Download pdf - Ho bieu chanh tinh mong

T nh m ng 1 www.hobieuchanh.com

1

T nh m ngH Bi u Chánh

(1)

D c theo mé sông t Tân-An qua M -Tho, nhà c t liên ti p, cây tr ng giao nhành,ng i l ng i thuy n i qua ó ai c ng khen là ch dân c trù m t. Cách ít n m tr c, ch Tân-An, do theo quan l i d a mé sông y, vô ch ng vài ngàn th c thì th y có m ttòa nhà ngói c ba c n hai chái, n n úc, c a cu n, vách g ch, c t gõ. Nhà c t day c axu ng mé sông, tr c c a ki ng v t th : nào là v n-niên-tùng, nào là bá-tr c-di p, nàolà bùm-s m, nào là càng-th ng, nào là th y-tiên, nào là kim-quít. Hai bên ng vô c al i có m y b n bông lan, bông hu , v n-th , m ng-gà, inh l n, sao-nháy. Bên chái trêncó m y n c tr u vàng sum-sê, gió th i lá òng a khoe màu t i m t. Phía chái trên cóchu ng b -câu s n , mà vì m a sa n ng táp làm phai l t màu son. sau nhà l n thì cóm t cái nhà ngói nh ba c n song ch a và n u n ng. Còn t ó ra phía sau n a thìlà m t kho nh v n l n g n n a m u, chung-quanh tr ng m y hàng d a, cây cong-vòng,cây suông u t, bu ng sai, tàu x , xem r t u-nhàn. Trong v n thì x m ng nh cái d c,cái ngang, r i trên m y li p tr ng chu i l n v i cau, chu i nh y con bùm-sùm, cau ngayhàng th ng r ng.

Nhà n y nhà c a quan Ph Phan-h u-Ti n. Quan Ph qua i ã h n 6 n m r i,không có con trai, l i m t a con gái, n m nay ã 19 tu i, tên là Phan-y n-Tuy t, màng i ta th ng kêu là cô hai Tuy t, h h v i bà Ph . Quan Ph Ti n là ng i g c-gác

Bà-r a nh ng mà lúc ngài còn sanh ti n, ngài giúp vi c cho nhà n c có nhi u t nh vàt i ch nào ngài c ng lâu n m, nên ngài coi m y ch y nh quê quán c a ngài, b i v yít ai bi t ch c ngài sinh tr ng t i x nào. Lúc ngài già y u ngài ngh nhà không có contrai, có nuôi m t a cháu kêu bà Ph b ng dì, cho i h c ã thành thân r i, không c nph i lao tâm nh c trí chi n a, nên ngài xin h i h u r i mua kho nh v n n y c t nhà mà ng an h ng thanh nhàn.

T ngày quan Ph qua i, thì bà Ph vào ra qu nh-qu , bu n lòng xót d nênkhông lo d n d p nhà c a cho l m. Ngoài ngõ tuy có b c thêm m t cái c u thang xu ng sông cho d , song ki ng v t không ai u n nhành c t lá, nên cây lên t nhiên coikhông p nh x a. Trong nhà thì gh bàn t ván óng cây ã t t, mà ki u c ng lanh,song ít hay lau chùi nên coi không còn n c bóng.

Bà Ph không giàu, mà quan Ph qua i r i, bà tom góp ti n b c mua c m ts ru ng K -S n huê l i m i n m góp c m t ngàn gi , nh p v i huê-l i cây tráitrong v n c vài tr m ng b c n a, thì m con n xài không h t.

Ti t tháng ch p, tr i chi u mát m , sông n c d y y. Cô hai Tuy t n c m r im i l n b c ra ngoài c u thang ng i mà h ng gió. Cô m c m t cái áo bà-ba l c-so ntr ng, m i gi t i nên l n x p còn ràng-ràng; m c m t cái qu n lãnh en tuy c song láng


2

m t coi c ng nh qu n m i. D i chân có mang m t ôi dép quai en, mà trên quai l icó k t bông màu h ng. Cô là m t ng i con gái vóc v a v a không l n mà c ng khôngnh , không m p lung mà c ng không m quá; ã v y mà cô nh x ng nên t ng i y ui u; thu nay cô thêu thùa may vá, ho c vi t th , ho c c sách mà thôi, ch không n un ng, không làm công vi c trong nhà, không dan n ng, không d m m a, nên n c da côtr ng mà l i trong bóng. Cô không g u nên tóc x p x i hai bên bàn tang, mà cónhi u s i gió th i ngã xu ng t i gò má, làm cho cô m t lát ph i l y tay mà vu t lên, lòicái m t sáng r , l i thêm ôi bông h t xoàn chi u ánh sáng m t tr i chi u ch p nhoánghai bên trái tai. M i l n cô vu t tóc thì th y m y ngón tay cô nh mà l i dài, còn bàn tayd u nhi u, c m tay no tròn, chi c ng bánh ú eo khít-r t. Cô m c áo không có bâu,nên bày tr n cái c tr ng trong, l i có s i dây chuy n nh vòng theo coi thi t là p. Cô

ng trên c u mà ngó b y cá lòng-tong n b t n c, gió th i ng qu n ph t-ph lòi haibàn chân ra ngón nh xíu, gót lòm, trên bàn chân th t vung líp luôn t i m t cá.

Thuy n chèo ngang ai th y cô ng trên c u c ng u dòm ngó, nh ng mà côkhông dè cái s c c a cô n n i làm cho ng i nghiêng tròng, b i v y cô ng ch i tnhiên, l m t nh li ng cá lòng-tong ã thèm, r i nh n c mi ng xu ng sông cho cálìm-kìm n i lên h p b t.

M t tr i l n m t r i, cô hai Tuy t m i l n b c tr vô nhà. Cô qua kh i c a ngõth y m t b i hu tr bông bay mùi th m tho, khoe màu tr ng nõn, cô ng l i cúi m txu ng r i c m m t c ng, k ngang l m i mà h i. Nhánh bông hu k g n gò má, m yngón tay c a cô coi c ng nh bông búp, còn n c da m t c a cô coi c ng không kémmàu m y bông ã n chút nào.

Có m t con ki n hôi trong nhánh bông bò qua ngang gò má, làm cho cô nh t nênph i l y tay mà ph i; song cô d u-dàng quá, nên con ki n không ch t, l i leo qua tay cômà bò. Cô chúm-chím c i bày hai hàm r ng tr ng trong, r i nhè nh k bàn tay g n láhu cho con ki n bò i, ch cô không n gi t.

Cô còn ng xem hoa, b ng th y th ng Qu i, là a , qu t l a t èn trongnhà. Cô b c vô th y bà Ph ng n m trên ván mà qu t h i, cô m i h i:

- Tr i mát quá, sao chi u nay má không ra ngoài mé sông mà ch i, má?

- T h i tr a n bây gi sao nó n ng u quá. Con a ve d u m ng1 cho mám t chút con.

- Cô hai Tuy t l i gh n tr u ki m ve d u m ng em a cho bà Ph , r i ng i l im t bên, r tay r trán và h i r ng:

- Má có dún mình2 hay không?

- Không.

1 (ti ng Pháp) menthe, m t lo i d u gió2 nhún mình, khom l ng chào, t ý khiêm nh ng


3

- T i h i tr a má ra sau v n coi b y tr b cau nên chói n ng mà nh c u óch gì. Tr a n ng má ng có i nh v y n a nghe không má.

- T i nó nh c u thì nó nh c, ch ph i t i i ra v n hay sao. Hôm tr c anh banó bi u con làm cho nó m t ch c kh n h m i, con làm ã r i hay ch a? Nó nóib a nào ây nó qua a. Nh con làm ch a r i thì làm ri t i, ng nó qua acho nó.

- Con làm c 8 cái r i. Anh ó nh làm r n quá! Có v mà sao không bi u vnó làm cho mà dùng, i m n ng i ta.

- Con nói sao v y? B i ch ba con không bi t làm, nên th ng nó m i m n conch .

- Ai bi u nh c i v v ng nh v y làm chi.

- Nó v ng mà nó có nhi u ti n, i nay h có ti n thì h n, ch c n gì khéo v ng,con.

- Có ti n nhi u mà nh v y ai thèm. N y má, anh ba nh l ch-s trai quá ch ,không bi t t i sao h i ó nh c i ch ba chi v y, coi k quá, má há? Ch m p ú,c p m t b ng xiên b ng nai, mà v n nói nghe c t ng n, anh ba nh th ng sao

c không bi t.

- C i v c n gì nhan s c, con.

- Lúc nh nói v , con m c i h c trên nhà tr ng, ch ph i con nhà con c n; thi ugì con gái hay sao mà l a v nh v y.

- Con ng nói t m b y, ch ba con nó hay c nó phi n.

- N y má, h i tr c ba v i má ng c i v cho nh, hay là nh l a m t mình nhv y má?

- H i ó nó h c ã thi l y b ng c p, r i dì v i d ng con khu t i, má v i ba conth y nó côi-cút t i nghi p m i nuôi nó cho nó h c ng thành thân v i ng i ta.Ch ng nó ra tr ng r i ba con m i lo cho nó vô làm thông-ngôn Tòa, r i ixu ng M -tho.

- H i ó con còn nh quá nên không bi t.

- , h i ó con m i c tám chín tu i.

- Con nh nh i h c h bãi tr ng nh v thì nh em hình v cho con, conth ng nh l m. H i ó mình trên Biên-Hòa, ph i hay không má?

- .

- nh làm thông ngôn M -Tho r i nh m i ng3 ch ó ph i hay không.

3 g p


4

- . Nó làm vi c có th i, quan yêu dân chu ng, mà nó l i khá trai, th y CaiT ng B n Tranh th y nó th y th ng, th y m i nó vô nhà ch i ôi ba l n r ith y tính g con cho nó. Nó th y th y giàu có l n, huê-l i n g n 20 ngàn gi ,mà có m t mình ch ba con ó mà thôi, ch không có con trai, nó mu n ngng c ch ba con có hèn a4 m t chút nên nó d c-d c trót h n m t n m khôngch u i nói. Sau má nghe má r y nó, má nói ng i ta giàu l n, v nhà ó c ngnh chu t r t h g o, không n n già c ng không h t c a, d i gì mà khôngch u; nó nghe nói ph i nó m i ch u i nói, r i ba con v i má ng c i cho nóa. Nó nghe l i má bây gi ph i sung s ng t m thân hay không? C i v có ít

tháng thì th y Cai bi u xin thôi v v i th y. Th y góa v nên th y giao chìakhóa t s t cho v ch ng nó c m. Nó v B n-Tranh làm làng ch i ít n m r i làmH i- ng a-h t. Cha v làm Cai-t ng, chàng r làm H i- ng, nhà có ghe h u,có xe ng a, có xe h i, sang tr ng bi t ch ng nào.

- Lúc n con nghe nh nói v i má, nh tính tranh c H i- ng qu n-h t, r i saoêm, không nghe nói t i chuy n ó n a v y má?

- Nó mu n làm H i- ng qu n-h t l m, song th y Cai th y c n, th y nói r ngtranh c ph i t n m t ôi muôn ng b c, mà làm có 4 n m r i mãn khóa khôngích l i gì. Th y m i tính v i nó h th y xin h u trí r i thì nó ra làm th cho th y;c Cai-t ng bây gi không ai giành l i nó, b i vì nó gi i ch Tây, mà l i giàul n, trong t ng có ai mà theo k p nó. Hôm tr c nó qua nó nói th y Cai s a-so nxin h u trí ch c trong ít tháng n a ây nó lên Cai-t ng r i.

