SADRŽAJ:

strana

Sadržaj ……………………………………………………….......... 1

Uvod …………………………………………….......................... 2

Petko ili limbovi Pacifika (Robinson u vrtlogu hronotopa) ....................... 3

Zaključak ............................................................................................... 7

Literatura .............................................................................................. 8

1

Uvod

Posmodernistička književnost je paradigma koja bar za sada postoji ravnopravno sa zbirnom

paradigmom – moderna književnost. Ono što karakteriše postmodernu književnost je takođe i

odnos autora i teksta. U postmodernizmu autor nije previše zabrinut za status svoga teksta,

odnosno ne zanima ga previše činjenica gdje njegov tekst počinje, kako se završava, da li su

upotrebljeni lingvistički ili drugi znaci.

„ Književni postmodernizam se javlja uz modernizam ili kao reakcija na modernizam, a ne

poslije njega; ono post u pojmu postmodernizam nije čisto istorijska oznaka, kao što se to

obično misli. Postmodernizam je, možda, kao pojam neadekvatan. On ne označava samo ono

što je došlo, poslije modernizma, nego i ono što nije modernizam.“1

U postmodernističku književnost možemo uvrstiti i savremenu „robinzonijadu“ francuskog

pisca Mišela Turnijea „Petko ili limbovi Pacifika“. Djelo koje je objavljeno 1967. godine,

ujedno predstavlja i prvi Turnijev roman.

Ovaj roman osim što osvaja nagradu Grand Prix du Roman, Francuske akademije, osvaja i

srca mnogih čitatelja, ali otvara i pitanje buđenja čovjekove svijesti.

1 Joković, Miroljub, Ontološki pejzaž postmodernog romana, Beograd : Prosveta

2

Petko ili limbovi Pacifika (Robinson u vrtlogu hronotopa)

Rad Mišela Turnijea je u potpunosti utemeljen na konvencionalnoj granici izmedju parova

suprotnosti: muškosti i ženskosti, realnosti i fantazije... Dotičući se ovih granica, on se nalazi

na ivici, naročito po pitanju seksualnosti.

U srži romana „Petko ili limbovi Pacifika“ nalazi se seksualna orijentacija, koja odstupa od

uobičajenog i iskače iz okvira, u ovom romanu prikazana kroz nagovještaj međurasne želje.

Ispričavši svoju priču o Robinsonu Krusou, on je tišinu nazvao „prinudnom služavkom

samoće“. Njegov Kruso je specijalista za tišinu, sposoban da razlikuje nekoliko vrsta tišine,

bila ona močvarna, vazdušna ili mirisna, kao i ona, tvrda poput ebanovine.

„Ovde sam, malo po malo postao stručnjak za tišinu, za tišine, morao bih da kažem. Svim

svojim bićem, naćuljenim kao veliko uho, procenjujem posebna svojstva tišine u kojoj se

natapam. Ima tišina vazdušastih i mirisnih kao junske noći u Engleskoj, druge imaju

zelenkastu gustinu kaljuge, neke su opet tvrde i zvučne kao abonos.“2

Slobodno možemo reći da je djelo Mišela Turnijea „Petko ili limbovi Pacifika“ pravi otklon

od predloška, reinterpretacija Robinsona Krusoa, na način koji je svojstven drugoj polovini

20. vijeka. Spajajući avanturističke elemente moderne robinzonijade sa dramskim razvojem

karaktera Turnije je ispričao prekrasnu priču o snazi ljudskoga duha.

Turnijev junak je često nepredvidiv i iracionalan, egzistencijalista u punom smislu te riječi.

Ali koliko god egzistencijalan bio, isto toliko je mračan, pa čak i veoma destruktivan.

