PROCJENA UGROŽENOSTI UNSKO-SANSKOG KANTONA OD …vladausk.ba/v4/files/media/pdf/59edadaf7fe7f4.26942215_13- PROCJENA... · 6 4. Geološke karakteristike USK-a Strukturne funkcionalne

1

PROCJENA UGROŽENOSTI UNSKO-SANSKOG KANTONA OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREĆA

Bihać; januar 2005.godine

2

UVOD

Osiguranje zaštite i spašavanja građana od prirodnih i drugih nesreća jedna je primarna zadaća svakog društva. Kakav značaj imaju te aktivnosti najbolje izražavaju misli Britanskog premijera Vinstona Čerčila u objaveljnom djelu «Godine koje su prethodile 1939.» : “ Kada se situacija mogla kontrolisati, bila je zanemarena, a sada kada je potpuno izvan kontrole, prekasno primjenjujemo lijekove koji su ranije mogli imati učinka. Nema ničeg novog u ovoj priči. Staro je kao Sibiline knjige. Spada u neizmjernu mračnu kategoriju beskorisnih iskustava i potvrđene nesposobnosti ljudske vrste da uči. Manjak dalekovidnosti nespremnost da se djeluje kako bi djelovanje bilo jednostavno i učinkovito, nedostatak jasnog promišljanja, zbrka savjeta dok ne dođe do vanredne situacije, dok samoočuvanje ne udari u svoj neskladan gong - ovo su činjenice koje tvore beskrajno ponavljanje historije”. Churcill Osnovni značaj izrade Procjene ugroženosti kantona od prirodnih i drugih nesreća je u tome što ona treba ukazati na potencijalne opasnosti i izvore ugrožavanja iz čega će proisteći rješenje za organiziranje nosioca zaštite i spašavanja, odnosno utvrđivanja odgovarajuće organizacije zaštite i spašavanja ljudi i materijalnih dobara.

A/OPŠTI DIO PROCJENE UGROŽENOTI

I Prirodno-geografske karakteristike Unsko-sanskog kantona 1. Geografski položaj Unsko-sanski kanton je jedan od 10 kantona Federacije BiH. Po geografskom položaju kanton predstavlja jedinstvenu geografsku, ekonomsku i administrativno-političku cjelinu u Bosni i Hercegovini. Nalazi se na krajnjem sjevero - zapadu Federacije BiH, a graniči sa sjeverne i jugozapadne strane sa Republikom Hrvatskom, a sa istočne strane sa Republikom Srpskom i sa južne strane sa Herceg-bosanskim kantonom. Površina Unsko-sanskog kantona iznosi 4.125 km2 što predstavlja 15,8% površine Federacije BiH, odnosno 8,06 % od ukupne površine države Bosne i Hercegovine. Dužina Kantona iznosi 123 km2, a najveća širina 44 km2. Teritorijalno i politički Unsko-sanski kanton čini 8 općina: Bihać, Cazin, Ključ, Bužim, Bosanska Krupa, Sanski Most, Bosanski Petrovac i Velika Kladuša. Glavni grad Unsko-sanskog kantona je Bihać. Tokom agresije na ove prostore i Dejtonskim sporazumom došlo je do izvjesnih promjena političkih granica. Poslije Dejtonskog sporazuma izvršene su teritorijalne promjene nekih općina. Kod Bosanske Krupe ostaje 60% ranije teritorije, 30 % prpada novoj općini Bužim, a 10% srpskom entitetu. Općinu Sanski Most u Unsko-sanskom kantonu čini 80% predratne teritorije, Bosanski Petrovac 90%, Ključ 90% i Drvar 26%. 2. Stanovništvo Unsko-sanskog kantoan

Prema procjenama iz 2002.godine Unsko-sanski kanton ima 307.124 stanovnika. Gustina naseljenosti u Unsko-sanskom kantonu iznosi 73,74 stanovnika po km2, a u Federaciji BiH 88,98 stanovnika po km2.

3

2.1.Demografska slika stanovništva Tabela 1.

R/b OPĆINA BROJ STANOVNIKA

1991.god. 2001.god. 2002.god. 2003.god.

1. Bihać 70.732 60.325 60.511 60.707

2. Bosanski Petrovac 15.621 6.251 8.213 8.151

3. Bosanska Krupa 58.320 29.299 29.423 29.580

4. Bužim 16.917 17.873 18.071 18.251

5. Cazin 63.409 60.387 60.772 61.094

6. Ključ 37.391 15.984 16.027 16.020

7. Sanski Most 56.407 64.469 64.527 60.537

8. Velika Kladuša 52.908 49.317 49.580 49.841

USK-ukupno: 371.705 305.605 307.124 304.181

2.1.1 Starosna i spolna struktura stanovništva Grafikon 1 i 2 GRAFIČKI ILI SLIKOVNI PRIKAZ Od ukupnog broja stanovništva USK-a na starosnu dob od 0-7 godina otpada 61.269 ili 18 %, na starosnu dob 8-15 godina 32.431 ili 9 %, na starosnu dob od 16-65 godina 231.469 ili 65 % i na starosnu dob preko 65 godina 29.237 ili 8 %. Spolnu strukturu čine 173.659 ili 49 % žene i 180.747 ili 51 % muškarci. 2.2.Naseljenost područja USK-a.

Istorijske okolnosti, morfološke odlike i prirodne karakteristike pojedinih dijelova Kantona i brojni drugi faktori utjecali su na velike razlike u naseljenosti pojedinih područja. Sjeverozapadna područja USK-a koja pripadaju općinama Velika Kladuša, Cazin, Bužim i Bihać su veoma gusto naseljeni. Na ovim područjima egzistiraju naselja svih veličinskih grupa, koja su na rubnom području ovih općina formirala naseobinske sisteme koji se nižu uz:

- Magistralni put Velika Kladuša-Cazin-Bihać,

- Regionalne putne pravce: Velika Kladuša-Vrnograč-Bužim-Otoka, Vrnograč-Krakača, Mala Kladuša-Šturlić-Glavica-Gata –Turija – Bihać.

- Lokalne saobraćajnice na ovim područjima, a naročito na području općina Cazin i Velika Kladuša. Centralni dijelovi USK-a u kojima se nalazi skoro cjelokupno područje općine Bosanski Petrovac i istiočni dijelovi općine Bosanska Krupa su nenaseljeni.

4

Tabela 2. Veličinske grupe prema popisu u 1991 godini; klasifikacija specifična za Unsko-Sanski kanton

I II III IV V VI VII VIII IX X TOTALI OPĆINA 45.hilj+ 10-20 hilj. 5-10 hilj 1.950-5.000 950-1.950 450-950 195-450 96-195 2-95 bez .st.

BIHAĆ Broj naselja 1 - - 2 7 12 9 13 12 3 59

Populacija 45.807 - - 4.804 9.597 7.417 2.364 1.895 714 - 72.598

% st.od općine 63,10 - - 6,62 13,22 10,22 3,26 2,61 0,98 - 100

Prosječno st..po naselju 45.807 - - 2.402 1.371 618 263 146 60 - 1.230

BOS. KRUPA

Broj naselja - 1 - 2 6 7 17 5 - - 38

Populacija - 15.135 - 7.334 7.943 3.624 5.848 701 - - 40.585

% st.od općine - 37,29 - 18,07 19,57 8,93 14,41 1,73 - - 100

Prosječno st..po naselju - 15.135 - 3.667 1.324 518 344 140 - - 1.068

BOS.

PETRO

Broj naselja - - 1 - 1 6 12 15 - - 35

Populacija - - 5.332 - 951 3.572 3.771 1.926 - - 15.552

% st.od općine - - 43,28 - 6,11 22,97 24.25 12,38 - - 100

Prosječno st..po naselju - - 5.332 - 951 595 314 128 - - 444

BUŽIM Broj naselja - - - 3 3 1 - - - - 7

Populacija - - - 10.966 5.130 633 - - - - 16.729

% st.od općine - - - 65,55 30,67 3,78 - - - - 100

Prosječno st..po naselju - - - 3.655 1.710 633 - - - - 2.390

CAZIN Broj naselja - 1 - 5 16 19 11 2 - - 54

Populacija - 12.189 - 11.800 21.827 13.593 3.679 318 - - 63.406

% st.od općine - 19,22 - 18,61 34,42 21,44 5,80 0,50 - - 100

Prosječno st..po naselju - 12.189 - 2.360 1.364 715 334 159 - - 1.174

KLJUČ Broj naselja - - 1 1 6 12 11 5 4 - 40

Populacija - - 7.883 2.138 8.004 7.075 3.613 699 134 - 29.546

% st.od općine - - 26,68 7,24 27,09 23,95 12,23 2,37 0,45 - 100

Prosječno st..po naselju - - 7.883 2.138 1.334 590 328 140 34 - 739

SAN.

MOST

Broj naselja - 1 - 1 14 19 18 6 5 - 64

Populacija - 17.304 - 2.337 18.343 12.050 5.204 870 376 - 56.484

% st.od općine - 30,64 - 4,14 32,47 21,33 9,21 1,54 0,67 - 100

Prosječno st..po naselju - 17.304 - 2.138 1.310 634 289 145 75 - 883

VEL. KLAD

Broj naselja - - 1 2 19 23 3 1 - - 49

Populacija - - 6.969 4.610 23.704 16.411 1.088 139 - - 52.921

% st.od općine - - 13,17 8,71 44,78 31,00 2,06 0,26 - - 99,98

Prosječno st..po naselju - - 6.969 2.305 1.248 714 363 139 - - 1.080

00 II III IV V VI VII VIII IX X TOTAL KANTO 45.hilj+ 10-20 hilj. 5-10 hilj 1.950-5.000 950-1.950 450-950 195-450 96-195 2-95 bez .st.

KANT Broj naselja 1 3 3 16 72 99 81 47 21 3 346

Populacija 45.807 44.628 20.184 43.989 95.499 64.375 25.567 6.548 1.224 - 347.821

% st.od općine 13,37 12,83 5,80 12,65 27,46 18,51 7,35 1,88 0,35 - 100

Prosječno st..po naselju 45.807 14.876 6.728 2.749 1.326 675 282 139 58 - 1.005

2.3.Naselja

Intenzivni proces industrijalizacije, deagrarizacije i urbanizacije u Bosni i Hercegovini i Unsko-sanskom kantonu odvijali su se nakon II Svjetskog rata pa sve do 1992. godine. Karakteristika ovih procesa jeste masovno kretanje stanovništva prema gradovima i u područja modernizirane putne infrastrukture.

Urbanizirano stanovništvo u cjelom periodu ima dosta visoke stope rasta. Dostignuti nivo urbanizovanosti ( prema kriterijumu po kojem se kao urbanizirano stanovništvo uzimaju stanovnici naselja veći od 2.000 stanovnika) od 42,5 % za Kanton, pokazuje da se ova približila srednjem nivou urbanizovanosti i da zaostaje u odnosu na prosječni stepen urbanizovanosti BiH koje iznosi 49,5%.

Agresija na Bosnu i Hercegovinu skoro je u potpunosti ispraznila sela na pojedinim područjima Kantona , tako da se veliki dio ruralnog stanovništva koncentrisao u gradove.

5

3. Reljef

Reljef Unsko-sanskog kantona čine dvije jasno neizdiferencirane osnovne cjeline: dolinsko- kotlinska i planinska koje se prepliću i i uklapaju jedna u drugu. Kotline su otvorene sa nornalnom hidrografskom mrežom. Izdignuti planinski masivi tektonski su remećeni i imaju strukturu aniforme, antiklimale, horstove i navlake. U reljefu ovog područja ističu se brežuljci i niska pobrđa, aluvijalne ravni i kotline, te visoke i periferno raspoređene planine: Plješevica (1649 m), Grmeč (1605 m), Osječenica (1804 m), Srnetica (1378 m), Klekovača (1961 m). Planinska područja Kantona zauzimaju 190.880 ha površine.

Relativno niske i stepeničasto poredane površine rasčlanjuju se brojnim potočnim i riječnim dolinama. Neka dolinska proširenja imaju izgled dobro uravnjenih polja: Bihaćko, Bjelajsko, Medeno, Petrovačko, Bravsko i Sansko polje.

Prostor ovog područja blago je nagnut od juga prema sjeveru, i otvoren je prema panonskim klimatskim uticajima. Južni dijelovi su znatno izdignutiji i tektonski više polomljeni tako da se u ovom dijelu nalaze “ najviši planinski masivi Kantona”.

Fluvijalni reljef izražen je mrežom riječnih dolina, različitih dimenzija, i morfološkog sklopa. Pored doline Une i Sane, tu su doline njihovih pritoka kao i doline rijeka: Kladušnice, Glinice i Mutnice. 3.1.Hipsometrijska struktura Hipsometrijska struktura Unsko-sanskog kantona obuhvata sve visinske pojaseve. Zastupljenosti visinskih pojaseva je neujednačena po pojedinim općinama što je prikazano u tabelaranom pregledu br.3. Tabela br.3.

R/b

OPĆINA Površina (km2)

Hipsometrijska struktura u km2

do 300 m.n.v. 300-600 m.n.v.

600-900 m.n.v.

preko 900 m.n.v.

1. Bihać 688 104 423 112 49

2. Bosanski Petrovac

854 - 50 455 359

3. Bosanska Krupa

780 156 548 60 16

4. Cazin 356 71 285 - -

5. Ključ 844 64 350 252 178

6. Sanski Most 983 160 694 88 41

7. Velika Kladuša

332 280 52 - -

SVEGA 4.837 835 2.392 967 643

17, 20% 49,47% 19,99% 13,34%

Hipsometrijska struktura područja općina je veoma različita: općina Velika Kladuša je uglavnom locirana na terenima do 300 m.n.v., općina Cazin do 600 m.n.v., a općina Bosanski Petrovac na terenima preko 900 m.n.v.. Područja do 300 m.n.v. zauzimaju površinu od 835 m2 ili 17,20%. Ovi prostori obuhvataju donje tokove Une i Sane i dijelove općina Velika Kladuša. Idući prema jugu teren se lagano diže. Prostor od 300-600 m.n.v. ima najveću rasprostranjenost na Kantonu. Ovi prostori dominiraju u općinama: Cazin, Bihać, Sanski Most i Bosanska Krupa. Brdsko-planinski pojas od 600-900 m.n.v. obuhvata površinu od 967 km2 ili 19,99% prostora Kantona. Planinski i visokoplaninski pojas iznad 900 m.n.v. zauzima površinu od 643 km2 ili 13,34 % prostora Kantona. Na slici broj 1. prikazana je hipsometrijska struktura Unsko-sanskog kantona (slika je kopirana).

6

4. Geološke karakteristike USK-a Strukturne funkcionalne cjeline Dinarida na području Unsko – sanskog kantona kao i na području cijele Bosne i Hercegovine dijele se na spoljašnje, središnje i unutarnje Dinaride. U spoljašnjim Dinaridima dominiraju karbonitne stijene sa veoma izraženim boranim, ljuskastim i navlačenim strukturnim elementima. U središnjim Dinaridima (prelazna zona) zastupljeni su uglavnom paleozojski šriljci i mazozojski krečnjaci. Unutarnje Dinaride čine uglavnom : gabri, peridatiti i serpentini. U inžinjerijsko – geološkom pogledu najveću zastupljenost imaju fluvijalni šrljci, pjeskovi i ilovače nastali pri akumulacionom procesima u riječnim dolinama. Na ovim prostorima odvija se – najintezivnija izgradnja raznih vrsta objekata. Tereni izrađeni od tercijalnih klasičnih stijena (kanglomerati, pješčari, loporci, gline) zastupljeni su u vidu manjih izolovanih bazena na lokalitetima Bihaća i Sanskog Mosta. U geološkoj građi zastupljeni su još mazozajski i paleogeni fliš, trijarsko – jurske vulkanogene sedimentalne tvorevine, poleozijske tvorevine metomorfni i magmatskih stijena. U pogledu stabilnosti tereni se dijele na stabilne, uslovno nestabilne i nestabilne. Uslovno stabilni tereni u prirodnim uslovima su najčešće stabilni, a nestabilni postaju usljed antropogenih zahvata a imaju najčešće teritorijalno rasprostiranje u području Velike Kladuše, Bosanske Krupe i Otoke, a grade ih pokrivači nastali raspadanjem paleozijskih šriljaca, verfenskog, vulkaneogeno – sedimentnog flišanog kompleksa. Nestabilni tereni (nestabilni u prirodnim uslovima i antapogenim zahvatima) su obično izgrađeni od površinskih jako raspadnutih, heterogenih polifacijalnih kompleksa donjeg trijasa eocenskog flišea i tercijalnih klasičnih stijena. Ovu kategoriju terena čine područja Cazin – Ćoralići, rijeka Korana, Bosanska Bojna – Vrnograč – Varoška rijeka, Gornja Gata – Bihać. Na slici broj 2. vidi se geološka građa terena (slika kopirana) Različito kvalitativno – kvantitativno svojstva stijena područja Kantona uslovljena su pored geneskog porijekla i specifičnim kompleksnim uticajima tektonskih, geomorfoloških, klimatskih, bioloških, hidrogeoloških, antropogenih i drugih faktora. Njihov uticaj odražava se na aktiviranje erozionodenucionih procesa visokog stepena razvijenosti, pojavu nestabilnosti padina većih razmjera, usijecanje korita rijeaka, promjenu hidrološkog i hidrogeološkog režima, pojave klizišta i većeg slijeganja u zoni temeljenja građevinskih konstrukcija, promjenu fizičko – mehaničkih svojstava i sl.

5.Hidrografske i hidrološke karakteristike

Prostor Unsko – sanskog kantona po godišnjoj raspodjeli padavina spada u sušnija područja. Prosječna količina padavina u toku godine iznosi 1000 - 1250 mm. S obzirom na zastupljenu ravnomjernost padavina i povoljan geološki, geomorfološki i floristički sastav, hidrografska mreža ovog područja je izuzetno razvijena.

Veliki broj izvora i vrela javlja se u brdsko – planinskom području na kontaktu sa

vodopropusnim slojevima obrazujući gustu riječnu mrežu. Rijeke u svojim gornjim tokovima imaju velike padove, plahovite su, korita su im puna brzaka, slapova i virova. Doline su uske, duboke, strmih strana a često imaju izgled kanjona. U vrijeme obilnih padavina nose velike količine erodiranog materijala, izlivaju se iz svojih korita i plave okolni prostor. Kako prolaze kroz krečnjačke terene vode su im zasićene mineralima i imaju veliku tvrdoću. Po silasku u ravan postaju mirne i tihe, poprimajući osobine ravničarskih rijeka.

Vode ovog područja pripadaju Crnomorskom slivu, što znači da imaju nivalno – fluvijalni režim prelaznog srednjeevropskog tipa koji se oblikuje najvišim srednjim mjesečnim vodostajima i proticajima u aprilu, a zatim u maju i junu, a najnižim u augustu i septembru.

7

Rijeke ovog područja se hrane padavinskim vodama koje se izlučuju na visokim planinama, obrazujući pri tome debeo snježni pokrivač. Voda otopljenog snijega – snježnica dospjeva u rijeku najviše u maju kada se pojavljuje sekundarni maksimum padavina. Zato je majski proticaj izrazito veliki prema proticajima u ostalim mjesecima. On je 2 – 3 puta veći od srednjogodišnjeg proticaja.

Obrazovanje snježnog pokrivača utiče na opadanje vodostaja sredinom zime pa otuda pojava sekundarnog minimuma u januaru.

Prvi minimum koji se javlja krajem ljeta i početkom jeseni izazvan je prije svega velikim isparavanjem i činjenicom da se prvi minimum padavina javlja takođe u to vrijeme august – septembar.

Drugi maksimum vodostaja i proticaja koji se pojavljuje u novembru neznatno je veći od srednjeg godišnjeg nivoa ili proticaja. Uzrok neznatnom porastu vode treba tražiti u iscrpljenosti podzemnih rezervi i isušenosti tla, koje prihvate najveći dio padavina a manji dio utiče na promjenu nivoa proticaja vodotoka.

Una je najveća rijeka ovog područja a nastaje od većeg broja kraških vrela nedaleko od Srba kod Donje Suvaje na nadmorskoj visini 448 metara. Ulijeva se u rijeku Savu kod Jasenovca na nadmorskoj visini od 83 metra. Ukupna dužina toka iznosi 207 km, a površina pripadajućeg slivnog područja oko 9600 km². Najveća Unina pritoka je Sana koja izvire na kraškoj visoravni Crna Gora, na nadmorskoj visini od oko 900 metara. Dužina tako joj iznosi 146 km, a površina sliva 3370 km².

Pored Une i Sane veće rijeke ovog područja su Unac, Sanica, Glinica i Gorjenica. 6. Klimatske karakteristike Područje Unsko – sanskog kantona po svom geografskom položaju najvećim dijelom pripada pojasu umjereno – kontinentalne klime, dok južni dio ovog područja (Martin Brod, Bosanski Petrovac, Ključ) ulazi u pojas umjereno – kontinentalne klime predplaninskog tipa. To podrazumijeva oštre zime i topla ljeta. Srednja temperatura u mjesecu januaru su ispod nule, i kreću se od - 1,0 º C do 7,0 º C. Srednja godišnja temperatura se kreće od 9,0 º C do 10,6 º C a godišnja suma padavina od 991 l/m² do preko 1300 l/m². Ovo područje usljed činjenice da su veoma blizu dva područja sa sasvim drugačijim tipovima klime (mediteranske na zapadu i planinske na jugu) sa klimatološke tačke gledišta predstavlja dosta složeno područje. Uticaj ova dva susjedna klimatska područja se ne odražava toliko na srednjim vrijednostima klimatološkim parametrima, koliko dolazi do izražaja u slučaju iznenadnih prodora toplih i hladnih zračnih masa. Tada u kratkom vremenskom intervalu dolazi do brzih promjena temperature, vlažnosti zraka i ostalih klimatoloških parametara uz to praćeno veoma jakim vjetrovima.

Srednje mjesečne i srednje godišnje temperature (º C) Tabela br. 5

Period : 1971-2000.god.

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII sred. god.

Bihać 1.1 2.4 6.5 10.5 15.4 18.6 20.3 19.7 15.8 11.2 5.9 2.3 10.8

Sanski Most 0.1 1.9 6.0 10.2 15.0 18.4 20.1 19.4 15.4 10.6 5.3 1.4 10.3

Period : 1961-1990.god.


Bihać 0.3 2.3 6.1 10.7 15.1 18.3 20.0 19.2 15.9 11.3 6.3 1.7 10.6

Sanski Most - 0.8 1.8 5.5 10.4 14.8 18.0 19.7 18.9 15.5 10.6 5.7 1.0 10.1

Bos. Krupa - 0.5 1.8 5.7 10.4 14.7 17.9 19.8 19.1 15.8 10.9 5.8 1.0 10.2

Bos. Petrovac - 0.4 0.7 4.3 8.6 12.6 16.1 19.1 18.5 14.5 9.3 3.8 0.8 9.0

Bužim - 0.8 1.5 5.4 10.0 14.5 17.6 19.4 18.9 15.6 10.6 5.4 0.8 9.9

Cazin - 1.0 1.2 5.0 9.6 14.2 17.3 19.1 18.8 15.2 10.3 5.2 0.5 9.6

Ključ 0.0 2.3 5.8 10.2 14.4 17.5 19.4 18.9 15.6 10.9 6.1 1.7 10.2

Vel.Kladuša - 0.5 1.8 5.8 10.4 14.9 18.1 20.0 19.3 15.8 11.0 5.7 1.2 10.3

8

Apsolutne makasimalne temperature zraka (º C) Tabela br. 6

Period : 1961-1990.god.


Bihać 20.0 22.0 27.2 30.8 32.6 34.6 38.6 38.4 35.0 29.6 25.6 21.0 38.6

Sanski Most 20.8 23.8 28.2 30.6 36.0 35.7 39.5 38.3 35.8 30.4 25.4 23.0 39.5

Bos. Krupa 19.0 24.4 28.4 32.0 33.8 35.5 38.8 38.2 36.6 30.6 25.6 20.0 38.8

Bos. Petrovac 10.6 12.8 18.8 22.3 26.6 29.1 31.6 31.0 27.5 22.3 17.1 12.5 31.6

Cazin 19.0 24.0 24.8 30.0 32.6 33.5 35.6 36.6 34.5 29.0 23.0 18.0 36.6

Ključ 20.0 22.0 27.5 32.0 35.0 35.0 38.7 37.4 36.0 31.0 25.5 19.5 38.7

Vel.Kladuša 19.0 20.1 27.6 29.8 33.0 35.0 38.0 36.0 34.0 29.5 28.0 20.3 38.0

Apsolutne minimalne temperature zraka (º C)

Tabela br. 7 Period : 1961-1990.god.


Bihać -24.8 -21.2 -17.8 -4.6 -2.4 2.4 4.4 3.6 -2.4 -5.6 -18.0 -18.2 -24.8

Sanski Most -26.6 -23.0 -16.8 -4.8 -2.3 1.0 5.6 5.6 -1.7 -7.3 -17.8 -21.6 -26.6

Bos. Krupa -28.2 -21.6 -17.5 -4.8 -2.0 1.4 3.0 1.6 -1.0 -5.5 -18.0 -19.4 -28.2

Bos. Petrovac -15.9 -13.6 - 8.6 -3.1 -1.4 4.7 5.8 5.1 5.7 -3.4 - 8.4 -17.1 -17.1

Cazin -22.4 -17.6 -17.6 -4.8 -1.2 -0.4 6.4 5.4 -0.6 -5.8 -17.7 -18.5 -22.4

Ključ -24.0 -21.0 -16.0 -4.0 -2.1 2.5 5.0 5.0 -0.5 -5.0 -15.0 -18.6 -24.0

Vel.Kladuša -27.0 -25.3 -18.0 -6.0 -1.2 1.5 2.0 4.0 -4.0 -8.0 -21.0 -23.0 -27.0

Najhaldniji mjesec u godini je januar. Ekstremne vrijednosti temperature zraka u ovom mjesecu se kreće od – 27ºC – 2,0 ºC. Najtopliji mjeseci u godini su juli i august sa srednjim temperaturama zraka između 18,5ºC i 20,0ºC. Ekstremne vrijednosti temperature zraka u ovom mjesecu kreću se od 39,5ºC do 40ºC. Najkišovitiji period je proljeće, a najveće količine padavina pripadaju maju i decembru (tabela 8.). Intenzitet padavina (tabela 8a) su uokviru normalnih, s tim što je intenzitet sa povratnom periodu od 50 godina nešto izraženiji. Tabela 8. Prosječene mjesečne i godišnje koičine padavina (l/m2)

Period: 1971-2000

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII God. sum.

Bihać 83 89 99 117 113 107 104 96 126 130 146 111 1322

Sanski Most 62 61 76 88 92 106 96 82 90 96 98 82 1028

Period: 1961-1990

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII God. sum.

Bihać 86 91 99 115 116 109 107 109 108 109 146 111 1038

Sanski Most 68 62 79 88 96 104 96 93 80 80 94 84 1023

Bosanska Krupa 73 80 92 109 107 120 97 106 92 99 123 101 1200

Bosan. Petrovac 79 86 89 97 109 98 82 91 86 94 126 112 1149

Bužim 65 65 74 84 98 95 77 83 73 86 104 86 991

Cazin 76 76 82 102 104 115 93 95 96 88 129 96 1152

Ključ 69 69 79 100 100 116 97 87 93 83 99 90 1080

Velika Kladuša 63 69 75 93 100 95 89 86 87 90 116 94 1058

9

Tabela 8a. Intenziteti padavina za odgovarajuće povratne periode za meteorolšku stanicu Bihać

Povratni period (godina)

60-minutni 15-minutni

l/s/ha m/s l/s/ha m/s

1 60.0 0.0216 133,4 0,0480

2. 75,3 0,0271 164,3 0,0592

5 101,7 0,0366 218,4 0,0786

10 127,7 0,0460 283,9 0,1022

25 167,1 0,0602 376,7 0,1356

50 216,5 0,0779 481,3 0,1733

Godišnja suma padavina iznosi od 991 l/m2 u Bužimu do 1300 l/m2 u Bihaću. Najveće mjesečne količine padavina su u mjesecu aprilu 1151 l/m2 i novembru 1461 l/m2.

Na grafikonima 3. i 4. dat je godišnji hod mjesečnih suma padavina za sve relevantne stanice. Graf.3. Godišnji hod mjesečnih padavina za stanice: Bosanski Petrovac, Bužim, Bosanska Krupa i Velika Kladuša

GRAFIČKI ILI SLIKOVNI PRIKAZ Graf.4. Godišnji hod mjesečnih padavina za stanice:Cazin, Sanski Most, Ključ i Bihać

GRAFIČKI ILI SLIKOVNI PRIKAZ

10

Srednja relevantna vlažnosti zraka se kreće oko 80% (tabela br.9.) Najmanja je u Julu mjesecu oko 71%,a najveća u novedmbru oko 90%. Ovo su normalne vrijednosti srednje relativne vlažnosti zraka za navedeni klimatsko područje. Tabela br.9. Srednja mjesečna i godišnja relativna vlažnost zraka (%)

Period: 1961-1990

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Sr. god.

