IMUNIZIMI MBRON NGA SËMUNDJET E RREZIKSHME

A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

Damarëte vegjël,

“fobia” e verësVenat merimangë, të ashtuquajtur

damarët e vegjël në gjuhën popullore,janë manifestime të lehta të pamjaftuesh-mërisë së funksionimit të venave shumëtë vogla. Ato janë grumbullime vazash tëvogla të vendosura poshtë sipërfaqes sëlëkurës të ngjashme me rrjetën e meri-mangës apo degët e pemëve. Zakonishtkanë ngjyrë të kuqe, blu ose të purpurtë...

Faqe 18

Dietologji

Guida edietës ushqimore në hipertensionKërkimet tregojnë se tensioni i lartë i

gjakut mund të kontrollohet duke nd-jekur planin dietetik për të parandaluar hip-ertesionin, i quajtur ndryshe DASH (DietaryApproches to Stop Hypertension), bazuarnë sygjerimet e Departamentit të Agrikul-turës Amerikane. Ky plan është projektuarme qëllimin kryesor të ules së tensionit tëgjakut nëpërmjet dietës e si rrjedhim...

Faqe 19

Çfarë është vaksina? Sivepron imunizimi?

Vaksina nuk është gjë tjetërveçse formë e dobësuar ose in-aktive e një bakteri, virusi, osetoksine, e dhënë në dozë tëvogël. Duke qënë se është inak-tive ajo nuk shkakton infeksion.Gjithsesi, organizmi prodhonantitrupa ose qeliza imunitare(qelizat e bardha të gjakut)kundër bakterit apo toksinëspërkatëse. Antitrupat janë pro-teina që ndodhen në rrjedhëne gjakut dhe që sulmojnë qel-izat e infektuara. Kur ne vaksi-nohemi, organizmi i prodhonparaprakisht këto antitrupa nëmënyrë që nëse trupi invadohetnga ‘’armiq të jashtëm’’, të jetëi parapërgatitur për t’u mbroj-tur. Për disa baktere dhe virusenë veçanti, ka qënë i vështirëprodhimi i vaksinave. Tekn-ologjia ecën përpara dhe vaksi-na të reja do ...

Faqe 14

Efektet e Bulimisë dheAnoreksisë në gojë

Miliona njerëz në botë duke përfshirëpërgjithësisht vajzat e reja, vuajnë nga

çrregullime serioze të të ngrënit siç janë an-oreksia nërvore dhe bulimia... Faqe 20

Dhimbja e qafës, si tëqetësohemi në shtëpi

Në këto ditë të ftohta dhe të lagështa,shfaqja e dhimbjeve të qafës rritet

sepse favorizohen kontrakturat dhengurtësimet muskulare... Faqe 17

BOTIM I PËRJAVSHËM I GAZETËS SHQIPTARJA.COMNr.4

Drejtor: Taulant MUKA, Kryeredaktore: Jana NANO, Zv/Kryeredaktore: Fjorda KOROMANI.Adresa: Fakulteti i Mjekësisë, UT, Cel: 069 63 46688, E-mail: suplementi@almedicus.org

Redaksia:Alba KuqiArminda AvdulajBlerta DollakuDea QirjaqiEralda AsllanajErklida SulaMarinela KumarakuMirald Gina

Këshilli botues:Departamenti i Shëndetit PublikEnver ROSHIShërbimi i Endrokrinologjisë, QSUT

E ENJTE 01.03.2012

Kozmetikë

Agron YLLIShërbimi i Urgjencës, QSUTEdmond ZAIMIShërbimi i Nefrologjisë, QSUTArjana STRAKOSHAShërbimi i Reumatologjisë, QSUTArgjend TAFAJShërbimi i Alergologjisë, QSUTEtleva QIRKOShërbimi i Kardiologjisë, Spitali UshtarakGerta KOÇEKUShërbimi i Neurologjisë, Spitali UshtarakFatos JAHOShërbimi i Ortopedi-Traumatologjisë, Spitali Ushtarak

Gjergj ÇAUSHIShërbimi i Tokosikologjisë, Spitali UshtarakZyhni SULAJBiokimi Klinike, QSUTNdok MARKUFarmaciLeonard DEDJA

Botimi zyrtar i Universitetit tëTiranës, Fakulteti i MjekësisëNën kujdesin e veçantë të zv/Rektores Prof. Dr. Elsa Kone

Intervistë me mjekun pediatër, në QSUT, Dr. Luan XhelilajDEA QIRJAQI

Prindër, vaksinonirregullisht fëmijët

1414141414 E enjte, 1 mars 2012 A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICUW W W . S H Q I P T A R J A . C O M

INTERVISTË me mjekun pediatër pranë QendrësSpitalore ''Nënë Tereza'', Luan Xhelilaj i cili na tregonpër vaksinimin e femijëve dhe rregullat që duhen ndjekur

Intervistë

Prindër, vaksinonirregullisht fëmijët tuaj

Imunizimi mbron nga sëmundjet e rrezikshmeDEA QIRJAQI

TABELA E VAKSINAVEPËR FËMIJËT SIPAS MOSHËS

MOSHA Imunizimi (Vaksina e bërë)

2 muajshDTP/(polio)/ Hib (difteri, tetanoz, kolla e mirë,poliomieliti, Haemophilus influenzae tipi b) -të gjitha në një injeksion, plus:PCV (vaksinë shoqëruese e pneumokokut) - nëinjeksion më vete.

DTaP/IPV(polio)/Hib (doza e 2të), plus:MenC (Meningitis C) - në injeksion më vete.

4 muajsh

6 muajsh

9-12 muajsh

Hib/MenC (i kombinuar në një injeksion - dozae 4të e Hib dhe doza e 3të e MenC).MMR (fruthi, shytat dhe rubeola - të kombinuaranë një injeksion), plus:PCV (doza e 3të) - në injeksion më vete.

Ndërmjet12 dhe 15muajve

Doza parashkollore e:DTaP/IPV(polio) (difteria, tetanozi, kolla e mirëand polio), plus:MMR (doza e dytë) - injeksion më vete.

Rreth3 dhe4 vjeç

HPV (papillomavirus human) - tre injeksione.Injeksioni i dytë bëhet 1 - 2 muaj pas të parit. Itreti bëhet 6 muaj pas të parit.

Rret 13 -14 vjeç(për vajzat)

Td/IPV(polio) (injeksion i kombinuar i tetanozit,me dozë të ulët të difterisë, dhe polio).

Rreth13 - 18 vjeç

Çfarë është vaksina? Sivepron imunizimi?

Vaksina nuk është gjëtjetër veçse formë e dobësuarose inaktive e një bakteri, vi-rusi, ose toksine, e dhënë nëdozë të vogël. Duke qënë seështë inaktive ajo nuk shkak-ton infeksion. Gjithsesi, or-ganizmi prodhon antitrupaose qeliza imunitare (qelizate bardha të gjakut) kundërbakterit apo toksinës për-katëse. Antitrupat janë pro-teina që ndodhen nërrjedhën e gjakut dhe që sul-mojnë qelizat e infektuara.Kur ne vaksinohemi, orga-nizmi i prodhon paraprak-isht këto antitrupa nëmënyrë që nëse trupi inva-dohet nga ‘’armiq të jash-tëm’’, të jetë i parapërgatiturpër t’u mbrojtur.

Për disa baktere dhe virusenë veçanti, ka qënë i vështirëprodhimi i vaksinave.Teknologjia ecën përpara dhe

vaksina të reja do të krijohennë të ardhmen.

Bebet e sapolindura kanëimunitet pasiv për disasëmundje si fruthi, shytat dherubeola. Kjo vjen ngaqë anti-trupat e nënës kalojnënëpërmjet placentës tek fetu-si. Ky imunitet pasiv tek be-bet zakonisht zgjat nga disajavë deri në disa muaj. Përfruthin, shytat dhe rubeolenzgjat deri në një vit. Imunizi-mi nga vaksinat quhet imu-nitet aktiv dhe zgjat përshumë kohë.

Çfarë ndodh nëse fëm-ijës nuk i bëhen vaksinatnë kohë?