2 Turnije, Mišel (1990.), Petko ili limbovi Pacifika, Novi Sad: Bratstvo Jedinstvo, (str. 56.)

3

Ovaj roman se izdvaja po tome što se temelji na mitskoj suštini, a to je Robinson na pustom

ostrvu. Snažno se temelji na tekstu svoga predloška. Takođe predstavlja metaforu čovjeka

univerzalne razmjere (samoća čovjeka na ostrvu). Više nego originalan, počiva na tekstu koji

je kanonizovan. Roman je izmišljanje tradicije (primjer reavolacije) i takođe predstavlja

alternaciju teksta predloška odnosno primjer kako se modelira neki tradicionalni tekst.

Robinzonova avantura počinje kada mu kapetan iz karata za tarot proriče sudbinu, otkrivajući

buduće dogadjaje.

„Bačeni s vrha Sunčanog grada, u velikoj ste smrtnoj opasnosti. Žurim i plašim se da

upoznam kartu koja će sada da vam dopadne. Ako je to neki slab znak, vaša je povest

svršena.... Mala beseda koju sam vam održao na neki je način šifrovana, a pokazuje se da je u

samoj vašoj budućnosti ključ.“3

Ovo predskazanje o Robinsonovom budućem životu je zapravo vrsta metafikcije i unaprijed

date spoznaje o sudbini junaka. Često se Turnijev junak poredi sa likom iz Defoovog romana,

ali koliko god slični bili i koliko god se smatralo da je to zapravo jedan lik oživljen dva puta

od strane dva velika pisca, među njima postoje neke neprevaziđene razlike.

Pa na primjer, Robinson u Defoovom romanu ostrvo na kome se nađe naziva Ostrvo očajanja,

dok je Turnijev Robinson optimističniji i ostrvo naziva Speranca, odnosno „nada“. Defoov

junak kultiviše na neki način samo ostrvo, dok Turnijev junak osjeća egzistencijalističku

prazninu (psihologija samoće).

Takođe je bitno reći da se Robinsonu u Defoovom romanu budi savijest, dok se Turnije

potrudio da oživi svijest svoga junaka. Kao što smo već rekli, Turnijev junak je nepredvidiv i

iracionalan, ali kako god ga opisali, ne možemo zaobići činjenicu da njegov junak na ostrvu

shvaća u kakvom je svijetu živio prije nego što je ostao na Speranci.

On stvara kritički odnos i svijest prema ljudskoj različitosti, da bi na kraju odbacio civilizaciju

i upravo zbog toga ga možemo smatrati na neki način i slikarom koji svoje „boje“ na kraju

ipak sebično ostavlja za sebe, ne želeći ih podijeliti sa civilizacijom i ljudima uopšte.

3 Turnije, Mišel (1990.), Petko ili limbovi Pacifika, Novi Sad: Bratstvo Jedinstvo, (str. 9.)

4

Djelo implicira istoriju civilizacije i evolucije u jednom junaku: divljaštvo, prvi alati i rad,

problematika govora, problematika vremena, mitološki elementi, fortifikacija, kultivizacija...

„Dakle, gradio sam, i nastavljam da gradim ali, u stvari, delo se nastavlja na dva različita

plana i u suprotnim pravcima. Jer ako, na površini ostrva, nnastavljam svoje delo civilitzacije

- gajenje bilja, uzgoj životinja, zgrade, uprave, zakone itd – preslikavano po ljudskom

društvu i, dakle, na neki način, retrospektivno, osećam se pozorištem korenitije evolucije

koja, na mesto ruševina što ih samoća u meni gradi, stavlja originalna rešenja, više ili manje

privremena i tako reći probna, ali koja sve manje i manje liče na ljudski uzor od kojeg su

pošla.“4

Osim spoznaje o mjestu na kojem se nalazi, u jednom momentu Robinson on shvata da mu

nedostaje nešto, a to nešto je vrijeme.

Nakon toga dolazi do stadijuma divljaštva, odnosno agonije često se vraćajući do mjesta koje

je jednostavno nazvao „kaljuga“.

