Th cng nh ci hoa y thi!Thc cht ca n c g l m, l kh u? Nhng v con ngi khng thu rn ch l gi tm, phi chu s v thng bin hoi, li sinh ra m m, nnn mang ngha kh.

Th ra, hoa khng lm m ngi, m ch ti ngi t m hoa, nn kh ythi! Nm un cng nh vy. Bi th trong mt s Kinh c tn gi l nmTh un hay nm Th un. T nhng tn gi ny m nm un cng c cc ngha khc nh: nm un l v ngt hp dn, l gnh nng, l sinh y (chnng da cho mt i sng), l ma, l k st nhn th ch, l rn c, lgai nhn, l la d... Tt c nhng t ny u ch cho s chp th .

Tm li, do b lm chp lm ta, lm ca ta (chp ng) nn nm un mangngha kh, ch thc cht ca nm un khng c g kh, v nm un l v

ng.V th l ti c th tr li vi mt ch m ny gi ti khng mun ni:ch V ng hnh tng ca Duhkha.

Sao gi l V ng? Nu tr li nh V thng, th ngha ca n cng chn gin, l khng c ng (non-self), tc khng c ci g l ta, l ca ta.

Nhng th no gi l Ng (self), th vn li cng ht sc phc tp. Thittng, vi ngha ca t ny, ti khng c thm quyn my, nn ch xinmn ca HT. Thch Thin Siu (20) lc gii thch m thi:

Ng, l ch t t ti, thng hng, chu bin m con ngi lm chp ly lmta, lm ca ta v lm t ng ca ta. Ci b lm chp y l g? chnh l cic gi l thn ngi, linh hn, chng sinh hay hu tnh... Cc loi chpng ny nu ni tm th khng ra ngoi hai loi l Nhn ng v Php ng.

Nhn ng l chp thn ngi, linh hn, hu tnh, chng sinh lm ng. Phpng l chp cc php lm ng (ch Php gii thch trc). Tuy b lmchp nh vy, nhng trong khng c ci g gi l ng c, nn ni l vng; tc Nhn v ng v Php v ng. Cng gi l Nhn khng (Sinh khng)v Php khng.

y cht! n lt ti li phi chm trn vi ch Khng, cng l hnh tngca Duhkha, m y ti cng xin ni lc:

Khng l g? L rng khng? L khng c g c? u phi! Th th Khngl g?


18/31

Th tht, vi ngha ca t ny, ti vn cn m m lm, nn khng dm nihiu. Nht l mi khi c Tm kinh Bt nh, n on Sc bt d Khng,Khng bt d Sc; Sc tc th Khng, Khng tc th Sc, th ti kh s lm.V sao m Sc chng khc Khng, Khng chng khc Sc; ri Sc tc lKhng, Khng tc l Sc? Sc th ti cn hiu i cht, nhng Khng thhon ton m tt. Ti c nn c nghin ngm nhng khng ti no hiuc, mc du sau ny c Ng un v ng, Ha thng Thch Thin Siu gii thch Ch Khng y khng phi l trng rng nh th gianthng hiu; v trang 101-102, Ngi cn ch r:

Khng ca Bt-nh chng phi l v sinh khng, tc ci cha sinh ram khng. Th d nh ch ny khng c cy v cy cha mc.

Khng ca Bt-nh cng khng phi l d dit khng, tc ci khng v

b dit i. Th d nh ch ny trc c cy, nay cy y b cht i nnkhng c.

Khng ca Bt-nh khng phi l ci khng i vi c. Th d ch nyc cy, ch kia khng c cy.

Khng ca Bt-nh khng phi l khng nh lng ra, sng th, tcci khng vnh vin, hon ton l khng.

Khng ca Bt-nh l ci ng th tc khng. Ni ci ng th

m ng th n l khng.

Chu, chng ti no no hiu ni! Cng may l khi c tip, n on gii vSc v ng, Ha thng ni Khng chnh l khng c t tnh th ti ming. Ni ng l ni cho oai th, ch tht ra chng c g gh gm lm. Ml hiu. Nhng chng phi ti hiu ht u nh. Ch cht t thi. Ti xin nici hiu , nhng chc l cha ng lm, xin c sa sai.

