Spirulina
Efnisyfirlit
Inngangur
Hvað er spirulina ?
Uppruni
Tegundir Spirulinu
Vaxtarskilyrði
Umhverfisþættir
Heilsufarslegur ávinningur
Blá eða græn, hver er munurinn ?
Hverjir ættu ekki að taka spirulina?
Nauðsyn gæðavottunar
Stóriðja
Spirulina til annara nota
Spirulina í matargerð
Samantekt
Lokaorð
Heimildir
Inngangur
Spirulina, grænbláir þörungar sem eiga að vera allra meina bót.
Hillur heilsuverslana svigna undan úrvali taflna, hylkja, dufts og
aragrúa annara græn og/eða bláleitra heilsuvara sem merktar eru
fallegum loforðum um „fallegri og betri þig“.
En hvað er til í þessum loforðum ?
Hvert er næringargildi þessara þörunga ? Hver er gagnsemi þeirra
? Er eitthvað til í því sem heilsugúrúar vilja telja fólki trú um,
að spirulina þörungar séu sú næring sem allir ættu að hafa í sínu
fæði ? Er einhver fótur fyrir því að spirulina sé læknandi ?
Hér á eftir mun ég fara yfir helstu atriði til að svara þessum
vangaveltum.
Hvað er spirulina ?
Spirulina er yfirheiti yfir ætthvísl cyano-svifþörunga og eru
tvær tegundir helst nýttar til neyslu, Arthrospira platensis og
Arthrospira maxima.
Tegundirnar draga nafn sitt af lögun þráðamyndunarinnar, sem er
jafnan spírallöguð = spirulina. Spirulína er í raun ekki heiti
þörunganna heldur yfirheiti. Hér verður rætt um Arthrospira undir
heitinu Spirulina. .
Spirulina, eins og almenningur þekkir til, er þykkni (duft) af
blágrænum þörungum, notaðir víða um heim sem matvara og sem
fæðubótaefni. Spirulina inniheldur fjölmargar af þeim
lífsnauðsynlegu amínósýrum sem manninum er ekki gerlegt að
framleiða sjálfur, fitusýrur, vítamín, steinefni auk andoxunarefna
og því má segja að Spirulinan sé fullt hús matar. (wiki)
Prótíninnihald spírúlínu-þykknis er með því hærra sem gerist í
jurtaríkinu, eða um 65-71% af heildarþyngd. Því hefur löngum verið
uppálagt fyrir einstaklinga, sem eingöngu neyta jurtaafurða, að
hafa spirulina í fæðu sinni, svo þeim hætti ekki við skorti á
prótínum.
Ekki eru allir fræðimenn sammála um hvort spirulina ættu að
flokkast sem þörungar eða bakteríur.
Ekki hefur verið sýnt fram á að nýtnin á spirulinu-prótínum séu
á einhvern hátt betri en frá öðrum prótín-gjöfum.
Uppruni
Elstu heimildir um notkun spirulinu sem fæðu, ná aftur
Aztecs-þjóðar í norður Ameríku, miðri Mexíco, á tímanum 1300 to
1521. Aðal uppskeruna sóttu þeir í ána Texcoco, í Norður Mexíco.
Gerðu heimamenn úr því kökur sem voru ætlaðar til átu. Ekki eru til
heimildir um neyslu á spirulinu eftir 1.600 en talið er að
uppþornun árinnar Texcoco, komi þar við sögu. Einnig má draga
ályktun þess efnis að uppskerur spirulinu hafi verið mikilvæg fyrir
lífsafkomu þessarar þjóðar sökum þess að tímatal þeirra á svæðinu
nær ekki nema rétt inn á 16.öldina. (wiki)
Lítið er að frétta af spírúlínu-rækt fyrr en um 1940.
Fransmaður, Pierre nokkur Dangeard, hafði á ferð sinni um
Afríkuríkið Tchad, fengið að bragða á sérkennilegu fæði, einskonar
mótaðri þurrköku sem heimamenn af Kanebu ættbálki, kölluðu „dihe“.
Við nánari athugun á þurrkökunni komst Dangeard að því að kakan var
að mestu gerð úr mauki af lítt þroskuðum, blágrænum þörungum, sem
finna mátti í stöðuvatninu Tchad, þar nærri. Talsvert var verslað
með slíkar kökur og tíðkaðist að nýta þær uppleystar í vatni og
drukknar sem seiði fyrir máltíðir.
