Predavanje Br. 2 - Kombinovani transport

12.04.23 Fakultet tehničkih nauka Integralni transport

1

PREDAVANJE BR. 2

DEO II

ULOGA I ZNAČAJ POJEDINIH VIDOVA TRANSPORTA U

SAOBRAĆAJNOM SISTEMU


2

1. UTICAJ SAVREMENE TEHNIKE I TEHNOLOGIJE NA IZMENU STRUKTURE TRANSPORTNOG SISTEMA

Nova tehnika i tehnologija kao i energetski uslovi sve brže menjaju strukturu transportnog sistema, a time i mesto i ulogu pojedinih vidova saobraćaja na tržištu transportnih usluga.

Razvoj u oblasti transporta zavisi od:

ekonomskih faktora i

tehničko-tehnoloških faktora.

Uvođenje tehnologije kombinovanog transporta na tržištu transportnih usluga dovelo je do:

povećanja obima i brzine prevoza,

kooperacije i koordinacije raznih vidova transporta pri obavljanju transportnih usluga,

orijentacije rada drumskog prevoza na kraća odstojanja,

koncentracije rada železnice na manjem broju stanica i glavnih pravaca,

zatvaranja nerentabilnih železničkih pruga uz intenzivno korišćenje industrijskih koloseka,

standardizacije i tipizacije transporta i pakovanja robe primenom savremenih transportnih sredstava i tovarnih jedinica,


3

poboljšavanje organizacije prijema i otpreme, utovara, istovara i pretovara robe,

usavršavanja organizacije mehanizacije i automatizacije utovarno-istovarnih operacija,

razvoja specijalnih prevoznih sredstava integralnog sistema transporta, formiranja i razvoja distributivnih centara u većim aglomeracijama, razvoja morskih, kopnenih i lučkih terminala integralnog transporta, razvoja posebnih integralnih tehnologija transporta: kopnenih, pomorsko-

kopnenih i pomorskih mostova. Racionalizacija ovih procesa predstavlja dugoročan proces i podrazumeva

preduzimanje: pravnih, ekonomskih i organizacionih mera tehničko-tehnoloških mera i drugih mera od strane prevoznika, korisnika prevoznih usluga i društv.

zajednice

Istorijski gledano, razvoj tehnologije transporta i distribucije tekao je kroz četiri faze sa sledećim karakteristikama:

1. svaka grana je odvojeno razvijala svoje kapacitete i “samostalno” nudila usluge na tržištu,

2. razvoj kooperacije i koordinacije rada u transportu,

3. razvoj integralnih - savremenih tehnologija kombinovanog transporta i

4. primena i razvoj principa logistike


4

2. FAKTORI KOJE PREDODREĐUJU ZNAČAJ I ULOGU POJEDINIH VIDOVA TRANSPORTA U SAOBRAĆAJNOM SISTEMU

Saobraćajni sistem, njegovu organizaciju, tehnologiju i strukturu sačinjavaju veliki

i složeni tehnološki podsistemi različitih vidova transporta.

Za transport, kao delatnost, karakteristično je:

prostorno delovanje transportnog procesa

jedinstven proces proizvodnje transportnih usluga

integralnost procesa transporta

integralnost i unificiranost sredstava prevoza

prisutnost korisnika (pošiljaoc i primaoc) u samom procesu


5

Transport se prema svojoj infrastrukturi deli na:

1. kopneni ( drumski, železnički i cevni )

2. vodni ( pomorski, rečni, jezerski i kanalski )

3. Vazdušni

4. Industrijski

5. poštanski, telefonski, telegrafski, radio i televizijski saobraćaj

Prema logističkoj i tehnološko ekonomskoj nameni transport se deli na:

industrijski ( procesni, međupogonski i spoljni )

javni ( magistralni )


