Tri91 40+ขุททกนิกาย+คาถาธรรมบท+เล่ม+๑+ภาค+๒+ตอน+๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาท 1

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย คาถาธรรมบท เลมท ๑ ภาคท ๒ ตอนท ๑ ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

คาถาธรรมบท ยมกวรรคท ๑ วาดวยคแหงความดและความชว

[๑๑๑] ๑. ธรรมทงหลายมใจเปนหวหนา มใจเปน ใหญ สาเรจแลวดวยใจ ถาบคคลมใจรายแลว พด อยกด ทาอยกด ทกขยอมไปตามเขา เพราะเหต นน ดจลอหมนไปตามรอยเทาโค ผนาแอกไปอย ฉะนน. ๒. ธรรมทงหลายมใจเปนหวหนา มใจเปน ใหญ สาเรจแลวดวยใจ ถาบคคลมใจผองใสแลว ๑. เลขในวงเลบเปนเลขขอในพระบาล เลขหลงวงเลบ เปนเลขลาดบคาถา ทจดไวตามลาดบ เรองในอรรถกถา วรรคท ๑ มอรรถกถา ๑๔ เรอง.


พดอยกด ทาอยกด ความสขยอมไปตามเขา เพราะ เหตนน เหมอนเงาไปตามตว ฉะนน. ๓. กชนเหลาใดเขาไปผกความโกรธนนวา ผ โนนไดดาเรา ผโนนไดตเรา ผโนนไดชนะเรา ผ โนนไดลกสงของของเราแลว เวรของชนเหลานน ยอมไมระงบได สวนชนเหลาใดไมเขาไปผกความ โกรธนนไววา ผโนนไดดาเรา ผโนนไดตเรา ผโนน ไดชนะเรา ผโนนไดลกสงของของเราแลว เวรของ ชนเหลานนยอมระงบ ๔. ในกาลไหน ๆ เวรทงหลายในโลกน ยอม ไมระงบดวยเวรเลย กแตยอมระงบไดดวยความไมม เวร ธรรมนเปนของเกา. ๕. กชนเหลานนไมรตววา พวกเราพากน ยอยยบอยในทามกลางสงฆน ฝายชนเหลาใดใน หมนนยอมรชด ความหมายมนกนและกนยอมสงบ เพราะการปฏบตของตนพวกนน. ๖. ผตามเหนอารมณวางาม ไมสารวมใน อนทรยทงหลาย ไมรประมาณในโภชนะ เกยจคราน มความเพยรเลวทรามอย. ผนนแล มารยอมรงควาน ได เปรยบเหมอนตนไมทมกาลงไมแขงแรง ลม รงควานได ฉะนน (สวน) ผตามเหนอารมณวา ไมงาม สารวมดในอนทรยทงหลาย รประมาณใน


โภชนะ มศรทธาและปรารภความเพยรอย ผนนแล มารยอมรงควานไมได เปรยบเหมอนภเขาหน ม รความไมได ฉะนน. ๗. ผใดมกเลสดจนาฝาดยงไมออก ปราศ- จากทมะและสจจะ จะนงหมผากาสาวะ. ผนนยอม ไมควรนงหมผากาสาวะ สวนผใดพงเปนผมกเลส ดจนาฝาดอนคายแลว ตงมนดในศลทงหลายประกอบ ดวยทมะและสจจะ ผนนแล ยอมควรนงหมผา กาสาวะ ๘. ชนเหลาใด มปกตรในสงทไมเปนสาระ วาเปนสาระ และเหนในสงอนเปนสาระวา ไมเปน สาระ ชนเหลานน มความดารผเปนโคจร ยอม ไมประสบสงอนเปนสาระ ชนเหลาใดรสงอนเปน สาระ โดยความเปนสาระ และสงทไมเปนสาระ โดยความไมเหนสาระ ชนเหลานน ไมความดาร ชอบเปนโคจร ยอมประสบสงเปนสาระ. ๙. ฝนยอมรวรดเรอนทมงไมดไดฉนใด ราคะ ยอมเสยดแทงจตทไมไดอบรมแลวไดฉนนน. ฝน ยอมรวรดเรอนทมงดแลวไมไดฉนใด ราคะกยอม เสยดแทงจตทอบรมดแลวไมไดฉนนน. ๑๐. ผทาบาปเปนปกต ยอมเศราโศกในโลกน ละไปแลวยอมเศราโศก ยอมเศราโศกในโลกทงสอง


เขาเหนกรรมเศราหมองของตนแลว ยอมเศราโศก เขายอมเดอดรอน. ๑๑. ผทาบญไวแลว ยอมบนเทงในโลกน ละ ไปแลว กยอมบนเทง ยอมบนเทงในโลกทงสอง เขาเหนความหมดจดแหงธรรมของตน ยอมบนเทง เขายอมรนเรง. ๑๒. ผปกตทาบาป ยอมเดอดรอนในโลกน ละไปแลวยอมเดอดรอน เขายอมเดอดรอนในโลก ทงสอง เขายอมเดอดรอนวา กรรมชวเราทาแลว ไปสทคตยอมเดอดรอนยงขน. ๑๓. ผมบญอนตนทาไวแลว ยอมเพลดเพลน ในโลกน และไปแลวยอมเพลดเพลนในโลกทงสอง เขายอมเพลดเพลนวา เราทาบญไวแลว สสคต ยอมเพลดเพลนยงขน. ๑๔. หากวา นรชนกลาวพระพทธพจนอนม ประโยชนเกอกลแมมาก (แต) เปนผประมาทแลว ไมทา (ตาม) พระพทธพจนนนไซร เขายอมไม เปนผมสวนแหงสามญผล เหมอนคนเลยงโคนบโค ทงหลายของชนเหลาอน ยอมเปนผไมมสวนแหง ปญจโครสฉะนน หากวา นรชนกลาวพระพทธพจน อนมประโยชนเกอกลแมนอย (แต) เปนผมปกต ประพฤตธรรมสมควรแกธรรมไซร เขาละราคะ


โทสะและโมหะแลว รชอบ มจตหลดพนดแลว หมดความยดถอในโลกนหรอในโลกหนา เขายอม เปนผมสวนแหงสามญผล. จบยมกวรรคท ๑


ธมมปทฏฐกถา

อรรถกถาขททกนกาย คาถาธรรมบท

คานมสการ ขาพเจา๑ อนพระกมารกสสปเถระ๒ ผฝกตน เรยบรอยแลว ประพฤตสมาเสมอโดยปกต มจต มนคง ใครความดารงมนแหงพระสทธรรม หวงอยวา " พระอรรถกถา อนพรรณนาอรรถแหงพระธรรมบท อนงาม ทพระศาสดาผฉลาดในสภาพทเปนธรรม และมใชธรรม มบทคอพระสทธรรมถงพรอมแลว ม พระอธยาศยอนกาลงแหงพระกรณาใหอตสาหะดวย ไดแลว ทรงอาศยเหตนน ๆ แสดงแลว เปนเครอง เจรญปตปราโมทย ของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนคาทสขมละเอยด นาสบ ๆ กนมา ตงอยแลว ในตามพปณณทวป๓ โดยภาษาของชาวเกาะ ยงไม ทาความถงพรอมแหงประโยชน ใหสาเรจแกสตว ทงหลายทเหลอได. ไฉนพระอรรถกถาแหงพระ- ๑. พระพทธโฆษาจารย. ๒. เปนนามพระสงฆเถระองคหนง ในสมยพระพทธ โฆษาจารยไมใชพระกมารกสสป ในสมยพทธกาล. ๓. เกาะเปนทอยของชาวชน ทมฝามอแดง คอ เกาะลงกา [Ceylon].


ธรรมบทนน จะทาประโยชนใหสาเรจแกโลกทงปวง ได" ดงน อาราธนาโดยเคารพแลว จงขอนมสการ พระบาทแหงพระสมพทธเจาผทรงสร ทรงแลพง ทสดโลกได มพระฤทธรงโรจน ทรงยงประทป คอ พระสทธรรมใหรงโรจน ในเนอโลกอนมด คอโมหะ ใหญปกคลมแลว, บชาพระสทธรรมแหงพระสม- พทธเจาพระองคนนและทาอญชลแดพระสงฆแหง พระสมพทธเจาพระองคนนแลว จกกลาวอรรถกถา อนพรรณนาอรรถแหงพระธรรมบทนน ดวยภาษาอน โดยอรรถไมใหเหลอเลย ละภาษานนและลาดบคา อนถงพสดารเกนเสย ยกขนสภาษาอนเปนแบบท ไพเรา๑ อธบายบทพยญชนะแหงคาถาทงหลาย ททานยงมไดอธบายไวแลวในอรรถกถานนใหสนเชง นามาซงปตปราโมทยแหงใจ องอาศยอรรถและธรรม แกนกปราชญทงหลาย. ๑. มโนรม เปนทรนรมยแหงใจ


๑. ยมกวรรควรรณนา ๑. เรองพระจกขปาลเถระ [๑] ขอความเบองตน มปจฉาวา " พระธรรมเทศนานวา 'ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ สาเรจแลวดวยใจ ถาบคคลมใจรายแลว พดอยกด ทาอยกด ทกขยอมไปตามเขา เพระเหตนน ดจ ลออนหมนไปตามรอยเทาโค ผนาเอกไปอยฉะนน,' ดงน พระศาสดาตรสแลว ณ ทไหน ? " วสชนาวา "พระองคตรสแลว ณ กรงสาวตถ" มปจฉา (เปนลาดบไป) วา " พระองคทรงปรารภใคร ?" มวสชนาวา " พระองคทรงปรารภพระจกขปาลเถระ."

กฎมพทาพธขอบตร ดงไดสดบมา ในกรงสาวตถ มกฎมพผหนงชอมหาสวรรณ เปน คนมงม มทรพยมาก มสมบตมาก (แต) ไมมบตร. วนหนงเขา ไปสทาอาบนา อาบเสรจแลวกลบมา เหนตนไมใหญทเปนเจาไพร ตนหนง มกงสมบรณในระหวางทาง คดวา " ตนไมนจกมเทวดา ผม


ศกดใหญสงอย" ดงนแลว จงใหชาระสวนภายใตแหงตนไมนนให สะอาดแลว ใหวงรว เกลยทราย ยกธงชยและธงปฏากขน แตงตนไม เจาไพรแลว ทาปรารถนา (คอบน) วา "ขาพเจาไดบตรหรอธดา แลว จกทาสกการะใหญถวายทาน " ดงนแลว หลกไป.

กฎมพไดบตรสองคน ในกาลเปนลาดบมา ภรรยาของทานเศรษฐกตงครรภ. ทานกให พธครรภบรหาร๑ แกนาง. ครนลวง ๑๐ เดอน นางคลอดบตรคนหนง ทานเศรษฐขนานนามแหงบตรนนวา "ปาละ" เพราะเหตทารกนนตน อาศยไมใหญทเปนเจาไพรอนตนอภบาลจงไดแลว. ในกาลเปนสวนอน ทานเศรษฐไดบตรอกคนหนง ขนานนาม วา " จลปาละ " ขนานนามบตรคนแรกวา "มหาปาละ." ครน ๒ กมารนนเจรญวย๒ มารดาบดากคดผกพนดวยเครองผกพนคอการครอง เคหสถาน. ในกาลเปนสวนอน มารดาไดทากาลกรยาลวงไป. วงศญาต กเปดสมบตทงหมดมอบใหแก ๒ เศรษฐบตร๓.

พระศาสดาประทบอยในกรงสาวตถ ๒๕ พรรษา ในสมยนน พระศาสดา ทรงประกาศพระบวรธรรมจกรใหเปน ไปแลว เสดจไปโดยลาดบ ประทบอย ณ พระเชตวนมหาวหาร ททาน ๑. เปนพธอยางหนงในศาสนาพราหมณทากน ๒ คราว คอทาเมอภรรยาตงครรภได ๕ เดอน ครงหนงเรยก ปจามฤตม ทาเมอตงครรภได ๗ เดอนครงหนง เรยกสปตามฤตม. ๒. มารดาบดา ผกบตรทงสองนนผเจรญวยแลว ดวยเครองผกคอเรอน. ๓. พวกญาตกแบงโภคะทงหมดจาเพาะแกสองเศรษฐบตร.


อนาถบณฑกมหาเศรษฐ บรจาคทรพยนบได ๕๔ โกฏสรางถวาย, ทรง สงสอนมหาชนใหตงอยในทางสวรรคและในทางนพพาน. แทจรง พระตถาคตเสดจอยจาพรรษา ๆ เดยวเทานนในนโครธ- มหาวหารทพระญาตวงศฝายพระชนน ๘ หมนตระกล, ฝายพระชนก ๘ หมนตระกล เขากนเปนแสนหกหมนตระกลสรางถวาย, เสดจอย จาพรรษา ณ เชตวนมหาวหาร ททานอนาถบณฑกเศรษฐสรางถวาย ๑๙ พรรษา, เสดจจาพรรษา ณ บพพาราม ทนางวสาขามหาอบาสกาบรจาค ทรพยนบได ๒๗ โกฏสรางถวาย ๖ พรรษา. ทรงอาศยทตระกลทงสอง เปนผใหญโดยคณธรรม เสดจอยจาพรรษาอาศยกรงสาวตถ (เปน โคจรคาม) ถง ๒๕ พรรษา ดวยประการฉะน.

ผบารงภกษสามเณร ทงทานอนาถบณฑกมหาเศรษฐ ทงวสาขามหาอบาสกา ยอมไปสท อปฏฐากพระตถาคตเจาวนละ ๒ ครงเปนประจา. และเมอไปไมเคยมมอ เปลาไป ดวยคดเกรงวา " ภกษหนมและสามเณร จกแลดมอตน." เมอไปกอนเวลาฉนอาหาร ยอมใชใหคนถอของขบเคยวเปนตนไป; เมอ ไปภายหลงแตเวลาฉนอาหาร ใชใหคนถอปญจเภสช๒ และอฐบาน๓

ไป. และในเคหสถานแหงทานทงสองนน เขาแตงอาสนะไวเพอภกษ ๑. กล ตระกล สกล ครอบครว (Family) . ๒. เภสช ๕ คอ เนยใส ๑ เนยขน ๑ นามน ๑ นาผง ๑ นาออย ๑. ๓. ปานะ ๘ คอ นามะมวง ๑ นาชมพหรอนาหวา ๑ นากลวยมเมลด ๑ นากลวยไมมเมลด ๑ นามะซาง ๑ นาลกจนทร หรอองน ๑ นาเหงา อบล ๑ นามะปรางหรอลนจ ๑.


แหงละ ๒ พนรปเปนนตยกาล. พระภกษรปใด ปรารถนาของสงใด จะเปนขาวนาหรอเภสช ของนนกสาเรจแกพระภกษรปนนสมปรารถนา.

เศรษฐไมเคยทลถามปญหา ในทานทงสองนน ทานอนาถบณฑกเศรษฐ ไมเคยทลถาม ปญหาตอพระศาสดา จนวนเดยว. ไดยนวา ทานคดวา " พระ- ตถาคตเจา เปนพระพทธเจา ผละเอยดออน เปนกษตรยผละเอยดออน เมอทรงแสดงธรรมแกเรา ดวยทรงพระดารวา ' คฤหบดมอปการะ แกเรามาก ดงน จะทรงลาบาก " แลวไมทลถามปญหาดวยความรก ในพระศาสดาเปนอยางยง. ฝายพระศาสดา พอทานเศรษฐนงแลว ทรงพระพทธดารวา " เศรษฐผน รกษาเราในทไมควรรกษา, เหตวา เราไดตดศรษะของเราอนประดบประดาแลว ควกดวงตาของเราออกแลว ชาแหละเนอหวใจของเราแลว สละลกเมยผเปนทรกเสมอดวยชวตของ เราแลว บาเพญบารมอย ๔ อสงไขยกบแสดงกลป กบาเพญแลวเพอ แสดงธรรมแกผอนเทานน เศรษฐนรกษาเราในทไมควรรกษา," (ครน ทรงพทธดาร) ฉะนแลว กตรสพระธรรมเทศนากณฑหนงเสมอ.

ชาวสาวตถไปฟงธรรม ครงนน ในกรงสาวตถ มคนอย ๗ โกฏ๑. ในคนหมนน คน ไดฟงธรรมกถาของพระศาสดาแลว เกดเปนอรยสาวกประมาณ ๕ โกฏ ๑. ในกรงสาวตถไมปรากฏวาใหญโตถงกบจคนไดตง ๗๐ ลาน เพราะฉะนนนาจะเปนอเนก- สงขยากระมง ?


ยงเปนปถชนอยประมาณ ๒ โกฏ. ในคนเหลานน กจของพระอรยสาวก มเพยง ๒ อยางเทานน คอในกาลกอนแตเวลาฉนอาหาร ทานถวายทาน ในกาลภายหลงแตฉนอาหารแลว ทานมมอถอเครองสกการบชามของ หอมและระเบยบดอกไมเปนตน ใชคนใหถอไทยธรรมมผาเภสชและนา ปานะเปนตน ไปเพอตองการฟงธรรม.

มหาปาละตามไปฟงธรรม

ภายหลงวนหนง กฎมพมหาปาละเหนหมอรยสาวก มมอถอ เครองสกการบชา มของหอมและระเบยบดอกไมเปนตน ไปสวหาร๑

จงถามวา "มหาชนหมนไปไหนกน ?" ครนไดยนวา " ไปฟงธรรม" กคดวา "เรากจกไปบาง" ครนไปถง ถวายบงคมพระศาสดาแลว นงอยขางทายประชมชน. ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย เมอจะทรงแสดงธรรม ทอด พระเนตรอปนสยแหงคณ มสรณะ ศล และบรรพชาเปนตน (กอน) แลวจงทรงแสดงธรรมตามอานาจอธยาศย.

อนปพพกถา ๕ เหตนน วนนน พระศาสดา ทอดพระเนตรอปนสยของกฎมพ- มหาปาละแลว เมอทรงแสดงธรรม ไดตรสอนปพพกถา คอทรงประกาศ ทานกถา (พรรณนาทาน) สลกถา (พรรณนาศล) สคคกถา (พรรณนาสวรรค ) โทษ ความเลวทรามและความเศราหมองแหงกาม ทงหลาย และอานสงสในเนกขมมะ (คอความออกไปจากกามทงหลาย). ๑. วหาร สานกสงฆ วด.


มหาปาละขอบวช

กฎมพมหาปาละไดสดบธรรมนนแลว คดวา "บตรและธดากด โภคสมบตกด ยอมไปตามผไปสปรโลกหาไดไม แมสรระกไปกบตว ไมได ประโยชนอะไรของเราดวยการอยครองเรอน เราจกบวช พอเทศนา จบ เขากเขาไปเฝาพระศาสดา ทลขอบวช. ขณะนน พระศาสดาตรสถาม เขาวา "ญาตไหน ๆ ของทานทควรจะตองอาลาไมมบางหรอ ?" เขาทลวา "พระเจาขา นองชายของขาพระพทธเจามอย." พระศาสดารบสงวา "ถาอยางนนทานจงอาลาเขาเสย [กอน]."

มหาปาละมอบสมบตใหนองชาย เขาทลรบวา "ดแลว" ถวายบงคมพระศาสดาแลว ไปถงเรอน แลว ใหเรยกนองชายมา มอบทรพยสมบตใหวา "แนะพอ สวญญาณก- ทรพยกด อวญญาณกทรพยกด อนใดอนหนง บรรดามในตระกลน ทรพยนนจงตกเปนภาระของเจาทงหมด เจาจงดแลทรพยนนเถด." นองชายถามวา "นาย กทานเลา ?" พชายตอบวา "ขาจกบวชในสานกของพระศาสดา." น. พพดอะไร เมอมารดาของขาพเจาแลว ขาพเจาไดทานเปน เหมอนมารดา เมอบดาตายแลว ไดทานเปนเหมอนบดา. สมบตเปนอน มากมอยในเรอนของทาน, ทานอยครองเรอนเทานนอาจทาบญได, ขอ ทานอยาไดทาอยางนนเลย. พ. พอ ขาไดฟงธรรมเทศนาของพระศาสดา, เพราะ (เหตท)


พระศาสดาทรงแสดงธรรมมคณไพเราะ (ทง) ในเบองตน ทามกลาง และทสด ยกขนสไตรลกษณะ๑ อนละเอยดสขม ธรรมนน อนใคร ๆ ไมสามารถจะบาเพญใหบรบรณในทามกลางเรอนได; ขาจกบวชละ พอ. น. พ เออ กทานยงหนมอยโดยแท, เอาไวบวชในเมอทาน แกเถด. พ. พอ กแมมอและเทาของคนแก (แต) ของตว กยงวาไมฟง ไมเปนไปในอานาจ, กจกกลาวไปทาไมถงญาตทงหลาย, ขานนจะไมทา (ตาม) ถอยคาของเจา. ขาจกบาเพญสมณปฏบตใหบรบรณ. มอและเทาของผใด ทรดโทรมไปเพราะชรา วาไมฟง ผนน มเรยวแรงอนชรากาจดเสยแลว จกประพฤตธรรมอยางไรได. ขาจกบวชแนละ พอ.

มหาปาละบรรพชาอปสมบท เมอนองชายกาลงรองไหอยเทยว, เขาไปสสานกพระศาสดาแลว ทลขอบวช ไดบรรพชาอปสมบทแลว อยในสานกแหงพระอาจารยและ อปชฌายครบ ๕ พรรษาแลว๒ ออกพรรษา ปวารณาแลวเขาไปเฝา พระศาสดา ถวายบงคมแลว ทลถามวา "พระเจาขา ในพระศาสนาน มธระกอยาง ?" ๑. ไตรลกษณะ คอ อนจจลกษณะ ๑. ทกขลกษณะ ๑. อนตตลกษณะ ๑ ๒. ถาฟงตามน พระมหาปาละบรรพชาอปสมบทดวยญตตจตตถกรรมวาจา หาใชเอหภกข อปสมปทาไม.


ธระ ๒ อยางในพระศาสนา พระศาสดาตรสตอบวา "ภกษ ธระม ๒ อยาง คอ คนถธระ (กบ) วปสสนาธระ เทานน." พระมหาปาละทลถามวา "พระเจาขา กคนถธระเปนอยางไร ? วปสสนาธระเปนอยางไร ?" ศ ธระน คอ การเรยนนกายหนงกด สองนกายกด จบพทธ- วจนะคอพระไตรปฏกกด ตามสมควรแกปญญาของตนแลวทรงไว กลาว บอก พทธวจนะนน ชอวาคนถธระ. สวนการเรมตงความสนและ ความเสอมไวในอตภาพ ยงวปสสนาใหเจรญ ดวยอานาจแหงการตดตอ แลว ถอเอาพระอรหตของภกษผมความประพฤตแคลวคลอง ยนดยงแลว ในเสนาสนะอนสงด ชอวาวปสสนาธระ. ม. พระเจาขา ขาพระองคบวชแลวแตเมอแก ไมสามารถจะ บาเพญคนถธระใหบรบรณได, แตจกบาเพญวปสสนาธระใหบรบรณ, ขอพระองคตรสบอกพระกรรมฐานแกขาพระองคเถด.

พระมหาปาละเดนทางไปบานปลายแดน ลาดบนน พระศาสดาไดตรสบอกพระกรรมฐานตลอดถงพระอรหต แกพระมหาปาละ. ทานถวายบงคมพระศาสดาแลว แสวงหาภกษผจะ ไปกบตน ไดภกษ ๖๐ รปแลว ออกพรอมกบเธอทงหลายไป ตลอดทาง ๑๒๐ โยชน ถงบานปลายแดนหมใหญตาบลหนง จงพรอม ดวยบรวาร เขาไปบณฑบาต ณ บานนน.


ชาวบานเลอมใสอาราธนาใหอยจาพรรษา หมมนษย เหนภกษทงหลาย ผถงพรอมดวยวตร มจตเลอมใส แตงอาสนะแลวนมนตใหนง องคาสดวยอาหารอนประณตแลว ถามวา "ทานเจาขา พระผเปนเจาจะไปทไหน ?" เมอเธอทงหลายกลาว ตอบวา "อบาสกและอบาสกาทงหลาย เราจะไปสทตามผาสก" ดงน แลว, มนษยผเปนบณฑตรวา "ทานผเจรญทงหลายแสวงหาเสนาสนะ ทจาพรรษา," จงกลาวอาราธนาวา " ทานผเจรญ ถาพระผเปนเจา ทงหลาย พงอย ณ ทนตลอดไตรมาสน ขาพเจาทงหลาย จะพงตงอย ในสรณะแลวถอศล." แมเธอทงหลายกคดเหนวา "เราไดอาศยตระกล เหลาน จกทาการออกไปจากภพได" ดงน จงรบนมนต. หมมนษยรบ ปฏญญาของเธอทงหลายแลว ได (ชวยกน) ปดกวาดวหาร จดทอย ในกลางคน และทอยในกลางวนแลวมอบถวาย. เธอทงหลาย เขาไป บณฑบาตบานนนตาบลเดยวเปนประจา. ครงนน หมอผหนงเขาไปหา เธอทงหลาย ปวารณาวา "ทานผเจรญ ธรรมดาในทอยของคนมาก ยอมมความไมผาสกบาง. เมอความไมผาสกนนเกดขนแลว ทานทงหลาย พงบอกแกขาพเจา ขาพเจาจกทาเภสชถวาย."

พระมหาปาละถอเนสชชกธดงค ในวนจาพรรษา๑ พระเถระเรยกภกษเหลานนมา (พรอมกน ) แลว ถามวา "ทานผมอายทงหลาย ทานทงหลายจกใหไตรมาสนนอม ลวงไปดวยอรยาบถเทาไร ?" ๑. วสสปนายกทวเส.


ภกษทงหลายเรยนตอบวา "จกใหนอมลวงไปดวยอรยาบถครบทง ๔ ขอรบ." ถ. ทานผมอายทงหลาย กขอนนสมควรละหรอ ? เราทงหลาย ควรเปนผไมประมาทไมใชหรอ ? เพราะเราทงหลายเรยนพระกรรมฐาน มาจากสานกของพระพทธเจา ผยงทรงพระชนมอย. แลธรรมดาวา พระพทธเจาทงหลาย อนคนมกอวดไมสามารถจะใหทรงยนดได, ดวยวา พระพทธเจาทงหลายนน อนคนมอธยาศยงาม (จาพวกเดยว) พงให ทรงยนดได, และขนชอวาอบายทง ๔ เปนเหมอนเรอนของตวเอง แหง คนผประมาทแลว, ขอทานทงหลายจงเปนผไมประมาทเถด ทานผมอาย ทงหลาย. ภ. กทานเลา ขอรบ. ถ. ทานผมอายทงหลาย ขาพเจาจกให (ไตรมาสน) (นอม) ลวงไปดวยอรยาบถ ๓ , จกไมเหยยดหลง. ภ. สาธ ขอจงเปนผไมประมาทเถด ขอรบ.

จกษของพระมหาปาละพการ เมอพระเถระไมหยงลงสนทรา, เมอเดอนตนผานไปแลว, โรค ในจกษกเกดขน. สายนาไหลออกจากตาทง ๒ ขาง เหมอนสายนาอน ไหลออกจากหมออนทะล. ทานบาเพญสมณธรรมตลอดราตรทงสนแลว ในเวลาอรณขน เขาหองนงแลว. ในเวลาภกขาจาร ภกษทงหลายไปส สานกของพระเถระเรยนวา "เวลานเปนเวลาภกขาจาร ขอรบ." พระ- เถระตอบวา "ทานผมอายทงหลาย ถาอยางนน ทานทงหลายถอบาตร


และจวรเถด" ดงนแลว ใหเธอทงหลายถอบาตรและจวรของตน ออก ไปแลว. ภกษทงหลาย เหนตาทงสองของพระเถระนองอย จงเรยนถามวา " นนเปนอะไร ขอรบ." ถ. ทานผมอายทงหลาย ลมแทงตาของขาพเจา. ภ. ทานขอรบ หมอปวารณาเราไวไมใชหรอ ? เราควรบอก แกเขา. ถ. ดละ ทานผมอายทงหลาย.

หมอปรงยาใหหยอด เธอทงหลายจงไดบอกแกหมอ. เขาหงนามนสงไปถวายแลว. พระเถระเมอหยอดนามนในจมก นงหยอดเทยวแลวเขาไปภายในบาน. หมอเหนเรยนถามวา "ทานขอรบ ไดยนวา ลมแทงตาของพระผ เปนเจาหรอ ?" ถ. เออ อบาสก. ม. ทานเจาขา ขาพเจาหงนามนแลวสงไป ( ถวาย) ทานหยอด ทางจมกแลวหรอ ? ถ. เออ อบาสก. ม. เดยวน เปนอยางไร ขอรบ. ถ. ยงแทงอยทเดยว อบาสก.

พระมหาปาละนนหยอดยา หมอคดฉงนใจ "เราสงนามนเพอจะยงโรคใหระงบไดดวยการ


หยอดเพยงครงเดยวเทานนไปถวายแลว. เหตไฉนหนอแล โรคจงยงไม สงบ ?" จงเรยนถามวา "ทานเจาขา นามนนนทานนงหยอดหรอ นอนหยอด." พระเถระไดนงเสย, ทานแมหมอซกถามอยกไมพด. หมอนกวา "เราจกไปวหารดทอยเอง" ดงนแลว กลาววา "ถาอยางนน นมนตไปเถด ขอรบ" ผละพระเถระแลว ไปสวหารด ทอยของพระเถระ เหนแตทจงกรมและทนง ไมเหนทนอน จงเรยนถามวา " ทานเจาขา นามนนน ทานนงหยอดหรอนอนหยอด" พระเถระได นงเสย. หมอออนวอนซาวา "ทานผเจรญ ขอทานอยาไดทาอยางนน. ธรรมดาสมณธรรม เมอรางกายยงเปนไปอย กอาจทาได, ขอทานนอน หยอดเถด."

พระมหาปาละปรกษากรชกาย พระเถระตอบวา " ไปเถด ผมอาย ขาพเจาจกปรกษาดกอนแลว จงจกร. กในทนนไมมญาตสาโลหตของพระเถระเลย ทานจะพงปรกษา กบใครเลา. ถงอยางนนทานปรกษากบกรชกายอย๑ ดารวา "แนะปาลตะ ผมอาย ทานจงวามากอน, ทานจกเหนแกจกษหรอจกเหนแกพระพทธ- ศาสนา. กในสงสารวฏอนมทสด อนใครตามคนไปกรไมได การคณนา นบตวทานผบอดดวยจกษหามไม, และพระพทธเจาทงหลาย กลวงไป หลายรอยหลายพนพระองคแลว ในพระพทธเจาเหลานน พระพทธเจา แมแตพระองคเดยวกกาหนดไมได, ทานไดผกใจไวเดยวนเองวา "จกไม ๑. แปลวากายอนเกดแตธลมในสรระ.


นอน จนตลอด ๓ เดอนภายในฤดฝนน; เหตฉะนน จกษของทาน ฉบหายเสยหรอแตกเสยกตามเถด ทานจงทรงแตพระพทธศาสนาไวเถด อยาเหนแกจกษเลย" เมอกลาวสอนภตกาย ไดภาษตคาถาเหลานวา:- " จกษททานถอวาของตว เสอมไปเสยเถด หก เสอมไปเสยเถด, กายกเปนเหมอนกนอยางนนเถด, แมสรรพสงอนอาศยกายน กเสอมไปเสยเถด, ปาลตะ เหตไฉน ทานจงประมาทอย. จกษททาน ถอวาของตว ทรดโทรมไปเสยเถด, หกทรดโทรมไป เสยเถด, กายกเปนเหมอนกนอยางนนเถด, แม สรรพสงอนอาศยกายนกทรดโทรมไปเสยเถด, ปาลตะ เหตไฉน ทานจงประมาทอย. จกษททานถอวาของตว แตกไปเสยเถด, หกแตกไปเสยเถด, รปกเปน เหมอนกนอยางนนเถด, แมสรรพสงอนอาศยกายน กแตกไปเสยเถด, ปาลตะ เหตไฉน ทานจง ประมาทอย ."

หมอเลกรกษาพระมหาปาละ ครนพระเถระใหโอวาทแกตนเองดวย ๓ คาถาอยางนแลว ไดนง ทานตถกรรม๑ แลวจงเขาไปบานเพอบณฑบาต หมอเหนแลวเรยนถามวา "ทานเจาขา ทานทานตถกรรมแลวหรอ ?" ถ. เออ อบาสก. ๑. คอเปานามน.


ม. เปนอยางไรบาง ขอรบ. ถ. ยงแทงอยเทยว อบาสก. ม. ทานนงหยอดหรอนอนหยอด ขอรบ. พระเถระไดนงเสย, ทานแมอนหมอถามซา กไมพดอะไร. ขณะนน หมอกลาวกะทานวา "ทานผเจรญ ทานไมทาความสบาย ตงแตวนน ขอทานอยาไดกลาววา 'หมอผโนนหงนามนใหเรา' แม ขาพเจากจกไมกลาววา ขาพเจาหงนามนถวายทาน."

พระเถระเสยจกษพรอมกบการบรรลพระอรหต พระเถระถกหมอบอกเลกแลว กลบไปสวหาร ดารวา "ทาน แมหมอเขากบอกเลกแลว ทานอยาไดละอรยาบถเสยนะ สมณะ" แลว กลาวสอนตนดวยคาถานวา "ปาลตะ. ทานถกหมอเขาบอกเลกจากการรกษา ทงเสยแลว เทยงตอมจจราช ไฉนจงยงประมาท อยเลา ?" ดงนแลว บาเพญสมณธรรม. ลาดบนน พอมชฌมยามลวงแลว, ทงดวงตา ทงกเลส ของทาน แตก (พรอมกน ) ไมกอนไมหลงกวากน. ทานเปนพระอรหนต สกขวปสสก๑ เขาไปสหองนงแลว. พวกภกษและชาวบานรบบารงพระเถระ ในเวลาภกขาจาร ภกษทงหลายไปเรยนวา "ทานผเจรญ เวลาน ๑. คอ เปนพระอรหนต ฝายวปสสนา.


เปนเวลาภกขาจาร." ถ. กาลหรอ ? ทานผมอายทงหลาย. ภ. ขอรบ. ถ. ถาอยางนน ทานทงหลายไปเถด. ภ. กทานเลา ? ขอรบ. ถ. ตาของขาพเจา เสอมเสยแลว ทานผมอายทงหลาย. เธอทงหลายแลดตาของทานแลว มตาเตมดวยนาตา ปลอบพระเถระ วา "ทานผเจรญ ทานอยาคดไปเลย, กระผมทงหลายจกปฏบตทาน" ดงนแลว ทาวตรปฏบตทควรจะทาเสรจแลวเขาไปสบาน. หมมนษยไม เหนพระเถระ ถามวา "ทานเจาขา พระผเปนเจาของขาพเจาทงหลาย ไปขางไหนเสย" ทราบขาวนนแลว สงขาวตมไปถวายกอนแลว ถอเอา บณฑบาตไปเอง ไหวพระเถระแลว รองไหกลงเกลอกอยแทบเทา (ของทาน) ปลอบวา "ทานเจาขา ขาพเจาทงหลายจกรบปฏบต ทานอยาไดคดไปเลย" แลวลากลบ . ตงแตนนมาเขากสงขาวตมและ ขาวสวยไปถวายทวหารเปนนตย. ฝายพระเถระ กกลาวสอนภกษ ๖๐ รปนอกนเปนนรนดร. เธอ ทงหลายตงอยในโอวาทของทาน. ครนจวนวนปวารณา กบรรลพระ- อรหตพรอมดวยปฏสมภทาทกรป.

พวกภกษไปเฝาพระศาสดา กแลเธอทงหลายออกพรรษาแลว อยากจะเฝาพระศาสดา จงเรยน พระเถระวา "กระผมทงหลายอยากจะเฝาพระศาสดา ขอรบ."


พระเถระไดฟงคาของเธอทงหลายแลว คดวา "เราเปนคน ทพพลภาพ และในระหวางทาง ดงทอมนษยสงกมอย เมอเราไปกบเธอ ทงหลาย จกพากนลาบากทงหมด จกไมอาจเพออนไดแมภกษา เราจก สงภกษเหลานไปเสยกอน ลาดบนน ทานจงกลาวกะเธอทงหลายวา " ผมอายทงหลาย ทานทงหลายไปกอนเถด." ภ. กทานเลา ? ขอรบ. ถ. ขาพเจาเปนคนทพพลภาพ และในระหวางทาง ดงทอมนษย สงกมย เมอขาพเจาไปกบทานทงหลาย จกพากนลาบากทงหมด ทาน ทงหลายไปกอนเถด. ภ. อยาทาอยางนเลย ขอรบ กระผมทงหลายจกไปพรอมกนกบ ทานทเดยว. ถ. "ทานทงหลายอยาชอบอยางนนเลย, เมอเปนอยางนน ความ ไมผาสกจกมแกขาพเจา, นองชายของขาพเจา เหนทานทงหลายแลว คงจกถาม. เมอเชนนน ทานทงหลายพงบอกความทจกษของขาพเจา เสอมเสยแลวแกเขา เขาคงจกสงใคร ๆ มาสสานกของขาพเจา ขาพเจา จกไปกบเขา, ทานทงหลายจงไหวพระทศพลและพระอสตมหาเถระตาม คาของขาพเจา ดงนแลว กสงภกษเหลานนไป.

พวกภกษแจงขาวแกนองชายพระเถระ เธอทงหลายขมาพระเถระแลว เขาไปสภายในบาน. หมมนษย นมนตใหนง ถวายภกษาแลว ถามวา "ทานเจาขา ดทาทพระผเปน เจาทงหลายจะไปกนละหรอ ?"


เธอทงหลายตอบวา " เออ อบาสกและอบาสกาทงหลาย พวก ขาพเจาอยากจะเฝาพระศาสดา." พวกเขาออนวอนเปนหลายครนแลว ทราบความพลใจในการทเธอทงหลายจะไปใหได จงตามไปสงแลว บนราพนกลบมา. ฝายเธอทงหลายไปถงพระเชตวนโดยลาดบ ถวายบงคมพระศาสดา และไหวพระมหาเถระทงหลาย ตามคาของพระเถระแลว, ครนรงขน เขาไปสถนนทนองชายของพระเถระอย เพอบณฑบาต. กฏมพจาเธอ ทงหลายได นมนตใหนง ทาปฏสนถารแลว ถามวา "พระเถระพชาย ของขาพเจาอยไหน ?" ลาดบนน เธอทงหลาย แจงขาวนนแกเขาแลว. เขารองไหกลงเกลอกอยแทบบาทมลของเธอทงหลาย ถมวา "ทาน เจาขา บดนควรทาอะไรด ?"

สงสามเณรหลานชายไปรบพระเถระ

ภ. พระเถระตองการใหใคร ๆ ไปจากทน, ในกาลเมอไปถงแลว ทานจกมากบเขา. ก. ทานเจาขา เจาคนน หลานของขาพเจาชอปาลตะ ขอทาน ทงหลายสงเจานไปเถด. ภ. สงไปอยางนไมได (เพราะ) อนตรายในทางมอย, ตองให บวชเสยกอนแลวสงไป จงจะควร. ก. ขอทานทงหลายทาอยางนนแลวสงไปเถด ขอรบ. ครงนน เธอทงหลายใหเขาบวชแลว สงสอนใหศกษาขอวตร


ปฏบตมรบจวรเปนตนสกกงเดอนแลว บอกทางใหแลวสงไป. สามเณรถงบานนนโดยลาดบ เหนชายผใหญคนหนงทประตบาน จงถามวา "วหารปาไร ๆ อาศยบานนมบางหรอ ?" ช. ม เจาขา. ส. ใครอยทนน ? ช. พระเถระชอปาลตะ๑ เจาขา. ส. ขอทานบอกทางแกขาพเจาหนอย. ช. ทานเปนอะไรกน ? เจาขา. ส. รปเปนหลานของพระเถระ

สามเณรชวนพระมหาปาละกลบ ขณะนน เขาพาเธอนาไปสวหารแลว. เธอไหวพระเถระแลวทา วตรปฏบต บารงพระเถระดวยดสกกงเดอนแลว เรยนวา "ทานผเจรญ กฎมพผลงของกระผม ตองการใหทานกลบไป ขอทานมาไปดวยกนเถด." พระเถระกลาววา "ถาอยางนน เธอจงจบปลายไมเทาของเราขา. สามเณรจบปลายไมเทา เขาไปภายในบานกบพระเถระ. หมมนษยนมนต ใหนงแลว เรยนถามวา "ทานผเจรญ ดทาททานจะไปละกระมง ?" พระเถระตอบวา "เออ อบาสกและอบาสกาทงหลาย เราจะไป ถวายบงคมพระศาสดา." หมมนษยเหลานน ออนวอนโดยประการตาง ๆ เมอไมได (สมหวง) กไปสงพระเถระไดกงทางแลว พากนรองไห กลบมา. ๑. นาจะชอปาละ เพราะปาลตะ เปนชอของสามเณรหลานชาย.


สามเณรถงศลวบตเพราะเสยงหญง สามเณรพาพระเถระดวยปลายไมเทาไปอย ถงบานทพระเถระ เคยอาศยเมองชอสงกฏฐะ อยแลวในคงระหวางทาง. เธอไดยนเสยงขบ ของหญงคนหนง ผออกจากบานนนแลว ขบพลางเทยวเกบฟนพลาง อยในปา ถอนมตในเสยงแลว. จรงอย ไมมเสยงอน ชอวาสามารถแผไปทวสรระของบรษทงหลาย ตงอย เหมอนเสยงหญง, เหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "ภกษ ทงหลาย เราไมเหนเสยงอนแมสกอยาง อนจะยดจตของบรษตงอย เหมอนเสยงหญง นะภกษทงหลาย." สามเณรถอนมตในเสยงนนแลว ปลอยปลายไมเทาเสยแลว กลาววา "ทานขอรบ ขอทานรออยกอน, กจของกระผมม" ดงนแลว ไปสสานกของหญงนน. นางเหนเธอแลวไดหยดนง. เธอถงศลวบตกบ นางแลว. พระเถระคดวา "เราไดยนเสยงขบอนหนงแลวเดยวนเอง, กแล เสยงนนคงเปนเสยงหญง ถงสามเณรกชกชาอย, เธอจกถงศลวบต เสยแนแลว." ฝายสามเณรนน ทากจของตนสาเรจแลวมาพดวา "เรา ทงหลายไปกนเถด ขอรบ. ขณะนน พระเถระถามเธอวา "สามเณร เธอกลายเปนคนชวเสย แลวหรอ ? เธอนงเสย แมพระเถระถามซากไมพดอะไร ๆ.

พระเถระไมยอมใหสามเณรคบ ลาดบนน พระเถระกลาวกะเธอวา " ธระดวยการทคนชวเชน เธอจบปลายไมเทาของเรา ไมตองม." เธอถงซงความสงเวชแลว


เปลองผากาสายะเสยแลว นงหมอยางคฤหสถพดวา "ทานผเจรญ เมอกอน กระผมเปนสามเณร แตเดยวนกระผมกลบเปนคฤหสถแลว. อนง กระผม เมอบวชกไมไดบวชดวยศรทธา บวชเพราะกลวแตอนตรายในหนทาง ขอทานมาไปดวยกนเถด." พระเถระพดวา " ผมอาย คฤหสถชวกด สมณะชวกด กชว ทงนน; เธอแมตงอยในความเปนสมณะแลว ไมอาจเพอทาคณเพยงแต ศลใหบรบรณ เปนคฤหสถ จกทาความดงามชออะไรได, ธระดวยการ ทคนชวเชนเธอจบปลายไมเทาของเรา ไมตองม." นายปาลตะตอบวา "ทานผเจรญ หนทางมอมนษยชมและทาน กเสยจกษ จกอยในทนอยางไรได." ลาดบนน พระเถระ กลาวกะเขาวา "ผมอาย เธออยาไดคด อยางนนเลย, เราจะนอนตายอย ณ ทนกด จะนอนพลกกลบไปกลบมา ณ ทนกด ขนชอวาการไปกบเธอยอมไมม" (ครนวาอยางนแลว) ได กลาวคาถาเหลานวา "เอาเถด, เราเปนผมจกษอนเสยแลว มาสทาง ไกลอนกนดาร นอนอย (กชาง) จะไมไป, เพราะความเปนสหายในชนพาลยอมไมม. เอาเถด เราเปนผมจกษเสยแลว มาสทางไกลอนกนดาร จกตายเสย จกไมไป, เพราะความเปนสหายใน ชนพาลยอมไมม." นายปาลตะ ไดยนคานนแลว เกดความสงเวช นกวา "เราทา กรรมหนก เปนไปโดยดวน ไมสมควรหนอ" ดงนแลว กอดแขน


คราครวญ แลนเขาราวปา ไดหลกไป ดวยประการนนแล.

อาสนะทาวสกกะรอน ดวยเดชแหงศลแมของพระเถระ (ในขณะนน) บณฑกมพล- สลาอาสน๑ ของทาวสกกเทวราช ยาว ๖๐ โยชน กวาง ๕๐ โยชน หนา ๑๕ โยชน มสดจดอกชยพฤกษ มปกตยบลงในเวลาประทบนงและ ฟขนในเวลาเสดจลกขน แสดงอาการรอนแลว. ทาวสกกเทวราช ทรงดารวา "ใครหนอแล ใครจะยงเราให เคลอนจากสถาน" ดงนแลว ทรงเลงลงมา ไดทอดพระเนตรเหน พระเถระดวยทพยจกษ. เหตนน พระโบราณาจารยทงหลาย จงกลาววา "ทาวสหสเนตร ผเปนเจาแหงเทวดา สองทพย- จกษ (ทรงทราบวา) พระปาลเถระองคน ตเตยน คนบาป ชาระเครองเลยงชพใหบรสทธแลว, ทาว สหสเนตร ผเปนเจาแหงเทวดา สองทพยจกษ (ทรงทราบวา) พระปาลเถระ องคนหนกในธรรม ยนดในศาสนา นงอยแลว." ขณะนน ทาวเธอไดทรงพระดารวา "ถาเราจกไมไปสสานกของ พระผเปนเจา ผตเตยนคนบาป หนกในธรรม เหนปานนน, ศรษะของ เราพงแตก ๗ เสยง; เราจกไปสสานกของทาน," (ครนทรงพระดาร ฉะนแลว กเสดจไป). ๑. แผนศลาทประทบ มสดจผาขนสตวเหลอง.


เหตนน (พระโบราณาจารยทงหลาย จงกลาววา) " ทาวสหสเนตร ผเปนเจาแหงเทวดา ทรงสร ของเทวราช เสดจมาโดยขณะนนแลว เขาไปใกล พระจกขปาลเถระแลว." กแลครนเสดจเขาไปใกลแลว ไดทรงทาเสยงฝพระบาทในทใกลพระเถระ. ขณะนน พระเถระถามทาวเธอวา "นนใคร ?" เทวราชตรสตอบวา "ขาพเจาคนเดนทาง เจาขา." ถ. ทานจะไปไหน อบาสก. ท. เมองสาวตถ เจาขา. ถ. ไปเถด ทานผมอาย. ท. กพระผเปนเจาเลา เจาขา จกไปไหน ? ถ. ถงเรากจกไปในทนนเหมอนกน. ท. ถาอยางนน เราทงหลายไปดวยกนเถด เจาขา. ถ. เราเปนคนทพพลภาพ, ความเนนชาจกมแกทานผไปอยกบเรา. ท. กจรบของขาพเจาไมม ถงขาพเจาไปอยกบพระผเปนเจาจกได บญกรยาวตถ ๑๐ สกประการหนง เราทงหลายไปดวยกนเถอะเจาขา. พระเถระคดวา "นนจกเปนสตบรษ" จงกลาววา "ถาอยางนน จบปลายไมเทาเขาเถด อบาสก."

ทาวสกกเทวราช พาพระเถระไปถงพระเชตวน ทาวสกกเทวราช ทรงทาอยางนนแลว ยอพนปฐพใหถงพระ- เชตวนในเพลาเยน.


พระเถระไดฟงเสยงเครองประโคมมสงขและบณเฑาะวเปนตนแลว ถามวา "นน เสยงทไหน ?" ท. ในเมองสาวตถ เจาขา. ถ. ในเวลาไป เราไปโดยกาลชานานแลว. ท. ขาพเจารทางตรง เจาขา. ในขณะนน พระเถระกาหนดไดวา "ผนมใชมนษย จกเปน เทวดา." (เหตนน พระโบราณาจารยทงหลาย จงกลาววา) " ทาวสหสเนตร ผเปนเจาแหงเทวดา ทรงสร ของเทวราช ยนทางนน พลนเสดจมาถงเมอง สาวตถแลว." ทาวเธอนาพระเถระไปสบรรณศาลา ทกฎมพผนองชายทาเพอ ประโยชนแกพระเถระนนเทยว นมนตใหนงเหนอแผนกระดานแลวจาแลง เปนสหายทรกไปสสานกของกฎมพจลปาละ ตรสรองเรยกวา "แนะ ปาละผสหาย." กฎมพจลปาละรองถามวา "อะไร ? สหาย." ท. ทานรความทพระเถระมาแลวหรอ ? จ. ขาพเจายงไมร, กพระเถระมาแลวหรอ ? เทวราช ตรสวา "เออ สหาย ขาพเจาไปวหาร เหนพระเถระ นงในบรรณศาลาททานทา มาแลวเดยวนเอง" ดงนแลว เสดจ หลกไป. ฝายกฎมพไปถงวหาร เหนพระเถระแลว รองไหกลงเกลอกอยท


บาทมล กลาววา "ทานผเจรญเจาขา ขาพเจาเหนเหตนแลวจงไมยอม ใหทานบวช" ดงนเปนตนแลว ทาเดกทาส ๒ คนใหเปนไทใหบวช ในสานกของพระเถระแลว สงวา "ทานทงหลาย จงนาเอาของฉนม ขาวตมและขาวสวยเปนตน มาจากภายในบานอปฏสากพระเถระ" ดงน แลว มอบใหแลว. สามเณรทงหลาย กทาวตรปฏบตอปฏฐากพระเถระ แลว. ภายหลงวนหนง ภกษทงหลายผอยในทศ (ผอยทอน) มาส พระเชตวน ดวยหวงวา " จกเฝาพระศาสดา" ถวายบงคมพระศาสดา เยยมพระอสตมหาเถระแลว เทยวจารกอยในวหาร ถงทอยของพระจกข- ปาสเถระแลว มหนาตรงตอทนนในเวลาเยน ดวยหวงวา "จกดแม ทน." ในขณะนน มหาเมฆตงขนแลว. พวกเธอคดวา "เดยวนเยน แลว, และเมฆกตงขนแลว, เราจกมาดแตเชาเทยว" ดงนแลวกลบไป. ฝนตกในปฐมยาม หยดในมชฌมยาม. พระเถระเปนผ (เคย) ปรารภ ความเพยร เดนจงกรมเปนอาจณ; เหตฉะนน จงลงสทจงกรมแลวใน ปจฉมยาม. แลในกาลนน ตวแมลงคอมทอง (หรอแมลงเมา) เปน อนมาก ตงขนแลว บนพนทฝนตกใหม. ตวเหลานน เมอพระเถระ จงกรมอย ไดวบต (ตาย) โดยมาก. พวกอนเตวาสก ยงไมทนกวาดทจงกรมของพระเถระแตเชา. ฝาย พวกภกษนอกน มาดวยหวงวา " จกดทอยของพระเถระ" เหนสตว ทงหลายในทจงกรมแลว ถามวา "ใครจงกรมในทน." พวกอนเตวาสก ของพระเถระตอบวา " อปชฌายของพวกกระผมขอรบ." เธอทงหลาย


ตเตยนวา "ทานทงหลายดกรรมของสมณะเถด ในกาลมจกษทานนอน หลบเสย ไมทาอะไร, ในกาลมจกษวกลเดยวนไวตววา 'จงกรม' ทา สตวมประมาณถงเทานใหตายแลว ทานคดวา ' จกทาประโยชน' กลบ ทาการหาประโยชนมได." พวกเธอไปกราบทลพระตถาคตแลวในขณะนนวา "พระเจาขา พระจกขปาลเถระ ไวตววา 'จงกรม' ทาสตวมชวตเปนอนมากใหตาย แลว." พระศาสดาตรสถามวา "ทานทงหลายเหนเธอกาลงทาสตวมชวต เปนอนมากใหตายแลวหรอ ?" ภกษเหลานน กราบทลวา "ไมไดเหน พระเจาขา." ศ. ทานทงหลายไมเหนเธอ (ทาดงนน) ฉนใดแล ถงเธอกไม เหนสตวมชวตเหลานน ฉนนน. ภกษทงหลาย ขนชอวาเจตนาเปนเหต ใหตาย ของพระขณาสพทงหลาย (คอบคคลผมอาสวะสนแลว) มไดม. ภ. พระเจาขา เมออปนสยแหงพระอรหตมอย เหตไฉนทานจง กลายเปนคนมจกษมดแลว. ศ. ดวยอานาจกรรมอนตนทาไวแลว ภกษทงหลาย. ภ. กทานไดทากรรมอะไรไวแลว พระเจาขา.

บรพกรรมของพระจกขปาลเถระ

พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย ถาอยางนน ทานทงหลาย จงฟง" ดงนแลว (ตรสเลาเรองวา) ในอดตกาล ครงพระเจาพาราณส ดารงราชยอยในกรงพาราณส หมอผหนงเทยวทาเวชกรรมอยในบานและนคม เหนหญงทรพลดวยจกษ


คนหนง จงถามวา "ความไมผาสกของทานเปนอยางไร ? หญงนนตอบวา "ขาพเจาไมแลเหนดวยดวงตาก." หมอกลาววา "ขาพเจาจกทายาใหแกทาน" ญ. ทาเถด นาย. ม. ทานจกใหอะไรแกขาพเจา ? ญ. ถาทานอาจจะทาดวงตาของขาพเจาใหกลบเปนปกตได, ขาพเจากบบตรและธดา จกยอมเปนทาสของทาน. ม. รบวา "ดละ" ดงนแลว ประกอบยาใหแลว. ดวงตากลบ เปนปกต ดวยยาขนานเดยวเทานน. หญงนนคดแลววา "เราไดปฏญญาแกหมอนนไววา 'จกพรอม ดวยบตรธดา ยอมเปนทาสของเขา ' กแตเขาจกไมเรยกเราดวยวาจา อนออนหวาน เราจกลวงเขา." นางอนหมอมาแลว ถามวา " เปน อยางไร ? นางผเจรญ " ตอบวา "เมอกอน ดวงตาของขาพเจา ปวดนอย เดยวนปวดมากเหลอเกน." หมอคดวา "หญงนประสงค ลวงเราแลวไมใหอะไร ความตองการของเราดวยคาจางทหญงนใหแกเรา มไดม, เราจกทาเขาใหจกษมดเสยเดยวน" แลวไปถงเรอนบอกความ นนแกภรรยา. นางไดนงเสย. หมอนนประกอบยาขนานหนงแลวไปส สานกหญงนน บอกใหหยอดวา "นางผเจรญ ขอทานจงหยอดยาขนาน น." ดวงตาทงสองขาง ไดดบวบแลวเหมอนเปลวไฟ. หมอนนได (มาเกด) เปนจกขปาลภกษแลว. พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย กรรมทบตรของเราทาแลวใน กาลนน ตดตามเธอไปขางหลง ๆ. จรงอย ขนชอวา บาปกรรมน


ยอมตามผทาไป เหมอนลออนหมนตามรอยเทาโคพลพท (คอโคทเขา เทยมเกวยนบรรทกสนคา) ตวเขนธระไปอย" ครนตรสเรองนแลว พระองคผเปนพระธรรมราชา ไดตรสพระคาถานสบอนสนธ ดจประทบ พระราชสาสน ซงมดนประจาไวแลว ดวยพระราชลญจกรวา ๑. มโนปพพงคมา ธมมา มโนเสฏา มโนมยา มนสา เจ ปทฏเน ภาสต วา กโรต วา ตโต น ทกขมเนวต จกกว วหโต ปท. "ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ สาเรจแลวดวยใจ, ถาบคคลมใจราย พดอยกด ทาอยกด, ทกขยอมไปตามเขา เพราะเหตนน ดจลอหมนไปตามรอยเทาโค ผนาแอกไปอยฉะนน."

แกอรรถ จตทเปนไปในภม ๔ แมทงหมด ตางโดยจตมกามาวจรกศลจต เปนตน ชอวา "มโน" ในพระคาถานน. ถงอยางนน ในบทน เมอนยม กะ กาหนดลง ดวยอานาจจตทเกดขนแกหมอนนในคราวนน ยอมไดจาเพาะจต ทเปนไปกบดวยโทมนส ประกอบดวยปฏฆะ- (อยางเดยว). บทวา ปพพงคมา คอ ชอวา มาตามพรอมดวยจตนน อนเปน หวหนาไปกอน. บทวา ธมมา คอ ชอวา ธรรมเปน ๔ อยาง ดวยอานาจ คณธรรม เทศนาธรรม ปรยตธรรม และนสสตตนชชวธรรม. ในธรรม ๔ ประการนน ธรรมศพทนในคาวา


"ธรรมและอธรรม ๒ ประการ ใหผลเหมอนกน หามได อธรรมยอมนาไปสนรก ธรรมยอม ใหถงสคต." ดงน ชอวาคณธรรม (แปลวาธรรมคอคณ). ธรรมศพทน ใน คาวา "ภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมงามในเบองตน แกทานทงหลาย" ดงนเปนตน ชอวาเทศนาธรรม (แปลวาธรรมคอเทศนา ). ธรรมศพท น ในคาวา "ภกษทงหลาย อนง กลบตรบางจาพวกในโลกน ยอม เรยนธรรม คอสตตะ เคยยะ" ดงนเปนตน ชอวา ปรยตธรรม (แปลวาธรรมคอปรยต). ธรรมศพทน ในคาวา "กสมยนนแล ธรรมทงหลายยอมม ขนธทงหลายยอมม" ดงน เปนตน ชอวา นสสตตธรรม (แปลวาธรรมคอสภาพทมใชสตว) นยแมในบทวา "นชชวธรรม" (ซงแปลวาธรรมคอสภาพมใชชวต) กดจเดยวกน. ในธรรม ๔ ประการนน นสสตตธรรมหรอนชชวธรรม พระศาสดาทรง ประสงคแลวในทน. นสสตตธรรมหรอนชชวธรรมนน โดยความก อรปขนธ ๓ ประการ คอ "เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ." เหตวาอรปขนธ ๓ ประการนน ชอวามใจเปนหวหนาของอรปขนธ ๓ ประการนน. มคาถามวา "กใจ มวตถเดยวกน มอารมณเดยวกน เกดใน ขณะเดยวกน พรอมกบธรรมเหลานน ไมกอนไมหลงกวากน ชอวา เปนหวหนาของธรรมเหลานนอยางไร ?" มคาแกวา " ใจ ไดชอวาเปนหวหนาของธรรมเหลานน ดวย อรรถวา เปนปจจยเครองยงธรรมใหเกดขน. เหมอนอยางวา เมอพวก


โจรเปนอนมาก ทาโจรกรรมมปลนบานเปนตนอยดวยกน เมอมใคร ถามวา "ใครเปนหวหนาของพวกมน ?" ผใดเปนปจจยของพวกมน คอ อาศยผใดจงทากรรมนนได ผนนชอทตตะกตาม ชอมตตะกตาม เขา เรยกวาหวหนาของมน ฉนใด; คาอปไมยซงเปนเครองใหอรรถถงพรอม น บณฑตพงรแจง ฉนนน. ใจชอวาเปนหวหนาของธรรมทงหลายนน ดวยอรรถวา เปนปจจยเครองยงธรรมใหเกดขนฉะน เหตนน ธรรม ทงหลายนน จงชอวามใจเปนหวหนา, เพราะเมอใจไมเกดขน ธรรม เหลานนยอมไมสามารถจะเกดขนได. ฝายใจ ถงเจตสกธรรมบางเหลา แมไมเกดขน กยอมเกดขนไดแท. อนง ใจชอวาเปนใหญของธรรม ทงหลายนน ดวยอานาจเปนอธบด เหตนน ธรรมทงหลายนนจงชอวา มใจเปนใหญ. เหมออยางวา ชนทงหลายมโจรผเปนหวโจกเปนตน ผเปนอธบด ไดชอวาเปนใหญของชนทงหลายมโจรเปนตน ฉนใด, ใจผเปนอธบด ไดชอวาเปนใหญของธรรมเหลานน ฉนนน, เหตนน ธรรมเหลานน จงชอวามใจเปนใหญ. อนง สงทงหลายนน ๆ เสรจ แลวดวยวตถมไมเปนตน กชอวาของสาเรจแลวดวยไมเปนตน ฉนใด. แมธรรมทงหลายนน ไดชอวาสาเรจแลวดวยใจ เพราะเสรจมาแตใจ ฉนนน. บทวา ปทฏเน คอ อนโทษมอภชฌาเปนตนซงจรมาประทษ- รายแลว. จรงอย ใจปกตชอวาภวงคจต, ภวงคจตนนไมตองโทษ ประทษรายแลว. เหมอนอยางวา นาใสเศราหมองแลว เพราะสทงหลาย มสเขยวเปนตนซงจรมา (กลบ ) เปนนาตางโดยประเภทมนาเขยว เปนตน จะชอวานาใหมกมใช จะชอวานาใสตามเดมนนแลกมใช ฉนใด,


ภวงคจตแมนน อนโทษมอภชฌาเปนตน ทจรมาประทษรายแลว จะชอ วาจตใหมกมใช จะชอวาภวงคจตตามเดมนนแลกมใช ฉนนน, เหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "ภกษทงหลาย จตนผดผอง แตมน เศราหมองแลว เหตอปกเลสทงหลายซงจรมาแล" ดงน. ถาบคคลม ใจรายแลวอยางน. บาทพระคาถาวา ภาสต วา กโรต วา คอ เมอเขาพด ยอมพด เฉพาะแตวจทจรต ๔ อยาง, เมอทา ยอมทา เฉพาะแตกายทจรต ๓ อยาง, เมอไมพด เมอไมทา เพราะความทตวเปนผมใจอนโทษมอภชฌา เปนตนประทษรายแลวนน ยอมทามโนทจรต ๓ อยางใหเตม. อกศล- กรรมบถ ๑๐ อยางของเขา ยอมถงความเตมท ดวยประการอยางน. บาทพระคาถาวา ตโต น ทกขมเนวต ความวา ทกขยอมตาม บคคลนนไป เพราะทจรต ๓ อยางนน คอวา ทกขทเปนผลทงเปนไป ในกาย ทงเปนไปในจต โดยบรรยายนวา ทกขมกายเปนทตงบาง ทกข มจตนอกนเปนทตงบาง ยอมไปตามอตภาพนน ผไปอยในอบาย ๔ กด ในหมมนษยกด เพราะอานภาพแหงทจรต. มคาถามวา "ทกขยอมตดตามบคคลนนเหมอนอะไร ?" มคาแกวา เหมอนลอหมนไปตามรอยเทาของโคพลพทตวเขนไป อย, อธบายวา "เหมอนลอหมนไปตามรอยเทาของโคพลพทอนเขาเทยม ไวทแอก นาแอกไปอย. เหมอนอยางวา มนลากไปวนหนงกด สองวน กด สบวนกด กงเดอนกด ยอมไมอาจใหลอหมนกลบ คอ ไมอาจ ละลอไปได, โดยทแทเมอมนกาวไปขางหนา แอกกเบยดคอ (ของมน) เมอมนถอยหลงลอกขดเนอทขา, ลอเบยดเบยนดวยเหต ๒ ประการน


หมนตามรอยเทาของมนไป ฉนใด, ทกขทงทเปนไปทางกาย ทงทเปน ไปทางจต อนมทจรตเปนมล ยอมตดตามบคคลผมใจรายแลว ทาทจรต ๓ ประการใหเตมทตงอย ในทเขาไปแลวนน ๆ มนรกเปนตน ฉนนนแล. ในกาลจบคาถา ภกษสามพนรป ไดบรรลพระอรหตพรอมดวย ปฏสมภทาทงหลาย เทศนาไดเปนกถามประโยชนมผลแมแกบรษทผ ประชมกนแลว ดงนแลว เรองพระจกขปาลเถระ จบ.


๒. เรองมฏฐกณฑล [๒] ขอความเบองตน ฝายพระคาถาทสองวา "มโนปพพงคมา" เปนตน พระผม- พระภาคเจาทรงปรารภมฏฐกณฑลมาณพ ภาษตแลว ในกรงสาวตถ นนแล.

พราหมณทาตมหใหบตร ดงไดสดบมา ในกรงสาวตถ ไดมพราหมณคนหนง ชอ อทนน- ปพพกะ. เขาไมเคยใหสงของอะไร ๆ แกใคร ๆ. เพราะฉะนนประชมชน จงไดตงชอวา "อทนนปพพกะ๑." เขาไดมบตรคนเดยวเปนทรกใคร พอใจ. ภายหลง เขาอยากจะทาเครองประดบใหบตร คดวา "ถาเราจก จางชางทอง กจะตองใหคาบาเหนจ " ดงนแลวจงแผทองคา ทาให เปนตมหเกลยง ๆ เสรจแลว ไดให (แกบตรของตน). เพราะฉะนน บตรของเขาจงไดปรากฏโดยชอวา "มฏฐกณฑล."

รกษาบตรเองเพราะกลวเสยขวญขาว ในเวลาเมอบตรนนอายได ๑๖ ป เกดเปนโรคผอมเหลอง. มารดา แลดบตรแลว จงพดกะพราหมณ (ผสาม) วา " พราหมณ โรคเกด ขนแลวแกบตรของทาน, ขอทานจงหาหมอมารกษาเขาเสยเถด." พราหมณตอบวา "นางผเจรญ ถาเราจะหาหมอมา, เราจะตอง ๑. ผไมเคยใหอะไรแกใคร.


ใหขวญ๑ขาวเขา หลอนชางไมมองดความเปลองทรพยของเรา (บาง)." นางพราหมณถามวา "เมอเปนอยางน ทานจะทาอยางไรเลา ? พราหมณ. " พราหมณตอบวา "ทรพยของเราจะไมขาดไปไดอยางใด เราจะ ทาอยางนน." พราหมณนนไปยงสานกพวกหมอแลว ถามวา "พวกทานวางเอา ขนานไหน ? แกคนทเปนโรคชนดโนน." ลาดบนน พวกหมอกบอกยาเกลดทเขาเปลอกไมเปนตนแกเขา. เขา (ไป) เอารากไมเปนตนทพวกหมอบบอกใหนนมาแลว ทาเอาให แกบตร. เมอพราหมณทาอยเชนนนนนแล, โรคได (กาเรบ) กลาแลว (จน) เขาถงความไมมใครทจะเยยวยาได. พราหมณรวาบตรทพพลภาพ แลว จงหาหมอมาคนหนง. หมอนน (มา) ตรวจดแลว จงพด (เลยง) วา "ขาพเจามกจอยอยางหนง ทานจงหาหมออนมาใหรกษา เถด" ดงนแลว บอกเลกกบพราหมณนนแลวกลาไป.

ใหบตรนอนทระเบยงเพราะกลวเหนสมบต พราหมณรเวลาวาบตรจวนจะตายแลวคดวา "เหลาชนทมาแลว ๆ เพอประโยชนจะเยยมเยยนบตรน จกเหนทรพยสมบตภายในเรอน เรา จะเอาเขาไวขางนอก" ดงนแลว จงนาเอาบตรออกมาใหนอนทระเบยง เรอนขางนอก.

พระพทธเจาเลงเหนอปนสยของมฏฐกณฑล ในเวลากาลงปจจสมย (คอเวลาจวนสวาง) วนนน พระผม- ๑. ภตตเวตน คาจางและรางวล.


พระภาคเจา เสดจออกจากพระมหากรณาสมาบต ทรงเลงดโลกดวย พทธจกษ เพอทอดพระเนตรเหลาสตวผเปนเผาพนธอนพระองคพอ แนะนาได ซงมกศลอนหนาแนนแลว มความปรารถนา๑ซงไดทาไว แลวในพระพทธเจาแตปางกอนทงหลาย ไดทรงแผตาขายคอพระญาณไป ในหมนจกรวาล. มฏฐกณฑลมาณพปรากฏแลว ณ ภายในตาขายคอ พระญาณนน โดยอาการอนนอนทระเบยงขางนอกอยางนน. พระศาสดาทอดพระเนตรเหนเขาแลว ทรงทราบวา พราหมณ ผบดานาเขาออกจากภายในเรอนแลว ใหนอนในทนน ทรงดารวา "จะมประโยชนบางหรอไมหนอ ดวยปจจยทเราไปในทนน" กาลงทรง ราพง (อย) ไดทรงเหนเหตนวา "มาณพน จกทาจตใหเลอมใสใน เรา ทากาละแลว จกเกดในวมานทองสง ๓๐ โยชนในดาวดงสเทวโลก มนางอปสรเปนบรวารพนหนง. ฝายพราหมณจกทาฌาปนกจสรระนน รองไหไปในปาชา. เทพบตรจกมองดอตภาพตนสงประมาณ ๓ คาวต (สามรอยเสน) ประดบดวยเครองอลงการ หนก ๖๐ เลมเกวยน ม นางอปสรเปนบรวารพนหนง คดวา " สรสมบตน เราไดดวยกรรม อะไรหนอ ?" ดงนแลว เลงดอย, กทราบวาไดดวยจตเลอมใสในเรา คดวา "บดาไมหาหมอมาใหประกอบยาใหแกเรา เพราะเกรงวาทรพย จะหมดไป เดยวนไปปาชารองไหอย, เราจกทาเขาใหถงประการอน แปลก" ดงน ดวยความขดเคองในบดา จกจาแลงตวเหมอนมฏฐกณฑล มาณพ มาทานองรองไหอยในทใกลปาชา. ทนน พราหมณ จกถามเขา วา "เจาเปนใคร ?" เขาจกตอบ ฉนเปนมฏฐกณฑลมาณพ บตรของ ๑. กตาธการาน มอธการอนทาไวแลว.


ทาน." พราหมณ. ทานไปเกดในภพไหน ? เทพบตร. ในภพดาวดงส. เมอพราหมณถามวา "เพราะทากรรมอะไร ?" เขาจกบอกวา เขา เกดเพราะจตทเลอมใสในเรา. พราหมณจกถามเราวา "ขนชอวา ความ ทาจตใหเลอมใสในพระองค (เทานน) แลวไปเกดในสวรรค มหรอ ?" ทนน เราจกตอบวา "ไมมใครอาจจะกาหนดดวยการนบไดวา ม ประมาณเทานนรอย หรอเทานนพน หรอเทานนแสน" ดงนแลว จก ภาษตคาถาในธรรมบท. ในกาลจบคาถา ความตรสรธรรม จกมแก สตวประมาณแปดหมนสพน. มฏฐกณฑลเทพบตร จกเปนพระโสดาบน; ถงอทนนปพพกพราหมณกเหมอนกน. อาศยกลบตรน ความบชาธรรม เปนอนมากจกม ดวยประการฉะน, ในวนรงขน ทรงทาความปฏบต (ชาระ) พระสรระเสรจแลว อนภกษสงฆหมใหญแวดลอมแลว เสดจ เขาไปสกรงสาวตถ เพอบณฑบาต เสดจถงประตเรอนของพราหมณ โดยลาดบ.

มฏฐกณฑลทาใจใหเลอมใสในพระพทธเจา ในขณะนน มฏฐกณฑลมาณพ กาลงนอนผนหนาไปขางในเรอน พระศาสดาทรงทราบวาไมเหนพระองค, จงไดเปลงพระรศมในวาบหนง. มาณพคดวา "นแสงสวางอะไร?" จงนอนพลกกลบมา เหนพระศาสดา แลว คดวา "เราอาศยบดาเปนอนธพาล จงไมไดเขาไปเฝาพระพทธเจา เหนปานนแลว ทาความขวนขวายดวยกาย หรอถวายทาน หรอฟง


ธรรม, เดยวนแมแตมอสองขางของเรากยกไมไหว. กจทควรทาอยางอน ไมม" ดงนแลว ไดทาใจเทานนใหเลอม เพราะใจเลอมใสทากาละไปเกดในเทวโลก พระศาสดาทรงพระดารวา "พอละ ดวยการทมาณพนทาใจให เลอมใส ประมาณเทานน" กเสดจหลกไปแลว. เมอพระตถาคตพอ กาลงเสดจลบตาไป, มาณพนนมใจเลอมใส ทากาละแลว เปนประดจ ดงวา หลบแลวกลบตนขน ไปเกดในวมานทองสงประมาณ ๓๐ โยชน ในเทวโลก. พราหมณคราครวญถงบตร ฝายพราหมณทาฌาปนกจสรระมาณพนนแลว ไดมแตการรองให เปนเบองหนา, ไปทปาชา ทกวน ๆ รองใหพลางบนพลางวา "เจาลก คนเดยวของพออยทไหน ? เจาลกคนเดยวของพออยทไหน ?" เทพบตรจาแลงกายไปหาพราหมณ (แม) เทพบตรแลดสมบตของตนแลว คดวา "สมบตนเราได ดวยกรรมอะไร ?" เมอพจารณาไปกรวา "ไดดวยใจทเลอมใสใน พระศาสดา" ดงนแลว จงคดตอไปวา "พราหมณผน ในกาลเมอเรา ไมสบาย หาไดใหหมอประกอบยาไม เดยวนส ไปปาชารองใหอย, ควรทเราจะทาแกใหถงประการอนแปลก" ดงนแลวจงจาแลงตวเหมอน มฏฐกณฑลมาณพ มาแลว ไดกอดแขนยนรองไหอย ในทไมไกลปาชา.


เทพบตรกบพราหมณโตวาทะกน พราหมณเหนเขาแลว จงคดวา "เรารองไหเพราะโศกถงบตร กอน, กมาณพนน รองไหตองการอะไรเลา ? เราจะถามเขาด" ดงน แลว เมอจะถาม ไดกลาวคาถานวา "ทานตกแตงแลว เหมอนมฏฐกณฑล มภาระ คอระเบยบดอกไม มตวฟงดวยจนทนเหลอง, กอดแขนทงสองคราครวญอย ในกลางปาชา, ทานเปนทกขอะไรหรอ ?" มาณพกลาววา "เรอนรถ ทาดวยทองคา ผดผอง เกดขนแลว แกขาพเจา, ขาพเจาหาคลอของมนยงไมได ขาพเจาจกยอมเสยชวต เพราะความทกขนน." ทนน พราหมณไดพดกะเขาวา "พอมาณพผเจรญ คลอของมนนน จะทา ดวยทองคากตาม ทาดวยแกวกตาม ทาดวย โลหะกตาม ทาดวยเงนกตาม ทานจงบอ ขาพเจาเถด, ขาพเจาจะรบประกนใหทานได คลอ (ของมน)." มาณพไดฟงคานน คดวา " พราหมณผน ไมทายาใหแกบตร แลว ครนมาเหนเรารปรางคลายบตร รองไหอย ยงพดวา 'เราจะ ทาลอรถซงทาดวยทองคาเปนตนให, ชางเถด เราจกแกลงแกเลน"


ดงนแลว จงกลาววา "ทานจะทาคลอใหแกขาพเจาโตเทาไร ?" เมอ พราหมณนนกลาววา "ทานจะตอการโตเทาไรเลา ? จงบอกวา "ขาพเจาตองการดวยพระจนทร และพระ- อาทตยทงสองดวง ทานอนขาพเจาขอแลว โปรดใหพระจนทรและพระอาทตยทงสองนน แกขาพเจาเถด." มาณพนนกลาวซาแกเขา "พระจนทรและพระอาทตย สองแสงเปน คกน ในวถทงสอง รถของขาพเจาทาดวย ทองคา ยอมงามสมกบคลออนนน." ลาดบนน พราหมณพดกบเขาวา "พอมาณพ ทานผปรารถนาของทไมควร ปรารถนา เปนคนเขลาแท ๆ, ขาพเจาเขาใจ วา ทานจกตายเสยเปลา จกไมไดพระจนทร และพระอาทตยทงสองเลย." ลาดบนน มาณพจงพดกะพราหมณนนวา "กบคคลผรองไห เพอตองการสงซงปรากฏอย เปนคนเขลา หรอวาบคคลผรองไหเพอ ตองการสงซงไมปรากฏอย เปนคนเขลาเลา ?" ดงนแลว จงกลาว เปนคาถา "แมความไปและความมา ของพระจนทร และพระอาทตยกปรากฏอย ธาตคอวรรณะแหง


พระจนทรและพระอาทตย กปรากฏอยในวถ ทงสอง (สวน) ชนททากาละ ละไปแลว ใครกไมแลเหน, บรรดาเราทงสอง ผคราครวญ อยในทน ใครจะเปนคนเขลากวากน."

พราหมณยอมจานนแลวชมเชยเทพบตร พราหมณสดบคานนแลว กาหนดไดวา "มาณพนพดถก" จง กลาววา "พอมาณพ ทานพดจรงทเดยว, บรรดา เราทงสอง ผคราครวญอย (ในทน) ขาพเจา เองเปนคนเขลากวา, ขาพเจาอยากไดบตรททา กาละแลวคนมา เปนเหมอนทารกรองไหอยาก ไดพระจนทร" ดงนแลว เปนผหายโศก เพราะถอยคาของมาณพนน, เมอ จะทาความชมเชยมาณพ ไดกลาวคาถาเหลานวา "ทานมาดาขาพเจาซงเปน๑ผรอนหนกหนา เหมอนบคคลดบไฟทตดนามนดวยนา, ขาพเจา ยอมยงความกระวนกระวายทงปวง ใหดบได ๑. สนต ในคาถาเทากบสมาน.


ทานผบรรเทาความโศกถงบตรของขาพเจา อน ความโศกครอบงาแลว ไดถอนลกศรคอความโศก อนเสยดหฤทยขาพเจาออกไดหนอ ขาพเจานน เปนผมลกศรอนทานถอนเสยแลว เปนผเยนสงบ แลว, พอมาณพ ขาพเจาหายเศราโศก หาย รองไห เพราะไดฟงถอยคาของทาน."

พราหมณซกถามเทพบตร ขณะนน พราหมณ เมอจะถามเขาวา "ทานชออะไร ?" จง กลาววา "ทานเปนเทวดาหรอคนธรรพ หรอวาเปน ทาวปรนททสกกเทวราช, ทานชอไร ? หรอ เปนบตรของใคร ? อยางไร ขาพเจาจะรจก ทานได ?" ลาดบนน มาณพบอกแกเขาวา "ทานเผาบตรคนใด ในปาชาเองแลว ยอม คราครวญและรองไหถงบตรคนใด บตรคนนน คอขาพเจา ทากศลธรรมแลว ถงความเปนเพอน ของเหลาไตรทศ (เทพดา)." พราหมณไดกลาววา


"เมอทานใหทานนอยหรอมาก ในเรอนของ ตน หรอรกษาอโบสถกรรมเชนนนอย ขาพเจา ไมเหน, ทานไปเทวโลกไดเพราะกรรมอะไร ?" มาณพไดกลาววา "ขาพเจามโรค เจบลาบาก มการระสา ระสายอยในเรอนของตน, ไดเหนพระพทธเจา ผปราศจากกเลสธล ขามความสงสยเสยได เสดจไปด มพระปญญาไมทราม, ขาพเจานน มใจเบกบานแลว มจตเลอมใสแลว ไดถวาย อญชลแดพระตถาคตเจา. ขาพเจาไดทากศล- กรรมนนแลว จงไดถงความเปนเพอนของเหลา ไตรทศ (เทพดา)." พราหมณถงพระพทธเจาเปนสรณะ เมอมาณพนน กาลงพดพราอยนนเทยว, สรระทงสนของ พราหมณกเตมแลวดวยปต. เขาเมอจะประกาศปตนน จงกลาววา "นาอศจรรยหนอ นาประหลาดหนอ วบาก ของการทาอญชลน เปนไปไดเชนน แม ขาพเจา มใจเบกบานแลว มจตเลอมใสแลว ถงพระพทธเจาวา เปนสรณะในวนนแล."


เทพบตรโอวาทพราหมณแลวกหายตวไป ลาดบนน มาณพไดกลาวตอบวา "ทานจงเปนผมจตเลอมใสแลว ถงพระ- พทธเจา ทงพระธรรม ทงพระสงฆ วาเปน สรณะในวนนแล ทานจงเปนผมจตเลอมใส อยางนนนนแล สมาทานสกขาบท ๕ อยา ใหขาดทาลาย, จงรบเวนจากปาณาตบาต (การ ฆาสตว) จงเวนของทเจาของยงไมใหในโลก, จงอยาดมนาเมา, จงอยาพดปด, และจงเปน ผเตมใจดวยภรรยาของตน." เขารบวา "ดแลว" ไดภาษตคาถาเหลานวา "ดกอนยกษ๑ ทานเปนผใครประโยชน แกขาพเจา, ดกอนเทพดา ทานเปนผใครสงท เกอกลแกขาพเจา, ขาพเจาจะทา (ตาม) ถอยคาของทาน, ทานเปนอาจารยของขาพเจา, ขาพเจาเขาถงพระพทธเจา วาเปนสรณะดวย, ขาพเจาเขาถงแมพระธรรม ซงไมมสงอนยงกวา วาเปนสรณะดวย, ขาพเจาเขาถงพระสงฆของ พระพทธเจาผเปนมนษย (พเศษ) ดจเทพดา วาเปนสรณะดวย, ขาพเจาจะรบเวนจาก ๑. คานในทอนหมายถงผดราย แตในทนหมายถงผอนบคคลควรบชา.


ปาณาตบาต, เวนของทเจาของยงไมใหในโลก, ไมดมนาเมา, ไมพดปด, และเปนผเตมใจ ดวยภรรยาของตน." ลาดบนน เทพบตรกลาวกะเขาวา "พราหมณ ทรพยในเรอน ของทานมมาก, ทานจงเขาไปเฝาพระศาสดาแลวถวายทาน, จงฟงธรรม, จงถามปญหา " ดงนแลว กอนตรธานไป ณ ทนนนนแล.

พราหมณถวายทานแดพระพทธเจา ฝายพราหมณ ไปเรอนแลวเรยกนางพราหมณมา พดวา "นาง ผเจรญ ฉนจกนมนตพระสมณโคดมแลวทลถามปญหา, หลอนจงทา สกการะ" ดงนแลว ไปสวหาร ไมถวายบงคมพระศาสดาเลย ไมทา ปฏสนถาร ยน ณ ทควรขางหนงแลว กราบทลวา " พระโคดมผเจรญ ของพระองคกบทงพระภกษสงฆ จงทรงรบภตตาหารแหงขาพระองค เพอเสวยในวนน ." พระศาสดาทรงรบแลว. เขาไดทราบวา พระศาสดาทรงรบแลว จงมาโดยเรว ใชคนใหตกแตงขาทนยโภชนยาหารไวในเรอนของตน. พระศาสดาอนหมภกษสงฆแวดลอมแลว เสดจไปสเรอนแหงพราหมณนน ประทบนงบนอาสนะทเขาแตงไว. พราหมณองคาสแลว (เลยงแลว) โดยเคารพ. มหาชนประชมกน. ไดยนวา เมอพระตถาคตอนพราหมณผ มจฉาทฏฐนมนตแลว, หมชน ๒ พวกมาประชมกน คอพวกชนผเปน


มจฉาทฏฐประชมกน ดวยตงใจวา "วนน พวกเราจกคอยดพระ- สมณโคดมทถกพราหมณเบยดเบยนอย ดวยการถามปญหา," พวกชนผ เปนสมมาทฏฐกประชมกน ดวยตงใจวา "วนน พวกเราจกคอยด พทธวสย พทธลลา." ลาดบนน พราหมณเขาไปเฝาพระตถาคตผทรงทาภตกจเสรจแลว นงบนอาสนะตา ไดทลถามปญหาวา " พระโคดมผเจรญ มหรอ ขนชอวา เหลาชนทไมไดถวายทานแกพระองค ไมไดบชาพระองค ไม ไดฟงธรรม ไมไดรกษาอโบสถเลย ไดไปเกดในสวรรค ดวยมาตรวา ใจเลอมใสอยางเดยวเทานน ?" ศ. พราหมณ เหตใดทานมาถามเรา, ความทตนทาใจใหเลอมใส ในเราแลวเกดในสวรรค อนมฏฐกณฑลผบตรของทานบอกแกทานมใช หรอ ? พ. เมอไร ? พระโคดมผเจรญ. ศ. วนนทานไปปาชาคราครวญอย. เหนมาณพคนหนง กอด แขนคราครวญอยในทไมไกลแลว ถามวา "ทานตกแตงแลวเหมอนมฏฐกณฑล มภาระ คอระเบยบดอกไม มตวฟงดวยจนทนเหลอง" ดงนเปนตน มใชหรอ ? เมอจะทรงประกาศถอยคาทชนทงสองกลาวกน แลวไดตรสเรองมฏฐกณฑลทงหมด. เพราะฉะนนแลเรองมฏฐกณฑลนน จงไดชอวาเปนพทธภาษต. กแล ครนพระศาสดาตรสเลาเรองมฏฐกณฑล นนแลว จงตรสวา "พราหมณ ใชวาจะมแตรอยเดยวและสองรอย,


โดยทแท การทจะนบเหลาสตวซงทาใจใหเลอมใสในเราแลวเกดในสวรรค ยอมไมม." มหาชนไดเปนผเกดความสงสยแลว. ลาดบนน พระศาสดาทรงทราบความทมหาชนนนไมสนความ สงสย ไดทรงอธษฐานวา " ขอมฏฐกณฑลเทวบตร จงมาพรอมดวย วมานทเดยว." เธอมอตภาพอนประดบแลวดวยเครองอาภรณทพย สง ประมาณ ๓ คาวตมาแลว ลงมาจากวมาน ถวายบงคมพระศาสดาแลว ไดยน ณ ทควรขางหนง. ลาดบนน พระศาสดาเมอจะตรสถามเธอวา "ทานทากรรมสงไร จงไดสมบตน" ไดตรสพระคาถาวา "เทพดา ทานมกายงามยงนก ยนทาทศ ทงสนใหสวาง เหมอนดาวประจารง, เทพ ผมอานภาพมาก เราขอถามทาน (เมอ) ทาน เปนมนษยไดทาบญอะไรไว." เทพบตรกราบทลวา "พระองคผเจรญ สมบตนขาพระองคได แลว เพราะทาใหใหเลอมใสในพระองค." ศ. สมบตน ทานไดแลว เพราะทาใจใหเลอมใสในเราหรอ ? ท. พระเจาขา. มหาชนแลดเทพบตรแลว ไดประกาศความยนดวา "แนะพอ ! พทธคณนาอศจรรยจรงหนอ บตรของพราหมณ ชอวา อทนนปพพกะ ไมไดทาบญอะไร ๆ อยางอน ยงใจใหเลอมใสพระศาสดาแลว ได สมบตเหนปานน."


ใจเปนใหญในกรรมทกอยาง ลาดบนน พระศาสดาตรสแกพวกชนเหลานนวา "ในการทา กรรมทเปนกศลและอกศล ใจเปนหวหนา ใจเปนใหญ, เพราะวา กรรมททาดวยใจอนผองใสแลว ยอมไมละบคคลผไปสเทวโลกมนษยโลก ดจเงาฉะนน" ครนตรสเรองนแลว พระองคผเปนธรรมราชา ไดตรส พระคาถานสบอนสนธ ดจประทบพระราชสาสนซงมดนประจาไวแลว ดวยพระราชลญจกรวา:- ๒. มโนปพพงคมา ธมมา มโนเสฏา มโนมยา มนสา เจ ปสนเนส ภาสต วา กโรต วา ตโต น สขมเนวต ฉายาว อนปายน. " ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปน ใหญ สาเรจแลวดวยใจ ถาบคคลมใจผองใส แลว พดอยกด ทาอยกด ความสขยอมไป ตามเขา เพราะเหตนน เหมอนเงาไปตามตว ฉะนน.

แกอรรถ จตทเปนไปใน ๔๑ ภม แมทงหมด เรยกวาใจ ในพระคาถานน กจรง โดยไมแปลกกน, ถงอยางนน เมอนยม กะ กาหนดลง ในบทน ยอมไดแกจตเปนกามาพจรกศล ๘ ดวง; กเมอกลาวดวยสามารถวตถ ๑. ภม ๔ คอ กามาวจรภม ๑ รปาวจรภม ๑ อรปาวจรภม ๑ โลกตรภม ๑.


ยอมไดแกจตประกอบดวยญาณ เปนไปกบดวยโสมนสแมจากกามาพจร กศลจต ๔ ดวงเทานน. บทวา ปพพงคมา ความวา ประกอบกบใจซงเปนผไปกอนนน. ขนธ ๓ มเวทนาเปนตน ชอวาธรรม. แทจรง ใจเปนหวหนาของ อรปขนธทง ๓ มเวทนาขนธเปนตนนน โดยอรรถคอเปนปจจยเครอง ใหเกดขน เหตนนขนธทง ๓ ประการนน จงชอวามใจเปนหวหนา. เหมอนอยางวา เมอทายกเปนอนมาก กาลงทาบญ มถวายบาตรและ จวรเปนตน แกภกษสงฆหมใหญกด มบชาอนยง และฟงธรรม และ ตามประทป และทาสกการะดวยระเบยบดอกไมเปนตนกด ดวยกน เมอมผกลาววา "ใครเปนหวหนาของทายกเหลานน," ทายกผใดเปน ปจจยของพวกเขา, คอพวกเขาอาศยทายกผใดจงทาบญเหลานนได, ทายกผนน ชอตสสะกตาม ชอปสสะกตาม ประชมชนยอมเรยกวา "เปนหวหนาของพวกเขา" ฉนใด, คาอปไมยซงเปนเครองใหเกด เนอความถงพรอมน บณฑตพงทราบฉนนน. ใจชอวาเปนหวหนาของ ธรรมเหลาน ดวยอรรถวาเปนปจจยเครองใหเกดขนดวยประการฉะน เหตนน ธรรมเหลาน จงชอวามใจเปนหวหนา. แทจรง ธรรมเหลานน เมอใจไมเกดขน ยอมไมสามารถจะเกดขนได, สวนใจ เมอเจตสก บางเหลาถงยงไมเกดขน กเกดขนไดแท. และใจชอวาเปนใหญกวาธรรม เหลาน ดวยอานาจเปนอธบด เพราะฉะนน ธรรมเหลาน จงชอวา มใจเปนใหญ. อนง สงของทงหลายนน ๆ เสรจแลวดวยวตถมทองคา เปนตน กชอวาสาเรจแลวดวยทองคาเปนตน ฉนใด, ถงธรรมทงหลาย นนกไดชอวา สาเรจแลวดวยใจ เพราะเปนของเสรจมาแตใจ ฉนนน.


บทวา ปสนเนน ความวา ผองใสแลว ดวยคณทงหลาย ม ความไมเพงเลงเปนตน. สองบทวา ภาสต วา กโรต วา ความวา บคคลมใจเหน ปานน เมอจะพด ยอมพดแตวจสจรต ๔ อยาง เมอจะทา ยอมทา แตกายสจรต ๓ อยาง เมอไมพด เมอไมทา ยอมทาแตมโนสจรต ๓ อยางใหเตมท เพราะความทตวเปนผมใจผองใสแลว ดวยคณทงหลาย มความไมเพงเลงเปนตนนน. กศลกรรมบถ ๑๐ ของเขายอมถงความ เตมท ดวยประการอยางน. บาทพระคาถาวา ตโต น สขมเนวต ความวา ความสข ยอมตามบคคลนนไป เพราะสจรต ๓ อยางนน. กศลทง ๓ ภม๑ พระผมพระภาคเจาทรงประสงคแลวในทน, เพราะฉะนน บณฑตพง ทราบอธบายวา "ความสขทเปนผล ซงเปนไปในกายและเปนไปในจต (โดยบรรยายน) วา ' ความสขมกายเปนทตงบาง ความสขมจตนอกน เปนทตงบาง' ยอมตามไป คอวา ยอมไมละบคคลนน ผเกดแลวใน สคตภพกด ตงอยแลวในทเสวยสขในสคตกด เพราะอานภาพแหงสจรต ทเปนไปในภม ๓. มคาถามสอดเขามาวา "เหมอนอะไร" แกวา " เหมอนเงามปกตไปตามตว" อธบายวา เหมอนอยางวา ธรรมดา เงาเปนของเนองกบสรระ เมอสรระเดนไป มนกเดนไป, เมอสรระหยดอย มนกหยด, เมอสรระนง มนกนง, ไมมใครสามารถทจะวากลาวกะมน ดวยถอยคาอนละเอยดกด ดวยถอยคาอนหยาบกดวา "เจาจงกลบไปเสย ๑. ภม ๓ คอ กามาวจรภม ๑ รปาวจรภม ๑ อรปาวจรภม ๑.


หรอเฆยนตแลวจงใหกลบได." ถามวา "เพราะเหตไร ?" ตอบวา "เพราะมนเปนของเนองกบสรระ ฉนใด. ความสขทเปนไปในกายและ "เพราะมนเปนของเนองกบสรระ ฉนใด. ความสขทเปนไปในกายและ เปนไปในจต ตางโดยสขมกามาพจรสขเปนตน มกศลแหงกศลกรรมบถ ๑๐ เหลาน ทบคคลประพฤตมากแลว และประพฤตดแลว เปนรากเหงา ยอมไมละ (บคคลนน) ในทแหงเขาไปแลวและไปแลว เหมอนเงาไป ตามตว ฉนนนแล." ในกาลจบคาถา ความตรสรธรรม ไดมแลวแกเหลาสตวแปด หมนสพน, มฏฐกณฑลเทพบตร ตงอยแลวในพระโสดาปตตผล, อทนนปพพกพราหมณ กเหมอนกน. เขาไดหวานสมบตใหญถงเทานน ลงไวในพระพทธศาสนาแลว ดงนแล. เรองมฏฐกณฑล จบ.


๓. เรองพระตสสเถระ [๓] ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระตสสเถระ ไดตรสพระธรรมเทศนานวา "อกโกจฉ ม อวธ ม" เปนตน.

พระตสสเถระเปนผวายากและถอตว ดงไดสดบมา ทานตสสเถระนน เปนโอรสพระปตจฉาของ พระผมพระภาคเจา บวชในกาลเปนคนแก บรโภคลาภสกการะอนเกด ขนแลว ในพระพทธศาสนา มรางกายอวนพ มจวรรดเรยบรอยแลว๑

โดยมากนงอยทโรงฉนกลางวหาร. ภกษอาคนตกะทงหลาย มาแลว เพอประโยชนจะเฝาพระตถาคต ไปสสานกแหงเธอ ดวยสาคญวา " น จกเปนพระเถระผใหญ" ดงนแลว ถามถงวตร ถามถงกจควรทา มนวดเทาเปนตน. เธอนงเสย. ลาดบนน ภกษหนมองคหนงถามเธอวา "ทานมพรรษา เทาไร ?" เมอเธอตอบวา " ยงไมมพรรษา ขาพเจาบวชแลว ใน กาลเปนคนแก" จงกลาววา "ทานขรวตาผมอาย ฝกไดยาก๒ ทาน ไมรจกประมาณตน, ทานเหนพระเถระผใหญมประมาณเทานแลว ไม ทาวตรแมมาตรวาสามจกรรม เมอวตรอนพระเถระเหลานถามโดย เออเฟออย ทานนงเสย, แมมาตรวาความรงเกยจ กไมมแกทาน" ๑. อาโกฏตปปจจาโกฏเตห แปลวา ทบแลวและทบเฉพาะแลว. ๒. แนะนายาก.


ดงน จงโบกมอ (เปนทรกราน). เธอยงขตตยมานะใหเกดขนแลว ถามวา "พวกทานมาสสานกใคร ?" เมออาคนตกภกษเหลานนตอบวา "มาสสานกของพระศาสดา" จงกลาววา " กพวกทานคาดขาพเจาวา " นใคร ? ' ขาพเจาจกตดมล๑ของพวกทานเสยใหได" ดงนแลว รองไห เปนทกข เสยใจ ไดไปสสานกของพระศาสดาแลว.

พระตสสะทลเรองแดพระศาสดา ลาดบนน พระศาสดาตรสถามเธอวา "ตสสะ เปนอะไรหนอ ? เธอจงเปนทกข เสยใจ มนาตาอาบหนา รองไห มาแลว." ฝายภกษ เหลานน (คอพวกภกษอาคนตกะ) คดวา "ภกษนน คงไปทากรรม ขนมวอะไร ๆ " ดงน จงไปกบพระตสสะนนทเดยว ถวายบงคมพระ- ศาสดาแลว ไดนง ณ ทควรขางหนง. พระตสสะนน อนพระศาสดา ตรสถามแลว ไดกราบทลวา " พระองคผเจรญ ภกษเหลานดาขา พระองค." ศ. กเธอนงแลวทไหน ? ต. ทโรงฉนกลางวหาร พระเจาขา. ศ. ภกษเหลานมา เธอไดเหนหรอ ? ต. เหน พระเจาขา. ศ. เธอไดลกขนทาการตอนรบหรอ ? ต. ไมไดทา พระเจาขา. ๑. ตดความเปนสมณะ คอ ใหขาดจากสมณภาพ.


ศ. เธอไดถามโดยเออเฟอถงการรบบรขาร ของภกษเหลานน หรอ ? ต. ขาพระองคไมไดถามโดยเออเฟอ พระเจาขา. ศ. เธอไดถามโดยเออเฟอถงธรรมเนยม หรอนาดมหรอ ? ต. ขาพระองคไมไดถามโดยเออเฟอ พระเจาขา. ศ. เธอนาอาสนะมาแลว ทาการนวดเทาใหหรอ ? ต. ไมไดทา พระเจาขา.

พระตสสะไมยอมขมาภกษสงฆ ศ. ตสสะ วตรทงปวงนน เธอควรทาแกภกษผแก. การท เธอไมทาวตรทงปวงนน นงอยในทามกลางวหาร ไมสมควร, โทษ ของเธอเองม, เธอจงขอโทษภกษทงหลายนนเสย. ต. พระองคผเจรญ พวกภกษนไดดาขาพระองค, ขาพระองค ไมยอมขอโทษเธอ. ศ. ตสสะ เธออยาไดทาอยางน. โทษของเธอเองม เธอจงขอ โทษภกษเหลานนเสย. ต. พระองคผเจรญ ขาพระองคไมยอมขอโทษภกษเหลาน . ลาดบนน พระศาสดา เมอภกษทงหลายยกราบทลวา "ขาแต พระองคผเจรญ พระตสสะนเปนคนวายาก" ดงนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ตสสะน มใชเปนผวายากแตในบดนเทานน, ถงใน กาลกอน ตสสะนกเปนคนวายากเหมอนกน," เมอภกษเหลานน กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคทงหลาย ทราบความท


เธอเปนผวายากแตในบดนเทานน, เธอไดทาอะไรไวในอดตกาล" ดงนแลว จงตรสวา "ภกษทงหลาย ถาอยางนน ทานทงหลายจงฟง" ดงนแลว ไดทรงนาเรองอดตมา.

บรพกรรมของพระตสสะ ในอดตกาล เมอพระเจาพาราณส เสวยราชสมบตอยในเมอง พาราณส, ดาบสชอเทวละ อยในหมวนตประเทศ ๘ เดอน ใครจะ เขาไปอาศยพระนครอย ๔ เดอน เพอตองการจะเสพรสเคมและรสเปรยว จงมาจากหมวนตประเทศ พบพวกคนเฝาประตพระนคร จงถามวา "พวกบรรพชตผมาถงพระนครนแลว ยอมพกอยทไหนกน ?" เขา ทงหลายบอกวา "ทโรงนายชางหมอ ขอรบ." เธอไปสโรงนายชาง หมอแลว ยนทประตกลาววา "ถาทานไมมความหนกใจ, ขาพเจา ขอพกอยในโรงสกราตรหนง." ชางหมอกลาววา "กลางคน กจของ ขาพเจาทโรงไมม. โรงใหญ, นมนตทานอยตามสบายเถด ขอรบ " ดงนแลว มอบโรงถวาย. เมอเธอเขาไปนงแลว. ดาบสแมอกองคหนง ชอนารทะมาจาก หนวนตประเทศ ไดขอพกอยราตรหนงกะนายชางหมอ. นายชางหมอ คดวา "ดาบสองคมากอน พงเปนผอยากจะอยดวยกนกบดาบสองคน หรอไม (กไมทราบ), เราจะปลกตวเสย" ดงนแลว จงกลาววา " ถาทานองคเขาไปกอน จกพอใจไซร, ทานจงพกอยตามความพอใจ ของดาบสองคกอนเถด ขอรบ." นารทดาบสนน เขาไปหาเธอแลว กลาววา "ทานอาจารย ถาทานไมมความหนกใจ, ผมขอพกอยใน


โรงนราตรหนงเถด" เมอเธอกลาววา "โรงใหญ, ทานจงเขาไปอย ทสวนขางหนงเถด" ดงนแลว จงเขาไปนง ณ ทอกสวนหนงแหงเธอผ เขาไปกอน.

โทษของการนอนไมเปนท ดาบสแมทงสองรป พดปราศรยชวนใหระลกถงกนแลว, ใน เวลาจะนอน. นารทดาบสกาหนดทนอนแหงดาบสและประตแลวจงนอน. สวนเทวลดาบสนน เมอจะนอน หาไดนอนในทของตนไม. (ไพล) นอนขวางทกลางประต. นารทดาบส เมอออกไปในราตร ไดเหยยบท ชฎาของเธอ. เมอเธอกลาววา "ใครเหยยบเรา ?" นารทดาบสกลาววา " ทานอาจารย ผมเอง." ท. ชฎลโกง ทานมาจากปาแลว เหยยบทชฎาของเรา. น. ทานอาจารย ผมไมทราบวาทานนอนทน ขอทานจงอดโทษ แกผมเถด. เมอเธอกาลงบนอยนนแล, ออกไปขางนอกแลว. เทวลดาบส นอกนคดวา "ดาบสรปน แมเขามาจะพงเหยยบเรา" ดงนแลว จงไดกลบนอนหนศรษะไปทางเทา. ฝายนารทดาบส เมอจะเขาไปคดวา "แมทแรก เราไดผดแลวใน ทานอาจารย, บดน เราจะเขาไปโดยทางเทาของทาน" ดงนแลว เมอ มา ไดเหยยบทคอแหงเธอ, เมอเธอกลาววา "นใคร ?" จงกลาววา " ทานอาจารย ผมเอง" เมอเธอกลาววา "ชฏลโกง ทแรกทาน เหยยบทชฎาของเราแลว เดยวนเหยยบทคอเราอก เราจกสาปทาน"


จงกลาววา "ทานอาจารย โทษของผมไมม, ผมไมทราบวาทานนอน แลวอยางนน. ผมเขามาดวยคดวา ' แมทแรกความผดของเรามอย, เดยวน เราจกเขาไปโดยทางเทาทาน' ดงน ขอทานจงอดโทษแกผมเถด."

