MUNGESA E GJUMIT, RISK PËR HIPERTENSIONIN

A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

Diabeti, çfarë(nuk) duhet

të bëniNëse jeni me diabet ka shumë gjasa

që të keni probleme me këmbët tu-aja. Kjo ndodh kryesisht për shkak tëdëmtimit të nervave ( neuropatia diabe-tike). Dëmtimi nervor mund të shkaktojëhumbje të ndjesisë në këmbët tuaja. Përpasojë ju mund të mos ndjeni dëmtimetqë mund të shkaktohet në to. Dëmtimetqë zhvillohen në këmbë mund të...

Faqe 15

Psikiatri

Nga afër,askush nuk

është normal!Miku më i mirë i të vërtës është koha

dhe në të njëjtën kohë, paragjykue-si më i keq! Në kulturën tonë, kur për-shëndetemi me të dashurit tanë, themi‘’Shëndet mbi të gjitha’’ dhe me të drejtë,se tek e fundit çfarë ka më të rëndë-sishme në këtë jetë. Sa herë që na ndodhtë sëmuremi nuk kursejmë asgjë, por kurvjen puna tek sëmundjet mendore...

Faqe 18

Përpara se të nxitonipër në farmaci për tëblerë mjekime pa re-

cetë për gjumin, provoni njëprej mënyrave të mëposht-me natyrale. Shumë prej tyrejo vetëm që ndihmojnë përproblemet me gjumin, pormund të ndihmojnë edhe përrelaksimin e muskujve.

MAGNEZI DHE KALCIUMIMagnezi dhe kalciumi

ndihmojnë me gjumin dhenëse merren së bashku,bëhen akoma më efektivë.Për më tepër, nëse merrnimagnez, asnjëanësoni prob-lemet e mundshme me zem-rën që mund të shfaqen nësemerrni vetëm kalcium. Mer-rni 200 miligramë magnez– uleni dozën nëse shkaktondiarre – dhe 600 miligramëkalcium çdo natë.( Konsul-toni mjekun duaj përdozat)... Faqe 14

Kujdesi për shëndetinoral në shtatzani

Shtatzania është një moment i veçantë nëjetën e një gruaje, gjatë të cilit ndërthuren

emocionet për sjelljen në jetë të një fëmijedhe shqetësimi që ai të lindë i... Faqe 17

Jeni alergjikë?Masatqë duhet të merrni

Ardhja e pranverës përbën një arsye shqetësimi për ata të cilët vuajnë nga alergjitë

sezonale. Megjithatë marrja e disa masaveparandaluese mund të ndihmojë... Faqe 16

BOTIM I PËRJAVSHËM I GAZETËS SHQIPTARJA.COMNr.5

Botim zyrtar i Fakultetit të Mjekësisë, Universiteti i TiranësAdresa: Fakulteti i Mjekësisë, Nr371, Cel: 069 63 46688, E-mail: suplementi@almedicus.org

Drejtor:Taulant MUKAKryeredaktore:Jana NANOZv/Kryeredaktore:Fjorda KOROMANIRedaksia:Alba KuqiArminda AvdulajBlerta DollakuDea QirjaqiEralda AsllanajErklida SulaMarinela Kumaraku

E ENJTE 08.03.2012

Dietologji

Mirald Gina

Këshilli botues:Departamenti i Shëndetit PublikEnver ROSHIShërbimi i Endrokrinologjisë, QSUTAgron YLLIShërbimi i Urgjencës, QSUTEdmond ZAIMIShërbimi i Nefrologjisë, QSUTArjana STRAKOSHAShërbimi i Reumatologjisë, QSUTArgjend TAFAJShërbimi i Alergologjisë, QSUT

Etleva QIRKOShërbimi i Kardiologjisë, Spitali UshtarakGerta KOÇEKUShërbimi i Neurologjisë, Spitali UshtarakFatos JAHOShërbimi i Ortopedi-Traumatologjisë, SpitaliUshtarakGjergj ÇAUSHIShërbimi i Tokosikologjisë, Spitali UshtarakZyhni SULAJBiokimi Klinike, QSUTNdok MARKUFarmaciLeonard DEDJA

Çrregullimet shmangen me një higjienë të mirëMIRALD GINA

Probleme megjumin? Ja zgjidhja

1414141414 E enjte, 8 mars 2012 A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICUW W W . S H Q I P T A R J A . C O M

Jeto shëndetshëm!

MIRALD GINA

Probleme me gjumin?Ja zgjidhjet natyrore

Mungesa e gjumit, risk për hipertensionin

Përpara se të nxitoni përnë farmaci për të blerëmjekime pa recetë për

gjumin, provoni një prejmënyrave të mëposhtmenatyrale. Shumë prej tyre jovetëm që ndihmojnë për prob-lemet me gjumin, por mund tëndihmojnë edhe për relak-simin e muskujve.

MAGNEZI DHE KALCIUMIMagnezi dhe kalciumi ndi-

hmojnë me gjumin dhe nësemerren së bashku, bëhen ako-ma më efektivë. Për më tepër,nëse merrni magnez, asn-jëanësoni problemet e mund-shme me zemrën që mund tëshfaqen nëse merrni vetëmkalcium. Merrni 200 mili-gramë magnez – uleni dozënnëse shkakton diarre – dhe600 miligramë kalcium çdonatë.( Konsultoni mjekun duajpër dozat).

MARULJA E EGËR(LACTUCA VIROSA)

Nëse vuani nga ankthi,dhimbjet e kokës, ose dhimbjae muskujve apo artikulacion-eve, ndoshta e njihni marulene egër. Ajo është gjithashtu

SI TË BËNI NJË GJUMË TË MIRË? para se të bini për të fjetur.

AROMATERAPIASekreti është bima e li-

vandës ose trumza! Studimetkanë treguar që ndihmon përnjë gjumë të mirë. Gjithashtuështë një mënyrë e lirë dhe jotoksike për një gjumë të paqtë.Gjeni një spraj me livandë tëvërtetë dhe spërkatni jastëkunpërpara se të flini.

JOGA, OSE MEDITIMIBëni lëvizje të ëmbla dhe të

lehta të jogës, pa sforcim dhelodhje të tepërt, pasi kjo mundt’iu nxjerrë gjumin në vend qët’iu ndihmojë të flini. Provonistretching në shtrat të pasuarnga meditimi i thjeshtë. Mby-llni sytë dhe për 5-10 minuta ikushtoni vëmendje asgjëjetjetër, veç frymëmarrjes.

ÇAJI JESHILNë çajin jeshil gjendet një

aminoacid që quhet L-teanina.Ky aminoacid jo vetëm që ndi-hmon për të qëndruar zgjuardhe aktivë gjatë ditës, por edhepër të bërë një gjumë të thellënatën. Megjithatë, çaji jeshilnuk përmban sasi të mjaf-tueshme për të shtuar fazatREM të gjumit. Përveç kësaj

mund t’iu duhet të ngriheninatën për të shkuar në tualet.Në vend të çajit jeshil mund tëprovoni një produkt tregtar qëquhet Suntheanine, i cili përm-ban vetëm L-teaninë. Merrni50-200 miligramë përparagjumit.

VALERIANAValeriana është një prej

gjumëndjellësve më të zakon-shëm që përdoren për pagjumës-inë. Megjithatë, ajo është mëtepër efektive kur përdoret për njëkohë të gjatë. Por, rreth 10% enjerëzve që përdorin valerianandjehen më tepër energjikë, gjëqë mund t’i pengojë të flenë. Nëseju ndodh kjo, merrni valerianagjatë ditës. Nëse jo, atëherë mer-rni 200-800 miligramë përparase të flini.

MEDIKAMENTET

Pilulat“gjumëvënëse”vrasinStudimi zbulon se

përdoruesit mëaktivë të këtyre pilu-lave kanë mortalitet5.3 herë më të lartëdhe 35% risk për tëzhvilluar kancer. Njëstudim i ri arriti nëpërfundimin që njer-ëzit që marrin table-ta për gjumë, kanërisk më të lartë për tëvdekur sesa njerëzitqë nuk i përdorinkëto barna. Udhë-heqësi i studimitshprehet se nuk janëtë sigurt, por duketse pilulat e gjumitmund të jenë po aq tërrezikshme sa edheduhanpirja. Bëhetfjalë për klasën emedikamenteve qëquhen hipnotikë. Gr-upi i personave qëpërdorin këto med-ikamente përgjithë-sisht janë të mosh-uar dhe me prob-leme të tjera shënde-tësore, ndaj nukmund të lidhet drejt-përdrejtë vdekja mekëto pilula, megjith-atë, ky studim u biekëmbanave të alarm-it! Kështu që gjith-monë iu duhet dhënëpërparësi mënyravejofarmakologjike tëtrajtimit të pagjumë-sisë. Edhe kur për-doren duhen kufizuarnë periudha të sh-kurtra kohe.

