Priređivač: PSS ”Agrozavod“ doo, Vršacpolj.savetodavstvo.vojvodina.gov.rs/sites/default/files/Aktuelni...Pitanje gubitaka hrane je od velikog značaja u borbi protiv gladi i

REPUBLIKA SRBIJA

SEKRETARIJAT ZA POLJOPRIVREDU, VODOPRIVREDU I ŠUMARSTVO AP VOJVODINE

POLJOPRIVREDNA SAVETODAVNA SLUŽBA AP VOJVODINE

˝Aktuelni savetnik˝

Tema broja: ˝ Primeri dobre prakse u poljoprivredi ˝

Godina 1, broj 12, Vršac, Decembar, 2012.

Priređivač: PSS ”Agrozavod“ doo, Vršac

2012. Novi Sad

S A D R Ž A J

PREDGOVOR............................................................................................................................................. 3Huanita Milutinović Značaj izgubljene/bačene hraneThe importance of lost/wasted food.............................................................................................................

4Baba Euđen Nega prirodnih pašnjaka i livadaImprovement of natural meadows and pastures..........................................................................................

8Aleksandar Kremić Navodnjavanje kukuruzaMaize irrigation...........................................................................................................................................

12Divna Marić, Miodrag Joka Proizvodnja zdravstveno bezbedne hraneProduction of safe food...............................................................................................................................

16Božidar Plećaš Uticaj agrotehničkih mera na razvoj korenovog sistema kukuruza Impact of the cultural practices on corn root system development.............................................................

18Dragan Stefanovski Kukuruzni plamenac (Ostrinia nubilalis) na području PSS VršacEuropean corn borer (Ostrinia Nubilalis)...................................................................................................

21Roman Magda Iisplativost GPS navođenja pri uklapanju prohoda u poljoprivrediProfitability of GPS gudaince in overlap reducation in agriculture...........................................................

25

Republika Srbija, Sekretarijat za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo Autonomne Pokrajine Vojvodine

Poljoprivredna Savetodavna Služba AP Vojvodine ˝Aktuelni savetnik˝

Priređivač: PSS ''Agrozavod'' doo, Vršac Godina 1, broj 12, Vršac, Decembar, 2012.

4

PREDGOVOR Poštovani poljoprivredni proizvođači, Decembarski ”Aktuelni savetnik” koji uređuju savetodavci PSS “Agrozavod,,-a doo iz Vršca sa glavnom temom “Primeri dobre prakse u poljoprivredi” imaju pre svega za cilj: - podizanje konkurentnosti u sektoru poljoprivrede - unapređenja životne sredine - podizanje kvaliteta života u ruralnim sredinama i podsticanje raznolikosti u ruralnoj ekonomiji Primeri dobre prakse u poljoprivredi kroz savetodavni rad su izabrani da ilustruju važnost učenja “na licu mesta”. Kao što je poznato savetodavni rad se smatra posebno efikasnim kod samih proizvođača. Samim tim jedan od ključnih elemenata uspešne implementacije savetodavnog rada je usaglašavanje između poljoprivrednika, nauke, tržišta i zakona.

Poljoprivrednim proizvođačima i savetodavcima i svima koji su na bilo koji način neraskidivo vezani za poljoprivredu želimo puno uspeha u 2013.godini sa nadom da će im predstojeća godina biti bogata, plodonosna, dobroćudna i berićetna.

SREĆNA NOVA 2013. GODINA

Direktor PSS “Agrozavod,, doo Vršac PSS APV OJ Vršac

Snežana Kremić, dipl.ing




5

ZNAČAJ IZGUBLJENE/BAČENE HRANE

Huanita Milutinović, dipl.ing

Izvod: Svake godine, oko 1,3 milijarde tona - oko jedne trećine - hrane proizvedene za ljudsku ishranu u svetu se izgubi ili baci [1]. Pitanje gubitaka hrane je od velikog značaja u borbi protiv gladi i siromaštva, podizanja prihoda i poboljšanja bezbednosti hrane u nerazvijenim zemljama sveta. Gubici hrane imaju uticaj na kvalitet, bezbednost hrane, na ekonomski razvoj i na životnu sredinu. Uzroci gubitaka hrane variraju u zavisnosti od geografskog položaja i specifičnih uslova u datoj zemlji. Cilj ovog rada je da se ukaže na nedostatke baze podataka neophodnih za analizu pojave gubitka/bačene hrane na teritoriji Republike Srbije kao i uticaja gubitaka hrane na ekonomski razvoj zemlje i životnu sredinu. Rad je baziran na pregledu literature i istraživanja većeg broja autora. Rezultati ovog rada ukazuju na kritične tačke u lancu snabdevanja hrane, gde dolazi do gubitaka/bacanja hrane, proizvedene za ljudsku upotrebu. Takođe identifikuje uzroke gubitaka hrane kao i mogućnost nalaženja mera i načina sprečavanja istih. Ključne reči: gubitak hrane, ishrana, bezbednost hrane, ekonomski razvoj

THE IMPORTANCE OF LOST/WASTED FOOD

MSc, Huanita Milutinović

Abstract: Every year, an estimated 1.3 billion tonnes – roughly one - third – of the food produced for human consumption worldwide is lost or wasted [1].The issue of food losses is of great importance to efforts to fight hunger, increase incomes and improve food security in developing countries. The losses have an impact on food quality, food safety, economic development and the environment. The causes of food losses vary depending on geographic location and specific conditions in the given country. The aim of this paper is to point out the shortcomings of the database necessary for the analysis of loss/food wasted in the territory of the Republic of Serbia as well as the impact of the food losses on economic development and the environment. The paper is based on theauditing of literature and research. The results of this paper indicate critical points in the food supply chain where there is a loss or waste of food produced for human consumption. It also identifies the causes of food losses as well as the possibility of finding ways and measures to prevent them. Keywords: loss of food, nutrition, food security, economic development

o Uvod o Definicija izgubljene/bačene hrane o Faze i uzroci izgubljene/bačene hrane o Izgubljena i bačena hrana u svetu o Uticaj izgubljene/bačene hrane o Opcije za sprecavanje i minimizovanje gubitaka hrane o Zaključak o Literatura

UVOD

Danas, obim hrane proizvedene u svetu je više nego dovoljan da se nahrani stanovništvo. Zbog značajne količine hrane širom sveta koja se izgubi ili baci posle žetve/berbe u toku lanca snabdevanja, značajne količine sredstava koje se koriste za proizvodnju hrane koriste se uzalud. Hrana se gubi tokom celokupnog procesa snabdevanja hranom, od početka poljoprivredne proizvodnje pa do finalne potrošnje u domaćinstavima [1].

U srednje i visoko razvijenim zemljama najveće količine hrane baci se prilikom konzumiranja u domaćinstvu što je najčešće povezano sa ponašanjem i navikama potrošača (više od 40% gubitaka) [6]. Značajan gubitak hrane, u nisko razvijenim zemljama, javlja se tokom ranih i srednjih faza u lancu snabdevanja hranom (40% gubitka hrane javlja se u fazi nakon žetve/berbe) [6], dok se mnogo manje hrane baci na potrošačkom nivou.




6

U širem smislu, gubici hrane u velikoj meri su pod uticajem izbora biljne proizvodnje, tehnologije proizvodnje, unutrašnje infrastrukture, kapaciteta, marketinga, kanala za distribuciju i potrošačke prakse nabavke i upotrebe hrane.

DEFINICIJA IZGUBLJENE/BAČENE HRANE

Gubitak hrane odnosi se samo na proizvode koji se koriste u ishrani, osim na delove hrane i proizvoda koji nisu jestivi. Gubitak hrane se odnosi na smanjenje jestivog dela hrane kroz delove lanca snabdevanja hranom za ljudsku ishranu. Gubici hrane se javljaju u proizvodnji, posle berbe i žetve, u fazi prerade i u lancu snabdevanja hranom [2]. Gubici hrane koji se javljaju na kraju lanca ishrane (maloprodaja i finalna potrošnja) nazivaju se „bačena hrana“, a odnose se na maloprodaju i „ponašanje“ potrošača [2].

FAZE I UZROCI IZGUBLJENE/BAČENE HRANE

U lancu snabdevanja hranom biljnog i životinjskog porekla postoje pet različitih faza gubitka hrane [1]:

1. U poljoprivrednoj proizvodnji gubici nastaju zbog mehaničkog oštećenja i/ili prosipanja tokom žetve, prilikom sortiranja useva, itd. Gubici u stočarskoj proizvodnji se odnose na uginuća tokom uzgoja. Za mleko, gubici se odnose na smanjenje proizvodnje mleka, zbog bolesti mlečnih krava (mastitis).

2. Rukovanje i skladištenje nakon berbe/žetve kao i nakon muže - uključuje gubitke usled prosipanja i degradacije tokom rukovanja, skladištenja i transporta između farme i distribucije. Gubici prilikom obrade i skladištenja mesnih proizvoda odnose na uginuća u toku transporta do klanice.

3. Prerada uključuje gubitke usled prosipanja i degradacije tokom industrijske ili domaće prerade, npr. proizvodnja sokova, konzerviranje i pečenja hleba, prilikom sortiranja, ako se ne zadovoljavaju određeni standardi za proizvodnju, u toku pranja, ljuštenja, sečenja i kuvanja ili tokom naglog prekida procesa i slučajnog prosipanja. Kod obrade mesa gubici se odnose na gubitke usled dodatne industrijske prerade, npr. proizvodnja kobasica. Za mleko, gubici se odnose na prosipanje mleka tokom industrijskog tretmana (npr. pasterizacije) i prerade mleka (sir i jogurt).

4. Distribucija uključuje gubitke/otpad u tržišnom sistemu 5. Potrošnja uključujući gubitke i otpad tokom potrošnje na nivou domaćinstva.

Gubitak/bačena hrana uglavnom se javlja zbog finansijskih, upravljačkih, tehničkih i zdravstveno – bezbednosnih

ograničenja u proizvodnji hrane u svim fazama lanca snabdevanja nakon žetve/berbe. U zavisnosti od useva, oko 15 - 35% hrane može biti izgubljeno na terenu, zbog loše poljoprivredne tehnike i drugih faktora, uključujući i sušu, poplave i štetočine [3]. Drugih 10 - 15% se gubi tokom prerade, transporta i skladištenja zbog nedostatka modernih objekata, kamiona i pristupa hladnjačama [3]. Drugi uzrok je šteta naneta usevima prilikom rukovanja gotovim proizvodima.

IZGUBLJENA/BAČENA HRANA U SVETU

Totalna proizvodnja jestivog dela hrane za ljudsku upotrebu po glavi stanovnika u Evropi i Severnoj Americi iznosi 900 kg/godišnje, dok u Subsaharskoj Africi i Južnoj/Jugoistočnoj Aziji, iznosi oko 460 kg/godišnje [1]. Po glavi stanovnika, mnogo više hrane se gubi u industrijalizovanim zemljama nego u zemljama u razvoju. Prehrambeni otpad na potrošačkom nivou u industrijalizovanim zemljama (222 miliona tona) je skoro visok kao i ukupna neto proizvodnja hrane u Subsaharskoj Africi (230 miliona tona) [1]. U Evropskoj uniji, ukupan gubitak hrane se procenjuje na 89 miliona tona godišnje, od čega domaćinstva (43%) i prehrambena industrija (39%), imaju najveći udeo u gubicima hrane [4].