- H ! Ch giàu thì giàu ch trong b ng nh có vui s ng gì âu, má.

- Sao v y?

- V y ch hôm tr c th ng Qu i i qua b n nó v nó nói chuy n l i má khôngnghe hay sao?

- Nói chuy n gì?

- Nó nói ch ba h n-hào l m, nói v i nh c ng nh nói v i y t , t s m m i nt i m ng nh luôn luôn, h nh c l i ch nói nh là n ch c. Giàu mà thô-t cquá nh v y, d u vào ó h t vàng c ng không ai thèm.

- Th ng Qu i nó n t m b y, sao con không r y nó, l i tin l i nó nói làm gì. sáng mai tao h i l i nó r i nó coi tao.

Cô hai Tuy t th y m có s c gi n thì c i và nói r ng:

- Con t chuy n nói ch i, ch không ph i th ng Qu i nói âu má. Má ng r ynó t i nghi p.

- , có l con bày t, ch th ng Qu i nào mà dám nói láo nh v y.

4 thô k ch, không p


5

Cô hai Tuy t vào trong bu ng l y qu may ra, r i em èn trên ván ng i mà rútkh n h m i. Bà Ph n m ngó con m t h i r i ngh th m trong trí r ng: con mình l n r i,th nào c ng ph i lo mà g nó l y ch ng. Cha ch , mà g nó l y ch ng r i ai v i mình.Tuy hai n m nay nó thôi h c v nhà thì không mà ch i, có siêng thì nó rút kh n, thêugiày mà dùng, ho c nó c truy n cho mình nghe, ch n u c m, n u n c, ho c d n d ptrong nhà có tôi t , mình không cho nó làm. B i v y nó nhà c ng không l i ích chi.Song có m con h h m i kh i bu n, n u nó l y ch ng ch c là mình bu n l m. Ch chicó th ng nào ch u c i r i v ây v i mình thì mình kh i lo. Mà mình có c a n màthôi, ch không ph i giàu muôn h chi ây mà tính nuôi r . N u mình ki m m y a m -côi nghèo kh mình g cho nó thì có l mình ép v ch ng nó ph i ây v i mình c.Ng t vì m y a m -côi nghèo kh n u nó h c gi i thì nó mong ki m v cho thi t giàu,r i v ch ng nó d t nhau i làm vi c quan húng-hính ch i cho sung-s ng; mình khônggiàu nó ã không thèm nói con mình, có âu nó ch u theo bên v . Ho c là m y a cóh c lam nham, n u mình kêu mà g thì ch c nó ch u, ng t con mình v n nói d u-dàng, i

ng y u- i u, thêu thùa ã gi i, mà ch ngh a c ng thông, không l có con nh v y màmình em g nó cho a h c d . Ví d u mình có g b ng i n a, s con mình nó c ngkhông ch u âu. Khó, khó l m! Ch chi có con ai thi t nhà giàu l n mà i nói nó, thìmình g ph t cho r nh. Thà g cho nhà giàu.

Bà Ph ng suy ngh n ó, b ng nghe cô hai Tuy t nói:

- Má n y, hôm tr c con i Sài-gòn v i má con có g p ch Nhan, ch nói ch cóch ng r i, ch ng ch làm th y-thông gì ó không bi t.

- Ch Nhan nào?

- Ch Nhan là b n h c c a con. Ch là con th y Cai-t ng gì d i C n-Th ókhông bi t. H i con còn i h c có m t l n má i th m, má g p ch r i má khench mi ng nói có duyên ó, má nh hay không?

- Lâu quá má nh c âu.

- Ch en mà lùn bân, ch x u quá, duy c cái l mi ng. H ! V y mà c l ych ng làm th y-thông th y-ký c ng khá quá.

Cô hai Tuy t nói t i ó mi ng chúm-chím c i, r i cúi xu ng mà may kh n.

Cách ít ngày có cô ba H ng Sài Gòn i bán h t xoàn, cô quen v i bà Ph Ti n,nên nhân d p xu ng Tân-An cô m i m n xe vô nhà th m bà Ph . Cô n y tu i quá 40,lanh l i b t thi p l m, l i vì cô i cùng các t nh mà bán bông tai, cà-rá, nên cô quen bi tnhi u ng i. V a b c vô t i c a ngõ thì cô kêu om-sòm mà h i r ng: Ph i nhà ch Ph ây hay không? Có khách Sài Gòn xu ng th m ây nè .

Bà Ph ng i trong nhà nghe h i vang-rân ngoài c a, không bi t là ai, nên l t tch y ra. Bà th y cô ba H ng thì bà m ng quá nên h i:

- Cha ch ! Tôi v n t c quê mùa, khách Sài Gòn nào mà tìm t i ây v y?


6

- Sài Gòn ng i ta i n nem Th c, i coi hát c i-l ng ã thèm r i, bây ging i ta thèm d a xiêm, thèm chu i ph i khô, nên ng i ta tìm t i ây xin n,ch cho n hay không?

Hai ng i c i v i nhau, r i d t nhau vô nhà. Cô ba H ng m i h i:

- Ch làm gi ng gì mà m y tháng nay ch không lên Sài Gòn ch i v y ch Ph ?X a rày ch m nh gi i th nào?

- Tôi không au mà c ng không m nh cho l m. Tôi có t t h ít b a thì n ng um t l n, nên ít mu n i âu.

- T i ch nhà hoài, trí tù-tún nên ch au nh v y ch gì. Ph i ch i ch i nh tôiv y thì ch có au âu.

- Cô xu ng d i n y ch i hay là có chuy n chi?

- Tôi i Tân-An có vi c, tôi nh ch quá nên tôi ch y vô ây th m ch m t lát.

- Cám n cô quá! Hai a nh cô bây gi làm vi c âu?

- Th ng l n làm thông-ngôn d i B c-Liêu còn th ng nh bây gi nó b hãng s t,m i vô s Tr ng-Ti n hôm u tháng t i nay.

- Hai a có con r i h t há?

- Th ng l n có hai a con, còn th ng nh ch a có.

Cô hai Tuy t n m trong phòng mà xem truy n, nghe có khách l t t c t tr u, b acau r i b ng ra. Cô chào h i cô ba H ng r i vô c a bu ng ng h i ch chín H u, làng i i ch n u n n u n c ri t ng ch m t bình trà ngon mà ãi khách. Cô baH ng th y Y n-Tuy t thì ngó trân trân r i nói v i bà Ph r ng:

- Con cháu n m nay ã tr ng n há? Ch có nh g nó cho ch nào ch a v y chPh ?

- ng khu t r i, tôi còn có m t mình nó h h hôm s m cho vui, n u g ch ng thìch c là bu n l m, nên tôi ch a mu n g .

- Con nó ã l n r i, mình ph i tính ôi b n cho nó ch . N y ch , ch tôi ki mch tôi làm mai cho cháu nhé. Tôi làm mai d l m; tôi không òi n m b y cái

u heo âu mà s . bên B n-tre có m t th y Cai giàu quá. Hôm tr c tôixu ng bán cho v ch ng th y m t b cà-rá m t ngàn b y, tôi ch i hai b a th yv ch ng th y thi t là ng i t t . Th y m i g a con gái l n l y ch ng, chó c ng giàu d ! Th y còn th ng con trai n m nay l i 20, 21 tu i mà ch a có v ,

ch ch u thì tôi làm mai giùm cho cháu.

Cô hai Tuy t ng trong c a bu ng nghe hai bà nói chuy n t i ó thì m c c , nênb qua phòng bên mà n m. Mà b ván ch hai bà ng i nói chuy n thì cách phòng có m tt m vách ván mà thôi, nên ngoài nói chuy n gì thì cô n m trong u nghe h t. Bà Ph


7

nghe cô ba H ng nói mu n làm mai con th y Cai bên B n-Tre cho con mình, mà th yCai y nhà giàu có l n, thì bà l y tr u têm và c i, coi b suy ngh l m. Cách m t h i bàm i h i:

- V y ch th ng ó h c hành có b ng-c p gì hay không?

- Cha ch ! Vi c ó tôi không hi u a. Mà tôi coi b c u ta là con nhà giàu l n,ch c là c u ta h c s -sài, bi t ít ch r i v nhà, ch không b ng ng i ta. Ý!Mà c u ta m m m ng l m, trình th a d m d i ch không ph i dút dát nh m yc u công-t b t v y âu.

- Theo ý tôi h ch nào ph i thì tôi g , không c n giàu nghèo, không c n h c gi id . Ng t con nh tôi ý nó chê m y ng i h c không có b ng-c p, mà ch ó l ixa quá, s nó không b ng lòng.

- N u ch không ch u ch ó tôi l a cho ch m t chàng r úng m c ngch ng già y u ch nh c y cho c kìa, ch th bá-v , di n b hình coi lángbóng, nói l mi ng nghe l p-b p, mà không nên thân, thì g làm chi.

Cô ba H ng th m ch i trót gi r i mu n t ng tr ra ch Tân-An i xe l a màv . Bà Ph c m quá nên cô ph i l i dùng m t b a c m. Cô hai Tuy t m c c nên khôngch u ra n c m, mà ch ng khách v cô c ng không ra a khách.


8

(2)

Con gái n 18, 19 tu i, tuy m c c không nói ra ch ai c ng lo th m tính lén vi ctóc t tr m n m. Cô hai Tuy t là con nhà quan, s c ã p mà h c c ng nhi u, l i thônghi u vi c i, th y xa nghe r ng, b i v y nhi u êm cô n m trong phòng, canh khuyav ng-v , r i ho c tr i m a r -r , ho c gió th i lao-xao, nhìn bóng, ngó èn, có lúc côc ng suy ngh n duyên n . Tuy v y mà cô suy ngh thì có suy ngh , song trong trí côth ng l n-x n, cô ch ng h có t ng-t ng hình vóc c a ng i ch ng là th nào. Hômnay cô n m nghe cô ba H ng tr ng c nh gia- ình c a nhà ch ng, l i t tánh n t c a chútrai s làm ng i ch ng c a cô n a, thì cô l y làm m c c , cô tính bít l tai không thèmnghe, mà ch ng hi u vì c nào cô l i c lóng tai nghe hoài, b i v y hai bà nói chuy n v inhau cô nghe ch ng sót l i nào h t.

êm y Y n-Tuy t i ng s m, mà vào phòng cô n m l n qua tr l i hoài, nh mhai con m t mà không ng c. ng h gõ 10 gi , bà Ph và tôi t trong nhà u ngh t. Cô ta n m im-lìm m t lát nghe d i sông có ti ng ghe chèo s t-s t. Cô ta m i nh t ichuy n cô ba H ng nói h i s m m i. Trong trí cô tr nh cái nhà c a th y Cai-t ng bênB n-Tre, r i cô t ng-t ng luôn hình-d ng c a con th y Cai n a. Cô th y m t cái nhàngói l n mà c , c t th p-th p, trong nhà t i hù, trên ván óng b i, d i g ch s n bùn, nhà sau treo nia treo thúng cùng vách, ngoài hè rác-r n d -dáy, v n l n mà c m c y,sân r ng mà bông hoa còi-c c h t.

Cô l i th y con trai th y Cai tóc cúp ma-ní, m c áo l c-so n tr ng qu n lãnh en,chân mang gu c, ng i nói chuy n v i H ng ch c làng r i ra nhà sau ng n chu i. Côtr nh c nh, tr nh ng i r i r i thì trong lòng cô l nh ng t, ch ng có ý mu n vào cái nhàó chút nào. Cô m i c th m ch chi cô có m t ng i ch ng ch ng c n giàu c ng ch ngc n h c siêu-qu n xu t chúng làm gì, mi n là có b ng-c p làm vi c nhà n c, qu n áooan-trang, ng i g n-gh , nói-n ng b t-thi p, nhà-c a s ch s , ch ng i làm vi c

mình nhà thêu kh n ho c c truy n mà ch , ch ng ch ng v mình nói chuy n vui-vcho ch ng nghe, c nh v y thì mình m i v a lòng p ý. Cô tính t i ngh lui r i n mmòn m i nên ng quên h i nào không hay.