Bihać 80 77 71 67 69 70 69 73 77 78 79 81 74

Sanski Most 84 81 76 73 75 77 76 78 81 73 73 85 79

Bosanska Krupa 84 85 81 77 76 76 75 78 82 86 87 87 81

Bosan. Petrovac 84 82 79 74 75 73 73 78 79 83 84 89 79

Cazin 87 87 83 81 82 81 81 82 85 89 90 88 85

Ključ 88 85 82 78 77 80 77 80 83 85 87 88 83

Velika Kladuša 81 85 75 78 77 76 76 78 81 83 86 85 80

Maksimalne visine sniježnog pokrivača (tabela br.10) su u janura i februaru. s obzirom na značaj

snijega kao pojave ovaj parametar je dat u visini 10 i 30 cm, koji godišnje iznosi oko 40 dana pa do maksimlane visine sniježnog pokrivača koji se kreće čak i do 1 m. Napominjemo da su ove vrijednosti izmjerene na stanicama, a na pojedinim dijelovima područja, zavisno od ozografije terena, smetovi mogu biti i mnogo veće visine.

Tabela 10. Mjesečne i godišnje maksimalne visine sniježnog pokrivača (cm)

Period: 1961-1990

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII max. god.

Bihać 89 105 62 50 0 12 68 76 105

Sanski Most 95 71 35 16 0 8 47 68 95

Bosanska Krupa 90 48 45 30 3 10 60 80 90

Bosan. Petrovac 40 64 84 51 17 13 38 34 84

Cazin 83 85 44 20 0 22 39 65 85

Ključ 51 82 21 17 0 10 33 60 82

Velika Kladuša 83 43 45 15 0 0 37 67 83

Tabela 11. Srednji broj dana sa snježnim pokrivačom ≥ 10 cm

Period: 1961-1990

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII sum. god.

Bihać 10 7 5 1 0 3 8 32

Sanski Most 10 6 2 0 0 2 6 25

Bosanska Krupa 13 13 6 3 0 3 10 48

Cazin 13 12 5 1 3 4 12 50

Ključ 10 7 3 2 1 3 7 32

Tabela 12. Srednji broj dana sa snježnim pokrivačem ≥ 30 cm

Period: 1961-1990

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII sum. god.

Bihać 4 3 1 0 1 3 12

Sanski Most 3 1 0 0 0 2 7

11

7. Vjetar U prilogu su date ruže vjetra za meteorološke stanice: BIhać, Bosanska Krupa, Ključ, Cazin, Sanski Most i Velika Kladuša. Iako one dosta zavise od geografskih uslova terena na konkretnoj meteorološkoj stanici , iz njih se vidi da su dominantni pravci vjetrova sjeverni i jugoistočni, a da sa velikim procentom imamo i prisustvo jugozapadnog vjetra. Tabela 13. Maksimalne brzine vjetra za Bihać (pregled po mjesecima)

Mjesec Apsolutna maksimalna brzina

Smjer maksimalnog vjetra

Januar 29,3 S

Februar 34,4 SW

Mart 22,7 SW

April 23,8 WSW

Maj 21,0 N

Juni 24,6 SSW

Juli 21,9 SW

August 16,8 SE

Septembar 21,0 S

Oktobar 16,0 SSE

Novembar 29,2 SW

Decembar 27,4 SSE

MAX 34,4 SW

Tabela 13a. Tabelarani i grafički prikaz čestina i maksimalnih brzina za 16 pravaca vjetra za Bihać za višegodišnji niz


Maksimalne brzine vjetar za stanicu Bihać su date u obliku godišnjeg pregleda (tabela 13.raspodjela po mjesecima) i u obliku ruže vjetra za maksimalne brzine preko 16 pravaca. Iz tabele 13. se vidi da najjači vjetrovi pušu u zimskom periodu i to od novembra do februara mjeseca. Maksimalna brzina od 34,4 m/s zabilježena je u februaru 1990. godine. Ruža vjetra pokazuje da se maksimalni udari vjetra dešavaju uglavnom iz južnog i jugozapadnog pravca kao i sjverenog i sjeveroistočnog. 8.Seizmičke karakteristike

12

Područje Unsko-sanskog kantona ugrožavaju dva žarišta koja se najvećim dijelom prostiru duž Kninskog rasjeda, duž koga se mogu izdvojiti dvije trusne zone. Prva oblast zahvata prostor zapadno od Drvara i oivičena je na potezu Batasi-Trubar-Osredci-Martin Brod-Veliko Očijevo, a zatim produžava u Republiku Hravtsku. Maksimalni seizmički intenzitet iznosi VII stepeni MCS skale, odnosno 5,5 Rihtera na površini 192 km2. Druga oblast nalazi se u neposrednoj okolini Bihaća na površini 116 km2, a oivičeno je naseljima Golubić-Žegar-Klokot sa maksimalnim intenzitetom od VII stepeni MCS skale. Seizmotektonska karta područja USK-a GRAFIČKI ILI SLIKOVNI PRIKAZ

13

Karta seizmičkog intenziteta GRAFIČKI ILI SLIKOVNI PRIKAZ 9.Razmještaj privrednih i infrastrukturnih objekata od značaja za Kanton 9.1.Putna infrastruktura

Unsko-sanski kanton karakterišu ceste lokalnog (povezuju mjesta unutar općine), regionalnog (povezuju općine) i magistralnog tipa. Najznačajnii putni pravci na području Unsko-sanskog kantona su: Međunarodni: E 59 Karlovac – Bihać – Split E 761 Ripač – Ključ – Jajce Magistralni: M – 4/2 Velika Kladuša – Cazin – Bihać M – 14 Bihać – Bosanska Krupa – Bosanski Novi M – 5 Bihać – Bosanski Petrovac – Ključ M – 15 Prijedor – Sanski Most – Ključ Na slici broj 5. vidi se mreža magistralnih i regionalnih puteva na području Unsko-sanskog kantona.

Dužina magistralnih puteva iznosi 352 km od čega tucaničkih dužine 54 km. Stepen modernizovanosti magistralnih puteva iznosi 84%. Dužina regionalnih puteva iznosi 505 km od čega na tucaničke otpada 150 km. Stepen modernizovanosti regionalnih puteva iznosi 75%. Najosnovniji pokazatelji kvaliteta putne mreže : gustina, stepen modernizovanosti i kapacitet, odnosno nivo usluge, pokazuju da je kategorisana putna mreža Unsko-sanskog kantona nerazvijena. Posebno je naglašen problem urbanih područja gdje nisu riješene zaobilaznice, pa dolazi do koncentracije izvorno ciljanog, lokalnog i tranzitnog saobraćaja posebno u području Bihaća, Velike Kladuše, Bosanske Krupe, Ključa, Bužima i u nešto blažoj formi u području Sanskog Mosta i Cazina.

14

9.2.Željeznička infrastruktura

Željezničku infrastrukturu Unsko – sanskog kantona čini dio magistralnog željezničkog pravca Sunja – Bihać – Split u dužini od 94,5 km. Dio pruge koji se nalazi na teritoriji BiH ukupne dužine je 137,2 km. Veći dio pruge na dionici Bosanski Novi – Bihać – Knin (178 km) prati dolinu rijeke Une po čemu je ova dionica dobila naziv Unska pruga.

Maksimalno dozvoljene brzine na dionici Bosanski Novi – Bihać kreću se između 60 – 65 km/h a na dionici Bihać – Knin između 70 – 75 km/h.

U toku agresije željeznička infrastruktura Unsko – sanskog kantona pretrpjela je velika oštećenja i stavljena van funkcije. 9.3. Vodovodna mreža

Vodosnabdijevanje stanovništva u svim dijelovima Unsko – sanskog kantona je vrlo teško.

Izgrađeno je ukupno 9 značajnijih vodovodnih sistema za veća naselja : Bihać, Bosanski Petrovac, Bosanska Krupa, Cazin, Kulen Vakuf, Ključ, Otoka, Sanski Most i Velika Kladuša. Pored toga izgrađeno je i više manjih seoskih vodovoda koji pružaju nizak standard vodosnabdjevanja.

Problemi vodosnabdijevanja seoskih i većine naselja u općinama najizraženiji su ljeti u vrijeme

sušnih perioda kada često dolazi do prekida kontinuiranog snabdijevanja vodom. Periferni dijelovi općina koji su bez vodovodnog sistema koriste alternativne sisteme za

snabdijevanje vodom poput lokalnih izvora, cisterni i čatrnja. Kvaliteta vode koja se zahvata kod više vodovodnih sistema vrlo često je pod uticajem intezivnih padavina na području Kantona.

REGISTRIRANI CENTRALNI VODOVODI NA UNSKO – SANSKOM KANTONU

R/b Vodovodi Vodovodi Stanovništvo priključeno na centralni vodovod %

1. Bihać 3 vodovoda 81 %

2. Bosanska Krupa 2 “ 60 “

3. Bosanski Petrovac 1 “ 78 “

4. Bužim 1 “ 10 “

5. Cazin 3 “ 55 “

6. Ključ 1 “ 63 “

7. Sanski Most 1 “ 65 “

8. Velika Kladuša 5 “ 50 “

REGISTRIRANI LOKALNI VODOVODI NA UNSKO – SANSKOM KANTONU

R/b O p ć i n e Lokalni vodovodi i

ostalo

Potrošači %

1. Bihać 35 8 %

2. Bosanska Krupa 84 45 “

3. Bosanski Petrovac 115 50 “

4. Bužim 26 35 “

5. Cazin 58 36 “

6. Ključ 10 22 “

7. Sanski Most 21 28 “

8. Velika Kladuša 23 Nema podataka

Analizom priloženih podataka evidentan je visoki postotak stanovništva koji konzumira higijenski neispravnu vodu. Najrizičnija općina je općina Bužim u kojoj samo 10 % stanovništva pije kvalitetnu vodu.

15

Loša situacija je također i u općinama Cazin i Velika Kladuša gdje je samo oko 50 % stanovništva priključeno na centralne vodovode. Lokalni vodovodi sa kojih se snabdijeva u nekim općinama i do 50 % stanovnika (Bosanski Petrovac, Bosanska Krupa) a koji nisu pod kontrolom niti se voda ovih vodovoda redovno kloriše, predstavljaju veliki rizik za pojavu epidemija crijevnih zaraznih bolesti. 9.4. Kanalizaciona mreža Na području Unsko – sanskog kantona ni jedno naselje nema izgrađeno postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda stanovništva. Karakteristika svih općina Kantona jeste rijetka kanalizaciono – odvodna mreža sa malim prihvatom otpadnih voda najčešće locirane samo u centralnim zonama gradova. Otpadna voda iz ovih kanalizacionih sistema se bez prethodnog tretmana ispušta direktno u rijeke i druge manje vodotoke u općinama. Stanovništvo Kantona koje živi izvan središnjih dijelova općinskih centara nije obuhvaćeno kanalizacionim sistemom.

STANOVNIŠTVO PRIKLJUČENO NA SISTEM KANALIZACIJE

R/b Vodovodi Stanovništvo priključeno na sistem kanalizacije u %

1. Bihać 45 %

2. Bosanska Krupa 30 “

3. Bosanski Petrovac 32 “

4. Bužim Nema kanalizacije

5. Cazin 9 “

6. Ključ 54 “

7. Sanski Most 16 “

8. Velika Kladuša 10 “

Veliki problem na Unsko – sanskom kantonu je priključak stanovništva na kanalizacionu mrežu koja je deficitna na svim općinama Kantona a najteže stanje je na općinama : Bužim koji nema kanalizaciju, Cazin samo 9 %, Velika Kladuša 10 % i Sanski Most 16 %. Stanovništvo koje nije priključeno na kanalizacionu mežu u općinama Unsko – sanskog kantona koristi nepropisno građene i uređene septičke jame. 9.5. Elektro- mreža Proizvodnja električne energije na području Unsko-sanskog kantona je simbolična. Ukupno instalirana snaga proizvođača električne energije iznosi 8,5 MW i daje je hidroelektrana “Krušnica” 0,5 MW, i HC “Una – Kostela” 8, MW. Napajanje električnom energijom Unsko-sanskog kantona trenutno se vrši sa tri strane:

- DV 110 KV koji ide iz Republike Hrvatske preko Kulen Vakufa do TS 220/110KV Bihać 1 i Kulen Vakuf , Bosanski Petrovac, Ključ. Sanski Most.

- DV 220 KV Prijedor – TS 220/110 KV Bihać 1 i paralelno DV 110 KV Prijedor-TS 110 Bosanska Krupa-TS 220/110 KV Bihać 1.

- DV 110 KV Drvar 1-Bosanski Petrovac. 9.6. Telekomunikaciona mreža Telekomunikacijski sistem Unsko-sanskog kantona sastoji se od fiksne i mobilne telefonije. Glavni snabdjevač objema uslugama za područje Unsko-sanskog kantona je BH telecom. Cjelokupno područje Kantona uvezano je u jedinstven sistem veza. Do 31.12.2003.godine na području Unsko-sanskog kantona bilo je ukupno 56.994 korisnika fiksne telefonije i 8.443 korisnika mobilne telefonije (post poid). Podatak o broju “pre poid” korisnika mobilne mreže nije poznat.

16

Gustina telefonskih priključaka, kao osnovni pokazatelj razvijenosti telekomunikacijskih mreža, iznosi 19 priključaka na 100 stanovnika što je znatno ispod europskog prosjeka od 30 priključaka na 100 stanovnika. Slika broj 6.

- Funkcionalna šema veza Direkcije Bihać

- Bazne stanice (GSM) Direkcije Bihać

- Kablovski sistem veza Direkcije Bihać

- Radio relejni sistem veza Direkcije Bihać B/POSEBNI DIO PROCJENE UGROŽENOSTI

II Prirodne i druge nesreće na području Unsko-sanskog kantona 1. Zemljotresi

Prema rasploživim podacima za period od 100 godina područje Unsko-sanskog kantona leži u blizini dva regionalna tektonska rasjeda duž kojih se prema historijskim podacima pojavljuju snažni zemljotresi maksimalne magnitude iznad 5,5 Rihtera , odnosno VII stepeni MCS skale. Sa prostora drugih država najčešći i najjači zemljotresi koji su svojim intenzitetom ugrožavali i Bosnu i Herecegovinu i područje Unsko-sanskog kantona i ostavrili najveći seizmički efekat su zemljotresi iz žarišta okruženja u kojima su registrovani najveći intenziteti.

Zemljotresi koji su se dogodili i koji su na području Unsko-sanskog kantona ostvarili značajnije seizmičke efekte hronološki su prikazani u tabeli 14. Tabela 14.

Vrijeme Mjesto Magnituda (M) Intenzitet u epicentru (Io) MCS skale

08.10.1909.g. Petrinja –R Hrvatska M=6,0 Io = 9º

13.04.1964.g. Slavonski Brod R Hravstka

M=5,7 Io = 8º

07.09.1970.g. Knin – R Hrvatska M = 5,3 Io = 8º

Prema raspoloživim podacima na području Unsko-sanskog kantona u prošlosti se dogodilo više razornih zemljotresa iz lokalnih žarišnih zona Magnitude M≥ 7º MCS skale. Dogođeni razorni zemljotresi na području Unsko-sanskog kantona su prikazani u slijedećoj tabeli. Tabela br.15.

Vrijeme Mjesto Magnituda (M) Intenzitet u epicentru (Io) MCS skale

07.04.1905.g. Petrovac M = 5,0 Io = VII

18.05.1910.g. Bosanska Krupa M = 4,8 Io = VII

12.03.1916.g. Bihać M = 5,0 Io = VII

29.11.1961.g. Bihać M = 4,7 Io = VI

15.03.1997.g. Bihać M = 4,0 Io = VI

17

Slika br. 6. Funkcionalna šema veza direkcije Bihać GRAFIČKI ILI SLIKOVNI PRIKAZ

18

Slika br.6.1. Bazne stanice (GSM) Direkcije Bihać GRAFIČKI ILI SLIKOVNI PRIKAZ

19

Slika br.6.3. Kablovski sistem veza Direkcije Bihać GRAFIČKI ILI SLIKOVNI PRIKAZ

20

Slika br. 6.4.Radio relejni sistem veza Direkcije Bihać GRAFIČKI ILI SLIKOVNI PRIKAZ

21

Analizom podataka o dogođenim zemljotresima uočeno je da se u daljoj i bližoj prošlosti na području Unsko-sanskog kantona dogodilo više razornih zemljotresa sa najjačim intenzitetima u žarištima zona: Bihać, Bosanski Petrovac i Bosanska Krupa. Općine Velika Kladuša, Bužim i Cazin su pod uticajem zemljotresa čiji se epicentri nalaze na području Republike Hrvatske, a to su zemljotresi iz žarišta u Petrinji Magnitude M = 6,, intenziteom u epicentru Io = IX stepeni MCS skale i zemljotresi iz žarišta Slavonski Brod Magnitude M = 5,7 intenziteta u epicentru VII stepeni MCS skale. Slika br. 7.Karta epicentara zemljotresa Bosne i Hercegovine. GRAFIČKI ILI SLIKOVNI PRIKAZ

22

Slika broj 8. Seizmološka karta Bosne i Hercegovine ; R=1:250 000 GRAFIČKI ILI SLIKOVNI PRIKAZ

23

1.1. Seizmička aktivnost područja Bihaća Na osnovu baze podataka za 100 godina, kojima raspolaže Federalni Metetorloški zavod- Centar za Seizmologiju u Sarajevu, na područje Bihaća značajniji uticaj su imali (pririodni) zemljotresi predstavljeni u slijedećoj tabeli:

R/b Datum Seizmički parametri na lokaciji

Dan Mjesec God. a(cm/s²) v(cm/s) d (cm) I(ºMCS)

1. 15 12 1904. 19.041 1.599 0,8 V

2. 27 4 1905. 43.516 3.214 1.254 VI

3. 2 1 1906. 37.727 4.031 2.093 VI

4. 1 8 1907. 16.027 1.659 0.993 V

5. 1 8 1907. 13.925 1.555 1.008 V

6. 8 10 1909. 25.916 1.485 0.536 V

7. 18 5 1910 69.472 4.637 1.54 VI

8. 6 2 1923. 16.175 1.517 0.846 V

9. 15 3 1923. 25.714 3.224 2.015 VI

10. 14 2 1927. 13.212 1.434 0.921 V

11. 18 3 1928. 18.591 1.419 0.667 V

12. 27 3 1938. 18.731 1.795 0.988 V

13. 29 12 1942. 16.951 1.864 1.152 V

14. 31 8 1950. 23.14 2.044 1.02 VI

15. 29 11 1961. 133.901 8.224 2.272 VII

16. 7 1 1962. 17.613 1.87 1.119 V

17. 8 1 1962. 97.002 5.189 1.385 VI

18. 11 1 1962. 19.612 2.204 1.344 V

19. 11 6 1962. 15.296 1.696 1.075 V

20. 26 10 1969. 28.953 2.683 1.326 VII

21. 27 10 1969. 52.396 6.02 3.086 VIII

22. 31 12 1969. 25.482 2.162 1.03 VII

23. 24 6 1972. 17.499 1.528 0.799 VI

24. 13 8 1981. 26.839 2.421 1.192 VI

25. 8 4 1984. 21.241 1.658 0.771 VI

26. 25 11 1986. 42.313 4.199 2.025 VI

27. 24 12 1986. 22.9 1.72 0.768 VI

28. 8 11 1987. 22.814 1.771 8.81 VI

29. 3 4 1990. 15.222 1.482 0.858 V

30. 27 11 1990. 27.209 2.617 1.344 VI

31. 27 11 1990. 20.991 1.808 0.904 VI

32. 27 11 1990. 21.733 1.867 0.925 VI

33. 27 11 1990. 19.952 1.67 0.826 VI

34. 5 9 1996. 13.153 1.475 0.97 V

gdje je:

- R/b – redni broj zemljotresa u ovoj tabeli,

- Datum – datum pojave zemljotresa,

- a (cm/s²) – maksimalna akceleracija tla na području Bihaća,

- v (cm/s) – maksimalna brzina tla na području Bihaća,

- d (cm) – maksimalni pomak tla na području Bihaća,

- I (ºMCS) – maksimalni seizmički intenzitet (Merkalijeva skala)

24

Pored prethodno navedenih proračuna izrađena je i Gutenberg – Rihterova relacija. U obzir je uzet broj zemljotresa za određenu magnitudu za period od 100 godina. Na osnovu te relacije izrađena je tzv. N-M relacija (slika) iz koje se može zaključiti slijedeće:

- maksimalno moguća očekivana magdnituda za područje Bihaća, i narednih 100 godina, iznosi 6,1 Rihtera što odgovara epicentralonm intenzitetu od VII stepeni Mercalijeve skale.

- najčešći zemljotresi na području Bihaća imaju magnitudu od 3,5 do 4,0 Rihtera, što odgovara intenzitetu od V do VI stepeni Mercalijeve skale.

N-M relacija


- čestina poajve zemljotresa, tj. broj godina za koje je velika vjerovatnoća pojave zemljotresa za pojedine magnitude je data u slijedećoj tabeli:

M Interval (god.) Intenzitet (ºMCS)

1,0 1 II

1,5 2 III

2,0 4 IV

2,5 6 IV –V

3,0 10 V

3,5 17 V –VI

4,0 28 VI

4,5 46 VI – VII

5,0 76 VII

5,5 125 VII –VIII

6,0 204 VIII - IX

25

2. Poplave

Na području Unsko-sanskog kantona nalaze se dijelovi riječnih slivova rijeke Une, Sane, Korane i Gline, koji pripadaju slivu Save, odnosno Crnog mora.

Rijeke ovog područja se hrane padavinskim vodama koje se izlučuju na visokim planinama obrazujući pri tome debeo snježni pokrivač. Voda otopljenog snijega dospijeva u rijeke najčešće u maju. Zato je majski proticaj izrazito veći u odnosu na protoke u ostalim mjesecima.

Na temelju dugogodišnjih hidroloških istraživanja dobijeni su slijedeći podaci o režimu protoka na profilima glavnih vodotoka u Kantonu.

Prosječni višegodišnji protoci (m³/s): - Una – Martin Brod (nizvodno) 52,30 - Una – Bosanska Krupa 108,00 - Sana – Ključ 35,50 - Sana - Sanski Most 68,70 - Sanica – ušće 17,47

Maksimalni protoci vjerovatnosti jednom u 100 godina u m³/s: - Una – Martin Brod (nizvodno) 788,00 - Una – Bosanska Krupa 923,00 - Sana – Ključ 351,00 - Sana – Sanski Most 771,00 - Sanica – ušće 428,00

Uobičajeni kriteriji za zaštitu naselja od velikih voda je sigunost u odnosu na maksimalne protoke vjerovatnosti 0,01/jednom u 100 godina. U izuzetnim slučajevima kada je potrebna zaštita izvanredno vrijednih objekata predviđa se zaštita od velikih voda vjerovatnosti pojave jednom u 500 godina. Na temelju navedenih kriterija može se zaključiti da je rizik od poplava u priobalju mnogih vodotak u Kantonu je dosta visok.

Karakteristične VRIJEDNOSTI PROTOKA velikih voda na hidrološkim stanicama sa dugogodišnjim nizom sistematskih osmatranja vodostaja i mjerenja

protoka-područje Unsko-sanskog kantona Sliv rijeke Save

Red. br.

VS

Vodotok

Slivan površina

kvadratnih km

Period obrade

Protok povratnog perioda (godina) (m3/s)

10 20 50 100 500

1 Ključ Sana 754 1926 -1965 245 290 341 386 485

2 Sanski Most Sana 2008 475 560 675 771 995

3 Martin Brod Una 1459 1949 -1975 452 492 543 588 678

4 Kulen Vakuf Una

5 Bihać Una 3145 1926 -1974 700 780 875 933 1110

6 Kralje Una Približno protocima na VS Bihać

7 Bosanska Krupa Una 3199 1926 -1974 713 770 862 923 1140

8 Otoka Una

9 Drvar Unac 420 1949 -1979 213

10 Gejkovac Glina 1982 -1986 60 81,5 93,5 116 156

11 Tržac Korana 109 120 134 143 163

Značajnija poplavna područja Unsko-sanskog kantona su:

- Dolina Une (Kulen Vakuf, Bihać od Ripča do Pokoja, Bosanska Otoka i Bosanska Krupa)

- Dolina Sane (šire područje grada Sanski Most)

- Dolina u slivovima Korane (Mutnica), Glinice (Glinica i Kladušnica) u BiH.

26

Karakteristične VRIJEDNOSTI VODOSTAJA VELIKIH VODA na hidrološkim stanicama sa dugogodišnjim nizom sistemskih osmatranja vodostaja i mjerenja

protoka-područje Unsko-sasnkog kantona Sliv rijeke Save

Red broj

VS

Vodotok

Max

registrirani vodostaj

(cm)

Vodostaj (cm)

povratnog perioda (godina)

Kote od značaja za proglašenje mjera

odbrane od poplava (za VS koje imaju tu

funkciju), (cm)

20 50 100 500 Redovna Vanredna

1 Ključ Sana 350 345 368 390 430 200 320

2 Sanski Most Sana 530 437 470 500 565 250 300

3 Martin Brod Una 387 270 350

4 Kulen Vakuf Una 362 100 250

5 Bihać Una 168 165 184 197 228 100 120

6 Kralje Una 655 619 660 689 745 - -

7 Bosanska Krupa Una 364 Treba definirati

8 Otoka Una Nova VS Treba definirati

9 Drvar Unac 194 Treba definirati

10 Gejkovac Glina 240 Treba definirati

11 Tržac Korana 324 Treba definirati

2.1. Poplavna područja doline rijeke Une šire područje Kulen Vakufa

Razmatrani potez obuhvata šire područje Kulen Vakufa a pripada gornjem toku rijeke Une. Obuhvata usku dolinu od naselja Klisa do Kulen Vakufa. Nadmorska visina ovog područja se kreće od 299 – 297 m.n.m. Poplava na ovom području dolazi zbog nedovoljno razvijenog korita Une i visine sedrenih pragova nizvodno od mjesta. Osrednji poduženi pad prirodnog korita rijeke Une na ovom dijelu iznosi 0,40º.

Karakteristični proticaj na širem području Kulen Vakufa koji su od interesa za utvrđivanje površina plavljenja na razmatranom dijelu doline rijeke Une su:

Vjerovatnoća pojave KULEN VAKUF Proticaj (m3/s)

1/20 578 1/100 740

1/500 891 Nakon izvršenih hidrauličnih analiza dobijeni su nivoi velikih voda duž razmatranog područja za karakteristične proticaje. Njihove vrijednosti za pojedine velike vode su:

Vjerovatnoća pojave Poplavljena površine (ha) 1/20 230 1/100 241

1/500 250

27

2.2. Poplavno područje, dolina rijeke Une u Bihaću na dijelu od Ripča do Pokoja uključujući i dolinu Klokota Razmatrani potez obuhvata šire područje Bihaća a pripada srednjem toku rijeke Une. Obuhvata dolinu uz vodotok na potezu od naselja Ripač do naselja Pokoj. Nadmorska visina ovog područja kreće se u rasponu od 220-201 m.n.m. Osrednji i podužni put korita rijeke Une je 0,78 stepeni. Na širem području Bihaća prilikom nailaska valova velikih voda plavljenjem su ugroženi dolinski predjeli između Ripča i Pokoja. Također su ugrožene površine u dolini Klokota (lijeva pritoka Une) tako da nije moguće korištenje velikih površina u blizini izvora Klokota. Karakteristični proticaji na širem području Bihaća koji su od interesa za utvrđivanje površina plavljenja na razmatranom dijelu doline rijeke Une su:

Vjerovatnoća pojave V.S. Kralje Bihać Ripač Proticaj Proticaj Proticaj (met.kub./ sek.) (met.kub./sek.) (met.kub./sek)

1/20 720 696 684 1/100 905 873 859

1/500 1097 1050 1033 Nakon sprovedenih hidrauličnih analiza dobijeni su nivoi velikih voda duž razmatranja područja za karakteristične proticaje. Njihove vrijednosti za pojedine velike vode su:

Vjerovatnoća pojave Poplavljena površine (ha)

1/20 1054 1/100 1367

1/500 1567 2.3. Poplavna područja doline rijeke Sane šire područje Sanskog Mosta Razmatrano poplavno područje obuhvata prostor uz rijeku Sanu od naselja Čaplje pa nizvodno do međuentitetske granice kod naselja Trnova. Nadmorska visina ovog područja kreće se u rasponu od 165 – 151 m.n.m. Pad korita Sane na ovom području iznosi 1,10 stepeni. Šire područje Sanskog Mosta je ugroženo poplavama velikih voda i češćeg ranga pojave. Stanje u pogledu zaštite Sanskog Mosta dodatno komplikuju i pritoke koje protiču kroz gradsko područje (Zdena, Bliha) a koje zbog neuređenog korita sa malom propusnom moći također često plave značajne površine. Karakteristični proticaji koji su od interesa za utvrđivanje površina plavljenja na razmatranom dijelu doline rijeke Sane na širem području Sanskog Mosta su:

Vjerovatnoća pojave V.S. Sanski Most Proticaj (m3/s)

1/20 692 1/100 842

1/500 993 Sprovedenim hidrauličnim analizama dobijeni su nivoi velikih voda duž razmatranog područja za karakteristične proticaje. Njihove vrijednosti za pojedine velike vode su:

28


1/500 885 2.4. Poplavno područje rijeke Korane u F BiH i rijeke Mutnice Rijeka Mutnica je desna pritoka rijeke Korane, graničnog vodotoka sa Republikom Hrvatskom i pripada slivnom području rijeke Save. Rijeka Mutnica se nalazi na području općine Cazin. Razmatrano područje obuhvata dolinski prostor u donjem toku rijeke Mutnice sve do ušća u rijeku Koranu. Nadmorska visina ovog područja kreće se u rasponu od 266-256 m.n.m. Osrednji produžni pad prirodnog korita na ovom dijelu je oko 1,35 stepeni. U gornjem dijelu toka korito je slabo izraženo, uglavnom obraslo gustom vegetacijom a nizvodno od ušća Čajinog potoka vodotok ima nešto izražajnije korito. Zbog relativno malog pada i velike obraslosti korito značajno meandrira a pri pojavi velikih voda vrlo brzo dolazi do plavljenja voda po okolnim poljoprivrednom zemljištu. Karakteristični proticaji koji su od interesa za utvrđivanje površine plavljenja na razmatranom dijelu doline rijeke Mutnice su:

Vjerovatnoća pojave V.S. Pjanići V.S. Tražac Proticaj Proticaj (m3/s) (m3/s) 1/20 83 110,00 1/100 102 135,00

1/500 121 160,00 Na osnovu sprovedenih hidrauličnih analiza dobijeni su nivoi velikih voda koji su od značaja za utvrđivanje vrijednosti poplavljenih površina.