6

TEHNIČKO-TEHNOLOŠKIPRONALASCI

SMANJENJE TROŠKOVA IENERGIJE PO JEDINICI

TRANSPORTA

SMANJENJE TROŠKOVA IENERGIJE PO JEDINICI

TRANSPORTA

EKSPANZIJA ROBNERAZMENE

EKSPANZIJA ROBNERAZMENE

VEĆI OBIM GLOBALNE POTROŠNJE ENERGIJE

SVIH VRSTA

VEĆI OBIM GLOBALNE POTROŠNJE ENERGIJE

SVIH VRSTA

Drumski 83,4% 20% UKUPNOG OBIMA

POTROŠNJE GORIVA

Železnički 2,5%

Vazdušni 6,1% Vodni 8%


7

Stepen zadovoljenja potreba privrede i društva pojedinim vidovima transporta zavisi od:

karaktera i nivoa razvoja materijalno-tehničke baze pojedinih vidova transporta

razmeštaja trgovinskih organizacija i naseljenih punktova

organizacije prevoznog procesa

Opštedruštveni faktori:

različita struktura proizvodnje i potrošnje

nomenklatura i neravnomernost proizvodnje

Specifični transportni faktori:

razmeštaj i razvoj saobraćajne mreže

uslovi eksploatacije

nivo propusne moći i prevozne sposobnosti

tehnička opremljenost

nivo tehnologije, sistem organizacije prevoznog procesa i sl.


8

Osnovni pokazatelji za upoređivanje i izbor povoljnih varijanti:

troškovi prevoza

veličina investicionih ulaganja

brzina i rok dostave robe

novo propusne moći i prevozne sposobnosti

mogućnost obezbeđenja prevoza u različitim uslovima

mogućnost očuvanja prevožene robe

mogućnost obezbeđenja prevoza u različitim uslovima

mogućnost primene novih tehnologija transporta, mehanizacije, utovarno -istovarnih poslova...

pojmovi: propusna moć i prevozna sposobnost


9

2.1 Tehnološko-ekonomska svojstva železničkog transporta

kao javni saobraćaj železnica se javlja tridesetih godina XIX veka, a do tada primat u integralnom transportu imao je rečni saobraćaj

železnica se prvo razvija u SAD, Francuskoj i Engleskoj, dok u carskoj Rusiji znatno zaostaje

sa pojavom drumskog, cevnog i vazdušnog transporta u većini zemalja dolazi do smanjivanja dužine železničke mreže

Razvoj železnice karakterišu tri perioda:

period razvoja

period stagnacije

period renesanse železnice

Prvi period: - period razvoja traje oko 100 godina, a železnica predstavlja efikasno sredstvo za brži industrijski razvoj

Drugi period: - period stagnacije počinje krajem II svetskog rata što je paradoksalno s obzirom na početak posleratne izgradnje


10

Treći period: - period renesanse počinje sedamdesetih godina našeg veka sa početkom energetske krize

Poslednjih godina u mnogim zemljama prisutna je intenzivna modernizacija železnica koja se realizuje u više pravaca:

ukidanje pruga slabim obimom prevoza

dogradnja i kompletiranje železničke mreže

koncentracija robnog rada, izgradnja i modernizacija terminala integralnog transporta, robnih i ranžirnih stanica

modernizacija tehničke baze i tehnologije na osnovnim pravcima, primenom automatizacije i savremenih sistema upravljanja i dr.

Sa druge strane:

sve se unapređuju sistemi TEE i IC vozova (Trans-Europ Express, Intercity)

budući razvoj železnice zavisi od veće elektrifikacije vuče vozova, veće primene informatike, automatizacije i kibernetizacije

u razvijenim zemljama prisutna je intenzivna modernizacija i gradnja industrijskih koloseka

danas pojedine železnice mogu svojom ponudom mogu da konkurišu čak i vazdušnom saobraćaju


11

konkurentna železnica mora stalno da vrši modernizaciju postojećih i dogradnju novih pruga

naročita pažnja se mora posvetiti utovarno-istovarnoj tehnici i optimizaciji ranžiranja

železnica će u budućnosti morati još tešnje da sarađuje sa ostalim vidovima saobraćaja