Trc ht, ti t hi: Ci g khng c t tnh? S vt khng t tnh ? ngth. Nhng nh th no l khng c t tnh? L tnh cch ca n khng c g

c? u phi! Bi t c tnh l cng, la c tnh l nng... sao li ni khngc tnh? Th th khng c t tnh l khng c tnh ring bit ? Chc lth. C l nh vy mi ng.

Ti lun: Nh thn th con ngi (theo c Pht) l do bn yu t t, nc,gi, la kt hp li (ni theo khoa hc l do 108 nguyn t ha hc kt hp).V sao chng c th kt hp c vi nhau nh th? L v chng khng c


19/31

tnh cch ring bit. Nu chng c tnh cch ring bit, th t vn l t,nc vn l nc, gi vn l gi, la vn l la, th chng u c th kt hpc. Nhng v t khng c tnh cch ring bit nn mi kt hp c vinc. Nc khng c tnh cch ring bit nn mi kt hp c vi gi, vila... Li nh chng ta gieo ht. Nu ht y c tnh cch ring bit th htvn l ht, m ht y khng bao gi ny mm thnh cy, kt tri c!

Chc ti li phi mt ln na nh l Ho thng v xin Ngi i x cho; vti ni li Ngi nh vy e l cha ng lm. V ti cng khng ni g thmngoi vic xin nhc li ngha: Kh, Khng l V thng, V ng, v ukhng c t tnh. Hay khng c t tnh cng chnh l Kh, V thng, Vng, Khng. Mt m bn, bn m mt. Nhng do v u m chp ng, m bnc tnh y tr thnh ngha Kh trong ngha ca Duhkha.

Vy th u m y l g? Chnh l Si, ni dung ca Hnh kh m nh trcti ni.

Tm li, con ngi kh l v chp, m chp th tc l m. Do m cho nnkh, nh trong kinh Lng nghim, Pht dy: Tt c chng sinh t v th nnay, u do khng nhn bit c chn tm thng tr trong lng sng sut,m li nhn cc vng tng lm ng. Vng tng th khng chn tht, nn

b lun hi sinh t. Ging nh trm ngn bin c trong lng m b i, chnhn ly mt bt ni ri cho l bin c, th chnh chng l nhng k mtrong m vy.(22)

C l n Nh Hu Nguyn Gia Thiu t nhiu nh hng t tng trn,nn ng cng c lm hai cu th:

Ngm thn ph th m au,Bt trong b kh, bo u bn m.

n y ti c th gii ta h nghi ny c ri: Tu chng t A-la-hntr ln cho n Pht th khng cn kh na; mc d Pht v cc v Thnhtng cng b bnh nng nh bao nhiu ngi khc, nhng cc Ngi khng

kh. V sao? V cc Ngi hon ton dt sch Tham, Sn, Si. M dtsch Tham Sn Si th u cn b n l bi cm th v kh na!

C ngi ni, liu Pht gio c bi quan khi ni i l kh khng? Phtgio ni kh, vy th ai kh? Khng bao gi suy ngh, cng nh khngthy mnh kh, th c kh g?


20/31

3. Lun gii mt s ng nhn v Kh trong Pht hc

Ng nhn v kh trong Pht hc c rt nhiu, y ti ch nu ra ba trnghp thng gp m thi.

* Trng hp th nht: C ngi ni, liu Pht gio c bi quan khi ni il kh khng?

Xin tha: Vn ny, trc ht, ta cn phi thy r: Kh l mt s tht, stht y do chnh c Pht chng ng ri ni li. Trong kinh, khi thuyt v

bn s tht ca cuc i (T diu ), Ngi ni: y l kh (Kh ); yl nguyn nhn ca kh (Tp ); y l kh c on tn (Dit ); vy l con ng a n dit kh (o ). y l kh y l mtch nh t, din t mt s tht ang hin hu ng nh thc trng ca n.

S tht ng nh thc trng th khng th c ci g khc ngoi s tht yc. y l kh, tc ng nh thc trng ca n l Kh, th khng th lkhng phi kh, tc phi kh. Nh ni y l gh, th khng th l bn, l t,l ko, ct; tc phi gh c. Nh vy, kh l mt s tht, th d c chpnhn hay khng chp nhn; kh vn l kh, khng th ni khc hn c.