Nëse vaksinimi ështëndërprerë ose vonuar aimund të rifillohet në çdo mo-ment. Nuk është nevoja që tëfillohet nga e para. Gjithsesi,

mirë është që vaksinat tëbëhen në kohën e duhur sepsesa më shpejt të bëhet mbrojt-ja e fëmijës aq më mirë është.DISA PËRJASHTIME NGARREGULLI JANË: Vaksina e kollës së mirë

nuk i bëhet më fëmijëve mbi7 vjeç. Vaksina e meningitit C

(MenC). Nëse e fillon mbi 4muajsh nevojiten vetëm 2 doza,me 4 javë diferencë. Nëse fëmi-

ja tashmë është një vjeç dhe nuke ka bërë akoma vaksinën, mjaf-ton vetëm një dozë. Vaksina e Hib (Haemo-

philus influenza tip b). Nësefëmija është më i madh se 13muaj por nën 4 vjeç dhe nukka marrë asnjë dozë të më-parshme atëherë nevojitetvetëm një dozë. Hib nuk ubëhet fëmijëve mbi 4 vjeç pasirisku i infektimit të tyre ështëshumë herë më i vogël sesa te

foshnjat dhe te bebet. Vaksina e pneumokokut

(PCV). Nëse fëmija i moshës 1ose 2 vjeç nuk ka marr asnjëose vetëm një dozë PCV, i du-het bërë edhë një tjetër. Fëm-ijët mbi 2 vjeç dhe që nuk fu-ten në ndonjë grup risku, nukimunizohen.

Kush nuk duhet va-ksinuar?

Ka shumë pak arsye pse njëfëmijë duhet tëndërpresë fazate vaksinimit.Zakonisht, vak-sinimi ështëefektiv dhe i sig-urtë. Por përdisa vaksina tëcaktuara, arsyetmë të shpeshtaqë i bëjnë ato tëk u n d ë r i n d -ikueshme janëato raste kursistemi imunnuk funksiononmirë për shem-bull, në fëmijëtë infektuar mevirusin e HIV-it,në fëmijë qëbëjnë kimioter-

api ose që marrin doza të lartamedikamnetesh steroidë. Jorrallë, ato kundërindikohennëse një fëmijë ka patur reak-sion të mëparshëm nga e njëj-ta vaksinë.

A duhet bërë imunizi-mi në fëmijë të cilët nëatë periudhë i bash-këshoqëron një e ftohure lehtë apo një sindrom

gripal?Nuk përbën asnjë prob-

lem vaksinimi i fëmijëveedhe pasi ata kanë kaluarndonjë të ftohur të lehtë, in-feksione në vesh, diarre apotë vjella. Shpesh herëprindërit janë të shqetësuartë vaksinojnë fëmijët kur atakanë reaksione të ndryshmealergjike ndaj antibiotikëveapo medikamenteve të tjera.Edhe në këto raste, vaksini-mi nuk përbën ndonjë kund-

Nuk përbën asnjëproblem vaksinimii fëmijëve edhepasi ata kanëkaluar ndonjë tëftohur të lehtë

DTaP/IPV(polio)/Hib (doza e 3të), plus:MenC (doza e 2të) - në injeksion më vete, plus:PCV (doza e 2të) - injeksion më vete.Përsëritet

BCG në një injeksion të vetëm në lëkurëI sapolinduri

ërindikacion.

A ka efekte anësorevaksinimi? A shkakton aiautizëm?

Shumë prindër vënë nëdyshim efektivitetin e vaksi-nave. Edhe pse ato mund tëshkaktojnë efekte afatsh-kurtra të padëshiruara, abso-lutisht imunizimi nuk i ven-dos fëmijët në rrezik për

dëmtime seri-oze. Zakonisht,pas bërjes sëvaksinës, fëmi-ja mund të ketënjë temper-aturë të lehtë,fryrje apo sku-qje në vendin einjektimit.

Në të kalu-arën, vaksi-nave u hidhejnjë përbërjemerkuri e cilandihmonte nëfrenimin e rri-tjes bakterialesi dhe për të

konservuar më mirë vak-sinën. Prindërit filluan tëshqetësoheshin për shfaqjene disa rasteve me autizëm nëtë njëjtën periudhë mevaksinimin. Organet kope-tente amerikane shprehënshqetësimin e tyre ndaj efek-teve që mund të shkaktontekjo substancë. Gjithsesi, asn-jë studim amerikan, kanadezdhe evropian nuk ka treguarnjë lidhje ndërmjet autizmitdhe vaksinimit

1515151515E enjte, 1 mars 2012W W W . S H Q I P T A R J A . C O MA SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

PËRPARA prezantimit të vaksinësnë vitin 1968, fruthi ishte një sëmundjee zakonshme e fëmijërisë.

Fruthi, shytat, rubeola

Sëmundjet e lehta të vegjëlisëpor që mund të lënë pasoja

Fëmijet 12-15 muajsh, vaksinim i domosdoshëmFruthi, shytat, rubeola

konsiderohen si sëmundje të lehta të veg-

jëlisë. Në të vërtetë këtosëmundje ndonjëherë mundtë lënë pasoja shumë të rënda.

Fruthi shfaqet me tem-peraturë gati gjithmonë tëlartë, kollë të vazhdueshme,sekrecione të hundës, konjuk-tivit dhe njolla të vogla e tëkuqe në lëkurë (ekzantemë).Sëmundja mund të ndërliko-het me shfaqje të infeksionevenë vesh, bronkopneumoni oseencefalit (infeksion i cipës sëtrurit). Encefaliti mund të sh-kaktojë dëme të përherëshmesi shurdhim ose të meta men-dore. Përpara prezantimit tëvaksinës në vitin 1968, fruthiishte një sëmundje e zakon-shme e fëmijërisë. Tashmëështë sëmundje e rrallë pasimund të parandalohet ngavaksinimi.

Shytat shfaqen zakon-isht si një fryrje e dhimb-shme e gjendrës (parotide) sëpështymës e cila ndodhetnën vesh. Mund të fryhen tëdyja gjendrat (parotide) apoedhe gjendra të tjera të pësh-tymës. Shpesh shoqërohetme dhimbje barku, dhimbjekoke dhe temperaturë. Mundtë komplikohet me pankre-atit, orkit (inflamacion të tes-tikujve), meningit dhe ence-falit. Shytat mund të shkak-tojnë shurdhim të përkohs-hëm në njërin vesh.

Në shumicën e rasteverubeola mund të kalojë pa uvënë re. Ndonjëherë shfaqetnjë temperaturë e lehtë, fryr-je e nyjeve limfatike, sidomosato të grykës dhe të qafës;shoqërohet me praninë enjollave të kuqe në lëkurë. Përt’u siguruar që keni kaluarrubeolën është nevojshme tëkryhet një analizë gjaku sepsetë njëjtat simptoma mund tëshkaktohen edhe nga viruse tëtjera. Virusi mund të mbërr-ijë tek fetusi dhe të shkaktojëabort, deformime të zemrës,të syve, të organeve të dëgjim-it dhe të trurit. Nëse fëmijalind me një nga këto anomalishkaku mund të jetë pikërishtkalimi i sëmundjes sërubeolës te nëna sidomosgjatë trimestrit të parë të sh-tatzanisë. Pas futjes sëvaksinës së rubeolës në vitin1970 ka patur një ulje drastiketë bebeve me këto anomalikongenitale.VAKSINA

Vaksina kundër fruthit,rubeolës dhe shytave(trivalente) përmban, në tënjëjtën gjilpërë, tre viruset egjallë të “zbutur” (viruset edobësuar që nuk shkaktojnë

DEA QIRJAQI

sëmundje por janë në gjendjetë stimulojnë sisteminmbrojtës kundër infeksion-eve). Për fruthin, me dozën eparë fëmija është i mbrojturrreth 95% dhe 99% me dozëne dytë. Për rubeolën, me njëdozë të vetme sigurohet një

mbrojtje e gjatë në më shumëse 90% të të vaksinuarve. Përshytat, mbrojtja ndryshon nëbazë të vaksinës së përdorurdhe nuk është optimale.Megjithatë në vendet ku vak-sina është shumë e përhapurrastet e sëmundjes janë

zvogëluar shumë. Vaksinaështë një gjilpërë që bëhet nëkrahë. Vaksina trevalente:vetëm me një gjilpërë mbronfëmijët nga të treja sëmund-je. Ajo është e dobishme përkomunitetin sepse zvogëlonqarkullimin e të tre viruseveduke mbrojtur në këtëmënyrë edhe njerëzit e pa-vaksinuar.

