Embed Size (px)
Citation preview
Reformacja w Polsce
Wyznania Rzeczypospolitej
• Katolicyzm
• Prawosławie
• Monofizytyzm- Ormianie
• Judaizm
• Karaimizm
• Islam-Tatarzy
KaraimizmPodstawowymi źródłami Karaimizmu są :• Pięcioksiąg - szczególnie Dekalog, z zasadą i obowiązkiem samodzielnej interpretacji, oraz późniejsza tradycja
nietalmudyczn o ile nie jest sprzeczna z Torą i tradycją. • Mojżesz uznawany jest za głowę Bożych proroków. • Religia zasadza się na dwóch głównych podstawach : dziesięciorgu przykazaniach Bożych oraz dziesięciu artykułach
wiary Artykuły wiary :• Wszechmocny Bóg istnieje odwiecznie. • Jedność i potęga boska nie mogą być przyrównane do żadnej istoty i są niepojętne dla rozumu ludzkiego. • Wszystko co istnieje, od aniołów począwszy a na najniższych istotach skończywszy zostało stworzone przez Boga. • Opatrzność Boża czuwa nad każdą istotą. • Bóg natchnął duchem proroczym Mojżesza i przez niego zesłał prawo. • Pięcioksięgu ani zawartych w nim Dziesięciorga Przykazań nie można zmienić ani uzupełnić • Prorocy zawsze byli natchnieni duchem Bożym. • Bóg wyznaczył każdemu człowiekowi nagrodę i karę podług zasług i przewinień jego. • Wskrzeszenie zmarłych nastąpi w dniu Sądu Ostatecznego. • Bóg wybawi świat poprzez zesłanie Mesjasza. Modlitwa składa się z trzech części:• Pochwała Boga • Wyrażenie wdzięczności Bogu • Prośba o wybaczenie grzechów oraz o dobrodziejstwo na przyszłość. Podstawą liturgii są Psalmy. Spowiedź jest powszechna, ale grzechy nie są wyjawiane przed innymi, także przed duchownymi.
W XIII i XIV. W. powstały skupiska karaimskie w Haliczu oraz we Lwowie. W okresie rządów wielkiego księcia Witolda (1392-1430) Karaimi zostali osadzeni w obrębie pasa obronnego jako obrona przed Krzyżakami
Znaczenie Kościoła katolickiego• Polityczne: uczestnictwo w Senacie; arcybiskup gnieźnieński
interreksem i przewodniczył Senatowi• Gospodarcze: Intratność stanowisk kościelnych związana była z
faktem, że Kościół był największym w państwie „feudałem”, posiadając ogromną ilość majątków ziemskich, wiosek, oraz miast. Skupiał w swoim ręku i kontrolował znaczną część przynoszących ogromne zyski przedsiębiorstw.
Wg szacunków B. Kumora, na początku XVI wieku największe diecezje koronne (Gniezno, Płock, Poznań, Kraków i Włocławek) posiadały łącznie ok. 1400 wsi w całości a 300 częściowo, oraz 46 miast, a diecezja kamieńska obejmowała 1/6 terytorium Pomorza. Na pocz. XVIII ok.20% dóbr ziemskich należało do KK
• Prawne: wyłączenie spod jurysdykcji świeckiej; zwolnienie od podatków na rzecz państwa (wyjątek- subsidium charitativum-kolekta synodalna), zwolnienie ze służby wojskowej
• Społeczne: szpitalnictwo, opieka nad ubogimi; kariera i awans społeczny; dyscyplinowanie
• Kulturalne: szkolnictwo; nauka, mecenat artystyczny; • Tradycyjne: koronacja król; msze w trakcie sejmów, błogosławieństwa
przed wojną, bitwą
Początki reformacjiPomorze
• W Gdańsku już w 1518 roku doszło do wprost rewolucyjnych przemian w sprawach religijnych. Naukę Marcina Lutra zaczęli głosić byli zakonnicy: dominikanin Jakub Knade, karmelita Maciej Binnewald, franciszkanin Aleksander i Jan Bonfeld, beneficjant przy kościele św. Gertrudy.
• Do Gdańska dotarł także Jan Boschenschein, profesor języka hebrajskiego na uniwersytecie w Ingolstadt. Pod wpływem działalności tych kaznodziejów i podobnych wystąpień zwolenników Reformacji w innych miastach (Toruń, Braniewo),
• w 1520 roku, król Zygmunt I Stary wydał edykt zakazujący pod karą utraty majątku szerzenia nowej nauki i przywożenia książek luterańskich.
• W 1523 roku król zażądał bezpośrednio od gdańskiej rady miasta, aby wypędzono kaznodziejów z miasta, a biskup kujawski nawet uwięził na pół roku Jakuba Knadego
• Tekst s. 11
Słupsk• Słupsk był jednym z pierwszych w Europie miast, gdzie zaczęto głosić
luteranizm. • Pierwszym kaznodzieją, który głosił w Słupsku kazania w duchu
luterańskim był niewątpliwie Jan Krystian Ketelhut, uczeń Jana Bugenhagena. Przybył on do Słupska w 1522 roku i został przydzielony do kościoła św. Mikołaja.
• Udało mu się pozyskać dla reformacji proboszcza parafii mariackiej, ks. Tomasza Hecketa. Obaj jednak wkrótce zmuszeni zostali przez księcia Bogusława X do opuszczenia miasta.