Prednosti železnice:

nezavisnost od vremenskih i klimatskih prilika

velika kvantitativna sposobnost prevoza

kvalitet i udobnost putovanja

sposobnost obavljanja masovnih prevoza

Nedostatci železnice:

u izvesnom stepenu imobilna i kruta

manja ekonomičnost iskorišćenja kapaciteta nego u rečnom i pomorskom transportu


12

2.2 Tehnološko-ekonomska svojstva drumskog transporta

kola sa dva točka se prvi put pojavljuju u IV veku pre naše ere

prva kola s motorom sa unutrašnjim sagorevanjem konstruisao je mehaničar Markus 1875 godine, a prvi automobil savremenog tipa Daimler (1885) i Benz (1886)

Veliki doprinos razvoju automobila dali su Dizel i Oto čiji su se motori održali sve do danas.

drumski transport kao javni saobraćaj počinje se koristiti početkom XX veka

u zavisnosti od privredne razvijenosti, energetskog bogatstva, jačine automobilske industrije i stanja drumske mreže rastao je i broj automobila u pojedinim zemljama

zahvaljujući prednostima drumskog transporta u odnosu na druge vidove javnog saobraćaja njegovom razvoju posvećuje se velika pažnja u skoro svim zemljama

poslednje 3-4 decenije mreža drumskih saobraćajnica, kao i stepen motorizacije intenzivno su se razvijali u svim razvijenim zemljama sveta


13

Drumski transport se deli:

prema nameni: prema teritoriji: prema organizaciji:

a. javni a. unutrašnji a. linijski

b. za sopstvene potrebe b. međunarodni b. slobodni

U odnosu na druge vidove unutrašnjeg transporta jedne zemlje ili regiona drumski saobraćaj ima niz prednosti, što ga je i istaklo kao prvostepeni saobraćajni faktor.

Faktori koji karakterišu prednost ovog vida transporta ogledaju se u sledećem: drumski saobraćaj može da obavlja prevoz direktno između proizvodnih i potrošnih centara

visoka manevarska sposobnost pri obavljanju prevoza robe

mogućnost realizacije prevoza neposredno ¨ od vrata do vrata ¨

u mnogim slučajevima, u poređenju sa drugim vidovima transporta ima veću brzinu dostave

relativna jednostavnost korišćenja sredstava drumskog transporta i velike mogućnosti u vršenju dopunskih usluga klijentima

raznolikost oblika prevoza koji se obavljaju

relativno male sume investicionih ulaganja potrebnih za zadovoljenje datog obima prevoza, odnosno vrste transportne usluge


14

kraći put prevoza robe nego kod železnice

visoka mobilnost

mali obim eksploatacionih troškova vezanih za početno krajnje operacije

mogućnost organizovanja prevoza robe u malim količinama

bolja mogućnost obezbeđenja smeštaja robe pri njenom prevozu nego kod ostalh vidova transporta

mogućnost prilagođavanja prevoza robe neobičnih formi i specifičnih svojstava

Pored nabrojanih prednosti drumski transport ima i niz nedostataka.

velika potrošnja goriva po jedinici prevoza

u odnosu na pomorski, rečni i železnički transport ima visok koeficijent sopstvene težine prema tonaži prevezene robe

niska produktivnost rada

niska efikasnost iskorišćenja pogonske snage

visoka cena prevoza u odnosu na rečni, pomorski, železnički i cevni transport


15

Saobraćaj i privreda podležu sve snažnijem pritisku poskupljenja nafte, čovek je sve više opterećen, okolina sve zagađenija.

Ovo navodi da se moraju tražiti drugačija i racionalnija rešenja za drumski saobraćaj. Ovo znači veću kooperaciju sa ostalim nosiocima transporta, posebno železnicom, realizacijom kombinovanog prevoza.

Drumski i železnički transport su u uslovima energetske krize upućeni na kooperaciju više no ikad do sad.

Integralni ( kombinovani ) transport, koji objedinjava prednosti železničkog saobraćaja na glavnim relacijama prevoza i prednosti drumskog saobraćaja na području terminalnih (početnih i završnih) prevoza, predstavlja sistem koji objedinjuje radne karakteristike odnosno tehnološko- ekonomska svojstva ova dva vida saobraćaja i obezbeđuje znatno smanjenje specifične potrošnje energije.