Qua tu n sau bà Ph th y T t ã g n t i nên d t con i Sài Gòn ng mua chútnh v mà n T t. Nh n d p y m con d t nhau ghé th m cô ba H ng. Cô ba H ng

ti p r c r t h u, r i nói v i bà Ph r ng: Tôi th y cháu tôi th ng quá, nên h m nay tôiv tôi th ng tính l a ch x ng áng mà làm mai. Hôm qua có c-công D ng l i nhàch i v i con tôi; tôi nghe nói ông ch a có v , mà tôi nh m b c ng khá, nên tôi tính làmmai giùm cho ông. Té ra tôi m i m h i thì ông h i v y ch nhà ch giàu mà gia-tài cch ng bao nhiêu? Tôi nói ch n, ch không giàu. Ông nghe nh v y ông tr môi nóiông ch a mu n c i v . Ch ngh coi, i nay h ham c a quá, mi n là ti n b c nhi u thìthôi, h không c n c h nh gì h t . Bà Ph c i r i t mà v cho k p xe.


9

Bà Ph v i cô hai Tuy t v n nhà thì th y th y H i ng Lê-tr ng-Xuân n m nhà mà ch . Lê-tr ng-Xuân là cháu kêu bà Ph b ng dì ru t, r c a Cai-t ng bên B n-Tranh. B i anh ta m -côi s m nh có quan Ph nuôi cho i h c r i sau l i ng c i vcho n a, nên t ngày quan Ph h i h u v Tân-An thì anh ta qua l i th m vi ngth ng, mà t ngày quan Ph khu t r i, anh ta th y dì có m t mình qu nh-qu anh tal i qua th m th ng h n n a. Bà Ph b c vô nhà ngó th y li n h i r ng:

- a! Cháu qua h i nào mà n m ó?

- Th a, tôi qua h i tr a.

- Cháu i xe h i hay là xe ng a?

- Th a, tôi i xe l a.

Cô hai Tuy t nghe nói i xe l a thì c i mà h i r ng:

- Xe h i anh h r i hay sao? Hay là t i ch ba không cho phép nên không dám ixe h i?

- Em kêu ng o hoài! T i anh mu n qua ch i vài b a nên anh i xe l a ch .

- Á! T i v y hay sao.

Cô hai Tuy t c i r i h i th ng Qu i ra ngoài xe l y m i mua trên Sài Gòn ómà ôm vô nhà. Cô r a m t thay áo r i m i l y ch c kh n h -m i cô ã làm r i mà acho Tr ng-Xuân. Tr ng-Xuân tuy mi ng khen may khéo và cám n, song m t khôngmu n ngó m y cái kh n cho l m. Anh ta ng i c ngó ra ngoài sân hoài, bà Ph có h ivi c chi thì tr l i v n t t ph t cho r i, coi b bu n không mu n nói chuy n, ch khôngph i b i-buôi nh x a nay v y.

T i l i n c m r i bà Ph ng i b ván bên nây n tr u, cô hai Tuy t ng i gh gi amà ch i; còn Tr ng-Xuân thì n m b ván bên kia mà hút thu c. Tr ng-Xuân c n mgát tay qua trán l ng-thinh hoài, hút v a h t i u thu c n y r i thì qu t h p-qu t mà tqua i u khác. Bà Ph xem ý cháu bu n nên ki m chuy n mà h i r ng:

- Cháu qua th m dì hay là có chuy n chi?

- D , qua th m ch có chuy n chi âu.

- Hôm tr c cháu nói th y Cai mu n tính xin h u trí ng ch c l i cho cháu,v y mà ã vô n r i hay ch a?

- Th a, vô n r i.

- Th thì trong ít ngày n a cháu làm T ng r i.

- Th a, bây gi tôi h t mu n.

- a, sao v y?


10

Tr ng-Xuân n m l ng-thinh không tr l i. Bà Ph n tr u ng x a thu c, li nd ng tay l i mà ngó Tr ng-Xuân, có ý trông coi anh ta nói t i c nào mà anh ta h tmu n làm T ng. Y n-Tuy t ng i, tay r cái èn mà nghe chuy n, th y v y c ng day m tngó Tr ng-Xuân. Cách m t h i Tr ng-Xuân ng i d y, i l i gh gi a ng i ngang m tY n-Tuy t, l y thu c ra t hút n a, r i th ng-th ng m i nói r ng: Ch ng gi u dì màlàm chi; thi t gia- o c a tôi h tôi ngh t i thì tôi bu n h t s c. Ph n tôi m cha khu ts m, tôi nh có dì d ng bao b c nên tôi h c m i c thành thân. Tôi ra làm Thông-ngôn ã c vinh-vang mà l i no m. Khi ông gia tôi mu n g con cho tôi, tôi th y ônggiàu l n mà l i có m t d a con gái mà thôi, nên thi t trong b ng tôi m ng l m. Ng t cóm t i u là v tôi nó hèn quá, nên tôi d c-d c không nh t nh. Dì v i d ng hay vi c ythì khuyên tôi bi u ng ph t cho r i.

Tôi mu n làm cho vui lòng dì v i d ng, mà tôi ngh th m trong trí r ng tôi làmThông-ngôn m i tháng lãnh l ng có m y ch c ng b c, mà ph i s m n s m m c, ph itr ti n ph ti n b i, ví d u tôi có t n ti n cho l m i n a thì ch ng tôi già y u h i h u tôic ng có d n m ba ngàn ng b c là nhi u. V i nay thiên-h ai c ng tranh danh tr cl i, n u tôi kh -kh trông lãnh l ng hoài thì mãn i r i mà s c ng ch a giàu b ng ai

c. Mà n u tôi tính ch t u l t da ng i ta mà l y c a, thì có l tôi giàu c, songlàm nh ng i u y không ph i d gì, may h bình an thì êm, còn r i h ki n th a thìmình mang kh . Nay có ng i giàu có, s nghi p k n n m m i muôn, h mu n gcon cho mình, h mu n vô ó thì giàu li n, mà sau mình còn có th làm H i- ng, làmCai-t ng, làm Huy n hàm n a, thân ã sung s ng mà danh l i r -ràng, d i gì mà khôngch u. B i tôi ngh nh v y nên tôi m i ch u c i. Khi tôi m i c i em v ngoài phc a tôi bên M Tho, thì chúng b n tr c m t h khen tôi có ph c g p c v giàu, cònsau l ng thì h x m-xì v i nhau nói r ng v tôi x u-xa, tôi ham c a không c n l a ch n.Tôi nghe thi t tôi bu n th m m t chút, song tôi ngh không l h n c m nhà theo c itôi hoài, mà i v có c quí h n là có s c, b i v y h nói xa nói g n m c h , tôikhông thèm k n. M y tháng ngoài ch thì v ch ng hòa thu n, tuy v tôi quê mùa,song không làm i u chi c c lòng tôi. n ch ng tôi xin thôi làm vi c, v theo quê v ,thì v tôi m t ngày nó m t i ý, coi b không kiêng-n tôi; mà có nhi u khi nó l i h nhào h t s c. M i h i hôm n y nó la r y tôi nh gi c, m ng ch i tôi x u h không bi tch ng nào, tôi gi n th a v i ông gia tôi, r i tôi b tôi i qua bên nây ng coi còn ai chonó m ng n a .

Tr ng-Xuân nói t i ó thì n c m t ch y r ng-r ng, trong c ngh n-ngùng, nênng ng l i r i l y thu c t mà hút. Y n-Tuy t ng i nghe Tr ng-Xuân thu t chuy n nhà,thì c p m t nhìn trân-trân, ch ng nghe nói t i s v h n- u thì cô ta bu n mà l i phi ntrong lòng, coi b cô c ng th ng h i giùm thân anh l m. Bà Ph nghe nói c ng aulòng, song không l l ng-thinh nên bà h i Tr ng-Xuân r ng:

- Vi c nhà c a cháu nh v y mà sao m y n m nay cháu không nói cho dì hay,mà c ng không nói cho ai bi t h t.


11

- y là vì cháu ngh vi c v ch ng là vi c riêng c a cháu, d u nói cho dì nghe thìdì bu n ch không ích gì.

- Dì th y v ch ng h già khú mà h c ng còn xích-mích v i nhau thay, hu ngchi v ch ng cháu còn nh , t nhiên có lúc ph i trâu en trâu tr ng, sao chokh i c. Cháu ch ng nên bu n làm chi. Cháu mu n ch i thì vài b a r i v .Dì bi t v ch ng h gi n thì r y v i nhau nh v y, ch sao l i không th ng.H cháu i ít b a r i cháu v ây có nó m ng húm a.

- Th a dì, tôi gi n quá, mu n ph c nó cho r nh.

- âu? trong bu ng! Cháu ng có nói l u nh v y. C i c m t conv d dúng gì hay sao? V ch ng n v i nhau g n 10 n m r i còn b n igì? Tuy nó có h n chút nh, song th y Cai th y t t quá, cháu ng nói l uth y hay c th y bu n.

- Dì c ng bi t, có ph i tôi th y giàu mà tôi mê nó âu, nó giàu thây k nó. H cór y v i nhau thì nó c nói tôi n ch c c m c a nó hoài. Cha ch ! Tôi nh v ylàm không c m mà n hay sao nên theo n ch c c a nó.

- i! àn bà h gi n cùng thì nói b y nói b h i nào cháu phi n.

- Thi t ông gia tôi ông hi n- t nhân c l m tôi th ng ng quá. ã v y mà ngtính h ông h u-trí c r i thì ng lo cho tôi lên th ch c Cai-t ng cho ông,b i v y cho nên tôi dùn th ng, không n b mà i H i hôm tôi gi n quá tôimu n i cho xa, ho c lên Nam-Vang, ho c ra Hà-N i ki m vi c tôi làm ngcoi con v tôi nó làm sao.

Bà Ph nghe nói thì c i ng t r i khuyên r ng: Cháu m -côi m -cút, tuy là bâygi cháu ch a có c a riêng, song th y Cai th y ã già r i, trong n m ba n m n a th ych t, ch không l th y l t da mà s ng hoài. H th y nh m m t r i thì b c ti n ru ng tv tay cháu h ng tr n h t. ã v y mà ch c Cai-t ng cháu g n n m trong tay r i. Cháuph i nh n nh c m t chút mà h ng phú quí vinh hoa, ch ng có gi n cùng r i làm b ykhông nên âu. Cháu ph i nghe l i dì. Có mu n ch i thì ch i ít b a r i v . b a nàodì kh e trong mình, dì s qua mà d c b n con .

Tr ng-Xuân ng d y i l i ván mà n m, không nói chi n a h t. Bà Ph th y v ym i kêu th ng Qu i bi u coi óng c a, r i bi u Y n-Tuy t l y truy n Tái sanh duyên

c cho bà nghe. n 10 gi r i bà Ph n m ng quên mà Tr ng-Xuân c ng ng khò,Y n-Tuy t th y v y m i v n èn lu-lu r i vào phòng mà ngh .

