5НЕ­МА­МЕ­ЃУ­НА­РО­

ДЕН­БРЕНД­БЕЗ­ЗА­ВР­ШЕ­НА­ДО­МАШ­НА­

РА­БО­ТА

BESPLATEN ПРИМЕРОК

3

3

4

8

ПРЕТПРИЕМАЧ.МКНекомерцијално издание Година 1 Број 12 Декември 2010Излегува еднаш месечно

НЕ­ДЕ­ЛА­НА­ГЛО­БАЛ­НО­

ДРУ­ЖЕ­ЊЕ­­­3­ЧЕ­КО­РИ­­ПОТОА..

ГЛО­БАЛ­НА­­НЕ­ДЕ­ЛА­НА­ПРЕТ­ПРИ­ЕМ­НИШ­ТВО­ТО­

2010­ВО­­МА­КЕ­ДО­НИ­ЈА

Она што е мало, е и убаво! [2]

Не де ла на гло бал но дру­же ње ­ 3 че ко ри потоа..

[3]

ПА­ЗА­РОТ­ИМА­КУ­ПОВ­НА­МОЌ,­ТРЕ­БА­ДА­СЕ­ПРО­НАЈ­ДЕ­ПРА­ВА­ТА­ИДЕ­ЈА­­

И­ПРА­ВИ­ОТ­­БИЗ­НИС

СЕ­МЕЈ­НИ­ОТ­БИЗ­НИС­ВИ­ДА­ВА­ПРЕТ­ПРИ­Е­МАЧ­КА­

СЛО­БО­ДА

ПСМ Фондација

Те ми на ово го ди неш на та ма ни фе ста ци ја беа кре­и ра ње то ус пе шен ма ке дон ски бренд, уло га та на же ни те во раз во јот на прет при ем ниш тво то, кор­по ра тив на та од го вор ност на ком па ни и те и ши­ре ње то кул ту ра на ан ти ко руп тив но од не су ва ње ме ѓу мла ди те прет при е ма чи.

Прет став ни ци те на вла да та уве ру ва ат де ка др­жа ва та актив но ра бо ти на раз во јот на прет при­ем ниш тво то во зем ја ва.

За оваа на ме на во Бу џе тот се пред ви де ни око лу пет ми ли о ни евра кои спо ред Бе си ми не се до­вол ни по ра ди што во те кот на на ред на та го ди на тре ба се ко ри стат и мно гу дру ги из во ри ка ко што е кре дит на та ли ни ја на Европ ска та ин ве сти ци ска бан ка во из нос од 100 ми ли о ни евра.

На отва ра ње то на на ста нот на прет при е ма чи те им се обра ти ја и евро ам ба са до рот Ер ван Фу е ре и ам ба са до рот на Нор ве шка во Ма ке до ни ја Кје­тил Па ул сен.

Ма ни фе ста ци ја та бе ше ор га ни зи ра на од ПСМ фон да ци ја та во со ра бо тка со Уни вер зи те тот за ту ри зам и ме наџ мент од Скоп је и Ам ба са да та на Кралс тво то Нор ве шка во Ма ке до ни ја.

Во те кот на оваа не де ла мла ди те лу ѓе мо жеа да се ин фор ми ра ат на по ве ќе то штан до ви на ма ни­фе ста ци ја та ка ко да раз ра бо тат иде ја и да отво­рат сопс твен биз нис.

Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво то го ди­на ва се одр жа во 88 зем ји од све тот ме ѓу кои и Ма ке до ни ја. Со ма ни фе ста ци ја та ќе беа оп фа те­ни око лу 7,5 ми ли о ни мла ди лу ѓе.

Ф.М.

hТеми на овогодинешната

манифестација беа креирањето успешен македонски бренд,

улогата на жените во развојот на

претприемништвото, корпоративната одговорност на

компаниите и ширењето култура на антикоруптивно

однесување.

g

Глобална недела на претприемништво во Македонија

hМи ни сте рот за еко но ми ја Фат мир Бе си ми истак на

де ка Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво то на

гло бал но ни во пре рас ну ва во дви же ње на прет при е­

ма чи те..

g

Прет при ем ниш тво то е нај си лен израз на чо ве­ко ва та ин ди ви ду ал на сло бо да во ос тва ру ва ње на сопс тве ни от по тен ци јал за што сло бод но и су ве ре но рас по ла га со ре сур си те и ги ре а ли зи­ра сво и те идеи. Тоа е дви жеч ка си ла за раст на еко но ми ја та и за тоа е не оп ход но да се по диг не све ста за не го ви от раз вој. По ве ќе ма ли ус пеш­ни еко ном ски при каз ни зна чат ус пе шен биз нис, по го лем број на вра бо те ни и ед на го ле ма ма ке­дон ска ус пеш на при каз на, наг ла си за ме ник­пре­тсе да те лот на Вла да та за дол жен за европ ски пра ша ња Ва ско На у мов ски на отво ра ње то на ма ни фе ста ци ја та.

Ми ни сте рот за еко но ми ја Фат мир Бе си ми истак на де ка Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво то на гло бал но ни во пре рас ну ва во дви же ње на прет при е ма чи те.

Кол ку е зна чај но прет при ем ниш тво то и ма ли те и сред ни те прет при ја ти ја во Ма ке до ни ја го во ри фа ктот што овој сег мент во на ша та еко но ми ја бе ле жи над 99 от сто од вкуп ни от број на ре ги­стри ра ни ком па нии, вра бо ту ва око лу 80 от сто од вкуп ни от број на вра бо те ни и ос тва ру ва над по­ло ви на од на ша та тр гов ска раз ме на и од на ши от Бру то до ма шен про из вод, ре че Бе си ми до да вај­ќи де ка не го во то ми ни стерс тво ќе про дол жи со под др шка на прет при ем ниш тво то пре ку про гра­ми за по ди га ње на све ста и по ма га ње на ма ли и сред ни фир ми.

Од­15­до­21­но­ем­ври­2010­го­ди­на,­трет­пат­по­ред­

Ма­ке­до­ни­ја­е­дел­од­Гло­бал­на­та­не­де­ла­на­­

прет­при­ем­ниш­тво­то.­Цел­та­на­ма­ни­фе­ста­ци­ја­та­пред­

сè­е­сти­му­ли­ра­ње­на­мла­ди­те­лу­ѓе­да­раз­мис­лу­ва­ат­

прет­при­ем­нич­ки­и­да­отво­рат­сопс­тве­ни­биз­ни­си.

2 Број 12 | Декември 2010

Едуард Крусмен, Сениор експерт за Маркетинг и односи со јавноста во ПУМ, Холандија

Она што е мало, е и убаво !

ПУМ/ Холандија Сениор Експерти е Холандска непрофитна организација

која има пристап до 3800 експерти и е активна во 80 сектори во 70

различни земји. Повеќето ПУМ експерти се пензионирани менаџери

или специјалисти во својата област. Работат за ПУМ на волонтерска

основа како советници на многу компании, проекти или организации во

земјите во развој. На покана на ПСМ Фондација Сениор експертот од

ПУМ, Едуард Крусмен престојуваше неколку дена во Скопје за време

на Глобалната недела на претприемништвото. Ова беше прва посета

на Крусмен во Македонија, при што тој одржа неколку предавања на

студентите за маркетинг и бизнис планирање, а исто така имаше и

консултациски часови со станарите на ПСМ Фондација за да ги советува

за нивните бизнис модели и дали треба да пристапат кон нови пазари

или развој на нови производи. Едуард Крусмен беше импресиониран

од претприемачкиот дух кој владее меѓу станарите на ПСМ Фондација

и студентите на универзитетите во Скопје кои имаше прилика да ги

посети. Исто така, беше изненаден, споредено со неговото претходно

искуство од други Источноевропски земји, во колкав голем степен

младата генерација во Македонија зборува добро англиски, што е

неопходно за да се води бизнис на глобално ниво. Многу од студентите

покажаа огромен интерес за да започнат своја компанија веднаш штом

ќе завршат со студиите.

Ма­ке­до­ни­ја:­ Цен­тар­на­кре­а­тив­ни­те­ ин­ду­стрии?Ги за пра шав ста на ри те и оста на ти те лу ѓе со кои имав при ли ка да се за поз на ам, ка де ле жат мож но сти те во Ма ке до ни ја за за поч ну ва ње на биз нис. Хи дро (чи ста та) енер ги ја, Агро биз ни­сот (ви но то е мно гу до бро!), и ау тсор син гот, по себ но во кре а тив ни те ин ду стрии, ка ко што е раз во јот на веб ап ли ка ции и ди зај нот, беа спом на ти не кол ку па ти.

Ви дов де ка во та ка на ре че ни те „кре а тив ни ин­ду стрии” ква ли те тот и ус лу ги те се ре чи си на исто ни во ка ко и во За пад но е вроп ски те зем ји. Би деј ќи ра бот на та ра ка во Ма ке до ни ја е (по)ефти на и би деј ќи нај го ле ми от дел од мла ди те збо ру ва ат до бро анг ли ски, кон ку рен ци ја та со дру ги те европ ски зем ји ка де тро шо ци те за ра­бот на ра ка се по го ле ми е воз мож на, и мож но е да се вос по ста ват биз нис ре ла ции по себ но за оние ком па нии во ПСМ Фон да ци ја кои ра бо тат во овие се кто ри.

Биз нис Линк е актив ност на ПУМ ко ја е пос ле до­ва тел на на со ве то дав ни те актив но сти на ПУМ. За оваа про гра ма, кли ен ти те мо жат единс тве но да ап ли ци ра ат ка ко про дол жу ва ње на ми си ја та на ПУМ. Кли ен тот мо же да раз го ва ра за мож­но сти те кои ги оче ку ва од Се ни ор екс пер тот од ПУМ во Хо лан ди ја кој и по ма га на ком па ни ја та. До кол ку екс пер тот сме та де ка па ту ва ње во Хо­лан ди ја ќе би де ко рис но, тој вед наш ќе ја за­поч не про це ду ра та за ап ли ци ра ње. Цел та на Биз нис Линк по се ти те во Хо лан ди ја од перс пе­кти ва на ста на ри те на ПСМ Фон да ци ја би би ла да се про да дат или ку пат про из во ди во Хо лан­ди ја или да се вле зе во за ед нич ки вло жу ва ња со хо ланд ски те ком па нии. Ва жен кри те ри ум за

да се ап ли ци ра за биз нис линк про гра ма та е за­ед нич ка та ко рист, из вод ли во ста и шан си те за ус пех.

На не кол ку од ста на ри те на ПСМ Фон да ци ја им ја ка жав оваа мож ност за да ја има ат во пред­вид и јас сум се ка ко под го твен да по сре ду вам со сво ја та функ ци ја на ПУМ екс перт (по ве ќе ин­фор ма ции мо же те да нај де те на www.pum.nl).

Гло­бал­на­не­де­ла­на­ прет­при­ем­ниш­твоПри сус тву вав на не кол ку сред би ор га ни зи ра ни од ПСМ Фон да ци ја во рам ки те на Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво то 2010. Тоа са мо ги по твр ди мо и те им пре сии де ка по стои го лем прет при ем нич ки та лент кај мла ди те. На сред­ба та со сопс тве ни ци те на „се меј ни биз ни си” има ше ин те рес на ди ску си ја со прет став ни ци те на вто ра та ге не ра ци ја кои имаа пре диз вик да го про ши рат биз ни сот на сво и те ро ди те ли пре ку мар ке тинг стра те гии ка ко: пе не тра ци ја на па­за рот, раз вој на про из во ди те, или пак ди вер­зи фи ка ци ја. Ус пеш на имп ле мен та ци ја на стра­те ги ја та за поч ну ва нај че сто со парт нерс тво, до го вор за ли цен ца или пак за ед нич ки вло жу­ва ња. Првиот чекор е да се воспостават бизнис релации (линкови) како што овозможува на пример, бизнис линк програмата која веќе ја споменав

Ре чи си си те сред би на кои при сус тву вав беа до ста по се те ни! По себ на те ма ко ја мо ра да се спо ме не бе ше кон фе рен ци ја та за Од го вор­но прет при ем ниш тво за мла ди ка де те ми те на кои се ди ску ти ра ше беа кре и ра ње на кул ту ра за ан ти­ко руп ци ја во при ват ни от се ктор. Ова е исто та ка пред мет кој бе ше ди ску ти ран и во дру ги европ ски зем ји и мно гу мул ти на ци о нал­ни ком па нии. Ова е од ви тал на важ ност за да се соз да де тол ку по треб на та „до вер ба” ка ко ос но ва за во де ње на биз нис на гло бал но ни­во. Во мо и те пре да ва ња и оста на ти сред би ги спом ну вав трен до ви те на Мар ке тинг ме наџ м ен тот и Раз во јот на биз ни си те. Но ва та тех но­ло ги ја овоз мо жу ва по вр за ност и ин те гра ци ја на по е дин ци и гру пи. Ќе жи ве е ме во свет на сè по ве ќе и по ве ќе ин фор ма ции, тех но ло шка ори ен та ци ја и оп штес тво ка де по тро шу ва чи те ба ра ат по го ле ма транс па рент ност, од го вор ност и отво ре ност. По тро шу ва чи те ста ну ва ат сè по­моќ ни и сфа ќа ат де ка нив на та ку пов на моќ има

гло бал но вли ја ние. По тро шу ва чи те се сè по ве­ќе во де ни од „вред но ста”. „Одрж ли во ста” во биз нис мо де лот ка ко кри те ри ум за од лу чу ва ње, што зна чи во де ње гри жа за еко ном ски те, со­ци јал ни те и пра ша ња та за жи вот на та сре ди на ка ко ка мен те мел ник со нај го ле ма важ ност. При сво ју ва ње то на одрж ли ви пра кти ки ќе ја по до бри вред но ста на кор по ра тив ни от бренд и ко неч но ќе до ве де до по раст на про фи ти те. Кла сич ни от мо дел на мар ке тинг се уште ќе би де ре ле ван тен но про ме ни те во биз нис око ли на та ќе на пра ват зна чи тел но по ме сту ва ње и на мар­ке тинг пра кти ки те.

Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво то е пла тфор ма за ди ску ти ра ње на овие те ми и за да им се приб ли жи на но ва та ге не ра ци ја на прет при е ма чи овој пог лед на свет ски про ме ни и на чи нот на кој мо жат да се со о чат со пре диз­ви ци те. Не ма сом не ва ње де ка ва ква та не де ла тре ба да про дол жи да ги обе ди ну ва прет при­е ма чи те и да ги охра бру ва да за поч ну ва ат биз нис и да го во дат до бро! ПСМ Фон да ци ја е еден од ор га ни за ци и те­до ма ќи ни кои на пра ви ја од лич на ра бо та со обе ди ну ва ње то на биз нис и прет при ем нич ка та сфе ра за ед но.