Sugjerimet

Termi çrregullime të gjumit mundtë sugjerojë përpëlitjen në shtrat

gjatë gjithë natës, por të qëndruarit zg-juar për orë të tëra është vetëm njëshembull i shumë prej çrregullimeveqë ndikojnë gjumin dhe funksioninnormal gjatë ditës. Në fakt, mund tëkeni një çrregullim të gjumit edhe paqenë në dijeni. Shkaqet janë nga mëtë ndryshmet, por stresi luan një rolthelbësor. Faktorët stresues, si përshembull një tension emocional shpi-en në adoptimin e sjelljeve të gabuara,ndryshimin e cikleve fiziologjike (përshembull ritmi i zemrës) ose në sim-ptoma konjitive apo emocionale (psh.ankthi).Sa orë gjumë na duhen?Nuk ka një numër normal orësh që tëpërcaktojë një gjumë të mirë. Pjesa mëe madhe e të rriturve kanë nevojë për7-9 orë në ditë; të tjerë ia dalin më sëmiri edhe me gjashtë orë. Madje edhetë fjeturit shumë gjatë mund të jetëproblem, pasi mund të tregojë çrreg-ullime të tjera, si depresioni ose sindro-

ma e lodhjes kronike.Mungesa dëmton shëndetin!Në një studim Britanik, shkencëtarëtzbuluan se njerëzit që kanë mungesë tëvazhdueshme gjumi (5 orë ose më paknë natë) janë më të rrezikuar për të pa-sur presion të lartë gjaku dhe problemekardiovaskulare. Gjithashtu, gjumi ipamjaftueshëm rrit riskun për zhvil-limin e obezitetit, diabetit, alkoolizmitdhe aksidenteve automobilistike. Përmë tepër, një studim i vitit 2007 i Uni-versitetit të Kalifornisë konfirmoi atë qëishte evidente prej shumë kohësh: mu-ngesa e gjumit ndikon drejtpërdrejtë nëzonat e trurit që janë përgjegjëse për

humorin dhe përqëndrimin.Shenjat e një gjumi të shëndet-shëmMjekët duhet të shohin si sasinë edhecilësinë e gjumit për të zbuluar njëproblem të mundshëm. Kur vjen punapër cilësinë e gjumit, pacientët jo gjith-monë janë të vetëdijshëm për prob-lemet që mund të kenë. Një person qëvuan nga pagjumësia, i cili rri shtrirëgjithë natën pa arritur të vërë gjumë

në sy, e kupton fare mirë që ka njëproblem. Dikush që vuan nga apnea egjumit mund të mos jetë në dijeni përproblemin që ka. Treguesi më i be-sueshëm i një çrregullimi është gjend-ja gjatë ditës. Nëse përgjithësisht ndi-heni të gjallë, aktivë dhe të freskët,bëni një gjumë të shëndetshëm. Nësezgjoheni vazhdimisht të përgjumur, tëirrituar dhe konfuz, mund të keni njëçrregullim me gjumin.

PAGJUMËSIA

SIMPTOMATPacienti ankohet për zgjime të shpeshta gjatë natës, për tentativa tëpasuksesshme për të fjetur dhe për përgjumje të zgjatur gjatë ditës.Ndjenja e lodhjes, nevoja për të pushuar dhe kompromentimi ieficiencës në përgjithësi shoqërojnë problemet e gjumit. Zakonisht kanjë perceptim të një gjendjeje të keqe të përgjithshme e cila katendencë të bëhet kronike. Normalisht fillon pas moshës 20-30 vjeç.

VLERËSIMI PSIKOLOGJIKPagjumësia është më shpesh një simptomë e çrregullimevepsikologjike dhe jo një çrregullim parësor. Depresioni është njëkarakteristikë që e bashkëshoqëron.

Mbani një regjim të rregullt gjumi, flini dhe zgjohuninë të njëjtën orë. Përpiquni të shmangni mënyrën ejetesës me mungesë të vazhdueshme të gjumit gjatëjavës dhe fjejtjen përgjatë gjithë fundjavës për tëzëvendësuar orët e munguara.

Mos hani rëndë përpara se të flini. Një vakt i lehtëmund t’iu ndihmojë të flini më mirë.

Në përgjithësi, është mirë që të shmangni dremitjetgjatë ditës. (Përjashtim përbëjnë të moshuarit.)

Kryeni aktivitet fizik çdo ditë. Rezultatet më të miraarrihen nëse aktiviteti kryhet pasdite vonë ose herët gjatëmbrëmjes. Ushtrimet vonë në mbrëmje mund taçrregullojnë gjumin.

Minimizoni marrjet e kafeinës dhe duhanpirjen 8 orëtpërpara se të flini.

Mos e shihni orën gjatë natës. Nëse ju nevojitet njëorë me zile, vendoseni në një sirtar pranë shtratit, nëmënyrë që ta dëgjoni, por mos ta shihni.

Nëse ka diçka që ju shqetëson kur bini për të fjetur,shkuajeni në një copë letër dhe premtoni se do ta shihninë mëngjes. Deri atëherë, harrojeni!

Dhoma e gjumit duhet të jetë një ambjent irehatshëm. Në përgjithësi, është më mirë të jetë pak efreskët sesa e ngrohtë.

Mos përdorni alkool për të fjetur më mirë.

Higjena e mirë shmang çrregullimet e gjumit

efikase për qetësimin e ankthit,madje mund të ketë veprimedhe në sindromën e këmbëve

të shqetësuara. Kur përdornisuplemente të marules së egër,merrni 30-120 miligramë për-

PAGJUMËSIA është më shpesh njësimptomë e çrregullimeve psikologjike dhejo një çrregullim parësor

1515151515E enjte, 8 mars 2012W W W . S H Q I P T A R J A . C O MA SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

Sëmundjet endokrine

TAULANT MUKA9 Këshilla për të mbajtur

këmbët tuaja të shëndetshmeDiabeti: Çfarë duhet dhe nuk duhet të bëni

KËSHILLA PËR KËPUCËT

Nëse jeni me diabet ka shumëgjasa që të keni probleme mekëmbët tuaja. Kjo ndodh

kryesisht për shkak të dëmtimit tënervave ( neuropatia diabetike).Dëmtimi nervor mund të shkaktojëhumbje të ndjesisë në këmbët tua-ja. Për pasojë ju mund të mos ndje-ni dëmtimet që mund të shkakto-het në to.

Dëmtimet që zhvillohen në këm-bë mund të infektohen lehtësishtdhe mund të kalojnë pa u vënë re,duke çuar në zhvillimin e infeksion-eve më serioze dhe në ulçera tëlëkurës. Diabeti e vështirësonmjekimin e infeksionit dhe për pa-sojë këto ulçera mund të çojnë nëinfeksione të indeve të thella. Ras-tet ekstreme mund të shkojnë derinë amputim të këmbës.

Fatmirësisht, kujdesi ndaj këm-bëve tuaja është i lehtë nëse e dinise ç’duhet të bëni. Është e rëndë-sishme të kontrolloni çdo ditë këm-bët tuaja për skuqje, flluska, enjtje,dhimbje, prerje ose plagë.

1. Duhet: Të lani këmbët çdo ditëme sapun të butë dhe ujë të vakët.Sigurohuni që uji nuk është shumëi nxehtë. Thajini me kujdes, edhemidis gishtave. Këshillohet të për-doren pomada për të mbajturlëkurën e butë

Nuk duhet: Të lani këmbët tuajame ujë të nxehtë. Mund të shkak-tojë djegie.

2. Duhet: Të prisni thonjtë egishtave të këmbës rregullisht përtë parandaluar depërtimin e tyre nëmish. Më pas i limoni.

Nuk duhet: Të jenë të mprehtë.3. Duhet: Të vishni këpucë sa

herë që qëndroni në këmbë. Atoduhet të përshtaten me këmbët tu-

aja dhe të jenë të rehatshme.Nuk duhet: Të ecni këmbëz-

bathur apo të vishni këpucë që indjeni të ngushta.

4. Duhet:Të zgjidhni këpucë qëjanë të përbërë prej materiali që le-jon ajrosjen e këmbës. Përzgjidhninjë këpucë me shuall të rehatshëmpër të absorbuar presionin.

Nuk duhet: Të vishni sandale,taka të larta ose me majë.

5. Duhet: Të zëvendësoni kë-pucën kur shenjat e konsumimit tëtyre bëhen të dukshme, për shem-bull kur griset veshja e brendshmee këpucës. Kontrolloni këpucën nëbrendësi për zhavor ose për zonatë ashpra.

Nuk duhet: Të mbani veshur kë-pucë që kanë zona të ashpra osepjesë të grisura në brendësi. Hidhi-

ni ato dhe blini një palë të reja.6. Duhet: Të vishni gjithmonë

çorape të pastra dhe të thata. Atondërrohen çdo ditë.

Nuk duhet: Të vishni çorapetë tendosura ose çorape të për-bera me material nailoni

7. Duhet: Të vishni çorape kurkeni ftohtë nga këmbët edhe kurjeni në krevat.

Nuk duhet: Të përdorni bido-na uji dhe batanije elektrike përngrohjen e këmbëve tuaja sepsemund të shkaktojnë djegie

8. Duhet: Të lëvizni gishtat ekëmbës dhe këmbën tuaj disaherë në ditë për të ruajturqarkullimin e gjakut

Nuk duhet: Të qëndroni në njëpozicion për një kohë të gjatë osetë uleni më këmbët tuaja të

kryqëzuara. Këto pozicione mundtë bllokojnë fluksin e gjakut nëkëmbë.