Theo th th ng h con m t thì cha m t ng-tiu, mu n òi v t chi c ng c,mu n làm vi c chi c ng cho, t p quen tánh n t sai khi n ng i ta, r i l n l n sanh thêm ýt cao-ng o, ho c h n-hào, làm cho nh ng k ng b c không ai yêu c, mà nh ng kd i c ng không ai ch u n i. Y n-Tuy t sanh trong nhà quan, t nh cho n l n trongnhà thì tôi-t u th a d , i ra ng thì thiên-h u kiên vì. ã v y mà v ch ng ông


12

Ph có m t mình cô mà thôi, b i v y c ng cô nh c ng tr ng m ng, khi cô còn th - u,h nghe cô khóc thì v ch ng ch y l ng-x ng, n ch ng cô l n khôn, h th y cô bu nthì v ch ng lo ch n-r n, ch ng có vi c chi cô mu n mà không làm, ch ng có v t nào côòi mà không s m. Cô c t ng tr ng nh v y, nh ng mà cô không nhân cái tình c nhy mà sanh lòng cao-ng o, ho c t p thói h n-hào. Nh ng tôi trai t gái trong nhà a nào

nh h n thì cô kêu b ng em nghe ng t- ngào, còn ng i nào l n tu i h n cô thì cô kêub ng anh b ng ch , ch ch ng h cô ch u làm m t ch nhà mà x ng m y x ng tao. Có

a nào làm qu y mà cô r y, nghe c ng vui lòng; có vi c chi b t bình mà cô gi n, coicàng p- . Gà b i giàn hành hay là chó n v ng b t, cô ngó th y thì cô bi u u i nói mà thôi, ch cô không cho ánh p. Tánh cô hòa-hu n mà l i m m-m ng nh v y,

nên tôi t trong nhà th ng cô mà l i s cô, còn chòm-xóm t già chí tr ch ng ai màch ng kính tr ng.

Y n-Tuy t v i ng i d ng thì c lòng m i ng i, còn v i cha m l i tr no làm con n a. Khi quan Ph còn sanh ti n, cô th y cha m t ng-tiu ch ng nào cô càng

kính tr ng th ng yêu ch ng n y, cô ch ng h nói m t ti ng nào, hay là làm m t vi c chicho cha m bu n lòng c c trí. T ngày quan Ph qua i r i, trong vài n m u h có ih c v ngó lên bàn th thì gi t châu lã chã, t c d ng m-ngùi; l n l n m t ngày m tnguôi-ngoai, nên cô không khóc n a, song h êm nào cô n m mà nh cha, thì bâng-khuâng trong lòng cô ng không c. Tình th ng cha m c a cô bây gi d i h t v chobà Ph , b i v y cô m i thôi h c v mà ph ng-d ng s n-sóc m già. Ngo i tr bà Phthì cô còn bi t th ng ai n a. ã bi t trong lúc cô h c t i nhà tr ng, cô th y có ít trò tánhhi n n t t t, nên có k t làm ch em, mà t ngày cô thôi h c cho n nay ã ba n m r i, côít hay g p m t, nên tình mu n l t l t, ngh a g n phai, b i v y cô không ý cho l m.Anh cô là Lê-tr ng-Xuân tuy g n g i cô h n m i n m nay, song t ngày cô có tríkhôn, cô th y ng i háo danh háo l i, mi n là ng i trên ng tr c, mi n là áo t t b cnhi u thì thôi, ai chê c i m c ai, thì cô em d khinh th m, b i v y tình anh em thì côth ng, nh ng mà lòng th ng y l i có pha l n ý ghét.

Y n-Tuy t nghe Tr ng-Xuân thu t vi c nhà v i bà Ph , ban u cô ta ng i tnhiên không ng lòng chút nào h t; l n l n cô nghe Tr ng-Xuân nói t i v h n-hàom ng ch i thì cô ta có gi n th m, gi n ch sao không bi t nói thanh-tao, r i l i gi n anhsao không ra oai tr ng-tr . n ch ng cô th y Tr ng-Xuân ngh n-ngùng l y a, phi nv than thân, ch ng y cô ngh Tr ng-Xuân trong gia ình ch c là kh não l m, b iv y cô m i bu n xo tôi nghi p giùm cho ph n ng i có s c mà thong-th v i i,song vì ch l i-danh nên ph i ch u ng m cay nu t ng.

Y n-Tuy t êm y n m tr n-tr hoài ng không c, trong trí c t ng-t ng cáic nh gia- ình c a Tr ng-Xuân, th y cô hai H o là v Tr ng-Xuân da en, mi ng r ng,

u tóc ch m-b p, ngón tay chù-vù, t s m mai cho t i t i c tr n m t châu mày, nói v ich ng thì câu-mâu, nói v i tôi t thì qu u-c , r i l i th y Tr ng-Xuân ra vào than th ,

ng ng i bu n xo, m c áo t t mà không c vui, ng i xe h i mà không bi t kh e. Cô


13

là ng i hay l t lòng, thu nay h th y ai b ho n-n n thì cô th ng xót, b i v y cô suyngh m t h i thì cô th ng thân anh Tr ng-Xuân vô cùng, mà r i cô ghét hai H o, cóch ng sao không bi t tr ng ch ng, ti n b c quí báu gì, sao l i ti n b c mà khinh bch ng, làm cho ch ng mang s u eo th m.

Qua b a sau bà Ph th y Tr ng-Xuân c ng còn bu n, nên n c m r i bà bi u nhà mà ch i, bà qua B n-Tranh ng nói ph i trái v i th y Cai T ng và d c b n cháudâu ng cho v ch ng ng xích-mích n a. Bà Ph i r i, Y n-Tuy t em ra trênván ng i thêu, r i ki m chuy n nói cho Tr ng-Xuân gi i bu n. Ban u hai ng i nóichuy n dông dài, l n l n Y n-Tuy t m i h i ph ng n vi c gia- o, Tr ng-Xuân n mtrên ván bên kia mà nói v i, ch ng nghe h i t i vi c nhà m i l i gh ng i g n Y n-Tuy t,r i to nh thu t h t tánh tình c a v cho Y n-Tuy t nghe. Anh ta nói g n trót gi , Y n-Tuy t b thêu ng i ch m-ch mà nghe. Anh ta k h t các s qu y c a v r i m i nói r ng:Bây gi anh ngh l i anh n-n n vô cùng .

Vì anh ham giàu sang nên g n m i n m nay anh ch ng vui-s ng chút nào h t.Em không rõ, ch ch ba em nó còn m t cái qu y l n l m. Qua c i nó v c 3 n mr i qua m i hay n t nó không c t t, khi tr c nó có t tình v i th ng bi n c a ông giaanh. T i có nh v y nên ông s x u, m i c y m i mà g cho anh ó .

Y n-Tuy t nghe nói t i chuy n ó thì ch ng-h ng, không bi t nói sao cho c;cô ta li n c m kim v a thêu v a h i r ng: Sao h i anh hay anh không b ph t chor i? .

Tr ng-Xuân ng i l ng-thinh m t h i r i th ra mà áp r ng: Thi t ban u anhc ng có tính i xin , song cách vài ngày sau anh suy i ngh l i vi c ã l r i bây gi

b thì càng mang ti ng. ã v y mà nó giàu có l n, mình b nó thì c ng u ng, nên anhm i tính ánh li u mi n mình h ng gia-tài nó c thì thôi. Anh t ng nó là a có tì-tích, ch c sao nó c ng kiêng-n mình, nào dè nó ã h mà l i còn lên gi ng l n th thi t n u mà anh bi t tr c nh v y, thì h i nh anh không thèm ham giàu âu, anhl a m t cô nào m nh-mai, thanh-nhã, khôn-khéo nh em ây v y anh c i, r i ch ng làmvi c, v coi nhà, h ng-h nh v i nhau cho vui, mi n là n, m c thì thôi không c n gìgiàu có.

Tr ng-Xuân nói t i ó thì li c m t th y Y n-Tuy t chúm-chím c i. Anh ta b tmùi nên nói thêm r ng: Anh ch c ng i nào mà k t ngh a v i em thì thi t là có ph cl m. c m t ng i v n c da tr ng trong, ch n tay d u-nhi u, c p m t nh thu-th y,chân mày t xuân-s n, môi nh son, má nún trái quít, ng i coi ã p, mà ng coic ng xinh, nói có duyên, c i có n t, c v nh v y không ph i là có ph c l m haysao? Y n-Tuy t nghe nói thì ngó Tr ng-Xuân v a c i v a nói r ng: Anh qu nà! Nóinhi u chuy n hông!

T ó t i chi u Tr ng-Xuân c theo di u c t Y n-Tuy t hoài, ki m l i ch c chocô ta t c c i, r i l i ki m chuy n nói cho cô ta ng lòng n a. n chi u xe l a M -tho


14

qua r i mà không th y bà Ph v . Y n-Tuy t nghi ch c th y Cai c m l i n c m r i t icho xe h i a v ; ch ng dè ch n tám gi t i mà c ng ch a th y v , Y n-Tuy t sTr ng-Xuân ói b ng m i bi u d n c m n. C m d n lên bàn, Y n-Tuy t m i Tr ng-Xuân n tr c, ngoài mi ng thì nói r ng mình không ói, nh ng mà trong b ng nghth m mình là ph n gái ng i n chung m t mâm nh v y coi không c, nên tính Tr ng-Xuân n r i mình s n sau, Tr ng-Xuân c theo nài Y n-Tuy t ph i n thì anhta m i ch u n, c c ch ng ã Y n-Tuy t ph i vâng l i.

Ng i n c m Tr ng-Xuân nói nói c i c i, b vui-v l m, c theo ngó Y n-Tuy t r i khen tay c m a coi p, khen mi ng m m c i có duyên, làm cho Y n-Tuy tm c c nên n không c. n c m r i ch ng n tráng mi ng, Tr ng-Xuân i Y n-Tuy t thò tay b m t trái chu i, anh ta m i k tay vô mà b ng ng tay Y n-Tuy t.Y n-Tuy t m c c quá, nên b ri t cho c m t trái r i ng d y i qua ván ng i mà n,ch không nói chi h t.

Tr ng-Xuân nói chuy n n y r i b t qua chuy n khác không d t. Tr i khuya l nl n, tôi t trong nhà óng c a ng h t, tr c sông v ng-v ngoài v n im-lìm; Y n-Tuy t

ng d a c a s mà dòm ra thì ch nghe gió giông th i cây lá lào-xào và th y bóng tr ngr i c hoa r c r . ng h ã gõ 10 gi . Y n-Tuy t day m t ngó ng h r i nói r ng:

ã 10 gi r i, ch c là má b n ch i sáng mai m i v . Anh ba bu n ng hay ch a?Thôi, tôi i ng ng cho anh ng .

Tr ng-Xuân men men i l i c a s là ch Y n-Tuy t ng ó, v a i v a nói nhonh r ng: Em th c nói chuy n ch i mà. Anh bu n quá ng không ng. Nói chuy n v iem m y êm qua c ng không bi t bu n ng . Y n-Tuy t th y Tr ng-Xuân l i g n thìtính tr l i ván mà ng i, nh ng c a s cho Tr ng-Xuân ng. Tr ng-Xuân ã có ýmu n l i ng g n Y n-Tuy t, nên th y Y n-Tuy t b i thì th t-v ng, m i dòm ra ngoàisân mà nói r ng: Ý! Ai i vô c a kia kìa! Ai ó?