16

2.3. Tehnološko-ekonomska svojstva rečnog transporta

Rečni transport je najstariji vid transporta. Prema osnovnim tehnološko-ekonomskim karakteristikama predodređen je za prevoz masovne robe niske vrednosti, koja ne podnosi visoke troškove i ne traži veću brzinu prevoza

poseban interes za razvoj vlada od XVII do XIX veka ( izgradnja kanala )

razvojem železnice tempo razvoja rečnog saobraćaja naglo opada

Tendencija razvoja rečnog saobraćaja se javlja po završetku prvog svetskog rata usled sve većih ekonomskih potreba za prevozom.

1931. unutrašnjim vodenim putevima u SAD prevezeno je oko 180 miliona tona i ostvareno 9,2 milijarde tonskih milja, dok je 1962. prevezeno 418 miliona tona i ostvareno 135 milijardi tonskih milja

Razmeštaj plovnih puteva naše zemlje:

unutrašnji prevoz

međunarodni prevoz

povezan i jedinstven sistem

nacionalni i međunarodni tokovi

mreža kanala DTD


17

Modernizacija:

povećava se snaga brodova

povećavaju se brzine i nosivost

radarski sistemi

savremena oprema pristaništa

savremene tehnike transporta, pretovara i skladištenja

Tehnološko ekonomske prednosti rečnog transporta:

visoka, a u više slučajeva praktično neograničena prevozna sposobnost

manji otpori pri kretanju u odnosu na suvozemna prevozna sredstva

znatno veća nosivost plovnog parka u odnosu na druge

manji odnos koeficijenta sopstvene težine i nosivosti

manji utrošak materijala po toni nosivosti


18

Nedostatci rečnog transporta:

zavisnost od geografske povezanosti rečne mreže

uvećana rastojanje prevoza zbog geografskog položaja reka

raznorodnost uslova eksploatacije na pojedinim deonicama

manje brzine u odnosu na druge vidove saobraćaja

postojanje raznih sezonskih zastoja u eksploataciji


19

2.4 Tehnološko-ekonomska svojstva pomorskog transporta

Intenzivan razvoj počinje primenom parne mašine ( 1807 ), koja zamenjuje jedra i jedrenjake. Dalji razvoj tehnike uticao je na sve ubrzaniji razvoj pomorskog transporta ( SUS motori ).

neprekidno se povećava nosivost i snaga brodova

poboljšavanje eksploatacionih i konstruktivnih karakteristika

odnos bruto i neto težine

brzina kretanja

bezbednost

manevarske sposobnosti

pogodnost manipulisanja

75% svih prevoza morem čini masovna roba

velika nosivost i niske cene transporta

Za razliku od rečnih, brodovi pomorskog transporta imaju veće brzine i mogućnost plovidbe gotovo u toku cele godine, osim u izrazito nepovoljnim klimatskim prilikama


20

Prema nameni pomorski brodovi dele se na:

putničke

teretne

putničko teretne

specijalne

Prema vidu plovidbe dele se na:

brodove slobodne plovidbe

brodovi linijske plovidbe

Savremena mehanizacija i razvoj integralnog transporta su omogućili kraća zadržavanja brodova u lukama ( oko 20% od vremena prevoza ).

LUKE:

morske pretovarne

rečno-morske utovarno istovarne sa skladištenjem

rečne za specijalne terete

jezerske putničke

terminali integralnog transporta


21

U luci i njenoj pozadini potrebno je obezbediti sve uslove integracije transportnih lanaca.

Količina i struktura tereta u prometu preko određene luke zavise od:

veličine industrijskog i potrošačkog zaleđa

tehničke opremljenosti luke

povezanosti luke savremenim saobraćajnicama sa zaleđem

brojnosti i učestanosti brodskih linija kojima je luka povezana

Pomorska plovidba, na glavnim pravcima, predstavlja jedan od najznačajnijih vidova dugolinijskog transporta u svetu.

jedan od osnovnih principa nauke o saobraćaju:

¨Dužina saobraćajnih linija i njihova gustina stoje u uskoj vezi, i to u smislu da se gustina mreže

pomorskih linija smanjuje sa povećanjem njihove dužine.¨


22

Prednosti pomorskog transporta:

neograničena propusna sposobnost

mala potrošnja goriva i mali troškovi energije

otpori kretanja su znatno manji nego u kopnenom transportu

pri prevozu na dužim relacijama troškovi prevoza su niži nego kod drugih vidova transporta

proizvodnost rada je 5-6 puta veća nego u železničkom i rečnom transportu, a troškovi prevoza 2-3 puta niži

na tonu korisne nosivosti prosečno dolazi:

& železnički transport 0.7-0.8 tona tare

&drumski transport 1.2 tone tare

& pomorski transport 0.4 tone tare

Nedostaci pomorskog transporta:

zavisnost od prirodno-geografskih i navigacionih uslova

neophodnost gradnje složenih i skupih lučkih postrojenja


23

2.5 Tehnološko-ekononska svojstva vazdušnog transporta

Razvoj vazdušnog saobraćaja je nastupio početkom ovog veka. Poseban značaj ima u putničkim prevozima, dok je u prevozu robe njegova uloga još uvek skromna.Zbog visoke cene prevoza, pogodan je za prevoz najskuplje brzopokvarljive robe, a isto tako i za transport robe na područja koja su teško dostupna drugim vidovima saobraćaja.

intenzivan razvoj putničkog saobraćaja nastaje između I i II svetskog rata

linijski vazdušni saobraćaj uvodi se od 1926. u mnogim zemljama

Razvoj aviona kao transportnog sredstva uvek je zavisio od:

Tehnike: brzina, snaga, veličina

Ekonomski interesi: nosivost, snaga, iskorišćenost

avioni kratkih, srednjih i dugih linija


24

posle prvih, teških oko 4 KN, s jednim članom posade, danas se grade avioni na mlazni pogon koji prevoze preko 300 putnika, težine do 2000KN. Nadzvučni avioni imaju brzine i veće od 2500 km/h, a mogu leteti na visini od 25 km

BOEING B747 F imaju nosivost 50-112 tona tereta; težina oko 300 KN , a mogu nositi 180000 litara pogonskog goriva

Što se tiče prevoza putnika, ova grana saobraćaja ima dobre perspektive, posebno u zemljama sa velikim geografskim prostranstvom (SAD, Rusija i dr.). Ako su u pogledu razvoja vazdušnog saobraćaja u svetu, danas na prvom mestu SAD, a zatim Rusija. Zahvaljujući povoljnom geografskom položaju naše zemlje vazdušni saobraćaj kod nas se razvio mnogo ranije nego u drugim evropskim zemljama (1926 je osnovano prvo vazduhoplovno društvo ¨Aero - put¨, koje je početkom rata 1941 godine prestalo da postoji)

Organizacija vazdušnog prevoza i eksploatacija vazdušne flote može se podeliti na:

prevoz putnika

prevoz robe

privredno vazduhoplovstvo


25

Prevoz putnika i robe organizuje se kao linijski ili slobodni (charter).

Linijski prevoz robe može biti:

interkontinentalni

kontinentalni

unutrašnji

U organizaciji unutrašnjih linija ukazuje se potreba i za organizacijom «priključnih linija» na kojima se uspešno koriste helikopteri koji se prema nameni dele na:

putničke

sanitetske

transportne

vojne

pomorske

Uzimajući u obzir prednosti, ali i niz nedostataka, helikopteri se još uvek masovnije ne upotrebljavaju.


26

U ukupnom robnom prevozu učešće vazdušnog saobraćaja u našoj zemlji, veoma je malo-neznatno. Osamdesetih godina kretalo se oko 40 000 tona godišnje tj. Oko 100 miliona tona – kilometara godišnje. U mnogim razvijenim zemljama, vazdušni saobraćaj mnogo više učestvuje u ukupnom prevozu robe, posebno nakon uvođenja u saobraćaj velikih aviona širokog trupa.