9. Duhet: Të jeni aktiv. Vijinidetyrë vetes të kryeni të paktën 30minuta aktivitet fizik çdo ditë.

Konsultohuni me mjekun tuaj përllojin e aktivitetit që është më i për-shtashëm.

Nuk duhet: Të pini duhan. Du-hanpirja mund të shkaktojë ulje tëfluksit të gjakut në këmbët tuaja.

Diabeti

Sa alkool duhet të konsumojmë?Alkooli përpunohet në trup

pothuajse në të njëjtën mënyrësikurse yndyrnat, duke siguruar tënjëjtin sasi kalorish . Për pasojë, kon-sumi i alkoolit nga pacientë me dia-bet mund të shkaktojë rritjen e nivelittë sheqerit në gjak. Përpara se të kon-sumoni alkool, është e këshillueshmetë kontrolloheni te mjeku juaj për tëparë nëse jeni mbipeshë, keni niveltë lartë të sheqerit në gjak ose keninivel të lartë trigliceridesh.EFEKTESi mund të ndikojë alkooli nëdiabet? Sasi të moderuara alkooli mundtë shkaktojnë rritjen e nivelit tësheqerit në gjak, ndërsa alkooli itepërt mund të ulë nivelin e tij dukerrezikuar edhe jetën. Birra dhe vera e ëmbël mbajnëkarbohidrate. Për pasojë, konsumi-mi i tyre mund të rrisë nivelin esheqerit në gjak.

Pacientët me diabet duhet të ndjekinkëto këshilla mbi konsumimin e alk-oolit: Mos konsumoni më shumë se dypije (të sasive mesatare) alkoolikebrenda një dite. Pini alkool të shoqëruar patjetërme ushqime. Pini ngadalë. Shmangni pijet e përziera mesheqer dhe verërat e ëmbla. Mund të përzieni likuoret me ujëose me pije të buta dietike.USHQYERJEDieta në diabet, rol thelbësor nëkurën e tijNëse ju keni diabet atëherë duhet tëndiqni një dietë ushqimore speciale.Qëllimi i saj është të mbahet nënormë niveli i sheqerit për të paran-daluar komplikimet tipike të kësajsëmundeje. Duke zgjedhur me kujdesushqimet dhe oraret e vakteve mundtë shmangni krizat hipoglicemike.

Alkooli stimulon oreksin. Kjomund të shkaktojë tek ju mbiush-qyerje duke alteruar kontrollin enivelit të sheqerit në gjak. Alkooli mund të prishë efektetpozitive të medikamenteve orale qëpërdoren në diabet ose edhe të vetëinsulinës. Alkooli mund të rrisë nivelin etriglicerideve dhe tensionin egjakutDiabeti dhe konsumimi i alk-oolit:

PLAN USHQIMOR PËR PACIENTËT ME DIABET,JA KALORITË DHE GRAMATURAT E USHQIMEVE

Mëngjesi(360 kalori, 52.5 gram karbohidrate)1 fetë buke të thekur (me miell misri të pasitur) me margarine (një lug çaji)¼ filxhan me djath½ filxhan më qull tërshëre½ filxhan qumësht i skremuar½ banane Dreka(535 kalori, 75 gram karbohidrate)1 filxhan me sup perimesh me 4-6 feta buke tëthekura (të vogla)1 sanduiç turk (2 feta bukë misri me miell tëpasitur; 28,35 gr mish gjel deti dhe 28,35 grdjath me përmbajtje të ulët yndyre; 1 lugë çajimajonez)1 kokërr mollë Darka(635 kalori, 65 gram karbohidrate)114 gram gjoks pule në zgarë me borzilok2/3 filxhan oriz kaf½ filxhan me karrota1 fetë e vogël buke misri me miell të pa situr memargarine (një lugë çaji)4 kajsi të konservuara, jo të ëmbla

Duhet te keni të paktën dy palë këpucë në mënyrë që tëvishni një palë të ndryshme çdo ditë.

Ndryshoni këpucët tuaja pas 5 orëve që i keni veshur oseuluni dhe hiqini ato për pak kohë për t’i dhënë këmbëve tuajapak pushim

Përpiquni t’i vishni këpucët e reja për jo më shumë se njëorë, të paktën në ditët e para.

Konsultoheni me mjekun tuaj nëse ju nevojiten këpucëspeciale që i përshtaten këmbëve tuaja.

BIRRA dhe vera e ëmbël mbajnëkarbohidrate. Për pasojë, konsumimi i tyremund të rrisë nivelin e sheqerit në gjak

1616161616 E enjte, 8 mars 2012 A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICUW W W . S H Q I P T A R J A . C O M

ALERGENI përfaqëson shkakun e alergjisë. Nëse jemipara një shpërthimi alergjik që provokon simptomaduhet kontaktuar me mjekun specialist, alergologun

Alergologji

ARMINDA AVDULAJ

Vjen pranverapor vijnë

edhe alergjitë!Simptomat rëndohen gjatë

ditëve të nxehta dhe të thata

Ardhja e pranverës përbën një arsye shqetësimi për ata të cilët vuajnë

nga alergjitë sezonale. Megjith-atë marrja e disa masave paran-daluese mund të ndihmojë nëmbajtjen nën kontroll të sim-ptomave. Alergjitë e pranverësmanifestohen në forma të ndry-shme, ku riniti (rrufa) alergjiksezonal është më i shpeshti. Pa-varësisht se në disa raste këtyreçrregullimeve nuk u jepetrëndësi dhe mund të kalojnë pau vënë re, herë të tjera shenja tëtilla si bllokimi i hundëve, loti-mi, kruarja e hundës, kolla apovështirësia për të marrë frymëmund të kushtëzojnë jetën e njëalergjiku.KUR SHFAQET DHE PSE

Në përgjithësi, alergjitë në

formën e rinitit alergjikshfaqen zakonisht në fëmijëridhe adoleshencë, por mund tëbëhen të dukshme në çdo mo-ment të jetës, si tek meshkujtashtu dhe tek femrat, edhenëse nuk kanë patur kurrë al-ergji. Çdo gjë varet nga ndjesh-mëria individuale dhe nga ek-spozimi ndaj agjentit që sh-kakton alergji. Bëhet fjalë përnjë patologji që mund tëtrashëgohet. Përllogaritet se70% e fëmijëve nga prindër al-ergjikë kanë prirje më të mad-he për të vuajtur nga alergjia.SI TË IDENTIFIKOJMËALERGENIN

Alergeni përfaqëson sh-kakun e alergjisë. Nëse jemipara një shpërthimi alergjik qëprovokon simptoma duhetkontaktuar me mjekun special-ist, alergologun. Gjatë bisedësme të duhet shpjeguar se kurshfaqen simptomat, cilat janëdhe në çfarë rrethanash

shfaqen me intensitet më tëmadh. Mjeku specialist kryennjë test që konsiston në futjene ekstrakteve të ndryshme nënlëkurë me qëllim identifikimine alergenit ose alergenëve. Mëpas, mund të lindë nevoja për

1.Injektimet e rregullta mund të ulin simptomatPavarësisht se nuk ekziston një kurë përfun-

dimtare për alergjinë, injektimet periodike (të njo-hura ndryshe si imunoterapia), përfaqësojnë gjënëmë të afërt me të. Në rast se ju vuani nga alergji tëforta ose reaksione nga disa alergenë, mund të mer-rni përfitime terapeutike nga imunoterapia. Përkëtë, duhet të konsultoheni me mjekun specialist.

2.Shiu “shplan” poleninDitët më të mira për ata që vuajnë nga alergjia

janë ato kur ka rënë një shi i fortë. Nivelet e po-lenit mund të ndikohen nga temperatura, momen-ti i ditës, lagështia dhe shiu. Vlerat e polenit nëajër ulen gjatë ditëve të freskëta. Këto vlera kanëprirje të jenë më të larta nga ora 10 e mëngjesitderi në orën 4 pasdite, veçanërisht gjatë ditëve tënxehta, të thata dhe me erë.

Jeni alergjikë?

Masat që duhet të merrni në këtë stinë

MITE MBI ALERGJITË

A E DINI SE

Ja dy fakte interesantembi alergjinë

kryerjen e analizave labora-torike specifike. Së fundi, pasidentifikimit të alergenit sh-kaktar të alergjisë, mjeku spe-cialist jep trajtimin e duhur, tëshoqëruar me këshilla paran-daluese.