Y n-Tuy t nghe nói t ng là bà Ph v nên l t- t ch y l i v a ngó v a h i: Aii âu? Tr ng-Xuân ng khít m t bên, làm b dòm ra ngoài r i nói: i! Cái tàu d a

gió th i a qua a l i anh t ng là ng i ta i vô c a ch ! N y em coi tr ng t tr ithanh, ngó ra ngoài th y c nh p- quá há? C nh xem thú v , n u ng xem m t h ilâu ai c ng ph i ng tình. T nh cho t i bây gi có khi nào em xem tr ng trong giómát, ho c em n m êm v ng canh khuya, r i em bâng-khuâng trong d , khoan-khoáitrong lòng, d ng nh th ng nh nh ai v y hay không em? Y n-Tuy t ng l ng-thinh không tr l i. Tr ng-Xuân chúm-chím c i r i dùng nh ng l i ng t-d u, ki mnh ng chuy n nguy t-hoa mà khêu tình Y n-Tuy t.

Y n-Tuy t là gái m i l n, tuy thu nay c truy n Tàu th y nh ng tích Bá-Ng c-S ng có tình v i La-Côn, Ph ng-Ki u có ngh a v i Lý- áng, M nh-L -Quân tr n

o cùng Hoàng-ph -Thi u-Hoa, thì mu n làm nh Bá-ng c-S ng, nh Ph ng-Ki u,nh M nh-L -Quân, song cô ta ch a g p ai là La-Côn, ai là Lý- áng, ai là Hoàng-ph -Thi u-hoa, b i v y kh i ái-tình còn phong kín trong lòng, ch a có d p mà phát hi n ra


15

ngoài c. Tr n m t ngày nay cô m t mình trong nhà v i Tr ng-Xuân, tuy là anhc a cô, song c ng là m t ng i trai, hình vóc dong-d y, t ng-m o oan-trang, l i cóh c nên v n nói lanh-l i, i- áp b c-thi p; mà t h i chi u cho n bây gi l i nói v icô nh ng l i d u-ng t, nh ng chuy n nguy t-hoa n a, b i v y cho nên cô l ngng l -

, trong lòng bâng-khuâng, trong trí b i-r i, d ng nh n a say n a t nh. Cô ng d ac a s mà nghe Tr ng-Xuân nói, ngoài sân v ng-v gió mát tr ng trong, bên tai r p-rìnhti ng kèn gi ng quy n, b i v y cô ã tính i ng mà không i, ã tính lánh xa Tr ng-Xuân mà không lánh kh i, c ng ó trân trân n i Tr ng-Xuân v n vai cô, cô c ngkhông hay, Tr ng-Xuân n m tay cô, cô c ng xuôi x .

Tr ng-Xuân tuy c -x trong ch n gia- ình thì coi b không thông cho l m,nh ng mà sang qua cái ng ong-b m thì thi t là lanh, dòm th y Y n-Tuy t nh v ythì không k chi là ngh a anh em, quy t l p th làm cho ph tình s c d c. Than ôi! T x a

n nay b n nam-nhi ho c th a c -h i may m n, ho c dùng ngôn ng lanh-l i mà làmi u nh danh ph m ngh a, k bi t bao nhiêu. Mà oàn ph -n ho c ch a thông th thái

nh n tình, ho c không bi t gi lòng son ti t tr ng cho h thân m t giá, k s c ngch ng ít! Ng i không h c sa vào ó, mà ng i có h c c ng sa vào ó, ng i nghèo hènkhông tránh kh i, mà ng i giàu sang c ng không tránh kh i, ngh coi có áng bu n choxã-hôi phong-t c, có áng ti c cho gia- ình danh d hay ch ng?

Tr ng-Xuân tuy là ng i có h c, song b y lâu nay anh ta ành em cái danh dc a nam-nhi mà i l y chút sang giàu, ng i ph m giá nh th thì t nhiên tánh tình nhth , ngh ch ng l gì. Th ng thay cô Y n-Tuy t ph n gái ào-th li u-y u, b y lâu nayti t tr ng nh giá, lòng trong nh g ng, ch a bi t thói nguy t-hoa, ch a quen l i ong-b m, thình-lình g p cái c nh say-mê thu nay ch a t ng nghe, b i v y cho nên cô dã-d i b i-h i, r i quên h t nh ng câu giáo-d c gia- ình, cho k th t-phu nó làm nhnhu c n -l u danh ti t, ngh thi t áng bu n l m!


16

(3)

Tr i g n sáng, gà l i xóm gáy vang bên tai; trên nhành chim dáo-dác ng r alông, ngoài sông ghe l c-s c chèo i ch . D i b p ch chín H u n u n c, khua l p-c p;tr c sân con chó vàng ch p r t con mèo ch y nghe r n-r t. Y n-Tuy t gi t mình th cd y, nhè nh b c ra ngoài, dòm th y èn còn chong lu-lu, Tr ng-Xuân thì n m trênván day m t vô vách mà ng . Cô ta v a ngó th y Tr ng-Xuân, s c nh t i nh ng vi ch i hôm thì cô ta m c c , nên l t- t tr vào phòng. Cô khóa ch t c a phòng r i leo lêngi ng mà n m l i. Cô suy t i ngh lui, nh t i vi c ã làm qu y thì cô l y làm h -th n,b i v y cô l y m n p bít m t mà khóc. Cô khóc m t h i r i cô t c gi n, không hi u vìai khi n nên g ng trong hóa c, ti t tr ng hóa bùn, t này còn m t m i nào mà dámngó ch em, còn trinh ti t gì mà dám mong hoa chúc. Cô gi n r i l i khóc, khóc r i l igi n, c n m l n l n trên gi ng hoài.

Tr i sáng l n l n; ánh sáng chen k t c a s vào phòng l -m . Y n-Tuy t u xotóc, ng i d y i l i c a s ng ch ng tay mà dòm ra ngoài v n tr u. Cô ng ngó m th i, lòng l nh ng t nh ng, m t t mem n c m t. Cô nghe th ng Qu i hè-h i xáchn c em t i tr u, cô h -th n không dám cho nó th y m t, nên l t- t óng c a s l ir i leo lên gi ng mà n m n a. Nghe ng h ngoài gõ b y gi , r i l i nghe ti ng giàyc a Tr ng-Xuân thì t c t i c ng nh ai vác cây mà p vào ng c, nghe ti ng nói c aTr ng-Xuân thì x n-xang nh ai c m dao mà c t ru t gan. Tuy cô n m m t im-lìm c ngnh ng , nh ng mà n c m t ch y d m-d , cô chán ngán cu c i, mu n ch t ph t ngvùi l p ki p h ng nhan nh nhu c.

n 8 gi cô nghe Tr ng-Xuân ra ng d a c a sau, kêu ch chín H u mà h ir ng: Ch chín, cô hai còn ng hay là i âu, mà h i s m mai n bây gi sao v ng ti ngv y ch ? Ch chín H u tr l i nho nh nghe không rõ, r i Tr ng-Xuân l n ra ngoàitr c i qua i l i mà ngâm th . Y n-Tuy t nghe ti ng anh ta ch ng nào thì càng t i,càng phi n, càng t c, càng gi n ch ng n y. úng 10 gi m i nghe ti ng xe h i ng ngngoài c a.

Tr ng-Xuân l t- t ch y ra, ngó th y bà Ph v , l i có th y Cai T ng v i vmình i theo n a, li n tr l n vô r i n m trên ván day m t vô vách làm b ng . Bà Phvô tr c, th y Cai v i cô hai H o i theo sau.

Th y Cai-t ng T ng tu i ã 65, m t dùn da, m t eo ki ng, tóc b c, râu dài ub t kh n en, mình m c áo xuy n en m i, qu n nhi u tr ng c , ch n mang giày hàm chda láng. Còn con gái th y là v Tr ng-Xuân, tuy con nhà giàu sang, song dung m o r tt m th ng, ng i không quen bi t thì không dè là con Cai-t ng, b i vì cô da en, m igãy, r ng hô, càm l m, tay ch n thô-k ch, i b c ng-còng, u i kh n l c so n tr ng,mình m c áo c m nhung en, qu n hàng bom bay m i, ch n i giày nhung thêu c m,tay xách dù màu xanh cán b c.


17

Bà Ph b c vô ngó th y Tr ng-Xuân n m ng thì kêu om-sòm mà nói r ng:H i- ng, th c d y nào! Có anh Cai v i c n qua v i tao ây nè!

Tr ng-Xuân l m c m ng i d y, làm b nh ng , nên l y kh n lau c p con m t;ch ng th y th y Cai b c vô thì ng d y chào h i r i i r a m t. V Tr ng-Xuân v angó th y ch ng thì ng l i mà nói r ng: Th n-ông gì mà h có gây v i v thì b nhàmà i. T ng là i âu, té ra qua bên dì Ph , gi i d hông Tr ng-Xuân làm b khôngnghe, c ng r a m t. Th y Cai ng i hút thu c c ng l ng-thinh, không nói chi h t.

Bà Ph th y v ng Y n-Tuy t thì kêu chín H u mà h i. Chín H u áp r ng: t h is m m i n bây gi cô n m trong phòng hoài không ra . Bà Ph ch y vô th y c aphòng khóa ch t thì v vách mà kêu. Y n-Tuy t ng n m mà khóc, tóc tai x -x p, m tm i t-d m, nghe m kêu thì l t t ng i d y l y kh n lau m t r i m i m c a. Vì c as óng ch t nên trong phòng l m . Bà Ph không th y m t con cho rõ, song bà khôngbi t vi c gì mà 10 gi còn n m êm trong phòng, b i v y bà m i h i r ng: Con au haysao v y con? Y n-Tuy t th y m t m thì ã ch t i ng trong lòng, l i nghe m h i n athì cô ch u không c, mu n t h t s tình cho m nghe, ng t khách ng ng i ngoài, nói ra b t ti n, nên cô d n lòng, g c m t xu ng t mà th a r ng: T h i hôm nbây gi con nh c u quá nên ng i không c . Bà Ph li n bi u: Thôi, con n mxu ng mà ngh , r i bà tr ra h u chuy n v i khách. Bà v a xây l ng thì th y cô hai H ob c vô phòng ng h i r ng: Cô hai mình hay sao v y dì? Bà Ph áp r ng: , nónói nó nh c u , r i hai ng i d t nhau tr ra.

Bà Ph m i th y Cai u ng n c r i dòm th y ý v ch ng, cha con b ng , khôngai ch u kh i u mà nói vi c nhà, bà m i ngó Tr ng-Xuân mà nói r ng: Tao qua b n

ng phân ph i trái v i anh Cai và d c b n con ba, té ra theo l i con ba nó nói v i tao, thìv ch ng r y rà v i nhau ó là l i t i n i cháu ch không ph i t i nó. Nó nói cháu khônglo vi c nhà, b phú cho m t mình nó, cháu c ánh qu n ánh áo r i khi thì i Sài Gòn,khi thì i M -Tho mà ch i hoài; mà i t i âu cháu l i có mèo chu t t i ó. Nó s cháuch i sa a mà h h i vi c nhà nên nó dám h n hào v i cháu âu. N y cháu, nay có m tanh Cai ây, dì m i nói thi t cho cháu rõ: ph n cháu côi-cút, dì ây c ng nh m v y, dìnói cháu ph i nghe. Anh Cai già y u r i, s nghi p thì l n l m, cháu ph i h t lòng loqu n xu t vi c nhà, ch ng nên ch i b i n a. May mà cháu có v nó bi t lo l ng nh v y,ch n u cháu ng a th a th t, r i cháu b i ch i hoài thì có c m âu mà n. Thôi,v ch ng ng có h n nhau n a. Cháu ã làm ông n y ông kia v i ng i ta, nay mai âycháu l i làm t i Cai-t ng, không ph i là nh : ch ng nên xào-xáo trong nhà, thiên hng i ta chê c i .