ดาบสทงสองตางสาปกน ท. ชฎลโกง เราจะสาปทาน. น. ทานอาจารย ทานอยาทาอยางนเลย. เธอมเออเฟอถอยคาของนารทดาบสนน ยงขนสาปนารทดาบสนน ( ดวยคาถา ) วา "พระอาทตย มรศมตง ๑,๐๐๐ มเดชตง ๑๐๐ มปกตกาจดความมด, พอพระอาทตยขนมาใน เวลาเชา ขอศรษะของทานจงแตกออก ๗ เสยง." นารทดาบส กลาววา " ทานอาจารย โทษของผมไมม เมอ กาลงพดอยทเดยว ทานไดสาปแลว. โทษของผใดมอย ขอศรษะของ ผนนจงแตก, ของผไมมโทษ จงอยาแตก" ดงนแลว ไดสาป (ดวย คาถา) วา " พระอาทตย มรศมตง ๑,๐๐๐ มเดชตง ๑๐๐ มปกตกาจดความมด, พอพระอาทตยขนมาใน เวลาเชา ขอศรษะของทานจงแตกออก ๗ เสยง." และนารทดาบสนน มอานภาพใหญ ตามระลกชาตได ๘๐ กลป คอ ในอดตกาล ๔๐ กลป ในอนาคตกาล ๔๐ กลป. เพราะเหตนนทานคด วา "ความสาปจกตกในเบองบนแหงใครหนอแล ?" ดงน เมอใครครวญ ไป กทราบวา "จกตกในเบองบนแหงอาจารย" อาศยความกรณาใน


เธอ จงไดหามอรณขนดวยกาลงฤทธ."

ประชาชนเดอดรอนตลอดถงพระราชา ชาวพระนคร เมออรณไมขนอย กพากนไปสประตพระราชวง แลวกราบทลพไรวา "ขาแตสมมตเทพ เมอพระองคทรงครองราชสมบต อย. อรณไมขน, ขอพระองคจงทรงพระกรณาโปรดใหอรณขน เพอ ขาพระองคทงหลายเถด." พระราชา ทรงพจารณาจรยาอนวตร มกายกรรมเปนตน ของ พระองค มไดทรงเหนการอนไมสมควรอะไร ๆ จงทรงพระดารวา "เหต อะไรหนอแล ?" ดงน ทรงระแวงวา "ชะรอยจะเปนความววาทของ พวกบรรพชต" ดงนแลว จงตรสถามวา "พวกบรรพชตในพระนครน มอยบางหรอ ?" เมอมผกราบทลวา "เมอเวลาเยนวานน มพวกบรรพชต มาสโรงนายชางหมอ พระเจาขา " พระราชามราชบรษถอคบนาเสดจ ไปทนน ในทนใดนนเอง ทรงอภวาทพระนารทดาบสแลว ประทบ ณ ทควรขางหนงตรสถามวา "ผเปนเจานารทะ การงานทงหลายของพวก ชมพทวป ยอมเปนไปไมได, โลกเกดมดแลว เพราะเหตอะไร ทานอนขาพเจาถามแลว ได โปรดบอกเหตนนแกขาพเจา." นารทดาบส เลาเรองทงปวงถวายเสรจแลว ถวายพระพรวา " อาตมภาพ อนดาบสรปนสาปแลวเพราะเหตน, เมอเปนอยางนน


อาตมาภาพจงไดกลาวสาปบางวา "โทษของขาพเจาไมม. โทษของ ผใดม; ความสาปจงตกลงในเบองบนแหงผนนแล" กครนสาปแลว จงคดวา "ความสาปจกตกในเบองบนแหงใดหนอแล ?" เมอใครครวญ ไปกเหนวา "ในเวลาพระอาทตยขน ศรษะของอาจารยจกแตกออก ๗ เสยง" ดงนแลว อาศยความกรณาในทาน จงมใหอรณขนไป. ร. กอยางไร อนตรายจะไมพงมแกทานเลา ขอรบ ? น. ถาทานขอโทษอาตมภาพเสย อนตรายกจกไมพงม. ร. ถาอยางนน ทานจงขอโทษเสยเถด. ท. ชฎลนนเหยยบอาตมภาพ ทชฎาและทคอ อาตมภาพไมยอม ขอโทษชฎลโกงนน. ร. ขอทานจงขอโทษเสยเถด ขอรบ ทานอยาทาอยางน. เทวลดาบสทลวา "อาตมภาพ ไมยอมขอโทษ" แมเมอพระราชา ตรสวา "ศรษะของทานจกแตกออก ๗ เสยง" ดงน กยงไมยอมขอโทษ อยนนเอง. ลาดบนน พระราชาตรสกบเธอวา "ทานจกไมยอมขอโทษตาม ชอบใจของตนหรอ ?" ดงนแลว จงรบสงใหราชบรษจบเทวลดาบสนน ทมอ ทเทา ททอง ทคอ ใหกมลงทบาทมลแหงนารทดาบส. นารทดาบสกลาววา "อาจารย เชญทานลกขนเถด, ขาพเจายอม ยกโทษใหแกทาน ดงนแลว ถวายพระพรวา "มหาบพตร ดาบส รปนหาไดขอโทษอาตมภาพตามใจสมครไม, มสระอยในทไมไกลสระหนง ขอพระองครบสงใหเธอยนทนกอนดนเหนยวบนศรษะ แชนาอยในสระ นนแคคอ. พระราชารบสงใหทาอยางนนแลว. นารทดาบสเรยกเทวลดาบส


มาวา "ทานอาจารย ครนฤทธอนผมคลายแลว. เมอแสงพระอาทตย ตงขนอย, ทานพงดาลงเสยในนาแลว โผลขนไปเสยโดยทางอน." กอนดนเหนยวบนศรษะของเทวลดาบสนน พอรศมแหงพระอาทตยถกเขา เทานน กแตกออก ๗ เสยง, เทวลดาบสนน ดาลงหนไปทอนแลว.

เวรไมระงบดวยผกเวร พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย พระราชาในกาลนน ไดเปนอานนทแลว . เทวลดาบส ไดเปนตสสะแลว, นารทดาบส ไดเปนเราเอง, ถงในครงนน ตสสะ นกเปนผวายากอยางนเหมอนกน" ดงนแลว รบสงเรยกตสสเถระมาแลว ตรสวา "ตสสะ กเมอภกษคดอยวา 'เราถกผโนนดาแลว ถกผโนน ประหารแลว ถกผโนนชนะแลว ผโนนไดลกสงของของเราไปแลว' ดงน ชอวาเวรยอมไมระงบได; แตเมอภกษไมเขาไปผกอยอยางนนนนแล เวรยอมระงบได,' ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา:- ๓. อกโกจฉ ม อวธ ม อชน ม อหาส เม เย จ ต อปนยยนต เวร เตส น สมมต. อกโกจฉ ม อวธ ม อชน ม อหาส เม เย จ ต นปนยหนต เวร เตสปสมมต. "กชนเหลาใด เขาไปผกความโกรธนนไววา 'ผโนน ไดดาเรา ผโนนไดตเรา ผโนนไดชนะเรา ผโนน ไดลกสงของของเราแลว' เวรของชนเหลานน ยอมไม ระงบได, สวนชนเหลาใดไมเขาไปผกความโกรธนน


ไววา 'ผโนนไดดาเรา ผโนนไดตเรา ผโนนไดชนะ เราผโนนไดลกสงของของเราแลว' เวรของชนเหลา นนยอมระงบได."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อกโกจฉ คอ ดาแลว. บทวา อวธ คอ ประหารแลว . บทวา อชน คอ ไดชนะเราดวยการอาง พยานโกงบาง ดวยการกลาวโตตอบถอยคาบาง ดวยการทาใหยงกวาการ ทาบาง. บทวา อหาส คอ ผโนนไดลกของคอบรรดาวตถทงหลายมผา เปนตน สงใดสงหนงของเรา. สองบทวา เย จ ต เปนตน ความวา ชนเหลาใดเหลาหนง คอ เทพดาหรอมนษย คฤหสถหรอบรรพชต เขาไปผกความโกรธนน คอมวตถเปนตนวา "คนโนนไดดาเรา" ดจพวกคนขบเกวยน ขนทบ เกวยนดวยชะเนาะ และดจพวกประมง พนสงของมปลาเนา เปนตน ดวยวตถมหญาคาเปนตน บอยๆ, เวรของพวกเขาเกดขนแลว คราวเดยว ยอมไมระงบ คอวายอมไมสงบลงได. บาทพระคาถาวา เย จ ต นปนยหต ความวา ชนเหลาใด ไมเขาไปผกความโกรธนน คอมคาดาเปนตนเปนทตง ดวยอานาจการ ไมระลกถงและการไมทาไวในใจบาง ดวยอานาจการพจารณาเหนกรรม อยางนวา "ใคร ๆ ผหาโทษมได แมทานคงจกดาแลวในภพกอน คงจกประหารแลว (ในภพกอน ) คงจกเบกพยานโกงชนะแลว (ใน ภพกอน) สงของอะไรๆ ของใครๆ ทานคงจกขมแหงชงเอาแลว (ใน


ภพกอน). เพราะฉะนน ทานแมเปนผไมมโทษ จงไดผลทไมนา ปรารถนา มคาดาเปนตน" ดงนบาง, เวรของชนเหลานน แมเกด แลวเพราะความประมาท ยอมสงบไดดวยการไมผก (โกรธ ) น ดจ ไฟไมมเธอเกดขนแลวดบไปฉะนนแล. ในกาลจบเทศนา ภกษแสนหนง ไดบรรลอรยผลทงหลายม โสดาปตตผลเปนตน. พระธรรมเทศนาไดเปนกถามประโยชนแกมหาชน แลว. พระตสสเถระ ถงเปนคนวายาก กกลายเปนคนวางายแลวดงนแล. เรองพระตสสเถระ จบ.


๔. เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ [๔] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภหญงหมน คนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ห เวเรน เวราน" เปนตน.

มารดาหาภรรยาใหบตร ดงไดสดบมา บตรกฎมพคนหนง เมอบดาทากาละแลว ทาการ งานทงปวง ทงทนา ทงทบาน ดวยตนเอง ปฏบตมารดาอย. ตอมา มารดาไดบอกแกเขาวา "พอ แมจกนานางกมารกามาใหเจา." บ. แม อยาพดอยางนเลย, ฉนจกปฏบตแมไปจนตลอดชวต. ม. พอ เจาคนเดยวทาการงานอย ทงทนาและทบาน, เพราะ เหตนน แมจงไมมความสบายใจเลย, แมจกนานางกมารกามาใหเจา. เขาแมหาม (มารดา) หลายครงแลวไดนงเสย. มารดานนออก จากเรอน เพอจะไปสตระกลแหงหนง. ลาดบนน บตรถามมารดาวา "แมจะไปตระกลไหน?" เมอ มารดาบอกวา "จะไปตระกลชอโนน " ดงนแลว หามการทจะไป ตระกลนนเสยแลว บอกตระกลทตนชอบใจให. มารดาไดไปตระกลนน หมนนางกหารกาไวแลว กาหนดวน (แตงงาน) นานางกมารกาคน นนมา ไดทาไวในเรอนของบตร. นางกมารกานน ไดเปนหญงหมน.


ทนน มารดาจงพดกะบตรวา "พอ เจาใหแมนานางกมารกามาตาม ชอบใจของเจาแลว บดน นางกมารกานนเปนหมน, กธรรมดา ตระกลทไมมบตรยอมฉบทาย. ประเพณยอมไมสบเนองไป, เพราะฉะนน แมจกนานางกมารกาคนอนมา (ใหเจา)" แมบตรนนกลาวหามอยวา "อยาเลย แม" ดงน กยงไดกลาว (อยางนน) บอยๆ. หญงหมน ไดยนคาน จงคดวา "ธรรมดาบตร ยอมไมอาจฝนคามารดาบดา ไปได, บดน แมผวคดจะนาหญงอน ผไมเปนหมนมาแลว กจกใชเรา อยางทาส, ถาอยางไรเราพงนานางกมารกาคนหนงมาเสยเอง" ดงนแลว จงไปยงตระกลแหงหนง ขอนางกมารกา เพอประโยชนแกสาม, ถก พวกชนในตระกลนนหามวา "หลอนพดอะไรเชนนน" ดงนแลว จง ออนวอนวา "ฉนเปนหมน ตระกลทไมมบตร ยอมฉบทาย บตรของ ทานไดบตรแลว จกไดเปนเจาของสมบต, ขอทานโปรดยกบตรนนให แกสามของฉนเถด" ดงนแลว ยงตระกลนนใหยอมรบแลว จงนามา ไวในเรอนของสาม. ตอมา หญงหมนนน ไดมความปรวตกวา "ถานางคนนจกได บตรหรอบตรไซร จกเปนเจาของสมบตแตผเดยว, ควรเราจะทานางอยา ใหไดทารกเลย."

เมยหลวงปรงยาทาลายครรภเมยนอย ลาดบนน หญงหมนจงพดกะนางนนวา "ครรภตงขนในทอง หลอนเมอใด ขอใหหลอนบอกแกฉนเมอนน." นางนนรบวา "จะ" เมอครรภตงแลว ไดบอกแกหญงหมนนน. สวนหญงหมนนนแลให


ขาวตมและขาวสวยแกนางนนเปนนตย. ภายหลง นางไดใหยาสาหรบ ทาครรภใหตก ปนกบอาหารแกนางนน. ครรภกตก [แทง]. เมอ ครรภตงแลวเปนครงท ๒ นางกไดบอกแกหญงหมนนน. แมหญงหมน กไดทาครรภใหตก ดวยอบายอยางนนนนแล เปนครงท ๒. ลาดบนน พวกหญงทคนเคยกน ไดถามนางนนวา "หญงรวม สามทาอนตรายหลอนบางหรอไม ? นางแจงความนนแลว ถกหญง เหลานนกลาววา "หญงอนธพาล เหตไร หลอนจงไดทาอยางนนเลา ? หญงหมนน ไดประกอบยาสาหรบทาครรภใหตกใหแกหลอน เพราะ กลวหลอนจะเปนใหญ, เพราะฉะนน ครรภของหลอนจงตก, หลอน อยาไดทาอยางนอก." ในครงท ๓ นางจงมไดบอก. ตอมา [ฝาย] หญงหมนเหนทองของนางนนแลวจงกลาววา "เหตไร ? หลอนจงไม บอกความทครรภตงแกฉน " เมอนางนนกลาววา "หลอนนาฉนมาแลว ทาครรภใหตกไปเสยถง ๒ ครงแลว, ฉนจะบอกแกหลอนทาไม ?" จง คดวา "บดน เราฉบหายแลว คอยแลดความประมาทของนางกมารกา นนอย. เมอครรภแกเตมทแลว, จงไดชอง ไดประกอบยาใหแลว ครรภไมอาจตก เพราะครรภแก จงนอนขวาง [ทวาร]. เวทนา กลาแขงขน. นางถงความสนชวต.๑

นางตงความปรารถนาวา "เราถกมนใหฉบหายแลว, มนเองนา เรามา ทาทารกใหฉบหายถง ๓ คนแลว, บดน เราเองกจะฉบหาย, บดน เราจตจากอตภาพน พงเกดเปนนางยกษณ อาจเคยวกนทารก ของมนเถด" ดงนแลว ตายไปเกดเปนแมแมวในเรอนนนเอง. ฝาย สาม จบหญงหมนแลว กลาววา "เจาไดทาการตดตระกลของเราให ๑.ชวตกขย.


ขาดสญ" ดงนแลว ทบดวยอวยวะทงหลายมศอกและเขาเปนตนให บอบซาแลว. หญงหมนนนตายเพราะความเจบนนแล แลวไดเกดเปน แมไกในเรอนนนเหมอนกน.

ผลดกนสงหารคนละชาตดวยอานาจผกเวร จาเนยรกาลไมนาน แมไกไดตกฟองหลายฟอง. แมแมวมากน ฟองไกเหลานนเสย. ถงครงท ๒ ครงท ๓ มนกไดกนเสยเหมอนกน. แมไกทาความปรารถนาวา "มนกนฟองของเราถง ๓ ครงแลว เดยวน มนกอยากกนตวเราดวย. เดยวน เราจตจากอตภาพนแลว พงไดกนมน กบลกของมน" ดงนแลว จตจากอตภาพนน ไดเกดเปนแมเสอเหลอง. ฝายแมแมว ไดเกดเปนแมเนอ. ในเวลาแตเนอนนคลอดลกแลว ๆ แมเสอเหลอง กไดมากนลกทงหลายเสยถง ๓ ครง. เมอเวลาจะตาย แมเนอทาความปรารถนาวา "พวกลกของเรา แมเสอเหลองตวนกนเสย ถง ๓ ครงแลว เดยวนมนจกกนตวเราดวย. เดยวนเราจตจากอตภาพน แลว พงไดกนมนกบลกของมนเถด" ดงนแลว ไดตายไปเกดเปน นางยกษณ. ฝายแมเสอเหลอง จตจากอตภาพนนแลวไดเกดเปนกลธดา* ในเมองสาวตถ. นางถงความเจรญแลว ไดไปสตระกลสามในบานรม ประต [เมอง]. ในกาลตอมา นางไดคลอดบตรคนหนง. นางยกษณ จาแลงตวเปนหญงสหายทรกของเขามาแลว ถามวา "หญงสหายของฉน อยทไหน ?" พวกชาวบานไดบอกวา "เขาคลอดบตรอยภายในหอง." นางยกษณฟงคานน แสรงพดวา "หญงสหายของฉนคลอดลกเปนชาย หรอหญงหนอ. ฉนจกดเดกนน" ดงนแลวเขาไปทาเปนแลดอย จบ ๑. หญงสาวของตระกล หญงสาวในตระกล หรอหญงสาวมตระกล.


ทารกกนแลวกไป ถงในหนท๒ กไดกนเสยเหมอนกน. ในหนท ๓ นางกลธดามครรภแก เรยกสามมาแลว นอกวา "นาย นางยกษณ คนหนงกนบตรของฉนเสยในทน ๒ คนแลวไป, เดยวน ฉนจกไปสเรอน แหงตระกลของฉนคลอดบตร" ดงนแลว ไปสเรอนแหงตระกลคลอด [บตรทนน]. ในกาลนน นางยกษณนนถงคราวสงนา. ดวยวา นาง ยกษณทงหลายตองตกนา จากสระอโนดาตทนบนศรษะมา เพอทาว เวสสวณ ตามวาระ ตอลวง ๔ เดอนบาง ๕ เดอนบางจงพน (จาก เวร) ได. นางยกษณเหลาอนมกายบอบชา ถงความสนชวตบางกม. สวนนางยกษณนน พอพนจากเวรสงนาแลวเทานน กรบไปสเรอนนน ถามวา "หญงสหายของฉนอยทไหน?" พวกชาวบานบอกวา "ทาน จกพบเขาทไหน ? นางยกษณคนหนงกนทารกของเขาทคลอดในทน, เพราะฉะนน เขาจงไปสเรอนแหงตระกล." นางยกษณนนคดวา "เขา ไปในทไหน ๆ กตามเถด จกไมพนเราได" ดงนแลว อนกาลงเวรให อตสาหะแลว วงบายหนาไปสเมอง. ฝายนางกลธดา ในวนเปนทรบชอ ใหทารกนนอาบนา ตงชอแลว กลาวกะสามวา "นาย เดยวน เรา พากนไปสเรอนของเราเถด" อมบตรไปกบสาม ตามทางอนตดไปใน ทามกลางวหาร มอบบตรใหสามแลว ลงอาบนาในสระโบกขรณขาง วหารแลว ขนมารบเอาบตร. เมอสามกาลงอาบนาอย, ยนใหบตรดมนม แลเหนนางยกษณมาอย จาไดแลว รองดวยเสยงอนดงวา "นาย มาเรวๆ เถด นนางยกษณตนนน" ดงนแลว ไมอาจยนรออยจนสามนนมาได วงกลบบายหนาไปสภายในวหารแลว.


เวรไมระงบดวยเวร แตระงบไดดวยไมผกเวร ในสมยนน พระศาสดา ทรงแสดงธรรมอยในทามกลางบรษท. นางกลธดานน ใหบตรนอนลงเคยงหลงพระบาทแหงพระตถาคตเจา แลวกราบทลวา "บตรคนน ขาพระองคถวายแดพระองคแลว ขอ พระองคประทานชวตแกบตรขาพระองคเถด." สมนเทพ ผสงอยทซม ประต ไมยอมใหนางยกษณเขาไปขางใน. พระศาสดารบสงเรยก พระอานนทเถระมาแลว ตรสวา "อานนท เธอจงไปเรยกนางยกษณ นนมา." พระเถระเรยกนางยกษณนนมาแลว. นางกลธดา กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ นางยกษณนมา." พระศาสดาตรสวา "นาง ยกษณจงมาเถด, เจาอยาไดรองไปเลย" ดงนแลว ไดตรสกะนาง ยกษณผมายนอยแลววา "เหตไร? เจาจงทาอยางนน กถาพวกเจา ไมมาสเฉพาะหนาพระพทธเจา ผเชนเราแลว เวรของพวกเจา จกได เปนกรรมตงอยชวกลป เหมอนเวรของงกบพงพอน, ของหมกบไม สะครอ และของกากบนกเคา, เหตไฉน พวกเจาจงทาเวรและเวรตอบ แกกน? เพราะเวรยอมระงบไดดวยความไมมเวร หาระงบไดดวยเวรไม" ดงนแลว ไดตรสพระคาถานวา ๔. น ห เวเรน เวราน สมมนตธ กทาจน อเวเรน จ สมมนต เอส ธมโม สนนตโน. "ในกาลไหน ๆ เวรทงหลายในโลกน ยอม ไมระงบดวยเวรเลย กแตยอมระงบไดดวยความ ไมมเวร, ธรรมนเปนของเกา."


แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา น ห เวเรน เปนตน ความวา เหมอนอยางวา บคคล แมเมอลางทซงเปอนแลวดวยของไมสะอาดม นาลายและนามกเปนตน ดวยของไมสะอาดเหลานนแล ยอมไมอาจทา ใหเปนทหมดจด หายกลนเหมนได, โดยทแท ทนนกลบเปนทไมหมด จดและมกลนเหมนยงกวาเกาอก ฉนใด. บคคลเมอดาตอบชนผดาอย ประหารตอบชนผประหารอย ยอมไมอาจยงเวรใหระงบดวยเวรได, โดย ทแท เขาชอวาทาเวรนนเองใหยงขน ฉนนนนนเทยว. แมในกาลไหน ๆ ขนชอวาเวรทงหลาย ยอมไมระงบไดดวยเวร, โดยทแท ชอวายอม เจรญอยางเดยว ดวยประการฉะน. สองบทวา อเวเรน จ สมมนต ความวา เหมอนอยางวาของ ไมสะอาด มนาลายเปนตนเหลานน อนบคคลลางดวยนาทใสยอมหาย หมดได, ทนนยอมเปนทหมดจด ไมมกลนเหมน ฉนใด, เวรทงหลาย ยอมระงบ คอยอมสงบ ไดแก ยอมถงความไมมดวยความไมมเวร คอดวยนาคอขนตและเมตตา ดวยการทาไวในใจโดยแยบคาย [และ] ดวยการพจารณา ฉนนนนนเทยว. บาทพระคาถาวา เอส ธมโม สนนตโน ความวา ธรรมน คอทนบวา ความสงบเวร ดวยความไมมเวร เปนของเกา คอเปน มรรคาแหงพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา และพระขณาสพทงหลาย ทก ๆ พระองค ดาเนนไปแลว. ในกาลจบพระคาถา นางยกษณนน ตงอยในพระโสดาปตตผล แลว. เทศนาไดเปนกถามประโยชน แมแกบรษทผประชมกนแลว.


นางยกษณรฝนมากฝนนอย พระศาสดา ไดตรสกะหญงนนวา "เจาจงใหบตรของเจาแกนาง ยกษณเถด." ญ. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคกลว. ศ. เจาอยากลวเลย, อนตรายยอมไมมแกเจา เพราะอาศยนาง ยกษณน. นางไดใหบตรแกนางยกษณนนแลว. นางยกษณนนอมทารกนน จบกอดแลว คนใหแกมารดาอก กเรมรองไห. ลาดบนน พระศาสดา ตรสถามนางยกษณนนวา "อะไรนน ?" นางยกษณนนกราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ เมอกอน ขาพระองค แมสาเรจการเลยงชพดวยไมเลอกทาง ยงไมไดอาหารพอ เตมทอง, บดน ขาพระองคจะเลยงชพไดอยางไร." ลาดบนน พระศาสดา ตรสปลอบนางยกษณนนวา "เจาอยา วตกเลย" ดงนแลว ตรสกะหญงนนวา "เจาจงนานางยกษณไปให อยในเรอนของตนแลว จงปฏบตดวยขาวตมและขาวสวยอยางด." หญง นนนานางยกษณไปแลว ใหพกอยในโรงกระเดอง ไดปฏบตดวยขาวตม และขาวสวยอยางดแลว. ในเวลาซอมขาวเปลอก สากปรากฏแกนาง ยกษณนนดจตอยศรษะ. เขาจงเรยกนางกลธดาผสหายมาแลว พดวา " ฉนจกไมอาจอยในทนได ขอทานจงใหฉนพกอยในทอนเถด" แม อนหญงสหายนนใหพกอยในทเหลาน คอในโรงสาก ขางตมนา รม เตาไฟ รมชายคา รมกลงหยากเยอ รมประตบาน, (นาง) กกลาววา " ในโรงสากน สากยอมปรากฏดจตอยศรษะฉนอย, ทขางตมนาน พวก


เดกยอมราดนาเปนเดนลงไป, ทรมเตาไฟน ฝงสนขยอมมานอน, ท รมชายคาน พวกเดกยอมทาสกปรก, ทรมกองหยากเยอน ชนทงหลาย ยอมเทหยากเยอ, ทรมประตบานน เดกพวกชาวบาน ยอมเลนการพนน กนดวยคะแนน" ดงนแลว ไดหามททงปวงนนเสย. ครงนน หญงสหาย จงใหนางยกษณนนพกอยในทอนสงดภายนอก บานแลว นาโภชนะมขาวตมและขาวสวยเปนตนอยางดไปเพอนาง ยกษณนน แลวปฏบตในทนน. นางยกษณนน คดอยางนวา "เดยวน หญงสหายของเราน มอปการะแกเรามาก, เอาเถอะเราจกทาความ แทนคณสกอยางหนง" ดงนแลว ไดบอกแกหญงสหายวา "ในปน จกมฝนด, ทานจงทาขาวกลาในทดอนเถด, ในปนฝนจกแลง ทานจง ทาขาวกลาในทลมเถด. ขาวกลาอนพวกชนทเหลอทาแลว ยอมเสยหาย ดวยนามากเกนไปบาง ดวยนานอยบาง. สวนขาวกลาของนางกลธดานน ยอมสมบรณเหลอเกน.

นางยกษณเรมตงสลากภต ครงนน พวกชนทเหลอเหลานน พากนถามนางวา "แม ขาว กลาทหลอนทาแลว ยอมไมเสยหายดวยนามากเกนไป ยอมไมเสยหายดวย นานอยไป, หลอนรความทฝนดและฝนแลงแลวจงทาการงานหรอ ? ขอน เปนอยางไรหนอแล ?" นางบอกวา "นางยกษณ ผเปนหญงสหาย ของฉนบอกความทฝนดและฝนแลงแกฉน, ฉนทาขาวกลาทงหลายในท ดอนและทลม ตามคาของยกษณนน, เหตนน ขาวกลาของฉนจงสมบรณด, พวกทานไมเหนโภชนะมขาวตมและขาวสวยเปนตน ทฉนนาไปจากเรอน


เนองนตยหรอ ? สงของเหลานน ฉนนาไปใหนางยกษณนน. แมพวก ทานกจงนาโภชนะมขาวตมและขาวสวยเปนตนอยางด ไปใหนางยกษณ บางซ, นางยกษณกจกแลดการงานของพวกทานบาง." ครงนน พวกชนชาวเมองทงสน พากนทาสกการะแกนางยกษณ นนแลว. จาเดมแตนนมา นางยกษณแมนน แลดการงานทงหลายของ ชนทงปวงอย ไดเปนผถงลาภอนเลศ [และ] มบรวารมากแลว. ในกาลตอมา นางยกษณนนเรมตงสลากภต ๘ ทแลว. สลากภต นน ชนทงหลายยงถวายอยจนกาลทกวนนแล. เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ จบ.


๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ [๕]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวกภกษ ชาวเมองโกสมพ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปเร จ น วชานนต" เปนตน.

พระวนยธรกบพระธรรมกถกเถยงกนเรองวนย ความพสดารวา ภกษ ๒ รป คอ พระวนยธรรป ๑ พระธรรม- กถกรป ๑ มบรวารรปละ ๕๐๐ ไดอยทโฆสตาราม ใกลเมองโกสมพ. วนหนง ในภกษ ๒ รปนน พระธรรมกถก ไปถามแลว เวนนาชาระ ทเหลอไวในภาชนะ ทซมนาแลว กออกมา. ภายหลง พระวนยธร เขาไปทซมนานน เหนนานน ออกมาถามพระธรรมกถกนอกนวา "ผมอาย ทานเหลอนาไวหรอ ?" ธ. ขอรบ ผมอาย. ว. ทานกไมรวาอาบต ในเพราะการเหลอนาไวนหรอ ? ธ. ขอรบ ผมไมทราบ ว. ไมรกชางเถด ผมอาย เปนอาบตในขอน. ธ. ถาอยางนน ผมจกทาคนอาบตนนเสย. ว. ผมอาย กถาวาขอนนทานไมแกลงทา เพราะความไมมสต, อาบตไมม.


พระธรรมกถกนน ไดเปนผมความเหนอาบตนนวามใชอาบต. ฝายพระวนยธร ไดบอกแกพวกนสตของตนวา "พระธรรมกถก รปน แตตองอาบตกไมร." พวกนสตพระวนยธรนน เหนพวกนสต ของพระธรรมกถกนนแลว ไดกลาววา "พระอปชฌายของพวกทาน แมตองอาบตแลว กไมรวาเปนอาบต." พวกนสตของพระธรรมกถกนน ไปแจงแกพระอปชฌายของตนแลว. พระธรรมกถกนน พดอยางนวา "พระวนยธรรปน เมอกอนพดวา 'ไมเปนอาบต,' เดยวนพดวา ' เปนอาบต,' พระวนยธรนน พดมสา;" พวกนสตของพระธรรมกถก นนไปกลาววา "พระอปชฌายของพวกทาน พดมสา." พวกนสตของ พระวนยธรและพระธรรมกถกนน ทาความทะเลาะกนและกนใหเจรญ แลว ดวยประการอยางน. ภายหลง พระวนยธรไดโอกาสแลว จงไดทาอกเขปนยกรรมแก๑

พระธรรมกถก เพราะโทษทไมเหนอาบต. จาเดมแตกาลนน แมพวก อปฏฐากผถวายปจจยของภกษ ๒ รปนน กไดเปน ๒ ฝาย. พวก ภกษณผรบโอวาทกด พวกอารกขเทวดากด๒ ของภกษ ๒ รปนน พวก อากาสฏฐเทวดา๓ ผเพอนเหน เพอนคบ ของพวกอารกขเทวดาเหลานน กด พวกปถชนทงปวงกด ไดเปน ๒ ฝาย ตลอดจนพรหมโลกกโกลาหล กกกองเปนเสยงเดยว ไดขนไปจนถงอกนฏฐภพ.

พระศาสดาตรสสอนใหสามคคกน ครงนน ภกษรปหนง เขาไปเฝาพระตถาคตเจา กราบทลการ ๑. กรรมทสงฆจะพงทาแกภกษทสงฆสมควรจะยกเสย. ๒. เทวดาผคมครองรกษา ๓. เทวดา ผสถตอยในอากาศ.


ทพวกภกษผยกวตรถอวา๑ "พระธรรมถกรปน สงฆยกเสยแลวดวยกรรม ทประกอบดวยธรรมแท," และการทพวกภกษผประพฤตตามพระธรรม- กถกผทสงฆยกเสยแลวถอวา "พระอปชฌายของพวกเรา สงฆยกเสยแลว ดวยกรรมซงมไดประกอบดวยธรรม," และการทพวกภกษผประพฤตตาม พระธรรมกถก ผทสงฆยกวตรเหลานน แมอนพวกภกษผยกวตรหามอย กยงขนเทยวตามหอมลอมพระธรรมกถกนน. พระผมพระภาคเจา ทรง สงโอวาทไปวา "นยวา ภกษทงหลายจงพรอมเพรยงกน" ถง ๒ ครง ทรงสดบวา "ขาแตพระองคผเจรญ ภกษทงหลายไมปรารถนาจะเปนผ พรอมเพรยงกน," ครนหนท ๓ ทรงสดบวา "ภกษสงฆแตกกนแลว ภกษสงฆแตกกนแลว" ดงน จงเสดจไปสสานกของเธอทงหลายแลว ตรสโทษในการยกวตรของพวกภกษผยกวตร และโทษในการไมเหน อาบตของพวกภกษนอกนแลว ทรงอนญาตสงฆกรรมทงหลายมอโบสถ เปนตน ในสมาเดยวกนทโฆสตารามนนเอง แกเธอทงหลายอกแลว ทรงบญญตวตรในโรงฉนวา "ภกษทงหลาย พงนงในแถวมอาสนะหนง ๆ ในระหวาง๒ ๆ" ดงนเปนตน แกเธอทงหลาย ผเกดการแตกราวใน สถานททงหลาย มโรงฉนเปนตน แลวทรงสดบวา "ถงเดยว น ภกษ ทงหลาย กยงเกดการแตกราวกนอย" จงเสดจไปทโฆสตารามนนแลว ตรสหามวา "อยาเลย ภกษทงหลาย พวกทานอยาไดทาการแตกราวกน" ดงนเปนตนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ขนชอวาการแตกราว การ ทะเลาะ การแกงแยงและการววาทนน ทาความฉบทายให. แทจรง ๑. ลทธ. ๒. ไดแกนงเปนแถว เวนชองวางไวใหภกษอนเขาแทรกนงไดรปหนง ๆใน ระหวาง.


แมนางนกลฏกกา๑ อาศยการทะเลาะกน ยงอาจทาพระยาชางใหถงความ สนชวต" ดงนแลว ตรสลฏกกชาดก๒แลว ตรสวา ภกษทงหลาย ขอพวกทานจงพรอมเพรยงกนเถด อยาววาทกนเลย, เพราะวา แมนก กระจาบดงหลายพน อาศยความววาทกน ไดถงความสนชวต" ดงนแลว ตรสวฏฏกชาดก.๓

ตรสสอนเทาไรกไมเชอ แมอยางน พวกภกษนนกไมเธอถอถอยคา, เมอภกษผเปน ธรรมวาทรปใดรปหนง ไมพอใจใหพระตถาคตเจาทรงลาบาก กราบ ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคเจา ผเจาของแหงธรรม ทรงรอกอน, ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคเจาทรงมความ ขวนขวายนอย หมนประกอบธรรมเครองอยเปนสขในทฏฐธรรมอยเถด; พวกขาพระองคจกปรากฏ เพราะการแตกราว การทะเลาะ การแกงแยง และการววาทนนเอง; พระผมพระภาคเจาตรสเลาถงความทพระเจาทฆต- โกศลราช ถกพระเจาพรหมทต ชงเอาราชสมบต ปลอมเพศไมใหใคร รจก เสดจอย (ในเมองพาราณส) ถกจบปลงพระชนมเสย และความ ทพระเจาพรหมทต และทฆาวกมารเหลานนพรอมเพรยงกน จาเดมแต เมอทฆาวกมารยกพระชนมของพระองคถวายวา "ภกษทงหลาย เรองน ไดเคยมแลว ในเมองพาราณส ไดมพระเจากรงกาส (พระองคหนง) ทรงพระนามวาพระเจาพรหมทต" ดงนเปนตน แมตรสสอนวา "ภกษ ๑. นกไส. ๒. ข. ชา. ปญจก. ๒๗/๑๗๐. อรรถกถา. ๔/๔๔๖. ๓. ข ชา. เอก. ๒๗/๓๘. อรรถกถา. ๒/๒๙๗.


ทงหลาย ความอดกลนและความสงบเสงยม. เหนปานนน๑ ยงไดมแลว แกพระราชาเหลานน ผมไมอนถอไวแลว ผมศสตราอนถอไวแลว; ขอททานทงหลายผบวชแลวในธรรมวนยทกลาวชอบแลวอยางน ควรเปน ผอดกลนเปนผสงบเสงยม, จะพงงามในธรรมวนยนแล ภกษทงหลาย" ดงนแลว กไมสามารถจะทาเธอทงหลาย ใหพรอมเพรยงกนไดเลย.

พระศาสดาทรงระอาจงเสดจหนไปจาพรรษาอยปารกขตวน พระองคทรงระอาพระทย เพราะความอยอาเกยรณนน ทรงพระ- ดารวา "เดยวนเราอยอาเกยรณเปนทกข. และภกษเหลานนไมทา (ตาม) คาของเรา ถาอยางไร เราพงหลกออกจากหมอยผเดยว" ดงน เสดจเทยวบณฑบาตในเมองโกสมพ ไมตรสบอกพระภกษสงฆ ทรงถอ บาตรจวรของพระองค เสดจไปพาลกโลณการาม แตพระองคเดยว ตรสเอกจารกวตร๒ แกพระภคเถระทพาลกโลณการามนนแลว ตรส อานสงสแหงสามคครสเกกลบตร ๓ คน ในมคทายวน๓ ชอปาจนวงสะ แลว เสดจไปทางบานปารเลยยกะ. ดงไดสดบมา ครงนน พระผมพระ- ภาคเจา ทรงอาศยบานปารเลยยกะ เสดจจาพรรษาอยทควงไมสาละใหญ ในราวปารกขตวน อนชางปารเลยยกะอปฏฐากอยเปนผาสก.

พวกอบาสกทรมานพระภกษ ฝายพวกอบาสก ผอยในเมองโกสมพแล ไปสวหาร ไมเหน พระศาสดา จงถามวา "พระศาสดาเสดจอยทไหน ? ขอรบ." ภกษ ๑. ภวสสต เปนกรยาอาขยาต บอกอนาคตกาล แตในประโยคนม ห นาม จงแปล ภวสสต เปนอดตกาล. ๒. ไดแกขอปฏบตของภกษผอยแตผอยแตผเดยว. ๓. ปาซงประทาน ใหหมเนออาศย ปาชนดนใครจะทาอนตรายแกหมสตวไมได.


เหลานนกลาววา. "พระองคเสดจไปสราวปาปารเลยยกะเสยแลว." อ. เพราะเหตอะไร ? ขอรบ. ภ. พระองคทรงพยายามจะทาพวกเราใหพรอมเพรยงกน . แต พวกเราหาไดเปนผพรอมเพรยงกนไม. อ. ขาแตทานผเจรญ ทานทงหลายบวชในสานกของพระศาสดา แลว, ถงเมอพระองคทรงทาสามคค, ไมไดเปนผสามคคกนแลวหรอ ? ภ. อยางนนแล ผมอาย. พวกมนษยคดกนวา "ภกษพวกน บวชในสานกของพระศาสดา แลว, ถงเมอพระองคทรงทาสามคคอย, กไมสามคคกนแลว; พวก เราไมไดเหนพระศาสดา เพราะอาศยภกษพวกน; พวกเราจกไมถวาย อาสนะ จกไมทาสามจกรรมมการไหวเปนตนแกภกษพวกน:" จาเดม แตนนมา กไมทาสามจกรรมแกภกษพวกนน. เธอทงหลาย ซบซดเพราะมอาหารนอย, โดยสองสามวนเทานนกเปนคนตรง แสดง โทษทลวงเกนแกกนและกน ตางรปตางขอขมากนแลว กลาววา "อบาสกทงหลาย พวกเราพรอมเพรยงกนแลว . ฝายพวกทาน ขอให เปนพวกเราเหมอนอยางกอน." อ. พวกทานทลขอขมาพระศาสดาแลวหรอ ? ขอรบ. ภ. ยงไมไดทลขอขมา ผมอาย. อ. ถาอยางนน ขอพวกทานทลขอขมาพระศาสดาเสย, ฝายพวก ขาพเจาจกเปนพวกทานเหมอนอยางกอน ในกาลเมอพวกทานทลขอขมา พระศาสดาแลว. เธอทงหลายไมสามารถจะไปสสานกของพระศาสดา เพราะเปน


ภายในพรรษา ยงภายในพรรษานน ใหลวงไปดวยความลาบาก.

ชางปารเลยยกะอปฏฐากพระศาสดา ฝายพระศาสดา อนชางนนอปฏฐากอย ประทบอยสาราญแลว. ฝายชางนน ละฝงเขาไปสราวปานน เพอตองการความอยผาสก. พระธรรมสงคาหกาจารยกลาวไวอยางไร ? พระธรรมสงคาหกาจารย กลาวไววา (ครงนน ความตรไดมแกพระยาชางนนวา) " เราอย อาเกยรณดวยพวกชางพลาย ชางพง ชางสะเทนและลกชาง เคยวกน หญาทเขาเดดปลายเสยแลว, และเขาคอยเคยวกนกงไมทเราหกลง ๆ และ เราดมนาทขน, เมอเราลงและขนสทาแลว พวกชางพงกเดนเสยดสกาย ไป; ถาอยางไร เราจะหลกออกจากหมอยตวเดยว." ครงนนแล พระยาชางนน หลกออกจากโขลง เขาไป ณ บานปารเลยยกะ ราวปา รกขตวน ควงไมสาละใหญ (และ) ทพระผมพระภาคเจาเสดจอยแลว; กแลครนเขาไปแลว ถวายบงคมพระผมพระภาคเจา แลดอยไมเหนวตถ อะไร ๆ อน จงกระทบควงไมสาละใหญดวยเทา ถาก (ใหเรยบ) ถอกงไมดวยงวงกวาด. ตงแตนนมา พระยาชางนนจบหมอดวยงวง ตกนาฉนนาใชมาตงไว, เมอทรงพระประสงคดวยนารอน, กจดนารอน ถวาย. พระยาชางนนจดนารอนไดอยางไร ? พระยาชางนนสไมแหง ดวยงวงใหไฟเกด, ใสฟนใหไฟลกขน เผาศลาในกองไฟนนแลว กลงกอนศลาเหลานนไปดวยทอนไม ทงลงในสะพงนอยทตวกาหนดหมาย ไว, ลาดบนน หยอนงวงลงไป รวานารอนแลว, จงไปถวายบงคม พระศาสดา. พระศาสดาตรสวา "ปารเลยยกะ นาเจาตมแลวหรอ ?"


ดงนแลว เสดจไปสรงในทนน. ในกาลนน พระยาชางนนนาผลไม ตางอยางมาถวายแดพระศาสดา. กเมอพระศาสดาจะเสดจเขาบานเพอ บณฑบาต พระยาชางนนถอบาตรจวรวางไวบนตระพอง ตามเสดจพระ- ศาสดาไป. พระศาสดาเสดจถงแดนบานแลวรบสงวา "ปารเลยยกะ ตงแต ทน เจาไมอาจไปได. เจาจงเอาบาตรจวรของเรามา" ดงนแลว ให พระยาชางนนเอาบาตรจวรมาถวายแลว เสดจเขาบานเพอบณฑบาต. สวนพระยาชางนนยนอยทนนเอง จนกวาพระศาสดาจะเสดจออกมา ใน เวลาพระศาสดาเสดจมา ทาการตอนรบแลว ถอบาตรจวรโดยนยกอน (นาไป) ปลงลง ณ ทประทบอยแลว ถวายงานพดดวยกงไม แสดง วตรอย. ในราตร พระยาชางนนถอทอนไมใหญดวยงวง เทยวไปใน ระหวาง ๆ แหงราวปากวาอรณจะขน เพอกนอนตรายอนจะมแตเนอราย ดวยตงใจวา "จกรกษาพระศาสดา" ไดยนวา ราวปานนชอวารกขต- วนสณฑะ จาเดมแตกาลนนมา. ครนอรณขนแลว, พระยาชางนน ทาวตรทงปวง โดยอบายนนนนแล ตงตนแตการถวายนาสรงพระพกตร.

วานรถวายรวงนาผง ในกาลนน วานรตวหนง เหนชางนนลกขนแลว ๆ ทาอภสมา- จารกวตร ( คอการปฏบต ) แดพระตถาคตเจาแลว คดวา "เรากจก ทาอะไร ๆ ถวายบาง" เทยวไปอย, วนหนง เหนรวงผงทกงไมหา ตวมได หกกงไมแลว นารวงผงพรอมทงกงไมไปสสานกพระศาสดา ไดเดดใบตองรองถวาย.๑ พระศาสดาทรงรบแลว. วานรแลดอย ดวย ๑. ตตถ เปวา อทาส วางถวายไว ณ ทนน.


คดวา "พระศาสดาจกทรงทาบรโภคหรอไม ?" เหนพระศาสดาทรง รบแลวนงเฉยอย คดวา "อะไรหนอแล" จงจบปลายกงไมพลก พจารณาด เหนตวออนแลว จงคอย ๆ นาตวออนเหลานนออกเสยแลว จงไดถวายใหม. พระศาสดาทรงบรโภคแลว. วานรนนมใจยนด ไดจบ กงไมนน ๆ ยนฟอนอย. ในกาลนน กงไมทวานรนนจบแลวกด กงไม ทวานรนนเหยยบแลวกด หกแลว. วานรนนตกลงทปลายตออนหนง มตวอนปลายตอแทงแลว มจตเลอมใส ทากาลกรยาแลว เกดในวมาน ทองสง ๓๐ โยชน ในภพดาวดงส มนางอปสรพนหนงเปนบรวาร.

พระยาชางสงเกตดวตรพระอานนท การทพระตถาคตเจา อนพระยาชางอปฏฐาก ประทบอยใน ราวปารกขตวนนน ไดปรากฏในชมพทวปทงสน. ตระกลใหญ ๆ คอ ทานเศรษฐอนาถบณฑกะ และนางวสาขามหาอบาสกา อยางนเปน ตน ไดสงสาสนจากนครสาวตถ ไปถงพระอานนทเถระวา "ขาแต ทานผเจรญ ขอทานจงแสดงพระศาสดาแกพวกขาพเจา." ฝายภกษ ๕๐๐ รปผอยในทศ จาพรรษาแลว เขาไปหาพระอานนทเถระ วอน ขอวา "อานนทผมอาย ธรรมกถาในทเฉพาะพระพกตรแหงพระผ- มพระภาคเจา ขาพเจาทงหลายไดฟงนานมาแลว; อานนทผมอาย ดละ ขาพเจาทงหลาย พงไดฟงธรรมกถาในทเฉพาะพระพกตรพระผมพระ- ภาคเจาเถด." พระเถระพาภกษเหลานนไป ณ ทนนแลว คดวา "การเขา ไปสสานกพระตถาคตเจา ผเสดจอยพระองคเดยว ตลอดไตรมาส พรอม กบภกษมประมาณถงเทาน หาควรไม" ดงนแลว จงพกภกษเหลานน


ไวขางนอกแลว เขาไปเฝาพระศาสดาแตรปเดยวเทานน. พระยาชาง ปารเลยยกะ เหนพระอานนทเถระนนแลว ถอทอนไมวงไป. พระศาสดา ทอดพระเนตรเหนแลว ตรสวา "หลกไปเสยปารเลยยกะ อยาหามเลย, ภกษนน เปนพทธอปฏฐาก." พระยาชางปารเลยยกะนน ทงทอนไม เสยในทนนเองแลว ไดเออเฟอถงการรบบาตรจวร, พระเถระมไดใหแลว. พระยาชางไดคดวา "ถาภกษรปนจกมวตรอนไดเรยนแลว. ทานคงจก ไมวางบรขารของคนไวบนแผนศลาทประทบของพระศาสดา." พระเถระ ไดวางบาตรจวรไวทพนแลว.

ไมไดสหายทมปญญาเทยวไปผเดยวประเสรฐวา จรงอย ชนผถงพรอมแลวดวยวตร ยอมไมวางบรขารของตน ไวบนทนงหรอบนทนอนของคร. พระยาชางนน เหนอาการนน ได เปนผมจตเลอมใสแลว . พระเถระอภวาทพระศาสดาแลว นง ณ ทสวน ขางหนง. พระศาสดาตรสถามวา "อานนท เธอมาผเดยวเทานน หรอ ?" ทรงสดบความทพระเถระเปนผมาพรอมกบภกษ ๕๐๐ แลว ตรสวา กภกษเหลานน อยทไหน ?" เมอพระเถระทลวา "ขาพระ- องคไมทราบนาพระทยของพระองค จงพกเธอทงหลายไวขางนอกมาแลว (แตรปเดยว) " ตรสวา "เรยกเธอทงหลายมาเถด" พระเถระได ทาตามรบสงแลว. ภกษเหลานน มาถวายบงคมพระศาสดาแลวนง ณ ท สวนขางหนง. พระศาสดาทรงทาปฏสนถารกบเธอทงหลายแลว. เมอ ภกษเหลานนทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคเจา เปน พระพทธเจาอนสขม และเปนกษตรยอนสขม พระองคเสดจยนและ


ประทบนงพระองคเดยวตลอดไตรมาส ทากจททาไดดวยยาก, ผทาวตร และปฏวตรกด ผถวายนาสรงพระพกตรกด ชะรอยจะมไดมแลว." ตรสวา "ภกษทงหลาย กจทงปวงของเรา อนพระยาชางปารเลยยกะทาแลว กอนบคคลผไดสหายเหนปานน อยดวยกนควรแลว, เมอไมไดสหาย (เหนปานน) ความเปนผเทยวไปผเดยวเทานนประเสรฐกวา" ดงนแลว ไดภาษต ๓ คาถาในนาควรรคเหลานวา:- ถาบคคลไดสหายผมปญญารกษาตน มปญญา ทรงจา มคณธรรมเปนเครองอยยงประโยชนให สาเรจ ไวเปนผเทยวไปดวยกนไซร, (บคคลผได สหายเหนปานนน ) ควรมใจยนด มสต ครอบงา อนตราย ซงคอยเบยดเบยนรอบขาง ทงปวงเสย แลว เทยวไปกบสหายนน, ถาบคคลไมไดสหาย ผมปญญารกษาตน มปญญาทรงจา มคณธรรม เปนเครองอยยงประโยชนใหสาเรจไว เปนผเทยว ไปดวยกนไซร, บคคลนนควรเทยวไปคนเดยว เหมอนพระราชาผละแวนแควนทพระองคทรงชานะ แลว เสดจอยแตองคเดยว, (และ) เหมอนพระ- ยาชางอนชอวามาตงคะเทยวอยในปาแตเชอกเดยว, การเทยวไปผเดยวประเสรฐกวา ความเปนสหาย ไมมในเพราะชนพาล, บคคลผไมไดสหายเหน ปานนน ควรมความขวนขวายนอย เทยวไปผ เดยว และไมควรทาบาปทงหลาย, เหมอนพระยา


ชางชอมาตงคะผมความขวนขวายนอย เทยวไปใน ปาแตเชอกเดยว และหาไดทาบาปไม." ในกาลจบคาถา ภกษเหลานนทง ๕๐๐ รป ตงอยในพระอรหต แลว. พระอานนทเถระกราบทลสาสนทตระกลใหญ ๆ มทานเศรษฐ อนาถบณฑกะเปนตนสงมาแลว กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ อรยสาวก ๕ โกฏ มทานเศรษฐอนาถบณฑกะเปนหวหนา หวงความ เสดจมาของพระองคอย." พระศาสดาตรสวา "ถาอยางนนเธอจงรบ บาตรจวร" ดงนแลว ใหพระเถระรบบาตรจวรแลว เสดจออกไป. พระยาชางไดไปยนขวางทางไว. ภกษทงหลายเหนดงนน ทลถาม พระผมพระภาคเจาวา "ขาแตพระองคผเจรญ พระยาชางทาอะไร ?" พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย ชางหวงจะถวายภกขาแกเธอทงหลาย, กแลชางนไดทาอปการะแกเราตลอดราตรนาน, การยงจตของชางนให ขดเคองไมควร. ภกษทงหลาย ขอเธอทงหลายกลบเถด." พระศาสดา ทรงพาภกษทงหลายเสดจกลบแลว. ฝายชางเขาไปสราวปาแลว รวบรวมผลไมตาง ๆ มผลขนนและ กลวยเปนตนมาทาใหเปนกองไว, ในวนรงขน ไดถวายแกภกษทงหลาย. ภกษ ๕๐๐ รปไมอาจฉนผลไมทงหลายใหหมดสน. ในกาลเสรจภตกจ พระศาสดาทรงถอบาตรจวรเสดจออกไปแลว. พระยาชางไปตามระหวาง ๆ แหงภกษทงหลาย ยนขวางพระพกตรพระศาสดาไว. ภกษทงหลายเหน ดงนน ทลถามพระผมพระภาคเจาวา "ขาแตพระองคผเจรญ ชางน ทาอะไร ?" ศ. ภกษทงหลาย ชางนจะสงพวกเธอไปแลว ชวนใหเรากลบ.


ภ. อยางนนหรอ ? พระองคผเจรญ. ศ. อยางนน ภกษทงหลาย.

ชางทากาละไปเกดเปนเทพบตร ลาดบนน พระศาสดาตรสกะชางนนวา "ปารเลยยกะ นความ ไปไมกลบของเรา, ฌานกด วปสสนากด มรรคและผลกด ยอมไมม แกเจาดวยอตภาพน, เจาหยดอยเถด" พระยาชางไดฟงรบสงดงนนแลว ไดสอดงวงเขาปากรองไห เดนตามไปขางหลง ๆ. กพระยาชางนน เมอเชญพระศาสดาใหกลบได พงปฏบตโดยอาการนนแลจนตลอดชวต. ฝายพระศาสดาเสดจถงแดนบานนนแลว ตรสวา "ปารเลยยกะ จาเดม แตนไป มใชทของเจา, เปนทอยของหมมนษย. มอนตรายเบยดเบยน อยรอบขาง, เจาจงหยดอยเถด" ชางนนยนรองไหอยในทนน, ครนเมอ พระศาสดาทรงละคลองจกษไป, มหวใจแตก. ทากาละแลว เกดใน ทามกลางนางเทพอปสรพนหนง ในวมานทองสง ๓๐ โยชน ในภพ ดาวดงส เพราะความเสอมใสในพระศาสดา ชอของเทพบตรนนวา "ปารเลยยกเทพบตร." ฝายพระศาสดาไดเสดจถงพระเชตวนแลวโดย ลาดบ.

ภกษชาวเมองโกสมพทลขอขมาพระศาสดา ภกษชาวเมองโกสมพ สดบวา "ไดยนวา พระศาสดาเสดจถงกรง สาวตถแลว." ไดไป ณ ทนนเพอจะกราบทลขอขมาพระศาสดา. พระเจา- โกศลทรงสดบวา "ไดยนวา พวกภกษชาวเมองโกสมพ ผกอการแตกราว เหลานนมาอย" จงเขาไปเฝาพระศาสดา ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ


หมอมฉนจกไมยอมใหภกษเหลานนเขามาสแวนแควนของหมอมฉน." พระศาสดา ตรสตอบวา " ดกอนมหาราช ภกษเหลานนเปนผมศล, แตไมถอเอาคาของอาตมภาพ เพราะววาทกนและกนเทานน, บดน เธอทงหลายมาเพอขอขมาอาตมภาพ, ดกอนมหาราช ขอภกษเหลานน จงมาเถด." ฝายทานเศรษฐอนาถบณฑกะ ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจกไมยอมใหภกษเหลานนเขามาสวหาร" ดงนแลว ถกพระ- ศาสดาทรงหามเสยเหมอนอยางนน ไดนงแลว. กเมอภกษเหลานน ถงกรงสาวตถโดยลาดบแลว, พระผมพระภาคเจา รบสงใหประทาน เสนาสนะ ณ สวนขางหนง ทาใหเปนทสงดแตเธอทงหลาย. ภกษเหลาอน ไมนง ไมยน รวมกบภกษพวกนน. พวกชนผมาแลว ๆ ทลถามพระศาสดาวา "ขาแตพระองคผเจรญ พวกไหน ภกษชาวเมองโกสมพ ผกอการแตกราวเหลานน ?" พระศาสดา ทรงแสดงวา "พวกนน." ภกษชาวเมองโกสมพเหลานน ถกพวกชนผ มาแลว ๆ ชนววา "ไดยนวา นนพวกภกษชาวเมองโกสมพ ผกอการ แตกราวเหลานน, ไดยนวา นนพวกภกษชาวเมองโกสมพ ผกอการ แตกราวเหลานน" ดงน ไมอาจยกศรษะขน เพราะความอาย ฟบลง แทบบาทมลแหงพระผมพระภาคเจา ทลขอขมาพระผมพระภาคเจาแลว. พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย เธอทงหลายทากรรมหนก แลว. ชอวาเธอทงหลายแมบวชแลวในสานกของพระพทธเจาผเชนเรา, เมอเราทาความสามคคอย ไมทา (ตาม) คาของเรา, ฝายบณฑต อนมในปางกอน สดบโอวาทของมารดาและบดาผตองประหารชวต,


เมอบดามารดานนแมถกปลงชวคอย, กไมลวงโอวาทนน ภายหลงไดครอง ราชสมบตใน ๒ แวนแควน" ดงนแลว ตรสทฆาวกมารชาดก๑ อกเหมอน กนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ทฆาวกมาร ถงเมอพระชนนและ พระชนกถกปลงชวตอยอยางนน, กไมกาวลวงโอวาทของพระชนนและ พระชนกเหลานนแลว ภายหลงไดธดาของพระเจาพรหมทตครองราช- สมบตในแวนแควนกาสและแวนแควนโกศลทงสองแลว, สวนพวกเธอ ทงหลายไมทา (ตาม ) คาของเรา ทากรรมหนก" ดงน แลว ตรสพระคาถานวา ๕. ปเร จ น วชานนต มยเมตถ ยมามหเส เย จ ตตถ วชานนต ตโต สมมนต เมธคา. "กชนเหลาอนไมรตววา 'พวกเราพากนยอยยบ อยในทามกลางสงฆน' ฝายชนเหลาใดในหมนน ยอมรชด, ความหมายมนกนและกน ยอมสงบ เพราะการปฏบตของชนพวกนน ."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ปเร เปนตน ความวา เหลาชนผทา ความแตกราว ยกบณฑตทงหลายเสย คอพวกอนจากบณฑตนน ชอวา ชนพวกอน, ชนพวกอนนน ทาความวนวายอยในทามกลางสงฆนน ยอมไมรสกตววา "เราทงหลาย ยอมยอยบ คอบนป ฉบหาย ไดแก ไปสทใกล คอสานกมฤตยเปนนตย." ๑. ข. ปญจก. ๒๗/๑๘๒. อรรถกถา. ๔/๔๙๕.


บาทพระคาถาวา เย จ ตตถ วชานนต ความวา ชนเหลาใด ผเปนบณฑตในหมนน ยอมรสกตววา "เราทงหลายไปสทใกลมฤตย." บาทพระคาถาวา ตโต สมมนต เมธคา ความวา ชนเหลานน รอยอยางนแล ยงการทาความในใจโดยอบายทชอบใหเกดขนแลว ยอม ปฏบตเพอสงบความหมายมน คอความทะเลาะกน, เมอเปนเชนนน ความหมายมนเหลานนยอมสงบ เพราะความปฏบตนนของบณฑตเหลานน. อกอยางหนง พงทราบอธบายในพระคาถาน อยางนวา "คาวา ปเร จ เปนตน ความวา ชนทงหลาย แมอนเรา (ตถาคต) กลาว สอนอยวา 'ภกษทงหลาย เธอทงหลาย อยาไดทาความแตกราวกน' ดงนเปนตน ในกาลกอน กไมนบถอ เพราะไมรบโอวาทของเรา ชอวา ชนพวกอน. ชนพวกอนนน ยอมไมรสกตววา 'เราทงหลายถอผด ดวยอานาจอคตมฉนทะเปนตน ยอมยอยยบ ไดแกพยายามเพอความเจรญ แหงเหตอนทาความพนาศ มแตกราวกนเปนตน ในทามกลางสงฆน.' แตบดน บรษผเปนบณฑตเหลาใด ในระหวางแหงเธอทงหลายนน พจารณาอยรชดวา ' เมอกอนเราทงหลายพยายามอย ดวยอานาจอคตม ฉนทะเปนตน ปฏบตโดยไมชอบแลว' ความหมายมน ทนบวาความ ทะเลาะกนในบดนเหลาน ยอมสงบจากสานกบณฑตทงหลายเหลานน ๆ คอเพราะอาศยบรษผเปนบณฑตทงหลายเหลานน ดวยประการฉะน." ในกาลจบคาถา ภกษผประชมกน ไดดารงอยในอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษชาวเมองโกสมพ จบ.


๖. เรองจลกาลและมหากาล [๖] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอเสดจเขาไปอาศยเสตพยนคร ประทบอยในปาไม ประดลาย ทรงปรารภจลกาลและมหากาล ตรสพระธรรมเทศนานวา "สภานปสส วหรนต" เปนตน.

พนอง ๓ คนทาการคาขาย ความพสดารวา กฎม๑ พชาวเสตพยนคร ๓ พนอง คอ จลกาล ๑ มชฌมกาล ๑ มหากาล ๑. บรรดาพนอง ๓ คนนนพชายใหญและนอง ชายนอยเทยวไปในทศทงหลาย นาสงของมาดวยเกวยน ๕๐๐ เลม. มชฌมกาล ขายสงของทพและนองทงสองนามา. ตอมาสมยหนง พนองทงสองนน บรรทกสงของตาง ๆ ดวย เกวยน ๕๐๐ เลมไปสกรงสาวตถ ปลดเกวยนทงหลายในระหวางกรง สาวตถและพระเชตวน (ตอกน).

มหากาลฟงธรรมแลวลานองชายไปบวช ในพนอง ๒ คนนน มหากาลเหนอรยสาวกทงหลายชาวกรง สาวตถ มมอถอระเบยบดอกไมและของหอมเปนตน ไปเพอฟงธรรม ในเวลาเยน จงถามวา "ชนเหลานไปไหนกน ?" ไดฟงความนนแลว คดวา "แมเรากจกไป" เรยกนองชายมาแลวบอกวา " พอ ! เจาจง ๑. กฏมพ คอ คนมงม คนมทรพยสมบตมาก, ผครองเรอน, พอเรอน, ผดแลการงาน.


เปนผไมประมาทในเกวยนทงหลาย, ฝายเราจกไปฟงธรรม" ดงนแลว ไปถวายบงคมพระตถาคต นงทสดบรษทแลว. วนนน พระศาสดา เมอจะตรสอนปพพกถา ตามอธยาศยของ มหากาลนน จงตรสโทษความเลวทรามและความเศราหมองแหงกาม ทงหลาย โดยปรยายเปนอนมาก ดวยสามารถแหงสตรมทกขกขนธสตร เปนอาท. มหากาลไดสดบพระธรรมเทศนานนแลว จงคดวา "นยวา คนเราจาตองละสงทงปวงไป, โภคะ (และ ) ญาตทงหลาย ยอมไม ตดตามบคคลผไปปรโลกเลย, เราจะตองการอะไรดวยการครองเรอน เราจกบวชละ, " เมอมหาชนถวายบงคมแลวหลกไป, ทลขอบรรพชา กะพระศาสดา, เมอพระศาสดารบสงวา "ผททานควรลาไร ๆ ไมม หรอ ? ทลวา "นองชายของขาพระองคม พระเจาขา" เมอพระองค ตรสวา "ถากระนน เธอจงลาเขาเสย," ทลรบวา "ดละ พระเจาขา" กลบมาบอกนองชาย ดงนวา "พอ เจาจงปกครองสมบตทงหมดนเถด ." จ. กพเลา ? ขอรบ. ม. พจกบวชในสานกของพระศาสดา. เขาออนวอนพชายนน ดวยประการตาง ๆ กไมอาจใหกลบได, จงกลาววา "ดละพ ขอพจง ทาตามอธยาศยเถด." มหากาลไปบวชในสานกของพระศาสดาแลว. ฝาย จลกาลก (ไป) บวช ดวยตงใจวา "เราจกชวนพชายสก."

พระมหากาลบาเพญโสสานกธดงค ในกาลตอมา มหากาลไดอปสมบทแลว เขาไปเฝาพระศาสดา ทลถามถงธระในพระศาสนา, เมอพระศาสดาตรสบอกธระ ๒ อยาง


แลว, ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจกไมสามารถบาเพญ คนถธระได เพราะขาพระองคบวชในกาลเปนคนแก, แตจกบาเพญ วปสสนาธระใหบรบรณ" ทลใหพระองคตรสบอกโสสานกธดงคจนถง พระอรหต, ครนลวงปฐมยาม เมอชนนอนหลบหมดทกคนแลว, ไปส ปาชา เวลาจวนรง เมอชนทงหมด ยงไมทนลกขน (ตน) เลย กลบ มายงวหาร.

ระเบยบของผอยในปาชา ครงนน หญงสปเหรอคนหนงชอกาล ผเฝาปาชา เหนทยนทนง และทจงกรมของพระเถระเขา คดวา " ใครหนอมาในทน ? เราจก คอยจบตว" เมอไมอาจจบได, วนหนง จงตามประทปไวทกระทอม ใกลปาชา พาบตรธดาไปแอบอยในทสวนขางหนง เหนพระเถระเดน มาในมชฌนยาม จงไปไหวแลวพดวา "ทานผเจรญ พระผเปนเจาพานก อยในทของพวกดฉนนหรอ ?" ถ. จะ อบาสกา. ญ. ทานผเจรญ ธรรมดาผอยในปาชาทงหลาย เรยนระเบยบ ( กอน ) จงจะควร. พระเถระไมกลาววา "กขาพเจาจกประพฤตในระเบยบทเจาบอก แลวอยางไรเลา ? " กลบกลาววา "ทาอยางไรเลาจงจะควร ? อบาสกา." ญ. ทานผเจรญ ธรรมดาผอยในปาชาทงหลาย ควรแจงความ ทคนอยในปาชา แกผเฝาปาชา พระมหาเถระในวหาร และนายบาน. ถ. เพราะเหตไร ?


ญ. เพราะพวกโจรทากรรมแลว ถกพวกเจาของ (ทรพย) สะกด ตามรอยเทาไป จงทงหอภณฑะไวในปาชาแลวหลบหนไป; เมอเปน เชนนน พวกมนษยก (รมกน ) ทาอนตรายแกคนทอยในปาชา แตเมอ ไดแจงความแกเจาหนาทเหลานนแลว, เจาหนาทเหลานนยอมชวยกน ปองกนอนตรายได ดวยกลาวรบรองวา 'พวกขาพเจาทราบความททาน ผเจรญนอยในทนสนกาลประมาณเทาน, ทานผเจรญรปนมใชโจร' เพราะฉะนน ควรบอกแกเจาหนาทเหลานน. ถ. กจอนอะไรเลา ? ทขาพเจาควรทา. ญ. ทานผเจรญ ธรรมดาพระผเปนเจา ผอยในปาชา จาตอง เวนวตถทงหลายม ปลา เนอ แปง งา และนาออยเปนตนเสย, ไม ควรจาวดกลางวน ไมควรเปนผเกยจคราน ควรปรารภความเพยร, ควรเปนผไมโออวด ไมใชเจาเลห เปนผมอธยาศยงาม, เวลาเยนเมอ ชนหลบหมดแลว พงมาจากวหาร, เวลาจวนรง เมอหมชนทกคนยง ไมลกขน (ตนนอน) เลย พงไปวหาร, ทานผเจรญ ถาพระผเปนเจา อยในทนดวยอาการอยางน ไซร จกอาจยงกจแหงบรรพชตใหถงทสดได, ถาหมชนนาศพมาทง, ดฉนจะยกขนสเรอนยอดอนดาดดวยผากมพล๑

ทาสกการะดวยวตถทงหลาย มของหอมและระเบยบดอกไมเปนตนแลว จกทาการปลงศพ, ผวา พระผเปนเจาจกยงไมอาจเพอยงกจแหงบรรพชต ใหถงทสดไดไซร, ดฉนจะยกขนสเชงตะกอนแลวตดไฟเผา เอาขอเกยว ลาก (ศพ) ออกมาวางไวภายนอก ทอนดวยขวาน เฉอนใหเปนชน ๑. ผาทาดวยขนสตว.


นอยชนใหญแลวใสในไฟ แสดงแกทาน ( พระผเปนเจา ) แลวจง คอยเผา. ทนน พระเถระสงนางกาลนนวา "ดละ นางผเจรญ กนางเหน รปารมณอยางหนงแลว จงบอกแกขาพเจานะ." นางกาลรบวา " จะ." พระเถระทาสมณธรรมอยในปาชาตามอธยาศย (ของตน).

พระจลกาลกลมใจ สวนพระจลกาลเถระ ผดลงผดนง รญจวนถงฆราวาส คดถงบตร และภรรยา คดวา "พชายของเราน ทากรรมหนกยง."

พระมหากาลพจารณาศพกลธดา ลาดบนน กลธดาคนหนง ไดทากาละในเวลาเยน ซงยงมทน เหยวแหง ซบซด เพราะพยาธกาเรบขนในครเดยวนน. พวกญาต หามศพกลธดานนไปสปาชาในเวลาเยน พรอมดวยเครองเผาตาง ๆ มฟน และนามนเปนตน ใหคาจางแกหญงเฝาปาชา ดวยคาวา " นางจงจด การเผาศพน" ดงนแลว มอบ (ศพ) ใหแลวหลกไป. นางเปลอง ผาหมของกลธดานนออกแลว เหนสรระซงตายเพยงครเดยวนน แสน ประณต มสดงทองคา จงคดวา "อารมณนควรจะแสดงแกพระผเปน เจา" แลวไปไหวพระเถระกลาววา ทานเจาขา อารมณชอเหนปานน มอย, ขอพระคณเจาพง (ไป) พจารณาเถด." พระเถระรบวา "จะ" ดงนแลวไป ใหเลกผาหมออกแลว พจารณาตงแตฝาเทาถงปลายผมแลว พดวา "รปนประณตยงนก ม


สดจทองคา, นางพงใสรปนนในไฟ ในกาลทรปนนถกเปลวไฟใหญ ลวกแลว จงบอกแกขาพเจา" ดงนแลว ไปยงทอยของคนนนแล นง แลว. นางทาอยางนนแลว จงแจงแกพระเถระ พระเถระไปพจารณา. ในทถกเปลวไฟกระทบแลว ๆ สแหงสรระไดเปนดงแมโคดาง. เทาทงสอง งอหงกหอยลง มอทงสองกาเขา หนาผากไดมหนงปอกแลว.

พระมหากาลบรรลพระอรหต พระเถระพจารณาวา "สรระนเปนธรรมชาตทาใหไมวายกระสน แกบคคลผแลดอยในบดเดยวนเอง, แตบดน (กลบ) ถงความสนถง ความเสอมไปแลว." กลบไปทพกกลางคน นงพจารณาถงความสนและ ความเสอมอย กลาวคาถาวา "สงขารทงหลายไมเทยงหนอ มอนเกดขนและ เสอมไปเปนธรรมดา, เกดขนแลวยอมดบไป ความ สงบแหงสงขารนนเปนสข" เจรญวปสสนาไดบรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย. เมอทานบรรลพระอรหตแลว, พระศาสดามภกษสงฆแวดลอมเสดจ จารกไปยงเสตพยนครแลว เสดจเขาสปาไมประดลาย. พวกภรรยาของพระจลกาล ไดยนวา "ขาววา พระศาสดาเสดจ มาถงแลว." คดวา "พวกเราจก ( ชวยกน) จบสามของพวกเรา " ดงนแลว สง (คน) ไปใหทลอาราธนาพระศาสดา.

ระเบยบปอาสนะสมยพทธกาล กในสถานทพระพทธเจาทงหลายไมทรงคนเคย ควรทภกษรป


หนงผบอกการปอาสนะจะตองลวงหนาไปกอน. กอาสนะสาหรบพระ พทธเจาทงหลาย พงใหปในททามกลาง, อาสนะสาหรบพระสารบตรเถระ พอใหปขางขวา, อาสนะสาหรบพระมหาโมคคลลานเถระ พงใหปขางซาย แหงอาสนะของพระพทธเจานน, อาสนะสาหรบภกษสงฆพงใหปในขาง ทงสองถดจากทนนไป. เพราะฉะนน พระมหากาลเถระพกอยในท หมจวร สงพระจลกาลไปวา "เธอจงลวงหนาไปบอกการปอาสนะ."

พระจลกาลถกหญงจกสก พวกชนในเรอน ทาการเสสรวลกบทาน จาเดมแตกาลทพวกเขา เหนทาน (แกลง) ปอาสนะตาในทสดพระสงฆเถระ ปอาสนะสงในท สดของสงฆนวกะ๑. พระจลกาลนอกน ชเเจงวา "พวกเจาจงอยาทา อยางนน, จงปอาสนะสงในทสง ปอาสนะตาในทตา." พวกหญง ทาทเหมอนไมไดยนถอยคาของทาน รมกนวา "ทาน เทยวทาอะไรอย ? หนาทใหปอาสนะไมสมควรแกทานหรอ ? ทานลา ใครบวช ? ทานใครเปนผยอมใหบวช ? มาในทนทาไม .?" ดงนแลว ชวยกนฉดสบงและจวรออกแลว ใหนงผาขาว สวมเทรดมาลาบนศรษะ แลวสงไปดวยคาวา "เธอจงไปนาเสดจพระศาสดามา, พวกขาพเจาจะ ปอาสนะ." จลกาลดารงอยในภาวะแหงภกษ สนกาลไมนาน ยงไมทนได พรรษา กสก จงไมรสกอาย, เพราะฉะนน เขาจงหมดความรงเกยจ ๑. ผใหมในสงฆ หมายความวา ผมพรรษานอยกวาทกรปในหมนน.


ดวยกรยาอาการนนเสยทเดยว ไปถวายบงคมพระศาสดาแลว พาภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมขมา. กในกาลเสรจภตกจของภกษสงฆ พวกภรรยาของพระมหากาลคด กนวา "หญงพวกน รมจบสามของตนได พวกเรากจกจบสามของ พวกเราบาง" จงใหนมนตพระศาสดา เพอประโยชนแกการเสวย ภตตาหารในวนรงขน.

พระมหากาลกถกภรรยาจบสก กในกาลนน ภกษรปอนไดไป (ชแจง) ใหปอาสนะ. หญง เหลานนไมไดโอกาสในขณะนน อาราธนาภกษสงฆมพระพทธเจาเปน ประมขใหนงแลว ไดถวายภกษา, กจลกาลมภรรยา ๒ คน มชฌมกาล ม ๔ คน, มหากาลม ๘ คน, ฝายภกษทงหลายใครทาภตกจ ไดนงทา ภตกจแลว, พวกทใครไปภายนอก กไดลกไปแลว; สวนพระศาสดา ประทบนงทรงทาภตกจ. ในกาลเสรจภตกจของพระองค หญงเหลานน ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ พระมหากาลทาอนโมทนาแกพวก ขาพระองคแลว จงจกไป, ขอพระองคเสดจไปกอนเถด." พระศาสดา ตรสวา " ดละ" ไดเสดจลวงหนาไปแลว. ครนถง ประตบาน ภกษสงฆกยกโทษวา "ทาไม พระศาสดา จงทรงทา เชนนน ? พระองคทรงทราบแลว จงทรงทา หรอไมทรงทราบแลว ทรงทาหนอ ? วานน อนตรายแหงบรรพชาเกดขนแกจลกาล เพราะ การลวงหนาไปกอน, วนน อนตรายมไดม เพราะภกษอนลวงหนาไป


กอน, บดน พระศาสดา รบสงใหพระมหากาลยบ๑ยงอย แลวเสดจมา. กภกษผมศล ถงพรอมแลวดวยอาจาระ หญงเหลานนจกทาอนตรายแหง บรรพชาแกพระมหากาลนนไดละหรอ ?" พระศาสดาทรงสดบคาของภกษเหลานนแลว เสดจกลบมาประทบ ยนอย ตรสถามวา "ภกษทงหลาย พวกเธอกลาวอะไรกน ?" ภกษ เหลานน ทลความนนแลว. ศ. ภกษทงหลาย กพวกเธอสาคญมหากาลเหมอนจลกาลหรอ ? ภ. อยางนน พระเจาขา เพราะจลกาลนน มภรรยา ๒ คน ( สวน) พระมหากาลน มถง ๘ คน, เธอถกภรรยาทง ๘ รมจบไว แลว จกทาอะไรได พระเจาขา ?

พระมหากาลเปนผไมหวนไหว พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย พวกเธออยาไดกลาวอยางนน, จลกาล ลกขน ลกขนพรอมแลว มากไปดวยอารมณวางามอย เปนเชน กบตนไมทมกาลงไมแขงแรง ตงอยรมเหวและเขาขาด, สวนมหากาลบตร ของเรา ตามเหนอารมณวาไมงามอย เปนผไมหวนไหวเลย เหมอน ภเขาหนแตงทบ" ดงนแลว ไดภาษตพระคาถาเหลานวา ๗. สภานปสส วหรนต อนทรเยส อสวต โภชนมห อมตต กสต หนวรย ต เว ปสหต มาโร วาโต รกขว ทพพล. อสภานปสส วหรนต อนทรเยส สสวต ๑. นวตตตวา ตามศพทวา ใหกลบ.


โภชนมห จ มตต สทธ อารทธวรย ต เว นปปสหต มาโร วาโต เสลว ปพพต. "ผตามเหนอารมณวางาม ไมสารวมในอนทรย ทงหลาย ไมรประมาณในโภชนะ เกยจคราน มความเพยรเลวทรามอย ผนนแล มารยอมรงควาน ได, เปรยบเหมอนตนไมทมกาลงไมแขงแรง ลม รงควานไดฉะนน. (สวน) ผตามเหนอารมณวา ไมงาม สารวมดในอนทรยทงหลาย รประมาณใน โภชนะ มศรทธาและปรารภความเพยรอย ผนนแล มารยอมรงควานไมได, เปรยบเหมอนภเขาหน ลม รงควานไมได ฉะนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา สภานปสส ไดแก ผตามเหนอารมณ วางาม. อธบายวา ผปลอยใจไปในอารมณทนาปรารถนาอย. กบคคล ใด เมอถอโดยนมต๑ โดย๒อนพยญชนะ ยอมถอวา "เลบทงหลายงาม." ถอวา "นวทงหลายงาม." ถอวา "มอทงสอง เทาทงสอง แขงทงสอง ขาทงสอง สะเอว ทอง ถนทงสอง คอ รมฝปาก ฟนทงหลาย ปาก จมก ตาทงสอง หทงสอง ควทงสอง หนาผาก ผมทงหลาย งาม." ถอวา "ผม ขน เลบ ฟน หนง งาม." (หรอ) ถอวา "สงาม ทรวดทรง ๑. ไดแกรวบถอทงหมด. ๒. ไดแกแยกถอเปนสวน ๆ เชน ผมงาม เลบงาม เปนตน.


งาม." บคคลนชอวาตามเหนอารมณวางาม. ผนนคอผตามเหน อารมณวางามอยางนนอย. บทวา อนทรเยส ไดแก ในอนทรย๑ ๖ มจกษเปนตน. บทวา อสวต ไดแก ผไมรกษาทวารทงหลาย มจกษทวาร เปนตน. บทวา อมตต ความวา ชอวาผไมรจกประมาณในโภชนะ เพราะไมรประมาณน คอประมาณในการแสวงหา ประมาณในการรบ ประมาณในการบรโภค. อกอยางหนง ชอวาผไมรจกประมาณเพราะไมร ประมาณแมน คอ ประมาณในการพจารณา ประมาณในการสละ คอ ไมทราบแมวา "โภชนะนประกอบดวยธรรม นไมประกอบดวยธรรม." บทวา กสต ความวา ชอวาผเกยจคราน เพราะความเปนผเปน ไปในอานาจของกามวตก พยาบาทวตก และวหงสาวตก. บทวา หนวรย ความวา ผไมมความเพยร คอผเวนจากการ ทาความเพยรในอรยาบถทงส. บทวา ปสหต แปลวา ยอมครอบงา คอ ยาย. บาทพระคาถาวา วาโต รกขว ทพพล ความวา เหมอนลม มกาลงแรง รงควานตนไมทมกาลงไมแขงแรง ซงเกดรมเขาขาด. อธบายวา เหมอนอยางวา ลมนน ยงสวนตาง ๆ ม ดอก ผล ใบออน เปนตน แหงตนไมนนใหรวงลงบาง หกกงนอยบาง หกกงใหญบาง พดถอนตนไมนนพรอมทงราก ทาใหรากขนเบองบน กงลงเบองลาง ฉนใด; มารคอกเลส อนเกดในภายใน ยอมรงควานบคคลผเหนปาน ๑. อนทรย ๖ คอ จกขนทรย โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย.


นนไดฉนนนเหมอนกน; คอกเลสมารทาใหตองอาบตเลก ๆ นอย ๆ เหมอนลมมกาลงแรง พดสวนตาง ๆ ม ดอก ผล ใบออนเปนตน แหงตนไมทไมแขงแรงใหรวงลงบาง, ทาใหตองอาบตมนสสคคยะเปนตน เหมอนลมมกาลงแรง ทาการหกกงไมเลก ๆ บาง, ทาใหตองอาบต สงฆาทเสส ๑๓ เหมอนลมมกาลงแรง ทาการหกกงไมใหญบาง, ทาให ตองอาบตปาราชก นาออกจากศาสนา อนพระผมพระภาคตรสดแลว ใหถงความเปนคฤหสถโดย ๒-๓ วนเทานน เหมอนลมมกาลงแรงถอน (ตนไม) ทาใหโคนลง มรากขนเบองบน มกงลงเบองลางบาง. กเลส- มารยอมยงบคคลเหนปานนนใหเปนไปในอานาจของตน. บทวา อสภานปสส ความวา ผเหนอารมณไมงาม๑๑๐ อยาง อยางใด อยางหนงวาไมงาม. คอประกอบในมนสการ โดยความเปนของปฏกล ไดแกเหนผมทงหลาย โดยความไมงาม เหนขน เลบ ฟน หนง ส ทรวดทรง โดยความไมงาม. บทวา อนทรเยส ไดแก ในอนทรย ๖. บทวา สสวต ไดแก ผเวนจากการถอ มถอโดยนมตเปนตน คอผมทวารอนปดแลว. บทวา มตต ความวา ผรจกประมาณในโภชนะ โดยตรงกน ขามกบความเปนผไมรจกประมาณ. ๑. อสภ อารมณอนไมงาม ม ๑๐ คอ ๑. อทธมาตกอสก อสภทขนพอง ๒. วนลกอสภ อสภทมสเขยว ๓. วปพพกอสภ อสภทมหนองไหลออก ๔. วจฉททกอสภ อสภทเขาสบฟน เปนทอน ๆ ๕. วกขายตกอสภ อสภทสตวยอแยงกน ๖. วกขตตกอสภ อสภขาดกลาง ๗. หตวกขตตกอสภ อสภทขาดกระจกกระจาย ๘. โลหตกอสภ อสภทเปอนเลอด ๙. ปฬวกกสภ อสภทมหมหนอน ๑๐. อฏ กอสภ อสภทมแตรางกระดก


บทวา สทธ ความวา ผประกอบดวยโลกยสทธา มอนเชอกรรม และผลเปนลกษณะอยางหนง และประกอบดวยโลกตรสทธา กลาวคอ ความเลอมใสอนไมหวนไหวในวตถ๑ ๓ อยางหนง. บทวา อารทธวรย ไดแก ผประคองความเพยร คอผมความ เพยรเตมท. บทวา ต เว ไดแก บคคลนน คอเหนปานนน. อธบายวา ลมมกาลงออน พดเบา ๆ ยอมไมอาจใหศลาแตง ทบหวนไหวได ฉนใด; กเลสมารทมกาลงทราม แมเกดขนในภายใน ยอมรงควาน (บคคลนน) ไมได คอไมอาจใหหวนไหว สะเทอน คลอนแคลนได ฉนนน.

พระมหากาลเหาะหนภรรยา พวกหญงแมเหลานนแล ทเปนภรรยาเกาของพระมหากาลนน ลอมพระเถระเเลว กลาวคาเปนตนวา "ทานลาใครบวช บดนทานจก เปนคฤหสถหรอจกไมเปนเลา ?" ดงนแลว ไดเปนผใครเพอจะเปลอง ผกาสายะทงหลาย (ของพระเถระ) ออก. พระเถระกาหนดลาการของหญงเหลานนไดแลว ลกจากอาสนะ ทนงแลวเหาะไปดวยฤทธ ทาลายชอฟาเรอนยอด ไปทางอากาศ. เมอ พระศาสดา พอตรสพระคาถาจบลง, ชมเชยพระสรระของพระศาสดา ซงมวรรณะดงทองคา ลงมาถวายบงคมพระบาทยคลของพระตถาคตแลว ๑. วตถ ๓ คอ พระพทธ พระธรรม พระสงฆ.


ในกาลจบคาถา ภกษผประชมกน ดารงอยในอรยผลทงหลายม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองจลกาลและมหากาล จบ.


๗. เรองพระเทวทต [๗]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภการไดผา กาสาวะอนบคคลนามาแตแควนคนธาระของพระเทวทต ในกรงราชคฤห ตรสพระธรรมเทศนานวา "อนกกสาโว" เปนตน.

พระสารบตรแสดงธรรมแกชาวกรงราชคฤห ความพสดารวา สมยหนง พระอครสาวกทงสองพาบรวารของ ตน องคละ ๕๐๐ รป ไปทลลาพระศาสดาแลว ไดไปจากพระเชตวน สกรงราชคฤห. ชาวกรงราชคฤห รวมเปนพวกเดยวกน ๒ คนบาง ๓ คนบาง หลายคนบาง ไดถวายอาคนตกทาน.๑ อยมาวนหนง ทานพระสารบตร เมอจะทาอนโมทนา แสดงธรรมอยางนวา "อบาสกอบาสกาทงหลาย ทายกคนหนงถวายทานดวยตนเอง (แต) ไมชกชวนคนอน, ทายก นน ยอมไดโภคสมบตในทแหงตนเกดแลว ๆ ( แต ) ไมไดบรวาร- สมบต, คนหนงชกชวนคนอน สวนตนเองไมถวาย, ผนน ยอมได บรวารสมบตในทแหงตนเกดแลว ๆ (แต ) ไมไดโภคสมบต, คน หนงแมตนเองกไมไดถวาย แมคนอนกไมชกชวน, ผนน ยอมไมได แมวตถมาตรวาขาวปลายเกรยนพออมทอง ยอมเปนคนอนาถา หา ปจจยมได ในทแหงคนเกดแลว ๆ คนหนงทงตนเองกถวาย ทงชก ๑. ถวายแกภกษผมาใหม คอผเปนแขก.


ชวนคนอน ผนน ยอมไดทงโภคสมบต ทงบรวารสมบต ในทแหงตน เกดแลว ๆ สนรอยอตภาพบาง พนอตภาพบาง แสนอตภาพบาง."

นมนตภกษพนรปรบภตตาหาร บรษผบณฑตคนหนง ฟงพระธรรมเทศนานนแลว คดวา "ทาน ผเจรญ พระธรรมเทศนานาอศจรรยนก. พระผเปนเจาสารบตรกลาว เหตแหงความสข, เราทากรรมอนยงสมบตทงสองเหลานใหสาเรจ ยอม สมควร" ดงนแลว จงนมนตพระเถระวา "ทานขอรบ พรงน ขอ นมนตทานทงหลายรบภกษาของผมเถด." พระเถระ ถามวา "ทานตองการภกษเทาไร ? อบาสก." อบาสก ยอนถามวา "ภกษทเปนบรวารของใตเทามเทาไร ? ขอรบ." ถ. มประมาณพนรป อบาสก. อ. ขาแตทานผเจรญ ขอใตเทาพรอมดวยภกษทงหมดทเดยว โปรดรบภกษา (ของผม). พระเถระรบแลว.

อบาสกชวนชาวบานถวายภตตาหาร อบาสกเทยวไปในถนนพระนคร ชกชวนดวยคาวา "ขาแตแมและ พอทงหลาย ฉนนมนตภกษไวพนรป, ทานทงหลายจกอาจถวายภกษา มจานวนเทาไร ? ทานทงหลายจกอาจถวายภกษาแกภกษมจานวน เทาไร ?" พวกมนษยกลาวโดยพอเหมาะพอควร (แกกาลง) ของตน ๆ วา "พวกฉนจกถวายแกภกษ ๑๐ รป, พวกฉน ๒๐ รป, พวกฉน ๑๐๐ รป."


อบาสกกลาววา "ถากระนน เราทงหลาย จกประชมหงตม รวมกนในทแหงเดยว, ขอทานทก ๆ คน จงรวบรวมวตถตาง ๆ ม นามน งา ขาวสาร เนยใส นาออยเปนตน" ดงนแลว ใหรวม ไวในทแหงหนง. ทนน กฏมพผหนงใหผากาสาวะอนนามาจากแควนคนธาระซงม คาแสนหนง แกอบาสกนนแลว สงวา "ถาทาน๑วฏฏของทานยงไม เพยงพอไซร. ทานพงจายผาผนนใหครบสวนทบกพรอง, ถาทานวฏฏ ของทานเพยงพอไซร ทานพงถวาย (ผาผนน ) แกภกษรปททาน ปรารถนา." ในกาลนน ทานวฏฏทก ๆ อยางของอบาสกนนเพยงพอ แลว. อะไร ๆ ชอวาบกพรองมไดม, อบาสกนนจงถามมนษยทงหลาย วา "ผากาสาวะอนหาคามไดผนน อนกฏมพผหนงกลาวอยางนแลว มอบใหไว. ทานวฏฏ (ของพวกเรา ) กมเหลอเพอแลว, เราทงหลาย จะถวายผากาสาวะผนนแกทานรปไหนเลา ?"

ถวายผาราคาตงแสนแกพระเทวทต บางพวกกลาววา "ถวายแกพระสารบตรเถระ." บางพวกกลาววา "พระเถระมกมาในเวลาขาวกลาแก แลวกไป, พระเทวทตเปนสหายใน การมงคลและอวมงคลทงหลายของพวกเรา ดารงอยเปนนตย เหมอน หมอนา, พวกเราจะถวายผาผนนนแกทาน," แมเมอถอยคาเปนไปหลาย ทาง (อยางนน), พวกทกลาวา "ควรถวายแกพระเทวทต" ไดม จานวนมากกวา. เมอเปนอยางนน พวกเขาจงไดถวายผากาสาวะนนแก พระเทวทต. ๑. ทานวฏฏ ไดแกของทาบญ.


พระเทวทตนงหมผาไมสมควรแกตน พระเทวทต ตดผานนแลว เยบ ยอม นงหมเทยวไป. พวก มนษยเหนทานแลว จงพดกนวา "ผาผนนหาสมควรแกพระเทวทตไม ควรแกพระสารบตรเถระ, พระเทวทตนงหมผาอนไมสมควรแกตนเทยว ไป." ขณะนน ภกษผอยตางทศรปหนง ( ออก ) จากกรงราชคฤห ไปสกรงสาวตถ ถวายบงคมพระศาสดา เปนผอนพระศาสดาทรงทา ปฏสนถาร ตรสถามถงการอยผาสกของพระอครสาวกทงสองแลว จง กราบทลเรองนนทงหมดจาเดมแตตน. พระศาสดา ตรสวา "ภกษ เทวทตนนทรงผาทไมสมควรแก ตนในบดนเทานนกหามได, แมในกาลกอน เธอกทรงแลวเหมอนกน" ดงนแลว ทรงนาอดตนทานมา (ตรสวา)

ครงกอนพระเทวทตเปนนายพรานชาง ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทตครองราชสมบต ในพระนคร พาราณส, นายพรานชาง ชาวพระนครพาราณสผหนง ลมชางแลว นางา หนง ไสใหญและเนอลามาแลวขายเลยงชวต. ครงนนชางหลาย พนเชอกเดนหากนอยในปาแหงหนง พบพระปจเจกพทธะหลายองค จาเดมแตกาลนน เมอไป หมอบลงดวยเขาทงสองแลวจบ๑ในกาลทไป และมา ( ทกครง) แลวจงผานไป. วนหนง นายพรานชางเหนกรยา นนแลว คดวา "เราลมชางเหลานไดโดยยาก, กในกาลไปและมา ๑. กรยาของชางททาความเคารพ ตรงกบคาวา ไหว.

.


ชางเหลานยอมจบพระปจเจกพทธะทงหลาย, มนเหนอะไรหนอ ? จง จบ," กาหนดไดวา "เหนผากาสาวะ" ดงนแลว ดารวา "บดน แมเราไดผากาสาวะยอมควร," เมอพระปจเจกพทธะรปหนงลงไปสชาต- สระสรงนาอย๑ วางผากาสาวะทงหลายไวทรมฝง, จงลกจวรไป จบหอก นงคลมโปง๒อยรมหนทางทชางเหลานนไปมา. หมชางเหนเขาแลวจงจบ ดวยสาคญวา "พระปจเจกพทธะ" แลวกผานไป. นายพรานชางนนเอาหอกพงถกชางตวไปขางหลงชางเหลา นนทงหมดใหตายแลว ถอเอาสวนตาง ๆ มงาเปนตน ฝงสวนทเหลอใน แผนดนแลวไป. ในกาลตอมา พระโพธสตวถอปฏสนธในกาเนดชาง ไดเปน หวหนาชาง เปนนายโขลง. ถงในกาลนน นายพรานชางนน กคงทา อยอยางนน. พระมหาบรษทราบความหมดสนไปแหงบรษทของตน จงถามวา "ชางเหลานไปไหน ? จงเบาบางไป," เมอเหลาชางนน ตอบวา "ไมทราบ นาย" คดวา "ชางทงหลายจะไปไหนไมบอกเรา ( กอน ) จกไมไป, อนตรายพงม" นกสงสยวา "อนตรายพงมแต สานกแหงบรษผนงคลมผากาสาวะในทแหงหนง," เพอจะจบบรษนน จงสงชางทงหมดลวงหนาไปกอน สวนคนมาลาหลง, นายพรานชางนน เมอชางทเหลอจบแลวเดนไป, เหนพระมหาบรษกาลงเดนมาจงมวนจวร พงหอกไป. พระมหาบรษคมสตเดนมา ถอยกลบไปขางหลงห ลบหอกแลว. ทนน จงวงแปรเขาไป เพอจะจบนายพรานชางนน ดวยสาคญวา ๑. ชาตสระ สระทเปนของไมมใครขดทา. ๒. สสส ปารปตวา.


"เจาคนน ใหชางของเราฉบหายแลว." นายพรานขางนอกน แอบบง ตนไมตนหนง. ทนน พระมหาบรษ เอางวงรวบเขาพรอมกบตนไม หมายใจวา "จกจบฟาดลงทแผนดน. " ( ครน ) เหนผากาสาวะทเขา นาออกแสดง จงยบยงไว ดวยคดเหนวา " ถาเราจกประทษรายใน บรษนไซร. ชอวาความละอายในพระพทธเจา พระปจเจกพทธะและ พระขณาสพหลายพนองค จกเปนอนเราทาลายแลว." ซกถามวา "ญาตของเราประมาณเทาน เจาใหฉบหายแลวหรอ ?" นายพรานชางรบสารภาพวา "จะ นาย." พระมหาบรษกลาววา "เพราะอะไร เจาจงไดทากรรมอนหยาบชา อยางน ? เจาหมผาไมสมควรแกตน สมควรแกทานผปราศจากราคะ ทงหลาย เมอทากรรมอนลามกเหนปานน ชอวาทากรรมอนหนก." กแล ครนกลาวอยางนนแลว เมอจะขมขใหยงขน จงกลาวคาถาวา " ผใด มกเลสดจนาฝาดยงไมออก ปราศจาก ทมะและสจจะ จกนงหมผากาสาวะ, ผนนยอมไม ควรนงหมผากาสาวะ, สวนผใด พงเปนผมกเลส ดจนาฝาดอนคายแลว ตงมนดในศลทงหลาย ประ- กอบดวยทมะและสจจะ, ผนนแล ยอมควรนงหม ผากาสาวะ. ดงนแลว กลาววา เจาทากรรมอนไมสมควร" แลวกปลอยเขาไป.

ของดยอมควรแกคนดหาควรกบคนชวไม พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมา (แสดง) แลว ทรงยอชาดกวา "นายพรานชางในกาลนน ไดเปนเทวทต (ในบดน)


ชางตวประเสรฐผขมขนายพรานชางนน คอเราเอง " ดงน ตรสวา "ภกษ ไมใชแตในกาลนเทานน. แมในกาลกอน เทวทตกทรงผา ไมสมควรแกตนเหมอนกน" ดงนแลว ไดภาษตพระคาถาเหลานวา ๗. อนกกสาโว กาสาว โย วตถ ปรทเหสสต อเปโต ทมสจเจน น โส กาสาวมรหต. โย จ วนตกสาวสส สเลส สสมาหโต อเปโต ทมสจเจน ส เว กาสาวมรหต. "ผใด มกเลสดจนาฝาดยงไมออก ปราศจากทมะ และสจจะ จกนงหมผากาสาวะ, ผนนยอมไมควร นงหมผากาสาวะ, สวนผใด พงเปนผมกเลสดจ นาฝาดอนคายแลว ตงมนดในศลทงหลาย ประกอบ ดวยทมะและสจจะ, ผนนแล ยอมควรนงหมผา กาสาวะ." เนอความน บณฑตพงแสดงแมดวยฉททนตชาดก๑ ดงนแล.

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อนกกสาโว ความวา ผชอวาม กเลสดจนาฝาด เพราะกเลสดจนาฝาดทงหลาย มกามราคะเปนตน. บทวา ปรทเหสสต ความวา จกใชสอยดวยสามารถแหงการนง การหม และการลาด. พระบาลวา "ปรทหสสต" กม. บาทพระคาถาวา อเปโต ทมสจเจน ความวา ปราศจาก. ๑. ข. ตรสต. ๒๗/ ๔๙๐. อรรถกถา. ๗/๒๒๖.


อธบายวา "พราก" จากการฝกอนทรย และวจสจจะอนเปนฝาย ปรมตถสจจะ. บทวา น โส เปนตน ความวา บคคลนน คอผเหนปานนน ยอมไมควรนงหมผากาสาวะ. บทวา วนตกสาวสส ความวา พงเปนผมกเลสดจนาฝาดอน คายแลว คอมกเลสดจนาฝาดอนทงแลว ไดแก มกเลสดจนาฟาดอนละ แลว ดวยมรรค ๔. บทวา สเลส ไดแก ในปารสทธศล ๔. บทวา สสมาหโต ไดแก ผตงมนด คอดารงอยดวยด. บทวา อเปโต ความวา ประกอบดวยการฝกอนทรยและวจสจจะ มประการดงกลาวแลว. บทวา ส เว เปนตน ความวา บคคลนน คอเหนปานนน ยอมควร [นงหม] ผากาสาวะนน. ในกาลจบคาถา ภกษผอยในตางทศนน ไดเปนพระโสดาบน. ชนแมเหลาอนมจานวนมาก บรรลอรยผลทงหลายมโสดาปตตผลเปนตน. เทศนาไดสาเรจประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองพระเทวทต จบ.


๘. เรองสญชย [๘]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภความไมมา ของสญชย (ปรพาชก ) ซงสองพระอครสาวกกราบทลแลว ตรส พระธรรมเทศนานวา "อสาเร สารมตโน" เปนตน. อนปพพกถา ในเรองสญชยนน ดงตอไปน:-

พระศาสดาไดรบพยากรณจากพระพทธเจา ๒๓ พระองค ความพสดารวา ในทสด ๔ อสงไขย ยงดวยแสนกลปแตกลป นไป พระศาสดาของเราทงหลาย เปนกมารของพราหมณนามวาสเมธะ ในอมรวดนคร ถงความสาเรจศลปะทกอยางแลว โดยกาลลวงไปแหง มารดาและบดา ทรงบรจาคทรพยนบไดหลายโกฏ บวชเปนฤษอยใน หมวนตประเทศ ทาฌานและอภญญาใหเกดแลว ไปโดยอากาศเหนคน ถางทางอยเพอประโยชนเสดจ (ออก) จากสทศนวหาร เขาไปสอมร- วดนคร แหงพระทศพลทรงพระนามวาทปงกร แมตนเองกถอเอา ประเทศแหงหนง, เมอประเทศนน ยงไมทนเสรจ, นอนทอดตนให เปนสะพาน ลาดหนงเสอเหลองบนเปอกตม เพอพระศาสดาผเสดจมาแลว ดวยประสงควา "ขอพระศาสดาพรอมดวยพระสงฆสาวก ไมตองทรง เหยยบเปอกตม จงทรงเหยยบเราเสดจไปเถด" แตพอพระศาสดาทอด พระเนตรเหน กทรงพยากรณวา "ผนเปนพทธงกร๑ จกเปนพระพทธ- ๑. หนอเนอ, เชอสาย แหงพระพทธเจา.


เจาทรงพระนามวาโคดม ในทสด ๔ อสงไขย ยงดวยแสนกลปใน อนาคต," ในสมยตอมาแหงพระศาสดาพระองคนน กไดรบพยากรณ ในสานกพระพทธเจา ๒๓ พระองค ซงเสดจอบตขนสองโลกใหสวาง เหลาน คอ พระโกณฑญญะ ๑ พระสมงคละ ๑ พระสมนะ ๑ พระ- เรวตะ ๑ พระโสภตะ ๑ พระอโนมทสส ๑ พระปทมะ ๑ พระ- นารทะ ๑ พระปทมตตระ ๑ พระสเมธะ ๑ พระสชาตะ ๑ พระปย- ทสส ๑ พระอตถทสส ๑ พระธรรมทสส ๑ พระสทธตถะ ๑ พระ- ตสสะ ๑ พระปสสะ ๑ พระวปสส ๑ พระสข ๑ พระเวสสภะ ๑ พระกกสนธะ ๑ พระโกนาคมนะ ๑ พระกสสปะ ๑," ทรงบาเพญ บารมครบ ๓๐ คอบารม ๑๐ อปบารม ๑๐ ปรมตถบารม ๑๐ (ครง) ดารงอยในอตภาพเปนพระเวสสนดร ใหมหาทาน อนทาแผนดนใหไหว ๗ ครง ทรงบรจาคพระโอรสและพระชายา. ในทสดพระชนมาย, กทรง อบตในดสตบร ดารงอยในดสตบรนน ตลอดพระชนมาย, เมอเทวดา ในหมนจกรวาลประชมกนอาราธนาวา "ขาแตพระมหาวระ กาลน เปนกาลของพระ- องค, ขอพระองค จงเสดจอบตในพระครรภพระ- มารดา ตรสรอมตบท ยงโลกนกบทงเทวโลกให ขามอย." ทรงเลอกฐานะใหญ ๆ ทควรเลอก๑ ๕ เสดจจตจากดสตบรนนแลว ทรงถอปฏสนธในศากยราชสกล อนพระประยรญาตบาเรออยดวยมหา- สมบตในศากยสกลนน ทรงถงความเจรญวยโดยลาดบ เสวยสรราช- ๑. ฐานใหญทควรเลอก ๕ คอ ๑. กาล ๒. ประเทศ ๓. ทวป ๔. ตระกล ๕. มารดา.