Dijagram 2. pokazuje da gubitak hrane po glavi stanovnika u Evropi i Severnoj Americi iznosi 280 - 300 kg/godišnje, dok u Subsaharskoj Africi i Južnoj/Jugoistočnoj Aziji gubitak iznosi 120-170 kg/godišnje. Procenjuje se da po glavi stanovnika bačena hrana od strane potrošača/konzumera u Evropi i Severnoj Americi iznosi 95 - 115 kg/godišnje, dok t j iznos u Subsaharskoj Africi i Južnoj/Jugoistočnoj Aziji kreće se od 6 – 11 kg/godišnje a [1].




7

Dijagram 1. Izgubljena i bačena hrana po glavi stanovnika u fazi upotrebe i pre upotrebe Diagram 1. Per-Capita Food Losses and Waste at consumption and pre-consumption stages

UTICAJ IZGUBLJENE/BAČENE HRANE

Izgubljena/bačena hrana ima kompleksan uticaj na ekonomsku, socijalnu i životnu sredinu, što se odražava na

na pojavu gladi, smanjenje siromaštva, ishranu, stvaranje prihoda i ekonomski rast. Gubici hrane ukazuju na slabo funkcionisanje i neefikasnost lanaca snabdevanja u prehrambenom sistemu i kao takvi predstavljaju gubitak ekonomske vrednosti za aktere u ovim lancima snabdevanja. Lanci snabdevanja hranom danas su sve više globalizovani. Određene namirnice se proizvode, prerađuju i konzumiraju u veoma različitim delovima sveta. Pored kvantitativnih gubitaka, kvalitativni gubici mogu izazvati smanjenu vrednost i kvalitet hrane, koja kao takva može imati negativne efekate na zdravlje, blagostanje i produktivnost potrošača.

Izgubljena/bačena hrana može imati negativne uticaje na životnu sredinu zbog gubitka energije, biodiverziteta, gasova, vode, zemljišta i drugih resursa utrošenih u proizvodnju hrane koju na kraju niko ne iskoristi. Što je viši nivo obrade, prerade i kalorijskog sadržaja koji prehrambeni proizvodi imaju, a koji se kasnije u lancu snabdevanja hranom izgube ili bace, teži će biti uticaji. Efikasniji sistemi snabdevanja hranom koji smanjuju gubitke ili otpad verovatno će rezultirati dodatnim smanjenjem emisija gasova staklene bašte, posredno kao i neposredno redizajniranjem lanca snabdevanja i stvaranjem novih modela supermarketa gde će doći do manje potrošnje energije u svim fazama. Generalno, manje bacanje hrane je povezano sa manjom potrebom korišćenja skladišnih kapaciteta, transporta na veće udaljenosti i efikasnije recikliranje resursa.

OPCIJE SPREČAVANJA I MINIMIZOVANJA GUBITKA HRANE

Kao što je navedeno od strane Evropske komisije, dobro upravljanje otpadom počinje sa sprečavanjem gubitka

[5]. Radi povećanja produktivnosti proizvođača u zemljama u razvoju potrebno je investirati u nove, odgovarajuće tehnologije za smanjenje otpada posle berbe/žetbe i unapređenje kapacitete za skladištenje i hlađenje.

Diseminacija podataka, bolji pristup tržišnim informacijama, upotreba informaciono-komunikacionih tehnologija i mobilnih telefona posebno, može pomoći poboljšanju tržišnih informacija i omogućavanju proizvođačima da donesu bolje odluke o blagovremenom snabdevanju tržišta, čime bi se smanjili sezonski gubici. Lanci snabdevanja hranom u zemljama u razvoju trebalo bi ojačati, između ostalog, podsticanjem malih farmera da se organizuju, diversifikuju i pojačaju svoju proizvodnju i marketing. Ulaganja u infrastrukturu, transport, prehrambenu industriju i industrije pakovanja su takođe obavezna.

Postoji potreba za kampanjama koje bi se vodile za isticanje potrebe redukcije smanjenja otpada i pozitivan ekonomski benefit koji bi se time postigao. Proizvod sa boljim kvalitetom ili dužim vekom trajanja, koji dolazi kao rezultat alternativne prerade ili tehnike čuvanja, može da smanji gubitke hrane, dok istovremeno snižava troškove distribucije, kao i smanjenje potrošnje energije u toku prerade i transporta. Uvođenje tehnologija sa senzorskim detektorima kvarenja za lako kvarljive namirnice bilo bi korisno i finansijski opravdano. To bi omogućilo sofisticiranije upravljanje hranom od dosadašnjeg oslanjanja na etiketiranje "najbolje pre“ datuma u maloprodaji čime bi se osigurao kvalitet hrane kao i smanjenje otpada.

Javni i privatni sektori imaju ulogu u implementiranju neophodnih mera za postavljanje ovih ciljeva. Političko okruženje omogućava institucionalni okvir sa posebnim propisima i podsticajima. Efikasnije uređenim lanacima ishrane putem mera za smanjenje otpada smanji će se pritisak na resurse potrebne za proizvodnju hrane, a samim tim će se smanjiti i emisije gasova sa efektom staklene bašte.




8

ZAKLJUČAK

Bez obzira na stepen ekonomskog razvoja i zrelosti sistema u zemlji, gubitak hrane treba svesti na minimum. Izgubljena hrana predstavlja gubljenje resursa koji se koriste u proizvodnji, kao što su zemljište, voda, energija i inputi. Proizvodnja hrane koja neće biti potrošena, pored gubitka ekonomske vrednosti proizvedene hrane, dovodi i do nepotrebnih emisija CO2.

Izgubljena/bačena hrana je značajno, ali slabo razumljivo, pitanje u Republici Srbiji. Srbija se takođe suočava sa sve većim problema gubitka hrane i ako životni standard ne dozvoljava takvu vrstu gubitka. Generalno, u Srbiji postoji problem nepostojanja baze podataka o ukupnim količinama izgubljene hrane, kao i podataka o kritičnim fazama gubitka hrane u lancu snabdevanja hranom. Samim tim, dolazi do saznanja o velikim prazninama u podacima i raspoloživom znanju o prehrambenom otpadu, posebno u pogledu kvantifikacije prehrambenih gubitaka i uzroka pojave gubitaka u pojedinim fazama lanca snabdevanja, kao i u pogledu potrebnih finansijskih sredstava za prevenciju gubitka hrane.

Dalja istraživanja u ovoj oblasti su neophodna, posebno imajući u vidu da je bezbednost hrane glavni problem u ekonomskom, socijalnom i životnom pogledu kako u drugim zemljama sveta tako i kod nas. Literatura: [1] Gustavsson, C. Cederberg, U. Sonesson, R. van Otterdijk, A. Meybeck, (2011): Global food losses and food waste, FAO,

dostupno na http://www.fao.org/docrep/014/mb060e/mb060e00.pdf[2] Parfitt, J., Barthel, M. & Macnaughton, S. 2010. Food waste within food supply chains: quantification and [3] BSR, Gur Morgan and Kai Robertson. 2011. Waste Not, Want Not: An Overview of Food Waste. http://www.bsr.org/reports/BSR_Waste_Not_Want_Not_An_Overview_Food_Waste.pdf, p. 2 [4] Roels, Kris and Dirk van Gijsehgem. 2011. Loss and Waste in the Food Chain.

http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=2647[5] European Commission. 2010. Being wise with waste: the EU’s approach to waste management (p.13). Luxembourg:

Publications Office of the European Union. http://ec.europa.eu/environment/waste/pdf/WASTE%20BROCHURE.pdf [6] Hodges, R.J., J.C. Buzby and B. Bennett. 2010. Postharvest Losses and Waste in Developed and Less Developed Countries

potential for change to 2050, Phil. Trans. R. Soc., vol. 365, pp. 3065-3081

http://www.fao.org/docrep/014/mb060e/mb060e00.pdf

http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=2647




9

NEGA PRIRODNIH PAŠNJAKA I LIVADA

Baba Euđen, dipl. ing.

Izvod : Poslednih godina čine se veliki napori od strane resornih ministarstva poljoprivrede da se poljoprivredne grane što više unaprede (Zakonom o poljoprivrednom zemljištu "Sl. glasnik RS", бр. 62/2006, 65/2008 - dr. zakon 41/2009, član 74 korišćenje pašnjaka ). Stanje livada i pašnjaka je nedovoljno iskorišćeno usled zapuštenosti. Velike su površine koje su u zapuštenom stanju, daju jako male prinose i nepravilno su iskorišćene. Imajući u vidu značaj pašnjaka i livada za unapređenje našeg stočarstva, resorno ministarstvo poljoprivrede, pokrajinski sekretarijat za poljoprivredu odvojili su novčana sredstva za melioraciju pašnjaka i livada. Melioracije obuhvataju mere koje se sprovode sa ciljem popravljanja fizičkih, hemijiskih i bioloških osobina zemljišta, radi obezbeđenja povoljnih uslova za rast i razvoj biljaka i postizanje stabilnih prinosa. S tim u vezi ovaj rad ima za cilj da ukazuje na tehničke i agrotehničke mere nege livada i pašnjaka. Ključne reči: pašnjak, livada,nega, poljoprivreda, melioracija

IMPROVEMENT OF NATURAL MEADOWS AND PASTURES

BSc, Baba Euđen

Abstract: In the last few years great effort are made by relevant ministries of agriculture to improve the agricultural industry as much as possible (by the Agricultural Land Law "Official Gazette of RS", no. 62/2006, 65/2008 - Law 41/2009, Article 74 usage of pasture land). Meadows and pastures are under-utilized due to neglection. There are large areas that are disrepaired, give very small yields and are incorrectly used. Given the importance of pastures and meadows to improve livestock breeding, the ministry of agriculture, the Provincial Secretariat of Agriculture have secured funds for reclamation of pastures and meadows. Ameliorations include measures carried out with the aim of improving the physical, chemical and biological properties of land in order to provide favorable conditions for plant growth and achieving stable yields. In this regard, this paper aims to point out the technical and cultural practices of improving meadows and pastures. Keywords: pasture, meadow, care, agriculture, land amelioration

VRSTE PAŠNJAKA I LIVADA

Pašnjaci i livade predstavljaju one površine zemljišta obrasle travom i služe za proizvodnju stočne hrane. Iskorišćavanje ovih površina može da bude dvojako, ako se stoka pušta da se sama hrani, da pase, onda travne površine nazivamo pašnjacima. Ako ove površine čovek kosi i dobija seno onda ih nazivamo livadama.

Tabela 1. Površine pod pašnjacima i livadama PSS Vršac [1]Table 1. Grassland and meadows PSS Vrsac [1]

OPIS VRŠAC PLANDIŠTE BELA CRKVA KOVIN UKUPNO

Ha.ari m2 Ha.ari m2 Ha.ari m2 Ha.ari m2 Ha.ari m2

LIVADE 3543.44 48 203.93 71 1064.90 03 289.15 76 5101.43 98 PAŠNJACI 7573.00 27 45.93 00 2207.00 00 10488.04 81 20313.98 08 UKUPNA POVRŠINA 11116.44 75 249.86 71 3271.90 03 10777.20 57 25415.42 06

o Vrste livada i pašnjaka o Kako popraviti prirodne livade i pašnjake o Tehničke mere popravke prirodnih livada i pašnjaka o Zaključak o Literatura




10

Travni pokrivač pašnjaka i livada je sastavljen od različitih biljnih vrsta. Ako je travni pokrivač nastao od trava koje su samonikle to nazivamo prirodni travni pokrivač. One travne površine koje čovek zasniva obradom zemljišta i sejanjem semena izabranih trava nazivamo privremenim ili veštačkim pašnjakom ili livadom.