Të gjithë fëmijëve nga 12-15 muajsh u rekomandohetvaksina e shytave, fruthit dherubeolës; doza e dytë evaksinës kryhet në moshën 5-6 vjeçare. Edhe ata që kanëkaluar një nga këto sëmund-je, mund të vaksinohen paprobleme.

Vaksina pentavalente, ”5 në 1", parandalon 5sëmundje: Difterinë, Tetanozin, Kollën e mirë

(Pertusin), Hepatitin B (Verdhëzën) dhe Infeksio-net e shkaktuara nga Haemophilus influenzae tipb (Hib) (në veçanti Meningitin e shkaktuar prej tij).

Deri në vitin 2009 vaksina ka luftuar Difterinë,Tetanozin, Kollën e mirë, shoqëruar me njëvaksinë për Hepatitin B. Pas 2009, vaksina paran-dalon edhe Meningitin e shkaktuar nga Haemophi-lus Influenzae e tipit b.

Vaksina kryhet në moshën 2, 4, 6 muajsh dheështë e kombinuar ‘’5 në 1’’ (DTP-HepB-Hib)

VAKSINA “5 në 1”

Cila është vaksina kryesoreqë i bëhet fëmijëve të vegjël?

Treguesit e mbulesës vaksinale në Shqipëri nëvitin 1993 dhe 2010, të shprehura me përqindje

MINISTRIA E SHËNDETËSISË

Fëmijë Viti 1993 Viti 2010Vaksinuar për tuberkulozin 82.0% 99.6%Vaksinuar për difterinë 99.0% 99.0%Vaksinuar për tetanozin 99.0% 99.0%Vaksinuar për pertusin 99.0% 99.0%Vaksinuar për fruthin-rubeola 76.0% 98.9%Vaksinuar për poliomielitin 97.0% 99.0%

Poliomeliti, Difteria, Tetanozi

Sëmundjet e shekullit të shkuarSot, 99% e fëmijëve shqiptarë

janë të imunizuar. Poliomelitiështë një sëmundje infektive që sh-kaktohet nga tre lloje virusesh të cilëtzakonisht futen në organizëmnëpërmjet aparatit tretës. Bëhet fjalëpër një sëmundje shumë të rrezik-shme që në rastet më të rënda mundtë shkaktojë paralizë të gjymtyrëve,dhe ndonjëherë edhe vdekje. Nukekzistojnë medikamente për të ku-ruar poliomelitin e vetmja mundësiështë parandalimi i tij.VAKSINA

Ekzistojnë dy lloje vaksinashkundër poliomelitit, që të dyja tëvlefshme: njëra quhet Salk dhe tje-tra Sabin. Nga 2002, në Itali, vaksi-na kundër poliomelitit kryhet mekatër doza gjilpërash të vaksinësSalk e cila përmban viruset e po-

liomelitit pa jetë. Efektshmëria ësh-të e lartë, gati të gjithë personat evaksinuar janë të mbrojtur me dh-jetra vite.SËMUNDJET

Difteria është një sëmundje in-

fektive shumë e rëndë e cila trans-metohet zakonisht me rrugët efrymëmarrjes dhe shkaktohet ngamikroorganizmi Corynebacteriumdiphtheriae. Ai prodhon substancahelmuese (toksina difterike) të cilatdëmtojnë rëndë shumë organe(ndër të cilat zemrën dhe veshkat);materiali që formohet në hundë, nëgrykë dhe në laring mund shkaktojëvdekjen për shkak të mbytjes. 1 në10 pacientë, edhe pse kurohen,vdesin.

Tetanozi është një sëmundjeshumë e rëndë që shkaktohet ngamikroorganizmi Clostridium Tetani.Ai mund të depërtojë në trupnëpërmjet plagëve, sidomos kurjanë të ndotura me dhé dhe pluhur,duke prodhuar një lëndë toksike.Kjo lëndë shkakton tkurrje musku-

lare të forta dhe të dhimbshme. Tet-anozi mbart me vete shtrime të gja-ta në spital.VAKSINA

Vaksinat kundër difterisë dhetetanozit përgatiten me toksinat edifterisë dhe të tetanozit, të modi-fikuara në mënyrë të tillë për të mosqenë të rrezikshme, por të afta përtë stimuluar organizmin në pro-dhimin e sistemit mbrojtës kundërsëmundjeve. Të dyja vaksinat kry-hen nëpërmjet gjilpërave, shpeshbashkë me vaksina të tjera. Efekt-shmëria e vaksinimit është shumëe lartë: rreth 90% e të vaksinuarveështë e mbrojtur kundër difterisëdhe 100% kundër tetanozit. Përkëto vaksina parashikohet njëpërsëritje: herën e parë në moshën5-6 vjeç, të tjerat çdo 10 vjet.

1616161616 E enjte, 1 mars 2012 A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICUW W W . S H Q I P T A R J A . C O M

VAKSINA kundër kancerit të mitrës nëse ryhet kurgruaja nuk ka patur ende kontakt me virusin, siguronnjë mbrojtje shumë të lartë ( 90-100%)

Imunizimi

Sëmundje që mund tëparandalohen nga vaksinimiHepatiti B, 85-90% e pacientëve shërohen plotësisht

Vaksinat kanë kontribuarpër uljen apo për eleminimin e sëmundjeve të

rrezikshme si lija, poliomieli-ti, tetanozi, difteria në të gjithëbotën. Parimi mbi të cilinmbështeten vaksinat ështëprodhimi i një sistemit imuni-tar (mbrojtës) nga ana e orga-nizmit në mënyrë që në rastinfektimi të jetë në gjendje tëmbrohet. Vaksinat përgjithë-sisht tolerohen shumë mirënga ana e organizmit dhe nukshkaktojnë çrregullime.HEPATITI B

Shkaktohet nga virusi Bdheështë një sëmundje infektive qëgodet mëlçinë. Në shumë ras-te virusi nuk i krijon problemeorganizmit i cili arrin të mbro-het vetë. Ndërsa në raste tëtjera shfaqet një sëmundje evërtetë: dobësi, dhimbje nëkyçe, të vjella, përzierje, tem-peraturë e lartë, zverdhje tëlëkurës dhe të syve etj. Këtosimptoma nuk shfaqen gjith-monë, sidomos tek fëmijët.Edhe ecuria e infeksionit nukështë gjithmonë e njëjtë. Shu-mica e personave (85-90%)shërohet tërësisht. Në disa ras-te, sidomos tek të rriturit,sëmundja mund të çojë deri nëvdekje, në të tjera, mund të zh-villohen sëmundje të rënda siciroza ose tumori i mëlçisë. In-dividi mund të jetë mbartëskronik i virusit dhe ky i fundittë mos zhvillojë sëmundjen.Virusi i hepatitit B mund tëtransmetohet nga personat esëmurë apo nga mbartësit kro-nik nëpërmjet gjakut dhe mar-rëdhënieve seksuale. Person-at që jetojnë me një të sëmurëapo me një mbartës të virusitjanë gjithmonë të ekspozuarndaj rrezikut. Fëmijët që lin-din nga nëna mbartëse të vi-rusit rrezikojnë një përqindjetë lartë infektimi, nëse nukvaksinohen sa më shpejt.VAKSINA

Vaksina kundër hepatitit Baktualisht në përdorim përm-ban vetëm një pjesë të virusit.Është shumë e efektshmeveçanërisht tek fëmijët, qëjanë të mbrojtur gati në tëgjitha rastet (98%). Vaksinabëhet nëpërmjet një gjilpëre eshoqëruar edhe me të tjeravaksina. Fëmijëve që lindin

nga nëna mbartëse kronike tëvirusit, u jepet një dozë fille-stare e vaksinës që ditën e parëtë lindjes.