„Jeo je s nosom na tlu, odvratne stvari. Uneređivao se pod sebe i retko propuštao da se ne

valja u mekoj mlakosti sopstvenih izlučevina. Premeštao se sve manje i manje, i njegova

kratka kretanja uvek su ga vraćala kaljuzi.“5

U jednom momentu Robinsonu se priviđa brod i to priviđenje zapravo predstavlja kulminaciju

psihičke nestabilnosti, ali poslije tog iskustva postaje racionalniji, ali i temeljitiji.

„Ustao je i pogledao more. Ta metalna ravnica, u koju su se već zabadale prve sunčane

strele, bila je njegovo iskušenje, njegova zamka, njegov opijum. Malo je nedostajalo da ga,

pošto ga je ponizila, prepusti mraku njegova ludila. Valjalo je pod pretnjom smrti naći snage

da se od nje otrgne.“6

4 Turnije, Mišel (1990.), Petko ili limbovi Pacifika, Novi Sad: Bratstvo Jedinstvo, (str. 79.)

5 Turnije, Mišel (1990.), Petko ili limbovi Pacifika, Novi Sad: Bratstvo Jedinstvo, (str. 27.)

6 Turnije, Mišel (1990.), Petko ili limbovi Pacifika, Novi Sad: Bratstvo Jedinstvo, (str. 30.)

5

Na olupini broda pronalazi knjigu u kojoj se uslijed djelovanja morske vode i soli obrisao

tekst, koja će mu poslužiti da u njoj vodi dnevnik. U ovom dijelu možemo primjetiti kako se

pisac pametno poslužio palipsestom, odnosno tekstom unutar teksta.

Na hiljaditi dan donosi Povelju ostrva Speranca (takođe u funkciji teksta u tekstu), a u trećoj

praznoj svesci započinje pisanje Kaznenog zakona. Sam se proglašava guvernerom i na taj

način pravi parodiju na kolonijalizam, odnosno stvara otvorenu parodiju kolonijalne svijesti.

„Ono što je pobeglo bilo je telo bez duše, slepo telo, kao one patke koje beže udarajući

krilima, pošto su im odsekli glave. Ali to telo bez duše nije pobeglo nasumce. Jurilo je da se

spoji sa svojom dušom, a njegova duša se nalazila u rukama belog čoveka.“7

Samoću pobjeđuje iznutra (dodirom, podsticajem, ali i personifikacijom ostrva i svega što se

na njemu nalazi), a ne spolja (kontaktima sa drugim ljudima ili spasiocima). Upravo u tome se

nalazi njegova snaga, ali u tome je i suštinska razlika između njega i Defoovog Robinsona.

Stvarnost i dnevnik koji vodi naizmjenično se smjenjuju, ne dozvoljavajući Robinsonu da se

suviše prepusti introspekciji, odnosno svojim mislima i osjećanjima.

7 Turnije, Mišel (1990.), Petko ili limbovi Pacifika, Novi Sad: Bratstvo Jedinstvo, (str. 99.)

6

Zaključak

Možemo reći da je ponašanje Robinsona Krusoa prividna besmislica, ili kako pisci vole reći

paradoks. Jer zašto ostati na pustom ostrvu, bez porodice, civilizacije i svega što nam ona

nudi? E upravo u tome se i nalazi mišljenje protivno opštem mišljenju, i upravo u tome je čar

postmodernističke književnosti, ali i ovoga djela uopšte. Na kraju krajeva ovo djelo je napisao

Mišel Turnije i nismo niti trebali očekivati isti kraj, niti identičnog Robinsona Krusoa kao kod

Daniela Defoa. Uostalom, čovjek treba prihvatiti svoju sudbinu ili će biti uništen njome.

7

Literatura

1. Turnije, Mišel (1990.), Petko ili limbovi Pacifika, Novi Sad: Bratstvo Jedinstvo

2. Joković, Miroljub, Ontološki pejzaž postmodernog romana, Beograd : Prosveta

8