Th n, c Pht ni y l kh; l mt nhn thc. M l nhnthc th chng ta ch nn ph phn nhn thc hoc ng hoc sai; cn lcquan hay bi quan th thuc v thi sng. Ngay c thi sng ca o

Pht cng chng can h g n lc quan hay bi quan c. V hng sng cao Pht l trung o (trung o tm hiu l trung dung): trung o c nhnthc ln thi sng; tc vt ra ngoi kh vui. iu ny ngay chnh lch sca c Pht cng cho ta bng vo minh chng.

c lch s c Pht, chng ta thy g? c Pht trc khi xut gia, Ngi lmt Thi t. Vi cng v ca Ngi, c khng t ngi ngy m mtng cn khng th c c. Nhng vi Ngi th ngc li, chng nhngkhng cn, m Ngi cn xem n nh ci ch khng khc.

Ngay t khi mi by tui m Ngi c nhng t tng v i: T ln cngvua cha ra d l h in, cho n ln cu con thin nga ra khi mi tn cca -b-t-a; t ln thi u v ngh, tranh ti hn thua vi cc cng t,cho n nhng m thc gic, thy cc ca nhi, th n nm ng hnh hi nhthy cht; nht l khi cng Xa-nc (Channa) do chi bn ca thnh...


21/31

Nhng ln nh vy, Ngi thy g? Thy cuc sng chung quanh mnh chy dy nhng thng kh. Cuc sng vi nm mn dc lc ch em li khnhiu m vui t. C vui cng li khng chn tht, v chnh n li l nguynnhn ca kh. Hnh phc m ngi i quan nim, theo Ngi ch l gi tm,in o, nn Ngi quyt ch xut gia.

Ra i bng ci nhn su xa v bng tnh thng rng ln. Ra i v hnh phcchn tht cho s ng m qun i hnh phc c nhn gi tm. Nh vy l biquan, l ym th ? Chng phi nh v lnh t quc gia vi cc cuc cchmng to ln ca h m ta hng cm n v khen ngi sao? V sao ta khenngi, cm n? V h lm c nhng vic i ngha (nh gii phng dntc...) m ta khng lm c. Mt v lnh t quc gia m cn nh th, hungna l c Pht!

Ngi cng nh vy: thy chng sinh v chm m, n l bi dc vng mau kh, nn Ngi ra i lm cch mng gip h thot kh.(23) C hai ulm cch mng, nhng i ngha ca v lnh t ch hn cuc trong phm viquc gia, cn Pht th khp chung cho tt c. Tnh thng ca v y ch gitrn trong mt mu da, cn Pht th bao la khng ranh gii!

Ni nh th, c th cc bn cho rng ti ng trn quan im tn ngng bnh vc, v ti l ngi Pht gio. Nhng khi ni vy, ti ngh cngkhng cn thit lm. Ch c iu, ngi nh no ni vic nh ny, th cci c th r hn. Th nn, ti ni li nh sau:

Ti c gng ht sc khch quan, nhng li khng bit mnh c ch quankhi ni nh th ny khng: Mt tn gio bi quan, m li ngoi tn gio y,ngi ta kh c th tm thy bt c mt trit thuyt no khc, c nhngtrit l sng t bi, v ng v bnh ng... cao thng n ni khin cc nhtr thc, khoa hc hin i phi ht sc ngc nhin v knh phc! Nht lngi ta li tm thy nhng t tng tuyt i tn trng quyn hnh phcca ngi khc cng nh nh gi cao kh nng gic ng ca con ngi,ngay c nhng loi thp nht nh su b!

Ti ni khng ngoa y ch? Khng tin th bn c lt li lch s ca cPht xem. Ti ai tm thy c ch ni rng tm t bi, bnh ng ca cPht cn thiu hay c gii hn! Hung c nh ng-qut-ma-la; h tin nh

Ni- gnh phn; bt hiu git cha nh A-x-th; in lon nh k n Lin-hoa-sc... cng c Ngi t cho thnh o c.


22/31

Ngay nhng vic nh hng phc voi say; xu kim cho mt b gi b m;may o cho mt T-kheo bnh... l nhng thi thiu t bi, bnh ng; l

bi quan, ym th sao? Ch ring trong vic tn trng quyn hnh phc thi,khi mt x hi cn t nng v giai cp v xem nh ngi n, m c Pht cho php thnh phn chng tc, gii tnh xut gia trong gio php ca

Ngi, th qu l khng cn li no ca tng. Thi y, khi Pht cha rai, tm u ra my ngi lm c? Khng l cng l thi bi quan?