Tr ng-Xuân ng d y th a r ng: Th a tr c là th y sau là dì, v tôi nó ki mchuy n t i cho tôi, ch thu nay tôi có ch i b i chi âu. Tôi i âu c ng có chuy n tôim i i ch . Nh i M -Tho thì nó bi u tôi i ki n n , ho c i óng bách-ph n ru ng, tôii m i c. Mà h i thì tr a v li n, có gi nào r nh mà lo mèo chu t. Còn hai n m


18

nay tôi có i Sài Gòn l n nào âu. Vi c ó th y tôi bi t l m, nó nói thêm cho tôi saoc.

V Tr ng-Xuân ng i trên ván nghe ch ng nói nh v y thì ng d y ch tay mànói r ng:

- Mình ng ch i! Tôi nghe h nói ã rùm tai. H mình b c chân ra kh i nhà thìmình rà-rà theo m y con , còn ch i gì n a. Tôi không thèm nói thì thôi, ngcó ch c mi ng tôi.

- Tôi mà có trai gái v i ai, thì xin l nh ông Quan- v n h ng tôi i. Mình ngcó nói t c quá nh v y.

- V y ch con chó nào l y con H ng-l Ch n ó?

- H ng-l Ch n nào âu?

- Thôi, ng có l o-l . Cái tu ng m t th y mà phát ghét.

Hai v ch ng cãi l y v i nhau om-sòm, th y Cai ng i vu t râu mà c i, không nóichi h t; còn chín H u v i th ng Qu i thì ng núp trong c a bu ng mà nghe, r i ngónhau b m mi ng mà c i. Bà Ph dòm th y m i r y r ng: Th ng Qu i ng chi ó, saokhông lo i làm c ngoài v n i? Còn con chín thì coi c m ri t r i d n n, tr a r i, còn

i gi ng gì n a? Hai ng i nghe r y l t t ch y xu ng nhà b p. Bà Ph day l i nóiv i hai v ch ng Tr ng-Xuân r ng: Thôi, hai cháu ng có r y rà thiên h ng i ta chêc i. Phàm v ch ng mu n i v i nhau thì v nh n ch ng m t chút, ch ng nh n vm t chút m i c. Hai cháu ã làm ông n y bà kia v i ng i ta, i ra k b m ng i d .N u hai cháu không nghe l i dì, thì t rày s p lên ng có bi t n dì n a.

Th y Cai T ng m i ti p mà nói r ng: Tôi coi tu i hai a nó h p nhau l m ch ,không bi t t i sao mà nó xung kh c c r y v i nhau hoài. Tôi ã d c b n h t s c mà c ngkhông c. Tôi ch c t i tôi c t cái c a ngõ sái h ng. b a nào tôi m n h r cth y a-lý coi, r i day c a ngõ l i h ng khác th coi trong nhà có h t l n x n haykhông.

C m d n xong r i bà Ph m i m i ng i h t l i n. Ng i n c m bà Ph nói r ng: i n y ti n b c ph i cho nhi u, mà ch c ph n c ng ph i cho l n thì ng i ta m i

kiêng vì, ch ti n nhi u mà làm dân thì ng i ta khi, còn ch c l n mà không ti n thìkhông ai s . Cháu ti n ã nhi u, mà ch c c ng l n, giàu sang g n thì quí bi t ch ngnào. Dì c cho cháu c làm Cai-t ng r i l n l n lên t i Huy n-hàm, m i thi t pmày n m t .

Tr ng-Xuân nghe nói ng i chúm-chím c i. V th y v y m i ch ng a mà nóir ng: Dì nói ó ph i ngoáy l tai cho l n mà nghe.

C m n c xong r i, bà Ph h i Tr ng-Xuân m c áo mang giày ng theo th yCai mà v . Tr ng-Xuân ríu-ríu i thay , không cãi l y chi n a.


19

Xe h i ch y r i, bà Ph dòm ng h thì ã 1 gi r i. Chín H u ng d n d pd i b p, còn th ng Qu i thì l t d a sau v n. Bà Ph b c vô bu ng r i l i d mùngmà h i Y n-Tuy t r ng: Con b t nh c u hay ch a con? Y n-Tuy t n m p m n daym t vô vách không tr l i. Bà Ph h i ti p r ng: Con có bi u bày tr nó d n c m chocon n hay không? má bi u con chín nó d n c m b ng vô ây cho con n nghe.Y n-Tuy t c l ng thinh hoài. Bà Ph th y v y m i vói tay d cái m n lên r i r m tY n-Tuy t té ra gò má mát r i mà t mem, bà không hi u con au b nh gì mà l i khóc,nên bà lo s bà m i h i n a r ng: Trong mình con au làm sao ó con, con nói cho mábi t. má bi u th ng Qu i i r c th y coi m ch cho con nghe.

Y n-Tuy t th y m ân-c n thì t i trong lòng, nên l c u r i khóc r m-rút. Bà Phth y tình c nh nh v y càng lo s h n n a; bà li n ng i trên gi ng, m t tay bà n m tay,còn m t tay bà r ng c Y n-Tuy t r i to nh h i r ng: Sao ó con? Có vi c chi mà conkhóc d v y? Con nói thi t cho má bi t, không có sao âu mà s . Má i kh i nhà cóvi c gì ó hay sao? Y n-Tuy t nói t m t c t m t i r ng: Má ôi, thân con không cònchi mà k . Con ã h r i x u h l m, con ph i ch t, ch không th nào s ng c.

Bà Ph nghe nói gi t mình kinh kh ng song bà mu n bi t rõ u uôi nên bà d nlòng làm t nh mà h i r ng: Sao v y con? Con nói chuy n gì nghe k d v y? Con làmsao mà con g i r ng h ? Nín i con. Con ng khóc, con nói h t u uôi cho má nghe;con còn m t mình má ây, n u con có làm vi c chi qu y mà con gi u má thì má bi t saomà an- i con c. Con c nói thi t cho má nghe, ví d u con có tác-t cho l m i n a,má c ng không ánh p chi âu mà s . Bà Ph v a nói v a Y n-Tuy t ng i d y.

Y n-Tuy t c khóc n c m t tuôn d m-d , m t tay thì che m t, m t tay thì ômm n, ng i d y r i nói nho nh r ng: Má i kh i, anh ba nhà nh c theo ve-vãn conhoài; b i con kh d i, con không bi t gi mình, con nghe l i nh nên bây gi con ã ôdanh x ti t r i, má ôi . Bà Ph nghe rõ thì ch ng h ng, li n buông con ra, r i ng ikhoanh tay ch ng u g i mà th ra, gi t l y tràn-tr , ng c m-ách. Bà ng i l ng thinhm t h i lâu, r i lau n c m t ng d y i ra ngoài mà n tr u. Y n-Tuy t n m co trêng ng ôm m n mà khóc r m-r t.

Bà Ph n m ngoài ván gác tay qua trán, m t lát bà th dài m t cái. n 3 gichi u, ch chín H u d i b p s lén i lên, dòm th y bà Ph th c m i th a r ng: B mbà, cô hai không n c m, thôi tôi n u cháo cho cô n . Bà Ph li n ng d y b c vôbu ng kêu con mà h i r ng: Con a, con n c m hay không? Nh n c m không c,thôi nó n u cháo cho con n nghe . Y n-Tuy t l c u. Bà Ph nói ti p r ng: Conkhông n c m thì ph i n cháo, ch nh n ói nh v y không nên. Con chín i n u cháoi; n u cháo r i chiên cá b ng lên ây cho nó n.

Chín H u vâng l i i ri t xu ng b p. Bà Ph ng i trên g ng to nh mà khuyêncon r ng: Con kh d i, con làm nh v y thi t là qu y l m. Mà ã l r i má bi t li u làmsao bây gi . Má ngh má gi n th ng ó quá, b a nó qua ây r i má s r y nó; thôi bây


20

gi con ng có khóc-lóc n a. Con ph i n u ng ch i b i nh th ng, ng có làm nhv y h nghi.

Y n-Tuy t lau n c m t mà áp r ng:

- Con m c-c quá, còn m t m i nào mà th y tôi-t trong nhà, hay là k lân-c ntrong xóm n a c.

- V y ch m y a có a nào bi t hay sao?

- Th a không. Trong lúc êm có m t mình con v i nh trên nhà trên, c a óngh t có ai bi t c.

- T ng là có a nào nó bi t thì s nó àm-ti u ra ngoài x u-h , ch n ukhông ai bi t thì có sao âu mà con s .

- Con làm qu y r i con t c-t i nên khóc hoài, mà con l i h -th n quá, nên t s mmai cho n bây gi con không dám ló ra ngoài c a bu ng, con không dám choai th y m t h t.

- Không h i gì âu. Con i r a m t g u, r i c n u ng ch i-b i nh th ng,ch n u con làm nh v y thì tr trong nhà nó nghi r i x u-h l m a con, ng id y i v i má. Má nói con ng có cãi l i. Vi c n y thì có m t mình má v i convà anh ba con bi t mà thôi, ch ng i ngoài không ai hay thì có sao âu mà s .

Y n-Tuy t d c-d c không ch u i. Bà Ph nói ri t r i làm gi n làm h n, c c ch ngã cô ta ph i vâng l i i ra ngoài r a m t. Trên bàn r a m t có treo m t t m kính vuông.Y n-Tuy t ng lau m t dòm th y hình mình trong t m kính thì h ng i nên cúi uxu ng, không dám ngó.

Y n-Tuy t nghe l i m nên ráng n m t chén cháo, r i l y c m v i nhung rangoài ván ng i mà thêu m t giày. Bà Ph n m ngoài mà ng m con thì th y u tuy khôngg , áo tuy nhàu-nhè, nh ng mà g ng m t sáng-r , coi ít có con gái ai bì k p. Y n-Tuy tng i thêu mà b coi bu n th m l m, m t lát n c m t tuôn ra r i ch y dài theo gò má, côph i l y kh n mà lau, có h i cô lau không k p n c m t r t xu ng t t m nhung làm i nên cô ph i l y v t áo mà ch m.

Bà Ph th y con c bu n r u hoài, t i l i tôi-t trong nhà ng h t, bà m i l y l inh -to d u-ng t mà khuyên gi i con. H bà Ph nói t i vi c y thì Y n-Tuy t l y làm khóch u nên khóc òa r i th a r ng:

- Má bi u con ng có bu n, mà con ngh không bu n sao c. Thân con gáiduy có s trinh ti t là tr ng. Nay con ã m t trinh m t ti t r i thì thân con ra gìn a âu. Con tính thà con ch t ph t cho yên thân, ch s ng mà nh -nhu c nhv y, s ng m t ngày thêm x u m t ngày, s ng càng thêm h -th n ch vui s ngchi mà s ng.


21

- Con ng nói qu y nh v y. Ba con m t r i m y n m nay nh có co h -h , mám i kh i bu n. N u con không nghe l i má, con c s u não mà mang b nh,tho ng nh có b nào thì ch c má ch t, má s ng không c. Con nh d i conkhông hi u, i ai cho kh i l m l c. Má th y có nhi u a con nhà sangtr ng h n mình n a, mà nó còn l y trai có ch a, r i sau nó c ng có ch ng t -tquá v y ó sao. Con m i làm l có m t l n mà con bi t n-n n thì có sao âu màs . Cô ba H ng cô nói cô ki m ch làm mai cho con. Thôi, con ng cóbu n, con gi ò nh quên l ng s con làm qu y ó i, coi có ch nào x ngáng má g con l y ch ng r i êm ch gì.

- Má nói nh v y con càng bu n nhi u h n n a.

- Sao v y?