Rekomandohetspërkatja e dhomësose banesës me ujë

Ka shumë rëndësi të dihet se nëcilën periudhë të vitit lëshon

polene pema apo bima ndaj të cilitkeni alergji; ashtu si dhe të njihenzonat ku dëndësia e këtyre bimëveështë më e madhe. Me anë të nd-jekjes së disa udhëzimeve të thjesh-ta mund të minimizoni simptomatgjatë periudhave të alergjisë.Mbajtja e dritareve mbyllurGjatë udhëtimit në makinë mbanixhamat e mbyllura dhe, nëse ështëe mundur, përdorni një filtër “anti-polen”. Dritaret duhet të jenë tëmbyllura gjatë gjumit. Momenti mëi mirë për të ajrosur shtëpinë ështënë mëngjes herët ose në darkë.Lani rrobatGjatë ditës, veshjet tuaja mbushenme grimca që mund të jenë shkak ialergisë. Kur ktheheni në shtëpi,

ndërroni rrobat. Gjithashtu,shmangni tharjen e rrobave në ajërtë pastër.Veprimtaria në ajër të pastërRekomandohet shmangia e daljesjashtë gjatë ditëve kur niveli i polen-it është më i lartë dhe, mbi të gjitha,shmangia e daljes para ose pas njëstuhie apo ditët kur fryn shumë erë.Në rastin e kryerjes së ushtrimevefizike, është më mirë që ato të kry-

hen në mjedise të mbyllura. Duhetthënë se simptomat e pacientëve al-ergjikëve përmirësohen pas shiut.UdhëtimeKlima e parapëlqyer është ajo pranëdetit. Është mirë të shmangen udhë-timet në fshat apo në mal, duke qenëse përqëndrimi i polenit mund të jetëderi dhjetë herë më i lartë krahasuarme qytetin.Spërkatja e shpeshtë me ujëRekomandohet spërkatja e dhomësose banesës me ujë, sidomos përparagjumit.Shmangia e kontaktit me lëndëirritueseDuhet shmangur sa më shumë të jetëe mundur qëndrimi në mjedise tëngarkuara me tym, bojëra, kar-burant, etj. Njëkohësisht duhet qën-druar larg ndryshimeve të menjëher-

shme të temperaturës dhe kor-renteve me ajër të ftohtë.UshqimetDuhet shmangur ngrënia e mjaltitpër shkak se përmban sasi të mëdhapoleni. Nga ana tjetër, konsumi i ça-jit të kuq (rooibos afrikan) ndihmonshumë në trajtimin e alergjive dukeqenë se vepron si antihistaminiknatyral, nuk sjell përgjumje dhe nxitrelaksimin e mirëqënien.Parandalimi i alergjive te fëmijëtVihen re gjithmonë e më shumë ras-te me alergji te fëmijët në moshë tëvogël. Me qëllim rritjen e moshës sëshfaqjes së simptomave rekoman-dohet që prindërit të mos jenë tëshqetësuar me pastërtinë e tepërtgjatë rritjes së fëmijës, sepse mikro-bet do të bëjnë që fëmijët të imuni-zohen kundër alergjive të ardhshme.

Të rriturit preken nga alergjitë, edhe pse nuk kanë vuajtur në fëmijëri

Miti: lulet nxisin alergjinë.Disa nga personat të cilët profesioni i tyre i bën që të jenë në kontakt të vazhdueshëmme lulet mund të kenë simptoma alergjike, por në përgjithësi, bimët që shkaktojnëalergji janë shkurre që prodhojnë polene.

Miti: nuk ka polene në plazhDakord, është e vërtetë që krahasuar me vende të tjera, plazhi i bën mirë alergjikëve.Zonat pranë detit në përgjithësi kanë më pak polene. Por ama, nuk duhet harruar qëpranë detit ka barishte dhe shkurre të cilat mund të rinxisin simptomat e alergjisë.

Miti: mjalti “i zonës” mund të reduktojë alergjitëTeoria se ngrënia e mjaltit të zonës ndihmon alergjikët nuk është vërtetuar nëstudime. Ka njerëz të cilët besojnë se poleni që ndodhet në mjalt do t’i desensibilizojëata, duke mos shfaqur simptomat e rinitit alergjik. Nga ana tjetër, polenet që ndodhennë mjalt mund të mos përfshijnë ato polene ndaj të cilëve ju jeni alergjik.

Miti: alergjia e fëmijëve do zhduket me moshënDisa fëmijë mund të shfaqin përmirësim në disa lloje alergjish, por kjo nuk ndodh nërinitin alergjik sezonal.

Miti: alergjia nga mykërat shfaqet vetëm në mjedise të brendshmeSporet e mykrave mund të gjenden gati kudo. Ato rriten në tokë, në gjethet e rëna edrunjtë e kalbur, veçanërisht në klimë të lagësht. Gjasat më të larta për të pasur njëreaksion alergjik janë në verë, pasi myqet nuk janë aktive gjatë dimrit.

Miti: nëse nuk ke patur alergji gjatë fëmijërisë, nuk do të vuash asnjëherë prej tyre.Shpesh alergjitë fillojnë në fëmijëri. Por gjithashtu mund të zhvillohen te të rriturit.Disa prej tyre takohen pasi ndryshoni mjedis dhe bini në kontakt me alergenë të rinj.Një pjesë e të rriturve rizhvillojnë simptomat që kanë patur gjatë fëmijërisë.

1717171717E enjte, 8 mars 2012W W W . S H Q I P T A R J A . C O MA SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

GINGIVITI I SHTATZANISË Në mungesë tëtrajtimit mund të progresojë drejt një forme mëserioze, e cila prek jo vetëm mishrat, por edhe kockën

Mjeku përgjigjet

BLERTA DOLLAKUMjeke stomatologe

Koha optimale për trajtim dentar, tremujori i dytë

Shtatzania është një moment i veçantë në jetëne një gruaje, gjatë të cilit

ndërthuren emocionet përsjelljen në jetë të një fëmijedhe shqetësimi që ai të lindë ifortë e i shëndetshëm. Një roltë rëndësishëm në mbarëva-jtjen e kësaj periudhe delikatee plot ndryshime intensive kakujdesi i nënës për shëndetine saj. Shëndeti oral ështëpjesë integrale e shëndetit tëpërgjithshëm dhe kërkon njëvëmendje të veçantë jovetëm për të parandaluarproblemet e nënës me gojëndhe dhëmbët, por edhe prob-lemet në rritjen dhe zhvil-limin e fëmijës.

Cilat janë ndryshimetqë ndodhin në gojën timegjatë shtatzënisë?

Ndryshimet fiziologjikedhe emocionale gjatë peri-udhës së shtatzanisë prekinedhe shëndetin tuaj oral.Ndryshimet që shfaqen nëgojën tuaj karakterizohennga skuqja, enjtja dhe gjako-sja e mishrave të dhëmbëve(që prek rreth 60%-70% tëgrave shtatzëna), konsumimidhe dëmtimi i smaltit tëdhëmbëve për shkak të mje-disit acid të krijuar në gojë,tharja e shpeshtë e gojës sirezultat i ndryshimeve hor-monale dhe lëvizshmëria erritur e dhëmbëve.

A është e vërtetë qëgjatë dhe pas shtatzanisëdhëmbët prishen sepseato varfërohen nga kal-ciumi, nga konsumimi itij për nevojat e bebit?

Prishja e dhëmbëve gjatëdhe pas shtatzanisë është njëfenomen që vihet re në shu-micën e grave shtatzëna, porkjo vjen si rezultat i ndry-shimit të zakoneve të tëngrënit, dietës së çrregulltdhe shpesh neglizhencës përt’u kujdesur në mënyrë ade-kuate për higjienën dentare.Gjithsesi kjo nuk vjen prejvarfërimit nga kalciumi.Humbja e kalciumit ngadhëmbët e nënës dhe për-dorimi i tij për të përmbush-ur nevojat e bebit është njëmit që ka qarkulluar për njëkohë të gjatë, por që nuk kabaza shkencore. Kalciumi qëmerr fëmija juaj në bark e ka

prejardhjen nga ushqimi qëju konsumoni, jo nga dhëm-bët tuaj. Edhe në rastet kurai është i pamjaftueshëm,trupi juaj do t’i plotësojënevojat e fetusit dukeshfrytëzuar kalciumin e de-pozituar në kocka. Marrja e

sasisë së duhur të kalciumitnga nëna gjatë shtatzanisë kanjë rëndësi të madhe sepseprania e tij siguron njëekuilibër normal në proces-in e kalcifikimit të dhëmbëvesë fetusit që fillon pas muajittë pestë të shtatzanisë. Në

mënyrë të vecantë, marrja ekalciumit duhet të rritet nëtremujorin e fundit të sh-tatzënisë 30% më shumë.Për këtë qëllim rekoman-dohet përdorimi i qumështit,perimeve, peshkut dhe fru-tave të pasura me kripëra të

kalciumit.Pse gjatë shtatzënisë

mishrat e dhëmbëve ikam vazhdimisht të sku-qur, të enjtur dhe gjakos-en menjëherë gjatë larjessë dhëmbëve?

Në periudhën e shtatza-nisë, në trupin tuaj ndodhinndryshime të shumta hormo-nale. Nivelet e rritura të pro-gresteronit i bëjnë më tëndjeshme mishrat e dhëm-bëve ndaj pllakës bakteriale tëakumuluar. Për këtë arsye atoreagojnë në mënyrë të ekza-gjeruar ndaj pranisë së saj mepasojë skuqjen, enjtjen dhegjakosjen e tyre gjatë larjes sëdhëmbëve. Kaq karakteristikështë ky fenomen për gratështatzëna sa sëmundja quhetgingiviti i shtatzanisë.

Pse është e rëndë-sishme të trajtohet gingi-viti i shtatzanisë?

Në mungesë të trajtimit aimund të progresojë drejt njëforme më serioze, e cila prekjo vetëm mishrat, por edhekockën ku janë të fiksuardhëmbët duke nxitur shkrirjene saj. Përvec efekteve negativeqë jep në shëndetin tuaj oral,kjo sëmundje rrit në mënyrëdomethënëse riskun për tëpasur një lindje të parakohs-hme ose një bebe me peshë tëulët në lindje. Pran-daj, nëse keni prob-leme me mishrat edhëmbëve- janë tëskuqur, të enjtur dhegjakosen men-jëhërë- duhet te kon-sultoheni memjekun tuaj stoma-tolog në mënyrë qëkjo situatë të trajto-het përpara se tëavancojë më tej.