За крај, спо ред мо е то мис ле ње, си те вла ди ни ин сти ту ции, биз ни си те и уни вер зи те ти те тре ба да ра бо тат за ед но за да ја на пра ват Ма ке до ни­ја кон ку рент на со оста на ти те зем ји. Биз ни си те, соз да ва ње то на но ви ра бот ни ме ста и ге не ри­ра ње то на про фит соз да ва бла го со стој ба. Пот­тик ну ва ње то на прет при ем ниш тво то е ала тка за да се по стиг нат овие це ли. ПСМ ин ку ба то рот игра важ на уло га ка ко по сред ник по ме ѓу биз ни­си те, уни вер зи те ти те и оп штес тво то. Вла да та, биз ни си те и уни вер зи те ти те тре ба да ги за јак­нат сво и те ре ла ции со ПСМ Фон да ци ја.”

h

Истражувањата во светот покажуваат дека најголемиот

дел од работните места се креирани од малите и средни

компании. g

h

Видов дека во таканаречените „креативни индустрии” квалитетот и услугите се

речиси на исто ниво како и во Западноевропските земји.

g

И пак за со ци јал ни те ме ди у ми!ПСМ Фон да ци ја

ПСМ Фондација е од огромна важност за креирање на нови работни места

Македонија како центар на креативните индустрии?

Глобалната недела на претприемништво треба да продолжи

ПУМ го поддржува претприемништвото и бизнис релациите

Владините институции треба да ги зајакнат односите со ПСМ Фондација

Фо ру мот „Ко ри сте ње на со ци јал ни те ме ди у ми од стра на на прет при е ма чи те”, ор га ни зи ран во рам ки те на Гло бал на та не де ла на прет при ем­ниш тво то бе ше еден од на ста ни те кои беа нај­по се те ни и кои прив ле коа најм но гу вни ма ние. Очиг лед но те ма та, но и са ми те го вор ни ци кои се до бро поз на ти ток му во сфе ра та на со ци јал ни те ме ди у ми, беа пот тик да се при сус тву ва на оваа ин те рес на ди ску си ја. Автен тич но бе ше уште на са ми от по че ток, прет ста ву ва ње то на го вор ни­ци те, кое мо ра ше да се „скоц ка” во 140 ка­ра кте ри, ток му ка ко доз во ле ни от ма кси мум за по ра ки те на Тви тер.

Фо ру мот се со сто е ше од три те ми на ди ску си ја: Друш тве ни те ме ди у ми ка ко ала тка за за поч ну­ва ње и раз вој на биз ни сот, ала тка за за ра бо тка и ала тка за ре гру та ци ја и се лек ци ја на вра бо­те ни.

Ќе ги иско ри сти ме бе ле шки те на Пе тар Спа­сов ски и ви де о то кое го на пра ви Але ксан дар Ра ди че ски за да ви го до ло ви ме она за што се ди ску ти ра ше на овој фо рум и зак лу чо ци те кои беа до не се ни.

По ра ки те кои беа ис пра те ни од стра на на го­вор ни ци те на овој фо рум беа јас ни и ве ру ва ме де ка ќе им би дат во дич на си те оние прет при е­ма чи кои ќе се од лу чат да гра дат стра те ги ја за раз вој на сво јот биз нис ко ри стеј ќи ги со ци јал­ни те ме ди у ми ка ко ала тка.

Са ви ца Поп­То не ва од Httpool ги пре ду пре ди прет при е ма чи те да не бр за ат и до бро да ја ос­мис лат сво ја та стра те ги ја пред да се впу штат во ма сов но ко ри сте ње на со ци јал ни те ме ди у ми за сво јот биз нис и при тоа до бро да прес ме та ат кол ку вре ме и ре сур си ќе им би дат по треб ни да го на пра ват тоа. Во ед но им по ра ча на слу ша­те ли те се ко гаш да ги „слу ша ат” фа но ви те на нив ни те Фејс бук стра ни ци што има ат да ка жат и да не оста нат „глу ви” на тоа – со ци јал ни те ме ди у ми се ме ди у ми за дво на соч на и по ве ќе­на соч на ко му ни ка ци ја.

Дар ко Бул ди о ски од Њу Ме ди аМк ги „иска ра” си те оние кои го ко ри стеа збо рот „про мо ци ја” во кон текст за со ци јал ни те ме ди у ми. На ме сто тоа, „топ ло” го пре по ра чу ва збо рот ко му ни ка­ци ја.

“ПСМ­Фон­да­ци­ја по ба ра Се ни ор Екс перт за мар ке тинг и раз вој на биз ни сот, што за вре­ме на Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш­тво то ќе мо же да одр жи пре да ва ња на мла ди­те прет при е ма чи и на сту ден ти те во не кои од уни вер зи те ти те во Скоп је ка ко и да ги со ве ту ва ста на ри те во ин ку ба то рот на ПСМ Фон да ци ја. Ни ко гаш до се га не сум бил во Ма ке до ни ја и на­ви сти на не зна ев што да оче ку вам во од нос на зна е ње то, екс пер ти за та и ин те ре си те ка ко и во од нос на сте пе нот на обра зо ва ние на лу ѓе то со кои тре ба ше да се срет нам. Спо ре де но со слич­ни те по се ти во дру ги те Источ но е вроп ски зем ји бев им пре си о ни ран од жел но ста и енер гич но ста ко ја сту ден ти те и мла ди те прет при е ма чи ја по­ка жаа да би дат ус пеш ни во биз ни сот и со лид ни­от сте пен на обра зо ва ние.

Истра жу ва ња та во све тот по ка жу ва ат де ка нај­го ле ми от дел од ра бот ни те ме ста се кре и ра ни од ма ли те и сред ни ком па нии. ПСМ Фон да ци­ја го сту му ли ра прет при ем ниш тво то и ги под­др жу ва по чет ни те ком па нии. Ка ко што до се га раз брав, по ве ќе од 40 по чет ни ком па нии за­поч наа под ка па та на ПСМ Фон да ции. По ве ќе од 70 про цен ти од овие по чет ни ком па нии сè уште по сто јат и ја над ми на ле по чет на та фа за и са ка ат да ги про ши рат сво и те актив но сти. Овој про цент е ре ла тив но ви сок. Ова е до каз де ка кон цеп тот на ПСМ ин ку ба то рот има важ на уло га и е од огром на важ ност не са мо за пот тик ну­ва ње на прет при ем ниш тво то, ту ку и за соз да­ва ње то на ра бот ни ме ста во зем ја та. Из ле гу ва де ка, она што е ма ло, е на ви сти на уба во.

Ком па ни и те кои до се га ве ќе ги ко ри стат со ци­јал ни те ме ди у ми беа кри ти ку ва ни од стра на на Фи лип Сто ја нов ски, би деј ќи ги за по ста ву ва­ат сво и те офи ци јал ни веб стра ни за сме тка на Фејс бук стра ни ци те на кои се од го ва ра по бр зо и по а жур но се спо де лу ва ат ин фор ма ции. Не го­ва та по ра ка е де ка брен дот тре ба да би де кон­зи стен тен и одр жу ван пре ку си те он лајн ка на ли. Впро чем, Фејс бук и Тви тер стра ни ци те тре ба да ја цр пат со др жи на та и да со др жат лин ко ви кои ќе во дат ток му до Веб стра ни те на ком па ни и те, кои спо ред Са ви ца, тре ба да би дат до бро под­го тве ни и ре дов но ажу ри ра ни.

Еден од по ин те рес ни те зак лу чо ци кои мо жеа да се до не сат од ди ску си ја та е тоа де ка со по ве­ќе на соч на та ко му ни ка ци ја овоз мо же на бла го­да ре ние на со ци јал ни те ме ди у ми, вие ве ќе не го по се ду ва те сво јот бренд, ту ку ва ши те по тро­шу ва чи и ва ши те фа но ви. Вие единс тве но тре­ба да би де те вни ма тел ни и да из нај де те на чин ка ко да го кон тро ли ра те тоа. По тру де те се да им од го ва ра те ре дов но на пра ша ња та и ко мен­та ри те, па ду ри и да се не га тив ни. На тој на чин ќе до би јат впе ча ток де ка по стои лич ност ко ја стои зад таа ком па ни ја и де ка е отво ре на и се гри жи за нив ни те жел би и по тре би.

Ток му стра вот де ка ќе ги ис пу шти те ра бо ти те од свои ра це, би деј ќи нив ги пре зе ма ат ва ши те фа но ви, е при чи на што мно гу ком па нии се уште не се од лу чу ва ат да ги вклу чат со ци јал ни те ме­ди у ми во сво ја та мар ке тинг стра те ги ја.

Го вор ни ци те по ну ди ја ин те рес ни при каз ни од се којд не ви е то кои беа нај ре ал ни те со ве ти што на слу ша те ли те им да доа на со ки што тре ба, а што не тре ба да пра ват при ко ри сте ње то на со ци јал ни те ме ди у ми. Ка ко и да е, во игра се но ви пра ви ла. За ед ни ца та на со ци јал ни те ме­ди у ми е не га тив но на стро е на, по себ но Тви тер за ед ни ца та, но ќе ви про стат, до кол ку ја приз­на е те сво ја та гре шка, до кол ку би де те искре ни и ги пос лу ша те сво и те кли ен ти и се по гри жи те да во ид ни на по ка же те по го ле ма гри жа за нив. Со ци јал ни те ме ди у ми ќе ви оста ват на рас по ла­га ње мо ќен ка нал на ко му ни ка ци ја кој по не ко­гаш мо же и да е единс тве ни от на чин да до би е те од го вор ка ко по тро шу вач од не ко ја ком па ни ја, единс тве ни от на чин ка де мо же те за ми ну та да ја уни шти те ре пу та ци ја та на не чиј бренд, или пак единс тве ни от ка нал да ги пре поз на е те и из­бе ре те ви стин ски те вра бо те ни за ва ша та ком­па ни ја. За тоа, иско ри сте те ги, но му дро! Би­де те транс па рент ни, кон зи стент ни и дос лед ни до крај во по ра ки те кои ги ис пра ќа те, и се ка ко, ме ре те го ефе ктот кој сте го по стиг на ле.

3 Број 12 | Декември 2010

Не де ла на гло бал но дру же ње - 3 че ко ри потоа..Са шо Трај ко ски, ИТЦ Ка ри е ра

Оваа ма ни фе ста ци ја по ле ка, но си гур но за поч­ну ва да за зе ма ме сто ка ко ед на од најз на чај ни­те ка де што мла ди те прет при е ма чи или кан ди­да ти за преп три е ма чи има ат мож ност на бр зи на и бесп лат но да се „на бил да ат“ со мнош тво ко­рис ни ин фор ма ции и искус тва.

Три би ни, пре да ва ња, обу ки и си те дру ги на­ста ни што се ор га ни зи раа во таа ед на не де ла, прив ле коа го лем број мла ди ен ту зи ја сти, но­во пе че ни прет при е ма чи и дру ги лу ѓе жел ни за по ве ќе зна е ње, за грам искус тво или за уште не ко ја ви зит­кар та плус во пор тфо ли о то на по­тен ци јал ни кли ен ти или ра бо то да ва чи.

Три би ни те, пре да ва ња та, фо ру ми те ги во деа искус ни „вол ци “ во преп три ем ниш тво то, отво­ре ни да пре не сат дел од сво и те та кти ки, тех ни­ки – „мај стор лук“, на при ем чив на чин и пре ку кон крет ни при ме ри.

Исто та ка, си те ме ѓу се бе имаа мож ност , по мал ку про то ко лар но , по ве ќе кур то аз но, да си по де лат по не кој комп ли мент, да си рас ка жат не ко ја ма ка, да се при се тат на не кои за ед нич ки по че то ци ко га поч ну ва ле да се про мо ви ра ат на прет при е мач ки от па зар­ кој што , да бе ше жив Дел чев, ќе го ока ра кте ри зи ра ше ка ко „ши ро­ко по ле за ора ње и бес по ште ден нат пре вар на прет при е мач ки те та лен ти”.

Ка ко и да е, би Не де ла та на гло бал но то прет­при ем ниш тво и по ми на, но што е она што тре ба да се изв ле че од оваа и да се иско пи ра во оста на ти те 51 не де ла до след на та ма ни­фе ста ци ја?

Че кор 1

Ва кви те на ста ни се ко гаш прет ста ву ва ат го ле ма мож ност за та ка на ре че но вмре жу ва ње – за­поз на ва ње со лу ѓе од биз ни сот, ин ду стри ја та, еду ка то ри, до на то ри, по ли тич ки „др ма то ри” и дру ги, кои, ако ни што дру го, на ва кви ма ни фе­ста ции по оби чај де лат ви зит­кар тич ки и отво­ре ност за до пол ни тел ни сред би, со ста но ци па ду ри и со ра бо тка.

За тоа, дра ги мла ди прет при е ма чи, на пра ве те план, под го тве те ма те ри јал, мо ре од пра ша ња и ду зи на на чел ни идеи и стар ту вај те со за ка жу­ва ње со ста но ци – до де ка не се расп ле ти ла мре­жа та. Но, вни ма вај те, пла си рај те са мо на чел ни идеи, за тоа што мно гу од искус ни те вол ци, не ста на ле тоа што се ако се ко гаш ра бо те ле, што би рек ле по ста ри те, со кр стот на че ло. Ако сте

прем но гу де тал ни и нев ни ма тел ни, лес но мо же да ви се слу чи не кои од нив, ако не ус пе ат да ве “лап нат” вас, да се оби дат ба рем да се по че стат со не ко ја ва ша до бро раз ра бо те на идеа.

Че кор 2Со бе ре те ги си те ма те ри ја ли од обу ки те на кои при сус тву ва вте, ана ли зи рај те пре зен та ции, промотивни ма те ри ја ли и се што сте при бра ле во уба во ди зај ни ра ни те про мо тив ни кар тон ски ке си кои ви ги по де ли ја во Гло бал на та не де ла на прет прим ниш тво то. Оби де те се од се то тоа да нај де те одре де ни не шта што мо жат да ви би дат ко рис ни во на до пол ну ва ње на ва ши те про мо тив но­ рек лам ни бро шу ри и пре зен та­ции. За бо ра ве те на сра мот и пер де то и ко пи­рај те и до ра бо ту вај те. Не ма ни што ло шо во тоа, а „чак што ви ше” и се пре по ра чу ва. Или, ка ко што би ре кол еден поз нат ком по зи тор ски прет­при е мач, кој сво ја та ка ри е ра ја из гра дил ток му врз овој прин цип –„По до бро да ли чи на не што, откол ку на ни што”.

Че кор 3По прет по ста вка за пр ви те два че ко ра да ви се по треб ни ед но пет­шес на е сет не де ли, зна чи ви оста ну ваа уште ба рем ед но 35 кои мо же те да ги иско ри сти те во на со ка на до ра зра бо тка на ва ши те биз нис пла но ви, про ду кти или ус лу ги.

Од тоа што го слуш на вте и доз на вте, ве ро јат но се пре поз на вте и вие на кое ни во сте и што се ви е по треб но за да по стиг не те обез бе ду ва ње одрж лив раз вој на ва ши от прет при е мач ки биз­нис. Тоа зна чи де ка е по треб но да про дол жи те со обу ки или тре нинг се сии ка де што мо же те да се стек не те и со пра ктич но зна е ње и кон крет ни ала тки кои мо жат да има ат при ме на во ва ше­

h

За бо ра ве те на сра мот и пер де то и ко пи рај те и

до ра бо ту вај те. Не ма ни што ло шо во тоа,

а „чак што ви ше” и се пре по ра чу ва.

g

Но ем ври 2010 во Скоп је бе ше де фи ни тив но од бе ле жан од Гло­бал­на­та­ не­де­ла­ на­ прет­при­ем­ниш­тво­то. Са ли те во ко и што се одр жу­ваа на ста ни те прет ста ву ваа збир но ме сто на истак на ти про фе со ри, ин те ле кту ал ци, прет­при е ма чи, прет став ни ци од ус пеш ни ком па нии и нев ла ди ни ор га ни за ции, екс пер ти од раз ни об ла сти и љу бо пит ни сту ден ти. Бе ше ин те рес­но да се наб љу ду ва ка ко си те овие раз лич ни про фи ли соз да ваа по зи ти вен флу ид на спо де­лу ва ње на но ви зна е ња, раз ме на на искус тва, а во ед но пот тик ну ваа ин те рес ни де ба ти на нај­раз лич ни те ми.