• Trzecim reformatorem na terenie Słupska był Piotr Suawe. Pomimo, że w Słupsku nie występował publicznie i ze zwolennikami spotykał się w swoim domu, również i jego dotknęły represje, i musiał opuścić rodzinne miasto.
• W listopadzie 1524 r. do miasta przybył Jan Amandus. Z jego inicjatywy odbyła się publiczna dysputa z duchowieństwem katolickim, która ostatecznie przekonała słupszczan do luteranizmu, który od 1535 roku stał się wyznaniem panującym w Księstwie Pomorskim
Wielkopolska• Wielkopolska, ze względu na bezpośrednią sąsiedztwo z państwami
niemieckimi najszybciej w całej Koronie zetknęła się z wiadomościami o postępującej Reformacji. Bezpośrednie wystąpienia propagatorów luteranizmu nastąpiły jednak dopiero w 1522 roku, co mogło być spowodowane tym, że wprawdzie konflikty między społeczeństwem a Kościołem istniały, ale dotyczyły raczej spraw gospodarczych, a nie religijno-moralnych
• W pałacu Górków w Poznaniu powstał pierwszy zbór protestancki w Wielkopolsce
• Głównie luteranie i bracia czescy (radykalne skrzydło husytów- wygnani w 1548 z Czech)
Reformacja a kultura• Trwałą spuścizną polskiej reformacji jest powstanie bogatej literatury,
głównie religijnej w języku polskim, co skutkowało rozwinięciem i rozpowszechnieniem języka literackiego.
• Powstały wówczas takie znaczące dzieła jak polskie tłumaczenie Biblii Biblia Brzeska (nazwa pochodzi od miejsca wydania; inne nazwy: Biblia Radziwiłłowska – od nazwiska fundatora (Mikołaj Radziwiłł Czarny) i Biblia Pińczowska – od miejsca dokonania tłumaczenia 1563;
• Biblia Nieświeska- przekład arniański, całego Pisma Świętego z języków oryginalnych, dokonane przez Szymona Budnego na użytek braci polskich. Została ona wydrukowana w 1572 w Zasławiu lub Uzdzie przez Macieja Kawęczyńskiego.
• Biblia Gdańska- wynik współdziałania kalwinistów i braci czeskich, stanowi drugie (po Biblii Brzeskiej) tłumaczenie Biblii Kościołów ewangelickich. Ukazała się ona drukiem 1632 r. w drukarni Hünefelda w Gdańsku (stąd przyjęta później nazwa). Poprawna językowo pozostawała przez ponad trzysta lat Biblią polskich protestantów (luteranów i braci czeskich)
Przedmowa do Biblii Brzeskiej
Biblia Wujka• Podstawą przekładu Wujka
był łaciński przekład przypisywany św. Hieronimowi - tzw. Wulgata, usankcjonowana dekretem Soboru Trydenckiego jako oficjalny tekst Kościoła rzymskokatolickiego w 1546 r.
• Opublikowana w 1599
• rozwinęła się literatura polityczna i polemiczna (taką literaturę tworzyli m.in. Marcin Czechowic, Andrzej Frycz Modrzewski i Szymon Budny). Protestantami było wielu pionierów polskiej literatury, m.in. ojciec literatury polskiej Mikołaj Rej (kalwinista)
• Reformacja ożywiła ruch wydawniczy- w XVI w. działało 20 drukarni innowierczych i przyczyniła się
• do rozwoju szkolnictwa, głównie średniego: powstały luterańskie gimnazja w Toruniu i Gdańsku i kalwińskie w Pińczowie, a także akademie- braci czeskich w Lesznie i braci polskich w Rakowie
• Kolejnym skutkiem reformacji było ożywienie i wzbogacenie piśmiennictwa katolickiego, kontrreformacyjnego, które musiało skutecznie konkurować z literaturą protestancką. Dopiero po całkowitym zwycięstwie kontrreformacji w połowie XVII w. nastąpiło wyraźne obniżenie poziomu literatury i kultury polskiej, które trwało aż do epoki oświecenia.
• Wyjątkowym zjawiskiem była działalność tzw. arian, czyli braci polskich, których dzieła, głównie książki o tematyce filozoficznej i społecznej (autorzy: Hieronim Moskorzowski, Faust Socyn, Andrzej Wiszowaty, Piotr Stoiński (młodszy) i inni) postulujące racjonalizm i tolerancję religijną, wywarły duży wpływ na inne kraje europejskie (m.in. na filozofię Johna Locke) a nawet na Stany Zjednoczone (ariański Katechizm Rakowki inspirował Konstytucję USA w kwestiach neutralności światopoglądowej państwa oraz rozdziału państwa od Kościoła).
Kościoły ewangelickie (reformacyjne)
• Kościół ewangelicko-augsburski (luterański)
• Kościół ewangelicko- reformowany (kalwiniński, wyznanie helweckie)
• Bracia czescy
• Bracia polscy (arianie)
Kontrreformacja
• Unia Brzeska- 1596• Kościół katolicki obrządku ormiańskiego- 1630• 1638- likwidacja gimnazjum ariańskiego• 1658- ustawy antyariańskie- wygnanie • 1659/1668- zakaz konwersji• Ograniczenia w nadawaniu indygenatu;
kandydowania do tronu polskiego• 1733- zakaz sprawowania urzędów przez
dysydentów (mogli być wybrani, ale mogli ich pracować!!!) i piastowania godności dygnitarskich