1/500 362 2.5. Poplavno područje rijeke Gline u F BiH i donjih tokova rijeka Glinica i Kladušnica. Rijeka Kladušnica i rijeka Glinica su desne pritoke rijeke Gline i pripadaju slivnom području rijeke Save. Računajući od ušća do lokaliteta od kojeg teče pod imenom Kladušnica dužina je oko 20 kilometara. Visinska razlika na tom potezu iznosi oko 35 m a prosječni pad korita 1,25 stepeni. Pod svojim imenom Glinica teče od naselja Crvarevac a Glinicu tvore vodotoci Stabandže i Bužimnice. Dužina toka rijeke Glinice je oko 19-20 km. Nadmorska visina vodotoka rijeke Kladušnice nalazi se u rasponu od 130-170 m.n.m. a Glinice između 125 i 170 m.n.m. Razmatarno poplavo područje obuhvata donji tok rijeke Kladušnice, odnosno zone neposerdno, uzvodno od njenog ušća u rijeku Glinu. Dužina razmatrane dionice vodotoka iznosi oko 3,3 km. Osrednji pad prirodnog vodotoka na ovom području iznosi oko 0,8º, dok zbog prosjecanja brojnih meandara projektnim rješenjem pod vodotoka povećan 1,1º. Prirodno korito je obraslo gustom vegetacijom pa zbog toga dolazio do izlivanja velikih voda i plavljenje uglavnom poljoprivrednog zemljišta i lokalnih puteva, te najvećeg broja individualnih stambenih objekata. Poplavno područje rijeke Glinice predstavlja dionice rijeke u širem rejonu naselja Glinica. Srednji pad korita na ovom dijelu iznosi 0,5º . Ovako mali pad je prouzrokovao

29

meandriranje vodotoka i njegovo stalno premještanje sa lijevog na desni obod polja i obrnuto. Korito je uglavnom obraslo vegetacijom sa visokim koeficijentom hrapavosti što pospješuje izilijevanje vode iz korita i plavljenje poljoprivrednog zemljišta, poljoprivrednih farmi, lokalnih puteva i individualnih stambenih objekata. Na prostoru uzvodno od ušća rijeke Grabarske u rijeku Kladušncu posljednjih 10 – 15 godina je intenzivirana izgradnja stambenih objekata i pristupnih saobraćajnica iako ti prostori nisu zaštićeni od poplava. Karakteristične velike vode rijeke Kladušnice:

Vjerovatnoća pojave Profil Trnove Profil ušće Proticaj Proticaj (m3/s) (m3/s) 1/20 79,00 98,00 1/100 106,00 130,00

1/500 133,00 160,00 Karakteristične velike vode rijeke Glinice:

Vjerovatnoća pojave Profil Glinica Profil Radića most Proticaj Proticaj (m3/s) (m3/s) 1/20 163,00 116,00

Pregled plavnih površina za određenu vjerovatnoću pojave velikih voda rijeke Kladušnice:

Vjerovatnoća pojave Poplavljena površina (ha) 1/20 146,60 1/100 156,00 1/500 169,00

Pregled plavnih površina za određenu vjerovatnoću pojave velikih voda rijeke Glinice:

Vjerovatnoća pojave Poplavljena površina (ha) 1/20 237,60 1/100 255,40 1/500 273,20 Pored navedenih poplavnih područja u urbanim područjima Unsko-sasnkog kantona

postoje opasnosti od izlijevanja vode iz niza manjih vodotoka uglavnom bujičnog karaktera koji nemaju u potpunosti regulisano korito.

Poplave su karatkotrajne ali mogu izazvati veoma velike štete zbog malog porasta protoka. U ovu kategoriju vodotoka spadaju:

- U Bihaću – Drobnica sa brojnim pritokama, Skočajskom rijekom,

- U Bosanskoj Krupi – Kolender,

- U Bosanskoj Otoci – Voloder,

- U Cazinu – Čajin potok (uzvodni dio),

- U Velikoj Kladuši – Kladušnica,

- U Bužimu - Bužimnica

- U Sanskom Mostu - Bliha i Zdena. 3. Atmosferske prirodne nesreće - snježni nanosi, suša, oluja, mraz

Polazeći od klimatskih parametara, datih u dijelu procjene koji govori o klimatskim karakteristikama područja Unsko-sanskog kantona, može se reći da su atmosferske prirodne nesreće kao što su: sniježni nanosi, mraz, grad, oluja, suša i druge česte pojave. Iako se kao pojave vezuju za određeno godišnje doba, svake godine nanose štete u poljoprivrednoj proizvodnji i otežavaju normalno odvijanje saobraćaja.

30

Tabela br.10. Mjesečne i godišnje visine snježnog pokrivača

Period: 1961-1990

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII max. god.

Bihać 89 105 62 50 0 12 68 76 105

Sanski Most 95 71 35 16 0 8 47 68 95

Bosanska Krupa 90 48 45 30 3 10 60 80 90

Bosan. Petrovac 40 64 84 51 17 13 38 34 84

Cazin 83 85 44 20 0 22 39 65 85

Ključ 51 82 21 17 0 10 33 60 82

Velika Kladuša 83 43 45 15 0 0 37 67 83

Maksimalne visine sniježnog pokrivača su u januaru i februaru. Srednji broj dana sa snijegom većim od 10 i 30 cm iznosi oko 40 dana, a visina sniježnog pokrivača ponekad se kreće i do visine 1 metra. Ove vrijednosti su izmjerene na stanicama, a na pojedinim područjima, zavisno od orografije terena, smetovi mogu dostizati puno veće visine.

Broj dana sa sniježnim pokrivačem povećava se od sjevera prema jugu i u vezi je sa nadmorskom visinom od koje u velikoj mjeri zavisi trajanje sniježnog pokrivača. U nižim dijelovima sniježni pokrivač traje između 40-60 dana, dok planinskom pojasu i do 90 dana. Prosječna visina mu iznosi 30-40 cm. Vrlo visoke srednje maksimalne vrijednosti temperatura u julu i augustu koje se kreću između 27º i 30º C navode na zaključak da su ljeta na ovom području relativno topla. Srednje godišnje temperature vazduha su relativno visoke i iznose 10,2 – 11,4ºC. Ekstremne vrijednosti temperatura zraka u julu i augustu kreću se od 39,5º C - 2,0ºC.

Prosječne godišnje količine padavina na području Kantona su relativno niske. Kreću se između 1.000 i 1.200 mm. Iako su količne padavina male može se reći da ih ovo područje ima dovoljno jer se u toku godine dosta ravnomjerno raspoređene. Broj padavinskih dana u toku godine iznosi od 90 – 150 dana.

Trajanje bezmraznog perioda na ovom području je dosta različito i iznosi od 174-206 dana što znači da je pojava mraza u toku godine moguća skoro šest mjeseci. Mraz se ne javlja samo u periodu od maja do septembra.

Godišnja raspodjela oblačnosti pokazuje da je oblačniji dio godine zima, dok je u ljetnoj polovini godine ona mala i iznosi ispod 50% čime se može objasniti veliko trajanje sijanja sunca na ovom području i u godišnjem prosjeku iznosi od 1.772 – 1.970 sati. 3.1. Suša

Sušni periodi registrovani na MS Bihać i Sanski Most prikazani su u tabelama 11. i 12. Tabela 11.

METEOROLOŠKA STANICA BIHAĆ 1999.godina 2000. godina 2001.godina 2002.godina 2003.godina 2004.godina

Suš niperiod

Trajanje

dana

Sušni period

Trajanje(dana

)

Sušni period

Trajanje

(dana)

Sušni period

Trajanje

(dana)

Sušni period

Trajanje(dan

a)

Sušni period

Trajanje

(dana)

26.02-04.03

7 23.02.-01.03

8 12-16.03

5 26.02-05.03

8 20.02-03.03

12 03.07.03

5

09-15.03 7 06-14.03

9 31.03.-07.04.

8 12-22.03 11 06.-12.03.

7 13.22.03.

10

04.-08.04. 5 21.-26.03

6 24.-30.04

7 28.03.-08.04.

12 18.-31.03

14 29.03-04.04.

7

30.04.-04.05.

5 14.-18.04.

5 10.-18.05.

9 29.04.-04.05.

6 14.-22.04

9 27.04.-05.05.

9

25.05.-08.06.

15 20.-24.04

5 24.-31.05.

8 14.-19.05.

6 29.04.-11.05.

13 18.-22.05

5

24.-29.06. 6 11.-19.05.

9 22.-29.-06.

8 31.05.-05.06

6 13.-20.05.

8 08.-12.06.

5

02.-07.07. 6 24.-29.05.

6 12.-16.07.

5 12.-28.06.

17 23.-27.05.

5 22.-28.06.

7

16.-22.07. 7 02.-15.06.

14 25.07.-11.08.

18 30.06.-13.07.

14 07.-16.06.

10 04.-11.07.

8

31

31.07.-10.08.

11 17.-23.06.

7 13.-21.08.

9 02.-06.08.

5 18.-25.06.

8 15.-23.07.

9

14.-19.08. 6 30.06.-08.07.

9 26.-30.08.

5 15.-28.07.

14 29.07.-03.08.

6

21.-29.08. 9 21.07.-02.08.

18 20.-24.09.

5 03.-14.08

12 15.-21.08.

7

12.-17.09. 6 09.-14.08.

6 19.-29.08.

11 28.08.-01.09.

5

23.-27.09. 5 16.-27.08.

12 04.-08.09.

5 03.-12.09.

10

10.-16.09.

7 15.-23.09.

9 18.-24.09.

7

25.-30.09.

6

Tabela 12.

METEOROLOŠKA STANICA SANSKI MOST 1999.godina 2000. godina 2001.godina 2002.godina 2003.godina 2004.godina

Suš niperiod

Trajanje

dana

Sušni period

Trajanje(dana

)

Sušni period

Trajanje

(dana)

Sušni period

Trajanje

(dana)

Sušni period

Trajanje(dan

a)

Sušni period

Trajanje

(dana)

27.02.-04.03.

6 23.02.-01.03.

8 01.-05.04.

5 26.02.-09.03.

12 18.02.-02.03.

13 13.-22.03.

10

08.-15.03. 8 06.-15.03.

10 24.-30.04.

7 12.-19.03.

8 05.-12.03.8

8 28.03.-04.04.

8

01.04.-05.05.

6 10.-18.04.

9 09.-18.05.

10 28.03.-08.04.

12 18.03.-03.04.

17 18.-22.05.

5

24.05.-08.06.

16 04.-08.05.

5 27.-31.05.

5 29.05.-04.05.

6 17.-22.04.

5 08.-12.06.

5

24.-28.06. 5 11.-19.05.

9 22.-28.06.

7 12.-24.06.

13 29.04.-12.05.

14 22.-28.06.

7

03.-07.07. 5 24.-28.05.

5 03.-09.07.

7 20.06.-06.07.

7 14.-20.05.

7 13.-23.07.

11

16.-22.07 7 02.-14.06.

13 12.16.07.

5 08.-13.07.

6 10.-18.06.

9 16.-21.08.

6

31.07.-10.08.

11 17.-24.06.

8 24.07.-11.08.

18 31.07.-04.08.

5 21.-29.06.

9 02.-15.09.

14

14.-21.08. 8 30.06.-08.07.

9 13.-24.08

12 19.-28.07.

10 18.-22.09.

5

23.-29.08. 7 21.07.-14.08.

25 26.-30.08.

5 03.-15.08.

13

12.-17.09. 6 16.-31.08.

16 20.-24.09.

5 21.-31.08.

11

23.-27.09. 5 09.-16.09.

8 04.-08.09.

5

24.-30.09

7 15.-24.09.

10

4. Odronjavanje i klizanje tla Prostor Unsko-sanskog kantona odlikuje se složenom geološkom građom i tektonskim sklopom. U gradnji terena učestvuju polificijalni kompleksi od starijeg paleozoika do kvartara koji se u inžinjerijsko-geološkom smislu različito ponašaju pod uticajem tektonskih, geomorfoloških, klimatskih, bioloških, hidrogeoloških, antropogenih i drugih faktora. U pogledu stabilnosti tereni se dijele na stabilne, uslovno stabilne i nestabilne. 1. Općina Bihać

Struktura tla na području općine Bihać umjereno je stabilno. Manji dijelovi općine podložni su klizanju zemljišta. Najčešća klizišta su na pravcu Kamenica – Vrsta – Gata od naselja Turija do izvora Mala pećina, te na dijelu puta Dubovsko - Kulen Vakuf.

32

Odroni zemljišta javljaju se na putnim pravcima:

- Bihać – Bosanski Petrovac (kroz Ripački klanac),

- Ripač – Užljebić – Donji Lapac (na dionici ispred i iza tunela),

- Bihać – Bosanska Krupa (na dionici Srbljani – Grmuša). 2.Općina Bosanska Krupa

Na području općine nisu vršena nikakva geološka ispitivanja. Prostorni plan iz 1985. godine nije upotrebljiv. 3.Općina Bosanski Petrovac

Na području općine prema prostorno planskoj dokumentaciji iz 1987.godine nema naznaka pojave nestabilnih terena. 4.Općina Bužim

Na području općine od 1994.godine nisu vršena nikakva geološka ispitivanja terena. U proceduri je izrada prostornog plana općine. Klizišta se javljaju na putnoj komunikaciji Gornji Brigovi – Gnjilavac u mjestu Konjodor i na lokalnom putu Bužim-Zaradostovo kod benzinske pumpe “Trgozad” Bužim. 5.Općina Cazin

Na području općine nestabilni tereni nalaze se u podrčju Ćoralića, Krivaje, Tržačke i Šturlićke Platnice prema rijeci Korani. Na području općine evidentirano je više slučajeva klizanja tla koja u većoj ili manjoj mjeri ugrožavaju stambene objekte, te dijelove putnih komunikacija. Klizišta se javljaju:

- ulica Nurije Pozderca u dužini od 200 metara, ugroženo je oko 20 kuća , kao i niz od tri stambena bloka,

- ulica Murata Tatarevića i dio ulice Irfana Ljubijankića u dužini od 2 km,

- novoformirano naselje u rejonu “Bolničko voće”,

- na lokalnom putu Klisa – Strane – Osmanagići u dužini od 20 m,

- u Ćoralićima, naselje Merdanovići u dužini 100 m, ugrožena 4 stambena objekta i putna komunikacija,

- na regionalnom putu Cazin – Bosanska Krupa u naselju Čatakovići u dužini od 100 m, ugroženo nekoliko stambenih objekata sa obje strane puta,

- na regionalnom putu Cazin – Bužim na području Prosjek u dužini od 50 m,

- na lokalnom putu u naselju Krivaja u dužini od 50m, ugroženo nekolčiko stambenih objekata. 6.Općina Ključ

Na prostoru općine Ključ prema prostornom planu općine ne postoje područja sa nestabilnim terenima. 7.Općina Sanski Most

Na području općine prema podacima nadležne općinske službe nestabilni tereni nalaze se na slijdećim lokalitetima: Lukavice, Okreč, Gornji Kamengrad, Dževar, Demiševci, Čaplje, Tomina, Kisak-Fajtovci. 8.Općina Velika Kladuša Na osnovu prikupljenih informacija na području općine prostori sa uslovno stabilnim i nestabilnim terenima su:

- uslovno stabilni tereni su terni duž saobraćajnice za Stari grad,

- nestabilni tereni oko regionalnog puta Barake- Šturlić, dionica Johovica-granica općine Velika Kladuša.

33

5. Zarazne bolesti ljudi na području Unsko-sanskog kantona

Zarazne bolesti na našem Kantonu još uvijek predstavljaju važan udio u patologiji razboljevanja stanovništva naročito od crijevnih zaraznih bolesti. Kod bolesti gdje se primjenjuju nespecifične preventivne mjere-saniranje sredine, poboljšanje uslova života i rada (crijevne zarazne bolesti), registrujemo stalno prisustvo tih oboljenja (zarazna žutica, enterokolitis, zarazno trovanje hranom, dizenterija) koje se javljaju sporadično, a ponekad i u epidemijskom obliku. Razlog pojave crijevnih zaraznih bolesti jeste: neriješeno pitanje higijenskog snabdijevanja vodom za piće, neriješeno pitanje uklanjanja otpadnih materija i ljudskih izlučevina, kao i navike koje utiču na ličnu higijenu, higijenu domaćinstva i higijenu naselja. Porastom životnog standarda uz neriješeno pitanje snabdijevanja stanovništva higijenski ispravnom vodom, uklanjanje otpadnih materija i ljudskih izlučevina, otklanjanje loših ljudskih navika i potreba, i u budućnosti treba očekivati mnogo slabije stanje u onim krajevima i po onim zdravstvenim pitanjima u kojima je stanje već od prije bilo loše. I zato se kod pojedinih zaraznih bolesti zdravstvo može sa uspjehom boriti (specifičnom zaštitom-vakcinacija), a kod zaraznih bolesti samo djelimično zavisi od napora zdravstvene službe, a većim dijelom od napora i materijalnih ulaganja cijele zajednice za higijenizaciju naselja i podizanje zdravstvene kulture stanovništva. Crijevne zarazne bolesti na Unsko-sanskom kantonu poput trbušnog tifusa, enterokolitisa, dizenterije, hepatitisa A, prisutne su endemski, a javljaju se sporadični ili u vidu manjih ili većih epidemija. Prateći period unazad 20 godina, evidentirana je stalna prisutnost crijevnih zaraznih bolesti, te pojava epidemija ovih bolesti vezanih za komunalni standard zajednice. Pošto je trenutni komunalni i životni standard države općenito nizak, za očekivati je porast pomenutih oboljenja. Stepen raširenosti zaraznih bolesti stoji u uskoj vezi sa stepenom opšte i higijenske kulture jednog naroda. Održavanje lične higijene, čistoća stana sa okućnicom, čistoće naselja, glavno je obilježje zdravsteve kulture.

Obrnuto, neodržavanje lične higijene, nedovoljna higijena stana, nehigijenski nužnici, nehigijensko vodosnabdijevanje, nehigijensko uklanjanje kućnih otpadnih materija, loše ljudske navike kao što su ( da jedu iz iste posude bolesni i zdravi, spavanje svih ukućana u jednoj prostoriji, posjećivanje bolesnika od strane rodbine i komšija, itd.) tipična su obilježja sredine u kojoj endemski vladaju crijevne bolesti uz stalnu potencijalnu opasnost od pojave epidemija. Zato je potrebna stalna epidemiološka briga nad ugroženim naseljima i selima da ne bi došlo do kontaminacije vode za piće i hrane klicama crijevnih zaraznih bolesti, kao i društveno-političke zajednice kako bi se obezbjedila ispravna voda za piće i higijensko uklanjanje otpadnih materija. 5.1. Registrirane epidemije enterokolitisa na regionu Bihać od 1972-1991 i na Unsko-sanskom kantonu od 1972.- 2003.godine

Godina Općina Registrirana epidemija Broj oboljelih Put prenosa 1979. Bihać-grad Enterocolitis 288 Hidrična

1980. Drvar Enterocolitis 230 Hidrična

1981. Bos.Grahovo Enterocolitis ac 56 Hidrična

Bos.Petrovac Enterocolitis ac 59 Hidrična

1982. Bihać-grad Enterocolitis ac 222 Hidrična

1988. Bos.Petrovac Enterocolitis ac 273 Hidrična

1994/95 (2)

Bihać

Enterocolitis ac

1692

Uslijed ratnih dejstava zatvoren vodovod Klokot, puštena industrijska voda u vodovodnu mrežu

34

1996. (3)

Bos. Petrovac

Enterocolitis

307

Hidrična Nastala grubim narušavanjem komunalno-hig. režima vodosnabdjevanja grada Petrovca

- ne adekvatno i neredovno kloriranje vode za piće,

- neredovna kontrola

- puštanje u pogon rezervoara Bursaći bez prethodnog mehaničkog čišćenja, dezinfekcije,

- opsežni radovi na v.m. i prekidi u vodosnabdijevanju.

5.2. Registrirane epidemije trbušnog tifusa na regionu Bihać od 1972. – 1991. i na Unsko- samskom kantonu od 1972.-2003.godine

Godina Općina Registrirana epidemija Broj oboljelih Put prenosa 1972. Cazin

D. Koprivna Ty. abdominalis 31 kontakt

1976. Bihać-Založje Ty. abdominalis 18 kontakt

1978. Bihać M. Vukoviaća

Ty. abdominalis 3 kućna kontakt

BihaćGolubić Ty. abdominalis 3 kućna kontakt

1981. Bihać-Ripač Ty. abdominalis 37 Hidrična lokalni vodovod Stubo

Cazin-Liskovac

Ty. abdominalis 11 kućna kontakt

Vel. Kladuša Šumatac, Šabići, Kudići

Ty. abdominalis

35

kontakt

1985. Cazin- Slatina Ty. abdominalis 107 Hidrična

- Posljednji slučaj Trbušnog tifusa registriran je na općini Cazin 1991.godine.

5.3. Registrirane epidemije trovanja hranom na regionu Bihać od 1972.-1991. i na Unsko-

sanskom kantonu od 1972. – 2003. godine

Godina Općina Registrirana epidemija Broj oboljelih Put prenosa 1979. Vel. Kladuša

o.š. I. Mržljak Tox. alimentaris 42 Alimentarno

1980.

Cazin

Tox. alimentaris

50 Staphilococcus piogenes

Alimentarno

1983.

Vel. Kladuša Radnici Agrokomerca

Tox. alimentaris

56

Alimentarno

1984.

Bihać Polietilenka

Tox. alimentaris

43 Staphilococcus piogenes

Alimentarno

1985. Cazin Agrokomerc

Tox. alimentaris 9 Alimentarno Rad. inžinjeringa AC

35

1986.

Bihać Kombiteks

Tox. alimentaris 62 Sal. Enteretidis

alimentarno

Bos. Petrovac Risovac

Tox. alimentaris

Sal. Typhi murium 12

Alimentarno

1987. Bihać Bugar

Tox. alimentaris Sal. Entertidis 4 kućna

Alimentarno

Bos. Krupa Krupatrans

Tox. alimentaris 12 Alimentarno

1999.

Bihać Kul. Vakuf

Tox. alimentaris

11 staphilococ piogenes

Alimentarno Oboljeli konzumirali sladoled

Sanski Most Grad

Tox. alimentaris 41 S. enteretidis

Alimentarna-oboljeli konzum. hamburger

2000. (3) Bihać-Ribić Tox. alimentaris 8 S. enteritidis

Alimentarna-kućna kolač sa šlagom

2001. Bihać -Krajinametal

Tox. alimentaris 71 Staphylococous piogenes

Alimentarna dinstano juneće meso

2002. Bos. Krupa Tox. alimentaris 27 Kamp Ado-studenti fizičke kulture Sarajevo

Ključ Tox. alimentaris 8 Porodična pečeno jagnjeće meso

2003. Bužim Zaradostovo

Tox. alimentaris 11 Sallmonella ent

Kućna epidemija lokalizirana u 3 porodice užeg srodstva

5.4. Registrirane epidemije dizenterije za okrug Bihać od 1972.- 1991. i na Unsko-sanskom kantonu od 1972.-2993.godine

Godina Općina Registrirana epidemija Broj oboljelih Put prenosa 1980. Drvar Dysenteria bac 704 Hidrična

1988. Cazin Dysenteria 4¹ kućna Shigela flexneri

Alimentarno

1989.

Bos. Krupa Naselje: Kozara Kolektivi: Krupatrans i Una

Dysenteria

185 Shigela Flexner

Hidrična prodor fekalija u dio vodovode mreže

1994/95 Bihać Dysenteria 61 Shigela Flexner I, II, IV i Sonne

Uslijed ratnih dejstava zatvoren vodovod Klokot pištena industrijska voda u vodovodnu mrežu

5.5. Registrirane epidemije paratifusa na regionu Bihać od 1972.-1991. i na Unsko-sanskom kantonu od 1972.-2003.godine

Godina Općina Registrirana epidemija Broj oboljelih Put prenosa 1972. Bihać

Pedijatrija MC Bihać

Intrahospitalna Paratifus B i C

80 ² Sallmonela Wirehov

Kontakt

Osim crijevnih zaraznih bolesti na Unsko-sanskom kantonu moguća su također izbijanja oboljenja:

- iz skupine zoonoza (Q groznica, Bruceloza, Hemoralgična groznica sa renalnim sindromom, Trihineloza),

36

- iz skupine vakcinopreventabilnih bolesti koje su se također u poslijeratnom periodu javljale u epidemijskoj formi (Morbilli, Parotitis epidemica), te

- gripe kao kapljične infekcije koja se skoro svake godine javlja u epidemskoj formi sa velikim brojem oboljelih.

5.6. Prikaz registriranih epidemija gore navedenih oboljenja na Unsko sanskom kantonu

Godina Općina Registrirana epidemija Broj oboljelih Put prenosa 1981/82 Bihać Tricihinellosis 76 Meso medcjeda

Šumsko radilište: Bihać, Bos. Krupa Bos. Petrovac

Tricihinellosis

75

Meso divlje svinje

1983. Bos. Krupa Osredak

Tricihinellosis 12 Domaća svinja

Bihać Ozimice


2001. Sanski Most selo Čaplje


Na Unsko-sanskom kantonu prisutno je silvatično (šumsko) bjesnilo kod divljih

životinja kao i velik broj registrovanih ugriza pasa lutalica što predstavlja potencijalnu opasnost za pojavu bjesnila kod ljudi. 5.7. Registrirane epidemije vakcinopreventabilnih bolesti na Unsko-sanskom kantonu

Godina Općina Registrirana epidemija Broj oboljelih Put prenosa 1997. Bihać

Kasarna “Adil Bešić”

Morbilli

26

Kontakt

Bihać Morbilli 15 Komtakt

2001. Cazin Parotitis epidemica

204 Kapljično SŠC. 29.06.2001.-26.08.2002.g.

2002.

Bihać Kasarna “Adil Bešić”

Parotitis epidemica

84

Regruti su sa općina: Bihać 8, B. Krupa 4, S. Most 4, Bužim 2, Cazin 44 i V. Kladuša 22

Vel. Kladuša Parotitis epidemica 65 SMŠ, 7 august Vrnograč

Bužim Parotitis epidemica 32 O.Š. Bućevci, SMŠ- Vel. Kladuša

Bos. Petrovac Parotitis epidemica 39 O.Š. 14. septembar

5.8. Registrirane epidemije Hepatitisa A na regionu Bihać od 1972.-1991. i na Unsko-sanskom kantonu od 1972.-2003.godine

Godina Općina Registrirana epidemija Broj oboljelih Put prenosa

1975. Bihać: Ripač Golubić

Hepatitis A 14 11

Kontakt

1981. Bihać-Orašac Hepatitis A 34 Kontak

1982. B.Krupa-Osredak

Hepatitis A 14 Kontakt

1985. Cazin Hepatitis A 7 Kontakt

37

1986. Bihać-Ripač Hepatitis A 8 Kontakt

Cazin-Ćoralići Hepatitis A 11 Kontakt

1987.