สมบตในปราสาททงสามอนสมควรแกฤดทงสามดจสรสมบตในเทวโลก.

ทรงเหนเทวทตแลวเสดจบรรพชา ในสมยทเสดจไปเพอประพาสพระอทยาน ทรงเหนเทวทต ๓ กลาวคอคนแก คนเจบ และคนตาย โดยลาดบ ทรงเกดความสงเวช เสดจกลบแลว. ในวนท ๔ ทรงเหนบรรพชต ยงความพอพระทยใน การบรรพชาใหเกดขนวา "การบรรพชาด, เสดจไปสอทยาน ยงวน ใหสนไปในพระอทยานนน ประทบนงรมขอบสระโบกขรณอนเปนมงคล อนวสสกรรมเทพบตรผจาแลงเพศเปนชางกลบกมาตบแตงถวาย ทรงสดบ ขาวประสตของราหลกมาร ทรงทราบถงความสเนหาในพระโอรสมกาลง ทรงพระดารวา "เราจกตดเครองผกน จนผกมด (เรา ) ไมได ทเดยว," เวลาเยนเสดจเขาไปยงพระนคร ทรงสดบคาถาน ทพระธดา ของพระเจาอา พระนามวา กสาโคตม ภาษตวา "พระราชกมารผเชนน เปนพระราชโอรสแหง พระชนนพระชนก และเปนพระสวามของพระนาง ใด ๆ พระชนนพระชนกและพระนางนน ๆ ดบ ( เยนใจ ) แนแลว" ทรงพระดารวา "เราอนพระนางกสาโคตมน (สวด ) ใหไดยน นพพตบทแลว," จงเปลองแกวมกดาหารจากพระศอ สงไปประทานแก พระนางแลว เสดจเขาไปสทอยของพระองค ประทบนงบนพระแทน บรรทมอนมสร ทอดพระเนตรเหนประการอนแปลกของหมหญงฟอนท เขาถงความหลบแลว มพระทยเบอหนาย จงปลกนายฉนนะใหลกขน ให


นามากณฐกะมา เสดจขนมากณฐกะ มนายฉนทะเปนสหาย อนเทวดา ในหมนจกรวาลหอมลอมแลว เสดจออกมหาภเนษกรมณ ทรงบรรพชา ทรมฝงแมนาอโนมานท, เสดจถงกรงราชคฤหโดยลาดบ เสดจเทยว บณฑบาตในกรงราชคฤหนน ประทบนงทเงอมเขาปณฑวะ อนพระเจา แผนดนมคธทรงเชอเชญดวยราชสมบต ทรงปฏเสธคาเชอเชญนน ทรง รบปฏญญาจากทาวเธอเพอประโยชนแกการไดบรรลพระสพพญตญาณ แลว จะเสดจมาสแควนของพระองคเสดจเขาไปหาอาฬารดาบสเเละอทก- ดาบส ไมทรงพอพระทยคณวเศษททรงไดบรรลในสานกของสองดาบส นน ทรงตงความเพยรใหญถง ๖ ป.

ทรงบรรลสพพญตญาณแลวทรงแสดงธรรม ในวนวสาขบรณม เชาตรเสวยขาวปายาสซงนางสชาดาถวายแลว ทรงลอยถาดทองคาในแมนาเนรญชรา ใหสวนกลางวนลวงไปดวยสมาบต ตาง ๆ ในราวปามหาวนรมฝงแมนาเนรญชรา, เวลาเยนทรงรบหญาท นายโสตถยะถวาย มพระคณอนพระยากาฬนาคราชชมเชยแลว เสดจส ควงไมโพธ ทาปฏญญาวา "เราจกไมทาลายบลลงกน ตลอดเวลาท จตของเราจกยงไมหลดพนจากอาสวะทงหลาย ดวยการไมเขาไปถอมน," ประทบนงผนพระพกตรไปทางทศบรพา, เมอพระอาทตยยงไมทนอสดงคต, ทรงกาจดมารและพลมารได, ทรงบรรลปพเพนวาสญาณ๑ในปฐมยาม บรรลจตปปาตญาณ๒ ในมชฌมยาม หยงพระญาณลงในปจจยาการ ในท สดปจฉมยาม, ในเวลาอรณขนทรงแทงตลอดสพพญตญาณ ซงประดบ ๑. รจกระลกชาตได. ๒. รจกกาหนดจตและเกด.


ดวยคณทกอยาง มทสพลญาณและจตเวสารชชญาณเปนอาท ทรงยงกาม ใหผานไปทควงไมโพธถง ๗ สปดาห, ในสปดาหท ๘ ประทบนงทโคน ไมอชปาลนโครธ ทรงถงความเปนผขวนขวายนอย ดวยพจารณาเหนวา ธรรมเปนสภาพลกซง อนทาวสหมบดพรหม ผมมหาพรหมหมนหนง เปนบรวารเชอเชญใหทรงแสดงธรรม ทรงพจารณาดสตวโลกดวย พทธจกษแลว ทรงรบคาเชญของพรหม ทรงใครครวญวา " เราพง แสดงธรรมแกใครหนอแล เปนคนแรก," ทรงทราบวา อาฬารดาบส และอทกดาบสทากาละแลว ทรงหวนระลกถงอปการะมากของภกษปญจ- วคคย เสดจลกจากอาสนะไปยงกาสบร ในระหวางบรรดา ไดสนทนา กบอปกาชวก ในวนอาสาฬหบรณมเสดจถงทอยของภกษปญจวคคย ใน ปาอสปตนมฤคทายวน ทรงยงภกษปญจวคคยเหลานน ซงเรยกรอง (พระองค) ดวยถอยคาอนไมสมควรใหสานกตวแลว เมอจะยงพรหม ๑๘ โกฏ มพระอญญาโกณฑญญะเปนประมข ใหดมนาอมตะ จงทรง แสดงพระธรรมจกร ทรงมธรรมจกรบวรอนใหเปนไปแลว, ในดถท ๕ แหงปกษ ทรงยงภกษเหลานนทงหมด ใหตงอยในพระอรหต, วนเดยว กนนน ทรงเหนอปนสยสมบตของสกลบตรแลว ตรสเรยกเขาซงเบอ หนาย ละเรอนออกมาในตอนกลางคนวา " มานเถด ยสะ " ทาเขาให บรรลโสดาปตตผลในตอนกลางคนนนเอง ในวนรงขนใหไดบรรลพระ- อรหต ทรงยงสหายของยสะนน แมพวกอนอก ๕๔ คน ใหบรรพชา ดวยเอหภกขอปสมปทาแลว ใหไดบรรลพระอรหต.


พระศาสดาทรงสงสาวกไปประกาศพระศาสนา เมอพระอรหนตเกดขนในโลก ๖๑ พระองค ดวยประการอยางน แลว, พระศาสดาเสดจอยจาพรรษาปวารณาแลว ทรงสงภกษ ๖๐ รป ไปในทศทงหลายดวยพระพทธดารสวา "ภกษทงหลาย พวกเธอจงเทยว จารกไปเถด" ดงนเปนตน. สวนพระองคเสดจไปอรเวลาประเทศ ใน ระหวางทาง ไดทรงแนะนาภททวคคยกมาร ๓๐ คน ณ ราวปากปปาสก- วน๑, บรรดาภททวคคยกมาร ๓๐ คนนน อยางตากวาเขาทงหมด ได เปนโสดาบน, สงกวาเขาทงหมด ไดเปนพระอนาคาม. พระองคทรง ใหภททวคคยทงหมดแมนน บรรพชาดวยเอหภกขภาวะอยางเดยวกนแลว ทรงสงไปในทศทงหลาย, สวนพระองคเสดจไปอรเวลาประเทศ ทรง แสดงปาฏหารยสามพนหารอยอยางแนะนาชฎล ๓ พนอง ซงมชฎลพน คนเปนบรวาร มอรเวลกสสปะเปนตน ใหบรรพชาดวยเอหภกขภาวะ เชนเดยวกนแลว ใหประชมกนทคยาสสประเทศ ใหตงอยในพระอรหต ดวยอาทตตปรยายเทศนา แวดลอมดวยพระอรหนตพนองคนนเสดจไปส อทยานลฏฐวน ใกลแดนพระนครราชคฤห ดวยทรงพระดารวา "จก เปลองปฏญญา ทถวายไวแกพระเจาพมพสาร" ตรสพระธรรมกถา อนไพเราะแดพระราชา ผทรงสดบขาววา "ทราบวา พระศาสดา เสดจมาแลว" เสดจมาเฝา พรอมดวยพราหมณและคฤหบด ๑๒ นหต๒ ยงพระราชากบพราหมณและคฤหบด ๑๑ นหต ใหตงอยในพระโสดา- ปตตผล อกนหตหนงใหตงอยในสรณะ ๓, วนรงขน มพระคณอนทาว ๑. ไรฝาย. ๒. ๑ นหต = ๑๐,๐๐๐ คน.


สกกเทวราชทรงแปลงเพศเปนมาณพชมเชยแลว เสดจเขาไปสพระนคร ราชคฤห ทรงทาภตกจในพระราชนเวศน ทรงรบเวฬวนาราม๑ ประ- ทบอยในเวฬวนารามนนนนแล. พระสารบตรและพระโมคคลลานะ เขา ไปเฝาพระองคในเวฬวนารามนน. อนปพพกถาในเรองพระสารบตรและพระโมคคลลานะนน ดงตอ ไปน :-

ประวตพระสารบตรและโมคคลลานะ ความพสดารวา เมอพระพทธเจายงไมทรงอบตแลวนนแล. ไดม บานพราหมณ ๒ ตาบล คอ อปตสสคาม ๑ โกลตคาม ๑ ในทไม ไกลแตกรงราชคฤห. ในสองบานนน ในวนทนางพราหมณชอสาร ในอปลสสคามตงครรภนนแล. แมนางพราหมณชอโมคคลลในโกสตคาม กตงครรภ. ไดยนวา ตระกลทงสองนน ไดเปนสหายเกยวพน สบเนองกนมาถง ๗ ชวตระกลทเดยว. พราหมณผสามไดใหพธ บรหารครรภแกพราหมณทงสองนน ในวนเดยวกนเหมอนกน. โดย กาลลวงไป ๑๐ เดอน นางพราหมณทงสองนนกคลอดบตร. ใน วนขนานชอ พวกญาตตงชอบตรของสารพราหมณวา "อปตสสะ" เพราะเปนบตรของตระกลนายบาน ในตาบลอปตสสคาม, ตงชอ บตรของโมคคลลพราหมณวา "โกลตะ" เพราะเปนบตรของตระกล นายบานในตาบลโกลตคามนอกน. เดกทงสองนนถงความเจรญแลว ไดถงความสาเรจแหงศลปะทกอยาง. ในเวลาไปสแมนาหรอสวนเพอ ประโยชนจะเลน อปตสสมาณพมเสลยงทองคา ๕๐๐ เปนเครองแห ๑. เปนมลเหตแหงการถวายวดในพระพทธศาสนา ในการตอ ๆ มา.


แหน, ไกลตมาณพมรถเทยมดวยมาอาชาไนย ๕๐๐ เปนเครองแหแหน, ชนทงสองมมาณพเปนบรวารคนละ ๕๐๐. กในกรงราชคฤหมมหรสพ บนยอดเขาทก ๆ ป. หมญาตไดยกเตยงซอนกนเพอกมารทงสองนน ในทเดยวกนนนเอง. แมกมารทงสองกนงดมหรสพรวมกน ยอม หวเราะในฐานะควรหวเราะ ยอมถงความสงเวชในฐานะทควรสงเวช ยอมตกรางวลในฐานะทควรตกรางวล. วนหนง เมอกมารทงสองเหลา นนดมหรสพโดยทานองน ความหวเราะในฐานะทควรหวเราะ หรอความ สงเวชในฐานะทควรสงเวช หรอตกรางวลในฐานะทควรตกรางวล มได มแลวเหมอนในวนกอน ๆ เพราะญาณถงความแกรอบแลว. กชนทงสอง คดกนอยางนวา "จะมอะไรเลา ? ทนาดในการน, ชนทงหมดแมน เมอยงไมถง ๑๐ ป, กจกถงความเปนสภาพหาบญญตมได, กเราทงสอง ควรแสวงหาธรรมเครองพนอยางเอก" ดงนแลว ถอเอาเปนอารมณ นงอยแลว. ลาดบนน โกลตะพดกะอปตสสะวา "อปตสสะผสหาย ไฉน ? ทานจงไมหวเราะรนเรงเหมอนในวนอน ๆ, วนน ทานมใจ ไมเบกบาน ทานกาหนดอะไรไดหรอ ?" อปตสสะนนกลาววา "โกลตะผ สหาย เรานงคดถงเหตนวา 'ในการดคนเหลาน หาสาระมได, การดน ไมมประโยชน, เราควรแสวงหาโมกขธรรมเพอตน,' กทานเลา เพราะ เหตไร ? จงไมเบกบาน." แมโกลตะนน กบอกอยางนนเหมอนกน. ลาดบนน อปตสสะ ทราบความทโกลตะนนมอธยาศยเชนเดยวกนกบตน จงกลาววา "สหายเอย เราทงสองคดกนดแลว, กเราควรแสวงหา โมกขธรรม, ธรรมดาผแสวงหา ตองไดบรรพชาชนดหนงจงควร, เรา ทงสองจะบรรพชาในสานกใครเลา ?"


สองสหายทากตกากน กโดยสมยนนแล สญชยปรพาชก อาศยอยในกรงราชคฤห กบ ปรพาชกบรษทหมใหญ. สารบตรและโมคคลลานะทงสองนน ตกลง กนวา "เราจกบวชในสานกทานสญชยนน," ตางสงมาณพ ๕๐๐ ไป ดวยคาวา "ทานทงหลายจงเอาเสลยงและรถไปเถด ." พรอมดวย มาณพ ๕๐๐ บวชแลวในสานกของสญชย. จาเดมแตเขาทงสองบวชแลว สญชยกไดถงความเลศดวยลาภและยศอยางเหลอเฟอ. ทงสองเรยนจบ ลทธสมยของสญชยโดยสองสามวนเทานน จงถามวา "ทานอาจารย ลทธททานร มเพยงเทาน หรอมแมยงกวาน ?" เมอสญชยตอบวา "มเพยงเทานแหละ, เธอทงสองรจบหมดแลว." เขาทงสองจงคดกนวา "เมอเปนอยางน การอยประพฤตพรหมจรรย ในสานกของทานผนกไม มประโยชน เราทงสองออกมาเพอแสวงหาโมกขธรรม, โมกขธรรมนน เราไมสามารถใหเกดขนไดในสานกของทานผน, อนชมพทวปใหญนก, เราเทยวไปยงคามนคม ชนบท และราชธาน คงจกไดอาจารยผแสดง โมกขธรรมสกคนเปนแน ." ตงแตนน ใครพดในทใด ๆ วา "สมณ- พราหมณผบณฑต มอย" เขาทงสองยอมไปทาสากจฉาในทนน ๆ ปญหาทเขาทงสองถามไป อาจารยเหลาอนหาอาจตอบไดไม, แตเขา ทงสองยอมแกปญหาของอาจารยเหลานนได. เขาสอบสวนทวชมพทวป อยางนนแลว กลบมายงทอยของตน จงทากตกากนวา "โกลตะผสหาย ในเราสองคน ผใดไดบรรลอมตธรรมกอน ผนนจงบอก (แกกน)." เมอเขาทงสองทากตกากนอยางนนอย พระศาสดาเสดจถงกรงราช- คฤห โดยลาดบดงทกลาวแลว ทรงรบเวฬวนแลว ประทบอยใน


เวฬวน. ในกาลนน พระอสสชเถระ ในจานวนพระปญจวคคยระหวาง พระอรหนต ๖๑ องค ทพระศาสดาทรงสงไปเพอประกาศคณพระ- รตนตรย ดวยพระดารสวา "ภกษทงหลาย พวกเธอจงจารกไปเพอ ประโยชนเกอกลแกชนเปนอนมากเถด," กลบมายงกรงราชคฤหแลว ใน วนรงขน ทานถอบาตรและจวรไปสกรงราชคฤหเพอบณฑบาตแตเชาตร. สมยนน อปตสสปรพาชก ทาภตกจแตเชาตรแลว ไปยงอาราม ของปรพาชก พบพระเถระ จงคดวา "อนนกบวชเหนปานนเรายงไม เคยพบเลย, ภกษรปน (คง) จะเปนผหนงบรรดาผทเปนพระอรหนต หรอผบรรลพระอรหตมรรคในโลก. ไฉนหนอเราพงเขาไปหาภกษนแลว ถามวา "ทานผมอาย ทานบวชอทศเฉพาะใคร ? ใครเปนศาสดาของ ทาน ? หรอวาทานชอบใจธรรมของใคร ?" ทนน ความปรวตกนไดมแกเขาวา "กาลนมใชกาลควรถาม ปญหากะภกษนแล, ภกษนกาลงเขาไปสละแวกบานเทยวบณฑบาต, ถา กระไร เราเมอแสวงหาโมกขธรรมทคนผตองการรแลว ควรตดตาม ภกษรปนไปขางหลง ๆ." เขาเหนพระเถระไดบณฑบาตแลว ไปส โอกาสแหงใดแหงหนง และทราบความทพระเถระนนประสงคจะนง จง ไดจดตงของปรพาชกสาหรบตนถวาย. แมในเวลาททานฉนเสรจแลว กไดถวายถวายนาในกณโฑของตนแดพระ.เถระ. ครนทาอาจารยวตรอยางนน แลว จงทาปฏสนถารอยางจบใจกบพระเถระซงฉนเสรจแลว เรยนถาม อยางนวา "ทานผมอาย อนทรยของทานผองใสนก, ผวพรรณบรสทธ ผดผอง, ทานผมอาย ทานบวชอทศเฉพาะใคร ? ใครเปนศาสดาของ ทาน ? หรอทานชอบใจธรรมของใคร ?"


พระอสสชแสดงหวใจพระศาสนา พระเถระคดวา "ธรรมดาปรพาชกเหลาน ยอมเปนปฏปกษตอ พระศาสนา, เราจกแสดงความลกซงในพระศาสนาแกปรพาชกน," เมอ จะแสดงความทตนบวชใหม จงกลาววา "ผมอาย เราแลเปนผใหม บวชแลวไมนาน เพงมาสธรรมวนยน, เราจกไมสามารถแสดงธรรม โดยพสดารกอน." ปรพาชกเรยนวา "ขาพเจาชออปตสสะ, ขอพระผ เปนเจากลาวตามสามารถเถด จะนอยหรอมากกตาม ขอนนเปนภาระ ของขาพเจา เพอแทงตลอดดวย ๑๐๐ นย ๑,๐๐๐ นย" ดงนแลว เรยนวา " จะมากหรอนอยกตาม ขอพระผเปนเจา จง กลาวเถด, จงบอกแกขาพเจาแตใจความเทานน, ขาพเจาตองการใจความ จะตองทาพยญชนะ ใหมากไปทาไม." เมอเขาเรยนอยางนนแลว, พระเถระจงกลาวคาถาวา "ธรรมเหลาใด มเหตเปนแดนเกด พระ- ตถาคตตรสเหตแหงธรรมเหลานน และเหต แหงความดบแหงธรรมเหลานน พระมหาสมณะ มปกตตรสอยางน."


สองสหายสาเรจพระโสดาบน

ปรพาชก ฟงเพยง ๒ บทตนเทานน กดารงอยในโสดาปตตผล อนถงพรอมดวยนยพนหนง, พระเถระยง ๒ บทนอกนใหจบลง ใน เวลาเขาเปนพระโสดาบน. เขาเปนพระโสดาบนแลว เมอคณวเศษ ชนสงยงไมเปนไปอย. กคาดวา "เหตในสงนจกม" จงเรยนกะพระ- เถระวา "ทานขอรบ ทานไมตองขยายธรรมเทศนายงขนไป เพยง เทานกพอ พระศาสดาของพวกเราประทบอยทไหน ?" พระเถระตอบวา " ประทบอยในพระเวฬวน ผมอาย." เขาเรยนวา "ขาแตทานผเจรญ ถากระนน ขอทานโปรดลวงหนาไปกอนเถด ขาพเจา มเพอนอกคน หนง และขาพเจาทงสองไดทากตกากะกนและกนไววา 'ผใดบรรลอมตะ กอน ผนนจงบอกกน' ขาพเจาเปลองปฏญญานนแลว จกพาสหายไป สานกพระศาสดา ตามททานไปแลวนนแล" ดงนแลว หมอบลงแทบ เทาทงสองของพระเถระดวยเบญจางค๑ประดษฐ ทาประทกษณ ๓ รอบ สงพระเถระไปแลว ไดบายหนาไปสอารามของปรพาชกแลว. โกลต- ปรพาชกเหนเขามาแตไกล คดวา "วนนสหนาสหายของเราไมเหมอน ในวนอน ๆ เขาคงไดบรรลอมตะ โดยแนแท" จงถามถงการบรรล อมตะ. แมอปตสสปรพาชกนนกรบวา "เออ ผมอาย อมตะเราไดบรรล แลว" ไดภาษตคาถานนนนแลแกโกลตปรพาชกนน. ในกาลจบคาถา โกลตะดารงอยในโสดาปตตผลแลว จงกลาว วา "สหาย ขาววา พระศาสดาของพวกเราประทบอยทไหน ?" ๑. เบญจางคประดษฐ ไดแก การตงไวเฉพาะซงอวยวะ ๕ คอ หนาผาก ๑ ฝามอทงสอง และเขาทงสองจดลงทพน.


อ. ขาววา ประทบอยในพระเวฬวน สหาย ขาวน ทาน อสสชเถระ พระอาจารยของเราบอกไวแลว. ก. สหาย ถากระนน เราไปเฝาพระศาสดาเถด.

สองสหายชวนสญชยไปเฝาพระศาสดา กธรรมดาพระสารบตรเถระน ยอมเปนผบชาอาจารยแมในกาลทก เมอเทยว เพราะฉะนน จงกลาวกะสหายอยางนวา "สหาย เราจกบอก อมตะทเราทงสองบรรล แกสญชยปรพาชกผอาจารยของเราบาง. ทานร อยกจกแทงตลอด, เมอไมแทงตลอด, เชอพวกเราแลวจกไปยงสานก พระศาสดา, สดบเทศนาของพทธบคคลทงหลายแลว จกทาการแทง ตลอดซงมรรคและผล." ลาดบนน ทงสองคนกไดไปสสานกของทานสญชย. สญชยพอเหน เขาจงถามวา "พอทงสอง พวกพอไดใครทแสดงทางอมตะแลวหรอ ?" สหายทงสองจงเรยนวา "ไดแลวขอรบ ทานอาจารย พระพทธเจาเสดจ อบตขนแลวในโลก, พระธรรมกอบตขนแลว, พระสงฆกอบตขนแลว, ทานอาจารยประพฤตธรรมเปลา ไรสาระ เชญทานมาเถด เราทงหลาย จกไปยงสานกพระศาสดา." ส. ทานทงสองไปเถด, ขาพเจาไมสามารถ. สห. เพราะเหตไร ? ส. เราเทยวเปนอาจารยของมหาชนแลว. การอยเปนอนเตวาสก ของเรานน เชนกบเกดความไหวแหงนาในตม, เราไมสามารถอยเปน อนเตวาสกได.


สห. อยาทาอยางนนเลย ทานอาจารย. ส. ชางเถอะ พอ พอพากนไปเถอะ, เราจกไมสามารถ. สห. ทานอาจารย จาเดมแตกาลแหงพระพทธเจาเสดจอบตขน ในโลก มหาชนมของหอมระเบยบดอกไมเปนตนในมอไปบชาพระองค เทานน, แมกระผมทงสองกจกไปในทนนเหมอนกน, ทานอาจารยจะทา อยางไร ? ส. พอทงสอง ในโลกน มคนเขลาหากหรอมคนฉลาดมาเลา ? สห. คนเขลามากขอรบ ทานอาจารย อนคนฉลาดมเพยงเลก นอย. ส. พอทงสอง ถากระนน พวกคนฉลาด ๆ จกไปสสานก พระสมณโคดม, พวกคนเขลา ๆ จกมาสสานกเรา พอไปกนเถด เรา จกไมไป. สหายทงสองนนจงกลาววา "ทานอาจารย ทานจกปรากฏเอง" ดงนแลว หลกไป. เมอสหายทงสองนนไปอย. บรษทของสญชยแตก กนแลว. ขณะนนอารามไดวางลง. สญชยนนเหนอารามวางแลว ก อาเจยนออกเปนเปนโลหตอน. ในปรพาชก ๕๐๐ คน ซงไปกบสหาย ทงสองนน บรษทของสญชย ๒๕๐ คนกลบแลว. สหายทงสองไดไปส พระเวฬวน พรอมดวยปรพาชก ๒๕๐ คน ผเปนอนเตวาสกของตน.

ศษยสาเรจอรหตผลกอนอาจารย พระศาสดา ประทบนงแสดงธรรมในทามกลางบรษท ๔ ทอด พระเนตรเหนปรพาชกเหลานนแตไกลทเดยว ตรสเรยกภกษทงหลาย


ดวยพระดารสวา " ภกษทงหลาย สองสหายนนกาลงมา คอโกลตะ และอปตสสะ ทงสองนนจกเปนคสาวกทดเลศของเรา." สองสหายนน ถวายบงคมพระศาสดาแลว นง ณ สวนขางหนง. เขาทงสองไดกราบทล คานกะพระผมพระภาคเจาวา "ขาพระองคพงไดบรรพชา พงไดอปสมบท ในสานกของพระผมพระภาคเจาเถดพระเจาขา." พระผมพระภาคเจาตรส วา "ทานทงหลายจงเปนภกษมาเถด, ธรรมเรากลาวดแลว จงประพฤต พรหมจรรย เพอทาทสดแหงทกขโดยชอบเถด." คนทงหมดไดเปนผ ทรงบาตรจวรอนสาเรจดวยฤทธ ราวกะวาพระเถระ ๑๐๐ พรรษา. ครงนน พระศาสดา ทรงขยายพระธรรมเทศนาดวยอานาจจรยา แกบรษทของทงสองสหายนน เวนพระอครสาวกทงสองเสย, ชนท เหลอ บรรลพระอรหตแลว. กกจดวยมรรคเบองสงของพระอครสาวก ทงสองมไดสาเรจแลว. ถามวา "เพราะเหตไร." แกวา "เพราะสาวกบารมญาณเปนของใหญ." ตอมาในวนท ๒ แตวนบวชแลว ทานพระมหาโมคคลลานะ เขาไปอาศยหมบานกลลวาละ๑ ในแควนมคธอย, เมอถนมทธะครอบงา, อนพระศาสดาทรงใหสงเวชแลว บรรเทาถนมทธะได กาลงฟงพระธาต- กรรมฐาน ทพระตถาคตประทานแลว ไดยงกจในมรรค ๓ เบองบน ใหสาเรจ บรรลทสดสาวกบารมญาณแลว. ฝายพระสารบตร ลวงไดกงเดอนแตวนบวช เขาไปอาศยกรง ราชคฤหนนแหละ อยในถาสกรขาตา กบดวยพระศาสดา, เมอพระ- ๑. มหาโมคคลลานสตร. อง. สตตกะ. ๒๓/๗๗ วา กลลวาลมตตคามก.


ศาสดาทรงแสดงเวทนาปรคคหสตร๑ แกทฆนขปรพาชกผหลานของตน, สงญาณไปตามกระแสแหงพระสตร กไดบรรลทสดสาวกบารมญาณ เหมอนผทบรโภคภตทเขาคดใหผอน. มคาถามวา "กทานพระสารบตร เปนผมปญญามาก มใชหรอ ? เมอเปนเชนนน เพราะเหตไร จงบรรลสาวกบารมญาณชากวาพระมหา- โมคคลลานะ." แกวา "เพราะมบรกรรมมาก." เหมอนอยางวา พวกคนเขญใจ ประสงคจะไปในทไหน ๆ กออกไปไดรวดเรว, สวนพระราชาตองได ตระเตรยมมาก มการตระเตรยมชางพระราชพาหนะเปนตน จงสมควร ฉนใด, อปไมยน พงทราบฉนนน.

พวกภกษตเตยนพระศาสดา กในเวลาบายวนนนเอง พระศาสดา ทรงประชมพระสาวกท พระเวฬวน ประทานตาแหนงพระอครสาวกแกพระเถระทงสองแลวทรง แสดงพระปาตโมกข. พวกภกษ ตเตยนกลาววา "พระศาสดา ประทาน [ตาแหนง] แกภกษทงหลาย โดยเหนแกหนา, อนพระองคเมอจะประทานตาแหนง อครสาวก ควรประทานแกพระปญจวคคยผบวชกอน. เมอไมเหลยวแล ถงพระปญจวคคยเหลานน กควรประทานแกภกษ ๕๕ รป มพระยส- เถระเปนประมข, เมอไมเหลยวแลถงภกษเหลานน กควรประทานแก พระพวกภทรวคคย. เมอไมเหลยวแลถงพระพวกภทรวคคยเหลานน ก ๑. ม. ม. ๑๓/๒๖๒ เปน ทฆนขสตร.


ควรประทานแกภกษ ๓ พนอง มพระอรเวลกสสปะเปนตน, แตพระ- ศาสดา ทรงละเลยภกษเหลานนมประมาณถงเพยงน เมอจะประทาน ตาแหนงอครสาวก กทรงเลอกหนาประทานแกผบวชภายหลงเขา ทงหมด."

บรพกรรมของพระอญญาโกณฑญญะ พระศาสดา ตรสถามวา "ภกษทงหลาย พวกเธอพดอะไร กน ?" เมอภกษทงหลายทลวา "เรองชอน" จงตรสวา "ภกษ ทงหลาย เราหาเลอกหนาให (ตาแหนง) แกพวกภกษไม, แตเราให ตาแหนงทแตละคน ๆ ปรารถนาแลว ๆ นนแล แกภกษเหลาน, ก อญญาโกณฑญญะ เมอถวายทานเนองดวยขาวกลาอนเลศ ๙ ครง ใน คราวขาวกลาคราวหนง กหาไดปรารถนาตาแหนงอครสาวกถวายไม แต ไดปรารถนาเพอแทงตลอดพระอรหต อนเปนธรรมเลศกอนสาวกทงหมด แลวถวาย." ภกษทงหลาย ทลถามวา "เมอไร ? พระเจาขา." พระศาสดาทรงยอนถามวา "พวกเธอจกฟงหรอ ? ภกษทงหลาย." ภกษเหลานนทลรบวา "ฟง พระเจาขา." พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย แตกลปนไปอก ๙๑ กลป พระผมพระภาคเจาพระนามวาวปสส๑ เสดจอบตขนแลวในโลก. ใน กาลนน กฎมพ ๒ พนอง คอมหากาล จลกาล ใหหวานนาขาวสาลไวมาก. ตอมาวนหนง จลกาลไปนาขาวสาล ฉกขาวสาลกาลงทองตนหนงแลว ชมด. ไดมรสอรอยมาก. เขาปรารถนาจะถวายสาลคพภทานแดพระสงฆ ๑. ข. พ. ๓๓/ ๕๑๕.


มพระพทธเจาเปนประมข จงเขาไปหาพชายแลวพดวา "พ ฉนจะฉก ขาวกาลงทอง ตมใหเปนของควรแกพระพทธเจาทงหลายแลว ถวาย ทาน." พชายกลาววา "เจาพดอะไร ? อนการฉกขาวสาลกาลงทอง ทาทานไมเคยมแลวในอดต จกไมมในอนาคต, เจาอยาทาขาวกลาให เสยหายเลย." เขาออนวอนแลว ๆ เลา ๆ. ครงนนพชายจงพดกะเขาวา "ถากระนน เจาตองปนนาเปน ๒ สวน อยาแตะตองสวนของเรา จง ทาสวนทเจาปรารถนาในนาอนเปนสวนของตน." เขารบวา "ดแลว" แบงนากนแลว ไดขอแรงมอกะมนษยเปนอนมากฉกขาวสาลทอง ให เคยวเปนนานมจนขนปรงดวยเนยใส นาผง และนาตาลกรวด ถวายทาน แกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ในกาลเสรจภตกจกราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ทานอนเลศของขาพระองคน จงเปนไปเพอ ความแทงตลอดธรรมอนเลศกอนกวาสาวกทงปวง. พระศาสดาตรสวา "จงเปนอยางนนเถด" แลวไดทรงทาอนโมทนา. เขาไปนาตรวจดอย เหนนาแนนหนาดวยรวงขาวสาล เหมอนเขามดไวเปนชอ ๆ ในนาทงสน ไดปต๑ ๕ อยางแลว คดวา "เปนลาภของเราหนอ" ถงหนาขาวเมา ไดถวายทานเลศดวยขาวเมา, ไดถวายทานอนเนองดวยขาวกลาอยางเลศ พรอมกบชาวบานทงหลาย, หนาเกยวไดถวายทานอนเลศในการเกยว, คราวทาขะเนด ไดถวายทานอนเลศในการขะเนด ในคราวมดฟอน เปนตน กไดถวายทานอนเลศในการมดฟอน อนเลศในลอม...อนเลศ ในฉาง . . . ไดถวายทานอนเลศรวม ๙ ครง ในหนาขาวคราวหนง ๑. ปต ๕ คอ ขททกาปต ปตอยางนอย, ขณกาปต ปตชวขณะ, โอกกนตกาปต ปตเปน พก ๆ. อพเพงคาปต ปตอยางโลดโผน, ผรณาปต ปตอยางซาบซาน


ดวยประการอยางน. ทแหงขาวอนเขาถอเอาแลว ๆ ไดเตมดงเดม ทก ๆ ครงไป. ขาวกลาไดงอกงามสมบรณขนเปนอยางยง, ชอวาธรรมน ยอมรกษาซงผรกษาตน. (สมดงทพระผมพระภาคตรสไววา) " ธรรมแล ยอมรกษาผมปกตประพฤตธรรม๑

ธรรมทประพฤตดแลว ยอมนาสขมาให นเปน อานสงสในธรรมทเขาประพฤตด ผประพฤต ธรรมเปนปกต ยอมไมไปสทคต. อญญาโกณฑญญะ ปรารถนาเพอแทงตลอดธรรมอนเลศกอน [ เขา] จงไดถวายทานอนเลศ ๙ ครง ในกาลแหงพระสมมาสมพทธเจา พระนามวาวปสส ดวยประการอยางนแล. อนง แมในกาลแหงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ๒ ในหง- สาวดนคร ในทสดแสนกลปแตนไป เขาถวายมหาทานตลอด ๗ วนแลว หมอบลงแทบบาทมลของพระผมพระภาคเจาพระองคนน ตงปรารถนา เพอแทงตลอดธรรมอนเลศกอน [ เขา ] เหมอนกน. เราไดใหผลท อญญาโกณฑญญะนปรารถนาแลวทเดยว ดวยประการฉะน. เราหาได เลอกหนาใหไม."

บรพกรรมของชน ๕๕ คนมยสกลบตรเปนตน ภกษทงหลายทลถามวา "ชน ๕๕ คน มยสกลบตรเปนประมข ทากรรมอะไรไว พระเจาขา." ๑. ข. ชา. ๗๒/๒๙๐ ข. เถร. ๒๑/๓๑๔. ๒.ข. พ. ๓๓/๔๖๗.


พระศาสดา ตรสวา "แมชน ๕๕ นน ปรารถนาพระอรหต ในสานกพระพทธเจาพระองคหนง ทากรรมทเปนบญไวมากแลวภายหลง เมอพระพทธเจายงไมอบตขน, เปนสหายกน ทาบญรวมเปนพวกกน เทยวจดแจงศพคนไรทพง๑. วนหนง พวกเขาพบหญงตายทงกลม๒

ตกลงวา "จกเผา" จงนาไปปาชา ในชนเหลานนพกไวในปาชา ๕ คน ดวยสงวา "พวกทานจงเผา" ทเหลอเขาไปบาน. นายยส๓เอาหลาว แทงศพนน พลกกลบไปกลบมาเผาอย ไดอสภสญญาแลว. เขาแสดงแก สหาย ๓ คนแมนอกนวา "ทานผเจรญ พวกทานจงดศพน มหนงลอก แลวในทนน ๆ ดจรปใดดาง ไมสะอาด เหมน นาเกลยด." ทง ๔ คน นนกไดอสภสญญาในศพนน. เขา ๕ คนไปบานบอกแกสหายทเหลอ. สวนนายยสไปเรอนแลวไดบอกแกมารดาบดาและภรรยา. คนทงหมดนน กเจรญอสภสญญาแลว นเปนบรพกรรมของคน ๕๕ คน มยสกลบตรเปน ประมขนน. เพราะฉะนนแล ความสาคญในเรอนอนเกลอนดวยสตร เปนดจปาชาจงเกดแกนายยส. แลดวยอปนสยสมบตนน การบรรลคณ วเศษจงเกดขนแกพวกเขาทงหมด. คนเหลานนไดรบผลทตนปรารถนาแลว เหมอนกน ดวยประการอยางน. หาใชเราเลอกหนาใหไม."

บรพกรรมของภทรวคคย ๓๐ คน ภกษทงหลายทลถามวา "กพระภทรวคคยผเพอนกนไดทากรรม อะไรไวเลา ? พระเจาขา." ๑. อนาถสรราน ปฏชคคนตร. ๒. สคพภ อตถ กตกาล. ๓. ยสทารโก.


พระองคตรสวา "ภกษทงหลาย แมพวกภทรวคคยนนกปรารถนา พระอรหต ในสานกพระพทธเจาในปางกอนแลวทาบญ. ภายหลง เมอพระพทธเจายงไมเสดจอบตขน, เปนนกเลง ๓๐ คน ฟงตณฑโลวาท แลว ไดรกษาศล ๕ ตลอดหกหมนป. แมภทรวคคยเหลาน กไดผล ทตนปรารถนาแลว ๆ เหมอนกน ดวยประการอยางน. หาใชเราเลอก หนาใหภกษทงหลายไม."

บรพกรรมของชฎล ๓ พนอง ภกษทงหลายทลถามวา "ขาแตพระองคผเจรญ กกสสปะ ๓ พนอง มอรเวลกสสปะเปนตน ทากรรมอะไรไวเลา ?" พระองคตรสวา "เขาปรารถนาพระอรหตเหมอนกน ทาบญ แลว. กใน ๙๒ กลปแตนไป พระพทธเจา ๒ พระองคคอ พระตสสะ๑ พระผสสะ๒ เสดจอบตแลว พระราชาพระนามวามหนทไดเปนพระบดา ของพระพทธเจา ทรงพระนามวาผสสะ กเมอพระองคทรงบรรล พระสมโพธแลว. พระโอรสองคเลกของพระราชาไดเปนพระอครสาวก บตรปโรหตไดเปนพระสาวกท ๒. พระราชาไดเสดจไปยงสานกพระ- ศาสดา ทรงตรวจดชนเหลานนวา "ราชโอรสองคใหญของเราเปน พระพทธเจา. ราชโอรสองคเลกเปนอครสาวก, บตรปโรหตเปนพระ- สาวกท ๒" ทรงเปลงพระอทาน ๓ ครงวา "พระพทธเจาของขาพเจา, พระธรรมของขาพเจา. พระสงฆของขาพเจา, ขาพเจาขอนอบนอมแด ๑. ข. พ. ๓๓/๕๐๗. ๒. ข. พ. ๓๓/๕๑๑ กในทนนปรากฏวา ปสสะ. และพระบดา ของพระองค พระนามวา ชยเสนะ.


พระผมพระภาคเจา ผพระอรหนตตรสรชอบเองพระองคนน" ดงน แลว หมอบลงแทบบาทมลของพระศาสดา ทรงรบปฏญญาวา "ขา แตพระองคผเจรญ บดนเปนดจเวลาทหมอมฉนนงหลบ ในทสดอาย ประมาณเกาหมนป, ขอพระองคอยาเสดจไปสประตเรอนของชนเหลาอน จงทรงรบปจจย ๔ ของหมอมฉน ตลอดเวลา ทหมอมฉนยงมชวตอย" ดงนแลว ทรงทาพทธอปฏฐากเปนประจา, อนง พระราชาทรงมพระ- ราชโอรสอนอก ๓ พระองค. บรรดาพระราชโอรส ๓ พระองคเหลานน พระองคใหญมนกรบเปนบรวาร ๕๐๐ พระองคกลางม ๓๐๐, พระองค เลกม ๒๐๐. พระราชโอรส ๓ พระองคเหลานน ทลขอโอกาสกะ พระบดาวา "แมหมอมฉนทงหลายจกนมนตพระเจาพเสวย," แมทล ออนวอนอยบอย ๆ กไมได, เมอปจจนตชนบทกาเรบแลว, ถกสงไป เพอประโยชนระงบปจจนตชนบทนน ปราบปจจนตชนบทใหราบคาบ แลว มาสสานกพระราชบดา. ครงนน พระบดาทรงสวมกอดพระโอรส ทงสามเหลานนแลว จมพตทศรษะ ตรสวา "พอทงหลาย บดาใหพร แกพวกเจา." พระโอรสทงสามนนทลวา "ดละ พระเจาขา," ทาพระพร ใหเปนอนถอเอาแลว, โดยกาลลวงไปสองสามวน พระบดาตรสอกวา "พอทงหลาย พวกเจาจงรบพรเสยเถด," กราบทลวา "พระเจาขา ความประสงคดวยสงไร ๆ อนของหมอมฉนไมม. ตงแตบดน หมอมฉน จกนมนตพระเจาพเสวย, ขอพระราชทานพรนแกหมอมฉนเถด." ร. ใหไมได พอ. อ. เมอไมพระราชทานเสมอไป กพระราชทานเพยง ๗ ป. ร. ใหไมได พอ.


อ. ถากระนน กพระราชทานเพยง ๖ ป ๕ ป ๔ ป ๓ ป ๒ ป ๑ ป ๗ เดอน ๖ เดอน ๕ เดอน ๔ เดอน ๓ เดอน. ร. ใหไมได พอ. อ. ชางเถด พระเจาขา. ขอทรงพระราชทานสก ๓ เดอน แก ขาพระองคทงหลาย คนละเดอน ๆ. ร. ดละ พอ, ถากระนน เจาจงนมนตใหเสวยได ๓ เดอน กขนคลงของพระราชบตรทงสามนนคนเดยวกน, สมหบญชกคน เดยวกน, ทานทงสามพระองคนน มบรษ ๑๒ นหตเปนบรวาร. พระราชโอรสทงสามรบสงใหเรยกบรวารเหลานนมาแลว ตรสวา "เรา ทงสามจกรบศล ๑๐ นงหมผากาสายะ ๒ ผน อยรวมดวยพระศาสดา ตลอดไตรมาสน, พวกทานพงรบคาใชจายมประมาณเทาน ยงของเคยว ของบรโภคทกอยางใหเปนไปทวถงแกภกษเกาหมนรป และนกรบของ เราพนหนง, เพราะแตนไป พวกเราจกไมพดอะไร ๆ." พระราชโอรสทงสามนน พาบรษบรวารพนหนงสมาทานศล ๑๐ นงหมผากาสายะ อยแตในวหาร. ขนคลงและสมหบญช ไดรวมกน เบกเสบยงตามวาระ ๆ จากเรอนคลงทงหลาย ของพระพนองทงสาม ถวายทานอย.

กนอาหารทเขาอทศภกษสงฆตายไปเปนเปรต กบตรของพวกกรรมกร รองไหตองการขาวยาคและภตเปนตน. กรรมกรเหลานน เมอภกษสงฆยงไมทนมา กใหวตถมขาวยาคและกด เปนตนแกบตรเหลานน. ในเวลาทภกษสงฆฉนเสรจแลวไมเคยมของ อะไรเหลอเลย.


ในกาลตอมา พวกกรรมกรเหลานน พดอางวา "เราจะใหแก พวกเดก" ดงนแลว รบไปกนเสยเอง, เหนอาหารแมทชอบใจกไม สามารถจะอดกลนได. กพวกเขาไคมประมาณแปดหมนสพนคน. พวก เขากนอาหารทถวายสงฆแลว เพราะกายแตกไดเกดในเปรตวสยแลว. ฝายพระราชโอรส ๓ พนอง พรอมดวยบรษพนหนง ทากาละ แลวเกดในเทวโลก ทองเทยวจากเทวโลกสเทวโลก ยงกาลใหสนไป ๙๒ กลป. พระราชโอรส ๓ พนองนน ปรารถนาพระอรหต ทา กลยากรรมในกาลนน ดวยประการอยางน. ชฎล ๓ พนองนน ได รบผลทตนปรารถนาแลวเหมอนกน เราจะไดเลอกหนาใหหามได. สวนสมหบญชของพระราชโอรส ๓ พระองคนน ในกาลนนได เปนพระเจาพมพสาร. ขนคลงไดเปนวสาขอบาสก. กรรมกรของทาน ทง ๓ นน เกดแลวในพวกเปรต ในกาลนน ทองเทยวอยดวยสามารถ แหงสคตและทคต ในกลปน เกดในเปตโลกนนแล สน ๔ พทธนดร.

พวกเปรตถามเวลาไดอาหารกะพระพทธเจา ๓ พระองค เปรตเหลานน เขาเฝาพระผมพระภาคเจาพระนามวากกสนธะผทรง พระชนมายไดสหมนป เสดจอบตขนกอนพระพทธเจาทกพระองคใน กลปน ทลวา "ขอพระองคโปรดบอกกาลเปนทไดอาหารแกขาพระองค ทงหลาย." พระผมพระภาคเจา ตรสวา "พวกทานจกยงไมไดในกาลของเรา กอน, แตภายหลงแหงเรา เมอมหาปฐพงอกสงขนประมาณได ๑ โยชน พระพทธเจาพระนามวาโกนาคมนะ จกอบตขน. พวกเจาพงทลถามพระ-


องคเถด." เปรตเหลานน ยงกาลมประมาณเทานนใหสนไปแลว เมอพระ- พทธเจาทรงพระนามวาโกนาคมนะนนเสดจอบตขนแลว จงไดทลถาม พระองค แมพระพทธเจาพระองคนน กตรสวา "พวกทานจกยงไมได ในกายของเรา แตภายหลงแหงเรา เมอมหาปฐพงอกสงขนประมาณได ๑ โยชน พระพทธเจาพระนามวากสสปะจกอบตขน พวกเจาพงทลถาม พระองคเถด." เปรตเหลานน ยงกาลมประมาณเทานนใหสนไปแลว, เมอพระ- พทธเจาพระนามวากสสปะนนเสดจอบตขนแลว, จงทลถามพระองค. แม พระพทธเจาพระองคนน กตรสวา "พวกเจาจกยงไมไดในกาลของเรา แตภายหลงแหงเรา เมอมหาปฐพงอกสงขนประมาณได ๑ โยชน พระ- พทธเจาพระนามวา โคดม จกเสดจอบตขน, ในกาลนน ญาตของพวก เจาจกเปนพระราชาพระนามวาพมพสาร พระเจาพมพสารนน ถวายทาน แดพระศาสดาแลว จกใหสวนกศลทานถงแกพวกเจา พวกเจาจกได (อาหาร) ในคราวนน." พทธนดรหนง ไดปรากฏแกเปรตเหลานน เหมอนวนพรงน.

พวกเปรตพนทกขเพราะผลทาน เปรตเหลานน เมอพระตถาคตเสดจอบตแลว, เมอพระเจาพมพ- สารถวายทานในวนตน. เปลงเสยงรองนากลว แสดงตนแกพระราชา ในสวนราตรแลว, รงขน ทาวเธอเสดจมาสเวฬวน กราบทลเรองนน แดพระตถาคต.


พระศาสดา ตรสวา "มหาบพตร ในทสด ๙๒ กลป แตกลป นไป ในกาลแหงพระพทธเจาพระนามวาผสสะ พวกเปรตนนเปนพระ- ญาตของพระองค กนอาหารทเขาถวายภกษสงฆ เกดในเปตโลกแลว ทองเทยวอย ไดทลถามพระพทธเจาหลายพระองคทเสดจอบตขน มพระ- กกสนธะเปนอาท อนพระพทธเจาเหลานนตรสบอกคาน ๆ แลว หวง เฉพาะทานของพระองคตลอดกาลเทาน. วานนเมอพระองคทรงถวายทาน แลว ไมไดรบสวนบญ จงไดทาอยางน." พระราชาทลถามวา "ขา แตพระองคผเจรญ กเมอหมอมฉนถวายทานแมในบดน เปรตเหลานน จกไดรบหรอ ?" พระศาสดา ตรสวา ได มหาบพตร." พระราชา ทรงนมนต ภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ถวายมหาทานในวนรงขนแลว ไดพระราชทานสวนบญวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขอขาวนาอนเปน ทพย จงสาเรจแกพวกเปรตเหลานน แตมหาทานน." ขาวนาอนเปนทพย เกดแลวแกเปรตเหลานน เชนนนเทยว. รงขน เปรตเหลานนเปลอยกาย แสดงตนแลว. พระราชาทลวา "วนน พวกเปรตเปลอยกายแสดงตน พระเจาขา." พระศาสดาตรสวา "มหาบพตร พระองคมไดถวายผา." รงขน พระราชาถวายผาจวรทงหลาย แกภกษสงฆมพระพทธเจา เปนประมขแลว ทรงใหสวนบญวา "ขอผาอนเปนทพยทงหลายจงสาเรจ แกเปรตเหลานน แตจวรทานนเถด." ในขณะนนเอง ผาทพยเกดขนแก เปรตเหลานนแลว. เปรตเหลานนละอตภาพของเปรต ดารงอยโดย อตภาพอนเปนทพยแลว. พระศาสดา เมอจะทรงทาอนโมทนา ไดทรง ทาอนโมทนาดวยตโรกฑฑสตร๑วา "ตโรกฑเฑส ตฏนต" เปนอาท. ๑. ข. ข. ๒๕/๙.


ในทสดอนโมทนา ธรรมาภสมย๑ ไดมแกสตวแปดหมนสพนแลว. พระ- ศาสดา ครนตรสเรองแหงชฎล ๓ พนองแลว ทรงนาพระธรรมเทศนา แมนมาแลว ดวยประการฉะน.

บรพกรรมของพระอครสาวกทงสอง ภกษทงหลายทลถามวา "กพระอครสาวกทงสอง ไดทากรรมอะไร ไว ? พระเจาขา." พระศาสดา ตรสวา "อครสาวกทงสอง ทาความปรารถนาเพอเปน อครสาวก. จรงอย ในทสดอสงไขยยงดวยแสนกลปแตกลปนไป สารบตร เกดในสกลพราหมณมหาศาล ไดมนามวาสรทมาณพ. โมคคลลานะ เกด ในสกลคฤหบดมหาศาล ไดมนามวา สรวฑฒกฎมพ. มาณพทงสองนน ไดเปนสหายเลนฝนรวมกน. สรทมาณพโดยลวงไปแหงบดา ไดครอบ ครองทรพยเปนอนมาก อนเปนมรดกของสกล. ในวนหนง อยในทลบ คดวา "เรายอมรอตภาพในโลกนเทานน, หารอตภาพในโลกหนาไม อนธรรมดาความตายของสตวเกดแลวทงหลาย เปนของเทยง. ควรทเรา บวชเปนบรรพชตอยางหนง ทาการแสวงหาโมกขธรรม." สรทมาณพนน เขาไปหาสหายแลวพดวา "สรวฑฒะผสหาย ขาพเจาจกบวชแสวงหาโมกขธรรม. ทานจกอาจบวชกบเราหรอไมอาจ." สรวฑฒะตอบวา "ขาพเจาจกไมอาจ สหาย ทานบวชคนเดยวเถด." สรทมาณพนน คดวา "ธรรมดาผไปสปรโลก พาสหายหรอญาตมตร ไปดวยไมม, กรรมทคนทาแลวยอมเปนของตนเอง." แตนน สรทมาณพ จงใหเปดเรอนคลงแกวออก ใหมหาทานแกคนกาพรา คนเดนทาง วณพก ๑. การบรรลธรรม.


และยาจกทงหลาย เขาไปสเชงเขา บวชเปนฤษแลว. ชนทงหลายบวช ตามสรทะนนดวยอาการอยางนคอ ๑ คน ๒ คน ๓ คน จนมชฏลประ- มาณพเจดหมนสพนคน. สรทชฎลนนยงอภญญา ๕ และสมาบต ๘ ใหเกด แลว บอกกสณบรกรรมแกชฎลเหลานน. แมชฎลทงหลายเหลานน ก อภญญา ๕ และสมาบต ๘ ใหเกดขนแลว. โดยสมยนน พระพทธเจาทรงพระนามวาอโนมทสส เสดจอบต ขนแลวในโลก พระนครไดมชอวา จนทวด. กษตรยพระนามวายสวนตะ เปนพระบดา, พระเทวพระนามวาโสธรา เปนพระมารดา. ไมรกฟา เปนทตรสร, พระอครสาวกทงสอง ชอ นสภะ ๑ ชอ อโนมะ ๑, อปฏ- ฐากชอวรณะ, อครสาวกาทงสอง นามวา สนทรา ๑ สมนา ๑, พระ- ชนมายไดมถงแสนป, พระสรระสงถง ๕๘ ศอก, พระรศมแหงพระสรระ แผไปตลอด ๑๒ โยชน. ภกษแสนหนงเปนบรวาร. วนหนง ในเวลา ใกลรง พระพทธเจาทรงพระนามวาอโนมทสสนน เสดจออกจากมหา- กรณาสมาบต ทรงพจารณาดสตวโลกอย ทอดพระเนตรเหนสรทดาบส แลว ทรงพระดารวา "เพราะเราไปสสานกสรทดาบสในวนนเปนปจจย พระธรรมเทศนาจกมคณใหญ และสรทดาบสนน จกปรารถนาตาแหนง พระอครสาวก, สรวฑฒกฎมพผสหายดาบสนน จกปรารถนาตาแหนง อครสาวกท ๒ ทงในกาลจบเทศนา ชฎลเจดหมนสพนบรวารของดาบสนน จกบรรลพระอรหต; เราควรไปในทนน." ดงนแลว ถอบาตรและจวร ของพระองค ไมตรสเรยกใคร ๆ อน เสดจไปพระองคเดยวเหมอนพระยา ราชสห เมออนเตวาสกทงหลายของสรทดาบสไปแลวเพอตองการผลา- ผล, ทรงอธษฐานวา ขอสรทดาบสจงทราบความทเราเปนพระพทธเจา."


เมอสรทดาบสเหนอยนนเทยว เสดจลงจากอากาศ ประทบยนบนแผนดน แลว. สรทดาบส เหนพระพทธานภาพและความสาเรจแหงพระสรระ สอบสวนมนตสาหรบทานายลกษณะ กทราบไดวา "อนผประกอบดวย ลกษณะเหลาน เมออยในทามกลางเรอน ยอมเปนพระเจาจกรพรรด, เมอออกบวช ยอมเปนพระสพพญพทธเจา มกเลสเครองมงบงอนเปด แลวในโลก. บรษผนเปนพระพทธเจาโดยไมตองสงสย" จงทาการตอน รบ ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ ไดจดอาสนะถวายแลว. พระผม พระภาคเจา ประทบนงบนอาสนะทจดไว. แมสรทดาบส ถออาสนะอน สมควรแกตนแลว นง ณ สวนขางหนง. ในสมยนน ชฎลเจดหมนสพน ถอผลาผลทงหลายทประณต ๆ อนมโอชะ มาถงสานกอาจารยแลว แลด อาสนะทพระพทธเจาประทบและอาจารยนงแลว จงพดวา "ทานอาจารย พวกกระผมเทยวไปดวยเขาใจวา 'ในโลกนผเปนใหญกวาทานอาจารย ยอมไมม, กบรษผน เหนจะเปนใหญวาทานอาจารย ?" สรทดาบส ตอบวา "พอทงหลาย พวกเจาพดอะไร, พวกเจา ปรารถนาเพอทาเขาสเนรซงสงหกสบแปดแสนโยชน ใหเสมอกบเมลด พนธผกกาด ( กระนนหรอ) ลกทงหลาย พวกเจาอยาทาการเปรยบ เทยบเรากบพระสพพญพทธเจาเลย." ครงนน ดาบสเหลานน คดวา "ถาบรษผนจกไดเปนคนเลกนอย ไซร, ทานอาจารยของพวกเราคงไมชกสงเหนปานนมาอปมา, บรษผนจะ ใหญเพยงไรหนอ" ดงนแลว ทงหมดเทยว หมอบลงแทบพระบาททงสอง ถวายบงคมดวยเศยรเกลาแลว . ครงนน อาจารยกลาวกะดาบสเหลานนวา


" พอทงหลาย ไทยธรรมทสมควรแดพระพทธเจาทงหลายของเราไมม, และพระศาสดากเสดจมาในทนในเวลาภกษาจาร. พวกเราจกถวายไทย- ธรรม ตามสตต ตามกาลง พวกเจาจงนาผลาผลประณตทมอยมา," ดงน. ครนใหนามาแลว ลางมอทงสองแลว ตงไวในบาตรของพระตถาคตดวย ตนเอง. พอเมอพระศาสดาทรงรบผลาผล, เทวดาทงหลายกโปรยโอชะ อนเปนทพยลง. ดาบสนนไดกรองแมซงนาถวายดวยตนเองทเดยว. ตอแตนน เมอพระศาสดาประทบนงทาภตกจแลว, ดาบสนนเรยก อนเตวาสกทงสนมาแลว นงกลาวสาราณยกถานงทใกลพระศาสดา. พระ- ศาสดาทรงดารวา "ขออครสาวกทงสอง จงมาพรอมดวยภกษสงฆ." พระอครสาวกทงสองนน ทราบพระดารของพระศาสดาแลว มพระ- ขณาสพแสนรปเปนบรวาร มาถวายบงคมพระศาสดาแลว ไดยนอย ณ สวนขางหนง. ลาดบนน สรทดาบสเรยกอนเตวาสกทงหลายมาแลว กลาววา "พอทงหลาย แมอาสนะทพระพทธเจาประทบนง ตา, ซาอาสนะสาหรบ สมณะตงแสน กไมม, พวกเจา ควรจะทาพทธสกการใหโอฬารในวนน จงนาดอกไมทงหลายทถงพรอมดวยสและกลนมาแตเชงเขา." เวลาทพด ยอมเปนเหมอนเนนชา, แตวสยฤทธของผมฤทธ อนบคคลไมควรคด, เพราะฉะนน โดยกาลเพยงครเดยวเทานน ดาบสเหลานนนาดอกไม ทงหลายทถงพรอมดวยสและกลนมาแลว ตบแตงอาสนะดอกไมสาหรบ พระพทธเจาทงหลายประมาณได ๑ โยชน สาหรบพระอครสาวกทงสอง ประมาณ ๓ คาพยต.๑ สาหรบภกษทเหลอมประมาณแตกตางกน ม ๑. คาพยตหนงยาว ๑๐๐ เสน.


ประมาณกงโยชนเปนตน, สาหรบภกษผใหมในสงฆมประมาณ ๑ อสภะ๑

ใคร ๆ ไมพงคดวา "ในอาศรมบทแหงเดยว จะตบแตงอาสนะใหญโต ถงเพยงนนไดอยางไร ?" เพราะวา นเปนวสยของฤทธ, เมอตบแตง อาสนะเสรจแลวอยางนน, สรทดาบส ยนประคองอญชลเบองพระพกตร ของพระตถาคตแลว กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองค เสดจขนสอาสนะดอกไมน เพอประโยชน เพอความสข แกขาพระองค ตลอดราตรนาน." เพราะเหตนน โบราณาจารยจงกลาวไววา "สรทดาบสเอาดอกไมตาง ๆ และของหอม ธรรมดวยกน ตบแตงอาสนะดอกไมแลว ไดกราบ ทลคานวา ขาแตพระวระ อาสนะทขาพระองค ตบแตงแลวน สมควรแดพระองค, พระองค เมอจะยงจตของขาพระองค ใหเลอมใส ขอจง ประทบนงบนอาสนะดอกไม, พระพทธเจาไดทรง ยงจตของขาพระองคใหเลอมใสแลว ยงโลกน กบทงเทวโลกใหราเรงแลว จงประทบนงบนอาสนะ ดอกไมตลอด ๗ คน ๗ วน." เมอพระศาสดาประทบนงแลวอยางนน, พระอครสาวกทงสอง และ ภกษทเหลอกนงแลวบนอาสนะทถงแลวแกตน ๆ. สรทดาบสไดถอฉตร ดอกไมใหญ ยนกนเหนอพระเศยรของพระตถาคต. พระศาสดา ทรง อธษฐานวา "ขอสกการะของพวกชฎลน จงมผลใหญ" ดงนแลว ๑. อสภะหนงยาว ๒๕ วา.


ทรงเขานโรธสมาบต. สองพระอครสาวกกด ภกษทเหลอกด ทราบวา พระศาสดาทรงเขาสมาบตแลว กเขาสมาบต. เมอพระตถาคตประทบนง เขานโรธสมาบตตลอด ๗ วน, พวกอนเตวาสก เมอถงเวลาเทยวไป ภกษา, บรโภคมลผลาผลในปาแลว ยนประคองอญชลแตพระพทธเจา ทงหลายตลอดกาลทเหลอ. ฝายสรทดาบสไมไปแมสทภกษาจาร กนฉตร ดอกไมอยเทยว ใหเวลาลวงไปดวยปตและสขตลอด ๗ วน. พระศาสดา เสดจออกจากนโรธแลว ตรสเรยกพระนสภเถระพระอครสาวกผนงขาง พระปรศวเบองขวา ดวยรบสงวา "นสภะ เธอจงทาอนโมทนาอาสนะ ดอกไมแกดาบสทงหลายผทาสกการะ" พระเถระมใจยนดประดจแมทพ ใหญประสบลาภใหญ จากสานกของพระเจาจกรพรรด ตงอยในสาวก- บารมญาณ เรมอนโมทนาอาสนะดอกไมแลว. ในทสดเทศนาของพระ- นสภเถระนน พระศาสดาตรสเรยกพระสาวกองคท ๒ ดวยรบสงวา " ภกษ แมเธอกจงแสดงธรรม." พระอโนมเถระพจารณาพระพทธ- วจนะคอพระไตรปฎกกลาวธรรมแลว. ดวยเทศนาของพระอครสาวก ทงสอง การตรสรมไดมแลวแมแกดาบสรปหนง. ครงนน พระศาสดา ทรงดารงอยในพทธวสยไมมปรมาณ ทรง เรมพระธรรมเทศนาแลว. ในกาลจบเทศนา ชฎลเจดหมนสพนยกสรท- ดาบสเสย ทงหมดบรรลพระอรหตแลว. พระศาสดาทรงเหยยดพระหตถ ตรสวา "เธอทงหลาย จงเปนภกษมาเถด ." ทนใดนนเอง ผมและ หนวดของชฎลเหลานนไดอนตรธานไปแลว. บรขาร ๘ ไดสวมกายแลว เทยว. มคาถามสอดเขามาวา "เพราะเหตไร ? สรทดาบสจงไมไดบรรล


พระอรหต." แกวา "เพราะความเปนผมจตฟงซาน." ไดยนวา จาเดมแตกาลทสรทดาบสนน เรมฟงธรรมเทศนาของ พระอครสาวกผนงบนอาสนะท ๒ แหงพระพทธเจาทงหลาย ตงอยใน สาวกบารมญาณแสดงธรรมอย เกดความคดขนวา "โอหนอ ! แมเราพง ไดรบธระทพระสาวกรปนไดรบในศาสนาของพระพทธเจา ผจะบงเกด ในอนาคต." ดวยปรวตกนน สรทดาบสนนจงไมไดอาจเพอทาการแทง ตลอดมรรคผลได. กทานยนถวายบงคมพระตถาคตเจาแลว ในทเฉพาะ พระพกตร กราบทลวา "พระเจาขา ภกษทนงบนอาสนะในลาดบแหง พระองคมชอวาเปนใคร ? ในศาสนาของพระองค." พระศาสดาตรสวา "ภกษผยงธรรมจกรอนเราใหเปนไปแลวใหเปนไป ตาม บรรลทสดแหงสาวกบารมญาณ แทงตลอดปญญา ๑๖ อยาง ตงอย, ผนชอวาเปนอครสาวกในศาสนาของเรา." ทานไดทาความปรารถนาวา "พระเจาขา ดวยผลแหงสกการะทขาพระองคกนฉตรดอกไมทาแลวตลอด ๗ วนน ขาพระองคมไดปรารถนาความเปนทาวสกกะหรอความเปน พรหมอยางอน, แตขอขาพระองค พงเปนพระอครสาวกของพระพทธเจา พระองคหนงในอนาคต เหมอนพระนสภเถระองคน." พระศาสดา ทรงสงพระอนาคตงสญาณไปพจารณาวา " ความ ปรารถนาของบรษผน จกสาเรจหรอหนอแล ?" ไดทรงเหนวาผาน ๑ อสงไขยยงดวยแสนกลปไปแลวจะสาเรจ, ครนทรงเหนแลวจงตรส กะสรทดาบสวา "ความปรารถนาของทานนจกไมเปลาประโยชน, กใน อนาคต ลวงไป ๑ อสงไขยยงดวยแสนกลป พระพทธเจาพระนาม


วาโคดม จกเสดจอบตขนในโลก. พระมารดาของพระองคจกมพระนาม วามหามายาเทว. พระบดาของพระองคจกมพระนามวาสทโธทนมหาราช, พระโอรสจกมพระนามวาราหล. พระผอปฏฐากจกมนามวาอานนท, พระ- สาวกท ๒ จกมนามวาโมคคลลานะ, สวนตวทานจกเปนพระอครสาวก ของพระองค นามวาธรรมเสนาบดสารบตร๑." ครนทรงพยากรณดาบส อยางนนแลว ตรสธรรมกถา มภกษสงฆแวดลอมเหาะไปแลว. ฝายสรทดาบส ไปยงสานกพวกพระเถระผอนเตวาสก แลวสงขาวไป แกสรวฑฒกฎพผสหายวา "ทานผเจรญ ขอทานทงหลายจงบอกแก สหายของขาพเจาวา 'สรทดาบสผสหายของทานไดปรารถนาตาแหนง พระอครสาวกในศาสนาของพระพทธเจาพระนามวาโคดม ซงจะทรงอบต ขนในอนาคต แทบบาทมลของพระพทธเจาพระนามวาอโนมทสสแลว, ทานจงปรารถนาตาแหนงพระอครสาวกท ๒." กแล ครนกลาวอยางนน แลว ไดไปโดยขางหนงกอนกวาพระเถระทงหลายเทยว ไดยนอยรมประต เรอนของสรวฑฒะแลว. สรวฑฒะกลาววา "นานหนอพระคณเจาของเรา จงมา" ดงนแลว นมนตใหนงบนอาสนะ. ตนนงบนอาสนะตากวาแลว เรยนถามวา " ( ทาไม ? ) อนเตวาสกบรษทของพระคณเจาจงหายไป เจาขา" สรทะ. อยางนน สหาย พระพทธเจาอโนมทสส เสดจมายงอาศรม ของขาพเจาทงหลาย. พวกขาพเจาทาสกการะแดพระองคตามกาลงของตน, พระศาสดาทรงแสดงธรรมโปรดพวกขาพเจาทก ๆ คน, ในกาลจบเทศนา เวนขาพเจาคนเดยว ทเหลอบรรลพระอรหตแลวบวช. ขาพเจาเหน ๑. ข. พ. ๓๓/๕๔๓.


พระนสภเถระอครสาวกของพระศาสดา จงปรารถนาตาแหนงพระอคร- สาวกในศาสนาของพระพทธเจาพระนามวาโคดม ผจะเสดจอบตในอนาคต, แมเธอกจงปรารถนาตาแหนงสาวกท ๒ ในศาสนาของพระองคทาน." สรวฑฒะ. ขาพเจาไมมความคนเคยกบพระพทธเจาทงหลายเลย ขอรบ. สรทะ. เรองทจะทลกบพระพทธเจา เปนภาระของขาพเจาของ, เธอจงจดสกการะยงใหญไวเถอะ. สรวฑฒะ ฟงคาของสรทดาบสนนแลว ใหทาสถานทประมาณ ๘ กรส๑ โดยมาตราหลวง ทประตเรอนของตนใหมพนเสมอแลว เกลย ทรายโปรยดอกไมมขาวตอกเปนท ๕ ใหทามณฑปมงดวยดอกอบลเขยว ตบแตงพทธอาสน จดอาสนะแมแกภกษเหลอ จดสกการะและเครอง ตอนรบเปนอนมากแลว ไดใหสญญาแกสรทดาบสเพอประโยชนนมนต พระพทธเจาทงหลาย. พระดาบส ไดพาภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ไปทอยของ สรวฑฒกฎมพนนแลว. ฝายสรวฑฒกฎมพ ทาการตอนรบ รบบาตรจากพระหตถของพระ- ตถาคต เชญเสดจใหเขาไปสมณฑป ถวายนาทกษโณทกแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ซงนงบนอาสนะทแตงไว องคาสดวยโภชนะ อนประณต ในเวลาเสรจภตกจ นมนตพระภกษสงฆมพระพทธเจาเปน ประมข ครองผาอนมคามากแลว กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ความรเรมนมไดเปนไปเพอประโยชนแกตาแหนงมประมาณนอย ขอ ๑. กรส เปนมาตราวดชนดหนง ๑ กรส = ๑๒๕ ศอก หรอ ๑ เสน ๑๑ วา ๑ ศอก.


พระองคทรงทาความอนเคราะหโดยทานองนแล ตลอด ๗ วน." พระศาสดาทรงรบแลว. เขายงมหาทานใหเปนไปโดยทานองนน นนแล ตลอด ๗ วน ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว ยนประคอง อญชล กราบทลวา "พระเจาขา สรทดาบสสหายของขาพระองคปรารถนา วา 'เราพงเปนพระอครสาวกของพระศาสดาพระองคใด, ขาพระองค พงเปนพระสาวกท ๒ ของพระศาสดาพระองคนนเหมอนกน." พระ- ศาสดา ทรงพจารณาถงอนาคตกาล ทรงเหนภาวะคอความสาเรจ แหงความปรารถนาของเขา จงทรงพยากรณวา "แตนลวงไป ๑ อสง- ไขยยงดวยแสนกลป แมทานกจกเปนพระสาวกท ๒ ของพระพทธเจา พระนามวาโคดม." สรวฑฒะ ฟงพยากรณของพระพทธเจาทงหลายแลว ไดเปนผ ราเรงบนเทงแลว, แมพระศาสดา ทรงทาภตตานโมทนาแลว พรอม ทงบรวารเสดจไปยงวหารแล. ภกษทงหลาย นเปนความปรารถนาทบตร ของเราปรารถนาแลวในครงนน. อครสาวกทงสองนน ไดตาแหนงตามท ตนปรารถนานนแล, เราหาไดเลอกหนาใหไม."

สองอครสาวกทลเรองปจจบนแดพระศาสดา เมอพระศาสดา ตรสพระพทธพจนอยางนนแล, สองพระอคร- สาวกถวายบงคมพระผมพระภาคเจา ทลเลาเรองอนเปนปจจบน (เกดขน เฉพาะหนา ) ทงหมดวา "ขาแตพระองคผเจรญ (ครง) ขาพระองค ยงเปนผครองเรอนอยไปดมหรสพบนยอดเขา," ดงนเปนตน จนถงการ แทงตลอดโสดาปตตผลจากสานกพระอสสชเถระแลวกราบทลวา "ขาแต


พระองคผเจรญ ขาพระองคทงสองนน ไปยงสานกของทานอาจารยสญชย ประสงคจะนาทานมาสบาทมลของพระองค แจงวาลทธของทานไมมสาระ แลว กลาวอานสงสในการหาทน. ทานสญชยตอบวา 'บดนชอวาการอย เปนอนเตวาสกของเรา ยอมเปนเชนกบการถงความกะเพอมแหงนาในตม, เราไมสามารถจะอยเปนอนเตวาสกได,' เมอขาพระองคบอกวา 'ทาน อาจารย เวลาน มหาชนมมอถอวตถมของหอมและระเบยบดอกไมเปนตน จกไปบชาเฉพาะพระศาสดา ทานจกเปนอยางไร ?' ตอบวา 'กในโลก น คนฉลาดมากหรอคนเขลามาก ?' เมอขาพระองคตอบวา ' คนเขลา มาก,' กกลาววา ถากระนน พวกคนฉลาด ๆ จกไปสานกพระสมณโคดม, พวกคนเขลา ๆ จกมาสานกของเรา, เธอทงสอง ไปเถอะ' ไมปรารถนา จะมา พระเจาขา.

ผเหนผดกบผเหนถกไดรบผลตางกน พระศาสดาทรงสดบคานนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย สญชย ถอสงทไมมสาระวา 'มสาระ' และสงทมสาระวา 'ไมมสาระ' เพราะ ความทตนเปนมจฉาทฏฐ. สวนเธอทงสอง รสงเปนสาระโดยความเปน สาระ และสงอนไมเปนสาระโดยความไมเปนสาระ ละสงทไมเปนสาระเสย ถอเอาแตสงทเปนสาระเทานน เพราะความทคนเปนบณฑต" ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา ๘. อสาเร สารมตโน สาเร จาสารทสสโน เต สาร นาธคจฉนต มจฉาสงกปปโคจรา. สารจ สารโต ตวา อสารจ อสารโต เต สาร อธคจฉนต สมมาสงกปปโคจรา.


"ชนเหลาใด มปกตรในสงทไมเปนสาระวาเปน สาระ และเหนในสงอนเปนสาระวา ไมเปนสาระ ชนเหลานน มความดารผดเปนโคจร ยอมไม ประสพสงอนเปนสาระ. ชนเหลาใด รสงเปนสาระ โดยความเปนสาระ และสงไมเปนสาระโดยความไม เปนสาระ ชนเหลานน มความดารชอบเปนโคจร ยอมประสพสงเปนสาระ."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา อสาเร สารมตโน ความวา สภาพน คอ ปจจย ๔ มจฉาทฏฐมวตถ ๑๐ ธรรมเทศนาอนเปนอปนสย แหงมจฉาทฏฐนน ชอวาเปนอสาระ, ผมปกตเหนในสงอนไมเปนสาระ นนวา "เปนสาระ." บาทพระคาถาวา สาเร จาสารทสสโน ความวา สภาพน คอ สมมาทฏฐมวตถ ๑๐ ธรรมเทศนาอนเปนอปนสยแหงสมมาทฏฐนนชอวา เปนสาระ, ผมปกตเหนในสงทเปนสาระนนวา "นไมเปนสาระ." สองบทวา เต สาร เปนตน ความวา ชนเหลานน คอผถอ มจฉาทฏฐนนตงอย เปนผมความดารผดเปนโคจร ดวยสามารถแหงวตก ทงหลาย มกามวตกเปนตน ยอมไมบรรลสลสาระ สมาธสาระ ปญญาสาระ วมตตสาระ วมตตญาณทสสนสาระ และพระนพพานอนเปนปรมตถ- สาระ. บทวา สารจ ความวา รสาระมสลสาระเปนตนนนนนแลวา


"นชอวาสาระ" และรสงไมเปนสาระ มประการดงกลาวแลววา "นไม เปนสาระ." สองบทวา เต สาร เปนตน ความวา ชนเหลานน คอบณฑต ผยดสมมาทสสนะอยางนนตงอย เปนผมความดารชอบเปนโคจร ดวย สามารถแหงความดารทงหลาย มความดารออกจากกามเปนตน ยอมบรรล สงอนเปนสาระ มประการดงกลาวแลวนน. ในกาลจบคาถา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน. เทศนาไดเปนประโยชนแกชนผประชมกนแลว ดงนแล. เรองสญชย จบ.


๙. เรองพระนนทเถระ [๙] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภทานนนทะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยถา อคาร ทจฉนน" เปนตน.

พระศาสดาเสดจกรงกบลพสด ความพสดารวา พระศาสดา ทรงมพระธรรมจกรบวรใหเปนไป แลว เสดจไปสกรงราชคฤห ประทบอยในพระเวฬวน, บรรดาทต ๑๐ คน มบรวารคนละพน อนพระเจาสทโธทนมหาราชทรงสงไปดวย รบสงวา "ทานทงหลาย จงนาบตรมาแสดงแกเราเถด,' พระกาฬทาย เถระ ไปทหลงกวาทตทงหมด บรรลพระอรหตแลว ทราบกาลเปนท เสดจมาแลว พรรณนาหนทางดวยคาถาประมาณ ๖๐ คาถา นาเสดจ [พระศาสดา] ผมพระขณาสพสองหมนแวดลอมแลว ไปสกบลพสดบร, ทรงทาฝนโบกขรพรรษใหเปนเหตเกดแหงเรองแลวตรสมหาเวสสนดร- ชาดก๑ในสมาคมพระญาต, วนรงขน เสดจเขาไปบณฑบาต โปรด พระบดาใหดารงอยในโสดาปตตผล ดวยพระคาถาวา "อตตฏเ นปปมชเชยย" เปนตน, โปรดพระนางมหาปชาบดโคตมใหดารงอย ในโสดาปตตผล และโปรดพระราชา ( พระบดา) ใหดารงอยในสกทา- คามผล ดวยพระคาถาวา "ธมมจเร สจรต๒" เปนตน. กในกาล เสรจภตกจ ทรงอาศยการพรรณนาพระคณของราหลมารดา ตรสจนท- ๑. ข. ชา. ๒๗/๓๖๕. อรรถกถา. ๑๐/๓๑๕. ข. ธ. ๒๕/๓๘. ๒. ข. ธ. ๒๕/๓๘.


กนนรชาดก๑ ในวนท ๓ แตวนนน ครนเมอววาหมงคลเปนทเชญเสดจ เขาเรอนเพออภเษกของนนทกมาร เปนไปอย. เสดจเขาไปบณฑบาต ประทานบาตรในหตถของนนทกมาร ตรสมงคล (อวยพร ) เสดจลก จากอาสนะแลวหลกไป หาไดทรงรบบาตรจากหตถของนนทกมารไม.

นนทะพทธอนชาออกบวช ฝายนนทกมารนน ดวยความเคารพในพระตถาคต จงมอาจทล (เตอน) วา "ขอพระองครบบาตรไปเถด พระเจาขา" แตคดอยางน วา "พระศาสดา คงจกทรงรบบาตรทหวบนได." แมในทนนพระ- ศาสดากมไดทรงรบ. นนทกมารนอกนกคดวา "คงจกทรงรบทรม เชงบนได." แมในทนน พระศาสดา กไมทรงรบ. นนทกมารกคดวา "จกทรงรบทพระลานหลวง" แมในทนน พระศาสดา กไมทรงรบ. พระกมารปรารถนาจะเสดจกลบ (แต ) จาเสดจไปดวยความไมเตม พระทย ดวยความเคารพในพระตถาคต จงไมสามารถทลวา "ขอ พระองคทรงรบบาตรเถด" ทรงเดนนกไปวา "พระองคจกทรงรบใน ทน. พระองคจกทรงรบในทน." ในขณะนน หญงพวกอนเหนอาการ นนแลว จงบอกแกนางชนบทกลยาณวา พระแมเจา พระผมพระภาคเจา ทรงพานนทกมารเสดจไปแลว, คงจกพรากนนทกมารจากพระแมเจา." ฝายนางชนบทกลยาณนนไดยนคานนแลว มหยาดนายงไหลอยเทยว มผมอนเกลาไดกงหนง รบไปทลวา "ขาแตพระลกเจา ขอพระองคพง ดวนเสดจกลบ." คาของนางนน ประหนงตกไปขวางตงอยในหทยของ ๑. ข. ชา. ๒๗/๓๖๘. อรรถกถา ๖/๓๕๗.


นนทกมาร. แมพระศาสดา กยงไมทรงรบบาตรจากหตถของนนทกมาร นนเลย ทรงนานนทกมารนนไปสวหารแลวตรสวา "นนทะ เธออยาก บวชไหน ?" นนทกมารนน ดวยความเคารพในพระพทธเจา จงไมทล วา "จกไมบวช" ทลรบวา "ขาแตพระองคผเจรญ จกบวชพระเจาขา." พระศาสดารบสงวา "ภกษทงหลาย ถากระนน เธอทงหลายจงใหนนทะ บวชเถด."

ราหลกมารทลขอสมบตกะพระศาสดา พระศาสดา เสดจไปสกรงกบลพสดบร ในวนท ๓ ทรงยง นนทกมารใหบวชแลว, ในวนท ๗ พระมารดาของพระราหลทรงตกแตง พระกมารแลว ทรงสงไปสสานกพระผมพระภาคเจา ดวยพระดารส วา "พอ พอจงดพระสมณะซงมพระสมณะสองหมนแวดลอมทรงม วรรณะประดจสทองคา มวรรณะแหงพระรปประดจพรหมนน, พระ- สมณะนเปนพระบดาของพอ, หมอทรพยใหญไดมแลวในเวลาทพระบดา ของพอนนประสต, ตงแตเวลาพระองคออกบวช แมไมพบเลย" พอ จงไปทลขอมรดกกะพระองคทานวา "ขาแตเสดจพอ ขาพระองคเปน กมาร, ถงอภเษกแลว จกเปนพระเจาจกรพรรด, ขาพระองคตองการ ดวยทรพย, ขอเสดจพอไดประทานทรพยแกขาพระองค, เพราะบตรยอม เปนเจาของสมบตของพระบดา." พระกมารเสดจไปสสานกของพระผม- พระภาคเจาถวายบงคมแลว หวนไดความสเนหาในพระบดา สาเรงยนด แลวทลวา "ขาแตพระสมณะ พระฉายาของเสดจพอสบาย" ไดยน ทลคาแมอนเปนอนมากทสมควรแกตน. พระผมพระภาคเจาทรงทาภตกจ


แลว ทรงอนโมทนาแลวเสดจลกจากอาสนะหลกไป. แมพระกมาร ก ทลขอวา "ขาแตพระสมณะ ขอไดประทานมรดกแกขาพระองคเถด, ขาแตพระสมณะ ขอไดประทานมรดกแกขาพระองคเถด" ดงนแลวเสดจ ตดตามพระผมพระภาคเจาไป. แมพระผมพระภาคเจากไมใหพระกมาร กลบ. ฝายปรชนกไมสามารถเพอจะเชญพระกมารผเสดจไปกบพระผม- พระภาคเจาใหกลบได. พระกมารนนไดเสดจไปถงพระอารามทเดยว พรอมดวยพระผมพระภาคเจา ดวยประการฉะน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา ทรงพระดารวา "กมารนอยากได ทรพยอนเปนสมบตของบดา. ทรพยนนไปตามวฏฏะ มความคบแคบ; ชางเถด เราจกใหอรยทรพย ๗ ประการ อนเราไดเฉพาะทควงไมโพธ แกเธอ, จะทาเธอใหเปนเจาของมรดกอนเปนโลกตระ."

ราหลกมารบรรพชา ครงนนแล พระผมพระภาคเจา รบสงใหหาทานพระสารบตร มาแลวตรสวา "สารบตร ถากระนน เธอจงใหราหลกมารบวชเถด." พระเถระยงพระกมารนนใหผนวชแลว . กเมอพระกมารผนวชแลว. ทกข มประมาณยงไดเกดขนแกพระราชาเพราะไดทรงสดบขาวนน. พระราชาไมทรงสามารถเพอจะกลนความทกขนนไวได เสดจไป สสานกพระผมพระภาคเจา ทลชแจงแลวขอประทานพรวา " พระเจาขา หมอมฉน ขอประทานพระวโรกาส พระผเปนเจาทงหลายไมพงยงบตรท มารดาบดาไมอนญาตใหบวช."


พระผมพระภาคเจา ประทานพรนนแดทาวเธอแลว, รงขนวนหนง เสวยพระกระยาหารเขาในพระราชนเวศนแลว เมอพระราชาประทบอย ณ สวนขางหนง ทลเลาวา "ขาแตพระองคผเจรญ ในเวลาทพระองค ทรงทาทกรกรยา เทวดาองคหนง เขามาหาหมอมฉนบอกวา พระโอรส ของพระองคทวงคตแลว" หมอนฉนไมเชอถอยคาของเทวดานน จง คดคานเทวดานนวา 'บตรของขาพเจายงไมบรรลโพธญาณ ยอมไมทา กาละ" ดงนแลว, ตรสวา "มหาบพตร บดน พระองคจกเชอได อยางไร ? แมในกาลกอน เมอเขาแสดงรางกระดกแกพระองค ทลวา 'บตรของพระองคทวงคตแลว' พระองคยงไมทรงเชอ" ไดตรสมหา- ธรรมปาลชาดก๑เพราะอบตเหตแหงเรองน. ในกาลจบกถา พระราชา ดารงอยในอนาคามผล. พระผมพระภาคเจา โปรดพระบดาใหดารงอยในผล ๓ ดวย ประการฉะนแลว มภกษสงฆแวดลอม เสดจกลบไปลกรงราชคฤหอก, แตนน ทรงรบปฏญญาไวกบอนาถบณฑกเศรษฐ เพอประโยชนแกการ เสดจมาสกรงสาวตถ, ครนเมอพระเชตวนมหาวหารสาเรจแลว, เสดจ ไปจาพรรษาในพระเชตวนมหาวหารนน.

พระนนทะอยากสก เมอพระศาสดา ประทบอยในพระเชตวนอยางนนนแล, ทาน พระนนทะกระสนขนแลว จงบอกเนอความนนแกภกษทงหลายวา "ผมอาย ขาพเจาไมยนดประพฤตพรหมจรรย, ไมสามารถทจะสบตอ ๑. ข. ชา. อรรถกถา. ๕/๔๑๘.


พรหมจรรยไปได, ขาพเจาจกกลาวคนสกขาแลวสก.๑" พระผมพระภาคเจา ทรงสดบความเปนไปนนแลว รบสงใหหาทานพระนนทะมาเฝาแลว ตรสคานวา "จรงหรอนนทะ ? ไดยนวา เธอบอกกลาวแกภกษหลายรป อยางนวา 'ผมอาย ขาพเจาไมยนดประพฤตพรหมจรรย ไมสามารถ จะสบตอพรหมจรรยไปได, ขาพเจาจกกลาวคนสกขาแลวสกหรอ ?" น. จรงอยางนน พระเจาขา. ภ. นนทะ กเธอไมยนดประพฤตพรหมจรรย. ไมสามารถจะสบตอ พรหมจรรยไปได, จะกลาวคนสกขาสกไปเพอเหตอะไร ? น. ขาแตพระองคผเจรญ เมอขาพระองคออกจากเรอน นาง ชนบทกลยาณผศากยะ มผมอนเกลาไดกงหนง ไดรองสงคานกะขา พระองควา 'ขาแตพระลกเจา ขอพระลกเจาพงดวนเสดจมา,' ขาแต พระองคผเจรญ ขาพระองคนนแล หวนระลกถงคานนอย จงไมยนด ประพฤตพรหมจรรย ไมสามารถจะสบตอพรหมจรรยไปได, จกกลาว คนสกขาสกไป."

พระศาสดาทรงทรมานพระนนทะ ครงนนแล พระผมพระภาคเจา ทรงจบทานพระนนทะทพระพาหา แลว นาไปสดาวดงสเทวโลกดวยกาลงพระฤทธ, ในระหวางทางทรง แสดงนางลงลนตวหนง ซงมหจมกและหางขาด นงเจาอยบนปลายตอไม ทไฟไหม ในนาทไฟไหมแหงหนงแลว ทรงแสดง นางอปสร ๕๐๐ ซงมเทาดงเทานกพราบ๒ผมาสทบารงของทาวสกกเทวราชในภพดาวดงส. ๑. หนายาวตตสสาม จกเวยนมาเพอความเปนคนเลว. ๒. บทวา กกฏปาทน ไดแก มเทา เชนกบเทานกพราบ เพราะมสแดง.


กแลครนทรงแสดงแลว ตรสอยางนวา "นนทะ เธอสาคญ ความขอนนเปนไฉน ? ฝายไหนหนอแล ? มรปงามกวา นาดกวา และนาเลอมใสกวากน, นางชนบทกลยาณผศากยะหรอนางอปสร ๕๐๐ ซงมเทาเชนกบเทานกพราบน." พระนนทะไดสดบพระพทธดารสนนแลว ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ นางลงลนมหจมกและหางขาดนน แม ฉนใด ขาแตพระองคผเจรญ นางชนบทกลยาณ ผศากยะ กเหมอน กนฉนนน, เพราะการเปรยบเทยบกน นางยอมไมถงการนบบาง ไมถง เสยวหนงบาง ไมถงสวน ( หนง ) บาง แหงนางอปสร ๕๐๐ น, ทแทนางอปสร ๕๐๐ นแล มรปงามกวา นาดกวา และนาเลอมใสกวา." ภ. นนทะ เธอจงยนด, นนทะ เธอจงยนด, เราจะเปนผ ประกนของเธอ เพออนไดเฉพาะนางอปสร ๕๐๐ ซงมเทาดจเทา นกพราบ. น. ขาแตพระองคผเจรญ ถาพระผมพระภาคเจาเปนประกนของ ขาพระองค เพออนไดเฉพาะนางอปสร ๕๐๐ ผมเทาดจเทานกพราบ ไซร, ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจกยนดในพรหมจรรย. ครงนนแล พระผมพระภาคเจา ทรงพาทานนนทะไป หายวบไป ในทนน ไดปรากฏในพระเชตวนดงเดม. ภกษทงหลายไดสดบแลวแลวา "ขาววา ทานนนทะเปนพระ- ภาดาของพระผมพระภาคเจา๑ โอรสพระนานาง ประพฤตพรหมจรรย เพราะเหตแหงนางอปสรทงหลาย; นยวา พระผมพระภาคเจา ทรงเปน ผประกนของพระนนทะนน เพออนไดเฉพาะนางอปสร ๕๐๐ ผมเทาดจ ๑. นองชาย.


เทานกพราบ."

พระนนทะสาเรจอรหตผล ครงนนแล พวกภกษผสหายของทานพระนนทะ เรยกทานพระ- นนทะดวยวาทะวา คนรบจางบาง ดวยวาทะวา คนอนพระผมพระภาคเจา ทรงไถไวบาง วา "นยวา ทานพระนนทะเปนคนรบจาง, นยวา ทานพระนนทะเปนผอนพระศาสดาทรงไถไว, พระนนทะประพฤต พรหมจรรย เพราะเหตแหงนางอปสร ๕๐๐, ไดยนวา พระผมพระภาคเจา ทรงเปนผประกนของเธอ เพออนไดเฉพาะนางอปสร ๕๐๐ ผมเทาดจ เทานกพราบ." ครงนนแล ทานพระนนทะขวยเขน ละอาย รงเกยจดวยวาทะวา คนรบจางบาง ดวยวาทะวาคนทพระศาสดาทรงไถไวบาง ของเหลา ภกษสหาย เปนผ ๆ เดยว หลกออกไปแลวไมประมาท มความเพยร มตนสงไปอย. ตอกาลไมนานเลย ไดทาใหแจงซงทสดพรหมจรรยอน ยอดเยยม ซงกลบตรทงหลาย (ออก) จากเรอน บวชไมมเรอน โดยชอบตองการ ดวยความรยงเอง สาเรจแลว อยในทฏฐธรรม๑ รชด วา "ชาตสนแลว, พรหมจรรยอยจบแลว กจจาตองทา ๆ เสรจแลว, กจอนอกเพอความเปนอยางนไมม." เปนอนวาทานพระนนทะ ไดเปน พระอรหนตองคใดองคหนง ในบรรดาพระอรหนตทงหลาย. ครงนน เทวดาองคหนง ยงพระเชตวนทงสนใหสวาง ในสวน แหงราตรแลว เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว กราบทลวา ๑. อกนยหนง:- ไดทาใหแจงซงทสดพรหมจรรยอนยอดเยยม เปนทตองการแหงกลบตร ทงหลายผ (ออก) จากเรอนโดยชอบ บวชไมมเรอน ดวยความรยงเอง.


"ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระนนทะ เปนพระภาดาของพระผม- พระภาคเจา โอรสพระนานาง ทาใหแจงซงเจโตวมตต๑ ปญญาวมตต๒ อนหาอาสวะมได เพราะสนไปแหงอาสวะทงหลาย ดวยความรยงเอง สาเรจแลวอยในทฏฐธรรม. ญาณไดเกดขนแมแกพระผมพระภาคเจา (เหมอนกน) วา "นนทะ ทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะสนไปแหงอาสวะทงหลาย ดวยความรยงเอง สาเรจแลวอยในทฏฐธรรม." ทานพระนนทะแมนน โดยลวงไปแหง ราตรนน เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถวายบงคมแลว ไดกราบทล คานวา "ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคเจา ทรงเปนผประกน ของขาพระองค เพออนไดเฉพาะซงนางอปสร ๕๐๐ ซงมเทาดจเทา นกพราบ ดวยการรบรองใด, ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเปลอง พระผมพระภาคเจาจากการรบรองนน." พระผมพระภาคตรสวา "นนทะ แมเรากกาหนดใจของเธอดวยใจ ( ของเรา) ทราบแลววา 'นนทะ ทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะสนไป แหงอาสวะทงหลาย ดวยความรยงเอง สาเรจแลวอยในทฏฐธรรม." แมเทวดากบอกเนอความนแกเราวา "ขาแตพระองคผเจรญ ทานนนทะ ทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะสนไปแหง อาสวะทงหลาย ดวยความรยงเอง สาเรจแลวอยในทฏฐธรรม." นนทะ เมอใดแล จตของเธอ พนแลวจากอาสวะทงหลาย เพราะมความไม ยดมน, เมอนน เรากพนจากการรบรองนน." ครงนนแล พระผม พระภาคเจา ทรงทราบเนอความนแลว ทรงเปลงอทานนในเวลานนวา ๑. พนจากกเลสดวยอานาจใจ. ๒. พนจากกเลสดวยอานาจปญญา,


"เปอกตมคอกามอนผใดขามไดแลว, หนาม คอกามอนผใดยายไดแลว ผนน บรรลความ สนไปแหงโมหะ ยอมไมหวนไหวในเพราะ สขและทกข."

พระนนทะถกฟอง ตอมาวนหนง ภกษทงหลาย ถามทานพระนนทะวา "นนทะ ผมอาย เมอกอน ทานกลาววา 'ขาพเจาเปนผกระสนแลว' บดน จตของทานเปนอยางไร ?" พระนนทะตอบวา "ผมอาย ความหวงใย ในความเปนคฤหสถของเราไมม." พวกภกษไดฟงคานนแลว กลาวกน วา "ทานนนทะ พดไมจรง ยอมพยากรณพระอรหตผล, ในวนท แลว ๆ มา กลาววา 'ขาพเจาเปนผกระสนแลว' ( แต ) บดน กลาววา ความหวงใยในความเปนคฤหสถของเราไมม" ดงนแลว ไปกราบทลความนนแดพระผมพระภาคเจา. พระผมพระภาคเจา ตรสวา "ภกษทงหลาย ในวนทแลว ๆ มา อตภาพของนนทะไดเปนเชนกบ เรอนทเขามงไมด, (แต) บดนเปนเชนกบเรอนทเขามงดแลว เพราะ วานนทะน จาเดมแตกาลทตนเหนนางเทพอปสรแลว พยายามเพอบรรล ทสดแหงกจของบรรพชตอย ไดบรรลกจนนแลว" ไดทรงภาษต พระคาถาเหลานวา . ๙. ยถา อคาร ทจฉนน วฏ สมตวชฌต เอว อภาวต จตต ราโค สมตวชฌต. ยถา อคาร สจฉนน วฏ น สมตวชฌต เอว สภาวต จตต ราโค น สมตวชฌต.


"ฝนยอมรวรดเรอนทมงไมดไดฉนใด, ราคะ ยอมเสยดแทงจตทไมไดอบรมแลวไดฉนนน. ฝนยอมรวรดเรอนทมงดแลวไมไดฉนใด, ราคะ กยอมเสยดแทงจตทอบรมดแลวไมไดฉนนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อคาร คอซงเรอนชนดใดชนดหนง. บทวา ทจฉนน คอทเขามงหาง ๆ มชองเลกชองนอย. บทวา สมตวชฌต คอเมดฝนยอมรวรดได. บทวา อภาวต เปนตน ความวา ราคะยอมเสยดแทงจตทชอวา ไมไดอบรม เพราะเปนธรรมชาตเหนหางภาวนา ราวกะวาฝน (รวรด) เรอนนนไดฉะนน, ใชแตราคะอยางเดยวเทานนหามได, สรรพกเลส ทงหลายมโทสะ โมหะ และมานะเปนอาท กเสยดแทงจตเหนปานนน เหมอนกน. บทวา สภาวต ไดแก ทอบรมดแลว ดวยสมถภาวนาและ วปสสนาภาวนา; กเลสทงหลายมราคะเปนตน ยอมไมอาจเสยดแทงจต เหนปานนนได ราวกะวาฝนไมอาจรวรดเรอนทมงดแลวไดฉะนน. ในกาลจบคาถา ชนเปนอนมากไดบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน. เทศนาไดสาเรจประโยชนแกมหาชนแลว.

พระนนทะเคยถกลอดวยมาตคาม ตอมา ภกษทงหลายสนทนากนในธรรมสภาวา "ผมอาย ชอวา พระพทธเจาทงหลายเปนอจฉรยบคคล. ทานพระนนทะ ชอวาอาศยนาง


ชนบทกลยาณกระสนแลว พระศาสดาทรงทาเหลานางเทพอปสรใหเปน อามสแนะนาไดแลว." พระศาสดาเสดจมา ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานน กราบทลวา "ดวยกถาชอน" ดงนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ไมใชแตบดนเทานน, แมในกาลกอน นนทะนเรากไดลอดวยมาตคาม แนะนาแลวเหมอนกน" ดงนแลว อนภกษเหลานนทลออนวอน จง ทรงนาอดตนทานมา (ตรสวา)

บรพกรรมของพระนนทะ ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทตครองราชสมบตในกรงพาราณส ไดมพอคาชาวเมองพาราณส (คนหนง ) ชอกปปกะ. ลาผของเขาตว หนงนาภาระ (สงของ) ไปไดกมภะหนง, มนเดนไปไดวนละ ๗ โยชน, สมยหนง เขาไปเมองตกกสลา ( พรอม) ดวยภาระทนาไปดวยลา ปลอยลาเทยวไปจนกวาจาหนายสงของหมด. ครงนน ลาของเขานน เทยวไปบนหลงดพบนางลาตวหนง จงเขาไปหา. นางลาเมอจะทา ปฏสนถารกบลาผตวนน จงกลาววา "ทานมาแตไหน ?" ลาผ. มาแตเมองพาราณส. นางลา. ทานมาดวยกรรมอะไร ? ลาผ. ดวยกรรมของพอคา. นางลา. ทานนาภาระไปไดเทาไร ? ลาผ. ภาระประมาณกมภะหนง. นางลา. ทานเมอนาภาระประมาณเทานนไป ไปไดกโยชน.


ลาผ. ได ๗ โยชน. นางลา. ในทซงทานไปแลว นางลาไรๆ ผทาการนวดเทา หรอ ประคบประหงมใหแกทานมอยหรอ ? ลาผ. หามไม นางผเจรญ. นางลา. เมอเปนเชนนน ทานคงไดรบทกขมากนะ ? จรงอย ชอวาผทากรรมมการนวดเทาเปนตน สาหรบสตวดรจฉาน ทงหลายยอมไมมแมโดยแท แตนางลา กลาวคาเหนปานนนเพอพาดพง ถงกามสงโยชน. ลาผนนกระสนขนดวยคาของนางลานนแลว. ฝายกปปกพาณช ขายภณฑะหมดแลว ไปยงทลาพานกอยกลาววา "มาเถด พอ เราจกไป." ลาผตวนนตอบวา " ทานจงไปเถด, ขาพเจาจกไมไป," ลาดบนน นายกปปกะ ออนวอนลานนแลว ๆ เลาๆ คดวา "เราจะยงลานนซงไมปรารถนาจะไปใหกลวแลวจกนาไป" ดงน แลว กลาวคาถานวา "เราจกทาปฏกมหนามแหลมยาว ๑๖ นวแกเจา, เราจกทมแทงกายของเจา, แนะเจาลา เจาจงร อยางน." ลาไดฟงคานนแลว กลาวตอบวา "เมอเปนเชนนน, ขาพเจา จกรจกกจทควรทาแกทานบาง" ดงนแลว กลาวคาถานวา "ทานจกทาปฏกมหนามแหลมยาว ๑๖ นว แก ขาพเจา, ขาพเจาจกยนขางหนา ยกขางหลงขน แลว ยงภณฑะของทานใหตกไป, กปปกะ ทาน จงรอยางน."


พอคาไดฟงคานน จงดารวา "ดวยเหตไฉนหนอแล ? ลานจง กลาวอยางนกะเรา" ดงนแลว เมอแลดขางโนนขางน เหนนางลานน แลวคดวา "เจานคงจะถกนางลาตวน ใหสาเหนยกแลวอยางน, เราตอง ลอมนดวยมาตคามวา ' ขาจกนานางลาชอมรปอยางนมาใหเจา.' แลว จกนาไป" ดงนแลว จงกลาวคาถานวา "เราจกนานางลาสาว มเทา ๔ มหนาดจสงข มสรรพางคกายงาม มาเปนภรรยาเจา, แนะลา เจาจงรอยางน." ลาไดฟงคานน มจตยนด กลาวคาถานวา "ทานจกนานางลาสาว มเทา ๔มหนาดจสงข มสรรพางคกายงาม มาเปนภรรยาขาพเจา,ขาแต กปปกะ ทานจงรอยางน ขาพเจาจกไปใหเรวขน ถง ๑๔ ประโยชนนะ กปปกะ". ทนน นายกปปกะจงกลาวกะลานนวา "ถากระนน เจาจงมาเถด" ดงนแลว ไดจงไปสทของตน. ลานน โดยกาลลวงไปสองสามวน จง กลาวกบนายกปปกะวา "ทานไดพดกะขาพเจาวา ' จกนาภรรยามา ใหเจา,' ดงน มใชหรอ ?" นายกปปะตอบวา "เออ เรากลาวแลว, เราจกไมทาลายถอยคาของตน, จกนาภรรยามาใหเจา, แตเราจะใหอาหาร แกเจาเฉพาะตวเดยว, อาหารนนจงเพยงพอแกเจา ซงมตนเปนทสอง หรอไมมกตาม๑ท. เจาพงรตวเองเถอะ แมลกทงหลาย อาศยการสงวาส ของเจาทงสองกจกเกดขน, อาหารนนจงเพยงพอแกเจากบลกเปนอนมาก ๑. หมายความวา สองตวผวเมย.


แมเหลานนหรอไมกตามท, เจาพงรเองเถอะ." ลาเมอนายกปปกะนน กลาวอยเชนนน, ไดเปนผหมดหวงแลว. พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ทรงยงชาดก ใหจบลงดวยพระดารสวา "ภกษทงหลาย นางลาในคราวนนไดเปน นางชนบทกลยาณ, ลาผไดเปนนนทะ, พอคาไดเปนเราเอง, แมใน กาลกอน นนทะน เรากไดลอดวยมาตคามแนะนาแลว ดวยประการ อยางน" ดงนแล. เรองพระนนทเถระ จบ.