Sve trave koje sačinjavaju pokrivač pašnjaka i livada dele u tri grupe i to: 1. klasaste trave, 2. Mahunarke (leguminoze) i 3. ostale trave. Za livade i pašnjake od značaja su prve dve grupe dok treća grupa gde spadaju i korovi je nepoželjna u travnom sastavu pašnjaka i livada.

Najvažnija životna osobina klasastih trava i mahunarki je bokorenje, sposobnost trava da daju nadzemne izdanke koji se posle ispaše ili kosidbe obnavljaju. Bokorenje je od velike važnosti za svaku vrstu trava, jer što je jači i veći broj izdanaka, to je prinos zelene mase ili sena veći.

Po dužini života, klasaste trave dele se na jednogodišnje, dvogodišnje i višegodišnje trave. Po dužini stabla klasaste trave mogu biti niske, srednje i visoke. Nadzemni izdanci niskih trava narastu 30 – 40 cm, srednjih 40 – 80, a visoke 80 – 120 cm.

Niske trave obično preovlađuju na pašnjacima a visoke na livadama. Korenov sistem klasastih trava većim delom prostire se u površinskom sloju zemljišta na dubini 12 – 30 cm. Bokorenje klasastih trava iz pupoljaka koji se nalaze na glavnom stablu i bokorenje klasastih trava iz pupoljaka koji se nalaze na podzamnim stablima prikazano je na slici 1.

Slika 2. Bokorenje mahunjača i koren mahunjača sa zadebljanjima ( kvržicama) na žilama i žilicama [2]Figure 2. Tillering pulses and pulses with root thickenings(nodules) on the veins and veinlets [2]

Slika 1. Bokorenje klasastih trava iz pupoljaka na glavnomstablu i iz pupoljaka na podzamnim stablima [2]Figure 1. Grass tillering ear buds from the main stem and the buds on the ground trees [2]

Mahunarke (leguminoze ) imaju veću hranjljivu vrednost od klasastih trava, međutim one su manje zastupljene u travnom pokrivaču livada i pašnjaka. Bokorenje se vrši iz pupoljaka na korenovom vratu koji se nalazi u zemlji na dubini 1- 2 cm (Slika 2).

Korenov sistem mahunarki je jako razvijen i dostiže dubinu od 2-3 metara. Na žilama i žilicama nalaze se mala zadebljanja-kvržice (Slika 2) u kojima žive bakterije koje imaju sposobnost da za svoj život troše azot iz zemljišta a nakon njihovog izumiranja azot ostaje u zemljištu i služi za ishranu biljaka. Stablo mahunarki može da bude žbunasto ili poleglo. Polegljiva stabla u dodiru sa zemljom obrazuju žilice, ukorenjavaju se i daju novu biljku. Ova sposobnost je od naročitog značaja za pašnjake, jer se na taj način mahunarke šire, duže žive i nastaju nove biljke.

KAKO POPRAVITI PRIRODNE PAŠNJAKE I LIVADE

Loše stanje naših pašnjaka i livada zbog zapuštenosti mogućno je popraviti ako se izvrše izvesne mere. Po načinu izvođenja i drugim osobinama sve mere popravke prirodnih pašnjaka i livada dele se u dve grupe: tehničke i agrotehničke mere popravke.

Tehničke mere nege su mere od trajne vrednosti i zahtevaju veća novčana ulaganja. Tehničke mere su odvodnjavanje, navodnjavanje, krčenje, čišćenje panjeva i kamenja.

Agrotehničke mere nege imaju privremenu vrednost, jer je njihovo delovanje na travnu površinu pašnjaka i livada ograničeno. U agrotehničke mere spadaju obrada zemljišta, valjanje, drljanje, đubrenje i suzbijanje korovskih vrsta.




11

TEHNIČKE MERE NEGE PAŠNJAKA I LIVADA

Odvodnjavane. Prevelika vlaga je najveći neprijatelj livada i pašnjaka za postizanje kvalitetne hrane i visokih prinosa. Zemljište prezasićeno vodom nema u sebi dovoljno vazduha koji je neophodan za disanje korena biljaka. Nedostatak vazduha deluje na stvaranje štetne kiseline, zemljište se zakišeljava a samim tim takvo zemljište je odlična sredina za razvoj loših trava i korova. Prezasićena vodom, zemljišta pašnjaka i livada su hladnija, trave na ovakvim terenima kasnije kreću u proleće i sporo se razvijaju. Iz navedenih razloga na takvim terenima treba preduzeti mere odstranjivanja viška vode. Za odvodnjavanje se koriste dva načina: odvodnjavanje otvorenim kanaloma ili drenažom, koriščenje drenažnih cevi.

Navodnjavanje. Ako u zemljištu nema dovoljno vode, to utiče na sastav travnog pokrivača prirodnih pašnjaka i livada. Umesto korisnih trava razvijaju se štetne korovske vrste, pa takav travnjak je u stanju propadanja , prinos zelene mase i sen brzo opadaju. Radi popravke takvih terena-pašnjaka teba pristupiti navodnjavanju. Navodnjavanje veštačkom kišom je nasavršeniji način. U tehničke mere nege spada i uklanjanje neravnina na livadi i pašnjaku kao i krčenje panjeva, žbunja i uklanjanje kamenja sa takvih terena.

AGROTEHNIČKE MERE NEGE PAŠNJAKA I LIVADA

Osnovna obrada zemljišta primenjuje se na onim površinama na kojima su je travni pokrivač dotrajao u tolikoj meri da se njegovo iskorišćavanje više ne isplati. Ove površine se preoravaju, pretvaraju u oranice i nakon dve godine se na njima zasnivaju veštački pašnjak i livada.

Površinsko obrađivanje ima pun značaj samo na onim prirodnim pašnjacima i livadama koje se nalaze u stanju normalne rodnosti, čiji je travni pokrivač sastavljen od korisnih trava. Operacije koje se izvode u površinskoj obradi su drljanje, valjanje. Površinskom obradom travni pokrivač se ne menja već se održava i popravlja. Ovakvim načinom obrade vrši se rasturanje krtičnjaka, uništava se delimićno mahovina, provetrava se površinski sloj zemljišta.

Đubrenje travnjaka i livada je najvažnija mera za pravilno uređenje travnih površina. Košenjem i ispašom odnose se svake godine velike količine hranljivih materija, na ovaj način pašnjaci i livade se iscrpljuju. Đubrenjem se obezbeđuje normalna ishrana biljaka i održavanje zemljišta u stanju normalne plodnosti.Đubriva koja se upotrebljavaju su organska đubriva i mineralna (veštačka ) đubriva.

Organska đubriva su stajnjak i osoka. Primena organskih đubriva je poželjna jer se sa njima unose u zemljište i mikroelementi koji su neophodni uspešan rast i razvoj biljaka. Za đubrenje stajnjakom preporučena količina je 10-20 tona po hektaru. Nakon primene stajskog đubriva treba obratiti pažnju da se ovce ne smeju napasati odmah nakon primene.

Osoka je tečno đubrivo i predstavlja oksidisanu mokraću domaćih životinja. Po svom sastavu osoka je azotno-kalijumovo đubrivo, dok fosfornu kiselinu sadrži u tragovima. Prilikom đubrenja predhodno treba osoku razblažiti u odnosu na jačinu osoke u odnosu 1: 1, 1:2 ili 1:3 (jedan deo osoke prema jedan, dva ili tri dela vode) i onda primeniti.

Kalcifikacija je mera popravke kiselosti zemljišta. Na osnovu dobijenih vrednosti i ako postoji potreba treba uraditi popravku Ph vrednosti. Vreme za izvođenje kalcifikacije je rana ili kasna jesen. Za popravku ph vrednosti koriste se krečni materijali, vreme primene je rano proleće ili kasna jesen jer u to vreme biljke su u fazi mirovanja. Neposredno posle kalcifikacije ne treba vršiti đubrenje drugim đubrivima jer bi to dovelo do gubitaka hranljivih materija. Između kalcifikacije i primene drugih đubriva treba da prođe nešto veći vremenski razmak. Krečni materijali koji se koriste su sirovi krečnjak, gašeni kreč, lapor, saturacioni mulj, u preporučenoj količini a na osnovu hemijiske analize zemljišta.

Mineralna đubriva kortiste se za osnovno đubrenje i za prihranu (površinsko đubrenje). Delolovanje mineralnih đubriva traje kraće vreme, jedna do dve godine, tako da se njihova upotreba mora ponoviti. Količina i vrste mineralnih đubriva određuju se na osnovu analize zemljišta. Najbolje rezultate u smislu povečanja prinosa i kvaliteta trava, daju kompleksna mineralna đubriva NPK. Orijentacione količine koje se primenjuju na pašnjacima ilivadama su 60 do 130 kg/ha azota, 60 kg/ ha fosfora i 50 kg/ha kalijuma.Vreme primene je rano u proleće, tada se primenjuju ukupne preporučene količine fosfora i kalijuma, a azot se razdeljuje tokom vegetacionog perioda. Primena azotnih đubriva na pašnjacima koji se intenzivno koriste za ispašu, đubrenje azotom se izvodi svake tri ili četri nedelje, količina azota je do 40 ka/ha u jednoj primeni. Posle primene azotnih đubriva na pašnjacima treba izbegavati ispašu ovaca nekoliko dana, jer direktnim konzumiranjem azotnih đubriva može doći do uginuća.

Rezultati hemijiskih analize zemljišta na području PSS Vršac (Tabela 2.) ukazuju da je obezbeđenost sa fosforom i kalijumom slaba (siromašna). Na ovim pašnjacima pored redovne primene mineralnih đubriva, treba uraditi i meliorativne mere kako bi popravili kvalitet zemljišta i prinos zelene mase.




12

Tabela 2. Rezultati hemijskih analiza zemljišta pašnjaka 2011 god PSS "Vršac" [11]Table 2. Results of chemical analysis of pasture land 2011 PSS "Vrsac" [11]

PAŠNJAK

Mesne Zajednice

GPS broj

Površina parc. Ha.ari m2

N % P2O5 K2O

Humus

CaCO3

pH u

1MKCL pH u H2O

Dubovac 178 63.39 74 0.1 3.40 3.60 1.66 6.02 7.31 7.93 Veliko Središte 84 37.60 59 0.271 3.74 24.40 4.52 0.56 5.53 6.60 Veliko središte 85 37.60 59 0.301 3.94 21.60 5.01 0.28 4.79 6.05 Ban. Subotica 78 51.90 68 0.296 4.36 28.00 4.94 0.14 4.50 5.71 Uljma 22 14.03 63 0.252 9.44 24.80 4.20 10.22 7.48 8.04 Dupljaja 50 72.96 70 0.128 6.34 10.00 2.14 0.28 5.82 6.94 Dupljaja 51 59.67 85 0.103 5.16 9.60 1.72 4.90 7.62 8.02 Potporanj 63 32.02 42 0.237 4.49 8.80 3.95 1.40 6.48 7.74 Jasenovo 117 43.28 40 0.247 4.50 18.00 4.12 0.14 6.23 7.43 Orešac 130 100.0000 0.217 4.94 20.80 3.61 0.00 5.43 6.77 Vračev Gaj 135 93.8752 0.162 4.11 9.20 2.70 3.92 7.47 7.95

. Suzbijanje korova. Sve ono što raste na livadama i pašnjaka, a ne predstavlja korisne trave ili deteline pripada

korovima. Stanje pašnjaka koji su zapušteni je takvo da u njima preovlađuju nepoželjne trave i korovi. Đubrenje predstavlja vrlo korisnu meru u suzbijanju korovskih biljaka. Hemijsko uništavanje korova u pašnjaku je jako složena mera. Razlog tome jeste što su travnjaci vrlo složene biljne zajednice. Za uništavanje širokolisnih korova primenjuju se herbicidi na bazi 2,4-D, Fluroksipir-meptil,Glifosat.Parakvat...[9].