Vy th, Pht ni kh vi mc ch g? Phi chng Ngi ni kh ch ththan hoc an i chng sinh ri ph mc ? Khng. M ngc li, Ngi niKh l ch cho ta thy r, ri t tm v nguyn nhn m gii quytchng: Ny cc T-kheo, Nh lai dy cc thy nhng g? Nh lai dycc thy s tht v Kh, nguyn nhn au Kh, on dit au kh v conng i n on dit au kh. Ti sao Nh lai dy cc thy chn l ? V

chng tht s c ch v cn thit i n mt i sng l tng; v chnglm cho cc thy t b mi dc lc, gii thot mi say m, chm dt mikh au, i n thanh tnh, gic ng, Nit-bn.(24)

* Trng hp th hai: C ngi cho rng, Pht gio ni kh, vy th aikh?

Thit tng tr li cu hi ny, ti khng c thm quyn my. Nhng cmt trng hp tng t trong kinh Nikya, ti xin c nu ra y, michng ta t gii quyt ly: Tn gi Moliya Phagguna mt hm hi c Pht

v vic ai l ngi xc chm, ai l ngi cm th?. Pht dy: Nh Lai chni c xc, c th m khng ni c ai xc chm, ai cm th. Ai m, ai khcng nh vy.

Th th, i vi vn ny, c Pht khng tr li, vy ta cn c t vn ny n lm g na cho mt! Hn na, y khng phi l phm tr ca tduy, li cng chng phi lnh vc hiu bit ca phm phu, th d c munni i na, vy ta s ni th no y? C ni cng ch l min cng v chay cht liu chp th m thi, li e khng khi sai lc. V sao?

V nh trc ti c ni: tt c php u v thng, bin hoi. M php vthng, bin hoi th u c ci g gi l ai! Ai ch mt s lm chpca con ngi cho rng c mt thc th c nh, thng hng, chu bin, btdi bt dch. Nhng thc ti ca thc th y khng c tht, m ch gi c; vti tp kh (thi quen) tham i ca con ngi t nhiu i nhiu kip lmnhn ri chp ly lm ng m thi. Nn s d con ngi sinh t lun chuyn


23/31


24/31

Nh vy, c v ng th mi nhp c Nit-bn, bng cn nim ng thkhng th gii thot kh au, sinh t. Hay ni cch khc, v ng l Nit-bn;

Nit-bn l v ng. Do , y ta cn phi hiu rng, v ng th chngnhp Nit-bn, ch l da trn ngn t khi nim m ni, ch k tht Nit-

bn khng c nhp xut g ht.

Bi vy, nu chp rng c mt ci ng ng sau s gii thot hay nhpNit-bn y, th ch l ng nhn, ch thc ra khng c mt ci ng no c.Ng nhn ny, hin ti khng ring g chng ta vp phi, m ngay trong qukh v c mai sau cng th. Ch khi no c tr tu thy ng nh s thtsoi ri th khi con ngi mi ht ng nhn y.

C l tr li nh vy e l phc tp qu. Chc ti phi ni li th ny th ngin hn v thc t hn: Ai kh? Th cn ai vo na: Chnh bn kh, ti

kh, chng ta kh, ch cn ai na. Kh , tt c chng ta, tuy khng gingnhau, nhng ai cng c. V ai cng c nn ai cng mun ht kh v munc thot khi kh. Nhng thot kh khng c ngha l qun n i, ct

pht i cho xong, chng suy t lm g cho mt.

Thi nh th ch l trn chy, tiu cc, khng th chp nhn. M tri li,phi tch cc: phi trc din vi kh nhn ra n, thy r mt mi xanay ca n, ri tiu dit n. Nhng nh th cng khng c ngha rng ti ch

bit mu cu hnh phc cho c nhn ti, ri ti chng thm mng g nnhng ngi chung quanh na; thm ch cn ch p ln hnh phc ca h.