V. Kladuša Vrnograč


Cazin - Klisa Hepatitis A 10 Kontakt

Bihać-Gata Hepatitis A 7 Kontakt

1988.

Bihać-grad, Srbljani Izačić Orljani

Hepatitis A Hepatitis A Hepatitis A Hepatitis A

26 6 13 9

Kontakt

Vel. Kladuša Vrnograč


B.Krupa-Crkvine


Cazin Miostrah Hepatitis A 21 Kontakt

Cazin-Ćoralići Hepatitis A 10 Kontakt

1989. Vel. Kladuša s. Grahovo s. Šehići

Hepatitis A

10

Kontakt

1990. Bihać Srbljani Brekovica

Hepatitis A

20 15

Kontakt

1990. Cazin-Podgredina


Bos. krupa Konjodor


1991. Bos. Krupa: Mahmići Jezerski Pištaline Ljusina

Hepatitis A

26 30 14 12

Kontakt

1993.

Bihać Hepatitis A 31 regrus sa općine Bihać

Kntakt

Bihać Vrsta Gata Mala Peć

Hepatitis A

36

Kontakt

2001.

Bihać Čavkići

Hepatitis A 7 Kontakt sa hidrične MZ Ružica

Bihać Založje

Hepatitis A 18 Kontakt sa hidrične MZ Ružica

Bihać Ružica

Hepatitis A 235 Hidrična-lokalni vodovod Duparica

Opasnost unosa zaraznih bolesti (kolera, malarija, sars, meningitis, itd.) predstavljaju

lica u međunarodnom saobraćaju, a obzirom na čestu neispravnost vode za kupanje na bakteriološku analizu u ljetnom periodu moguća su epidemijska izbijanja meningitisa.

Godina Općina Registrirana epidemija Broj oboljelih Put prenosa 2002.

Cazin

Meningitis serosa

14

Na osnovu epidemiološkog ispitivanja pretpostavlja se da je bolest nastala preko vode za kupanje rijeke Mutnice o Korane, gdje se neposredno izlijeva kanalizaciona mreža

38

6. Zarazne bolesti bilja i biljne štetočine na području kantona

Problemi zaštite zdravlja biljaka kako onih koje se uzgajaju na otvorenom polju tako i onih koje se uzgajaju u zatvorenom prostoru ( tople lijehe, staklenici, plastenici, tuneli) te različita skladišta poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda biljnog porijekla prisutni su kako na području Unsko-sanskog kantona tako i na području Federacije Bosne i Hercegovine.

Zdravstveno stanje biljaka ugroženo je od uzročnika bolesti, štetočina korova, kao i fizičkih i hemijskih abiogenih činilaca. Štete koji pričinjavaju ovi agensi su velike te utiču na smanjenje prinosa i pogoršavaju kvalitetu proizvoda. Kod višegodišnjih kultura ove štete se multipliciraju jer uzročnici smanjuju fiziološke aktivnosti te se narednih godina dešava da rod potpuno izostane.

Među najvažnijim činiocima koji djeluju na uzročnike biljnih bolesti, štetočine i korovi su: voda odnosno padavine, toplota ( stepeni C ) svjetlost ( insalacija ) i vjetar od kojih direktno zavisi rast i razvoj ovih organizama kao i mogućnosti ostvarenja infekcije poljoprivrednog bilja, odnosno manje ili veće prisustvo korova na poljoprivrednim kulturama.

Svaki od meteoroloških činilaca ima minimalni nivo pri kome je moguć rast i razvoj organizma. Međutim sa stanovišta zaštite bilja vrlo su bitni optimalni nivoi koji omogućavaju da se određene vrste uzročnika bolesti štetočine i korovi maksimalno razmnože i pričine velike štete. Ukoliko su nivoi meteoroloških činilaca na nivou maksimuma tada uzročnici bolesti, štetočine i korovi smanjuju fiziološke i metabolične aktivnosti i radi toga se njihova štetnost na biljke znatno smanjuje. Biljne bolesti, štetočine i korovi koji se pojavljuju na području Unsko-sanskog kantona 6.1.Ratarske kulture: Kukuruz Među ekonomski najštetnijim uzročnicima bolesti na kukuruzu izdvaja se Fusainum gramineonum, Fusainum maniliformae: Ovaj uzročnik izaziva polijeganje stabljike i infekciju zrna u klipu. Od štetočina zabilježeno je prisustvo sovice Agrotis segetum. Ona je na pojedinim parcelama uništila kukuruz i do 20 %. Ostrinia muhilalis ( plamenac kukuruza ) je bilo prisutno na cijelom području Federacije i oštetila klipove do 20 %. Elateridae nisu pričinile veće štete radi toga jer je usjev kukuruza bio jače zakorovljen zbog nedovoljne primjene mehaničkih i hemijskih mjera suzbijanja. Diabrotica virgifera ( zlatica kukuruza, karantinska štetočina na listi AZ) pojavila se na području Unsko-sasnkog kantona. Ova štetočina je kod nas prvi put primjećena 1997 godine i od tada se godišnje stalno širi brzinom od 25-40 km. Štete nanosi imag i larva, posebno je štetna larva jer izaziva polijeganje kukuruza. U usjevu kukuruza među najvažnijim vrstama korovskih biljaka bile su slijedeće: Sinapis arvensis, Veronica persica, Stelaria media, Lamium purpureum, Viola orvensis, Erigeron canadensis. Među korovima koji su posebno ekonomski značajni izdvajaju se Xantium stiumarium i Helianthus tuberasus. Na strnim žitima javljaju se: Pusccinia spp., Blumeria spp., Fusarium spp., Cladosporium spp.Mucor spp., Aspergihis spp., Stemphilium spp. Od štetočina registrovana je pojava Oulema melanopus u intetnzitetu 20-30 %. Od korovskih vrsta u strnim žitima registrovane su slijedeće: Galium aparine, Sinapis anvensis, Galeopsis tetrahit, Authemis anvensis, Matrichharia chamomila, Centaurea cyanisis, Poliganium convolvs. 6.2.Povrtne kulture: Krompir

je bio izložen veoma intenzivnoj infekciji uzročniku plemenjače Phytophthora infestans a prinosi su smanjeni i do 50 %. Drugi po važnosti bio je uzročnik bolesti Alternaria solani. Među brojnim virusima koji inficiraju krompir PLRV – virus uvijenosti lišća i PVY (Y-virus kropmpira). Pričinjene štete kreću se zavisno od lokaliteta i kultivara od 10 - 30 %.

39

Zlatica krompira Doriphora ( Leptinotarsa ) decenlicnato. Intenzitet pojave kretao se od 20 – 50 %. Aphididac ( lisne uši ) – u kišnim godinama intenzitet pojave ovih štetočina je izuzetno velik. Na paradajzu su isti uzročnici kao i na krompiru, među kojima su najznačajniji uzročnik plemenjače Phytophthora infestans, uzročnik koncentrične pjegavosti Altenaria solani pri uzgoju paradajza na otvorenom polju. Bilo je slučajeva da je pričinjena šteta 85 % na pojedinim parcelama u USK-u. Pri uzgoju paradajza u plastenicima i staklenicima najveće štete uzrokovao je uzročnik trahemikoze Fusarium spp. među kojima je najprisutniji Fursarium axysporum t.sp. U nešto manjem intenzitetu pojave bili su Pythium spp., Verticilium abla-atrum, Rhizoctnonia solani, Thrips tabaci i Frankliniella accidentalis ( duhanu i kalifornijski trips) javili su se u jakom intenzitetu u plastenicima i staklenicima. Paprika Pri proizvodnji paprike u plastenicima USK-a bila je jaka pojava Phytophthore capsici (uzročnik plemenjače korjenovog vrata) tako da je u pojedinim plastenicima procent inficiranih biljaka bio iznad 50 %. U ovim staklenicima se paprika uzgaja u monokulturi a ne primjenjuju se mjere tretiranja tla (sterilizacije) – općine Ključ i Sanski Most. Uzročnik pepelnice paprike leveillula taurica također će značajno utjecati na smanjenje prinosa. Luk Lukova muha Hylemia antigua bila je prisutna na cijeloj teritoriji USK-a na crvenom luku i praziluku. I to na svim kultivarima, posebno jak napad registrovan je u Cazinu i Bosanskoj Krupi gdje je uništeno i do 80 % usjeva. Peronospora destructor – plemenjača luka bila je prisutna u srednjem intenzitetu napada na cjelokupnom području USK-a. Krastavac Uzročnik plemenjače krastavca Pseudoperonospora cubensis registrovan je u srednjem do jačem intenzitetu na cijelom području USK-a. Pri industrijskoj proizvodnji kornišona primjenjivani su sistemični fungicidi te su štete bile relativno male, međutim, gdje nisu primjenjivani fungicidi štete su bile do 20 %. Među kultivarima nisu ispoljene veće razlike. Lyriomyza spp. – muhe mineri listova bile su prisutne u plasteničkoj proizvodnji krastavaca. Kupusnjače Plemenjača kupusa ( Peronospora parasitica) registrovana je u slabijem intenzitetu. Napad srednjeg intenziteta od Phyllotreta spp. registrovan je u rasadničkoj proizvodnji i tek presađenom kupusu. Isto tako registrovan je i srednji napad od Pieris spp.

6.3.Voćarske kulture

Šljiva Polystigma rubrum uzročnik plemenjače šljive bila je prisutna na cijeloj teritoriji Unsko-sanskog kantona u intenzitetu napada od 10 – 30 %. Tranzschelia pruni-spinoae – hrđa šljive, također je bila prisutna na cijelom području USK-a pričinjavajući štetu na 20 % lisne mase. Obilne kiše doprinijele su da se Manillia laxa pojavi u znatno većem intenzitetu, a posebno na kultivaru Steney u cijeloj Federaciji. Štete su pričinjene kako na cvijetu i mladarima, tako i na plodovima i kretale su se od 25-40 %. Šarka šljive (PPV) – praktično su sva stabla kultivara Požegača inficirana, odnosno, patogen je prisutan na cijeloj teritoriji USK-a. Zaraženih plodova je bilo i do 80 %. Crna i žuta osica šljive Haplocampa minuta i H. flava, obje štetočine su prisutne u USK-a, gdje su uzrokovale opadanje plodova preko 20 %.

40

Jabuka Venturia inaegualis uzročnik čađave krastavosti registrovan je u svim područjima na teritoriji USK-a u srednje i jakom intenzitetu napada na raznim kultivarima. Primarne infekcije ostvarene su sredinom maja i radi povoljnih uslova visoke relativne vlage i povoljne temparature omogućile su daljne infekcije listova tako da u voćnjacima gdje nisu primjenjene mjere suzbijanja štete su iznosile i do 40 %. Trulež plodova jabuka – Monilinia fructigena uzrokovala je truljenje plodova u voćnjacima gdje se nisu primjenjivale mjere zaštite. Visina štete iznosila je, zavisno od kultivara i lokacije od 15-40 %. Savijač jabuke Carpocapsa pomonella prisutan je u cijelom USK-a. Najveće štete pričinila je druga generacija. Miner okruglih mina Lithocholletis blancadella registrovan je u Kantonu od slabog do srednjeg intenziteta. Kruška Venturia pyrina – bila je prisutna na cijeloj teritoriji USK-a u jačem intenzitetu napada i prouzrokovala je štete na osjetljivim kultivarima ( Kaluđerka, Vilijamovka, Boskova bočica, Konferans i dr) do 40 %. Trešnja i višnja Monilinia laxa palež cvijeta mladara i trulež plodova, utvrđeno je prisustvo na cijelom području USK-a i štete na plodovima iznosile su i do 20 %, na mladarima su štete bile izraženije kod višnje. Jagodasto voće Micosphaerella fragarie – pjegavost lista jagode, javila se u svim općinama u slabom do srednje jakom intenzitetu napada. Siva plijesan Botrytis cinerea uzrokovala je truljenje plodova i intenzitet infekcije bio je veći gdje se jagoda uzgajala bez folije i kretala se do 30 %. Jagodin cvjetojed Anthonomus rubi, je štetočina koja se hrani izgrizanjem cvjetne peteljke te štete mogu biti velike. U 2004 godini utvrđena je šteta do 20 % u cijeloj Federaciji. Navedene bolesti, štetočine i korovi javljaju se iz godine u godinu u slabijem ili jačem intenzitetu ovisno o klimatskim prilikama u pojedinim godinama osim pojave kukuruzne zlatice koja je kod nas prisutna od 2001. godine i polako se širi na sve opće kulture te su ove godine utvrđene bakterijske paleži jabučastih vrsta voća koja se nalazi na karantinskoj listi.

6.4.Šumske štetočine

U šumama Unsko-sanskog kantona u posljednje vrijeme prisutna je pojava sušenja jele i smrče.Sušenje jela prouzrokuju dva činioca i to: 1. Imela jele (Viscum album) 2. Kalnitet potkornjaka Potkornjaci koji napadaju jelu i izazivaju masovno sušenje su:

- Krivozubi jelov potkornjak (Pityoktenes Curvideus)

- Mali jelov potkornjak (Chrypalus picea)

- Oštrozubi jelov potkornjak (Pityokteines spindeus)

- Pityokteines voronozovi

- Prugasti drvenak (Xylaterus lineatus) Smrču napadaju i izazivaju sušenje slijedeći potkornjaci:

- Smrčin pisar (Ips typogruphus)

- Šestozubi smrčin potkornjak (Pityogenes chalcoggraphus)

- Prugasti drvenak (Xylaterus lineatus) Pobrojanim štetočinama zahavćene su mješovite šume jele, smrče, bukve i šumske kulture smrče. U

posljednjih pet godina navedene štetočine su se javile na oko 12.000 ha ili 120 km.

41

7.Tehničko-tehnološke nesreće 7.1.Požari

Intenzivni proces industrijalizacije, deagrarizacije i urbanizacije današnjeg prostora Unsko-sanskog kantona u periodu poslije II Svjetskog rata pa sve do 1992.godine uslovljavali su sve veću koncentraciju proizvodnih kapaciteta, promjenu i upotrebu zapaljivih tečnosti i gasova, eksplozivnih i drugih opasnih materijala kao sirovina u proizvodnom procesu ili kao krajnjeg produkta. Sve veća upotreba zapaljivih tečnosti i plina u domaćinstvu, povećano korištenje energije, savremena urbanizacija sa visokim gradnjom, koncentracija većeg broja stambenih blokova i stanova na uskom prostoru učinili su da se požarna opasnost u urbanim središtima stalno povećava.

Današnji stambeni fond na području Kantona, posmatrano sa stanovišta kvaliteta i načina izgradnje, karakterišu različita konstruktivna rješenja - od slabog materijal pa do zgrada sa armirano-betonskom konstrukcijom otpornom na potrese i rušenja.

Konstrukcijom izgradnje većeg broja stambenih blokova na užem području i izgradnjom visokih zgrada povećala se gustina stanovanja, što je sa stanovišta ugroženosti od požara, vrlo nepovoljna. Velika gustina stambenih jedinica negativno se odražava na požarnu opasnost i požarno opterećenje i omogućuje prenošenje požara sa objekta na objekat, odnosno sa jednog bloka na drugi i njihovo prerastanje u požar širih razmjera. Utvrđeni normativi, a posebno mjere zaštite od požara koje se trebaju primjenjivati prilikom izgradnje objekata samo su se rijetko ili djelimično primjenjivali.

Takav trend postoji i u izgradnji stambenih, privrednih i drugih objekata u periodu poslije 1992. godine. U stambenim zgradama od požara su najugroženije tzv. zajedničke prostorije, tavanski i podrumski prostori. U podrumima i na tavanima su najčešće smještene razne stvari stanara i služe za smještaj drva, a često se ove prostorije koriste kao skladišta otpadnog i neupotrebljivog materijala. Zbog nedostatka stambenog prostora podrumi i tavani, pa i druge zajedničke prostorije se bespravno adaptiraju i koriste za stanovanje. Ovakvi stanovi ne ispunjavaju ni najminimalnije zahtjeve zaštite od požarne opasnosti.

Poseban izvor požarne opasnosti u stambenim zgradama predstavljaju elektro instalacije. U zgradama starije gradnje ove instalacije su projektovane i građene za manja električna opterećenja, koji pri uključivanju električnih uređaja velike snage pregorijevaju i izazivaju požare.

Visoke stambene zgrade, preko 10 spratova, predstavljaju veliki problem pri zaštiti od požara zbog toga što se prilikom projektovanja i izgradnje visokih zgrada nisu poštovali ili se samo djelimično poštovali propisi o zaštiti od požara kojima je bilo uređeno da u takvim zgradama treba da postoje: požarna stepeništa, hidrantsko-vodovodna mreža, obezbjeđenje pristupa vatrogasnih vozila svim fasadama zgrada.

Opšta konstatacija je da stambene zgrade nisu opremljene sredstvima za gašenje požara, da je hidrantska mreža uništena ili nije u funkciji, da se novoizgrađene zgrade grade, a da se uopšte ne predviđa izgradnja unutrašnje hidrantske mreže ili se ono iako je planirano zbog smanjenja troškova investicije ne gradi.

U periodu poslije 1992.godine izgrađen je veći broj skladišta materijalnih rezervi trgovina, prehrambene industrije, građevinske industrije. Jedan broj skladišta izgrađen je saglasno svim savremenim uslovima zaštite sa odgovarajućim građevinskim objektima, hidrantskom mrežom, vatrogasnim aparatima, savremenim elektro-ventilacionim uređajima dok veći broj skladišta ne ispunjava ni najminimalnije zahtjeve zaštite od požara.

Požari na protstoru Kantona od 1996. - 2004.godine

r/b

općina

period registrovanja

vrsta požara

šum

a

travai n

isko

raslinje

dim

njaci

stamben

i

objek

ti

pom

oćn

iii objek

ti

moto

rna

vozila

tehničk

e in

tervencije

ostali

požari

uku

pn

o

1. Bihać 1998-2004 336 - 244 - 122 96 150 513 1640

2. B.Krupa 1992-2004 92 135 46 179 51 20 1 54 451

3. B.Petrovac 1999-2004 10 102 - 52 19 5 10 6 180

4. Bužim 1999-2004 68 - 28 - 4 - 14 121

5. Cazin 1998-2004 384 39 100 35 87 65 - 263 1094

42

6. Ključ 1996-2003 246 - - 156 17 - - 66 393

7. V.Kladuša 1996-2004 233 - 40 64 118 19 - 137 622

8. S.Most 2000-2004 130 - 21 75 21 14 - 36 286

UKUPNO 1.449 276 451 653 435 223 161 1089 4787

Požari a posebno požari sa velikim materijalnim štetatma najčešće se javljaju u objektima u kojima nisu preduzete potrebne a često ni najminimalnije mjere zaštite i spašavanja od požara. Požari se blagovremeno ne otkrivaju i ne dojavljuju tako da intervencija vatrogasne jedinice uslijedi tek kad se požar raširi. Najveći broj požara javlja se u stambenim poslovnim i pomoćnim objektima, iako su štete izazvane ovim požarima u odnosu na štete prouzokovane šumskim požarima neznatne.

Skoro u svim gradovima Kantona izgrađen je veći broj benzinskih pumpi i drugih postrojenja za skladištenje i prodaju zapaljivih tečnosti i gasova. Ovi objekti predstavljaju posebnu opasnost od požara, naročito zbog posljedica koje bi u slučaju požara nastale i to ne samo u objektima u kojima su smješteni već i na objektima u široj okolini.

Za razliku od drugih prirodnih nesreća eksplozije plinova, gasova i drugih opasnih materija iznenada i u vrlo kratkom vremenu mogu prerasti u nesreću širih razmjera. Na području USK-a nema velikih proizvođača ili prerađivača zapaljivih tečnosti, gasova i drugih opasnih materija ali postoje objekti u kojima se takve materije skladište. Uglavnom se radi o benzinskim pumpama na kojima se pored nafte i naftnih derivata prodaje i gas u flašama koji se koristi u domaćinstvima.

Opća konstatacija je da se Zakon o zaštiti od požara (“Sl.list SR BiH broj:15/87, 37/88, 38/89, 19/90 i 36/90) i podzakonski akti koji su doneseni na osnovu tog zakona kojim je uređena cjelokupna organizacija zaštite od požara zbog zastarjelosti i neprimjenjivosti pojedinih zakonskih odredbi u periodu poslije 1992. godine samo se djelimično ili nikako ne primjenjuju.

Nadzorom nad sprovođenjem ovog zakona i podzakonskih propisa utvrđeno je da pri izgradnji objekata često dolazi do odstupanja od projektne dokumentacije na koju je data saglasnost što ima za posljedicu narušavanje predviđenih mjera zaštite od požara.

Iz napred izloženog se može zaključiti da su gradovi na području Kantona pokriveni neposrednim izvorima opasnosti od požara i da se adekvatno tome treba raditi na donošenju nove zakonske regulative iz oblasti zaštite od požara i nove organizacije zaštite od požara. 7.2. Radioaktivno i drugo zagađivanje zemlje, vode i vazduha

Radioaktivna kontaminacija Na osnovu baze podataka koju vodi Federalna uprava za zaštitu od zračenja i radijacionu sigurnost na području Unsko-sanskog kantona nema otvorenih izvora radioaktivnog zračenja. Zatvoreni radioaktivni izvori zračenja ugrađeni su u gromobrane i koji se nalaze u: BIHAĆ – 2 kom - Polietilenka (1) - Direkcija robnih rezervi (1) KULEN VAKUF – 1 kom - Bebi Triko (1) BOS. KRUPA – 2 kom - ŠIP “UNA” (1) - Doo “BOR” (1) BOS. PETROVAC – 2 kom - ŠIP “OŠTRELJ” (2) CAZIN – 7 kom - Doo “Tvornica kartonske ambalaže) (4) - DD “Tvornica žičanih proizvoda” (1)

43

- GP “RAD” (1) - Tvornica četaka , drvene i plastične galanterije (1) KLJUČ – 1 kom - “Drvna industrija” (1) VELIKA KLADUŠA – 18 kom - DD “AGROKOMERC” (18) Na području Kantona ne postoje pravna ili fizička lica koja obavljaju djelatnost sa radioaktivnim izvorima (nuklearna medicina ili industrijska radiografija). Prema podacima pomenute institucije na kantonu ne postoje skladišta radioaktivnih materijala a s obzirom na vrstu radioaktivnih izvora vanredni događaji sa radioaktivnim izvorima su malo vjerovatni. Zbog blizine nuklearne elektrane Krško u Sloveniji područje Unsko-sanskog kantona u slučaju havarije na elektrani može se za veoma kratko vrijeme naći pod uticajem radioaktivnog zračenja usljed kretanja radioaktivnog oblaka. Plan i program mjera zaštite života i zdravlja ljudi i zaštite okoline od štetnog djelovanja jonizirajućeg zračenja u slučaju nuklearne nesreće donosi Vlada F BiH. Ovim planom i programom utvrđuju se intervencijske mjere i izvedbeni intervencijski nivoi za zaštitu ljudi te poduzimanje mjera zaštite stnovništva, domaćih životinja, poljoprivrede od strane organa nadležnih za sprovedbu ovih mjera, način obavještavanja javnosti kao i program periodične provjere odgovornosti.

8. Zagađenost prostora minama i drugim NUS-a Prema procjenama na prostoru Unsko – sanskog kantona ima 164.996.823 m2 prostora za koji se sumnja da je kontaminiran minama i drugim neeksplodiranim ubojnim sredstvima. Koncentracija mina i drugih neeksplodiranih ubojnih sredstava najveća je u području linija na kojima su se vodila borbena dejstva u toku agresije na Bosnu i Hercegovinu. Mine su postavljane na sva mjesta koja su imala taktičku ili operativnu važnost za Armiju Republike BiH ili vojsku Republike Srpske. Mine su postavljale jedinice i pojedinci, po određenom planu ili skici a u velikom broju slučajno bez ikakvog reda pored puteva, mostova, željeznice, dalekovoda, objekata za snabdijevanje vodom, na poljoprivrednom i šumskom zemljištu. Informacije o minama baziraju se na kartama minskih polja i zapisnicima koji su nepouzdani jer mnoga minska polja nisu ucrtana u karte a neka minirana i razminirana u toku trajanja ratnih dejstava više puta. Položaj mina se mijenjao na područjima podložnim poplavama, bujicama i klizanju terena. Na slici broj 9 data je pogledna karta Unsko-sanskog kantona sa područjima gdje su prisutne mine.

8.1 Procjena kontaminiranosti kantona minama i drugim NUS-a

1. Općina Bihać Pregled sumnjivih površina

Ukupna površina općine ( m² )

Ukupna sumnjiva površina

( m² )

Sumnjiva površina u odnosu na površinu

općine (%)

SUMNJIVA POVRŠINA PO KATEGORIJAMA ( m²)

PPROCENAT SUMNJIVE POVRŠINE PO KATEGORIJAMA ( % )

I kategorija

II kategorija

III kategorija

I kategorija

II kategorija

III kategorija

901 000 000 48 840 372 5,42 48 344 498 22 754 440 21 251 434 9,9 46,59 43,51

Raspored očekivane rizične površine na teritoriji općine Sastav minskih polja je heterogen. Na sjevernom odnosno sjeveroistočnom dijelu općine se nalazi locirano 39 % ukupnih minskih polja, 17 % se nalazi uz granicu sa Republikom Hrvatskom, dok je preostali dio raspoređen višestruko ( od 442 registrovana minska zapisnika 78 % otpada na minska

44

polja niske gustoće ). Vrste i tipovi mina koji su evidentirani pokazuju široku rasprostranjenost svih tipova mina. Najzastupljeniji tip upotrebljavanih mina je PMA 3 ( 27 % ). 2.Općina Bosanski Petrovac Pregled sumnjivih površina Ukupna površina općine ( m² )


( m² )


općine (%)



I kategorija

II kategorija

III kategorija

I kategorija

II kategorija

III kategorija

716 520 000 870 193 0,12 0 837 414 32 799 0,00 96,23 3,77

Raspored očekivane rizične površine na teritoriji općine

Ratna djelovanja na području općine Bosanski Petrovac su bila kratkotrajna, i odnose se prvenstveno na završne operacije tokom 1995.godine. Općina Bosanski Petrovac se nalazila u dubini teritorije pod kontrolom VRS. Značajnija promjena borbenih formacija su uzrokovana pomjeranjem borbenih jedinica AR BIH, HVO i HV u dubini teritorije pod kontrolom VRS pri sprovedbi operacije “Oluja”.

Linija minskih polja formirana je sa ciljem sistematskog zaprečaavnja prodora borbenih jedinica ARBIH i HVO u dubinu teritorije pod kontrolom VRS. Ista se protezala u neposrednoj blizini linije prodora snaga HVO i HV nakon borbenog zauzimanja teritorije općina Bosansko Grahovo i Drvar u rejonu Oštrelja, odnosno prema granici općina Bosanski Petrovac i Drvar.

Značajno je napomenuti da je teritorija općine nakon ratnih djelovanja bila izuzetno zagađena sa ostacima MES-a (bivša skladišta VRS, zaostaci MES-a prilikm transporta, prilikom urušavanja vojnih objekata VRS …).

3.Općina Bosanska Krupa Pregled sumnjivih površina Ukupna površina općine ( m² )


( m² )


općine (%)



I kategorija

II kategorija

III kategorija

I kategorija

II kategorija

III kategorija

556 000 000 24 579248 4,42 4 225 147 9 045 534 11 308 567 17,19 36,80 46,01


Najznačajniji dio minskih polja je lociran u kanjonu rijeke Une, te u blizini mostobrana koji su dodatno zaprečavani tokom ratnih djelovanja. Strateški položaj zaraćenih strana na dominantnim kotama, koji su locirani na uzvišenjima u blizini kanjona rijeke predstavljaju lokacije sa najznačajnijom gustinom minskih polja. Na osnovu iskustava iz prethodnih generalnih izviđanja i sprovedenih operacija deminiranja, prosječna minska gustina lokaliteta (većinom II kategorije) je relativno visoka i kreće se do 160 mina/ha.

Minirani lokaliteti u okruženju kuća kandidirani kao projekti visoke I kategorije, su niže gustine, prvenstveno zbog samoinicijativnog uklanjanja mina od strane lokalnog stanovnišva. Najzastupljeniji tipovi mina na području općine su PMA 3, PMA 2, PMR 2A i PROM.

Prvi pojas minskih polja se proteže preko cjelokupnog područja Općine, odnosno lociran je od zapadnog dijela Općine na potezu od sela Grmuša do sjeveroistočnog dijela Općine odnosno desne obale rijeke Une do Bosanske Otoke, kao i duž desne strane puta Bosanska Otoka- Bihać do lokacije Redžina jama i Vučijak.

45

Drugi značajni pojas minskih polja je lociran na potezu Kutanja-Ostružnica-Johovica-Kojajevac u obliku potkovice, te na pravcu od Debelog oklanka ispod Podobiljaja i Obiljaja i dalje u pravcu Orlovače.