ZAKLJUČAK

Zdrava hrana u zadnje vreme sve više dobija na značaju u svetu i kod nas. Iskoriščavanju prirodnih resursa

livada i pašnjaka, kao jeftinom izvoru hrane za ishranu životinja, mora se posvetiti više pažnje. Većina livada i pašnjaka u našoj zemlji je zapuštena, daje jako mali prinos i loš kvalitet sena i ispaše. Navedene mere nege livada i pašnjaka su obavezne mere koje treba primeniti. Daljim razvojem stočarstva u smeru povečanja broja stoke, unapređenjem i držanjem visoko kvalitetnih grla, jeftina hrana sa livada i pašnjaka moraće da ispuni visoke kriterijume kvaliteta i prinosa. Literatura: [1] Katastar opština Vršac, Bela Crkva, Plabdište i Kovin [2] M. Nikolić, S. Marinković, A. Smiljanić, (1959): Melioracije i pravilno iskorišćavanje livada i pašnjaka zadružna knjiga, Beograd [3] Zakonom o poljoprivrednom zemljištu "Sl. glasnik RS", бр. 62/2006, 65/2008 - dr. zakon 41/2009, [4] Prof V. Đorđević, (1951): Livadarstvo sa pašnjaštvom, Naučna knjiga, Beograd [5] D. Čolič, B. Pavićević, (1959): Obrada i iskorišćavanje poljoprivrednog zemljišta na nagibima Zadružna knjiga, Beograd [6] Prof. Dr. Pavao Kvakan, (1952): Trave, Poljoprivredni nakladni zavod Zagreb [7] Dr. S. Ocokoljić, D. Čolić, Dr. B. Milojić, Krmne biljke, Zadružna Knjiga Beograd [8] Prof. Dr. C. Barbulescu, Dr. I. Puia, (1991): Cultura pajistilor si a plantelor furajere Editura didactica, Bucuresti [9] Društvo za zaštitu bilja (2010): Pesticidi u poljoptrivredi i šumarstvu u Sebiji [10] Prof. Dr. Popescu Chiril (1982) : Agrofitotehnie, Editura didactica si pedagogica Bucuresti 1983 [11] Laboratorijski rezultati analize zemljišta pašnjaka: Laboratorijiska knjiga PSS Vršac




13

NAVODNJAVANJE KUKURUZA

Aleksandar Kremić, dipl.ing.

Izvod: Kukuruz je najznačajnija poljoprivredna kultura u Srbiji. Iako dobro podnosi sušu, potrebe kukuruza za vodom, da bi ostvario dobar prinos, su velike. Prinosi kukuruza su poslednjih godina znatno umanjeni usled nedostatka vlage u zemljištu, odnosno zbog lošeg rasporeda padavina tokom vegetacije. Iz tog razloga, navodnjavanje u proizvodnji kukuruza, odnosno u njegovim kritičnim fazama razvoja, ima izrazito veliki značaj. Jedno od najpristupačnijih načina navodnjavanja kukuruza na individualnim poljoprivrednim gazdinstvima, zbog manjeg početnog investiranja, bilo bi navodnjavanje pomoću Tifona sa rasprskivačem. Cilj ovog rada je da se prikažu potrebe kukuruza za vodom, pregled stanja i rasporeda padavina, kao i mogućnosti uvođenja navodnjavanja u proizvodnju kukuruza na području delovanja PSS Vršac. Rad takođe ukazuje i na mogućnosti korišćenja određenih zalivnih sistema, kao i postojećih vodotokova na ovom području, čija je iskorišćenost za sada nedovoljna. Ključne reči : kukuruz, padavine, navodnjavanje, Tifon sa rasprskivačem.

MAIZE IRRIGATION

BSc, Aleksandar Kremić

Abstract : Maize is the most important crop in Serbia. Although it tolerates drought, the corn water needs are

high in order to achieve good yields. Corn yields were significantly reduced in recent years due to lack of moisture in the soil, i.e. due to poor distribution of rainfall during the growing season. For this reason, maize irrigation during its production cycle, i.e. in its critical stages of development has a very great significance. One of the most affordable ways for corn irrigation on individual farms would be watering with Typhoon drip irrigation due to a lower initial investment. The aim of this paper is to show the corn water needs, analysis of the current situation and rainfall distribution, as well as the possibility of the introduction of irrigation in corn production on the territory which is covered by PSS Vršac. The paper also points out to the possibility of using several irrigation systems, as well as the existing water courses in the area which are currently underutilized. Keywords: maize, rainfall, irrigation, Typhoon drip irrigation.

o Uvod o Potrebe kukuruza za vodom o Zalivni rezim i načini navodnjavanja kukuruza o Trenutno stanje o Zaključak o Literatura

UVOD

Kukuruz je trenutno u Srbiji najznačajnija poljoprivredna kultura, ne samo zbog svog univerzalnog značaja, već i zbog zarade koju individualni poljoprivredni proizvođači ostvaruju po jedinici površine. Prinosi kukuruza su poslednjih godina znatno smanjeni usled nepovoljnih klimatskih uslova u ratarskoj proizvodnji. Da bi se prekinuo ovaj negativni trend potrebno je obezbediti da sve površine pod kukuruzom budu pod sistemom za navodnjavanje, pre svega na osnovu stanja na terenu kao i na osnovu potreba kukuruza za vodom. Takođe, potrebno je da se prinosi kukuruza kao i ostalih ratarskih kultura prilagode potrebama tržišta, kao i da se u proizvodnji primenjuju sve agrotehničke mere koje bi omogućile visoku i stabilnu proizvodnju kukuruza.

Hibridi kukuruza novije genetike, naročito oni iz ranijih grupa zrenja, zahtevaju „ gušću“ setvu, sa manjim razmacima između biljaka unutar redova, tako da se postižu sklopovi od 70000-85000 biljaka/ha. Nesporno je da hibridi kukuruza ove novije genetike imaju visok genetski potencijal za prinos, i da njihovi prinosi mogu biti rekordni, ali mora se istaći da je taj prinos moguće ostvariti jedino u uslovima „visoke agrotehnike“. Kada kažemo „visoka agrotehnika“,




14

pre svega mislimo na količine đubriva koje treba primeniti prilikom osnovnog đubrenja, predsetveno i u prihrani biljaka, kao i o dovoljnim količinama vode koje su kukuruzu neophodne da bi formirao dobar prinos.

POTREBE KUKURUZA ZA VODOM

Kukuruz je dosta otporan na sušu, može se reći i dosta štedljiv po pitanju vode, ali je ipak, zbog velike vegetativne mase koju proizvodi, visokog prinosa i dugog vegetacionog perioda, veliki potrošač vode, tako da u uslovima suše znatno podbaci u prinosu zrna. Ekonomično troši vodu, a transpiracioni koeficijent mu je 250-400 [1]. Dobro koristi minimalne padavine, zahvaljujući obliku i položaju lišća, niz koje se voda sliva preko stabla i vlaži zemljište uz samu biljku, odakle je usvajaju žilice adventivnog korena. [1].

Potrošnja vode od strane biljaka kukuruza zavisi od mineralne ishrane, plodnosti zemljišta, temperature, relativne vlažnosti vazduha, a takođe i od genotipskih razlika između hibrida kukuruza. Polazeći od činjenice da u fazi intenzivnog porasta kukuruz troši i do 4 litra vode po biljci dnevno, u našim klimatskim uslovima, količina padavina koja je potrebna kukuruzu tokom vegetacije iznosi oko 500-600 litara/m2. Ova količina padavina može biti i 200-300 l/m2 u toku vegetacije, ali dobro raspoređenih, naročito u tzv. kritičnom periodu [2] . Vreme trajanja kritičnog perioda u razvoju kukuruza nije isto u različitim reonima i zavisi od klimatskih uslova. Kukuruz traži najviše vode u periodu koji počinje 7-10 dana pre metličenja i traje do kraja cvetanja, odnosno oplodnje. Prvi deo ovoga perioda smatra se izrazito kritičnim periodom za vodu, jer se tada formiraju generativni organi i osnova za prinos [3]. U slučaju nedostatka vode u ovom periodu, kod kukuruza dolazi do toga da vršni deo klipa bude neoplođen, a kao posledica toga je klip koji nije dovoljno popunjen zrnima.

Mnogi autori navode da su kritični periodi kukuruza za vodom, faze od nicanja do pojave 7-8 listova, potom faza metličenja odnosno svilanja, kao i faza nalivanja zrna pa sve do završetka mlečnog zrenja. Nedostatak vode u navedenim periodima može dovesti do umanjenja prinosa i preko 70%. Ako bi količine padavina, prema potrebama kukuruza za vodom, mogli idealno da rasporedimo po mesecima tokom vegetacije, onda bi količina padavina u aprilu iznosila oko 20 mm, maju 60-70 mm, junu oko 140 mm, julu 130 mm, avgustu 110 mm, septembru 50-60 mm i oktobru 20 mm. Uzimajući u obzir prethodno navedeno, dolazi se do zaključka, da kukuruz najveću potrošnju vode ima sredinom kritičnog perioda, odnosno u našim uslovima to je uglavnom druga i treća dekada jula meseca.

ZALIVNI REŽIM I NAČINI NAVODNJAVANJA KUKURUZA

Poznavajući dinamiku potreba kukuruza za vodom, njegove potrebe po fazama razvića, najzastupljeniji je zalivni režim prema kritičnim periodima za vodu [1]. Znajući zemljišne i klimatske uslove za region Vojvodine, najpovoljnija šema zalivanja kukuruza bila bi u fazi 7-8 listova, pre početka metličenja i tokom oplodnje. Pojedina zalivanja se mogu preskočiti, a to zavisi pre svega od količine padavina u pojedinim periodima, ili se mogu obaviti u drugim fazama razvoja kukuruza, usled pojave suše. Primenjujući ovu šemu, norma zalivanja kukuruza iznosila bi oko 60 mm.

Kukuruz kao širokoredna okopavina može da se zaliva brazdama, ali najčešći način zalivanja je veštačkom kišom ili orošavanjem. Ovaj način zalivanja je i najsličniji prirodnoj kiši, a i raspodela vode je ujednačenija. Obzirom da je kukuruz visok usev, sistem zalivanja Tifonom (Slika 1 i 2) je jedno od boljih rešenja jer poseduje rasprskivače dalekog dometa sa velikim prečnikom mlaznice.Tifon se sastoji od šasije na kojoj se nalazi veliki kalem sa fleksibilnim cevima, uglavnom polietilenskim.Šasija je povezana sa dalekodometnim rasprskivačem na točkovima, koga traktor odvlači na početnu radnu poziciju, odmotavajući cev sa kalema. Prilikom zalivanja Tifonom, koristeći izvor vode, potrebno je obezbediti visok pritisak jer domet mlaza u prečniku može da bude i do 150 metara.Potrebna norma zalivanja kukuruza ostvaruje se tako što se reguliše brzina namotavanja fleksibilne cevi na kalem i na taj način povlači rasprskivač prema šasiji. Zalivanje se prekida kada je rasprskivač stigao do šasije, odnosno kada je došlo do zatezanja cevi. Kod Tifona, moguće je velike rasprskivače zameniti kišnim krilima sa manjim rasprskivačima, koji stvaraju sitnije kapi, odnosno finiju kišu, a takođe kišna krila se mogu podešavati prema visini useva.