За ме не оваа Гло бал на не де ла на прет при ем­ниш тво то бе ше од по себ но зна че ње за тоа што на мое го ле мо за до волс тво, имав при ли ка да се вклу чам ка ко пре да вач и дел од ти мот на На ци о нал ни от цен тар за раз вој на ино ва ции и прет при ем нич ко уче ње (НЦРИ ПУ) ­ еден од ко­ор га ни за то ри те на ма ни фе ста ци ја та.

Ед на од клуч ни те кон ста та ции на гло бал ни те ор га ни за то ри оваа го ди на е де ка „Прет при­е ма чи те не се ра ѓа ат. Прет при ем ниш тво то е ве шти на ко ја мо же да би де сов ла да на ка ко и се ко ја дру га”. Мо же би ва ква та кон ста та ци ја се раз ли ку ва од по стој ни те сте ре о ти пи за прет­при ем ниш тво то и прет при е ма чи те, ме ѓу тоа спо ред пос лед ни те истра жу ва ња, ед на од глав­ни те преч ки за раз во јот на прет при ем ниш тво то е не до ста то кот на по треб ни те прет при ем нич ки ве шти ни и зна е ња. Лу ѓе то кои учес тву ва ат во биз нис еду ка ци ја ја дуп ли ра ат ве ро јат но ста де­ка ќе за поч нат биз нис, што по ка жу ва де ка со со од вет ни еду ка тив ни ала тки мо же ме да соз да­ва ме прет при е ма чи. По а ѓај ќи од овој факт и од убе ду ва ње то де ка са мо пре ку прет при ем нич ко уче ње се соз да ва ат по треб ни те пре дус ло ви за

прет при ем ниш тво то во Ма ке до ни ја, НЦРИ ПУ се вклу чи во Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш­тво то пре ку ор га ни за ци ја на по ве ќе еду ка тив ни на ста ни за раз лич ни цел ни гру пи: уче ни ци од сред ни учи ли шта, сту ден ти и ид ни прет при е ма­чи. Во не кол ку сред ни учи ли шта беа одр жа ни обу ки на те ма „Под го то вка на биз нис план” кои се са мо дел од под го тви тел на та про гра ма за уче ни ци те кои ќе зе мат учес тво во На­ци­о­нал­ни­от­нат­пре­вар­за­нај­до­бар­биз­нис­план­за­сред­ни­те­учи­ли­шта­во­Ма­ке­до­ни­ја. На учес­ни ци те им беа пре зен ти ра ни при до би вки те од за поч ну ва ње то на сопс твен биз нис и во те кот

на обу ка та ги на у чи ја ос но ви те за под готoвка на до бар биз нис план. Цел та на обу ки те и нат­пре ва рот е да се мо ти ви ра ат уче ни ци те уште од нај ра на та во зраст да раз мис лу ва ат прет при­ем нич ки, да се раз вие нив на та спо соб ност за ино ви ра ње и да се пот тик не нат пре ва ру вач ки от дух. Во про сто ри и те на Ма шин ски от Фа кул тет во Скоп је се одр жаа обу ки на те ма „Ге не ри ра­ње на биз нис иде ја”, „Мар ке тинг и ана ли за” и „Сме тко водс тве ни пра ша ња”. Пос лед ни те две се дел од про гра ма та ко ја ја раз вив ме во со­ра бо тка со Ром ски от Ре сур сен Цен тар со цел да им овоз мо жи ме на два е се ти на мла ди же ни да се стек нат со зна е ње за за поч ну ва ње на мал биз нис и прет при ем ниш тво и се на де ва ме де ка си те тие ќе зе мат учес тво во Нат­пре­ва­рот­за­нај­и­но­ва­ти­вен­биз­нис­план отво рен за си те мла ди лу ѓе во Ма ке до ни ја. Обу ки те кои НЦРИ ПУ ги ор га ни зи ра ше во те кот на Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво то беа од отво рен тип за да им се да де мож ност на си те за ин те ре си ра ни да ги по се тат исти те.

На на ше огром но за до волс тво бе ше по ка жан го лем ин те рес и обу ки те беа ма сов но по се те ни.

Мо е то лич но искус тво ка ко пре да вач на обу ка та „Мар ке тинг и ана ли за” по ка жа де ка има зна чи­те лен број на мла ди лу ѓе кои се за ин те ре си ра ни да се над гра ду ва ат на се кое по ле и му при да ва­ат го ле мо зна че ње на не фор мал но то обра зо ва­ние и на сво јот ли чен раз вој. Учес ни ци те беа од раз лич ни про фи ли: сту ден ти на до дип лом ски и пост дип лом ски сту дии, дип лом ци кои се во по­тра га по ра бо та и мла ди прет при е ма чи кои не о­дам на за поч на ле со биз нис. За ед нич ко за си те нив е тоа што има ат жел ба за про ши ру ва ње на сво и те зна е ња во но ви об ла сти, над гра ду ва ње на по сто еч ки те и за поз на ва ње со акту ел ни те трен до ви од об ла ста. Ми бе ше дра го што по­ве ќе то од нив актив но се вклу чи ја со спо де лу­ва ње на сво и те те о рет ски зна е ња и пра ктич ни искус тва. Не кол ку па ти, на по ста ве но пра ша ње на не кој од учес ни ци те, се ини ци раа де ба ти кои при до не су ваа кон кон стру ктив ни ди ску сии и до не су ва ње на зак лу чо ци кои што сум си гур на де ка ќе оста нат за па ме те ни (мо же би по ве ќе и од те о рет ски те пре зен та ции). Она што ми бе­ше по себ но дра го е што не кои од учес ни ци те оста наа и по за вр шу ва ње то на обу ка та за да ги про дол жат прет ход но нач на ти те ди ску сии, а по ве ќе то по ка жаа и ре а лен ин те рес да учес тву­ва ат во Нат пре ва рот за нај и но ва ти вен биз нис план со нив на иде ја, што е знак де ка на ша та мла ди на е ино ва тив на. По треб но е да се соз да­де ам би ент кој ќе мо ти ви ра и под др жу ва прет­при ем нич ко раз мис лу ва ње, а ток му сло бод на та раз ме на на зна е ња ко ја ја овоз мо жу ва Гло бал­на та не де ла на прет при ем ниш тво то е ос но вен пре дус лов за тоа.

Мо и те зак лу чо ци од искус тво то со Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво то 2010, се де ка има го лем број на мла ди лу ѓе кои има ат на ви­сти на до бри идеи што че ка ат на ре а ли за ци ја. За нив на ста ни те од овој тип прет ста ву ва ат

инс пи ра ци ја и пла тфор ма пре ку ко ја до а ѓа ат до но ви зна е ња, ги сле дат акту ел ни те трен­до ви и она што е нај бит но ­ до би ва ат мож ност за за поз на ва ње на но ви лу ѓе кои мо жат да им да дат све жи перс пе кти ви. Пре ку сред ба та со лу ѓе слич ни на нив, но со раз лич ни по за ди ни и екс пер ти зи, тие има ат мож ност да ги пре зен­ти ра ат сво и те зна е ња, а за воз врат да до би јат од го во ри на пра ша ња за те ми кои ги ин те ре си­ра ле, но прет ход но не ма ле мож ност да ги доз­на ат. Ва кви те на ста ни се исто вре ме но и ме ди ум пре ку кој мла ди те прет при е ма чи ги ка на ли зи ра­ат сво и те идеи, до би ва ат мож ност и ала тки да ги стру кту и ра ат и до о фор мат и нај пос ле, да ги пре то чат во ре а лен биз нис.

Факт е де ка жи ве е ме во зем ја во ко ја до пр ва се раз ви ва не оп ход на та ин фра стру кту ра за соз да­ва ње на прет при ем нич ки ам би ент­ оп кру жу ва­ње кое ќе ги пот тик ну ва лу ѓе то да раз мис лу ва ат и дејс тву ва ат во на со ка на биз нис. Не мо жам да не ги рам де ка не е лес но за мла ди те ен ту зи ја­сти да ја до би јат по треб на та ин сти ту ци о нал на под др шка и не оп ход ни те па рич ни средс тва за за поч ну ва ње и во де ње на сопс твен биз нис, ме­ѓу тоа ед но е си гур но ­ ра бо ти те одат на по до­бро. Ини ци ја ти ви те ка ко Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво то при до не су ва ат кон инс пи­

ри ра ње на но ва та ге не ра ци ја на прет при е ма чи и им овоз мо жу ва ат да стек нат зна е ње, ве шти ни и мре жи кои им се по треб ни за пре то чу ва ње на нив ни те идеи во са мо о држ ли ви ком па нии кои по на та му би има ле по зи тив но вли ја ние врз нив­ни те жи во ти, нив ни те се мејс тва и нив ни те за ед­ни ци. Прет при ем ниш тво то е дви жеч ка си ла ко ја мо же да им овоз мо жи на лу ѓе то да ја пре зе мат кон тро ла та над сво јот жи вот или ед но став но да ја пре тво рат сво ја та страст во биз нис.

Она што е нај бит но по за вр шу ва ње то на Гло­бал на та не де ла на прет при ем ниш тво то е да се соз да ва ат и дру ги ини ци ја ти ви и на ста ни кои ќе го одр жу ва ат прет при ем нич ки от дух во те кот на це ла та го ди на. Ед на од де ви зи те на ГНП 2010 е: „Make a job, don’t take a job!“ Во таа на­со ка, би са ка ла во име на НЦРИ ПУ да ги по ка­нам си те мла ди лу ѓе кои има ат иде ја, кои са ка ат да на пра ват не што ино ва тив но и да ја пре зе мат ид ни на та во свои ра це, да ап ли ци ра ат со сво ја иде ја на Нат пре ва рот за нај и но ва ти вен биз нис план (www.ncdiel.mk) и со тоа да ги пре то чат сво и те биз нис идеи во про фи та бил ни ком па нии. Мо же би ток му тие ќе би дат ед на од ус пеш ни те прет при ем нич ки при каз ни на Гло бал на та не де­ла на прет при ем ниш тво то 2011.

Гло бал на не де ла на прет при ем ниш тво то 2010 во Ма ке до ни ја - Искус тва од На ци о нал ни от цен тар за раз вој на ино ва ции и прет при ем нич ко уче ње

Љуп ка Ми три нов ска, Про е ктен аси стент во На ци о нал ни от цен тар за раз вој на ино ва ции и прет при ем нич ко уче ње (НЦРИ ПУ)

h

Мо и те зак лу чо ци од искус тво то со Гло бал на та не де ла на прет при ем­ниш тво то 2010, се де ка има го лем број на мла ди лу ѓе кои има ат на ви­

сти на до бри идеи што че ка ат на ре а ли за ци ја.

g

то те ков но ра бо те ње па ду ри и да про ду ци ра ат по до бру ва ње. Исто та ка, по треб но е да за поч­не те да ин ве сти ра те и во ва ша та прет при е мач­ка лич ност. На пра ве те ед на ли ста на ко ја, ка ко под точ ки ќе ги на пи ше те си те оние не шта во кои ви тре ба по до бру ва ње, по тоа кон си те тие точ ки до да де те ­ што се е по треб но и што вие сте под го тве ни да пре зе ме те за по до бру ва ње то да се слу чи и, на крај, план ски по ста ве те кон­крет ни це ли што до ко га тре ба да би де за вр­ше но.

Овој ваш ми ни ак ци о нен план, до кол ку искре но го по ста ви те и дос лед но се при др жу ва те, со си гур ност ќе ви ги до не се нај го ле ми от дел од оче ку ва ни те ква ли та тив ни по до бру ва ња.

Во таа на со ка, трг ну вај ќи од ва ши те ве ќе де­фи ни ра ни по тре би мо же те и да им пред ло жи­те и на ор га ни за то ри те на Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво то, но ви те ми, фо ру ми и пред ло зи за го сти за след ни от на стан. За тоа што Гло бал на не де ла на прет при ем ниш тво то за вас мо же да зна чи гло бал ни искус тва со кон­крет на при мен ли вост и пре поз нат лив бе не фит.

h

„Прет при е ма чи те не се ра ѓа ат. Прет при ем ниш тво то е ве шти на ко ја мо же да би де

сов ла да на ка ко и се ко ја дру га.”

­ Peter Jones, прет при е мач и пре тсе­

да вач на Enterprise UK g

4 Број 12 | Декември 2010

Про фе со рот по прет при ем ниш тво и про ре ктор на Уни вер зи­те тот за ту ри зам и ме наџ мент, То дор Кра лев, ве ли де ка е до­бро што има ме ини ци ја ти ви ка ко што се Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво то и Де нот на прет при е ма чи те, но де ка во зем ја во ко ја по стои ви стин ска ар ми ја на не вра бо те ни мо­ра мно гу по ве ќе да се ра бо ти на проб ле ми те на ос но ва ње на ма ли биз ни си, од нос но на проб ле ми те на прет при ем ниш­тво то.

�Се­под­др­жу­ва­ли­до­вол­но­прет­при­ем­ниш­тво­во­Ма­ке­до­ни­ја?

Ние мо же би не раз би ра ме кол ку е важ но прет при ем ниш тво­то. Тоа е чо век што ги во о чу ва по тре би те на еден па зар, до ма шен или стран ски, обез бе ду ва ре сур си, ка дар, па ри, зна е ње и ор га ни за ци ја и се ан га жи ра тие ре сур си да ги ста­ви во функ ци ја. Иск лу чи тел но важ но е да има ме што по ве ќе прет при е ма чи, ма ли биз ни си и на тој на чин да ја на ма лу ва­ме број ка та на не вра бо те ни. Се пла шам де ка не ма до вол но ини ци ја ти ва. Ко га би ја има ло, мла ди те лу ѓе би би ле по о хра­бре ни да отво рат биз нис. И не са мо мла ди те, ка де се ста ри те лу ѓе? Лу ѓе што ра бо те ле во не ко ја фа бри ка и ги от пу шти ле, лу ѓе што ста на ле тех но ло шки ви шок, зо што тие не би поч­на ле сопс твен биз нис? Гла вен проб лем е што лу ѓе то не се охра бре ни за тоа.

�Но,­што­е­тоа­што­ги­др­жи­та­ка­обес­хра­бре­ни?

Не кои би рек ле де ка фи нан си и те се проб ле мот, но мис лам де ка не е ни ту тоа. Мис лам де ка глав но то пра ша ње е иде­ја та. Да го по ста ви ме тоа по ед но став но. Ка же те ми кој биз­нис да го отво рам, да ре че ме, во Про би штип? Да отво рам кни жар ни ца за стран ска ли те ра ту ра? Про дав ни ца за хра на и мач ки? Се то тоа не ма ре зон...

�Тоа­ни­ка­жу­ва­де­ка­па­за­рот­не­ма­ку­пов­на­моќ,­па­за­ра­ди­тоа­е­и­огра­ни­чен­про­сто­рот­за­но­ви­про­из­во­ди,­биз­ни­си...