- Con ã m t ti t r i, bây gi còn m t m i nào mà dám l y ch ng. Xin má ngcó tính t i vi c ó. T h i s m mai cho n bây gi con mu n t v n ch t chor i. Ng t con th ng má quá nên con không dám ch t. Con nói thi t, con nguy n

nh v y mà nuôi má, ngày nào má tr m tu i già thì con c o u i tu, ch conkhông ch u ng ai làm ch ng h t.

Bà Ph nghe nói h n nh v y bà l ng thinh, song trong trí bà tính th m r ng th ng-th ng r i mình s khuyên gi i l n l n, ch bây gi nó còn ng o não, n u mìnhép quá nó cùn trí s nó làm b y càng kh n a. Nh bà Ph lanh-l i bi t cách th khuyênl n, nên Y n-Tuy t l n l n b t khóc, n u ng ra vào nh th ng, nh ng mà cô chiêm-nghi m, không vui, không c i, s m mai không ra tr c sân mà nhìn hoa, bu i chi ukhông xu ng c u thang mà hóng mát nh thu tr c v y n a, d ng nh cô th y hoat i cô th n, cô th y n c trong cô bu n.

ù


22

(4)

Tr ng-Xuân r y rà v i v r i gi n b nhà i; tôi t trong nhà x m-xì v i nhaua thì nói làm b i vài b a r i v , a thì nói x u h quá nên s i luôn, té ra m i i có

ít ngày, th y Cai v i cô hai H o qua r i riu-ríu theo mà v . V nhà r i thì c ng vui c inh th ng, d ng nh ch ng xích-mích chi h t v y.

Tr ng-Xuân v nhà n m êm nh t i Y n-Tuy t thì trong lòng khoan-khoái vôcùng. Có lúc anh ta n-n n, ngh r ng nó v i mình là anh em mình làm nh v y thì qu yl m. Mà r i anh ta l i ngh r ng theo lu t i nay r t i là anh em chú bác, ng m t hv i nhau mà ng i ta còn cho phép c i g cho nhau ó sao, mình v i nó là anh em b ndì, khác h v i nhau, có can chi mà ng i. Anh ta mu n qua th m bà Ph l m, ng th ym t Y n-Tuy t, ng t b n m i v n u i n a s v nghi nên không dám.

T i T t, Tr ng-Xuân ng i xe h i i m t mình qua m ng tu i dì. Y n-Tuy t th yd ng anh ta thì l t t i vô bu ng r i khóa c a l i n m im-lìm không mu n cho th ym t.

Tr ng-Xuân m c áo t lót màu tr ng sáo, mang m t ôi giày m i tinh, hút thu cxì-gà phà khói lên nghi ngút, ng i nói chuy n v i bà Ph m t h i r i h i r ng: Ngày T tmà con hai nó i âu v ng dì há? Bà Ph th y Tr ng-Xuân thì ã có ý qu trách s anhta lo n-luân ph m ngh a, song bà ngh ngày xuân không l em chuy n không t t ra mànói, ã v y mà ban ngày tôi-t ra vào l n-x n, n u nói ra s chúng nó nghe c thì x uh , b i v y bà làm l gi nh không hay bi t chuy n chi h t v y, song bà c ng l ng-thinhkhông thèm tr l i.

Tr ng-Xuân trong mình có t ch nên h th m, b i v y b ng thì mu n bi t coi Y n-Tuy t i âu mà mi ng không dám h i n a.

Anh ta ng i ch i h n m t gi ng-h r i ng d y t mà v ng có i m ng tu ich khác. Khi ra c a bà ph kêu mà nói vói r ng. Ra ngoài ngày b a nào cháu r nh rangthì qua bên dì ch i ng dì t vi c nhà cho cháu nghe . Tr ng-Xuân d rân r i lên xeh i mà i.

V d c ng anh ta ng i suy ngh hoài, không hi u bà ph bi u qua ng t vi cgì. Hay là dì ã hay s mình làm qu y nên bi u qua mà ..... ch ng? Không l dì hay c,vi c y âm th m ..... bi t mà h c. Y n-Tuy t là con gái t nhiên nó m c-c , có l nào mànó h c hay sao? Ch c là bi u qua ng nói vi c chi khác, ch không ph i vi c ó. Còncon n ngày T t mà nó b i âu kìa! Mình trông cho có d p qua th y m t nó, té ra quamà nó i âu m t, làm mình bu n quá. b a nào r i mình ki m chuy n i qua n a.

n r ng tháng giêng Tr ng-Xuân thay áo i qu n s a-so n i qua th m bà Ph .V nói i sao i hoài, m i qua th m hôm T t r i còn qua chi n a,làm cho anh ta th t nhà không dám i.


23

bên nây bà Ph có ý trông Tr ng-Xuân qua qu trách ng cho anh ta ch a cáithói x u y i, r i sau bi u anh ta ki m ch làm mai ng bà g ph t Y n-Tuy t cho r i,ch lâu ngày s ti ng th phi khó ch u. Ch ng dè bà trông hoài n n a tháng hai màc ng ch a th y.

T qua kh i T t r i thì Y n-Tuy t coi b b t bu n, nh ng mà cu i tháng giêng trv sau trong mình cô ta l i dã-d i b n-th n, hôi c m tanh cá, n không bi t ngon, màsao l i hay bu n ng l m. Bà Ph dòm th y con m t mày chao-vao, b -t ch khác th ng ,thì trong lòng phát nghi, mu n r c th y thu c ch n m ch th coi có ph i là có thainghén chi ây hay không, song bà s n u thi t có thai mà mình cho th y thu c bi t, thìt ng i ngoài h hay h t th y, r i còn gì danh-giá nhà mình, b i v y bà im-lìm mà

coi ch ng, không dám h môi v i ai h t. n n a tháng hai, bà coi thì thi t qu Y n-Tuy t ã có ch a. Bà bu n r u h t s c, tuy bà không dám than phi n v i con, song h bàn m m t mình thì n c m t ch y d m-d , bà lo t i tính lui, không bi t làm th nào màche y ng cho ng i ta ng bi t.

êm n canh khuya v ng-v tôi-t ng h t, bà m i b c vào phòng kêu con th cd y r i bà to nh mà t v i con r ng: Con ôi! Má coi b con có nghén r i ó con! N uthi t qu nh v y thì nhà ta vô ph c l m. Y n-Tuy t nghe m nói m y l i thì ngã ng atrên g ng n m ch n tay l nh-ng t. Bà Ph th t kinh, l t- t kêu chín H u r i h i nhúml a b ng vào cho bà h . Cách m t h i Y n-Tuy t t nh d y ngó m mà n c m t tuôn nhm a. Cô ch c l i l c u hai tay ôm m v a khóc v a nói r ng: Th n y thì con ph ich t m i xong, má ôi!

Bà Ph ng i tay v n con, tay ôm m t mà khóc r m-rút, ngh n-nghùng nói khôngc. Bà th y d ng chín H u i ngang qua c a bu ng, bà l t t lau n c m t r i b c ra

nói r ng: Khuya r i, thôi con chín i ngh i con . Bà khép c a tr vô m i ng i d a bêncon mà nói r ng: N y con, vi c ã l r i, bây gi con s u não cho l m i n a c ngch ng có ích chi. Má ngh n u vi c n y ti t l u ra ngoài thiên h hay thì x u-h l m. Conlà con ông Ph , ch không ph i con nhà dân-dã, h m t ng i hay c thì c l c-t nh

u hay, r i ch ng nh ng con mang nh mà thôi, mà má ây c ng mang nh c v i ng in a. V y má tính ph i gi u-gi m cho l m m i c. Thôi, mai m t má i Sài Gònki m m n m t c n ph x u x u trong ng h m r i em con lên ó mà . Con óít tháng ch n ngày lâm b n thì vô nhà b o-sanh mà n m. song r i thì em a nhcho nhà m -côi cho h nuôi r i má r c con v . Bây gi thì má nói v i h r ng má emcon vô nhà tr ng ng con h c thêu thêm m t n m n a, làm nh v y con i ra m i kh ing i ta nghi, mà ch ng con v m i kh i ng i ta d -ngh . Má tính k y v n toàn l m,con ngh th coi có c hay không.

Y n-Tuy t lau n c m t r i ngó m mà nói r ng: Th a má, ph n con là con gáikhông bi t gi ti t h nh, ã làm cho má bu n r u g n 2 tháng nay, mà r i ây con s làmcho cha m ph i nh -nhu c v i thiên h n a, thi t con l i v i cha m nhi u l m. V y nêncon tính con ph i ch t thì má m i kh i mang ti ng x u. Con làm qu y thì con ph i ch u,


24

xin má ng có lo l ng cho con làm gì mà nh c lòng. Thi t bây gi con ch t, thì conkhông ti c thân con chút nào h t. V y xin má l i d ng-tr n mà vui h ng ngày già, cho cho d t ph t n tr n cho r i ng con mát t m thân và má kh i mang ti ng x u.

Y n-Tuy t nói d t l i li n ng i xu ng t mà l y m . Bà Ph l t- t ng d y,kéo con lên gi ng r i m con ôm nhau mà khóc. Trong phòng bóng èn leo-lét, sau hègà gáy t m-te, c nh ã bu n mà ng i c ng bu n, th tr i khéo v m t b c tranh r t bi-th m, t ng ai trông vào c ng ph i au lòng m t. Bà Ph to nh mà khuyên gi i con,bà nói r ng n u Y n-Tuy t mà ch t thì bà c ng t v n mà ch t theo, ch bà không thnào mà s ng m t mình trên d ng-tr n cho c. Bà nói quá nên Y n-Tuy t ng lòngnên không tính t i vi c t t n a, nh ng mà h bà nh c t i chuy n lên Sài Gòn m n phgi u cô thì cô c h n, cô không b ng lòng, cô nói r ng i vi c gì mình gi u lungch ng nào thiên h càng hay nhi u ch ng n y. Bây gi mình tính i lánh m t ng chngày xong r i s v ; mình làm nh v y t ng là che mi ng th gian c, mà có ch cgì thiên h không hay. Mà ví d u không ai bi t i n a, mình bi t vi c mình, t nhiênmình c ng h th m. Chi b ng mình ã làm qu y r i thì mình c ch u qu y ngay i, nggi u-gi m, ng g t-g m ai h t. ã bi t lúc ban u thì thiên-h h chê c i, mà thà làmình b h c i tr c m t, ch không nên h th m trong lòng. Hu ng chi mình ã làmqu y thì mình ph i ch u ph t, ch mình làm qu y mà còn mu n làm m t ph i, d ng ycái qu y c a mình l i càng l n h n n a.

Bà Ph nghe t ý nh v y thì bà l y làm k , b i v y bà m i h i g n l i r ng:

- Bây gi con tính c nhà nh th ng ch ng con ra thì con nuôi, ai c i chêm c ai hay sao?

- D .

- h ! Con tính nghe k quá. Thu nay má ch a t ng th y ai mà tính nh conv y bao gi .

- y là t i h h mà mu n làm m t nên b i v y h tính gi u-gi m. Ch ph n conây con ã h r i con ch u h , nên con không thèm gi u ai h t.

- Con nói h i li u m ng nh v y sao c. Con nhà thì h c i con ã ành r imà h c i luôn t i má n a m i là kh cho ch . Con ành lòng h c i már i c i luôn vong h n c a ba con n a sao?

Y n-Tuy t nghe nói t i vong-h n cha thì m i lòng, nên ng i khóc t m-t c t m-t i, làm cho bà Ph ph i ki m l i mà khuyên gi i n a.