Prednosti vazdušnog putničkog prevoza:

velika brzina prevoza putnika i komfornost putovanja

raznolikost u organizaciji putničkog prevoza

kraće vazdušne maršrute u poređenju sa dužinom saobraćajnica ostalih vidova transporta

ekonomičnost vremena putnika uz visok kvalitet opsluživanja

Nedostatci vazdušnog putničkog prevoza:

nizak koeficijent iskorišćenja težine (25% do 30%)

veliki gubitak energije

veća potrošnja goriva po jedinici prevozne usluge nego kod drugih vidova transporta


27

Budući razvoj prevoza robe ovim vidom transporta, zasniva se na dve značajne karakteristike:

dinamičan razvoj nosivosti i kapaciteta aviona

stalno povećavanje tehničke brzine aviona, a time i brzine prevoza robe

U tehnološkom razvoju vazdušnog saobraćaja poseban kvalitativan skok predstavlja uvođenje aviona širokog trupa, koji mogu da prevoze kontenere od 20 stopa. Kod ove vrste prevoza posebnu pažnju treba posvetiti skraćivanju vremena zadržavanja aviona na zemlji (neproduktivno vreme), koje se koristi za utovar i istovar robe.

Zbog veoma visokih cena teretnih aviona, koji raspolažu velikim prevoznim kapacitetima, za vazdušni transport robe, potrebno je obezbediti dovoljne količine odgovarajuće robe kako bi se ti kapaciteti mogli maksimalno iskoristiti. Razumljivo je da se ovakvi avioni mogu ekonomski eksploatisati samo na linijama sa velikom gustinom saobraćaja, odnosno znatnim robnim tokovima.


28

2.6 Tehnološko-ekonomska svojstva cevnog transporta Cevni transport prvi put je upotrebljen u drugoj polovini XIX veka (SAD 1865 godine, Rusija 1878. godine).

U novije vreme dolazi do brzog razvoja cevnog transporta usled povećanja proizvodnje, potreba i potrošnje nafte, naftnih derivata i gasa.

izgradnja naftovoda i gasovoda se odvija paralelno

Rusija:

izgrađeni mnogi naftovodi koji povezuju:

Kaspijsko i Crno more

Kaspijsko more i južna industrijska područja

Kaspijsko more i južni Ural

Transsibirski gasovod (jedan od najvećih gasovoda na svetu) koji povezuje nalazišta zemnog gasa u Sibiru sa Evropom.

Srednji istok:

transarapski naftovod

godišnji kapacitet naftovoda je 15 miliona tona


29

Evropa:

južnoevropski naftovod

godišnji kapacitet 35 miliona tona

gasovod ¨TRANSAUSTRIJA¨

godišnji kapacitet 17 milijardi kubnih metara gasa

izgradnja naftovoda je najveća u zemljama gde se nafta i naftni derivati proizvode na veliko

Uloga cevovoda:

određuje transportni put

obezbeđuje transportno sredstvo

TRANSPORTNI PUT + = CEVOVODTRANSPORTNO SREDSTVO


30

Cevnim transportom se može obavljati transport različitih vrsta roba:

PREVOZ CEVOVODOM

SIROVA NAFTA RAZNE RUDE

NAFTNI DERIVATI USITNJENO DRVO

GAS VOĆE

VODA PŠENICA

UGALJ MLEKO I DR.

Troškovi prevoza nafte i naftnih derivata cevnim transportom:

pri transportu nafte u odnosu na železnicu manji su pet puta, a pri transportu naftnih derivata četiri puta

u odnosu na drumska vozila troškovi su još 3,5 puta manji nego za železnicu

troškovi prevoza nafte pomorskim sredstvima su višestruko jeftiniji od prevoza naftovodima

najekonomičnije udaljenosti za prevoz naftovodom na kopnu su oko 300 km


31

Očekivanja su da će zahvaljujući mnogobrojnim prednostima obim transporta cevovodima u budućnosti biti u usponu.

TEHNOLOŠKO-EKONOMSKA SVOJSTVA

neprekidnost toka (redovitost dostave)

visok stepen mehanizacije radova (veća proizvodnost rada)

hermetičnost transporta (smanjenje gubitaka)

jednorodnost građenja (manja investiciona ulaganja)

manja potrošnja goriva

manja cena koštanja nego železnicom i drumom (amortizacija 10-25 godina)

Documents

Predavanje Br. 2 - Kombinovani transport