Има ку пов на моќ, тре ба да се про нај де пра ва та иде ја и пра­ви от биз нис. Има де се ти ци до бри идеи за биз нис ов де. Тре­ба да збо ру ва ме за идеј ност, ко ја иде ја за биз нис е до бра и мо же да прој де. До бро е што на фа кул те ти те се пра ват пред ме ти за мал биз нис и прет при ем ниш тво, но мис лам де ка кај нас оста на во се ќа ва ње онаа изре ка: учи за да не ра бо­

тиш. По ра но, ро ди те ли те им ве леа на де ца та: си не, учи, ако не ќе те да дам на за на ет. До бар дел од фа кул тет ски те лу ѓе мис лат де ка нив но е да си за вр шат фа кул тет, а на др жа ва та да ги вра бо ти. Тоа по ве ќе не би ду ва. Мо ра да има ме са мо и­ни ци ја тив ност, да отво ри ме сопс твен биз нис и осо бе но важ­но е по тоа да го рас те ме, да не тап ка ме во ме сто. Би деј ќи го лем дел од биз ни си те што се отвoра ат на бр гу се затвoра­ат, го лем про цент не го до жи ву ва ат пет ти от ро ден ден. Тоа не е та ка са мо во Ма ке до ни ја ту ку се ка де во све тот. За тоа др жа ва та тре ба да по мог не тој биз нис да се отво ри и да го за др жи по тоа во функ ци ја.

�Ка­ко­мо­же­др­жа­ва­та­да­го­сто­ри­тоа.­Не­кои­кон­крет­ни­че­ко­ри?

Мис лам де ка др жа ва та пре зе ма не кои че ко ри. На при мер, За во дот за вра бо ту ва ње да ва кре ди ти за са мо вра бо ту ва ње. Тоа е до бро, но не е сè уште до вол но. Мис лам де ка тре ба да се афир ми ра ат ус пеш ни те при каз ни. Ако јас сум ус пе шен прет при е мач афир ми рај те ме, ако на по че то кот сум имал пет вра бо те ни, а де нес два е сет и пет, ка же те го тоа. Се кој чо­век што ќе отво ри фир ма и ќе вра бо ти друг чо век тре ба да се афир ми ра во јав но ста, за да ги охра бри дру ги те да го сто рат исто то.

�Што­мис­ли­те­за­биз­нис­ин­ку­ба­ци­ја­та?­Кај­нас­ра­бо­ти­ин­ку­ба­то­рот­на­ПСМ­Фон­да­ци­ја­та,­но­се­чи­ни­де­ка­др­жа­ва­та­не­е­до­вол­но­за­ин­те­ре­си­ра­на­да­го­под­др­жи,­на­при­мер,­да­му­да­де­мож­ност­да­ја­про­ши­ри­ин­фра­стру­кту­ра­та.

Мис лам де ка биз нис ин ку ба то ри те се до бар мо дел. Но и по­крај тоа што го има ме, по втор но де лу ва ка ко лу ѓе то да се пла шат, ка ко да не ма ат до вол но са мо до вер ба и са мо по чит да поч нат биз нис, мис лат де ка тоа не е за нив, де ка тие би тре ба ле да си нај дат ра бо та за пла та. Ду ри не кои сту ден ти на кои им пре да вам прет при ем ниш тво ми рек ле де ка прет­при ем ниш тво то не е за нив. Се пра шу вам то гаш за ко го е. Има еден при мер на сту ден ти на Ма шин ски от фа кул тет кои отво ри ја биз нис и тол ку до бро им оди што се га им прет ста­ву ва проб лем да нај дат вре ме за да го за вр шат фа кул те тот.

Што­ве­ли­те­за­онаа­си­ту­а­ци­ја­ко­га­не­кој­ве­ли­де­ка­е­не­вра­бо­тен,­а­всуш­ност­тој­ра­бо­ти­ка­ко­мо­лер,­еле­ктри­чар,­зем­јо­де­лец­и­за­ра­бо­ту­ва.­Се­уште­не­ма­ме­до­вол­но­прет­при­ем­нич­ка­свест?

Оној си стем од ми на то то не го са ка ше при ват ни от биз нис. Кај лу ѓе то при ват ни от биз нис не бе ше на це на до пред два е сет го ди ни, а изг ле да де ка и се га та ка се до жи ву ва. Сè уште не е про ме не та таа ма три ца. Еве еден друг при мер. Мој при ја тел има про дав ни ца, про да ва де ло ви и мно гу до бро му оди. Но, тој ра бо ти и на дру го ме сто, во др жав на та ад ми ни стра ци­ја. Го пра шав зо што не да де отказ та му би деј ќи при ват но за ра бо ту ва на ден кол ку што му е пла та та за цел ме сец во др жав на та ин сти ту ци ја. Ко га би го сто рил тоа би мо жел уште по ве ќе да го раз вие биз ни сот. Ми од го во ри де ка го чу ва тоа др жав но ме сто од страв де ка си ту а ци ја та ќе се про ме ни, да не му про пад не биз ни сот. Ка ко во све ста на лу ѓе то да оста на не ко ја дам ка на ста ри от со цре а ли стич ки си стем кој што го имав ме. Ќе по вто рам, су шти на та е да се по кре не ед на ма­сов на актив ност и да се утвр дат пра ви те при чи ни зо што не се отво ра ат ма ли биз ни си и да се про ме ни тоа.

Ф.М.

То дор Кра лев, про ре ктор на Уни вер зи те тот за ту ри зам и ме наџ мент

Па за рот има ку пов на моќ, тре ба да се про нај де пра ва та иде ја и пра ви от биз нис

hМис лам де ка др жа ва та пре зе ма не кои

че ко ри. На при мер, За во дот за вра бо ту ва ње да ва кре ди ти за са мо вра бо ту ва ње.

Тоа е до бро, но не е сè уште до вол но. Мис лам де ка тре ба да се афир ми ра ат

ус пеш ни те при каз ни. Ако јас сум ус пе шен прет при е мач афир ми рај те ме, ако на

по че то кот сум имал пет вра бо те ни, а де нес два е сет и пет, ка же те го тоа

g

hМис лам де ка биз нис ин ку ба то ри те се до бар

мо дел. Но и по крај тоа што го има ме, по втор­но де лу ва ка ко лу ѓе то да се пла шат, ка ко да не ма ат до вол но са мо до вер ба и са мо по чит да поч нат биз нис, мис лат де ка тоа не е за нив, де ка тие би тре ба ле да си нај дат ра бо та за

пла та.

g

Еле на Мла де нов ска­Је лен ко виќ, ди ре ктор за мар ке тинг и раз вој на про из во ди на ТТК бан ка ве ли де ка во Ма ке до ни ја мал ку се на број ба ра ња та за кре ди ти те за отво ра ње биз ни­си. Мла де нов ска бе ше и еден од учес ни ци те на де ба та та за бренд на Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво то и со неа раз го ва рав ме и за ма ке дон ски те брен до ви.

�Ка­ко­прет­став­ник­на­бан­кар­ски­от­се­ктор,­ка­ко­ја­оце­ну­ва­те­ини­ци­ја­тив­но­ста­на­ма­ке­дон­ски­те­прет­при­е­ма­чи?­Има­ме­ли­до­бри­биз­нис­пла­но­ви­вред­ни­за­бан­кар­ска­под­др­шка,­има­ли­ино­ва­тив­ни­идеи­за­по­чет­ни­биз­ни­си­во­Ма­ке­до­ни­ја?

Има ме по зи тив ни при ме ри осо бе но во пос лед ни от пер и од. Се пак, ге не ра лен зак лу чок е де ка мал е бро јот на ба ра ња за ва ков тип на кре ди ти би деј ќи по стои страв кај лу ѓе то да стар ту ва ат со не што но во. Сме там де ка ста ну ва збор за не­под го тве ност за про ме ни и пре зе ма ње на ри зи ци, не до ста­ток на по да то ци но и не тре ба да ја за не ма ри ме гло бал на та еко ном ска кри за ко ја до пол ни тел но вли јае на зго ле му ва ње на овие па ра ме три.

�По­сто­ја­на­поп­ла­ка­од­биз­нис­се­кто­рот­е­де­ка­кре­ди­ти­те­те­шко­се­до­би­ва­ат­и­се­ска­пи.­Кој­е­Ва­ши­от­ко­мен­тар­и­ка­кви­се­пла­но­ви­те­на­ТТК­бан­ка­за­кре­ди­ти­ра­ње­то­до­го­ди­на?

ТТК Бан ка е ед на од ре тки те бан ки во Ма ке до ни ја ко ја ги под др жу ва прет при е ма чи те и ну ди мож но сти за обез бе ду­ва ње на фи нан сии пре ку кре ди ти за под др шка на по чет ни биз ни си. Нор мал но е бан ка та да ба ра одре де но обез бе ду­ва ње за средс тва та. Нај че сто тоа е хи по те ка на нед ви жен имот. Бан ка та обез бе ду ва средс тва кои се до стап ни за се­ко ја до бра и из др жа на биз нис иде ја. Кре ди ти те се до стап­ни и по атра ктив ни ка мат ни стап ки и ус ло ви за ре а ли за ци ја. Про це ду ра та за до би ва ње на кре ди ти е ед но став на и бр за. Пе ри о дот за одо бру ва ње на кре дит из не су ва од 5 – 7 де на од де нот на ап ли ци ра ње.

Еле на Мла де нов ска­Је лен ко виќ, Ра ко во ди тел на се кто рот за мар ке тинг и раз вој на про из во ди во ТТК Бан ка

Кре ди ти те за по чет ни биз ни си мал ку се ба ра ат

ТТК Бан ка и во на ред на та го ди на ќе про дол жи со под др­шка та на Ма ли те и сред ни прет при ја ти ја и но ви те биз ни си пре ку по ну да на по сто еч ки но и раз вој на но ви про из во ди сог лас но со стој ба та на па за рот и ба ра ња та и по тре би те на ко рис ни ци те.

�Во­рам­ки­на­Гло­бал­на­та­не­де­ла­на­прет­при­ем­ниш­тво,­учес­тву­ва­вте­на­де­ба­та­та­ка­ко­да­се­соз­да­де­ус­пе­шен­ма­ке­дон­ски­бренд.­Кои­се­Ва­ши­те­раз­мис­лу­ва­ња­на­оваа­те­ма?­

Кон цеп тот на де ба та та во рам ки те на Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво бе ше оцен ка на се гаш на та за ста пе ност на Ма ке дон ски те брен до ви со гла вен ак цент на тоа зо што не­ма “поз на ти ма ке дон ски брен до ви”. Сме там де ка во Ма ке­до ни ја по сто јат ло кал ни брен до ви. Осо бе но по кам па ња та “Ку пу вај те ма ке дон ски про из во ди” по рас на свес но ста за ма­ке дон ски те брен до ви, ка ко и по тро шу вач ка та на ма ке дон ски про из во ди. Не тре ба да ги за не ма ри ме и брен до ви те од об­ла ста на ус луж на та деј ност кои се во го лем про цент обез бе­де ни од ло кал ни брен до ви.

По сто јат не кол ку фа кто ри зо што се сè по за ста пе ни стран­ски те брен до ви. Еден од фа кто ри те е тоа што Ма ке до ни ја е увоз но ори ен ти ра на зем ја. Уво зот на стран ски брен до ви кои има ат и по и на ков при стап и дол го го диш но искус тво во брен ди ра ње то. Из во зот е мал, а и стра те ги ја та за на стап на стран ски те па за ри е са мо про даж ба а не и из град ба на брен­до ви. Се пак по сто јат брен до ви кои се поз на ти во ре ги о нот ка ко и по ши ро ко ка ко на при мер Те текс кој е гла вен ак ци о­нер во ТТК Бан ка.

Друг фа ктор е опре дел ба та за про даж ба на ма ке дон ски те ком па нии на стран ски ком па нии во слу чај ко га ќе до стиг нат одре де но ни во на раз вој и ква ли тет на про из вод и/или ус лу­га. Зна чи има ме си ту а ци ја ко га се раз ви ва ма ке дон ски бренд и по тоа на ме сто да се при ме ни стра те ги ја на осво ју ва ње но­

ви па за ри или ди вер зи фи ка ци ја, кај на ши те ком па нии сле ди “ин ве сти ци ја” т.е. пре зе ма ње на ком па ни ја та и во ве ду ва ње на стран ски бренд.

Трет фа ктор е што во Ма ке до ни ја на брен ди ра ње то се гле­да са мо од про мо ти вен ас пект па вни ма ни е то се на со чу ва са мо во тој дел. По крај свес ност за рек ла ми те и за брен дот, по сто јат и дру ги па ра ме три по кои се ме ри брен дот ка ко на при мер број на за до вол ни и ло јал ни ко рис ни ци, емо тив на ко нек ци ја на ко рис ни ци те со брен дот и.т.н. Спо ред пос лед­ни те соз на ни ја брен дот се ме ри и пре ку сте пен до кој лу ѓе­то спо де лу ва ат ин фор ма ции за брен дот во се којд нев ни от жи вот (good word of mouth).

�Ка­ко­сто­јат­ма­ке­дон­ски­те­бан­ки­со­брен­ди­ра­ње­то?

Бан кар ски от се ктор во Ма ке до ни ја пре тр пе до ста про ме ни на ова по ле осо бе но со вле зот на стран ски ка пи тал во до­маш ни те бан ки. Се по ста ви ја и но ви кри те ри у ми кои го де фи­ни ра ат ква ли те тот на ус лу га та и изг ле дот на екс по зи ту ри те, ко рис ни ци те се сè по ин фор ми ра ни и се којд нев но спо де лу­ва ат ин фор ма ции за ус лу ги те кои се ну дат. Во из ми на ти от пер и од се из гра ди ја не кол ку брен да во овој се ктор. Со за­до волс тво мо жам да ка жам де ка ТТК Бан ка во из ми на ти те 2 го ди ни бе ле жи зна чи те лен раст по па ра ме три те ­ свес ност за брен дот, свес ност за рек ла ми те, ин де ксот на ло јал ни ко­рис ни ци, пре по ра ка за бан ка та и.т.н.

Не по стои ре цепт за тоа ка ко да се из гра ди бренд би деј ќи тоа за ви си од па зар ни те окол но сти и сте пе нот на ор га ни­за ци о на кул ту ра и по све те ност на из град ба та на брен дот. Се пак по сто јат те о рет ски и пра ктич ни на со ки кои по ма га ат во од лу ки те при спро ве ду ва ње на одре де ни стра те гии и та­кти ки кои ком па ни и те мо жат да ги при ме ну ва ат.

Ф.М.

hОној си стем од ми на то то не го са ка ше при ват­

ни от биз нис. Кај лу ѓе то при ват ни от биз нис не бе ше

на це на до пред два е сет го ди ни

g

5 Број 12 | Декември 2010

Âèäåòå êàäå êóïóâààò äðóãèòå!

.mk.mk

ww w: .p eo xh .ms- ke

Ðàáîòíî âðåìå 24/7 Áðçà èñïîðàêà Îíëà¼í ïëà�àœå

Øèðîêà ïàëåòà íà ïðîèçâîäè

02/3103 663 info@ex.mk

www.ex.mkwww.ex.mk

Êóïóâàœåòî íèêîãàø íå áèëî ïîëåñíî...