Jean Leonard, staðfesti um 25árum síðar, að umræddir þörungar,
sem Dangeard fjallaði um, væru af tegundinni spirulina. Leonard
lagðist í rannsóknavinnu og fyrir vikið skilaði af sér ítarlegri
rannsókn á vaxtakröfum og umfjöllun um lífeðlisfræði spurulina, sem
varð svo grunnur að því að koma á fót framleiðslu í stórum stíl upp
úr 1970. (wiki)
Tegundir Spirulinu
Þekktar eru um 35 tegundir af spirulina þörungum en til
manneldis eru fyrst og fremst notast við tvær tegundir, Arthrospira
platensis og A. maxima, sökum vænlegrar næringarlegrar samsetningar
þeirra sem heilsu/markfæðis, vegna möguleika sem þær bjóða upp á
sem aukaefni í matarframleiðslu sem og þeirra lyfjafræðilegra
möguleika sem samsetning þeirra býður upp á. (hindawi)
Vaxtarskilyrði
Spirulina-þörungar eru einn af fjölmörgum örþörungum sem ekki
þarfnast lífrænna eða ólífrænna kolefnisgjafa til vaxta. Sérstaða
þeirra er að þeir geta lifað við mun basískara sýrustig en margar
aðrar tegundir þörunga. Þessi hæfileiki þeirra gerir þá
óhjákvæmilega að mjög basískri fæðutegund, nokkuð sem talsvert er
sóttst eftir í nútíma heilsu-kúltúrum víða um heim. (hindawi)
Þörungarnir eru ljóstillífandi og vaxa kröftuglega í miklum hita
(35°-37°c), miklu ljósi og því hærri sem geislunin er, þeim mun
hamslausari verður vöxtur þeirra. Alkalískt, mjög salt vatn og hátt
sýrustig (pH 8,5-11), staðsett hátt yfir sjávarmáli á hitabeltinu,
eru kjör vaxtarskilyrði þörunganna. Þetta gerir það að verkum að
samkeppni er nánast engin. Tekist hefur að rækta verulega hitakærar
tegundir spirulina-þörunga en hitaþol þeirra fer nær 40°c en kostur
þeirrar ræktunar er að með ræktuninni er í leiðinni nánast búið að
útiloka smitvaldandi örverum í ræktinni. (fao)Átta helstu
umhverfisþættir sem hafa áhrif á framleiðni spirulina
1. GEYSLUN
2. HITASTIG (YFIR 30°C)
3. SÁÐHRAÐI TEGUNDAR
4. HRAÐI Á VÖKVAFLÆÐI
5. STYRKUR Á SÖLTUM
(10–60 G / LÍTRA)
6. SÝRUSTIG (8,5–10.5)
7. VATNSGÆÐI
8. AÐGENGI ÞÖRUNGANNA AÐ NÆRINGAREFNUM (C, N, P, K, S, MG, NA,
CL, CA AND FE, ZN, CU,NI, CO, SE)
(fao)
R O S Reactive Oxygen Species
Eðlilegt millistig við efnaskipti allra fruma.
Umfram magn ROS getur valdið skemmdum á próteinum, lípíðum og
DNA. Sem dæmi má nefna að tíðni ROS hefur verið tengd öldrunarferli
hjá mönnum, svo og nokkrum öðrum sjúkdómum, þar með talið
Alzheimers, iktsýki, Parkinsons og sumum krabbameinum.
Andoxunarefni innihalda jafnan mikið magn vetnissameinda sem
frjálslega deila vetnisrafeind með mínus-hlaðinni díoxíð sameind,
eru mikilvæg.
Fenólasamböndin, sem eru til staðar í Spirulina, virka sem
þessir vetnisgjafar.
(wiki)
Heilsufarslegur ávinningur
Gnótt næringarefna spirulinu-þörunga verður ekki efast um.
Hægt er að draga saman grunn lífefnafræðilega samsetningu
spirulina á eftirfarandi hátt:Prótein: Spirulina inniheldur óvenju
mikið magn af próteini, milli 55 og 70 prósent miðað við
þurrvigt.