Postoje i savremeni sistemi za navodnjavanje orošavanjem koji su samohodni i širokozahvatni, kao što su kružni uređaj „boom“, kružni uređaj –pivot i automatski linearni uređaj, a mogu se primenjivati na velikim površinama i za visoke useve kakav je kukuruz. Oni su detaljno predstavljeni u prethodnom broju Aktuelnog savetnika, u tekstu pod nazivom „Uređaji za navodnjavanje veštačkom kišom“, čiji je autor dipl. inž. Milan Kosovac (PSS Vrbas). Međutim ovakvi sistemi pored velikih prednosti imaju velika početna ulaganja i troškovi održavanja su visoki, tako da su teško dostupni individualnim poljoprivrednim proizvođačima.




15

Slika 3. i 4. Tifon za zalivanje sa rasprskivačem Picture 3. and 4. Typhon watering with sprinkler

TRENUTNO STANJE

Poljoprivredna stručna služba „Agrozavod“ doo iz Vršca, u ovom delu Južnog Banata, pokriva opštine Vršac,

Bela Crkva, Plandište i Kovin, odnosno oko 156000 ha obradive površine. Kukuruz kao najzastupljenija kultura, svake godine u strukturi setve učestvuje na površinama od oko 60000-65000 ha, što znači da zauzima više od 40% površina. Na žalost, površine pod kukuruzom koje se navodnjavaju su minimalne, i uglavnom su to površine gde se gaji semenski kukuruz na većim poljoprivrednim imanjima, dok se površine pod kukuruzom na individualnim gazdinstvima ne navodnjavaju.

Količine padavina u 2012. godini, u ovom delu Južnog Banata, posmatrajući period od Aprila do Oktobra meseca, iznose 587,6 mm/m2 (tabela 1.), što bi prema potrebama kukuruza za vodom bilo dovoljno da on postigne dobar prinos, ali raspored padavina nije bio povoljan za ovu kulturu, jer su „promašile“ kritične periode kukuruza za vodom, što je dovelo do velikog smanjenja prinosa. Na velikom broju parcela, štete na kukuruzu usled nedostatka vode bile su i preko 80%, odnosno prinosi po hektaru iznosili su i manje od 1000 kg. Ako posmatramo količine padavina u 2010. godini u ovom regionu (tabela 2.), takođe u periodu vegetacije kukuruza, vidimo da je njihova vrednost ( 539,4 mm/m2 ) približna količinama padavina iz 2012. godine, ali su raspoređene tako da je kukuruz u svim svojim kritičnim periodima imao dovoljnu količinu vode, što je i rezultiralo prinosima koji su prelazili 10 t/ha.

Kanal DTD, koji prolazi kroz teritorije opštine Vršac, Bela Crkva i Plandište, kao i postojeća kanalska mreža, trenutno nisu dovoljno iskorišćeni. Ovaj potencijal koji postoji na terenu koji pokriva stručna služba iz Vršca, poljoprivredni proizvođači mogli bi iskoristiti za navodnjavanje kukuruza i drugih kultura, jer suvo ratarenje nema perspektivu i definitivno ne donosi dovoljan finansijski efekat.

Tabela 3. Vrednosti prosečnih količina padavina, temperatura vazduha i temperatura zemljišta u periodu vegetacije kukuruza u 2012. godini na teritoriji koju pokriva PSS Vršac [4]Table 3. Values of average rainfall, air temperature and soil temperature during the growing season of maize in 2012. The territory covered by the PSS Vršac [4]

Mesec Količina padavina u mm Prosečna temperatura

vazduha ⁰C Prosečna temperatura

zemljišta ⁰C April 80,0 13,63 11,64 Maj 117,6 17,38 16,58 Jun 39,2 23,65 21,87 Jul 220,0 26,01 25,54

Avgust 2,0 24,59 23,96 Septembar 44,0 20,74 20,35 Oktobar 84,8 13,62 14,46

Ukupno: 587,6




16

Tabela 4. Vrednosti prosečnih količina padavina, temperatura vazduha i temperatura zemljišta u periodu vegetacije kukuruza u 2010. godini na teritoriji koju pokriva PSS Vršac [4]Table 4 . Values of average rainfall, air temperature and soil temperature during the growing season of maize in 2010. The territory covered by the PSS Vršac [4]

Mesec Količine padavina u mm Prosečne temperature vazduha ⁰C

Prosečne temperature zemljišta ⁰C

April 4,4 16,26 16,27 Maj 112,4 17,12 17,19 Jun 106,8 19,35 19,60 Jul 82,4 23,10 23,11

Avgust 137,6 22,77 23,08 Septembar 35,8 16,97 17,65 Oktobar 60,0 9,97 10,85

Ukupno : 539,4

ZAKLJUČAK

Intenzivna proizvodnja kukuruza u regionu koji pokriva PSS Vršac definitivno zahteva navodnjavanje površina na kojima se ova kultura gaji.Navodnjavanje kukuruza na malim gazdinstvima individualnih proizvođača moglo bi se realizovati pomoću već pomenutih Tifona, gde bi se kao izvor vode koristila kanalska mreža ili bunari. Navodnjavanje ovim sistemima najpristupačnije je za manje proizvođače, kako zbog konstrukcionih prednosti tako i zbog početnog investiranja.

Investicija u ovakve sisteme za navodnjavanje bila bi sigurna i isplativa. Sigurna sa aspekta bezbedne proizvodnje u smislu klimatskih uslova, a isplativa jer bi na tim površinama bilo znatno više prinosa zrna kukuruza a samim tim i profit svakog proizvođača bio bi daleko veći. Literatura:

[1] Bošnjak Đ. (1999): Navodnjavanje poljoprivrednih useva, Univerzitet u Novom Sadu, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad, str. 186-188 [2] Prof. dr. Stevan L. Jevtić (1992): Posebno ratarstvo, IP Nauka, Beograd, str. 168-170 [3] Dr. Novica Vučić (1976): Navodnjavanje poljoprivrednih kultura, Univerzitet u Novom Sadu, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad, str. 232-233 [4] Interni podaci korišćeni iz PIS Vršac, 2012, 2010.




17

PROIZVODNJA ZDRAVSTVENO BEZBEDNE HRANE

mr Divna Marić, Miodrag Joka dipl.ing.

Izvod: Kontrolisana primena pesticida, sadržaj ostataka pesticida u poljoprivrednim proizvodima u dozvoljenim granicama i proizvodnja zdravstveno bezbedne hrane jedan je od prioritetnih ciljeva savetodavne službe. Poštujući načela dobre poljoprivredne prakse, Zakon o sredstvima za zaštitu bilja (Službeni glasnik RS br.41/2009) kao i Zakon o bezbednosti hrane (Službeni glasnik RS br.41/2009) PSS „Agrozavod“ doo Vršac u saradnji sa Udruženjem povrtara, voćara i proizvođača cveća „Banat“ iz Gaja i opštinskom upravom u Kovinu sprovela je projekat proizvodnje zdravstveno bezbedne hrane i njene prodaje na zelenoj pijaci u Kovinu. Ključne reči: zdravlje, hrana, pesticidi, udruženje

PRODUCTION OF SAFE FOOD

MSc, Divna Marić, BSc, Miodrag Joka

Abstract: Controlled pesticide usage, pesticide residue content in agricultural products within acceptable limits and safe food production are one of the most important objectives of the Extension Service. Respecting the principles of good agricultural practice, the Law on Plant Protection Products (Official Gazette of Republic of Serbia nr.41/2009) and the Law on Food Safety (Official Gazette of Republic of Serbia nr.41/2009) PSS "Agrozavod" DOO Vršac in collaboration with the Association of vegetable, fruit and flower producers "Banat" from Gaj and municipal government in Kovin conducted a project for producing safe food and selling it to the green market in Kovin. Keywords: health, food, pesticides, association

o Projektne inicijative o Aktivnosti o Zaključak o Literatura

POKRETANJE INICIJATIVE

Udruženje povrtara, voćara i proizvođača cveća „Banat“ iz Gaja osnovano je 2011. godine i brojalo je 12 članova. Jedna od prvih inicijativa ovog udruženja je bila da se proizvodi ovog udruženja razlikuju od drugih, odnosno da se njihov trud i savesnost u sprovođenju agrotehničkih mera na neki način obeleže. Prvi kontakti ovog udruženja i Agrozavoda usledili su krajem 2011.godine gde su im savetodavci dali smernice kako bi se njihova ideja na pravi način i najbrže realizovala. Naime, napisan je projekat koji je prezentovan opštinskoj upravi u Kovinu koja ga je prihvatila i aktivno se uključila u njegovo sprovođenje.

AKTIVNOSTI

Kao osnovu za sprovođenje ovog projekta, a kako nalaže i Zakon o sredstvima za zaštitu bilja (član 46) članovi udruženja su od strane savetodavaca iz Agrozavoda stručno osposobljeni za primenu sredstava za zaštitu bilja. Takođe, održana je i radionica o vođenju knjige polja, gde su upoznati o načinu i obavezi vođenja evidencije (član 64 istog zakona) o svakom tretiranju bilja.

Izvršena je agrohemijska analiza zemljišta svih parcela sa kojih se proizvodi iznose na pijaci i data im je preporuka đubrenja. Komunalno preduzeće iz Kovina odvoilo je 8 tezgi na kovinskoj pijaci koje su za potrebe ovog projekta prefarbane u svetlo zelenu boju i obeležene tablom na kojoj je naznačeno da su proizvodi koji se tu prodaju kontrolisani na ostatke pesticida i da je to zdravstveno bezbedna hrana.




18

U cilju populatizacije ove akcije sašivene su kecelje svetlozelene boje sa logom udruženja i Agrozavoda kako bi prodavci bili prepoznatljivi. Savetodavci angažovani u ovom projektu su permanentno bili u kontaktu sa članovima udruženja, svojim savetima im pomagali u dobijanju što boljih prinosa, a takođe i proizvoda koji su zdravstveno bezbedni.

Uzorci koji su analizirani u akreditovanoj laboratoriji na prisustvo pesticida ni u jednom slučaju nisu pokazali nedozvoljen sadržaj istih.

Slike 5. i 6. Članovi udruženja “Banat” na pojaci u Kovinu Picture 5. and 6. Members of the "Banat" on the Kovin reinforce

Kako se projekat razvijao, tako je interesovanje za njega bilo sve veće. Prodaja na ovim tezgama je sve bolje išla, a potvrda za to je što su i drugi proizvođači izrazili želju da se uključe, tako da danas ovo udruženje broji preko 20 članova i svakim danom se taj broj povećava.

ZAKLJUČAK

Ovakvi projekti i striktna primena zakonske regulativ trebali bi da dovedu do ostvaranja glavnog cilja “Zakona o bezbednosti hrane “da obezbedi visok nivo zaštite života i zdravlja ljudi i zaštitu interesa potrošača, uključujući načelo poštenja i savesnosti u prometu hranom, uzimajući u obzir kada je to moguće zaštitu zdravlja i dobrobiti životinja, kao i zdravlja bilja i zaštite životne sredine” [1]. Literatura: [1] (2009) Zakon o bezbednosti hrane. Službeni glasnik RS br 41/2009 [2] (2009) Zakon o sredstvima za zaštitu bilja. Službeni Glasnik RS 41/2009.