Äîñòàâà äî äîìà íèç öåëà Ìàêåäîíè¼à

Ïëà�àœå ñî

hНа де ба та та Ка ко до ус пе шен ма­ке дон ски бренд ко ја што се одр жа во рам ки на Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво Фи лип Пе тре ски, ге не ра лен ди ре ктор на Иде ја плус, по ра ча де ка сè уште е илу зи ја да се збо ру ва за ма ке дон ски бренд

над вор од на ша та зем ја и ре ги о нот. Ова бе ше до вол на при чи на да слуш­не ме кои се не го ви те пре по ра ки за кре и ра ње на ме ѓу на род но пре поз­

нат лив бренд од Ма ке до ни ја.

g

Фи лип Пе тре ски, Генерален директор на Иде ја плус

Не ма ме ѓу на ро ден бренд без за вр ше на до маш на ра бо та

�Ка­ко­би­ја­опи­ша­ле­со­стој­ба­та­со­ма­ке­дон­ски­те­брен­до­ви?

Би ја по де лил те ма та на два де ла: прв е ма­ке дон ски брен до ви ло кал но, а втор да ли има­ме брен до ви над вор би деј ќи ед но е да има те бренд на ло кал ни от па зар, а дру го е да го из ве­зе те над вор. Во пр ви от дел, си гур но де ка има­ме. Се кој про из вод што ќе се по ја ви на па за рот под одре де но име, ам ба ла жа и слич но сам по се бе е бренд. Во не го е вло же но одре де на ко­ли чи на на средс тва, мо же би и не ка кво истра­жу ва ње, а мо же би и не, но се пак тој има свои ка ра кте ри сти ки и мо же да се кла си фи ци ра ка ко бренд. Да ли има ме бренд над вор? Мое мис ле­

ње е де ка има ме, но не до вол но и ако збо ру ва­ме за си ли на та на исти те мо же да ка же ме де ка не се до вол но сил ни. Ед но истра жу ва ње по ка­жа де ка во пр ви те два е сет и пет брен до ви во ре ги о нот не ма ни ту еден ма ке дон ски и тоа би би ла ре ал на та си ту а ци ја.

�Што­да­се­сто­ри­за­да­има­ме­ба­рем­еден­бренд­на­таа­ли­ста?

Мно гу фа кто ри се во пра ша ње. Ме ѓу нив мо же­би глав ни се фи нан си и те, се пак сме мал па зар и ед на ком па ни ја мо же би не мо же да истр пи ри зик да ин ве сти ра мно гу во еден про из вод зе мај ќи пред вид кои се про фи ти те што мо жат да се на пра ват ов де спо ред но со она што се слу чу ва во ре ги о нот и по ши ро ко. Ме ѓу тоа, по­треб ни се мал ку по го ле ма хра брост, упор ност тр пе ние и ви зи ја на пр ви те лу ѓе на ком па ни и те и да не се за до во лу ва ме со по стиг ну ва ња кои се до вол ни са мо за овој па зар. За мно гу од го­ле ми те брен до ви по треб ни се пет на е сет, два­е сет, пе де сет или сто го ди ни за да ста нат тоа што се де нес. Кај нас че сто се оче ку ва тоа да се да слу чи пре ку ноќ, со са мо то стап ну ва ње на над во реш ни от па зар и ком па ни и те се пов ле ку­ва ат пос ле пр ви от не ус пех. Ге не рал но, ус пе хот на брен дот е ком би на ци ја од фа кто ри, мо же би гла вен се па ри те, но мис лам де ка и без тол ку го лем фи нан си ски влог мо же да се ус пее ако до бро се за вр ши до маш на та ра бо та.

�Мис­лам­де­ка­ова­ќе­ги­ин­те­ре­си­ра­по­ве­ќе­то­мла­ди­лу­ѓе­што­ја­по­се­ти­ја­Гло­бал­на­та­не­де­ла­на­прет­при­ем­ниш­тво­то.­По­сто­јат­ли­се­пак­ин­стант­брен­до­ви?­

Има­ли­„фин­та“­ка­ко­да­се­ста­не­бренд­пре­ку­ноќ?

Ин стант фор му ла не по стои иа ко има еден фа­ктор на сре ќа во се кој биз нис, фа кто ри кои што не до а ѓа ат ин тер но од ком па ни ја та мо же да вли ја ат и да при до не сат да има те скок, ме ѓу­тоа ин стант брен до ви не мо жат да се раз ви јат, нај важ но е да има те ква ли те тен про из вод, тој про из вод да ис пол ну ва одре де ни стан дар ди и по мож ност да се раз ли ку ва од она што го има­ат дру ги те. За бе ле жу вам де ка брен до ви те кои што се раз ви ва ат из ми на ти ве пет­шест го ди ни до ста че сто се не што што ве ќе го има и гле да­ме во одре де ни се кто ри го ле ма кон ку рен ци ја, ми ли јар да брен до ви, а си те всуш ност про да ва­ат мле ко или со ко ви. Мно гу е важ но па зар но то истра жу ва ње, до маш на та ра бо та да се за вр ши. Да се ви ди кои сег мен ти од па за рот не се до­вол но са ту ри ра ни и да се пој де во тој пра вец. И не би тре ба ло да би де лес но, на при мер, не би тре ба ло да се пој де од тоа да ли има ме ка па­ци тет за про из водс тво на не што, па да го про­из ве ду ва ме, ту ку да се ви ди што е тоа што па­за рот го ба ра, што не до ста су ва, па ду ри и ако тоа ба ра по го ле ма ин ве сти ци ја, би деј ќи е мно гу по лес но да се би де прв во одре де на ка те го ри ја откол ку де сет ти.

�Кол­ку­прет­при­е­ма­чи­те­во­Ма­ке­до­ни­ја­има­ат­мож­ност­да­на­пра­ват­се­ри­оз­но­па­зар­но­истра­жу­ва­ње?

На на ши от па зар има не кол ку аген ции што пра­

ват па зар но истра жу ва ње, но за жал Др жав ни­от за вод за ста ти сти ка не функ ци о ни ра ка ко што би тре ба ло. Не ма ажу ри ра ње на ин фор ма­ци и те ка кво што е по треб но и транс па рент ност за тие ин фор ма ции да се ви дат. На За пад има те за во ди со веб стра ни на кои што де тал но мо же­те да ви ди те, на при мер, сè што ве ин те ре си ра за увоз­из воз на одре ден про из вод. Се е ди­ги та ли зи ра но, цен тра ли зи ра но, да та­ба за та е по вр за на со ца ри на та и та ка на та му и мно гу е до стап но. За тоа на За пад ду ри и не тре ба да ан га жи ра те аген ци ја за истра жу ва ње, мо же би са мо аген ци ја ко ја ќе на пра ви ана ли за на по­да то ци те про фе си о нал но. Кај нас јав но до стап­ни те по да то ци не знам кол ку се ре ле вант ни, де тал ни и да ли не се за ста ре ни. Се пак има и кај нас не кол ку аген ции кои мо жат да на пра­ват истра жу ва ње, но тоа вре ди па ри. Зна чи, се вра ќа ме на тоа де ка тре ба да на пра ви те истра­жу ва ње, но и дел од ин ве сти ци ја та да ја да де те уште пред да поч не те со град ба на фа бри ка или би ло што дру го.

�Ко­га­збо­ру­ва­ме­за­ма­ке­дон­ски­брен­до­ви­обич­но­шан­си­те­ги­гле­да­ме­во­хра­на,­ту­ри­зам.­Не­кои­ги­истак­ну­ва­ат­и­ин­фор­ма­тич­ки­те­тех­но­ло­гии­ка­ко­се­ктор­во­кој­не­е­важ­на­ге­о­граф­ска­та­по­лож­ба.­И­вие­сте­на­оваа­ли­ни­ја­или­гле­да­те­и­дру­ги­сег­мен­ти­ка­де­што­има­ме­по­тен­ци­јал?

Ние пра ви ме раз ли ка ме ѓу брен до ви кои ја има ат др жа ва та, на при мер, Ма ке до ни ја, ка ко

1 Што­ зна­чи­ кор­по­ра­тив­на­та­ оп­штес­тве­на­ од­го­вор­ност?­Да­ли­ тоа­ по­драз­би­ра­са­мо­да­ва­ње­па­ри­или­дру­ги­средс­тва­во­оштес­тве­ни­це­ли?

Кор по ра тив на та оп штес тве на од го вор ност се од не су ва на тоа де ка ком па ни ја та е од го вор на за сво е то по ши ро ко вли ја ние врз оп штес тво то, при тоа овоз мо жу вај ќи и ос тва ру ва ње на сво и те

де лов ни це ли но исто вре ме но во деј ќи сме тка за со ци јал ни те ас пе кти и жи вот на та сре ди на.

Но, во ни кој слу чај не по драз би ра са мо да ва ње на па ри или пак дру ги средс тва во оп штес тве­ни це ли со цел ис пол ну ва ње на сво и те де лов­ни це ли. Тоа зна чи кон ти ну и ра на под др шка и од го вор ност спре ма зед ни ца та и оп штес тво то, ка ко и спре ма лу ѓе то во ком па ни ја та.

2 Ка­ква­е­по­вр­за­но­ста­на­кор­по­ра­тив­на­та­оп­штес­тве­на­од­го­вор­ност­со­прет­при­ем­ниш­тво­то?

По вр за но ста е го ле ма осо бе но што прет при е­ма чи те ко га ги по ста ву ва ат стра те ги и те за ре­а ли зи ра ње то на нив ни те идеи, ја по ста ву ва ат и стра те ги ја та на ра бо та на прет при е мач ки от биз нис, а во тоа мно гу се отс ли ку ва и кул ту ра­та. Прет при е ма чот мо ра сво ја та од го вор ност кон оп штес тво то да ја пре не се на дру ги те чле­но ви на ти мот. Од го вор но ста до а ѓа од вна тре во ком па ни ја та. Ако ме на џе ри те се оп штес­тве но од го вор ни, ако ние ка ко вра бо те ни сме оп штес тве но од го вор ни, ако прет пи е ма чи те за поч ну ва ат да ре а ли зи ра ат иде ја а при тоа се свес ни за ка кво би би ло вли ја ни е то на око ли­на та то гаш да збо ру ва ме за по сто е ње на таа по вр за ност.

Пра веј ќи до бро за сво и те вра бо те ни пра виш до бро за сво и те кли ен ти. Пра веј ќи до бро за сво и те кли ен ти пра виш до бро за за ед ни ца та. А вра бо те ни те и кли ен ти те се нај до бри от ПР за ед на ком па ни ја, биз нис.

3 Да­ли­ сме­та­те­ де­ка­ во­ Ма­ке­до­ни­ја­ е­раз­ви­е­на­кор­по­ра­тив­на­та­оп­штес­тве­на­од­го­вор­ност?Сме там де ка отсе ко гаш по сто е ла но не & се има да де но тол кав ак цент ка ко во пос лед но вре­ме. Мис лам де ка ком па ни и те не би ле свес ни што всуш ност пра ват и де ка тоа што го пра ват прет ста ву ва оп штес тве на од го вор ност. Мал­ку од ком па ни и те де нес зна ат всуш ност што е тоа кор по ра тив на оп штес тве на од го вор ност. Но очиг лед но е де ка по сте пе но се раз ви ва и пре­рас ну ва во тренд кој по го ле ми те ком па нии го сле дат, а со тоа на по ма ли те им го на мет ну ва ат со цел да би дат и тие оп штес тве но од го вор ни ком па нии.

4 Што­пра­ви­Нек­стсенс­ка­ко­оп­штес­тве­но­свес­на­и­од­го­вор­на­ор­га­ни­за­ци­ја?

Нек стсенс е во фа за на из го тву ва ње на сво ја та стра те ги ја за кор по ра тив но оп штес тве на од го­вор ност ка ко дел од про е ктот за Кор по ра тив но упра ву ва ње кој е во имп ле мен та ци ја.

Ние има ме раз ви е на кор по ра тив на фи лан тро пи­ја, но на ша та нај го ле ма кор по ра тив но оп штес­тве на од го вор ност кон за ед ни ца та прет ста ву ва од лич но раз ви е на та про гра ма за иве ду ва ње на пра кти кант сво ка ко дел од на ста ва та на сту­ден ти те на тех нич ки те фа кул те ти, ко ја од оваа го ди на ста на и за дол жи тел на за си те сту ден ти. Име но Нек стсенс пре ку сво и те ме мо ран ду ми за со ра бо тка со ФЕ ИТ, БАС Ака де ми ја, Мо ја Ка­ри е ра, но и МА СИТ актив но ра бо ти на раз во јот

на та лент ме наџ мент, овоз мо жу вај ќи им на сту­ден ти те да го иску сат де лот кој зна чи при ме на на те о ри ја та во пра кса при тоа стек ну вај ќи на­ви ка за ра бо та. Мо рам да приз на ам де ка сме ме ѓу нај по са ку ва ни те ком па нии за из ве ду ва ње на пра кса. Се кој од сту ден ти те има наз на чен мен тор, ра бо ти на ре ал ни про е кти и учи. Со оваа про гра ма Нек стсенс при до не су ва во раз­во јот на ИКТ ка дри, обу чу вај ќи ги и на со чу вај ќи ги на па тот до ста ну ва ње пре поз нат лив бренд.

ге о граф ска одред ни ца, ка ко ус лов за брен дот и брен до ви кои из ле гу ва ат на па за рот без ни­ка ква по вр за ност со Ма ке до ни ја. Еве, та ков е Скајп. Тоа е естон ски бренд, а ни кој не го знае тоа би деј ќи са ма та ин ду стри ја е та ква што ге­о граф ска та ме сто по лож ба не ма ни ка ква ре ле­вант ност во це ла та при каз на.

�Зна­чи­во­таа­ин­ду­стри­ја­Ма­ке­до­ни­ја­има­ед­на­кви­шан­си­ка­ко­и­се­ко­ја­дру­га­зем­ја?

Ап со лут но. Единс тве но што на Ма ке до ни ја мо­же би & ја сла бее по зи ци ја та е тоа што си те овие по ли тич ки проб ле ми има ат соз да де но не ка ков имиџ де ка ту ка се слу чи ле не ка кви конф ли кти и лу ѓе то за ра ди тоа мо же би по мал ку им ве ру ва ат на про из во ди што дош ле од Ма ке до ни ја. Ка ко што ре че гос по ди нот Вак нин на де ба та та, си­гур но не ма да ку пи те про из вод од Че че ни ја би­деј ќи пер цеп ци ја та за зем ја та е де ка та му има ми ли тан ти, вој на. Ме ѓу тоа, она што е важ но за Ма ке до ни ја е де ка со си те тур бу лен ции што се слу чу ва ат ими џот на др жа ва та е на мал ку по ни­ско ни во, тре ба да се по ра бо ти на тоа, мал ку да им се по мог не на ком па ни и те на тоа по ле.

�Др­жа­ва­та­пра­ви­не­ка­кви­на­по­ри­да­се­по­до­бри­ими­џот,­би­ло­да­е­тоа­за­ту­ри­зам­или­за­зем­ја­–­рај­за­биз­нис.­Ка­ко­ги­оце­ну­ва­те­овие­кам­па­њи?