A ka ndonjëlidhje ndërmjetdietës gjatë shtat-zanisë, shëndetittim oral dhebebes në të ardh-men?

Një dietë e balancuar ështëe domosdoshme për të siguru-ar elementët e nevojshëm ush-qyes për ju dhe beben tuaj. Ajoçka ju hani gjatë nëntë mua-jve të shtatzanisë ndikon nërritjen dhe zhvillimin e orga-nizmit të bebes, duke përfshirëkëtu edhe dhëmbët e tij.Dhëmbët e fëmijës fillojnë tëformohen gjatë muajve të 3-6

të shtatzanisë dhe për këtë ar-sye është e rëndësishme që jutë merrni sasinë e duhur tëlëndëve ushqyese- veçanërishttë kalciumit, proteinave, fos-forit dhe vitaminat A, C dhe D.Gjatë shtatzanisë, shumë grakanë dëshirë të hanë ndërm-jet vakteve. Edhe pse kjo ësh-të dicka normale, ngrënia eshpeshtë ndërmjet vakteve,vecanërisht kur bëhet fjalë për

ushqime të pasura me karbo-hidrate mund të bëhet shkakpër prishjen e dhëmbëve dheshfaqjen e kaviteteve. Prandajnë rastet kur nuk i rezistonidot dëshirës për të shijuar dic-ka, sigurohuni që të zgjidhniushqime që janë të shëndet-shëm për ju dhe beben, të tillësi fruta, perime e produkte tëqumështit.

TË VJELLAT DHESHËNDETI ORAL

HANI USHQIME TË SHËNDETSHME

Gratë shtatzëna të cilatjanë subjekt i të vjellavetë shpeshta dhe/oserefluksit nga stomakujanë të rrezikuara ngaerozioni i dhëmbëve, njëfenomen që preksmaltin e dhëmbëve i cilipër shkak të mjedisitacid që formohet nëgojë, konsumohet dhedëmtohet. Për taparandaluar këtë juduhet të:

Shpëlani gojënmenjëherë pas tëvjellave me ujë ose menjë tretësirë të pregatiturnga një filxhan caji ujëdhe një lugë kafeje mesodë buke.

Përtypni camcakëzpa sheqer për tëstimuluar fluksin epështymës, në mënyrëqë ajo të neutralizojëmjedisin acid në gojë.

Vendosni një sasi tëvogël paste dhëmbëshnë dhëmbët tuaj dheprisni të paktën 30minuta përpara se t’i laniato në mënyrë që tëevitoni dëmtimin e smaltittashmë të zbutur.

PËR NJË HIGJIENË ORALE TË MIRË!

Për të plotësuar nevojat e bebes tuaj për kalcium duhet të konsumoni ushqimetë pasura me të siç janë produktet e qumëshit apo të sojës..

Konsumoni ushqime të shëndetshme: fruta, perime, drithëra.

Evitoni konsumin e tepruar të ushqimeve të ëmbla, veçanërisht në periudhënmes vakteve.Kujdesuni për higjienën tuaj dentare

Lani dhëmbët të paktën dy herë në ditë për 2-3 minuta.

Përdorni fillin dentar të paktën një herë në ditë për të pastruar hapësiratndërmjet dhëmbëve. Pini shumë ujë

Konsumoni sasira të mëdha uji, veçanërisht të fluorizuar.

Konsumoni qumësht me përmbajtje të ulët yndyrnash dhe pa sheqer.

Shmangni përdorimin e pijeve të gazuara e të ëmbla.

Në vend të lëngjeve të frutave konsumoni fruta të freskëta.

Lajini dhëmbët dy herë në ditë me pastë dhëmbësh dhe përdorni fillin dentarpër të pastruar hapësirat midis dhëmbëve në të cilat nuk depërton dot furca.

Konsumoni vakte të ushqyeshme, të pasura me proteina, karbohidrate,yndyrna e vitamina sipas dietës të rekomanduar nga mjeku juaj.

Evitoni të ngrënit ndërmjet vakteve, por nëse e keni vërtët të nevojshme,evitoni përdorimin e ushqimeve të pasura me karbohidrate.

Përdorni ujin ose qumështin me përmbajtje të ulët të yndyrnave dheshmangni përdorimine pijeve të gazuara

Në rastin e problemeve dentare apo orale konsultoheni me mjekunstomatolog.

Nëse ato mund të kërcënojnë shëndetin tuaj apo të fëmijës suaj, duhet tëtrajtohen menjëherë, në të kundërt mund të trajtohen pas lindjes.

Si të kujdesemi për shëndetinoral gjatë shtatzanisë?

1818181818 E enjte, 8 mars 2012 A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICUW W W . S H Q I P T A R J A . C O M

KOMENTET për vetëvrasjen duhen marrë gjithmonëseriozisht. 8 në 10 persona që kanë kryer vetëvrasje kanëfolur për qëllimin e tyre të paktën një herë

Shëndeti mendor

FJORDA KOROMANI

OBSH: Nga afër,askushnuk është normal!

Masmedia stereotipizon të sëmurët mendorë

Sëmundjet mendore

A jeni të zhveshur nga paragjykimet?

SHENJAT PARALAJMËRUESE TËÇRREGULLIMEVE MENDORE

Miku më i mirë i tëvërtës është kohadhe në të njëjtën

kohë, paragjykuesi më i keq!Në kulturën tonë, kur për-shëndetemi me të dashurittanë, themi ‘’Shëndet mbi tëgjitha’’ dhe me të drejtë, se teke fundit çfarë ka më të rëndë-sishme në këtë jetë. Sa herë qëna ndodh të sëmuremi nukkursejmë asgjë, por kur vjenpuna tek sëmundjet mendore,priremi në mënyrë të pan-dërgjegjshme ta shtyjmë nëkohë, ta neglizhojmë apo dheta mohojmë sëmundjen!

Çrregullimet mendoremund të prekin këdo! Kashumë gjasa që secili prejjush të ketë njohur një per-son me probleme të shën-detit mendor. Çrregullime tëtilla si ankthi, depresioni,çregullime të të ngrënit,keqpërdorimi i alkoolit dhedrograve, demenca dhe ski-zofrenia- mund të prekinkëdo, në çdo moment tëjetës. Tema e OrganizatësBotërore të Shëndetësisë përvitin 2011 ‘’Nga afër, askushnuk është normal’’, jo rrallëu bë objekt batutash ndërqytetarë, por statistikat alar-mante shoqëruese ‘’1 në 4

persona vuan nga çrreg-ullime të shëndetit mendornë botë’’, ngriu papriturbuzëqeshjen e shumë prejtyre.

Këto sëmundje shkaktojnëpaaftësi më shumë se çdosëmundje tjetër, ndaj dhekujdesi për to duhet të jetë mëi madh! Pavarsisht kësaj,njerëzit e prekur nga këtosëmundje dhe ata që jetojnë

me ta, ndjejnë frikë,hidhërim, ankth në vend tëmirëkuptimit dhe mbësh-tetjes. Ky lloj qëndrimi jovetëm që i çon më tej drejtmërzisë dhe izolimit, por bënqë këta të sëmurë të moskërkojnë as ndihmën mjekë-sore duke u futur kështu nënjë rreth vicioz.

Çfarë janë çrregulli-met mendore?

Ky term përfshin një sërësëmundjesh të cilat shoqëro-hen me prishjen e funksion-imit normal të individit në

jetën e përditshme dukendikuar mënyrën sesi ndihen,humorin, të menduarit,ndërveprimet ndërpersonalemë ambjentin përreth etj.

Çfarë i shkakton sëm-undjet mendore?

Një tërësi faktorësh aku-zohen për këtë ku përfshihentrashëgimia gjenetike, kim-ia e trurit, mënyra e jetesës,ndodhi të së kaluarës, mar-rdhëniet me njerëzit. Tëgjitha këto ndikojnë, pornuk ka vetëm një faktor tëizoluar. Gjithsesi, cilidoqoftë shkaku, të sëmurët

përjetojnë ndjenja jo nor-male që influencojnë nëprishjen e ekuilibrave so-cialë dhe familjarë.

A mund të trajtohensëmundjet mendore?

Po, mund të trajtohen, sime medikamente ashtu edheme psikoterapi ( biseda mepsikoterapeutin).

Psikiatria, tashmë, i diag-nostikon shumë mirë pa-tologjitë si dhe e njeh dekurs-in e tyre, duke arritur edheefikasitet në trajtim.

Çfarë bën psikiatri?

Psikiatri është një mjek ispecializuar për diagnos-tikimin dhe trajtimin e çrreg-ullimeve mendore! Ai e nd-jek nga afër pacientin për t’ipërshtatur një trajtim duke ubazuar në nevojat individu-ale të tij. Ata janë të kuali-fikuar për të përshkruarmedikamente dhe bash-këpunojnë edhe me special-istë të tjerë të shëndetit.Shpesh shihen si ‘’burgo-

sësit’’ e pacientëve në dhomaizolimi, por kjo nuk është evërtetë. Mund të ndodhëvetëm në rrethana të veçan-ta, si në rastet kur pacientiështë i rrezikshëm për vetendhe për të tjerët. Por kjondodh shumë rrallë!