๑๐. เรองนายจนทสกรก [๑๐] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภบรษชอ จนทสกรก ตรสพรธรรมเทศนานวา "อธ โสจต เปจจ โสจต" เปนตน. นายจนทะเลยงชพดวยการเลยงสกรขาย ไดยนวา นายจนทสกรกนน ฆาสกรทงหลายกนบาง ขายบาง เลยงชวตอยสน ๕๕ ป . ในเวลาขาวแพง เขาเอาเกวยนบรรทกขาวเปลอก ไปสชนบท แลกลกสกรบาน ดวยขาวเปลอกประมาณ ๑ ทะนานหรอ ๒ ทะนาน บรรทกเตมเกวยนแลวกลบมา ลอมทแหงหนงดจดอก ขางหลงทอยแลวปลกผกในทนนนนแล เพอลกสกรเหลานน, เมอลก สกรเหลานน กนกอผกตาง ๆ บาง สรรวลญชะ (คถ) บาง กเตบโต ขน, (เขา) มความประสงคจะฆาตวใด ๆ กมดตวนน ๆ ใหแนน ณ ทฆาแลว ทบดวยคอน ๔ เหลยม เพอใหเนอสกรพองหนาขน รวา เนอหนาขนแลว กงางปากสอดไมเขาไปในระหวางฟน กรอกนารอน ทเดอดพลาน เขาไปในปากดวยทะนานโลหะ. นารอนนน เขาไปพลาน ในทอง ขบกรส๑ออกมาโดยสวนเบองตา (ทวารหนก) กรสนอยหนง ยงมอยเพยงใด ยอมออกเปนนาขนเพยงนน เมอทองสะอาดแลว, จง ออกเปนนาใส ไมขน, ทนน เขาจงราดนาทยงเหลอบนหลงสกรนน. นานนลอกเอาหนงดาออกไป. แตนนจงลนขนดวยคบหญาแลว ตดศรษะ


ดวยดาบอนคม. รองโลหตทไหลออกดวยภาชนะ เคลาเนอดวยโลหต แลวปงนงรบประทานในทามกลางบตรและภรรยา ขายสวนทเหลอ. เมอเขาเลยงชวตโดยทานองนนนแล, เวลาไดลวงไป ๕๕ ป. เมอพระตถาคตประทบอยในธรวหาร, การบชาดวยดอกไมเพยงกาหนง กด การถวายภกษาเพยงทพพหนงกด ชอวาบญอนนอยหนงกด มไดม แลวสกวนหนง. ครงนน โรคเกดขนในสรระของเขา, ความเรารอนอเวจมหา- นรก ปรากฏแกเขาทงเปนทเดยว.

อเวจนรกรอนยงกวาไฟธรรมดา ขนชอวาความเรารอนในอเวจ ยอมเปนความรอนทสามารถทาลาย นยนตาของผยนดอยในทประมาณ ๑๐๐ โยชนได. สมจรงดงคาทพระผม พระภาคเจา ตรสไวดงนวา "ความเรารอนในอเวจ แผไปตลอด ๑๐๐ โยชน โดยรอบ ตงอยทกเมอ.๑ และเพราะเหตทความเรารอนในอเวจนน มประมาณยงกวาความเรารอน ของไฟโดยปกต พระนาคเสนเถระจงกลาวอปมานไววา "มหาบพตร แมหนประมาณเทาเรอนยอด อนบคคลทมไปในไฟนรกยอมถงความยอย ยบไดโดยขณะเดยวฉนใด สวนสตวทเกดในนรกนนเปนประหนงอยใน ครรภมารดา จะยอยยบไปเพราะกาลงแหงกรรมเหมอนฉนนน หามได. ๑. ม. อ. ๑๔/๓๔๑.


นายจนทะเสวยผลกรรมทนตาเหน เมอความเรารอนนน ปรากฏแกนายจนทสกรกนนแลว, อาการ อนเหมาะสมดวยกรรมกเกดขน. เขารองเสยงเหมอนหม คลานไปใน ทามกลางเรอนนนเอง, ไปสทในทศตะวนออกบาง สทในทศตะวนตกบาง. ลาดบนน พวกคนในเรอนของเขา จบเขาไวใหมนแลวปดปาก. ธรรมดาผลแหงกรรม อนใคร ๆ ไมสามารถจะหามได. เขาเทยวรองไป ขางโนนบาง ขางนบาง. คนใน ๗ หลงคาเรอนโดยรอบ ยอมไมได หลบนอน. อนง คนในเรอนทงหมด เมอไมสามารถจะหามการออก ไปภายนอกของเขาผถกมรณภยคกคามแลวได จงปดประตเรอนลอม รกษาอยภายนอกเรอน โดยประการทเขาอยภายใน ไมสามารถจะเทยว ไปขางนอกได.

เสวยผลกรรมในสมปรายภพ แมนายจนทสกรก เทยวรองไปขางโนนบาง ขางนบาง ภายใน เรอนนนเอง ดวยความเรารอนในนรก. เขาเทยวไปอยางนนตลอด ๗ วน, ในวนท ๘ ทากาละแลว ไปเกดในอเวจมหานรก. อเวจมหานรก ปราชญพงพรรณนาตามเทวทตสตร.

พวกภกษเขาใจวาเขาฆาสกรทาการมงคล พวกภกษเดนไปทางประตเรอนของเขา ไดยนเสยงนนแลว เปน ผมความสาคญวา "เสยงสกร" ไปสวหาร นงในสานกพระศาสดาแลว กราบทลอยางนวา "ขาแตพระองคผเจรญ เมอสกรทงหลาย อนนาย


จนทสกรก ปดประตเรอนฆาอย, วนนเปนวนท ๗, มงคลกรยาไร ๆ ชะรอยจกมในเรอน (ของเขา), ขาแตพระองคผเจรญ เมตตาจต หรอ ความกรณาแมอยางหนงของเขา ผฆาสกรทงหลายชอถงเทาน ยอมไมม, กสตวผรายกาจหยาบชาเชนน ขาพระองคทงหลายไมเคยเหนเลย." พระศาสดา ตรสวา "ภกษทงหลาย เขาฆาสกรตลอด ๗ วนน หามได. อนผลทเหมาะสมดวยกรรมเกดขนแลวแกเขา, ความเรารอน ในอเวจมหานรกปรากฏแกเขาทงเปนทเดยว, ดวยความเรารอนนนเขา รองเหมอนหนเทยวไปภายในนเวศนอย ตลอด ๗ วน วนนทากาละ แลว (ไป) เกดในอเวจ," เมอพวกภกษกราบทลวา "ขาแตพระองค ผเจรญ เขาเศราโศกอยางนในโลกนแลว ยงจะไปเกดในฐานะเปนท เศราโศกเชนกนอกหรอ ?" ตรสวา "อยางนน ภกษทงหลาย ชอวา ผประมาทแลว เปนคฤหสถกตาม บรรพชตกตาม ยอมเศราโศกในโลก ทงสองเปนแท" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา ๑๑. อธ โสจต เปจจ โสจต ปาปการ อภยตถ โสจต โส โสจต โส วหต ทสวา กมมกลฏมตตโน "ผทาบาปเปนปกต ยอมเศราโศกในโลกน ละไปแลวยอมเศราโศก ยอมเศราโศกในโลกทงสอง เขาเหนกรรมเศราหมองของตนแลว ยอมเศราโศก, เขายอมเดอดรอน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ปาปการ เปนตน ความวา บคคล


ผทาบาปกรรมมประการตาง ๆ ยอมเศราโศกในโลกน ในสมยใกลตาย โดยสวนเดยวแท ดวยคดวา "กรรมดเรามไดทาไวหนอ, กรรมชวเรา ทาไวแลว," นเปนความเศราโศกเพราะกรรมของเขา; กเมอเขาเสวย ผลอย ชอวาละไปแลวยอมเศราโศก, นเปนความเศราโศกเพราะวบาก ในโลกหนาของเขา; เขายอมเศราโศกในโลกทงสองอยางนแล, ดวย เหตนนแล แมนายจนทสกรกนน ชอวายอมเศราโศกทงเปนทเดยว. บาทพระคาถาวา ทสวา กมมกลฏมตตโน ความวา เขาเหน กรรมเศราหมองของตนแลว ยอมเศราโศกบนเพอมประการตาง ๆ อย ชอวา ยอมเดอดรอน คอ ยอมลาบาก. ในกาลจบคาถา ภกษเปนอนมากไดเปนพระโสดาบนเปนตนแลว. เทศนามประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองนายจนทสกรก จบ.


๑๑. เรองธมมกอบาสก [๑๑] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภธมมก- อบาสก ตรสพระธรรมเทศนานวา "อธ โมทต เปจจ โมทต " เปนตน.

อบาสกและครอบครวบาเพญกศลเปนนตย ไดยนวา ในเมองสาวตถ ไดมอบาสกผปฏบตธรรมประมาณ ๕๐๐ คน. บรรดาอบาสกเหลานน คนหนง ๆ มอบาสกเปนบรวาร คนละ ๕๐๐. อบาสกทเปนหวหนาแหงอบาสกเหลานนมบตร ๗ คน ธดา ๗ คน. บรรดาบตรและธดาเหลานน คนหนง ๆ ไดมสลากยาค สลากภต ปกขกภต สงฆภต อโปสถกภต อาคนตกภต วสสาวาสกภต อยางละท. ชนแมเหลานน ไดเปนผชอวา อนชาต- บตรดวยกนทงหมดทเดยว. (เปนอนวา) สลากยาคเปนตน ๑ ท คอ ของบตร ๑๔ คน ของภรรยาหนง ของอบาสกหนง ยอมเปนไป ดวยประการฉะน. เขาพรอมทงบตรและภรรยา ไดเปนผมศล มกลยาณ- ธรรม มความยนดในอนจาแนกทาน ดวยประการฉะน. ตอมาในกาล อน โรคเกดขนแกเขา. อายสงขารเสอมรอบแลว.

อบาสกปวยนอนฟงธรรม เขาใครจะสดบธรรมจงสง (คน) ไปสสานกพระศาสดา ดวย กราบทลวา "ขอพระองคไดโปรดสงภกษ ๘ รป หรอ ๑๖ รป ประทาน


แกขาพระองคเถด." พระศาสดา ทรงสงภกษทงหลายไป. ภกษเหลานน ไปแลวนงบน อาสนะทตบแตงไว ลอมเตยงของเขา อนเขากลาววา " ทานผเจรญ การเหนพระผเปนเจาทงหลาย จกเปนของอนกระผมไดโดยยาก, กระผม เปนผทพพลภาพ, ขอพระผเปนเจาทงหลาย จงสาธยายพระสตร ๆ หนง โปรดกระผมเถด." จงถามวา "ทานประสงคจะฟงสตรไหน ? อบาสก" เมอเขา เรยนวา "สตปฏฐานสตร๑ ทพระพทธเจาทกพระองคไมทรงละแลว," จงเรมสวดพระสตรวา "เอกายโน อย ภกขเว มคโค สตตาน วสทธยา" เปนตน ( ภกษทงหลาย ทางนเปนทางไปอยางเอก เพอ ความหมดจดแหงสตวทงหลาย).

เทวดานารถมารบอบาสกไปเทวโลก ขณะนน รถ ๖ คน ประดบดวยอลงการทกอยาง เทยมดวย มาสนธพพนตว ใหญประมาณได ๑๕๐ โยชน มาจากเทวโลก ๖ ชน. เทวดายนอยบนรถเหลานนตางกเชอเชญวา " ขาพเจา จกนาไปยงเทวโลก ของขาพเจา; ขาพเจา จกนาไปยงเทวโลกของขาพเจา, ทานผเจรญ ขอ จงเกดในทน เพอความยนดในเทวโลกของขาพเจา เหมอนคนทาลาย ภาชนะดนแลวถอเอาภาชนะทองคา." อบาสก ไมปรารถนาจะใหเปนอนตรายแกการฟงธรรม จงกลาว วา "ทานทงหลาย จงรอกอน จงรอกอน." ๑. ท. มหา. ๑๐/๓๒๕. ม. ม. ๑๒/๑๐๓.


พวกภกษและบตรธดาอบาสกเขาใจผด

ภกษ ตางหยดนง ดวยเขาใจวา "อบาสกพดกบพวกเรา." ลาดบนน บตรและธดาของเขา คดวา "บดาของพวกเราแต กอน เปนผไมอมดวยการฟงธรรม, แตบดน ใหนมนตภกษมาใหทา สาธยายแลว หามเสยเองเทยว, ชอวาสตวผไมกลวตอมรณะไมม " ดงนแลว ไดรองไห. พวกภกษ ปรกษากนวา " บดนไมเปนโอกาสแลว" จงลกจาก อาสนะหลกไป. อบาสกยงเวลานดหนอยใหลวงไปแลว กลบไดสตถาม ลก ๆ วา "เพราะเหตไร พวกเจาจงคราครวญกนเลา ?" พวกบตรจงบอกวา " พอ พอใหนมนตภกษมาแลว ฟงธรรมอย หามเสยเองเทยว, เมอเปนเชนนน พวกผมจงคดวา ' ชอวาสตวผไมกลว ตอมรณะไมม ' ดงน จงคราครวญ." อ. กพระผเปนเจาทงหลาย ไปไหนเสย ? บตร. พอ พระผเปนเจาทงหลาย ทานพดกนวา ' ไมเปน โอกาส ' ลกจากอาสนะหลกไปแลว. อ. พอมไดพดกบพระผเปนเจา. บตร. ถาเชนนน พอพดกบใคร ? เทวดาประดบรถ ๖ คน นามาจากเทวโลก ๖ ชน พกอยใน อากาศ ตางเปลงเสยงวา ' ขอทานจงยนดในเทวโลกของขาพเจา ขอทาน จงยนดในเทวโลกของขาพเจา,' พอพดกบเทวดาเหลานน [ตางหาก]. บตร. พอ รถทไหน ? พวกผมไมเหน.


อ. กดอกไมทรอยเปนพวงเพอพอมไหม ? บตร. ม พอ. อ. เทวโลกชนไหน ? ควรเปนทรนรมย. บตร. ภพดสต อนเปนทประทบอยของพระโพธสตวทกพระองค ของพระพทธมารดา และของพระพทธบดา เปนทรนรมยซ พอ. อ. ถากระนน พวกเจาจงเสยงวา ขอพวงดอกไม จงคลองท รถมาจากภพดสต,' ดงนแลว เหวยงพวงดอกไมไปเถอะ. บตรเหลานนไดเหวยงไปแลว. พวงดอกไมนน ไดคลองทแอกรถ หอยลงในอากาศ. มหาชนเหนแตพวงดอกไมนน หาเหนรถไม. อบาสก พดวา " เจาทงหลายเหนพวงดอกไมนนไหม ?" เมอบตรตอบวา " เหนจะ." จงกลาววา "พวงดอกไมนน หอยทรถซงมาจากดสต, เราจะไปสภพดสต, พวกเจาอยาวตกไปเลย, พวกเจามความปรารถนาจะ เกดในสานกเรา กจงทาบญทงหลาย ตามทานองทเราทาแลวเถด" ดงน แลว ทากาละ ดารงอยบนรถทมาจากภพดสต. อตภาพของเขาสง ประมาณ ๓ คาวต ประดบดวยอลงการหนกได ๖๐ เลมเกวยน เกดใน ทนใดนนเอง, นางอปสรพนหนงแวดลอมแลว. วมานแกวประมาณ ๒๕ โยชนปรากฏแลว. พระศาสดา ตรสถามภกษแมเหลานน ผมาถงวหารแลวโดยลาดบ วา "ภกษทงหลาย อบาสกไดฟงธรรมเทศนาแลวหรอ ?" ภ. ฟงแลว พระเจาขา แตอบาสก ไดหามเสยในระหวางนนแล วา 'ขอทานจงรอกอน,' ลาดบนน บตรและธดาของอบาสกนน คราครวญกนแลว, พวกขาพระองคปรกษากนวา "บดนไมเปนโอกาส,'


จงลกจากอาสนะออกมา. ศ. ภกษทงหลาย อบาสกนนหาไดกลาวกบพวกเธอไม, กเทวดา ประดบรถ ๖ คน นามาจากเทวโลก ๖ ชน เธอเชญอบาสกนนแลว, เธอไมปรารถนาจะทาอนตรายแกการแสดงธรรม จงกลาวกบเทวดา เหลานน. ภ. อยางนนหรอ ? พระเจาขา. ศ. อยางนน ภกษทงหลาย. ภ. บดนเขาเกดแลว ณ ทไหน ? ศ. ในภพดสต ภกษทงหลาย. ภ. ขาแตพระองคผเจรญ อบาสกนน เทยวชนชมในทามกลาง ญาตในโลกนแลว เกดในฐานะเปนทชนชมนนแลอกหรอ ? พระศาสดา ตรสวา "อยางนน ภกษทงหลาย เพราะคนผไม ประมาทแลวทงหลาย เปนคฤหสถกตาม เปนบรรพชตกตาม ยอม บนเทงในททงปวงทเดยว" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา ๑๒. อธ โมทต เปจจ โมทต กตปโ อภยตถ โมทต โส โมทต โส ปโมทต ทสวา กมมวสทธมตตโน. "ผทาบญไวแลว ยอมบนเทงในโลกน ละไป แลว กยอมบนเทง ยอมบนเทงในโลกทงสอง เขา เหนความหมดจดแหงกรรมของตน ยอมบนเทง, เขายอมรนเรง."


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา กตปโ เปนตน ความวา บคคล ผทากศลมประการตาง ๆ ยอมบนเทง ดวยความบนเทงเพราะกรรม ในโลกนวา "กรรมชวเราไมไดทาลาย, กรรมดเราทาแลวหนอ," ละ ไปแลว ยอมบนเทง ดวยความบนเทงเพราะวบาก, ชอวา ยอมบนเทง ในโลกทงสองอยางน. บทวา กมมวสทธ เปนตน ความวา แมธมมกอบาสกเหนกรรม อนหมดจด ลอ ความถงพรอมแหงบญกรรมของตนแลวกอนแตจะทา กาลกรยา ยอมบนเทงแมในโลกน, ทากาละแลว บดนกยอมบนเทง คอยอมบนเทงยงแท แมในโลกหนา. ในกาลจบคาถาชนเปนอนมาก ไดเปนพระอรยบคคลพระโสดาบน เปนตน. พระธรรมเทศนาไดมประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองธมมกอบาสก จบ.


๑๒. เรองพระเทวทต [๑๒]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเทวทต ตรสพระธรรมเทศนานวา "อธ ตปปต เปจจ ตปปต" เปนตน

เจาศากยะ ๖ พระองคทรงผนวช เรองพระเทวทต พระศาสดาตรสชาดกทงหมด ททรงปรารภ พระเทวทตใหพสดารแลว ตงแตเวลาผนวชถงถกแผนดนสบ. กความยอ ในเรองพระเทวทตน ดงตอไปน :- เมอพระศาสดา ทรงอาศยนคมชออนปะยะแหงมลลกษตรย ประทบ อย.ทอนปยอมพวนนนแล, ในวนรบพระลกษณะแหงพระตถาคตนนเทยว ตระกลพระญาตแปดหมนมอบพระโอรสแปดหมนให ดวยคาวา "สทธตถ- กมาร จงเปนพระราชากตาม เปนพระพทธเจากตาม, จกมกษตรยเปน บรวารเทยวไป," เมอพระโอรสเหลานนผนวชแลวโดยมาก, เหลา พระญาตเหนศากยะ ๖ พระองคน คอ ภททยราชา อนรทธะ อานนทะ ภค กมพละ เทวทต ยงมไดผนวชจงสนทนากนวา "พวกเรายงใหลก ๆ ของตนบวชได, ศากยะทง ๖ น ชะรอยจะไมใชพระญาตกระมง ? เพราะฉะนน จงมไดทรงผนวช." ครงนน เจามหานามศากยะ เขาไปหาเจาอนรทธะ ตรสวา "พอ ผออกบวชจากตระกลของเรายงไมม, นองจกบวช หรอวา พจกบวช," กเจาอนรทธกมารนน เปนกษตรยผสขมาล มโภคะสมบรณ แมคาวา


"ไมม" พระองคกไมเคยทรงสดบ. จรงอย วนหนงเมอกษตรย ๖ พระองค นน ทรงเลนกฬาลกขลบอย, เจาอนรทธะทรงปราชยดวยขนมแลว สง (คน) ไปเพอตองการขนม. คราวนน พระมารดาของทานทรงจดขนม สงไป. กษตรยทงหกเสวยแลวทรงเลนกนอก. เจาอนรทธะนนแล เปน ฝายแพราไป. สวนพระมารดา เมอพระองคสงคนไป ๆ กสงขนมไป ถง ๓ ครง ในวาระท ๔ สงไปวา "ขนมไมม." พระกมารทรงสาคญ วา "ขนมแมน จกเปนขนมประหลาดชนดหนง" เพราะไมเคยทรงได ยนคาวา "ไมม" จงสงคนไปวา " จงนาขนมไมมนนแลมาเถอะ ." ฝายพระมารดาของทาน เมอเขาทลวา " ขาแตพระแมเจา ได ยนวา พระองคจงประทานขนมไมม," จงทรงพระดารวา "ลกของเรา ไมเคยไดยนบทวา 'ไมม,' แตเราจกใหรความนนดวยอบายน" จงทรง ปดถาดทองคาเปลาดวยถาดทองคาอนแลวสงไป. เหลาเทวดาทรกษาพระนครคดวา " เจาอนรทธศากยะไดถวายภต อนเปนสวนตวแดพระปจเจกพทธเจานามวาอปรฏฐะ ในคราวทตนเปน นายอนนภาระ ทรงทาความปรารถนาไววา ' ขอขาพเจาจงอยาไดสดบ คาวา 'ไมม,' อยารสถานทเกดแหงโภชนะ,' ถาวาเจาอนรทธะน จก ทรงเหนถาดเปลาไซร, พวกเรากจกไมไดเขาไปสเทวสมาคม, ทงศรษะ ของพวกเรากจะพงแตก ๗ เสยง." ทนน จงไดทาถาดนนใหเตมดวย ขนมทพย เมอถาดนนพอเขาวางลงทสนามเลนขลบแลวเปดขน, กลน ขนมกตงตลบไปทวทงพระนคร. ชนขนม แตพอกษตรยทงหกหยบ เขาไปในพระโอฐเทานน กแผซานไปทวประสาทรบรสทงเจดพน. พระกมารนนทรงพระดารวา "เราคงจะไมเปนทรกของพระมารดา,


พระมารดาจงไมทรงปรงชอขนมไมมนประทานเรา ตลอดเวลาถงเพยงน, ตงแตนไป เราจกไมกนขนมอน," ดงนแลว เสดจไปสตาหนก ทลถาม พระมารดาวา "เจาแม หมอมฉนเปนทรกของเจาแมหรอไมเปนทรก ?" ม. พอ พอยอมเปนทรกยงของแม เสมอนนยนตาของคนมตา ขางเดยว และเหมอนดวงใจ (ของแม ) ฉะนน. อ. เมอเชนนน เหตไร เจาแมจงไมทรงปรงขนมไมม ประทาน แกหมอนฉนตลอดเวลาถงเพยงนเลา เจาแม. พระนางรบสงถามมหาดเลกคนสนทวา "ขนมอะไร ๆ มอยใน ถาดหรอ พอ. เขาทลวา " ขาแตพระแมเจา ถาดเตมเปยมดวยขนม, ชอวาขนมเหนปานน กระหมอมฉนกยงไมเคยเหนแลว." พระนางทรง พระดารวา "บตรของเราจกเปนผมบญ มอภนหารไดทาไวแลว, เทวดา ทงหลายจกใสขนมใหเตมถาดสงไปแลว. ลาดบนนพระโอรสจงทลพระ- มารดาวา "เจาแม ตงแตนไป หมอมฉนจกไมเสวยขนมอน, ขอเจาแม พงปรงแตขนมไมมอยางเดยว." ตงแตนนมา แมพระนาง เมอพระกมาร นนทลวา "หมอมฉนตองการเสวยขนม" กทรงครอบถาดเปลานนแล ดวยถาดอน สงไปประทานพระกมารนน. เทวดาทงหลายสงขนมทพย ถวายพระกมารนนตลอดเวลาททานเปนฆราวาส.๑

เจาทงสองสนทนากนถงเรองบวชและการงาน พระกมารนนเมอไมทรงทราบแมคามประมาณเทาน จกทรงทราบ ถงการบวชไดอยางไร ? เพราะฉะนน พวกกมารจงทลถามพระภาดาวา การบวชนเปนอยางไร ?" เมอเจามหานามตรสวา "ผบวช ตองโกนผม ๑. อคารมชเฌ วส. ประทบอยในทามกลางเรอน.


และหนวด ตองนงหมผากาสายะ ตองนอนบนเครองลาดดวยไม หรอ บนเตยงทถกดวยหวาย เทยวบณฑบาตอย, นชอวาการบวช." จงทลวา " เจาพ หมอมฉนเปนสขมาลชาต, หมอมฉนจกไมสามารถบวชได." เจามหานามตรสวา "พอ ถาอยางนน พอจงเรยนการงานอยเปน ฆราวาสเถด, กในเราทงสองจะไมบวชเลยสกคนไมควร ." ขณะนน อนรทธกมารทลถามเจาพวา " ชอวาการงานน อยางไร ?" กลบตรผไมรแมสถานทเกดแหงภต จกรจกการงานได อยางไร ?

เจาศากยะทง ๓ สนทนากนถงทเกดแหงภต กวนหนง การสนทนาเกดขนแกกษตรย ๓ องควา " ชอวาภต เกดขนทไหน ?" กมพลกมาร รบสงวา "เกดขนในฉาง ." ครงนน ภททยกมาร ตรสคานกมพลกมารนนวา " ทานยงไมทราบทเกดแหง ภต, ชอวาภต ยอมเกดขนทหมอขาว." อนรทธะตรสแยงวา "ถง ทานทงสองกยงไมทรงทราบ, ธรรมดาภต ยอมเกดขนในถาดทองคา ประมาณศอกกา." ไดยนวา บรรดากษตรย ๓ องคนน วนหนง กมพลกมาร ทรง เหนเขาขนขาวเปลอกลงจากฉาง กเขาพระทยวา "ขาวเปลอกเหลาน เกดขนแลวในฉางนนเอง." ฝายพระภททยกมาร วนหนง ทรงเหนเขาคดภตออกจากหมอขาว กเขาพระทยวา "ภตเกดขนในหมอขาวนนเอง." สวนอนรทธกมาร ยงไมเคยทรงเหนคนซอมขาว คนหงขาว หรอ


คนคดขาว, ทรงเหนแตขาวทเขาคดแลวตงไว เฉพาะพระพกตรเทานน. ทานจงทรงเขาพระทยวา "ภตเกดในถาด ในเวลาทตองการบรโภค." กษตรยทง ๓ พระองคนน ยอมไมทรงทราบแมทเกดแหงภต ดวย ประการอยางน. เพราะฉะนน อนรทธกมารนจงทลถามวา " ขนชอวา การงานนเปนอยางไร ? ครนไดทรงฟงกจการทฆราวาสจะพงทาประจาป มอาทวา " เบองตนตองใหไถนา," จงตรสวา "เมอไร ทสดแหง การงานทงหลายจกปรากฏ, เมอไร หมอมฉนจงจกมความขวนขวาย นอย ใชสอยโภคะไดเลา" เมอเจามหานามตรสบอกความไมมทสดแหง การงานทงหลายแลว ทลวา " ถาอยางนนขอเจาพนนแล ทรงครอง ฆราวาสเถด หมอมฉนหาตองการดวยฆราวาสนนไม" ดงนแลว เขา เฝาพระมารดา กราบทลวา " เจาแม ขอเจาแมอนญาตหมอมฉนเถด, หมอมฉนจกบวช ." เมอพระนางทรงหามถง ๒ ครง ตรสวา " ถา พระเจาภททยะ พระสหายของลก จกผนวชไซร, ลกจงบวชพรอมดวย ทาวเธอ," จงเขาไปเฝาพระเจาภททยะนน ทลวา " สหาย การบวช ของหมอนฉน เนองดวยพระองคดงนแลวไดยงพระภททยะนนใหทรงยน ยอมดวยประการตาง ๆ. ในวนท ๗ ทรงรบปฏญญา เพอประโยชน จะผนวชกบดวยพระองค.

อบาลออกบวชพรอมดวยศากยะทงหก แตนน กษตรยทงหกองคน คอ ภททยศากยราซ อนรทธะ อานนท ภค กมพละ และเทวทต เปน ๗ ทงอบาลนายภษามาลา ทรงเสวยมหาสมบตตลอด ๗ วน ประดจเทวดาเสวยทพยสมบต, แลว


เสดจออกดวยจตรงคนเสนา ประหนงวาเสดจไปพระอทยาน ถงแดน กษตรยพระองคอนแลว ทรงสงกองทพทงสนใหกลบดวยพระราชอาชญา เสดจยางเขาสแดนกษตรยพระองคอน. ใน ๗ คนนน กษตรย ๖ พระองคทรงเปลองอาภรณของตน ๆ ทาเปนหอแลว รบสงวา "แนะ นายอบาล เชญเธอกลบไปเถอะ, ทรพยเทานพอเลยงชวตของเธอ" ดงนแลว ประทานแกเขา. เขากลงเกลอกราพน แทบพระบาทของ กษตรย ๖ พระองคนน เมอไมอาจลวงอาชญาของกษตรยเหลานน จง ลกขน ถอหอของนนกลบไป. ในกาลแหงชนเหลานนเกดเปน ๒ พวก ปาไดเปนประหนงวาถงซงการรองไห, แผนดนไดเปนประหนงวาถงซง อาการหวนไหว. ฝายอบาลภษามาลาไปไดหนอยหนงกกลบ คดอยางนวา "พวกศากยะดรายนก จะพงฆาเราเสยดวยเขาพระทยวา ' พระกมาร ทงหลายถกเจาคนนปลงพระชนมเสยแลว ดงนกได, กธรรมดาวาศากย กมารเหลานทรงสละสมบตเหนปานน ทงอาภรณอนหาคามไดเหลานเสย ดงกอนเขฬะแลว จกผนวช, กจะปวยกลาวไปไยถงเราเลา ?" ครน คด (ดงน ) แลว จงแกหอของออก เอาอาภรณเหลานนแขวนไวบน ตนไมแลว กลาววา " ผมความตองการทงหลายจงถอเลาเถด" ดงน แลว ไปสสานก ของศากยกมารเหลานน อนศากยกมารเหลานนตรส ถามวา "เพราะเหตอะไร ? เธอจงกลบมา" กกราบทลความนนแลว.

ศากยะทงหกบรรลคณพเศษ ลาดบนน ศากยกมารเหลานน ทรงพาเขาไปสสานกพระศาสดา


ถวายบงคมพระผมภาคเจาแลว กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคทงหลาย ชอวาเปนพวกศากยะ มความถอตวประจา (สนดาน), ผนเปนคนบาเรอของพวกขาพระองค ตลอดราตรนาน, ขอพระองค โปรดใหผนบวชกอน, ขาพระองคทงหลาย จกทาสามจกรรมมการ อภวาทเปนตนแกเขา, ความถอตวของขาพระองค จกสรางสนไปดวย อาการอยางน," ดงนแลว ใหอบาลนนบวชกอน, ภายหลงตวจงไดทรง ผนวช. บรรดาศากยภกษ ๖ รปนนทานพระภททยะไดเปนพระอรหนต เตวชโช๑ โดยระหวางพรรษานนนนเอง. ทานพระอนรทธะเปนผมจกษ เปนทพย ภายหลงทรงสดบมหาปรสวตกกสตร๒ ไดบรรลพระอรหตแลว. ทานพระอานนท ไดตงอยในโสดาปตตผลแลว. พระภคเถระและพระ- กมพลเถระ ภายหลงเจรญวปสสนาไดบรรลพระอรหต. พระเทวทตได บรรลฤทธอนเปนของปถชน.

พระเทวทตแสดงฤทธแกอชาตสตรราชกมาร ในกาลตอมา เมอพระศาสดาประทบอยในกรงโกสมพ, ลาภและ สกการะเปนอนมาก เกดขนแดพระตถาคตพรอมดวยพระสงฆสาวก. มนษยทงหลายในกรงโกสมพนน มมอถอผาและเภสชเปนตน เขาไป สวหารแลว ถามกนวา "พระศาสดาประทบอยทไหน ? พระสารบตร- เถระอยทไหน ? พระมหาโมคคลลานเถระอยทไหน ? พระมหากสสป- เถระอยทไหน ? พระภททยเถระอยทไหน ? พระอนรทธเถระอยท ไหน ? พระอานนทเถระอยทไหน ? พระภคเถระอยทไหน ? พระ- ๑. วชชา ๓ คอ ปพเพนวาสานสสตญาณ ๑ จตปปาตญาณ ๑ อาสวกขยญาณ ๑. ๒. อง. อฏฐก. ๒๓/ ๓๒๓.


กมพสเถระอยทไหน ?" ดงนแลว เทยวตรวจดทนงแหงอสตมหาสาวก. ชอวาผถามวา " พระเทวทตเถระนงหรอยนทไหน ?" ดงน ยอมไมม. พระเทวะทตนนจงคดวา " เราบวชพรอมกบดวยศากยะเหลานเหมอนกน. แมศากยะเหลาน เปนขตตยบรรพชต, แมเรากเปนขตตยบรรพชต. พวกมนษยมมอถอลาภและสกการะแสวงหาทานเหลานอย, ผเอยถงชอ ของเราบางมไดม, เราจะสมคบกบใครหนอแล๑ พงยงใครใหเลอมใสแลว ยงลาภและสกการะใหเกดแกเราได." ทนน ความตกลงใจนมแกเธอวา " พระเจาพมพสารน พรอมกบบรวาร ๑ นหต ทรงดารงอยในโสดา- ปตตผลแลว ดวยการเหนครงแรกนนแล, เราไมอาจจะสมคบกบพระ- ราชานนได. แมกบพระเจาโกศล เรากไมสามารถจะสมคบได, สวนพระ- อชาตสตรกมาร พระโอรสของพระราชานแล๒ ยงไมรคณเเละโทษของ ใคร ๆ, เราจกสมคบกบกมารนน." พระเทวทตนนออกจากกรงโกสมพ ไปสกรงราชคฤห นฤมตเพศเปนกมารนอย พนอสรพษ ๔ ตวทมอและ เทาทงส, ตวหนงทคอ, ตวหนงทาเปนเทรดบนศรษะ, ตวหนงทา เฉวยงบา, ลงจากอากาศดวยสงวาลงน นงบนพระเพลาของอชาตสตร- กมาร, เมอพระกมารนนทรงกลวแลว ตรสวา " ทานเปนใคร ?" จงถวายพระพรวา " อาตมะ คอเทวทต," เพอจะบรรเทาความกลวของ พระกมาร จงกลบอตภาพนน เปนภกษทรงสงฆาฏ บาตร และจวร ยนอยเบองหนา ยงพระกมารนนใหทรงเลอมใส ยงลาภและสกการะให เกดแลว. ๑. เอกโต หตวา. ๒. หมายถงพระเจาพมพสารผครองมคธรฐ.


พระเทวทตพยายามฆาพระพทธเจา พระเทวทตนน อนลาภและสกการะครอบงาแลว ยงความคดอน ลามกใหเกดขนวา "เราจกบรหารภกษสงฆ" ดงนแลว เสอมจากฤทธ พรอมดวยจตตปบาทแลว ถวายบงคมพระศาสดาซงกาลงทรงแสดงธรรม แกบรษทพรอมดวยพระราชา ในพระเวฬวนวหาร ลกจากอาสนะแลว ประคองอญชล กราบทลวา " พระเจาขา เวลานพระผมพระภาคเจา ทรงชราแกเฒาแลว, ขอพระผมพระภาคเจาจงทรงเปนผขวนขวายนอย ประกอบเนอง ๆ ซงธรรมเครองอยสบายในทฏฐธรรมเถด, หมอมฉน จกบรหารภกษสงฆ ขอพระองคโปรดมอบภกษสงฆประทานแกหมอม ฉนเถด" ดงนแลว ถกพระศาสดาทรงรกรานดวยเขฬาสกวาทะ๑ ทรง หามแลว, ไมพอใจ ไดผกอาฆาตนในพระตถาคตเปนครงแรกแลวหลก ไป. ครงนน พระผมพระภาคเจา รบสงใหทาปกาสนยกรรมในกรง๒

ราชคฤหแกเธอแลว. เธอคดวา "เดยวนเราถกพระสมณโคดมกาจดเสย แลว, บดน เราจกทาความพนาศแกพระสมณโคดมนน" ดงนแลวจงไป เฝาเจาอชาตสตรกมาร ทลวา "พระกมาร เมอกอนแลมนษยทงหลายม อายยน, บดนอายนอย, กขอทพระองคพงทวงคตเสยตงแตยงเปนพระ- กมาร นนเปนฐานะมอยแล, พระกมาร ถากระนนพระองคจงสาเรจ โทษพระบดาเปนพระราชาเถด, อาตมะสาเรจโทษพระผมพระภาคเจาแลว จกเปนพระพทธเจา," ครนเมอพระกมารนนดารงอยในราชสมบตแลว ไดแตงบรษทงหลายเพอจะฆาพระตถาคต, ครนเมอบรษเหลานนบรรล ๑. ดวยวาทะวา ผบรโภคปจจยดจนาลาย. ๒. กรรมอนสงฆควรประกาศ.


โสดาปตตผลกลบไปแลว, จงขนเขาคชฌกฏเอง กลงศลาดวยจงใจวา "เราเองจกปลงพระสมณโคดมจากชวต" ไดทากรรมคอยงพระโลหตให หอขน, เมอไมอาจฆาดวยอบายแมน จงใหปลอยชางนาฬาครไปอก. เมอ ชางนนกาลงเดนมา, พระอานนทเถระยอมสละชวตของตนถวายพระ- ศาสดา ไดยนขวางหนาแลว. พระศาสดาทรงทรมานชางแลว เสดจออกจากพระนครมาสพระ- วหาร เสวยมหาทานทพวกอบาสกหลายพนนามาแลว ทรงแสดงอน- ปพพกถาโปรดชาวกรงราชคฤหนบได ๑๘ โกฏ ซงประชมกนในวนนน ธรรมาภสมยเกดมแกสตวประมาณแปดหมนสพน. พระผมพระภาคเจา ทรงสดบกถาพรรณนาคณของพระเถระวา "โอ ทานพระอานนทมคณมาก; เมอพระยาชางชอเหนปานนนมาอย, ไดยอมสละชวตของตนยนขวางหนาพระศาสดา" ดงนแลวตรสวา "ภกษ ทงหลาย มใชแตบดนเทานน; ถงในครงกอน อานนทน กยอมสละ ชวตเพอประโยชนแหงเราแลวเหมอนกน" อนภกษทงหลายทลออนวอน แลว จงตรสจลหงสชาดก๑ มหาหงสชาดก๒ และกกกฎกชาดก.๓

กรรมชวของพระเทวทตปรากฏแกมหาชน กรรมแมของพระเทวทต เพราะยงพระอชาตสตรกมารใหสาเรจ โทษพระราชา (พระราชบดา ) เสยกด เพราะแตงนายขมงธนกด เพราะกลงศลากด มไดปรากฏเหมอนเพราะปลอยชางนาฬาครเลย. คราว นนแล มหาชนไดโจษจนกนขนวา "แมพระราชากพระเทวทตนนเอง ๑. ชา. ๒๘/๖๘. อรรถกถา. ๘/๒๑๑. ๒. ข. ชา. ๒๘/๗๗. อรรถกถา. ๘/๒๔๒. ๓. ข. ชา. ๒๗/๑๔๕. อรรถกถา. ๔/๓๓๕ เรองกกการชาดก.


เปนผใหสาเรจโทษเสย. แมนายขมงธนกพระเทวทตนนเองแตงขน, แม ศลากพระเทวทตเหมอนกนกลงลง, และบดนเธอกไดปลอยชางนาฬาคร, พระราชาทรงเทยวคบคนลามกเหนปานน." พระราชาทรงสดบถอยคา ของมหาชนแลว จงใหนาสารบ ๕๐๐ คนมา มไดเสดจไปยงทอปฏฐาก ของพระเทวทตนนอก. ถงชาวพระนครกมไดถวายแมวตถมาตรวาภกษา แกเธอซงเขาไปยงสกล.

พระเทวทตทลขอวตถ ๕ ประการ พระเทวทตนน เสอมจากลาภและสกการะแลว ประสงคจะเลยง ชวตดวยการหลอกลวง จงเขาไปเฝาพระศาสดา ทลขอวตถ๑ ๕ ประการ อนพระผมพระภาคเจา ทรงหามวา " อยาเลย เทวทต ผใดปรารถนา, ผนนกจงเปนผอยปาเถด" ดงนแลว ทลวา "ผมอาย คาพดของใคร จะงาม ของพระตถาคตหรอของขาพระองค ? กขาพระองคกลาวดวย สามารถขอปฏบตอยางอกฤษฏอยางนวา ' พระเจาขา ดงขาพระองคขอ ประทานโอกาส ขอภกษทงหลายจงเปนผอยปา เทยวบณฑบาต ทรงผา บงสกล อยโคนไม อยาพงฉนปลาและเนอจนตลอดชวต," แลวกลาววา "ผใดใครจะพนจากทกข, ผนนจงมากบเรา" ดงนแลว หลกไป. ภกษ บางพวกบวชใหม มความรนอย ไดสดบถอยคาของพระเทวทตนนแลว ชกชวนกนวา "พระเทวทตพดถก พวกเราจกเทยวไปกบพระเทวทตนน" ดงนแลว ไดสมคบกบเธอ. ๑. ว. จล. ๗/๑๙๑.


พระเทวทตทาลายสงฆ พระเทวทตนน ยงชนผเลอมใสในของเศราหมองใหเขาใจ ดวย วตถ ๕ ประการนน พรอมดวยภกษ ๕๐๐ รปใหเทยวขอ (ปจจย) ในสกลทงหลายมาบรโภค พยายามเพอทาสายสงฆแลว. เธออนพระผม พระภาคเจา ตรสถามวา " เทวทต ไดยนวา เธอพยายามเพอทาลาย สงฆ เพอทาลายจกร จรงหรอ ?" ทลวา " จรง พระผมพระภาค." แมพระองคทรงโอวาทดวยพระพทธพจนมอาทวา " เทวทต การทาลาย สงฆมโทษหนกแล" กมไดเชอถอพระวาจาของพระศาสดาหลกไปแลว, พบทานพระอานนทซงกาลงเทยวไปบณฑบาตในกรงราชคฤห จงกลาววา " อานนท ผมอาย ตงแตวนนเปนตนไป ขาพเจา จกทาอโบสถ จกทา สงฆกรรมเวนจากพระผมพระภาคเจา เวนจากภกษสงฆ." พระเถระกราบทลความนนแดพระผมพระภาคเจา. พระศาสดาทรง ทราบความนนแลว เกดธรรมสงเวช ทรงปรวตกวา " เทวทตทากรรม เปนเหตใหตนไหมในอเวจ อนเกยวถงความฉบหายแกสตวโลกทงเทว- โลก" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา "กรรมทงหลายทไมดและไมเปนประโยชนแก ตน ทาไดงาย กรรมใดแลเปนประโยชนดวย ดดวย กรรมนนแลทาไดยากอยางยง." ทรงเปลงพระอทานนอกวา "กรรมดคนดทาไดงาย กรรมดคนชวทาไดยาก กรรมชวคนชวทาไดงาย กรรมชวพระอรยเจา


ทงหลายทาไดยาก.๑" ครงนนแล พระเทวทตนง ณ สวนขางหนงพรอมดวยบรษทของ ตน ในวนอโบสถ กลาววา " วตถ ๕ ประการเหลาน ยอมชอบใจ แกผใด, ผนนจงจบสลาก" เมอพวกภกษวชชบตร ๕๐๐ รป ผบวช ใหม ยงไมรจกธรรมวนยทพระผมพระภาคเจาทรงทาทวถง จบสลากกน แลว, ไดทาลายสงฆ พาภกษเหลานนไปสคยาสสประเทศ.

อครสาวกทงสองชกจงภกษกลบเขาพวกได พระศาสดา ทรงสดบความทพระเทวทตนนไปแลว ณ ทนน จง ทรงสงพระอครสาวกทงสองไป เพอประโยชนแกการนาภกษเหลานนมา. พระอครสาวกทงสองนนไป ณ ทนนแลว พราสอนอยดวยอนสาสนเนอง ในอาเทศนาปาฏหารย และอนสาสนอนเนองในอทธปาฏหารย ยงภกษ เหลานนใหดมอมตธรรมแลว ไดพามาทางอากาศ. ฝายพระโกกาลกะแล กลาววา "เทวทตผมอาย ลกขนเถด, พระ- สารบตรและพระโมคคลลานะ นาเอาภกษเหลานนไปหมดแลว, ผมบอก ทานแลวไมใชหรอวา ' ผมอาย ทานอยาไวในพระสารบตรและพระ- โมคคลลานะ, ( เพราะ) พระสารบตรและพระโมคคลลานะมความ ปรารถนาลามก ลอานาจแหงความปรารถนาลามก" ดงนแลว เอาเขา กระแทกททรวงอก (พระเทวทต). โลหตอนไดพลงออกจากปาก พระเทวทตในทนนเอง. ฝายพวกภกษเหนทานพระสารบตร มภกษสงฆแวดลอมมาทาง ๑. ว. จล. ๗/๖๙๕. ข. อ. ๒๕/๑๖๗.


อากาศแลว กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระสารบตร ในเวลาไป มตนเปนท ๒ เทานนไปแลว, บดนมบรวารมากมา ยอม งามแท."

บรพกรรมของพระเทวทต

พระศาสดา ตรสวา " ภกษทงหลาย มใชแตบดนเทานน. แม ในกาลทเธอเกดในกาเนดดรจฉาน บตรของเรา มาสสานกของเรา กยอมงามเหมอนกน " ดงนแลว ไดตรสชาดกนวา๑

"ความจาเรญ ยอมมแกผมศลทงหลาย ผ ประพฤตปฏสนถาร, ทานจงดเนอชอลกขณะ อน หมญาตแวดลอมมาอย, อนง ทานจงดเนอชอกาละน ทเสอมจากญาตทงหลายเทยว" ดงนเปนตน, เมอพวกภกษกราบทลอกวา " ขาแตพระองคผเจรญ ไดทราบวา พระเทวทต ใหพระอครสาวก ๒ องคนงทขางทงสองแลว กลาววา ' เราจะแสดงธรรมดวยพทธลลา' ทากรยาตามอยางพระองค แลว" ตรสวา " ภกษทงหลาย ไมใชแตบดนเทานน, แมครงกอน เทวทตน กพยายามทาตามเยยงอยางของเรา แตไมสามารถ" ดงน แลว ตรสนทจรกากชาดก๒วา "เออก วรกะ ทานยอมเหนนก ชอสวฏฐกะ ซงขานเพราะ มสรอยคอเหมอนนกยง ซงเปนผว ของฉนไหม ? นกสวฏฐกะ ทาเยยงนกทเทยวไป ๑. ข. ชา. ๒๗/๔. อรรถกถา. ๑/๒๑๗. ลกขณชาดก. ๒. ข. ชา. ๒๗/๗๕. อรรถกถา. ๓/๑๙๘. เรอง วรชาดก.


ไดทงในนาและบนบก บรโภคปลาสดเปนนตยนน ถกสาหรายพนตายแลว" ดงนเปนตน, แมวนอน ๆ อก ทรงปรารภกถาเชนนนเหมอนกน ตรส ชาดกทงหลายเปนตนอยางนวา "นกกระไนน เมอจะเจาะซงหมไมทงหลาย ได เทยวไปแลวหนอ ทตนไมมอวยวะเปนไมแหงไมม แกน, ภายหลงมาถงไมตะเคยน ทมแกนเกด แลว ไดทาลายขมองศรษะแลว.๑" ละวา "ไขขอของทาน ไหลออกแลว, กระหมอม ของทาน อนชางเหยยบแลว, ซโครงทกซของทาน อนชางหกเสยแลว คราวนงามหนาละซเพอน๒." ทรงปรารภกถาวา "พระเทวทต เปนผอกตญ," จงตรสชาดกทงหลาย มอาทอกวา "ขาพเจาไดทากจใหทานจนสดกาลงของขาพเจา ทมอยเทยว, ขาแตพระยาเนอ ขาพเจาขอนอบนอม ตอทาน, ขาพเจานาไดอะไร ๆ บางซ, ขอทเจา อยในระหวางฟนของเรา ผมโลหตเปนภกษา ทา กรรมหยาบชาเปนนตย ยงเปนอยได กเปนลาภ มากอยแลว๓." ทรงปรารภความตะเกยกตะกาย เพอจะฆา (พระองค) ของพระ- ๑.ข. ชา. ๒๗/๗๗. อรรถกถา. ๓/๒๑๕. กนทคลกชาดก. ๒. ข. ชา. ๒๗/๔๖. อรรถกถา. ๒ ๓๘๔. วโรจนชาดก. ๓. ข. ชา. ๒๗/๑๓๓. อรรถกถา. ๔/๒๕๘. ชวสกณชาดก.


เทวทตนนอก ตรสชาดกทงหลายเปนตนวา "ดกอนไมมะลน ขอทเจากลงมาน กวางร แลว, เราจกไปยงไมมะลนตนอน เพราะวาผลของ เจา เราไมชอบใจ๑" เมอกถายงเปนไปอยอกวา "พระเทวทตเสอมแลวจากผล ๒ ประการ คอ จากลาภและสกการะประการหนง จากสามญผลประการหนง," พระผม- พระภาคเจา ตรสวา " ภกษทงหลาย มใชแตบดนเทานน, แมครงกอน เทวทตกเสอมแลวเหมอนกน " ดงนแลว ตรสชาดกทงหลายเปนตนวา "ตาทงสองแตกแลว, ผากหายแลว, และ เพอนบานกบาดหมางกน, ผวและเมยสองคนนน มการงานเสยหายแลวทงสองทาง คอ ทงทางนา ทงทางบก๒." พระศาสดา เมอประทบอยกรงราชคฤห ทรงปรารภพระเทวทต ตรสชาดกเปนอนมาก ดวยประการอยางนนแลว เสดจ ( ออก ) จากกรง ราชคฤหไปสเมองสาวตถ ประทบอยในพระเชตวนมหาวหาร.

พระเทวทตใหสาวกนาไปเฝาพระศาสดา ฝายพระเทวทตแล เปนไขถง ๙ เดอน, ในกาลสดทาย ใคร จะเฝาพระศาสดา จงบอกพวกสาวกของตนวา " เราใครจะเฝาพระ- ศาสดา, ทานทงหลายจงแสดงพระศาสดานนแกเราเถด," เมอสาวก เหลานนตอบวา " ทานในเวลาทยงสามารถ ไดประพฤตเปนคนมเวร ๑. ข. ชา. ๒๗/๗. อรรถกถา. ๑/๒๖๑. กรงคมคชาดก. ๒. ข. ชา. ๒๗/๔๕. อรรถกถา. ๒/๒๗๔. อภโตภฏฐชาดก.


กบพระศาสดา, ขาพเจาทงหลายจกนาทานไปในทพระศาสดาประทบอย ไมได." จงกลาววา " ทานทงหลายอยาใหขาพเจาฉบหายเลย ขาพเจา ทาอาฆาตในพระศาสดา, แตสาหรบพระศาสดาหามความอาฆาตในขาพเจา แมประมาณเทาปลายผมไม," จรงอย พระผมพระภาคเจานน ทรงมพระทยสมาเสมอในบคคลทวไป คอใน นายขมงธน ในพระเทวทต ในโจรองคลมาล ใน ชางธนบาล และในพระราหล. เพราะฉะนน พระเทวทตจงออนวอนแลว ๆ เลา ๆ วา "ขอทาน ทงหลาย จงแสดงพระผมพระภาคเจาแกขาพเจา." ทนน สาวกเหลานน จงพาพระเทวทตนนออกไปดวยเตยงนอย ภกษทงหลายไดขาวการมา ของพระเทวทตนน จงกราบทลพระศาสดาวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาววา พระเทวทตมาเพอประโยชนจะเฝาพระองค. " พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย เทวทตนนจกไมไดเหนเราดวยอตภาพนน." นยวา พวก ภกษยอมไมไดเหนพระพทธเจาอก จาเดมแตกาลทขอวตถ ๕ ประการ, ขอนยอมเปนธรรมดา, พวกภกษกราบทลวา " พระเทวทตมาถงทโนน และทโนนแลว พระเจาขา." ศ. เทวทตจงทาสงทตนปรารถนาเถอะ, (แตอยางไรเสย) เธอกจก ไมไดเหนเรา. ภ. ขาแตพระองคผเจรญ พระเทวทตมาถงทประมาณโยชนหนง แตทนแลว, (และทลตอ ๆ ไปอกวา) มาถงกงโยชนแลว, คาพยต หนงแลว, มาถงทใกลสระโบกขรณแลว พระเจาขา.


ศ. แมหากเทวทตจะเขามาภายในพระเชตวน, กจกไมไดเหนเรา เปนแท.

พระเทวทตถกธรณสบ พวกสาวกพาพระเทวทตมา วางเตยงลงรมฝงสระโบกขรณใกล พระเชตวนแลว ตางกลงไปเพอจะอาบนาในสระโบกขรณ. แมพระเทวทตแล ลกจากเตยงแลวนงวางเทาทงสองบนพนดน เทาทงสองนนกจมแผนดนลง. เธอจมลงแลวโดยลาดบเพยงขอเทา, เพยงเขา, เพยงเอว, เพยงนม, จนถงคอ, ในเวลาทกระดกคางจดถง พนดน ไดกลาวคาถานวา "ขาพระองคขอถงพระพทธเจาพระองคนน ผ เปนบคคลเลศ เปนเทพยงกวาเทพ เปนสารถ ฝกนรชน มพระจกษรอบคอบ มพระลกษณะ แต ละอยาง) เกดดวยบญตงรอย๑ วาเปนทพง ดวย กระดกเหลานพรอมดวยลมหายใจ." นยวา "พระตถาคตเจาทรงเหนฐานะน จงโปรดใหพระเทวทต บวช. กถาพระเทวทตนน จกไมไดบวชไซร, เปนคฤหสถ จกได ทากรรมหนก, จกไมไดอาจทาปจจยแหงภพตอไป, กแลครนบวชแลว จกทากรรมหนกกจรง, ( ถงดงนน ) กจะสามารถทาปจจยแหงภพตอไป ได" เพราะฉะนน พระศาสดาจงโปรดใหเธอบวชแลว. ๑. สตปญลกขณนตสเตน ปญกมเมน นพพตตเอเกกลกขณนต อตโถ.


พระเทวทตเกดในอเวจถกตรงดวยหลาวเหลก จรงอย พระเทวทตนน จกเปนพระปจเจกพทธเจา นามวา อฏฐสสระ ในทสดแหงแสนกลปแตกลปน พระเทวทตนนจมดนไปแลว เกดในอเวจ. และเธอเปนผไหวตงไมได ถกไฟไหมอย เพราะเปนผผด ในพระพทธเจาผไมหวนไหว. สรระของเธอสงประมาณ ๑๐๐ โยชน เกดในกนอเวจซงมประมาณ ๓๐๐ โยชน, ศรษะสอดเขาไปสแผนเหลก ในเบองบน จนถงหมวกห, เทาทงสองจมแผนดนเหลกลงไปขางลาง จนถงขอเทา, หลาวเหลกมปรมาณเทาลาตาลขนาดใหญ ออกจากฝา ดานหลง แทงกลางหลงทะลหนาอก ปกฝาดานหนา, อกหลาวหนง ออกจากฝาดานขวา แทงสขางเบองขวา ทะลออกสขางเบองซาย ปกฝา ดานซาย, อกหลาวหนง ออกจากแผนขางบน แทงกระหมอมทะลออก สวนเบองตา ปกลงสแผนดนเหลก. พระเทวทตนน เปนผไหวตงไมได อนไฟไหมในอเวจนน ดวยประการอยางน.

เมอกอนพระเทวทตกประพฤตผดในพระศาสดา ภกษทงหลาย สนทนากนวา "พระเทวทตถงฐานะประมาณเทาน ไมทนไดเฝาพระศาสดา จมลงสแผนดนแลว." พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย เทวทตประพฤตผดในเรา จมดนลงไปในบดนเทานน หามได, แมครงกอน เธอกจมลงแลวเหมอนกน," เพอจะทรงแสดง ความทบรษหลงทาง อนพระองคปลอบโยนแลว ยกขนหลงของตนแลว ใหถงทอนเกษมแลว กลบมาตดงาทงหลายอกถง ๓ ครง อยางนคอ ทปลาย ททามกลาง ทโคน ในวาระท ๓ เมอกาวลวงคลองจกษแหง


มหาบรษแลว กจมแผนดน ในกาลทพระองคเปนพระยาชาง จงตรส ชาดกนเปนตนวา๑

"หากจะใหแผนดนทงหมดแกคนอกตญ ผเพงโทษเปนนตย กไมยงเขาใหยนดไดเลย. เมอกถาตงขนแลวเชนนนนนแลแมอก จงตรสขนตวาทชาดก๒ เพอทรง แสดงความทพระเทวทตนน ครงเปนพระเจากลาพประพฤตผดในพระ- องค ผเปนขนตวาทดาบส แลวจมลงสแผนดน และจลลธรรมปาลชาดก๓

เพอทรงแสดง ความทพระเทวทตนน ครงเปนพระเจามหาปตาปะ ประพฤตผดในพระองคผเปนจลลธรรมปาละแลวจมลงสแผนดน. กครนเมอพระเทวทตจมดนไปแลว, มหาชนราเรงยนด ใหยกธง ชยธงปฏากและตนกลวย ตงหมอนาอนเตมแลว เลนมหรสพใหญ ดวย ปรารภวา "เปนลาภของพวกเราหนอ." พวกภกษกราบทลขอความนน แดพระผมพระภาคเจา พระผมพระภาคเจาตรสวา "ภกษทงหลาย เมอพระเทวทตตายแลว มหาชนยนดมใชแตบดนเทานน, แมครงกอน กยนดแลวเหมอนกน," เพอจะทรงแสดงความทมหาชนเปนผยนด ใน เมอพระราชาพระนามวาปงคละ ในนครพาราณสซงดรายหยาบชา ไม เปนทรกของชนทวไปสวรรคตแลว จงตรสปงคลชาดกนเปนตนวา๔

พระโพธสตวกลาวถามวา "ชนทงสน อนพระเจาปงคละเบยดเบยนแลว เมอทาวเธอสวรรคตแลว ชนทงหลาย ยอมเสวย ๑. ข. ชา. ๒๗/๒๓. อรรถกถา. ๒ ๑๒๘. สลวนาคชาดก. ๒.ข. ชา. ๒๗/ ๑๓๗. อรรถกถา. ๔/๒๗๕. ๓. ข. ชา. ๒๗/๑๗๐. อรรถกถา. ๔/๔๕๐. ๔. ข. ชา. ๒๗/๙๒. อรรถกถา. ๓/๓๑๙.


ปต พระเจาปงคละมพระเนตรไมดา ไดเปนทรก ของเจาหรอ ? แนะ นายประต เหตไร ? เจาจง รองไห." นายประตกลาวตอบวา "พระราชา มพระเนตรไมดา หาไดเปนทรก ขอขาพระองคไม ขาพระองคกลวแตการเสดจกลบ มาของพระราชานน ดวยวา พระราชาพระองคนน เสดจไปจากทนแลว พงเบยดเบยนมจจราช มจจ- ราชนนถกเบยดเบยนแลว พงนาพระองคกลบมาทน อก."

ผทาบาปยอมเดอดรอนในโลกทงสอง ภกษทงหลาย ทลถามพระศาสดาวา "ขาแตพระองคผเจรญ บดน พระเทวทตเกดแลว ณ ทไหน ?" พระศาสดาตรสวา "ในอเวจ มหานรก ภกษทงหลาย" ภกษเหลานนกราบทลวา "ขาแตพระองค ผเจรญ พระเทวทตประพฤตเดอดรอนในโลกนแลว ไปเกดในสถานท เดอดรอนนนแลอกหรอ ?" พระศาสดา ตรสวา "อยางนน ภกษทงหลาย ชนทงหลาย จะเปนบรรพชตกตาม เปนคฤหสถกตาม, มปกตอยดวยความประมาท ยอมเดอดรอนในโลกทงสองทเดยว" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา ๑๒. อธ ตปปต เปจจ ตปปต ปาปการ อภยตถ ตปปต ปาป เม กตนต ตปปต ภยโย ตปปต ทคคต คโต


"ผมปกตทาบาป ยอมเดอดรอนในโลกน ละ ไปแลวยอมเดอดรอน เขายอมเดอดรอนใน โลกทงสอง, เขายอมเดอดรอนวา 'กรรมชวเรา ทาแลว,' ไปสทคต ยอมเดอดรอนยงขน ."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน สองบทวา อธ ตปปต ความวา ยอมเดอด รอนในโลกน ดวยเหตเพยงโทมทส ดวยความเดอดรอนเพราะกรรม. บทวา เปจจ ความวา สวนในโลกหนา ยอมเดอดรอนเพราะ ทกขในอบายอนรายแรงยง ดวยความเดอดรอนเพราะวบาก. บทวา ปาปการ ความวา ผทาบาป มประการตาง ๆ. บทวา อภยตถ ความวา ชอวา ยอมเดอดรอนในโลกทงสอง ดวยความเดอดรอน มประการดงกลาวแลวน. สองบทวา ปาป เม ความวา กผมปกตทาบาปนน เมอเดอดรอน ดวยความเดอดรอนเพราะกรรม ชอวายอมเดอดรอน ดวยคดวา "กรรมชวเราทาแลว," ขอนนเปนความเดอดรอนมประมาณเลกนอย; แตเมอเดอดรอน ดวยความเดอดรอนเพราะวบาก ชอวา ไปสทคต ยอมเดอดรองขน คอยอมเดอดรอนเหลอเกน ดวยความเดอดรอน อนหยาบชาอยางยง. ในกาลจบคาถา ชนเปนอนมาก ไดเปนพระอรยบคคล มพระ- โสดาบนเปนตนแลว. เทศนาเปนประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองพระเทวทต จบ.


๑๓. เรองนางสมนาเทว [๑๓]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนาง สมนาเทว ตรสพระธรรมเทศนานวา "อธ นนทต เปจจ นนทต" เปนตน.

อบรมลกหลานใหรบหนาทของตน ความพสดารวา ภกษสองพนรป ยอมฉนในเรอนของอนาถบณฑก- เศรษฐในกรงสาวตถทกวน, ในเรอนของนางวสาขามหาอบาสกากเชนนน. บคคลใด ๆ ในกรงสาวตถ เปนผประสงคจะถวายทาน, บคคลนน ๆ ตองไดโอกาสของทานทงสองนนกอนแลว จงทาได. ถามวา "เพราะเหตไร ?" ตอบวา " เพราะคนอน ๆ ถามวา ' ทานอนาถบณฑกเศรษฐ หรอนางวสาขา มาสโรงทานของทานแลวหรอ" เมอเขาตอบวา " ไมไดมา," ยอมตเตยน แมทานอนบคคลสละทรพยตงแสนแลวทา วา "นชอวาทานอะไร ?" เพราะทานทงสองนน ยอมรจกความ ชอบใจของภกษสงฆและกจอนสมควรแกภกษสงฆ. เมอทานทงสองนน อย, พวกภกษยอมฉนไดตามพอใจทเดยว. เพราะฉะนน ทก ๆ คนท ประสงคจะถวายทาน จงเชญทานทงสองนนไป. ทานทงสองนนยอม ไมไดเพอจะองคาสภกษทงหลายในเรอนของตนดวยเหตน เพราะเหตนน นางวสาขา เมอใครครวญวา "ใครหนอแล ? จกดารงในหนาทของเรา


เลยงภกษสงฆ." เหนธดาของบตรแลว จงตงเขาไวในหนาทของตน. นางองคาสภกษสงฆในเรอนของนางวสาขานน. ถงทานอนาถบณฑกเศรษฐ กตงธดาคนใหญ ชอมหาสภททาไว. กนางมหาสภททานน ทาการขวนขวายแกภกษทงหลายอย (และ) ฟงธรรมอย เปนพระโสดาบนแลว ไดไปสสกลแหงสาม. แตนน ทานอนาถบณฑกะ กตงนางจลสภททา (แทน). แม นางจลสภททานน กทาอยอยางนนเหมอนกน เปนพระโสดาบนแลว กไปสสกลแหงสาม. ลาดบนน ทานอนาถบณฑกะ จงตงธดาคนเลก นามวาสมนาเทว (แทน).

นางสมนาปวยเรยกบดาวานองชาย กนางสมนาเทวนน ฟงธรรมแลว บรรลสกทาคามผล ยงเปน กมารกา (รนสาว) อยเทยว, กระสบกระสายดวยความไมผาสก เหนปานนน ตดอาหาร๑ มความประสงคจะเหนบดา จงใหเชญมา. ทานเศรษฐนน พอไดยนขาวของธดาในโรงทานแหงหนง กมาหาแลว พดวา "เปนอะไรหรอ ? แมสมนา." ธดานน ตอบบดาวา "อะไรเลา ? นองชาย" บ. เจาเพอไปหรอ ? แม. ธ. ไมเพอ นองชาย. บ. เจากลวหรอ ? แม. ธ. ไมกลว นองชาย. น. ๑. อาหารปจเฉท กตวา ทาการเขาไปตดซงอาหาร.


แตพอนางสมนาเทว กลาวไดเพยงเทาน กไดทากาละแลว.

ทานเศรษฐผบดารองใหไปทลพระศาสดา ทานเศรษฐนน แมเปนพระโสดาบน กไมสามารถจะกลนความ โศกอนเกดในธดาได ใหทาการปลง๑ศพของธดาเสรจแลว รองไห ไปสสานกพระศาสดา, เมอพระองค ตรสวา "คฤหบด ทาไม ? ทานจงมทกข เสยใจ มหนาอาบไปดวยนาตา รองไห มาแลว " จง กราบทลวา " นางสมนาเทว ธดาของขาพระองค ทากาละเสยแลว พระเจาขา." ศ. เมอเปนเชนนน เหตไร ? ทานจงโศก, ความตาย ยอม เปนไปโดยสวนเดยวแกสรรพสตว มใชหรอ ? อ. ขาพระองคทราบขอนน พระเจาขา แตธดาของขาพระองค ถงพรอมดวยหรและโอตตปปะเหนปานน, ในเวลาจวนตายนางไมสามารถ คมสตไวไดเลย บนเพอตายไปแลว, ดวยเหตนนโทมนสไมนอย จงเกด แกขาพระองค. ศ. มหาเศรษฐ กนางพดอะไรเลา ? อ. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเรยกนางวา 'เปนอะไร หรอ ? สมนา' ทนน นางกกลาวกะขาพระองควา 'อะไร ? นองชาย' แตนน เมอขาพระองคกลาววา ' เจาเพอไปหรอ ? แม ' กตอบวา ' ไมเพอ นองชาย ' เมอขาพระองคถามวา 'เจากลวหรอ ? แม' กตอบวา ' ไมกลว นองชาย ' พอกลาวไดเทานกทากาละแลว. ๑. สรรกจจ.


ลาดบนน พระผมพระภาคเจา ตรสกะเศรษฐนนวา "มหาเศรษฐ ธดาของทาน จะไดเพอกหามได." อ. เมอเชนนน เหตไร ? นางจงพดอยางนน. ศ. เพราะทานเปนนองนางจรง ๆ (นางจงพดอยางนนกะทาน), คฤหบด กธดาของทานเปนใหญกวาทานโดยมรรคและผล, เพราะทาน เปนเพยงโสดาบน. สวนธดาของทานเปนสกทาคามน ; เพราะนางเปน ใหญโดยมรรคและผล นางจงกลาวอยางนนกะทาน. อ. อยางนนหรอ พระเจาขา. ศ. อยางนน คฤหบด. อ. เวลานนางเกดทไหน พระเจาขา. เมอพระศาสดา ตรสวา " ในภพดสต คฤหบด" ทานเศรษฐ จงกราบทลวา " ธดาของขาพระองค เทยวเพลดเพลนอยในระหวาง หมญาตในโลกน แมไปจากโลกนแลว กเกดในท ๆ เพลดเพลนเหมอน กนหรอ ? พระเจาขา."

คนทาบญยอมเพลดเพลนในโลกทงสอง ทนน พระศาสดาตรสกะเศรษฐนนวา " อยางนน คฤหบด ธรรมดาผไมประมาท เปนคฤหสถกตาม เปนบรรพชตกตาม ยอม เพลดเพลนในโลกนและโลกหนาแท" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา ๑๓. อธ นนทต เปจจ นนทต กตปโ อภยตถ นนทต ป เม กตนต นนทต ภยโย นนทต สคต คโต.


"ผมบญอนทาไวแลว ยอมเพลดเพลนในโลกน, ละไปแลว ยอมเพลดเพลน เขายอมเพลดเพลน ในโลกทงสอง เขายอมเพลดเพลนวา ' เราทาบญ ไวแลว' ไปสสคต ยอมเพลดเพลนยงขน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อธ ความวา ยอมเพลดเพลนในโลกน ดวยความเพลดเพลนเพราะกรรม. บทวา เปจจ ความวา ยอมเพลดเพลนในโลกหนา ดวยความ เพลดเพลนเพราะวบาก. บทวา กตปโ คอ ผทาบญมประการตาง ๆ. บทวา อภยตถ ความวา ยอมเพลดเพลนในโลกน ดวยคดวา " กศลเราทาไวแลว, บาปเราไมไดทา." เมอเสวยวบาก ชอวา ยอม เพลดเพลนในโลกหนา. สองบทวา ป เม ความวา กเมอเพลดเพลนในโลกน ชอวา ยอมเพลดเพลน เหตอาศยความเพลดเพลนเพราะกรรม ดวยเหตเพยง โสมนสเทานนวา "เราทาบญไวแลว." บทวา ภยโย เปนตน ความวา กเขาไปสสคตแลว เมอเสวย ทพยสมบต ตลอด ๕๗ โกฏปบาง ๖๐ แสนปบาง ยอมชอวา เพลดเพลน อยางยงในดสตบร ดวยความเพลดเพลนเพราะวบาก.


ในกาลจบคาถา คนเปนอนมาก ไดเปนอรยบคคลมโสดาบน เปนตนแลว. พระธรรมเทศนา ไดเปนประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองนางสมนาเทว จบ.


๑๔. เรองภกษ ๒ สหาย [๑๔]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ๒ สหาย ตรสพระธรรมเทศนานวา "พหมป เจ สหต ภาสมาโน" เปนตน.

สองสหายออกบวช ความพสดารวา กลบตร ๒ คน ชาวเมองสาวตถ เปนสหาย กน ไปยงวหาร ฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดาแลวละกาม ทงหลาย ถวายชวตในพระศาสนาของพระศาสดา๑ บวชแลว อยใน สานกพระอาจารยและพระอปชฌาย ตลอด ๕ ปแลว เขาไปเฝาพระ- ศาสดา ทลถามถงธระในพระศาสนา ไดฟงวปสสนาธระและคนถธระ โดยพสดารแลว๒, รปหนง กราบทลกอนวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคบวชแลวเมอภายแก ไมสามารถจะบาเพญคนถธระได, แตจะ บาเพญวปสสนาธระ" ดงนแลว ทลใหพระศาสดาตรสบอกวปสสนา จนถงพระอรหต พากเพยรพยายามอย บรรลพระอรหตพรอมกบดวย ปฏสมภทาทงหลาย. ฝายภกษรปนอกน คดวา "เราจะบาเพญคนถธระ" ดงนแลว เรยนพระพทธพจน คอพระไตรปฎกโดยลาดบ กลาวธรรม สวดสรภญญะ ๑. อร ทตวา. ๒. เปนประโยคกรยาปธานนย.


ในสถานทตนไปแลว ๆ. เทยวบอกธรรมแกภกษ ๕๐๐ รป ไดเปน อาจารยของคณะใหญ ๑๘ คณะ. ภกษทงหลาย เรยนพระกมมฏฐานในสานกพระศาสดาแลวไปส ทอยของพระเถระนอกน (รปบาเพญวปสสนา) ตงอยในโอวาทของทาน บรรลพระอรหตแลว นมสการพระเถระเรยนวา "กระผมทงหลายใครจะ เฝาพระศาสดา." พระเถระกลาววา "ไปเถด ผมอาย, ทานทงหลาย จงถวาย บงคมพระศาสดา นมสการพระมหาเถระทง ๘๐ รป ตามคาของเรา, จงบอกกะพระเถระผสหายของเราบางวา ' ทานอาจารยของกระผมทงหลาย นมสการใตเทา" ดงนแลวสงไป. ภกษเหลานนไปสวหาร ถวายบงคม พระศาสดาและนมสการพระอสตมหาเถระแลว ไปสสานกพระคนถกเถระ เรยนวา "ใตเทา ขอรบ ทานอาจารยของพวกกระผม นมสการถง ใตเทา." กเมอพระเถระนอกนถามวา " อาจารยของพวกทานนนเปน ใคร ?" ภกษเหลานนเรยนวา "เปนภกษผสหายของใตเทา ขอรบ." เมอพระเถระ (วปสสกภกษ) สงขาวเยยมอยางนเรอย ๆ อย, ภกษนน (คนถกะ) อดทนอยไดสนกาลเลกนอย ภายหลงไมสามารถ จะอดทนอยได, เมอพวกอาคนตกภกษเรยนวา "ทานอาจารยของพวก กระผมมนสการใตเทา" ดงนแลว จงกลาววา "อาจารยของพวกทาน นนเปนใคร," เมอภกษทงหลายเรยนวา "เปนภกษผสหายของใตเทา ขอรบ" จงกลาววา " กอะไรเลา ? ทพวกทานเรยนในสานกของภกษ นน บรรดานกาย มทฆนกายเปนตน นกายใดนกายหนงหรอ ? หรอ บรรดาปฎก ๓ ปฎกใดปฎกหนงหรอ ? ทพวกทานไดแลว" ดงนแลว


คดวาสหายของเรา ยอมไมรจกคาถาแมประกอบดวย ๔ บท, ถอบงสกล เขาปา แตในคราวบวชแลว ยงไดอนเตวาสกมากมายหนอ, ในกาลทเธอมา เราควรถามปญหาด."

พระเถระทงสองพบกน ในกาลตอมา พระเถระ (วปสสกะ) ไดมาเฝาพระศาสดา, เกบบาตรจวรไวในสานกพระเถระผสหายแลว ไปถวายบงคมพระศาสดา และนมสการพระอสตมหาเถระแลว กกลบมาทอยของพระเถระผสหาย. ลาดบนน พระคนถกเถระนน ใหภกษทงหลายทาวตรแกทานแลว ถอเอาอาสนะมขนาดเทากน นงแลวดวยตงใจวา "จกถามปญหา."

พระศาสดาถามปญหาพระเถระทงสอง ขณะนน พระศาสดา ทรงทราบวา "คนถกภกษน พงเบยด- เบยนบตรของเราผมรปเหนปานนแลวเกดในนรก," ดวยทรงเอนดในเธอ ทาประหนงเสดจเทยวจารกไปในวหาร เสดจถงสถานทเธอทงสองนงแลว ประทบนงเหนอพทธอาสนทเธอจดไว. แทจรง ภกษทงหลายเมอจะนง ในทนน ๆ จดอาสนะสาหรบพระพทธเจากอนแลวจงนง. เพราะเหตนน พระศาสดา จงประทบนงเหนออาสนะทพระคนถกภกษนนจดไวโดยปกต นนแล. กแลครนประทบนงแลว จงตรสถามปญหาในปฐมฌานกะคนถก- ภกษ ครนเมอเธอทลตอบไมได, จงตรสถามปญหาในรปสมาบตและ อรปสมาบตทงแปด ตงแตทตยฌานเปนตนไป พระคนถกเถระกมอาจ ทลตอบไดแมขอเดยว. พระวปสสกเถระนอกน ทลตอบปญหานนได ทงหมด.


ทนน พระศาสดา ตรสถามปญหาในโสดาปตตมรรคกบเธอ. พระคนถกเถระกมสามารถทลตอบได. แตนน จงตรสถามกะพระขณาสพ- เถระ พระเถระกทลตอบได.

พระวปสสกเถระไดรบสาธการ พระศาสดา ทรงชมเชยวา "ดละ ๆ" แลวตรสถามปญหาแมใน มรรคทเหลอทงหลายโดยลาดบ. พระคนถกเถระกมไดอาจทลตอบปญหา ไดสกขอเดยว สวนพระขณาสพ ทลตอบปญหาทตรสถามแลว ๆ ได. พระศาสดาไดประทานสาธการแกพระขณาสพนนในฐานะทงส. เทวดา ทงหมด ตงตนแตภมเทวดา จนถงพรหมโลกและนาคครฑ ไดฟงสาธการ นนแลว กไดใหสาธการ. พวกอนเตวาสกและสทธวหารกของพระคนถกเถระ ไดสดบสาธการ นนแลว จงยกโทษพระศาสดาวา " พระศาสดาทรงทากรรมอะไรน ? พระองคไดประทานสาธการแกพระมหลลกเถระ ผไมรอะไร ๆ ในฐานะ ทงส, สวนทานอาจารยของพวกเรา ผจาทรงพระปรยตธรรมไวไดทงหมด เปนหวหนาภกษประมาณ ๕๐๐ รป พระองคมไดทรงทาแมมาตรวา ความสรรเสรญ."

พดมากแตไมปฏบตกไรประโยชน ลาดบนน พระศาสดา ตรสถามภกษเหลานนวา " ภกษทงหลาย พวกเธอกลาวอะไรกนน ?" เมอภกษเหลานนกราบทลเนอความนนแลว, ตรสวา "ภกษทงหลาย อาจารยของพวกเธอ เชนกบผรกษาโคทงหลาย


เพอคาจางในศาสนาของเรา, สวยบตรของเรา เชนกบเจาของผบรโภค ปญจโครส๑ตามชอบใจ" ดงนแลว ไดภาษตพระคาถาเหลานวา ๑๔. พหมป เจ สหต ภาสมาโน น ตกกโร โหต นโร ปมตโต โคโปว คาโว คณย ปเรส น ภาควา สามสส โหต. อปปมป เจ สหต ภาสมาโน ธมมสส โหต อนธมมจาร ราคจ โทสจ ปหาย โมห สมมปปชาโน สวมตตจตโต อนปาทยาโน อธ วา หร วา ส ภาควา สามสส โหต. "หากวา นรชนกลาวพระพทธพจนอนมประ- โยชนเกอกลแมมาก (แต) เปนผประมาทแลว ไมทา (ตาม) พระพทธพจนนนไซร, เขายอม ไมเปนผมสวนแหงสามญผล๒ เหมอนคนเลยงโค นบโคทงหลายของชนเหลาอน ยอมเปนผไมม สวนแหงปญจโครสฉะนน, หากวา นรชนกลาว พระพทธพจนอนมประโยชนเกอกล แมนอย (แต) เปนผมปกตประพฤตธรรมสมควรแกธรรม ไซร, เขาละราคะ โทสะ และโมหะแลว รชอบ ๑. อนเกดแตโค ๕ อยาง คอ นมสด, นมสม, เปรยง, เนยใส, เนยขน. ๒. ผลคอคณ เครองเปนสมณะ.


มจตหลดพนดแลว หมดความยดถอในโลกนหรอ ในโลกหนา, เขายอมเปนผมสวนแหงสามญผล."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา สหต น เปนชอแหงพระพทธพจน คอพระไตรปฎก, นรชนเขาไปหาอาจารยทงหลาย เลาเรยนพระพทธพจน นนแลว กลาว คอบอก ไดแกแสดงอย ซงพระพทธพจนแมมาก แกชนเหลาอน (แต) หาเปนผทากจอนการกบคคลฟงธรรมนนแลว จะพงทาไม คอไมยงการทาไวในใจใหเปนไป ดวยอานาจแหงไตรลกษณ มอนจจลกษณะเปนตน ชวขณะแมสกวาไกปรบปก, นรชนนน ยอมเปน ผมสวนแหงผลสกวาการทาวตรปฏวตรจากลานกของอนเตวาสกทงหลาย อยางเดยว, แตหาเปนผมสวนแหงคณเครองเปนสมณะไม เหมอนคน เลยงโครกษาโคทงหลายเพอคาจางประจาวน รบไปแตเชาตร เวลาเยน นบมอบใหแกเจาของทงหลายแลว รบเอาเพยงคาจางรายวน, แตไมได เพอบรโภคปญจโครสตามความชอบใจ ฉะนนแล. เหมอนอยางวา เจาของโคพวกเดยว ยอมบรโภคปญจโครสแหงโค ทงหลาย ทนายโคบาลมอบใหแลว ฉนใด, การกบคคลทงหลาย ฟงธรรมอนนรชนนนกลาวแลว ปฏบตตามทนรชนนนพราสอนแลว กฉนนน, บางพวกบรรลปฐมฌานเปนตน, บางพวกเจรญวปสสนาแลว บรรลมรรคและผล, จดวาเปนผมสวนแหงคณเครองเปนสมณะ เหมอน พวกเจาของโค ยอมเปนผมสวนแหงโครสฉะนน. พระศาสดาตรสคาถาท ๑ ดวยอานาจแหงภกษผสมบรณดวยศล ผมสตะมาก (แต ) มปกตอย


ดวยความประมาท ไมประพฤตแลวในการทาไวในใจโดยอบายอนแยบคาย ดวยอานาจแหงไตรลกษณ มอนจจลกษณะเปนตน, หาตรสดวยอานาจ แหงภกษผทศลไม ดวยประการฉะน. สวนคาถาท ๒ พระองคตรสดวยอานาจแหงการกบคคลผแมมสตะ นอย (แต) ทากรรมในการทาไวในใจโดยอบายอนแยบคายอย. ในบทเหลานน บทวา อปปมป เจ ความวา นอย คอแม เพยง ๑ วรรค หรอ ๒ วรรค. บาทพระคาถาวา ธมมสส โหต อนธมมจาร เปนตน ความวา นรชนรอรรถรธรรมแลว ประพฤตธรรมอนสมควรแกโลกตรธรรม ๙ คอประเภทแหงธรรม มปารสทธศล ๔ ธดงคคณ และอสภกรรมฐาน เปนตน ทนบวาขอปฏบตอนเปนสวนเบองตน ยอมเปนผชอวามปกต ประพฤตธรรมสมควร คอหวงการแทงตลอดอยวา " เราจกแทงตลอด ในวนน เราจกแทงตลอดในวนน ทเดยว" ชอวายอมประพฤต. นรชน นน ละราคะ โทสะ และโมหะดวยขอปฏบตชอบนแลว กาหนดรธรรม ทควรกาหนดร โดยชอบ คอโดยเหต โดยนย มจตหลดพนดแลว ดวยอานาจแหงตทงควมตต วกขมภนวมตต สมจเฉทวมตต ปฏปส- สทธวมตตและนสสรณวมตต. หมดความถอมนอยในโลกนหรอในโลกอน คอไมเขาไปยดถอขนธอายตนะและธาตทงหลาย อนนบเนองในโลกน และโลกอน หรออนเปนภายในและภายนอก ดวยอปาทาน๑ ๔ ชอวา เปนมหาขณาสพ ยอมเปนผมสวนแหงคณเครองเปนสมณะคอผล อนมา ๑. กามปาทาน การถอมนกาม ๑ ทฏปาทาน การถอมนทฏฐ ๑ สลพพตปาทาน การถอมน ศลพรต ๑ อตตวาทปาทาน การถอมนวาทะวาตน ๑.


แลวดวยอานาจแหงคณเครองเปนสมณะ กลาวคอมรรค และคณเครอง เปนสมณะคอกองแหงอเสขธรรม๑ ๕. พระศาสดาทรงรวบยอดแหงเทศนาดวยพระอรหต เหมอนนายชาง ถอเอายอดแหงเรอน ดวยยอดแกวฉะนน ดงนแล. ในกาลจบคาถา คนเปนอนมาก ไดเปนอรยบคคลมพระโสดาบน เปนตน. เทศนามประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองภกษ ๒ สหาย จบ. ยมกวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๑ จบ. ๑. สลขนธ คณคอศล ๑ สมาธขนธ คณคอสมาธ ๑ ปญญาขนธ คณคอปญญา ๑ วมตตขนธ คณคอวมตต ๑ วมตตญาณทสสนขนธ คณคอวมตตญาณทสสนะ ๑.


คาถาธรรมบท อปปมาทวรรค*ท ๒

วาดวยความไมประมาทและความประมาท [๑๒] ๑. ความไมประมาทเปนเครองถงอมตะ ความ ประมาทเปนทางแหงมจจ ผไมประมาทแลวชอวา ยอมไมตาย ผประมาทแลว ผนนยอมเปนเหมอน คนตายแลว บณฑตรความนนโดยแปลกกนแลว (ตงอย) ในความไมประมาท บนเทงอยในความไม ประมาท ยนดในธรรมเปนทโคจรของพระอรยะ ทงหลาย บณฑตผไมประมาทเหลานน มความเพง มความเพยรเปนไปตดตอ บากบนมนเปนนตย เปน นกปราชญ ยอมถกตองพระนพพาน อนเปนแดน เกษมจากโยคะอนยอดเยยม. ๒. ยศยอมเจรญโดยยงแกคนผมความขยน มสต มการงานสะอาด มปกตใครครวญแลวจงทา สารวมแลว เลยงชพโดยธรรม และไมประมาท. ๓. ผมปญญา พงทาเกาะ (ทพง) ทหวงนา ทวมทบไมได ดวยความหมน ดวยความไมประมาท ดวยความระวง และดวยความฝก. *วรรคนม อรรถกถา ๙ เรอง มคาถาประจาเรองตามลาดบเลขหลงเลขขอในวงเลบ


๔. พวกชนพาลผมปญญาทราม ยอมประกอบ เนอง ๆ ซงความประมาท สวนผมปญญายอมรกษา ความไมประมาทไดเหมอนทรพยอนประเสรฐ ทาน ทงหลาย อยาตามประกอบความประมาท อยาตาม ประกอบความเชยชดดวยความยนดในกาม เพราะ วาผไมประมาทแลว เพงพนจอย ยอมบรรลสขอน ไพบลย. ๕. เมอใดบณฑตบรรเทาความประมาทดวย ความไมประมาท เมอนนบณฑตนน ขนสปญญา เพยงดงปราสาท ไมเศราโศก ยอมพจารณาเหน หมสตวผมความเศราโศก ปราชญยอมพจารณาเหน คนพาลทงหลายได เหมอนคนผยนอยบนยอดเขา มองเหนชนผยนอยบนพนดนไดฉะนน. ๖. ผมปญญาด เมอชนทงหลายประมาทแลว ไมประมาท เมอชนทงหลายหลบแลว ตนอยโดย มาก ยอมละบคคลผมปญญาทรามไปเสย ดจมา ตวมฝเทาเรว ละทงมาตวหากาลงมไดไปฉะนน. ๗. ทาวมฆวะถงความเปนผประเสรฐกวา เทพยดาทงหลาย เพราะความไมประมาท บณฑต ทงหลายยอมสรรเสรญความไมประมาท ความประ- มาทอนทานตเตยนทกเมอ.


๘. ภกษยนดแลวในความไมประมาท หรอม ปกตเหนภยในความประมาท ยอมเผาสงโยชน ทงละเอยดและหยาบไป ดจไฟเผาเชอมากและนอย ไปฉะนน. ๙. ภกษยนดแลวในความไมประมาท มปกต เหนภยในความประมาท ไมควรเพออนเสอม (จาก มรรคและผล) ตงอยแลวในทใกลแหงพระนพพาน ทเดยว. จบอปปมาทวรรคท ๒


๒. อปปมาทวรรควรรณนา ๑. เรองพระนางสามาวด [๑๕] ขอความเบองตน พระศาสดา เมออาศยกรงโกสมพ ประทบอยทโฆสตาราม ทรง ปรารภความวอดวายคอมรณะ ของหญง ๕๐๐ มพระนางสามาวดเปน ประธาน และของญาต ๕๐๐ ของพระนางมาคนทยานน ซงมนางมา- คนทยาเปนประธาน จงตรสพระธรรมเทศนานวา "อปปทาโท อมต ปท" เปนตน ในเรองนน มอนปพพกถา ดงตอไปน :-

กษตรย ๒ สหาย ในกาลลวงมาแลว พระราชา ๒ องค เหลาน คอ " ในแควน อลลกปปะ พระราชาทรงพระนามวา อลลกปปะ, ในแควนเวฏฐทปกะ พระราชาทรงพระนามวา เวฏฐทปกะ" เปนพระสหายกน ตงแตเวลา ยงทรงพระเยาว ทรงศกษาศลปะในสานกอาจารยเดยวกน โดยลวง ไปแหงพระราชบดาของตน ๆ ไดใหยกเศวตฉตรขนแลว ทรงเปนพระ- ราชาในแควน มประมาณแควนละ ๑๐ โยชน. พระราชา ๒ พระองค นน เสดจมาประชมกนตลอดกาลตามกาล (ตามกาลอนสมควร) ทรง ยน, นง, บรรทม รวมกน ทอดพระเนตรเหนมหาชน ผเกดอยและ ตายอย จงทรงปรกษากนวา " ชอวา ผตามคนผไปสปรโลก ไมม,


โดยทสดถงสรระของตน กตามไปไมได, ตองละสงทงปวงไป, ประโยชน อะไรดวยการอยครองเรอนของเรา, เราจกบวช" ดงนแลว ทรงมอบ รชสมบต ใหแกพระโอรสและพระมเหส ออกผนวชเปนพระฤษ อย ในหมวนตประเทศ ไดทรงปรกษากนวา " พวกเราไมอาจเพอเปนอย จงละราชสมบตออกบวชกหาไม, เราเหลานน เมออยในทแหงเดยวกน กจกเหมอนกบผไมบวชนนเอง, เพราะฉะนน เราจกแยกกนอย: ทาน จงอย ทภเขาลกนน, เราจกอยทภเขาลกน; แตจกรวมกน ในวนอโบสถ ทกกงเดอน." ครงนนพระดาบสทงสองนน เกดมความดารขนอยางนวา " แมเมอเปนเชนน ความคลกคลดวยคณะเทยว จกมแกเราทงหลาย, ทานพงจดไฟใหโพลงขนทภเขาของทาน, เรากจกจดไฟใหโพลงขนท ภเขาของเรา; ดวยเครองสญญานน เราทงหลาย กจกรความทเรายงม ชวตอย." พระดาบสทงสองนนกระทาอยางนนแลว.

เรยนมนตและพณ ตอมาในกาลอน เวฏฐทปกดาบส ทากาละ บงเกดเปนเทพเจา ผมศกดใหญ. แตนน ครนถงกงเดอน อลลกปปดาบส พอแลไมเหน ไฟ กทราบไดวา " สหายของเรา ทากาละเสยแลว." แมเวฏฐทปก- ดาบส ตรวจดทพพสรของตนในขณะทเกด ใครครวญถงกรรม เหน กรยาทตนกระทา จาเดมแตออกบวชแลว คดวา " บดน เราจกไป เยยมสหายของเรา" ในขณะนน จงละอตภาพนนเสย เปนเหมอน คนหลงทาง ไปยงสานกของอลลกปปดาบสนน ไหวแลว ไดยนอย ณ ทสมควรแหงหนง.


ลาดบนน อลลกปปดาบสนน จงกลาวถามบรษนนวา "ทานมาจากไหน ?" บรษ. ทานผเจรญ ผมเปนคนหลงทาง เดนมาจากทไกลเหลอเกน, กพระผเปนเจา อยรปเดยวเทานน ในทน หรอ ? มใครอนบางไหม ? อลละ. มสหายของเราอยผหนง. บรษ. ผนน ไปอยทไหนหรอ ? อลละ. เขาอยทภเขาลกนน. แตวนอโบสถ เขาไมจดไฟใหโพลง, เขาจกตายเสยแลวเปนแน. บรษ. เปนอยางนนหรอ ขอรบ ? อลละ. ผมอาย เปนอยางนน. บรษ. กระผมคอผนน ขอรบ. อลละ. ทานเกดทไหน ? บรษ กระผมเกดเปนเทพเจา ผมศกดใหญ ในเทวโลกขอรบ, มาอก กดวยประสงควา ' จกเยยมพระผเปนเจา' เมอพระผเปนเจาอย ในทน อปทวะอะไร มบางหรอ ? อลละ. เออ อาวโส, เราลาบาก เพราะอาศยชาง. บรษ. ทานผเจรญ กชางทาอะไรใหทานเลา ? อลละ. มนถายคถลงในทกวาด, เอาเทาประหารคยฝนขน; ขาพเจานน คอยขนคถชางทง คอยเกลยฝนใหเสมอ กยอมลาบาก. บรษ. พระผเปนเจาปรารถนาจะไมใหชางเหลานนมาไหมเลา ? อลละ. เออ อาวโส. บรษ ถากระนน กระผมจกทาไมใหชางเหลานนมา ไดถวายพณ


สาหรบใหชางใคร และสอนมนตสาหรบใหชางใคร แกพระดาบสแลว: กเมอจะให ไดชแจงสายพณ ๓ สาย ใหเรยนมนต ๓ บท แลวบอกวา " เมอดดสายพณสายน รายมนตบทนแลว, ชางไมอาจแมเพอจะหนกลบ แลด ยอมหนไป; เมอดดสายพณสายน รายมนตบทนแลว ชางจะกบ เหลยวดเบองหลงพลางหนไป: เมอดดสายพณสายน รายมนตบทนแลว ชางนายฝง ยอมนอมหลงเขามาหา," แลวกลาววา "สงใด อนทาน ชอบใจ, ทานพงทาสงนนเถด." ไหวพระดาบสแลว กหลกไป. พระดาบส รายมนตบทสาหรบไลชาง ดดสายพณสาหรบไลชาง ยงชางใหหนไปอยแลว.

พระเจาอเทนกบหสดลงค ในสมยนน ในกรงโกสมพ ไดมพระะราชาทรงพระนามวาพระเจา ปรนตปะ วนหนง พระเจาปรนตปะทรงนงผงแดดออนอยทกลางแจง๑ กบพระราชเทว ผทรงครรภ. พระราชเทว ทรงหมผากมพลแดงอนม ราคาแสนหนง ซงเปนพระภษาทรงของพระราชา ทรงนงปราศรยกบ พระราชา ถอดพระธามรงค อนมราคาแสนหนงจากพระองคลของ พระราชา มาสวมใสทนวของพระองค. ในสมยนน นกหสดลงค บนมาโดยอากาศ เหนพระราชเทว จงชะลอปกบนโผลง โดยหมายวา " ชนเนอ." พระราชาทรงตกพระทย ดวยเสยงโผลงของนกนน จงเสดจลกเขาภายในพระราชเวศน. พระราช- เทวไมอาจไปโดยเรวได เพราะทรงครรภแก และเพราะเปนผมชาตแหง ๑. อากาสตเล ทพนแหงอากาศ.


คนขลาด. ครงนน นกนนจงโผลง ยงพระนางนนใหนงอยทกรงเลบ บนไปสอากาศแลว. เขาวา พวกนกเหลานน ทรงกาลงเทาชาง ๕ เชอก เพราะฉะนน จงนาเหยอไปทางอากาศ จบ ณ ทอนพอใจแลว ยอมเคยว มงสะกน. แมพระนางนน อนนกนนนาไปอย ทรงหวาดตอมรณภย จงทรงดารวา " ถาวาเราจกรอง, ธรรมดาเสยงคน เปนทหวาดเสยวของ สตวจาพวกดรจฉาน มนฟงเสยงนนแลว กจกทงเราเสย, เมอเปน เชนนน เราจกถงความสนชพ พรอมกบเดกในครรภ; แตมนจบในท ใดแลวเรมจะกนเรา, ในทนน เราจกรองขน แลวไลใหมนหนไป. พระนางยบยงไวได กเพราะความทพระองคเปนบณฑต. กในกาลนน ทหมวนตประเทศ มตนไทรใหญตนหนง เจรญขนเลกนอยแลวกตงอย โดยอาการดงมณฑป. นกนน นาเหยอมเนอเปนตนไปแลว ยอมเคยว กนทตนไทรนน; เพราะฉะนน นกหสดลงคตวนน นาพระราชเทวแมนน ไปทตนไทรนนแล วางไวในระหวางคาคบไม แลดทางอนตนบนมาแลว. นยวาการแลดทางบนมาแลว เปนธรรมดาของนกเหลานน. ในขณะนน พระราชเทว ทรงดารวา " บดน ควรไลนกนใหหนไป" จงทรงยก พระหตถทง ๒ ขน ทงปรบมอ ทงรอง ใหนกนนหนไปแลว. ครงนน ในเวลาพระอาทตยอสดงคต ลมกมมชวาตปนปวนแลว ในพระครรภ ของพระราชเทวนน. มหาเมฆคารามรอง ตงขนในทกทศ ชอวาความ หลบ มไดมแลวตลอดคนยงรง แกพระราชเทว ผดารงอยในความสข ไมไดแมสกคาพดวา " อยากลวเลย พระแมเจา" อนความทกข ครอบงาแลว แตเมอราตรสวาง ความปลอดโปรงจากวลาหกกด, ความขน แหงอรณกด, ความตลอดแหงสตวผอยในครรภของพระนางกด ไดมแลว


ในขณะเดยวกนนนแล. พระนางไดตงชอพระโอรสวา " อเทน" เพราะ ถอเอาฤดเมฆและฤดอรณขนประสตแลว.

อลลกปปดาบสเสยพธ ทอย แมของอลลกปปดาบส กอยในทไมไกลจากทนน. โดยปกต ในวนมฝน พระดาบสนน ยอมไมไปสปา เพอประโยชนแกผลาผล เพราะกลวหนาว, ไปยงโคนไมนน เกบกระดกเนอทนกกนแลว ทบตม ใหมรสแลว กดมกน; เพราะฉะนน แมในวนนน พระดาบสกคดวา " จกเกบกระดก" จงไปทตนไมนน แสวงหากระดกทโคนไมอย ไดยน เสยงเดกขางบน จงแลด เหนพระราชเทว จงถามวา " ทานเปนใคร ?" พระราชเทว. ขาพเจาเปนหญงมนษย. ดาบส. ทานมาไดอยางไร ? เมอพระนางกลาววา ' นกหสดลงค นาขาพเจามา' จงกลาววา ' ทานจงลงมา.' พระเทว. ขาพเจากลวแตความเจอดวยชาต พระผเปนเจา. ดาบส. ทานเปนใคร ? พระราชเทว. ขาพเจาเปนกษตรย. ดาบส. แมขาพเจากเปนกษตรยเหมอนกน. พระราชเทว. ถากระนน ทานจงแถลงมายากษตรย. พระดาบสนน แถลงแลว. พระราชเทว. ถากระนน ทานจงขนมา พาบตรนอยของขาพเจาลง. พระดาบสนน ทาทางขนโดยขางหนง ขนไปแลว รบเดก, เมอ พระราชเทวกลาวหามวา "อยาเอามอถกตองขาพเจา," กไมถกพระนาง


เลย อมเดกลงมา. แมพระราชเทวกลงแลว. ครงนน พระดาบส นานางไปสอาศรมนท ไมกระทาศลเภทเลย บารงแลว ดวยความ อนเคราะห, นานาผงทไมมตวมา นาขาวสาลอนเกดเองมา ไดตมเปน ยาคใหแลว. เมอพระดาบสนน กาลงบารงอยางนน, ในกาลอน พระ- นางจงคดวา " เราไมรจกทางมาทางไปเลย, แมเหตสกวาความคนเคย ของเรากบพระดาบสแมน กไมม; กถาวาพระดาบสนจกทอดทงเราไป ไหนเสย, เราแมทงสองคน กจกถงความตายในทนนนเอง, ควรเราทา อบายอยางใดอยางหนง ทาลายศลของพระดาบสรปนเสย ทาโดยอาการ ทดาบสรปนจะไมปลอยปละเราไปได. ทนน พระราชเทว จงประเลา ประโลมพระดาบสดวยการแสดงผานงผาหมหลดลย ใหถงความพนาศ แหงศลแลว. ตงแตวนนนชนทงสองกอยสมครสงวาสกนแลว.

กมารอเทนยกทพชาง ตอมาในกาลวนหนง พระดาบส ตรวจดความประกอบแหงดาว นกษตร เหนความ๑เหนหมองแหงดาววนกษตรของพระเจาปรนตปะ จง ตรสวา " นางผเจรญ พระเจาปรนตปะในกรงโกสมพสวรรคตแลว." พระราชเทว. เหตไร พระผเปนเจา จงตรสอยางน ? ทานม ความอาฆาตกบพระเจาปรนตปะนนหรอ ? ดาบส. ไมม นางผเจรญ เราเหนความเศราหมองของดาวนกษตร ของพระเจาปรนตปะ จงพดอยางน. พระราชเทวทรงกนแสงแลว. ๑. นกขตตปฬน ความบบคนแหงนกษตร.