Treći pojas minskih polja je na lijevoj strani rijeke Une uspostavljajući liniju na potezu Alijino vrelo-Kobiljnjak-Hodžinac-Šipad Una u obliku potkovice.

Četvrti pojas minskih polja je na lijevoj strani rijeke Une na potezu Vatreni mlin-Ćojluk-Grabeži-Zbjegovi-Gornji Bužimkići.

Peti pojas minskih polja se proteže pravcem Redžina jama-kota TT 553-škola Veliki Radić, te dalje u pravcu Drenova Tijesna.

Šesti pojas minskih polja se proteže na posljednjoj uspostavljenoj liniji sukoba na potezu Veliki Dubovik-Arapuša-Gornji Bušević-Kruškovac-Tabanovac-Stražbenica-Bratića brdo-Otočka polja.

4.Općina Bužim Pregled sumnjivih površina Ukupna površina općine ( m² )


( m² )


općine (%)



I kategorija

II kategorija

III kategorija

I kategorija

II kategorija

III kategorija

129 610 000 4 064 920 3,14 607 080 1 831 007 1 626 833 14,93 45,04 40,02


Linija minskih polja se proteže od TT 387 (državna granica sa R Hrvatskom) u pravcu zapada

preko TT 311, preko potoka Stabandža na kotu Metla TT 406. Dalje se linija nastavlja puteljkom koji vodi ispred kopova rude mangana, preko TT 349, Korita TT 280 prelazi RP 401 Bosanska Otoka-Velika Kladuša i kroz naselje Skenderovići izlazi na Bajnovaču TT 284.

Druga linija minskih polja se proteže od TT 382 na državnoj granici u pravcu zapada preko Tintorovca TT 377, Bevače TT 321 presijecajući potok Stabandža i izlazi na Ćulumak T 326. Od Ćulumka T 326 linija ide pravcem sjeverozapad preko Popovića brda T 357, Kajtezovca T 323 i spušta se na RP 401 Bosanska Otoka- Velika Kladuša.

5.Općina Cazin Pregled sumnjivih površina Ukupna površina općine ( m² )


( m² )


općine (%)



I kategorija

II kategorija

III kategorija

I kategorija

II kategorija

III kategorija

356 000 000 4 071 146 1,14 2 107 300 1 963 846 0 51,76 48,24 0,00

Raspored očekivane rizične površine na teritoriji Općine Kontaminirana površina je locirana u sjevernom dijelu Općine. Proteže se od državne granice sa R Hravtskom u zapadnom dijelu (linija razdvajanja sa vojnim formacijama SAO Krajine), te dalje prema istoku linijom razdvajanja sa vojnim formacijama AP ZB prema granici sa općinom Bužim. U južnom dijelu općine, prema bivšoj liniji razdvajanja sa vojnim formacijama VRS (koja se protezala Grmuško-srbljanskim platoom) registriran je jedan minski makrolokalitet (Miostrah).

46

6.Općina Ključ

Pregled sumnjivih površina Ukupna površina općine ( m² )


( m² )


općine (%)



I kategorija

II kategorija

III kategorija

I kategorija

II kategorija

III kategorija

365 000 000 1 958 441 0,54 444 835 220 545 1 293 061 22,71 11,26 66,03

Raspored očekivane rizične površine na teritoriji Općine

Podaci nisu dostavljeni od općinskih nadležnih službi. Sistematizacija rizičnih površina nije elaborirana, niti postoje dodatni podaci dostupnim o minskim zapisnicima. Na osnovu operativne analize općinske liste prioriteta deminiranja i dostupnih položaja borbenih snaga jedinica 5-og i 7-og korpusa VF (AR BiH) locirana je linija razdvajanja zaraćenih snaga u globalnom obliku, te je izvršena analiza sistematskog zaprečavanja položaja.

7.Općina Sanski Most Pregled sumnjivih površina Ukupna površina općine ( m² )


( m² )


općine (%)



I kategorija

II kategorija

III kategorija

I kategorija

II kategorija

III kategorija

781 000 000 41 822 443 5,35 1 742 295 33 834 711 6 245 437 4,17 80,09 14,93

Raspored očekivane rizične površine na teritoriji Općine Ratna djelovanja na području općine Sanski Most su bila kratkotrajna, i odnose se prevenstveno na završne operacije tokom 1995.godine. Općina Sanski Most se nalazila u dubini teritorije pod kontrolom VRS. Značajnija pomjeranja borbenih formacija su uzrokovana pomjeranjem borbenih jedinica AR BiH i HVO u dubinu teritrije pod kontrolom VRS. Linija minskih polja je formirana sa ciljem sistematskog zaprečavanja prodora borbenih jedinica AR BiH i HVO u dubinu teritorije pod kontrolom VRS. Ista se protezala u neposrednoj blizini sadašnje granice između entiteta, odnosno sa sjeverozapadne strane općinske granice ( prema općini Bosanska Krupa) ka istoku granicom entiteta, te dalje prema jugu (prema općini Ključ). Linija se protezala preko slijedećih geografskih lokaliteta: Arapuša (općina Bosanska Krupa)-Dubovik- Majkića potok-Mrkalji-Hadrovci-Glušci-Okanova bukva-Povidača-Ranisavljevići-Čuelo-Plavšići- Mršići-Tomići Stara Rijeka-Bibića kosa-Alijin gaj-Ćulumak-Oštrelj-Zbijeg-Orljak-Popove sječe-Grobići- Sasina-Škiljevita-Suvodol-Glavica-Kijevska gora-Tomina-Dugo brdo-Debelo brdo-Donja kozica- Gornja kozica-Oljače-Donje Sokolovo (općina Ključ).

8.Općina Velika Kladuša Pregled sumnjivih površina Ukupna površina općine ( m² )


( m² )


općine (%)



I kategorija

II kategorija

III kategorija

I kategorija

II kategorija

III kategorija

331 550 000 38 790 060 11,7 7 658 988 25 655 319 5 475 753 19,74 66,14 14,12

47


Minska polja su heterogenog sastava, raspoređena su duž cjelokupne općinske teritorije zbog specifičnosti ratnih dešavanja. Sistematskom analaziom dostupnih podataka makrolokaliteti potencijalno rizičnih površina su svedeni u realne granice.

Mine predstavljaju najveće zagađenje prostora Kantona, a njihovo uklanjanje je uslov za provođenje prostornog plana Unsko-sanskog kantona , odnosno privođenje prostora konačnoj namjeni. Radi se o dugoročnim problemima korištenja prostora ne samo za potrebe gradnje već i za potrebe poljoprivrede, šumarstva, turizma, rekreacije i drugih djelatnosti. Današnji proces humanog deminiranja i uklanjanja NUS-a nalazi se u nadležnosti državnih organa i u najvećoj mjeri se finansira iz donacija. S obzirom na stepen kontaminacije prostora minama i drugim NUS-a sa političkog organizovanja Federacija, kanton, općina dužni su stvarati materijalne pretpostavke za finansiranje vlastitih organizacionih struktura za deminiranje i uklanjanje neeksplodiranih ubojnih sredstava.

9. Kontaminiranost vazduha, voda i kontaminacija otpadom

1.Kontaminiranost vazduha

Najznačajnija ljudska djelatnost koja na Kantonu izaziva zagađivanje vazduha je i sagorjevanje čvrstih i tečnih goriva za proizvodnju različitih oblika toplote (tehnološko zagrijavanje i loženje u domaćinstvu). U skladu sa odgovarajućim iskustvima, emisija se izražava godišnjom količinom u vazduhu ispuštenog sumpordioksida (SO2), čvsrtih čestica (čađ i sl.), te ugljikovodika (C-H). Ukupne emisije ove tri osnovne zagađujuće materije prikazane se po pojedinim općinama u slijedećoj tabeli.

Općina

Emisija (tona/god.)

SO2 Čvrste čestice Ugljikovodici

(1) (2) (1) (2) (1) (2)

Bihać 869 1.024 47 69 182 156

Bosanska Krupa 157 188 27 34 74 75

Bosanski Petrovac 40 87 41 46 40 40

Cazin 916 1-103 10 13 56 61

Ključ 117 9 23 23 41 36

Sanski Most 1.470 1.206 65 54 217 211

Velika Kladuša 455 523 3 4 51 34

UKUPNO 15.897 17.672 770 894 1.122 1.279

Najveća zagađenost sumpordioksidom je u Bihaću, Sanskom Mostu i Cazinu, gdje zagađenost

atmosfere prevazilazi prosjek Bosne i Hercegovine (podaci iz 1988. godine). 2. Kontaminiranost voda

Produkcija otpadnih voda na području Kantona je dosta mala u poređenju sa drugim

područjima u Bosni i Hercegovini. Prema podacima od prije 1990.godine za rijeke Unu i Sanu na teritoriji Kantona, ukupna produkcija organskog zagađenja iznosila je oko 170.000 ES, što čini svega 1,8 % od produkcije u BiH. U dijelu Kantona koji pripadaju slivu Korane i Gline, produkcija je iznosila 31.317 ES (0,3 % od BiH)

Istaknuti izvor zagađivanja je bila klaonica u Bihaću, koja je proizvodila oko 10% od ukupne količine organskog zagađivanja na području Kantona. Industrijske otpadne vode u slivu Gline i Korane davale su oko 18.000 ES zagađenja. Sve otpadne vode sa područja Kantona davale su ukupno 0,28% od ukupnog toksičkog zagađenja u BiH, a od toga, više od polovice, (0,17 %) poticalo je od površinske zaštite metala u Bihaću.

48

Danas situacija može biti značajno izmjenjena. Mnoge tvornice rade smanjenim kapacitetima, pa bi to moglo uticati na smanjenje zagađenja vode. Nasuprot tome, prestala su sa radom neka postrojenja za prečišćavanje tvorničkih otpadnih voda i više godina čvrsti otpad je nekontrolirano deponiran u slivovima rijeka, pa to može uticati na povećanje stupnja zagađenja. Danas u koritima vodotoka ima veoma mnogo odloženo otpadnih materija koji pogoršavaju kvalitet vode i narušavaju ambijentalne karakteristike. Korita vodotoka već desetak godina nisu sistematski čišćena.

Na području Kantona ni jedno naselje nema izgrađeno postrojenje za pročišćavanje otpadnih voda stanovništva. Zbog toga, pri manjim protocima, u zonama kanalizacionih ispusta stanje je veoma loše.

U Bihaću je izgrađen veći kolektor koji skuplja otpadnu vodu na desnoj obali Une i relativno rijetka kanalizaciona mreža. Otpadna voda se direktno ispušta u rijeku Unu i to na dionici gdje su brzine vode male zbog uspora od nizvodne hidroelektrane. Na lijevoj obali Une do sada nije izgrađen projektovan glavni kolektor. Otpadne vode se na više mjesta ispušta u Unu i male vodotoke.

U Sanskom Mostu je pred rat počela izgradnja kanalizacionog sistema (oko 2,0 km kolektora i oko 4,0 km kanalizacionih vodova). Otpadna voda se danas nekontrolisano, bez prečišćavanja, ispušta na više mjesta u vodotoke Blihu, Zdenu i Sanu.

U Bosanskoj Krupi otpadna voda se ispušta u Unu na više mjesta. Izgrađeno je oko 7,0 km kanalizacionih vodova i to samo u centralnoj zoni grada.

U Bosanskom Petrovcu vodovi su izgrađeni samo u dijelu grada. Otpadna voda se direktno ispušta u veoma mali vodotok Japagu, kojim otječe u pravcu ponora.

U Bužimu, na samo malom dijelu, izgrađeni su kanali za odvod otpadne vode, koji su u veoma lošem stanju. Izgradnjom vodovodnog sistema povećaće se količina otpadne vode i zbog toga što je recipijent vrlo mali vodotok, situacija će biti izvanredno teška.

U Ključu je kanalizacioni sistem malo efikasan, te je neophodna temeljita rekonstrukcija. Otpadne vode stanovništva i industrije ispuštaju se u Sanu.

U Cazinu je stanje kanalizacione mreže veoma loše. U gradu, kanalizacioni sistem ima simbolično mali prihvat otpadne vode, a izvan grada stanje izgrađenosti veoma je malo. Recipijent-Mutnica, ljeti ima veoma mali protok, a otpadne vode naselja ispuštaju se bez tretmana.

U Velikoj Kladuši za prikupljanje otpadnih i oborinskih voda izgrađen je kanalizacioni sistem koji ne obuhvata čitav grad i ima oko 10 km kanalizacionih vodova. Voda se bez prečišćavanja ispušta u relativno mali vodotok Kladušnicu. U isti vodotok, bez odgovarajućeg tretmana ispušta se otpadna voda iz više tvornica (“Saniteks”, plastična ambalaža, klaonica, autoservis i druge). U Kladušnicu dolaze i zagađene vode iz Grabarske rijeke. Kanalizacioni sistem ima i Vrnograč (oko 1.500 m kanalizacionih vodova), iz kojeg se otpadne vode bez prečišćavanja ispuštaju u mali vodotok Vrnogračicu. Stanovništvo Kantona koje živi izvan središnjih dijelova općinskih centara nije obuhvaćeno kanalizacinom sistemom. Jedan dio tog stanovništva svoje otpadne vode ispušta najčešće u septičke jame koje nisu propisno izvedene. Veći dio stanovništva u prigradskim naseljima i selima nema ni kućnu kanalizaciju. Mnogi industrijski pogoni na području Kantona svoje otpadne vode bez tretmana ili sa nedovoljnim stupnjem prečišćavanja direktno ispuštaju u vodotoke. Gledajući u cjelini, stanje u čitavom Kantonu je veoma loše i ukoliko se ne budu poduzele mjere i za zaštitu kvantiteta vode (minimalnih protoka u sušnom razdoblju), isto će biti i mnogo gore. Problematika zaštite voda u Kantonu je veoma teška i zahtjeva odgovarajuću strategiju i mnogo napora na rješavanju. Preduzimaju su minimalne tehničke mjere a pogrešno se misli da se samo proklamacijama i restrikcijama može poboljšati stanje. 3. Kontaminiranost zemljišta

Istraživanja Zavoda za agropedologiju su pokazala da većina tla Kantona sadrži visok procenat

pokretnog aluminija koji je toksičan za biljke ukoliko se nalazi u većim količinama. Najvećim dijelom to su kisela akrična tla, ranije poznata imenom “vrištinska” ili “bujadična” tla. U zavisnosti od reakcije tla, sadržaj pokretnog aluminija kreće se u kiselim tlima regije od 6-60 mg pokretnog aluminija na 100 g tla, a sadržaj od 6mg/100g tla već znatno ometa normalan razvoj kultura.

49

Poljoprivredna zemljišta znatno su viša pod uticajem čovjekovog djelovanja nego šumska. To se naročito odnosi na oranična, koja su dug niz godina obrađivana i đubrena, pa često predstavljaju antropogene tvorevine.

Postoji mišljenje da je najveći zagađivač voda poljoprivreda sa visokom upotrebom mineralnih đubriva. Istraživanja su pokazala da je uz pravilnu upotebu mineralnih đubriva, njihovo učešće u enifikaciji voda zanemarujuće.

Pesticidi, insekticidi i fungicidi koji se sve više upotrebljavaju u intezivnoj poljoprivrednoj proizvodnji predstavljaju opasne otrove za ljude i za životinje, pa njihova primjena mora biti kontrolisana od stručnjaka.

Pored navedenog, vrlo su velika oštećenja zemljišta površinskim kopovima, što dovodi do totalnog gubitka biološke produktivnosti na relativno velikim površinama. U području Unsko – sanskog kantona eksploatacija mineralnih resursa (ugalj, barit, gips, krečnjak), što angažuje znatne površine. 4.Kontaminacija otpadom

U peridu prije agresije na Bosnu i Hercegovinu i u Unsko – sanskom kantonu upravljanje komunalnim otpadom bilo je u svim gradovima slično. Putem specijaliziranih organizacija vršeno je prikupljanje i odlaganje komunalnog otpada, uglavnom na neuređene deponije – smetlišta.

Dio komunalnog otpada korišten je kao sekundarna sirovina (papir, metali) a prikupljanje je obavljano djelimično u domaćinstvima, preduzećima i drugim proizvođačima komunalnog otpada a dijelom putem komunalnih organizacija na samim deponijama.

Kompostiranje, spaljivanje i recikliranje vršeno je u ograničenom broju slučajeva i bez značajnijih kapaciteta za ove potrebe. Zakonska regulativa u ovoj oblasti nije bila adekvatna niti su nadležne službe poklanjale odgovarajuću pažnju rješavanju ovih problema.

Urbanističko i prostorno planiranje nije sadržavalo ovu komponentu kao sastavni dio metodologije planiranja, posebno na makro nivou – deponije i mikro nivou – prostori za privremeno odlaganje otpada.

Zbog neadekvatne politike prema resursima i energiji, cijena sekundarnih sirovina nije bila stimulativna za prikupljanje korisnog otpada, a država i proizvođači otpada nisu imali adekvatnu strategiju prema problemu otpada.

Intezivni procesi deagranizacije i industrijalizacije doprinijeli su da se gradovi, mjereno brojem stanovnika, ali i drugim pokazateljima (prostor, fizičke strukture), povećaju 3 – 5 puta u relativno kratkom periodu od oko 40 godina, pri čemu je mehanički priliv stanovništva iznosio 50 % od ukupnog stanovništva.

Rat i ratna razaranja uslovili su gomilanje velikih količina otpada na brojnim lokalitetetima u gradovima i izvan njih. Pored uobičajenog komunalnog otpada, javljaju se velike količine otpada od ambalaže (konzerve), velike količine otpada od porušenih objekata (građevinski šut), zagađenje minama, eksplozivom i od prisustva velikog broja vojnika, raznih transportnih vozila i oruđa.

Gradovi su doživjeli takve demografske promjene da, prema procjenama, gradskog stanovništva (sa dužim stažom življenja u gradu) ima samo oko 20 %. Komunalni otpad predstavlja jedan od najvećih ekoloških problema sa kojima se susrećemo, a štednja energije i sirovina spada u najveće prioritete zemlje.

Dispozicija i neutralizacija otpadaka danas se na području Kantona vrši na deponijama koje egzistiraju kao neuredne, često sa nikakvim ili minimalnim sanitarno – higijenskim uslovima. Disponiranje otpadaka vrši se putem specijalnih vozila svakodnevno, a zatim poslije istresanja slijedi proces njihovog planiranja i djelimičnog nabijanja (buldožerima). Prekrivanje slojeva otpadaka nekim inertnim materijalom nije uobičajeno ili se samo djelimično vrši, tako da je organska supstanca podložna trulenju u “otvorenim” prirodnim uslovima, pod utjecajem sunčeve energije i ostalih klimatskih faktora. Ovakav vid neutralizacije čvrstih otpadaka uzrokuje stalne pojave gorenja – manji požari, formiranje gasova, zagađenje vode i tla filtratom, slobodno komuniciranje glodara, prisustvo ptica i insekata. Mikroatmosfera iznad deponija stalno zagađena, a pod uticajem vjetra dim, čađ i neprijatni miris šire se i van tog područja, često i prema gradskim područjima.

S obzirom na geološke karakteristike većeg dijela područja Una – Sana (karstno područje), neuređene deponije otpada (smetlišta) su velik izvor zagađenja izvorišta pitke vode (Okašnica, Ključ,

50

Krušnica, Bosanska Krupa, Klokot, Bihać, Zdena, Sanski Most), odnosno filtrati iz ovih deponija mogu proizvesti nesagledive posljedice po ova izvorišta a time i zdravlje stanovništva.

Neprekriveni otpaci stalno su mamac za ljude koji individualno sakupljaju sekundarne sirovine, čime se mogućnost širenja zaraza, pored ostalog (ptice, glodari i dr.) značajno povećava. Pored legalnih deponija, prisutan je veliki broj nelegalnih koje su, uz negativne estetske efekte, stalan izvor zagađivanja svih fizičkih parametara okoline, slika kulture (nekulture) ponašanja, mjesta odakle se prenose zarazne bolesti i dr. Njih ima u svim općinama i veoma teško iskorijeniti njihovo postojanje.

Drugi vidovi neutralizacije otpada na području Kantona nisu primjenjeni u praksi, izuzev što se na pojedinim deponijama vrši nekontrolisano izdvajanje sekundarnih sirovina, kao i u okviru nekih preduzeća.

Poseban problem čini dispozicija i neutralizacija otpadaka seoskih naselja, kao i vikend naselja, te turističkih kompleksa. Manje više, turistički kompleksi su obuhvaćeni tretmanom komunalnih organizacija, dok to uglavnom nije slučaj sa većim seoskim i vikend naseljima. Na ovo znatno utiče disperzija ovih naselja i s tim u vezi visoki troškovi sakupljanja i transporta otpada do organizovane deponije, što znatno, pored ostalog, utiče na formiranje nelegalnih deponija.

Veći metalni otpaci i automobilske olupine se režu pilama i gorionicima i presuju radi baliranja i daljeg transporta. Veoma je uočljiva veća količina drvenih otpadaka, prije svega pilotine, na području Ključa, Bosanskog Petrovca i Bosanske Krupe, koja se istresa na komunalne deponije i čini više štete nego koristi. što ne bi bio slučaj da se na neki od poznatih tehnoloških postupaka prerađuje na nekom centralizovanom mjestu.

DEPONIJE NA UNSKO – SANSKOM KANTONU Tabela 1

Općine

Naziv deponije

Stanje deponije

Uticaj deponija na

okolna izvorišta ili vodotoka

Uticaj na zagađenje zraka (ruža vjetrova)

1 2 3 4 5

Bihać Gorjevac Kruškovača

Privremena iskorištenost 70 % Mogućnost korištenja još 2 godine

(čekrlije, Vinica, Praščijak i Pritoka)

Da (Ripač)

Bosanska Krupa

Pištaline-Krivodol

Sanirana u upotrebi od 15.5.2000. godine

- -

Bosanski Petrovac

Vaganac Privremena iskorištenost 90 %. Mogućnost korištenja još 1 godina

Ne

-

Bužim Nema deponiju - - -

Cazin Bajrići-Perna Privremena iskorištenost 40 %. Mogućnost korištenja 8-10 godina

- Da (Pištaline)

Ključ Krasulje – Peći Privremena iskorištenost 90 %. Mogućnost korištenja još 2 godine

- -

Sanski Most Sanska Brda – Dabar

Privremena iskorištenost 95 %. Mogućnost korištenja još 2 godine

Mađarica

Da (Mahala, Krkojevci)

Velika Kladuša Vrnograč-Radića Most

Iskorištenost 40 %. Mogućnost korištenja još 20 godina

Glinica

Da (Vrnograč)

51

KOLIČINA OTPADA KOJA SE PRIKUPLJA I ODVOZI NA HIGIJENSKI ZADOVOLJAVAJUĆI NAČIN

Tabela 3

R/b Općine Količina Deponije

1 2 3 4

1. Bihać 150 m² Gorjevac

2. Bosanska Krupa 70 m² 1 deponija

3. Bosanski Petrovac 47 m² 1 deponija

4. Bužim 50 m² Divlja deponija

5. Cazin Nema podataka Nema podataka

6. Ključ 62 m² 1 privremena deponija

7. Sanski Most 47 m² Divlja deponija

8. Velika Kladuša 43 m² 1 deponija

Na cijelom Unsko – sanskom kantonu postoji samo jedna tehnički ispravna deponija “Krivodol” u općini Bosanska Krupa u naselju Pištaline. Sve ostale registrirane deponije nisu tehnički ispravne. Većina njih je u blizini i iznad naselja, te u blizini izvorišta, što zbog ruže vjetrova i procjednih voda smetlišta predstavljaju vrlo ozbiljan problem što je prikazano u tabeli. (Tabele 1, 2, 3). Pored registrovanih na općinama Unsko – sanskog kantona postoji niz većih i manjih divljih deponija, pa i na samoj obali rijeke Une.

10. Zarazne bolesti životinja – epizotije

Područje Unsko-sanskog kantona ima tradiciju uzgoja stoke. Klima i konfiguracija tla pogoduje razvoju staočarstva. U periodu od 1998.-2002.godine došlo je do neznatnog povećanja goveda sa 31.651 grlo na 33.948 grla, ovaca sa 44.935 na 63.721grlo, svinja sa 600 na 2.911, koza 2.187 na 3.037, košnica pčela sa 11.620 na 18.690, a broj konja se smanjuje sa 5.179 na 2.503. Duga i porozna granica i povoljan geoprometni položaj omogućuje ulazak stoke, sirovina i proizvoda životinjskog porijekla bez veterinarskog pregleda, te ulazak divljih zaraženih životinja. Na području Kantona se od 1995.godine kontinuirano prati provođenje mjera za sprečavanje pojave i sprečavanje širenja zaraznih bolesti životinja. U cjelini je provođenje ovih mjera nedovoljno jer je obuhvat u stadu pojedinih životinja nedovoljan da bi se sa sigurnošću konstatiralo da je epizotiološka situacija na području Kantona pod kontrolom. Stupanjem na snagu Zakona o veterinarstvu u Federaciji BiH, područje Kantona postalo je epizotiološko područje sa 8 epizotiološkoh jedinica. Prema odredbama ovog Zakona provođenje mjera za sprečavanje pojave zaraznih bolesti je zakonska obaveza za sve vlasnike i držaoce životinja. Ove mjere se odnose na sve bolesti sa “A” i “B” liste Međunardnog ureda za epizotiju (O.I.E.). Od bolesti sa liste “A” kod nas se skoro svake godine pojavljuje Njukastl bolest peradi (atipična kuga peradi). Pošto je u krajevima u koje se vraća srpsko stanovništvo intenziviran uzgoj svinja (Krnjeuša, Bosanski Petrovac, Lušci Palanka) mogućnost pojave klasične svinjske kuge je velika jer se priplodni i tovni materijal većinom nabavlja iz Republike Srpske i Srbije. Antraks (Crni prišt) se pojavio 2003.godine u općini Sanski Most. U drugim općinama nije bilo pojave ove bolesti. Bjesnilo je registrovano 1999.godine i to: Bosanski Petrovac (1 žarište-2 slučaja), Ključ (1 žarište-dva slučaja). Najčešće se javlja kod divljih životinja (lisica) i kod lovačkih pasa. Bruceloza je registrovana u općinama: Velika Kladuša, Cazin, Bihać, Bosanski Petrovac i Bosanska Krupa. Q groznica je registrovana u svim općinama Unsko-sanskog kantona. Zarazne i parazitne bolesti životinja pored ogromnih ekonomskih šteta ugrožavaju i zdravlje ljudi. Uvođenjem sistema identifikacije životinja olakšat će se i omogućiti potpunije provođenje zakonom propisanih mjera, kontrolu i nadzor nad zarazama i kretanjem životinja, te vršenje

52

zdravstevene zaštite životinja od strane veterinarske službe. U toku 2003.godine na području Unsko-sanskog kantona obavljanje veterinarske djelatnsoti, na području 8 epizotioloških jedinica izvršen je veliki broj dijagnostičkih ispitivanja. Od ukupno dijagnostički pregledanih životinja u toku te godine utvrđeno je ukupno 1.111 reaktora. U tom periodu nisu otkriveni reaktori na bolesti sa liste “A”, ali su dijagnosticirane zoonoze: bjesnilo, bruceloza, leptospiroza, tuberkuloza goveda, bruceloza. Na osnovu redovitih izvještaja o radu i o provedenim dijagnostičkim ispitivanjima životinja od strane epizootioloških jedinica na području Kantona evidentno je da se na našem području ne provode u zadovoljavajućem obimu mjere za sprečavanje pojave, sprečavanje širenja i suzbijanja zaraznih i drugih bolesti životinja. Postojeće stanje niskog obuhvata kontrole zdravlja životinja je zabrinjavajuće, a može se prevazići ukupnim poboljšanjem socijalno-ekonomskog statusa poljoprivrednih proizvođača, odnosno mjerama koje će uticati na svijest vlasnika životinja: edukacija i naričito sufinanciranje provođenja ovih mjera od značaja za Kanton (član 123. i 124. Zakona o veterinarstvu F BiH). Redovitim i sistematskim provođenjem mjera sprječavanja bolesti životinja smanjuju se ekonomski gubitci u stočarskoj proizvodnji (otkrivanje bolesti u subkliničkom obliku, bolja konverzija hrane, uspješnija reprodukcija, veća proizvodnja mesa i mlijeka). Grafički prikaz provođenja nekih mjera preventive kod goveda, pasa i svinja u periodu od 1998.-2002.godine na USK-a


Neprovođenje mjera zdravstvene zaštite životinja i mjera veterinarskog javnog

zdravstva direktno utiče na nepoznavanje epizotiološke situacije i ugrožavanje zdravlja ljudi ( velik je broj zoonoza: tuberkuloza, leptospiroza, bjesnilo, antraks, trihineloza, ehinokokoza i dr.), te onemogućavanje plasiranja proizvoda životinjskog porijekla na domaće i inostrana tržišta.