DEA QIRJAQI

MENINGOKOKU C(emri shkencor i bakterit

është Neisseria meningitidis)është një organizëm që mundtë shkaktojë meningjit dhe in-feksione të përhapura në tëgjithë organizmin, ashtu sipneumokoku, hemofili dhe vi-ruse të tjerë. Meningokoku ësh-të i pranishëm në grykën dhehundën e shumë individëve,edhe pse pa shkaktuar domos-doshmërisht shqetësime. Ngan-jëherë, për arsye ende të panjo-hura mirë mbërrin deri ne cipëne trurit dhe përhapet në të gjithëorganizmin. Infeksionet e rëndatë shkaktuara nga meningokokugodasin veçanërisht fëmijët qënuk kanë mbushur ende 5 vjeç;më pas adoleshentët, të rinjtëdhe në fund të rriturit.VAKSINA

Ekzistojnë dy lloje të ndry-shme vaksinash kundër men-ingokokut, që të dyja bëhenme injektim (gjilpërë): Vaksina e krijuar kundër

meningokokut C mund të për-doret që në moshën 2 mua-jshe. Ajo ka një aftësimbrojtëse të madhe ndajsëmundjes (deri në 90% tëfëmijëve dhe adoleshentëve)dhe supozohet që ofron një

mbrojtje të zgjaturnë kohë. Vaksina katër-

valentëshe e cilamund të përdoretvetëm pas moshës 2vjeçare. Aftësitë mbr-ojtëse të saj zvogëlo-hen brenda 3-4 vites-h. Kjo vaksinë

këshillohet në rast udhëtimeshdrejt shteteve ku gjenden lloje tëndryshme shtamesh të menin-gokokut.

KOLLA E MIRËËshtë një sëmundje infek-

tive që shkaktohet nga njëbakter i quajtur Bordetellapertussis, i cili transmetohetnëpërmjet rrugëve e frymë-marrjes duke dhënë epidemiçdo 3-4 vjet. Kolla e mirë zg-jat disa javë. Fillimishtshfaqet me teshtima, sekre-cione të hundës, temperaturëtë lehtë, kollë me këlbazë. Mëtutje shfaqet kolla tipike nga-njëherë e shoqëruar me tëvjella. Kjo fazë zgjat rreth 4javë dhe më pas frekuencadhe intensiteti i kollës bie.Përgjithësisht kolla e mirëkalon pa lënë pasoja. Janë tëmundshme ndërlikime si in-feksione të laringut, pneu-moni dhe dëmtime të trurit.

Sëmundja është veçanërishte rëndë në vitin e parë tëjetës: mund të shfaqet vësh-tirësi në frymëmarrje qëdetyrimisht çon në shtriminnë spital. Në këtë moshë janëgjithashtu të shpeshta dëm-time të rënda të trurit që mundtë shkaktojnë dëme tëpërherëshme dhe në rastet mëtë rënda, vdekje.

VAKSINAPrej disa vitesh përdoret

një vaksinë që mbart “pjesë” tëbakterit. Për këtë arsye efek-tet anësore janë akoma dhemë të rralla. Vaksina kryhet

vetëm me një gjilpërë sëbash-ku me vaksina të tjera. Ështëshumë i këshillueshëm vaksin-imi që në muajin e dytë të jetëspër të siguruar mbrojtjen efëmijës. Sistemi mbrojtës, i

trashëguar nga nëna, nuk ësh-të në gjendje ta mbrojë ngasëmundja. Rreth 85% e fëm-ijëve të vaksinuar është embrojtur mirë nga sëmundja,të paktën për sa i përket for-mave më të rënda të saj. Pas 3dozave të parashikuara nëvitin e parë të jetës, mbrojtjazgjat të paktën deri në moshën5 vjeçare. Për të mbrojtur të

vegjëlit e pavaksinuar, është erëndësishme që motrat dhevëllezërit më të mëdhenj, sido-mos nëse frekuentojnë sh-kollën, të jenë të vaskinuar.PNEUMOKOKU

Njihen më shumë se 90lloje të pneumokokut, porvetëm disa prej tyre janë nëgjendje të shkaktojnë sëm-undje si meningjit, pneumoniapo infeksione të përhapuranë të gjithë organizmin. Mik-

robet mund tëgjenden në grykëdhe në hundë, pashkaktuar shq-etësime. Mund tëjetë iniciues i infek-sioneve jo të rëndatë veshit (otite),sinuzite dhe bronk-ite. Fëmijët nën

moshën 5 vjeçare, sidomos atanën 2 vjeç si dhe të moshuaritjanë më të rrezikuarit.

VAKSINAEkzistojnë dy lloje vak-

sinash kundër pneu-mokokut, të dyja bëhennëpërmjet injektimit megjilpërë:Një vaksinë aktive ku-

ndër 7 llojeve të pneum-okokut, prodhuar këto vitet efundit që stimulon njëpërgjigje të mirë që në muajte parë të jetës. Aftësia e kësajvaksine për të mbrojtur ngainfeksione shumë të rëndaështë shumë e lartë (gati100%): ndërsa mbrojtja ndajotitit (infeksione të veshit)është shumë e ulët. Mbrojtjazgjat për një periudhë të gjatë.Një vaksinë që përmban

23 lloje të pneumokokut. Për-doret prej vitesh; mbron fëm-ijët dhe të rriturit, por nukështë e efektshme në dy vitete para të jetës sepse nuk ësh-të në gjendje të nxisë sistem-in imunitar tek fëmijët e veg-jël. Kjo vaksinë përsëritetedhe një herë pas 3-5 vitesh.

Për fëmijët nën 5 vjeç mesistem imunitar të ulët dhe meprotezë të kërmillit të veshit,parapëlqehet përdorimi i tëdyja vaksinave njëra pas tjetrëspër të rritur sistemin mbrojtës.Mbas moshës 5 vjeçare, për-doret vaksina që përmban 23lloje pneumokoku.

Meningokoku është i pranishëmnë grykën dhe hundën eshumë individëve, edhepse pa shkaktuar shqetësime

Vaksina katërvalentëshekëshillohet kur udhëtohet drejtshteteve me lloje të ndryshmeshtamesh meningokoku

Vaksina kundër tij

Kanceri iqafës së mitrësVirusi human i papilo

mës (HPV) është virusqë prek lëkurën dhemukozën (e gojës, fytit, tërrugëve genitale, etj). Ka mëshumë se 100 lloje të HPV,ku rreth 40 prej tyre afek-tojnë zonën genitale. Dy ti-pet, HPV 16 dhe 18 janë sh-kak për kancerin e qafës sëmitrës. Vaksina e HPV ësh-të shume e efektshme nëparandalimin e këtij kanceri.VAKSINA

Të dyja vaksinat qëtregtohen përmbajnë dylëndët kryesore (HPV16 eHPV18). Të gjitha stu-dimet klinike tregojnë qënëse vaksina kryhet kur

gruaja nuk ka patur ende kon-takt me virusin, siguron njëmbrojtje shumë të lartë ( 90-100%) kundrejt dëmtimeveprekancerogjene të shkaktuaranga HPV 16 e 18. Tek gratë qëkanë patur marrëdhënie seksu-ale efikasiteti ulet rreth 40%.

Hepatiti BMund të shfaqet si njësëmundje e vërtetë: dobësi,dhimbje në kyçe, të vjella,përzierje, temperaturë e lartë,zverdhje të lëkurës dhe të syveetj. Këto simptoma nuk shfaqengjithmonë, sidomos tek fëmijët

1717171717E enjte, 1 mars 2012W W W . S H Q I P T A R J A . C O MA SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

TRAJTIMI mjaft efektiv për dhimbjen kroniketë qafës është akupunktura, por në vendin tonëmbetet akoma e panjohur si teknikë

Fizioterapi

Dhimbja e qafës, si tëushtrohemi në shtëpi

Në këto ditë të ftohtadhe të lagështa, shfaqja e dhimbjeve të

qafës rritet sepse favorizohenkontrakturat dhe ngurtësim-et muskulare. Mjafton njësforcim ose një posturë joko-rrekte për të rifilluar dhimb-jen, e cila mund të lokalizo-het në qafë, shpatulla apoedhe me prekjen e krahëve, nërastet më të rënda. Jo vetëmkëto, por ka edhe shqetësimeqë komplikohen me marrjemendsh dhe të vjella. Këtojanë më frekuente në person-at ku dhimbja e qafës ështëpasojë e një traume.