ครงนน พระดาบส จงตรสถามพระราชเทวนนวา "เพราะเหตไร หลอนจงรองไห ?" เมอพระราชเทวตรสบอกความทพระเจาปรนตปะนน เปนพระสวามของพระองคแลว, จงตรสวา อยารองไหไป นางผเจรญ ธรรมดาสตวผเกดแลว ยอมตายแนแท." พระราชเทว. หมอมฉนทราบ พระผเปนเจา. ดาบส. เมอฉะน ไฉน หลอนจงรองไห ? พระราชเทว. บตรของหมอมฉน เปนผควรแกราชสมบตอนเปน ของตระกล, ถาวา เขาอยทเมองนน เขาจกใหยกเศวตฉตรขน, บดน เขาเกดเปนผเสอมใหญเสยแลว ดวยความโศกถงอยางนหมอมฉนจงรองไห พระผเปนเจา. ดาบส. ชางเถอะ นางผเจรญ อยาคดไปเลย ถาวา หลอน ปรารถนาราชสมบตใหบตร, ฉนจกทาอาการใหเขาไดราชสมบต (สมดง ความปรารถนา). ครงนน พระดาบส ไดใหพณและมนตอนยงชางใหใคร แกบตร ของพระนางแลว. ในกาลนน ชางหลายแสน มาพกอยทโคนตนไทรยอย. ลาดบนน พระดาบส จงตรสกะกมารนนวา "เมอชางทงหลาย ยงไม มาถงนนแล, เจาจงขนตนไม, เมอชางทงหลายมาถงแลว, จงรายมนต บทน ดดสายพณสายน; ชางทงหมด ไมอาจแมจะหนกลบแลด จกหน ไป, ทนน เจาพงลงมา," กมารนน ทรงทาตามนนแลว กลบมาทล บอกความเปนแลว. ครนถงวนท ๒ พระดาบส จงตรสกบกมาร นนวา "ในวนน เจาจงรายมนตบทน ดดสายพณสายน; ชางกลบ เหลยงดเบองหลงพลางหนไป แมในกาลนน พระกมารกทรงทาตาม


นนแลว กลบมาทลบอกความเปนไปนน. ครงนน พระดาบสตรสเรยก พระมารดาของกมารนนมาแลว ตรสวา "นางผเจรญ หลอนจงใหขาว สาสนแกบตรของหลอน, เขาไปจากทนเทยว จกเปนพระเจาแผนดน." พระราชเทว ตรสเรยกพระโอรสมาแลว ตรสวา " เจาเปนลกของพระเจา ปรนตปะในกรงโกสมพ. นกหสดลงค นาเรามาทงทมครรภ" ดงนแลว ตรสบอกชอของเสนาบดเปนตน แลว ตรสวา "เมอเขาพากนไมเชอ เจาพงเอาผากมพลอนเปนพระภษาหม และพระธามรงคอนเปนเครอง ประดบของพระบดาน แสดง" ดงน จงสงไปแลว. พระกมารจงทลถามพระดาบสวา "บดน หมอมฉนจะทาอยางไร ?" ดาบสกลาววา "เจาจงนงกงขางลางแหงตนไม รายมนตบทน ดดสายพณสายน ชางนายฝงนอมหลงเขามาหาเจา เจานงบนหลงของ มนเทยว จงไปยดเอาราชสมบต." พระกมารนน ถวายบงคมพระราชบดาพระราชมารดาแลว ทรง ทาตามนนแลว นงบนหลงของชางตวทมาแลว กระซบบอกชางวา " ขาพเจาเปนบตรของพระเจาปรนตปะในกรงโกสมพ, ขอทานจงยดเอา ราชสมบตอนเปนของบดาใหแกขาพเจาเถด นาย." ชาง นายฝง ฟงคา นนแลว จงรองเปนเสยงชางวา "ชางจงมาประชมกนหลาย ๆ พน." ชางหลายพน มาประชมกนแลว. รองอกวา "ชางแก ๆ จงถอยไป." ชางแกพากนถอยไปแลว. รองอกวา " ชางตวเลก ๆ จงกลบไป." แมชางเหลานน กพากนกลบแลว. พระกมารนน อนชางนกรบตงปลาย พนพากนแวดลอมแลว ถงบานปลายแดนแลว ประกาศวา " เราเปน ลกพระเจาแผนดน, ผทปรารถนาสมบต จงมากบเรา." ตงแตนนไป


กทรงทาการรวบรวมผคน ไปลอมพระนครไวแลว สงคาขาด (สาสน) ไปวา " จะใหเรารบหรอจะใหราชสมบต ?" ชาวเมองทงหลายกลาววา " เราจกไมใหทงสองอยาง, แทจรง พระราชเทวของพวกเรามพระครรภ แก ถกนกหสดลงคพาไปแลว, เราทงหลาย ไมทราบวา พระนางยงม พระชนมอย หรอวาหาพระชนมไมแลว ตลอดกาลทเราไมทราบเรอง ราวของพระนาง เราจกไมใหทงการรบและราชสมบต." ไดยนวาความ เปนพระเจาแผนดนโดยสบเชอสาย ไดมแลวในกาลนน. ลาดบนน พระกมาร จงตรสวา "ฉนเปนบตรของพระนาง" แลวอางชอเสนา- บดเปนตน เมอพวกเหลานนไมเชอถอแมอยางนน จงแสดงผากมพล แดงและพระธามรงค. พวกชาวเมอง จาผากมพลแดงและพระธามรงค นนได หมดความกนแหนงใจ จงเปดประต อภเษกกมารนนไวในราช- สมบตแลว. นเปนเรองเกดแหงพระเจาอเทนกอน.

สองผวเมยเดนทางไปหาอาชพ กเมอทพภกขภย เกดแลวในแควนอลลกปปะ ชายผหนง ชอวา โกตหลก ไมอาจจะเปนอยได จงพาภรรยาผมบตรออน นามวากาล จดแจงเสบยงออกไปแลว ดวยมงหมายวา " จะไปหากนทเมองโกสมพ." อาจารยบางทานกลาววา " เขาออกไปแลว ในเมอมหาชนกาลงตายกน ดวยโรคอหวาต" บาง. สองสามภรรยานน เดนไปอย เมอเสบยงทาง หมดสนแลว ถกความหวครอบงาแลว ไมสามารถจะนาเดกไปได. ครงนน สามจงกลาวกะภรรยาวา " หลอนเรามชวตอย กจกไดลกอก,


ทงเขาเสยแลวไปเถด." ธรรมดาวา ดวงใจของมารดาออนโยน เพราะ- ฉะนน นางจงพดวา "ดฉนไมอาจทงลกทยงมชวตอยไดดอก." สาม. เมอเปนเชนน เราจะทาอยางไรกน ? ภรรยา. เราเปลยนกนนาเขาไป. มารดายกลกขนประหนงพวง ดอกไม ในวาระของตน กกไวทอก อมไปแลว กเอาใหแกบดา. เวทนามกาลงแมกวาความหว บงเกดแกชายผเปนสามนน ในทซงเขา รบเดกผเปนลกนนแลววางลง เขากพดกะภรรยานนแลว ๆ เลา ๆ วา "หลอน เรามชวตอย จกไดลก ( อก) ทงมนเสยเถด." แมภรรยา กหามเขาไวตงหลายครง แลวกเฉยเสย. เดกถกเปลยนกนตามวาระ เหนอยออนเลยนอนหลบอยในมอของบดา. ชายผเปนสาม รวาลกชาย นนหลบ จงปลอยใหมารดาเดนไปขางหนากอน แลวเอาเดกนอนไวบน ใบไมลาด ใตพมไมแหงหนงแลวกเดน (ตามไป), มารดาเหลยวกลบ แลด ไมเหนลก จงถามวา "นาย ลกของเราไปไหน ?" สาม. ฉนใหเขานอนอยภายใตพมไมแหงหนง. ภรรยา. นาย อยายงฉนใหฉบหายเลย, ฉนเวนลกเสยแลว ไม อาจเปนอยได, นายนาลกฉนมาเถด ประหารอกคราครวญแลว. ครนนน ชายผสาม จงกลบไปเอาเดกนนมาแลว. แมลกกตายเสยแลวในระหวาง ทาง. นายโกตหลก ทงบตรในฐานะมประมาณเทาน จงถกเขาทอดทง ๗ วาระ ในระหวางภพ ดวยผลแหงกรรมนน ดวยประการฉะน. ชอวา บาปกรรมน อนบคคลไมควรดหมนวา "นอย," สองสามภรรยานน เดนทางไปถงตระกลของคนเลยงโคแหงหนงแลว.


นายโกตหลกตายไปเกดเปนสนข กในวนนน มการทาขวญแมโคนมของนายโคบาล. ในเรอนของ นายโคบาล พระปจเจกพทธเจารปหนงฉนเปนนตย. นายโคบาลนน นมนตพระปจเจกพทธเจาฉนเสรจแลว จงไดทาการมงคล. ขาวปายาสเขา จดแจงไวเปนอนมาก. นายโคบาล เหน ๒ สามภรรยานนมา จงถามวา " ทานมาจากไหน ?" ทราบเรองนนแลว เปนกลบตรมใจออนโยน จงกระทาความสงเคราะหใน ๒ สามภรรยานน ให ๆ ขาวปายาสกบเนย ใสเปนอนมาก. ภรรยาจงกลาวกะสามวา "นาย เมอทานมชวตอย ฉนกชอวา มชวตอย, ทานทองพรองมานาน, จงบรโภคตามความตองการ" ดงน แลว จงวางขาวปายาสไวเบองหนาเขาพรอมกบสปป ตนเองบรโภคสปป เหลวแตนอยหนงเทานน. สวนนายโกตหลก บรโภคมากไป ไมอาจตด ความอยากในอาหารได เพราะตวหวมาตง ๗-๘ วน นายโคบาล ครน ให ๆ ขาวปายาสแก ๒ ผวเมยแลว ตนเองจงเรมจะบรโภค. นายโกต- หลกนงแลดเขาแลว เหนกอนขาวปายาสทนายโคบาลปนใหแกนางสนข ซงนอนอยแลวใตตง จงคดวา " นางสนขตวน มบญ จงไดโภชนะ เหนปานนเนองนตย." ตกกลางคนนายโกตหลกนน ไมสามารถจะยง ขาวปายาสนนใหยอยได จงทากาละ ไปเกดในทองแหงนางสนขนน. ครงนน ภรรยาของเขาทาสรรกจ ( เผา) แลว กทาการรบจางอยใน เรอนนนเอง ไดขาวสารทะนานหนง หงแลว เอาใสบาตรพระปจเจก- พทธเจาแลวกลาววา " ทานเจาขา ขอกศลน จงถงแกทาสของทาน เถด" ดงน แลวจงคดวา "ควรเราจะอยในทนแล, พระผเปนเจายอม


มาในทนเนองนตย, ไทยธรรมจกมหรอไมกชางเถด, เราไหวอยทาความ ขวนขวายอย ยงใจใหเลอมใสอยทกวน จกประสพบญมาก." (คดดง นแลว) นางจงทาการรบจางอยในบานนนนนเอง.

สนขตายเพราะอาลยในพระปจเจกพทธเจา ในเดอนท ๖ หรอท ๗ นางสนขแมนนแล กคลอดลกออกมา ตวหนง. นายโคบาลจงให ๆ นานมของแมโคนมตวหนงแกลกสนขนน. ไมนานเทาไรนก ลกสนขนนกเตบใหญ. ครงนน พระปจเจกพทธเจา เมอฉน ยอมใหกอนขาวแกลกสนขนนกอนหนงเปนนตย. เพราะอาศย กอนขาว สนขนนจงไดมความรกใครในพระปจเจกพทธเจา. นายโคบาล ยอมไปสทบารงของพระปจเจกพทธเจา (วนหนง ) ๒ ครงเนองนตย. นายโคบาลนนแมเดนไป กเอาไมตทพมไมแลพนดนในทซงมเนอราย ระหวางทาง สงเสยงวา "ส ส" ๓ ครง ยงเนอรายใหหนไปแลว. แมสนขกไปดวยกบนายโคบาลนน. ในวนหนง นายโคบาลนนกลาว กะพระปจเจกพทธเจาวา " ทานผเจรญ กาลใด ผมไมมโอกาสวาง กาลนนผมจกสงสนขตวนมา: ขอพระผเปนเจาพงมาดวยเครองหมายแหง สนขนทกระผมสงมาแลว." ตงแตนนมา ในวนทไมมโอกาส นายโค- บาลนน กสงสนขไปวา "พอ จงไป จงนาพระผเปนเจามา" ดวยคา เดยวเทานน สนขนนกวงไป ถงทซงนายตพมไมและพนดนกเหาขน ๓ ครง รวาเนอรายหนไปแลวดวยเสยงนน ไปถงทอยของพระปจเจก- พทธเจา ผกระทาสรรปฏบตแตเชาตร เขาไปยงบรรณศาลา นงอยแลว ถงประตบรรณศาลา จงเหาขน ๓ ครง ใหทานรวาตนมาแลว กนอน


หมอบอยทสวนขางหนง. เมอพระปจเจกพทธเจากาหนดเวลาออกไปแลว สนขนนกเดนเหาไปขางหนา ๆ เทยว พระปจเจกพทธเจาเมอจะทดลอง สนข จง (ทาเปน) เดนไปทางอนในระหวาง ๆ ทนน สนขจงไป ยนเหาขวางหนาของพระปจเจกพทธเจานนไว แลวนาทานลงทางนอกน. ตอมาในกาลวนหนง พระปจเจกพทธเจาเมอจะทดลองสนขนน จงเดน ไปสทางอนแลว แมสนขนนจะยนขวางหามอยขางหนากไมกลบ เอาเทา กระตนสนขแลวเดนไป: สนขรวาพระปจเจกพทธเจาไมกลบ จงกลบไป คาบชายผานงฉดมา นาทานลงสทางนอกน. สนขนนไดยงความรกอนม กาลง ใหเกดขนแลวในพระปจเจกพทธเจานน ดวยประการอยางน. ตอมาในกาลอน จวรของพระปจเจกพทธเจาเกาแลว. ครงนน นายโคบาล จงไดถวายผาสาหรบทาจวรแกทาน. พระปจเจกพทธเจา จงกลาวกบนายโคบาลนนวา " ผมอาย ชอวาการทาจวร อนบคคล ผเดยวทาไดยาก, อาตมา ไปสสถานทสบายแลวจกกระทา." นายโคบาล. ทานผเจรญ นมนตทาทนเถด. พระปจเจกพทธเจา. ผมอาย อาตมา ไมอาจ. นายโคบาล. ทานผเจรญ ถากระนน ทานอยาไปอยภายนอก ใหนานนก. สนขไดยนฟงคาของคนทงสองนนอยเหมอนกน. พระปจเจกพทธเจากลาวกะนายโคบาลนนวา "จงหยดเถด อบาสก" ใหนายโคบาลกลบแลว เหาะขนสเวหาส บายหนาตอเขา คนธมาทน หลกไปแลว. สนขแลดพระปจเจกพทธเจา ผเหาะไปทาง


อากาศ ยนเหาอยแลว เมอพระปจเจกพทธเจานนลบคลองจกษไป หทย กแตกทาลายลง.

สนขไปเกดเปนโฆสกเทพบตร ชอวา สตวดรจฉานทงหลายนน เปนสตวมชาตซอตรง ไม คดโกง; สวนมนษยใจคดไปอยาง ปากพดไปอยาง (ไมตรงกน) เพราะเหตนนแล นายเปสสะ ผเปนบตรของนายควาญชาง จงกลาววา๑ "ขาแตพระองคผเจรญ แทจรง ขนธบญจกคอมนษยนรกชฏ ขาแต พระองคผเจรญ แทจรง ขนธบญจกคอสตวของเลยงนตน. สนขนน ทากาละแลว ไปเกดในดาวดงสภพ มนางอปสร ๑ พนแวดลอม ได เสวยสมบตใหญ กเพราะเปนสตวมความเหนอนตรง (และ) ไม คดโกงนน ดวยประการฉะน. เมอเทพบตรนนกระซบทใกลหของใคร ๆ เสยงยอมดงไปไกลได ๑๖ โยชน สวนเสยงพดโดยปกต ยอมกลบเทพนครทงสน ซงม ประมาณหมนโยชน. เพราะเหตนนแล เทพบตรนน จงไดมนามวา "โฆสกเทพบตร." กนเปนผลของอะไร ? เปนผลของการเหาดวยความ รกในพระปจเจกพทธเจา. โฆสกเทพบตรนน ดารงอยในเทพนครนนไม นานกเคลอนแลว.

เหตทาใหเทพบตรเคลอน ๔ อยาง จรงอย เทพบตรทงหลาย ยอมเคลอนจากเทวโลก ดวยเหต ๔ อยาง คอ:- ๑. ม. ม. ๑๓/๔.


๑. ดวยความสนอาย ๒. ดวยความสนบญ ๓. ดวยความสนอาหาร ๔. ดวยความโกรธ ในเหต ๔ อยางเหลานน เทพบตรองคใดทาบญกรรมไวมาก เทพบตรองคนนเกดในเทวโลก ดารงอยตราบเทาอายแลว กเกด ในเทวโลกชนสง ๆ ขนไป, อยางน ชอวา ยอมเคลอนดวยความ สนอาย. เทพบตรองคใดทาบญไวนอย; บญนนของเทพบตรนน ยอมสนไปเสยในระหวางเทยว เหมอนธญชาต ทบคคลใสไวในฉางหลวง เพยง ๔-๕ ทะนานฉะนน, เทพบตรนนยอมทากาละเสยในระหวาง เทยว, อยางน ชอวา ยอมเคลอนดวยความสนบญ. เทพบตรบางองค มกบรโภคกามคณ ไมบรโภคอาหาร เพราะการหลงลมสต มกายอน เหนอยออน ทากาละ, อยางน ชอวา ยอมเคลอนดวยการสนอาหาร. เทพบตรบางองค ไมอดทนสมบตของผอน โกรธเคองแลวจงทากาละ, อยางน ชอวา ยอมเคลอนดวยความโกรธ.

โฆสกเทพบตรไปเกดในกรงโกสมพ กโฆสกเทพบตรน มวบรโภคกามคณอย หลงลมสต จงเคลอน ดวยความสนอาหาร. กแลเคลอนเสรจแลว ไปถอปฏสนธในทองแหง หญงงามเมองในกรงโกสมพ. ในวนคลอด นางถามทาสวา "นอะไร ?" เมอนางทาสตอบวา "ลกชาย เจาคะ" จงบอกใหนางทาสเอาไปทงดวย คาวา "เจาจงเอาทารกนใสกระดงแลวเอาไปทงทกองหยากเยอ " แทจรง


หญงงามเมองทงหลาย ยอมเลยงลกหญง ไมเลยงลกชาย; เพราะเชอสาย ของพวกหลอนจะสบไปได กดวยลกหญง. กาบาง สนขบาง ตางพากน จบกลมแวดลอมเดกไว. ดวยผลแหงการเหา อนเกดแตความรกในพระ- ปจเจกพทธเจา สตวตวหนงกไมอาจเขาใกลได. ในขณะนน คนผหนง ออกไปนอกบานเหนการจบกลมของกาและสนขนน คดวา "นมนเหต อะไรกนหนอ ?" จงเดนไปทนน เหนทารก หวนไดความรกเหมอน ดงลก จงนาไปสเรอนดวยดใจวา " เราไดลกชายแลว."

นางกาลนาโฆสกทารกไปใหโคเหยยบ ในกาลครงนน เศรษฐชาวเมองโกสมพ ไปสราชตระกล พบ ปโรหตเดนมาแตพระราชวง จงถามวา "ทานอาจารย วนนทานได ตรวจตราดความประกอบของดาวนกษตร๑ อนเปนเหตเคราะหดเคราะห- รายแลวหรอ ?" ปโรหต. จะ ทานมหาเศรษฐ. กจอะไรอนของพวกเราไมม. เศรษฐ. อะไรจะมแกชนบทหรอ ? ทานอาจารย. ปโรหต. อยางอนไมม, แตเดกทเกดในวนน จกไดเปนเศรษฐ ผประเสรฐในเมองน. ครงนน ภรรยาของเศรษฐมครรภแก, เพราะฉะนน เศรษฐนน จงสงคนใชไปสเรอนโดยเรวดวยคาวา " จงไป จงทราบภรรยาของเรา นนวา ตลอดแลว หรอยงไมตลอด," พอทราบวา " ยงไมตลอด," เฝาพระราชาเสรจแลว รบกลบบาน เรยกหญงคนใชชอกาลมาแลว ๑. ตถกรณนกขตตโยโค ความประกอบแหงนกษตรอนเปนเครองกระทาซงดถ.


ใหทรพย ๑ พน กลาววา เจาจงไป จงตรวจดในเมองน ใหทรพย ๑ พน พาเอาเดกทเกดในวนนมา." นางกาลนนตรวจตราด ไปถง เรอนนน เหนเดกแลว จงถามหญงแมบานวา " เดกน เกดเมอไร " เมอหญงนนตอบวา " เกดวนน," จงพดวา " จงใหเดกนแกฉน จง ประมลราคา ตงแต ๑ กหาปณะเปนตน จนถงใหทรพย ๑ พนแลว นาเดก นนไปแสดงแกเศรษฐ. เศรษฐคดวา " ถาวาลกของเรา จกเกดเปน ลกหญง. เราจกใหมนอยรวมกบลกสาวของเรานน แลวทาใหมนเปน เจาของตาแหนงเศรษฐ; ถาวาลกของเราจกเกดเปนลกชาย เรากจกฆา มนเสย " ดงนแลว จงใหรบเดกนนไวในเรอน. ตอมา ภรรยาของ เศรษฐนนตลอดบตรเปนชาย โดยลวงไป ๒-๓ วน. เศรษฐจงคดวา " เมอไมมเจาเดกน ลกชายของเรา กจกไดตาแหนงเศรษฐ, บดน ควรทเราจกฆามนเสยเถด " ดงนแลว จงเรยกนางกาลมาแลว กลาววา " แมจงไป ในเวลาทพวกโคออกจากคอก เจาจงเอาเดกนใหนอนขวาง ไวทกลางประตคอก แมโคทงหลายจกเหยยบมนใหตาย, แตตองรวา โคเหยยบมนหรอไมเหยยบแลวจงมา." นางกาลนน ไปแลว พอนาย โคบาลเปดประตคอกเทานน กเอาเดกนนใหนอนไว ตามนน (เหมอน ทเศรษฐสง). โคอสภะซงเปนนายฝง แมออกภายหลงโคทงปวงใน เวลาอน (แต) ในวนนน ออกไปกอนกวาโคอนทงหมด ไดยนครอม ทารกไวในระหวางเทาทงส. แมโคตงหลายรอย ตางกพากนเบยดเสยด ขางทงสองของโคอสภะออกไป. ถงนายโคบาลกคดวา "เจาโคอสภะ ตวน เมอกอน ออกทหลงโคทกตว, แตวนน ออกไปกอนโคทงหมด แลวยนนงอยทประตคอกเทยว, นนจะมเหตอนใดหนอ ?" จงเดนไป


แลเหนเดกนอนอยภายใตทองโคนน หวนกลบไดความรกเสมอนบตร จงนาไปสเรอน ดวยคดวา " เราไดลกชายแลว." นางกาล ไปแลว ถกเศรษฐถาม จงเลาเรองนน อนเศรษฐกลาววา "เจาจงไป จงให ทรพยเขา ๑ พนแลว นามนกลบมาอก" ดงนแลว ใหทรพย ๑ พน แลว ไดนากลบมาใหอก.

นางกาลนาโฆสกะไปใหเกวยนทบ ครงนน เศรษฐกลาวกบนางกาลวา " แมกาล ในเมองนมพวก เกวยน ๕๐๐ เลม ลกขนแตเชามด ยอมไปคาขาย, เจาจงเอาเดกนไป ใหนอนไวททางเกวยน (ทางลอ ) พวกโคจกเหยยบมนหรอลอเกวยน จกตด (ตวมน) พอรเรองของมนแลว จงกลบมา." นางกาลนน นาเดกนนไปแลว ใหนอนอยททางเกวยน. ในกาลนนหวหนาเกวยน ไดไปขางหนา. ครงนน พวกโคของเขา ถงทนนแลว ตางพากนสลด แอกเสย. แมจะถกหวหนายกขนแลวขบไปตงหลายครง กไมเดนไป ขางหนา. เมอหวหนานน พยายามอยกบโคทงสองนนอยางนเทยว อรณขนแลว (กพอสวาง). เขาจงคดวา "โคทงสองพากนทาเหตน เพราะอะไร ? " จงตรวจตราดทาง เหนทารกแลวกคดวา " กรรมของ เขาหนกหนอ" ความยนดวา "เราไดลกชายแลว" จงนาเดกนนไป สเรอน. นางกาลไปแลว อนเศรษฐถาม จงบอกความเปนไปนน อน เศรษฐบอกวา "เจาจงไปใหทรพย (เขา) ๑ พนแลว จงนาเดกนน กลบมาอก" ดงนแลว ไดกระทาตามนนแลว.


นางกาลนาโฆสกะไปทงทปาชาผดบ ครงนน เศรษฐกลาวกะนางกาลนนวา "บดน เจาจงนามน ไปยงปาชาผดบ แลวเอานอนไวในระหวางพมไม, มนจกถกสตวมสนข ปาเปนตนกด หรอถกอมนษยประหารตายในทนน, เจารวามนตายแลว หรอไมตายเทยว จงกลบมา." นางกาลนนนาเดกนนไป ใหนอนอย ทปาชาผดบแลว ไดยนอย ณ ทแหงหนง. สนขบาง กาบาง อมนษย บาง ไมอาจเขาใกลเดกนนได. มคาถามสอดเขามาวา "กมารดาบดา และบรรดาพนองเปนตน ใคร ๆ ชอวาผรกษาของเดกนน ไมมมใช หรอ ? ใครรกษาตวเดกนนไว ?" แกวา "กรรมสกวาความเหาเทานน ซงเดกใหเปนไปแลว ดวยความรกใครในพระปจเจกพทธเจา ในเวลา เปนสนข รกษาเดกไว." ครงนน นายอชบาลผหนง ตอนแมแพะตง หลายแสนตวไปหากน เดนไปขางปาชา. แมแพะตวหนงเคยวกนใบไม เปนตน เขาไปสพมไมเหนทารกแลว จงคกเขาใหนมแกทารก. แม นายอชบาล จะทาเสยงวา "เห, เห" กหาออกไปไม. เขาคดวา " จกเอาไมตมนไลออก" จงเขาไปสพมไม เหนแมแพะคกเขาใหทารกนอย กนนมอย จงหวนกลบไดรบความรกในทารกเสมอนบตร จงพาเอาหารก นนไป ดวยคดวา " เราไดลกชายแลว," นางกาล เหนเหตนนแลว จงไป ถกเศรษฐถามแลว จงบอกความเปนไปอนนน อนเศรษฐกลาววา " เจาจงไป ใหทรพย (เขา) ๑ พนแลว นามนกลบมาอก" ได กระทาตามนนแลว.

นางกาลเอาโฆสกะไปโยนเหว ครงนน เศรษฐ กลาวกะนางทาสนนวา "แมกาล เจาจงเอา


เดกนไป ขนสภเขาอนเปนททงโจร จงโยนมนลงไปในเหว, มนกระทบ ตองภเขา กจกเปนทอนเลกทอนนอย ตกลงทพน, เจารวา มนตาย แลวหรอไมตาย จงกลบมา." นางกาลนน นาเดกนนไปทนนแลว ยนอยบนยอดเขา โยนลงไปแลว. กพมไผใหญ อาศยทองภเขานนแล เจรญโดยเทอกเขานนเอง. พมกระพงโหมหนาทบ ไดคลมเบองบนพม ไผนนไว. ทารกเมอตก จงตกลงบนพมนน เหมอนตกลงบนผาขนสตว ในวนนน หวหนาชางสาน มความตองการดวยไมไผ. เขาไปกบลกชาย เรมจะตดพมไมนน, เมอพมไมไผนนไหวอย เดกกไดรองขนแลว. เขา จงพดวา " เหมอนเสยงเดก" จงขนไปทางหนง เหนเดกนน มใจยนด จงพาไปดวยคดวา " เราไดลกชายแลว. " นางกาล ไปสสานกของ เศรษฐ ถกเศรษฐนนถามแลว จงบอกเรองนน อนเศรษฐกลาววา " เจาจงไป เอาทรพยให ( เขา) ๑ พนแลวนามนกลบมาอก" ไดทา ตามนนแลว.

ใหทกขแกทานทกขนนถงตว เมอเศรษฐ ทากรรมน ๆ อยนนเทยว เดกเตบใหญแลว. เขา ไดมชอวา " โฆสกะ." นายโฆสกะนน ปรากฏแกเศรษฐประหนง หนามแทงตา. เศรษฐไมอาจเพอจะแลดเขาตรง ๆ ได. ครงนน เศรษฐ ตรองหาอบายจะฆานายโฆสกะนน จงไปสสานกของนายชางหมอผสหาย ของตน แลวถามวา " เมอไร ทานจะเผาเตา ?" เมอเขาตอบวา "พรงน" จงกลาววา " ถากระนน ทานจงเอาทรพย ๑ พนนไว แลวจงทาการงานใหฉนสกอยางหนง."


นายชางหมอ. การงานอะไร ? นาย. เศรษฐ. ฉนมบตรชาตชวอยคนหนง ฉนจกสงมนมายงสานก ของทาน, เมอฉะน ทานจงใหมนเขาไปสหอง เอามดอนคมตดใหเปน ทอนนอยทอนใหญ เอาใสในตม แลวเผาในเตา ทรพย ๑ พนน เปนเชนกบรางวลของทาน. ในภายหลง ฉนจกทาสงทควรทาแกทานให ยงขนอก. นายชางหมอ. ไดจะ. ในวนรงขน เศรษฐจงเรยกนายโฆสกะมาแลว กลาววา "พอเมอ วานน ฉนสงการงานนายชางหมอไวอยางหนง, เจาจงมา จงไปยงสานก ของเขา แลวพดอยางนวา "ไดยนวา ทานจงยงการงานทคณพอของผม สงไวเมอวนวานนใหสาเรจเถด" ดงนแลว ไดสงไปแลว. นายโฆสกะ นน รบวา "จะ" ไดไปแลว. ฝายลกชายของเศรษฐ กาลงเลนคล กบพวกเดก เหนนายโฆสกะนน เดนไปในทนน จงเรยกนายโฆสกะ นนแลว ถามวา " ไปไหน ? พ" เมอนายโฆสกะบอกวา " เอาขาว ของคณพอ ไปสานกของนายชางหมอ," จงพดวา " ฉนจกไปในทนน, เดกเหลานชนะฉนหลายคะแนนแลว, พจงชนะเอาคะแนนคนใหฉน. นายโฆสกะ. พกลวคณพอ. ลกเศรษฐ. อยากลวพ ฉนจกนาขาวนนไปเอง พวกเดกหลาย คนชนะฉนแลว พจงชงชยเอาคะแนนใหฉน จนกวาฉนจะกลบมา. ได ยนวา โฆสกะเปนผฉลาดในการเลนคล, เพราะฉะนน ลกชายของเศรษฐ จงไดหนวงเหนยวนายโฆสกะนนไวอยางนน . ฝายโฆสกะนนจงพดกบลกชายเศรษฐนนวา " ถากระนนจงไป


บอกกบนายชางหมอวา "ทราบวา เมอวานน คณพอผม สงใหทาน ทาการงานไวอยางหนง, ทานจงยงการงานนนใหสาเรจ" ดงนแลว สงเขาไปแลว. ลกชายของเศรษฐนน ไปยงสานกของนายชางหมอนน ไดกลาวตามสงนน. ครงนน นายชางหมอ ไดฆาลกชายเศรษฐนน ตามคาสงเศรษฐสงไวทเดยว แลวโยนไปในเตา. ฝายนายโฆสกะ เลนตลอดภาคของวน พอตกเยนกกลบบาน, เมอเศรษฐเหนแลว จงถามวา "ไมไดไปหรอ ? พอ" กแจงถงเหตท ตนไมไปและเหตทนองชายไปใหทราบ. เศรษฐฟงคานนแลว จงรอง ลนวา "อยาไดฆาเลย" ปานประหนงวา มโลหตเดอดพลานในสรระ ทงสน ประคองแขนคราครวญอยวา "ชางหมอผเจรญ อยาใหเราฉบหาย เสยเลย อยาใหเราฉบหายเสยเลย" ดงน ไดไปยงสานกของนายชาง หมอนนแลว. นายชางหมอ เหนเศรษฐนน มาอยโดยอาการอยางนน จงพดวา "นาย ทานอยาทาเสยงดงไป, การงานของทานสาเรจแลว." เศรษฐนน อนความโศกเปรยบดงภเขาใหญทวมทบแลว เสวยโทมนส มประมาณ มใชนอย ดงบคคลผมใจคดรายตอบคคลผไมประทษรายฉะนน.

ทารายผไมทารายตอบยอมถงฐานะ ๑๐ เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา " ผประทษรายในทานผไมประทษราย หา อาชญามได ดวยอาชญา ยอมพลนถงฐานะ ๑๐


อยางใดอยางหนงทเดยว คอ พงถงเวทนาอนหยาบ, ความเสอม, ความแตกแหงสรระ, ความเจบไข อยางหนก, ความฟงซานแหงจต, ความขดของแต พระราชา, ความกลาวตอยางทารณ, ความเสอม รอบแหงหมญาต, ความยอยยบแหงโภคะ, อก ประการหนง ไฟปายอมไหมเรอนของผนน, เพราะ ความแตกแหงกาย เขาผมปญญาทราม ยอมเขา ถงนรก."

อบายใหมของเศรษฐ แมเชนนน เศรษฐกไมอาจแลดนายโฆสกะนนตรง ๆ อกได ครนคดหาอบายวา " อยางไร ? จงจะฆามนเสยได." มองเหนอบายวา "เราจกสงมนไปยงสานกของคนเกบสวย ( นายเสมยน) ใน ๑๐๐ บานของเรา ใหมนตายเสย" ดงนแลว จงเขยนหนงสอไปถงคนเกบ สวยนนวา " ผนเปนลกชาตชวของเรา, ฆามนเสยแลว จงโยนลงไปใน หลมคถ. เมอทาการอยางนเสรจแลว, ฉนจกรสงทจะตอบแทนแกทาน ลงในภายหลง" ดงนแลว จงกลาววา "พอโฆสกะ คนเกบสวยของฉน มอยทบานสวย ๑๐๐ บาน, เจาจงนาเอาจดหมายฉบบนไปใหเขา" ดงน จงเอาจดหมายผกไวทชายผาของเขา. กนายโฆสกะนน ไมรจกอกษรสมย, เพราะตงแตเขาเปนเดก เศรษฐกครนคดฆาเขาเสมอ (แต) ไมอาจฆาได, จกใหเขาศกษา อกษรสมยไดอยางไร ? นายโฆสกะนน ผกจดหมายฆาตวเองไวทชายผา


ดวยประการฉะน เมอจะออกเดนจงพดวา "คณพอ ผมไมมเสบยงทาง." เศรษฐ. เจาไมตองมกจ (หวง) ดวยเสบยงทาง. ในบาน ชอโนน ในระหวางทาง เศรษฐผเปนสหายของขามอย เจาจงไปกน อาหารเชาทเรอนของเขาแลว จงเดนตอไป. นายโฆสกะนน รบวา "จะ" ไหวบดาแลว ออกเดนไปถง บานนน ถามถงเรอนเศรษฐ เดนไปพบภรรยาของเศรษฐ. เมอนาง กลาววา "เจามาจากไหน ?" จงตอบวา " มาจากในเมอง." ภรรยาของเศรษฐ. เจาเปนลกของใคร ? โฆสกะ. คณแม ผมเปนลกของเศรษฐ ผเปนสหายของทาน. ภรรยาของเศรษฐ. เจาชอโฆสกะหรอ ? โฆสกะ. ขอรบ คณแม. พรอมกบเวลาเหนเทานน ความรกใครเหมอนลกในโฆสกะนน บงเกดแกนางแลว.

ความรกเกดขนดวยเหต ๒ ประการ กเศรษฐมลกสาวอยคนหนง, นางมอายราว ๑๕- ๑๖ ป รปราง สะสวย นาเลอมใส. เศรษฐใหหญงรบใชไวคนหนงเพอรกษานางแลว ใหอยทหองมสร (หองพเศษ) ทพนชนบนแหงปราสาท ๗ ชน ใน ขณะนน ลกสาวเศรษฐใชหญงคนใชไปตลาด. ครงนน ภรรยาของเศรษฐ เหนหญงทาสนนแลว ถงถามวา "จะไปไหน ?" เมอนางตอบวา "ขาแต แมเจา ดฉน ไปดวยกจรบใชแหงธดาของแมเจา" จงกลาววา "เจาจงมา


ทางนกอน งดการรบใชไว. จงลาตง ลางเทา ทานามน ปทนอน ให บตรของเรา จงทาการรบใชภายหลง." นางไดกระทาการตามสงแลว. ครงนน ลกสาวของเศรษฐ ไดดหญงรบใชนนผมาชา. ทนน หญงคน ใชนนเรยนกะนางวา "แมเจา อยาเพงโกรธดฉน. บตรเศรษฐชอโฆสกะ มาแลว, ดฉนทาสงน ๆ แกเขาแลว ไปในตลาดนนแลวจงมา." เพราะ ฟงชอวา "โฆสกะ" ผบตรเศรษฐนน ความรกเฉอนผวหนงเปนตน จดถงเยอในกระดก ตงขนแกลกสาวเศรษฐแลว.

ลกสาวเศรษฐแปลงสาสน แทจรง ลกสาวเศรษฐนน เปนภรรยาของนายโฆสกะนนในเวลา ทเขาเปนนายโกตหลก ไดถวายขาวสกทะนานหนง แกพระปจเจกพทธเจา ดวยอานภาพแหงผลทานนน นางจงมาเกดในตระกลเศรษฐน. ความรก ในปางกอน ไดทวมทบยดลกสาวเศรษฐนนไว ดวยประการฉะน. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสวา "ความรกนน ยอมเกดดวยเหต ๒ ประการ อยางน คอ ดวยความอยรวมกนในกาลกอน ๑ ดวยการเกอกลกนในกาลปจจบน ๑ เหมอนอบล (อาศยเปอกตมและนา) เกดในนาฉะนน." ทนน นางจงถามหญงสาวใชนนวา " (เดยวน) เขาอยทไหน จะ ? แม." หญงสาวใช. เขานอนหลบอยบนทนอน (เจาคะ) แมเจา. ธดาเศรษฐ. กในมอของเขา มอะไรอยหรอ ?


หญงสาวใช. มหนงสออยทชายผาเจาคะ แมเจา. ธดาเศรษฐนนจงคดวา "นนจะเปนหนงสออะไรหนอ ?" เมอนายโฆสกะนนกาลงหลบอย, เมอมารดาบดาไมแลเหน เพราะ มวเอาใจสงไปในเรองอน, ลงไปสสานก (ของเขา) แลว แกเอา หนงสอนน เขาไปยงหองของตน ปดประต เปดหนาตาง อานหนงสอ เพราะนางฉลาดในอกษรสมย แลวคดวา "ตายจรง ! คนเขลา ผก หนงสอสาหรบฆาตวทชายผาแลวกเทยวไป. ถาเราไมเหนหนงสอแลว เขาคงไมมชวตอย" ดงน แลว จงฉกหนงสอฉบบนนเสย เขยนหนงสอ อกฉบบหนง ตามถอยคาของเศรษฐวา " ลกชายของขาพเจาน ชอเจา โฆสกะ, จงใหนาเครองบรรณาการมาจากบาน (สวย) ๑๐๐ บาน ทามงคลกบบตรสาวเศรษฐในชนบทน ใหปลกเรอนขน ๒ ชนในทาม กลางบานเปนทอยของตน ทาการรกษาอยางแขงแรง ดวยเครองลอมคอ กาแพงและเครองลอมคอบรษ, และจงสงขาวไปใหขาพเจาวา " การน การน ฉนทาเสรจแลว. " เมอกรรมอยางนทานทาแลว ฉนจกรสงทควร ทาแกทานลงในภายหลง, กแลครนเขยนเสรจแลว นางจงพบ ลงไปผก ไวทชายผาของนายโฆสกะนนตามเดม.

นายโฆสกะไดภรรยา นายโฆสกะนน นอนหลบตลอดวน ลกขนบรโภคแลวกหลกไป. ในวนรงขน เขาไปสบานนนแตเชาตร แลเหนนายเสมยนทากจในบาน อยทเดยว. นายเสมยนนนเหนนายโฆสกะนนแลว จงถามวา " อะไร ? พอ " นายโฆสกะนน กลาววา " คณพอของผม สงหนงสอมาถงทาน"


นายเสมยนจงถามวา "หนงสอเพอการอะไร ? พอ จงบอกมา" รบเอา หนงสอแลว อานดกมความพอใจ จงกลาวกะคหบดทงหลายวา " ผเจรญ ทงหลาย ขอเชญทานดความรกใครในเราของนายเรา. ทานเศรษฐสง บตรชายมายงสานกของเรา ดวยแจงวา 'จงทามงคลแกบตรคนโตของเรา' พวกทานจงรบเอาไมเปนตนมาเรว" ดงนแลว ใหปลกเรอนมประการ ดงกลาวแลวในทามกลางบาน ใหนาเครองบรรณาการมาแตบาน ๑๐๐ บาน นาลกสาวของเศรษฐในชนบทมาการทามงคลแลว จงสงขาวไปแกเศรษฐ วา " การน การน ขาพเจาทาเสรจแลว."

เศรษฐเสยใจจนเกดโรค เพราะไดฟงขาวนน ความเสยใจอยางใหญ บงเกดแกเศรษฐ แลววา " เราใหทาสงใด สงนนไมสาเรจ, สงใดมใหทา สงนนกกลบ สาเรจ." ความเศราโศกนน กบความเศราโศกถงบตร เปนอนเดยวกน เทยว ยงความรอนในทองใหเกดขน ใหเกดโรคอตสาร๑แลว. แมลกสาว ของเศรษฐ กบงคบพวกคนวา " ถาวาใคร ๆ มาจากสานกของเศรษฐ, ทานยงไมบอกแกเราแลว อยาบอกแกเศรษฐบตรกอน. แมเศรษฐเลา กคดวา "บดน เราจะไมทาบตรชวชาตคนนนใหเปนเจาของทรพยสมบต ของเรา " ดงนแลว จงบอกนายเสมยนคนหนงวา "ลง ฉนปรารถนา จะพบบตรของฉน, ทานจงสงคนรบใชไปคนหนง ใหเรยกบตรของฉน มา." เขารบวา " ไดจะ" ใหหนงสอแลว สงคนผหนงไป. ฝายลกสาว ของเศรษฐ ทราบวาบรษนนนายนอยทประต ใหเรยกเขามาแลว ถามวา " อะไร ? พอ." ๑. โรคอนยงโลหตใหแลนไปยง, โรคลงแดง.


คนรบใช. เศรษฐ ไมสบาย เพอจะพบลกชาย ใหเรยก (เขา) แมเจา. เศรษฐธดา. พอ เศรษฐยงมกาลง หรอถอยกาลง ? คนรบใช. ยงมกาลง บรโภคอาหารไดอยกอน แมเจา. ลกสาวเศรษฐนน ไมใหบตรเศรษฐทราบเทยวใหๆ ทอยและเสบยง เดนทางแกเขาแลว กลาววา "ทานจกไปไดในเวลาทฉนสงไป จงพกอย กอน. มหาเศรษฐ ไดกลาวกะนายเสมยนอกวา "ลง ทานยงไมไดสง หนงสอไปยงสานกบตรของฉนหรอ ?" นายเสมยน. สงไปแลว นาย คนผไปแลว ยงไมมากอน. เศรษฐ. ถากระนน ทานจงสงผอนไปอก. นายเสมยนนนสงไปแลว. ลกสาวของเศรษฐ ปฏบตแมในบรษนน อยางนนเหมอนกน. ในกาลนน โรคของเศรษฐหนกแลว. ภาชนะหนงเขา, ภาชนะหนง ออก. เศรษฐจงถามนายเสมยนอกวา " ลง ทานยงไมไดสงหนงสอไปยง สานกบตรของฉนแลวหรอ." นายเสมยน. สงไปแลว นาย แตคนทไปยงไมกลบ. เศรษฐ. ถากระนน ทานจงสงผอนไปอก. นายเสมยนนนสงไปแลว. ลกสาวเศรษฐ ถามประพฤตเหตนน แมกะบรษผมาในวาระท ๓ แลว. บรษผนนบอกวา "ขาแตนาย เศรษฐปวยหนก ตดอาหารเสยแลว มความตายเปนเบองหนา, ภาชนะ


หนงออก ภาชนะหนงเขา." ลกสาวของเศรษฐจงคดวา "บดนเปนเวลา ทเขาควรไปได" จงบอกแกเศรษฐบตรวา " ทราบวา คณพอของทาน ปวย." เมอเขากลาววา " พดอะไร ? หลอน " จงพดวา " ความไม สาราญมแกบดาของทานนน นาย." โฆสกะ. บดน ฉนควรทาอยางไร ? เศรษฐธดา. นาย เราจกถอเครองบรรณาการอนเกดจากบานสวย ๑๐๐ บาน ไปเยยมทาน. นายโฆสกะนน รบวา " จะ" แลวใหคนนาเครองบรรณาการมา เอาเกวยนบรรทก หลกไปแลว. ครงนน ลกสาวของเศรษฐนน พดกะโฆสกะนนวา "บดา ของทานถอยกาลง, เมอเราถอเอาเครองบรรณาการมประมาณเทานไป จกเปนการเนนชา, ขอทานจงใหขนบรรณาการนกลบเถด " ดงนแลว จงสงบรรณาการนนทงหมดไปสเรอนแหงตระกลของตน แลวพดอกวา "นาย ทานพงยนขางเทาแหงบดาของทาน, ฉนจกยนขางเหนอศรษะ." เมอเขาไปสเรอนนนเทยว นางกบงคบพวกคนของตนวา "พวกทาน จงถอเอาการรกษาทงขางหนาเรอนทงขางหลงเรอน. กในเวลาทเขาไป เศรษฐบตรไดยนอยแลวทขางเทาของบดา. สวนภรรยาไดยนขางเหนอ ศรษะ.

เศรษฐทากาละ ในขณะนน เศรษฐนอนหงายแลว. สวนนายเสมยน เมอนวดเทา ของเศรษฐนน จงพดวา "นาย บตรชายของทานมาแลว."


เศรษฐ. เขาอยทไหน ? นายเสมยน. เขายนอยทปลายเทา. ครงนน เศรษฐเหนบตรชายนนแลว จงใหเรยกนายเสมยน มาแลว ถามวา " ในเรอนของฉนมทรพยอยเทาไร ?" เมอนายเสมยน เรยนวา " นาย มอย ๔๐ โกฏเทานน, แตเครองอปโภคบรโภคและ บาน นา สตว ๒ เทา ๔ เทา ยานพาหนะ มอยจานวนเทาน ๆ," ใครจะพดวา "ฉนไมใหทรพย มประมาณเทานแกโฆสกะบตรของฉน," (กลบ) พดวา " ฉนให." ลกสาวเศรษฐฟงคานนแลวคดวา " เศรษฐน เมอพด พงพดคาอะไรอน" เปนเหมอนเรารอนดวยความโศก สยายผม รองไหกลาววา "คณพอ พดอะไรน, พวกเราฟงคาของทาน ชอแมน, พวกเราไมมบญหนอ" ดงนแลว จงเอาศรษะประหารเศรษฐนนททาน- กลางอก ลมลงเอาศรษะกลงเกลอกอยททามกลางอกของเศรษฐนน แสดงอาการคราครวญ จนเศรษฐไมอาจพดไดอก. แมเศรษฐ กไดทา กาละในขณะนนเอง.

พระเจาอเทนประทานตาแหนงเศรษฐแกนายโฆสกะ ชนทงหลายสดบวา " เศรษฐถงอนจกรรมแลว" จงไปกราบทล พระเจาอเทน. พระเจาอเทน ทรงใหทาฌาปนกจสรระของเศรษฐนนแลว ตรสถามวา " กลกชายหรอลกหญงของเศรษฐนน มอยหรอ ?" ชนทงหลายกราบทลวา "มอย พระเจาขา ลกชายของเศรษฐนน ชอวา โฆสกะ, เศรษฐนน มอบหมายทรพยสมบตทงหมดใหแกโฆสกะ นนแลว กถงแกอนจกรรม พระเจาขา." พระราชาทรงใหเรยกตวเศรษฐ-


บตรมาแลวในกาลอน. กในวนนนฝนตก, ทพระลานหลวงมนาขงอย ในทนน ๆ เศรษฐบตรไปแลวดวยหวงวา " จกเฝาพระราชา." พระราชา ทรงเปดพระแกล ทอดพระเนตรดนายโฆสกะนนเดนมาอย ทรงเหนเขา โดดนาทพระลานหลวงเดนมา จงตรสถามเขา ซงมาถวายบงคมแลวยนอย วา " พอ เจาชอโฆสกะหรอ ?" เมอเขาทลวา " ถกแลวพระเจาขา" ทรงปลอบเขาวา " เจาอยาเสยใจวา ' บดาของเราถงอนจกรรมแลว ' เราจกใหตาแหนงเศรษฐอนเปนของบดาของเจาแกเจานนเอง" ดงนแลว ทรงสงเขาไปวา " จงไปเถด พอ" และพระราชาไดประทบยนทอด พระเนตรดเขาซงไปอยเทยว. เขาไมโดดนาทเขาโดดในเวลาทมา ไดลง ไปคอย ๆ. ครงนน พระราชาตรสสงใหเรยกนายโฆสกะนนมาจากทนนแล แลวตรสถามวา " เพราะเหตไรหนอ ? พอ ทานเมอมาสสานกของเรา จงโดดนามาแลว, เมอไป เดยวนลงไปแลว จงคอย ๆ เดนไป." นายโฆสกะ ทลวา "เปนอยางนน พระเจาขา ขาพระพทธเจา ยงเปนเดก ในขณะนน, นชอวา เปนเวลาเลน. กในกาลน ขาพระพทธเจา ไดรบ ทราบตาแหนงจากพระองคแลว . เพราะฉะนน การทขาพระองคไมเทยว เหมอนในกาลกอน แลวคอย ๆ ไป จงควรในเดยวน." พระราชาทรงสดบคานนแลว ทรงดารวา "ชายผนมปญญา, เราจกใหตาแหนงเศรษฐแกเขาในบดน เถด" ดงนแลว ประทานโภคะ ทบดาบรโภคแลว ไดประทานตาแหนงเศรษฐ พรอมดวยสรรพวตถ ๑๐๐ อยาง.


นายโฆสกะรบตาแหนงเศรษฐ นายโฆสกะนนยนอยบนรถ ไดการทาประทกษณพระนครแลว. ทอนนายโฆสกะนนแลดแลว ๆ ยอมหวนไหว. แมลกสาวของเศรษฐ นงปรกษากบนางกาลสาวใชวา " แมกาล สมบตมประมาณเทาน สาเรจ แลวแกบตรของทาน กเพราะอาศยเรา." กาล. เพราะเหตไร ? แม. เศรษฐธดา. เพราะโฆสกะน ผกจดหมายฆาตวตายไวทชายผา มาสเรอนของพวกเรา, ครงนน ฉนฉกจดหมายฉบบนนของเขา เขยน จดหมายฉบบอน เพอใหทามงคลกบฉน ทาอารกขาในเขาสนกาลเทาน. กาล. แม ทานรเหนเพยงเทาน, แตเศรษฐมงแตจะฆาเขาตงแต เขาเปนเดก กไมอาจเพอจะฆาได, อาศยนายโฆสกะนอยางเดยว สนทรพย ไปมากมาย. เศรษฐธดา. แม เศรษฐทากรรมหนกหนอ. เศรษฐธดานนเหนนายโฆสกะนน ระทาประทกษณพระนคร เขา ไปสเรอน จงหวเราะ ดวยคดวา " สมบตมประมาณเทาน ๆ สาเรจแลว กเพราะอาศยเรา." ครงนน เศรษฐบตรเหนอาการนน จงถามวา " ทานหวเราะ ทาไม ?" เศรษฐธดา. เพราะอาศยเหตอนหนง. เศรษฐบตร. จงบอกเหตนน. เศรษฐธดานน ไมบอกแลว. เศรษฐบตรนน จงขวา " ถาไมบอก จะฟนเจาใหเปน ๒ ทอน"


ดงน จงชกดาบออกแลว. เศรษฐธดานนจงบอกวา "ดฉนหวเราะ กเพราะคดวา 'สมบต มประมาณเทาน น ทานไดแลว กเพราะอาศยฉน." เศรษฐ. ถาวาคณพอของฉน มอบมรดกของตนใหแกฉนแลว ทานจะไดเปนอะไรในทรพยนน . ไดยนวา เศรษฐ ไมรเรองอะไร สนกาลเทาน. เพราะฉะนน จงไมเชอถอยคาของเศรษฐธดานน. ครงนน เศรษฐธดานน ไดเลาเรองนนทงหมด แกเศรษฐบตรนนวา " บดา ของทาน ใหหนงสอฆา (ตว) สงทานมาแลว. ดฉนทากรรมอยางน ๆ รกษาทานไวแลว." เศรษฐบตรไมเชอ พดวา " ทานพดไมจรง" จงคดวา " เราจกถามแมกาล" ดงนนแลว จงกลาววา "ไดยนวา อยางนนหรอ ? แม." นางกาล จงกลาววา " พอ ตงแตทานเปนเดก เศรษฐประสงคจะฆาทาน แตไมอาจเพอจะฆาได, อาศยทาน สนทรพย ไปมากมาย. ทานพนแลวจากความตายในท ๗ แหง, บดน มาแลว จากบานสวย ถงตาแหนงเศรษฐ พรอมกบดวยสรรพวตถอยางละ ๑๐๐." เศรษฐนนฟงคานนแลว คดวา " เราทากรรมหนกหนอ เรา พนแลวจากความตายเหนปานนแล แลวเปนอยดวยความประมาท ไมสม- ควร, เราจกไมประมาท" ดงน สละทรพยวนละพน เรมตงทานไว เพอคนเดนทางไกลและคนกาพรา เปนตนแลว. กฏมพ ชอวามตตะ ไดเปนผขวนขวายในการทานของเศรษฐนน แลว. ความอบตของโฆสกเศรษฐ เปนดงน.


ทาลายฝาเรอนหนยอมพนอหวาตก ในกาลนน เศรษฐ นามวา ภททวตยะ ในภททวดนคร ไดเปน อทฏฐบพพสหาย๑ของโฆสกเศรษฐแลว. โฆสกเศรษฐ ไดฟงสมบต และวยและประเทศของภททวตยเศรษฐ ในสานกของพวกพอคา ซง มาแลว จากภททวดนคร ปรารถนาความเปนสหายกบเศรษฐนน จงสง เครองบรรณาการไปแลว. แมภททวตยเศรษฐ ไดฟงสมบตและวยและ ประเทศของโฆสกเศรษฐ ในสานกของพวกพอคา ซงมาแลว จากกรง โกสมพ ปรารถนาความเปนสหายกบเศรษฐ จงสงเครองบรรณาการไป แลว เศรษฐทงสองนน ไดเปนอทฏฐบพพสหายกนและกน อยแลว อยางน. ในกาลอน อหวาตกโรคตกแลว ในเรอนของภททวตยเศรษฐ เมออหวาตกโรคนนตกแลว แมลงวนยอมตายกอน, ตอนน ตกแตน หน ไก สกร สนข แมว โค ทาสหญง ทาสชาย ยอมตายไปโดย ลาดบกนทเดยว. มนษยเจาของเรอนยอมตายทหลงเขาทงหมด. ในชน เหลานน พวกใดทาลายฝาเรอนหนไป พวกนนยอมไดชวต. แมใน กาลนน เศรษฐ ภรยาและลกสาว กหนไปโดยวธนน ปรารถนาจะเหน โฆสกเศรษฐ จงดาเนนไปสกรงโกสมพ. ๓ คนนน มเสบยงหมดลง ในระหวางทาง มสรระอดโรยดวยลมและแดด และดวยความหวกระหาย ถงกรงโกสมพดวยความลาบาก อาบนาในสถานอนสบายดวยนาแลว กเขาไปสศาลาแหงหนง ทประตเมอง. ในกาลครงนน เศรษฐกลาวกะภรยาวา " นางผเจรญ ผมา ๑. เพอนทไมเคยพบเหนกน.


โดยทานองน ยอมไมถกใจแมของแมผบงเกดเกลา, ทราบวา สหาย ของเราสละทรพยวนละพน ใหทานแกคนเดนทาง คนกาพราเปนตน, เราสงลกสาวไปในทนน ใหนาอาหารมา บารงสรระในทนแล สกวน สองวนแลว จงจกเยอนสหาย. " นางรบวา " ดแลว นาย." เขาพา กนพกอยทศาลานนแล. ในวนรงขน เมอเขาบอกเวลาแลว เมอคน กาพราและคนเดนทางเปนตน กาลงไปเพอตองการอาหาร, มารดาและ บดาจงสงลกสาวไปดวยคาวา " แม จงไปนาอาหารมาเพอพวกเรา." ธดาของตระกลทมโภคะมาก ไมละอายเทยว เพราะความทตนมความ ละอายอนความวบตตดขาดแลว ถอถาดไปเพอตองการอาหารกบคนกาพรา อนมตตกฎมพ ถามวา "ทานจกรบกสวน ? แม " กบอกวา "๓ สวน." ทนน มตตกฎมพ จงใหภตตาหาร ๓ สวนแกนาง. เมอนางนาภตมา แลว ทง ๓ กนงเพอบรโภครวมกน. ครงนน มารดาและลกสาว จง กลาวกะเศรษฐวา " นาย อนความวบต ยอมเกดขนแมแกตระกลใหญ, อยานกถงพวกฉน จงบรโภคเถด, อยาคดเลย ." ออนวอนดวยประการ ตาง ๆ ยงเศรษฐนน ใหบรโภคแลว ดวยประการอยางน. เศรษฐนนบรโภคแลว ไมสามารถจะใหอาหารยอยได, เมอ อรณขนไปอย, กไดทากาละแลว. มารดาและลกสาว คราครวญราไห ดวยประการตาง ๆ. ในวนรงขน เดกหญง (กมารกา) เดนรองไหไป เพอตองการอาหาร อนมตตกฎมพนนเหนเขาแลว จงถามวา " ทาน จกรบกสวน ? แม จงบอกวา " ๒ สวน." มตตกฎมพนน จงได ให ๒ สวน. นางนามาแลว กออนวอนใหมารดาบรโภค. มารดานน อนธดาของตนนนออนวอนอย บรโภคแลว ไมสามารถจะใหอาหาร


ยอยได ในวนนน กไดทากาละแลว. เดกหญงผเดยวเทานน รองไห ราไร เปนผมความทกขเพราะความหว อนเกดขนแลวอยางหนก เพราะ ความเกดขนแหงทกขนน ในวนรงขน เดนรองไหไปเพอตองการอาหาร กบพวกยากจน อนมตตกฎมพถามวา "ทานจกรบกสวน ? แม" จงบอกวา "สวนเดยว." มตตกฎมพจานางผรบภตไดทง ๓ วน, เพราะ เหตนน จงกลาวกะนางวา " จงฉบหายเถด หญงถอย วนนเจา รจกประมาณทองของเจาหรอ ?" ธดามตระกลสมบรณดวยหรโอตตปปะ เหมอนตองประหารดวยหอกทอก และเหมอนรดดวยนาดางทแผล รองถาม วา " อะไร ? นาย." มตตกฎมพ. วนกอนเจารบเอาไปแลว ๓ สวน. วนวาน ๒ สวน วนนรบเอาสวนเดยว, วนน เจารประมาณทองของตวแลวหรอ ? กลธดา. นาย ทานอยาเขาใจฉนวา "รบไปเพอตนเองผเดยว." มต. เมอเปนเชนน ทาไมจงรบเอาไป ๓ สวน ? แม. กล. ในวนกอน พวกฉนมกน ๓ คน นาย, วานน ม ๒ คน, วนน มฉนผเดยวเทานน. มตตกฎมพ จงถามวา " ดวยเหตไร ?" ฟงเรองทงหมด อน นางบอกแลว ตงแตตน ไมสามารถจะกลนนาตาไวได เกดความเศราใจ อยางเหลอเกน จงบอกวา "แม เมอมเหตอยางน อยาคดไปเลย, ทานเปนธดาของภททวตยเศรษฐ ตงแตวนนไป จงเปนธดาของเราเถด" ดงนแลว จมพตทศรษะ นาไปสทเรอน ตงไวในตาแหนงธดาคนโต ของตนแลว.


เพราะทารวจงชอสามาวด เศรษฐธดานน ฟงเสยงองคะนงในโรงทาน จงถามวา " พอ ทาไม พอจงไมทาชนนใหเงยบเสยงแลวใหทานเลา ?" มตตกฎมพ จงกลาววา "ไมอาจเพอทาได แม." ธ. อาจ พอ. ม. อยางไร ? แม. ธ. พอ ขอทานจงลอมโรงทาน ตดประตไว ๒ แหง พอประมาณ คนผเดยวเขาไปไดเทานนแลว จงบอกวา " พวกทานจงเขาประตหนง ออกประตหนง" ดวยอาการอยางน ชนทงหลายกจกเงยบเสยง รบทาน. มตตกฎมพนน ฟงคานนแลว จงกลาววา "อบายเขาทด แม" ดงน ใหกระทาดงนนแลว. แมเศรษฐธดานน ในกาลกอน ชอสามา, แตเพราะนางใหกระทารว จงชอวา สามาวด, จาเดมแตนน ความ โกลาหลในโรงทาน กขาดหายไป. โฆสกเศรษฐไดฟงเสยงนน ในกาล กอน กพอใจวา " เสยงในโรงทานของเรา," แตเมอไมไดยนเสยง ๒- ๓ วน จงถามมตตกฎมพ ผมาสทบารงของตนวา " ทานเพอคน กาพราและเพอคนเดนทางไกลเปนตน อนทานยงใหอยหรอ ?" มตตกฎมพ. ขอรบ นาย. โฆสกเศรษฐ. เมอเปนเชนน ทาไม ฉนจงไมไดยนเสยง ๒-๓ วน ? มต. ฉนทาอบาย โดยอาการทพวกเขาจะไมมเสยงรบกน. โฆ. เมอเปนเชนน เพราะเหตไร ทานจงไมทาในกาลกอนเลา ? มต. เพราะไมร นาย.


โฆ. เดยวน ทานรไดอยางไร ? มต. ลกสาวของฉนบอกให นาย. โฆ. อนลกสาวของทาน ทฉนไมรจก มอยหรอ ? มตตกฎมพนน เลาเรองของภททวตยเศรษฐทงหมด จาเดมแต เกดอหวาตกโรคแลว กบอกความทตนตงธดาของเศรษฐนนไวในตาแหนง ลกสาวคนโตของตน. ครงนน เศรษฐกลาวกะมตตกฎมพนนวา " เมอเปนเชนน เพราะเหตไร ทานจงไมบอกแกฉน ? ธดาแหงสหายของฉน กชอวา ธดาของฉน " ดงนแลว ใหเรยกนางสามาวดนนมาถามวา " แม ทาน เปนลกสาวเศรษฐหรอ ?" สามาวด. จะ พอ. โฆสกเศรษฐ กลาววา " ถากระนน เจาอยาคดไป เจาเปน ธดาของฉน " ดงน จมพตนางสามาวดนนทศรษะ ใหหญง ๕๐๐ แกนางสามาวดนน เพอประโยชนแกความเปนบรวาร ตงนางสามาวด นนไวในตาแหนงธดาคนโตของตนแลว.

พระเจาอเทนไดอครมเหส อยมา ณ กาลวนหนง ในนครนน ประกาศนกขตฤกษแลว กในงานนกขตฤกษนน แมกลธดาทงหลาย ผมไดออกไปภายนอก ตางพากนเดนไปสแมนา อาบนากบดวยบรวารของตน ๆ. เพราะเหตนน ในวนนน แมนางสามาวด อนหญง ๕๐๐ แวดลอมแลวกไดไปเพอ อาบนา โดยทางพระลานหลวงเชนเดยวกน. ฝายพระเจาอเทน ประทบ


อยทสหบญชร๑ ทอดพระเนตรเหนนางสามาวดนน จงตรสถามวา " พวกน" หญงฟอนของใคร ?" ราชบรษ ทลวา " ไมเปนหญงฟอนของใคร พระเจาขา." อ. เมอเปนเชนน เปนลกสาวของใครเลา ? ร. เปนลกสาวของโฆสกเศรษฐ พระเจาขา นางนนชอสามาวด. พระเจาอเทน พอทอดพระเนตรเหน กทรงเกดพระสเนหา จงรบสงใหสงสาสนไปใหเศรษฐวา " ไดยนวา ขอทานเศรษฐ จงสง ธดามาใหแกฉน." ศ. สงไมได พระเจาขา. อ. ไดยนวา ขอทานเศรษฐอยาทาอยางนเลย, ขอทานเศรษฐ จงสงมา จงได. ศ พวกขาพระพทธเจา ชอวาคฤหบด ใหไมได กเพราะกลว ภยคอการโบยตครานางกมารกา พระเจาขา. พระราชาทรงกรว จงรบสงใหตตราเรอน จบเศรษฐและภรยา ของเศรษฐทมอใหทาไว ณ ภายนอก. นางสามาวดอาบนาแลวกลบมา ไมไดโอกาสเพอเขาสบานได จงถามวา "นอะไร ? พอ" บดาตอบวา " แม ในหลวง สงสาสนมา เพราะเหตแหงเจา. เมอพวกเรา กลาววา ' ไมให ' จงรบสงใหตราเรอน แลวรบสงใหทาพวกเราไว ณ ภาย- นอก." นางสามาวดจงกลาววา " พอ กรรมหนกอนพอทาแลว, ธรรมดา พระราชา เมอสงสาสนมาแลว ไมควรทลวา 'ไมให' ควรทลวา ' ถาพระองคจะทรงรบธดาของขาพระพทธเจาพรอมทงบรวาร กจะถวาย ๑. หนาตาง.


สพอ." เศรษฐกลาววา "ดละ แม เมอเจาพอใจ พอกจกทาตาม อยางนน" ดงนแลว จงใหสงสาสนไปถวายพระราชาตามนน. พระราชา ทรงรบวา " ดแลว" ทรงนานางสามาวดนนมา พรอมทงบรวาร ทรงอภเษก ตงไวในตาแหนงอครมเหสแลว. หญง ทเหลอ กไดเปนบรวารของนางเหมอนกน. นเปนเรองของนางสามาวด.

พระเจาอเทนถกจบ กพระเจาอเทน ไดมพระราชเทวอกพระองคหนง ทรงพระนาม วา พระนางวาสลทตตา เปนพระราชธดาของพระเจาจณฑปชโชต. ความพสดารวา ในเมองอชเชน มพระราชาทรงพระนามวา พระเจา จณฑปชโชต. วนหนง พระองคเสดจมาจากพระราชอทยาน ทอด พระเนตรดสมบตของพระองคแลว ตรสวา " สมบตเชนน ของใคร ๆ แมอน มไหมหนอ ?" เมออามาตยกราบทลวา " นจะชอวาสมบตอะไร ? สมบตของพระเจาอเทนในเมองโกสมพมากยงนก" ดงนแลว ตรสวา " ถาอยางนน เราจกจบพระเจาอเทนนน." อามาตย. ใคร ๆ กไมสามารถจบทาวเธอได พระเจาขา. พระราชา. เราจกทาอบายบางอยาง จบใหได. อามาตย. ไมสามารถดอก พระเจาขา. พระนราชา. เพราะเหตอะไรเลา ? อามาตย. เพราะพระเจาอเทนนน รศลปะ ชอหสดกนต, ทรง รายมนตแลวดดพณหสดกนตอย จะใหชางหนไปกได, จะจบเอากได,


ผทพรงพรอมดวยพาหนะชางชอวาเชนกบทาวเธอ เปนไมม. พระราชา. เราไมอาจทจะจบเขาไดหรอ ? อามาตย. พระเจาขา หากพระองคมความจานงพระทยฉะน โดยสวนเดยวแลว, ถาเชนนน ขอพระองคจงรบสงใหนายชางทาชางไม ขน แลวสงไปยงทอยของพระเจาอเทนนน ; ทาวเธอทรงสดบถงพาหนะ ชางหรอพาหนะมาแลว ยอมเสดจไป แมสทไกล, เราจกสามารถจบ ทาวเธอผเสดจมาในทนนได. พระราชาตรสวา " อบายน ใชได" ดงนแลว จงรบสงให นายชางทาชางยนตสาเรจดวยไม เอาผาเกาหมขางนอก แลวทาเปน ลวดลาย ใหปลอยไปทรมสระแหงหนง ในทใกลแวนแควนของพระเจา อเทนนน. บรษ ๖๐ คนเดนไปมาภายในทองชาง, พวกเขานามลชางมา ทงไวในทนน ๆ. พรานปาคนหนงเหนชางแลวกคดวา "ชางน คควร แกพระเจาแผนดนของเรา" ดงนแลว จงไปกราบทลพระเจาอเทนวา " พระเจาขา ขาพระองคพบชางตวประเสรฐซงเผอกลวน มสวนเปรยบ ดวยยอดเขาไกรลาศ คควรแกพระองคทเดยว." พระเจาอเทน ใหพรานปานนแลเปนผนาทาง ขนทรงชางพรอมดวยบรวาร เสดจออก ไปแลว เหลาจารบรษ ทราบการเสดจมาของทาวเธอ จงไปกราบทล แดพระเจาจณฑปชโชต. พระเจาจณฑปชโชตนนเสดจมาแลว ซมพล นกายไว ๒ ขาง ปลอยวางไวตรงกลาง. พระเจาอเทนไมทรงทราบถง การเสดจมาของทาวเธอ จงตดตามชางไป. มนษยทอยขางใน รบพา ชางไมหนไปโดยเรว เมอพระราชา ทรงรายมนตดดพณอย, ชางไม ทาเหมอนไมไดยนเสยงแหงสายพณ หนไปถายเดยว. พระราชาไม


อาจทนพระยาชางได จงเสดจขนมาตดตามไป. เมอทาวเธอรบตามไปโดย เรว พลนกายกลาหลง. พระราชาไดเปนผ ( เสดจ) พระองคเดยว เทานน. ครงนนเหลาบรษของพระเจาจณฑปชโชต ซงดกซมอยแลว ณ ๒ ขาง (ทาง ) จงจบทาวเธอถวายพระเจาแผนดนของตน. ตอมา พลนกาย ของทาวเธอ ทราบวา พระราชาของตนตกไปสอานาจแหงขาศกแลว จงตงคายอยภายนอก.

พระเจาจณฑปชโชตทรงใหพระธดาเรยนมนต ฝายพระเจาจณฑปชโชต ทรงสงใหจบพระเจาอเทนอยางจบเปน แลวขงไวในเรอนขงโจรหลงหนง ใหปดประตเสย ทรงดมนาชยบาน ตลอด ๓ วน. ในวนท ๘ พระเจาอเทนทรงถามพวกผคมวา "พอทงหลาย พระเจาแผนดนของพวกเจาไปไหนเสย." พวกผคม. พระเจาแผนดน ทรงดมนาชยบาน ดวยทรงยนดวา เราจบปจจามตรได. พระเจาอเทน. พระเจาแผนดนของพวกเจามกรยาชางกระไร ดง ผหญง, การจบพระเจาแผนดนผเปนศตรกนไดแลว จะปลอยหรอฆาเสย จงควรมใชหรอ ? นส กลบใหเรานงทนทกข แลวไปนงดมนาชยบาน เสย. ผคมเหลานน กพากนไปทลเนอความนนแดพระราชา พระองค เสดจไปตรสถามวา " ไดยนวา ทานพดอยางน จรงหรอ ?" อเทน. ถกแลว ทานมหาราชเจา. จณฑปชโชต. ดละ เราจกปลอยทาน, ทราบวา ทานมมนต เชนน, ทานจกไหมมนตนนแกเราไหม ?


อ. ตกลง ขาพเจาจกให. ในเวลาเรยน จงไหวขาพเจาแลวเรยน มนตนน; กทานจกไหวขาพเจาหรอไมเลา ? จ. เราจกไหวทานทาไมเลา ? อ. ทานจกไมไหวหรอ ? จ. เราจกไมไหว. อ. แมขาพเจา กจกไมให. จ. เมอเปนเชนน เราจกลงราชอาชญาแกทาน. อ. เชญทาเถด, ทานเปนอสระแกรางกายของขาพเจา, แตไม เปนอสระแกจต. พระราชาทรงสดบถอยคาอนองอาจของทาวเธอแลว จงทรงดาร วา " เราจกเรยนมนตของพระเจาอเทนน ไดอยางไรหนอ ?" แลวทรง คดไดวา " เราไมอาจใหคนอนรมนตน, เราจกใหธดาของเราเรยนใน สานกพระเจาอเทนน แลวจงเรยนในสานกของนาง." ลาดบนน ทาวเธอ จงตรสกะพระเจาอเทนนนวา "ทานจกใหแกคนอนผไหวแลวเรยนเอา หรอ ?" อ. อยางนน ทานมหาราช. จ. ถากระนน ในเรอนของเรามหญงคอมอยคนหนง, ทานยนอย ภายนอกมาน จงบอกมนตแกหญงนน ผนงอยภายในมานเถด. อ. ดละ ทานมหาราช นางจะเปนคนคอมหรอคนงอย กชาง เถอะ, เมอนางไหว, ขาพเจาจกให. ลาดบนน พระราชาเสดจไปตรสบอกพระนางวาสลทตตาราชธดา วา " ลกหญง ชายเปนโรคเรอนนาเตาคนหนง รมนตหาคามได,


พอไมอาจทจะใหคนอนรมนตนนได, เจาจงนงภายในมานไหวชายนน แลวเรยนมนต, ชายนน ยนอยภายนอกมาน จกบอกแกเจา, พอจก เรยนจากสานกของเจา." พระเจาจณฑปชโชตนนตรสทาใหพระราชธดา เปนหญงคอม ฝายพระเจาอเทนใหเปนชายโรคเรอนนาเตาอยางน เพราะ ทรงเกรงคนทงสองนนจะทาสนถวะกนและกน. พระเจาอเทนนนประทบ ยนอยนอกมานเทยว ไดตรสบอกมนตแกพระนางผไหวแลวนงภายใน มาน.

พระอครมเหสองคท ๒ ของพระเจาอเทน ตอมาวนหนง พระเจาอเทนตรสกะพระนาง ผแมอนทาวเธอ ตรสบอกบอยๆ กไมสามารถจะกลาวบทแหงมนตไดวา "เหวย อหญง คอม ! ปากของมงมรมขอบและกระพงแกมอนหนานก, มงจงวาไปอยาง น." พระนางทรงกรว จงตรสวา " เหวย อายขเรอน ชวชาต มง พดอะไร ? คนเชนกนะหรอ ชอวาหญงคอม ?" ดงนแลว ทรงยกมม มานขน, เมอพระเจาอเทนตรสถามวา " ทานเปนใคร ?" จงตรส บอกวา "เราชอ วาสลทตตา ธดาของพระเจาแผนดน." พระเจาอเทน. บดาของทาน เมอตรสถงทานแกเรา กตรสวา "หญงคอม." วาสลทตตา. แมเมอตรสแกเรา พระบดากทรงกลาวกระทาใหทาน เปนคนโรคเรอนนาเตา. ทงสององคนน ทรงดารวา "คานน ทาวเธอ คงจกตรสดวยเกรงเราจะทาสนถวะกน" แลวกทรงทาสนถวะกนในภายใน มานนนเอง.


จาเดมแตนน การเรยนมนตหรอการเรยนศลปะจงไมม. ฝายพระราชาทรงถามพระธดาเปนนตยวา " เจายงเรยนศลปะ อยหรอ ? ลก." พระนางตรสวา "ขาแตพระบดา กระหมอมฉนยงเรยนอย เพคะ." ตอมา วนหนง พระเจาอเทนตรสกะพระนางวา "นางผเจรญ ชอวาหนาทซงสามพงกระทา มารดาบดา พนองชาย และพนองหญง ไมสามารถจะทาไดเลย; หากเธอจกใหชวตแกเรา, เราจกใหหญง ๕๐๐ นางเปนบรวาร แลวใหตาแหนงอครมเหสแกเธอ." พระนางตรสวา " ถาพระองค จกอาจเพอตงอยในพระดารสน, หมอมฉนกจกถวายทานนแดพระองค." พระเจาอเทนตรสตอบวา "พระนองหญง เราจกอาจ." พระนางทรงรบพระดารสวา "ตกลง เพคะ" ดงนแลวกเสดจ ไปสสานกพระราชบดา ถวายบงคมแลว ไดยนอยขางหนง. ลาดบนน ทาวเธอตรสถามพระนางวา " ศลปะสาเรจแลวหรอ ? ลกหญง." วาสลทตตา. ขาแตพระบดา ศลปะยงไมสาเรจกอน เพคะ. ลาดบนน พระเจาจณฑปชโชต ตรสถามพระนางวา " ทาไมเลา ลกหญง ?" วาสลทตตา. ขาแตพระบดา กระหมอมฉนควรจะไดประตประต ๑ กบพาหนะตว ๑. จณฑปชโชต. น เปนอยางไรเลา ลกหญง ? วาสลทตตา. ขาแตพระบดา ทราบวา มโอสถขนานหนงจะตอง เกบในเวลากลางคน ดวยสญญาดวงดาว เพอประโยชนเปนอปการะแหง


มนต, เพราะฉะนน ในเวลาทหมอมฉน ออกไปในเวลาหรอนอกเวลา จงควรทจะไดประตประตหนง กบพาหนะตวหนง. พระราชาตรสรบวา "ได." พระเจาอเทนและพระนางวาสลทตตานน ไดทรงยดประตหนง ซงตนพอใจ ไวในเงอมมอแลว.

พาหนะ ๕ ของพระเจาจณฑปชโชต

กพระราชา มพาหนะทง ๕ คอ :- นางชางตว ๑ ชอ ภททวด ไปไดวนละ ๕๐ โยชน. ทาสชอวา กากะ ไปได ๖๐ โยชน. มา ๒ ตว คอ มาเวลกงส และมามญชเกส ไปได ๑๐๐ โยชน ชางนาฬาคร ไปได ๑๒๐ โยชน.

ประวตทจะไดพาหนะเหลานน ดงไดยนมา พระราชาพระองคนน ในเมอพระพทธเจายงมไดทรง อบตขน ไดเปนคนรบใชของอสรชนผหนง. ตอมา วนหนงเมออสรชน ผนน ไปนอกพระนคร อาบนาแลวมาอย, พระปจเจกพทธเจาองคหนง เขาไปสพระนครเพอบณฑบาต ไมไดภกษาเลยสกอยางหนง เพราะ ชาวเมองทงสนถกมารดลใจ มบาตรตามทลางไวแลว (เปลา) ออกไป. ลาดบนน มารเขาไปหาพระปจเจกพทธเจานน ดวยเพศทไมม ใครรจก แลวถามทานในขณะททานถงประตพระนครวา "ทานเจาขา ทานไดอะไร ๆ บางไหม ?" พระปจเจกพทธเจา ตอบวา "กเจาทา อาการคออนไมไดแกเราแลวหรอมใชหรอ ?"


ม. ถากระนน ขอทานจงกลบเขาไปอก, คราวน ขาพเจาจก ไมทา. ป. เราจกไมกลบอก. กถาพระปจเจกพทธเจานนพงกลบไปไซร มารนนจะพงสงราง ของชาวเมองทงสน แลวปรบมอทาการหวเราะเยยอก, เมอพระปจเจก- พทธเจาไมกลบ มารกหายไปในทนนเอง. ขณะนนอสรชนผนน พอเหนพระปจเจกพทธเจา ผมาอยดวยทงบาตรตามทลางไวแลว (เปลา) จงไหว แลวถามวา "ทานเจาขา ทานไดอะไร ๆ บางไหม ?" ทาน ตอบวา "ผมอาย ฉนเทยวไปแลว ออกมาแลว." เขาคดวา "พระ- ผเปนเจา ไมตอบคาทเราถาม กลบกลาวคาอนเสย, ทานคงจกยงไมได อะไร ๆ." ในทนใดนน เขาแลดบาตรของทาน เหนบาตรเปลา กเปน ผแกลวกลา แตไมอาจรบบาตร เพราะยงไมรวา ภยในเรอนของตน เสรจแลวหรอยงไมเสรจ จงกลาววา " ทานเจาขา ขอทานจงรอหนอย" ดงนแลว กไปสเรอนโดยเรว ถามวา "ภตสาหรบเราเสรจแลวหรอ ?" เมอคนรบใชตอบวา " เสรจแลว" จงกลาวกะคนรบใชนนวา "พอ คนอนทมความเรวอนสมบรณกวาเจาไมม, ดวยฝเทาอนเรว เจาจง ไปถงพระผเปนเจานน กลาววา ' ทานเจาขา ขอทานจงใหบาตร,' แลวรบบาตรพาโดยเรว." เขาวงไปดวยคาสงคาเดยวเทานน รบบาตร นามาแลว. แมอสรชนทาบาตรใหเตมดวยโภชนะของตน แลวกลาววา "เจาจงรบไป ถวายบาตรนแกพระผเปนเจา เราจะใหสวนบญ แตทาน น แกเจา." เขารบบาตรนนแลวไปดวยฝเทา (เรว) ถวายบาตรแกพระ- ปจเจกพทธเจา ไหวดวยเบญจางคประดษฐ แลวกลาววา "ทานเจาขา


เวลาจวนแจแลว, ขาพเจาไปและมา ดวยฝเทาอนเรวยง, ดวยผลแหง ฝเทาของขาพเจาน ขอพาหนะทงหลาย ๕ ซงสามารถจะไปได ๕๐ โยชน ๖๐ โยชน ๑๐๐ โยชน ๑๒๐ โยชน จงเกดขนแกขาพเจา, อนง รางกายของขาพเจาผมาอยและไปอย ถกแสงแหงดวงอาทตยแผดเผาแลว, ดวยผลแหงความทรางกายถกแสงแหงดวงอาทตยแผดเผานนของขาพเจา ขออาชญาของขาพเจา จงแผไปเชนกบแสงแหงดวงอาทตย ในท ๆ เกด แลวและเกดแลว; สวนบญในเพราะบณฑบาตน อนนายใหแลวแก ขาพเจา, ดวยผลอนไหลออกแหงสวนบญนน ขอขาพเจาจงเปนผมสวน แหงธรรมอนทานเหนแลว." พระปจเจกพทธเจากลาววา " ขอความ ปรารถนาททานตงไวน จงสาเรจ" แลวไดกระทาอนโมทนาวา :- "สงทตองการแลว ปรารถนาแลว จงพลน สาเรจแกทาน, ขอความดารทงปวง จงเตม ดง พระจนทร ซงมในดถท ๑๕. สงทตองการแลว ปรารถนาแลว จงพลนสาเรจแกทาน, ขอความดาร ทงปวง จงเตม ดงแกวมณ ชอวาโชตรส." ไดทราบวา คาถา ๒ คาถานแล ชอวา คาถาอนโมทนาของ พระปจเจกพทธเจาทงหลาย. รตนะคอแกวมณ อนใหสงทมงหมายทงปวง [แกวสารพดนก] เรยกวา "แกวมณโชตรส" ในคาถานน. นเปน บรพจรตแหงบรษรบใชนน. เขาไดเปนพระเจาจณฑปชโชตในบดน. และดวยผลอนไหลออกแหงกรรมนน พาหนะ ๕ เหลานจงเกดขน.


พระเจาอเทนหน ตอมาวนหนง พระราชาเสดจออก เพอทรงกฬาในพระราช- อทยาน. พระเจาอเทนทรงดารวา " เราควรจะหนไป ในวนน " จงทรงบรรจกระสอบหนงใหญ ๆ ใหเตมดวยเงนและทอง วางเหนอหลง นางชาง แลวพาพระนางวาสลทตตาหนไป. ทหารรกษาวงทงหลาย เหนพระเจาอเทน กาลงหนไป จงกราบทลแดพระราชา. พระราชาทรง สงพลไปดวยพระดารสสงวา " พวกเจาจงไปเรว ." พระเจาอเทน ทรงทราบวา พลนกายไลตามแลว จงทรงแกกระสอบกหาปณะ ทา กหาปณะใหตก. พวกมนษยเกบกหาปณะขนแลวไลตามไปอก. ฝาย พระเจาอเทน กทรงแกกระสอบทองแลวทาใหตก เมอมนษยเหลานน มวเนนชาอย เพราะความละโมบในทอง กเสดจถงคายของพระองค ซง ตงอยภายนอก. ขณะนน พลนกายพอเหนทาวเธอเสดจมา กแวดลอมเชญ เสดจใหเขาไปสพระนครของตน. ทาวเธอครนพอเสดจไปแลว กอภเษก พระนางวาสลทตตา ตงไวในตาแหนงอครมเหส. นเปนเรองของพระนางวาสลทตตา.

ประวตนางมาคนทยา อนง หญงอนอก ชอวา นางมาคนทยา กไดตาแหนงแหง อครมเหส แตสานกของพระราชา. ไดยนวา นางเปนธดาของพราหมณ ชอมาคนทยะ ในแควนกร, แมมารดาของนางกชอวามาคนทยาเหมอน กน. ถงอาของนางกชอวา มาคนทยะดวย นางเปนคนมรปงามเปรยบ ดวยเทพอปสร. กบดาของนาง เมอไมไดสามทคควร [แกนาง] แม


จะถกตระกลใหญ ๆ ออนวอน กกลบตะเพดเอาวา " พวกทานไมคควร แกลกสาวของฉน " แลวไลสงไป. ตอมาวนหนง พระศาสดาทรงตรวจ ดสตวโลกในเวลาใกลรง ทรงเหนอปนสยแหงอนาคามผล ของมาคนทย- พราหมณ พรอมทงปชาบด๑ ทรงถอบาตรจวรของพระองคแลว ไดเสดจ ไปสสถานเปนทบาเรอไฟของพราหมณนน ในภายนอกนคม. พราหมณ นนแลเหนอตภาพอนเลศดวยความงามแหงพระรปของพระตถาคตแลว ก คดวา " ชอวาบรษอนผเชนกบบรษน ยอมไมมในโลกน, บรษนเปนผ คควรแกธดาของเรา, เราจกใหธดาของเราแกบรษน เพอประโยชนจะได เลยงดกน" ดงนแลวจงกลาววา " ทานสมณะ ธดาของขาพเจามอยคนหนง ขาพเจายงไมเหนชายผคควรแกนาง ตลอดกาลมประมาณเทาน, ทานเปน ผคควรแกนาง, และนางกเปนผคควรแกทานแท, ควรทานไดนางไวเปน บาทบรจารกา และนางกควรไดทานไวเปนภสดา, เราจกใหนางแกทาน ทานจงยนอยในทนแล จนกวาขาพเจาจะไป (กลบมา)." พระศาสดา ไมตรสอะไร ไดทรงดษณภาพ. พราหมณไปสเรอนโดยเรวกลาว (กะนางพราหมณ) วา " นาง ! นาง ! เราเหนผทสมควรแกลกสาว ของเราแลว, หลอนจงแตงตวลกเรว ๆ เขา " ใหธดานนแตงตวแลว พาไป พรอมกบนางพราหมณ ไดไปสสานกของพระศาสดา. ทวพระนคร กกกอง (แตกตน) วา " พราหมณนไมให (ลกสาว) แกใคร ๆ ดวยอางวา "ชายผสมควรแกลกสาวของเราไมม " ตลอดกาลมประมาณ เทาน. ไดยนวา "เขากลาววา 'วนน เราเหนชายผสมควรแกลกสาว ๑. ภรรยา.


ของเราแลว,' ชายผนนจะเปนเชนไรหนอ ? พวกเราจกดชายผนน." มหาชนจงออกไปพรอมกบพราหมณนนดวย. เมอพราหมณนนพาธดา มาอย. พระศาสดามไดประทบยนในททพราหมณนนพดไว ทรงแสดง เจดยคอรอยพระบาทไวในทนนแลว ไดเสดจไปประทบยนในทอน. แทจรง เจดยคอรอยพระบาทของพระพทธเจาทงหลาย ยอมปรากฏในท ทพระองคทรงอธษฐานแลวเหยยบไวเทานน, ยอมไมปรากฏในทอน; อนง เจดยคอรอยพระบาท เปนสงททรงอธษฐานไวเพอประสงคแก บคคลเหลาใด, บคคลเหลานนจาพวกเดยว ยอมแลเหนเจดยคอรอย พระบาทนน; กสตวมชางเปนตน จงเหยยบกตาม, มหาเมฆ (หาฝน ใหญ) จงตกกตาม, ลมบาหม จงพดกตาม เพอจะใหบคคลเหลานน แลไมเหน, ใครๆ กไมสามารถเพอจะลบเจดยคอรอยพระบาทนนได. ลาดบนน นางพราหมณ กลาวกะพราหมณวา "ชายนนอยทไหน ?" พราหมณคดวา " เราไดพดกะเขาวา ' ทานจงยนอยในทน,' เขาไปเสย ในทไหนหนอ ?" แลดอย กเหนเจดยคอรอยพระบาท จงกลาววา " นเปนรอยเทาของผนน." นางพราหมณรายลกษณะมนตแลวตรวจตรา ดลกษณะแหงรอยพระบาท เพราะความเปนผแคลวคลองในเวททง ๓ พรอมทงมนตสาหรบทายลกษณะ กลาววา " ทานพราหมณ นมใช รอยเทาของผมกเสพกามคณ ๕" แลวกลาวคาถานวา "กคนเจาราคะ พงมรอยเทากระหยง (เวา กลาง), คนเจาโทสะ ยอมมรอยเทาอนสนบบ (หนกสน), คนเจาโมหะ ยอมมรอยเทาจกลง


(หนกทางปลายนวเทา), คนมกเลสเครองมงบงอน เปดแลว มรอยเชนน น." ลาดบนน พราหมณกลาวกะนางวา " นาง หลอนเปนผมปกต เหนมนต เหมอนจระเขในตมนา เหมอนโจรอยในทามกลางเรอน, จงนงเสยเถด." นางพราหมณกลาววา " ทานพราหมณ ทานอยากจะ พดคาใด กจงพดคานน; รอยเทาน มใชรอยเทาของผมกเสพกามคณ ๕." พราหมณแลดขางโนนขางน เหนพระศาสดาแลวกลาววา " น คอ ชายผนน" จงไปกลาววา " ทานสมณะ ขาพเจาจะใหธดาเพอตองการ ไดเลยงดกน ." พระศาสดาไมตรสเลยวา " เรามความตองการดวยธดา ของทานหรอไมม" ตรสวา " พราหมณ เราจะกลาวเหตอนหนงแก ทาน," เมอพราหมณกลาววา " จงกลาวเถดทานสมณะ" จงตรสบอก การทพระองคถกมารตดตาม ตงแตออกผนวช จนถงโคนตนอชปาล- นโครธและการประเลาประโลมอนธดามารทงหลายผมาเพอระงบความโศก ของมารนน ผโศกาดรอยวา " บดน พระสมณโคดมนลวงวสยแหง เราเสยแลว" ประกอบขนดวยสามารถแหงเพศนางกมารกาเปนตน ท โคนตนอชปาลนโครธ แลวตรสพระคาถานวา " เรามไดมความพอใจในเมถน เพราะเหนนาง ตณหา นางอรด และนางราคา, ไฉนเลา ? จกมความ พอใจเพราะเหนธดาของทานน ซงเตมไปดวยมตร และกรส, เราไมปรารถนาจะถกตองธดาของทานน แมดวยเทา."


ในทสดแหงคาถา พราหมณและพราหมณ กตงอยในอนาคามผล. ฝายนางมาคนทยาผเปนธดาแล ผกอาฆาตในพระศาสดา วา " ถาสมณะ นน ไมมความตองการดวยเรา, กควรกลาวถงความทตนไมมความ ตองการ; แตสมณะน ( กลบ) ทาใหเราเปนผเตมไปดวยมตรและกรส; เอาเถอะ, เราอาศยความถงพรอมดวยชาต, ตระกล, ประเทศ, โภคะ ยศและวย ไดภสดาเหนปานนนแลว จกรกรรมอนเราควรทาแกสมณ- โคดม. ถามวา " กพระศาสดา ทรงทราบความเกดขนแหงความอาฆาต ในพระองค ของนางหรอไมทรงทราบ ?" ตอบวา "ทรงทราบเหมอนกน." ถามวา "เมอพระองคทรงทราบ เหตไฉนจงตรสพระคาถา ?" ตอบวา " พระองคตรสพระคาถา ดวยสามารถแหงพราหมณและ พราหมณทงสองนอกน." ธรรมดา พระพทธเจาทงหลายไมทรงคานงถงความอาฆาต ยอม ทรงแสดงธรรม ดวยสามารถแหงบคคลผควรบรรลมรรคผลเทานน. มารดาบดา พานางมาคนทยานน ไปฝากนายจฬมาคนทยะ ผเปน นองชายแลวไปสสานกของพระศาสดา ทงสองคนบวชแลว กไดบรรล อรหตผล. ฝายนายจฬมาคนทยะคดวา " ธดาของเราไมควรแกผตาชา, ควรแกพระราชาผเดยว" จงพานางไปสเมองโกสมพ ตบแตงดวยเครอง ประดบทงปวงแลว ไดถวายแดพระเจาอเทน ดวยคาวา " นางแกวน ควรแกสมมตเทพ (ฝาละอองธลพระบาท). " พระเจาอเทนนนพอ


ทอดพระเนตรเหนนาง กเกดสเนหาอยางแรงกลา จงประทานการอภเษก ทามาตคาม ๕๐๐ ใหเปนบรวารของนาง ตงไวในตาแหนงแหงอครมเหส แลว. นเปนเรองของนางมาคนทยา. พระเจาอเทนนน ไดมอครมเหส ๓ นาง ซงมหญงฟอน ๑,๕๐๐ นางเปนบรวาร ดวยประการดงน.

สามเศรษฐกบดาบส กในสมยนนแล เมองโกสมพ มเศรษฐ ๓ คน คอ โฆสก- เศรษฐ, กกกฏเศรษฐ, ปาวารกเศรษฐ, เศรษฐเหลานน เมอวสสป- นายกาใกลเขามาแลว, เหนดาบส ๕๐๐ มาจากหมวนตประเทศ กาลง เทยวไปเพอภกษาในพระนคร กเลอมใส จงนมนตใหนง ใหฉนแลว รบปฏญญาใหอยในสานกของตนตลอด ๔ เดอน ใหปฏญญาเพอตองการ แกอนมาอก ในสมยทชมดวยฝน (ฤดฝน) แลวสงไป. จาเดมแตนน แมดาบสทงหลาย อยในหมวนตประเทศตลอด ๘ เดอนแลว จงอยใน สานกของเศรษฐเหลานน ตลอด ๔ เดอน. ดาบสเหลานน เมอมาจาก หมวนตประเทศในเวลาอน เหนตนไทรใหญตนหนง ในแดนอรญ จง นงทโคนตนไทรนน. บรรดาดาบสเหลานน ดาบสผเปนหวหนาคดวา "เทวดาผสงอยในตนไมน จกมใชเทวดาผตาศกด, เทวราชผมศกดใหญ ทเดยวพงมทตนไทรน; เปนการดหนอ, ถาหากเทวราชนพงให นาควรดมแกหมฤษ." เทวราชนนไดถวายนาดมแลว. ดาบสคดถงนาอาบ. เทวราชกไดถวายนาอาบแมนน. ตอจากนน ดาบสผเปนหวหนากคดถง


โภชนะ เทวราชกถวายโภชนะแมนน. ลาดบนน ดาบสนนไดมความปร- วตกนวา "เทวราชนใหทกสงทเราคดแลว, เออหนอ เราพงเหนเทวราช นน." เทวราชนน ชาแรกลาตนไม แสดงตนแลว. ขณะนน ดาบส ทงหลายถามเทวราชนนวา " ทานเทวราช ทานมสมบตมาก สมบตน ทานไดแลว เพราะทากรรมอะไรหนอ ?" เทวราช. ขออยาซกถามเลย พระผเปนเจา. ดาบส. จงบอกมาเถด ทานเทวราช. เทวราชนนละอายอย เพราะกรรมทตนทาไวเปนกรรมเลกนอย จงไมกลาจะบอก, แตเมอถกดาบสเหลานนเซาซบอย ๆ กกลาววา "ถาเชนนน ขอทานทงหลายจงฟง" ดงนแลว จงเลา.

ประวตเทวดา ไดยนวา เทวราชนนเปนคนเขญใจคนหนง แสวงหาการงาน จางอย ไดการงานจางในสานกของอนาถบณฑกเศรษฐแลว กอาศย การงานนนเลยงชวต. ตอมา เมอถงวนอโบสถวนหนง อนาถบณฑก- เศรษฐ มาจากวหารแลว ถามวา " ในวนน ใคร ๆ ไดบอกความเปน วนอโบสถแกลกจางคนนนแลวหรอ ?" คนในบานตอบวา " ขาแตนาย ยงไมไดบอก." อนาถบณฑกะกลาววา " ถาเชนนน พวกเจาจงหง หาอาหารเปนไวสาหรบเขา." คราวนน คนเหลานนกหงขาวสกแหง ขาวสารกอบหนงไวเพอชายนน. ชายนนทางานในปาตลอดวนนน มา ในเวลาเยน เมอเขาคดขาวให กยงไมบรโภคโดยพลนกอน ดวยคดวา " เราเปนผหวแลว" คดวา "ในวนทงหลายอน ความโกลาหลใหญ


ยอมมในเรอนนวา ' ขอทานจงใหขาว ขอทานจงใหแกง ขอทานจงให กบ,' ในวนน ทกคนเปนผเงยบเสยง นอนแลว, พากนคดอาหารไว เพอเราคนเดยวเทานน; นเปนอยางไรหนอ ?" จงถามวา " คนทเหลอ บรโภคแลวหรอ ?" คนทงหลายตอบวา " ไมบรโภค พอ." ผรบจาง. เพราะเหตไร ? คนทงหลาย. ในเรอนน เขาไมหงอาหารในเยนวนอโบสถทงหลาย. คนทกคน ยอมเปนผรกษาอโบสถ, โดยทสด เดกแมผยงดมนม ทาน มหาเศรษฐ กใหบวนปาก ใหใสของมรสหวาน ๔ ชนด๑ ลงในปาก ทาใหเปนผรกษาอโบสถแลว, เมอประทปซงระคนดวยนาหอม สวางอย เดกเลกและเดกใหญทงหลายไปสทนอนแลว ยอมสาธยายอาการ ๓๒; แตวา พวกเรามไดทาสตไว เพอจะบอกความทวนนเปนวนอโบสถแก ทาน, เพราะเหตนน พวกเราจงหงขาวไวเพอทานคนเดยว, ทานจงรบ ประทานอาหารนนเถด. ผรบจาง. ถาการทเราเปนผรกษาอโบสถในบดน ยอมควรไซร แมเรากพงเปนผรกษาอโบสถ. คนทงหลาย. เศรษฐยอมรเรองน. ผรบจาง. ถาเชนนน ขอพวกทานจงถามเศรษฐนน. คนเหลานน ไปถามเศรษฐแลว เศรษฐกลาวอยางนวา "ชาย นนไมบรโภคในบดน บวนปากแลว อธษฐานองคอโบสถทงหลาย จก ไดอโบสถกรรมกงหนง." ฝายคนรบจางฟงคานน ไดกระทาตามนนแลว. เมอเขาหวโหยแลว เพราะทางานตลอดทงวน ลมกาเรบแลวในสรระ, เขา ๑. คอ เนยใส เนยขน นาผง นาออย.


เอาเชอกผกทอง จบทปลายเชอกแลวกลงเกลอกอย. เศรษฐ สดบ ประพฤตเหตเชนนน มคนถอคบเพลงใหคนถอเอาของมรสหวาน ๔ ชนด มาสสานกของชายนน ถามวา " เปนอยางไร ? พอ." ผรบจาง. นาย ลมกาเรบแกขาพเจา. เศรษฐ. ถาอยางนน เจาจงลกขน เคยวกนเภสชน. ผรบจาง. นาย แมทานทงหลายรบประทานแลวหรอ ? เศรษฐ. ความไมสบาย ของพวกเราไมม: เจาเคยวกนเถด. เขากลาววา "นาย ขาพเจา เมอทาอโบสถกรรม ไมไดอาจเพอ จะทาอโบสถกรรมทงสนได, แมในอโบสถกรรมกงหนงของขาพเจาอยา ไดเปนของบกพรองเลย" ดงนแลว กไมปรารถนา ( เพอจะเคยวกน). ชายนน แมอนเศรษฐกลาวอยวา "อยาทาอยางนเลยพอ" กไม ปรารถนาแลว, เมออรณขนอย ทากาละแลว เหมอนดอกไมทเหยวแหง ฉะนน เกดเปนเทวดาทตนไทรนน. เพราะเหตนน เทวดานน ครนกลาวเนอความนแลว จงกลาววา " เศรษฐนนเปนผนบถอพระ- พทธเจาวาเปนของเรา นบถอพระธรรมวาเปนของเรา นบถอพระสงฆ วาเปนของเรา. สมบตนนขาพเจาไดแลว ดวยผลอนไหลออกแหง อโบสถกรรมกงหนง ซงขาพเจาอาศยเศรษฐนนกระทาแลว."

ดาบสเลอมใสออกบวช ดาบส ๕๐๐ พอฟงคาวา " พระพทธเจา" กลกขนประคอง อญชลตอเทวดา กลาววา " ทานพดวา ' พระพทธเจา" ดงนแลว ใหเทวดานนปฏญญา ๓ ครงวา "ขาพเจาพดวา 'พระพทธเจา," แลว


เปลงอทานวา " แมเสยงกกกองนแล กหาไดยากในโลก" แลวกลาววา " ทานเทวดา พวกเราเปนผอนทานใหไดฟงเสยง ทยงมไดเคยฟงแลว ในแสนกลปเปนอเนก." ลาดบนน พวกดาบสทเปนอนเตวาสก ได กลาวคานกะอาจารยวา " ถาเชนนน พวกเราจงพากนไปสสานกของ พระศาสดา." อาจารยกลาววา " พอทงหลาย เศรษฐ ๓ ทานเปน ผมอปการะมากแกพวกเรา, พรงนพวกเรารบภกษาในทอยของเศรษฐ เหลานน บอกแมแกเศรษฐเหลานนแลว จงจกไป, พอทงหลาย พวกพอ จงยบยงอยกอน." ดาบสเหลานน ยบยงอยแลว, ในวนรงขน พวกเศรษฐ เตรยมขาวยาคและภตแลว ปอาสนะไว รวา "วนน เปนวนมาแหงพระผเปนเจาของเราทงหลาย;" ทาการตอนรบ ดาบส เหลานนไปสทอย เชญใหนง ไดถวายภกษาแลว. ดาบสเหลานน ทา ภตกจเสรจแลวกลาววา " ทานมหาเศรษฐทงหลาย พวกเราจกไป." เศรษฐ. ทานผเจรญทงหลาย ทานทงหลายรบปฏญญาของพวก ขาพเจา ตลอด ๔ เดอน ซงมในฤดฝนแลวมใชหรอ ? บดนพวก ทานจกไปไหน ? ดาบส. ไดยนวา พระพทธเจาเกดขนแลวในโลก, พระธรรมก เกดขนแลว, พระสงฆกเกดขนแลว, เพราะฉะนน เราทงหลายจกไมส สานกของพระศาสดา. เศรษฐ. กการไปสสานกของพระศาสดาองคนน ควรแกทาน ทงหลายเทานนหรอ ? ดาบส. แมคนเหลาอนกควร ไมหาม ผมอาย. เศรษฐ. ทานผเจรญ ถาเชนนน ขอทานทงหลายจงรอกอน


แมพวกขาพเจา ทาการตระเตรยมแลว กจะไป. ดาบสเหลานน กลาววา "เมอทานทงหลายทาการตระเตรยมอย, ความเนนชายอมมแกพวกเรา, พวกเราจะไปกอน, ทานทงหลายพงมา ขางหลง" ดงนแลว กไปกอน, เฝาพระสมมาสมพทธเจา ชมเชยแลว ถวายบงคม นง ณ สวนขางหนง. ลาดบนน พระศาสดาตรสอนปพพกถา แสดงธรรมแกดาบส เหลานน. ในทสดแหงเทศนา ดาบสทงปวงบรรลพระอรหตพรอม ทงปฏสมภทาทงหลายแลว ทลขอบรรพชา ไดเปนผทรงบาตรและจวร อนสาเรจดวยฤทธ ดจพระเถระมพรรษาตง ๑๐๐ ในลาดบแหงพระดารส วา "ทานทงหลาย จงเปนภกษมาเถด ."