STIGMA NË PSIKIATRINë Greqinë e lashtë, për të

evidentuar individët që krye-nin krime, iu bëheshin shen-ja në trup me anë të prerjesose djegieve që quheshin stig-mata. Sot qëndrimet deni-gruese dhe negative përkun-drejt personave me problemetë shëndetit mendor janë poaq të rënda për ta. Stigma nëpsikiatri lidhet pikërisht meqëndrimet (paragjykimin)dhe sjelljet negative (dis-kriminim) kundrejt tyre.

Nga vjen stigma?Stigma lind për shumë ar-

sye. Të sëmurët mendorësillen ndryshe, për shembullnjë person me depresionmund të duket i trishtuar apoi mefshtë ndërkohë që nëfazën e manisë mund të jetëtepër i gëzuar, pa një arsye tëdukshme madje mund edhetë irritojë ata që ka përreth.Kur dikush identifikohet si indryshëm, është e vështirë qëtë pranohet. Rrethi vicioz qëkrijohet çon në humbjen ebesimit tek vetja dhe me kal-imin e kohës krijohet bindjase është i çuditshëm dhe nukpërshtatet dot..

Pacientët me sëmundje mendorevazhdojnë të përballen me

paragjykimin dhe diskriminimin nëçdo fushë të jetës, nga gjetja e njëvendbanimi deri tek gjetja e një pune.

Miti 1: Sëmundjet e shëndetit men-dor janë të pazakonta, të rrallaFakt: Sëmundjet mendore janëshumë të shpeshta, madje më tëshpeshta se kanceri, diabeti aposëmundjet e zemrës. Këto sëmund-je mund të prekin këdo pavarsishtmoshës, races, gjinisë, apo gjendjessocio ekonomike.

Miti 2: Njerëzit me sëmundje men-dore janë të rrezikshëm dhe të dhun-shëm.Fakt: Pjesa më e madhe e tësëmurëve mendorë nuk janë më tëdhunshëm sesa njerëzit e shëndet-shëm, madje dhe në rastet kur

bëhen të dhunshëm vijnë për tënjëjtat arsye që shkaktojnë dhunë dhetek individët normalë. Për efekte me-diatike, krimet e të sëmurëve men-dorë përmbëjnë lajm. Nuk ndodhrrallë që në raste të tilla, viktima tëjenë pikërisht ata.

Miti 3: Sëmundjet mendore nuk janësëmundje të vërteta.Fakt: Përkufizimi i sëmundjes është:“Një gjendje patologjike e një pjese, or-gani apo sistemi të organizmit nga sh-kaqe të ndryshme”. Truri është organi

që preket në rastin e sëmundjeve men-dore dhe të jeni të sigurt që është po aqorgan sa zemra, mëlçia apo veshkat!

Miti 4: Njerëzit që flasin për vetë-vrasje nuk e kryejnë atë.Fakt: 8 në 10 persona që kanë kryervetëvrasje kanë folur për qëllimin etyre të paktën një herë. Komentet përvetëvrasjen duhen marrë gjithmonëseriozisht.

Miti 5: Varësia është një stil jetese dhetregon mungesë vullneti/ Njerëzit qëabuzojnë me drogërat janë moralishttë dobët ose të këqinj.Fakt: Varësia është një sëmundjeneurobiologjike që vjen nga ndry-shime të kimisë së trurit. Varësiashpesh vjen kur personat me prob-leme të shëndetit mendor mundohentë vetëtrajtohen duke përdorurdrogëra ose alkool. Haset në prob-

lemet emocionale dhe të sjelljes.

Miti 6 : Çrregulllimet e shëndetitmendor janë të vështira për t’u trajtu-ar dhe zgjasin gjithë jetën.Fakt: Aktualisht, pjesa më e madhe ebarnave që jepen për çregullimet men-dore, me disa përjashtime ( barnat përskizofreninë dhe çrregullimin bipolar)duhet të merren për një periudhë të sh-kurtër (më pak se një vit) vetëm përqetësimin e simptomave.

Miti 7: Njerëzit më sëmundje të shën-detit mendor nuk shërohen kurrë.Fakt: Studimet tregojnë se njerëzit meçrregullime të shëndetit mendor mundtë shërohen dhe të rinisin aktivitetitinnormalisht. Shërimi përfshin riaftë-simin në punë, në shkollë dhe në jetësociale. Me trajtim dhe mbështetje, pje-sa më e madhe e këtyre personave mundt’i rikthehen stilit të mëparshëm të jetës!

Mund të prekin këdopavarsisht moshës,races, gjinisë etj

Nëse ju ose dikush pranë jush ka më shumë se tre ngasimptomat e listuarat në tabelë, duhet të kontaktojëurgjentisht mjekun!

Apati (plogështi) ose humbje të inisiativës ose dëshirëspër të marrë pjesë në aktivitete që më parë ju pëlqenin,duke përfshirë këtu dhe seksin.

Vështirësi me përqëndrimin, memorjen, të menduaritme llogjikë dhe të folurën, por pa vuajtur nga ndonjësëmundje tjetër që mund t’i shkaktojë këto simptoma sihipotiroidizmi, menopauza apo infarkti i trurit.

Çrregullime të gjumit dhe ndryshime në të ngrënë.

Frikë ose ndjenja dyshimi për njerëzit që ju rrethojnëose një ndjenjë e qëndrueshme nervoziteti.

Rritje të ndjeshmërisë ndaj tingujve, pamjeve, aromaveose prekjes.

Luhatje të menjëhershmë të humorit.

Humbje e interesit ndaj miqve, tërheqje nga aktivitetetshoqërore.

Ndjenjë shkëputjeje nga vetja dhe ata që të rrethojnë.

Sjellje të çuditshme dhe jo karakteristike

Rënie e papritur e përformancës, si për shembullprobleme në shkollë, në punë, në kryerjen e aktiviteteve qëmë parë i kryenit lehtë ose lënia pas dore e higjienëspersonale.

Besim i pazakontë dhe i ekzagjeruar për aftësitëpersonale; besimi se mund të kuptoni gjëra që të tjerët nukmunden apo që mund të ndikoni në ngjarje të caktuara.

1919191919E enjte, 8 mars 2012W W W . S H Q I P T A R J A . C O MA SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICU

ÇDO QËNIE e gjallë ka gjene. Ato përbëjnë një‘’set instruksionesh’’, të cilat përcaktojnë si do të jetëorganizmi, si do të përshtatet ndaj mjedisit etj

Të reja nga mjekësia

MARINELA KUMARAKU

Epigjenetika, pse ADN-januk përcakton fatin tënd

Eksperiencat tona nëjetë nuk ndikojnëvetëm mënyrën se si ne

ndërveprojmë me mjedisin.Ato, gjithashtu, mund tëndikojnë në gjenet tona dhetë influencojnë pasardhësittanë- sygjerojnë tashmë njënumër në rritje kërkimesh.

Ngjarjet stresuese dhe për-dorimi i drogërave duket sendryshojnë procesin e aktivi-zimit dhe inaktivizimi të gjen-eve të ndryshme. Disa faktorëmjedisorë krijojnë ndryshimebiologjike kaq domethënësedhe afatgjata, të cilat mund tëtransmetohen në shëndetin egjeneratës tjetër. Kur pri-ndërit stresohen, edhe ADN-ja e fëmijëve të tyre ndikohet.Një studim ka gjetur se ado-leshentët kishin modele tëndryshëm ADN-je në varësi tëshkallës së stresit që shfaqninprindërit e tyre kur ata ishinnë moshën parashkollore.

Çfarë janë gjenet?Çdo qënie e gjallë ka gjene.

Ato përbëjnë një ‘’set instruk-sionesh’’, të cilat përcaktojnësi do të jetë organizmi, si dotë përshtatet ndaj mjedisit, sido të ndërveprojë apo mbije-tojë në të etj. Gjenet janë tëvendosura në molekulën 2 fi-jore të ADN-së, duke formuarkromozomet. Trupi i njeriutka 23 çifte të tilla (në total 46

kromozome). Çdo qelizë etrupit ka të njëjtën ADN. Per-sona të ndryshëm kanë ADNtë ndryshme,prandaj çdo in-divid është unik në origjinali-tetin e tij.

Çfarë është epigjeneti-ka?

Epigjenetika i referohet tëgjitha ndryshimeve të inform-cionit gjenetik të trash-ëgueshme e të përhershme, që

nuk përfshin alterimet esekuencës së ADN-së. Epigje-netika gjen aplikim në shumëfusha të biologjisë. Në zhvil-limet gjenetike për të diferen-cuar qeliza të specializuara tëtrupit nga qeliza burimore tëpadiferencuara, epigjenetikazë një hapësirë të madhe ap-likimi. Molekula që vijnë ngaambjenti, të quajtura grupemetilike, gjenden në ushqim,kimikatet e produketeve shtë-piake të pastërtisë apo nëndotësit mjedisorë. Këtomolekula mund të modi-fikojnë ADN duke luajturkështu një rol shumë tërëndësishëm në aktiviziminose jo të disa gjeneve.