Dhimbja e qafës, e quajturndryshe në gjuhën mjekësorecervikalgjia, është një dhim-bje e lokalizuar në regjionincervikal që mund të prekëkëdo edhe pse femrat janë atoqë e vuajnë më shumë. Sh-kaqet e saj janë të shuml-lojshme: duke variuar ngatrauma të ndryshme e deri teknjë qëndrim jo korrekt ikokës, qafës dhe shpatullave( për shembull: qëndrimi mekokën e përkulur për një kohëtë gjatë, para kompjuterit osenë zyrë, një traumë e më-parshme etj.)

Mjekimi shtëpiak idhimbjes së qafës

Nëse dhimbja është epërkohshme dhe për herë tëparë, këshillohen barna siparacetamoli, që ka më pakefekte anësore, por mund tëpërdoren edhe antiinflama-torë jo steroidë si ibuprofeni.Barnat mund të përdoren sinë rrugë orale ( jo më shumëse 7-10 ditë ), ashtu dhe nëformë pomadash apo krem-rash të lokalizuar në pjesën ëqafës. Nëse dhimbja është

ende e pranishme në 2-3 ditëte para, trajtimi nuk duhetndërprerë, por të vazhdojë de-risa dhimbja të pakësohet. Nëkëtë mënyrë, shmanget rik-thimi i saj.

Opsione të tjera të trajtimitpërfshijnë pushimin, ap-likimin e kompresave të ftoh-ta në zonën e dhimbshme,terapi fizike me masazhe, ul-tratinguj etj. Mund të për-doren injektime lokale të ko-rtizonit, anestetikëve (edhenë formë pomade), relaksuesmuskujsh etj.

Gjatë qëndrimit në shtëpimund të përdorni qafore, tëushtroheni më lëvizje zgjatje-je (streching) si dhe të përdor-

ni jastëke të veçantë. Trajtimimjaft efektiv për dhimbjenkronike të qafës është aku-punktura, por në vendin tonëmbetet akoma e panjohur siteknikë.

Këshillohet që në 48-72orët e para të përdorni kom-presa të ftohta me akull.Mëpas mund t’i zëvendësoni ato,me kompresa të ngrohta.Ndalimi i aktivitetit fizik përdisa ditë, redukton inflama-cionin e si pasojë edhe dhim-bjen. Pas 2-3 javësh filloni tëkryeni gradualisht rikthiminnë aktivitetin fizik të më-parshëm. Shmangni vrapin,futbollin, baletin, ushtrimet eaerobisë etj.

Vuajnë 50-70 % e popullsisë.Më të prekura gratë

Çfarë duhet bërë nësedhimbja është shumëfrekuente?

Duhet të veprohet nëshumë drejtime, por e rëndë-

Uluni drejt. Vendosni duart mbisupe. Mbushuni me frymë. Në tënjëjtën kohë, ngrini supet sa më

lartë dhe qëndro-ni në këtë pozi-cion për një kohëtë shkurtër. Gjatë kohës qënxirrni frymën,ulini supet ngada-lë poshtë. Përsëriteni ush-trimin 5 herë. Uluni ose qën-droni në këmbë.Rrotulloni nga jas-htë-brenda shpat-

ullat ,10 herë. Të njëjtin veprimpërsëriteni duke rrotulluar shpat-ullat nga brenda-jashtë (fig.1)

Uluni me kurrizin drejt. Lëviz-ni supet poshtë-lartë; krahët qën-drojnë të lira pranë trupit. Veshi i djathtë anohet për nga

supi i djathtëndërsa dorën edjathtë vendos-eni sipër veshittë majtë dhetërhiqeni lehtë-sisht kokën. Dora e majtëduhet të sh-triqet për posh-të (deri në mo-mentin që ush-trimi bëhet idhimbshëm )

Qëndroni në këtë pozicion përrreth 20-30 sekonda. Më pasndryshoni anën (fig.2)

Uluni me kurrizin drejt nëpjesën e përparme të një karri-geje. Shtriqni krahët duke vendosur

duart e ndërthu-rura me njëra –tjetrën poshtë le-genit ( pjesët e si-përme duhet tëqëndrojnë pa lëvi-zur.Krahët zgjatenprapa-poshtë nd-ërsa kraharori pë-rpara-lartë.Fiksoni një pikëpërpra fytyrës.Qëndroni kështu

për 10 sekonda, më pas lëshonikrahët. (Fig.3) Përsëritini këtoushtrime 3 herë

Pas 2-3 javësh fillonitë kryeni gradualishtrikthimin në aktivitetinfizik të mëparshëm,shmangni vrapin

SHKAQETE DHIMMBJES

SË QAFËS

Tërheqjet muskulareMbi përdorimi i muskujvetë caktuar mund të nxisëtërheqjet muskulare. Mëtë predispozuar janëmuskujt e prapëm tëqafës, të cilët nga lodhja‘’dorëzohen’’.

‘’Konsumimi’’ iartikulacioneveSi çdo artikulacion tjetër itrupit, edhe ai i qafës,me kalimin e vitevedëmtohet. Kjo mund tëçojë në zhvillimin eosteoartritit në qafë.

Komprimimi i nervavePatologjitë e vertebravemund të reduktojnëhapsirën e nevojshme tënervave që dalin ngashtylla kurrizore. Disanga shkaqet mund tëjenë të lidhura meherniet, ngurtësimin edisqeve vertebralë apome rritje tëpazakonshme të kockësqë ushtron presion mbinervin.

DëmtimeDhimbja e qafës mund tëvijë si pasojë esëmundjeve të tilla siArtriti Reumatoid,Meningiti apo patologjimalinje

USHTRIMI 1 USHTRIMI 2 USHTRIMI 3

sishme është të vazhdohet ak-tiviteti i përditshëm. Kushvuan nga dhimbja kronike du-het të ndjekë një program re-habilitimi për të eleminuar

dhimbjet dhe kthimin në nor-malitet. Përmes ushtrimevespecifike të qafës, këshillavedhe ushtrimeve për një posturësa më korrekte me forcimin emuskujve të shpinës si dhe memasazhe të përgjithshme përrelaksimin e muskujve të kon-traktuar e të lodhur, mund të

përmirësohet mjaft e gjithësimptomatika.

Po nëse dhimbja zgjatdhe nuk qetësohet mekohën?

Kjo do të thotë që shkakunuk është thjesht një tërheqjemuskulare. Ju duhet patjetërti drejtoheni mjekut ortopedi cili pasi t`ju pyesë, kryenianalizat dhe ekzaminimet eduhura, do t`ju orientojë drejtnjë zgjidhjeje permanente.

Përgatiti: Endrit MoneFizioterapist në SpitalinUshtarak, Departamenti iOrtopedisë

Në shtëpiKëshillohet që në 48-72 orët e paratë përdorni kompresa të ftohta meakull.Më pas mund t'i zëvendësoniato, me kompresa të ngrohta.Ndalimi i aktivitetit fizik për disaditë, redukton inflamacioni e sipasojë edhe dhimbjen

1818181818 E enjte, 1 mars 2012 A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICUW W W . S H Q I P T A R J A . C O M

KUJDES peshën dhe dietën tuaj. Kilogramët etepërt ushtrojnë një peshë më të madhe në këmbëttuaj duke ushtruar presion në vena

Kozmetikë

JANA NANODamarët e vegjël,

fobia verore e femraveStili i jetesës ndikon në parandalimin e tyre

Femrat e ditëve tësotme janë me

shumë fat. Ekzis-tojnë metoda të ndr-yshme jo invaziveose pak invazive qëpërbëjnë bazën e kë-tyre ndërhyrjeve ko-zmetike.