19

UTICAJ AGROTEHNIČKIH MERA NA RAZVOJ KORENOVOG SISTEMA KUKURUZA

Božidar Plećaš, dipl. ing.

Izvod: Svedoci smo da u jednoj deceniji vrlo je malo godina koje su u pogledu padavina optimalne za razvoj biljaka i da se uglavnom smenjuju sušne i godine sa prekomernim padavinama. U prikazanom radu naglašen je značaj agrotehničkih mera koje bi u ekstremnim godinama mogle da doprinesu ublažavanju posledica nepovoljnih uslova sredine, omoguće razvoj korena kao organa koji biljku snabdeva vodom i hranljivim materijama i na taj način doprinesu isplativosti poljoprivredne proizvodnje. Ključne reči: korenov sistem, osnovna obrada, međuredne kultivacije, navodnjavanje

IMPACT OF THE CULTURAL PRACTICES ON CORN ROOT SYSTEM DEVELOPMENT

BSc, Božidar Plećaš

Abstract: Over a decade we have witnessed there were few years in terms of rainfall for optimum plant growth and mostly dry years take turn with excessive rainfall years. The agrotechnical practices presented here may contribute in alleviating unfavorable environmental conditions in extreme weather`s years, enabling the development of root as a plant organ which supplies the plant with water and nutrients and thus contributing to profitability of agricultural production. Keywords: root system, basic processing, inter-row cultivation, irrigation

o Uvod o Agrotehničke mere (osnovna obrada, đubrenje, međuredna obrada, navodnjavanje) o Zaključak o Literatura

UVOD

Za nesmetan razvoj biljke kukuruza potrebno je obezbediti optimalne uslove za razvoj korena kukuruza koji biljku snabdeva vodom. Posebno treba istaći visoke zahteve korenovog sistema kukuruza za aeracijom tla, što se objašnjava disanjem. Ogledima je dokazano da, što je jače disanje, to je porast korena intenzivniji, a time je apsorpcija hraniva veća.

AGROTEHNIČKE MERE

OSNOVNA OBRADA

Korenov sistem kukuruza se dobro razvija u dosta rastresitom zemljištu koje ne izaziva veliki mehanički otpor rastućem korenu.Pokazatelj rastresitosti zemljišta je zapreminska težina i ona se u rastresitom zemljištu kreće u granicama od 0,9-1,2 g u cm3 [1]. U zbijenom zemljištu korenov sistem se slabije razvija i slabije iskorišćava hraniva i vodu. S toga se nameće potreba dublje osnovne obrade zemljišta jer se na taj način povećava dubina oraničnog sloja, uništavanjem plužnog đona oranica ili podrivanjem smanjuje se otpor na koji koren nailazi, pa se tako uklanjaju prepreke za njegovo prodiranje u dublje slojeve.




20

ĐUBRENJE

Razviće korenovog sistema i prinos kukuruza odrećeni su uglavnom plodnošću zemljišta i njegovom snabdevenošću organskim mineralnim đubrivima. Đubrenje kvantitativno poboljošava korenov sistem, uvećavajući njegovu aktivnu upijajuću površinu, dubinu prodiranja i rasprostranjenja u širinu.

Tabela 5. Razviće korenovog sistema razlišitih o stasavanju hibrida kukuruza u zavisnosti od đubrenja Table 5. Develop the root system of different maturing corn hybrids depending on the fertilization

1970. godina (sušna) 1971. godina (umereno vlažna)

HIBRID FON

Dubina prodiranja osnovne mase korena (cm)

Rasprostranjenost korena u stranu od glavnog stabla (cm)

Dubina prodiranja osnovne mase korena (cm)

Rasprostranjenost korena u stranu od glavnog stabla (cm)

Bez đubrenja

60 30 - 40 50 60 – 70 Srednje kasni

N45P60K45 80 60 - 70 70 80 – 90 Bez đubrenja

50 20 – 30 40 40 – 50 Srednje rani

N45P60K45 60 30 - 40 50 50 - 60

U svim ispitivanjima kod nas i u svetu pozitivan efekat daje unošenje organskih i mineralnih ćubriva istovremeno sa setvom, lokalizovaqno na 4-5 cm sa strane i 2 – 3 cm dublje od semena [1]. Na zemljištima gde ne postoje opasnost od ispiranja hraniva podzemnim vodama, a u cilju podsticanja korena za rast u dubinu čime se obezbeđuje bolje snabdevanje vodom iz dubljih zemljišta, nameče se potreba unošenja celokupne količine fosora i kalijuma i dela azotnih đubriva u jesen sa osnovnom obradom. MEĐUREDNA OBRADA

Međuredno kultiviranje useva kukuruza je značajna mera nege kojom se obezbeđuje očuvanje vlage u

zemljištu, poboljšava aeracija istog i redukuje broj korovskih biljaka koje su konkurencija biljkama kukuruza. Vrlo je važno obratiti pažnju prilikom izvođenja međurednih kultivacija na dubinu kultivacije i veličinu zaštitne zone, jer se povrede korenovog sistema moraju svesti na najmanju meru. Prva kultivacija se obavlja u fazi 3-5 listova i izvodi se na veću dubinu i sa manjom zaštitnom zonom (10 cm) jer tada klicini korenčići više prodiru u dubinu nego što se šire i nema opasnosti od njihovog oštećenja. Drugo kultiviranje izvodi se kada biljka kukuruza ima 6-8 listova, tada nodijalni (adventivni) korenovi rastu koso, udaljeni su od biljke 25-35 cm i imaju glavnu ulogu u ishrani biljke. Da se oni ne bi oštetili smanjuje se dubina izvođenja druge međuredne kultivacije u odnosu na prvu, a zaštitna zona se povećava na 15-20 cm [3].

NAVODNJAVANJE

U uslovima niske vlažnosti zemljišta korenov sistem kukuruza prodire znatno više u dubinu i širinu, ali je njegova ukupna masa, a naročito aktivni deo (usisavajuća površina) manja nego kod optimalne vlažnosti zemljišta. Najbolji uslovi za obezbeđenje vodom i mineralnom hranom ostvaruju se pri ravnomernom vlaženju zemljišta u toku celog perioda vegetacije kukuruza. Pri nedovoljnoj vlažnosti zemljišta zalivanje ima veliki efekat, naročito u aritnim područjima. U uslovima navodnjavanja razvića korenovog sistema kukuruza, uglavno njegove aktivno upijajuće površine, protiče znatno bolje, naročito u kišnom horzontu zemljišta [1].




21

Slika 7. Kukuruz Slika 8. Polje kukuruza

Picture 7. Maize Picture 8. Corn field

Tabela 6. Uticaj navodnjavanja na razviće korena različitih hibrida kukuruza (Kerefor idr. 1974.) Table 6. The effect of irrigation on root develop different hybrids (Kerefor etc. 1974.)

Sadržaj korenove mase u % u sloju

Varijanta ogleda Hibrid

0-60 cm 60 – 100 cm

Težina suvog korena po biljci (g)

Visina biljaka (cm)

Težina nadzemne suve mase po biljci (g)

Prinos zrna (mc/ha)

Bez navodnjavanja

Rani 87,2 12,8 32,6 221 239,3 27,5

Sa navodnjavanjem

Rani 84,5 15,2 43,3 261 284,1 49,8

Bez navodnjavanja

Srednje 85,7 14,3 34,2 242 293,2 26,2

Sa navodnjavanjem

Rani 78,7 21,3 63,2 321 441,7 76,9

Bez navodnjavanja

Srednje 88,1 11,9 33,6 216 299,4 31,1

Sa navodnjavanjem

Rani 86,7 23,3 70,4 361 482,1 78

ZAKLJUČAK

Da bi se proizvodnja kukuruzom učinila isplativom i u nepovoljnim godinama, izražene suše ili prevlaživanja, potrebno je, u cilju postizanja visokih prinosa obezbediti uslove za razvoj korenovog sistema kao organa koji biljku snabdeva hranivima i vodom koja je biljkama neophodna u vegetativnim a pogotovo u generativnim fazama razvoja.Pravilnom primenom agrotehničkih mera obrade zemljišta i nege useva, stvaraju se uslovi za razvoj korenovog sistema i na taj način ublažavaju negativni uticaji spoljašnje sredine na gajenje biljke, ali se kao jedino pravo i trajno rešenje nedostatka vode u sušnim letima nameće navodnjavanje.

Literatura: [1] Jevtić S., (1977): Kukuruz, Institut za ratarstvo i povrtarstvo Novi Sad [2] Jevtić S. i ostali (1989): Posebno ratarstvo I deo, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad [3] Klobučar B., Gračan R., Todorić I., (1986): Osnovi biljne proizvodnje IV izdanje




22

KUKURUZNI PLAMENAC (OSTRINIA NUBILALIS) NA PODRUČJU PSS VRŠAC

Dragan Stefanovski, dipl.ing. Izvod: Kukuruzni plamenac (Ostrinia nubilalis) kao polifagna štetočina napada preko 240 biljnih vrsta iz 40

različitih porodica. Najznačajnija biljka hraniteljka za ovu štetočinu je kukuruz. Larva kukuruznog plamenca koja oštećuje listove kukuruza, klipove tj. zrna, drške klipova , metlicu i stablo koji se lome i tako napadnute biljke su izgubljene za prinos. Indirektne štete koje pričinjava ova štetočina su naseljavanje raznih gljiva na mestu ubušenja čime se smanjuje tržišna i upotrebna vrednost zrna kukuruza. Visina smanjenja prinosa kukuruza zavisi pre svega od intenziteta napada ove štetočine. Smatra se da prisustvo jedne gusenice u biljci kukuruza povlači za sobom smanjenje prinosa za oko 5,5%, odnosno, ukoliko je njihov broj veći (na primer 5), svaka gusenica smanjuje prinos za oko 2,7% [1]. Smanjenje prinosa kukuruza usled napada kukuruznog plamenca pojedinih godina može biti i veće od 25%. Ključne reči: kukuruzni plamenac, larva, štete, prinos

EUROPEAN CORN BORER (OSTRINIA NUBILALIS)

BSc, Dragan Stefanovski

Abstract: European corn borer (Ostrinia nubilalis) as polyphagous pest attacks more than 240 plant species from 40 different families. The most important host plant for this pest is corn. Corn borer larvae, which damages the corn leaves, cobs, i.e. kernels, maize handles, tassel and stalk which are broken and so attacked plants are lost for yield. Indirect damages caused by these pests are settling various mushrooms at the place of drilling reducing the market and utility value of corn kernels. The amount of corn yield depends primarily on the level of infestation from this pest. It is believed that the presence of one larval plant corn reduces yield with about 5.5%, i.e., if their number is higher (eg 5), each caterpillar reduces the yield of about 2.7% [1]. Reduction in yield due to corn borer attack in some years may be higher than 25%. Keywords: corn borer, larvae, damage, yield

ŽIVOTNI CIKLUS

o Životni ciklus o Praćenje brojnosti o Mere suzbijanja o Zaključak o Literatura

Kukuruzni plamenac ima dve do tri generacije godišnje. Zimski period provodi u stadijumu odrasle gusenice u

kukuruzovini i drugim ostacima biljki-domaćina. U to vreme gusenice se nalaze u fazi tzv. „zimske dijapauze“ [2]. Odrasla gusenica je veličine 2 do 2,5 cm. Uproleće dolazi do preobražaja gusenice u lutku. Leptiri se pojavljuju od početka maja meseca do sredine oktobra. Odrasle jedinke – ženke i mužjaci se međusobno razlikuju ne samo po građi genitalija, nego i po veličini, obliku i obojenosti tela. Ženka je krupnija. Obično se prvo pojavljuju mužjaci, a kasnije dolazi do dominacije ženki [2]. Leptiri danju miruju a lete u večernjim časovima i noću. Nakon kopulacije dolazi do polaganja jaja najčešće na naličje lista kukuruza uz glavni nerv u grupicama od 15 do 45 jaja, poređana kao krljušt u riba. Jedna ženka položi od 100 do 900 jaja. Embrionalni razvoj traje 3-14 dana. Tek izležene gusenice se kratko zadržavaju na mestu gde su se izlegle, a onda migriraju ka „fišeku“ vršnog lišća i u pazuhe listova [2]. Posle drugog i trećeg presvlačenja gusenice kukuruznog plamenca započinju masovnu migraciju prema nezaposednutim delovima biljke. Na pogodnim mestima, obično ispod rukavca listova ili u zoni klipa one prodiru u unutrašnjost stabljike, odnosno klipa. Tu će se dalje razvijati i dočekati zimu (ili će se na tom mestu – u slučaju pojave druge generacije – preobraziti u lutke) [2]. Gusenice prve generacije oštećuju lišće i metlicu, a druge generacije zrno i klip i nanose veće štete.