Thi nh th cng thiu nhn bn, khng th chp nhn. M ngc li,phi thy v phi c trch nhim: Bi v ai cng kh cho nn ai cng munthot ra kh, ai cng mun c sung sng. Ai cng mun thot ra kh chonn ai cng c quyn thot kh, v quyn ging nhau ni mi ngi. Aicng mun sung sng, cho nn ai cng c quyn c hng hnh phc vquyn ging nhau ni mi ngi, bt c u, bt c thi i no

Chnh v ti bit ti kh v ti mun thot ra kh, cho nn ti hiu c nikh ni ngi khc v hiu c ngi khc mun thot khi kh nh thno. Hiu nh vy cho nn ti khng gy kh cho ngi khc. Hiu nhvy, quyn c hng hnh phc c c s thc t, c o c hng dn,ch khng phi l l thuyt, vin vng, t u trn tri, hoc t u trongthin nhin pht ra, ban xung.(27)


25/31

* Trng hp th ba: C ngi ni, Pht gio ni kh, ti chp nhn.Nhng kh y ti khng bao gi suy ngh, cng nh khng thy mnh kh,th c kh g?

Xin tha: Ai hi cu ny th chnh ngi y v ang kh ri . V sao?V khi ni khng kh, khng c ngha l ngi y khng kh, m ch ti anhta khng chu suy ngh cng nh khng chu thy mnh kh y thi. Thnhn mt ngi au kh ang ng i din bn, hy on xem anh ta cthy mnh kh khng? Chc chn l khng. Nhng lm sao bn thy m anhta khng thy? n gin: v anh ta ang kh m bn th u c kh. Nu anhta thy mnh kh th anh ta khng kh ri!

Bi vy, ch cn khi nhn vo ngi i din, th ta cng phn no bit ctm trng ca h. Nhn mt ngi ang kh, vi v mt thiu no hay bun

b, ta cng d dng nhn bit c: chnh kh lm cho tinh thn ngi ym mui. M khi m mui th h khng cn thy mnh l ai, hung na lthy kh!

Ni n y, ti cht nh mt cu chuyn m ti thch t nh. Song vchuyn ny do c qu lu nn ti khng r xut x, nhng chc l aicng bit. C l lc cn l Oanh v trong t chc Gia nh Pht t, nhchuyn ny m ti cng knh phc c Pht.

Chuyn l: Xa, mt ngi n b n c a con cht. V thng con qu

nn m ngy than khc m m xc con i khp cu mi ngi cha chon sng li. Mi ngi thng tnh ch n ch Pht. Pht bo b ta hy ixin v cho Ngi mt nm tro nh no ba i cha c ngi cht, th Ngis cu sng c. Nghe ni th, b mng r, i ngay. Nhng n nh nohi xin, ngi ta cng lc u bo khng c. Cui cng th b ng c, vuiv tr v em con i chn v quy y c Pht.

Chuyn qu n gin v qu gn gi, nhng ai dm bo c Pht khng caosiu? Qua chuyn , chng ta thy g? Chc ch cn hai chi tit ny thi,cng cho ta thy c mt trit l qu hay, qu xc cm m ti phi knh

phc.

Chi tit th nht: Ngi n b v mt con nn qu au kh nhng likhng thy mnh kh. im ny ti quan tm nht, v n gii quyt vn m ti ang ni. Chi tit ny cho ta thy: cuc sng ng bao gi au bunqu, v au bun qu ho kh. M kh th khng cn tr tu!


26/31

C l y ti phi ni thm ny, trnh cc bn cho rng, ti ni kh lmt tr tu, th v sao trong lch s li c nhiu ngi nh kh m thy cchn l? Nh th chng phi con ngi nh kh m c tr tu sao?

Vn khng phi vy. y, ti mun ni chnh l thc trng ca mtngi ang kh. Mt ngi ang kh th ngay thi im ngi y honton b cnh kh chi phi, khng c ci khc xen vo c. Cng nh khi tani tri ti v ma, th khng th lc y l tri tnh (sng) c. Nhng saukhi ht ma th tri tnh l mt chuyn khc. Vy tri ch ht ti sau khi tritnh, ch tri ang ma th tnh bao gi! Ngha l nh c tri ma nn mic tri tnh. Kh y cng vy: Khi ang kh th hon ton khng c mtca tr tu; cn nh kh m thy c chn l l mt chuyn khc. M imy ai thy c chn l nh vy nh?