Procedura me laz-er ka gjetur një për-dorim të gjerë, pa-varsisht kostos së sajtë lartë. Sklerotera-pia është një metodëtjetër pak më e vje-tër, por jo më pakefektive. Gjen për-dorim për shkak tëkohëzgjatjes së sh-kurtër afërsisht 20minuta.

Venat merimangë, tëashtuquajtur damarëte vegjël në gjuhën

popullore, janë manifestimetë lehta të pamjaftueshmërisësë funksionimit të venaveshumë të vogla.

Ato janë grumbullime va-zash të vogla të vendosuraposhtë sipërfaqes së lëkurëstë ngjashme me rrjetën e mer-imangës apo degët e pemëve.Zakonisht kanë ngjyrë tëkuqe, blu ose të purpurtë, le-htësisht të dukshme.

Venat merimangë mund t’igjejmë në kofshë, në pulpëapo në kyçe. Ato janë kapilarëtë vegjël, pra vaza mjaft tëholla të lidhura direkt me njësistem venoz më të madh. Nëmënyrë të ngjashme mevariçet, ato shkaktohen prejrefluksit (kthimit) venoz.

Në ditët e sotme ato nukpërbëjnë më një problemmjekësor të rëndësishëm. Zh-villimi teknikave dhe meto-dave të trajtimit mundësoneleminimin si të variçeve,ashtu edhe të venave meri-mangë.

Impakti social i venave

merimangëGjithmonë e më shumë po

i kushtohet një vëmendje eveçantë pamjes së jashtme,

sidomos efektit kozmetik tëdisa gjendjeve mjekësore. Mëtë ndjeshme janë femrat, kuperfektshmëria e bukurisë fiz-ike përbën një prerekuizitmbijetese sociale të vetvlerë-simit.

Shumë prej tyre do të re-fuzonin të vishnin funde tëshkurtër apo të dilnin nëplazh me rroba banjo për sh-kak të venave merimangë, tëcilat për shkak të ngjyrës sëtyre të errët japin një efektkozmetik jo të dëshiruar. Porsi mund të parandalojmë këtosituata apo gjendje të kontrol-lojnë jetët tona?

Pse venat merimangë

prekin këmbët?Ky është një problem i za-

konshëm në shumë femra. Nëshumë prej tyre, venat meri-mangë zhvillohen me kalimine viteve. Në zhvillimin e tyre,një rol thelbësor luan faktorigjenetik. Historia familjare,sigurisht, nuk mund të kon-

trollohet, por ne mund tëmodulojmë faktorët shpër-thyes të tyre. Përmendim këtukilet e tepërta, të cilatstresojnë venat dhe kapilarëte këmbëve, gjaku i të cilavebllokohet në shtresat esipërme të lëkurës.KËSHILLA PRAKTIKE,

Ka disa masa të cilat mundt’i merrni për të ulur shqe-tësimet e shkaktuara ngavariçet. Ato, në të njëjtënkohë, ndihmojnë në paran-dalimin e zhvillimit të tyre.Këtu përfshihen: Aktiviteti fizik. Fillo të

lëvizësh këmbët e tua. Të ec-

urit është një metodë shumëe mirë për të përmirësuarqarkullimin e gjakut në këm-bë Kujdes peshën dhe di-

etën tuaj. Kilogramët e tepërtushtrojnë një peshë më tëmadhe në këmbët tuaj dukeushtruar presion në vena.Ushqimi ndikon në mënyrë të

VENAT MERIMANGË

Mjekimi, njëprocedurëkozmetike

Shtatzania

Njihen 3 shkaqe të zhvillimit tëvenave varikoze gjatë shtatzanisë:

1.Çrregullimet hormonale qëndodhin gjatë shtatzanisë.

Rritja e nivelit të hormonit proge-steron sjell zgjerimin e enëve tëgjakut. Kjo bën që valvulat e venavetë mos mbyllen plotësisht duke mosndihmuar lëvizjen e gjakut nëdrejtimin e caktuar. Ai mbetet nëvenë.

2.Zmadhimi i mitrës ( uterusit-organi që mban fetusin) ushtron pre-sion në venën e madhe në regjoninpelvik. Si rezultat do të kemi njërritje të presionit në venat ekembëve që kanë tendencë të zgjero-hen dhe të bëhen varikose.

3.Historia familjare për venavarikoze e rrit riskun e zhvillimit të

tyre gjatë shtatzanisë.Venat varikose që zhvillohen

gjatë shtatzanisë, në përgjithësi lar-gohen vetvetiu pas lindjes. Fatkeqë-

sisht, venat varikoze mund tëpërsëriten në çdo shtatzani pasuese,shpesh më shpejt se shtatzania emëparshme. Gjithashtu mund tëbëhen më të dukshme venat në sh-tatzanitë pasuese.

Gjatë shtatzanisë, venat varikozemund të vendosen jo vetëm në këm-bë, por edhe në vaginë e vulvë.

Venat varikoze zakonisht përke-qësohen gjatë periudhës së tretë tështatzanisë. Këto vena varikoze,përveç faktit që kanë një pamje jotë këndshme, mund të bëhen edheshumë të dhimbshme sidomos nëfund të ditës.

Ndonjëherë venat varikoze mundtë bëhen të rënda, të kuqe e mundtë nxisin mpiksjen e gjakut. Kjo nji-het si tromboflebitis-inflamacion i

venës i shoqëruar me trombozë tësaj. Nëse shfaqen simptomat e trom-boflebitit në venat varikose gjatështatzanisë duhet të drejtoheniurgjentisht te mjeku juaj. Përgjithë-sisht variçet e shtatzanisë nuk kanënevojë për trajtim. Është e rëndë-sishme që të vet-kujdesemi për këtëgjendje duke mbajtur një peshë op-timale, konsumimit të një diete tëshëndetshme, përdorimit të çor-apeve kompensuese etj. Përpiquniqë kur të ktheheni në shtëpi nga njëditë e lodhshme, të mbani këmbëtngritur për njëfarë kohe. Venatvarikoze në shtatzani largohen 3muaj pas lindjes. Nëse ende nukjanë larguar edhe pas kësaj periud-he, atëhere duhet të konsultohenime specialistin.

drejtpërdrejtë. Ndiq një dietëme pak kripë për të eleminu-ar sasitë e tepërta të ujit në or-ganizëm. Kujdes me vesh-

jet. Shmangni takat e larta.Këpucët me takë të ulët ndih-mojnë muskujt duke ndikuardrejtëpërdrejtë në vena. Mosvishni rroba shumë të ngush-ta në bel apo këmbë pasi atomund të kufizojnë fluksin egjakut. Ngrini këmbët. Për të

përmirësuar qarkullimin egjakut në këmbët tuaja, bënipushime të shkurtra duke ng-ritur këmbët mbi nivelin ezemrës. Shtrihuni dhe lërinikëmbët tuaj të pushojnë mbi

Ngrini këmbët. Përtë përmirësuarqarkullimin e gjakutnë këmbët tuaja, bënipushime të shkurtra

LokalizimiVenat merimangë mundt’i gjejmë në kofshë, nëpulpë apo në kyçe. Atojanë kapilarë të vegjël,pra vaza mjaft të hollatë lidhura direkt me njësistem venoz më tëmadh

40% e grave zhvillojnë vena varikoze

3-4 jastëkë të vendosur njëripas tjetrit. Shmangni periudhat e

gjata të të qëndruarit ulur.Virini qëllim vetes të ndrys-honi vazhdimisht pozicionpër të inkurajuar qarkullimine gjakut. Përpiquni të lëvizniçdo 30 minuta apo meshumë. Mos u ulni këmbëkryq.

Disa mjekë rekomandojnë qëky pozicion dëmton qark-ullimin.