Në një studim, adolesh-

entët, nënat e të cilëve rapor-tuan stres të madh gjatë shtat-zanisë, si për shembull depre-

sion ose konflikt martesor,kishin shumë më tepër modi-fikime të ADN nga molekula

Studimi

Rezultat befasues! Cilësia e gjumit rritet me moshënISID XHURA

Tek 18-24 vjeçarët, më shumëshqetësime me gjumin sesa tek

80 vjeçarët. Cilësia e gjumit përmirë-sohet me kalimin e viteve. Nëse kjonuk ndodh, është një këmbanë alarmiqë mund të tregojë për një sëmundjeose gjendje depresive. Ky ështe rezu-ltati surprizë i studimit më të gjerë tëkryer deri tani mbi lidhjen ndërmjetcilësisë së gjumit dhe plakjes. Nëkundërshtim me mendimin ekzis-tues, përfshirë edhe atë të mjekëve,cilësia e gjumit duket se rritet gjatëjetës. Ky është rezultati befasues i njëstudimi të publikuar në revistën“Sleep”, që ka marrë në pyetje plot155.877 qytetarë amerikanë. Të an-

ketuarit janë pyetur me rrugë telefon-ike, në një përzgjedhje të rastësishme.“Këto rezultate na detyrojnë të rish-ikojmë atë që dimë rreth gjumit në tëmoshuarit, burra ose gra”, thotëMichale Grandner, udhëheqës i stu-dimit. Qëllimi i studimit ishtë kon-firmimi i hipotezës tashmë të njohur,se problemet e gjumit shtohen mekalimin e moshës. Për këtë qëllim u

pyet numri më i madh i personave imarrë ndonjëherë për një studim tëkëtij lloji. Rezultatet e dala si surprizë,kundërshtojnë besimin e përgjiths-hëm se të vjetrit kanë më shumë vësh-tirësi për të fjetur. Akoma më tepër,rezultatet kundërshtojnë tendencën emjekëve për t’i konsideruar prob-lemet e gjumit si të zakonshme tek tëmoshuarit. Të intervistuarit janë py-etur nëse kanë shqetësime megjumin, ose nëse ndjejnë përgjumjegjatë ditës. Ndër të tjera është regjis-truar rraca, të ardhurat, arsimimi,gjëndja e përgjithshme e humorit,sëmundje ekzistuese dhe koha ngavizita e fundit tek mjeku. Sipas rezu-ltateve, të intervistuarit e grupmoshës18-24 vjeç raportojnë më shumëshqetësime të gjumit se ato të grup-

moshës mbi 80 vjeç. Vetëm grup-mosha 40-59 vjeç bën përjashtim, kuperceptimi i cilësisë së gjumit ështëmë i dobët se grupmoshat e tjera.

Problematika më e shprehurte femrat

Të intervistuarit që referojnësëmundje ekzistuese dhe gjendjedepresive zakonisht kanë edhe prob-leme me gjumin. Ndërkohë prob-lemet me gjumin dhe gjendja e përg-jumjes duken të jenë më të shprehurtek femrat se tek meshkujt. Kjo lid-het edhe me periudhën e meno-pauzës, e cila duket se influencon nëcilësinë e gjumit. Megjithatë, kurprocesi i menopauzës përfundon, tekfemrat vihet re rritje konstante e cilë-sisë së gjumit me kalimin e viteve.Të paktën kështu referojnë të inter-

vistuarit e studimit.Si përfundim... “Megjithëse cilësia

e gjumit e të moshuarve në Amerikëduket më e dobët se ajo e të rinjve,ndjesia e gjumit sa vjen e ëmbëlsohetme kalimin e viteve”, thotë Grandner,kërkues në qendrën për gjumin dheneurobiologjinë në Universitetin ePensilvanisë. “Nëse heqim faktorë sisëmundjet dhe depresionin, më tëmoshuarit del se bëjnë gjumë më tëmirë: nëse kjo nuk ndodh ata nukduhet të anashkalojnë problemin, porduhet t’i drejtohen mjekut.” Percep-timi i cilësisë së gjumit mbetet diçkarelative dhe e ndryshueshme dita-ditës, por rezultatet e studimitmbeten interesante dhe të vlefshme,sidomos për të hedhur poshtë mitetmbi gjumin e të moshuarve.

metilike sesa adoleshentët,nënat e te cilëve raportuan ek-spozim më të ulët ndaj stresit.

‘’Kjo sygjeron që stresi inënave mund të ndikojëfëmijët edhe në vitet eadoleshencës. Edhe psengjarjet negative në jetëlënë shenja biologjikekjo nuk do të thotë qëfëmijët do të sëmurenpatjetër. Nivele tëmoderuara stresi mundtë ndihmojnë në zhvil-limin e fëmijës. Të kup-tuarit e këtij procesimund të orientojëmjekët dhe prindërit të

gjejnë mënyra për të ndërhyrëherët në kohë ose për të për-shtatur mjedisin që rrethon

fëmijën.’’, thotë mjekja Essex.Shkencëtarët kanë gjetur

ndryshime epigjenetike qëmund të ndikojnë metabo-lizmin e fetusit, duke sygjeru-ar kështu që një bebe mundtë riprogramohet fizikisht përtë përballuar jetën në një am-bjent të varfër. Nëse ky fëm-ijë ndryshon mjedisin nga ivarfër në një më të pasur,atëhere ai do të shpalosëvështirësi adaptimi që mundtë kontribojnë në sëmundjeeventuale. Ky zbulim i ka bërëshkencëtarët të mendojnënëse edhe sjellja njerëzoremund të ndikohet nga njëproces i ngjashëm. Në fakt,studimet tregojnë që bebet elindura me peshë të vogël ka

REZULTATE

Epigjenetikatransmetohetndër breza

Kujdesi prindërorgjithashtu duket se

ndikon ndryshimet bi-ologjike tek pasar-dhësit. Michael Mea-ney, profesor psikiatrienë Universitetin McGillnë Montreal, ka kryernjë seri studimesh mbikëtë temë tek minjtedhe njerëzit. Teknjerëzit ata kanë ekz-aminuar shembuj të in-deve për të zbuluarshenja të variacionitepigjenetik në 36 indi-vidë të ndryshëm -12viktima vetvrasjesh, tëcilët qenë abuzuar nëfëmijëri, 12 viktimavetvrasjesh pa historiabuzimi dhe 12 të tjerëqë kishin vdekur ngashkaqe të tjera. Atagjetën modele të ndry-shme në varësi të faktitnëse personi qe abu-zuar ose jo. “Këto forcasociale psikologjike nëtë vërtetë kishinndikuar dukshëm nëbiologjinë e trurit,”-shprehet profesoriMeanley.

më të ngjarë të vuajnë ngadepresioni ose nga çrreg-ullime të tjera psikiatrike nënjë të ardhme. Të gjitha ndry-shimet që ndodhin në amb-jentin fetal (in-utero) stimu-lojnë procese epigjenetike qënë një farë mënyre ndikojnënë sjëlljen e fëmijëve, dukeorientuar drejt çrregullimevepsikopatologjike.

Stresi i nënave ndikontek fëmijët edhe nëvitet e adoleshencës

Kur prindërit stresohen, ndikohet edhe ADN-ja e fëmijëve

2020202020 E enjte, 8 mars 2012 A SSUPLEMENTI MJEKESOR

LMEDICUW W W . S H Q I P T A R J A . C O M

ENDRIT MONE Intervistë mefizioterapeutin pranë Spitalit Ushtarak,Departamenti i Ortopedisë, Tiranë

Profil

Fizioterapia, një disiplinëmjekësore. Jo masazh!Cilët pacientë kanë nevojë per fizioterapi?

Fizioterapia është një shkencë rehabilituese ecila gjen vend në 85% të

sëmundjeve. Ajo ka për qëllimreduktimin e dhimbjës dheripërfitimit të motorikës funk-sionale në pacientët e dëmtu-ar. Origjina e saj daton meHipokratin dhe Galenin, tëcilët ishin praktikantët e parënëpërmjet masazheve apohidroterapive që në vitin 460p.e.s. Në fund të shekullit 19,kjo degë mori një zhvillim tëshpejtë sidomos në Britaninëe Madhe, nga ku marrin fillesëhapat e para të fizioterapisëmoderne.

Ky specialitet i mjekësisë,tashmë është një realitet nëspitalet dhe klinikat reha-bilituese jo vetëm në Tiranë,por edhe në qytete të tjera nëvend. Endriti është një prej fiz-ioterapistëve që punon në spi-talet tona, i cili i përket brezittë parë të fizioterapistëve tëdiplomuar në Shqipëri.

Çfarë është fizioterapiadhe cili është qëllimi i saj?

Fizioterapia është profe-sion i kujdesit shëndetësor, icili synon rivendosjen elëvizjeve funksionale dherritjen e cilësisë së jetës përpersonat me dëmtime fizike,ose atyre me aftësi të kufizuar.Fizioterapia ose terapia fizikepërfshin diagnostikimin, tra-jtimin dhe ajo që është më erëndësishmja parandalimin eçrregullimeve lokomotore dheaftësive të kufizuara në lëvizje.Rehabilitimi është po aq irëndësishëm sa një ndërhyrjekirurgjikale. Asnjë diagnos-tikim apo operacion nuk do tëarrinte efektshmërinë e tij panjë trajtim pasues fizioterapeu-tik. Qëllimi i Fizoterapisë ësh-të finalizimi me sukses i njërruge të gjatë dhe të vështirë qëndjek pacienti, për t’iu rikthy-er rutinës së përditshme.