Ге не рал но, она што се слу чу ва мис лам де ка е до бро. Се ко гаш ко га ра бо ти те на не ко ја те ма мо же и да по гре ши те. Ако не по гре ши те мо же и не ма да дој де те до пра ви от ре зул тат осо­бе но ако ра бо ти те со по ма ли ин ве сти ции. Но, по втор но не ја за вр шу ва ме до маш на та ра бо та, на при мер, не мо же да про мо ви ра те де ка сме ту ри стич ки рај, а ко га не кој ту рист ќе дој де во Охрид, кол ку и ние да сме та ме де ка тој е убав, да се со о чи со ло ши па ти шта, не чи сти пла жи, не мож ност да при стиг не не ка де на вре ме и слич но. Од онаа биз нис стра на, мис лам де ка нај го ле ма та не сре ќа на оваа гар ни ту ра е што се по го ди овие на по ри да ги пра ви во вре ме на свет ска еко ном ска кри за, но ако се про дол жи и се из др жи ќе има ефе кти. Се пак, има и ра­бо ти кои не за ви сат од кри за та, на при мер, во де лот на судс тво то и прав на та за шти та. Еве, и јас, ка ко ди ре ктор на ком па ни ја се којд нев но се со о чу вам со не мож ност да ги нап ла ти ме по ба­ру ва ња та, ду ри и ако има ме суд ска од лу ка тоа трае го ди на или две и де лу ва де сти му ли рач ки за би ло ко го.

Ф.М.

Искра Трај ко ска, Од го вор но ли це за чо веч ки ре сур си, оп штес тве на од го вор ност и фи лан тро пи ја во Нек стсенс

Пра веј ќи до бро за сво и те вра бо те ни пра виш до бро за сво и те кли ен ти

6 Број 12 | Декември 2010

Бор ба та про тив ко руп ци ја та че сто па ти ја има транс па рент но ста ка ко сво ја ос но ва. Ако не кое важ но јав но над да ва ње е отво ре но уште на са­ми от по че ток на про це сот, раз лич ни акте ри од со ци јал на та сфе ра мо жат да вли ја ат та ка што над да ва ње то ќе би де што е мож но по се оп фат­но и ќе ги по чи ту ва ин те ре си те на јав но ста. Ме ди у ми те ка ко дел од гра ѓан ско то оп штес тво за ед но со оста на ти те акте ри има ат клуч на уло га во обез бе ду ва ње то транс па рент ност.

Пре ку истра жу ва ње, јав ни от се ктор и по ма га на јав но ста да би де под го тве на и да вос по ста ви кон тро ла врз вла да та и на тој на чин соз да ва средс тва за од го вор ност. По крај фа ктот што упра ву вач ки от си стем во се ко ја де мо крат ска функ ци ја има три глав ни гран ки кои функ ци о­ни ра ат ба зи ра ни на прин ци пот на про вер ка и ба ланс, мно гу че сто но си те ли те на мо ќта са ка ат да ја пре цр та ат уло га та на ре ци проч на кон тро­ла по не ко гаш за не се ни од ар би трар на та упо­тре ба на кон тро ла.

При тоа ме ди у ми те се ту ка да се по гри жат овој три а гол ник по ме ѓу ле гис ла ти ва та, из врш ни те и суд ски те функ ции ба зи ра ни на прин ци пот на про вер ка и ба ланс се во сог лас ност со на чи нот на ра бо те ње на си сте мот на на ци о на лен ин те­гри тет. Ова е ти пич на сли ка на ка ра кте рот на ме ди у ми те и ни ви те од но си со но си те ли те на мо ќта и до не су ва чи те на од лу ки. Ка ко и да е, из вр шу ва ње то на оваа уло га од стра на на ме­ди у ми те во пра кти ка не е се ко гаш це лос но раз­ви е на. Че сто па ти ме ди у ми те има ат не до ста ток на из во ри или пак има ат пре дра су ди ко га из ве­сту ва ат во вр ска со јав ни от се ктор.

При ват ни от се ктор и та ка на ре че ни те „гру пи за по себ ни ин те ре си” ста ну ва ат ефе ктив ни во сво е то вли ја ние на гра де ње то на по ли ти ки те. Че сто па ти ко руп ци ја та е иг но ри ра на и ви нов­ни ци те се на гра де ни со не каз ну ва ње за тоа што ед но став но при ват ни те па ри го по тку пу­ва ат судс тво то и дру ги те др жав ни аген ции кои би тре ба ло да се бо рат про тив ко руп ци ја та. Во ва кви те слу чаи ме ди у ми те ста пу ва ат на сце на, но по не ко гаш тие по тфр лу ва ат во из ве сту ва­ње за ва кви те слу чаи со про фе си о на ли зам и не при страс ност. Ме ди у ми те не мо жат да ра бо­тат це лос но над вор од еко ном ски от кон текст и за тоа се до ста скло ни на вли ја ни ја од ва кви те де лум ни ин те ре си.

Јав но то мис ле ње се кре и ра по ве ќе врз ос но ва на она што ме ди у ми те од лу чу ва ат да го иг но­ри ра ат откол ку врз она што го из ве сту ва ат. По ра ди вли ја ни е то на еко ном ски те од но си и по себ но вли ја ни е то на важ ни те ком па нии, ме­ди у ми те по не ко гаш од лу чу ва ат да из ве сту ва ат са мо за одре де ни слу чаи на ко руп ци ја а да ги иг но ри ра ат по важ ни те. На при мер исти от ден во ко сов ски те ме ди у ми ед ни мо жеа да про чи­та ат на нас лов ни те стра ни ци за ма ни пу ла ци ја на ја вен тен дер вре ден 700 ил ја ди евра до де­ка дуп ли ра ње то на це на та на авто па тот на 700 ми ли о ни евра бе ше це лос но иг но ри ра на. Тен­де рот на кон стру и ра ње то на авто па тот бе ше до де лен на ком па ни ја та ко ја го ис пол ну ва ше единс тве но кри те ри у мот за нај ни ска це на. Та ка што, дуп ли ра ње то на це на та по за тво ра ње то на тен де рот е ко руп ци ја ко ја ме ди у ми те и зна чи те­лен дел од гра ѓан ско то оп штес тво од лу чи ја да

ја иг но ри ра ат за тоа што ед но став но тие сме таа де ка ком па ни ја та е прем но гу моќ на за да би де на пад на та.

Мо же би ќе се пра ша те да ли со ју зот по ме ѓу три­те гран ки на моќ и ме ди у ми те го вр ти оп штес­тво то во ма ги чен круг и без на деж на си ту а ци ја. Ова, ве ру вај те не се слу чу ва са мо во др жа ви те со дол га и те шка тран зи ци ја. Ова се слу чу ва исто та ка и во не кои кон со ли ди ра ни и функ­ци о нал ни де мо кра тии. При тоа, искус тва та кои раз ви е ни те оп штес тва ги сле дат мо же да при­до не сат за спре чу ва ње на соз да ва ње то на тој ма ги чен круг ка де три те гран ки на упра ву ва ње и ме ди у ми те одат за ед но на ме ден ме сец.

Не кои но ви на ри­истра жу ва чи во Ва шин гтон беа ед но став но прем но гу из мо ре ни од ѕи дот на огра ни чу вач ко то вли ја ние на биз ни сот врз вла да та и ме ди у ми те и се ка де ка де што тие на мис ли ле да ко па ат или пак об ја ву ва ат ин­фор ма ции. На вод ни от пад на че твр ти от ста леж пре диз ви ка за гри же ност за опас но ста на де мо­кра ти ја та и но ви на ри те кои беа по ве ќе по све те­ни на истраж но то из ве сту ва ње дој доа до иде ја­та за не про фит ни вес ни ци. То мас Џе фер сон во 1787 го ди на ре че: „До кол ку ми бе ше оста ве но ме не да ре шам да ли тре ба да има ме вла да без вес ни ци или вес ни ци без вла да, не ма ше да се дво у мам да го из бе рам пос лед но во.”

Вес ни ци те исто ка ко и он лајн но ви нарс тво то ста ну ва ат ба ланс на ма сов но то но ви нарс тво на го ле ми те мре жи и нив ни те мо но по ли за про ток на ин фор ма ции. Че сто па ти об ја ви те во вес ни­ци од го ле ми те ме ди ум ски ку ќи е пре диз ви ка но од ал тер на тив ни те средс тва за ин фор ми ра ње и кре и ра ат про стор за стра ти фи ци ра но јав но мис ле ње.

Не про фит но то но ви нарс тво исто та ка ста ну ва зна ча ен дел од ме ди ум ски от се ктор на Бал­ка нот. На јраз лич ни ор га ни за ции и цен три се соз да доа во ре ги о нот со цел да го пот тик нат истра жу вач ко то но ви нарс тво. Овие цен три овоз мо жу ва ат но ви на ри те да би дат дел од по­го ле ми мре жи. На тој на чин уло га та на истраж­но то но ви нарс тво до би ва крос­на ци о нал на ди мен зи ја. Ова при до не се за зна чај но по ме сту­ва ње на на чи нот на кој но ви на ри те из ве сту ва ат за ко руп ци ја та и дру ги пра ша ња и афе ри.

Бал ка нот е спе ци фи чен ре ги он ка де ко руп ци­ја та и ор га ни зи ра ни от кри ми нал има ат сил ни пре ку гра нич ни тен ден ции. Пре диз ви кот пра ви да би де не оп ход но да се при ла го ди ра бо та та на но ви на ри те и ре ги о нал ни те мре жи со не про­фит на ос но ва и тоа се по ка жа ка ко ефе кти вен по тфат. На тој на чин но ви на ри те не са мо што ќе ги про ши рат сво и те хо ри зон ти и ќе го по­до брат при ста пот до ин фор ма ции од дру ги те зем ји, ту ку исто та ка ќе ста нат по мал ку за вис ни во сво ја та ра бо та. На ци о нал ни те ме ди у ми кои че сто пот па ѓа ат под вли ја ние на по ли ти ка та ги сме та ат овие цен три за огро мен пре диз вик. Одре де на при каз на за ко руп ци ја или зло у по­тре ба на моќ че сто на и ду ва на от пор по ме ѓу до маш ни те ме ди у ми, но тие мно гу лес но мо жат да на пра ват ре ги о нал ни ве сти и да се вра тат со при каз на ко ја не мо же да би де из бег на та од ло кал ни те ме ди у ми. Мо же би ќе ре че те де ка оваа функ ци ја е оди гра на од ин тер на ци о нал ни но вин ски аген ции, но че сто она што е нај важ но ка ко вест за ре ги о нал на та јав ност не из ле гу ва на ве сти те за АП или ББЦ.

Спо ред ова, ид на та уло га на ме ди у ми те во бор­ба та про тив ко руп ци ја та и ор га ни зи ра ни от кри­ми нал е де фи ни тив но по вр за на со ка па ци те тот и вол ја та на истраж ни те но ви на ри да се за ло­жат за со ра бо тка со сво и те ко ле ги од со сед ни­те зем ји и ова мо же да се по стиг не единс тве но пре ку од но во поп ло че ни от пат на ал тер на тив на под др шка на но ви нарс тво то. Важ ни те фон да­ции се ве ќе актив ни во ре ги о нот и но ви на ри те мо жат да ги иско ри стат мож но сти те кои по сто­јат та му.

Во те кот на 2010 го ди на ПСМ Фон да ци ја ус пеш­но имп ле мен ти ра ше по ве ќе про е кти и актив но­сти за пот тик ну ва ње на прет при ем нич ки от дух кај мла ди те во Ма ке до ни ја, но и зац вр сту ва ње на еко но ми ја та пре ку под др шка на ино ва тив ни­те идеи на мла ди те лу ѓе кои са ка ат да за поч нат сопс тве ни биз ни си.

Дел од про е кти те кои ПСМ Фон да ци ја ги имп­ле мен ти ра ше се “Про мо ци ја на прет при ем ниш­тво то ме ѓу мла ди те же ни во че ти ри ре ги о ни во Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја”, фи нан си ран од Аме ри­кан ска та Ам ба са да во Скоп је и “Кре и ра ње на ра бот ни ме ста пре ку под др шка на МСП се кто­рот”, про ект фи нан си ран од хо ланд ска та ор га­ни за ци ја СПАРК.

Пре ку бесп лат ни обу ки за поч ну ва ње биз нис одр жа ни во 7 гра до ви во Ма ке до ни ја ­ Скоп је, Би то ла, Стру ми ца, Те то во, Штип, Све ти Ни ко ле и Ку ма но во, ПСМ Фон да ци ја обу чи по ве ќе од 320 мла ди лу ѓе ка ко да на пи шат ква ли те тен

Ус пеш но за вр ше ни про е ктиМедиумите и борбата против корупцијата: регионалниот потенцијал на непрофитното истражно новинарство

Како да се креира успешен македонски бренд?

ПСМ Фон да ци јаАв ни Зо ги а ни, При шти на, Ан ти ко руп ци ска НВО, КО ХУ

Филип Момировски, новинар

биз нис план, кој ги со др жи си те ас пе кти од ос­но ва та на биз ни сот ­ сме тко водс тво, ко му ни ка­ци ја, фи нан сии, мо ти ва ци ја, вра бо те ни и мар­ке тинг и дру ги ас пе кти кои се од иск лу чи тел на важ ност за се кој по че тен биз нис.

По се ко ја обу ка сле ду ва ше и Нат пре вар во биз нис пла но ви, на кој нај до бри те 15 од 7­те гра до ви до би ја па рич ни на гра ди и што е уште по важ но по сто ја на мо рал на под др шка, мо ти­ва ци ја и кон сул та ции, кои ре зул ти раа со ре­ги стри ра ње на тие биз ни си и ре а ли зи ра ње на иде и те на 15 мла ди лу ѓе.

„Од Иде ја до Биз нис! Од лич на и ус пеш на обу ка одр жа на од нај до бри те пре да ва чи од ПСМ Фон­да ци ја, по тоа Нат пре вар во биз нис пла но ви, се то ова ре зул ти ра ше со по бе да за ме не и на­гра да „Нај до бар биз нис план“, а исто вре ме но ми овоз мо жи и при ли ка за да ста нам же на прет­при е мач ток му во Гло бал на та Не де ла на Прет­при ем ниш тво“ – Мир је та Ка ри ма ни, Те то во.

„За обу ка та доз нав слу чај но од ин тер нет и да би дам искре на се при ја вив за да го ис пол нам сло бод но то вре ме. Ме ѓу тоа уште од пр ви от мо­дул јас сфа тив де ка тоа ќе би де мно гу по ве ќе. Ап сол вент сум на Еко ном ски от фа кул тет, отсек мар ке тинг – ме наџ мент и сло бод но мо жам да ка жам де ка за еден ме сец на у чив по ве ќе откол­ку за че ти ри го диш но то мое сту ди ра ње. Се стек­нав со тол ку мно гу зна е ње за што сум им бла­го дар на на ПСМ Фон да ци ја и Ге шталт Со лушнс. На у чив ка ко да изра бо там ква ли те тен биз нис план, со нив на по мош мо јот биз нис план ус пеа да би де на гра ден и на у чив сè за тоа ка ко да за поч нам сопс твен биз нис. До пред два ме се­ца меч та ев да имам сопс твен биз нис ме ѓу тоа не зна ев ка ко да го за поч нам. На гра да та ко ја ја до бив за ме не е по че тен ка пи тал за ос но ва ње на мо јот биз нис. За тоа сум им мно гу бла го дар на на ПСМ Фон да ци ја што го фи нан си раа и ме на у­чи ја ка ко да го за поч нам сво јот биз нис“ – Еле на Кр шко ва, Стру ми ца.

h

При ват ни от се ктор и та ка на­ре че ни те „гру пи за по себ ни

ин те ре си” ста ну ва ат ефе ктив­ни во сво е то вли ја ние на

гра де ње то на по ли ти ки те. g

h

Бал ка нот е спе ци фи чен ре ги­он ка де ко руп ци ја та и ор га ни­

зи ра ни от кри ми нал има ат сил ни пре ку гра нич ни тен ден­ции. Пре диз ви кот пра ви да

би де не оп ход но да се при ла­го ди ра бо та та на но ви на ри те и ре ги о нал ни те мре жи со не про­фит на ос но ва и тоа се по ка жа

ка ко ефе кти вен по тфат. g

Да зборуваме за македонски бренд познат надвор е сè уште илузија, велат учесниците на дебата која на оваа тема се одржа во рамки на Глобалната недела на претприемништвото.