11. Ostale nesreće 1. Saobraćajne nesreće

Najosnovniji pokazatelji kvalitete putne mreže: gustina, stepen modernizovanosti i kapacitet, odnosno nivo usluge, pokazuje da je kategorisana putna mreža Unsko-sanskog kantona nerazvijena. Posebno je naglašen problem urbanih područja, gdje nisu rješene zaobilaznice, pa dolazi do

53

koncentracije izvornog, ciljnog, lokalnog i tranzitnog saobraćaja izrazito i to: Bihać, Velika Kladuša, Bosanska Krupa, Ključ i Bužim, i u nešto blažoj formi u Sanskom Mostu i Cazinu. Nerazvijenost putne mreže, sa jedne strane i naglo povećanje broja vozila u poslijeratnom periodu s druge strane, značjano su uticali na broj saobraćajnih nesreća. Statistički podaci pokazuju da je u periodu 1999.-2004. godina na lokalnim, regionlanim i magistralnim putevima na području Kantona bila 13.941 saobraćajna nesreća u kojima je poginulo 157 lica. Statistički podaci govore da najviše ljudi na području Kantona strada u saobraćajnim nesrećama. Najviše nesreća dogodilo se: - Ulice i naselja 5.950, - Magistralni putevi 3.568, - Regionalni putevi 2.235, - Lokalni putevi 1.548, - ostalo 640. Pregled saobraćajnih nesreća, nastradalih lica prema kategoriji i karakteristikama puta u periodu 1999.-2004.godina

Broj nezgoda Posljedice Sa pog. licima

Sa povr. licima

Sa mat. štetom

Ukupno (1+…+4)

Poginulo

Sa povr. licima Ukupno (6+7+8)

Teže Lakše Teže Lakše

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Kategorija puta

Magistralni put 55 243 618 2652 3568 74 330 1080 1484

Regionalni put 30 190 491 1524 2235 30 222 802 1054

Lokalni put 14 119 274 1141 1548 15 132 453 600

Ulice u naselju 34 498 831 4887 5950 38 221 1059 1318

Ostalo 2 10 628 640 2 11 13

UKUPNO 133 752 2224 10832 13941 157 907 3405 4469

Karakteristi- ka puta

Raskr.u naselju 8 48 219 1306 1581 7 53 312 372

Raskr. van naselja 1 5 8 52 66 4 10 15 29

Most 4 1 10 73 88 4 1 17 22

Nadvožnjak 1 10 11 2 2

Podvožnjak 1 1

Tunel 1 1 1 4

Prelaz preko želj.pruge

1 5 9 15 1 4 5

Ostalo 121 696 1983 9380 12180 142 839 3058 4039

UKUPNO 134 753 2225 10831 13943 157 907 3406 4470

OSNOVNI UZROCI SAOBRAĆAJNIH NESREĆA I POSLJEDICE

UZROCI

BROJ NEZGODA POSLJEDICE

Ukupno

(2+3+4)

Sa poginulima

Sa povređenima

Sa mat. štetom

Ukupno (6+7+8)

Poginuli Povređeni

Teže Lakše

1 2 3 4 5 6 7 8

1. Neprilagođena brzina 3116 60 1091 1965 1673 63 403 1207 2. Uticaj alkohola 816 8 185 623 262 10 50 202 3. Umor 6 1 1 4 3 1 1 1 I UKUPNO (1+2+3) 3938 69 1277 2592 1938 74 454 1410 4. Neispr.uređaj za

kočenje 9 3 6 3 2 1

5. Neispr.uređaj za 3 1 2 2 2

54

upravlj.

6. Neispravna guma 11 11 II UKUPNO (4+5+6) 23 4 19 5 2 3 7. Klizav put 50 3 47 7 1 6 8. Oštećenje puta 15 1 2 12 3 1 2 9. Odroni na putu 11 11 10. Nedostatak

saobr.signaliz. 70 10 60 11 11

III UKUPNO (7+8+9+10)

146 1 15 130 21 1 1 19

11. Ostali uzroci 5290 16 658 4616 911 19 159 733

12. UKUPNO (I+II+III+11)

9397 86 1954 7357 2875 94 616 2165

III PRIRODNE I DRUGE NESREĆE KOJE MOGU ZAHVATITI PODRUČJA DVIJU ILI VIŠE OPĆINA

Analiza postojećih prirodnih, geoloških, geografskih, hidroloških, klimatskih, seizmičkih i drugih karakteristika prostora Unsko-sanskog kantona i antropogenih činilaca, koje značajno utiču na prirodnu sredinu i na pojavu nesreća koje nastaju zajedničkim uticajem prirodnih i antropogenih faktora na područje Kantona, odnosno područje dviju ili više općina na području Kantona može biti zahvaćeno: potresom, poplavama, šumskim požarima, epidemijama zaraznih bolesti ljudi, epizotijama, epititijama (zaraznim bolestima bilja i biljnim štetočinama), radioaktivnim kontaminacijama. Pored ovih na području Kantona moguće su nesreće manjeg intenziteta kao što su: bujične poplave, visoki snijeg, olujni vjetar, suša, minske i druge nesreće nastale aktiviranjem NUS-a, klizanje tla i druge prirodne i tehničko-tehnološke nesreće.

1. Zemljotres (potres) 1.1. Definicija, vrste, karakteristike, uzroci nastajanja

Zemljotres je prirodna pojava koja prouzrokuje veća ili manja pomjeranja tla, usljed čega dolazi do rušenja i oštećenja objekata, uređaja i drugih dobara, a često ima i poginulih i povrijeđenih lica. Pored prirodnih postoje i vještački izazvani zemljotresi koji nastaju kao posljedica izgradnje velikih brana i akumulacija (HE “Bočac” na Vrbasu). Prirodni zemljotresi su: tektonski, vulkanski, zemljotresi urušavanja i dubinski. Tektonski čine oko 85% svih zemljotresa i izazivaju najveća rušilačka djelovanja. Nastaju usljed tektonskih pokreta u litosferi. Uzroci vještačkih zemljotresa su: eksplozije, obrušavanje ili slijeganje tla zbog kopanja (gorski udari), brzo punjenje ili pražnjenje velikih akumulacija jezera i sl. U dijelu procjene koji govori o seizmotektonskim karakteristikama detaljno su razrađene seizmičke karakteristike Unsko-sanskog kantona, a u tabeli br 15 dati su podaci o vremenu, mjestu i intenzitetu zemljotresa koji su se u prošlosti dogodili na području Kantona. Klasifikacija oštećenja objekata prema MSK skali. Tipovi zgrada: Tip A – zgrade od neobrađenog kamena, nepečene opeke, kuće od naboja, Tip B - zgrade od pečene opeke, blokova i montažne zgrade od prirodnog tesanog kamena i zgrade sa djelimično drvenom konstrukcijom. Tip C – armirano-betonske zgrade (skeletne konstrukcije) i dobro građene drvene zgrade. Opisi oštećenja 1. Stepen: lakša oštećenja, sitne pukotine u malteru, osipanje komadića maltera i boje sa zidova i

tavanica. 2. Stepen: umjerena oštećenja, manje pukotine u zidovima, opadanje krupniih komada maltera,

padanje crijepova sa krovova, pojave pukotina u dimnjacima i padanje dijelova dimnjaka. Moguće deformacije okvira vrata i prozora i vođica liftova, zaglavljivanje kabina liftova

3. Stepen: teža oštećenja, veće i dublje pukotine u zidovima, rušenje i padanje dimnjaka sa krova.

55

4. Stepen: razarenje, zjapeće pukotine u zidovima, djelimično rušenje i zarušavanje zgrada, razaranja konstruktivnih veza zidova.

5. Stepen: totalno oštećenje, potpuno rušenje zgrada. Opis posljedica zemljotresa intenziteta 6º - 9º MSK-skale Zemljotres intenziteta 6º MSK skale

Zemljotres te jačine osjete svi ljudi kako u kućama tako i napolju. Javljaju se početci paničnog ponašanja. Ljudi istrčavaju iz kuća. Domaće životinje su uznemirene, stoka počinje da bježi iz štala. U kućama počinju da se lome stakleni predmeti usljed prevrtanja. Namještaj škripi i pomjera se, padaju predmeti sa polica. 50% zgrada tipa A trpe oštećenja 1 stepena kao i neke (5%) zgrada tipa B. U vlažnom tlu mogu se javiti pukotine širine do 1 cm. U planinskim predjelima mogući su odroni i pojave kliženja terena. Javljaju se promjene u izdašnosti izvora, a moguće su promjene nivoa vode u bunarima. Usljed paničnog napuštanja prostorija moguće su povrede ljudi, psihički šokovi, srčani udari. Zemljotres intenziteta 7º MSK skale Potresanje te jačine izaziva paničan bijeg ljudi iz zgrada. Potres osjećaju i ljudi u vozilima koja se kreću.Težak namještaj se pomjera, a lakši se prevrće. Stvari sa visokih polica i regala padaju, stakla pucaju. Mnoge zgrade tipa A (50%) trpe oštećenja 3 stepena, a neke (5%) 4 stepena. Na mnogim zgradama 50% tipa B javljaju se štete 1 i 2 stepena. Na mjestima gdje putevi zasjecaju padine¸i drugim strmim usjecima mogu se javiti klizišta i pukotine na putevima. Na vodenim površinama se obrazuju talasi i voda se zamućuje usljed dizanja mulja sa dna. Na spojevima-sastavcima cjevovoda javljaju se oštećenja. Izdašnost izvora se mjenja kao i nivo vode u bunarima. Voda se zamućuje. Presušeni izvori mogu se aktivirati a aktivni presušiti. Moguće su brojne povrede ljudi usljed paničnog ponašanja, pada dijelova fasada, opeka i sl. Mogući su brojni slučajevi psihičkih trauma, šokova, srčanih udara i sl. Zemljotres intenziteta 8º MSK skale Ovaj zemljotres izaziva opšti strah i paniku. Osjeća se jako u vozilima u pokretu. Grane sa drveća se lome. Težak namještaj se pomjera u pokretu. Okačeni predmeti padaju a viseći se jako klate. Staklene površine prskaju. Mnoge zgrade tipa A (50 %) zadobijaju oštećenja 4-tog stepena, a pojedine ( 5%) 5-tog stepena. Mnoge zgrade tipa B (50%) trpe oštećenje 3-ćeg stepena a pojedine (5%) 4-tog stepena. Većina zgrada tipa C (75 %) dobija oštećenje 2-gog stepena a poneke (5%) 3-ćeg stepena. Kamene ograde i zidovi se ruše.Javljaju se klizišta terena u većem obimu. Pukotine koje se javljaju u tlu dostižu širinu od nekoliko cm. Vode u jezerima se mute. Moguće su pojave novih izvora. Moguće su povrede i ozljeđivanje ljudi usljed: paničnog ponašanja, padanja dijelova fasada i opeka, crijepova, maltera. Moguća su zatrpavanja u porušenim dijelovima zgrada, garaža u stepeništima, stresovi usljed zaglavljivanja liftova, povrede od električnih udara. Zemljotres intenziteta 9º MSK skale Zemljotres tog intenziteta izaziva opštu paniku kod ljudi i kod životinja. Težak namještaj i oprema se pomjeraju. Sve pokretne stvari padaju sa polica i regala i sl. Obješeni i okačeni predmeti padaju i oštećuju se. Mnoge zgrade tipa A (50%) oštećuju se težinom 5-tog stepena. Mnoge zgrade tipa B (50%) dobijaju oštećenje 4-tog stepena, a pojedine (5%) 5-tog stepena. Mnoge zgrade tipa C (50%) tipa oštećuju se 3-eg stepena a neke (5%) 4-tog stepena. Na rezervoarima se javljaju ozbiljna oštećenja. Podzemen cijevovodi se lome ili oštećuju.

Na ravničarskom tlu koje je podvodno voda izbija na površinu. Moguća su pucanja tla širine do 10 cm. Česti su odroni i odvaljivanje stijena u brdima i aktiviranje klizišta. Nastaju velike promjene u režimu podzemnih voda.

56

Iz prikaza štetnih posljedica zemljotresa raznih jačina vidi se da ponašanje i način življenja ljudi u zemljotresima ugroženim područjima mogu da se usaglase sa veličinom prisutne opasnosti u svakom naseljenom mjestu. 1.2. Preventivne mjere zaštite – vrijeme prije zemljotresa

- Striktno sprovoditi sve zakonske odredbe i tehničke normative kod planiranja, projektovanja i izgradnje.

- Utvrditi i ocjeniti povredivost osnovnih funkcija naselja u odnosu na postojeće stanje i prisutnu potencijalnu seizmičku opasnost.

- Utvrditi stanje i karakteristike postojećeg građevinskog gradskog fonda na području Kantona.

- Utvrditi tipove stambene izgradnje i kasnijih intervencija sprovođenih do donošenja seizmičke preventive.

- Utvrditi stanje primarnih i sekundarnih saobraćajnica.

- Utvrditi stanje i razmještaj privrednih, upravnih, zdravstvenih, kulturno-prosvjetnih i vojnih objekata.

- Utvrditi stanje snabdjevanja vodom i sagledati mogućnost dopune snabdjevanja pitke vode i industrijske vode u slučaju poramećaja normalnog snabdjevanja.

- Utvrditi bezbjedne površine za sakupljanje ljudi sa pojedinih mikropovršina-mjesnih zajednica, kao i smještaja šatorskih naselja, prihvatnih ambulanti, poljskih bolnica, PTT punktova, mjesta za masovnu ishranu i ostalu organizovanu pomoć.

- Razraditi i sprovesti program upoznavanja i obučavanja stanovništva sa normama življenja i ponašanja zavisno od veličine seizmičke ugroženosti datog naseljenog mjesta.

- Razraditi operativne planove i zadatke za intervencije neposredno poslije štetnog zemljotresa, kao i vrijeme normalizacije života nakon njega, sa razrađenim spektrom djelatnosti, sastava i opreme ekipa koje treba da učestvuju u tome.

- Obezbijediti mogućnost blagovremenog i istinskog obavještavanja stanovništva o stanju i zbivanjima koja se dešavaju na potresenom području. To spriječava panične glasine i zlonamjerna uznemiravanja žitelja.

- U zavisnosti sa veličinom opasnosti od zemljotresa treba sagledati normative rada i u privrednim preduzećima na takvim područjima.

Kod jakih zemljotresa prisutne su slijedeće opšte karakteristike:

- oštećenja velikog broja zgrada,

- oštećenja komunikacija,

- oštećenja infrastrukture (vodovod, kanalizacija),

- oštećanja PTT mreže,

- povređivanje i pogibija ljudi,

- moguća zatrpavanja ljudi pod ruševinama,

- masovne psihičke traume-panika,

- požari ili eksplozije zgrada i lako zapaljivih materijala,

- oštećenje privrednih objekata i opreme u objektima i van njih. Posljedica takvih pojava:

- otežano snabdjevanje vodom i drugim životnim namirnicama,

- opasnost od epidemije,

- problemi smještaja povređenih i ostalih koji su ostali bez kuće,

- opasnost od krađa i pljački društvene i privatne imovina,

- otežani uslovi privređivanja,

- širenje alarmantnih zlonamjernih glasina. Presudan uticaj za pojavu opasnih šteta i njihovih posljedica imaju opšte karakteristike naseljenih mjesta koje se ogledaju u:

- funkciji stanovanja,

57

- centralnim funkcijama,

- saobraćaju i vezama,

- rekreacionim površinama i parkovima

1.3.Mjere za ublažavanje i otklanjanje posljedica – vrijeme glavnog udara

- organizacija na raščišćavanju ruševina i spašavanju zatrpanih,

- izvlačenje zatrpanih i njihovo prevoženje van zona rušenja,

- pružanje prve medicinske pomoći na licu mjesta i opšte medicinske pomoći u zdravstvenim ustanovama,

- identifikacija i sahranjivanje poginulih,

- gašenje eventualnih požara,

- zbrinjavanje povrijeđenih,

- organizacija higijensko epidemiološke službe,

- izvlačenje i obezbjeđivanje materijalnih dobara iz oštećenih i porušenih objekata,

- regulisanje saobraćaja za vrijeme intervencija,

- asanacija terena Štetene posljedice zemljotresa na objektima počinju da se javljaju kod zemljotresa jačine 6º MSK

skale. Zavisno od jačine zemljotresa koji je zahvatio neko područje neophodno je da se aktivira unaprijed pripremljen operativni plan organizovanih akcija u koje treba uključiti najmanje 6 domena čiji sastav treba biti slijedeći: Informacije

- radio,

- televizija,

- štampa. Zdravstvo

- hitna pomoć,

- higijensko-epidemiološka služba,

- spasilačke ekipe (vađenje zatrpanih, evakuacija povrijeđenih), U okviru te grupacije su postojeće zdravstvene ustanove uz organizovanje po potrebi i poljskih bolnica. Smještaj i ishrana stanovništva:

- obezbjeđenje smještaja,

- šatorska naselja,

- organizovanje snabdjevanja pitkom vodom,

- organizovanje punktova za ishranu. Otklanjanje direktnih šteta:

- vatrogasne ekipe,

- opravka električne mreže,

- PTT mreža,

- vodovod i kanalizacija. Utvrđivanje podobnosti upotrebe oštećenih objekata:

- ekspertna grupa za privredne objekte,

- ekspertna grupa za ostale objekte. Obezbjeđenje imovine:

- državnog sektora,

- privatnog sektora

58

Potrebno je imati u vidu i kapacitet postojeće građevinske operative i njene mehanizacije da bi se moglo planirati njihovo uključivanje u konkretnim slučajevima.

2.Poplava 2.1.Definicija, vrste, karakteristike, uzroci nastajanja

Poplavom od dejstva spoljnih voda smatra se povremena stihijska plavljenja terena, dolina većih vodotoka usljed izlivanja velikih voda iz prirodnih i vještačkih vodotoka. Pored ovih postoje i poplave od dejstva unutrašnjih voda koje se defenišu kao plavljenja terena nizinskih područja od suvišnih površinskih voda i visokih podzemnih voda usljed nenormalne hidrološke situacije, kao i od sporog odvođenja tih voda i bujične poplave koje se definišu kao neočekivana plavljenja terena vodenom masom koja se formira na bujičnim tokovima, usljed koncentracije brdskih voda, zbog naglih nadolazaka voda velike količine kamenog nanosa i mulja i velike rušilačke snage neposredno poslije jakih lokalnih pljuskova i naglog topljenja snijega. Analiza hidrogeografskih i hidroloških karakteristika područja Unsko-sanskog kantona pokazuje da je rizik od poplava dosta visok, naročito u priobalju mnogih vodotoka u Kantonu.

Osnovni uzroci poplava na području Kantona su:

- nedovoljni proticajni kapacitet korita vodotoka,

- izuzetno mali uzdužni pad korita,

- stalno podizanje sedrenih pragova,

- nailazak valova velikih voda,

- neizgrađenost zaštitnih nasipa i drugih objekata za zaštitu od voda,

- neuređena korita vodotoka,

- nelegalna gradnja u obalnom pojasu vodotoka,

- odlaganje smeća i drugog otpadnog materijala u korita i na obale vodotoka,

- oštećivanje i uništavanje odbrambenih nasipa,

- neplanska sječa šuma u gornjim dijelovima vodotoka što dovodi do erozije zemljišta. Pregled vodotoka koji imaju neregulisana riječna korita date je u slijedećoj tabeli R/b

Naziv vodoto-ka

Općina USK-a

Ugroženost stanovništva (broj)

Ugroženost objekata javnih i privrednih (broj)

Ugroženost poljop. površine (ha)

Ostale ugrož. površine (ha)

1. Sana Sanski Most 15.000 20 30 100

2. Bliha Sanski Most 5.000 - 10 50

3. Zdena Sanski Most 5.000 - 3 50

4. Kraško-Lušci Palanačko polje

1.200

5. Sana Ključ 350 - 45 -

6. Sanica i Korčani-ca

Ključ 600 putevi 58 -

7. Točina Ključ 250 - 30 -

8. Bužim-nica

Bužim 3.000 70 600 100

9. Mrdža-novac

Bužim 500 10 102 50

10. Akumul. Vrhovska

Bužim

600

8

200

90

59

11. Krušni- ca

Bos. Krupa 3.000 20 50 100

12. Una Bos. Krupa 500 5 20 100

13. Mutnica Cazin 1.000 - - -

14. Gračan-ica

Cazin 1.000 - - -

15. Una Bihać 20.000 50 - 6.000

16. Ostali manji vodotoci

Bihać

5.000

-

10

50

17. Grabars-ka

Vel. Kladuša 5.000 10 7 -

18. Kladuš-nica

Vel. Kladuša 5.000 8 5 1

2.2. Mjere zaštite i spašavanja od poplava

Mjere, radovi i druge aktivnosti koje se preduzimaju radi odbrane od poplava na određenim područjima Federacije BiH defeniše se u odgovarajućem planu odbrane od poplava i za to područje.Sve mjere i aktivnosti koje se provode radi odbrane od poplava na području Kantona moraju biti u skladu sa:

- glavnim planom preventivnih mjera odbrane od poplava Federacije,

- glavnim planom operativnih mjera odbrane od poplava Federacije. U skladu sa planovima prvog nivoa planiranja donose se kantonalni i općinski planovi preventivnih i operativnih mjera odbrane od poplava. 2.3. Preventivne mjere

- istraživanje mogućnosti pojave poplava,

- organizacija osmatranja hidrometeoroloških prilika i prognoziranje,

- izgradnja i održavanje zaštitinih vodoprivrednih objekata,

- planiranje vještačkih retenzija,

- organizovanje i izvođenje antierozivnih radova na slivovima (pošumljavanje terena, izrada pregrada za sprečavanje bujica),

- izvođenje radova na regulaciji vodotoka. 2.4. Mjere za ublažavanje i otklanjanje posljedica

- izrada svih vrsta ojačanja zaštitnih vodoprivrednih objekata,

- opterećenje unutrašnje kosine i kožica nasipa vrećama, kamenom i šljunkom,

- pošljunčavanje pravirnih površina i hvatanje izvora na branjenoj strani nasipa,

- prosjecanje nasipa i stvaranje vještačkih retenzija i upuštanje poplavnih voda u vještačke retenzije,

- pumpanje i depresija u kanalsku mrežu,

- presjecanje vještačkih terena radi bržeg oticanja polavne vode na kanalskoj mreži,

- sanacija vodoprivrednih objekata,

- izgradnja druge – lokalizacione odbrambene linije,

- evakuacija ljudi i materijalnih dobara.

Sadržaj i način provođenja preventivnih , operativnih i drugih mjera za odbranu od poplava i uspostavljanje odgovarajuće organizacione strukture za odbranu od poplava uređeni su Uredbom o planovima odbrane od poplava (“Sl.novine FBiH” broj: 3/02).

Tom Uredbom u članu 22. definisani su poslovi i zadaci civilne zaštite u periodu vanredne odbrane od poplava:

- planiranje i provođenje evakuacije stanovništva i materijalnih dobara iz ugroženih reona,

60

- planiranje i obezbjeđenje prevoženja i prelaska preko rijeka,

- izvlačenje utopljenika i materijalnih dobara iz rijeka,

- snabdijevanje poplvamo ugroženog stanovništva potrebnim namirnicama i drugim materijalima radi preživljavanja i provođenja drugih mjera iz nadležnosti civilne zaštite.

Šematski prikaz nadležnosti u provođenju mjera odbrane od poplava

FEDERACIJA BIH

Poplavno p.sliva Save (JVP)

Ministarstvo nadležno za poslove Vodoprivrede

Poplavno p. sliva Jadranskog mora (JVP)

Planovi odbrane od poplava: -Glavni plan (donosi JVP)

- Kantonalni,

- Općinskio,

- Individualni Centri odbrane: a) Vodoprivredn

i informacioni centar – VIC (organizuje JVP),

b) Operativni centar (samo u slučaju vanredne odbrane)

Svaki plan se sastoji od:

- Preventivne mjere

- Operativne mjere Operativne mjere obuhvataju:

- Fazu pripremnih radova-

- Operativnu fazu

- Fazu završnih mjera i radova.

Operativna faza obuhvata pored ostalog, prognozu poplavnih valova, davanje upozorenja odgovarajućim organima (zadatak VIC-a)

Planovi odbrane od poplava: -Glavni plan (donosi JVP)

- Kantonalni,

- Općinskio,

- Individualni Centri odbrane: c) Vodoprivredni

informacioni centar – VIC (organizuje JVP),

Operativni centar (samo u slučaju vanredne odbrane

Federalni meteorološki zavod: Kontinuirano dostavljanje VIC-u podatke o oborinama, vodostajima na rijekama, prognozi meteoroloških prilika, a u vrijeme vanredne odbrane podatke o vodostajima šalje svaka 4 sata.

Kako je Zakonom o vodama (“Sl. novine FBiH” broj: 18/98) zaštita od štetnog delovanja voda

stavljena i nadležnost Federalnog i Kantonalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva, odnosno u nadležnost odgovarajućih općinskih službi za upravu u čiji djelokrug poslova ulazi i zaštita od štetnog djelovanja voda, planiranje i organizacija operativnih i drugih snaga civilne zaštite za odbranu od poplava na svim nivoima organizovanja treba biti usmjerena na izvršavanje poslova i zadataka koji se planovima odbrane od poplava stavljaju u nadležnost civilne zaštite. Ostali poslovi i zadaci odbrane od poplava su u nadležnosti JP “Vodno područje slivova rijeke Save”, a za slivove na području Unsko-sanskog kantona u nadležnosti vodoprivrednog preduzeća Kantona ili nekog drugog privrednog društva koje Kanton ovlasti za obavljanje tih poslova.

61

3.Epidemija ljudi 3.1. Definicija, vrste, karakteristike, uzroci nastajanja

Epidemijom se smatra porast oboljenja od zarazne bolesti neuobičajeni po broju slučajeva,

vremenu, vremenu i mjestu i obuhvaćenosti stanovništva, kao neuobičajeno povećanje broja oboljenja sa komplikacijama ili smrtnim ishodom. Epidemijom se smatra pojava dva ili više međusobno povezanih oboljenja od zaraznih bolesti koje se nikada ili se više godina nisu pojavljivale na jednom području kao i pojava većeg broja oboljenja čiji je uzročnik nepoznat, a prati ih febrilno stanje. Epidemiološka situacija na prostoru Kantona detaljno je obrazložena u djelu procjene koji govori o zaraznim bolestima ljudi na području USK-a. Analiza epidemiološke situacije pokazuje da su na području Kantona od 1972.-2003. godine registrirane epidemije: - Enterocolitis sa 3127 oboljelih,

- Trbušni tifus sa 245 oboljelih,

- Epidemija trovanja sa hranom sa 467 oboljelih,

- Epidemija Dizenterije sa 954 oboljelih,

- Epidemija Paratifusa sa 80 oboljelih,

- Epidemija Trihineloze sa 189 oboljelih javila se u periodu 1981.-2001.g.

- Epidemija Moibilli sa 41 oboljelih u periodu 1997.god.

- Epidemija Paratotis sa 424 oboljelih u periodu 2001.-2002.god.

- Epidemija Hepatitisa sa 741 oboljelih u periodu 1972.-2003. godina

Osnovni uzroci pojave hidričnih epidemija su grubo narušavanje komunalno-higijenskog režima vodosnabdijevanja, neuredno i nedaekvatno kloriranje vode za piće, neredovna kontro la vode za piće, opsežni radovi na vodovodnoj mreži i prekidi u snabdijevanju.

Najčešći uzročnik epidemije trovanja hranom je konzumiranje pokvarene hrane: sladoled, mlijeko, meso i sl.

3.2.Preventivne i operativne mjere zaštite za pojedine vrste zaraznih bolesti ljudi

R/b Mjere kod dizenterije 1. Prijavljivanje oboljelih i njihova izolacija

2. Anketiranje u svim domaćinstvima u kojima je registrirani slučaj oboljenja kao i anketiranje domaćinstava iz kontakata

3. Svakodnevno izviđanje i otkrivanje eventualno novih oboljelih

4. Od svih lica kod kojih je registrovan proljev uzeti stolicu na bakteriološku analizu-pregled (dizenterija) i rektalni bris na licu mjesta zasaditi na SS agar (odnosi se na bris)

5. U domaćinstvi izvršiti mjere dezinfekcije (ako ima muha i dezinsekciju). Ovom mjerom obuhvatiti sve prostorije posebno nužnike, posuđe i predmete.

6. U slučajevima prisutnosti kliconoštva, sprovoditi posebne mjere nadzora do obezkličenja

7. U školama izvršiti epidemiološko izviđanje, anketiranje kod svih učenika koji su imali proljev, uzeti stolicu i uraditi analni bris

8. Izvršiti mjere dezinfekcije svih prostorija u školama na području grada gdje je registriran i jedan slučaj oboljenja

9. Potrebno je vršiti stalno klorisanje vode u vodovodnoj mreži, tako da se stalno na krajnjim tačkama može naći stalno prisustvo klora od 01-0,3 mg/l

10. Zabraniti redukciju vode

62

11. Kod hidričnih epidemija za očekivati je mješanu infekciju. To podrazumijeva poslije produžene inkubacije-pojava i drugih crijevnih zaraznih bolesti (7) (Ty,abdominalis, paratyphus, Hepatitis virose A.