สามเศรษฐสรางวหาร เศรษฐทงสามแมนนแล จดเกวยนคนละ ๕๐๐ เลม บรรทกเครอง อปกรณแกทาน มผา เครองนงหม เนยใส นาผงและนาออยเปนตน ไปถงเมองสาวตถแลว เขาไปสพระเชตวน ถวายบงคมพระศาสดา สดบ ธรรมกถาแลว ในทสดแหงกถา กตงอยในโสดาปตตผล ถวายทานอย ในสานกของพระศาสดาประมาณกงเดอนแลว ทลเชญพระศาสดา เพอ ประโยชนเสดจไปสเมองโกสมพ, เมอพระศาสดาจะประทานปฏญญา จง ตรสวา "คฤหบดทงหลาย พระตถาคตทงหลาย ยอมยนดยงในเรอน วางแล" จงทลวา " ขอนน พวกขาพระองคทราบแลว พระเจาขา การทพระองคเสดจมาดวยสาสนทพวกขาพระองคสงไป ยอมควร" ดงนแลว ไปสเมองโกสมพ ใหสรางมหาวหาร ๓ หลงคอ โฆสกเศรษฐ


ใหสรางโฆสตาราม, กกกฏเศรษฐ ใหสรางกกกฏาราม, ปาวารกเศรษฐ ใหสรางปาวารการาม แลวสงสาสนไปเพอประโยชนแกอนเสดจมาแหง พระศาสดา. พระศาสดาทรงสดบสาสนของเศรษฐเหลานน กไดเสดจไป ในทนนแลว. เศรษฐเหลานนตอนรบ เชญใหพระศาสดาเสดจเขาไปใน วหารแลว มอบถวาย ๓ ครงวา "ขาพระองคขอถวายวหารนแกภกษ- สงฆอนมาแต ๔ ทศ ซงมพระพทธเจาเปนประมข" ดงนแลวยอม ปฏบตตามวาระ ๆ๑. พระศาสดา ยอมประทบอยในวหารหนงๆ ทก ๆ วน, ประทบอยในวหารของเศรษฐคนใด, กยอมเสดจเทยวไปเพอบณฑบาต ทประตเรอนของเศรษฐคนนนแล.

นายสมนมาลาการเลยงภกษสงฆ กเศรษฐทงสามคนนน ไดมนายชางมาลาชอสมนะ เปนผอปฏฐาก. นายสมนมาลาการนน กลาวกะเศรษฐเหลานน อยางนวา "ขาพเจา เปนผกระทาการอปฏฐากทานทงหลายตลอดกาลนาน, เปนผใครเพอ จะยงพระศาสดาใหเสวย: ขอทานทงหลาย จงใหพระศาสดาแกขาพเจา วนหนง." เศรษฐทงสามนนกลาววา "นาย ถาเชนนน ทานจงนมนต พระศาสดาเสวยในวนพรงนเถด." นายสมนมาลาการนนรบคาวา "ดแลว นาย " ดงน จงนมนตพระศาสดา ตระเตรยมเครองสกการะ. ในกาลนน พระราชาพระราชทานกหาปณะ ๘ กหาปณะ ใหเปนคาดอกไมแกนาง สามาวดทก ๆ วน. ทาสของนางสามาวดนนชอนางขชชตตรา ไปสสานก ๑. ผลดเปลยนกนปฏบต.


ของนายสมนมาลาการ รบดอกไมทงหลายเนองนตย. ตอมา นายมาลาการ กลาวกะนางขชชตตรานน ผมาในวนนน วา "ขาพเจานมนตพระศาสดา ไวแลว, วนน ขาพเจาจกบชาพระศาสดาดวยดอกไมอนเลศ; นางจง รออย เปนผชวยเหลอในการเลยงพระฟงธรรม ( เสยกอน) แลวจง รบดอกไมไป." นางรบคาวา "ได." นายสมนะ เลยงภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมขแลว ได รบบาตรเพอประโยชนแกการการทาอนโมทนา. พระศาสดาทรงเรม ธรรมเทศนาเปนเครองอนโมทนาแลว. ฝายนางขชชตตรา สดบธรรมกถา ของพระศาสดาอยเทยว ตงอยในโสดาปตตผลแลว. ในวนทงหลายอน นางถอเอากหาปณะ ๔ ไวสาหรบตน รบดอกไมไปดวยกหาปณะ ๔. ใน วนนน นางรบดอกไมไปดวยกหาปณะทง ๘ กหาปณะ. ลาดบนน นางสามาวด กลาวกะนางขชชตตรานนวา "แม พระราชาพระราชทานคาดอกไมแกเราเพมขน ๒ เทาหรอหนอ ?" ขชชตตรา. หามได พระแมเจา. สามาวด. เมอเปนเชนน เพราะเหตไร ดอกไมจงมากเลา ? ขชชตตรา. ในวนทงหลายอน หมอมฉนถอเอากหาปณะ ๔ ไว สาหรบตน นาดอกไมมาดวยกหาปณะ ๔. สามาวด. เพราะเหตไร ในวนน เจาจงไมถอเอา ? ขชชตตรา. เพราะความทหมอมฉนฟงธรรมกถาของพระสมมาสม- พทธเจาแลวบรรลธรรม. ลาดบนน นางสามาวดมไดคกคามนางขชชตตรานนเลยวา "เหวย นางทาสผชวราย เจาจงใหกหาปณะทเจาถอเอาแลวตลอดกาล


มประมาณเทาน แกเรา" กลบกลาววา " แม เจาจงทาแมเราทงหลาย ใหดมอมฤตรสทเจาดมแลว," เมอนางกลาววา " ถาอยางนน ขอ พระแมเจาจงยงหมอมฉนใหอาบนา" จงใหนางอาบนา ดวยหมอ นาหอม ๑๖ หมอแลว รบสงใหประทานผาสาฎกเนอเกลยง ๒ ผน. นาง ขชชตตรานน นงผนหนง หมผนหนง ใหปอาสนะแลว ใหนาพดมา อนหนง นงบนอาสนะ จบพดอนวจตร เรยกมาตคาม ๕๐๐ มาแลว แสดงธรรมแกหญงเหลานน โดยทานองทพระศาสดาทรงแสดงแลว นนแล. หญงแมทงปวงเหลานน ฟงธรรมกถาของนางแลว กตงอยใน โสดาปตตผล. หญงแมทงปวงเหลานนไหวนางขชชตตราแลว กลาววา " แม จาเดมแตวนน ทานอยาทาการงานอนเศราหมอง (งานไพร), ทานจงตงอยในฐานะแหงมารดาและฐานะแหงอาจารยของพวกขาพเจา ไปสสานกพระศาสดา ฟงธรรมทพระศาสดาทรงแสดงแลว จงกลาวแก พวกขาพเจา." นางขชชตตราการทาอยอยางนน ในกาลอน กเปนผทรง พระไตรปฎกแลว.

นางขชชตตราเลศในทางแสดงธรรม ตอมา พระศาสดาทรงตงนางขชชตตรานนไวในเอตทคคะวา "ภกษ ทงหลาย นางขชชตตรานนน เปนผเลศกวาบรรดาอบาสกาสาวกา ของเรา ผเปนธรรมกถกา [แสดงธรรมกถา].๑ หญง ๕๐๐ แมเหลา นนแล กลาวกะนางขชชตตรานนอยางนวา "แม พวกขาพเจาใครเพอ จะเฝาพระศาสดา, ขอทานจงแสดงพระศาสดานนแกขาพเจาทงหลาย, ๑. นยหนง แปลวา "ภกษทงหลาย บรรดาอบาสกาสาวกา ของเรา ผกลาวธรรมทงหลาย นางขชชตตราน เปนผเลศ."


พวกขาพเจาจะบชาพระศาสดานน ดวยเครองสกการบชา มของหอม และระเบยบดอกไมเปนตน." ขชชตตรา. แมเจาทงหลาย ชอวาราชสกล เปนของหนก, ขาพเจาไมอาจเพอจะพาทานทงหลายไปภายนอกได. พวกหญง. แม ทานอยาใหพวกขาพเจาฉบหายเสยเลย, ขอทาน จงแสดงพระศาสดาแกพวกขาพเจาเถด. ขชชตตรา. ถาอยางนน การดแล เปนการททานอาจ [ทาได] ดวยชองมประมาณเทาใด, จงเจาะชองมประมาณเทานน ทฝาหองเปน ทอยของพวกทาน; ใหนาของหอมและระเบยบดอกไมเปนตนมาแลว ยนอยในทนน ๆ จงดแล จงเหยยดหตถทงสองออกถวายบงคม และจง บชาพระศาสดา ผเสดจไปสเรอนของเศรษฐทงสาม. หญงเหลานนกระทาอยางนนแลว แลดพระศาสดาผเสดจไปและ เสดจมาอย ถวายบงคม และบชาแลว.

ประวตหนาตาง ตอมาวนหนง พระนางมาคนทยา เสดจออกเดนจากพนปราสาท ของตนไปสทอยของหญงเหลานน เหนชองในหองทงหลายแลว จงถาม วา " นอะไรกน ?" เมอหญงเหลานน ผไมรความอาฆาตทพระนางนน ผกไวในพระศาสดา จงตอบวา "พระศาสดาเสดจมาสนครน, พวก หมอมฉนยนอยในทน ยอมถวายบงคมและบชาพระศาสดา" ดงนแลว คดวา " พระสมณโคดม ชอวามาแลวสนครน บดนเราจกกระทา กรรมทควรทาแกพระสมณโคดมนน แมหญงเหลาน กเปนอปฏฐายกา


ของพระสมณโคดมนน, เราจกรกรรมทพงทาแมแกหญงเหลาน" จง ไปกราบทลแดพระราชา วา " ขาแตมหาราช หญง ๕๐๐ รวมทง พระนางสามาวด มความปรารถนาในภายนอก, พระองคจกไมมพระชนม โดย ๒-๓ วนเปนแน ." พระราชาไมทรงเชอแลวดวยทรงพระดารวา "หญงเหลานน จกไมทากรรมเหนปานน." แตเมอพระนางมาคนทยา กราบทลอก กไมทรงเชออยนนเอง. ลาดบนน พระนางมาคนทยาจงกราบทลพระราชานน ผแม เมอตนกราบทลอยางนถง ๓ ครง กไมทรงเชอ วา " ถาพระองคไม ทรงเชอ (คา) หมอมฉนไซร ขาแตมหาราช ขอพระองคจงเสดจ ไปสทอยของหญงเหลานนแลว ทรงใครครวญเถด." พระราชาเสดจไป ทอดพระเนตรเหนชองในหองทงหลาย จงตรสถามวา "นอะไรกน ?" เมอหญงเหลานนกราบทลเนอความนนแลว, ไมทรงพโรธตอหญง เหลานน มไดตรสอะไร ๆ เลย, รบสงใหปดชองทงหลายเสย แลวให ทาหนาตางมชองนอยไวในหองทงปวง. ไดยนวา หนาตางมชองนอย ทงหลาย เกดขนแลวในกาลนน.

พระศาสดาผจญกบการแกแคน พระนางมาคนทยา ไมอาจเพอจะทาอะไร ๆ แกหญงเหลานนได กดารวา " เราจกทากรรมทควรทาแกพระสมณโคดมใหได" จงให คาจางแกชาวเมองแลวกลาววา " พวกเจาพรอมดวยพวกผชายทเปน ทาสและกรรมกร จงดา บรภาษ พระสมณโคดมผเขาไปสภายในพระนคร เทยวอย ใหหนไป." พวกมจฉาทฏฐผไมเลอมใสในรตนะ ๓ กตดตาม


พระศาสดาผเสดจไปสภายในพระนคร ดาอย บรภาษอยดวยวตถสาหรบ ดา ๑๐ อยางวา ๑. "เจาเปนโจร ๒. เจาเปนพาล ๓. เจาเปนบา ๔. เจาเปนอฐ ๕. เจาเปนวว ๖. เจาเปนลา ๗. เจาเปนสตวนรก ๘. เจาเปนสตวดรจฉาน ๙. สคตของเจาไมม ๑๐.เจาหวงไดทคตอยางเดยว." ทานพระอานนทฟงคานนแลว ไดกราบทลคานกะพระศาสดาวา "ขาแตพระองคผเจรญ ชาวเมองเหลาน ยอมดา ยอมบรภาษพวกเรา, พวกเราจะไปในทอนจากทน." พระศาสดาตรสถามวา " เราจะไปทไหน อานนท." พระอานนทกราบทลวา " ไปเมองอน พระเจาขา." พระศาสดา. เมอพวกมนษยในเมองนนดาอย, เราจกไปในทไหน กนอกเลา ? อานนท. พระอานนท. ไปสเมองอน แมจากเมองนน พระเจาขา. พระศาสดา. เมอพวกมนษยในเมองนนดาอย, เราจกไปในทไหน กนเลา ?


พระอานนท. ไปเมองอนจากเมองนน พระเจาขา. พระศาสดา. อานนท การทาอยางนไมควร; อธกรณเกดขน ในทใด, เมออธกรณนนสงบระงบแลวในทนนแล จงควรไปในทอน; อานนท กพวกเหลานน ใครเลา ? ดา. พระอานนท. ขาแตพระองคผเจรญ พวกเหลานนทกคนจน กระทงพวกทาสและกรรมกร ดา. พระศาสดา ตรสวา " อานนท เราเปนเชนกบชางตวกาวลงส สงคราม, กการอดทนลกศรอนมาจาก ๔ ทศ ยอมเปนภาระของชางซง กาวลงสสงความฉนใด ชอวาการอดทนตอถอยคาอนคนทศลเปนอนมาก กลาวแลว กเปนภาระของเราฉนนนเหมอนกน" ดงนแลว เมอทรง ปรารภพระองคแสดงธรรมภาษตคาถา ๓ เหลานในนาควรรควา๑

"เราจกอดกลนถอยคาลวงเกน ดงชางอดทน ลกศร ซงตกไปจากแลงในสงคราม, เพราะคนเปน อนมาก เปนผทศล, ราชบรษทงหลาย ยอมนา พาหนะทฝกแลวไปสทประชม, พระราชายอมเสดจ ขนพาหนะทฝกแลว; ในหมมนษยผใดอดกลนถอยคา ลวงเกนได, ผนนชอวาฝก (ตน) แลว เปนผ ประเสรฐสด. มาอสดรทฝกแลวเปนสตวประเสรฐ, มาอาชาไนย มาสนธพทฝกแลว เปนสตวประเสรฐ, พระยาชางชาตกญชรทฝกแลว กเปนสตวประเสรฐ, (แต) ผฝกตนเองไดแลว ประเสรฐกวานน." ๑. ข. ธ. ๒๕/๗๕.


ธรรมกถาไดมประโยชนแกมหาชนผถงพรอมแลว, พระศาสดา ครนทรงแสดงธรรมอยางนนแลว ตรสวา " อานนท เธออยาคดแลว, พวกเหลานน จกดาไดเพยง ๗ วนเทานน ในวนท ๗ จกเปนผนง; เพราะวา อธกรณซงเกดขนแกพระพทธเจาทงหลาย ยอมไมเกน ๗ วน ไป."

พระนางมาคนทยาหาความดวยเรองไก พระนางมาคนทยา ใหคนดาพระศาสดาแลว (แต) ไมอาจให หนไปได จงคดวา " เราจกทาอยางไรหนอ ?" ดงนแลว คดวา " หญงเหลาน เปนผอปถมภพระสมณโคดมนน, เราจกทาความฉบหาย ใหเเกหญงเหลานน" วนหนง เมอทาการรบใชอยในทเปนทเสวย นาจณฑแหงพระราชา สงขาวไปแกอาวา " โปรดทราบวา ฉนมความ ตองการดวยไกทงหลาย, ขออาจงนาเอาไกตาย ๘ ตว ไกเปน ๘ ตวมา, กแลครนมาแลว จงยนอยทบนได บอกความทตนมาแลว แมเมอ รบสงวา 'จงเขามา,' กอยาเขาไป จงสงไกเปน ๘ ตวไปกอน สงไกตาย นอกนไปภายหลง," และนางไดประทานสนจางแกคนใชดวยสงวา "เจาพงการทาตามคาของเรา." นายมาคนทยะมาแลว ใหทลแดพระราชาใหทรงทราบ, เธอรบสง วา "จงเขามา" กกลาววา " เราจกไมเขาไปสทเปนทเสวยนาจณฑของ พระราชา." ฝายพระนางมาคนทยา สงคนใชไปดวยคาวา "พอ จงไป สสานกแหงอาของเรา." เขาไปแลว นาไกเปน ๘ ตว ซงนายมาคนทยะ นนใหแลวมา กราบทลวา " ขาแตสมมตเทพ ทานปโรหต สงเครอง


บรรณาการมาแลว." พระราชาตรสวา "ดแท แกงออมเกดขนแก พวกเราแลว, ใครหนอแล ? ควรแกง." พระนางมาคนทยากราบทล วา " ขาแตมหาราช หญง ๕๐๐ มพระนางสามาวดเปนประมข เปนผ ไมมการงานเทยวเตรอย, ขอพระองคจงสงไปใหแกหญงเหลานน; หญงเหลานนแกงแลวจกนามา (ถวาย)." พระราชาทรงสงไปดวยพระ- ดารสวา " เจาจงไปใหแกหญงเหลานน, ไดยนวา หญงเหลานน จง อยาใหในมอคนอน จงฆาแกงเองทเดยว." คนใชรบพระดารสวา "ดละ พระเจาขา" แลวไปบอกอยางนน เปนผอนหญงเหลานน คดคานแลว วา " พวกฉนไมทาปาณาตบาต" จงมาทลความนนแดพระราชา. พระ- นางมาคนทยา กราบทลวา " ขาแตมหาราช พระองคเหนไหม ? บดน พระองคจกทรงทราบการทาหรอไมทาปาณาตบาตแหงหญงเหลานน, ขอ พระองคจงรบสงวา ' หญงเหลานนจงแกงสงไปถวายแกพระสมณโคดม' ดงนเถด พระเจาขา." พระราชาตรสอยางนนแลวสงไป. คนใชนอกน ถอทาเปนเดน ไปอย ไปแลว ใหไกเหลานนแกปโรหต รบไกตายไปสสานกของหญง เหลานน กลาววา " ไดยนวา พวกทานแกงไกเหลานแลว จงสงไปส สานกพระศาสดา." หญงเหลานนกลาวรบรองวา " นามาเถด นาย ชอราการแกงไกตายนเปนกจของพวกเรา" ดงนแลว กรบไว. คนใช นนมาสสานกของพระราชา อนพระราชาตรสถามวา "เปนอยางไร ? พอ" จงกราบทลวา " เมอขาพระองคเพยงกลาววา ' พวกทาน จง แกงสงไปถวายพระสมณโคดม ' เทานน, หญงเหลานน กสวนทางมา รบเอาแลว." พระนางมาคนทยา กราบทลวา " ขาแตมหาราช จงดเถด,


หญงเหลานน หาทาใหแกบคคลเชนพระองคไม; เมอหมอมฉนทลวา ' หญงเหลานนมความปรารถนาในภายนอก,' พระองคกไมทรงเชอ." พระราชาแมทรงสดบคานน กไดทรงอดกลนนงไวเชนเดม. พระนาง มาคนทยาคดวา " เราจะทาอยางไรหนอแล ?"

พระนางมาคนทยาหาความดวยเรองง กในกาลนน พระราชา ยอมทรงยบยงอยตลอด ๗ วน ตามวาระ กน ณ พนปราสาทแหงหญงทงสามนน คอ พระนางสามาวด พระนาง วาสลทตตาและพระนางมาคนทยา. ลาดบนน พระนางมาคนทยารวา " พรงน หรอมะรนน พระราชาจกเสดจไปสพนปราสาทของพระนาง สามาวด" จงสงขาวไปแกอาวา " โปรดทราบวา ฉนมความตองการ ดวยง, ขออาจงถอนเขยวงทงหลายแลวสงงไปตวหนง." นายมาคนทยะ กระทาอยางนนแลว สงไป. พระราชาทรงถอเอาพณหสดกนตเทยว เสดจไปสทเปนทเสดจไปของพระองค. ในรางพณนนมชอง ๆ หนง. พระนางมาคนทยา ปลอยงเขาไปทางชองนน แลวปดชองเสยงดวยกลม ดอกไม. งไดอยในภายในพณนนเองตลอด ๒-๓ วน. ในวนเสดจไป แหงพระราชา พระนางมาคนทยา ทลถามวา "ขาแตสมมตเทพ วนน พระองคจกเสดจไปสปราสาทของมเหสคนไหน ?" เมอตรสตอบวา " ของนางสามาวด,. จงกราบทลวา "ขาแตมหาราช วนน หมอมฉน เหนสบนไมเปนทพอใจ, ขาแตสมมตเทพ พระองคไมอาจเสดจไปใน ทนนได พระเจาขา. " พระราชา ตรสวา " เราจกไปใหได." พระนาง หามไวถง ๓ ครง แลวทลวา "เมอเปนเชนน แมหมอนฉนจกไปกบ


พระองคดวย," แมพระราชาใหกลบอยกไมกลบ กราบทลวา "หมอม ฉนไมทราบวา ' จกมเหตอะไร ? พระเจาขา" ดงนนแลว กไดไปกบ พระราชาจนได. พระราชาทรงผา ดอกไม ของหอม และเครอง อาภรณ ซงหมหญงรวมดวยพระนางสามาวดถวาย เสวยโภชนะอนด วางพณไวเบองบนพระเศยร แลวบรรทมบนทบรรทม. พระนาง มาคนทยาทาเปนเดนไปมา ไดนากลมดอกไมออกจากชองพณ. ง อดอาหารถง ๒-๓ วน เลอยออกมาจากชองนนพน (พษ) แผพงพาน นอนบนแทนทบรรทมแลว. พระนางมาคนทยาเหนงนน กรองแหว ขนวา " ง พระเจาขา" เมอจะดาพระราชาและหญงเหลานน จง กลาววา " พระเจาแผนดนโงองคนไมมวาสนา ไมฟงคาพดของเรา แมอหญงเหลานกเปนคนไมมสรหวดอ, พวกมนไมไดอะไรจากสานก ของพระเจาแผนดนหรอ ? พวกเจา เมอพระเจาแผนดนพระองคน พอสวรรคตแลว จกเปนอยสบายหรอหนอ ? เมอพระเจาแผนดนยง ทรงพระชนมอย พวกเจาเปนอยลาบากหรอ ? วนนเราเหนการฝนราย แลว, พระองคเอย พระองคไมทรงฟงเสยงของหมอมฉนแมผวงวอน อยวา ไมควรเสดจไปปราสาทของพระนางสามาวด."

พระเจาอเทนลงโทษพระนางสามาวด พระราชาทอดพระเนตรเหนง กทรงสะดงพระหฤทยกลวแตมรณะ ไดเปนประดจลกโพลงดวยความพโรธวา " หญงเหลานมาทากรรม แมเหนปานน, ช ช เรากชวชา ไมเชอคาของนางมาคนทยาน แม


ผบอกความทหญงเหลานเปนคนลามก, ครงกอนมนเจาะชองไวในหอง ทงหลายของตนนงอยแลว. เมอเราสงไกไปใหกสงคนมาอก, วนนปลอยง ไวบนทนอน." ฝายพระนางสามาวด กไดใหโอวาทแกหญง ๕๐๐ วา " แม ทงหลาย ทพงอนของพวกเราหามไม, ทานทงหลายจงยงเมตตาจตอน สมาเสมอนนแล ใหเปนไปในพระราชาผเปนจอมแหงนรชน ในพระเทว และในตน, ทานทงหลายอยาทาความโกรธตอใคร ๆ." พระราชา ทรงถอธนมสณฐานดงงาชาง (หรอเขาสตว ) ซงมกาลง (แหงการ โกง) ของคนพนหนง ทรงขนสายแลวพาดลกศรอนกาซาบดวยยาพษ ทาพระนางสามาวดไว ณ เบองหนา ใหหญงเหลานนทกคน ยนตาม ลาดบกนแลว จงปลอยลกศรไปทพระอระของพระนางสามาวด. ลกศร นน หวนกลบบายหนาสทางทตนมาเทยว ประดจจะเขาไปสพระหทย ของพระราชา ไดตงอยแลวดวยเมตตานภาพ ของพระนางสามาวดนน. พระราชาทรงพระดารวา " ลกศรทเรายงไป ยอมแทงทะลไปไดแมซง ศลา, แมฐานะทจะกระทบในอากาศกไมม, กเมอเปนเชนน ลกศรนกลบ มงหนามาสหวใจของเรา (ทาไม?); แทจรง แมลกศรน ไมมจต ไมใช สตว ไมใชของมชวต ยงรจกคณของนางสามาวด, ตวเรา แมเปน มนษยกหาร (คณ) ไม."

พระเจาอเทนประทานพรแกพระนางสามาวด ทาวเธอทงธนเสย ทรงประคองอญชล นงกระหยงแทบบาทมล ของพระนางสามาวด ตรสพระคาถานวา


"เราฟนเฟอน เลอนหลง, ทศทงปวงยอม มดตอแกเรา, สามาวดเอย เจาจงตานทานเรา ไว, และเจาจงเปนทพงของเรา." พระนางสามาวดสดบพระดารสของทาวเธอแลว กมไดกราบทลวา " ดแลว สมมตเทพ พระองคจงถงหยอมฉนเปนทพงเถด," (แต) กราบทลวา "ขาแตมหาราช หมอมฉนถงผใดวาเปนทพง แมพระองค กจงถงผนนแล วาเปนทพงเถด." พระนางสามาวด ผเปนสาวกาของพระสมมาสมพทธเจา ครน กลาวคานแลว กกลาววา " พระองค อยาทรงถงหมอมฉนเปนทพงเลย, หมอมฉนถงผใดวาเปนทพง, ขาแตมหาราช ผนนคอพระพทธเจา, พระพทธเจานนเปนผ เยยมยอด, ขอพระองคทรงถงพระพทธเจา พระองคนนเปนทพงดวย, ทรงเปนทพงของ หมอมฉนดวย." พระราชา ทรงสดบคาของพระนางสามาวดนนแลว จงตรส " บดน เรายงกลวมากขน" แลวตรสคาถานวา "เรานเลอนหลงยงขน, ทศทงปวงยอมมดตอ แกเรา, สามาวดเอย เจาจงตานทานเราไว และเจาจงเปนทพงของเรา." ลาดบนน พระนางสามาวดนน กทลถามทาวเธออก โดยนยกอน


นนแล, เมอทาวเธอตรสวา " ถาเชนนน เราขอถงเจาและพระศาสดา วาเปนทพง และเราจะใหพรแกเจา" ดงนแลว จงกราบทลวา " ขา แตมหาราช พรจงเปนสงอนหมอมฉนไดรบเถด." ทาวเธอเสดจเขาไป เฝาพระศาสดา ทรงถง (พระองค) เปนสรณะแลว ทรงนมนต ถวายทานแดภกษสงฆสน ๗ วนแลว ทรงเรยกพระนางสามาวดมา ตรสวา "เจาจงลกขนรบพร." พระนางสามาวดกราบทลวา "ขาแต มหาราช หมอมฉนไมมความตองการดวยสงทงหลายมเงนเปนตน, แต ขอพระองคจงพระราชทานพรนแกหมอมฉน : (คอ) พระศาสดาพรอม ทงภกษ ๕๐๐ รป จะเสดจมา ณ ทนเนองนตยไดโดยประการใด, ขอ พระองคทรงกระทาโดยประการนนเถด, หมอมฉนจกฟงธรรม." พระ- ราชาถวายบงคมพระศาสดาแลว ทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขอ พระองคจงเสดจมาในทนเนองนตยพรอมดวยภกษ ๕๐๐ รป, เหลาหญง ซงธรรมทงพระนางสามาวดเขาดวย กลาววา ' หมอมฉนจกฟงธรรม." พระศาสดา. มหาบพตร ธรรมดาการไปในทเดยวเนองนตยยอม ไมควรแกพระพทธเจาทงหลาย. เพราะมหาชนหวงเฉพาะ (พระพทธ- เจา ) อย. พระราชา. ขาแตพระองคผเจรญ ถาอยางนน ขอพระองคทรง สงภกษไวรปหนงเถด. พระศาสดาทรงสงพระอานนทเถระแลว. จาเดมแตนน พระ- อานนทเถระนนกพาภกษ ๕๐๐ รปไปสราชสกลเนองนตย; พระเทวแม เหลานน เลยงพระเถระพรอมทงบรวาร ฟงธรรมอยเนองนตย.


พระราชาทรงถวายจวรแกพระอานนท วนหนง หญงเหลานน ฟงธรรมกถาของพระเถระแลว เลอมใส ไดกระทาการบชาธรรมดวยผาอตราสงค ๕๐๐ ผน. อตราสงคผน หนง ๆ ยอมมคาถง ๕๐๐. พระราชาไมทรงเหนผาสกผนหนงของหญง เหลานน จงตรสถามวา " ผาอตราสงคอยทไหน ?" พวกหญง. พวกหมอมฉนถวายแลวแดพระผเปนเจา. พระราชา. พระผเปนเจานน รบทงหมดหรอ ? พวกหญง. เพคะ รบ (ทงหมด). พระราชาเสดจเขาไปหาพระเถระแลว ตรสถามความทหญงเหลานน ถวายผาอตราสงค ทรงสดบความทผาอนหญงเหลานนถวายแลว และ ความทพระเถระรบไวแลว จงตรสถามวา "ทานผเจรญ ผาทงหลาย มากเกนไปมใชหรอ ? ทานจกทาอะไรดวยผามประมาณเทาน ?" พระเถระ. มหาบพตร อาตมภาพรบผาไวพอแกอาตมภาพแลว จก ถวายผาทเหลอแกภกษทงหลายผมจวรเกา. พระราชา. ภกษทงหลาย จกทาจวรเกาของตนใหเปนอะไร ? พระเถระ. เธอจกใหแกภกษผมจวรเกากวาทงหลาย. พระราชา. ภกษเหลานนจกทาจวรเกาของตนใหเปนอะไร ? พระเถระ. เธอจกทาใหเปนผาปนอน. พระราชา. เธอจกทาผาปนอนเกาใหเปนอะไร ? พระเถระ. เธอจกทาใหเปนผาปพน. พระราชา. เธอจกทาผาปพนเกาใหเปนอะไร ? พระเถระ. ขอถวายพระพร เธอจกทาใหเปนผาเชดเทา.


พระราชา. เธอจกทาผาเชดเทาเกาใหเปนอะไร ? พระเถระ. เธอจกโขลกใหละเอยดแลว๑ ผสมดวยดนเหนยวฉาบฝา. พระราชา. ทานผเจรญ ผาทงหลายทถวายแดพวกพระผเปนเจา จกไมเสยหาย แมเพราะทากรรมมประมาณเทานนหรอ ? พระเถระ. อยางนน มหาบพตร. พระราชาทรงเลอมใสแลว รบสงใหนาผา ๕๐๐ อนอกมากใหตง ไวแทบบาทมลของพระเถระแลว. ไดยนวา พระเถระไดผามคาถง ๕๐๐ ซงพระราชาทรงวางไว แทบบาทมลถวายโดยสวน ๕๐๐ ถง ๕๐๐ ครง, ไดผามคาถงพนหนง ซงพระราชาทรงวางไวแทบบาทมลถวายโดยสวนพนหนง ถงพนครง, ไดผามคาถงแสนหนง ซงพระราชาทรงวางไวแทบบาทมลถวายโดยสวน แสนหนง ถงแสนครง. กชอวาการนบผาทพระเถระไดแลวโดยนย เปนตนวา ๑-๒-๓-๔-๕-๑๐ ดงน ยอมไมม: ไดยนวา เมอพระ- ตถาคตปรนพพานแลว, พระเถระเทยวไปทวชมพทวป ไดถวายบาตร และจวรทงหลาย ซงเปนของ ๆ ตนนนแล แกภกษทงหลายในวหาร ทงปวงแลว.

พระนางสามาวดถกไฟคลอก พระนางมาคนทยาคดวา "เราทาสงใด, สงนนมไดเปนอยาง นน กลบเปนอยางอนไป; เราจกทาอยางไรหนอแล ?" ดงนแลวคดวา " อบายน ใชได" เมอพระราชาเสดจไปสททรงกฬาในพระราชอทยาน ๑. ขณฑาขณฑก แปลวา ใหเปนทอนและหาทอนมได.


จงสงขาวไปแกอาวา "ขออาจงไปปราสาทของนางสามาวด ใหเปด เรอนคลงผาและเรอนคลงนามนแลว ชบผาในตมนามนแลวพนเสา ทา หญงทงหมดเหลานนไวโดยความเปนอนเดยวกน ปดประต ลนยนตใน ภายนอก เอาคบไฟมดามจดไฟตาหนก ลงแลวจงไปเสย." นายมาคน- ทยะนนขนสปราสาท ใหเปดเรอนคลงทงหลาย ชบผาในตมนามนแลว เรมพนเสา. ลาดบนน หญงทงหลายมพระนางสามาวดเปนประมข กลาวกะ นายมาคนทยะอยวา "นอะไรกน ? อา" เขาไปหาแลว. นายมาคนทยะ กลาวอยางนวา " แมทงหลาย พระราชารบสงใหพนเสาเหลานดวยผา ชบนามน เพอประโยชนแกการทาใหมนคง ธรรมดาในพระราชวง กรรมทประกอบดและชว เปนของรไดยาก, อยาอยในทใกลเราเลย แม ทงหลาย" ดงนแลว ใหหญงเหลานนผมาแลวเขาไปในหอง ปดประต แลว ลนยนตในภายนอก จดไฟ จาเดมแตตน ลงมาแลว. พระนางสามาวดไดใหโอวาทแกหญงเหลานนวา " การกาหนด อตภาพ ซงถกไฟเผาอยางนของพวกเราผทองเทยวอยในสงสาร อนม สวนสดไมปรากฏแลว แมพทธญาณกไมทาไดโดยงาย, ทานทงหลาย จงเปนผไมประมาทเถด." หญงเหลานนเมอตาหนกถกไฟไหมอย, มนสการ ซงเวทนาปรคคหกมมฏฐาน๑, บางพวกบรรลผลท ๒, บางพวกบรรลผล ท ๓. เพราะฉะนน พระธรรมสงคาหกาจารย จงกลาววา "ครงนนแล๒ ภกษเปนอนมาก กลบจากบณฑบาตในภายหลงแหงภต (หลงจาก ๑. กมมฏฐาน มอนกาหนดเวทนาเปนอารมณ. ๒. ข. อ. ๒๕/ ขอ ๑๕๗ อเทนสตร.


ฉนขาว), พระผมพระภาคเจา ประทบอยโดยทใด เขาไปเฝาโดยทนน; ครนเขาไปเฝาแลว ถวายอภวาทพระผมพระภาคเจา นงแลว ณ สวนขาง หนง; ภกษเหลานน ผนงแลว ณ สวนขางหนงแล ไดกราบทลคาน กะพระผมพระภาคเจาวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส ภายในบรของพระเจาอเทน ผเสดจไปสพระราชอทยานถกไฟไหมแลว, หญง ๕๐๐ มพระนางสามาวดเปนประมขทากาละแลว, ขาแตพระองค ผเจรญ คตของอบาสกาเหลานนเปนอยางไร ? สมปรายภพเฉพาะหนา เปนอยางไร ?" พระผมพระภาคเจาตรสวา " ภกษทงหลาย ในอบาสกา เหลาน อบาสกาทเปนโสดาบนกม, เปนสกทาคามกม, เปนอนาคา- มกม, อบาสกาทงหมดนนไมเปนผไรผลทากาละดอก ภกษทงหลาย." ลาดบนนแล พระผมพระภาคเจา ทรงทราบเนอความนนแลว ทรงเปลงพระอทานน ในเวลานนวา "โลกมโมหะเปนเครองผกพน ยอมปรากฏ ดจรปอนสมควร, คนพาลมอปธกเลสเปนเครอง ผกไว ถกความมดแวดลอมแลว จงปรากฏดจม ความเทยง, ความกงวลยอมไมมแกผเหนอย.๑" กแลครนตรสอยางนนแลว ทรงแสดงธรรมวา " ภกษทงหลาย ธรรมดาสตวทงหลาย เทยวไปในวฏฏะ เปนผไมประมาทตลอดกาลเปน นตยกระทาบญกรรมกม, เปนผมความประมาทกระทาบาปกรรมกม, เหต นน สตวผเทยวไปในวฏฏะ จงเสวยสขบางทกขบาง." ๑. ข. อ. ๒๕/ ขอ ๑๕๗.


พระเจาอเทนลงโทษพระนางมาคนทยากบพวก พระราชา ทรงสดบวา " ขาววา ตาหนกของพระนางสามาวด ถกไฟไหม," แมเสดจมาโดยเรว กไมไดอาจเพอจะทนถงตาหนกอนไฟ ยงไมไหมได, กแลครนเสดจมาแลว ทรงยงตาหนกใหดบแลว ทรงเกด โทมนสมกาลง แวดลอมดวยหมอามาตย ประทบนงอนสรณถงพระคณ ของพระนางสามาวด ทรงพระดารวา "นเปนการกระทาของใครหนอ ?" ดงนแลว ทรงทราบวา " กรรมน จกเปนกรรมอนนางมาคนทยาให ทาแลว," ทรงพระดารวา " นางมาคนทยานน อนเราทาใหหวาดกลว แลวถาม กจกไมบอก, เราจกคอย ๆ ถามโดยอบาย." จงตรสกะ อามาตยทงหลายวา " ผเจรญทงหลาย ในกาลกอนแตกาลน เราลกขน เสรจสรรพแลว กเปนผระแวงสงสยอยรอบขางทเดยว, นางสามาวด แสวงหาแตโทษเราเปนนตย, นางกตายไปแลว; กบดน เราจกเยนใจ ไดละ, เราจกไดอยโดยความสข." พวกอามาตยทลวา "ขาแตสมมต- เทพ กรรมนอนใครหนอแลทาแลว ?" พระราชาตรสตอบวา " จก เปนกรรม อนใคร ๆ ทาแลวดวยความรกในเรา." พระนางมาคนทยา ทรงยนเฝาอยในทใกล ฟงพระดารสนนแลว จงกราบทลวา "ใคร ๆ คนอนจกไมอาจทาได, พระเจาขา กรรมนอนหมอมฉนทาแลว, หมอมฉน สงอาใหทา." พระราชาตรสวา " ชอวาสตวผมความรกในเราอน ยกไว เสยแตเจา ยอมไมม, เราพอใจ, พระเทว เราจะใหพรแกเจา, เจาจง ใหเรยกหมญาตของตนมา." นางสงขาวไปแกพวกญาตวา "พระราชา ทรงพอพระหฤทย จะพระราชทานพรแกเรา, จงมาเรว ." พระราชารบสงใหทาสกการะใหญ แกญาตทงหลายของพระนาง


มาคนทยา ซงมาแลว ๆ แมพวกคนผมใชญาตของพระนางมาคนทยา เหนสกการะนนแลว กใหสนจาง กลาววา " พวกเราเปนญาตของ พระนางมาคนทยา" พากนมาแลว. พระราชารบสงใหจบคนเหลานน ทงหมดไว แลวใหขดหลมทงหลายประมาณแคสะดอ ทพระลานหลวง แลว ใหคนเหลานนนงลงในหลมเหลานนเอาดนรวนกลบ ใหเกลยฟาง ไวเบองบน แลวจดไฟ, ในเวลาทหนงถกไฟไหมแลว, รบสงใหไถ ดวยไถเหลกทงหลาย ใหทาใหเปนทอนและหาทอนมได (หรอ) เปน ชนและหาชนมได. พระราชารบสงใหเชอดเนอ แมจากสรระของพระ- นางมาคนทยา ตรงทมเนอลา ๆ ดวยมดอนคมกรบแลว ใหยกขนส เตาไฟอนเดอดดวยนามน ใหทอดดจขนมแลว ใหเคยวกนเนอนนแล.

ความตายของพระนางสามาวดควรแกกรรมในปางกอน ตอมาวนหนง ภกษทงหลาย สนทนากนในโรงธรรมวา๑ " ความ ตายเชนน ของอบาสกาผถงพรอมดวยศรทธาเหนปานน ไมสมควรเลย หนอ ทานผมอายทงหลาย." พระศาสดาเสดจมาตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดนเธอทงหลาย นงประชมกนดวยเรองอะไรหนอ ?" เมอพวกภกษนนกราบทลวา "ดวย เรองชอน " ดงนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย ความตายนนของหญง ทงหลาย มพระนางสามาวดเปนประมข ไมควรแลวในอตภาพน แตวา ความตายอนหญงเหลานนไดแลว สมควรแทแกกรรมซงเขาทาไวใน กาลกอน," อนภกษเหลานนทลอาราธนาวา " กรรมอะไร อนหญง ๑. ยงกถาใหตงขนในโรงธรรม.


เหลานนทาไวในกาลกอน พระเจาขา ? ขอพระองคจงตรสบอกแก ขาพระองคทงหลาย" ดงนแลว จงทรงนาอดตนทานมา (เลาวา)

บรพกรรมของพระนางสามาวดกบบรวาร ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทต ครองราชสมบตอยในกรง พาราณส พระปจเจกพทธเจา ๘ องค ฉนอยในพระราชวงเนองนตย. หญง ๕๐๐ คน ยอมบารงพระปจเจกพทธเจาเหลานน. ในทานเหลานน พระปจเจกพทธเจา ๗ องคไปสหมวนตประเทศ อกองคหนง นงเขา ฌานอยในทรกดวยหญาแหงหนงรมแมนา. ตอมาวนหนง เมอพระ- ปจเจกพทธเจาทงหลายไปแลว, พระราชาทรงพาหญงเหลานนไป เพอ ทรงเลนนาในแมนา. ณ สถานทนน หญงเหลานนเลนนาตลอดสวน แหงวน ขนแลว ถกความหนาวบบคนเทยวใครจะผงไฟ กลาวกนวา "ทานทงหลาย พงหาดทกอไฟของพวกเรา," เทยวไป ๆ มา ๆ อย เหนทรกดวยหญา (ชฏหญา ) นน จงยนลอมกอไฟแลว ดวยสาคญวา " กองหญา" เมอหญาทงหลายไหมแลวกยบลง, หญงเหลานนแลเหน พระปจเจกพทธเจา จงกลาวกนวา " พวกเรา ฉบหายแลว ! พวกเรา ฉบหายแลว ! พระปจเจกพทธเจาของพระราชาถกไฟคลอก, พระราชา ทรงทราบจกทาพวกเราใหฉบหาย, เราจกทาทานใหไหมทงหมด," ทกคน นาฟนมาจากทโนนทน ทาใหเปนกองในเบองบนแหงพระปจเจกพทธ- เจานน กองฟนใหญไดมแลว. ลาดบนน หญงเหลานนสมฟนนน แลวหลกไป ดวยสาคญวา "บดน จกไหมละ." ครงกอน พวกเขา เปนผไมมความจงใจ กถกกรรมตดตามแลวในบดน. กคนทงหลายแม


นาฟน ๑,๐๐๐ เลมเกวยนมาสมอย กไมอาจเพอจะทาพระปจเจกพทธเจา ภายในสมาบต แมใหมอาการสกวาอนได. เพราะฉะนน พระปจเจก- พทธเจานน ในวนท ๗ จงไดลกขนไปตามสบายแลว. หญงเหลานน ไหมในนรกสนหลายพนป เพราะความทกรรมนนอนทาไวแลว ไหมแลว ในเรอนทถกไฟไหมอย โดยทานองนแล สน ๑๐๐ อตภาพ ดวยวบาก อนเหลอลงแหงกรรมนนแล. นเปนบรพกรรมของหญงเหลานน ดวย ประการฉะน.

บรพกรรมของนางขชชตตรา เมอพระศาสดาตรสอยางนนแลว ภกษทงหลาย จงทลถามพระ- ศาสดาวา "ขาแตพระองคผเจรญ กนางขชชตตราเลา เพราะกรรม อะไร ? จงเปนหญงคอม, เพราะกรรมอะไร ? จงเปนผมปญญามาก, เพราะกรรมอะไร ? จงบรรลโสดาปตตผล, เพราะกรรมอะไร จงเปน คนรบใชของคนเหลาอน." พระศาสดา ตรสวา " ภกษทงหลาย ใน กาลทพระราชาองคนนแล ครองราชสมบตในกรงพาราณส พระปจเจก- พทธเจาองคนนเหมอนกน ไดเปนผมธาตแหงคนคอมหนอยหนง. ลาดบ นน หญงผอปฏฐายกาคนหนงหมผากมพลถอขนทองคาทาเปนคนคอม พทธเจาของพวกเรายอมเทยวไปอยางนและอยางน." เพราะผลอนไหล ออกแหงกรรมนนนางจงเปนหญงคอม. อนง ในวนแรก พระราชาทรงนมนตพระปจเจกพทธเจา เหลานน ใหนงในพระราชมณเฑยรแลวใหราชบรษรบบาตร บรรจบาตร


ใหเตมดวยขาวปายาสแลวรบสงใหถวาย. พระปจเจกพทธเจาทงหลาย ถอบาตรอนเตมดวยขาวปายาสรอน ตองผลดเปลยน (มอ) บอย ๆ. หญงนน เหนทานทาอยอยางนน กถวายวลยงา ๘ วลย ซงเปน ของของตน กลาววา " ทานจงวางไวบนวลยนแลวถอเอา." พระปจเจก- พทธเจาเหลานน ทาอยางนนแลว. แลดหญงนน. นางทราบความ ประสงคของทานทงหลาย จงกลาววา " ทานเจาขา ดฉนหามความตอง การวลยเหลานไม, ดฉนบรจาควลยเหลานนแลวแกทานทงหลายนนแล, ขอทานจงรบไป." พระปจเจกพทธเจาเหลานนรบแลวไดไปยงเงอมเขาชอ นนทมลกะ. แมทกวนน วลยเหลานนกยงด ๆ อยนนเอง. เพราะผล อนไหลออกแหงกรรมนน ในบดน นางจงเปนผทรงพระไตรปฏก ม ปญญามาก. เพราะผลอนไหลออกแหงการอปฏฐาก ซงนางทาแกพระ- ปจเจกพทธเจาทงหลาย นางจงไดบรรลโสดาปตตผล. นเปนบรพกรรม ในสมยพทธนดรของนาง. สวนในกาลแหงพระกสสปสมมาสมพทธเจา ธดาของเศรษฐในกรง พาราณสคนหนง จบแวน นงแตงตวอยในเวลามเงาเจรญ ( เวลาบาย). ลาดบนน นางภกษณขณาสพรปหนง ซงเปนผคนเคยของนางไดไปเพอ เยยมนาง. จรงอย นางภกษณ แมเปนพระขณาสพกเปนผปรารถนา เพอจะเหนตระกลอปฏฐากในเวลาเยน. กในขณะนนหญงรบใชไร ๆ ใน สานกของธดาเศรษฐไมมเลย. นางจงกลาววา "ดฉนไหว เจาขา โปรดหยบกระเชาเครองประดบนน ใหแกดฉนกอน." พระเถร คดวา " ถาเรา จกไมหยบกระเชาเครองประดบนใหแกนางไซร นางจกทา ความอาฆาตในเราแลว บงเกดในนรก, แตวา ถาเราจก (หยบ)


ให, นางจกเกดเปนหญงรบใชของคนอน; แตวา เพยงความเปนผรบ ใชของคนอน ยอมดกวาความเรารอนในนรกแล." พระเถรนนอาศย ความเอนด จงไดหยบกระเชาเครองประดบนนใหแกนาง. เพราะผลอน ไหลออกแหงกรรมนน นางจงเปนคนรบใชของคนเหลาอน.

พระศาสดาเสดจมาแสดงธรรมทธรรมสภา รงขนวนหนง ภกษทงหลาย สนทนากนในโรงธรรมวา หญง ๕๐๐ มพระนางสามาวดเปนประมข ถกไฟไหมแลวในตาหนก, พวกญาตของ พระนางมาคนทยา ถกจดไฟอนมฟางเปนเชอไวเบองบนแลวทาลายดวย ไถเหลก, พระนางมาคนทยา ถกทอดดวยนามนอนเดอดพลาน, ในคน เหลานน ใครหนอแล ? ชอวาเปนอย, ใคร ? ชอวาตายแลว." พระศาสดาเสดจมาตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดนเธอทงหลาย นงประชมกนดวยเรองอะไรหนอ ? เมอพวกภกษนนกราบทลวา " ดวย เรองชอน " ดงนแลว จงตรสวา " ภกษทงหลาย คนเหลาใดเหลาหนง ประมาทแลว, คนเหลานน แมเปนอยตง ๑๐๐ ป กชอวาตายแลวโดยแท; คนเหลาใด ไมประมาทแลว, คนเหลานน แมตายแลว กชอวายงคง เปนอย; เพราะฉะนน พระนางมาคนทยา จะเปนอยกตาม ตายแลวกตาม กชอวาตายแลวทเดยว หญง ๕๐๐ มพระนางสามาวดเปนประมข แม ตายแลว กชอวาเปนอยนนเทยว; ภกษทงหลาย เพราะวาผไมประมาท ตายแลว ชอวายอมไมตาย; ดงนแลว ไดภาษตพระคาถาเหลานวา ๒. อปปมาโท อมต ปท ปมาโท มจจโน ปท อปปมตตา น มยนต เย ปมตตา ยถา มตา


เอต วเสสโต ตวา อปปมาทมห ปณฑตา อปปมาเท ปโมทนต อรยาน โคจเร รตา เต ฌายโน สาตตถา นจจ ทฬหปรกกมา ผสนต ธรา นพพาน โยคกเขม อนตตร "ความไมประมาทเปนเครองถงอมตะ๑ ความ ประมาทเปนทางแหงมจจ ผไมประมาทแลว ชอวายอมไมตาย: ผใดประมาทแลว ผนนยอม เปนเหมอนคนตายแลว; บณฑตรความนนโดย แปลกกนแลว (ตงอย ) ในความไมประมาท บนเทงอยในความไมประมาท: ยนดในธรรม เปนทโคจรของพระอรยะทงหลาย, บณฑตผไม ประมาทเหลานน มความเพง มความเพยรเปน ไปตดตอ. บากบนมนเปนนตย เปนนกปราชญ ยอมถกตองพระนพพาน อนเปนแดนเกษมจาก โยคะอนยอดเยยม."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา อปปมาโท ยอมแสดงเนอความกวาง คอ ถอเอาเนอความกวางตงอย. จรงอย พระพทธพจน คอพระไตรปฎก แมทงสน ซงอาจารยทงหลายนามากลาวอย ยอมหยงลงสความไมประมาท นนเอง, เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสไววา "ภกษทงหลาย ๑. อมต ปท แปลวา เปนทางแหงอมตะ กได เปนทางไมตาย กได.


รอยเทาเหลาใดเหลาหนง ของสตวทงหลายผสญจรไปบนแผนดน, รอย เทาทงปวงนน ยอมถงความประชมลงในรอยเทาชาง, รอยเทาชาง อน ชาวโลกยอมเรยกวาเปนยอดแหงรอยเทาเหลานน. เพราะรอยเทาชางน เปนของใหญ แมฉนใด, ภกษทงหลาย กศลธรรมเหลาใดเหลาหนง, กศลธรรมเหลานนทงหมด มความไมประมาทเปนรากเหงา มความไม ประมาทเปนทประชมลง, ความไมประมาท อนเรากลาววา เปนยอด แหงธรรมเหลานน ฉนนน เหมอนกนแล๑." กความไมประมาทนนนน โดยอรรถ ชอวา ความไมอยปราศจาก สต, เพราะคาวา " ความไมประมาท" นน เปนชอของสอนตงมน เปนนตย. พงทราบวนจฉยในคาวา อมต ปท, พระนพพาน พระผม- พระภาคตรสเรยกวา อมตะ, เพราะพระนพพานนน ชอวาไมแกไมตาย เพราะความเปนธรรมชาตไมเกด, เหตนน พระองคจงตรสเรยกพระ- นพพานวา อมตะ, สตวทงหลายยอมถง อธบายวา ยอมบรรลอมตะ ดวยความไมประมาทน เหตนน ความไมประมาทนจงชอวา เปนเครอง ถง; (ความไมประมาท) ทานกลาวอธบายไววา " เปนอบายเครอง บรรลซงอมตะ" จงชอวา อมต ปท. ภาวะคอความมวเมา ชอวา ความประมาท. คาวา ความ ประมาทนน เปนชอของการปลอยสต กลาวคอ ความมสตหลงลม. บทวา มจจโน แปลวา แหงความตาย. บทวา ปท คอ เปนอบาย ไดแกเปนหนทาง. จรงอย ชนผประมาทแลว ยอมไม ๑. ส. มหาวาร. ๑๙/๖๕.


เปนไปลวงซงชาตได, แมเกดแลว กยอมแกดวย ยอมตายดวย เหตนน ความประมาท จงชอวาเปนทางแหงมจจ คอยอมนาเขาหาความตาย. บาทพระคาถาวา อปปมตตา น มยนต ความวา กผประกอบ ดวยสต ชอวา ผไมประมาทแลว. ใคร ๆ ไมพงกาหนดวา "ผไม ประมาทแลวยอมไมตาย คอเปนผไมแกและไมตาย" ดงน, เพราะวา สตวไร ๆ ชอวาไมแกและไมตาย ยอมไมม, แตชอวาวฏฏะของสตว ผประมาทแลว กาหนดไมได; (วฏฏะ) ของผไมประมาทกาหนดได; เหตนน สตวผประมาทแลว แมเปนอย กชอวาตายแลวโดยแท เพราะ ความเปนผไมพนจากทกข มชาตเปนตนได, สวนผไมประมาท เจรญ อปปมาทลกษณะแลว ทาใหแจงซงมรรคและผลโดยฉบพลน ยอมไม เกดในอตภาพท ๒ และท ๓; เหตนนสตวผไมประมาทเหลานน เปน อยกตาม ตายแลวกตาม ชอวายอมไมตายโดยแท. บาทพระคาถาวา เย ปมตตา ยถา มตา ความวา สวนสตว เหลาใดประมาทแลว, สตวเหลานน ยอมเปนเหมอนสตวทตายแลว ดวยการขาดชวตนทรย มวญญาณไปปราศแลวเชนกบทอนฟนฉะนนเทยว เพราะความทตนตายแลวดวยความตาย คอ ความประมาท; จรงอย แมจตดวงหนงวา " เราจกถวายทาน, เราจกรกษาศล เราจกทาอโบสถ กรรม" ดงน ยอมไมเกดขน แมแกเขาทงหลายผเปนคฤหสถกอน, จตดวงหนงวา "เราจกบาเพญวตรทงหลาย มอาจรยวตรและอปชฌาย- วตรเปนตน, เราจกสมาทานธดงค, เราจกเจรญภาวนา" ดงน ยอม ไมเกดขนแกสตวเหลานน แมผเปนบรรพชต ดงจตดวงหนงไมเกดขน แกสตวทตายแลวฉะนน, สตวผประมาทแลวนน จะเปนผมอะไรเปน


เครองกระทาใหตางจากสตวผตายแลวเลา ? เพราะฉะนน ยอมเปนเหมอน คนตายแลว." บาทพระคาถาวา เอต วเสสโต ตวา ความวา รความนน โดยแปลกกนวา " การแลนออกจากวฏฏะของผประมาทแลวยอมไมม, ของผไมประมาทแลว มอย." มปจฉาวา "กใครเลา ยอมรความแปลกกนนน ?" มวสชนาวา " บณฑตทงหลาย ตงอยในความไมประมาทยอมร." อธบายวา บณฑต คอผมเมธา ไดแก ผมปญญาเหลาใด ตงอย ในความไมประมาทของตนแลว เจรญความไมประมาทอย บณฑตเหลา นน ยอมรเหตอนแปลกกนนน. บาทพระคาถาวา อปปมาเท ปโมทนต ความวา บณฑตเหลานน ครนรอยางนแลว ยอมบนเทง คอ เปนผมหนายมแยม ไดแก ยนด ราเรง ในความไมประมาทของตนนน. บาทพระคาถาวา อรยาน โคจเร รตา ความวา บณฑตเหลา นน บนเทงอยในความไมประมาทอยางนน เจรญความไมประมาทนน แลว ยอมเปนผยนด คอ ยนดยงในโพธปกขยธรรม ๓๗ เเยกออก เปนสตปฏฐาน ๔ เปนตน และในโลกตรธรรม ๙ ประการ อนนบ วาเปนธรรมเครองโคจรของพระอรยะทงหลาย คอ พระพทธเจา พระ- ปจเจกพทธเจาและสาวกของพระพทธเจาทงหลาย. สองบทวา เต ฌายโน ความวา บณฑตผไมประมาทเหลานน เปนผมความเพงดวยฌานทงสองอยาง คอ ดวยอารมมณปนชฌาน กลาว


คอ สมาบต ๘๑, และดวยลกขณปนชฌาน กลาวคอ วปสสนามรรค และผล. บทวา สาตตกา ความวา เปนผมความเพยร ซงเปนไปทาง กายและทางจต เปนไปแลวตดตอ จาเดมแตกาลเปนทออกบวชจนถง การบรรลพระอรหต. บาทพระคาถาวา นจจ ทฬหปรกกมา ความวา ผประกอบ ดวยความเพยรเหนปานนวา "ผลนนใด อนบคคลพงบรรลไดดวยเรยว แรงของบรษ ดวยความเพยรของบรษ ดวยความบากบนของบรษ ยง ไมบรรลผลนน แลวหยดความเพยรเสย จกไมม๒" (เชนน) ชอวา บากบนมน ชอวา เปนไปแลวเปนนตย เหตไมทอถอยในระหวาง. ในคาวา ผสนต น พงทราบวนจฉย ดงตอไปน :- การถกตองม ๒ คอ ญาณผสนา (การถกตองดวยญาณ), วปากผสนา ( การถกตองดวยวบาก). ในผสนา ๒ อยางนน มรรค ๔ ชอวา ญาณผสนา. ผล ๔ ชอวา วปากผสนา. ในผสนา ๒ อยางนน วปากผสนา พระผมพระภาคเจา ทรงประสงคเอาในบทวา ผสนต น. บณฑตผเปนนกปราชญ เมอทานพพานใหแจงดวยอรยผล ชอวา ยอม ทานพพานใหแจงดวยวปากผสนา. บาทพระคาถาวา โยคกเขม อนตตร ความวา (ซงนพพาน) ๑. สมาบต ๘ คอปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน รวมเรยกวา รปสมาบต ๔. อากาสานญจายตนะ วญญาณญจายตนะ อากญจญญายตนะ เนวสญญานาสญญายตนะ รวมเรยกวา อรปสมาบต ๔. ๒. สง. น. ๑๖/๓๔.


อนเปนแดนเกษม คอ ไมมภย จากโยคะ ๔๑ อนยงมหาชนใหจมลงใน วฏฏะ ชอวา ยอดเยยม เพราะความเปนสงประเสรฐกวาโลกยธรรม และโลกตรธรรมทงปวง. ในทสดแหงเทศนา ชนเปนอนมาก ไดเปนพระอรยบคคล ม โสดาบนเปนตน. เทศนา เปนกถามประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองพระนางสามาวด จบ. ๑. โยคะ ๔ กามโยคะ ภวโยคะ ทฏฐโยคะ อวชชาโยคะ.


๒. เรองกมภโฆสก [๑๑] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภเศรษฐ ชอกมภโฆสก ตรสพระธรรมเทศนานวา " อฏานนโต " เปนตน.

กมภโฆสกกลวตายหนไปอยภเขา ความพสดารวา ในนครราชคฤห อหวาตกโรคเกดขนในเรอน ของราชคหเศรษฐ. เมออหวาตกโรคนนเกดขนแลว, สตวดรจฉาน ตงตนแตแมลงวนจนถงโคยอมตายกอน, ถดนนมา กทาสและกรรมกร, ภายหลงเขาทงหมดกคอเจาของเรอน, เพราะฉะนน โรคนนจงจบเศรษฐ และภรยาภายหลงเขาทงหมด. สองสามภรยานน โรคถกตองแลว แลด บตรซงยนอย ณ ทใกล มนยนตาทงสองนองดวยนาตา พดกะบตรวา " พอเอย เขาวา เมอโรคชนดนเกดขน, ชนทงหลาย พงฝาเรอนหน ไปยอมไดชวต, ตวเจาไมตองหวงใยเราทงสองพงหนไป ( เสยโดยดวน) มชวตอย จงกลบมาอก พงขดเอาทรพย ๔๐ โกฏ ทเราทงสองฝงเกบ ไวในทโนนขนเลยงชวต." เขาฟงคาของมารดาและบดานนแลว รองไห ไหวมารดาบดา กลวตอภยคอความตาย ทาลายฝาเรอนหนไปสชฏแหงภเขา อยในทนน สน ๑๒ ปแลว จงกลบมายงทอยของมารดาบดา .

เขากลบมาบานเดมไมมใครจาได ครงนน ใคร ๆ จาเขาไมได เพราะความทไปในกาลยงเปนเดก


กลบมาในกาลมผมและหนวดขนรงรง. เขาไปสทฝงทรพย ดวยสามารถแหงเครองหมายอนมารดาและบดา ใหไว ทราบความททรพยไมเสยหาย จงคดวา "ใคร ๆ ยอมจาเรา ไมได. ถาเราจกขดทรพยขนใชสอยไซร, ชนทงหลายพงคดวา ' คน เขญใจผหนงขดทรพยขนแลว, พงจบเราแลว เบยดเบยน ถากระไร เราพงทาการรบจางเปนอย, ทนน เขานงผาเกาผนหนง ( เทยว) ถามวา "ใคร ๆ มความตองการดวยคนรบจาง มอยหรอ ?" (ไป) ถงถนน อนเปนทอยของคนผจางแลว.

กมภโฆสกรบจางทางาน ขณะนน พวกผจางเหนเขาแลว กลาววา " ถาเจาจกทาการ งานของพวกเราไดสกอยางหนงไซร, พวกเราจกใหคาจางสาหรบซอภต." เขาถามวา " ชอวาการงานอะไร ? ทพวกทานจกใหทา." พวกผจางตอบวา " การงานคอการปลกและการตกเตอน, ถา เจาอาจ (ทา) ไดไซร, เจาจงลกขนแตเชาตร เทยวบอกวา " พอ ทงหลาย ทานทงหลาย จงลกขน จงตระเตรยมเกวยนทงหลาย, จงเทยม โคผ ในเวลาทสตวพาหนะตาง ๆ มชางและมาเปนตนไปเพอตองการ กนหญา, แมทงหลาย แมพวกทานจงลกขนตมยาค หงภต" เขา รบวา " ไดจะ." ลาดบนน พวกผจางไดใหเรอนหลงหนงแกเขา เพอประโยชน แกการอย ณ ทใกล. เขาไดการงานนนทกวน.


พระเจาพมพสารทรงทราบฐานะของกมภโฆสก อยมาวนหนง พระราชาทรงพระนามวา พมพสาร ไดทรงสดบ เสยงของเขาแลว. กทาวเธอไดเปนผทรงทราบเสยงรองของสตวทงปวง, เพราะฉะนน จงตรสวา "นนเปนเสยงของคนผมทรพยมาก." ขณะนน นางสนมของทาวเธอคนหนง ยนเฝาอย ณ ทใกลคดวา " ในหลวงจกไมตรสเหลว ๆ ไหล ๆ, เราควรรจกชายน." จงสงชาย ผหนงไป (สบ) ดวยคาวา "ไปเถด พอ ทานจงทราบบรษนน (แลวกลบมา )." เขารบไป พบกมภโฆสกนนแลว กกลบมาบอกวา "นนเปน มนษยกาพราคนหนง ซงทาการรบจางของชนผจางหลาย." พระราชา ทรงสดบถอยคาของบรษนนแลว กทรงดษณภาพ,๑ ในวนท ๒ กด ในวนท ๓ กด ครนทรงสดบเสยงของกมภโฆสกนนแลว กตรสอยางนนเหมอนกน.

นางสนมรบอาสาพระเจาพมพสาร นางสนมแมนน กคดอยางนนเหมอนกน สง (บรษ) ไปหลาย ครง เมอเขาบอกวา " เปนมนษยกาพรา" จงคดวา " ในหลวง แมทรงสดบคาวา ' นน มนษยกาพรา' กไมทรงเชอ ตรสยาอยวา ' นนเสยงบรษผมทรพยมาก ' ในขอนตองมเหต; ควรทเราจะรจกชาย นนตามความจรง. " นางสนมนน จงกราบทลพระราชาวา "ขาแตสม- มตเทพ ขาพระบาท เมอไดทรพยพนหนงจกพาธดาไป (ออกอบาย) ใหทรพยนนเขาสราชสกลจงได." ๑. นงเฉย.


พระราชา รบสงใหพระราชทานทรพยพนหนงแกนางแลว. นาง รบพระราชทานทรพยนนแลว ใหธดานงผาคอนขางเกาผนหนง ออก จากพระราชมณเฑยรพรอมกบธดานน เปนดจคนเดนทาง ไปสถนน อนเปนทอยคนรบจาง เขาไปสเรอนหลงหนง พดวา " แมจา ฉนทงสอง เดนทางมา (เหนดเหนอย) จกขอพกในเรอนนสกวนสองวนแลว จกไป."

นางสนมกบธดาพกอยในเรอนกมภโฆสก หญงเจาของเรอน พดวา " แม ผคนในเรอนมมาก, แมไม อาจพกในเรอนนได, เรอนของนายกมภโฆสกนนแนะวาง เชญแมไป (ขอพก) ในเรอนนนเถด." นางไปทเรอนของกมภโฆสกนนแลว กลาววา " นายจา ฉนทงสองเปนคนเดนทาง จก (ขอพก) อยใน เรอนนสกวนสองวน," แมถกเขาหามแลวตงหลายครง กพดออนวอนวา " นายจา ฉนทงสองจก (ขอพก) อยชววนนวนเดยว พอเชาตรกจกไป ดอก," ไมปรารถนาจะออกไปแลว. นางพกอยในเรอนของกมภโฆสก นนนนแล วนรงขน ในเวลาเขาจะไปปา จงพดวา " นายจา ขอนาย จงมอบคาอาหารสาหรบนายไวแลวจงคอยไป, ฉนจก (จดแจง) หงตม ไวเพอนาย." เมอเขากลาววา " อยาเลย ฉนจกหงตมกนเองกได," จงรบเราบอย ๆ เขา (จนสาเรจ) ทาทรพยทเขาให ใหเปนสกวาอน คนไดรบไวแลวทเดยว ใหนาโภชนะและสงตาง ๆ มขาวสารทบรสทธ เปนตน มาแตรานตลาดหงขาวสกใหละมนละไมด และปรงแกงกบ ๒-๓ อยาง ซงมรสอรอยโดยเยยงอยางหงตมในราชสกล ไดใหแกกมภ- โฆสกผมาจากปา. ครนทราบ (วา) เขาบรโภคแลว ถงความเปนผม


จตเบกบาน จงพดวา " นายจา ฉนทงสองเปนผเมอยลา ขอพกอย ในเรอนนแล สกวนสองวนเถอะ," เขารบรองวา "ไดจะ."

กมภโฆสกเสยรนางชาววง ทนน นางกปรงภตอยางเอรดอรอย ทงเวลาเยนทงวนรงขน แลวไดใหแกเขา. และครนทราบความทเขาเปนผมจตเบกบานแลวก วงวอน (อก ) วา "นายจา ฉนทงสองจกอยในเรอนนแล สก ๒-๓ วน" ดงนแลว อยในเรอนนน เอาศสตราอนคมตดฐานเตยงของเขาภายใต แมแครในทนน ๆ. เมอเขามา พอนงลงเทานน, เตยงกยอบลงเบอง ลาง. เขากลาววา " ทาไม เตยงน จงขาดไปอยางน ?" นางสนม. นายจา ฉนไมอาจหามพวกเดกหนม ๆ ได พวกเขา มาประชมกน (เลน) ทนละซ. กมภโฆสก. แม เพราะอาศยแก ๒ คน ทกขน จงเกดแกฉน, เพราะในกาลกอน ฉนจะไปในทไหน ๆ กปดประตแลวจงไป. นางสนม. จะทาอยางไรไดละ ? พอ ฉนไมอาจหามได. นางตด (ฐานเตยง) โดยทานองนแล สน ๒-๓ วน แมถกเขา ตาหนตเตยนวากลาวอย กคงกลาว (แกตว) อยางนนแลวตดเชอก ทเหลอ เวนเชอกเสนเลก ๆ ไวเสน ๒ เสน. วนนน เมอเขาพอนงลงเทานน, ฐาน (เตยง) ทงหมดตกลง ไปทพนดน. ศรษะ (ของเขา) ได (ฟบลง ) รวมเขากบเขาทงสอง เขาลกขนได กพดวา "ฉนจะทาอะไรได ? บดน จกไปไหนได ? ฉน เปนผถกพวกแกทาไมใหเปนเจาของแหงเตยงเปนทนอนเสยแลว."


นางสนม ปลอบวา " จกทาอยางไรไดเลา ? พอ ฉนไมอาจ หามเดก ๆ ทคนเคยได, ชางเถอะ, อยาวนวายไปเลย, นายจกไปไหน ? ในเวลาน" ดงนแลว เรยกธดามา บอกวา " แมหน เจาจงทาโอกาส สาหรบเปนทนอนแหงพชายของเจา."

กมภโฆสกไดลกสาวของนางสนมเปนภรรยา ธดานนนอนทขางหนงแลว พดวา " นายคะ เชญนายมา (นอน) ทน." แมนางสนมกกลาวกะกมภโฆสกนนวา "เชญพอไป นอนกบนองสาวเถด พอ." เขานอนบนเตยงเดยวกบธดานางสนมนน ไดนาความเชยชดกนในวนนนเอง. นางกมารการองไหแลว. ทนน มารดาจงถามเขาวา "เจารองไห ทาไมเลา ? แมหน." ธดา. กรรมชอนเกดแลว แม. มารดาพดวา "ชางเถอะ แมหน เรา อาจทาอะไรได, เจาได สามคนหนงกด กมภโฆสกนไดหญงผบาเรอเทาคนหนงกด๑ ยอมสมควร" ดงนแลว ไดทากมภโฆสกนนใหเปนบตรเขยแลว. เขาทงสองอยรวม กนแลว.

กมภโฆสกตองจายทรพยเพราะอบายของนางสนม โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน นางสนมนน กสงขาว (กราบทล) แดพระ.ราชาวา "ขาแตสมมตเทพ ขอฝาละอองธลพระบาท จงรบสง ๑. ภรรยา.


ใหทาการโฆษณาวา ' ขอทวยราษฎรจง (จด) ทามหรสพใน (ยาน) ถนนแหงคนรบจางอย, กคนใด ไมจดทามหรสพในเรอน, สนไหมชอ ประมาณเทาน ยอมมแกคนนน." พระราชารบสงใหทาอยางนน. คราวนน แมยายพดกะเขาวา " พอเอย เราจาตองจดทามหรสพในถนนแหงคนรบจางตามพระราชาณต,๑ เราจะทาอยางไร ?" กมภโฆสก. แม ฉนแมทาการรบจางอย กแทบจะไมสามารถเปน อยได จกจดทามหรสพอยางไรไดเลา ? แมยาย. พอเอย ธรรมดาบคคลผอยครองเรอนทงหลาย ยอม รบเอา๒แมหนไว, พระเจาอยหวทรงบงคบ จะไมทา ( ตาม) ไมได, อนเราอาจพนจากหนไดดวยอบายอยางใดอยางหนง, ไปเถดพอ จงนา กหาปณะ ๑ หรอ ๒ กหาปณะ แตทไหน ๆ กได.

นางสนมสงทรพยของกมภโฆสกไปถวายพระราชา เขาตาหนตเตยนพลางไปนากหาปณะมาเพยง ๑ กหาปณะ แตทฝง ทรพย ๔๐ โกฏ นางกสงกหาปณะไป (ถวาย) แดพระราชาแลว (จด ) ทามหรสพดวยกหาปณะของตน, โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน กสงขาวไป (ถวาย) อยางนนนนแลอก. พระราชากทรงบงคบอกวา " ทวยราษฎรจงจดทามหรสพ เมอ ใครไมทา มสนไหมประมาณเทาน" กมภโฆสกนน ถกแมยายกลาวรบเรา อยเหมอนครงกอนนนแล จงไปนากหาปณะมา ๑ กหาปณะ แมอก ๑. การบงคบของพระพระราชา. /๒. ตองเปนหนพระราชา.


นางกสงกหาปณะแมเหลานนไป (ถวาย) แดพระราชา, โดยกาลลวง ไป ๒-๓ วน กสงขาวไป (ถวาย) อกวา ' บดนขอฝาละอองธล พระบาท ทรงสงบรษมา ' รบสงใหเรยกกมภโฆสกนไป (เฝา)." พระราชาทรงสงบรษไปแลว.

กมภโฆสกถกฉดตวไปเฝาพระเจาอยหว พวกบรษไปยงถนนทคนรบจางนนอยแลว ถามหาวา " คนไหน ชอกมภโฆสก" เทยวตามหาพบเขาแลว บอกวา " มาเถด พอมหา- จาเรญ พระเจาอยหวรบสงใหหาพอ (ไปเฝา)." เขากลวแลว พดคาแกตวเปนตนวา " พระเจาอยหวไมทรงรจก ตวฉน " แลวไมปรารถนาจะไป. ทนน พวกบรษ จงจบเขาทอวยวะ ทงหลาย มมอเปนตน ฉดมาดวยพลการ.๑

หญงนน เหนบรษเหลานนแลว จง ( ทาท) ขตะคอกวา "เฮย เจาพวกหวดอ พวกเจาไมสมควรจบลกเขยของขาทอวยวะทงหลายมมอ เปนตน " แลวปลอบวา " มาเถด พอ อยากลวเลย, ฉนเฝาพระเจา อยหวแลว จกทลใหตดมอของพวกทจบอวยวะมมอเปนตนของเจาทเดยว" แลวพาบตรไปกอน ถงพระราชมณเฑยรแลวเปลยนเพศแตงเครองประ- ดบพรอมสรรพ ไดยนเฝาอย ณ สวนขางหนง. ฝายกมภโฆสก ถกเขา ฉดครานามา ( ถวาย) จนได.

พระราชาทรงซกถามกมภโฆสก ขณะนน พระราชา ตรสกะเขาผถวายบงคมแลวยนเฝาอยวา "เจา ๑. ทาดวยกาลง คอทาตามชอบใจ.


หรอ ? ชอกมภโฆสก." กมภโฆสก. ขาแตสมมตเทพ พระเจาขา. พระราชา. เพราะเหตไร เจาจงปกปดทรพยเปนอนมากไวใชสอย ? กมภโฆสก. ทรพยของขาพระองคจกมแตไหน ? พระเจาขา (เพราะ) ขาพระองคทาการรบจางเลยงชวต. พระราชา. เจาอยาทาอยางนน; เจาลวงขาทาไม ? กมภโฆสก. ขาพระองคมไดลวง พระเจาขา, ทรพยของขาพระ- องคไมม (จรง). ทนน พระราชาทรงแสดงกหาปะเหลานนแกเขาแลว ตรสวา " กหาปณะเหลาน ของใครกน ?"

กมภโฆสกเผยจานวนทรพย เขาจา ( กหาปณะ) ได คดวา "ตายจรง ! เราฉบหายแลว; อยางไรหนอ กหาปณะเหลาน จงตกมาถงพระหตถของพระเจาอยหว ได ?" แลไปขางโนนขางน กเหนหญงทงสองคนนน ประดบประดา ยนเฝาอยรมพระทวารหอง จงคดวา " กรรมนสาคญนก, ชะรอย พระเจาอยหว พงแตงหญงเหลานน (ไปลอลวงแนนอน)." ขณะนน พระราชาตรสกะเขาวา " พดไปเถด ผเจรญ, ทาไม ? เจาจงทาอยางนน." กมภโฆสก. เพราะทพงของขาพระองคไมม พระเจาขา. พระราชา. คนเชนเรา ไมควรเปนทพง (ของเจา) หรอ ? กมภโฆสก. ขาแตสมมตเทพ ถาสมมตเทพ ทรงเปนทพงของ


ขาพระองค กเปนการเหมาะด. พระราชา. เปนไดซ ผเจรญ, ทรพยของเจามเทาไรละ ? กมภโฆสก. ม ๔๐ โกฏ พระเจาขา. พระราชา. ไดอะไร ( ขน) จงจะควร ? กมภโฆสก. เกวยนหลาย ๆ เลม พระเจาขา.

กมภโฆสกไดรบตาแหนงเศรษฐ พระราชา รบสงใหจดเกวยนหลายรอยเลมสงไป ใหขนทรพย นนมา ใหทาเปนกองไวทหนาพระลานหลวงแลว รบสงใหชาวกรง ราชคฤห (มา) ประชมกนแลว ตรสถามวา "ในพระนครน ใคร มทรพยประมาณเทานบาง ?" เมอทวยราษฎรกราบทลวา "ไมม พระเจาขา " ตรสถามวา " กเราทาอะไร แกเขาจงควร ?" เมอพวก นนกราบทลวา " ทรงทาความยกยองแกเขา สมควร พระเจาขา" จง ทรงตงกมภโฆสกนน ในตาแหนงเศรษฐ ดวยสกการะเปนอนมาก พระราชทานบตรของหญงนนแกเขาแลว เสดจไปสสานกพระศาสดา พรอมกบเขา ถวายบงคมแลว กราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขอ พระองคจงทอดพระเนตรบรษน ชอวาผมปญญาเหนปานน ไมม, เขา แมมสมบตถง ๔๐ โกฏ กไมทาอาการเยอหยง หรออาการสกวาความ ทะนงตว, ( ทา) เปนเหมอนคนกาพรา นงผาเกา ๆ ทาการรบจาง ทถนนอนเปนทอยของคนรบจาง เลยงชพอย หมอมฉนรไดดวยอบาย ชอน, กแลครนรแลวสงใหเรยกมา ไลเลยงใหรบวามทรพยแลว ใหขน ทรพยนนมา ตงไวในตาแหนงเศรษฐ. (ใชแตเทานน) หมอมฉนยง


ใหบตรแกเขาดวย ขาแตพระองคผเจรญ คนมปญญาเหนปานน หมอม ฉนไมเคยเหน."

คณธรรมเปนเหตเจรญแหงยศ พระศาสดาทรงสดบเรองนนแลว ตรสวา " มหาบพตร ชวต ของบคคลผเปนอยอยางนน ชอวา เปนอยประกอบดวยธรรม; กกรรม มกรรมของโจรเปนตน ยอมเบยดเบยนบบคน (ผทา) ในโลกน ทงในโลกหนา ชอวาความสข อนมกรรมนนเปนเหต กไมม, กบรษทา การรบจางกด ทานากด เลยงชวตในกาลเสอมทรพยนนแล ชอวาชวต ประกอบดวยธรรม, อนความเปนใหญยอมเจรญขนอยางเดยว แกคนผ ถงพรอมดวยความเพยร บรบรณดวยสต มการงานบรสทธทางทวาร ทงหลาย มกายและวาจาเปนตน มปกตใครครวญดวยปญญาแลวจงทา ผสารวมไตรทวาร มกายทวาร เปนตน เลยงชวตโดยธรรม ตงอย ในอนไมเหนหางสตเหนปานนน." ดงนแลว ตรสพระคาถานวา ๒. อฏานวโต สตมโต สจกมมสส นสมมการโน สตสส จ ธมมชวโน อปปมตตสส ยโสภวฑฒต. " ยศยอมเจรญโดยยง แกคนผมความขยน มสต มการงานสะอาด มปกตใครครวญแลวจงทา สารวมแลว เลยงชพโดยธรรม และไมประมาท."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อฏานวโต คอ ผมความเพยงเปน เหตลกขน.


บทวา สตมโต คอ สมบรณดวยสต. บทวา สจกมมสส คอ ประกอบดวยการงานทงหลาย มการงาน ทางกายเปนตน อนหาโทษมได คอหาความผดมได. บทวา นสมมการโน ไดแก ใครครวญ คอไตรตรองอยางนวา " ถาผลอยางนจกม เราจกทาอยางน." หรอวา " เมอการงานนอนเรา ทาแลวอยางน ผลชอนจกม" ดงนแลว ทาการงานทงปวงเหมอน แพทยตรวจดตนเหต (ของโรค) แลวจงแกโรคฉะนน. บทวา สตสส ไดแก สารวมแลว คอ ไมมชอง ดวยทวาร ทงหลายมกายเปนตน. บทวา ธมมชวโน คอ ผเปนคฤหสถ เวนความโกงตาง ๆ มโกงดวยตาชงเปนตน เลยงชวตดวยการงานอนชอบทงหลาย มทานา และเลยงโคเปนตน, เปนบรรพชต เวนอเนสนากรรมทงหลาย๑ มเวช- กรรม๒และทตกรรม๓เปนตน เลยงชวตดวยภกษาจาร๔ โดยธรรม คอโดย ชอบ. บทวา อปปมตตสส คอ มสตไมหางเหน. บทวา ยโสภวฑฒต ความวา ยศทไดแกความเปนใหญ ความม โภคสมบตและความนบถอ และทไดแกความมเกยรตและการกลาว สรรเสรญ ยอมเจรญ. ในกาลจบพระคาถา กมภโฆสก ดารงอยในโสดาปตตผล. ชน ๑. กรรมคอการแสวงหา (ปจจย) อนไมควร. ๒. กรรมของหมอหรอกรรมหรอความเปนหมอ. ๓. กรรมของคนรบใช หรอกรรมคอความเปนผรบใช. ๔. การเทยวเพอภกษา.


แมเหลาอนเปนอนมาก กบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน แลว. เทศนาสาเรจประโยชนแกมหาชนอยางนแล. เรองกมภโฆสก จบ.


๓. เรองพระจฬปนถกเถระ [๑๗] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระเถระ ชอวาจฬปนถก ตรสพระธรรมเทศนานวา "อฏาเนนปปมาเทน" เปนตน.

ธดาเศรษฐไดทาสเปนสาม ดงไดสดบมา ธดาแหงสกลของธนเศรษฐในพระนครราชคฤห ในเวลาเขาเจรญวย มารดาบดารกษาไวอยางกวดขนทชนบนแหง ปราสาท ๗ ชน (แตนาง) เปนสตรโลเลในบรษ เพราะความเปน ผเมาแลวดวยความเมาในความเปนสาว จงทาสนถวะกบทาสของตนเอง กลววา " คนอน ๆ จะพงรกรรมนของเราบาง" จงพดอยางนวา "เราทงสองไมอาจอยในทนได, ถามารดาบดาของฉนทราบความเสยหาย นไซร จกหาหนเราใหเปนทอนนอยทอนใหญ; เราจะไปสทตางถนแลว อย." ทงสองคนนน ถอเอาทรพยอนเปนสาระทจะพงนาไปไดดวยมอ ในเรอน ออกไปทางประตดานเหนอแลว ชกชวนกนวา " เราทงสอง จกตองไปอยในสถานทแหงใดแหงหนงทชนเหลาอนไมรจก" ดงนแลว ทงสองคนไดเดนไปแลว.

มบตรดวยกนสองคน เมอเขาทงสองอยในทแหงหนง นางตงครรภแลว เพราะอาศย การอยรวมกน.


นางอาศยความทครรภแกเตมท จงปรกษากบสามนนวา " ครรภ ของฉนถงความแกเตมทแลว, ธรรมดาการตลอดบตรในทซงเหนหาง จากญาตพวกพอง ยอมเปนเหตนาความทกขมาใหแกเราทงสอง, เรา ทงสองไปสเรอนแหงสกลเดมเถด," เขาพดผดเพยนวา "วนน จะไป, พรงน จงคอยไปเถด," ยงวนทงหลายใหลวงเลยไปเสย เพราะกลววา " ถาเราไปทนน, ชวตของเรายอมไมม." นางคดวา " เจาน เขลา ไมอาจไปเพราะความทตนมโทษมาก, ธรรมดามารดาบดา มความ เกอกลโดยสวนเดยวเทานน, เจาน จะไปหรอไมไปกตาม, เราจกไปละ." ครนเมอเขาออกจากเรอนไปแลว นางเกบงาเครองเรอน บอกความทตน จะไปสเรอนแหงสกล แกชาวบานทอยถดกนแลว เดนทางไป. ฝายสาม (กลบ) มาเรอน ไมเหนภรยา ถามผคนเคย ทราบวา. " ไปเรอน แหงสกล" จงรบตดตามไปทนในระหวางทาง. แมภรยาของเขานน กไดคลอดบตรในระหวางทางนนเอง. เขาถามวา "นอะไรกน ? นอง" ภรยา. พ ลกชายคนทหนงคลอดแลว. สาม. บดน เราจกทาอยางไร ? ทงสองคนคดเหนรวมกนวา " เราทงสองไปสเรอนแหงสกล เพอ ประโยชนแกกรรมใด. กรรมนนสาเรจแลวในระหวางทางเทยว, เรา จกไปทนนทาอะไร ? กลบกนเถด" ดงนแลว กพากนกลบ. เขาทงสองไดตงชอเดกนนแล วา "ปนถก" เพราะเกดใน หนทาง. ตอกาลไมนานนก นางตงครรภแมอก. พฤตการณทงปวง พงใหพสดาร โดยนยอนมในกอนนนแล.


ตงชอเดกทงสอง เพราะเดกแมนนกเกดในหนทาง มารดาบดาจงตงชอบตรผเกด กอนวา "มหาปนถก." ตงชอบตรผเกดภายหลงวา " จฬปนถก." แมสองสามภรยานน กพาเดกทงสองไปสถานทอยของตนตามเดม.

มหาปนถกแปลกใจในเรองญาตของตน เมอสองสามภรยาอยในทนน เดกชายมหาปนถก ไดยนเดกชาย อน ๆ เรยก (ผนนผน ) วา " อา ลง" และวา "ป (ตา) ยา (ยาย) " จงถามมารดาวา " แม เดกอน ๆ เรยก ( ผนน ) วา ป ( ตา ), เรยก ( ผน ) วา ' ยา ( ยาย ),' พวกญาตของเราไมม บางหรอ ?" มารดา. เออ พอ พวกญาตของเราในทนไมม, แตตาของพวกเจา ชอ ธนเศรษฐ มอยในพระนครราชคฤห, พวกญาตของเราเปนอนมาก มอยในพระนครนน. มหาปนถก. ทาไม พวกเราจงไมไปในทนนเลา ? แม. นางไมบอกเหตทตนมากบตร เมอบตรทงสองพดรบเราหนกเขา จงบอกแกสามวา " เดกเหลานรบกวนฉนเหลอเกน, มารดาบดาเหน พวกเราแลว จกกนเนอ ( เทยว ) หรอ ? มาเถด บดนเราทงสอง จกแสดงตระกลแหงตา ยาย แกพวกเดก." สาม. ฉน ไมอาจจะเขาหนาได, แตจกพาเจาพวกนนไปได. ภรยา. ดละ ควรทเดกทงสองจะพบเหนตระกลของตาดวยอบาย อยางใดอยางหนงแท.


พาบตรทงสองไปหาตา ชนทงสองพาเดก ๆ ไปถงพระนครราชคฤหโดยลาดบ พกอยใน ศาลาหลงหนงรมประตพระนคร. มารดาของเดก พาเดกสองคนไปแลว สงใหบอกความทตนมาแกมารดาบดา. มารดาบดาทงสองนน ไดยนขาวนนแลว กลาววา " บรรดาชน ทงหลายผยงทองเทยวอยในสงสาร ชอวา ผไมเคยเปนบตร ไมเคย เปนธดากน ยอมไมม, คนเหลานนมความผดตอเราเปนขอใหญ พวกเขาไมสามารถจะตงอยในคลองจกษของเราได, ชนทงสองจงเอา ทรพยประมาณเทาน ไปสสถานทผาสกเลยงชพเถด, แตจงสงเดก ทงสองมาในทน." สองสามภรรยานน รบทรพยททานทงสองนนสงมาแลว มอบ เดกทงสองในมอของพวกคนใชทมานนแล สงไปแลว, เดกทงสอง เจรญ (วย ) อยในตระกลของตา ยาย.

มหาปนถกออกบวช ในเดกสองคนนน จฬปกถกยงเลกนก, สวนมหาปนถกไปฟง ธรรมกถาของพระทศพลกบตา. เมอเขาไปสานกของพระศาสดาเปนนตย จตกนอมไปแลวในบรรพชา. เขาพดกะตาวา "ถาคณตาอนญาตให กระผมไซร กระผมพงบวช." ทานเศรษฐกลาววา "พดอะไร พอ การบวชของเจาเปน ความดแกตากวาการบวชของคนทวทงโลก; ถาเจาอาจไซร. กบวชเถด"


ดงนแลว นาเขาไปลสานกพระศาสดา. เมอพระองคตรส (ถาม) วา "คฤหบด ทานไดเดกมาหรอ ? กราบทลวา " พระเจาขา เดกคนน เปนหลานของขาพระองค ประสงคจะบวชในสานกของพระองค." พระศาสดาตรสสงภกษ ผถอการเทยวบณฑบาตเปนวตรรปใด รปหนงวา " เธอจงใหเดกคนนบวช ." พระเถระบอกตจปญจก- กมมฏฐานแกเธอแลว ใหบรรพชา.

มหาปนถกบรรลพระอรหต เธอเรยนพระพทธพจนไดมาก มอายครบ ไดอปสมบทแลว ทา กรรมในโยนโสมนสการ บรรลพระอรหตแลว.

มหาปนถกปรารภถงนองชาย ทานใหเวลาลวงไปดวยความสขในฌานและความสขอนเกดแตผล คดวา " เราอาจใหความสขนแกจฬปนถกหรอหนอ ?" ภายหลงได ไปสสานกของเศรษฐผเปนตาแลว กลาวอยางนวา "ทานมหาเศรษฐ ถาทานอนญาตไซร, รปพงใหจฬปนถกออกบวช ." เศรษฐกลาววา "นมนตทานใหเขาบวชเถด ขอรบ." ไดยนวา เศรษฐเลอมใสดแลวในพระศาสนา แตเมอถกถามวา " เดกเหลานเปนบตรของธดาคนไหนของทา" จะบอกวา "ของ ลกสาวทหนไป" กละอาย; เพราะฉะนน ทานจงอนญาตการบวชแก หลานทงสองนนโดยงาย. ๑. เจรญกมมฏฐาน.


จฬปนถกบวชแลวกลายเปนคนโง พระเถระใหจฬปนถกบวชแลว ใหตงอยในศลทงหลาย. แม จฬปนถกนนพอบวชแลว ไดเปนคนโงเขลา. พระเถระเมอพราสอนเธอ กลาวคาถานวา "ดอกบวโกกนท มกลนหอม บานแตเชา พงมกลนไมไปปราศฉนใด, เธอจงเหนพระองครส ผไพโรจนอย ดจพระอาทตยสองแสงในกลางหาว ฉนนน." คาถาเดยวเทานน โดย ๔ เดอน เธอกไมสามารถจะเรยนได.

บรพกรรมของพระจฬปนถก ถามวา " เพราะอะไร ?" แกวา "ไดยนวา เธอบวชในกาลพระกสสปสมมาสมพทธเจา ผมปญญา ไดทาการหวเราะเยาะ ในเวลาทภกษเขลารปใดรปหนง เรยนอเทศ, ภกษนนละอายเพราะการหวเราะนน เลยเลกเรยนอเทศ ไม ทาการสาธยาย. เพราะกรรมนน จฬปนถกน พอบวชแลว จงเปนคนโง, บทท เรยนแลว ๆ เมอเธอเรยนบทตอ ๆ ไป กเลอนหายไป. เมอเธอพยายาม เพอเรยนคาถานแล. สเดอนลวงไปแลว.


จฬปนถกถกพระพชายประฌาน

ทนน พระมหาปนถก ไดกลาวกะเธอวา "จฬปนถก เธอเปน คนอาภพในศาสนาน, โดย ๔ เดอน แมคาถาเดยวกไมอาจเรยนได, กเธอจกยงกจแหงบรรพชตใหถงทสดไดอยางไร ? จงออกไปจากทน เสยเถด." ดงนแลว กขบออกจากวหาร. พระจฬปนถกไมปรารถนาความเปนคฤหสถ เพราะความเยอใยใน พระพทธศาสนา. กในกาลนน พระมหาปนถกเปนภตตเทสก. หมอชวกโกมารภจ ถอระเบยบดอกไมของหอมและเครองลบไลเปนอนมากไปสอมพวน บชา พระศาสดา สดบธรรม ลกจากอาสนะ ถวายบงคมพระทศพลแลว เขาไปหาพระมหาปนถก ถามวา "ภกษในสานกของพระศาสดา ม จานวนเทาไร ขอรบ." พระมหาปนถก. ภกษมประมาณ ๕๐๐ รป. หมอชวก. ทานผเจรญ พรงน ขอใตเทาไดพาภกษ ๕๐๐ รป มพระพทธเจาเปนประมข (ไป) รบภกษาในเรอนของกระผม. พระมหาปนถก. อบาสก ภกษโง (รปหนง) ชอจฬปนถก มธรรมไมงอกงาม, รปจะเวนเธอเสย แลวรบนมนตเพอภกษทงหลาย ทเหลอ.

พระจฬปกถกหนไปสกแตสกไมได พระจฬปนถกฟงคานนแลว คดวา " พระเถระ เมอรบนมนต เพอภกษทงหลายมประมาณเทานน กคดเราไวภายนอกแลวจงรบ, จต


ของพชายเรา จกแยก (หมดเยอใย) ในเราแลวอยางไมตองสงสย; บดน เราจะตองการอะไรดวยศาสนาน, เราจกเปนคฤหสถทาบญตาง ๆ มทานเปนตนเลยงชพละ." วนรงขน เธอไปเพอจะสกแตเชาตร. พระศาสดา ทรงตรวจดโลก ( คอหมสตว) เฉพาะในเวลาใกลรง ทรงเหนเหตนแลว จงเสดจลวงหนาไปกอน ไดทรงหยดจงกรมอยทซม ประตใกลทางทพระจพปนถกไป. พระจฬปนถกเมอเดนไปพบพระศาสดา จงเขาไปเฝาถวายบงคม.

พระศาสดาทรงรบรองใหอยตอไป ขณะนน พระศาสดาตรสกะเธอวา "จฬปนถก นเธอจะไปไหน ? ในเวลาน." จฬปนถกทลวา " พระพชายขบไลขาพระองค พระเจาขา ขา- พระองคไปเพอจะสก เพราะเหตนน. " พระศาสดา ตรสวา จฬปนถก เธอชอวาบรรพชาในสานก ของเรา, แมถกพชายขบไล ทาไม จงไมมาสสานกของเรา ? มาเถด, เธอจะตองการอะไรดวยความเปนคฤหสถ เธอตองอย (ตอไป ) ใน สานกของเรา" ดงนแลว ทรงเอาฝาพระหตถอนมพนวจตรไปดวยจกร ลบเธอทศรษะแลว พาไปใหนงทหนามขพระคนธกฎ ประทานทอนผาท สะอาด ซงทรงบนดาลขนดวยฤทธ ดวยตรสสงวา "จฬปนถก" เธอจงผนหนาไปทางทศตะวนออก ลบทอนผาน ดวยบรกรรมวา " รโชหรณ. รโชหรณ" (ผาเชดธล ๆ) อยทนแหละ ครนเมอเขา กราบทลเวลาแลว, มภกษสงฆแวดลอม เสดจไปเรอนของหมอชวก ประทบนงบนอาสนะทเขาตกแตงไว.


พระจฬปนถกเจรญภาวนาบรรลพระอรหต ฝายพระจฬปนถกนงแลดพระอาทตย พลางลบผาทอนนน บรกรรม วา " รโชหรณ " รโชหรณ." เมอทานลบทอนผานนอย, ทอนผาได เศราหมองแลว. ลาดบนน จงคดวา " ทอนผานสะอาดแทๆ แตอาศย อตภาพนจงละปกตเดมเสย กลายเปนของเศราหมองอยางนไปได, สงขาร ทงหลายไมเทยงหนอ ? ( ครนแลว ) เรมตงความสนและความเสอม เจรญวปสสนา. พระศาสดาทรงทราบวา " จตของพระจฬปนถกขนสวปสสนาแลว " จงตรสวา " จฬปนถก เธออยาทาความหมายเฉพาะทอนผานน วา ' เศราหมองแลว ตดธล; ' กธลทงหลาย มธลคอราคะเปนตน มอยใน ภายในของเธอ, เธอจงนา (คอกาจด) มนออกเสย" ดงนแลว ทรง เปลงพระรศม เปนผมพระรปปรากฏดจประทบนงตรงหนา ไดทรงภาษต คาถาเหลานวา "ราคะ ชอวาธล, แตเรณ (ละออง) ทานหา เรยกวา (ธล) ไม: คาวา "ธล" นนเปนชอ ของราคะ; ภกษเหลานน ละธลนนไดขาดแลว อยในศาสนาของพระพทธเจาผปราศจากธล. โทสะ ชอวาธล, แตเรณ (ละออง) ทานหา เรยกวา ( ธล) ไม: คาวา "ธล" นนเปนชอ ของโทสะ; ภกษเหลานน ละธลนนไดขาดแลว อยในศาสนาของพระพทธเจาผปราศจากธล.


โมหะ ชอวาธล, แตเรณ (ละออง) ทานหา เรยกวา ( ธล) ไม; คาวา "ธล" นนเปนชอ ของโมหะ; ภกษเหลานน ละธลนนไดขาดแลว อยในศาสนาของพระพทธเจาผปราศจากธล." ในกาลจบคาถา พระจฬปนถกบรรลพระอรหต พรอมดวย ปฏสมภทาทงหลายแลว. ปฎก ๓ มาถงแกทานพรอมกบปฏสมภทา ทเดยว.

บรพกรรมของพระจฬปนถก ไดยนวา ครงดกดาบรรพ ทานเปนพระเจาแผนดน ทรงทา ประทกษณพระนคร เมอพระเสโท๑ไหลออกจากพระนลาต๒ ทรงเอาผา สะอาดเชดทสดพระนลาต. ผาไดเศราหมองแลว. ทาวเธอกลบได อนจจสญญาวา๓ "ผาสะอาดเหนปานนอาศยสรระน ละปกตแปรเปน เศราหมองไปได, สงขารทงหลายไมเทยงหนอ," เพราะเหตนน ผา สาหรบเชดธลนนแล จงเปนปจจยของทานแลว. ฝายหมอชวกโกมารภจ ไดนอมนาทกษโณทกเขาไปถวาย พระทศพล, พระศาสดาทรงปดบาตรดวยพระหตถ ตรสวา "ชวก ภกษในวหาร ยงมอยมใชหรอ ?" พระมหาปนถกกราบทลวา "ในวหาร ภกษไมมมใชหรอ ? พระเจาขา." พระศาสดา ตรสวา "ม ชวก." หมอชวกสงบรษไป ดวยสงวา "พนาย ถากระนน เธอจงไป จงรวาภกษในวหารมหรอ ไมม. ๑. เหงอ ๒. หนาฝาก ๓. ความหวายวาไมเทยว


พระจฬปนถกนรมตตนเปนภกษพนรป ในขณะนน พระจฬปนถกคดวา "พชายของเราพดวา 'ภกษ ในวหารไมม,' เราจกประกาศความทภกษในวหารมแกทาน (พชาย) ดงนแลว จง (นรมต) ใหอมพวนทงสนเตมดวยภกษทงนน ภกษ บางพวกเยบจวร, บางพวกยอมจวร, บางพวกทาการสาธยาย; นรมต ภกษพนรป ไมเหมอนกนและกนอยางน. บรษนนเหนภกษเปนอนมากในวหาร จงกลบมาบอกแกหมอชวกวา " คณหมอขอรบ อมพวนทงสน เตมดวยภกษทงหลาย." (พระธรรมสงคาหกาจารย กลาววา) "ฝายพระเถระ ชอวาจฬปนถก นรมตตน พนครง (เปนภกษพนรป) ในอมพวนนนแล แลวนงในอนพวนอนนารนรมย จนกวาเขาจะบอก เวลา." ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะบรษนนวา "เธอจงไปวหาร บอกวา "พระศาสดารบสงหาพระชอจฬปนถก." เมอบรษนนไปบอกตามรบสงแลว ทงพนปากกขานวา "ขาพเจา ชอจฬปนถก, ขาพเจาชอจฬปนถก." บรษนนกลบไปกราบทลอกวา "พระเจาขา ไดยนวา ภกษแม ทกรปชอจฬปนถกทงนน ?: พระศาสดาตรสวา " ถากระนน เธอจงไป. รปใดเอยกอนวา


'ขาพเจาชอจฬปนถก,' จงจบมอรปนนไว,๑ รปทเหลอจกหายไป." เขาไดทาตามรบสง. ภกษประมาณพนรป หายไปแลวทนท ทเดยว. พระเถระไดไปกบบรษนน.

พระศาสดารบสงใหจฬปนถกอนโมทนา ในเวลาเสรจภตกจ พระศาสดาตรสเรยกหมอชวกมารบสงวา " ชวก เธอจงรบบาตรของจฬปนถกเถด, จฬปนถกนจกทาอนโมทนา แกเธอ." หมอชวกไดทาอยางนนแลว. พระเถระบนลอสหนาท ดจ สหะทขนรน (กาลงคะนอง) ไดทาอนโมทนา ยงพระไตรปฎกให กระฉอนแลว. พระศาสดาเสดจลกจากอาสนะ มภกษสงฆแวดลอมเสดจไปสวหาร, เมอภกษทงหลายแสดงวตรแลว. เสดจลกจากอาสนะ ทรงยนทหนามข พระคนธกฎ ประทานสคโตวาท ตรสบอกกมมฏฐานแกภกษสงฆ ทรง สงภกษสงฆไปแลว เสดจเขาสพระคนธกฎทอบดวยกลนหอมฟง ทรง ผทมสหไสยาโดยพระ๑ ปรศวเบองขวา.

พวกภกษปรารภพระคณของพระศาสดา ครนในเวลาเยน ภกษทงหลายนงประชมกนขางนและขางโนน ดจแวดวงดวยมานรตตกมพล๓ ปรารภถงเรองพระคณของพระศาสดาวา "ทานผมอาย พระมหาปนถกไมทราบอธยาศยของพระจฬปนถก จง ๑. ต หตเถ คณห จกรปนนไวทมอ. ๒ นอนตะแคงขางขวา ๓.ผทอดวยขนสตวมสแดง.


ไมสามารถจะใหเรยนคาถาบทเดยวโดย ๔ เดอนได, ไลออกจากวหารดวย เขาใจวา ' พระรปนโง; ' แตพระสมมาสมพทธเจาไดประทานพระอรหต กบทงปฏสมภทา ในระหวางฉน (อาหาร) มอเดยวเทานน เพราะ พระองคเปนพระธรรมราชาชนเยยม (หาผทดเทยมมได); พระ- ไตรปฎกกมาพรอมกบปฏสมภทานนเทยว นาชม ! ชอวา กาลงของ พระพทธเจาทงหลาย มมาก."