Структурата на македонскиот извоз е главно сочинета од суровини или полупроизводи, а готовите производи се застапени во мала мера заради што во моментов тешко може да се зборува за македонски бренд во регионот.

} Македонски бренд препознатлив на надворешниот пазар не постои, освен можеби на регионално ниво. Не можеме да градиме бренд ако не нема на пазарот. Тоа е главна причина зашто македонските брендови се толку слаби. Нашите производи не се доволно застапени на пазарите надвор, затоа и не можеме да имаме познати брендови, рече Филип Петрески, директор на „Идеја плус”.

Од друга страна и во рамки на земјата преетприемачите почесто се одлучуваат да пласираат странски производи отколку домашни, при што главен хендикеп е малиот пазар.

} Во Македонија е полесно да се направи добар бизнис од промовирање странски бренд, отколку да се креира свој, рече Илијанчо Гаговски од „Мајкрософт”.

Гаговски сепак вели дека постојат македонски фирми во ИТ областа кои работат на промовирање свои брендови на регионално ниво.

Неодaмна беше објавена топ листа на 25 брендови на просторите на поранешна СФРЈ. На неа десетина брендови беа глобални, а останатите регионални како бајадера, вегета, смоки и сл. Ниту еден македонски производи не се изборил за место на листата во рамки на својата област.

Кога државата нема бренд или има ама многу слабо препознатлив, тогаш, за негова промоција надвор, не е доволен ни добар маркетинг. Маркетинг стратегијата треба да ги прати производот со сите негови карактеристики.

­ Не е доволна само добра маркетинг стратегија, напротив. Тоа може да одмогне во случај како нашиот кога огромен број од производите што ние ги сметаме за брендови, барем локално, не ги исполнуваат стандардите за да се натпреваруваат на интернационалните пазари, нагласи Синиша Пекевски од ПСМ Фондацијата.

Според учесниците за креирање бренд се потребни инвестиции врзани со банкарскиот сектор, поддршка на македонските компании, пробивање на производот надвор и негово постепено ширење најпрво на околните пазари, потоа и пошироко.

Катерина Блажевска, уредник во весникот Дневник, оцени дека Македонија гради антибрендови.

} Искреноста во реализацијата на идејата е клучен предуслов за создавање бренд. За пробивање на брендот, пак, мора да се опстојува на стандардите во однос на про­фесионалноста и квалитетот, рече Блажев­ска.

Економскиот аналитичар Сем Вакнин пак, смета дека Македонија има многу регионални и европски брендови, но тие не се препознатливи како македонски.

} Им продавате суровина или полупроизводи на други земји кои потоа од тоа „пакуваат” финален производ и го продаваат како свој. Таков е примерот со виното во Словенија и текстилот или обувките во Италија. Компании од Италија, Словенија, Русија, Израел, Велика Британија, земаат македонско вино, го стават во словенечки, израелски, британски, шишиња, лепат сопствени етикети и тоа станува нивно, а во суштина е ваше. Слично е со текстилот и чевлите, рече Вакнин.

7 Број 12 | Декември 2010

Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво се одр жу ва во Ма­ке до ни ја по трет пат. Се ко гаш про мо ци ја та на на стан кој пре тен ди ра да пре ми не во тра ди ци ја е нај те шка пр ва та го­ди на, ко га на цел на та гру па, под др жу ва чи те, парт не ри те не им е поз нат кон цеп тот, ни ту цел та на Не де ла та. Ако пр ва та го ди на мо же да се сме та за тест, опи пу ва ње на јав но ста и неј зи на та под го тве ност да при фа ти ре а ли за ци ја на гло бал­на ини ци ја ти ва од ва ква го ле ми на и зна че ње за раз во јот на прет при ем ниш тво то во Ма ке до ни ја, со до бра про мо тив на кам па ња вто ра та го ди на се оби дов ме да до пре ме до си те цел ни гру пи, да ги ан га жи ра ме си те цел ни но си те ли на актив­но сти, сè со цел тре та та го ди на да збо ру ва ме за на стан на кој оп шта та пре поз нат ли вост кај раз лич ни гру пи на лу ѓе е на до вол но до бро ни во. Ка ко што наг ла су ва ат по сто ја но ге ри ла мар ке тинг тех ни ки те, на јав но ста & е по треб но да чуе ед на ин фор ма ци ја ба рем три па ти за да им “вле зе во па мет”, шест за да ја при фа тат ка ко оп што пре поз нат лив факт, не што што по сто ја но се слу чу ва и оче ку ва и де вет за да ги на те ра да пре ми нат во ак ци ја. Оваа кон ста та ци ја се по ка жа ка ко точ на го ди на ва, ко га на ви сти на бе ше по лес но да им се пре зен ти­ра на си те по тен ци јал ни но си те ли на актив но сти Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво во ко ја ми на ти те две го ди ни тие би ле вклу че ни на нај раз лич ни на чи ни, ка ко спон зо ри, парт­не ри, спи ке ри, пре зен те ри, мо де ра то ри, жи ри ко ми си ја или ед но став но по се ти те ли. Вре ме то на кон та кти ра ње и “убе ду­ва ње” да се вклу чат се скра ту ва нај мал ку на по ло ви на ко га ну ди те ве ќе ус пе шен кон цепт кој низ број ки изг ле да ва ка:

Не се ко гаш за под го то вка та на на ста ни те има те до вол но вре­ме кое ви е по треб но за крај ни от ефект да би де про фе си о­нал но ор га ни зи ран на стан, кој те че бес пре кор но и пуб ли ка та пол на со до бри впе ча то ци ед вај че ка да дој де след на та го­ди на и да го по се ти пак. Ме на џи ра ње то со вре ме ка ко пр­ва прет по ста вка да би де ус пеш но има по сто е ње на до бар, “уи гран” и про фе си о на лен тим. Имај ќи го во пред вид кра­те ње то за три па ти на вре ме то за про мо ци ја и ор га ни за ци ја

во од нос на ми на та та го ди на, нај го ле ми от пре диз вик за нас бе ше да се изра бо ти аген да во ко ја ими ња та, со сè што стои зад нив, ќе пре диз ви ка ат до вол но вни ма ние за да се до бие по се те ност и без го ле ма про мо тив на кам па ња. Единс тве ни от на чин на кој мо же да се ус пее во овие да де ни окол но сти е по ка на на спи ке ри кои мно гу па ти сте ги слуш на ле, зна е те де ка се под го тве ни да збо ру ва ат на те ми те во кои се екс­пер ти во се кое вре ме и она што е нај важ но, без под го то вка. Вто ра та по мош на ком по нен та е ор га ни за ци ја на фо ру ми во кои гла вен дви га тел на ди ску си ја та е мо де ра то рот, кој ја во­ди и на со чу ва ди ску си ја та во точ ки кои се ин те рес ни за пуб­ли ка та и исто вре ме но го вор ни ци кои има ат спо соб ност да ја “воз бу дат”, за ин те ре си ра ат и ани ми ра ат пуб ли ка та до ни во во кое таа е жел на да би де дел од ди ску си ја та и да го спо де­ли сво е то мис ле ње. Го ди неш на та Гло бал на не де ла на прет­при ем ниш тво 2010 зна чај но по ве ќе од пр ви те две го ди ни, отво ри пра ша ња кои во за сег на ти те ин ду стрии ќе оста нат да се збо ру ва ат, и ре ша ва ат на мно гу след ни на ста ни, кон фе­рен ции и лич ни сред би и исто вре ме но ја ис пол ни сво ја та пр­вич на цел да би де ини ци ја тор на мно гу но ви биз нис ре ла ции и при ја телс тва.

Ор га ни за ци ја на Гло бал на не де ла на прет при ем ниш тво 2010: Про мо ви ра ње поз нат кон цепт, ме на џи ра ње со вре ме и ра бо та под при ти сок

Мо мен ти – Аген ци ја за ор га ни за ци ја на на ста ни

h

Глав ни те ми на кои се ди ску ти ра ше на фо ру мот за кре а тив ност на прет­

при е ма чи те беа вна­треш ни те про це си во

ед на лич ност при ино ва­ци ја и ор га ни за ци ска стру кту ра за неј зи но

ини ци ра ње. g

Глав ни те ми на кои се ди ску ти ра ше на фо ру мот за кре а тив ност на прет при­е ма чи те беа вна треш ни те про це си во ед на лич ност при ино ва ци ја и ор га ни­за ци ска стру кту ра за неј зи но ини ци­ра ње. Беа спом на ти по ве ќе ме то ди на ге не ри ра ње но ви идеи, ка ко на при­мер brainstorming (на фр ла ње идеи), ко ри сте ње мо зоч ни ма пи (mind map­ping), по сто ја но зе ма ње бе ле шки и слич но. Си те овие ме то ди се пра вил ни, но нив на та ус пеш ност е раз лич на кај се кој чо век. За тоа е важ но по сто ја но да екс пе ри мен ти ра ме со но ви ме то ди, тру деј ќи се актив но да ја осоз на е ме ме ха ни ка та зад нив но то функ ци о ни ра­ње и да го иско ри сти ме тоа зна е ње за ге не ри ра ње но ви идеи.

Во од нос на ор га ни за ци ска та стру кту­ра бе ше спом на та пред но ста на мул­ти дис цип ли нар ни те ти мо ви. Спо јот на лу ѓе од раз лич ни про фе сии што ра­бо тат на ед на единс тве на цел му да­ва но ва ди мен зи ја на це ли от про ект.

Хо мо ге ни те ти мо ви нај че сто до а ѓа ат до слич ни ре зул та ти. А со имп ле мен­ти ра ње на зна е ње од об ла сти што не се ди рект но по вр за ни со са ми от проб­лем, ние офор му ва ме но ви перс пе кти­

ви на гле да ње и со тоа го зго ле му ва ме и ква ли те тот на крај ни от ре зул тат.

Она што мо жам да им го пре по ра чам на мла ди те прет при е ма чи е да би дат хра бри во со о чу ва ње то со но ви пре­диз ви ци. Иде и те што ги има ат не тре­ба да ги чу ва ат во сеф на де вај ќи се де ка си те ра бо ти са ми од се бе ќе се сов пад нат, па ду ри то гаш да поч нат да дејс тву ва ат, ту ку тре ба да при ста­пат про а ктив но кон це ли от про цес. Мно гу ре тко има ме сто за две од лич ни идеи во исто вре ме во ед на лич ност. До кол ку дој де ме до ед на та ква иде ја и ја чу ва ме во се бе, ние до би ва ме не­ко ја лаж на си гур ност де ка не тре ба да раз мис лу ва ме на но ви ра бо ти и при тоа да стаг ни ра ме. За тоа е по треб но што по ве ќе да се тру ди ме да ги до не се ме на ши те идеи во ре ал но ста. Не ко гаш ќе ус пе е ме, не ко гаш не, но ка ко и да е, се ко гаш ќе има про стор за но ва ино­ва ци ја.

y Имаш бизнис идеја? y Разработен бизнис план? y Немаш простор за

започнување со бизнисот?

(Цената се однесува на метар квадратен и во неа не е вклучен ДДВ)

Шшо добиваш? -Комплетно опремена канцеларија за само

Аилицирај

за швоја канцеларија!

--

Заиочни го швојош бизнис денес!

- --

y многу ниска цена за месечна кирија

y редовни консултации со експерти во одредена област

y организирани обуки, тренинзи и семинари по бенефицирани цени

y голема промоција на твојата компанија

y остварување контакти со сите компании во инкубаторот и многу други

Која е иредносша да изнајмиш канцеларија во бизнис инкубашорош?

--

- -

desi

gn: w

ww

.kom

a.co

m.m

k

Информирај се иовеќе на

www.yesincubator.org.mk www.pretpriemac.mk

www.gew.com.mk

-

6 €

2008 200910 гра да 5 гра да

70 офи ци јал ни на ста ни по ве ќе од 70 офи ци јал ни на ста ни

око лу 1000 по се ти те ли око лу 3000 по се ти те ли

50 парт нер ски ор га ни за ции 39 парт нер ски ор га ни за ции

48 об ја ви во вес ни ци 71 об ја ви во вес ни ци

18 спон зо ри 39 спон зо ри

Иде и те не чу вај те ги во сеф!Пе тар Пав лов, „Ме кен Ери ксон”

8 Број 12 | Декември 2010

Фондација­ПСМ­Ул.Архимедова бб (реон 60)Тел 3103 660Е­пошта: info@yesincubator.org.mk

www.pretpriemac.mkwww.yesincubator.org.mkwww.gew.com.mkДизајн на изданието: кома лаб.

Л’ско ва Бла ги ца и Ата на сов Пе тар, Gestalt Solutions, ШтипАле ксан дар Саз дов, Из да вач ка ку ќа ТРИ

Гло бал на та не де ла на прет при ем ниш тво и во Штип

Се меј ни от биз нис ви да ва прет при е мач ка сло бо да

Але ксан дар Саз дов, арт и мар ке тинг ди ре ктор на из да вач ка та ку ќа ТРИ, ве ли де ка се меј ни от биз нис му дал мож ност да ги ос тва ри си те свои по тре би и афи ни те ти во прет при ем ниш тво то. Она што не до ста су ва на ма ке дон ски от па зар се кре ди ти на ме не ти стро го за ми кро и ма ли прет­при ја ти ја со кои би се по мог на ло ед на ма ла ком па ни ја да за ста не на здра ви но зе и по на та­му са ма да си го гра ди сво јот ус пех.

�Кои­се­при­до­би­вки­те­од­во­де­ње­се­ме­ен­биз­нис?

Ми се чи ни де ка се меј ни от биз нис е мој из бор са мо за тоа што ја има ме комп лет на та сло бо да да де лу ва ме и да ги пра ви ме ра бо ти те на на чин на кој што сме та ме де ка е пра ви лен и ја има ме це ла та кре а тив на сло бо да да се изра зи ме. До­се га не сум имал мож ност да ра бо там во дру га ком па ни ја, уште од по че то кот сум ин вол ви ран во се меј ни от биз нис, но ни ту ед наш не сум по­чув ству вал по тре ба да го про ме нам тоа би деј ќи тој це лос но ги ис пол ну ва мо и те оче ку ва ња, мо­и те по тре би и афи ни те ти за ли чен раз вој.

�Ка­кви­се­ус­ло­ви­те­за­раз­ви­ва­ње­на­се­ме­ен­биз­нис­во­Ма­ке­до­ни­ја?