Fizioterapia është njëspecialitet multidisipli-nor, parimet e së cilës i gje-jmë të aplikuara në shumësëmundje. Cilat janë atosituata shëndetësore tëcilat kërkojnë medoemosnënshtrimin e një terapierehabilituese?

Fizioterapia gjen aplikim nëtë gjitha fushat e mjekësisë. Fiz-ioterapia me metodat e saj (ele-ktroterapi, krioterapi, termot-erapi, terapi manuale etj.) dheme programet rehabilituese qëi përshtaten problemit të paci-entit, përfshihet në çdo degë tëmjekësisë si psh. : ortopedi (fraktura, ampu-

time, distorsione, rehabilitimepara dhe pas ndërhyrjeve kiru-rgjikale ) neurologji (paraliza të fy-

tyrës, hemiplegji, tetraplegji, lën-dime të shtyllës kurrizore etj )

JANA NANO

pediatri (trajtimi i proble-meve të lindura neuromusku-lore dhe skeletore te fëmijët evegjël) reumatologji (spondiliar-

trozat, herniet diskale, prekje tënervit shiatik etj ) geriartri (sëmundjet sho-

qëruese të moshës së tretë)

çrregullimet zemër-mushkëri ( fibrozat e mush-kërive, sëmundjet kronike ob-struktive të mushkërive , pasndërhyrjve kirurgjikale në ar-teriet koronare të zemrës etj. ) kujdesi teraupetik ndaj

grave (osteoporoza, dhimbjet ebaçinit të orgjinave të ndry-shme, urinimi i pavullnetshëm,periudha perinatale dhe paslindjes etj.)

Kur duhet që një pa-cient të paraqitet te fiziot-erapisti? Cila është rrugaqë duhet të ndjekë ai?

Dhimbja është shqetësimimë i shpeshtë. Pra, kur një in-divid ankon për dhimbje ar-tikulare, dhimbje muskulore,pafuqi muskulore, ngrirje tësupeve apo të qafës, ndrydhjetë kyceve e të tjera, atëhere aiduhet patjetër të drejtohet tefizioterapisti. Normalishtmjeku specialist duhet të bëjëvlerësimet e veta për të vendo-sur diagnozën. Por siç edhe u

sipërpërmend, fizioterapistiështë i specializuar të bëjë testetë posaçme për të vendosur di-agnoza të sëmundjeve tëaparatit muskulo-skeletik

Duke qënë një degë jomjaft e zhvilluar në Sh-qipëri, a ka specialistë tëkualifikuar në këtë fushë?

Në Shqipëri ka shumë pak fi-

ziatër (mjeku i fizioterapisë),por shumë fizioterapistë. Brezii parë i fizioterapistëve ka mba-ruar studimet në vitin 2009 dhenë janar të vitit 2012 janëhedhur në tregun e punës fiz-ioterapistët e parë të diplomuarnë Master. Për vetë nevojat qëka mjekësia, kërkesa për fiziot-erapeut është gjithmonë në

rritje. Në atë kohë u diplomuanvetëm 25 studentë, por tashmëekzistojnë edhe 4-5 fakulteteprivate përveç fakultetit sh-tetëror. Shumë prej miqve enjëkohësisht kolegëve të mi janëtë punësuar në në shumë rep-arte spitalore si tek ai i ortope-disë, reumatologjisë, pediatrisë,neurokirurgjisë etj. Nëkryeqytet së fundmi janë hapuredhe shumë qendra rehabiliti-mi, madje para pak muajsh u in-agurua edhe qëndra e trajtimitnëpërmjet hidroterapisë, praajo e rehabilitimit në pishinë.

A janë të njohur sh-qiptarët me këto skeme tëreja të terapive reha-bilituese?

Ka një perceptim të gabuarnë popullatë në lidhje me fiziot-erapinë. Ajo është e painfor-muar në lidhje me benefitet qësjell ajo. Shumica e njerëzvevazhdon ende të mendojë se fiz-ioterapia është thjesht njëmasazh, kur në të vërtetë ai zëvetëm 5% në fizoterapinë e mir-filltë. Shpesh herë gjatë punëstime më ka ndodhur që pa-cientët më kanëthërritur me termatë tillë si ‘’djali imasazhit apo ifiskulturës’’, ndërko-hë që me pacientinbëhet një punë evërtetë sipas pari-meve mjekësore përrehabilitimin egjymtyrës së dëmtu-ar me ushtrime dhemanipulime të ndry-shme. Për të marrëpërfitimin maskimalnga specialitetetmjekësore për të mirën e shën-detit tonë, është e nevojshme qëqytetarët të sensibilizohen dhetë lexojnë më tepër mbi të rejate terapive mjekësore. Special-itete të tjera si ergoterapeuti dhelogoterapeuti janë akoma më tëpanjohura dhe të aplikueshmenë kontekstin shqiptar.

A është e vështirë të jeshfizioterapist?Cilat janëfushat e tjera të aplikimittë dijeve fizioterapeutike?

Fizioterapia është shkencëdhe art, si e gjithë mjekësia nëtërësi. Ajo kërkon vëmendjemaksimale sepse dikush të kabesuar trupin e tij dhe gabimetnuk tolerohen. Duke qënë njëspecialitet ndërdisiplinor, bash-këpunimi midis specialistëveështë thelbësor. Fizioterapia

TerminologjiTeknika të tjeratë fizioterapisëHIDROKINEZITERAPIAËshtë një teknikë fizioter-apeutike e cila shfrytëzonvetitë fizike dhe kimike tëujit për të ndihmuar trupinduke e zhytur në të nëmënyrë të natyrshme. Njëperson i zhytur në ujë pes-hon shumë më pak se pe-sha e tij reale, duke lehtë-suar kështu kryerjen e ush-trimeveERGOTERAPIAPrej kësaj teknike përfitojnëtrajtim pacientët e të gjithamoshave të cilat vuajnë ngasëmundje apo dëmtime tëndryshme. Ushtrimet janëtë programuara individual-isht në përputhje edhe meaktivitetin jetësor të përdit-shëm të pacientit. Ergoter-apia rezulton në një jetë mëtë shëndetshme dhe tëlumtur.LOGOPEDIAËshtë një specialiteti i sh-kencave mjekësore e cila

merret me parandalimin,vlerësimin dhe trajtimin reha-bilitues të sëmundjeve që ko-mpromentojnë komunikimin:gjuhën e folur dhe të shkruar,zërin si dhe përtypjen. Interespër këtë fushë bëjnë të gjithëpacientët e të gjitha moshave.Disa nga sëmundjet më të za-konshme të cilat kanë nevojëpër ndjekjen nga nga special-ist logopedist janë: çrregulli-met e folurit, belbëzimi, çrreg-ullime të të kuptuarit të tek-steve të shkruara dhe paaftësinë bërjen e llogarive matema-tikore, shurdhime, çrreg-ullime që vijnë nga defiçitetmendore etj.

nuk kërkon domosdoshmërishtfuqi fizike dhe si rrjedhim mundtë ushtrohet si nga meshkujt,ashtu edhe nga femrat. Ajo ësh-të gjithëpërfshirëse dhe si e tillëgjen aplikim jo vetëm në spitale,por edhe në qendra shëndetë-sore, në qendra rehabilitimi apoedhe në ato estetike. Ajo gjith-ashtu është shumë e domos-doshme në fushën e sportit, nëfutboll, në lojrat me dorë etj.Fizioterapisti nuk merret vetëmme rehabilitimin e sportistit,por edhe me përgatitjen e tij.Sot, gjithashtu, fizioterapisti popunon gjithmonë e me teper nëpalestra.

Ku qëndron kënaqësiae punës tuaj?

Të jesh pranë një 70 vjeçari, icili pas 3-4 javësh në shtrat sipasojë e një ndërhyrjeje në këm-bë, arrin të zbresë shkallët vet passeancave të gjata të fizioterapisë,është një kënaqësi e papërshk-rueshme. Arrin të dallosh në sytëe tyre një dritë gëzimi e shpreseqë përbën shpërblimin më tëmirë të punës time. Shpesh herëjam dëshmitar i ‘’mrekullive’’ të

rehabilimit fizioterapeutik, kuindividë të paralizuar, arrijnë tëushqehen dhe të kryejnë aktiv-itete të thjeshta të jetës së përdit-shme pa asnjë lloj vështirësie.Është një kënaqësi e veçantë kursheh që puna jote në finalizo-het me sukses.

( Informacionet e para-qitura në këtë suplementjanë marrë nga burime tëakredituara shkencore tështypit ndërkombëtar nëfushën e shkencave mjekë-sore. I rikujtojmë lexuesvese këshillat e paraqituranuk duhen aplikuar asn-jëherë pa konsultimin dhemiratimin e mjekut të fam-ijes apo atij specialist. StafiALMEDICUS )

Fizioterapia mundtë praktikohet nëqendra spitalore,palestra, shtëpi etj