23

Slika 9. Imago Ostrinia nubilalis Slika 10. Jajno leglo

Picture 10. Egg litter Slika 11. Gusenica (larva) Slika 12. Lutka Picture 11. Caterpillar (larva) Picture 12. Puppet

PRAĆENJE BROJNOSTI

Praćenje brojnosti kukuruznog plamenca vršeno je pomoću svetlosnih lampi. Na teritoriji koju pokriva PSS Vršac nalazile su se dve svetlosne lampe: na lokaciji Bela Crkva i Deliblato.

Monitoring polaganja jaja i piljenja gusenica kukuruznog plamenca se obavljao pregledom 300 biljaka u usevu semenskog kukuruza na lokalitetu Vršački ritovi.

Početak leta je registrovan 26.04.2012 god., pik leta je bio 04.06.2012 god., a maksimum leta prve generacije 16.06.2012 god. Prva položena jaja su uočena 04.06.2012 god. u usevu semenskog kukuruza u indeksu napada od 0,8%. Broj položenih jajnih legala se povećava počev od 11.06. kada je ustanovljen indeks napada od 2,25%. Dva dana kasnije 13.06. je bilo duplo više položenih jaja - indeks napada 4,5%. Pregledom istih biljaka kukuruza 15.06. registrovano je svega tri novopoložena jajna legla –indeks napada od 4,6 %. Jajna legla su bila žute boje i pred piljenje. Ovim pregledom smo konstatovali i biljke sa ispiljenim jajnim leglima 20% od prvo položenih jaja. U pazuhu listova tih biljaka uočene su larve prvog i drugog stupnja razvoja koje se još nisu ubušile u stabljike.

Tabela 7. Dinamika leta leptira Ostrinia nubilalis Table 7. Flight dynamics of butterfly Ostrinia nubilalis

Događaj Datum Broj imaga

prvi ulov imaga 26.4.2012 1 pik leta 4.6.2012 46 maksimum leta I gen. 16.6.2012 45 pik leta 16.7.2012. 132 maksimum leta II gen. 21.7.2012. 780 kraj leta 29.9.2012. 1

Početak leta II generacije kukuruznog plamenca je bio od 10.07., pik leta je bio 16.07., a maksimum leta II generacije 21.07.2012 god. kada je za jednu noć uhvaćeno 780 imaga , što je duplo veća brojnost u odnosu na 2011. godinu s tim da je 2011. godine maksimum leta bio 05.08. Ova vegetaciona sezona je zbog visokih temperatura krajem juna i jula meseca dovela do bržih temperaturnih akumulacija i ranije pojave kao i veće brojnosti. Vizuelnim pregledom




24

biljaka utvrđen je početak odlaganja jaja 16.07. i sa povećanjem brojnosti imaga povećavala se i dinamika polaganja jaja: -16.07. Indeks odloženih jaja je 0,58% -18.07. indeks je 1 % -21.07. indeks je 14,5% -23.07. indeks je 25,7% i na 55% biljaka ima odloženih jajnih legala.

Početak piljenja jaja II generacije kukuruznog plamenca registrovan je 23.07. a kraj leta druge generacije kukuruznog plamenca bio je 29.09.2012 godine.

Dijagram 2. Grafički prikaz leta leptira Ostrinia nubilalis Diagram 2. Graphical display of butterfly flight Ostrinia nubilalis

MERE SUZBIJANJA

Za smanjenje brojnosti kukuruznog plamenca primenjuje se kombinacija agrotehničkih, mehaničkih, bioloških i hemijskih mera borbe kao i gajenje otpornih hibrida. Agrotehničke mere suzbijanja: uništavanjem kukuruzovine, u jesen ili u rano proleće, uništavaju se i gusenice u njoj. Pre svega dubokim oranjem, neposredno posle berbe kukuruza, postiže se zaoravanje svih ostataka kukuruza, zajedno sa gusenicama koje se u ovima nalaze. Tarupiranje kukuruzovine takođe doprinosi smanjenju broja štetočine. Takođe uništavanje neiskorišćenih stabljika kukuruza trebalo bi izvesti najkasnije do početka maja jer se na ovaj način redukuje njihova brojnost, jer u stabljikama kukuruza prezimljava preko 90 % gusenica Ostrinie nubilalis.

Treba voditi računa i o različitoj otpornosti gajenih hibrida kukuruza prema kukuruznom plamencu, jer neki hibridi ispoljavaju bolju, a drugi slabiju prirodnu otpornost, odnosno tolerantnost prema ovoj štetočini, a postoje i razlike kod istih hibrida ukoliko su sejani i gajeni pod različitim uslovima. U tom pogledu naročiti značaj mogu imati faktori, kao što su rok setve, broj biljaka po jedinici površine, navodnjavanje i sl. Isto tako, postoje osetne razlike po godinama proizvodnje [2]. Posebnu pažnju treba obratiti kod proizvodnje kukuruza šećerca i semenskog kukuruza jer su oni posebno atraktivni za ovu štetočinu.

Primeni hemijskih sredstava i „bakterioloških preparata“ prethodi, kao i u svim drugim slučajevima, prethodno utvrđivanje kritičnog broja pojave štetočine. On iznosi 10% ako se radi o usevu kukuruza šećerca, 20% ako se radi o usevu semenskog kukuruza, a 40% ako se radi o tzv. merkantilnom kukuruzu. Ako se merkantilni kukuruz gaji u uslovima navodnjavanja, onda kritičan broj ima vrednost 30%. Kritičan broj-je broj, odnosno procenat biljaka u usevu sa uočljivim prvim oštećenjima (na lišću, najčešće fišeku gornjeg lišća, u fazi koja prethodi metličenju) koje je naneo kukuruzni plamenac [4]. Prilikom tretmana insekticidima treba primeniti insekticide koji imaju ovicidno (delovanje na položena jaja) i larvicidno delovanje (delovanje na ispiljene larve). Za hemijske tretmane mogu se primeniti sledeći preparati : Coragen 20 SC u dozi 0,15-0,20 l/ha (ovicidno i larvicidno delovanje), Avaunt 0,20-0,25 l/ha (larvicidno delovanje), Match 0,3 l/ha (larvicidno delovanje), Fobos 0,20-0,30 l/ha, Talstar 0,20-0,30 l/ha, preparati na bazi piretroida i dr. Za biološko suzbijanje kukuruznog plamenca koriste se i bioinsekticidi na bazi bakterije Bacillus thuringiensiskurstaki.




25

ZAKLJUČAK

Na osnovu napred izloženog, treba primeniti sve agrotehničke mere koje doprinose smanjenju brojnosti populacije kukuruznog plamenca u proleće.

Za setvu kukuruza treba odabrati hibride koji su otporniji i tolerantniji na napad ove štetočine.U proizvodnji kukuruza posebnu pažnju posvetiti kukuruzu šećercu i površinama pod semenskim kukuruzom.

S obzirom da se javlja svake godine i da pojedinih godina nanosi velike štete, kao što je bilo ove godine, kukuruznog plamenca treba i dalje pratiti ulovom na svetlosne lampe kao i vizuelnim pregledima u polju i intervenisati hemijskim ili biološkim preparatima kada brojnost ove štetočine pređe prag štetnosti. Literatura: [1] Dr Aleksandar Stanković, (1972): Fitofarmacija III deo, str.91-95 [2] Kolektiv autora, Priručnik prognozno izveštajne službe [3] Kolektiv autora, Zaštita bilja, str. 44-45, 1983 [4] Kolektiv autora, (1986): Agrotehnika kukuruza, str. 57-58 [5] Interni podaci PSS Vršac o dinamici i kretanju štetnih Lepidoptera na području Vršca i Bele Crkve




26

ISPLATIVOST GPS NAVOĐENJA PRI UKLAPANJU PROHODA U POLJOPRIVREDI

mr Roman Magda

Izvod: Navođenje traktora GPS uređajima se sve više upotrebljava u obradi zemljišta. Na tržištu postoje razna rešenja, počev od osnovnih sa tačnošću do 30 cm pa do preciznijih sa tačnošću do 1 cm. Visoka tačnost dolazi sa odgovarajućom cenom, dok je korekcija signala osnovnih modela besplatna. Korišćenjem programa AgroKalkulator v.1 može se doći do merljivih pokazatelja ušteda u gorivu, mineralnom đubrivu, repromaterijalima i potrebnom vremenu rada u polju korišćenjem GPS tehnologije u cilju što pravilnijeg uklapanja prohoda traktora. Ključne reči: GPS navođenje, ušteda, uklapanje prohoda, AgroKalkulator v.1

PROFITABILITY OF GPS GUDAINCE IN OVERLAP REDUCTION IN AGRICULTURE

MSc, Roman Magda

Abstract: GPS tractor guidance is increasingly used within land cultivation. There are many devices on the market, ranging from the basics whose accuracy is less than 30 cm up to more precised with 1 cm precision. High precision comes with a corresponding cost, while the correction for the basic models is free. Using the AgroKalkulator v.1 program it is possible to come up with measurable indicators of savings regarding fuel consumption, intermediate goods and time needed using GPS technology to minimize overlap as much as possible. Keywords: GPS guidance, savings, overlap minimization, AgroKalkulator v.1

GPS NAVOĐENJE I UKLAPANJE PROHODA

o GPS navođenje i uklapanje prohoda o Iz ponude uređaja na tržištu o Korekcioni signali o RTK korekcija o Opis programa Agrokalkulator v. l i primer korišćenja o Zaključak o Literatura

Satelitsko navođenje traktora putem GPS prijemnika podrazumeva korišćenje podataka koji se tiču trenutne

pozicije traktora i dobijaju se u toku rada na parceli putem satelitske komunikacije. Uklapanje ili sklapanje prohoda podrazumeva smanjenje ili kompletno eliminisanje (zasad praktično nemoguće) odstupanja od prethodnog prohoda pri obradi zemljišta, distribuciji đubriva, zaštitnih sredstava itd. Ako se uklapanje pravilno ne odradi – sledeći prohod „ulazi“ u prethodni ili ga uopšte ne dotiče, nastaju preklopi (dvaput obrađena ili tretirana područja), odnosno oplazine, mesta koja nisu obrađena ili tretirana. U oba slučaja posledice se negativno odražavaju na prinos, radno vreme i utrošak repromaterijala [1]. Jedan od načina da se izbegnu preklopi i oplazine je satelitsko navođenje traktora putem GPS tehnologije.