12. Radi toga zdravstevni radnici trebaju vršiti termometriju kod svih lica koja se budu žalila na simptome slične ovim bolestima i febrilne odmah hospitalizirati.

13. S obzirom na značaj epidemije obezbjediti punu saradnju sa svim društveno političkim i drugim strukturama (Štab za civilnu zaštitu) radi zajedničkog djelovanja i blagovremenog infromisanja o toku epidemije.

R/b Mjere kod Trbušnog tifusa 1. Prijavljivnje oboljelih i njihova izolacija

2. Uputiti oboljele na zarazni odjel radi liječenja i laboratorijske dijagnostike

3. Anketriranje u svim domaćinstvima u kojima je registriran slučaj oboljenja kao i anketriranje domaćinstava iz kontakata

4. U kući oboljelih i u njihovoj okolini kao i mjesto rada, odnosno boravka oboljelog vršiti epidemiološko izviđanje i traženje novih oboljelih pomoću Termometrije

5. U domaćinstvu izvršiti mjere dezinfekcije (ako ima muha ) i dezinsekciju. Ovom mjerom obuhvatiti sve prostorije posebno nužnike, posuđe i predmete.

6. Prema nalazu epidemiološke ankete, sprovesti asanaciju nužnika, vodnih objekata i drugih asanacionih poslova.

7. Sprovesti uzimanje stolice i mokraće od svih zdravih osoba radi bakteriološkog ispitivanja na kliconoštvo.

8. Prema potrebi organizirati vakcinaciju protiv trbušnog tifusa, paratifusa A i B, ako nije do tada vakcinisano ili u roku revakcinisano.

9. Zabraniti rad u porodici oboljelog, svim odraslim licima, koja rade sa živežnim namirnicima. Ta zabrana treba da traje 14 dana od poseljednjeg kontakta sa oboljelim. Za to vrijeme organizirati svakodnevno termometriju i pregled zdravih lica u kući oboljelog, pregled stolice i mokraće svakog lica 2 puta u razmaku od najmanje 2 dana.

10. Sprovesti zdravstevno vaspitni rad u cilju ukazivanja na opasnost i mogućnost zaraze i sprečavanje pojave ovih oboljenja.

11. S obzirom na značaj epidemije obezbjediti punu saradnju sa svim društveno političkim i drugim strukturama (Štab civilne zaštite) radi zajedničkog djelovanja i blagovremenog infromisanja o toku epidemije.

R/b Mjere kod zarazne žutice 1. Prijavljivnje oboljelih i njihova izolacija

2. Uputiti oboljele na zarazni odjel radi liječenja i laboratorijske dijagnostike

3. Sprovesti epidemiološku anketu i ispuniti obrazac “L” i “P”

4. Organizirati aktivno traženje bolesnika u mjestu stanovanja i rada bolesnika

5. U domaćinstvu izvršiti mjere dezinfekcije.

6. (Ako ima u stanu bolesnika ili u neposrednoj okolini muha, obavezno izvršiti dezinsekciju). Ovom mjerom obuhvatiti sve prostorije posebno nužnike, ljetna kuhinja, pomijara, đubrišta i ostala mjesta gdje se sakupljaju organski otpaci.

7. Prema rezultatima epidemiološke ankete, sanirati nužnike, vodne objekte, đubrišta, i ostala mjesta gdje se sakupljaju organski otpaci.

8. Sprovesti zdravstveni nadzor nad licima koja žive u kući oboljelog. U svim tim kućama najmanje 1 nedjeljno pregledati sva lica, a njihov urin ispitati na urobilnogen i bilirubin. taj nadzor prestaje tek kada je prošlo 40 dana od izolacije ili ozdravljenja posljednjeg slučaja u kući.

9. Licima iz porodice oboljelog, ako su bila u kontaktu sa bolesnikom, zabraniti rad na poslovima vezanim uz preradu, transport, sreviranje i prodaju živežnih namirnica namijenjenih za široku upotrebu. Period zabrane traje 30 dana od

63

momenta izolacije bolesnika.

10. Trudnicama koje su dolazile u kontakt sa bolesnikom, dati gamaglobulin. Ako mogućnost zaraze i dalje postoji, profilaktično davanje gamaglobulina ponavalja se nakon 6 nedjelja.

11. Sprovesti zdravstveno vaspitni rad pri čemu insistirati na pranju ruku, održavanje lične higijene, higijene klozeta, vodnih objekata, đubrišta.

12. Preko sanitarne inspekcije pooštriti mjere za unapređivanje sanitarnih i higijenskih prilika.

13. S obzirom na značaj epidemije obezbjediti punu saradnju sa svim društveno političkim i drugim strukturama (Štab civilne zaštite) radi zajedničkog djelovanja i blagovremenog infromisanja o toku epidemije.

R/b Mjere kod trovanja hranom 1. Postupak kod trovanja hranom.

2. U cilju smanjivanja oboljenja od zaraznog trovanja hranom potrebno je sprovesti kontinuirani sanitarni nadzor nad svim fazama proizvodnje živežnih namirnica, njihovog transporta, obrade i distribucije.

3. Posebno treba obratiti pažnju na objekte društvene ishrane u industrijskim i drugim većim pogonima.

4. Pošto je oboljenje akutnog karaktera potrebna je hitna intervencija, kako od strane medicinske službe, tako i od strane preventivne medicinske službe i sanitarne inspekcije. Naročito je važna hitna intervencija sanitarnog inspektora, pošto postoji mogućnost uništavanja dokaznog materijala od strane prekršitelja, a kod svake epidemije trovanje hranom u objektu potrebno je sprovesti određene stručne i zakonske mjere koje su vanrednog karaktera.

5 Kao važan preventivni akt je obaveza ostavljanja kontrolnog uzorka od svakog jela u većim objektima ishrane. Uzroci se čuvaju 72 sata.

6. Prijavljivanje oboljelih i njihova izolacija. Epidemiju prijaviti odmah, a pismeno najkasnije u roku od 3 dana od dana saznanja o pojavi epidemije.

7. Sanitarni inspektor mora odmah po saznanju izvršiti uviđaj u objektu ishrane u kojem se desilo trovanje hranom po mogućnosti zajedno sa radnicima HE-službe nadležne zdravstvene organizacije.

8. Radnici HES-e trebaju anketirati lica koja su konzumirala inkriminisanu hranu.

9. Radnici HE- službe moraju uzeti u prisustvu sanitarnog inspektora slijedeće materijale radi bakteriološke analize

Uzorak hrane koje su konzumirale oboljela lica, kao i sirovine za pripremanje jela,

briseve sa uređaja i pribora za pripremanje jela,

od osoblja koje je učestvovalo u pripremi i podjeli hrane

- brisevi ruku, grla i nosa te feces/rektalni bris/ Uzeti materijali se zasejavaju na podoge za izolaciju salmonella, shigella, uslovno patogenih bakterija i stapylococca. Nalaz istoga uzročnika /kod uslovno patogenih isti tipovi i loze/ u hrani, povraćenim masama i fecesu potvrđuju kliničku dijagnozu.

10. Od bolesnika u kući se uzima

- povraćena masa ili ispirak želuca,

- feces i urin oboljelih,

- krv za hemokulturu, ako je bolesnik febrilan.

64

3.3.Mjere kod sprečavanja i suzbijanja kapljičnih infekcija

R/b GRUPA – INFLUENZAE 1. Prijavljivanje oboljelih i njihova izolacija

2.. Hospitalizacija težih slučajeva

3 Vakcinacija

4. Zabrana posjete bolničkim ustanovama i nepotrebnih skupova ljudi kod proglašenja epidemije

5. Prijava epidemije Federalnom zavodu i Federalnom ministarstvu BiH

R/b MENINGITIS SEROZA 1. Prijavljivanje oboljelih i njihova izolacija

2. Dezinfekcija ekskreta, sekreta i pribora za jelo i piće bolesnika

3. Laboratorijska dijagnostika

4. Ostale mjere zavise od etiologije agenasa

5. Pregled voda za kupanje

R/b PAROTITIS EPIDEMIČNI 1. Prijavljivanje oboljelih i njihova izolacija

2. Hospitalizacija težih slučajeva sa komplikacijama

3. Kontinuirana dezinfekcija pedmeta i posuđa bolesnika koja se mogu kontaminirati pljuvačkom bolesnika

4. Najefikasnija profilaksa vakcinacija

5. Rano otkrivanje novih slučajeva oboljenja

R/b MORBILLI 1. Prijavljivanje oboljelih i njihova izolacija

2. Hospitalizacija težih slučajeva sa komplikacijama

3. Kontinuirana dezinfekcija predmeta i posuđa bolesnika koja se mogu kontaminirati pljuvačkom bolesnika

4. Najefikasnija profilaksa vakcinacija

5. Rano otkrivanje novih slučajeva oboljenja

3.4.Mjere kod sprečavanja i širenja bolesti zajedničkih kod ljudi i životinja

R/b Mjere kod hemoragijske groznice 1. Prijavljivanje oboljelih i njihova izolacija

2. Na lokalitetima sa registrovanim oboljevanjem od HGBS vršiti kontinuirano aktivno traženje bolesnika u trajanju maksimalnog inkubacionog perioda bolesti.

3. Organizovano sprovoditi zdravstveno-prosvjetni rad na nivou mjesnih zajednica, privrednih organizacija, škola, vojnih i drugih kolektiva s ciljem upoznavanja rizičnih grupa sa prirodom bolesti, načinima prenošenja uzročnika i osnovnim mjerama prevencije.

4. Spriječiti direktni i indirektni kontakt sa miševima i drugim glodarima,

5. Zaštititi hranu i vodu od kontakata sa miševima i drugim mišolikim glodarima, a ostatke hrane ne razbacivati po okolini, negi ih sakupljati u jame i zatrpavati. Hranu ne čuvati u objektima za boravak ljudi (zemunice, bajte, brvnare i sl.)

6. Redovno sprovoditi mjere lične i kolektivne higijene (pranje ruku tekućom vodom i sapunom, vlažno čišćenje i provjetravanje prostorija, izlaganje posteljine i predmeta opšte upotrebe suncu, redovno istresanje ćebadi itd.

7. Koristiti isključivo higijenski ispravnu vodu za piće, koju u nedostatku klornih preparata dezinficirati prokuhavanjem

65

8. Spriječiti prodor miševa, pacova i drugih glodara u objekte za boravak ljudi. Sve podrumske prizemne prozore, ventilacione , kanalizacione i druge otvore zatvoriti jakim rešetkama, a ulazna i druga vrata opšiti jakim limom. Rupe glodara zatvoriti mješavinom cjementa i stakla.

9. Leševe uginulih životinja spaljivati ili zakopavati u duboke jame, te ih zasuti otopinom klornog kreča.

10. Higijenizacija i asanacija životne sredine, ima mnogo veći značaj u sprečavanju pojave HGBS nego deratizacija čije je sprečavanje ograničeno samo na zatvorene prostore i njihovu neposrednu okolinu. Organizacija i sprovođenje preventivne deratizacije je mjera medicinske sanitacije i sanitarne zaštite životne sredine, koja ima utjecaj na smanjenje broja glodara. Preporučuje se upotreba esencijalnih sredstava za deratizaciju, koja su antikoagulanti, kao što su : Faciron forte, Brodilon i Storn mamci i briketi.

11. Nadzor nad uništavanjem glodara je samo još jedna od opštih preventivnih mjera u nadzoru HGBS.

R/b TRIHINELOZA 1. Prijavljivanje oboljelih i njihova izolacija

2. Epidemiološko istraživanje, aktivno traženje kontakata, anketa + pregled

3. Prijava epidemije relavantnim zdravstvenim i inspekcijskim službama ( radi propisnog neškodljivog uklanjanja inficiranog mesa, veterinarska inspekcija, ministarstvo poljoprivrede i kantonalna inspekcija)

4. Rana dijagnostika, utvrđivanje izvora zaraze

5. Oboljele sa težom kliničkom slikom hospitalizirati

6. Zdravstveno prosvjećivanje, mediji, brošure i sl.

7. Stručno-metodološka upustva zdravstvenim radnicima o kliničko-epidemiološkim kontaktima humane trihineloze

8. Najefikasnija prevencija je dosljedno sprovođenje sanitarno-veterinarskih mjera

9. Kod individualne zaštite: termička obrada, temperatura od + 60 º C uništava larve trihineloze kao i niska temparatura ali na – 35 º C

10. Sobzirom da su pacovi prenosnici trihine na domaće životinje potrebno je vršiti sistematsku deratizaciju u objektima svinjogojstva, klaonicama i kontrola nad otpadima mesa.

11. Stroga kontrola uništavanja inficiranog mesa

R/b Mjere kod poplava 1. Hitno tražiti od HE-službi o situaciji sa poplavljenih područja.

Izvještaj treba da sadrži:

- broj i naziv poplavljenih naselja

- broj domaćinstava i objekata u poplavljenom naselju

- nadzor ugroženih izvorišta i kapitaže

- broj uzetih uzoraka vode na propisane analize (kemijske, baktiorološke i kontrolu rezidualnog klora).

2. Putem lokalnih medija dati upute stanovništvu o prokuhavanju vode za piće, te preporučiti po mogućnosti korištenje flaširane vode.

3. Registracija svih osoba sa crijevnim tegobama, te obrada takvih slučajeva kod nadležnih ljekara

4. Obavještavanje veterinarskih stanica u slučaju pojave životinjskih leševa na području poplavljenih naselja.

Specifične preventivne mjere

1. Osposobljavanje lokalnih vodovoda provođenjem kontrole vode: hemijske, bakteriološke i kontrola rezidualnog klora.

66

2. Preventivna dezinfekcija

3. Fokusiranje visokorizičnih objekata te vršenje potpune kontrole nad istim (vodovodi, škole, pogoni za proizvodnju).

Po povlačenju vode sa poplavljenih područja izvršiti:

1. Sanaciju terena

2. Mehaničko čišćenje

3. Završna dezinfekcija

4. Dezinsekcija

5. Nastaviti pojačanu kontrolu vode na bakteriološku ( naredna 3 dana ) i hemijsku analizu vode i kontrolu rezidualnog klora u vodi.

6. Obavijestiti komunalna preduzeća o potrebi pojačanog klorisanja vode, da bi se dala ocjena kvaliteta vode slivnih područja.

7. Dalje vršiti redovno nadgledavanje pomenutih područja uz epidemiološko anketiranje po svakoj primljenoj dojavi zarazne bolesti sa terena.

8. Daljnje pojačano praćenje kretanja i pojave crijevnih bolesti po općinama.

9. Registracija svih lica sa crijevnim tegobama, visokom temperaturom, preporuka kod tih osoba pregled stolice na koprokulturu.

3.5. Zajedničke preventivne i operativne mjere zaštite koje se sprovode za sve vrste zaraznih bolesti kod ljudi 3.5.1.Preventivne mjere zaštite:

- organizacija i opremanje higijensko-epidemiološke službe i plan njenog djelovanja,

- praćenje zdravstvenog stanja stanovništva,

- vakcinacija od mogućih zaraznih bolesti,

- kontrola vodnih objekata i prehrambenih artikala,

- organizacija redovne dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije radi uništavanja izvora zaraze,

- izrada plana djelovanja zdravstvenih ekipa u slučaju pojave epidemije,

- organizacija pregleda putnika iz inostranstva gdje se pojavila epidemija

3.5.2. Mjere za ublažavanje i otklanjanje posljedica - organizacija i utvrđivanje uzroka oboljenja i kontrola oboljenja,

- izolacija područja gdje se pojavila epidemija,

- organizacija karantinskog liječenja oboljelih,

- aktiviranje pokretnih mikrobioloških laboratorija,

- organizacija vakcinacije stanovništva,

- zabrana određenih djelatnosti,

- zabrana pristupa u određene objekte i rejone. Nadzor nad pojavom epidemija na području Unsko-sanskog kantona vrši JU «Zavod za javno zdravstvo USK-a» Bihać. Zavod je dužan da:

- Kontrolira, prati i analizira epidemiološku situaciju na području Kantona,

- Donosi plan i program mjera dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije, te nadzire njihovo izvršenje,

- Provodi preventivne i protuepidemijske DDD postupke za područje Kantona,

- Kontroliše higijensku ispravnost vode za piće, površinske i otpadne vode, stanje vodosnabdijevanja, te zdravstvenu ispravnost namirnica i predmete opće upotrebe za područje Kantona,

- Sudjeluje u izradi i provođenju pojedinih programa zdravstvene zaštite posebno u vanrednim prilikama Epidemiološku zaštitu na području Kantona provode higijensko-epidemiološke službe Domova

zdravlja općina. Navedena zakonska rješenja-Zakon o zdravstevnoj zaštiti (“Sl. novine F BiH” broj: 29/97) upućuje na zaključak da su ove institucije osnovni nosioci epidemiološke zaštite stanovništva na području Kantona i da ih u skladu sa članom 122. i 123. Zakona o zaštiti i spašavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća (“Sl.novine F BiH” broj: 39/03), treba odrediti kao službu zaštite i spašavanja za ovu oblast.

67

4. Zarazne bolesti životinja – epizotije

Epizotija je pojava oboljenja ili uginuća većeg broja životinja od neke zarazne bolesti koja je

neuobičajena po broju slučajeva, vremenu i mjestu pojavljivanja ili uginuća čiji je uzrok privremeno neutvrđen.

Provođenje mjera za sprečavanje pojave i sprečavanje širenja zaraznih bolesti životinja na području Unsko-sanskog kantona je nedovoljno, tako da se nemože sa sigurnošću konstatirati da je epizotiološka situacija na području Kantona pod kontrolom. Da bi se postojeće stanje prevazišlo neophodno je obezbjediti finansiranje provođenja ovih mjera iz sredstava kantonalnog budžeta.

Mjere zaštite zdravlja životinja provode se radi osiguranja uzgoja, proizvodnje zdravih životinja, higijensko i zdravstveno ispravnih proizvoda životinjskog porijekla, zaštite ljudi od zaraza, te osiguranja dobrobiti životinja i veterinarske zaštite okoline, a obavlja se u skladu sa odredbama Zakona o veterinarstvu (“Sl. novine F BiH” broj: 46/00) i Zakona o veterinarstvu Bosne i Hercegovine (“Sl. glasnik BiH” broj: 34/02).

U cilju obezbjeđenja provođenja mjera zdravstvene zaštite životinja Veterinarska služba na području Kantona organizirana je preko Veterinarskih stanica koje djeluju kao javna preduzeća čiji su osnivači općine. U vršenju veterinarske djelatnosti veterinarske stanice općina naročito: 1. Prate zdravstveno stanje životinja na određenom području i poduzimaju, odnosno predlažu mjere

za sprečavanje, suzbijanje i iskorjenjivanje zaraznih parazitarnih uzgojnih bolesti i bolesti zajedničkih za ljude i životinje.

2. Vrše dijagnostičke postupke na životinjama u cilju otklanjanja zaraza. 3. Vrše preglede i liječenje životinja 4.1.Mjere zaštite zdravlja životinja

Mjere zaštite zdravlja životinja propisane su Zakonom o veterinarstvu (Sl.novine F BiH” broj: 46/00), a njihovo provođenje je u nadležnosti veterinarskih stanica. Mjere za otkrivanje i sprječavanje zaraznih bolesti životinja u skladu sa epizotiološkim stanjem i stepenom ugroženosti propisuju se krajem svake godine za narednu godinu. Te mjere mogu biti:

- zaštitna cjepljenja,

- dijagnostike i druge pretrage,

- utvrđivanje uzroka oboljenja i uginuća,

- ubijanje i eutenaziju u dijagnostičke svrhe,

- laboratorijsku pretragu sirovih koža na bedrenicu,

- laboratorijsku pretragu vode,

- laboratorijsku pretragu hrane za životinje u proizvodnji i prometu,

- dezinfekciju, dezinsekciju i deratizaciju - provođenje zoohigijenskih, zootehničkih i izolacijskih mjera

- sakupljanje i neškodljivo uklanjanje lešina, konfiskata, negativnih nusproizvoda klanja,

- posebno označavanje životinja,

- posebne uvjete, ograničenje ili zabranu uvoza i prevoza životinja i proizvoda životinjskog porijekla,

- ograničenje ili zabranu kretanja životinja i lica,

- podučavanje držalaca životinja. 4.2.Mjere za suzbijanje i iskorjenjivanje zaraznih bolesti

Ako se pojavi zarazna bolest ili znaci na osnovu kojih se može posumnjati da je životinja oboljela ili uginula od zarazne bolesti držalac životinje dužan je da to odmah prijavi najbližoj veterinarskoj stanici ili samostalnoj veterinarskoj praksi koje su o tome dužne obavijestiti kantonalnog veterinarskog inspektora. Držalac životinje dužan je odmah ograničiti kretanje životinje za koju se sumnja da je oboljela od zarazne bolesti, spriječiti kontakt ljudi i životinja sa lešinom do veterinarskog pregleda i nakon pregleda izvršiti naređene ili propisane mjere.

68

Kada se utvrdi zarazna bolest ili se posumnja u zaraznu bolest, Kantonalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva dužno je sumnju, odnosno utvrđenu zaraznu bolest prijaviti nadležnom federalnom ministarstvu. Prijava zaraznih bolesti sa liste “A” OIE-a mora se izvršiti hitno. Ako se utvrdi zarazna bolest i dok traje opasnost od zarazne bolesti, zavisno od stepena opasnosti i prirode zarazne bolesti, nadležni veterinarski inspektor može narediti slijedeće mjere:

- izdvajanje i odvojeno držanje oboljele od zdravih životinja,

- zabranu ili ograničenje kretanja životinja,

- zabranu održavanja stočnih sajmova, izložbi, sportskih natjecanja i drugih javnih smotri,

- zabranu rada tržnica i obavljanje trgovine životinjama,

- zabranu ili ograničenje trgovine proizvodima životinjskog porijekla, hrane za životinje i drugih predmeta kojima se može prenijeti zarazna bolest,

- zabranu klanja kopitara, papkara, peradi, kunića i divljači iz uzgoja,

- zabranu, ograničenje ili pojačani odstrel divljači,

- ubijanje, eutanazija ili u određenim slučajevima klanje oboljele i na zarazu sumnjive životinje,

- zabranu ili ograničenje proizvodnje životinja na određeno vrijeme,

- ograničenje kretanja lica koja dolaze u doticaj sa zaraženim ili na zarazu sumnjivim životinjama, te proizvodima životinjskog porijekla koji potiču od takve životinje,

- blokiranje ulaska i izlaska ljudi i životinja sa područja žarišta zaraženog ili na zarazu sumjivog područja.,

- kastraciju oboljele životinje,

- obavezno vještačko osjemenjavanje i zabrana prirodnog pripusta,

- kontumaciju i neškodljivo uklanjanje pasa i mačaka lutalica,

- zabranu selidbe i trgovine pčelinjih društava,

- dezinfekciju, dezinsekciju i deratizaciju opreme, objekata, prevoznih sredstava i drugih mjesta na kojima je boravila zaražena životinja,

- sistemsko suzbijanje prenosnika zarazne bolesti;

- osiguranje i održavanje higijenskih uvjeta u objektima za uzgoj i proizvodnju životinja, u objektima za proizvodnju, preradu, skladištenje i promet proizvoda životinjskog porijekla;

- privremenom zabranom rada u objektima u kojima se proizvode, prerađuju i skladište proizvodi životinjskog porijekla;

- obavezno čuvanje životinja na ispaši, odnosno zabrana ispaše ili širenje na zaraženom, ugroženom ili na zarazu sumnjivom području.

Navedene mjere mogu se narediti i u slučaju neposredne opasnosti od zaraznih bolesti. U slučaju

posebnih okolnosti, prirodnih nesreća ili epizotija, Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva pored navedenih mjera radi suzbijanja zaraznih bolesti može odrediti i druge mjere i radnje. Kada se pojavi zarazna bolest koja se brzo širi i koja može nanijete velike ekonomske štete kao i u slučajevima ugroženosti od zaraznih bolesti sa liste “A” OIE-a kantonalno ministarsto poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva dužno je aktivirati Krizni štab za zarazne bolesti. Kako je Zakonom o veterinarstvu (Sl.novine F BiH” broj: 46/00) praćenje epizotiološke situacije na Kantonu i provođenje mjera za zaštitu zdravlja životinja stavljeno u nadležnost veterinarskih organizacija Federacije BiH i onih koje djeluju na području Kantona, a to su Veterinarske stanice općina i Veterinarskog zavoda Kantona, neophodno je ova pravna lica u skladu sa članom 122. Zakona o zaštiti i spašavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća odrediti kao Službe zaštite i spašavanja životinja i namirnica životinjskog porijekla.

5.Zarazne bolesti bilja i biljne štetočine 5.1. Definicija, vrste, karakteristike i uzroci nastajanja Pod biljnim bolestima podrazumijevaju se oboljenja koja su prouzrokovana gljivicama, bakterijama, virusima, mikroplazmane ili njima sličnim organizmima i parazitima, cvjetonošama, a pod biljnim štetočinama podrazumijevaju se štetni inekti, štetne grinje, štetne stonoge, štetne nematode,

69

štetni puževi, štetni sisari i štetne ptice. Biljne bolesti i štetočine mogu se prema štetnost podijeliti na : karantinske i ekonomski štetne. Karantinske biljne bolesti i štetočine su biljne bolesti i štetočine koje predstavljaju posebnu opasnost za biljke koje napadaju i koje radi sprečavanja njihovog uništenja zahtjevaju preduzimanje posebnih mjera za njihovo suzbijanje ili iskorjenjavanje. Ekonomski štetne biljne bolesti i štetočine su biljne bolesti i štetočine koje prouzrokuju veće štete i mogu se uspješno suzbijati mjerama pojedinih držalaca bilja ili posebnim mjerama države. Među najvažnije činioce koji djeluju na uzročnike bolesti, štetočine i korovi su : voda ( padavine ), toplota, svjetlost (insolacija) i vjetar od kojih direktno zavisi rast i razvoj ovih organizama. Izvršene analize biljnih bolesti i štetočina date u poglavlju procjene koji govori o biljnim bolestima i štetočinama koje se pojavljuju na području Unsko – sanskog kantona pokazuju da biljne bolesti i štetočine najčešće napadaju :

- ratarske kulture: kukuruz, krompir, papriku, luk, kupusnjače,

- voćarske kulture: šljivu, jabuku, trešnju, višnju i jagodasto voće.

Ekonomski najizraženiji uzročnici bolesti i štetočina na Kantonu su :

- tuscinium graminecium (fuzarioza kukuruza),

- puccinia maydis (hrđa kukuruza),

- ustilogo maydis (mjehurasta snijet kukuruza),

- puccinija graminis f. sp. tritici (stabljična hrđa pšenice),

- blumenice graminis f. sp. hrdci (pepelnica ječma),

- phytaphtharu infestans (plamenjača krompira i paradajza),

- alternarice solani (koncentrična pjegavost paradjza),

- rhizoctonija solani (bijela noga krompira),

- pseudoperonospora cubensis (plamenjača krastavca),

- septoria tritici S. noderum (pjegavost lišća),

- cerospora beticala (pjegavost lista cvekle),

- manilinice fructigena (trulež plodova voća),

- elateridae (žičnjaci ili klisnjaci),

- grylltalpa gryllatalpa (rovac),

- nacuidave (sovice),

- astrinia nubilallis (moljac kukuruza),

- diabratica viryiftera (zlatica kukuruza),

- aulema melanopus (žitni balac – pijavica),

- radentice (glodari),

- pieris broscia (bjelac kupusar),

- doriphora (leptinatorsa decemlinaeta) zlatica krompira,

- haplocampa minuta H. flava (crna i žuta osica šljive),

- haplacampa testudinea (osica jabuke),

- carfocapsa pomanella (savijača lista jabuke),

- lithocallentis blancardella (moljac tačkastih mina),

- lencaptea malifaliclla (moljac kružni mina),

- grapholita funebrana (savijača šljive),

- aphididac (lisne uši)

70

5.2.Struktura zemljišta Unsko – sanskog kantona Od ukupne površine Kantona koja iznosi 4.125 km², pojedina područja čine : šume 51 % - poljoprivredne površine 46 %, urbana zona 1 %, ostale 2 %.