1919191919E enjte, 1 mars 2012W W W . S H Q I P T A R J A . C O MA SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

PLANI USHQYES DASH është i pasur në fruta, perime,qumësht dhe produkte të tjera pa yndyrë ose me përmbajtjetë ulët yndyre si peshk, drithëra, bathë, arra dhe shpendë

Dietologji

TAULANT MUKA

Si të hartojmë një plan dietik sipas nevojave personale

Dieta ideale për tësëmurët me hipertensionKërkimet tregojnë se

tensioni i lartë i gjakutmund të kontrollohet

duke ndjekur planin dietetikpër të parandaluar hiperte-sionin, i quajtur ndrysheDASH (Dietary Approches toStop Hypertension), bazuarnë sygjerimet e Departa-mentit të AgrikulturësAmerikane. Ky plan ështëprojektuar me qëllimin krye-sor të ules së tensionit tëgjakut nëpërmjet dietës e sirrjedhim, kontrollin e hip-ertensionit.

Plani ushqyes DASH ësh-të i pasur në fruta, perime,qumësht dhe produkte tëtjera pa yndyrë ose me përm-bajtje të ulët yndyre si peshk,drithëra, bathë, arra dheshpendë. Ai gjithashtu për-mban më pak kripë dhenatrium, ëmbëlsira, sheqer-na, pije të embla, yndyrë apomish të skuqur. Sasia eyndyrnave të saturuara dhekolesterolit është e ulur nëmaksimum duke i dhënë pri-oritet ushqimeve me kalium,magnesium, kalcium, protei-na dhe fibra.

i të hartoj një plan di-

etik sipas DASH?Plani ushqyes DASH nuk

kërkon ushqime speciale dhenuk paraqet vështirësi nëpërgatitjen e recetës. Aikërkon disa vakte të caktuaraditore të përbëra nga grupetë ndryshme ushqimore.

Ky numër vaktesh varetnga numri i kalorive që ju le-johet të konsumoni çdo ditë.Nivelet tuaja të kalorive varennga mosha dhe veçanërisht,nga aktiviteti juaj fizik. Men-dojeni këtë si një sistem bal-anci energjitik- nëse ju dëshi-roni të ruani peshën tuaj ak-tuale, atëherë ju duhet të mer-rni po aq kalori sa konsumo-

ni nga aktiviteti juaj ditor.Nëse ju dëshironi të humbis-ni peshë, atëherë merrni mëpak kalori sesa digjni ose nëtë kundërt, rritni aktivitetintuaj fizik.

Cili është aktiviteti juaj

fizik?Ju jeni më së shumti: Sedentar? Ju bëni aktiv-

itet të lehtë fizik që është pjesëe jetës suaj rutinë. Aktivitet të moderuar?

Ju kryeni aktivitet fizik tënjëjtë me ecjen përreth 2.5-5km në ditë plus aktivitet të le-htë fizik. Aktiv? Ju kryeni aktiv-

itet fizik të njëjtë më ecjen mëshumë se 5 km në ditë plusaktivitet të lehtë fizik.

Kini gjithmonë parasysh:Sa më pak kripë të konsumo-ni, aq më shumë jeni nëgjendje të kontrolloni tensio-nin tuaj të gjakut.

Zgjidhni dhepërgatisni ush-qime me sa mëpak kripë dhemos mbanimbajtësen ekripës mbi tav-olinën tuaj tëngrënies. Jini

kreativ- provoni erëza, konsu-moni limonë, uthull, verëapo përzierje erëzash të tjerapa përmbajtje kripe në gatim.Për shkak se shumica e kripësose natriumit, që ne mund tëkonsumojmë gjendet në ush-qimet e përpunuara, siguro-huni të lexoni në etiketat sas-inë e kripës që ato përmbajnë.Synoni ushqimet që përm-bajnë 5% ose më pak të sasisëditore të natriumit. Ushqimetme 20% të sasisë ditore tënatriumit konsiderohen si të

larta në përmbajtje. Këtupërfsihen ushqimet e pjekura,drithëra të caktuara, salca esojës etj.

KËSHILLA PËR NJËNDRYSHIM GRADUAL

Bëjini këto ndryshime përdisa ditë ose javë në mënyrëqë t’i jepni mundësi vetes t’irregulloni dhe t’i bëni më paspjesë të përditshmes tuaj. Shtoni një pjatë me per-

ime gjatë vaktit të drekës nënjërën ditë dhe ditën tjetër nëvaktin e darkës, sidhe shtoni frutagjatë një vakti tëndërmjetëm Rritni përd-

orimin e produk-teve të qumështitpa përmbajtjeyndyre ose mëpërmbajtje të ulëttë saj në tri racionenë ditë. Kufizoni mis-

hin pa dhjamë në170 gr në ditë- 85gr për vakt (afër-sisht e barabartëme përmasën ekutive të letrave tëbixhozit). Nëse juzakonisht konsumoni por-cione të mëdha mishi, nda-jeni përgjatë ditëve- nëgjysëm ose në një të tretën

në çdo vakt. Përfshini dy ose më

shumë ushqime vegjetari-ane ose me përmbajtje të

KINI KUJDES!

Njihuni me organizmintuaj dhe nevojat e tij

Duhet të kuptoni që DASH ka më shumëvakte të frutave, perimeve dhe ushqimeve

me drithëra integrale. Këto ushqime janë mepërmbajtje të lartë të fibrave dhe mund të sh-kaktojnë fryrje dhe diarre. Për të parandaluarkëto probleme, në mënyrë graduale rritni sas-inë e frutave, perimeve dhe ushqimeve medrithëra integrale përgjatë javëve. Nëse keniprobleme me digjestimin (tretjen) e produktevetë qumështit, provoni të merrni barna enzim-laktaza ( mund ta gjeni në farmaci) sëbashku meproduktet e qumështit ose blini qumësht papërmbajtje të laktazës. Nëse ju nuk pëlqeni osejeni alergjik ndaj arrave, bajameve, lajthive, për-dorni fara ose bathë. Nëse ju mjekoheni mebar-na për kontrollin e tensionit të lartë të gjakut,vazhdoni t’i merrni ato. Por mos harroni t’i vininë dukje doktorit tuaj se jeni duke ndjekur pla-nin ushqyes DASH.

TABELA PËR VLERËSIMIN E NEVOJAVE KALORIKE DITORENevojat kalorike për çdo nivel të aktivitetit fizik

Gjinia Mosha Sedentar (kcal) Aktivitet i moderuar (kcal) Aktiv(kcal)

Femër 19-30 2.000 2000-2200 2400 31-50 1800 2000 2200 51+ 1600 1800 2000-2200

Mashkull 19-30 2400 2600-2800 3000 31-50 2200 2400-2600 2800-3000 51+ 2000 2200-2400 2400-2800

Pas përcaktimit të kalorazhit ditor, gjeni nivelin e afërt të kalorive në diagramën e quajtur“Ndjekja e planit ushqyes DASH”. Në këtë të fundit tregohen vaktet ushqyese për çdo grupushqimor që mund të konsumoni çdo ditë.

Përfshini dy ose më shumëushqime vegjetariane ose mepërmbajtje të ulët mishi

ulët mishi. Rritni konsumin e peri-

meve, oriz kaf, drithërave in-tegrale dhe bizeleve. Provo-

ni gjellë në tavë dhe gatimeqë kanë më pak përmbajtjemishi dhe më shume perime,drithëra apo bizele. Për meze dhe ëmbël-

sira, përdorni fruta ose ush-qime të tjera me përmbajtjetë ulër të yndyrnave të satu-ruar, yndyrnave trans, koles-terolit, natriumit, sheqeritdhe kalorive-si për shëmbull,kek orizi të pa kriposur, kosfrutash me përmbajtje të ulëttë yndyrës, kokoshka pakripë ose pa gjalp të shtuarose perime të freskëta (tëgjalla). Përdorni perime të

freskëta, të ngrira ose perimetë konservuara më përm-bajtje të ulët natriumi si dhefruta.

2020202020 E enjte, 1 mars 2012 A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICUW W W . S H Q I P T A R J A . C O M

ÇRREGULLIMET e të ngrënit shoqërohen me ulje apo rritjetë sasisë së ushqimit të konsumuar (në varësi të sëmundjes),si dhe me shqetësime të tjera në lidhjen me peshën trupore

Shëndeti Oral

Efektet e Bulimisë dheAnoreksisë në gojë

Rikuperimi i defekteve rikthen vetëvlerësimin

Miliona njerëz nëbotë duke përfshirëpërgjithësisht va-

jzat e reja, vuajnë nga çrreg-ullime serioze të të ngrënitsiç janë anoreksia nërvoredhe bulimia. Keto çrreg-ullime, krahas shëndetit fiz-ik dhe psikologjik, reflekto-hen edhe në shëndetin oral.Çrregullimet mund të pasqy-rohen në probleme të ndry-shme të kavitetit oral qëkërkojnë trajtim të men-jëhershëm .