До кол ку биз ни сот се сфа ти ка ко за до волс тво и до кол ку це лос но се вло жи ме во тоа што го пра ви ме ре зул та ти те не сом не но ќе би дат по зи­тив ни. Зна е ме де ка во Ма ке до ни ја кли ма та не е нај по вол на за во де ње биз нис и зна е ме де ка ри зи ци те дем нат на се кој че кор, ме ѓу тоа во ма­ло то прет при ем ниш тво и се меј ни от биз нис сло­бо да та на од лу чу ва ње и бр зо де лу ва ње ни да­ва ком па ра тив на пред ност на ва кви, ре ла тив но не ста бил ни па за ри.

�Кои­се­ри­зи­ци­те­што­ги­спо­ме­ну­ва­те?

Ри зи ци те се од евен ту а лен не ус пех на биз ни сот и тоа ди рект но би се ефе кту и ра ло и врз се мејс­тво то. Зна е ме де ка ма ке дон ска та еко но ми ја е не ста бил на, ре ла тив но си ро маш на и тој ри зик мо ра да се прес ме та во де лу ва ње то.

�Кол­ку­по­стои­ини­ци­ја­ти­ва­и­жел­ба­за­отво­ра­ње­се­ме­ен­биз­нис­во­овие­окол­но­сти­и­со­овие­ри­зи­ци?

Се меј но то прет при ем ниш тво се гра ди во по­чет на фа за и по тоа таа се меј на при каз на би тре ба ло да се до ве де од еден по ви сок ста ди­ум. Се пак за се тре ба вре ме, жел ба и упор ност. Кај нас си те ма ли биз ни си се пред се се меј ни биз ни си и мо ќта за си те од лу ки е во еден или двај ца чле но ви од се мејс тво то. Ус ло ви те на па­за рот ге не рал но ва жат и за ма ли те и за го ле ми­те ком па нии. Ге не рал но ста ну ва збор за биз нис кли ма та, ете тие долж нич ко ­ до ве ри тел ски од­

но си се од дол жу ва ат во не о пре де ле ни ро ко ви, не мо же да се пла ни ра при хо дот врз ос но ва на про даж ба та ка ко што е на За пад ка де што се знае да ли по вра тот на ин ве сти ци ја та ќе би де за еден, три или шест ме се ци. Кај нас ни ко гаш не зна еш ко га ќе ги нап ла тиш до бра та не за вис но да ли се ра бо ти за др жа ва та или при ват ни ком­па нии и со ра бот ни ци.

�Кол­ку­е­из­да­ваш­тво­то­про­фи­та­бил­на­деј­ност­во­Ма­ке­до­ни­ја?

Со ог лед на тоа де ка ве ќе еди на е сет та го ди на оп сто ју ва ме и тоа до бро, зна чи го рас те ме и раз ви ва ме биз ни сот, за до вол ни сме од ус пе си­те што ги по стиг ну ва ме. Тоа е по ка за тел де ка и из да ваш тво то мо же да би де про фи та бил но, мо же би не ви со ко про фи та бил но, ме реј ќи го обе мот на па за рот кај нас ние сме мал па зар со ре ла тив но ма ли на ви ки за чи та ње, но ние ра бо ти ме на тоа да ја по до бри ме таа со стој­ба и ве ру вам де ка во тоа ус пе ва ме. Ко га ќе го спо ре дам тоа што би ло пред де се ти на го ди ни и тоа што е се га мо же да би де ме за до вол ни од ре зул та ти те. Ме ѓу тоа се ко ја ком па ни ја мо же да пла ни ра раз вој и над вор од гра ни ци те на сво­ја та зем ја та ка што има про стор за раз ви ва ње.

�Да­ли­во­тие­пла­но­ви­на­раз­вој­на­ком­па­ни­ја­та­има­и­иде­ја­за­но­се­ње­на­ком­па­ни­ја­та­на­бер­за­ка­ко­сле­ден­ло­ги­чен­че­кор?

Сè уште не сме ги разг ле ду ва ле тие оп ции за из­ле гу ва ње на бер за, ме ѓу тоа ве ќе раз мис лу ва ме гло бал но. Оваа го ди на на са е мот на кни га та во Фран кфурт се оби дов ме на ши те про из во ди, на­ши те авто ри да ги пла си ра ме во свет ски рам ки. Та ка што гле дам де ка пси хо ло ги ја та во ра бо­те ње то се ме ну ва, до се га ние са мо уве зу ва ме свет ски вред но сти и ту ка ги пла си рав ме, а се га поч ну ва ме из воз но да се ори ен ти ра ме та ка што до кол ку има ква ли тет и жел ба ве ру вам де ка ќе има ме до бри ре зул та ти.

�Тре­ба­ли­др­жа­ва­та­да­им­по­мог­не­на­деј­но­сти­те­ка­ко­ва­ша­та,­со­по­ма­ли­да­но­ци­или­на­друг­на­чин?

Ние сме ода но че ни со пет от сто ДДВ, та ка што во тој дел е ко рект но и тоа е олес ни тел на окол­ност. Нај го ле ма та бол ка кај ма ли те ком па нии е тоа што не се мно гу ли квид ни и не ма ат од ка де да цр пат сло бо ден ка пи тал што би ко ри сте ле за раз вој. Ве ру вам де ка со кре ди ти на ме не ти стро го за ми кро и ма ли прет при ја ти ја би се по­мог на ло ком па ни ја та да за ста не на здра ви но зе и по на та му са ма да си го гра ди сво јот ус пех.

Ф. М.

Прет при ем ниш тво то ка ко по себ но кре а ти вен и ка ра кте ри сти чен на чин на ра бо те ње зас лу жу ва од бе ле жу ва ње и ве личaње. Во на ша та зем ја по стои огро мен по тен ци јал за ва кви от на чин на во де ње биз нис, но со сем мал ку лу ѓе ја при фа­ќа ат фор ма та и кон цеп тот на прет при ем ниш­тво то ка ко оп ци ја за за поч ну ва ње и во де ње биз нис.

Ос нов ни ка ра кте ри сти ки на на ши от на род се от­по рот кон про ме ни и за тво ре ност кон но ви ни. Ни ска та жел ба за екс пе ри мен ти ра ње и стра вот од не поз на та то то се го ле ми преч ки во ра бо те­ње то. Кај нас сé уште се ба ра си гур на ра бо та (осо бе но во др жав на ад ми ни стра ци ја), се поч­ну ва биз нис во сфе ра за ко ја со „си гур ност се знае де ка е про фи та бил на” и во оп што не се разг ле ду ва оп ци ја та поч ну ва ње свој биз нис со во ве ду ва ње ап со лут но нов про из вод или ус лу­га. Да не збо ру ва ме за оп ци ја та во ве ду ва ње про из вод или ус лу га за кои не по стои свес ност де ка има ме по тре ба ко ја тие би ја за до во ли ле. За тоа од го ле мо зна че ње е тру дот кој го вло­жу ва ПСМ Фон да ци ја во про мо ци ја на прет­при ем ниш тво то во Ма ке до ни ја, осо бе но пре ку ор га ни зи ра ње на Гло бал на та Не де ла на Прет­при ем ниш тво.

�Што­не­инс­пи­ри­ра­да­ја­на­пра­ви­ме­ра­бо­тил­ни­ца­та?

Штип е ин ду стри ски цен тар на Источ на Ма ке до­ни ја. Ов де се сме сте ни го лем број ми кро, ма ли и сред ни прет при ја ти ја. Но, си те тие се ком па нии во де ни спо ред ста ри те до бро при фа те ни на чи­ни на ра бо те ње, про из во ди те и ус лу ги те ве ќе поз на ти на па за рот. Од дру га стра на, оп сто ју­вај ќи на па за рот тре та го ди на сфа ќа ме кол ку ка ко прет при е ма чи има ме по тре ба за со ра бо тка со ком па нии кои ги де лат исти те вред но сти на ра бо те ње ка ко на ши те. За тоа со по себ но за­до волс тво ние ка ко Gestalt Solutions (www.gestaltsolutions.com.mk) ја ор га ни зи рав ме ра­бо тил ни ца та „Мо­жам­ли­и­јас­да­би­дам­прет­при­е­мач?“.

Во гра дот има сè по ве ќе сту ден ти кои за ско ро вре ме ќе тре ба да го ва ло ри зи ра ат зна е ње то стек на то на Уни вер зи те тот. От та му и пре диз ви­кот да им ја доб ли жи ме прет при е мач ка та пла­тфор ма на ра бо те ње ка ко оп ци ја за нив на та ид ни на. За тоа го од брав ме Др жав ни от сту дент­ски дом „Бра ќа Ми ла ди нов ци” за ло ка ци ја ка де ќе ја одр жи ме ра бо тил ни ца та. По себ но ни се до пад на тоа што имав ме прет став ни ци од ско ро си те гра до ви од зем ја та и од со сед ни те зем ји. Пред не тол ку одам на и ние бев ме сту ден ти и ја

раз ра бо ту вав ме ди ле ма та ка ко про фе си о нал но да се етаб ли ра ме. Оп ции има без број, пра ша­ње е да ли ги гле да ме. За тоа и нај го ле ми от дел од ра бо тил ни ца та го по све тив ме на откри ва ње на мож но сти те кои сто јат пред нас, а ре тко кој ги за бе ле жу ва. На ша цел бе ше да ги по кре не ме ен ту зи ја мот и мо ти ва ци ја та кај нив за оп ци ја та са мо вра бо ту ва ње во фор ма на ос но ва ње сопс­твен биз нис во кој це лос но до израз ќе дој де нив ни от прет при е мач ки дух. На ви сти на, лич­но ста е ре зул тат на микс од ге нет ски от фа ктор и сре ди на та, по ра ди што ќе ре че те де ка кај одре де на осо ба по треб но е да по стои пре дис­по зи ци ја, но и со од вет ни сре дин ски ус ло ви кои ќе ја мо де ли ра ат иста та во прет при е мач ки дух. Не ко гаш е по треб но со сем мал ку да се по кре не ак ци ја. На ше бе ше да ја да де ме ини ци ја ти ва­та. И на ви сти на из ле гоа огро мен број мож но сти кои слу ша те ли те мо жат да ги иско ри стат. Се ка­ко за вр шу ва ње то на сту ди и те е при о ри тет, на­ша жел ба е иде и те кои ги има ат да оста нат кај нив и тие да би дат нив ни ре а ли за то ри. Нив на та перс пе кти ва и глед на точ ка на тоа што не до­сти га е мно гу по пра ктич на и мно гу по кон стру­ктив на со ог лед на тоа де ка тие се којд нев но се со о чу ва ат со не до ста ток на ме ста ка де мо жат да ги за до во лат ос нов ни те по тре би, се га ко га се да ле ку од до ма и од си те бе не фи ти кои ги има до маш ни от ам би ент.

По зи тив но нè из не на ди ја ре ак ци и те и тер ми ни­те спо ред кои слу ша те ли те пра веа ди стинк ци ја ме ѓу прет при е мач и биз нис мен. Не ра ду ва фа­ктот де ка тие те о рет ски се до бро под го тве ни и

мо жат да ги раз гра ни чат две те фор ми на во­де ње биз нис. Це ла та ди ску си ја се од ви ва ше мно гу спон та но, со го ле ма жел ба за учес тво во ра бо та та и при до нес во кон стру ктив на за врш­ни ца. Гру па та има ше мно гу кон стру ктив ни идеи за за поч ну ва ње биз нис, поч ну вај ќи од сер вис за пер е ње али шта, пре ку ком па ни ја за транс­порт на сту ден ти со ми ни бу си, про дав ни ца ко­ја ќе нап ла ќа за про из во ди те дел во па ри дел во про цен ка на ста ри пред ме ти, ан ти квар ни ца, про даж ба на ро бо ти­до ма ќин ки. Нив ни те идеи за биз ни си во гра дот беа да ле ку по кон стру­ктив ни од да ре че ме иде и те кои би ги да ле ли ца кои се жи те ли на Штип.

За ед нич ки от зак лу чок бе ше де ка идеи има ми ли он, де ка по треб но е ма ла ини ци ја ти ва и пот тик за раз мис лу ва ње за да дој де ме до ква­ли тет на иде ја за биз нис, но не за се ко ја иде ја има ме до вол но фи нан сии за ре а ли за ци ја. За тоа и оста на по ра ка та де ка пред да се поч не со ин­ве сти ра ње на труд, вре ме и па ри да се на пра ви до бра ана ли за пре ку изра бо тка на Биз нис План и то гаш да се пре се че да ли да се прев зе ма ак­ци ја во на со ка на по ста ву ва ње на ре а лен биз­нис.

�Ид­ни­пла­но­ви?

Ка ко кон сул тан ти, на ша та ра бо та око лу про­мо ци ја на прет при ем ниш тво то ка ко мо дел на ра бо те ње е им пе ра тив. На ши те кли ен ти ги под др жу ва ме во ра бо те ње то и ги охра бру ва­ме да прев зе ма ат че ко ри кои до се га ни кој не ги на пра вил, да одат та му ка де што ни кој до се га не бил и да го пра ват она што до се га не е на пра ве но. За ва кво не што на ви сти на тре ба мно гу го ле ма са мо до вер ба, вер ба во про из во­дот и ус лу га та и се ка ко до бар тим кој ќе ра бо ти на ре а ли за ци ја на за мис ли те.

Уба ви на та на прет при ем ниш тво то е во тоа што да ва сло бо да на изра зу ва ње, ја по тен ци ра кре­а тив но ста и фле кси бил но ста кај лич но ста. Тоа се еле мен ти осо бе но важ ни за мла ди те, оние кои са ка ат да ја има ат це ла та сло бо да на од­лу чу ва ње, мож ност за ма ни фе сти ра ње на це­ло куп на та кре а тив на енер ги ја ко ја ја но сат во се бе и по рив за те сти ра ње на сопс тве ни те мож но сти и ка па ци те ти. Сме та ме де ка не ма по­до бар мо мент од се гаш ни от за по ја ву ва ње и осво ју ва ње на па за рот со нов, свеж кон цепт.

На ша та ра бо та про дол жу ва и со за до волс тво и след на та го ди на во Штип ќе ор га ни зи ра ме на­ста ни по вр за ни со Гло бал на та Не де ла на Прет­при ем ниш тво за тоа што го ле ми от од ѕив на ра­бо тил ни ца та ко ја ја ор га ни зи рав ме оваа го ди на ни да ва за пра во да зак лу чи ме де ка во Штип по стои ин те рес за прет при ем ниш тво то и де ка гра дот и око ли на та ќе се ја ват ка ко из вор на го лем број прет при е ма чи во ид ни на.

Цел­та­ ја­ по­стиг­нав­ме. Го од бе ле жав ме по­че то кот на прет при ем ниш тво то ка ко мо дел на ра бо те ње кај ид ни те ге не ра ции за прв пат и во Штип. Ти мот на Gestalt Solutions ќе би де по себ­но сре ќен до кол ку оваа ра бо тил ни ца пот тик не ак ци ја кај не кои од слу ша те ли те ко ја би ре зул­ти ра ла во ре а лен биз нис.

Мно гу по важ но од тоа ка де сто и ме во мо мен­тов е во ко ја на со ка се дви жи ме.

hПрет при ем ниш тво то ка ко

по себ но кре а ти вен и ка ра кте­ри сти чен на чин на ра бо те ње зас лу жу ва од бе ле жу ва ње и

ве личaње.g

hГо од бе ле жав ме по че то кот

на прет при ем ниш тво то ка ко мо дел на ра бо те ње кај ид ни те

ге не ра ции.g