IZ PONUDE UREĐAJA NA TRŽIŠTU

Prema uporednoj analizi GPS prijemnika osnovne klase [2] urađenoj od strane renomiranog britanskog časopisa namenjenog poljoprivredi Farmers Weekly Interactive [3], uređaj Trimble EZ Guide 250 [4] proizveden od strane Trimble kompanije dobio je najviše ocene. Pored ovog modela dobre ocene su dobili i modeli John Deere Lightbar [5] i Müller Track Guide [6], a izmerene tačnosti su 28 cm, 26 i 19 cm koristeći besplatni EGNOS korekcioni signal. Cene su rasponu od do 1300 do 2000 €.




27

Slika 13. Trimble EZ Guide 250 Slika 14. John Deere Lightbar Slika 15. Müller Track Guide Picture 13. Trimble EZ Guide 250 Picture 14. John Deere Lightbar Picture 15. Müller Track Guide

KOREKCIONI SIGNALI

Pored navedenih modela osnovne kategorije postoje i naprednije varijante, a kriterijum je tačnost merenja na terenu. Bez korekcionih signala ponovljiva tačnost će biti u rasponu od 10 do 20 m za bilo koju kategoriju prjemnika. Ova tačnost nije zadovoljavajuća za većinu aplikacija, pa je s toga potrebno korigovati GPS signal [7]. Najčešće korišćeni u našoj Zemlji su besplatni EGNOS i komercijalni u nekoliko varijatni – OmniSTAR. EGNOS je prvi pan-evropski satelitski navigacioni sistem [8]. Proširuje funkcionalnost GPS sistema SAD i koristi se u mnogim oblastima, od avio-industrije i navođenja brodova u uskim kanalima do poljoprivrede.

Slika 16. Pokriće EGNOS mreže

Picture 16. EGNOS network coverage

Sastoji se od 3 geostacionarna satelita i mreže od 34 referentnih stanica raspoređenih sa ciljem nadgledanja satelita korićenih za navigaciju. Na primeru u Srpskoj Crnji [7] tačnost je bila u rasponu od 10 do 20 cm. OmniSTAR [9] je komercijalni korekcioni signal koji koristi preko 100 referentnih stanica, 6 satelita velike snage i 2 globalna mrežna kontrolna centra i dolazi u nekoliko varijanti :

1. HP – najtačniji korekcioni signal dostupan U OmniSTAR ponudi. Zahteva dvofrekventni prijemnik više klase a tačnost je do 10 cm.

2. XP – tačnost do 15 cm 3. G2 podržava GLONASS satelite i GLONASS korekciju podataka. Uključivanje GLONASS mreže satelita

povećava broj pristupačnih satelita, što je veoma korisno u uslovima ograničene satelitske vidljivosti, kao što su neravan teren, vegetacija ili zgrade. Tačnost je do 10 cm.

4. VBS – manje je zahtevan od prethodnih korekcionih signala, dovoljan je jednofrekventni GPS prijemnik, ali je zato i tačnost manja – oko 1 metra




28

Tabela 8. Troškovi korišćenja komercijalnog OmniSTAR signala izraženi u evrima (EUR) Table 8. Costs of using commercial OmniSTAR signal expressed in Euros (EUR) Signal

Pokrivenost 1

mesec 3 meseca 1 godina 2 godine 3 godine 5 godine

VBS Regionalna

Kontinentalna € 272

€ 483 € 755 € 1.325 € 1.880 € 3.520

€ 2.260 € 1.400 € 2.460 € 4.210 XP

Regionalna € 322 € 620 € 965 € 1.510

€ 1.700 € 2.650

€ 2.430 € 3.780

€ 2.900 € 4.550 Kontinentalna

HP+

Regionalna € 433 € 780

€ 1.350 € 2.400 € 3.400

€ 3.400 Kontinentalna € 1.945 € 4.870

€ 4.065 € 5.850

G2

Regionalna Kontinentalna

€ 433 € 780 € 1.350

€ 2.400 € 3.400 € 4.065 € 1.945 € 3.400 € 4.870 € 5.850

RTK KOREKCIJA

Real Time Kinematic (RTK) [10] je druga tehnika čijim korišćenjem možemo doći do centimetarske tačnosti. Neophodno je korišćenje dva GPS prijemnika i dva radio predajnika. Prvi GPS ima uloge fikne antene čiji je radijus do 10 km, a drugi (nosi naziv rover u stručnoj literaturi) vrši merenje i prima korekcioni signal.

Jedan od preporučenih uređaja je Trimble R6 GPS Receiver [11] , čija je tačnost u RTK režimu do 1 cm sa cenom od 11.600 €. Sistem se sastoji od antene, GPS uređaja, dugotrajne baterije i integrisane komunikacije u izdržljivom kućištu

Slika 17. Trimble R6 GPS Rece Picture 17. Trimble R6 GPS Receiver




29

OPIS PROGRAMA AGROKALKULATOR V1 I PRIMER KORIŠĆENJA

Pri Pokrajinskom Sekretarijatu za Poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo razvijen je tabelarni program AgroKalkulator v.1 koji na osnovu unetih podataka za svaku operaciju obrade zemljišta pokazuje realne uštede u količini utrošenog goriva, mineralnih đubriva, sredstava za zaštitu bilja i broja sati potrebnih za izvršavanje operacija. Slika 18. Primer kalkulacije korišćenjem AgroKalkulatora v.1 Picture 18. Example calculations using Agro Calculator v.1

Program koristi Excel koji je sastavni deo svakog Microsoft Office paketa, što znači da može biti korišćen na većini računara. AgroKalkulator v.1 je na raspolaganju u Pokrajinskom sekretarijatu za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo, Novi Sad, Mihajla Pupina 16. Zainteresovani proizvođači se mogu obratiti Borislavu Brunetu, samostalnom stručnom saradniku na poslovima geoinformacionih tehnologija i sistema u poljoprivredi, telefon 021 4874418. Program se može dobiti i putem e–mail – a na adresi [email protected] , a uz njega dobija se i detaljno uputstvo za korišćenje.

Podaci koji se unose u Program su različiti za svaku kulturu i preuzeti su iz Cenovnika mašinskih usluga koji godišnje izdaje Zadružni Zavez Vojvodine [12].

Najznačajniji efekti očekuju se na smanjenju preklopa sa 10% na 5 % u zavisnosti od operacije i širine zahvata čime se smanjuje broj radnih sati, potrošnja goriva i repromaterijala. GPS navođenje dozvoljava i povećanje brzine do 13 % i smanjenje vremena za okretanje na uvratini za 15% [1].

U većini literaturnih izvora navodi se da je ograničavajući faktor u korišćenju GPS za eliminisanje preklopa veličina parcele i širina radnog zahvata. Donja granica veličine parcele je 5 ha, a širina radnog zahvata je 4 m. Kao posebnu prednost ističe se mogućnost noćnog rada što je važno za operacije gde vetar predstavlja otežavajući faktor, a može se iskoristiti i dodatno vreme bez padavina za završavanje trenutnih radova. Korišćenje GPS uređaja smanjuje i naprezanje u radu rukovaoca što doprinosi kvalitetnijem i produktivnijem radu uzimajući istovremeno u obzir i humanu dimenziju rada.

Program sadrži četiri celine (radne listove): 1. Unošenje operacija 2. Unos podataka 3. Kalkulacija 4. Sumarno

mailto:[email protected].




30

Slika 19. Sumarna kalkulacija Picture 19. Summary calculations

U svakoj celini (radnom listu) polja označena zelenom bojom su polja za unos podataka od strane korisnika. U ostalim poljima se vrši izračunavanje i nije omogućen unos.U stranici Sumarno imamo uvid u troškove i uštedu primenom GPS uređaja. Dat je primer površine od 20 ha pod pšenicom gde ušteda po hektaru iznosi 7.57 €, a na ukupnoj površini 151.46 €.

ZAKLJUČAK

Satelitsko navođenje traktora putem GPS prijemnika uzima sve više maha, kako u svetu, tako i u našoj zemlji. Svakim danom navođenje postaje tačnije, na tržištu se pojavljuju jeftiniji i funkcionalniji GPS prijemnici, a njihovo korišćenje olakšava i pravi značajne uštede u radu poljoprivrednim proizvođačima. Kao što je bio slučaj i sa probojem ostalih novih tehnologija na tržištu, visoka cena može biti prepreka masovnijem korišćenju, ali ušteđena sredstva u potpunosti opravdavaju njeno korišćenje. Iako predstavljeni program nije nov i donekle je poznat naučnoj zajednici, njegovo elektronsko predstavljanje i promovisanje može umnogome povećati stepen korišćenosti od strane potencijalno zainteresovanih proizvođača. Literatura: [1] M.Martinov(2008): Isplativost primene GPS navođenja i uklapanja prohoda u poljoprivredi Vojvodine, Novi Sad, 2008, 3(16-17), 4.2 (36-37) [2] http://www.fwi.co.uk/Articles/12/02/2010/119936/GPS-manual-tracking-Simple-units-trested.htm[3] http://www.fwi.co.uk[4] http://www.trimble.com/agriculture/ez-guide-250.aspx[5] http://www.deere.com/wps/dcom/en_INT/products/equipment/agricultural_management_solutions/guidance_systems/greenstar _lightbar/greenstar_lightbar.page[6] http://www.mueller-elektronik.de/en/uploads/_dokumente/TRACK-Guide-2011.11.GB.pdf [7] http://www.poljoberza.net/AutorskiTekstoviJedan.aspx?ime=AR00308_1.htm&autor=12[8] http://www.esa.int/esaNA/egnos.html[9] http://www.omnistar.com/[10] http://www.navipedia.net/index.php/RTK_Fundamentals[11] http://trl.trimble.com/docushare/dsweb/Get/Document-333155/022543-259F_Trimble_R6_DS_0212_LR_sec.pdf

www.zasav.org[12]

http://www.fwi.co.uk/Articles/12/02/2010/119936/GPS-manual-tracking-Simple-units-trested.htm

http://www.fwi.co.uk/

http://www.trimble.com/agriculture/ez-guide-250.aspx

http://www.deere.com/wps/dcom/en_INT/products/equipment/agricultural_management_solutions/guidance_systems/greenstar%20_lightbar/greenstar_lightbar.page

http://www.deere.com/wps/dcom/en_INT/products/equipment/agricultural_management_solutions/guidance_systems/greenstar%20_lightbar/greenstar_lightbar.page

http://www.mueller-elektronik.de/en/uploads/_dokumente/TRACK-Guide-2011.11.GB.pdf

http://www.poljoberza.net/AutorskiTekstoviJedan.aspx?ime=AR00308_1.htm&autor=12

http://www.esa.int/esaNA/egnos.html

http://www.omnistar.com/

http://www.navipedia.net/index.php/RTK_Fundamentals

http://www.zasav.org/

Documents

Priređivač: PSS ”Agrozavod“ doo, Vršacpolj.savetodavstvo.vojvodina.gov.rs/sites/default/files/Aktuelni...Pitanje gubitaka hrane je od velikog značaja u borbi protiv gladi i