Cilat janë manifes-timet orale më të shpesh-ta që mund të identifiko-hen nga mjeku?Erozioni i smaltit të

dhëmbëve i cili fillon nga pje-sa e brendshme e dhëmbëvetë përparmë duke vazhduarme prekjen e gjithë sistemitdentar.Reduktim të përmasave

të dhëmbitHalitosis (erë e keqe e

gojës )Karies i dhëmbeveDhimbje grykePezmatim i gojësNdjeshmëri e dhëmbëveZmadhim i gjendrave të

pështymësTharje e gojës ( xerosto-

mia)Shfaqje të gërvishtjeve

ose hemorragjive të vogla nëqiellzë si rezultat i përdorim-it të gishtave për të stimulu-ar vjelljenPacientët me ketë prob-

lem shfaqin dhe kallo të gish-tave dhe duarve si rezulat ivet-stimulimit të vjelljes.

Si ndikon bulimia nësistemin dentar ?

Sa herë që një personvjell, aciditeti i stomakutsulmon smaltin e dhëmbëve(shtresa e jashtme që mbrondhembin). Vjellja e shpesh-të shkakton zhveshjen edhëmbit nga kjo shtresë sirezultat i veprimit të vazh-dueshëm të acidit, duke lënëtë ekspozuar dentinën edhëmbit apo duke e ngac-muar pulpën dhe mbaresatnervore që ndodhen brendasaj. Bulimia prek në fillimdhëmbët e përparëm dhe pasnjë periudhe mesatarisht 2

vjeçare, erozioni do të përf-shijë edhe dhëmballët ,si re-zultat i refluksit të vazh-dueshëm të acidit. Ky i fun-dit mund të shkaktojë: Reduktim të sipërfaqeve

të kafshimit

Karies i dhëmbëve Ndjeshmëri ndaj

agjentëve termikë (të ftohtët,të nxehtët) Gingiva ( mishi i dhëm-

bëve) dëmtohet si rezultat itraumës gjatë stimulimit tëvjelljes dhe dehidrimit.

Si mund të ndikojë di-agnoza e mjekut tek këtapacientë ?

Diagnostikimi i saktë do tëparandalojë ose ndihmojë nëndërgjegjësimin e pacientitndaj pasojave . Prandaj çdomjek duhet të ketë parasyshshenjat klinike dhe njohuri tëmjaftueshme për të realizuarnjë kujdes efikas profesionalterapeutik dhe mjekësor. Re-kuperimi i dëmtimeve të kav-itetit oral do të ndihmojë jovetëm në rikthimin e buzë-qëshjes, por edhe në rik-thimin e vetëbesimit.

Kur është e përshtat-shme koha për trajtimindentar ?

Trajtimi do të fillojë passtabilizimit të gjendjes së pa-cientit. Vetëm kur pacienti karealizuar një përmirësim tëdukshëm mendor dhe fizikatëherë do të indikohet trajti-mi dentar. Kujdesi profesion-al dentar do të përfshijë disa

procedura qëp a r a n d a l o j n ëerozionin e mët-ejshëm të dhëm-bëve. Këto pro-cedura përfsh-ijnë: pastrimim edhëmbëve tek

dentisti, fluorizimi, përdorimii pastave me fluor dhe ven-dosja e suporteve plastike tëmbushura me material alka-lin. Këto të fundit ndihmojnëdhëmbin nga ekspozimi iacidit duke krijuar një shtresëmbrojtëse.

Çrregullimet e të ngrënit përfshijnë sjellje anormale të të ushqyerit të përditshëm. Ato shoqëro-

hen me ulje apo rritje të sasisë së ushqimit të kon-sumuar (në varësi të sëmundjes), si dhe meshqetësime të tjera në lidhjen me peshën truporeapo përballimin e stresit. Disa prej tyre përfshijnëAnoreksinë Nervore, Buliminë Nervore etj. Më tëprekurit janë adoleshentët, si femrat edhe mesh-kujt. Faktorët që influencojnë janë biologjikë (tëtrashëgueshëm gjenetikisht në familje),psikologjikë (bashkëshoqërim me sëmundje tëtjera mendore si depresioni, ankthi, çrregullimetObsesive-Kompulsive, vetvlerësim i ulët, mungesëkontrolli etj),faktorë socialë (perceptim i gabuarmbi peshën trupore, presione të vazhdueshme ngashoqëria mbi perfektshmërinë trupore), si dhe fak-torë interpersonalë që kanë të bëjnë me ngjarjetraumatike, abuzive në jetë etj.

Çfarë duhet të ketëparasysh pacienti dhemjeku kur ndodhen për-ballë kësaj situate?

Mjeku duhet të informojëpacientin se nuk duhet të lajëdhëmbet menjëherë pas re-fluksit sepse mund të përsh-pejtojë prishjen e mëtejshmetë dhëmbëve nga veprimi sh-katërrues i acidit mbi krista-let e shtresës se smaltit. Aigjithashtu duhet të rekoman-dojë pacientin për t’u konsul-tuar në qendrat mjekësore tëspecializuara në fushën e tra-jtimit të çrregullimeve të tëngrënit.DISA KËSHILLA PRAKTIKE: Përdorimi i një kolutori

me përbërës sode për të neu-tralizuar acidin. Të reduktohet sheqeri

në dietën e tyre ushqimore. Largimi i pllakës bakte-

riale me anë të pastrimit tërregullt profesional dhe shtë-piak si dhe përdorimi i fillitdentar.

Cilat janë trajtimetmundshme për të cilat

pacienti drejtohet tekstomatologu ?Mundesitë e trajtimit janë

të ndryshme ku përfshihen : Trajtim terapeutik i kav-

iteteve karioze.Mbushje estetike

Diagnostikimi i saktë do tëndihmojë në ndërgjegjësimine pacientit ndaj pasojave

SHËNDETI MENDOR

Çfarë janë çrregullimete të ngrënit

Trajtim endodontik sirezultat i erozionit masiv Trajtimi ortopedik ( ura

porcelani, këllëf procelani,faseta etj.) për të rikthyerkafshimin, funksionin dheestetikën.

Psikiatri

Ushqyerja, adoleshentët në fokusAnoreksia NervorePrek më së shumti moshat nga 13-19 vjeç me një dietë hipokalorike.Adoleshti/ja kam një personalitet tëturpshëm, shumë kompetitive menjë performancë të shkëlqyer në sh-kollë. Problemi i peshës shpesh nisnga një koment tallës mbi ndonjëpjesë të veçantë të trupit në ambjen-tin shkollor.Çrregullimi zakonisht është ipërkohshëm dhe kalon vet. Në rastetë tjera, çrregullimi mund të jetë më

persistent duke kërkuar trajtim inten-siv. Në 10-20% të rasteve, sëmundjashfaqet e patrajtueshme.Bulimia NervoreShfaqet në një moshë pak më të lartësesa ajo e anoreksisë. Fillon me të njëjtatsimptoma si anoreksia: në 25% të ras-teve përmbushen të gjitha kriteret ekësaj të fundit në stadet e fillimit.Sëmundja zgjat afërsisht 5 vjet që ngashfaqja e saj. Prognoza përkeqësohet kurka evidenca për obezitet, çrregullime tëpersonalitetit dhe vetvlerësim të ulët

ERKLIDA SULA

FaktorëtJanë biologjikë (tëtrashëgueshëm gjenetikisht nëfamilje), socialë (perceptim igabuar mbi peshën trupore,presione të vazhdueshme ngashoqëria mbi perfektshmërinëtrupore), si dhe faktorëinterpersonalë që kanë tëbëjnë me ngjarje traumatike,abuzive në jetë etj