Vítamín: Inniheldur einnig nokkurt magn af fituleysanlegu
vítamínunum, m.a. A og E, auk vatnsleysanlegra vítamína; C-vítamín,
thiamine (B1), riboflavin(B2), nicotinamide (B3), pyridoxine(B6),
fólinsýru(B9) og cobalamin (B12).Spirulina hefur mikið magn af
fjölómettuðum fitusýrum (ALA, LA, SDA, EPA, DHA og AA). Hún er
steinefnarík, er rík af kalsíum, kalíum, króm, kopar, járni,
magnesíum, mangan, fosfór, selen, natríum og sinki.Sem dæmi má
nefna að taki einstaklingur sem nemur teskeið af spirulinu á dag
(uþb. 4g) uppfyllir viðkomandi með því dagsþörf sína fyrir
beta-carotin (A-vítamín), járn, og kalk, sem og flest B-vítamín.
Samanborið við litríkt grænmeti sem þarf að innbyrða yfir 100g af
til þess að uppfylla sömu dagsþörf.
Rannsóknir hafa sýnt fram á að lífvirk efni spirulinu hafa
æxlishemjandi áhrif og hafa nokkrar rannsóknastofnanir sýnt mikinn
áhuga á því að einbeita sér að skilgreina æxlishemjandi,
hrörnunarhemjandi og geislunarverndandi eiginleika þörunganna.
Sýnt hefur veri fram á með óyggjandi hætti að með spirulinu má
afeitra arsen úr vatni og mat. Það má filtera eitruð áhrif
þungamálma frá vatni, mat og umhverfi.
(fao)
Einnig hefur verið sýnt fram á taugaverndandi áhrif
Xanthophylls/ xantophylls en fyrir spirulina hefur það fyrst og
fremst aukna vernd gegn mjög hárri geislun sólar.
Díterpenar - Chlorophyll
Mörg mikilvæg náttúruleg
efni eru díterpenar, td. Phytol sem er
hluti af blaðgrænu (chlorophyll).
Margir alkalóíðar innihalda
diterpen hluta.
Díterpen krabbameinslyf,
notað við eggjastokka-,
brjósta- og lungnakrabbameini;
fyrst einangrað
úr berki Taxus brevifolia.
Glærur 5-65, 5-65
Spirulina hefur sýnt fram á að vera bólgueyðandi, stuðlar að
minni ofnæmissvörun, styrkir ónæmiskerfið, er andoxandi, aðstoða
við stjórn blóðsykurs, taugavörn, lifrarvörn og bæði minnkar líkur
á að þróa með sér krabbamein sem og hjálpar líkamanum að vinna gegn
meini sem þegar hefur komið. Spirulina hefur sýnt fram á verndandi
eiginleika við geislun og hafa rannsóknir bent til þess að neysla
spirulina hjálpi til við að binda geislavirka þætti og sé því
gagnlegt til þess að vernda líkamann í gegnum geilsameðferð.
Þörungarnir hafa yfir að búa fjölbreyttu magni fenóla, flestum
carotenoids, sem gefa þörungunum gríðarlega sterkan lit sinn. Svo
dökkar eru sumar uppskerur að spirulinan virðist svar-græn. Það sem
er athyglisvert er hve mikið af rauðleitum og gulleitum fenólum
þörungarnir búa yfir.Spirulina þörungarnir framleiða fenóla fyrst
og fremst til hámörkunar ljóstillífunar en sem fæða nýtast fenólin
sem kröftug andoxunarefni hjá hryggdýrum (mönnum og dýrum).
Þannig geta fenól-efnasamböndin komið í veg fyrir myndun ROS, og
minnkað myndun skaðlegra sindurvara. Vitundarvakning þessa efnis
hefur valdið því að menn eru að skygnast um eftir möguleikum til
þess að nýta fenól-sambönd í auknu mæli til þess að kljást við og
vonandi fyrirbyggja þróun sjúkdóma sem orsakast af sindurefnum. Svo
hægt sé að nýta kosti spirulina sem best er ráðlagt að þess sé
neytt reglulega, helst daglega. (hindawi)
Blá eða græn spirulina, hver er munurinn ?