พระศาสดาเสดจไปทประชมภกษสงฆ ครงนน พระผมพระภาคเจาทรงทราบเรองราวนในโรงธรรมแลว๑

ทรงดารวา " วนน เราไป ควรอย " เสดจลกจากพทธไสยา ทรง นงผา ๒ ชนทยอมดแลว ทรงรดประคดเอวดจสายฟา ทรงหมจวร มหาบงสกล ไดขนาดสคตประมาณ ปานผารตตกมพล เสดจออกจาก พระคนธกฎอนมกลนหอมตลบ ไปยงโรงธรรม ดวยความงามแหง พระอากปกรยาททรงยางไปแลว ดจพระยาคชสารตวซบมนและดจสหะ (และ) ดวยพระพทธลลาอนหาทสดมได เสดจขนบวรพทธอาสนท บรรจงจดไวในทามกลางแหงโรงกลม ซงประดบแลว ประทบนงท กลางอาสนะ ทรงเปลงพระพทธรงสมพรรณะ ๖ ประการ เปรยบปาน เทพดาผวเศษ บนดาลทองมหาสมทรใหกระเพอมอย (และ) ประดจ สรโยทยทอแสงออน ๆ เหนอยอดเขายคนธรฉะนน. แลเมอพระสมมา- สมพทธเจา พอเสดจมาถง ภกษสงฆกหยดสนทนา๒ นงเงยบ. ๑. กถาปวตต แปลวา ความเปนไปแหงถอยคา. ๒. กถ ปจฉนทตวา ตดขาซงถอยคา


ทรงราพงถงอาการของภกษบรษท พระศาสดาทรงพจารณาดบรษท ดวยพระหฤทยอนออนโยน ทรงราพงวา " บรษทน งามยงนก, การคะนองมอกด คะนองเทา กด เสยงไอกด เสยงจามกด แมของภกษรปหนง ยอมไมม, ภกษ เหลานแมทงหมด มความเคารพดวยพทธคารวะ อนเดชแหงพระ- พทธเจาคกคามแลว . เมอเรานง, ( เฉยเสย) ไมพดแมตลอดชวอาย กรปไหน ๆ จกหายกเรองขนพดกอนไม, ชอวาธรรมเนยมของการ ยกเรองขน เราควรร, เราเองจกพดขนกอน" ดงนแลว ตรสเรยก ภกษทงหลาย ดวยพระสรเสยงอนไพเราะดจเสยงพรหม ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยเรองอะไรเลา ? กแล เรองอะไรทพวกเธอหยดคางไวในระหวาง ?" เมอพวกภกษนนกราบทล วา " ดวยเรองชอน," จงตรสวา " ภกษทงหลาย จฬปนถกหาไดเปน ผโงแตในบดนเทานนไม, แมในกาลกอน กเปนผโงแลวเหมอนกน; อนง เราเปนทพานกอาศยของเธอเฉพาะในบดนอยางเดยวหามได, ถง ในกาลกอน กไดเปนทพานกอาศยแลวเหมอนกน; และในกาลกอน เราไดทาจฬปนถกนใหเปนเจาของแหงโลกยทรพยแลว, บดน ไดทาให เปนเจาของแหงโลกตรทรพย," อนภกษทงหลายผใครจะสดบเนอความนน โดยพสดาร ทลอญเชญแลว ทรงนาอดตนทานมา (เลาวา)

เรองมาณพเรยนศลปะในกรงตกกสลา ในอดตกาล มาณพชาวพระนครพาราณสคนหนง ไปยงกรง ตกกสลาแลว เปนธมมนเตวาสกของอาจารยทศาปาโมกข เพอประสงค


เรยนศลปะ ไดเปนผอปการะอาจารยอยางยง ในระหวางมาณพ ๕๐๐, ทากจทกอยาง มนวดเทาเปนตน, แตเพราะเปนคนโง จงไมสามารถ จะเรยนอะไร ๆ ได, อาจารยแมพยายามดวยคดเหนวา "ศษยคนน มอปการะแกเรามาก, จกใหเขาศกษาใหได" กไมสามารถใหศกษา อะไร ๆ ได. เขาอยสนกาลนาน แมคาถาเดยวกไมสามารถจะเรยน (ใหจา) ได นกระอา เลยลาอาจารยวา " จกไปละ." อาจารยคดวา "ศษยคนน อปการะเรา, เรากหวงความเปนบณฑตแกเขาอย, แตไมสามารถจะทา ความเปนบณฑตนนได, จาเปนทเราจะตองทาอปการะตอบแกศษยคนน ใหได, จกผกมนตใหเขาสกบทหนง," ทานนาเขาไปสปา ผกมนตนวา "ฆเฏส ฆเฏส กการณา ฆเฏส ? อหป ต ชานาม ชานาม." (ทานเพยรไปเถด เพยรไปเถด, เพราะเหตไร ? ทานจงเพยร, แมเรา กรเหตนนอย รอย ) ดงนแลว ใหเขาเรยนทบทวนกลบไปกลบมาหลาย รอยครง แลวถามวา " เธอจาไดหรอ *?" เมอเขาตอบวา "ผมจาได ขอรบ" ชแจงวา " ธรรมดาศลปะทคนโงทาความพยายามทาใหคลอง แลว ยอมไมเลอน" แลวใหเสบยงทาง สงวา " เธอ จงไป, อาศย มนตนเลยงชพเถด, แตเพอประโยชนจะไมใหมนตเลอนไป เธอพงทา การสาธยายมนตนนเปนนตย" ดงนแลว กสงเขาไป. ครนในเวลาเขาถงพระนครพาราณส มารดาไดทาสกการะสมมานะ ใหญ ดวยดใจวา " บตรของเราศกษาศลปะกลบมาแลว." ๑. ปายต เต แปลวา มนตนนยอมปรากฏแกเธอ ?


พระเจาแผนดนตรวจความเปนไปของราษฎร ในกาลนน พระเจาพาราณส ทรงพจารณาวา "โทษบางประการ ในเพราะกรรมทงหลาย มกายกรรมเปนตนของเรา มอยหรอหนอ ?" ไม ทรงเหนกรรมอะไร ๆ อนไมเปนทพอพระทยของพระองค กทรงดารวา " ธรรมดาโทษของตน หาปรากฏแกตนไม, ยอมปรากฏแกคนเหลาอน; เราจกกาหนด (ความเปนไป) ของพวกชาวเมอง" ดงนแลว จงทรง ปลอมเพศ เสดจออกไปในเวลาเยน ทรงดารวา " ธรรมดาการสนทนา ปราศรยของพวกมนษยผนงบรโภคอาหารในเวลาเยน ยอมมประการตาง ๆ กน; ถาเราครองราชยโดยอธรรม, ชนทงหลายคงจะพดกนวา ' พวกเรา ถกพระเจาแผนดนผไมตงอยโดยธรรม ผชวชา เบยดเบยนดวยสนไหม๑ และพลเปนตน' ถาเราครองราชยโดยธรรม, ชนทงหลายกจกกลาวคา เปนตนวา ' ขอพระเจาอยหวของเราทงหลาย จงทรงพระชนมายยนเถด ' แลวกสรรเสรญคณของเรา" ดงนแลว จงเสดจเทยวไปตามลาดบฝาเรอน นน ๆ. ในขณะนน พวกโจรผหากนทางขดอโมงค กาลงขดอโมงคใน ระหวางเรอน ๒ หลง เพอตองการเขาเรอนทงสอง โดยอโมงคเดยวกน. พระราชาทอดพระเนตรเหนพวกมนแลว ไดทรงแอบซมอยในเงาเรอน. ในเวลาทพวกมนขดอโมงคเขาเรอนไดแลวตรวจดสงของ มาณพตนขน แลว กสาธยายมนตนน กลาววา "ฆเฏส ฆเฏส, กการณา ฆเฏส ? อหป ต ชานาม ชานาม." ๑. ทณฑ แปลวา อาชญากได.


โจรเหลานน ไดฟงคานนแลว กตกใจกลวทงแมผาทคนนงเสย หนไปเคยซง ๆ หนาทเดยว ดวยบอกกนวา " นยวาเจาคนนรจกพวก เรา, มนจกใหพวกเราฉบหายเสยบดน."

ทรงเหนโจรหนเพราะมนตของมาณพ พระราชาทอดพระเนตรเหนโจรเหลานนกาลงหนไป และไดทรง สดบเสยงมาณพนอกนสาธยายมนตอย ทรงกาหนด (ความเปนไป) ของพวกชาวเมองไดแลว จงเสดจเขาพระราชนเวศน; แลเมอราตรสวาง แลว พอเชาตร กรบสงเรยกบรษคนหนง ( มาเฝา) ตรสวา " พนาย เธอจงไป พวกโจรขดอโมงคในเรอนชอโนน ในถนนโนน, ในเรอน หลงนน มมาณพเรยนศลปะมาแตเมองตกกศลา (คนหนง) เธอจงนา เขามา." เขาไปบอกวา " พระเจาอยหว รบสงหาทาน" แลวนามาณพมา. ลาดบนน พระราชาตรสกะเขาวา " พอ เธอเปนมาณพผเรยน ศลปะมาจากเมองตกกสลาหรอ ?" มาณพ. พระเจาขา พระอาชญาไมพนเกลา. พระราชา. ใหศลปะแกฉนบางเถด. มาณพ. ดละ พระเจาขา ขอพระองคประทบบนอาสนะทเสมอกน แลวเรยนเถด. ลาดบนน พระราชาทรงทาอยางนน ทรงเรยนมนตนนกะเขาแลว ไดพระราชทานทรพยพนหนง ดวยพระดารสวา " น เปนสวนบชา อาจารยของทาน. "


ในกาลนน เสนาบด พดกบภษามาลาของพระเจาแผนดนวา " แกจกแตงพระมสสของในหลวงเมอไร ?" ภษามาลา. พรงน หรอมะรนนแหละ. เสนาบดนน ใหทรพยพนหนงแกเขาแลว พดวา " ขามกจอย (อยางหนง)" เมอเขาถามวา " กจอะไร นาย ?" บอกวา " แกตองทา เปนเหมอนจะทาการแตงพระมสสของในหลวง สบดมดโกนใหคมกรบ, ตดกานพระศอเสย จก (ได) เปนเสนาบด, ขาจกเปนพระเจาแผนดน. เขารบวา " ได " ในวนแตงมสสถวายในหลวง เอานาหอมสระสรงพระ- มสสใหเปยก สบดมดโกน จบทชายพระนลาตคดวา " มดโกนมคมรอย ไปเสยหนอย, เราควรตดกานพระศอโดยฉบเดยวเทานน" ดงนแลว จงยนสวนขางหนง สบดมดโกนอก. ในขณะนน พระราชาทรงระลกถงมนตของพระองคได เมอจะ ทรงทาการสาธยาย ตรสวา "ฆเฏส ฆเฏส, กการณา ฆเฏส ? อหป ต ชานาม ชานาม." เหงอไหลโซมจากหนาผากของนายภษามาลาแลว. เขาเขาใจวา "ใน หลวงทรงทราบเรา" กลวแลว จงโยนมดโกนเสยทแผนดนแลว หมอบ กราบลงแทบพระบาท.

กสายของพระราชา ธรรมดาพระราชาทงหลายยอมเปนผฉลาด, เพราะฉะนน พระองค จงตรสกะเขาอยางนวา " เฮย ! อายภษามาลาใจราย มงเขาใจวา 'พระ- เจาแผนดนไมรมงหรอ ?"


ภษามาลา. ขอพระองค โปรดพระราชทานอภยแกขาพระองคเถด พระเจาขา. พระราชา. ชางเถอะ, อยากลวเลย, บอกมาเถด. ภษามาลา. พระเจาขา เสนาบดใหทรพยพนหนงแกขาพระองค บอกวา " แกจงทาทเปนแตงพระมสสของในหลวง ตดกานพระศอเสย, เมอพระองคสวรรคตแลว, ขาจกเปนพระเจาแผนดน ตงแกใหเปน เสนาบด." พระราชา ทรงสดบคานนแลว ทรงดารวา " เราไดชวตเพราะ อาศยอาจารย" ดงนแลว จงดารสสงใหหาเสนาบดมา (เฝา) ตรสวา " เสนาบดผเจรญ ชอวาอะไรทเธอไมไดแลวจากสานกของฉน. บดน ฉนไมอาจจะดเธอได, เธอจงออกไปจากแควนของฉน" รบสงใหเนร- เทศเขาออกจากแวนแควนแลว กรบสงใหมาณพผอาจารยมาเฝา ตรสวา " ทานอาจารย ขาพเจาไดชวตเพราะอาศยทาน" ดงนแลว ทรงทา สกการะใหญ ไดพระราชทานตาแหนงเสนาบดแกอาจารยนนแลว. มาณพในครงนนไดเปนจฬปนถก, พระศาสดาเปนอาจารยทศาปาโมกข. พระศาสดา ครนทรงนาอดตนทานนมาแลว ตรสวา " ภกษ ทงหลาย แมในกาลกอน จฬปนถกกโงอยางนเหมอนกน. แมในกาลนน เรากไดเปนทพงพานกของเธอ ยงเธอใหตงอยในโลกยทรพยแลว, ใน วนรงขน เมอกถา (สนทนากน) ตงขนวา " นาสรรเสรญ พระศาสดา ทรงเปนทพงพานกของพระจฬปนถกแลว" ตรสเลาเรองอดตในจฬ- เสฏฐชาดก๑แลว ตรสคาถาวา ๑. ข. ชา. ๒๗/๒. อรรถกถา. ๑/๑๗๕. จลลกเสฏฐชาดก.


"ผมปรชาเหนประจกษ ยอมตงตนไดดวย ทนทรพยแมนอย เหมอนคนกอไฟกองนอยใหลก เปนกองใหญไดฉะนน." แลวตรสวา " ภกษทงหลาย เราเปนทพงพานกของจฬปนถกนเฉพาะ แตในบดนหามได. ถงในกาลกอน กไดเปนทพงพานกแลวเหมอนกน ; แตวา ในกาลกอน เราไดทาจฬปนถกนใหเปนเจาของโลกยทรพย, บดน ทาใหเปนเจาของโลกตรทรพย" ดงนแลว ทรงประชมชาดกวา จฬกน- เตวาสก แมในครงนน ไดเปนจฬปนถก (ในบดน ), สวนจฬกเศรษฐ ผฉลาดเฉยบแหลม เขาใจพยากรณ นกษตร ( ในครงนน ) คอเรา นนเอง."

พวกภกษชมพระจฬปนถก อกวนหนง ภกษทงหลาย สนทนากนในธรรมสภาวา "ผมอาย พระจฬปนถก แมไมสามารถจะเรยนคาถา ๔ บท โดย ๔ เดอนได กไมสละความเพยร ตงอยในอรหตแลว, บดนไดเปนเจาของทรพย คอโลกตรธรรมแลว."

พระศาสดาสอนใหทาทพงดวยธรรม ๔ ประการ พระศาสดาเสดจมาตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดนพวกเธอ นงประชมกนดวยเรองอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานนกราบทลวา " ดวย เรองชอน ( พระเจาขา)," จงตรสวา " ภกษทงหลาย ภกษในศาสนา


ของเรา ปรารภความเพยรแลว ยอมเปนเจาของแหงโลกตรธรรมไดเทยว" ดงนแลว ตรสคาถานวา ๓. อฏาเนนปปมาเทน สเมน ทเมน จ ทป กยราถ เมธาว ย โอโฆ นาภกรต. " ผมปญญา พงทาเกาะ (ทพง) ทหวงนา ทวมทบไมได ดวยความหมน ดวยความไม ประมาท ดวยความระวง และดวยความฝก. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน สองบทวา ทป กยราถ ความวา ผมปญญา ประกอบพรอมแลวดวยปญญาอนรงเรองในธรรม พงทา คอพงกระทา ไดแกอาจทา เกาะ คออรหตผล อนเปนทพงพานกของตนในสาครคอ สงสารอนลกยง โดยความเปนทพงอนไดยากยงน ดวยธรรมอนเปนเหต ๔ ประการเหลาน คอ; ดวยความหมน กลาวคอ ความเพยร ๑ ดวย ความไมประมาท กลาวคอการไมอยปราศจากสต ๑ ดวยความระวง กลาว คอปารสทธศลส ๑ ดวยความฝกอนทรย ๑. ถามวา "พงทาเกาะเชนไร ?" แกวา "พงทาเกาะทหวงนาทวมทบไมได." อธบายวา พงทา เกาะทหวงนา คอ กเลสทง ๔ อยาง ไมสามารถจะทวมพดคอกาจดได; แทจรง พระอรหต อนโอฆะไมสามารถจะทวมทบไดเลย.


ในเวลาจบคาถา ชนเปนอนมาก ไดเปนพระอรยบคคล มพระ- โสดาบนเปนตนแลว. เทศนามประโยชนแกบรษทผประชมกนแลว ดงนแล. เรองพระจฬปนถกเถระ จบ.


๔. เรองพาลนกษตร [๑๘] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนกษตร ของคนพาล ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปมาทมนยชนต" เปนตน.

คนพาลชาวเมองสาวตถเลนนกษตร ความพสดารวา ดงไดสดบมา ในสมยหนง เขาปาวประกาศชอ พาลนกษตร๑ ในพระนครสาวตถ. ในนกษตรนน พวกชนพาลผมปญญา ทราม เอาเถาและโคมย (มลโค) ทารางกาย เทยวกลาววาจาของ อสตบรษไปตลอด ๗ วน, เหนใคร ๆ เปนญาตกตาม เปนสหายกตาม เปนบรรพชตกตาม ชอวาละอายอย ไมม, ยนกลาววาจาของอสตบรษ อยทประตทก ๆ ประต. มนษยทงหลายไมอาจฟงอสปปรสวาทของพวก เขาได จงสงทรพยใหกงบาทบาง บาทหนงบาง กหาปณะหนงบาง ตามกาลง, พวกเขาถอเอาทรพยทไดแลว ๆ ทประตเรอนของมนษยเหลา นน ๆ แลวกหลกไป. กในกาลนน พระนครสาวตถ มอรยสาวกประมาณ ๕ โกฏ. ทาน เหลานนสงขาวไปถวายพระศาสดาวา "ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระ- ผมพระภาคเจากบภกษสงฆ อยาเสดจเขาไปสพระนคร จงประทบอยแต ในพระวหารสน ๗ วน," กแลตลอด ๗ วนนน (ทานเหลานน) จด ขาวยาคและภตเปนตน (สงไป) ในพระวหารนนแลเพอภกษสงฆ แม ตนเองกไมออกจากเรอน. ๑. การรนเรงของคนพาล.


กครนเมอนกษตรสดสนหลงแลว, ในวนท ๘ อรยสาวกเหลานน นมนตภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ใหเสดจเขาไปยงพระนคร ถวายทานใหญ นง ณ สวนขางหนงแลว กราบทลวา "ขาแตพระองค ผเจรญ ๗ วนของพวกขาพระองคลวงไปไดโดยยากอยางยง, เมอพวก ขาพระองคไดยนวาจามใชของสตบรษของพวกพาล, หทงสองเปนประ- หนงวาถงอาการแตกทาลาย, ใคร ๆ กไมละอายแกใคร ๆ, เพราะเหตนน พวกขาพระองค จงไมใหพระองคเสดจเขาภายในพระนคร, ถงพวก ขาพระองคกไมอาจออกจากเรอน."

คนพาลกบคนฉลาดมอาการตางกน พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของอรยสาวกเหลานนแลว ตรสวา " กรยาของพวกผมปญญาทราม ยอมเปนเชนน, สวนผมปญญาทงหลาย รกษาความไมประมาทไวเหมอนทรพยอนเปนสาระ ยอมบรรลสมบตคอ อมตมหานพพาน" ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานวา :- ๔. ปมาทมนยชนต พาลา ทมเมธโน ชนา อปปมาทจ เมธาว ธน เสฏว รกขต. มา ปมาทมนยเชถ มา กามรตสนถว อปปมตโต ห ฌายนโต ปปโปต วปล สข. "พวกชนพาลผมปญญาทราม ยอมประกอบ เนอง ๆ ซงความประมาท, สวนผมปญญา ยอมรกษาความไมประมาทไวเหมอนทรพยอน ประเสรฐ, ทานทงหลายอยาตามประกอบความ


ประมาท, อยาตามประกอบความเชยชดดวย ความยนดในกาม; เพราะวาผไมประมาทแลว เพงพนจอย ยอมบรรลสขอนไพบลย."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา พาลา ไดแก ผประกอบดวยความเปน ชนพาล คอผทไมรจกประโยชนในโลกนและโลกหนา. บทวา ทมเมธโน คอไรปญญา. พวกชนพาลนน เมอไมเหน โทษในความประมาท ชอวายอมประกอบเนอง ๆ ซงความประมาท คอ วา ยอมใหกาลลวงไปดวยความประมาท. บทวา เมธาว เปนตน ความวา สวนบณฑตผประกอบดวย ปญญาอนรงเรองในธรรม ยอมรกษาความไมประมาทไวเหมอนทรพย คอ รตนะ ๗ ประการ อนประเสรฐ คอสงสด ซงสบเนองมาแตวงศ ตระกล. อธบายวา เหมอนอยางวา ชนทงหลายเมอเหนอานสงสในทรพย วา "เราทงหลาย อาศยทรพยอนสงสด จกถงสมบตคอกามคณ จกทา ทางเปนทไปสปรโลกใหหมดจดได," ยอมรกษาทรพยนนไวฉนใด; แม บณฑตกฉนนน เมอเหนอานสงสในความไมประมาทวา "ชนผไมประ- มาทแลว ยอมไดเฉพาะซงฌานทงหลาย มปฐมฌานเปนตน ยอมบรรล โลกตรธรรมมมรรคและผลเปนตน ยอมยงวชชา ๓ (และ) อภญญา ๖๑ ใหถงพรอมได." ยอมรกษาความไมประมาทไวเหมอนทรพยอนประเสรฐ. ๑. อทธวธ แสดงฤทธได, ทพโสต หทพย, เจโตปรยญาณ รจกกาหนดใจผอน. ปพเพนวา- สานสสต ระลกชาตได, ทพยจกข ตาทพย, อาสวกขยญาณ รจกทาอาสวะใหสน, รวมเปน อภญญา ๖. ๓ ขอเบองปลาย เรยกวา วชชา ๓ กได.


บทวา มา ปมาท ความวา เพราะฉะนน ทานทงหลายอยาตาม ประกอบความประมาท คออยาใหกาลลวงไปดวยความประมาท. บาทคาถาวา มา กามรตสนถว ความวา อยาตามประกอบ คอ อยาคด ไดแก อยาไดเฉพาะแมซงความเชยชดดวยอานาจแหงตณหา กลาว คอ ความยนดในวตถกามและกเลสกาม. บทวา อปปมโต ห เปนตน ความวา เพราะวาบคคลผไม ประมาทแลว โดยความเปนผมสตตงมน เพงอย ยอมบรรลนพพาน- สขอนไพบลย คอโอฬาร. ในกาลจบคาถา ชนเปนอนมาก ไดเปนอรยบคคลมพระโสดาบน เปนตน. เทศนามประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองพาลนกษตร จบ.


๕. เรองพระมหากสสปเถระ [๑๙] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระมหา กสสปเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปมาท อปปมาเทน" เปนตน.

พระเถระตรวจดสตวโลกดวยทพยจกษ ความพสดารวา วนหนง พระเถระอยในปปผลคหา๑ เทยวไป บณฑบาต ภายหลงภต นงเจรญอาโลกกสณ๒ ตรวจดสตวทงหลายผประ- มาทแลวและไมประมาทแลว ซงจตและเกดในททงหลาย มนา แผนดน และภเขาเปนตนอย ดวยทพยจกษ. พระศาสดา ประทบนงในพระเชตวนนนแล ทรงตรวจดดวย ทพยจกษวา "วนน กสสปผบตรของเรา อยดวยธรรมเปนเครองอยอะไร หนอ ?" ทรงทราบวา "ตรวจดการจตและเกดของสตวทงหลายอย," จงตรสวา "ชอวาการจตและการเกดแหงสตวทงหลาย แมอนพทธญาณ ไมทรงกาหนด, ใคร ๆ ไมสามารถจะทาการกาหนดสตวทงหลาย ผถอปฏ- สนธในทองของมารดา อนมารดาบดายงไมทนรกจตเสยแลวได, การรจต และปฏสนธของสตวเหลานน ไมใชวสยของเธอ, วสยของเธอมประมาณ นอย, สวนการรการเหนสตวทงหลายผจตและเกดอยโดยประการทงปวง ๑. ปปผล แปลวา ไมเลยบหรอดปล รวมกบคหาศพท แปลวา ถาอนประกอบดวยไมเลยบ หรอดปล อกนยหนง ถาน พระมหากสสปเถระอาศยอยมากกวาทอน นามเดมของพระเถระ ชอวา ปปผล ถาแปลมงเอาชอพระเถระเปนทตงแลว กแปลวา ถาเปนทอยของพระปปผล. ๒. อาโลกกสณ กสณกาหนดเอาแสงสวางเปนอารมณ.


เปนวสยของพระพทธเจาทงหลายเทานน" ดงนแลว ทรงแผพระรศมไป เปนประหนงวา ประทบนงอยในทเฉพาะหนา ตรสพระคาถานวา ๕. ปมาท อปปมาเทน ยทา นทต ปณฑโต ปาปาสาทมารยห อโสโก โสกน ปช ปพพตฏโว ภมมฏเ ธโร พาเล อเวกขต. "เมอใดบณฑตบรรเทาความประมาทดวยความ ไมประมาท เมอนนบณฑตนน ขนสปญญา เพยงดงปราสาท ไมเศราโศก ยอมพจารณา เหนหมสตว ผมความเศราโศก ปราชญยอม พจารณาเหนคนพาลทงหลายได เหมอนคนผ ยนอยบนยอดเขา มองเหนชนผยนอยบนพน ดนไดฉะนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา นทต เปนตน ความวา เมอใดบณฑต พอกพนธรรมมความไมประมาทเปนลกษณะ ไมใหโอกาสแกความ ประมาท ชอวา ยอมบรรเทา คอยอมขบไลซงความประมาทนน ดวย กาลงแหงความไมประมาท; เหมอนนาใหม ไหลเขาสสระโบกขรณ ยงนาเกาใหกระเพอมแลว ไมใหโอกาสแกนาเกานน ยอมรน คอ ยอม ระบายนาเกานนใหไหลหนไป โดยทสดของตนฉะนนนนแล. เมอนน บณฑตนน มความประมาทอนบรรเทาแลว บาเพญปฏปทาอนสมควร แกความไมประมาทนนอย, ขนสปญญาเพยงดงปราสาท กลาวคอ


ทพยจกษอนบรสทธ โดยอรรถวาสงเยยม ดวยปฏปทานน ดจบคคล ขนสปราสาททางบนไดฉะนน ชอวาผไมเศราโศก เพราะความเปนผละ ลกศร คอความโศกเสยไดแลว, ยอมพจารณาเหน คอยอมมองเหน ประชา คอหมสตว ผชอวา มความเศราโศก เพราะความเปนผละลกศร คอความโศกยงไมได ซงจตอย และเกดอย ดวยทพยจกษ. ถามวา เหมอนอะไร ? แกวา เหมอนคนผยนบนยอดเขา ยอมมองเหนชนผยนอยบนพนดน ไดฉะนน; อธบายวา บคคลผยนอยบนยอดเขา ยอมมองเหนชนผยนอย ทพนดนได หรอผยนอยบนปราสาทชนบน ยอมมองเหนชนผยนอยใน บรเวณแหงปราสาทไดโดยไมยากฉนใด; ปราชญคอบณฑต ไดแกพระ- มหาขณาสพแมนน กยอมพจารณาเหนคนพาลทงหลาย ผยงถอนพชคอ วฏฏะไมได จตอยและเกดอยโดยไมยากฉนนน, ในกาลจบคาถา ชนเปนอนมาก กระทาใหแจงแลวซงพระอรยผล ทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระมหากสสปเถระ จบ.


๒. เรองภกษ ๒ สหาย [๒๐] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ๒ สหาย ตรสพระธรรมเทศนานวา "อปปมตโต ปมตเตส" เปนตน.

ภกษ ๒ รปมปฏปทาตางกน ไดยนวา ภกษ ๒ รปนน เรยนกมมฏฐานในสานกพระศาสดา แลว เขาไปยงวหารอนตงอยในปา. ในภกษ ๒ รปนน รปหนง เกบ ฟนมาตอเวลายงวนแลว จดเตาไฟแลว นงผงไฟสนทนากบพวกภกษ หนมและสามเณรอยตลอดปฐมยาม. รปหนงไมประมาท ทาสมณธรรม อย ตกเตอนรปนอกนวา "ผมอาย ทานอยาทาอยางนน, เพราะ อบาย๑ ๔ เปนเชนเรอนทเปนทนอนแหงชนผประมาทแลว, ธรรมดา พระพทธเจาทงหลาย อนบคคลผโออวด ไมอาจใหทรงยนดได." ทานไมฟงคาตกเตอนของภกษนน. ภกษนอกน คดวา "ภกษนไมเชอ ถอยคา๒" จงไมปรารถนา (ตกเตอน) ทานไมประมาทแลวไดทา สมณธรรม. ฝายพระเถระผเกยจคราน ผงไฟในปฐมยามแลว ใน เวลาทภกษนอกนเดนจงกรมแลวเขาไปสหอง จงเขาไป พดวา "ทานผ เกยจครานมาก ทานเขาไปสปา เพอตองการหลบนอน (หรอ): อนบคคลเรยนกมมฏฐานในสานกพระพทธเจา แลวลกขนทาสมณธรรม ตลอดทงกลางคนกลางวน ไมควรหรอ ?" ดงนแลว กเขาไปยงทอย ๑. อบาย ๔ คอ ๑. นรยะ นรก ๒. ดรจฉานโยน กาเนดสตวดรจฉาน ๓. ปตตวสย ภมแหง เปรต ๔. อสรกาย พวกอสรกาย. ๒. น วจนกขโม ไมอดทนตอถอยคา.


ของตนแลวนอนหลบ, ฝายภกษนอกน พกผอนในมชฌมยามแลว กลบลกขนทาสมณธรรมในปจฉมยาม. ทานไมประมาทอยางนน ตอ กาลไมนานนก กบรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย. ภกษ รปเกยจครานนอกน ใหเวลาลวงไปดวยความประมาทอยางเดยว. ภกษ ๒ รปนน ออกพรรษาแลว ไปสสานกพระศาสดา ถวายบงคมพระศาสดา แลว นง ณ ทสมควรขางหนง.

พระศาสดาตรสถามภกษทงสอง พระศาสดาทรงกระทาปฏสนถารกบภกษ ๒ รปนนแลว ตรสถาม วา "ภกษทงหลาย พวกเธอไมประมาททาสมณธรรมกนแลหรอ ? กจแหงบรรพชตของพวกเธอถงทสดแลว แลหรอ ?" ภกษผประมาท กราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ความไมประมาทของภกษนน จกม แตทไหน ? ตงแตเวลาไป เธอนอนหลบใหเวลาลวงไปแลว." พระศาสดา ตรสถามวา "กเธอเลา ? ภกษ." ภกษรปเกยจคราน ทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองค เกบฟนมาตอเวลายงวน จดเตาไฟแลว นงผงไฟอยตลอดปฐมยามไมหลบ นอน ใหเวลาลวงไปแลว."

ผไมปญญาดยอมละทงผมปญญาทราม ลาดบนน พระศาสดาตรสกะทานวา "เธอประมาทแลว ปลอย เวลาลวงไป ( เปลา) ยงมาพดวา ' ตวไมประมาท ' และทาผไมประมาท ใหเปนผประมาท. เธอเปนเหมอนมาตวทรพล ขาดเชาว๑แลวในสานก ๑. หมายความวา ฝเทา.


แหงบตรของเรา, สวนบตรของเราน เปนเหมอนมาทมเชาวเรวในสานก ของเธอ" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา ๖. อปปมตโต ปมตเตส สตเตส พหชาคโร อพลสสว สฆสโส หตวา ยาต สเมธโส. " ผมปญญาด เมอชนทงหลายประมาทแลว ไมประมาท, เมอชนทงหลายหลบแลว ตนอยโดย มาก ยอมละบคคลผมปญญาทรามไปเสย ดจมา ตวมฝเทาเรว ละทงตวหากาลงมไดไปฉะนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อปปมตโต ความวา ชอวา ผถง พรอมดวยความไมประมาท เพราะความเปนผถงความไพบลยแหงสต ได แกพระขณาสพ. บทวา ปมตเตส ความวา เมอสตวทงหลายตงอยแลวในการ ปลอยสต. บทวา สตเตส คอ (เมอสตวทงหลาย) ชอวา ประพฤต หลบอยทกอรยาบถทเดยว เพราะไมมธรรมเปนเครองตน คอ สต. บทวา พหชาคโร ไดแก ผดารงอยในธรรมเปนเครองตน คอความ ไพบลยแหงสตเปนอนมาก. บทวา อพลสสว ความวา ดจมาสนธพอาชาไนยตวมเชาวนเรว วงทงมาตวมกาลงทราม มเชาวนขาดแลว โดยความเปนมามเทาดวนไป ฉะนน. บทวา สเมธโส เปนตน ความวา บคคลผมปญญายอดเยยม ยอมละบคคลผเหนปานนนไป ดวยอาคมคอปรยตบาง ดวยอธคมคอการ


บรรลมรรคผลบาง : อธบายวา เมอคนมปญญาทบพยายามเรยนพระสตร สตรหนงอยนนแล, ผมปญญาดยอมเรยนไดวรรคหนง. ยอมละไปดวย อาคมคอปรยต อยางนกอน : อนง เมอคนมปญญาทบ กาลงพยายาม ทาทพกกลางคนและทพกกลางวนอยนนแล และเรยนกมมฏฐานสาธยายอย นนแล, แมในกาลเปนสวนเบองตน บคคลผมปญญาด เขาไปสทพกกลาง คนหรอทพกกลางวนทผอนทาไว พจารณากมมฏฐานอย ยงสรรพกเลสให สนไป ทาโลกตรธรรม ๙ ประการ ใหอยในเงอมมอได, ผมปญญาด ยอมละไปไดดวยอธคมคอการบรรลมรรคผลอยางน. อนง ผมปญญาดละ คอ ทงคนมปญญาทบนนไวในวฏฏะ ถอน (ตน) ออกจากวฏฏะไป โดยแทแล. ในกาลจบคาถา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษ ๒ สหาย จบ.


๗. เรองทาวสกกะ [๒๑] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอทรงอาศยเมองเวสาล ประทบอยในกฏาคารศาลา๑

ทรงปรารภทาวสกกเทวราช ตรสพระธรรมเทศนานวา "อปปมาเทน มฆวา" เปนตน.

เหตททาวสกกะไดพระนามตาง ๆ ความพสดารวา เจาลจฉวนามวา มหาล อยในเมองเวสาล. พระองคทรงสดบเทศนาในสกกปญหสตรของพระตถาคตแลว๒ ทรงดารวา " พระสมมาสมพทธเจา ยอมตรสสมบตของทาวสกกะไวมากมาย; พระ- องคทรงเหนแลวจงตรส หรอไมทรงเหนแลวตรสหนอแล ? ทรงรจก ทาวสกกะหรอไมหนอ ? เราจกทลถามพระองค." ครงนนแล เจาลจฉวนามวา มหาล เขาไปเฝาถงทพระผมพระภาคเจา ประทบอย; ครนเขาไปเฝาแลว จงถวายบงคมพระผมพระภาคเจานง ณ ทสมควรขางหนง. เจามหาล ลจฉว ครนนง ณ ทสมควรขางหนงแลวแล ไดกราบทลคานกะพระผมพระภาคเจาวา " ขาแตพระองคผเจรญ ทาว สกกะผจอมแหงเทพทงหลาย พระองคทรงเหนแลวแลหรอ ?" พระผมพระภาคเจา. มหาล ทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพทงหลาย อาตมภาพเหนแลวแล." ๑. ศาลาดจเรอนยอด. ๒. ท. มหา. ๑๐/๒๙๘.


มหาล. ขาแตพระองคผเจรญ กทาวสกกะนน จกเปนทาวสกกะ ปลอมเปนแน, เพราะวา ทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพทงหลาย บคคล เหนไดโดยยาก พระเจาขา. พระผมพระภาคเจา. มหาล อาตมภาพ รจกทงตวทาวสกกะ ทง ธรรมททาใหเปนทาวสกกะ กทาวสกกะถงความเปนทาวสกกะ เพราะ สมาทานธรรมเหลาใด, อาตมภาพ กรจกธรรมเหลานนแล. มหาล ทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพทงหลาย ในกาลกอนเปน มนษย ไดเปนมาณพชอมฆะ, เพราะฉะนน เขาจงเรยกวา 'ทาวมฆวา;' มหาล ทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพทงหลาย ในกาลกอน เปน มนษย ไดใหทานกอน (เขา), เพราะฉะนน เขาจงเรยกวา ' ทาว ปรนทท;' มหาล ทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพทงหลาย ในกาลกอน เปน มนษย ไดใหทานโดยเคารพ. เพราะฉะนน เขาจงเรยกวา ' ทาว สกกะ;' มหาล ทาวสกกะเปนจอมแหงเทพทงหลาย ในกาลกอน เปน มนษย ไดใหทพกอาศย, เพราะฉะนน เขาจงเรยกวา ' ทาววาสวะ;' มหาล ทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพทงหลาย ทรงดารขอความ ตงพนไดโดยครเดยว, เพราะฉะนน เขาจงเรยกวา 'สหสสกขะ๑;' มหาล นางอสรกญญาชอ สชาดา เปนพระปชาบดของทาว สกกะผเปนจอมแหงเทพทงหลาย, เพราะฉะนน เขาจงเรยกวา ' ทาว สชมบด;' ๑. สหสสกโข แปลวา ผเหนอรรถตงพน.


มหาล ทาวสกกะผเปนจอมแหงจอมเทพทงหลาย เสวยราชสมบต เปนอสรยาธปตยแหงเทพทงหลายชนดาวดงส, เพราะฉะนน เขาจง เรยกวา ' เทวานมนทะ ;' มหาล ทาวสกกะถงความเปนทาวสกกะแลว เพราะไดสมาทาน วตตบท ๗ ใด, วตตบท ๗ นน ไดเปนอนทาวสกกะผเปนจอมแหง เทพทงหลาย ซง ( ครง) เปนมนษยในกาลกอน สมาทานใหบรบรณ แลว; วตตบท ๗ ประการเปนไฉน ? คอเราพงเปนผเลยงมารดาบดา ตลอดชวต; พงเปนผมปกตประพฤตออนนอมตอผใหญในตระกลตลอด ชวต; พงเปนผพดออนหวานตลอดชวต; พงเปนผไมพดสอเสยดตลอด ชวต; พงมจตปราศจากมลทน คอ ความตระหน มเครองบรจาค อนสละแลว มฝามออนลางแลว๑ ยนดแลวในการสละ ควรแกการขอ ยนดในการจาแนกทาน พงอยครอบครองเรอนตลอดชวต; พงเปนผ กลาวคาสตยตลอดชวต; พงเปนผไมโกรธตลอดชวต; ถาความโกรธพง เกดแกเราไซร เราพงหกหามมนเสยพลนทเดยว ดงน, มหาล ทาว สกกะถงความเปนทาวสกกะ เพราะไดสมาทานวตตบท ๗ ใด, วตต- บท ๗ นน ไดเปนของทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพทงหลาย (ครง) เกดเปนมนษยในกาลกอน สมาทานใหบรบรณแลว ฉะนแล (พระผมพระภาคเจา ครนตรสคาไวยากรณนแลว, ไดตรสพระ- พทธพจนภายหลงวา) ๑. หมายความวา เตรยมหยบสงของใหทาน.


" ทวยเทพชนดาวดงส เรยกนรชนผเลยง มารดาบดา มปกตประพฤตออนนอมตอผใหญใน ตระกล กลาวถอยคาไพเราะออนหวาน ละวาจาสอ เสยด ประกอบในอนกาจดความตระหน มวาจาสตย ขมความโกรธได นนแลวา "สปบรษ๑."

ทาวสกกะบาเพญกศลเมอเปนมฆมาณพ พระผมพระภาคเจา ตรสวา " มหาล กรรมนทาวสกกะทาไวใน คราวเปนมฆมาณพ " ดงนแลว อนมหาล ลจฉว ใครจะทรงสดบ ขอปฏบตของทาวสกกะนนโดยพสดาร จงทลถามอกวา "มฆมาณพ ปฏบตอยางไร ? พระเจาขา" จงตรสวา " ถากระนน " จงฟงเถด มหาล " ดงนแลว ทรงนาอดตนทานมา (ตรสวา)

เรองมฆมาณพ ในอดตกาล มาณพชอวามฆะ ในอจลคามในแควนมคธ ไปส สถานททางานในบาน คยฝนดวยปลายเทาในทแหงตนยนแลว ไดทาให เปนรมณยสถานแลวพกอย อกคนหนงเอาแขนผลกเขา นาออกจากท นนแลว ไดพกอยในทนนเสยเอง. เขาไมโกรธตอคนนน ไดกระทาท อนใหเปนรมณยสถานแลวพกอย คนอนกเอาแขนผลกเขานาออกมา จากทนนแลว ไดพกอยในทนนเสยเอง. เขาไมโกรธแมตอคนนน ได กระทาทอนใหเปนรมณยสถานแลวกพกอย. บรษทงหลายทออกไป แลว ๆ จากเรอน กเอาแขนผลกเขา นาออกจากสถานทเขาชาระแลว ๆ ๑. ส. ส. ๑๕/๓๓๗. ๒. ทนายนด


ดวยประการฉะน. เขาคดเสยวา " ชนเหลานนแมทงหมด เปนผไดรบ สขแลว, กรรมนพงเปนกรรมใหความสขแกเรา" ดงนแลว วนรงขน ไดถอเอาจอบไปทาทเทามณฑลแหงลานใหเปนรมณยสถานแลว. ปวงชน ไดไปพกอยในทนนนนแล. ครนในฤดหนาว เขาไดกอไฟใหคนเหลานน, ในฤดรอน ได ใหนา. ตอมา เขาคดวา " ชอรมณยสถาน เปนทรกของคนทงปวง, ชอวาไมเปนทรกของใคร ๆ ไมม, จาเดมแตนไป เราควรเทยวทาหน ทางใหราบเรยบ" ดงนแลว จงออกไป (จากบาน) แตเชาตรทา หนทางใหราบเรยบ เทยวตดรานกงไมทควรตดรานเสย.

มฆมาณพไดสหาย ๓๓ คน ภายหลง บรษอกคนหนงเหนเขาแลว กลาววา "ทาอะไรเลา ? เพอน." มฆะ. ฉนทาหนทางเปนทไปสวรรคของฉนละซ, เพอน. บรษ. ถากระนน แมฉนกจะเปนเพอนของทาน. มฆะ. จงเปนเถอะเพอน ธรรมดาสวรรคยอมเปนทรกทชอบใจ ของชนเปนอนมาก ตงแตนนมา กไดเปน ๒ คนดวยกน. แมชายอนอก เหนเขา ทงสองแลว ถามเหมอนอยางนนนนแล พอทราบแลว กเปนสหาย ของคนทงสอง แมคนอน ๆ อกกไดทาอยางนน รวมคนทงหมดจง เปน ๓๓ คน ดวยประการฉะน.


สหาย ๓๓ คนถกหาวาเปนโจร ชนเหลานนแมทงหมด มมอถอวตถมจอบเปนตน กระทาหนทาง ใหราบเรยบไปถงทประมาณ ๑ โยชน และ ๒ โยชน. นายบานเหนชายเหลานนแลวคดวา " มนษยเหลานประกอบแลว ในฐานะทไมควรประกอบ, แมถาชนเหลาน พงนาวตถทงหลายมปลา และเนอเปนตนมาจากปา, หรอทาสราแลวดม, หรอทากรรมเชนนน อยางอน, เราพงไดสวนอะไร ๆ บาง." ลาดบนน นายบานจงใหเรยกพวกนนมาถามวา " พวกแกเทยว ทาอะไรกน ?" ชนเหลานน. ทาทางสวรรค ขอรบ. นายบาน. ธรรมดาผอยครองเรอนทงหลาย จะทาอยางนนไมควร, ควรนาวตถทงหลายมปลาและเนอเปนตนมาจากปา ควรทาสราแลวดม และควรทาการงานทงหลายมประการตาง ๆ. ชนเหลานนคดคานคาของนายบานนนเสย. แมถกเขาวากลาวซา ๆ อย กคงคดคานราไป. เขาโกรธแลว คดวา "เราจกใหพวกมน ฉบหาย." จงไปยงสานกของพระราชา กราบทลวา "ขาพระองค เหนพวกโจรเทยวไป ดวยการคมกนเปนพวก พระเจาขา" เมอพระ- ราชาตรสวา " เธอจงไป, จงจบพวกมนแลวนามา, ไดทาตามรบสง แลว แสดงแกพระราชา. พระราชา มทนไดทรงพจารณา ทรงบงคบวา "พวกทานจงให ชางเหยยบ."


ชางไมเหยยบเพราะอานภาพแหงเมตตา มฆมาณพไดใหโอวาทแกชนทเหลอทงหลายวา "สหายทงหลาย เวนเมตตาเสย ทพงอยางอนของพวกเรา ไมม, ทานทงหลายไมตอง ทาความโกรธในใครๆ จงเปนผมจตเสมอเทยวดวยเมตตาจต ในพระราชา ในนายบาน ในชางทจะเหยยบ และในคน" ชนเหลานนกไดทา อยางนน. ลาดบนน ชางไมอาจเขาไปใกลได เพราะอานภาพแหงเมตตา ของชนเหลานน. พระราชาทรงสดบความนนแลว ตรสวา "ชางมน เหนคนมาก จงไมอาจเหยยบได, ทานทงหลายจงไป, เอาเสอลาแพน คลมเสยแลวจงใหมนเหยยบ." ชางอนเขาเอาเสอลาแพนคลมชนเหลานนไสเขาไปเหยยบ กถอย กลบไปเสยแตไกลเทยว. พระราชา ทรงสดบประพฤตเหตนนแลว ทรงดารวา "ใน เรองน ตองมเหต." แลวรบสงใหเรยกชนเหลานนมาเฝา ตรสถามวา " พอทงหลาย พวกเจาอาศยเรา ไมไดอะไรหรอ ?" พวกมฆะ. นอะไร ? พระเจาขา. พระราชา. ขาววา พวกเจาเปนโจรเทยวไปในปา ดวยการคมกน เปนพวก. พวกมฆะ. ใคร กราบทลอยางนน พระเจาขา ? พระราชา. นายบาน, พอ. พวกมฆะ. ขอเดชะ พวกขาพระองคไมไดเปนโจร, แตพวก ขาพระองค ชาระหนทางไปสวรรคของตน ๆ จงทากรรมนเเละกรรมน,


นายบานชกนาพวกขาพระองคในการทาอกศล ประสงคจะใหพวก ขาพระองคผไมทาตามถอยคาของตนฉบหาย โกรธแลว จงกราบทล อยางนน.

ชน ๓๓ คนไดรบพระราชทาน ทนน พระราชา ทรงสดบถอยคาของชนเหลานน เปนผถงความ โสมนส ตรสวา " พอทงหลาย สตวดรจฉานน ยงรจกคณของพวกเจา, เราเปนมนษย กไมอาจรจก, จงอดโทษแกเราเถด," กแล ครนตรส อยางนนแลว ไดพระราชทานนายบานพรอมทงบตรและภรยาใหเปนทาส, ชางตวนนใหเปนพาหนะสาหรบข, และบานนนใหเปนเครองใชสอยตาม สบายแกชนเหลานน.

มฆมาณพกบพวกสรางศาลา

พวกเขาพดกนวา " พวกเราเหนอานสงสแหงบญในปจจบนน ทเดยว," ตางมใจผองใสโดยประมาณยง ผลดวาระกนขนชางนนไป ปรกษากนวา " บดน พวกเราควรทาบญใหยงขนไป," ตางไตถามกน วา " พวกเราจะทาอะไรกน ?" ตกลงกนวา " จกสรางศาลาเปนทพก ของมหาชนใหถาวร ในหนทางใหญ ๔ แยก." พวกเขาจงสงใหหาชาง ไมมาแลวเรมสรางศาลา. แตเพราะปราศจากความพอใจในมาตคาม จง ไมไดใหสวนบญในศาลานนแกมาตคามทงหลาย.

มฆมาณพมภรยา ๔ คน กในเรอนของมฆมาณพ มหญง ๔ คน คอ นางสนนทา สจตรา สธรรมา สชาดา. บรรดาหญง ๔ คนนน นางสธรรมาคบคดกบนาย


ชางไม กลาววา " พ ขอพจงทาฉนใหเปนใหญในศาลานเถด" ดงนแลว ไดใหคาจาง (แกเขา) นายชางไมนนรบคาวา " ได " แลวตากไมสาหรบทาชอฟาใหแหงเสยกอนสงอน แลวถาก สสกทาไม ชอฟาใหสาเรจ แลวสลกอกษรวา " ศาลานชอสธรรมา" ดงนแลวเอา ผาพนเกบไว.

นางสธรรมาไดรวมกศลสรางศาลาดวย ครนชางไมสรางศาลาเสรจแลว ในวนยกชอฟา จงกลาวกะชน ๓๓ คนนนวา " นาย ตายจรง ! ขาพเจานกกจทควรทาอยางหนงไมได." พวกมฆะ. ผเจรญ กจชออะไร ? ชาง. ชอฟา. พวกมฆะ. ชางเถด, พวกเราจกนาชอฟานนมาเอง, ชาง. ขาพเจาไมอาจทาดวยไมทตดเดยวนได, ตองไดไมชอฟาท เขาตดถากสลกแลวเกบไวในกอนนนแล จงจะใชได. พวกมฆะ. เดยวน พวกเราควรทาอยางไร ? ชาง. ถาในเรอนของใคร ๆ มชอฟาททาไวขาย ซงเขาทาเสรจ แลวเกบไวไซร, ควรแสดงหาชอฟานน. พวกเขาแสวงหาอย เหนในเรอนของนางสธรรมา แลวใหทรพย พนหนง กไมไดดวยทรพยทเปนราคา, เมอนางสธรรมาพดวา " ถา "พวกทานทาฉนใหมสวนบญในศาลาดวยไซร, ฉนจกให. " ตอบวา " พวกขาพเจาไมใหสวนบญแกพวกมาตคาม." ลาดบนน ชางไมกลาว กะคนเหลานนวา " นาย พวกทานพดอะไร ? เวนพรหมโลกเสย สถานทอน ชอวา เปนทเวนมาตคาม ยอมไมม, พวกทานจงรบเอา


ชอฟาเถด, เมอเปนเชนนน การงานของพวกเรากจกถงความสาเรจ." พวกเขา รบวา " ดละ" แลวรบเอาชอฟา สรางศาลาใหสาเรจแลว แบงเปน ๓ สวน ( คอ ) ในสวนหนง สรางเปนทสาหรบอยของพวก อสรชน, สวนหนง สาหรบคนเขญใจ, สวนหนง สาหรบคนไข.

เรองชางเอราวณ ชน ๓๓ คน ใหปกระดาน ๓๓ แผน แลวใหสญญาชางวา " ผเปนแขก มานงบนแผนกระดานอนผใดปไว, เจาจงพาแขกนนไป ใหพกอยทเรอนของผนน ซงเปนเจาของแผนกระดานนนแหละ. การ นวดเทา การนวดหลง ของควรเคยว ควรบรโภค ทนอน ทกอยาง จกเปนหนาทของผนน ซงเปนเจาของแผนกระดานนนแหละ." ชางรบผทมาแลว ๆ นาไปสเรอนของเจาของกระดานนนเทยว. ในวนนน เจาของกระดานนน ยอมทากจทควรทาแกผทชางนาไปนน. นายมฆะ ปลกตนทองหลางตนหนงไว ไมสหางศาลา แลวปแผนศลา ไวทโคนตนทองหลางนน. พวกทเขาไปแลว ๆ สศาลา แลดชอฟา อานหนงสอแลว ยอมพดกนวา "ศาลาชอสธรรมา " ชอของชน ๓๓ คนไมปรากฏ. นางสนนทา คดวา " พวกน เมอทาศาลาทาพวกเรา ไมใหมสวนบญดวย, แตนางสธรรมา กทาชอฟาเขารวมสวนจนได เพราะความทตนเปนคนฉลาด. เรากควรจะทาอะไร ๆ บาง, จกทาอะไร หนอ ?" ในทนใดนน นางกไดมความคดดงนวา "พวกทมาสศาลา ควรจะไดนากนและนาอาบ, เราจะใหเขาขดสระโบกขรณ," นางใหเขา สรางสระโบกขรณแลว.


นางสจตราคดวา " นางสธรรมาไดใหชอฟา, นางสนนทา ไดสรางสระโบกขรณ, เรากควรสรางอะไร ๆ บาง เราจกทาอะไร หนอแล ? " ทนน นางไดมความคดดงนวา " ในเวลาทพวกชนมาส ศาลา ดมนาอาบนาแลวไป ควรจะประดบระเบยบดอกไมแลวจงไป, เราจกสรางสวนดอกไม. " นางไดใหเขาสรางสวนดอกไมอนนารนรมย แลว. ผทจะออกปากวา "โดยมากในสวนนน ไมมตนไมทเผลดดอก ออกผลชอโนน" ดงน มไดม. ฝายนางสชาดาคดเสยวา "เราเปนทงลกลงของนายมฆะ เปน ทงบาทบรจารกา (ภรยา). กรรมทนายมฆะนนทาแลว กเปนของเรา เหมอนกน, กรรมทเราทาแลว กเปนของนายมฆะนนเหมอนกน " ดงนแลว ไมทาอะไร ๆ มวแตงแตตวของตนเทานน ปลอยเวลาให ผานพนไปแลว.

มฆมาณพบาเพญวตตบท ๗ ประการ ฝายนายมฆะ บาเพญวตตบท ๗ เหลาน คอ บารงมารดา บดา ๑ ประพฤตออนนอมตอผเจรญในตระกล ๑ พดคาสตย ๑ ไมพด คาหยาบ ๑ ไมพดสอเสยด ๑ กาจดความตระหน ๑ ไมโกรธ ๑ ถงความเปนผควรสรรเสรญอยางนวา " ทวยเทพชนดาวดงส เรยกนรชนผเลยง มารดาบดา มปกตประพฤตออนนอมตอผใหญใน ตระกล กลาวถอยคาไพเราะออนหวาน ละวาจาสอ เสยด ประกอบในอนกาจดความตระหนมวาจาสตย ขมความโกรธได นนแลวา "สปบรษ."


ในเวลาสนชวต ไดเกดเปนทาวสกกเทวราชในภพดาวดงส. สหายของ เขาแมเหลานน กเกดในทนนเหมอนกน. ชางไม เกดเปนวศวกรรม เทพบตร.

เทวดากบอสรทาสงครามกน ในกาลนน พวกอสรอยในภพดาวดงส อสรเหลานน คดวา " เทพบตรใหม ๆ เกดแลว" จงเตรยม (เลยง) นาทพย. ทาวสกกะ ไดทรงนดหมายแกบรษทของพระองค เพอประสงคมใหใคร ๆ ดม. พวกอสรดมนาทพยเมาทวกนแลว. ทาวสกกะทรงดารวา " เราจะตอง การอะไร ? ดวยความเปนราชาอนทวไปดวยเจาพวกน " ทรงนดหมาย แกบรษทของพระองคแลว ใหชวยกนจบอสรเหลานนทเทาทงสองให เหวยงลงไปในมหาสมทร. อสรเหลานนมศรษะปกดงตกลงไปในสมทร แลว, ขณะนน อสรวมานไดเกดทพนภายใตแหงเขาสเนร ดวยอานภาพ แหงบญของพวกเขา. ตนไมชอจตตปาล ( ไมแคฝอย) กเกดแลว. แลเมอสงครามระหวางเทวดาและอสร (ประชดกน), ครนเมอ พวกอสรปราชยแลว, ชอวา เทพนครในชนดาวดงสประมาณหมนโยชน เกดขนแลว. และในระหวางประตดานทศตะวนออกและทศตะวนตกแหง พระนครนน มเนอทประมาณหมนโยชน, ระหวางประตดานทศใตและ ทศเหนอ กเทานน. อนง พระนครนนประกอบดวยประตพนหนง ประดบ ดวยอทยานและสระโบกขรณ. ปราสาทนามวา เวชยนต สง ๗๐๐ โยชน แลวดวยแกว ๗ ประการ๑ ประดบดวยธงทงหลาย สง ๓๐๐ โยชน ๑. แกว ๗ ประการ คอ แกวมณ แกวไพฑรย แกวประพาฬ แกวมกดา แกววเชยร แกวผลก แกวหง.


ผดขนดวยผลแหงศาลาในทามกลางพระนครนน, ทคนเปนทอง ไดมธง เปนแกวมณ, ทคนเปนแกวมณ ไดมธงเปนทอง, ทคนเปนแกวประพาฬ ไดมธงเปนแกวมกดา, ทคนเปนแกวมกดา ไดมธงเปนแกวประพาฬ, ทคนเปนแกว ๗ ประการ ไดมธงเปนแกว ๗ ประการ. ธงทตงอย กลาง ไดมสวนสง ๓๐๐ โยชน ปราสาทสงพนโยชน ลวนแลวดวย แกว ๗ ประการ เกดแลวดวยผลแหงศาลา ดวยประการฉะน. ตนปารฉตตกะ มปรมณฑล (แผไป) ๓๐๐ โยชนโดยรอบ เกดขนดวยผลแหงการปลกตนทองหลาง. บณฑกมพลศลา มสดงดอก๑ชย- พฤกษสครงและสบวโรย๒ โดยยาว ๖๐ โยชน โดยกวาง ๕๐ โยชน หนา ๑๕ โยชน ทกงแหงพระวรกายยบลงในเวลาประทบนง ฟขนเตมทอก ในเวลาเสดจลกขน เกดขนแลวทโคนไมปารฉตตกะ ดวยผลแหงการป แผนศลา.

เทพบตร ๓๓ องคนงบนกระพองชางเอราวณ สวนชางเกดเปนเทพบตรชอเอราวณ. แทจรง สตวดรจฉาน ทงหลาย ยอมไมมในเทวโลก; เพราะฉะนน ในเวลาทาวสกกะเสดจ ออกเพอประพาสพระอทยาน เทพบตรนน จงจาแลงตวเปนชางชอ เอราวณ สงประมาณ ๑๕๐ โยชน. ชางเทพบตรนน นรมตกระพอง ๓๓ กระพอง เพอประโยชนแกชน ๓ คน, ในกระพองเหลานน กระพองหนง ๆ โดยกลมประมาณ ๓ คาวต โดยยาวประมาณกงโยชน. ๑. ชยสมนะ ชอตนไมดอกแดง เชนตนเซงและหงอนไกเปนตน. ๒. ปาฏลสแดงเจอขาว. แดงออนชมพ เสตรตตมสโส ปาฏโล นาม. อภ. หนา ๑๖๗.


ชางเทพบตรนนนรมตกระพองชอสทศนะประมาณ ๓๐ โยชน ในทามกลาง กระพองทงหมด เพอประโยชนแกทาวสกกะ เบองบนแหงกระ- พองนน มมณฑปแกวประมาณ ๑๒ โยชน ธงขลบดวยแกว ๗ ประการ สงโยชนหนง ตงขนในระหวาง ๆ (เปนระยะ ๆ) ในมณฑปแกวนน. ขายแหงกระดงทถกลมออน ๆ พดแลว มเสยงกงวานปานเสยงทพยสงคต ประสานดวยเสยงดนตรอนมองค ๕ หอยอยทรมโดยรอบ. บลลงก แกวมณประมาณโยชนหนงเปนพระแทน ทเขาจดไวเรยบรอยแลวเพอ ทาวสกกะ ในทามกลางมณฑป, ทาวสกกะยอมประทบนงเหนอบลลงก นน เทพบตร ๓๓ องคนงบนรตนบลลงก ในกระพองของตน. บรรดา กระพอง ๓๓ กระพอง ในกระพองหนง ๆ ชางเทพบตรนนนรมตงา กระพองละ ๗ งา, ในงาเหลานน งาหนง ๆ ยาวประมาณ ๕๐ โยชน, ในงาหนง ๆ มสระโบกขรณ (งาละ) ๗ สระ, ในสระโบกขรณแตละ สระ มกอบวสระละ ๗ กอ, ในกอหนง ๆ มดอกบวกอละ ๗ ดอก, ในดอกหนง ๆ มกลบดอกละ ๗ กลบ, ในกลบหนง ๆ (ม) เทพธดา ฟอนอย ๗ องค: มหรสพฟอนยอมมบนงาชาง ในท ๕๐ โยชนโดยรอบ อยางนแล. ทาวสกกเทวราชเสวยยศใหญเสดจเทยวไป ดวยประการฉะน.

ภรยาของมฆมาณพ ๓ คนกเกดในภพดาวดงส แมนางสธรรมา ถงแกกรรมแลว๑ กไดไปเถดในภพดาวดงสนน เหมอนกน. เทวสภาชอสธรรมา มประมาณ ๕๐๐ โยชน ไดเกดแลว ๑. กาล กตวา ทากาละแลว.


แกนาง. ไดยนวา ชอวาสถานทอน อนนาปลมใจกวานน ยอมไมม. ในวนอฏฐม (ดถท ๘) แหงเดอน มการฟงธรรม ในทนนนนเอง. จนกระทงทกวนน ชนทงหลาย เหนสถานทอนนาปลมใจแหงใดแหงหนง เขา กยงกลาวกนอยวา "เหมอนเทวสภาชอสธรรมา." แมนางสนนทา ถงแกกรรมแลว กไดไปเกดในภพดาวดงสนน เหมอนกน. สระโบกขรณชอสนนทา มประมาณ ๕๐๐ โยชน เกดแลว แกนาง. แมนางสจตรา ถงแกกรรมแลว กไดไปเกดในภพดาวดงสนน เหมอนกน. สวนชอจตรลดา มประมาณ ๕๐๐ โยชน ทพวกเทพดา พาเหลาเทพบตรผมบรพนมตเกดแลวใหหลงเทยวไปอย เกดแลวแมแก นาง.

ทาวสกกะโอวาทนางสชาดาผเปนนางนกยาง สวนนางสชาดา ถงแกกรรมแลว เกดเปนนางนกยางในซอกเขา แหงหนง. ทาวสกกะทรงตรวจดบรจารกาของพระองค ทรงทราบวา " นางสธรรมาเกดแลวในทนเหมอนกน. นางสนนทาและนางสจตรา กอยางนน," พลางทรงดาร (ตอไป) วา "นางสชาดาเกดทไหนหนอ ?" เหนนางเกดในซอกเขานนแลว ทรงดารวา " นางสชาดานเขลา ไมทา บญอะไร ๆ บดนเกดในกาเนดดรจฉาน, แมบดน ควรทเราจะใหนาง ทาบญแลวนามาไวเสยทน" ดงนแลว จงทรงจาแลงอตภาพ เสดจไป ยงสานกของนางดวยเพศทเขาไมรจก ตรสถามวา "เจาเทยวทาอะไรอย ทน ?"


นางนกยาง. นาย กทานคอใคร ? ทาวสกกะ. เรา คอมฆะ สามของเจา. นางนกยาง. ทานเกดทไหน ? นาย. ทาวสกกะ เราเกดในดาวดงสเทวโลก. กเจารสถานทเกดแหง หญงสหายของเจาแลวหรอ ? นางนกยาง. ยงไมทราบ นาย. ทาวสกกะ. หญงแมเหลานน กเกดในสานกของเราเหมอนกน เจาจกเยยมหญงสหายของเจาไหมเลา ? นางนกยาง. หมอมฉนจกไปในทนนไดอยางไร ? ทาวสกกะ ตรสวา " เราจกนาเจาไปในทนน" ดงนแลว นา ไปสเทวโลก ปลอยไวรมฝงสระโบกขรณทชอนนทา ตรสบอกแก พระมเหสทงสามนอกนวา " พวกหลอนจะดนางสชาดาสหายของพวก หลอนบางไหม ?" มเหส. นางอยทไหนเลา ? พระเจาขา. ทาวสกกะ. อยรมฝงโบกขรณชอนนทา. พระมเหสทงสามนน เสดจไปในทนน ทาการเยาะเยยวา "โอ รปของแมเจา, โอ ผลของการแตงตว; คราวน ทานทงหลายจงด จะงอยปาก, ดแขง ดเทา ของแมเจา, อตภาพของแมเจาชางงามแท " ดงนแลว กหลกไป. ทาวสกกะ เสดจไปสานกของนางอก ตรส (ถาม) วา " เจา พบหญงสหายแลวหรอ ?" เมอนางทลวา "พระมเหสทงสามนน หมอมฉน ไดพบแลว (เขาพากน) เยาะเยยหมอมฉนแลวกไป, ขอพระองคโปรด


นาหมอมฉนไปทซอกเขานนตามเดมเถด" ดงนแลว กทรงนานางนน ไปทซอกเขาตามเดม ปลอยไวในนนแลว ตรสถามวา " เจาเหนสมบต ของหญงทงสามนนแลวหรอ ?" นางนกยาง. หมอมฉนเหนแลว พระเจาขา. ทาวสกกะ. แมเจากควรทาอบายอนเปนเหตใหเกดในทนน. นางนกยาง. จกทาอยางไรเลา ? พระเจาขา. ทาวสกกะ. เจาจกรกษาโอวาททเราใหไวไดไหม ? นางนกยาง. รกษาได พระเจาขา. ลาดบนน ทาวสกกะกประทานศล ๕ แกนาง แลวตรสวา " เจาจงเปนผไมประมาท รกษาเถด" ดงนแลว กเสดจหลกไป. จาเดมแตนนมา นาง ( เทยว) หากนแตปลาทตายเองเทานน. โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน ทาวสกกะ เสดจไปเพอทรงประสงคจะลองใจ นาง จงทรงจาแลงเปนปลาตายนอนหงายอยหลงหาดทราย. นางเหนปลา นนแลว ไดคาบเอา ดวยสาคญวา " ปลาตาย" ในเวลาจะกลน ปลากระดกหางแลว. นางรวา "ปลาเปน" จงปลอยเสยในนา. ทาวสกกะ ทรงปลอยเวลาใหลวงไปหนอยหนงแลว จงทรงทาเปนนอนหงายขางหนา นางอก นางกคาบอก ดวยสาคญวา "ปลาตาย" ในเวลาจะกลน เหนปลายงกระดกหางอย จงปลอยเสย ดวยรวา "ปลาเปน." ทาสกกะ ทรงทดลองอยางน (ครบ) ๓ ครงแลว ตรสวา " เจารกษาศลไดด" ใหนางทราบพระองคแลว ตรสวา " เรามาเพอประสงคจะลองใจเจา, เจารกษาศลไดด, เมอรกษาไดอยางนน ไมนานเทาไร กจกเกดในสานก ของเราเปนแน จงเปนผไมประมาทเถด" ดงนแลว เสดจหลกไป.


นางสชาดาทองเทยวอยในภพตาง ๆ จาเดมแตนนมา นางไดปลาทตายเองไปบาง ไมไดบาง, เมอ ไมได โดยกาลลวงไป ๒-๓ วนเทานน กซบผอม ทากาละแลวเกดเปน ธดาของชางหมอในเมองพาราณส ดวยผลแหงศลนน. ตอมา ในเวลาทนางมอายราว ๑๕-๑๖ ป ทาวสกกะทรงคานง ถงวา "นางเกดทไหนหนอ ?" (ได) เหนแลว ทรงดารวา "บดน ควรทเราจะไปทนน" ดงนแลว จงทรงเอาแกว ๗ ประการ ซงปรากฏ โดยพรรณคลายฟกทอง บรรทกยานนอย ขบเขาไปในเมองพาราณส เสดจไปยงถนนปาวรองวา " ทานทงหลาย (มา) เอาฟกทองกนเถด," แตตรสกะผเอาถวเขยวและถวราชมาษเปนตนมาวา "ขาพเจาไมใหดวย ราคา," เมอเขาทลถามวา " ทานจะใหอยางไร ?" ตรสวา " ขาพเจา จะใหแกสตรผรกษาศล." พวกพลเมอง. นาย ชอวาศลเปนเชนไร ? สดาหรอสเขยว เปนตน. ทาวสกกะ. พวกทานไมรจกศลวา ' เปนเชนไร ' จกรกษาศล นนอยางไรไดเลา ? แตเราจกใหแกสตรผรกษาศล. พวกพลเมอง. นาย ธดาของชางหมอนน เทยวพดอยวา 'ขาพเจา รกษาศล,' จงใหแกสตรนนเถด. แมธดาของชางนน กทลพระองควา "ถากระนน กใหแก ฉนเถด นาย." ทาวสกกะ. เธอ คอใคร ? ธดาชางหมอ. ฉนคอสตรผไมละศล ๕.


ทาวสกกะ. ฟกทองเหลานน ฉนกนามาใหจาเพาะเธอ. ทาวสกกะ ทรงขบยานนอยไปเรอนของนางแลว ประทานทรพย ทเทวดาพงใหโดยพรรณอยางฟกทอง ทามใหคนพวกอนลกเอาไปได ใหรจกพระองคแลว ตรสวา " นทรพยสาหรบเลยงชวตของเธอ. เธอจง รกษาศล ๕ อยาไดขาด" แลวเสดจหลกไป.

นางสชาดาธดาของอสร ฝายธดาของชางหมอนน จตจากอตภาพนนแลว เกดในเรอนของ ผมเวรตอทาวสกกะ เปนธดาของอสรผหวหนาในภพอสร และเพราะความ ทนางรกษาศลดแลวใน ๒ อตภาพ นางจงไดเปนผมรปสวย มพรรณ ดจทองคา ประกอบดวยรปสรอนไมสาธารณ (ทวไป). จอมอสรนามวา เวปจตต พดแกผมาแลว ๆ วา " พวกทานไมสมควรแกธดาของขาพเจา " แลวกไมใหธดานนแกใคร ๆ คดวา " ธดาของเรา จกเลอกสามทสมควร แกตนดวยตนเอง" ดงนแลว จงใหพลเมองทเปนอสรประชมกน แลว ไดใหพวงดอกไมในมอของธดานน ดวยการสงวา " เจาจงรบผสมควร แกเจาเปนสาม."

ทาวสกกะปลอมเปนอสรชงนางสชาดา ในขณะนน ทาวสกกะ ทรงตรวจดสถานทนางเกด ทราบประพฤต เหตนนแลว ทรงดารวา " บดน สมควรทเราจะไปนาเอานางมา " ดงนแลว ไดทรงนรมตเพศเปนอสรแก ไปยนอยททายบรษท. แมนาง อสรกญญานน เมอตรวจดขางโนนและขางน พอพบทาวสกกะนน กเปน


ผมหทยอนความรกซงเกดขนดวยอานาจปพเพสนนวาสทวมทบแลว ดจ หวงนาใหญ กปลงใจวา " นน สามของเรา " จงโยนพวงดอกไมไป เบองบนทาวสกกะนน. พวกอสรนกละอายวา " พระเจาอยหวของพวกเรา ไมไดผทสมควรแกพระธดาตลอดกาลประมาณเทาน บดนไดแลว, ผท แกกวาปนแล สมควรแกพระธดาของทาวเธอ" ดงนแลว จงหลกไป. ฝายทาวสกกะ ทรงจบอสรกญญานนทมอแลว ทรงประกาศวา " เรา คอทาวสกกะ" แลวทรงเหาะไปในอากาศ. พวกอสรรวา " พวกเราถกสกกะแกลวงเสยแลว" จงพากนตดตาม ทาวสกกะนนไป. เทพบตรผเปนสารถนามวามาตล นาเวชยนตรถมาพก ไวในระหวางทาง. ทาวสกกะทรงอมนางขนในรถนนแลว บายพระพกตร สเทพนคร เสดจไปแลว. ครนในเวลาททาวสกกะนน เสดจถงสมพลวน๑ ลกนกครฑไดยนเสยงรถ (ตกใจ) กลวรองแลว. ทาวสกกะไดทรง สดบเสยงสกนกครฑเหลานนแลว ตรสถามมาตลวา " นนนกอะไรรอง ?" มาตล. ลกนกครฑ พระเจาขา. ทาวสกกะ. เพราะเหตไร มนจงรอง ? มาตล. เพราะไดยนเสยงรถแลว กลวตาย. ทาวสกกะ ตรสวา "อาศยเราผเดยว นกประมาณเทานถกความ เรวของรถใหยอยยบไปแลว มนอยาฉบหายเสยเลย, เธอจงกลบรถเสย เถด." มาตลเทพบตรนน ใหสญญาแกมาสนธพพนหนงดวยแส กลบ รถแลว. พวกอสรเหนกรยานน คดวา " ทาวสกกะแก หนไปตงแต ๑. ปาไมงว.


อสรบร บดน กลบรถแลว, เธอจกไดผชวยเหลอเปนแน" จงกลบ เขาไปสอสรบรตามทางทมาแลวนนแล ไมยกศรษะขนอก. ฝายทาวสกกะ ทรงนานางสาวอสรชอสชาดาไปเทพนครแลว ทรง สถาปนาไวในตาแหนงหวหนานางอปสร ๒ โกฏกง. นางทลขอพรกะ ทาวสกกะวา "ขอเดชะพระมหาราชเจา มารดาบดาหรอพชายพหญงของ หมอมฉน ในเทวโลกน ไมม; พระองคจะเสดจไปในทใด ๆ พง (ทรงพระกรณา) พาหมอมฉนไปในทนน ๆ (ดวย) ทาวเธอไดประ- ทานปฏญญาแกนางวา "ได."

พวกอสรกลวทาวสกกะ กจาเดมแตนนมา เมอดอกจตตปาตลบาน พวกอสรประสงคจะรบ กะทาวสกกะ ขนมาเพอหมายจะตอยทธ ดวยสาคญวา " เปนเวลาท ดอกปารฉตตกทพยของพวกเราบาน" ทาวสกกะไดประทานอารกขาแก พวกนาคในภายใตสมทร. ถดนน พวกครฑ, ถดนน พวกกมภณฑ, ถดนน พวกยกษ, ถดนน ทาวจตมหาราช, สวนชนบนกวาทก ๆ ชน ประดษฐานรปจาลองพระอนทร ซงมวชราวธในพระหตถไวททวารแหง เทพนคร. พวกอสรแมชานะพวกนาคเปนตนมาแลว เหนรปจาลอง พระอนทรมาแตไกล กยอมหนไป ดวยเขาใจวา "ทาวสกกะเสดจออก มาแลว."

อานสงสความไมประมาท พระศาสดาตรสวา "มหาล มฆมาณพปฏบตอปปมาทปฏปทา


อยางน; กแล มฆมาณพนน ไมประมาทอยางน จงถงความเปนใหญ เหนปานน ทรงเสวยราชยในเทวโลกทงสอง, ชอวาความไมประมาทนน บณฑตทงหลายมพระพทธเจาเปนตน สรรเสรญแลว, เพราะวา การ บรรลคณวเศษซงเปนโลกยะและโลกตระแมทงหมดยอมมได เพราะอาศย ความไมประมาท " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา ๗. อปปมาเทน มฆวา เทวาน เสฏต คโต อปปมาท ปสสนต ปมาโท ครหโต สทา. "ทาวมฆวะ ถงความเปนผประเสรฐกวาเทพยดา ทงหลาย เพราะความไมประมาท; บณฑตทงหลาย ยอมสรรเสรญความไมประมาท, ความประมาท อนทานตเตยนทกเมอ."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อปปมาเทน คอ เพราะความไม ประมาทททาไว ตงตนแตแผวถางภมประเทศในอจลคาม. บทวา มฆวา เปนตน ความวา มฆมาณพ ซงปรากฏวา " มฆวะ" ในบดน ชอวา ถงความเปนผประเสรฐกวาเทพยดาทงหลาย เพราะความเปนราชาแหงเทวโลกทงสอง. บทวา ปสสนต ความวา บณฑตทงหลายมพระพทธเจาเปนตน ยอมชมเชย สรรเสรญความไมประมาทอยางเดยว. ถามวา " เพราะเหตไร ?" วสชนาวา " เพราะความไมประมาท เปนเหตใหไดคณวเศษทเปน


โลกยะและโลกตระทงหมด." บาทพระคาถาวา ปมาโท ครหโต สทา ความวา สวนความ ประมาท อนพระอรยะเหลานนตเตยน คอนนทาแลว เปนนตย. ถามวา " เพราะเหตไร ?" วสชนาวา " เพราะความประมาทเปนตนเคาของความวบตทกอยาง." จรงอย ความเปนผโชครายในมนษยกด การเขาถงอบายกด ลวนมความ ประมาทเปนมลทงนน ดงน. ในเวลาจบคาถา เจาลจฉวนามวามหาล ทรงดารงอยในโสดา- ปตตผลแลว. แมบรษทผประชมกนเปนอนมาก กไดเปนพระอรยบคคล มพระโสดาบนเปนตน ดงนแล. เรองทาวสกกะ จบ.


๘. เรองภกษรปใดรปหนง [๒๒] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ รปใดรปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา " อปปมาทรโต ภกข" เปนตน.

ภกษนงพจารณาไฟไหมปาเปนอารมณ ดงไดสดบมา ภกษรปนนเรยนกมมฏฐาน ตราบเทาถงพระอรหต ในสานกพระศาสดาแลว เขาปาเพยรพยายามอย กไมอาจบรรลพระอรหต ได. ทานนกวา " เราจกไปทลพระศาสดาใหตรสบอกกมมฏฐานใหวเศษ (ขนไป) " ดงนแลว ออกจากปานน กาลงเดนมายงสานกพระศาสดา เหนไฟปาตงขน ( ลกลาม) มากมาย ในระหวางหนทาง รบขนยอดเขา โลนลกหนง นงดไฟซงกาลงไหมปา ยดเอาเปนอารมณวา " ไฟน เผาเชอทงหลายมากและนอยไป ฉนใด; แมไฟคออรยมรรคญาณ กจก พงเผาสงโยชนทงหลายมากและนอยไป ฉนนน."

ปฏปทาตดสงโยชน พระศาสดา ประทบนงในพระคนธกฎนนแล ทรงทราบวาระจต ของเธอแลว ตรสวา " อยางนนแล ภกษ สงโยชนทงหลายละเอยด และหยาบ ซงเกดอยในภายในของสตวเหลาน ดจเชอมากบางนอยบาง


ฉะนน, ควรเผาสงโยชนเหลานนดวยไฟคอญาณเสยแลว ทาใหเปนของ ไมควรเกดอก" ดงนแลว ทรงเปลงพระรศม ปรากฏประหนงวา ประทบนง ณ ทจาเพาะหนาของภกษนน ตรสพระคาถานวา ๘. อปปนาทรโต ภกข ปมาเท ภยทสส วา สโชนอณ ถล ฑห อคคว คจฉต. " ภกษยนดแลวในความไมประมาท หรอมปกต เหนภยในความประมาท ยอมเผาสงโยชน ทง ละเอยดและหยาบไป ดจไฟเผาเชอมากและนอย ไปฉะนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อปปมาทรโต ความวา ยนดคออภรมย แลวในความไมประมาท ไดแก ยงกาลใหลวงไปดวยความไมประมาท. บาทพระคาถาวา ปมาเท ภยทสส วา ความวา ผเหนภยใน ความประมาท มการเขาถงนรกเปนตน, อกประการหนง ชอวาผเหน ความประมาทโดยความเปนภย เพราะความประมาทนนเปนรากเหงาแหง ความอบตเหลานน. บทวา สโชน ความวา สงโยชน ๑๐ อยาง๑ เปนเครอง ประกอบ เครองผก ( หมสตว) ไวกบทกขในวฏฏะ สามารถยงสตว ใหจมลงในวฏฏะได. ๑. สกกายทฏฐ ความเหนเปนเหตถอตวถอตน ๑ วจกจฉา ความลงเล ไมแนใจ ๑ สลพพต- ปรามาส ความลบคลาศลและพรต ๑ กามราคะ ความกาหนดดวยอานาจกเลสกาม ๑ ปฏฆะ ความกระทบกระทงแหงจต ๑ รปราคะ ความตดใจในรปธรรม ๑ อรปราคะ ความตดใจในอรป- ธรรม ๑ มานะ ความถอตววาเปนนนเปนน ๑ อทธจจะ ความฟงซาน ๑ อวชชา ความหลงเปน

เหตไมรจรง ๑.


บทวา อณ ถล คอมากและนอย. บาทพระคาถาวา ฑห อคคว คจฉต ความวา ภกษนนยนด แลวในความไมประมาท ยอมเผาสงโยชนนนดวยไฟคอญาณ ซงตน บรรลแลวดวยความไมประมาท คอทาใหเปนของไมควรเกดขนอกตอไป ดจไฟเผาเชอมากและนอยนนแลไปฉะนน. ในกาลจบคาถา ภกษนน นงอยางเดมเทยว เผาสงโยชนทงหมด แลว บรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย มาทางอากาศ (เหาะมา) ชมเชยสรรเสรญพระสรระของพระตถาคต ซงมพรรณะดจ ทองคาแลว ถวายบงคม หลกไป ดงนแล. เรองภกษรปใดรปหนง จบ.


๙. เรองพระตสสเถระผมปกตอยในนคม [๒๓] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระตสสเถระ ผมปกตอยในนคม ตรสพระธรรมเทศนานวา "อปปมาทรโต" เปน ตน.

พระเถระเทยวรบบณฑบาตแตในบานญาต ความพสดารวา กลบตรคนหนง เกดเตบโตในบานทตงอยในนคม แหงหนง ซงไมไกลแตกรงสาวตถ บรรพชาแลวไดอปสมบทในศาสนา ของพระศาสดาแลว ปรากฏวา " ชอวา พระนคมตสสเถระเปนผมกนอย สนโดษ สงด ปรารภความเพยร." ทานเทยวบณฑบาตเฉพาะในบาน ของญาตเปนนตย. เมอคนทงหลายมอนาถบณฑกเศรษฐ เปนตน ทา มหาทานอยกด, เมอพระเจาปเสนทโกศล ทรงบาเพญอสทสทานอยกด,* กไมมากรงสาวตถ. พวกภกษจงสนทนากนวา " พระนคมตสสะน ลกขนเสรจสรรพ แลว กคลกคลดวยญาตอย เมอชนทงหลายมอนาถบณฑกเศรษฐ เปนตน ทามหาทานอยกด, เมอพระเจาปเสนทโกศลทรงบาเพญอสทสทานอยกด, เธอไมมาเลย ดงนแลว จงกราบทลแดพระศาสดา.

พระเถระไดรบสาธการจากพระศาสดา พระศาสดา รบสงใหเรยกทานมาแลว ตรสถามวา " ภกษ ๑. ทานอนไมมทานอนเสมอ.


ขาววา เธอทาอยางนน จรงหรอ ?" เมอทานกราบทลวา " ขาแต พระองคผเจรญ ขาพระองคไมมความคลกคลดวยญาต, ขาพระองค อาศยพวกมนษยทเปนญาตเหลานน ยอมไดอาหารทพอจะกลนกนได, ขาพระองคคดวา ' เมอเราไดอาหารทเลวกตาม ประณตกตาม ซง พอยงอตภาพใหเปนไปไดแลว, ประโยชนอะไรดวยการแสวงหาอาหาร อกเลา ?' ดงนแลว จงไมมา, กชอวา ความคลกคลดวยหมญาตไมม แกขาพระองค พระเจาขา" แมตามปกต (พระองค ) กทรงทราบ อธยาศยของทานอย จงประทานสาธการวา " ดละ ๆ ภกษ" ดงนแลว ตรสวา " ภกษ กขอทเธอไดอาจารยผเชนเราแลว ไดเปนผมกนอย ไมอศจรรยนก, เพราะวา ชอวา ความเปนผมกนอยนเปนแบบแผน ของเรา เปนประเพณของเรา" ดงนแลว อนภกษทงหลายทลอาราธนา แลว ทรงนาอดตนทานมาวา

เรองนกเขาแตว

ในอดตกาล นกแขกเคาหลายพนตว อยในปาไมมะเดอแหงหนง ใกลผงแมนาคงคาในปาหมพานต บรรดานกแขกเตาเหลานน พระยานก แขกเตาตว หนง เมอผลแหงตนไมทตนอาศยอยสนแลว จกกน หนอใบหรอเปลอกซงยงเหลออย ดมนาในแมนาคงคา เปนสตวทม ความปรารถนานอยอยางยง สนโดษ ไมไปในทอน ดวยคณคอความ ปรารถนานอยและสนโดษของพระยานกแขกเตานน ภพของทาวสกกะ ไหวแลว.


ทาวสกกะทรงทดลองพระยานกแขกเตา

ทาวสกกะทรงราพงอย ทรงเหนเหตนนแลว ทรง (บนดาล) ใหตนไมนนเหยวแหงดวยอานภาพของตน เพอจะทดลองพระยานก แขกเตานน ตนไมหกแลว เหลออยสกวาตอเทานน เปนชองนอย และชองใหญ (ปรหมด). เมอลมโกรกมา ( กระทบ ) ไดเปลง เสยงดจถกบคคลเคาะ ตงอยแลว ขยทงหลายปลวออกจากชองของ ตนไมนน. พระยานกแขกเตาจกกนขยเหลานน แลวดมนาในแมนาคงคา ไมไปในทอน ไมพรนพรงลมและแดด จบอยทปลายตอมะเดอ. ทาว สกกะทรงทราบความทพระยานกแขกเตานน มความปรารถนานอยอยางยง ทรงดารวา " เราจกใหพระยานกแขกเตานน กลาวคณแหงมตรธรรม แลวใหพรแกนกนน ทา ( บนดาล) ตนมะเดอใหมผลไมวายแลว" ดงนแลว (นรมต ) พระองคเปนพระยาหงสตวหนง นานางอสรกญญา นามวาสชาดาไวขางหนา เสดจไปปามะเดอนน จบทกงแหงตนไมตนหนง ในทไมไกล เมอจะตรสสนทนากบพระยานกแขกเตานน ตรสคาถานวา " พฤกษามใบสดเขยวมอย, หมไมมผลหลาก หลาย กมมาก, เหตไรหนอ ? ใจของนกแขกเตา จงยนดแลวในไมแหงทผ." สวชาดกทงหมด บณฑตพงใหพสดาร ตามนยทมาแลวในนวกนบาต๑

นนและ; แตความเกดขนแหงเรองเทานน ในนวกนบาตและในทนตางกน ทเหลอเหมอนกนทงนน. ๑. ข. ชา. นวก. ๒๗/๒๕๗. อรรถกถา. ๕/๓๕๕. จลลสวกราชชาดก.


ภกษควรปรารถนานอยและสนโดษ พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ตรสวา "ทาวสกกะ ในกาลนน ไดเปนอานนท, พระยานกแขกเตาไดเปน เราเอง" ดงนแลว ตรสวา " อยางน ภกษทงหลาย ชอวา ความ เปนผมความปรารถนานอยน เปนแบบแผน เปนประเพณของเรา ขอท ตสสะผมปกตอยในนคม บตรของเรา ไดอาจารยเชนเราแลวเปนผมความ ปรารถนานอย ไมนาอศจรรย; ธรรมดาภกษ พงเปนผมความมกนอย เหมอนตสสะผมปกตอยในนคม; เพราะวา ภกษเหนปานนน เปนผไม ควรเสอมจากมรรคและผล, ยอมอยในทใกลแหงพระนพพานโดยแท ทเดยว" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา ๙. อปปนาทรโต ภกข ปนาเท ภยทสส วา อภพโพ ปรหานาย นพพานสเสว สนตเก. "ภกษยนดแลวในความไมประมาท มปกต เหนภยในความประมาท ไมควรเพออนเสอม (จาก มรรคและผล ) ตงอยแลวในทใกลแหงพระ- นพพานทเดยว."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา อภพโพ ปรหานาย ความวา ภกษผเหนปานนน ๆ ไมควรเพออนเสอมจากธรรมคอสมถะ และวปสสนา หรอจากมรรคและผล คอจะเสอมเสยจากคณธรรมทตน บรรลแลว แมหามได จะไมบรรลคณธรรมทตนยงไมไดบรรลกหามได.


บาทพระคาถาวา นพพานสเสว สนตเก ความวา ตงอยใน ทใกลทเดยวแหงกเลสปรนพพาน (การดบกเลส ) บาง อนปาทา- ปรนพพาน (การดบดวยหาเชอมได) บาง. ในกาลจบพระคาถา พระตสสเถระผมปกตอยในนคม บรรล พระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลายแลว. ชนแมเหลาอนเปนอนมาก ไดเปนอรยบคคล มพระโสดาบนเปนตน. เทศนามผลมากแกมหาชน ดงนแล. เรองพระตสสเถระผมปกตอยในนคม จบ. อปปมาทวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๒ จบ.


คาถาธรรมบท

จตตวรรค๑ท ๓

วาดวยการฝกจต [๑๓] ๑. ชนผมปญญา ยอมทาจตทดนรน กลบกลอก อนบคคลรกษาไดยาก หามไดยาก ใหตรง ดจชางศร ดดลกศรใหตรงฉะนน จตน (อนพระโยคาวจร ยกขนจากอาลย คอกามคณ ๕ แลวซดไปในวปสสนา กมมฏฐาน) เพอละบวงมาร ยอมดนรนดจปลาอน พรานเบดยกขนจาก (ทอย) คอนา แลวโยนไป บนบก ดนรนอยฉะนน. ๒. การฝกจตอนขมไดยาก เปนธรรมชาตเรว มกตกไปในอารมณตามความใคร เปนการด (เพราะ วา ) จตทฝกแลว ยอมเปนเหตนาสขมาให. ๓. ผมปญญา พงรกษาจตทเหนไดแสนยาก ละเอยดยงนก มกตกไปในอารมณตามความใคร (เพราะวา) จตทคมครองไวได เปนเหตนาสขมาให ๔. ชนเหลาใด จกสารวมจตอนไปในทไกล เทยว ไปดวงเดยวไมมสรระ มถาเปนทอาศย ชนเหลานน จะพนจากเครองผกแหงมาร. ๑. วรรคน มอรรถกถา ๙ เรอง.


๕. ปญญายอมไมบรบรณแกผมจตไมมนคง ไมร แจงซงพระสทธรรม มความเลอมใสอนเลอนลอย ภย (ความกลว) ยอมไมมแกผมจตอนราคะไม ซมซาบ มใจไมถกโทสะตามกระทบ ละบญและ บาปได ตนอย. ๖. (บณฑต) รจกกายน อนเปรยบดวยหมอ กนจตอนเปรยบดวยนคร พงรบมารดวยอาวธ คอ ปญญา พงรกษาความชนะทชนะแลว และพงเปนผ ไมตดอย. ๗. ไมนานหนอ กายนจกนอนทบแผนดน กายน มวญญาณไปปราศ อนบคคลทงแลว ราวกบทอนไม ไมมประโยชนฉะนน. ๘. จตซงตงไวผดแลว พงทาเขา (บคคล) นน ใหเลวทรามยงกวาความพนาศฉบหาย ทโจรเหนโจร หรอคนจองเวรทา (แกกน ) นน (เสยอก). ๙. มารดาบดา กหรอวาญาตเหลาอน ไมพงทา เหตนน (ใหได) แตจตอนตงไวชอบแลว พงทา เขาใหประเสรฐกวาเหตนน. จบจตตวรรคท ๓


๓. จตตวรรควรรณนา

๑. เรองพระเมฆยเถระ [๒๔]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยทภเขาชอจาลกา ทรงปรารภทาน พระเมฆยะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ผนทน จปล จตต" เปนตน.

พระเมฆยะถกวตกครอบงา เมฆยสตร๑ทงหมด บณฑตพง ( แสดง) ใหพสดาร เพอให เรองแหงพระเมฆยเถระนนแจมแจง. กพระศาสดาตรสเรยกพระเมฆยเถระ ผไมสามารถเพอประกอบความเพยรในอมพวนนนได เพราะความททาน ถกวตก ๓ อยางครอบงามาแลว ตรสวา "เมฆยะ เธอละทงเราผออนวอน อยวา ' เมฆยะ เราเปนผ ๆ เดยว, เธอจงรอคอย จนกวาภกษบางรป แมอนจะปรากฏ ' ดงน (ไวใหอยแต ) ผเดยว ไปอย (ชอวา) ทากรรมอนหนกยง. ขนชอวาภกษ ไมควรเปนธรรมชาต (แลนไป) เรว, การยงจตนนใหเปนไปในอานาจของตน ยอมควร" ดงนแลว จงไดทรงภาษตพระคาถา ๒ พระคาถาเหลานวา ผนทน จปล จตต ทรกข ทนนวารย อช กโรต เมธาว อสกาโรว เตชน ๑. ข. อ. ๒๕/ ๑๒๓.


วารโชว ถเล ขตโต โอกโมกตอพภโต ปรผนทตท จตต มารเธยย ปหาตเว ฯ " ชนผมปญญายอมทาจตทดนรน กลบกลอก อนบคคลรกษาไดยาก หามไดยาก ใหตรง ดจ ชางศรดดลกศรใหตรงฉะนน จตน (อนพระ- โยคาจรยกขนจากอาลย คอกามคณ ๕ แลว ซดไปในวปสสนากมมฏฐาน) เพอละบวงมาร ยอมดนรน ดจปลาอนพรานเบด ยกขนจาก (ทอย) คอนา แลวโยนไปบนบก ดนรนอย ฉะนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ผนทน คอดนรนอยในอารมณทงหลาย มรปเปนตน. บทวา จปล ความวา ไมดารงอยในอารมณเดยวได เหมอน ทารกในบานผไมนงอยดวยอรยาบถหนงฉะ.นน จงชอวา กลบกลอก. บทวา จตต ไดแก วญญาณ. กวญญาณนน พระผมพระภาคเจา ตรสเรยกวา "จต" เพราะเปนธรรมชาตวจตรดวยภม วตถ อารมณ และวถจตมกรยาจตเปนตน. บทวา ทรกข ความวา ชอวา อนบคคลรกษาไดยาก เพราะ ตงไวไดยากในอารมณอนเปนทสบายอารมณหนงนนแล เหมอนโคทคอย เคยวกนขาวกลาในนา อนคบคงไปดวยขาวกลาฉะนน.


บทวา ทนนวารย ความวา ชอวา อนบคคลหามไดยาก เพราะ เปนธรรมชาตทรกษาไดยาก เพอจะหาม (กน) จตอนไปอยสวสภา- คารมณ. สองบทวา อสกาโรว เตชน ความวา นายชางศร นาเอาทอน ไมทอนหนงมาจากปาแลว ทาไมใหมเปลอก (ปอกเปลอกออก) แลว ทาดวยนาขาวและนามน ลนทกระเบองถานเพลง ดดทงามไมทาให หายคดคอใหตรง ใหเปนของควรทจะยงขนทรายได. กแลครนทาแลว จงแสดงศลปะแดพระราชาและราชมหาอามาตย ยอมไดสกการะและความ นบถอเปนอนมาก ชอฉนใด, บรษผมปญญา คอผฉลาด ไดแกผรแจง กฉนนนเหมอนกน (คอ) ทาจตน อนมสภาพดนรนเปนตน ให หมดเปลอก คอใหปราศจากกเลสทหยาบดวยอานาจธดงค และการอย ในปา แลวชโลมดวยยางคอศรทธา ลนดวยความเพยรอนเปนไปทางกาย และเปนไปทางจต ดดทงามคอสมถะและวปสสนาทาใหตรงคอมใหคด ไดแกใหสนพยศ, กแลครนทาแลวพจารณาสงขารทงหลาย ทาลาย กองอวชชาใหญไดแลว ทาคณวเศษน คอ วช๑ชา ๓ อภญญา๒ ๖ โลกตรธรรม๓ ๙ ใหอยในเงอมมอทเดยว ยอมไดความเปนทกขไณย- บคคลผเลศ. ๑. วชชา ๓ คอปพเพนวาสานสสตญาณ รจกระลกชาตได ๑ จตปปาตญาณ รจกกาหนดจต และเกดของสตวทงหลาย ๑ อาสวกขยญาณ รจกทาอาสวะใหสนไป ๑. ๒. อภญญา ๖ คอ อทธวธ แสดงฤทธ ๑ ทพโสต หทพย ๑ เจโตปรยญาณ รจกกาหนด ใจผอนได ๑ ปพเพนวาสานสสต ระลกชาตได ๑ ทพยจกข ตาทพย ๑ อาสวกขยญาณ รจก ทาอาสวะใหสนไป ๑. ๓. โลกตรธรรม ๙ คอ มรรค ๔ ผล ๔ นพพาน ๑.


บทวา วารโชว แปลวา ดจปลา. สองบทวา ถเล ขตโต ไดแก อนพรานเบดซดไปบนบก ดวยมอ เทา หรอดวยเครองดก มตาขายเปนตน อยางใดอยางหนง. พงทราบวนจฉยในบาทพระคาถาวา โอกโมกตอพภโต (ดงตอ ไปน ):- นา ชอวา โอกะ (ได) ในคานวา "ภกษชาวเมองปาฐา ม จวรชมดวยนา ไดมาสเมองสาวตถ เพอประสงคจะเฝาพระศาสดา๑." อาลย ชอวา โอกะ (ได ) ในคานวา "มนละอาลยแลว ไมตดท อย.๒" แมคาทงสองกยอมไดในบาทพระคาถาน. ในบทวา โอกโมกโต น มเนอความ (อยาง) นวา " จากทอยคอนา คอจากอาลยกลาว คอนา," บทวา อพภโต แปลวา อนพรานเบดยกขนแลว. บาทพระคาถาวา ปรผนทตท จตต ความวา จตน คอทยนด แลวในอาลยคอกามคณ ๕ อนพระโยคาวจรยกขนแลวจากอาลย คอ กามคณ ๕ นน ซดไปในวปสสนากมมฏฐาน เผาดวยความเพยรอน เปนไปทางกายและเปนไปทางจต เพอละวฏฏะ กลาวคอ บวงมาร ยอม ดนรน คอยอมไมอาจตงอยในวปสสนากมมฏฐานนนได, เหมอนอยาง ปลานนอนพรานเบดยกขนจากอาลยคอนาแลวโยนไปบนบก เมอไมไดนา ยอมดนในฉะนน. แมเมอเปนอยางน บคคลผมปญญา ไมทอดธระ ยอม ทาจตนนใหตรง คอใหควรแกการงาน โดยนยทกลาวแลวนนแล. อกนยหนง จตน คอทละบวงมารลอกเลสวฏไมได ตงอยยอม ดนรนดจปลานนฉะนน, เพราะฉะนน พระโยคาวจรควรละบวงมารเสย ๑. ว. มหาวรรค. ภาค ๒. ๕/๑๓๕-๖. ๒. สง. ขนธ. ๑๗/ ๑๒.


คอควรละบวงมารกลาวคอกเลสวฏอนเปนเหตดนรนแหงจตนน ดงนแล. ในกาลจบคาถา พระเมฆยเถระ ไดตงอยในพระโสดาปตตผล. ชนแมพวกอนเปนอนมาก กไดเปนอรยบคคล มพระโสดาบนเปนตน ดงนแล. เรองพระเมฆยเถระ จบ.


๒. เรองภกษรปใดรปหนง [๒๕] ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษรปใด รปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "ทนนคคหสส ลหโน" เปนตน.

อบาสกาจดทอยถวายภกษ ๖๐ ป ไดยนวา ไดมบานตาบลหนง ชอมาตกคาม ใกลเชงเขา ใน แวนแควนของพระเจาโกศล. ภายหลงวนหนง ภกษประมาณ ๖๐ รป ทลอาราธนาใหตรสบอกพระกมมฏฐานจนถงพระอรหต ในสานกของ พระศาสดาแลว ไปสบานนน เขาไปเพอบณฑบาต. ลาดบนนเจาของ บานนนชอมาตกะใด มารดาของเจาของบานนน เหนภกษเหลานนแลว นมนตใหนงในเรอน จงองคาสดวยขาวยาคและภตอนมรสเลศตาง ๆ ถามวา "พวกทานประสงคจะไป ณ ทไหน ? เจาขา." ภกษเหลานน บอกวา " พวกฉนมความประสงคจะไปสทตามความผาสก มหาอบาสกา." นางทราบวา " พระผเปนเจาทงหลาย ชะรอยจะแสวงหาสถานทสาหรบ จาพรรษา จงหมอบลงทใกลเทาแลวกลาววา " ถาพระผเปนเจาทงหลาย จกอยในทนตลอด ๓ เดอนนไซร, ดฉนจกรบสรณะ ๓ ศล ๕ (และ) ทาอโบสถกรรม." ภกษทงหลายปรกษากนวา " เราทงหลาย เมออาศยอบาสกาน ไมมความลาบากดวยภกษา จกสามารถทาการ


สลดออกจากภพได" ดงน แลวจงรบคา. นางไดชาระวหารอนเปน ทอยถวายแกภกษเหลานน.

ภกษ ๖๐ รปทากตกากน ภกษเหลานนเมออยในทนน วนหนง ไดประชมกนแลวตกเตอน กนและกนวา " ผมอาย พวกเราไมควรประพฤตโดยความประมาท เพราะวามหานรก๑ ๘ ขม มประตเปด (คอยทา) พวกเราเหมอน อยางเรอนของตนทเดยว. กแลพวกเราไดเรยนพระกมมฏฐานในสานก ของพระพทธเจาผยงทรงพระชนมอยแลวจงมา. กธรรมดาพระพทธเจา ทงหลาย อนใคร ๆ ผโออวด แมเทยวไปตามรอยพระบาทกไมสามารถ ใหทรงโปรดปรานได. (แต ) บคคลผมอธยาศยเปนปกตเทานน สามารถ ใหทรงโปรดปรานได ทานทงหลายจงเปนผไมประมาทเถด. พวกเรา ไมควรยน ไมควรนงในทแหงเดยวกน ๒ รป แตวาในกาลเปนทบารง พระเถระในเวลาเยนแล และในกาลเปนทภกษาจารในเวลาเชาเทานน พวกเราจกรวมกน, (แต) ในกาลทเหลอจกไมอยรวมกน ๒ รป. กอกอยางหนงแล เมอภกษผไมมความผาสกมาตระฆงในทามกลางวหาร ขนแลว พวกเราจงจกมาตามสญญาแหงระฆงแลว ทายาใหแกภกษนน."

ภกษมาประชมกนดวยเสยงระฆง เมอภกษเหลานนทากตกากนอยางนอย, วนหนงอบาสกานนให บคคลถอเภสชทงหลาย มเนยใสและนาออยเปนตน อนชนทงหลาย ๑. มหานรก ๘ ขม คอ ๑. สญชวะ. ๒ กาลสตะ. ๓. สงฆาฏะ. ๔. โรรวะ. ๕. มหาโรรวะ. ๖. ตปะ. ๗. มหาตาปะ. ๘. อเวจ.