Ti ni tip chi tit th hai: c Pht ch cho ngi n b thot kh bngcch bo b i tm nm tro nh no ba i cha c ngi cht. Chi tit nyti cng cng quan tm khng km: Sao m c Pht kho th! Khng khosao ngi n b c th quy y? M quy y ng ngha na ch: quy y vi nikh bay mt! Th t trng hp ca ta lc xem: Ta s lm g? Thuyt

php? Liu ta c thuyt ht mt thi v b ta c nghe ni cu th ba haykhng?

Ti e l chng ta b toi cng mt! i vi ngi n b lc y, c ai em cng vng bc n tng cng cn khng thit, hung na l nghe php! Ci

hay ca Pht l ch . Thay v thuyt php, Ngi li cho b t suynghim v t ng ly chn l: c ai sinh ra m khng cht? Sng cht l quylut tt yu, th v sao ta phi qu au bun khi con ta cht? Ta kh l dou? Do ta qu si m ch u! V tham i nn ta lun mong mun ngithn ca mnh ng bao gi cht. n khi ci cht ca ngi thn xy ra tngt th thnh ra ta au kh.

Nh th, mt khi qu au kh th chnh kh y lm cho ta mt ht tr tu.V khi khng c tr tu th ta cng khng cn nhn nh s vt ng nh thtna.

y, ti mi ch ni thy v khng thy, m cha ni khi thy ri, cnphi tm cch gii quyt na. Gii quyt th no? Th phi tu tp ch u!Nhng nu ti tu m b lc hng th sao? Th d nhin l khng phi tum ri! M tu m th kh lm. Ti sao? V u c thu r Chnh php!


27/31

Khng thu r Chnh php th rt cng cng tri ln trong no lun hi mthi, u c th gii thot sinh t!

Th , chng phi c Pht tng dy: m rt di vi ngi mt ng;ng rt xa vi k l hnh mi mt. Cng vy, dng lun hi s mi tipni vi nhng k ngu si khng thu r Chnh php(28).

Vy thu r Chnh php th phi lm g? Phi c chnh kin, tc phi cci nhn ng nh tht ca tr tu. C chnh kin th mi thy cc dc lc lv ngt hp dn, l gnh nng, l ma, l k st nhn th ch, l rn c, lung nht, l gai nhn, l la d... l nh sng sm, nh in chp, nhsng nng, nh bt nc, nh bong bng nc, nh hoa m, nh mng,nh huyn ho... l kh, khng, v thng, v ng... Thc hnh nh th, thlo g khng vt qua ht thy kh ch!

Nhng chnh kin nh vy e l kh qu. C cch no khc d hn khng?

C ch. Trong kinh Pht ni chnh kin c rt nhiu th: no l chnh kinon tn kh au (chnh kin v lu), chnh kin cha on tn kh au(chnh kin hu lu); chnh kin do nghe (vn), suy ngh (t) v tu tp (tu)t c

Nhng hnh nh Ngi ni nhiu qu, ti nh khng ht, li khng nm r.Ti ch nh c mt chuyn trong kinh Phm ng, ni dung din t chnh

kin m ti rt ly lm thch th v cng xin c k ra:

C hai thy tr ngoi o mt hm i sau Pht v i chng. Thy ThinNim th dng mi li l xu xa tc tu ph bng Tam bo. Tr Phm-ma-t th ngc li, dng mi ngn t vi diu ca tng. Pht ch imlng v khng mt cht thay i sc mt. Khi v n tinh x, chng tngem chuyn y ra bn lun. Pht dy: Khi nghe khen, ch vi mng; khinghe ch cng ch vi bun; v vui bun theo khen ch, c hai u lm chota sa a.(29)

C l ti cng khng cn ni g thm, bi ni dung Pht dy qu r.Nhng qua , ti cng mun lng thm my nh, khng ngoi tng vrn thm chn: Vui bun theo khen ch, chnh l cn m m, gi l chpm (ng i) v danh, mt trong nm mn dc lc (tin ti, sc p, danhvng, n ung v ng ngh) m ngi tu hnh nu khng tnh gic rt d vp

phi. Ngc li, khng mng trc li khen, khng bun trc li ch, tc


28/31

l thc tp c bc u ca hnh qun V ng nh bi k sau ca kinhPhp c:

Nh tng kin c,Gi cung n chng lay. gia mi khen ch,

Khng dao ng i my. (PC. 81)

V nh th cng l thc tp c bc u ca hnh ly dc on trkh au ca ci Dc, t lm nn tng dn dn tin ln on tr phin nokh au ca ci Sc v ci V sc, gii thot ra khi ba ci. y chnh lmt phn ngha ca t mun, bit hay trung o (trung dung). ng thicng l mt phn ni dung v ch ch trong sut 45 nm gio ho ca cPht.