Það er í raun lítill munur á blábakteríum og grænum
svifþörungum. Samsetning þessara lífvera eiga aðal þáttinn í að
lita hafið umhverfis okkur. Umhverfis Ísland er mikið og
fjölskrúðugt bakteríuríki sem má sjá á sterkum grænum og bláum
litum hafsins. Víða erlendis, á sólarströndum, er sjórinn tær en
það stafar af skorti á lífi í vatninu. (BJ)
Þegar kemur að því að skilgreina græna og bláa spírúlínu er það
einfalt. Græn spirulina eru blágrænir þörungar. Bláu litarefnin er
að finna í phycocyanin. Þegar phycocyanin eru einangruð úr
spirulina-þykkni er niðurstaðan blátt spirulinu-þykkni.
(MorLive)
Hverjir ættu ekki að taka spirulina?
Einstaklingar sem hafa ofnæmi fyrir sjávarfangi ættu ekki að
neyta spirulinu eða fæðubótarefna með spirulinu eða annarra
sjávarþörunga. Einstaklingar með staðfesta þvagsýrugigt, með
nýrnasteina, sjálfsónæmissjúkdóma og skjaldkirtilssjúkdóma ættu
einnig að forðast neyslu sjávarafurða, þar með talin spirulina
afurða. Einstaklingar með PKU* (phenylketonuria), meðfæddur
prótín-van-niðurbrotssjúkdómur, mega alls ekki nota spirulina sökum
þess að hún inniheldur phenylalalin amínósýru, sem einstaklingarnir
geta ekki brotið niður. Barnshafandi konur og konur með barn á
brjósti ættu að ráðfæra sig við ljósmóður eða hjúkrunarfræðing, en
í raun er ekkert sem mælir beinlínis gegn neyslu á spirulinu fyrir
þann hóp.
*Á Íslandi eru öll börn athuguð fyrir PKU á 3ja degi eftir
fæðingu, með ástungu á hæl.
Nauðsyn gæðavottunar
Að ýmsu þarf að huga þegar ræktun í svo stórum stíl á sér stað.
Gæta þarf að gerlagróðri í vatninu sem veitt er í ræktunarlón,
sýrustig vatnsins þarf að vera hæfilega basískt og flæði vatns þarf
að vera stöðugt.
Upp hafa komið tilfelli þar sem þungamálmar hafa verið langt
yfir mörkum. Algengustu þungamálmarnir sem hafa greinst í
spirulina-þykkni eru blý, kvikasilfur, cadmium og arsenic. Alla
jafna er aðeins um að ræða magn í vart greinanlegu magni í
þörungunum sjálfun, sem hafa borist inn á ræktunarsvæðin með
meindýrum sem og með aðfluttum næringarefnum (áburði). Nikkel,
kompar og zink eru algengir þungamálmar sem finnast í næringarefnum
en tilvist þeirra er talsvert síður eitruð en hinna fyrr nefndra.
Nikkel, kopar og zink eru að auki talsvert líklegri til að
eyðileggja uppskeru spirulinu löngu áður en þéttni þeirra í
afurðinni nær slíkri þéttni að hún nái að verða skaðleg mönnum
(PMC).
Stóriðja
Langstærsta náttúru-ræktun þörunganna má finna við Texcoco fljót
í Mexíkó og við Chad-fljót í mið-Afríku. (AIM).
Árið 2003 voru ræktuð yfir 19 þúsund tonn af spirulinu í Kína,
um 41 þúsund tonn ári síðar.
Erfitt er að fá heildstæða hugmynd um heildarræktun spirulinu á
heimsvísu. (fao)
Spirulina til annara nota
Spirulina er einnig nýtt til annara nota en til manneldis. Þar
má helst nefna nýtingu litarefna í m.a. matvæli og sem fóður í
fiskeldi. (fao). Listafólk notfærir sér sterk litbrigði þörunganna
í ýmiss verk og heilsusinnar gera sápur og fleiri snyrtivörur, með
spirulinu.
Spirulina í matargerð
Hrikalegur hristingur
1 banani.
Lúkufylli af haframjöli
2 bollar af mjólk af eigin vali (hafra/möndlu/kúa...)
1 teskeið spirulina duft
Safi af einu lime
Hnífsoddur af hreinu vanilludufti.Comment by Jóhanna Björg
Þuríðardóttir: Fæst í Krónunni.
Allt hráefni sett í blandara og látið malla í 20-40sek. Eða þar
til eftirsóttri áferð er náð.
Lime og vanillan draga saman úr sterku bragðinu af spirulinunni
og hentar því þeim sem líkar ekki mjög vel við bragðið af
henni.
(PS)
Spirulina orkukúlur
1 bolli (140g) möndlur, laggðar í vatn yfir nótt.