Ukupne poljoprivredne površine kantona zauzimaju površinu od 196.308 ha od čega : - oranica i bašte 102.490 ha - voćnjaci 2.615 ha - livade 9.123 ha

Poljoprivredna gazdinstva do 1 ha čine 30,9 % “ “ “ 1-2 ha “ 21,7 % 2 ha “ 14,9 % 3-5 ha “ 16,5 % 5-8 ha čine 10,8 %

8 ha “ 5,3 % 5.3.Mjere zaštite bilja i šuma od biljnih bolesti i štetočina Mjere koje se poduzimaju u cilju sprječavanja nastanka ili ublažavanja posljedica patogena su sljedeće : 1. Prvo je da se teži od strane čovjeka spriječiti ostvarenje infekcije – primjenom preventivnih ili

profilaktičkih mjera, koje se također i nazivaju i mjerama predohrane. 2. Drugi princip je primjena mjera liječenja-terapije, kojim se želi postići potpuno izlječenje ili

smanjenje infekcije, a time i smanjenje štetnih posljedica (kurativne mjere), primjenjuju se kad se bolesti ili štetnici jave u tolikoj mjeri da ugrožavaju opstanak biljaka ili zaprijete uništenju prinosa.

Sve mjere borbe mogu se podjeliti na: agrotehničke, uzgoj otpornih sorti, karantin, mehaničke,

fizičke, biološke i kemijske mjere. Agrotehničke mjere Ove mjere su mnogobrojne a obuhvaćaju slijedeće : Pravilna sadnja odnosno sjetva, uskladiti sklop biljaka, smanjiti zakorovljenost, pravilna

gnojidba, zaoravanje strništa, provođenje dubokog zimskog oranja, pravilan plodored, navodnjavanje zemljišta, pravilna rezidba voćaka, odstranjivanje suvišnih suhi i polomljenih grana sa krošnje voćke, te izdanaka iz podloge, saniranje rana nastalih prilikom rezidbe.

Izbor otporne sorte Sorte poljoprivrednih biljaka nisu podjednako osjetljive na pojedine štetočine i bolesti, pa je

izbor otpornih sorti, način kako smanjiti ili potpuno spriječiti štete od nekih insekata ili bolesti. Karantin Postoji unutrašnji i spoljnji karantin. Unutrašnji karantin se odnosi na sprečavanje širenja pojedinih bolesti i štetočina koje se

smatraju izuzetno štetnim i nisu rasprostranjene po čitavoj državi, dok se vanjskim karantinom sprečava unošenje opasnih štetočina i bolesti biljaka u državu, shodno međunarodnim ugovorima.

Zakonskim aktom je utvrđen spisak karantinskih i ekonomskih štetnih biljnih štetočina i bolesti.

71

Mehaničke mjere Odstranjivanje zaraženih stabala, struganje stare ispucale i oštećene kore sa stabala, stresanje

insekata sa stabala, skodanje gnijezda larvi, struganje jajnih legala sa kore voćaka, postavljanje lovnih stabala, postavljanje lovnih pojasa, kopanje lovnih jama.

Fizičke mjere U fizičke mjere ubrajaju se temperatura, vlaga, svjetlost, boja zvuk, električna struja i nuklearna

energija, a najviše se koriste za suzbijanje skladišnih štetočina. Biološke mjere Biološke mjere se odnose na suzbijanje štetočina drugim živim organizmima (tzv. prirodnim

neprijateljima). Kemijske mjere Podrazumijevaju primjenu pesticida kojima se suzbijaju biljne štetočine, uzročnici bolesti i

korova. 5.3.1.Zajedničke preventivne mjere zaštite bilja od biljnih bolesti i štetočina

Preventivne mjere : - organizovanje programa – izvještajne službe za zaštitu bilja - organizovanje pregleda zemljišta i bilja i pregled prostorija za smještaj, preradu i čuvanje bilja - kontrola uređaja za preradu bilja i kontrola upotrebe sredstava za zaštitu bilja - praćenje meteoroloških uslova koji su od značaja za prognozu pojave biljnih bolesti i štetočina.

5.3.2.Zajedničke mjere za ublažavanje i otklanjanje posljedica

- uništavanje zaraženog bilja - dezinfekcija, dezinsekcija i deratizacija prostorija za smještaj, preradu i čuvanje bilja - zabrana gajenja pojedinih vrsta bilja za određeno vrijeme i na određeno području - organizacija zabrane stavljanja u promet i upotrebe kontaminiranog bilja i biljnih proizvoda.

5.3.3.Preventivne mjere za zaštitu od šumskih štetočina

- redovno praćenje zdravstvenog stanja šuma - održavanje higijene šuma pravilnom uspostavom šumskog reda - postavljanje klopki za potkornjake sa feromonima.

5.3.4.Operativne mjere :

Na područjima na kojima je primjećena pojava sušenja jela i smrče vrši se doznaka i sječa svih stabala koja su suha ili su se počela sušiti. Sva posječena masa se odmah uklanja iz šume, vozi na centralno stovarište na kome se po potrebi vrši prskanje, protiv potkornjaka.

Osnovu organizacije Slzžbe za zaštitu bilja na nivou Federacije BiH čine: - Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva, - Centralna služba za zaštitu bilja, - Kantonalni-regionalni centri (Poljoprivredni zavod USK-a) - Općinske Službe za poljoprivredu.

72

Shema organizacije službe za zaštitu bilja na nivou Federacije BiH

Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva

Sektor poljoprivrede Odsjek za praćenje i razvoj poljoprivrede

U skladu sa navedenim zakonskim rješenjima osnovni nosilac provođenja mjera zaštite bilja i

biljnih proizvoda treba da bude Poljoprivredni zavod USK-a i općinske Službe za poljoprivredu, koje i skladu sa članom 122. i 123. Zakona o zaštiti i spašavnju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća, treba odrediti kao Službe zaštite i spašavanja za ovu oblast.

6.Šumski požari

Šumski požari su najčešća vrsta požara i nanose najveće materijalne štete. U šumama na području Unsko-sanskog kantona nastaju svake godine velike štete od šumskih požara koji pored materijalnih gubitaka u privredi ugrožavaju funkciju šuma u očuvanju čovjekove sredine. Od ukupne površine Kantona, prema podacima iz 1999.godine, na poljoprivredne površine otpada 154.125 ha ili 52,10%, dok šume obuhvataju površinu od 178.530 ha ili 47,90 %. Najtačniji podaci o šumskim površinama na našem području su oni koji su dobijeni od organa općina i Kantona. Na osnovu ovih podataka na Kantonu je utvrđena slijedeća struktura šuma: - visoke šume 85.899 ha ili 45,0%, - niske šume 86.234 ha ili 45,1%, - šumske goleti 18.747 ha ili 9,9% UKUPNO 190.747 ha

Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva

Sektor za poljoprivredu Odsjek za praćenje i razvoj poljoprivrede

Centralna služba za zaštitu bilja Institut za zaštitu bilja i prehrambenih

proizvoda Poljoprivredni fakultet Sarajevo

Regionalni centar Bihać

Regionalni centar Mostar

Regionalni centar Tuzla

Regionalni centar Sarajevo

Općinske poljoprivredne službe

FARMER

73

Pregled šumskih požara u periodu 2000.- 2004.godina

R/b Godina Broj požara Opožarena površina (u ha)

Utvrđena šteta u KM

1. 2000. 162 1.169,76 2.912 118,70

2. 2001. 50 420,70 185.832,00

3. 2002. 166 563,83 571.446,30

4. 2003. 170 1.295,27 3.434 016,30

5. 2004. 10 24,80 330.425,94

UKUPNO 558 3.094,36 7.433 839,24

U periodu od 2000.-2004. godine na području Kantona izbilo je 558 požara ma šumskom zemljištu pri čemu je opožarna površina od 3.094,36 ha. U gašenju požara učestvovale su profesionalne vatrogasne jedinice općina, mjesno stanovništvo i pripadnici Vojske Federacije BiH. Šumski požari su najčešće izbijali u proljeće kada građani pale zaostaku travu i korov i u ljeto za vrijeme sušnih perioda. 6.1.Uzroci šumskih požara Način izazvanja i uzroci šumskih požara utvrđeni su u veoma malom broju slučajeva. Najčešći uzroci šumskih poažara bili su: - nepažljivo spaljivanje korova na poljoprivrednom zemljištu u blizini šuma, - odbacivanjem neugašenih opušaka, - zapaljene deponije smeća, - iskričenje žica dalekovoda, - loženje vatre u šumi, - udar groma Osnovni problemi koji se javljaju u akcijama gašenja šumskih požara su: - neblagovremeno otkrivanje i dojavljivanje o nastanku šumskog požara, - nemogućnost gašenja požara na nepristupačnom i miniranim šumskim zemljištima, - nepostojanje dovoljnog broja šumskih puteva što je otežavalo i onemogućavalo komuniciranje ljudi i tehnike prilikom gašenja, - neinformisanost stanovništva o zabrani i opasnosti upotrebe vatre u posebno ugroženim šumskim područjima za vrijeme suša, vrlo visokih dnevnih i noćnih temparatura zraka, toplih vjetrova odnosno vremnskih prilika koji su veoma povoljni za nastajanje i širenje šumskih požara. - slaba opremljenost profesionalnih vatrogasnih jedinica opremom, vozilima i drugim sredstvima za gašenje požara, - nespremnost jedinica civilne zaštite za gašenje požara zbog nedostatka opreme i naprtnjača, metlarica i dr. - nepostojanje aviona i helikoptera za gašenje šumskih požara koji su nezamjenjivi u slučaju nastanka i širenja šumskog požara na teško pristupačnom i miniranom šumskom zemljištu. 6.2.Pregled šumskih područja koja su minirana ili se nalaze na nepristupačnim terenima Šumska uprava Bihać

G.J. “Plješevica”

odjel Gazd. klasa ha vrsta drveta sječa god.

66 11.23.24 131,2 jela, bukva, smrča 1982

68 11. 69.0 jela, bukva, smrča 1982

69 11 141.1 jela, bukva, smrča 1982

70 06, 09 31.1 jela, bukva, 1982

72 09 72.2 jela, bukva, 1982

73.1 09 162.2 jela, bukva, 1982

73.2 09 37.6 jela, bukva, 1982

74




Ukupno hektara 988,80

Svi nevedeni odjeli nalaze se na potezu Pršine uvale – Smajića vrh, Čot, Duga Luka. Na tom potezu se protezala linija razgraničenja u toku rata. Šumska uprava Bosanska Krupa

G.J. “Risovac - Krupa”


96 09, 06 69,1 jela, bukva, 1976

Sumnjiva površina nalazi se uz cestu u Radićkim uvalama kroz odjele 82,1 82,82 i 83/2 jer su u odjelu 69/2 prilikom doznake i eksploatacije pronađene mine. Šumska uprava Cazin

G.J. “Baštra - Ćorkovača”


41 02, 05 45,80 hrast, bukva prvi put

42 02, 05 83,50 hrast prvi put

43 02 58,1 hrast prvi put

44 02, 18 64,80 hrast, crni bor prvi put

49 02 42.00 hrast prvi put

46 05 24,30 bukva prvi put

47 05 52,1 hrast, bukva prvi put

48 05 53,0 hrast, bukva prvi put

49 02. 05 59.70 hrast, bukva prvi put

Ukupno hektara 566,30

Svi navedeni odjeli nisu nikada sječeni a nalaze se u slivu Jelovski potok između kote 461 “Pilipovića brdo”,471 “Obrovac”,569 “Ćulumak” ,81 i 551 “Makoravača”,603 i 541 “Ćorkovača”,516 “Cimešina kosa”. Ovaj sliv je neotvoren i treba graditi / trasirati kamionski put.

ŠPP “Bosansko – Petrovačko” Površine koje su minirane

1. GJ “Grmeč-Petrovac” radilište Dronkuša 3 ha 2. GJ “Grmeč-Petrovac” Goričani 1 (preko puta izbjegličkog kampa) 3. GJ “Osječenica-Petrovac” radilište Oštrelj (odjel 1/1 i 11)

ŠPP “Sansko” Minirane površine Na Sanskom ŠPP ima oko1100 ha miniranih površina.One se nalaze na nekadašnjim linijama razdvajanja bilo da su unutar područja ili su na međuentitetskoj liniji. GJ “Grmeč-Mijačica” odjeli 108 i 109 površine 19 ha GJ “Čelić Kosa” odjeli 45 Korida, 44, 42, 43, 62, 61 sve doasvaltne ceste Sanski Most – Stanića brdo u Gradini. Ta površina od Koride do ceste ima površinu od 30 ha G. Mijačica oko 19 ha Čelića Kosa oko 12 ha G. Palanka oko 5 ha

Ukupno oko 144 ha

75

ŠPP “Ključko”

GOSPODARSKA JEDINICA

ODJEL

MINIRANA POVRŠINA (ha)

Šiša Palež

4 12,00

6 12,00

7 3,00

105 41,00

109 36,00

UKUPNO 104,00

“Ošljak – Golaja”

53 83,30

52 132,33

51 72,03

50 92,22

37 150,86

38 53,98

49 85,63

42 99,77

48 107,11

41 34,99

UKUPNO 912,22

“Mulež –Ljubinska planina”

8 190,,04

35 83,35

36 43,84

9 11,02

20 4,85

UKUPNO 333,10

UKUPNO ŠPP “KLJUČKO” 1.349,32

Ukupna minirana šumska područja o kojima gazduju ŠPD “Unsko-sanske šume” zauzimaju

površinu od oko 3.516,22 ha. Ako se ovoj površini dodaju i šumska zemljišta na nepristupačnim terenima onda se lako može shvatiti složenost gašenja šumskih požara na takvim terenima odnosno potrebu da se na nivou Federacije BiH formira vazduhoplovno vatrogasno središte koje bi bilo opremljeno avionima ili helikopterima za gašenje šumskih požara.

Šumaska područja prema stepenu ugroženosti od požara

r/b

Šumska privredna

preduzeća

Šumska područja prema stepenu ugroženosti UKUPNO

(ha) I

površina u ha

II površina u

ha

III površina u

ha

IV površina u

ha 1 2 3 4 5 6 7

1 ŠPP Bosnska Krupa - 1.058,90 9.786,10 3.292,10 14.137,80

2 ŠPP Bos. Petrovac - 7.735,10 25.478,00 7.152,00 40.365,10

3 ŠPP Cazin - 2.593,70 4.835,10 5.378,20 12.807,00

4 ŠPP Ključ 3.316,35 2.712,87 4.332,88 4.245,60 14.607,70

5 ŠPP Sanski Most 2.060,00 9.075,70 23.829,50 - 34.965,20

6 ŠPP Bihać - - 6.623,30 28.806.50 35.429,80

UKUPNO 5.376,35 23.176,27 74.884,88 48.874,40 152.312,60

Na području ŠPP Bihać nisu procjenjena šumska područja koja su nekada pripadala općinama Drvar i Bosansko Grahovo. Na području ŠPP Sasnki Most 131,3 ha šumski područja su uzurpacije i 81,5 ha su šumaska područja nepodesna za gazdovanje. Ta područja nisu obuhvaćena procjenom.

76

6.3.Mjere zaštite i spašavanja od šumskih požara

Zaštita šuma od požara uređena je Zakonom o šumama (“Službene novine F BiH” broj 20/02) i Pravilnikom o sadržini planova za zaštitu šuma od požara (“Službene novine F BiH” broj 21/04). Izrada plana zaštite šuma od požara prema ovim propisima u nadležnosti je kantonalnog šumsko-privrednog društva. Tim planom bit će uređeni i poslovi i zadaci općinskih i kantonalnih struktura civilne zaštite u gašenju šumskih požara. Preventivne i operativne mjere zaštite šuma od požara propisane su Pravilnikom o sadržini planova zaštite šuma od požara. 6.3.1.Preventivne mjere: - njega šuma, - pravovremena proreda šuma, - kresanje i uklanjanje suhog granja, - izrada i održavanje protivpožarnih prosjeka i puteva, - izrada i održavanje protivpožarnih prosjeka s elementima šumske ceste, - čišćenje i održavanje rubnih pojaseva uz javne puteve i željezničke pruge, - uspostavljanje šumskog reda u toku i poslije sječe u odjelima, - čišćenje i uspostavljanje sigurnosnih visina i udaljenosti na trasama elektroenergetskih vodova, - identifikacija i održavanje prirodnih i izrada vještačkih akumulacija za vodu u šumama, - organizovanje osmatračkih službi i označavanje osmatračnica, - upozoravanje građana o opasnosti od šumskih požara, putem sredstava informisanja, oglasnih tabli i znakova upozorenja na šumskim područjima, 6.3.2.Operativne mjere - dojava o požarima ovlaštenim službama i vatrogascima sa bitnim podacima o razvoju požara i događajuma na požarištu, - postupak i djelovanje pripadnika dežurnih odjeljenja, - djelovanje i rad po dolasku na mjesto požara i gašenje početnog požara, sječa stabala i izrada protivpožarnih prosjeka radi sprečavanja šumskih požara, - aktiviranje vatrogasnih jedinica sa područja općine na kojoj se dogodio požar, a u slučaju piožara širih razmjera uključivanje štabova CZ-e i jedinica Vojske F BiH.

77

Z A K LJ U Č C I: Na prostoru koji danas obuhvata Unso-sanski kanton u daljoj, a i bližoj prošlosti registrovani su zemljotresi, poplave, šumski požari, suše, epidemije, epizotije, zarazne bolesti bilja i biljne štetočine i druge prirodne i tehničko-tehnološke nesreće manjeg i većeg intenziteta i razmjera. I ako po svom intenzitetu, razmjerama, ugrožavanju ljudskih života i štetama nisu imale obilježje katastrofe, prirodne i druge nesreće su uvijek bile dio naše stavrnosti.

Potencijalne prirodne i druge nesreće koje ugrožavaju područje Kantona zahtjevaju stvaranje racionlanog, efikasnog i funkcionalnog sistema zaštite i spašavnja koji će biti u funkciji zaštite i spašavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća.

Okosnicu organizacije zaštite i spašavanja Kantona treba da čine privredna društva i

pravna lica koja osniva Kanton, a koja u određenim oblastima kao svoju redovnu djelatnost obavljaju poslove od značaja za zaštitu i spašavanje, a u slučaju prirodne ili druge nesreće svoju djelatnost prilogađavaju potrebama zaštite i spašavanja, te u vezi sa tim provode potrebne pripreme, opremanje, obuku i osposobljavanje radnika za njihovo djelovanje i učešće u zaštiti i spašavanju.

Nezamjenjivu ulogu u zaštiti i spašavnju pored privrednih društava i pravnih lica koja se

u svojoj redovnoj djelatnosti bave zaštitom i spašavanjem imaju humanitarna i druga udruženja i organizacije koje svojim programima rada utvrđuju vlastite zadatke i aktivnosti u zaštiti i spašavanju kao što su: dobrovoljno vatrogasno društvo, ronilačko i kinološka udruženja, sportska društva, organizacija crvenog križa-polumjeseca, planinarska, izviđačka, radio-amaterska i druga udruženja i organizacije. Većina ovih pravnih lica , privrednih društava, humanitarnih i drugih organizacija i udruženja raspolažu sa visoko obučenim kadrovima i specijalističkom opremom pa kao takve predstavljaju osposobljene snage za zaštitu i spašavanje koje u skladu sa članom 122. Zakona o zaštiti i spašavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća («Sl.novine F BiH» broj: 39/03) treba odrediti Službama zaštite i spašavnja Kantona.

Obučavanje, opremanje i osposobljavanje ovako formiranih službi zaštite i spašavanja

vršilo bi se iz sredstava prikupljenih po osnovu posebnog poreza na osnovu člana 183. stav 2. Zakona o zaštiti i spašavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća.

U skladu sa načelima utvrđenim u Zakonu o zaštiti i spašavanju ljudi i matrijalnih dobara

od prirodnih i drugih nesreća profesionalne službe zaštite i spašavnja i specijalizovane jedinice civilne zaštite Kantona formirati samo u slučaju da takve strukture ne postoje na općinskom nivou ili ako ne postoje privredna društva, pravna lica i druge organizacije koje se u svojoj redovnoj djelatnosti, bave tim oblicima i vidovima zaštite i spašavanja ljudi i materijalnih dobara, a naročito u oblasti zaštite od neeksplodiranih ubojnih sredstava, radiološko-hemijsko-biološke zaštite, kinološke jedinice za pronalaženje zatrpanih u ruševinama i traženje nestalih u prirodnoj okolini, jedinice za postavljenje privremenih naselja i sl.

Kako se postojeće materijalne mogućnosti Kantona i općina ograničavajući faktor za

stvaranje masovne organizacije zaštite i spašavanja sa velikim brojem službi zaštite i spašavanja, specijalizovanih i drugih jedinica civilne zaštite pored načela obaveznosti učešća u civilnoj zaštiti potrebno je afirmisati načelo humanosti, solidarnosti, samopomoći i uzajamne pomoći na

78

kojima se pored profesionalnih spasilačkih službi mora temeljiti svaki sistem zaštite i spašavanja pa i organizacija zaštite i spašavanja u Unsko-sanskom kantonu.

U svim situacijama kada prirodna-tehničko tehnološka nesreća svojim razmjerama, intenzitetom, posljedicama prevazilazi mogućnosti općina i Kantona neophodno je tražiti pomoć entiteta i države Bosne i Hercegovine na način i procedurama utvrđenu Zakonom o zaštiti i spašavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća.

Za gašenje šumskih požara na miniranim i nepristupačnim terenima neophodno je na federalnom nivou stvoriti vazduhoplovno vatrogasno središte opremljeno avionima ili helikopterima za gašenje šumskih požara.

S obzirom na kontaminiranost Kantona minama i drugim neeksplodiranim ubojnim sredstvima i mogućnost stradanja ljudi neophodno je na nivou Kantona formirati tim za zaštitu od neeksplodiranih ubojnih sredstava.

79

S A D R Ž A J: Str.

UVOD A/ OPŠTI DIO PROCJENE UGROŽENOSTI

I Prirodno-geografske karakteristike USK-a

1. Geografski položaj ....................................................................................................................................... 2 2. Stanovništvo USK-a ..................................................................................................................................... 2 2.1. Demografska slika stanovništva ............................................................................................................. 3 2.2. Naseljenost područja USK-a ....................................................................................................................3 2.3. Naselja ......................................................................................................................................................... 4 3. Reljef ................................................................................................................................................................. 5 3.1. Hipsometrijska struktura .......................................................................................................................... 5 4. Geološke karakteristike USK-a ................................................................................................................. 6 5. Hidrografske i hidrološke karakteristike .............................................................................................. 6 6. Klimatske karakteristike ............................................................................................................................ 7 7. Vjetar ............................................................................................................................................................... 11 8. Seizmičke karakteristike ........................................................................................................................... 12 9. Razmještaj privrednih i infrastrukturnih objekata ........................................................................... 13 9.1. Putna infrastruktura ................................................................................................................................. 13 9.2. Željeznička infrastruktura ....................................................................................................................... 14 9.3. Vodovodna mreža .................................................................................................................................... 14 9.4. Kanalizaciona mreža ................................................................................................................................ 15 9.5. Elektro mreža ............................................................................................................................................ 15 9.6. Telekomunikacijska mreža ....................................................................................................................... 15 B/ POSEBNI DIO PROCJENE UGROŽENOSTI

II Prirodne i druge nesreće na području USK-a

1.Zemljotresi ...................................................................................................................................................... 16 1.1. Seizmička aktivnost područja Bihaća .................................................................................................... 23 2. Poplave ............................................................................................................................................................ 25 2.1. Poplavno područje doline rijeke Une-šire područje Kulen Vakufa ........... ..................................... 26 2.2. Poplavno područje doline rijeke Une u Bihaću na dijelu od Ripča do Pokoja .... ......................... 27 2.3. Poplavno područje rijeke Sane – šire područje Sanskog Mosta .................... .................................. 27 2.4. Poplavno područje rijeke Korane u F BiH i rijeke Mutnice ............................................................. 28 2.5. Poplavno područje rijeke Glinice u F BiH i donjih tokova rijeka Glinice i Kladušnice ..................................................................................................................... 28 3. Atmosferske prirodne nesreće ................................................................................................................. 29 3.1. Suša ............................................................................................................................................................ 30 4. Odronjavanje i klizanje tla ........................................................................................................................ 31 5. Zarazne bolesti ljudi na području USK-a .............................................................................................. 33 5.1. Registrirane epidemije enterokolitisa .................................................................................................... 33 5.2. Registrirane epidemije trbušnog tifusa ................................................................................................. 34 5.3. Registrirane epidemije trovanja hranom .............................................................................................. 34 5.4. Registrirane epidemije dizenterije ......................................................................................................... 35 5.5. Registrirane epidemije paratifusa .......................................................................................................... 35 5.6. Prikaz registriranih epidemija navedenih oboljenja u USK-u ......................................................... 36 5.7. Registrirane epidemije vakcinopreventabilnih bolesti u USK-u ..................................................... 36 5.8. Registrovane epidemije Hepatitisa A .................................................................................................. 36 6. Zarazne bolesti bilja i biljne štetočine .................................................................................................. 38 6.1. Ratarske kulture ...................................................................................................................................... 38 6.2. Povrtlarske kulture ................................................................................................................................. 38 6.3. Voćarske kulture ..................................................................................................................................... 39

80

6.4. Šumske štetočine ..................................................................................................................................... 40 7. Tehničko-tehnološke nesreće ................................................................................................................. 41 7.1. Požari ......................................................................................................................................................... 41 7.2. Radioaktivno i drugo zagađivanje zemlje, vode i vazduha ................................................................ 42 8. Zagađenost prostora minama i drugim NUS-a ....................................................................................43 8.1. Procjena kontaminiranosti Kantona minama i drugim NUS-a ...................................................... 43 9. Kontaminiranost vazduha, voda i zemljišta kontaminacija otpadom ....................................... 47 10.Zarazne bolesti životinja-epizotije ........................................................................................................ 51 11. Ostale nesreće ............................................................................................................................................. 52

III PRIRODNE I DRUGE NESREĆE KOJE MOGU ZAHVATITI

PODRUČJA DVIJU ILI VIŠE OPĆINA

1.Zemljotres (potres) ....................................................................................................................................... 54 1.1. Definicija, vrste, karakteristike, uzroci nastajanja ............................................................... 54 1.2. Preventivne mjere zaštite-vrijeme prije zemljotresa .......................................................... 56 1.3. Mjere za ublažavanje i otklanjanje posljedica – vrijeme glavnog udara .......................... 57

2.Poplava ............................................................................................................................................................ 58 2.1. Definicija, vrste, karakteristike, uzroci nastajanja ............................................................................ 58 2.2. Mjere zaštite i spašavanja od poplava ............................................................................................... 59 2.3. Preventivne mjere ................................................................................................................................ 59 2.4. Mjere za ublažavanje i otklanjanje posljedica .................................................................................. 59 3.Epidemija ljudi ............................................................................................................................................ 61 3.1. Definicija, vrste, karakteristike, uzroci nastajanja .......................................................................... 61 3.2. Preventivne i operativne mjere zaštite za pojedine vrste zaraznih bolesti ljudi .......................... 61 3.3. Mjere kod sprječavanja i suzbijanja kapljičnih infrekcija ................................................................ 64 3.4. Mjere kod sprječavanja i širenja bolesti zajedničkih kod ljudi i životinja ..................................... 64 3.5. Zajedničke preventivne i operativne mjere zaštite koje se provode za sve vrste

zaraznih bolesti kod ljudi ........................................................................................................ 66 3.5.1. Preventivne mjere zaštite ...................................................................................................................... 66 3.5.2. Mjere za ublažavanje i otklanjanje posljedica .................................................................................... 66 4.Zarazne bolesti životinja – epizotije ........................................................................................................ 67

4.1. Mjere zaštite zdravlja životinja ................................................................................................. 67 4.2. Mjere za suzbijanje i iskorjenjavanje zaraunih bolesti ......................................................... 67

5. Zarazne bolesti bilja i biljne štetočine .................................................................................................. 68 5.1. Definicija, vrste, karakteristike i uzroci nastajanja .............................................................. 68 5.2. Struktura zemljišta USK-a ....................................................................................................... 70 5.3. Mjere zaštite bilja i šuma od biljnih bolesti i štetočina ........................................................ 70 5.3.1. Zajedničke preventivne mjere zaštite bilja, biljnih bolesti i štetočina ............................... 71 5.3.2. Zajedničke mjere za ublažavanje i otklanjanje posljedica ................................................... 71 5.3.3. Preventivne mjere za zaštitu od šumskih štetočina .............................................................. 71 5.3.4. Operativne mjere ...................................................................................................................... 71

6. Šumski požari .............................................................................................................................................. 72 6.1. Uzroci šumskih požara ........................................................................................................... 73 6.2. Pregled šumskih područja koja su minirana ili se nalaze na nepristupačnim terenima .................................................................................................. 73 6.3. Mjere zaštite i spašavanja od šumskih požara ..................................................................... 76

6.3.1. Preventivne mjere ..................................................................................................................... 76 6.3.2. Operativne mjere ...................................................................................................................... 76 ZAKLJUČCI .......................................................................................................................................................77

Documents

PROCJENA UGROŽENOSTI UNSKO-SANSKOG KANTONA OD …vladausk.ba/v4/files/media/pdf/59edadaf7fe7f4.26942215_13- PROCJENA... · 6 4. Geološke karakteristike USK-a Strukturne funkcionalne