Nh vy, mun ht kh th phi c tr tu, tc phi c chnh kin. M munc chnh kin th khng g hn l sng t mun, bit hay ly dc, tc trungo nh ngha sau m c Pht thng dy: Nn sng thng bng iuha; khng nn vui qu cng khng nn bun qu. V sao?

V nh dy n, khi ln cao qu, th ting s t. Ngc li, khi xung thpqu th ting s chng; c hai u lm cho ngi nghe khng thch th. Tml bun vui cng nh vy. Bun qu cng kh m vui qu cng kh. Sao livui m kh? Bi nh rui ham mt m cht; nh tr nt ham ng phn

trn dao m b t li. Ngi i cng th: ham m theo nm dc mkhng thy ng sau nm dc l kh. V vy, trong vui c sn mm kh,nn khi bun hay vui u kh. Nht l vui ht th kh cng nng, m khcng nng th cng mt tr tu.

Kh nh vy, nu ai khng chp nhn th y khng phi l anh ta khngcng nhn kh nh chnh t bn thn; m ch ti anh ta khng chp nhnPht gio ni kh, do v c i mun che y s tht kh ca chnh anh tam thi. Nhng ti cng mun ni, nu ai kh m thy mnh khng kh thcng nn hnh c nh th, ch ng ch l lun sung. Ngha l khi gpkh, bn ch than tri, van t l c. Song bn v ti cng ch qun rng,chng phi ta lun ming ku kh mt ngy dm by bn!

Tm li, Pht ni kh l mt s tht. S tht chng nhng phm vi conngi m cn chung cho c ba ci; chng nhng vi thn vt l m cn ctm l; chng nhng trong mt ngy, hai ngy m cn ngay trong tng st-na, hi th. Bao gi, bt c ni no v bt c ai tm l cn b lut v thng


29/31

chi phi, th ni y, ngi y cha th ht kh. Kh y ch c c Pht mithy c mt cch cng tt, cn chng sinh th khng th thy ht.

V chng sinh khng th thy ht nn c Pht thng m ni li, gipcho h thy c, ri t c hng sng m ra khi. V d nhin, Pht nikh khng phi v bun b, chn nn, m ct ch cho ta thy r s tht y.

Nh ngi bn tt, bit trc ng him bo ta ng i qua, hoc c vicphi i, th khi gp nn, ta cng khi bt ng m chun b c phng tinv tm l tt i ph. Li nh cha m thng con, v s con kh m chcho n bit iu no nguy khn, iu no an n cho n la chn.

Pht cng nh vy. Tnh thng cha m c khi cn b i i, nhng Phtth khng. Tnh thng ca Pht l tnh thng ca i t bi, l tnh thngkhng c iu kin. Ngi l ngi bn tt khng mi m n. Thy chng ta

kh do v minh t kin nn Ngi thng m ni li, khi gp kh, chng tac tm l i ph m khng s hi.

Mc d trn y ti ch mi a ra mt s vn v Kh trong Pht hc mc l cha lun gii ht, song ti mun kt thc bi vit ca mnh y.

Nhng trc khi chm dt, ti xin php ni thm ny na thi. l timun mn bi th sau minh chng cho nhng g m ny gi ti ni:

Bin kh mnh mng sng ngp tri,Khch trn mi th chic thuyn tri,

Thuyn ai ngc gi hay xui gi,Ngm li cng trong bin kh thi.

Ti khng bit bi th xut x t u v tc gi l ai. Tuy cha c li thot,nhng tc gi cng cho ta thy c mt phn ni dung ca s tht Khm c Pht chng nghim.