มทาสและกรรมกรเปนตน แวดลอมเดนไปสวหารนนในเวลาเยน ไมเหน ภกษทงหลายในทามกลางวหารแลว จงถามพวกบรษวา " พระผเปนเจา ทงหลาย ไปเสย ณ ทไหนหนอแล ?" เมอพวกเขาบอกวา "แมคณ พระผเปนเจาทงหลายจกเปนผนงอยในทพกกลางคน และทพกกลางวน ของตน ๆ (เทานน)" จงกลาว (ตอไป) วา "ฉนทาอยางไร เลาหนอ จงจกสามารถพบ (พวกพระผเปนเจา) ได." ลาดบนน มนษยทงหลายทรกตกวตรของภกษสงฆ จงบอกกะ อบาสกานนวา "คณแม พระผเปนเจาทงหลายจกประชมกน ในเมอ บคคลมาตระฆง." นางจงใหตระฆง ภกษทงหลายไดยนเสยงระฆงแลว ออกจากทของตน ๆ ดวยสาคญวา " ภกษบางรปจกไมมความผาสก," จงประชมกนในทามกลางวหาร. ภกษชอวา เดนมาโดยทางเดยวกนแม ๒ รป ยอมไมม.

อบาสกาเจรญสมณธรรมตามทภกษบอก อบาสกาเหนภกษรปหนง ๆ เทานนเดนมาจากทแหงหนง ๆ จง คดวา "(ชะรอย) พระผเปนเจาผเปนบตรของเราจกทาความทะเลาะ ววาทแกกนและกน" ดงนแลว ไหวภกษสงฆกลาววา "ทานผเจรญ ทานทงหลายไดทาความทะเลาะกนหรอ ?" ภกษทงหลายกลาววา " พวกฉนหาไดทาความทะเลาะววาทกนไม มหาอบาสกา." อบาสกา. ทานผเจรญ ถาพวกทานไมมความทะเลาะววาทกนไซร, เมอเปนเชนนน เหตไรพวกทานจงไมมา เหมอนเมอมาสเรอนของดฉน


มาโดยรวมกนทงหมด, (นกลบ) มาทละองค ๆ จากทแหงหนง ๆ. ภกษ. มหาอบาสกา พวกฉนนงทาสมณธรรมในทแหงหนง ๆ. อบาสกา. พอคณทงหลาย ชอวาสมณธรรมนนคออะไร ? ภกษ. มหาอบาสกา พวกฉนทาการสาธยายอาการ ๓๒ เรมตง ซงความสนและความเสอมในอตภาพอย. อบาสกา. ทานเจาขา การทาการสาธยายอาการ๑ ๓๒ และการเรม ตงความสนความเสอมในอตภาพ ยอมสมควรแกพวกทานเทานน หรอ ยอมสมควรแกพวกดฉนดวยเลา ? ภกษ. มหาอบาสกา ธรรมน อนพระผมพระภาคเจามไดทรงหาม แกใคร ๆ. อบาสกา. ถาอยางนน ขอพวกทานจงใหอาการ ๓๒ และขอจง บอกการเรมตงซงความสนและความเสอมในอตภาพ แกดฉนบาง. ภกษ. มหาอบาสกา ถาอยางนน ทานจงเรยนเอา. แลวใหเรยน เอาทงหมด.

อบาสกาบรรลมรรค ๓ ผล ๓ กอนภกษ จาเดมแตนน อบาสกานนกไดทาการสาธยายซงอาการ ๓๒ (และ) เรมตงไวซงความสนไปและความเสอมไปในตน ไดบรรลมรรค ๓ ผล ๓ กอนกวาภกษเหลานนทเดยว. ปฏสมภทา ๔ และโลกยอภญญา ไดมา ๑. คอ ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน นาตา นามนเหลว นาลาย นามก ไขขอ มตร ถาเตมมตถลงคง มนสมองเขาดวย เปน ๓๒ ตามคมภรวสทธมรรค.


ถงแกอบาสกานนโดยมรรคนนแล. นางออกจากสขอนเกดแตมรรคและ ผลแลว ตรวจดดวยทพยจกษใครครวญอยวา " เมอไรหนอแล ? พระผ เปนเจาผเปนบตรของเราจงจกบรรลธรรมน " แลวราพง (ตอไป ) วา " พระผเปนเจาเหลานทงหมด ยงมราคะ ยงมโทสะ ยงมโมหะ, พระผ เปนเจาเหลานนมไดมคณธรรมแมสกวาฌานและวปสสนาเลย อปนสยแหง พระอรหตของพระผเปนเจาผบตรของเรา มอยหรอไมหนอ ?" เหนวา "ม" ดงนแลว จงราพง ( ตอไป ) วา " เสนาสนะเปนทสบาย จะม หรอไมมหนอ ?" เหนแมเสนาสนะเปนทสบายแลว จงราพง ( ตอไป อก) วา "พระผเปนเจาทงหลายของเรายงไมไดบคคลเปนทสบายหรอ หนอ ? เหนแมบคคลเปนทสบายแลว จงใครครวญอยวา " พระผ เปนเจาทงหลายยงไมไดอาหารเปนทสบายหรอหนอ ?" กไดเหนวา อาหารเปนทสบายยงไมมแกพวกเธอ." จาเดมแตนนมา กจดแจงขาวยาค๑ อนมอยางตาง ๆ และของขบเคยวเปนอเนกประการ และโภชนะมรส ตาง ๆ อนเลศแลว นมนตภกษทงหลายใหนงแลว จงถวายนาทกษโณทก๒

แลว มอบถวายดวยคาวา " ทานผเจรญ พวกทานชอบใจสงใด ๆ ขอจงถอเอาสงนน ๆ ฉนเถด." ภกษเหลานน รบเอาวตถทงหลายมขาวยาคเปนตนแลว บรโภค ตามความชอบใจ. ๑.แปลตามพยญชนะวา......ยงขาวยาคมอยางตาง ๆ ดวย ยงของเคยวมประการมใชนอยดวย ยงโภชนะมรสอนเลศตาง ๆ ดวย ใหถงพรอมแลว. ๒. แปลวา นาเพอทกษณา.


ภกษ ๖๐ รปบรรลพระอรหต เมอภกษเหลานนไดอาหารอนเปนทสบาย จตกเปนธรรมชาต ม อารมณเดยว ( แนวแน ). พวกเธอมจตแนวแนเจรญวปสสนา ตอกาล ไมนานนก กไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย แลวคดวา " นาขอบคณ ! มหาอบาสกาเปนทพงของพวกเรา; ถาพวกเราไมได อาหารอนเปนทสบายแลวไซร, การแทงตลอดมรรคและผล คงจกไมได มแกพวกเรา ( เปนแน ); บดน พวกเราอยจาพรรษาปวารณาแลว จก ไปสสานกของพระศาสดา." พวกเธออาลามหาอบาสกาวา " พวกฉนใครจะเฝาพระศาสดา." มหาอบาสกากลาววา " ดแลวพระผเปนเจาทงหลาย " แลวตามไปสง ภกษเหลานน, กลาวคาอนเปนทรกเปนอนมากวา " ขอทานทงหลาย พง (มา) เยยมดฉนแมอก" ดงนเปนตน แลวจงกลบ.

พระศาสดาตรสถามสขทกขกะภกษเหลานน ฝายภกษเหลานนแล ถงเมองสาวตถแลว ถวายบงคมพระศาสดา แลว นง ณ ทควรขางหนง อนพระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย (สรรยนตมจกร ๔ มทวาร ๙) พวกเธอพออดทนไดดอกหรอ ? พวก เธอพอยงอตภาพใหเปนไปไดดอกหรอ ? อนง พวกเธอไมลาบากดวย บณฑบาตหรอ ?" จงกราบทลวา " พออดทนไดพระเจาขา พอยง อตภาพใหเปนไปได พระเจาขา, อนง ขาพระองคทงหลาย มได ลาบากดวยบณฑบาตเลย, เพราะวาอบาสกาคนหนง ชอมาตกมาตา ทราบวาระจตของพวกขาพระองค. เมอพวกขาพระองคคดวา ' ไฉนหนอ


มหาอบาสกาจะพงจดแจงอาหารชอเหนปานนเพอพวกเรา.' (นาง) ก ไดจดแจงอาหารถวายตามทพวกขาพระองคคดแลว" ดงนแลว กกลาว สรรเสรญคณของมหาอบาสกานน.

อบาสกาจกของถวายตามทภกษตองการ ภกษรปใดรปหนง สดบถอยคาสรรเสรญคณของมหาอบาสกานน แลว เปนผใครจะไปในทนน เรยนกมมฏฐานในสานกของพระศาสดา แลว ทลลาพระศาสดาวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจกไปยง บานนน" แลวออกจากพระเชตวน ถงบานนนโดยลาดบ ในวนทตน เขาไปสวหาร คดวา " เขาเลาลอวา อบาสกาน ยอมรถงเหตอนบคคล อนคดแลว ๆ. กเราเหนดเหนอยแลวในหนทางจกไมสามารถกวาดวหาร ได, ไฉนหนอ อบาสกานจะพงสงคนผชาระวหารมาเพอเรา." อบาสกานงในเรอนนนเองราพงอย ทราบความนนแลว จงสงคน ไป ดวยคาวา " เจาจงไป, ชาระวหารแลวจงมา." ฝายภกษนอกนอยากดมนา จงคดวา " ไฉนหนอ อบาสกาน จะพงทานาดมละลายนาตาลกรวดสงมาใหแกเรา." อบาสกากไดสงนานน ไปให. เธอคด (อก) วา " ขออบาสกา จงสงขาวยาคมรสสนทและ แกงออมมาเพอเรา ในวนพรงนแตเชาตรเถด." อบาสกากไดทาอยางนน. ภกษนนดมขาวยาคแลว คดวา " ไฉนหนอ อบาสกาพงสงของขบเคยว เหนปานนมาเพอเรา." อบาสกากไดสงของเคยวแมนนไปแลว เธอคดวา " อบาสกานสงวตถทเราคดแลว ๆ ทก ๆ สงมา ; เราอยากจะพบอบาสกา นน, ไฉนหนอ นางพงใหคนถอโภชนะมรสเลศตาง ๆ เพอเรา มาดวย


ตนเองทเดยว." อบาสกาคดวา " ภกษผบตรของเราประสงคจะเหนเรา หวงการไปของเราอย," ดงนแลว จงใหคนถอโภชนะไปสวหารแลวได ถวายแกภกษนน. ภกษนนทาภตกจแลว ถามวา " มหาอบาสกา ทานหรอ ? ชอวา มาจกมาตา." อบาสกา. ถกแลว พอ. ภกษ. อบาสกา ทานทราบจตของคนอนหรอ ? อบาสกา. ถามดฉนทาไม ? พอ. ภกษ. ทานไดทาวตถทก ๆ สงทฉนคดแลวๆ, เพราะฉะนน ฉน จงถามทาน. อบาสกา. พอ ภกษทรจตของคนอน กมมาก. ภกษ. ฉนไมไดถามถงคนอน, ถาม (เฉพาะตว) ทานอบาสกา. แมเปนอยางนน อบาสกากมไดบอก (ตรง ๆ) วา " ดฉนรจต ของคนอน " (กลบ) กลาววา " ลกเอย ธรรมดาคนทงหลายผรจต ของคนอน ยอมทาอยางนนได."

ภกษลาอบาสกากลบไปเฝาพระศาสดา ภกษนนคดวา "กรรมนหนกหนอ, ธรรมดาปถชน ยอมคดถง อารมณอนงามบาง ไมงามบาง; ถาเราจกคดสงอนไมสมควรแลวไซร, อบาสกาน กพงยงเราใหถงซงประการอนแปลก เหมอนจบโจรทมวยผม พรอมดวยของกลางฉะนน; เราควรหนไปเสยจากทน" แลวกลาววา " อบาสกา ฉนจกลาไปละ."


อบาสกา. ทานจกไปทไหน ? พระผเปนเจา. ภกษ. ฉนจกไปสสานกพระศาสดา อบาสกา. อบาสกา. ขอทานจงอยในทนกอนเถด เจาขา. ภกษนนกลาววา " ฉนจกไมอย อบาสกา จกตองไปอยางแนนอน" แลวไดเดนออก ( จากทนน ) ไปสสานกของพระศาสดา.

พระศาสดาแนะใหรกษาจตอยางเดยว ลาดบนน พระศาสดาตรสถามเธอวา " ภกษ เธออยในทนน ไมไดหรอ ?" ภกษ. เปนอยางนน พระเจาขา ขาพระองคไมสามารถอยใน ทนนได. พระศาสดา. เพราะเหตไร ? ภกษ. ภกษ. ขาแตพระองคผเจรญ ( เพราะวา) อบาสกานน ยอม รถงเรองอนคนอนคดแลว ๆ ทกประการ, ขาพระองคคดวา " กธรรมดา ปถชน ยอมคดอารมณอนงามบาง ไมงามบาง; ถาเราจกคดสงบางอยาง อนไมสมควรแลวไซร, อบาสกานน กจกยงเราใหถงซงประการอนแปลก เหมอนจบโจรทมวยผมพรอมทงของกลางฉะนน" ดงนแลวจงไดมา. พระศาสดา. ภกษ เธอควรอยในทนนแหละ. ภกษ. ขาพระองคไมสามารถ พระเจาขา ขาพระองคจกอยใน ทนนไมได. พระศาสดา. ภกษ ถาอยางนน เธอจกอาจรกษาสงหนงเทานน ไดไหม ?


ภกษ. รกษาอะไร ? พระเจาขา. พระศาสดา ตรสวา " เธอจงรกษาจตของเธอนนแหละ ธรรมดา จตนบคคลรกษาไดยาก, เธอจงขมจตของเธอไวใหได อยาคดถงอารมณ อะไร ๆ อยางอน, ธรรมดาจตอนบคคลขมไดยาก" ดงนแลวจงตรส พระคาถานวา ๒. ทนนคคหสส ลหโน ยตถ กามนปาตโน จตตสส ทมโถ สาธ จตต ทนต สขาวห. "การฝกจตอนขมไดยาก เปนธรรมดาเรว มกตกไปในอารมณตามความใคร เปนการด (เพราะ วา ) จตทฝกแลว ยอมเปนเหตนาสขมาให.

แกอรรถ บณฑตพงทราบวเคราะหในพระคาถานน (ดงตอไปน). ธรรมดา จตน อนบคคลยอมขมไดโดยยาก เพราะเหตนน จงชอวา ทนนคคห. จตนยอมเกดและดบเรว เพราะเหตนน จงชอวา ลห ซงจต อนขมไดยาก อนเกดและดบเรวนน. บาทพระคาถาวา ยตถ กามนปาตโน ความวา มกตกไปใน อารมณใดอารมณหนงนนแล. จรงอย จตน ยอมไมรจกฐานะอนตน ควรได หรอฐานะอนไมควรได, ฐานะอนสมควรหรอฐานะอนไมสมควร ยอมไมพจารณาดชาต ไมพจารณาดโคตร ไมพจารณาดวย; ยอมตกไป ในอารมณทตนปรารถนาอยางเดยว. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา


จงตรสวา " มกตกไปในอารมณตามความใคร." การฝกจตเหนปานนนน เปนการด คอความทจตอนบคคลฝกฝน ดวยอรยมรรค๑ ๔ ไดแก ความทจตอนบคคลทาแลวโดยประการทจตสน พยศได เปนการด. ถามวา " เพราะเหตไร ? " แกวา " เพราะวา จตนอนบคคลฝกแลว ยอมเปนเหตนาสขมา ให คอวา จตทบคคลฝกแลว ไดแกทาใหสนพยศ ยอมนามาซงความ สขอนเกดแตมรรคผล และสขคอพระนพพานอนเปนปรมตถ." ในกาลจบเทศนา บรษททมาประชมกนเปนอนมาก ไดเปนอรย- บคคลมพระโสดาบนเปนตน, เทศนาสาเรจประโยชนแกมหาชนแลว.

ภกษนนกลบไปสมาตกคามอก พระศาสดาครนประทานโอวาทนแกภกษนนแลว จงทรงสงไปดวย พระดารสวา " ไปเถด ภกษ เธออยาคดอะไรๆ อยางอน จง อยในทนนนนแหละ." ภกษนนไดพระโอวาทจากสานกของพระศาสดา แลว จงไดไป (อย ) ในทนน, ไมไดคดอะไร ๆ ทชวนใหคด ภายนอกเลย. ฝายมหาอบาสกา เมอตรวจดดวยทพยจกษ กเหนพระเถระแลว กาหนด (ร) ดวยญาณของตนนนแลวา " บดน ภกษผบตรของเรา ไดอาจารยใหโอวาทแลวจงกลบมาอก " แลวไดจดแจงอาหารอนเปนท สบายถวายแกพระเถระนน. ๑. อรยมรรค ๔ คอ โสดาปตตมรรค ๑ สกทาคามมรรค ๑ อนาคามมรรค ๑ อรหต- มรรค ๑


พระเถระบรรลพระอรหตและระลกชาตได พระเถระนนไดโภชนะอนเปนทสบายแลว โดย ๒-๓ วนเทานน กไดบรรลพระอรหต ยบยงอยดวยความสขอนเกดแตมรรคและผลคดวา " นาขอบใจ มหาอบาสกาไดเปนทพงของเราแลว เราอาศยมหาอบาสกา น จงถงซงการแลนออกจากภพได, แลวใครครวญอยวา มหาอบาสกา นไดเปนทพงของเราในอตภาพนกอน, กเมอเราทองเทยวอยในสงสาร มหาอบาสกานเคยเปนทพงในอตภาพแมอน ๆ หรอไม ? แลวจงตาม ระลกไปตลอด ๙๙ อตภาพ. แมมหาอบาสกานน กเปนนางบาทบรจารกา (ภรยา) ของ พระเถระนนใน ๙๙ อตภาพ เปนผมจตปฏพทธในชายเหลาอน จงให ปลงพระเถระนนเสยจากชวต. พระเถระครนเหนโทษของมหาอบาสกานนเพยงเทานแลว จงคดวา " นาสงเวช มหาอบาสกานไดทากรรมหนกมาแลว."

อบาสกาใครครวญดบรรพชตกจของพระเถระ ฝายมหาอบาสกานงในเรอนนนเอง พลางใครครวญวา " กจแหง บรรพชตของภกษผบตรของเรา ถงทสดแลว หรอยงหนอ ?" ทราบวา พระเถระนนบรรลพระอรหตแลว จงใครครวญยงขนไป กทราบวา " ภกษผบตรของเราบรรลพระอรหตแลว คดวา ' นาปลมใจจรง อบาสกา นไดเปนทพงของเราอยางสาคญ ' ดงนแลวใครครวญ (ตอไปอก) วา " แมในกาลลวงแลว อบาสกานไดเคยเปนทพงของเราหรอเปลาหนอ ?"


ตามระลกไปตลอด ๙๙ อตภาพ; แตเราแลไดคบคดกบชายเหลาอน ปลง พระเถระนนเสยจากชวตใน ๙๙ อตภาพ, พระเถระนแลเหนโทษมประมาณ เทานของเราแลว คดวา 'นาสงเวช อบาสกาไดทากรรมหนกแลว ' นางใครครวญ (ตอไป) วา " เราเมอทองเทยวอยในสงสาร เรามได เคยทาอปการะแกภกษผเปนบตรเลยหรอหนอ ?" ไดระลกถงอตภาพท ครบ ๑๐๐ อนยงกวา ๙๙ อตภาพนน กทราบวา "ในอตภาพทครบ ๑๐๐ เราเปนบาทบรจารกาแหงพระเถระนน ไดใหชวตทานในสถาน เปนทปลงจากชวตแหงหนง. นาดใจ เรากระทาอปการะมากแกภกษผ บตรของเรา" นงอยในเรอนนนเองกลาววา " ขอทานจงใครครวญด ใหวเศษยงขน."

พระเถระนพพาน พระเถระนน ไดสดบเสยง ( ของอบาสกานน) ดวยโสตธาต อนเปนทพยแลว ระลกถงอตภาพทครบ ๑๐๐ ใหวเศษขน แลวเหน ความทอบาสกานนไดใหชวตแกตนในอตภาพนน จงคดวา " นาดใจ อบาสกานไดเคยทาอปการะแกเรา " ดงนแลว มใจเบกบานกลาวปญหา ในมรรค ๔ ผล ๔ แกอบาสกาในทนนนนเอง ไดปรนพพานแลวดวย นพพานธาตอนเปนอนปาทเสส. เรองภกษรปใดรปหนง จบ. ๑. อเห สทธ เอกโต หตวา แปลตามพยญชนะวา เปนโดยความเปนอนเดยวกนกบบรษ ทงหลายเหลาอน.


๓. เรองอกกณฐตภกษ [๒๖] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภภกษผกระสน (จะสก ) รปใดรปหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "สทททส" เปนตน.

พระเถระแนะอบายพนทกขแกเศรษฐบตร ดงไดสดบมา เมอพระศาสดาประทบอยในกรงสาวตถ บตรเศรษฐ ผหนง เขาไปหาพระเถระผเปนชตน๑ของตน เรยนวา "ทานผเจรญ กระผม ใครจะพนจากทกข, ขอทานโปรดบอกอาการสาหรบพนจากทกขแก กระผมสกอยางหนง. " พระเถระ กลาววา "ดละ ผมอาย ถาเธอใครจะพนจากทกขไซร, เธอจงถวายสลากภต๒ ถวายปกขกภต๓ ถวายวสสาวาสกภต๔ ถวาย ปจจยทงหลายมจวรเปนตน, แบงทรพยสมบตของตนใหเปน ๓ สวน ประกอบการงานดวยทรพยสวน ๑ เลยงบตรและภรรยาดวยทรพยสวน ๑ ถวายทรพยสวน ๑ ไวในพระพทธศาสนา." เขารบวา "ดละ ขอรบ" แลวทากจทกอยาง ตามลาดบแหงกจทพระเถระบอก แลวเรยนถาม พระเถระอกวา "กระผมจะทาบญอะไรอยางอน ทยงขนไปกวานอกเลา ? ขอรบ." ๑. กลปกะ ผเขาไปสตระกล ๒. ภตทยายกถวายตามสลาก. ๓. ภตททายกถวายในวน ปกษ. ๔. ภตททายกถวายแกภกษผจาพรรษา.


พระเถระ ตอบวา " ผมอาย เธอจงรบไตรสรณะ (และ) ศล ๕." เขารบไตรสรณะและศล ๕ แมเหลานนแลว จงเรยนถามถง บญกรรมทยงขนไปกวานน. พระเถระกแนะวา " ถากระนน เธอจง รบศล ๑๐." เขากลาววา " ดละ ขอรบ " แลวกรบ (ศล ๑๐). เพราะเหตทเขาทาบญกรรมอยางนนโดยลาดบ เขาจงมนามวา อนปพพ- เศรษฐบตร. เขาเรยนถามอกวา " บญอนกระผมพงทา แมยงขนไป กวาน ยงมอยหรอ ? ขอรบ" เมอพระเถระกลาววา " ถากระนน เธอ จงบวช," จงออกบวชแลว. ภกษผทรงพระอภธรรมรปหนง ไดเปน อาจารยของเธอ, ภกษผทรงพระวนยรปหนง เปนพระอปชฌาย, ใน เวลาทภกษนนไดอปสมมทแลวมาสสานกของตน (อาจารย) อาจารย กลาวปญหาในพระอภธรรมวา "ชอวา ในพระพทธศาสนา ภกษทากจ นจงควร, ทากจนไมควร. " ฝายพระอปชฌาย กกลาวปญหาในพระวนย ในเวลาทภกษนน มาสสานกของตนวา " ชอวา ในพระพทธศาสนา ภกษทาสงนควร, ทาสงนไมควร; สงนเหมาะ สงนไมเหมาะ."

อยากสกจนซบผอม ทานคดวา "โอ ! กรรมนหนก; เราใครจะพนจากทกข จงบวช, แตในพระพทธศาสนาน สถานเปนทเหยยดมอของเรา ไมปรากฏ, เรา ดารงอยในเรอนกอาจพนจากทกขในวฏฏะได เราควรเปนคฤหสถ (ดกวา)." ตงแตนน ทานกระสน (จะสก) หมดยนด (ในพรหม- จรรย) ไมทาการสาธยายในอาการ ๓๒, ไมเรยนอเทศ ผอม ซบซด


มตวสะพรงไปดวยเสนเอน ถกความเกยจครานครอบงา เกลอนกลน แลวดวยหดเปอย. ลาดบนน พวกภกษหนมและสามเณร ถามทานวา " ผมอาย ทาไม ? ทานจงยนแฉะอยในทยนแลว นงแฉะในทนงแลว ถกโรค ผอมเหลองครอบงา ผอม ซบซด มตวสะพรงดวยเสนเอน ถกความ เกยจครานครอบงา เกลอนกลนแลวดวยหดเปอย, ทานทากรรม อะไรเลา ?" ภกษ. ผมอาย ผมเปนผกระสน. ภกษหนมและสามเณร. เพราะเหตไร ? ภกษนน บอกพฤตการณนนแลว, ภกษหนมและสามเณรเหลานน บอกแกพระอาจารยและพระอปชฌายของทานแลว. พระอาจารยและพระ- อปชฌาย ไดพากนไปยงสานกพระศาสดา.

รกษาจตอยางเดยวอาจพนทกขได พระศาสดาตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอมาทาไมกน ?" อาจารยและอปชฌาย. ขาแตพระองคผเจรญ ภกษรปนกระสนใน ศาสนาของพระองค. พระศาสดา. ไดยนวา อยางนนหรอ ? ภกษ. ภกษ. อยางนน พระเจาขา. พระศาสดา. เพราะเหตไร ? ภกษ. ขาแตพระองคผเจรญ ( เพราะ) ขาพระองคใครจะพน จากทกข จงไดบวช, พระอาจารยของขาพระองคนน กลาวอภธรรมกถา,


พระอปชฌายกลาววนยกถา. ขาพระองคนนไดทาความตกลงใจวา ' ใน พระพทธศาสนาน สถานเปนทเหยยดมอของเราไมมเลย, เราเปนคฤหสถ กอาจพนจากทกขได, เราจกเปนคฤหสถ' ดงน พระเจาขา. พระศาสดา. ภกษ ถาเธอจกสามารถรกษาไดเพยงสงเดยวเทานน, กจคอการรกษาสงทงหลายทเหลอ ยอมไมม. ภกษ. อะไร ? พระเจาขา. พระศาสดา. เธอจกอาจรกษาเฉพาะจตของเธอ ไดไหม ? ภกษ. อาจรกษาได พระเจาขา. พระศาสดา ประทานพระโอวาทนวา " ถากระนน เธอจงรกษา เฉพาะจตของตนไว, เธออาจพนจากทกขได" ดงนแลว จงตรสพระ คาถาน ๓. สทททส สนปณ ยตถ กามนปาตน จตต รกเขถ เมธาว จตต คตต สขาวห. "ผมปญญา พงรกษาจต ทเหนไดแสนยาก ละเอยดยงนก มนตกไปในอารมณตามความใคร, (เพราะวา) จตทคมครองไวได เปนเหตนาสขมา ให."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา สทททส ไดแก ยากทจะเหนได ดวยด. บทวา สนปณ ละเอยดทสด ไดแก ละเอยดอยางยง. บาทพระคาถาวา ยตถ กามนปาตน ความวา มกไมพจารณา


ดฐานะทงหลายมชาตเปนตน ตกไปในอารมณอยางใดอยางหนง ในฐานะ ทพงไดหรอไมพงได สมควรหรอไมสมควร. บาทพระคาถาวา จตต รกเขถ เมธาว ความวา คนอนธพาล มปญญาทราม ชอวา สามารถรกษาจตของตนไวได ยอมไมม. เขา เปนผเปนไปในอานาจจต ยอมถงความพนาศฉบหาย: สวนผมปญญา คอเปนบณฑตเทยว ยอมอาจรกษาจตไวได. เพราะเหตนน แมเธอจง คมครองจตไวใหได; เพราะวา จต ทคมครองไวได เปนเหตนาสขมาให คอยอมนามาซงสขอนเกดแตมรรคผลและนพพาน ดงน. ในกาลจบเทศนา ภกษนนบรรลโสดาปตตผลแลว ชนแม เหลาอนเปนอนมาก ไดเปนอรยบคคล มพระโสดาบนเปนตน. เทศนา ไดสาเรจประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองอกกณฐตภกษ จบ.


๔. เรองพระภาคไนยสงฆรกขตเถระ [๒๗] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษชอวา สงฆรกขต ตรสพระธรรมเทศนานวา " ทรงคม เอกจร " เปนตน

พระเถระไมรบผาสาฎกทพระหลานชายถวาย ดงไดสดบมา กลบตรผหนงในกรงสาวตถ ฟงพระธรรมเทศนา ของพระศาสดาแลวออกบวช ไดอปสมบทแลว มนามวาสงฆรกขตเถระ โดย ๒ - ๓ วนเทานน กบรรลพระอรหตผล. นองชายของทาน ได บตรแลว กไดตงชอของพระเถระ ( แกบตรนน) . เขามนามวา ภาคไนยสงฆรกขต เจรญวยแลว ไดบรรพชาอปสมบทในสานกของ พระเถระ เขาไปจาพรรษาในวดใกลบานแหงใดแหงหนง ไดผาวสสา- วาสกสาฎก ๒ ผน คอยาว ๗ ศอกผนหนง ยาว ๘ ศอกผนหนง กาหนด ไววา " ผาผนยาว ๘ ศอกจกเปนของพระอปชฌายของเรา" คดวา " ผาผนยาว ๗ ศอกจกเปนของเรา" ออกพรรษาแลว ประสงควา " จกเยยมพระอปชฌาย" เดนมาพลางเทยวบณฑบาตในระหวางทาง ครนมา (ถง) แลว เมอพระเถระยงไมกลบมาสวหารนนแล, เขาไปส วหารแลวปดกวาดทสาหรบพกกลางวนของพระเถระ จดตงนาลางเทาไว ปอาสนะแลวนงแลดหนทางเปนทมา (แหงพระเถระ) อย. ครนทราบ ความทพระเถระมาถงแลว กระทาการตอนรบ รบบาตรจวร อาราธนา


พระเถระใหนง ดวยคาวา " ขอทานนงเถด ขอรบ" ถอพดกานตาล พดแลว ถวายนาดม ลางเทาทงสองแลว นาผาสาฎกนนมาวางไว ณ ทใกลเทาเรยนวา "ทานขอรบ ขอทานจงใชสอยผาสาฎกผนน" ดงน แลว ไดยนพดอย. ลาดบนน พระเถระกลาวกะเธอวา " สงฆรกขต จวรของฉน บรบรณ, เธอนนแล จงใชสอย." พระสงฆรกขต. ทานขอรบ ผาสาฏกน กระผมกาหนดไวเพอ ทานทเดยว จาเดมแตเวลาทกระผมไดแลว, ขอทานจงทาการใชสอยเถด. พระเถระ. ชางเถอะ สงฆรกขต จวรของฉนบรบรณ, เธอ นนแล จงใชสอยเถด. พระสงฆรกขต. ทานขอรบ ขอทานอยาทาอยางนนเลย (เพราะ) เมอทานใชสอยผาสากฎน ผลมากจกมแกกระผม.

พระหลานชายนกถงฆราวาสวสย ลาดบนน เมอพระสงฆรกขตนน แมกลาว (วงวอน) อย แลว ๆ เลา ๆ, พระเถระกไมปรารถนาผาสาฎกผนนน. เธอยนพดอย พลางคดอยางนวา "ในเวลาเปนคฤหสถ เราเปนหลานของพระเถระ; ในเวลาบวชแลว เรากเปนสทธวหารก (ของทาน), แมเมอเปนเชนนน พระอปชฌาย กไมประสงคทาการใชสอยรวมกบเรา, เมอพระอปชฌาย น ไมทาการรวมใชสอยกบเรา, เราจะตองการอะไรดวยความเปนสมณะ, เราจกเปนคฤหสถ (ดกวา)." ขณะนน เธอไดมความคดเหนวา " การครองเรอน ตงตวไดยาก,


เราจกขายผาสาฎกผนยาว ๘ ศอกแลว ซอแมแพะ (มา ) ตวหนง, ธรรมดาแมแพะยอมตกลกเรว เรานนจะขายลกแพะทตกแลว ๆ ทาให เปนตนทน, ครนรวมตนทนไดมากแลว จกนาหญงคนหนงมาเปนภรยา, นางจกคลอดบตรคนหนง เมอเปนเชนนน เราจกตงชอหลวงลงของเรา แกบตรนน แลวใหนงในยานนอยพาบตรและภรยาของเรามาไหวหลวง- ลง, เมอเดนมา จกพดกะภรยาของเราในระหวางทางวา ' หลอนจงนา บตรมาแกเรากอน, เราจกนา ( อม ) เขาไป.' หลอนจกพดวา ' เธอ จะตองการอะไรดวยบตร, เธอจงมา จงขบยานนอยนไป,' แลวรบเอา บตรไป ตงใจวา ' เราจกนาเขาไป,' เมอไมอาจอมไปได จกทงไวท รอยลอ, เมอเปนเชนนน ลอจกทบสรระของเขาไป, ลาดบนน เราจะ พดกะหลอนวา ' หลอนไมไดใหบตรของฉนแกฉนเอง. หลอนไมสามารถ อมบตรนนไปได, บตรนนยอมเปนผอนเจาใหฉบหายเสยแลว, จกเอา ดามปฏกตหลง (ภรยา)."

พระเถระถกพระหลานชายต พระหลานชายนน คดอยอยางนน พลางยนพดอยเทยว เอาพด กานตาลตศรษะพระเถระแลว. พระเถระใครครวญอยวา " เพราะเหตไรหนอแล ? เราจงถกสงฆ- รกขตตศรษะ," ทราบเรองทพระหลานชายนนคดแลว ๆ ทงหมด, จง พดวา " สงฆรกขต เธอไมไดอาจจะใหประหารมาตคาม, ในเรองน พระเถระผแกมโทษอะไรเลา ?" เธอคดวา " ตายจรง เราฉบหายแลว, นยวาพระอปชฌายรเรอง


ทเราคดแลว ๆ, เราจะตองการอะไรดวยความเปนสมณะ" ดงนแลว จงทงพดกานตาล ปรารภเพอจะหนไป.

พระศาสดาตรสถามเหตทเกดขน ลาดบนน ภกษหนมและสามเณรทงหลาย ไลตามจบภกษนนพา มายงสานกพระศาสดา. พระศาสดาทอดพระเนตรเหนภกษเหลานนแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอมาทาไมกน ?" พวกเธอ ได ภกษรปหนงหรอ ?" พวกภกษ. อยางนน พระเจาขา พวกขาพระองคพาภกษหนม รปน ซงกระสน (จะสก ) แลวหลบหน มายงสานกพระองค. พระศาสดา. ไดยนวา อยางนนหรอ ? ภกษ. พระสงฆรกขต. อยางนน พระเจาขา. พระศาสดา. ภกษ เธอทากรรมหนกอยางนน เพออะไร ? เธอ เปนบตรของพระพทธเจาพระองคหนง ผปรารภความเพยร บวชใน ศาสนาของพระพทธเจาผเชนเรามใชหรอ ? ไมไดอาจใหเขาเรยกตนวา ' พระโสดาบน' ' พระสกทาคาม, ' พระอนาคาม หรอ ' พระอรหนต;' ไดทากรรมหนกอยางนนเพออะไร ? พระสงฆรกขต. ขาพระองคกระสน ( จะสก) พระเจาขา. พระศาสดา. เพราะเหตไร ? เธอจงกระสน (จะสก). พระสงฆรกขตนน กราบทลเรองนนทงหมดแดพระศาสดาจาเดม แตวนทตนไดผาวสสาวาสกสาฎก จนถงเอาพดกานตาลตพระเถระแลว กราบทลวา " เพราะเหตน ขาพระองคจง (คด) หลบหนไป พระเจาขา."


สารวมจตเปนเหตใหพนเครองผกของมาร ลาดบนน พระศาสดาตรสกะเธอวา " มาเถดภกษ เธออยาคดไปเลย, ธรรมดาจตนมหนาทรบอารมณ แมมอยในทไกล, ควรทภกษจก พยายามเพอประโยชนแกการพนจากเครองผกคอราคะ โทสะ โมหะ" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา ๔. ทรงคม เอกจร อสรร คหาสย เย จตต สเมสสนต โมกขนต มารพนธนา. "ชนเหลาใด จกสารวมจต อนไปในทไกล เทยวไปดวงเดยว ไมมสรระ มถาเปนทอาศย ชน เหลานน จะพนจากเครองผกแหงมาร."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ทรงคม เปนตน (พงทราบวนจฉย ดงตอไปน ) กชอวาการไปและการมาของจต โดยสวนแหงทศมทศบรพา เปนตน แมประมาณเทาใยแมลงมม ยอมไมม, จตนนยอมรบอารมณ แมมอยในทไกล เพราะเหตนน จงชอวา ทรงคม. อนง จต ๗-๘ ดวง ชอวาสามารถเกดขนเนองเปนชอโดยความ รวมกนในขณะเดยว ยอมไมม, ในกาลเปนทเกดขน จตยอมเกดขน ทละดวง ๆ, เมอจตดวงนนดบแลว, จตดวงใหมกเกดขนทละดวงอก เพราะเหตนน จงชอวา เอกจร. สรรสณฐานกด ประเภทแหงสมสเขยวเปนตนเปนประการกด ของจต ยอมไมม เพราะเหตนน จงชอวา อสรร.


ถาคอมหาภต๑ ๔ ชอวา คหา, กจตนอาศยหทยรปเปนไปอย เพราะเหตนน จงชอวา คหาสย. สองบทวา เย จตต ความวา ชนเหลาใดเหลาหนง คอเปน บรษหรอสตร เปนคฤหสถหรอบรรพชต เมอไมใหกเลสทยงไมเกดให เกดขน ละกเลสทเกดขนแลว เพราะความฟนเฟอนแหงสต ชอวา จกสารวมจต คอจกทาจตใหสงบ ไดแก ไมใหฟงซาน. บาทพระคาถาวา โมกขนต มารพนธนา ความวา ชนเหลา นนทงหมด ชอวาจกพนจากวฏฏะอนเปนไปในภม ๓ อนนบวาเปน เครองผกแหงมาร เพราะไมมเครองผกคอกเลส. ในกาลจบเทศนา พระภาคไนยสงฆรกขตเถระ บรรลโสดาปตต- ผลแลว. ชนแมเหลาอนเปนอนมาก ไดเปนอรยบคคลมพระโสดาบน เปนตนแลว. เทศนาไดสาเรจประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองพระภาคไนยสงฆรกขตเถระ จบ. ๑. มหาภต ๔ คอ ดน นา ไฟ ลม.


๕. เรองพระจตตหตถเถระ [๒๘]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเถระ ชอจตตหตถ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อนวฏ ตจตตสส"

เขาเทยวตามโคจนออนเพลย ไดยนวา กลบตรชาวเมองสาวตถคนหนง แสวงหาโคผทหายไปอย จงเขาปา พบโคผในเวลาเทยง ปลอยเขาฝงแลวคดวา " เราจกไดวตถ สกวาอาหาร ในสานกของพระผเปนเจาทงหลายแนแท" ถกความหวกระ- หายรบกวนแลว จงเขาไปสวหาร ถงสานกของภกษทงหลาย ไหวแลว ไดยนอย ณ สวนขางหนง. กในสมยนนแล ภตอนเหลอจากภกษทงหลาย ฉน ยงมอยในถาดสาหรบใสภตอนเปนเดน. ภกษเหลานนเหนเขาถก ความหวรบกวนแลว จงกลาววา " เชญทานถอเอาภตกนเถด," กชอวา ในครงพทธกาล แกงและกบมากมายยอมเกดขน, เขารบภตพอเยยวยา อตภาพจากถาดนนบรโภคแลว ดมนา ลางมอ ไหวภกษทงหลายแลว ถามวา " ทานขอรบ วนน พระผเปนเจาทงหลายไดไปสทนมนตแลว หรอ ?" ภกษทงหลายตอบวา " อบาสก วนน ไมม, ภกษทงหลาย ยอมได (ภตตาหาร) เนอง ๆ โดยทานองนเทยว."

เขาบวชเปนภกษ เขาคดวา " พวกเรา ลกขนแลว ครนลกขนแลว แมทาการงาน


เนอง ๆ ตลอดคนและวน กยงไมไดภตมกบอนอรอยอยางน, ไดยนวา ภกษเหลานยอมฉนเนอง ๆ, เราจะตองการอะไรดวยความเปนคฤหสถ, เราจกเปนภกษ" ดงนแลว จงเขาไปหาภกษทงหลายขอบรรพชาแลว. ลาดบนน พวกภกษพดกะเขาวา " เปนการด อบาสก" ใหเขาบรรพชา แลว. เขาไดอปสมบทแลว ทาวตรและปฏวตร ซงเปนอปการะแกภกษ ทงปวง. เธอไดมสรระอวนทวนโดยกาลลวงไป ๒-๓ วน เพราะลาภ และสกการะทเกดขนแกพระพทธะ๑ทงหลาย.

เขาบวช ๆ สก ๆ ถง ๖ ครง แตนน เธอคดวา " เราจกตองการอะไรดวยการเทยวไปเพอภกษา เลยงชพ, เราจกเปนคฤหสถ." เธอสกเขาเรอนแลว. เมอกลบตร [ทด สกใหม] นน ทาการงานอยในเรอน โดย ๒ - ๓ วน เทานน สรระ กซบผอม. แตนนเธอคดวา " ประโยชนอะไรของเราดวยทกขน, เรา จกเปนสมณะ" ดงนแลว กกลบมาบวชใหม. เธอยบยงอยไมไดกวน กระสนขนแลวสกอก แตเธอไดมอปการะแกพวกภกษในเวลาบวช. โดย ๒ - ๓ วน เทานน เธอกระอาใจแมอก คดวา " ประโยชนอะไรของ เราดวยความเปนคฤหสถ, เราจกบวช" จงไปไหวภกษทงหลาย ขอ บรรพชาแลว. ลาดบนน ภกษทงหลาย ใหเขาบรรพชาอกแลว ดวยอานาจ แหงอปการะ, เขาบวชแลวกสกอยอยางนถง ๖ ครง. ภกษทงหลายคดวา " ภกษน เปนไปในอานาจแหงจตเทยวไปอย" จงขนานนามแกเธอวา "จตตหตถเถระ." ๑. ใชศพทวา พทธาน ในทน นาจะหมายถงพระสมพทธะ และอนพทธะหรอพระสาวกพทธะ.


ครงท ๗ เขาเกดธรรมสงเวชเลยบวชไมสก เมอนายจตตหตถนนเทยวไป ๆ มา ๆ อยอยางนเทยว ภรยาได มครรภแลว. ในวาระท ๗ เขาแบกเครองไถจากปาไปเรอน วางเครอง ใชไวแลว เขาหองดวยประสงควา " จกหยบผากาสาวะของตน." ใน ขณะนน ภรยาของเขากาลงนอนหลบ. ผาทหลอนนงหลดลย นาลาย ไหลออกปาก, จมกกกรนดงครด ๆ, ปากอา, กดฟน. หลอนปรากฏ แกเขาประดจสรระทพองขน. เขาคดวา " สรระนไมเทยงเปนทกข. เรา บวชตลอดกาลประมาณเทานแลว อาศยสรระน จงไมสามารถดารงอยใน ภกษภาวะได" ดงนแลว กฉวยผากาสาวะพนทอง พลางออกจากเรอน. ขณะนน แมยายของเขายนอยทเรอนตดตอกน เหนเขากาลงเดนไปดวย อาการอยางนน สงสยวา " เจานกลบไปอกแลว เขามาจากปาเดยวนเอง พนผากาสาวะททอง ออกเดนบายหนาตรงไปวหาร; เกดเหตอะไรกน หนอ ?" จงเขาเรอนเหนลกสาวหลบอย รวา "เขาเหนลกสาวของเราน มความราคาญไปเสยแลว" จงตลกสาว กลาววา " นางชวชาต จงลกขน. ผวของเอง เหนเองกาลงหลบ มความราคาญไปเสยแลว, ตงแตน เองจะไมมเขาละ" ลกสาวกลาววา " หลกไป หลกไปเถดแม เขาจะไป ขางไหน, อก ๒-๓ วนเทานน กมาอก." แมนายจตตหตถนน บนไปวา " ไมเทยงเปนทกข " กาลงเดน ไป ๆ บรรลโสดาปตตผลแลว. เขาไปไหวภกษทงหลายแลว กขอบรรพชา. ภกษทงหลายกลาววา "พวกเราจกไมอาจใหทานบรรพชาได, ความเปน สมณะของทานจกมมาแตทไหน ? ศรษะของทานเชนกบหนลบมด." เขา กลาววา " ทานขอรบ พวกทานโปรดอนเคราะหใหกระผมบวชในคราว


นอกคราวหนงเถด." ภกษเหลานนจงใหเขาบวชแลว ดวยอานาจแหง อปการะ

บรรลพระอรหตแลวถกหาวาพดไมจรง ได ๒-๓ วนเทานน เธอกบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ภกษแมเหลานน พดกบเธอวา " คณจตตหตถ คณควรรสมยทคณจะ ไปโดยแท. ทาไม ในครงน คณจงชกชาอยเลา ?" เธอกลาววา " พวก ผมไปแลวในเวลาทมความเกยวของดอก๑ ขอรบ ความเกยวของนน ผม ตดไดแลว, ตอไปน พวกผมมความไมไปเปนธรรมดา." พวกภกษ พากนไปสสานกของพระศาสดา กราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ ภกษน ถกพวกขาพระองคพดอยางน กลาวชออยางน เธอพยากรณ พระอรหต เธอพดคาไมจรง." พระศาสดา ตรสวา "อยางนน ภกษ ทงหลาย บตรของเรา ไดทาการไปและการมา ในเวลาไมรพระสทธรรม ในเวลาทตนยงมจตไมมนคง, บดน บตรของเรานนละบญและบาปได แลว" ไดตรสสองพระคาถาเหลานวา ๕. อนวฏ ตจตตสส สทธมม อวชานโต ปรปลวปสาทสส ปา น ปรปรต อนวสสตจตตสส อนนวาหตเจตโส ปปาปปหนสส นตถ ชาครโต ภย. "ปญญายอมไมบรบรณ แกผมจตไมมนคง ไมรแจงซงพระสทธรรม มความเลอมใสอนเลอน ๑. หมายถง กเลสเปนเครองเกยวของ.


ลอย, ภย (ความกลว) ยอมไมมแกผมจตอน ราคะไมซมซาบ มใจไมถกโทสะตามกระทบ ละบญ และบาปได ตนอย."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน ดวยบทวา อนวฏ ตจตตสส พระศาสดา ทรงแสดงเนอความวา " ชอวาจตน ของใคร ๆ ไมมแนนอนหรอมนคง; กบคคลใด ไมดารงอยในภาวะไหน ๆ เหมอนกบฟกเขยวทตงไวบน หลงมา เหมอนกบหลกทปกไวในกองแกลบ เหมอนกบดอกกระทมบน ศรษะลาน, บางคราวเปนเสวก บางครงเปนอาชวก บางคาบเปนนครนถ บางเวลาเปนดาบส, บคคลเหนปานน ชอวามจตไมมนคง, ปญญาอน เปนกามาพจรกด อนตางดวยปญญามรปาพจรเปนอาทกด ยอมไมบรบรณ แกบคคลนน ผมจตไมมนคง ไมรพระสทธรรมน อนตางโดยโพธปก- ขยธรรม๑ ๓๗ ชอวามความเลอมใสอนเลอนลอย เพราะความเปนผม ศรทธานอย หรอเพราะความเปนผมศรทธาคลอนแคลน, เมอปญญาแม เปนกามาพจรไมบรบรณ ปญญาทเปนรปาพจร อรปาพจรและโลกตระ จกบรบรณไดแตทไหนเลา ? บทวา อนวสสตจตตสส ไดแก ผมจตอนราคะไมชมแลว. ในบทวา อนนวาหตเจตโส พระผมพระภาคเจาตรสความทจตถก โทสะกระทบแลวไวในอาคตสถานวา๒ " มจตถกโทสะกระทบเกดเปนดง เสาเขอน." ๑. มธรรมเปนฝกฝายแหงความตรสร ๓๗ เปนประเภท. ๒. ทแหงบาลประเทศอนมาแลว. อภ. ว. ๓๕/๕๑๐. ม. ม. ๑๒/๒๐๖.


แตในบทวา อนนวาหตเจตโส น บณฑตพงทราบเนอความวา " ผมจตอนโทสะไมกระทบ." บทวา ปปาปปหนสส ความวา ผละบญและบาปไดดวย มรรคท ๔ คอผสนอาสวะแลว. บาทพระคาถาวา นตถ ชาครโต ภย ความวา ความไมมภย ดเหมอนพระผมพระภาคเจาตรสไวสาหรบทานผสนอาสวะ ตนอยแล, ก ทานผสนอาสวะนน ชอวา ตนแลว เพราะประกอบดายธรรมเปนเหตตน ทงหลาย มศรทธาเปนอาท, เพราะฉะนน ทานตนอย (ตนนอน) กตาม ยงไมตน (ยงนอนหลบ) กตาม ภยคอกเลสชอวายอมไมม เพราะกเลสทงหลายไมมการหวนกลบมา, จรงอย กเลสทงหลาย ชอวา ยอมไมตดตามทาน เพราะกเลสทงหลายททานละไดแลวดวยมรรคนน ๆ ไมมการเขาไปหา (ทาน) อก, เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจง ตรสวา " กเลสเหลาใด อนอรยบคคลละไดแลวดวยโสดาปตตมรรค, เธอยอมไมมาหา คอไมกลบมาสกเลสเหลานนอก; กเลสเหลาใด อนอรย- บคคลละไดแลวดวยสกทาคามมรรค อนาคามมรรค และอรหตมรรค, เธอยอมไมมาหา คอไมกลบมาสกเลสเหลานนอก " ดงน. เทศนาไดมประโยชน มผล แกมหาชนแลว.

กเลสทาผมอปนสยแหงพระอรหตใหเศราหมองได ตอมาวนหนง ภกษทงหลาย สนทนากนวา " ผมอายทงหลาย ขนชอวากเลสเหลาน หยาบนก, กลบตรผถงพรอมดวยอปนสยแหงพระ- อรหตเหนปานน ยงถกกเลสใหมวหมองได (ตอง) เปนคฤหสถ ๗ ครง


บวช ๗ ครง." พระศาสดาทรงสดบประวตกถาของภกษเหลานน จง เสดจไปสธรรมสภา ดวยการไปอนสมควรแกขณะนน ประทบบนพทธ- อาสนแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอนงประชมกน ดวยถอย คาอะไรหนอ ? " เมอพวกภกษกราบทลวา " ดวยเรองชอน " แลว จงตรสวา " อยางนนนนแล ภกษทงหลาย ขนชอวากเลสทงหลาย ยอมเปนสภาพหยาบ, ถากเลสเหลาน มรปราง อนใคร ๆ พงสามารถ จะเกบไวไดในทบางแหง, จกรวาลกแคบเกนไป, พรหมโลกกตา เกนไป, โอกาสของกเลสเหลานนไมพงม (บรรจ) เลย, อนกเลส เหลาน ยอมทาบรษอาชาไนยทถงพรอมดวยปญญา แมเชนกบเราใหมว หมองได จะกลาวอะไรในเหลาชนทเหลอ; จรงอย เราเคยอาศยขาวฟาง และลกเดอยเพยงครงทะนาน และจอบเหยน บวชสกแลว ๖ ครง." ภกษเหลานนกราบทลถามวา " ในกาลไร ? พระเจาขา." พระศาสดาตรสวา " จกฟงหรอ ? ภกษทงหลาย." ภกษเหลานนกราบทลวา " อยางนน พระเจาขา." พระศาสดาตรสวา " ถากระนน พวกเธอจงฟง" ดงนแลวทรง นาอดตนทานมา (ตรสวา) :-

เรองบณฑตจอบเหยน ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทตเสวยราชสมบตอยในกรงพาราณส บรษผหนง ชอกททาลบณฑต บวชเปนนกบวชภายนอกอยในปาหมวนต ๘ เดอน เมอภมภาคชมชน ในสมยทฝนตกชก๑คดวา " ในเรอนของเรา ๑. วสสารตตสมเย.


ยงมขาวฟางและลกเดอยประมาณครงทะนาน และจอบเหยน (อกอน หนง), พชคอขาวฟางและลกเดอยอยาเสยไป" จงสกเอาจอบเหยนฟน ทแหงหนง หวานพชนน ทารวไว ในเวลาทเมลดพชแกกเหยว เกบพช ไวประมาณทะนานหนง เคยวกนพชทเหลอ. ทานคดวา " บดน ประ- โยชนอะไรดวยเรอนของเรา, เราจกบวชอก ๘ เดอน" จงออกบวชแลว. ทานอาศยขาวฟางและลกเดอยเพยงหนงทะนานและจอบเหยน เปนคฤหสถ ๗ ครง บวช ๗ ครง โดยทานองนแล แตในครงท ๗ คดวา " เรา อาศยจอบเหยนอนน เปนคฤหสถแลวบวชถง ๗ ครง, เราจกทงมนในท ไหน ๆ สกแหงหนง." ทานไปยงฝงแมนาคงคา คดวา " เราเมอเหน ทตก คงตองลงงมเอา; เราจกทงมน โดยอาการทเราจะไมเหนทซง มนตก" จงเอาผาเกาหอพชประมาณทะนานหนง แลวผกผาเกาทแผนจอบ จบจอบทปลายดาม ยนทฝงแหงแมนา หลบตาแกวงเวยนเหนอศรษะ ๓ ครง ขวางไปในแมนาคงคา หนไปด ไมเหนทตกไดเปลงเสยงวา " เราชนะแลว เราชนะแลว" ดงน ๒ ครง. ในขณะนน พระเจา กรงพาราณส ทรงปราบปจจนตชนบทใหสงบราบคาบแลวเสดจมา โปรด ใหตงคายพก๑ ใกลฝงแมนา เสดจลงสแมนา เพอทรงประสงคจะสรง- สนาน ไดทรงสดบเสยงนน. กธรรมดาวา เสยงทวา " เราชนะแลว เราชนะแลว" ยอมไมพอพระหฤทยของพระราชาทงหลาย. พระองคจง เสดจไปยงสานกของกททาลบณฑตนน ตรสถามวา " เราทาการยาย อมตรมาเดยวน กดวยคดวา ' เราชนะ' สวนเธอรองวา ' เราชนะแลว เราชนะแลว,' นชอเปนอยางไร ?" กททาลบณฑต จงทลวา "พระ- ๑. ขนธาวาร ประเทศเปนทกนดวยทอนไม.


องคทรงชนะพวกโจรภายนอก, ความชนะทพระองคทรงชนะแลว ยอม กลบเปนไมชนะอกไดแท; สวนโจรคอความโลภ ซงมในภายใน อน ขาพระองคชนะแลว, โจรคอความโลภนน จกไมกลบชนะขาพระองคอก ชนะโจรคอความโลภนนอยางเดยวเปนด" ดงนแลวจงกลาวคาถานวา "ความชนะใด กลบแพได ความชนะนนมใช ความชนะทด, (สวน) ความชนะใด ไมกลบแม ความชนะนนแลเปนความชนะทด.๑" ในขณะนนเอง ทานแลดแมนาคงคา ยงกสณมนาเปนอารมณ ใหบงเกด บรรลคณพเศษแลว นงในอากาศโดยบลลงก. พระราชา ทรงสดบธรรมกถาของพระมหาบรษ ไหวแลว ทรงขอบวช ทรงผนวช พรอมกบหมพล. ไดมบรษทประมาณโยชนหนงแลว. แมกษตรยสามนต- ราชอน๒ ทรงสดบความทพระเจากรงพาราณสนนผนวชแลวเสดจมาดวย ประสงควา "เราจกยดเอาพระราชสมบตของพระเจากรงพาราณสนน" ทรงเหนพระนครทมงคงอยางนนวางเปลา จงทรงดารวา " พระราชา เมอทรงทงพระนครเหนปานนผนวช จกไมทรงผนวชในฐานะอนตาชา, ถงเราผนวชกควร" ดงนแลว เสดจไปในทนน เขาไปหาพระมหาบรษ ทรงขอบวช ทรงผนวชพรอมกบบรษทแลว. พระราชา ๗ พระองค ทรงผนวชโดยทานองเดยวกนน. ไดมอาศรมตงแผไปถง ๗ โยชน. พระราชา ๗ พระองคกทรงทงโภคะทงหลาย พาชนมประมาณเทานบวช ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๒๒. อรรถกถา. ๒/๑๑๓. ๒. สามนตราชา พระราชาผอยในเมองใกลเคยงกน พระราชาโดยรอบ พระราชาใกลเคยง.


แลว. พระมหาบรษอยประพฤตพรหมจรรย๑ เปนผเขาถงพรหมโลก แลว. พระศาสดา ครนทรงนาธรรมเทศนานมาแลว ตรสวา " ภกษ ทงหลาย กททาลบณฑตในกาลนน ไดเปน๒เรา, ขนชอวากเลสเหลาน เปนสภาพหยาบอยางนน." เรองพระจตตหตถเถระ จบ. ๑. ความอยในพรหมจรรย ความอยเพอพรหมจรรย. ๒. ส. ม. ย. อโหส.


๖. เรองภกษผปรารภวปสสนา [๒๙] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภพวกภกษ ผปรารภวปสสนา ตรสพระธรรมเทศนานวา "กมภปม" เปนตน

ภกษ ๕๐๐ รปอยในไพรสณฑ ไดยนวา ภกษ ๕๐๐ รป ในกรงสาวตถ เรยนกมมฏฐานตราบ เทาพระอรหตในสานกพระศาสดาแลว คดวา "เราจกทาสมณธรรม" ไปสนทางประมาณ ๑๐๐ โยชน ไดถงบานตาบลใหญตาบลหนง. ลาดบ นน พวกมนษยเหนภกษเหลานน จงนมนตใหนงบนอาสนะทจดไว องคาสดวยภตตาหารทงหลายมขาวยาคเปนตนอนประณตแลว เรยนถามวา "พวกทานจะไปทางไหน" ขอรบ," เมอภกษเหลานน กลาววา " พวกเรา จกไปสถานตามผาสก" จงวงวอนวา " นมนตพวกทานอยในทน ตลอด ๓ เดอนนเถด ขอรบ, แมพวกกระผมกจกตงอยในสรณะ รกษา ศลในสานกของพวกทาน." ทราบการรบนมนตของภกษเหลานนแลว จงเรยนวา " ในทไมไกลมไพรสณฑใหญมาก, นมนตพวกทานพกอยท ไพรสณฑนนเถดขอรบ" ดงนแลว สงไป. ภกษเหลานน เขาไปส ไพรสณฑนนแลว.


เทวดาทาอบายหลอนภกษ พวกเทวดาผสงอยในไพรสณฑนน คดวา " พระผเปนเจาทงหลาย มศล ถงไพรสณฑนโดยลาดบแลว; กเมอพระผเปนเจาทงหลายพานกอย ในทน, การทพวกเราพาบตรและภาดาขนตนไมไมควรเลย" จงนงลงบน พนดน คดวา " พระผเปนเจาทงหลาย อยในทนคนเดยวในวนน พรง นจกไปเปนแน." ฝายพวกภกษ เทยวไปบณฑบาตในบาน ในวนรงขน แลวกกลบมายงไพรสณฑนนนนแล พวกเทวดาคดวา " ใคร ๆ จกนมนต ภกษสงฆไวฉนพรงน เพราะฉะนน จงกลบมา, วนนจกไมไป, พรงน เหนจกไปแน" ดงนแลว กพากนพกอยทพนดนนนเอง ประมาณ ครงเดอนโดยอบายน. แตนนมา พวกเทวดาคดวา " ทานผเจรญทงหลาย เหนจกอยในทนนนแล ตลอด ๓ เดอนน, กเมอทานทงหลายอยในทน ทเดยวแล พวกเราแมจะขนนงบนตนไม กไมควร ถงสถานทจะพาเอา พวกบตรและภาดานงบนพนดนทง ๓ เดอน กเปนทกขของพวกเรา; พวกเราทาอะไร ๆ ใหภกษเหลานหนไปไดจะเหมาะ; เทวดาเหลานน เรมแสดงรางผหวขาด และใหไดยนเสยงอมนษย ในทพกกลางคนทพก กลางวน และในทสดของทจงกรมนน ๆ โรคทงหลายมจามไอเปนตน เกดแกพวกภกษแลว. ภกษเหลานนถามกนและกนวา " ผมอาย โรค อะไรเสยดแทงคณ ? โรคอะไรเสยดแทงคณ ?" กลาววา " โรคจาม เสยดแทงผม, โรคไอเสยดแทงผม" ดงนแลว กลาววา " ผมอาย วนน ผมไดเหนรางผหวขาดในทสดทจงกรม, ผมไดเหนรางผในทพก กลางคน, ผมไดยนเสยงอมนษยในทพกกลางวน, ทนเปนทควรเวน, ในทน ความไมผาสกมแกพวกเรา พวกเราจกไปทสานกของพระศาสดา."


ภกษเหลานน ออกไปสสานกของพระศาสดาโดยลาดบ ถวายบงคมแลว นง ณ สวนขางหนง.

พระศาสดาประทานอาวธ ลาดบนน พระศาสดาตรสกะภกษเหลานนวา " ภกษทงหลาย พวกเธอจกไมอาจเพออยในทนนหรอ ?" ภกษ. อยางนน พระเจาขา อารมณอนนากลวเหนปานน ปรากฏ แกขาพระองคทงหลาย ผพานกอยในทนน, เพราะเหตนน จงมความ ไมผาสกเหนปานน. ดวยเหตนน ขาพระองคทงหลายจงคดวา " ทน เปนทควรเวน." ทงทนนมาสสานกของพระองคแลว. พระศาสดา. ภกษทงหลาย พวกเธอไปในทนนนนแลสมควร. ภกษ. ไมอาจ พระเจาขา. พระศาสดา. ภกษทงหลาย พวกเธอไมเอาอาวธไป, บดนพวก เธอจงเอาอาวธไปเถด. ภกษ. ถอเอาอาวธชนดไหนไป ? พระเจาขา. พระศาสดาตรสวา " เราจกใหอาวธแกพวกเธอ. พวกเธอจงถอ เอาอาวธทเราใหไป " ดงนแลว ตรสเมตตสตรทงสนวา "ผรสนตบท (บทอนสงบ) พงกระทาสกขา ๓ หมวดใด, ผฉลาดในประโยชน ควรกระทาสกขา ๓ หมวดนน ผฉลาดในประโยชน พงเปนผองอาจ เปนผตรง เปนผซอตรง เปนผออนโยน เปนผ ไมทะนงตว."


เปนอาท ดงนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย พวกเธอพงสาธยาย เมตตสตรน จาเดมแตไพรสณฑภายนอกวหาร เขาไปสภายในวหาร" ดงน ทรงสงไปแลว. ภกษเหลานน ถวายบงคมพระศาสดา ออกไปถง ไพรสณฑนนโดยลาดบ พากนสาธยายเปนหมในภายนอกวหาร เขาไปส ไพรสณฑแลว

เทวดากลบไดเมตตาจต พวกเทวดาในไพรสณฑทงสน กลบไดเมตตาจต ทาการตอนรบ ภกษเหลานน, ถามโดยเออเฟอถงการรบบาตรจวร. ถามโดยเออเฟอ ถงการนวดฟนกาย, ทาการอารกขาใหอยางเรยบรอยในทนนแกพวกเธอ, ( เทวดา ) ไดเปนผนงสงบ ดงพนมจกร. ขนชอวาเสยงแหงอมนษย มไดมแลวในทไหน ๆ. จตของภกษเหลานน มอารมณเปนหนง. พวก เธอนงในทพกกลางคนและทพกกลางวน ยงจตใหหยงลงในวปสสนา เรมตงความสนความเสอมในตนคดวา "ขนชอวาอตภาพนเชนกบภาชนะ คน เพราะอรรถวาตองแตก ไมมนคง" ดงน เจรญวปสสนาแลว.

พระสมมาสมพทธเจาตรสคาถากาชบ พระสมมาสมพทธเจา ประทบนงในพระคนธกฎนนเอง ทรงทราบ วาภกษเหลานน เรมวปสสนาแลว จงทรงเรยกภกษเหลานน ตรสวา "อยางนนนนแล ภกษทงหลาย ขนชอวาอตภาพน ยอมเปนเชนกบ ดวยภาชนะดนโดยแท เพราะอรรถวาตองแตก ไมมนคง" ดงนแลว ทรงฉายพระโอภาสไป แมประทบอยในท ๑๐๐ โยชน กเปนประหนง ประทบนงในทเฉพาะหนาของภกษเหลานน ทรงฉายพระฉพพรรณรงส


มพระรปปรากฏอย ตรสพระคาถานวา ๖. กมภปม กายมท วทตวา นครปม จตตมท ถเกต๑วา โยเธถ มาร ปาวเธน ชต จ รกเข อนเวสโน๒ สยา. "[บณฑต] รจกกายน อนเปรยบดวยหมอ , กนจต อนเปรยบดวยนคร, พงรบมารดวยอาวธคอปญญา พงรกษาความชนะทชนะแลว และพงเปนผไมตดอย."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา นครปม ความวา รจกกายน คอ ทนบวาประชมแหงอาการมผมเปนอาท ซงชอวาเปรยบดวยหมอ คอ เชนกบภาชนะดน เพราะอรรถวาไมมกาลงและทรามกาลง เพราะอรรถ วาเปนไปชวกาล ดวยความเปนกายไมยงยน. บาทพระคาถาวา นครปม จตตมท ถเกตวา เปนตน ความวา ธรรมดานคร มคลก แวดลอมดวยกาแพง ประกอบดวยประตและปอม ยอมชอวามนคงภายนอก, ถงพรอมดวยถนน ๔ แพรง มรานตลาดใน ระหวาง ชอวาจดแจงดภายใน, พวกโจรภายนอกมาสนครนน ดวยคด วา "เราจกปลน กไมอาจเขาไปได ยอมเปนดงวากระทบภเขา กระ- ทอนกลบไป ฉนใด, กลบตรผบณฑตกฉนนนเหมอนกน กนวปสสนา จตของตน ทาใหมนคง คอใหเปนเชนกบนคร หามกเลสทมรรคนน ๆ ๑. เปตวา. ๒. อรรถกถา วา อนเวสโน.


พงฆา ดวยอาวธคอปญญาอนสาเรจแลวดวยวปสสนา และสาเรจแลวดวย อรยมรรค ชอวาพงรบ คอพงประหารกเลสมารนน ดจนกรบยนอยใน นคร รบหมโจรดวยอาวธมประการตาง ๆ มอาวธมคมขางเดยวเปนตน ฉะนน." สองบทวา ชตจ รกเข ความวา กลบตร เมอตองเสพอาวาส เปนทสบาย ฤดเปนทสบาย บคคลเปนทสบาย และการฟงธรรมเปนเหต สบายเปนตน เขาสมาบตในระหวาง ๆ ออกจากสมาบตนนพจารณา สงขารทงหลายดวยจตหมดจด ชอวาพงรกษาธรรมทชนะแลว คอวปสสนา อยางออนทตนใหเกดขนแลว. สองบทวา อนเวสโน สยา ไดแก พงเปนผไมมอาลย. อธบายวา เหมอนอยางวา นกรบ ทาซมเปนทพกพลในภม ประเทศเปนทประชดแหงสงคราม๑ รบอยกบพวกอมตร เปนผหว หรอกระหายแลว เมอเกราะหยอนหรอเมออาวธพลดตก กเขาไปยงซม เปนทพกพล พกผอน กน ดม ผกสอด ( เกราะ.) จบอาวธแลว ออกรบอก ยายเสนาของฝายอน ชนะปรปกษทยงมไดชนะ รกษาชยชนะ ทชนะแลว. กถาวานกรบนน เมอพกผอนอยางนนในซมเปนทพกพล ยนดซมเปนทพกพลนน พงพกอย กพงทารชสมบตใหเปนไปในเงอมมอ ของปรปกษฉนใด, ภกษกฉนนนเหมอนกน หมนเขาสมาบต ออกจาก สมาบตนน พจารณาสงขารทงหลาย ดวยจตอนหมดจด ยอมสามารถรกษา วปสสนาอยางออน ทไดเฉพาะแลว ยอมชนะกเลสมาร ดวยความได เฉพาะซงมรรคอนยง, กถาวา ภกษนน ยอมพอใจสมาบต อยางเดยว ไม ๑. สงคามสเส ในสสประเทศแหงสงคราม คอในสมรภมหรอสนามรบ.


หมน พจารณาสงขารทงหลาย ดวยจตอนหมดจด ยอมไมสามารถทาการ แทงตลอดมรรคและผลได, เพราะเหตนน ภกษเมอรกษาธรรมทควร รกษา พงเปนผไมตดอย คอพงทาสมาบตใหเปนทเขาพกแลวไมตดอย ไดแกไมพงทาอาลยในสมาบตนน. พระศาสดาตรสวา " เธอทงหลาย จงทาอยางนน. " พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกภกษทงหลายเหลานน ดวย ประการฉะน. ในเวลาจบเทศนา ภกษ ๕๐๐ รปนงในทนงเทยว บรรลพระ- อรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย สรรเสรญชมเชยทงถวายบงคมพระ- สรระอนมวรรณะเพยงดงทองของพระตถาคต มาแลว ดงนแล เรองภกษผปรารภวปสสนา จบ.


๗. เรองพระปตคตตตสสเถระ [๓๐] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภพระเถระ ชอวา ปตคตตตสสเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " อจร วตย กาโย" เปนตน.

พระเถระกายเนา ไดยนวา กลบตรชาวกรงสาวตถผหนง ฟงธรรมกถาในสานก ของพระศาสดา ถวายชวตในพระศาสนา ไดบรรพชาอปสมบทแลว ไดชอวา พระตสสเถระ. เมอกาลลวงไป ๆ โรคเกดขนในสรระของทาน. ตอมทงหลาย ประมาณเทาเมลดผกกาดผดขน. มน (โตขน) โดยลาดบ ประมาณเทาเมลดถวเขยว ประมาณเทาเมลดถวดา ประมาณเทาเมลด กระเบา ประมาณเทาผลมะขามปอม ประมาณเทาผลมะตม แตกแลว. สรระทงสน ไดเปนชองเลกชองนอย ชอของทานเกดขนแลววา พระ- ปตคตตตสสเถระ (พระตสสเถระผมกายเนา). ตอมา ในกาลเปนสวน อน กระดกของทาน แตกแลว. ทานไดเปนผทใคร ๆ ปฏบตไมได. ผานงและผาหมเปอนดวยหนองและเลอด ไดเปนเชนกบขนมรางแห. พวกภกษมสทธวหารกเปนตนไมอาจจะปฏบตได (จงพากน) ทอดทง แลว. ทานเปนผไมมทพงนอน ( แซว ) แลว.


พระพทธเจาทรงพยาบาลและทรงแสดงธรรม กธรรมดาวา พระพทธเจาทงหลาย ยอมไมทรงละการตรวจดโลก สน ๒ วาระ (คอ) ในกาลใกลรง เมอทรงตรวจดโลก ทรงตรวจดจาเดม แตขอบปากแหงจกรวาล ทาพระญาณใหมงตอพระคนธกฎ. เมอทรง ตรวจดเวลาเยน ทรงตรวจดจาเดมแตพระคนธกฎ ทาพระญาณใหมงตอท (ออกไป ) ภายนอก. กในสมยนน พระปตคตตตสสเถระ ปรากฏแลว ภายในขายคอพระญาณของพระผมพระภาคเจา. พระศาสดาทรงเหนอปนสย แหงพระอรหตของตสสภกษ ทรงดารวา "ภกษน ถกพวกสทธวหารก เปนตน ทอดทงแลว, บดน เธอยกเวนเราเสย กไมมทพงอน" ดงน แลว จงเสดจออกจากพระคนธกฎ เหมอนเสดจเทยวจารกในวหาร เสดจ ไปสโรงไฟ ทรงลางหมอ ใสนา ยกตงบนเตา เมอทรงรอใหนารอน ไดประทบยนในโรงไฟนนเอง: ทรงรความทนารอนแลว เสดจไป จบปลายเตยงทตสสภกษนอน. ในกาลนน พวกภกษ กราบทลวา "ขอพระองค จงเสดจหลกไป พระเจาขา พวกขาพระองคจกยก๑ (เอง) แลว ( ชวยกน ) ยกเตยง นาไปสโรงไฟ. พระศาสดาทรงใหนารางมา ทรงเทนารอน ( ใส ) แลว ทรงสงภกษเหลานนให ( เปลอง ) เอา ผาหมของเธอ ใหขยาดวยนารอน แลวใหผงแดด ลาดบนน พระ- ศาสดา ประทบยนอยในทใกลของเธอ ทรงรดสรระนนใหชมดวยนาอน ทรงถสรระของเธอ ใหเธออาบแลว . ในทสดแหงการอาบของเธอ, ผาหมนนแหงแลว. ทนน พระศาสดาทรงชวยเธอใหนงผาหมนน ทรง ใหขยาผากาสาวะทเธอนงดวยนา แลวใหผงแดด. ทนน เมอนาทกายของ ๑. สานวนภาษามคธ ใชคหธาต.


เธอพอขาด (คอแหง) ผานงนนกแหง. เธอนงผากาสาวะผนหนง หมผากาสาวะผนหนง เปนผมสรระเบา มจตมอารมณเปนหนง นอนบน เตยงแลว. พระศาสดาประทบยน ณ ทเหนอศรษะของเธอ ตรสวา " ภกษ กายของเธอน มวญญาณไปปราศแลว หาอปการะมได จกนอน บนแผนดน เหมอนทอนไม" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา ๗. อจร วตย กาโย ปว อธเสสสต ฉฑโฑ อเปตวาโณ นรตถว กลงคร. "ไมนานหนอ กายนจกนอนทบแผนดน. กายน มวญญาณไปปราศ อนบคคลทงแลว, ราวกบ ทอนไมไมมประโยชนฉะนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อจร วต เปนตน ความวา ภกษ ตอกาลไมนานเลย กายนจกนอนทบแผนดน คอจกนอนเบองบนแหง แผนดน ทสตวนอนแลวดวยการนอนปกตน. ดวยบทวา ฉฑโฑ พระศาสดา ทรงแสดงเนอความวา "กาย น จกเปนของชอวาเปลา เพราะความมวญญาณไปปราศ ถกทอดทง แลวนอน." เหมอนอะไร ? เหมอนทอนไม ไมมประโยชน. อธบายวา เหมอนทอนไมอนไรอปการะ ไมมประโยชน, จรงอย พวกมนษยผมความตองการดวยทพสมภาระ เขาไปสปา


แลว ตดไมตรงโดยสณฐานแหงไมตรง ไมคดโดยสณฐานแหงไมคด ถอเอา (เปน) ทพสมภาระ, แตตดไมเปนโพรง ไมผ ไมไมมแกน ไมเกดเปนตะปมตะปาทเหลอ ทงไวในปานนนนเอง มนษยพวกอนผม ความตองการดวยทพสมภาระมาแลว ชอวา หวงถอเอาชนไมทถกทง ไวนน ยอมไมม, มนษยเหลานน แลดไมนนแลว ยอมถอเอาไม ท เปนอปการะแกตนเทานน; ไมนอกน ยอมเปนไมถมแผนดนอยางเดยว, กไมนน พงเปนไมแมทใคร ๆ อาจจะทาเชงรองเตยงหรอเขยงเทา หรอ วาตงแผนกระดาน ดวยอบายนน ๆ ได; สวนวา บรรดาสวน ๓๒ ใน อตภาพน แมสวนหนง ชอวา เขาถงความเปนของทจะพงถอเอาไดดวย สามารถแหงอปกรณวตถ มเชงรองเตยงเปนตน หรอดวยมขเปนอปการะ อยางอน ยอมไมม กายนมวญญาณไปปราศแลว ตอวนเลกนอยเทานน กจกตองนอนเหนอแผนดน เหมอนทอนไมไมมประโยชนฉะนน ดงนแล.

พระปตคตตตสสเถระนพพาน ในเวลาจบเทศนา พระปตคตตตสสเถระ บรรลพระอรหตพรอม ดวยปฏสมภทาแลว. แมชนอนเปนอนมาก กไดเปนพระอรยบคคลม พระโสดาบนเปนตน. ฝายพระเถระบรรลพระอรหตแลวกปรนพพาน. พระศาสดาโปรดใหทาสรรกจของทาน ทรงเกบ ( อฐ ) ธาต แลวโปรด ใหทาเจดยไว. พวกภกษ กราบทลถามพระศาสดาวา " พระเจาขา พระปต- คตตตสสเถระ บงเกดในทไหน ?" ๑. ปวคต.


พระศาสดา. เธอปรนพพานแลว ภกษทงหลาย. พวกภกษ. พระเจาขา กายของภกษผถงพรอมดวยอปนสยแหง พระอรหตเหนปานนน เกดเปนกายเนา เพราะเหตอะไร ? กระดกทง- หลายแตกแลว เพราะเหตอะไร ? อะไรเปนเหตถงควานเปนอปนสยแหง พระอรหตของทานเลา ? พระศาสดา. ภกษทงหลาย ผลนทงหมด เกดแลวแกตสสะนน กเพราะกรรมทตวทาไว. พวกภกษ. กกรรมอะไร ? ททานทาไว พระเจาขา. พระศาสดา ตรสวา " ภกษทงหลาย ถากระนน พวกเธอจงฟง" ดงนแลว ทรงนาอดตนทานมา (ตรสดงตอไปน :-)

บรพกรรมของพระตสสะ ตสสะนเปนพรานนก ในกาลแหงพระสมมาสมพทธเจาทรงพระ- นามวากสสปะ ฆานกเปนอนมากบารงอสรชน, ขายนกทเหลอจากนก ทใหแกอสรชนเหลานน. คดวา "นกทเหลอจากขาย อนเราฆาเกบไว จกเนาเสย" จงหกกระดกแขงและกระดกปกของนกเหลานน ทาอยาง ทมนไมอาจบนหนไปได แลวกองไว. เขาขายนกเหลานนในวนรงขน, ในเวลาทไดนกมามากมาย กใหปงไว เพอประโยชนแหงตน. วนหนง เมอโภชนะมรสของเขาสกแลว พระขณาสพองคหนง เทยวไปเพอบณฑ- บาต ไดยนอยทประตเรอนของเขา เขาเหนพระเถระแลว ยงจตใหเลอมใส คดวา "สตวมชวตมากมาย ถกเราฆาตาย, กพระผเปนเจายนอยทประต เรอนของเรา และโภชนะอนมรสกมอยพรอมภายในเรอน, เราจะถวาย


บณฑบาตแกทาน " ดงนแลวจงรบบาตรของพระขณาสพนน ใสโภชนะ อนมรสนนใหเตมบาตรแลว ถวายบณฑบาตอนมรส แลวไหวพระเถระ ดวยเบญจางคประดษฐ กลาววา "ขาแตทานผเจรญ ขาพเจาพงถงทสด แหงธรรมททานเหนเถด." พระเถระไดทาอนโมทนาวา "จงเปนอยาง นน."

ประมวลผลธรรม

ภกษทงหลาย ผล (ทงหมด ) นนสาเรจแลวแกตสสะ ดวย อานาจแหงกรรมทตสสะทาแลวในกาลนนนนเอง; กายของตสสะเกดเนา เปอย, และกระดกทงหลายแตก กดวยผลของการทบกระดกนกทงหลาย; ตสสะบรรลพระอรหต กดวยผลของการถวายบณฑบาตอนมรสแกพระ- ขณาสพ ดงนแล เรองพระปตคตตตสสเถระ จบ.


๘. เรองนนทโคปาลกะ [๓๑] ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในโกศลชนบท ทรงปรารภนายโคบาลก ชอนนทะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ทโส ทส " เปนตน.

นายนนทะหลบหลกราชภย ดงไดสดบมา นายโคบาลกชอนนทะ ในกรงสาวตถ เปนคน มงคง มทรพยมาก มสมบตมาก รกษาฝงโคของคฤหบคชออนาถบณฑกะ อย. นยวา นายนนทโคบาลกนน หลบหลกความบบคนแหงพระราชา ดวยความเปนคนเลยงโค อยางชฎลชอเกณยะ หลบหลกความบบคนแหง พระราชาดวยเพศบรรพชต รกษาขมทรพยของตนอย. เขาถอเอาปญจ- โครสตลอดกาลสมควรแกกาล (ตามกาหนดเวลา) มาสสานกของทาน อนาถบณฑกเศรษฐ พบพระศาสดา ฟงธรรมแลว ทลวงวอนพระศาสดา เพอตองการใหเสดจมาสทอยของตน.

พระศาสดาไปโปรดนายนนทะ พระศาสดา ทรงรอความแกกลาแหงญาณของเขาอย ไมเสดจ ไปแลว (ครน) ทรงทราบความทเขาเปนผมญาณแกกลาแลว วนหนง อนภกษสงฆหมใหญแวดลอมแลว เสดจจารกไปอย ทรงแวะจากหนทาง ประทบนงแลว ทโคนตนไมแหงใดแหงหนง ซงใกลสถานทอยของเขา


นายนนทะไปสสานกของพระศาสดา ถวายบงคมกระทาปฏสนถาร นมนตพระศาสดาแลว ไดถวายปญจโครสทานอนประณต แกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธานสน ๗ วน. ในวนท ๗ พระศาสดาทรงกระทา อนโมทนาเสรจแลว ตรสอนบพพกถาตางโดยทานกถาเปนตน ในเวลา จบกถา นายโคบาลกชอนนทะ ตงอยในโสดาปตตผล รบบาตรของพระ- ศาสดา ตามสงเสดจพระศาสดาไปไกล เมอพระศาสดารบสงใหกลบ ดวยพระดารสวา "อบาสก จงหยดเถด" ถวายบงคมพระศาสดากลบแลว. ลาดบนน นายพรานคนหนงไดแทงเขาใหตายแลว.

พวกภกษโทษพระศาสดาวาทาใหนายนนทะถกฆา พวกภกษผมาขางหลง เหนแลว จงไปกราบทลพระศาสดาวา " ขาแตพระองคผเจรญ นายโคบาลกชอนนทะ ถวายมหาทานตามสง เสดจแลวกลบไป ถกนายพรานฆาตายเสยแลว กเพราะความทพระองค เสดจมาแลวในทน. ถาวาพระองคจกมไดเสดจมาแลวไซร, ความตาย จกไมไดมแกเขาเลย."

จตทตงไวผดทาความฉบหายใหยงกวาเหตใด ๆ

พระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย เมอเรามากตาม มไดมา กตาม ชอวา อบายเปนเครองพนจากความตายของนายนนทะนน แม ผไปอยสทศใหญ ๔ สทศนอย ๔ ยอมไมม; ดวยวา จตเทานนซงตง ไวผดแลว อนเปนไปในภายในของสตวเหลาน ยอมทาความพนาศ ฉบหาย ทพวกโจร (หรอ) พวกคนจองเวรจะทา (ให) ไมไดดงน ตรสพระคาถานวา


๘. ทโส ทส ยนต กยรา เวร วา ปน เวรน มจฉาปณหต จตต ปาปโย น ตโต กเร "จตซงตงไวผดแลว พงทาเขา (บคคล) นน ใหเลวทรามยงกวาความพนาศฉบหาย ทโจรเหนโจร หรอคนจองเวรเหนคนจองเวรทา (แกกน) นน (เสยอก)."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน สองบทวา ทโส ทส แปลวา โจรเหนโจร. ศพทวา ทสวา เปนพระบาลทเหลอ (บณฑตพงเพมเขา). สองบทวา ยนต กยรา ความวา พงทาซงความพนาศฉบหาย นนใดแกโจรหรอคนจองเวรนน. ถงในบทท ๒ กมนยเชนเดยวกน. พระผมพระภาคเจาตรสเปนคาอธบายไวดงนวา "โจรผมกประทษ- รายตอมตรผหนง เมอผดในบตร ภรยา นา ไร ววและควายเปนตน ของโจรผหนง โจรผดตอโจรใด, เหนโจรแมนนซงผดอยในตนอยางนนนน แหละ, กหรอวาคนจองเวรเหนชนผผกเวรกนไวดวยเหตบางอยางนนแหละ ซงชอวา ผจองเวร, ชอวาพงทาความพนาศฉบหายอนใดแกโจรหรอคน ผจองเวรนน คอพงเบยดเบยนบตรและภรยาของโจรหรอคนจองเวรนน พงทาสงของตาง ๆ มนาเปนตนของโจร หรอของคนจองเวรนนใหฉบหาย หรอพงปลงซงโจรหรอคนจองเวรนนจากชวต เพราะความทตนเปนคน โหดราย คอเพราะความทตนเปนคนทารณ, จตชอวาตงไวผด เพราะ ความเปนจตตงไวผดในอกศลกรรมบถ ๑๐ พงทาใหเขาเลวทรามยงกวา


ความพนาศฉบหายนน คอทาบรษนนใหเปนผลามกกวาเหตนน; จรง อย โจรกด คนจองเวรกด มประการดงกลาวแลว พงยงทกขใหเกด หรอพงทาซงความสนไปแหงชวต แกโจรหรอแกคนจองเวร (ได ) ใน อตภาพนเทานน, สวนจตน ซงตงไวผดในอกศลกรรมบถทงหลาย ยอมยง บคคลใหถงความพนาศฉบหายในทฏฐธรรมบาง ซดไปในอบาย ๔ ยอม ไมใหยกศรษะขนไดในพนอตภาพบาง." ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน, เทศนามประโยชนแกมหาชนแลว. กกรรมทอบาสกไดทาไวในระหวางภพ พวกภกษมไดทลถาม, เพราะฉะนน (กรรมนน) พระศาสดาจงมไดตรสบอก ดงนแล. เรองนนทโคปาลกะ จบ.


๙. เรองพระโสไรยเถระ [๓๒] ขอความเบองตน พระศาสดายงพระธรรมเทศนานวา "น ต มาตา ปตา กรยา" เปนตน ซงตงขนในโสไรยนคร ใหจบลงในพระนครสาวตถ.

เศรษฐบตรกลบเพศเปนหญงแลวหลบหน เมอพระสมมาสมพทธเจา ประทบอยในกรงสาวตถ, ลกชาย ของโสไรยเศรษฐ ในโสไรยนคร นงบนยานนอยอนมความสขกบสหาย ผหนงออกไปจากนคร เพอประโยชนจะอาบนาดวยบรวารเปนอนมาก. ขณะนน พระมหากจจายนเถระ มความประสงคจะเขาไปสโสไรยนคร เพอบณฑบาต หมผาสงฆาฏภายนอกพระนคร. กสรระของพระเถระ มสเหมอนทองคา ลกชายของโสไรยเศรษฐ เหนทานแลว จงคดวา " สวยจรงหนอ พระเถระรปน ควรเปนภรยาของเรา, หรอสแหงสรระ ของภรยาของเรา พงเปนเหมอนสแหงสรระของพระเถระนน." ในขณะ สกวาเขาคดแลวเทานน เพศชายของเศรษฐบตรนน กหายไป, เพศหญง ไดปรากฏแลว. เขาละอายจงลงจากยานนอยหนไป. ชนใกลเคยงจาลก ชายเศรษฐนนไมได จงกลาววา "อะไรนน ๆ ?" แมนางกเดนไปส หนทางอนไปยงเมองตกกสลา.


พวกเพอนและพอแมออกตดตามแตไมพบ ฝายสหายของนาง แมเทยวคนหาขางโนนและขางน กไมไดพบ. ชนทงปวงอาบเสรจแลวไดกลบไปสเรอน; เมอชนทงหลายกลาวกนวา " เศรษฐบตรไปไหน ?" ชนทไปดวยจงตอบวา " พวกผมเขาใจวา " เขาจกอาบนากลบมาแลว." ขณะนน มารดาและบดาของเขาคนดในท นน ๆ เมอไมเหน จงรองไห ราพน ไดถวายภตเพอผตาย ดวยความ สาคญวา " ลกชายของเรา จกตายแลว."

นางเดนตามพวกเกวยนไปเมองตกกสลา นางเหนพวกเกวยนไปสเมองตกกสลาหมหนง จงเดนตดตามยาน- นอยไปขางหลง ๆ. ขณะนน พวกมนษยเหนนางแลว กลาววา "หลอน เดนตามขางหลง ๆ แหงยานนอยของพวกเรา (ทาไม ?) พวกเราไมรจก หลอนวา ' นางนเปนลกสาวของใคร ?' นางกลาววา " นาย พวกทาน จงขบยานนอยของตนไปเถด. ดฉนจกเดนไป," เมอเดนไป ๆ (เมอยเขา) ไดถอดแหวนสาหรบสวมนวมอใหแลว ใหทาโอกาสในยานนอยแหงหนง (เพอตน).

ไดเปนภรยาของลกชายเศรษฐในเมองนน พวกมนษย คดวา " ภรยาของลกชายเศรษฐของพวกเรา ใน กรงตกกสลา ยงไมม, เราทงหลายจกบอกแกทาน, บรรณาการใหญ (รางวลใหญ) จกมแกพวกเรา." พวกเขาไปแลว เรยนวา " นาย แกวคอหญง พวกผมไดนามาแลว เพอทาน." ลกชายเศรษฐนนไดฟง แลว ใหเรยกนางมา เหนนางเหมาะกบวยของตน มรปงามนาพงใจ


มความรกเกดขน จงไดกระทาไว (ใหเปนภรยา) ในเรอนของตน.

ชายอาจกลบเปนหญงและหญงอาจกลบเปนชายได จรงอย พวกผชาย ชอวาไมเคยกลบเปนผหญง หรอพวกผหญง ไมเคยกบเปนผชาย ยอมไมม. เพราะวา พวกผชายประพฤตลวงใน ภรยาทงหลายของชนอน ทากาละแลว ไหมในนรกสนแสนปเปนอนมาก เมอกลบมาสชาตมนษย ยอมถงภาวะเปนหญง สน ๑๐๐ อตภาพ ถง พระอานนทเถระ ผเปนอรยสาวก มบารมบาเพญมาแลวตงแสนกลป ทองเทยวอยในสงสาร ในอตภาพหนง ไดบงเกดในตระกลชางทอง ทาปรทารกรรมไหมในนรกแลว, ดวยผลกรรมทยงเหลอ ไดกลบมาเปน หญงบาเรอเทาแหงชายใน ๑๔ อตภาพ, ถงการถอนพช (เปนหมน ) ใน ๗ อตภาพ. สวนหญงทงหลาย ทาบญทงหลายมทานเปนตน คลาย ความพอใจในความเปนหญงกตงจตวา " บญของขาพเจาทงหลายน ขอจง เปนไปเพอกลบไดอตภาพเปนชาย" ทากาละแลว ยอมกลบไดอตภาพ เปนชาย. พวกหญง ทมผวดงเทวดา ยอมกลบไดอตภาพเปนชาย แม ดวยอานาจแหงการปรนนบตดในสามเหมอนกน. สวนลกชายเศรษฐน ยงจตใหเกดขนในพระเถระโดยไมแยบคาย จงกลบไดภาวะเปนหญงใน อตภาพนทนท.

นางคลอดบตร กครรภไดตงในทองของนาง เพราะอาศยการอยรวมกบลกชาย เศรษฐในตกกสลา. โดยกาลลวงไป ๑๐ เดอน นางไดบตร ในเวลาท บตรของนางเดนได กไดบตรแมอกคนหนง. โดยอาการอยางน บตร


ของนางจงม ๔ คน, คอบตรผอยในทอง ๒ คน บตรผเกดเพราะอาศยเธอ (ครงเปนชายอย ) ในโสไรยนคร ๒ คน.

นางไดพบกบเพอนเกแลวเลาเรองใหฟง ในกาลนน ลกชายเศรษฐผเปนสหายของนาง ( ออก) จาก โสไรยนครไปสกรงตกกสลาดวยเกวยน ๕๐๐ เลม นงบนยานนอยอนม ความสขเขาไปสพระนคร. ขณะนน นางเปดหนาตางบนพนปราสาท ชนบน ยนดระหวางถนนอย เหนสหายนน จาเขาไดแมนยา จงสง สาวใชใหไปเชญเขามาแลว ใหนงบนพนมคามาก ไดทาสกการะและ สมมานะอยางใหญโต. ขณะนน สหายนนกลาวกะนางวา " แมมหา- จาเรญ ในกาลกอนแตน ฉนไมเคยเหนนาง, กเมอเปนเชนน ไฉนนาง จงทาสกการะแกฉนใหญโต, นางรจกหรอ ?" นาง. จะ นาย ฉนรจก, ทานเปนชาวโสไรยนคร มใชหรอ ? สหาย. ถกละ แมมหาจาเรญ. นางไดถามถงความสขสบายของมารดาบดา ของภรยา ทงของลก ชายทงสอง สหายนอกนตอบวา " จะ แมมหาจาเรญ ชนเหลานน สบายด" แลวถามวา " แมมหาจาเรญ นางรจกชนเหลานนหรอ ?" นาง. จะ นาย ฉนรจก, ลกชายของทานเหลานนมคนหนง, เขาไปไหนเลา ? สหาย. แมมหาจาเรญ อยาไดพดถงเขาเลย; ฉนกบเขา วนหนง ไดนงในยานนอยอนมความสขออกไปเพออาบนา ไมทราบทไปของเขาเลย.


เทยวคนดขางโนนและขางน (ก) ไมพบเขา จงไดบอกแตมารดาและ บดา (ของเขา), แมมารดาและบดาทงสองนน ของเขา ไดรองไห คราครวญ ทากจอนควรทาแกคนผลวงลบไปแลว. นาง. ฉน คอเขานะ นาย. สหาย. แมมหาจาเรญ จงหลกไป. นางพดอะไร ? สหายของฉน ยอมงามเหมอนลกเทวดา, (ทง) เขาเปนผชาย (ดวย). นาง. ชางเถอะ นาย ฉน คอเขา. ขณะนน สหายจงถามนางวา " อนเรองนเปนอยางไร ?" นาง. วนนน เธอเหนพระมหากจจายนเถระผเปนเจาไหม ? สหาย. เหนจะ. นาง. ฉนเหนพระมหากจจายนะผเปนเจาแลว ไดคดวา ' สวย จรงหนอ พระเถระรปนควรเปนภรยาของเรา, หรอวาสแหงสรระของ ภรยาของเรา พงเปนเหมอนสแหงสรระของพระเถระนน,' ในขณะท ฉนคดแลวนนเอง เพศชายไดหายไป, เพศหญงปรากฏขน เมอเปน เชนน ฉนไมอาจบอกแกใครได ดวยความละอาย จงหนไปจากทนนมา ณ ทน นาย. สหาย. ตายจรง เธอทากรรมหนกแลว, เหตไร เธอจงไมบอก แกฉนเลา ? เออ กเธอใหพระเถระอดโทษแลวหรอ ? นาง. ยงไมใหทานอดโทษเลย นาย, กเธอรหรอ ? พระเถระ อย ณ ทไหน ? สหาย. ทานอาศยนครนแหละอย. นาง. หากวา ทานเทยวบณฑบาต พงมาในทนไซร, ฉนพง


ถวายภกษาหารแกพระผเปนเจาของฉน . สหาย. ถากระนน ขอเธอจงรบทาสกการะไว, ฉนจกยงพระ- ผเปนเจาของเราใหอดโทษ.

นางขอขมาพระมหากจจายนเถระ เธอไปสทอยของพระเถระ ไหวแลว นง ณ ทควรสวนหนงแลว เรยนวา " ทานขอรบ พรงน นมนตทานรบภกษาของกระผม." พระเถระ. เศรษฐบตร ทานเปนแขกมใชหรอ ? เศรษฐบตร. ทานขอรบ ขอทานอยาไดถามความทกระผมเปนแขก เลย, พรงน ขอนมนตทานรบภกษาของกระผมเถด. พระเถระ รบนมนตแลว. สกการะเปนอนมาก เขาไดตระเตรยม ไวแมในเรอนเพอพระเถระ. วนรงขน พระเถระไดไปสประตเรอน. ขณะนน เศรษฐบตรนมนตทานใหนงแลว องคาส (เลยงด) ดวยอาหาร ประณต พาหญงนนมาแลว ใหหมอบลงทใกลเทาของพระเถระ เรยนวา " ทานขอรบ ขอทานจงอดโทษแกหญงผสหายของกระผม (ดวย)." พระเถระ. อะไรกนน ? เศรษฐบตร. ขาแตทานผเจรญ ในกาลกอน คนผนไดเปนสหาย ทรกของกระผม พบทานแลว ไดคดชออยางนน; เมอเปนเชนนน เพศชายของเขาไดหายไป, เพศหญงไดปรากฏแลว: ขอทานจงอดโทษ เถด ทานผเจรญ. พระเถระ. ถากระนน เธอจงลกขน, ฉนอดโทษใหแกเธอ.


เขากลบเพศเปนชายแลวบวชไดบรรลอรหตผล

พอพระเถระ เอยปากวา "ฉนอดโทษให" เทานน เพศหญง ไดหายไป, เพศชายไดปรากฏแลว. เมอเพศชาย พอกลบปรากฏขนเทานน. เศรษฐบตรในกรงตกกสลา ไดกลาวกะเธอวา " สหายผรวมทกข เดกชาย ๒ คนนเปนลกของเรา แมทงสองแท เพราะเปนผอยในทองของเธอ (และ) เพราะเปนผอาศย ฉนเกด, เราทงสองจกอยในนครนแหละ, เธออยาวนวายไปเลย." โสไรยเศรษฐบตร พดวา " ผรวมทกข ฉนถงอาการอนแปลก คอ เดมเปนผชาย แลวถงความเปนผหญงอก แลวยงกลบเปนผชาย ไดอก โดยอตภาพเดยว (เทานน); ครงกอน บตร ๒ คนอาศยฉน เกดขน, เดยวน บตร ๒ คนคลอดจากทองฉน; เธออยาทาความสาคญวา ' ฉนนนถงอาการอนแปลก โดยอตภาพเดยว จกอยในเรอนตอไปอก, ฉนจกบวชในสานกแหงพระผเปนเจาของเรา เดก ๒ คนน จงเปนภาระ ของเธอ, เธออยาเลนเลอในเดก ๒ คนน" ดงนแลว จบบตรทง ๒ ลบ (หลง) แลว มอบใหแกบดา ออกไปบวชในสานกพระเถระ, ฝาย พระเถระ ใหเธอบรรพชาอปสมบทเสรจแลว พาเทยวจารกไป ไดไปถง เมองสาวตถโดยลาดบ. นามของทานไดมวา " โสไรยเถระ." ชาวชนบท รเรองนนแลว พากนแตกตนอลหมานเขาไปถามวา "ไดยนวา เรองเปนจรงอยางนนหรอ ? พระผเปนเจา." พระโสไรยะ. เปนจรง ผมอาย. ชาวชนบท. ทานผเจรญ ชอวาเหตแมเชนนมได (เทยวหรอ ?); เขาลอกนวา "บตร ๒ คนเกดในทองของทาน, บตร ๒ คน


อาศยทานเกด" บรรดาบตร ๒ จาพวกนน ทานมความสเนหามากใน จาพวกไหน ? พระโสไรยะ. ในจาพวกบตรผอยในทอง ผมอาย. ชนผมาแลว ๆ กถามอยอยางนนนนแหละเสมอไป. พระเถระ บอกแลวบอกเลาวา " มความสเนหาในจาพวกบตรผอยในทองนนแหละ มาก." เมอราคาญใจจงนงแตคนเดยว ยนแตคนเดยว. ทานเขาถงความ เปนคนเดยวอยางน เรมตงความสนและความเสอมในอตภาพ บรรล พระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลายแลว. ตอมา พวกชนผมาแลว ๆ ถามทานวา " ทานผเจรญ ไดยนวา เหตชออยางนไดมแลว จรงหรอ ?" พระโสไรยะ. จรง ผมอาย. พวกชน. ทานมความสเนหามากในบตรจาพวกไหน ? พระโสไรยะ. ขนชอวาความสเนหาในบตรคนไหน ๆ ของเรา ยอมไมม. ภกษทงหลาย กราบทลพระศาสดาวา " ภกษรปนพดไมจรง ในวนกอน ๆ พดวา ' มความสเนหาในบตรผอยในทองมาก ' เดยวน พดวา ' ความสเนหาในบตรคนไหน ๆ ของเราไมม,' ยอมพยากรณ พระอรหตผล พระเจาขา."

จตทตงไวชอบดยงกวาเหตใด ๆ พระศาสดา ตรสวา ภกษทงหลาย บตรของเราพยากรณ อรหตผลหามได, (เพราะวา) ตงแตเวลาทบตรของเรา เหนมรรค-


ทสนะ๑ดวยจตทตงไวชอบแลว ความสเนหาในบตรไหน ๆ ไมเกดเลย, จตเทานน ซงเปนไปในภายในของสตวเหลาน ยอมใหสมบตทมารดาบดา ไมอาจทาใหได" ดงนแลว จงตรสพระคาถานวา ๙. น ต มาตา ปตา กรยา อเ วาป จ าตกา สมมาปณหต จตต เสยยโส น ตโต กเร. "มารดาบดา กหรอวาญาตเหลาอน ไมพงทา เหตนน (ใหได), (แต) จตอนตงไวชอบแลว พงทาเขาใหประเสรฐกวาเหตนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา น ต ความวา มารดาบดา (และ) ญาตเหลาอน ไมทาเหตนนไดเลย. บทวา สมมาปณหต คอ ชอวา ตงไวชอบแลว เพราะความ เปนธรรมชาตตงไวชอบในกศลกรรมบถ ๑๐. บาทพระคาถาวา เสยยโส น ตโต กเร. ความวา พงทา คอยอมทาเขาใหประเสรฐวา คอเลศกวา ไดแกใหยงกวาเหตนน. จรงอย มารดาบดา เมอจะใหทรพยแกบตรทงหลาย ยอมอาจให ทรพยสาหรบไมตองทาการงานแลวเลยงชพโดยสบาย ในอตภาพเดยว เทานน, ถงมารดาบดาของนางวสาขา ผมทรพยมากมายถงขนาด มโภคะ มากมาย ไดใหทรพยสาหรบเลยงชพโดยสบายแกนาง ในอตภาพเดยว ๑. บาลบางแหงวา มตตสส ทฏกาลโต แตกาลเหนมรรค.


เทานน, กอนธรรมดามารดาบดา ทจะสามารถใหสรคอความเปนพระเจา จกรพรรดในทวปทงส ยอมไมมแกบตรทงหลาย. จะปวยกลาวไปไย (ถงมารดาบดาผทสามารถให) ทพยสมบตหรอสมบตมปฐมฌานเปนตน (จกมเลา), ในการใหโลกตรสมบต ไมตองกลาวถงเลย. แตวาจตท ตงไวชอบแลว ยอมอาจใหสมบตนแมทงหมดได, เพราะฉะนน พระผม- ภาคเจาจงตรสวา "เสยยโส น ตโต กเร." ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน. เทศนาไดเปนประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองพระโสไรยเถระ จบ. จตตวรรควรรณนา จบ วรรคท ๓ จบ

Documents

Tri91 40+ขุททกนิกาย+คาถาธรรมบท+เล่ม+๑+ภาค+๒+ตอน+๑