1 bolli (70g) kókosflögur
1 teskeið spirulina duft
Safi og rifinn börkur af heilu lime.
½ bolli (50g) döðlur
1 teskeið kanill
Allt hráefni sett í matvinnsluvél. Mögulega þarf að bæta
agnarögn af vatni til að fá deigið mjúkt.
Kúlur mótaðar og velt upp úr kókosmjöli.
Geymist í kæli í nokkra daga.
Samantekt
Það er óhætt að segja að það eru einhver sannleikskorn í
loforðum framleiðenda og seljenda spirulinu-vörutegunda, um
„fallegri og betri þig“. Næringargildi þeirra er tvímælalaust með
því heildstæðara sem hægt er að finna í víðri veröld og gagnsemi
lífvirkra efna eru dag frá degi að fá meiri og öruggari
staðfestingu frá vísindamönnum.
Það má því segja að spirulina sé klárlega næring framtíðarinnar,
á einn eða annan hátt; sem hluti af daglegu fæði, sem fæðubót, sem
hluti af meðferðarúrræðum og vonandi sem grunnur að nýjum hugmyndum
í lyfjaframleiðslu framtíðarinnar.
Lokaorð
Vinnan við þessa ritgerð var mjög snúin. Ástæðan er helst sú að
heimildaöflun gekk afskaplega brösuglega. Spirulina er mikið
rannsökuð og margar flóknar og merkilegar rannsóknir hafa verið og
eru í gangi því lútandi, hversu margþætt áhrif neysla þörunganna
hafa á mannslíkamann. Þegar spirulinu er slegið upp í netleit fást
tvær gerólíkar niðurstöður úr leitinni; almúgagreinar frá
heilsugúrúum og áhugafólki um heilsu, sem fjalla um þörungana, án
allra heimilda, án allra tilvitnana í rannsóknir, án alls
trúverðugleika. Og hins vegar, svo flóknar vísindarannsóknir að ég
sem aumur frammhaldsskólanemandi, hef enga burði eða grunn til þess
að skilja, túlka eða tjá mig um það sem ég var að reyna að lesa.
Því hefur farið gríðarlegur tími í lestur á fræðigreinum, og vinna
í að reyna að grisja út hvaða greinar koma mér að gagni til þess að
fjalla á traustvekjandi en hæfilega skiljanlegan hátt, um nytsemi
þörunganna til neyslu.
„...it would be useful to have some
form of web-based resource that allows the compilation of
scientifically robust information and statistics for public access.
There are already a number of spirulina-related websites (e.g.
www.spirulina.com,
www.spirulinasource.com) – whilst useful resources, they lack
the independent scientific credibility that is
required.“http://www.fao.org/3/a-i0424e.pdf
Heimildir
Wikipedia, Arthrospira
(wiki) https://en.wikipedia.org/wiki/Arthrospira
Wikipedia, Spirulina (dietary supplement)
(wiki)
https://en.wikipedia.org/wiki/Spirulina_(dietary_supplement)#cite_note-vonshak-2
Wikipedia, Reactive oxygen species production in marine
microalgae
(wiki)
https://en.wikipedia.org/wiki/Reactive_oxygen_species_production_in_marine_microalgae
Morlife, Blue Spirulina - What is it and why is it good for
you?
(MorLive)
https://morlife.com/blogs/lifestyle/blue-spirulina-what-is-it-and-why-it-s-good-for-you
Hindawi, Quantification of Phytochemicals from Commercial
Spirulina Products and Their Antioxidant Activities
(hindawi)
https://www.hindawi.com/journals/ecam/2016/7631864/
NCBI – PMC, Heavy metal analysis in commercial Spirulina
products for human consumption
(PMC). https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3824145/
Algae Industry Magazine, The Green Friendship Bridge: What are
the health benefits?
(AIM).
https://www.algaeindustrymagazine.com/green-friendship-bridge-part-6/
(BJ) Betty Jónsdóttir - Raungreinakennari
(PS) Pami Sousa, grasalæknir, næringarfræðingur og
lithimnufræðingur.
https://ginkgobeloved.wordpress.com/2017/12/07/spirulina-espirulina/?fbclid=IwAR0w0TCgOoDOrENzg_5YLUUIMecoWzVqIOhh4DSoXupnPGdu4OU9gRTCayw