Nh vy, c Pht ni kh l mt s tht. l s tht, th d c chp nhnhay khng chp nhn th kh vn l kh. c thn th chc chn kh, nhKhng T dy: Ng hu i hon, v ng hu thn; nhc ng v thn, h

hu chi hon?. Tc ng Vit Nam cng mt li khng khi: C thnth kh, c kh mi nn thn. V nh th l Tc ng cho ta bit trongkh c sn mm vui ri !

Vy chng phi c Pht khm ph n v em n cho ta sao? Th thcn chn ch g na m ta khng tin li Pht dy, ly lm hng sng v


30/31

lm bn p cho s tu tp gic ng tin ln?

Php Tr

(1) Cao Huy Thun, Tp vn Pht n (s 50), BVHT GHPGVN, Nxb.Tn gio, 2001, tr.80(2) Nh sch Khai Tr - Si Gn xut bn, 1965.(3) B Gio dc v o to, Trung tm Ngn ng v Vn ha Vit Namson, Nxb. Vn ha Thng tin, 1999.(4) Pht l cn bn, Nxb. Hng o, 1973; tr.121(5) Nm mn ngn che Tm (thin nh): Dc tham (tham m, tham dc),Hn trm thy min (bun ng), Sn hn (bc bi, tc gin), Tro hi (c

ng lin tc, khng yn) v Nghi (nghi ng, do d).(6) Thch N Tr Hi (dch), nguyn tc: What the Buddha taught caWalpola Rahula, Tu th i hc Vn Hnh xut bn, 1974, tr.27(7) HT. Thch Thin Siu, V ng l Nit-bn, Nxb. Tn gio, 2002; tr.43(8) Thch N Tr Hi (dch), Sd, tr.27.(9) Nh sch Hng Sen n hnh, 1967; tr.102.(10) HT. Thch Thin Siu (dch), Trng ri rng Thin, Ban Hc v Hcvin PGVN ti Hu n hnh, 1998; tr.37.(11) Thch N Tr Hi (dch), Sd, tr.31(12) HT. Thch Thin Siu, Tp vn Thnh o, BVHT GHPGVN, Nxb.

Tn gio, 1994; tr.20(13) HT. Thch Thin Siu, Ta nh t quang, GHPGVN, BTSPG tnh ThaThin Hu n hnh, 1992; tr.114(14) HT. Thch Thin Siu, V ng l Nit-bn, Sd, tr.50-51.(15) V ng l Nit-bn, Sd; tr.106(16) Sa-di Lut gii tr.103. (Trch li ca Nguyn Tun, Pht hc C bn,BHPT GHPGVN, Nxb. Tp.HCM, 1999; tr.55)(17) Cao Huy Thun, Thng , thin nhin, ngi, ti v ta, Nxb.Tp.HCM; tr.58

(18) HT. Thch Thin Siu, Ng un v ng, Nxb. Tn gio, 1999; tr.28-29.(19) Sd, tr.175-176.(20) Ng un v ng, Sd; tr.153-156(21) Su ng (lc o): Tri, Ngi, Thn, Sc sinh, Ng qu v angc; Ba ci (tam gii): Dc, Sc v V sc.(22) HT. Thch Thin Siu, V ng l Nit-bn, Sd; tr.46.(23) HT. Thch Thin Siu, Ch Nghip trong o Pht, Nxb. Tn gio,


31/31

2002; tr.55(24) Kinh Tng ng b V, tr.437. (Trch li ca Nguyn Tun, Pht hc C

bn, BHPT GHPGVN, Nxb. Tp.HCM, 1999; tr.55-56)(25) Ba ng (tam ): a ngc, Ng qu, Sc sinh; Su no = su ng.

(26) HT. Thch Thin Siu, V ng l Nit-bn, Sd, tr.68.(27) Cao Huy Thun, Thng , thin nhin, ngi, ti v ta, Sd; tr.86-87(28) HT. Thch Thin Siu (dch), Li Pht dy (Dhammapada-sutta), Nxb.

Tn gio, 2000, tr.31(29) Vin Cao ng Pht hc Hu Nghim (dch), Kinh Trng A-hm I,TKVN, Vin Nghin cu PHVN n hnh, 1991, tr.63-64.

HT

Documents

Phat Day Ve Kho Nhu the Nao - Phap Tri