Bà Ph s con th t chí r i làm b y, nên bà ng chung v i con, ch không chocon n m m t mình. Qua êm sau bà l i lo m u tính k mà gi u-gi m n a; bà mu n d tY n-Tuy t v Bà-R a, r i em ra phía L i-Rê mà g i cho bà con, mà bà t ý ra thì Y n-Tuy t c khóc hoài, ý mu n nhà ch không ch u i âu h t.


25

Hai m con h ban ngày thì ra vô n u ng nh th ng, còn ban êm thì óng c avào trong phòng mà tính vi c nhà. Mà ng c con m t ý, m m t ý, nên tính hoài mà c ngkhông nh t nh l nào. L i n a tháng hai Tr ng-Xuân m i nói v i v qua th m dì

c. Anh ta thoát ra kh i nhà thì m ng r vô cùng tính i ri t qua ng th y m t Y n-Tuy t. Anh ta xu ng xe i vô nhà ch n b c kh p-kh i, mi ng c i ng n-ngo n, t nglà mình lâu qua h qua t i thì dì m ng r em vui c i, ch ng dè b c vô nhà thì bà Phchào s sài r i ngó ch khác mà n tr u, không ni m-n nh x a nay v y, còn Y n-Tuy tthì i âu m t, không th y t m d ng chi h t. Anh ta kéo gh mà ng i, không bi t có vi cchi mà coi b dì bu n d v y, trong lòng l y làm ái-ng i, song không l ng i l ng-thinhhoài, nên ph i làm g ng mà nói r ng: H m nay dì bên nây m nh gi i th nào? HômT t dì d n cháu có r nh thì qua dì nói chuy n, mà x a rày m c l n- n hoài i không

c. Không bi t dì có vi c chi ó v y dì há?

Bà Ph không tr l i. Bà kêu th ng Qu i sai i ch , và bi u chín H u coi n u c mn, r i bà m i day qua ngó Tr ng-Xuân mà nói r ng: , dì có vi c mu n nói v i cháu,x a rày dì có ý trông hoài, mà không th y cháu qua. Cháu là m t a kh n-n n l m.Cháu ã có h c-th c mà l i làm ông n y ông kia v i ng i ta, sao cháu không bi t giluân th ng; em cháu kh d i, l thì cháu ph i lo gìn gi giùm danh ti t cho nó m i ph i,ch sao cháu l i ành lòng làm nh ng i u t i phong b i t c, khi n cho em cháu nó nhdanh x ti t nh v y?

Tr ng-Xuân l y làm h -th n nên ng i g c m t xu ng t mà l ng thinh khôngbi t sao mà tr l i, mà c ng không dám ngó bà Ph . Bà Ph th y v y m i nói ti p r ng:Thôi, vi c cháu làm thì cháu ph i ch u, bây gi nó ã có nghén l r i, v y cháu tính sao

thì cháu tính i cho xong, ch vài tháng n a b ng nó l n ây mang x u h t c b y cl .

Bà Ph nói mà n c m t r ng-r ng. Tr ng-Xuân nghe Y n-Tuy t có nghén thìth t kinh, mày m t tái xanh, m -hôi nh gi t, b i-r i trong lòng, không bi t nói sao cho

c, duy nói nh r ng: Cháu có dè mà h i n nh v y âu . Bà Ph th y v y m i ti pmà nói r ng: Dì ngh l i dì gi n cháu l m. T i cháu làm mà hai tháng nay dì khóc h tn c m t, n ng không ng. Còn con nh nó t c t i h -th n ch u không kham, nay nóòi th t h ng, mai nó òi u ng thu c c, làm cho dì lo s không bi t ch ng nào. Cháu

ngh coi vi c cháu làm nó h i d ng nào. H m nay dì tính i Sài Gòn m n ph tronghóc trong h m mà gi u nó, nuôi n ch ng nào nó r i dì s em nó v , mà nó khôngch u, nó quy t nhà mà thôi, không thèm gi u-gi m ai h t, ai c i thì nó ch u, b i vì nód i nó l m l thì nó ph i mang ti ng qu y. N u nó ây thiên-h h hay thì x u h cvà tông-môn, b i v y dì m i không b ng lòng; dì s nó cùn trí r i t -v n l i càng kh n-kh h n n a, nên dì không dám rúng ép .

Tr ng-Xuân nghe rõ u uôi, ng i th ra l ng thinh m t h i r i h i r ng:

- Sao dì ch c nó có nghén.


26

- Sao l i không ch c.

- N u nó không ch u i Sài Gòn thôi thì em nó vô trong ru ng ho c trong v nmà gi u nó có c hay không?

- Dì c ng có tính nh v y mà nó c ng không ch u.

- Cha ch ! N u v y thì khó quá.

- B i v y h m nay dì r u bi t ch ng nào. N u nghe l i nó c nó trong nhàhoài, trong vài tháng n a b ng nó l n ây thì thiên-h h c i ch t, dì ch u saon i. Mà dì l i còn s m t n i n a con ba b n nó hay c thì còn gì th -di nc a dì.

Tr ng-Xuân nghe nói t i chuy n v hay thì lo s quá i, ng i suy ngh m t h ir i nói r ng:

- Cha ch ! N u v cháu mà nó nói thì x u h l m. Mà lúc n y ã có gi y cho ônggia cháu h u trí r i, cháu ng s a-so n ra tranh ch c Cai-t ng, n u nó hay nóphá hoang thì kh cho cháu bi t ch ng nào.

- V y ch bi t làm sao bây gi ? Ch chi hôm lúc T t có ai i nói, dì g ph t nóthì xong quá.

- Th a dì, cháu tính nh v y, dì ngh th coi có c hay không?

- Cháu tính sao ó?

- Dì c ng bi t, vi c gia- o c a cháu khó l m. Thu nay cháu c p mày nm t v i ng i ta y là nh bên v . Nay mà cháu c làm T ng hay là không

c thì c ng là nh bên v n a. N u vi c n y mà l u ra n tai con v cháu thìdì ã h th n, mà cái thân cháu ây c ng ph i mang kh . V y mình ph i lo làmsao mà gi u cho nh m vi c n y m i c. Dì m i c r ng ph i có ai i nói, dìg ph t con hai cho êm, v y cháu xin dì cho phép cháu ki m ng i nôm nó,cháu ki m a nghèo kh cháu cho ti n b c nhi u thì t nhiên nó ch u li n chkhông khó gì.

- Dì c là c h i nó ch a có nghén kìa, ch bây gi nó nghén ã g n 2 tháng r iai mà ch u i c i. N u mình g t h r i ch ng h i c i b ng nó thè-lè thìmình làm sao mà nói v i h ?

- Th a dì, vi c ó không h i gì. Cháu nói thi t tr c v i ng i ta, h h ành nhv y mình m i cho c i ch . Thu nay con nhà giàu sang n u r i ro ch a oan thìh làm nh v y thi u gì.

- Cha ch ! Mà bi t h ch u hay không?

- Cháu l a m y a nghèo nàn, cháu cho m t ôi ngàn thì nó ch u li n, có khó gìâu.


27

- S m y a t m b y, con nh nó không ng.

- Ph i ng ng mà che mi ng thiên-h . Ch ch n l a ch ng môn i hthì h có ch u âu.

- Thôi, cháu i ra ngoài ch mà ch i m t chút, dì d ý con nh th coi, r i cháutr v ây dì s tr l i cho cháu.

Tr ng-Xuân nghe l i leo lên xe h i mà i. Bà Ph vô bu ng th y c a bu ng khóach t, bà gõ c a mà kêu. Y n-Tuy t i l i m c a, r i h i m r ng: Anh kh n-n n ó cònlân-la t i nhà chi n a v y?

Bà Ph ng i trên gi ng bi u con l i ng i m t bên r i bà òn- mà t s bà mu nki m ng i nghèo c c ng h nôm , tr c là danh ti ng c a m con v n-toàn, sau n a

ng công-danh c a Tr ng-Xuân kh i l -d . Y n-Tuy t nghe nói li n h i r ng:

- Anh ó nh bày nh v y ph i không má?

- Nó tính nh v y ó, mà má ngh tính nh v y thì hay l m a con, n ucon b ng lòng thì m con ta kh i mang ti ng.

- Má t ng làm nh v y r i kh i x u hay sao?

- Có ai bi t âu mà h c i. H ki m c ng i r i thì má cho c i li n.

- N u c i có 6, 7 tháng r i con , thì làm sao mà h không bi t con có ch ahoang?

- Thi u gì cách nói. Mình nói thi u tháng c ng c mà.

- Mà ví d u mình d i ng i ngoài c i n a, còn cái anh i nôm ó làm sao màd i nh?

- Thì mình ã nói tr c cho nó bi t r i, mình có d i trá gì âu.

- N u nói tr c ai thèm c i.

- Má làm sao thì má làm, mi n là có ng i ta ch u c i con thì thôi, con ng lo.

- Con ã th t ti t th t trinh r i, bây gi con còn m t m i nào mà dám ng phònghoa chúc. Th a má, xin má cho con ch t ph t cho r i, ch l y ch ng nh v yh -th n, con làm không c.

- N u con cãi l i má hoài, thì c ng nh con b ng danh-giá c a tông-môn mình màcon trút xu ng sông v y.

Bà Ph nói d t l i, thì ng i khóc coi th m thi t l m. Y n-Tuy t ngh mình làmqu y m u phi n, thì trong lòng au n ch u không c b i v y cô c ng khóc òamà th a r ng: Con th y má u phi n ch ng nào con càng mu n ch t ch ng n y. Thôixin má ng có khóc n a, má tính th nào con c ng b ng lòng. Ng t vì thu nay con v nmong em t m g ng trong mà g i cho ch ng, nay t m g ng c a con ã c r i, n u


28

con trao cho ch ng thì con h l m. Má tính má ki m ng i nghèo c c mà m n hnôm . V y thì con xin má cho h ti n b c cho nhi u ng giao v i h c i thì c i màh không c n n m v i con. N u c nh v y thì con m i b ng lòng, b i vì ý con ãnh t nh không ch u th t thân v i ai h t. Con ngh ng i nào mà ch u c i con là vì cób c ti n nên h m i ch u, b i v y n u mình bu c thêm vi c y h c ng ch ng kèo nài gì.

Bà Ph nghe con nói nh v y thì ng i suy ngh m t h i r i b i ra ngoài. Cáchch ng n a gi Tr ng-Xuân tr l i, bà Ph m i thu t m y l i c a Y n-Tuy t l i choTr ng-Xuân nghe, Tr ng-Xuân g t u và áp r ng: Con hai nó tính nh v y c ngph i. Thôi, vi c y cháu xin dì ng lo, cháu tính trong n m ba b a cháu s qua cho dìhay .

Tr ng-Xuân t giã bà Ph ra v . Lên xe ng i anh ta ngh bên B n-Tranh khôngcó ai, nh ng n u v b n mà ki m ng i thì l y làm b t ti n l m, chi b ng mình ra ghéch Tân-An mà nói thi t v i em mình là th y giáo Nguy n-t -Th nghe, r i mình c y nótính giùm, d u t n hao n m ba ngàn ng mình c ng ch u, ch b ra ây mình ch ch t làm T ng, mà l i s h t i xe h i n a c.

Th y giáo Nguy n-t -Th là anh em v i Tr ng-Xuân, m t àng là con nhà cô,m t àng là con nhà c u. Th y ã 25 tu i mà ch a có v , nhà g n l i tr ng h c.Tr ng-Xuân ghé xe tr c nhà, thì th y i d y h c c ng v a m i v t i ó. Anh emm ng r nhau r i T -Th m i Tr ng-Xuân vô nhà, h i tr n u n c mà ãi khách.Tr ng-Xuân th y tr i g n t i ý mu n v cho mau, nên c n không cho n u n c nôi chih t, v a ng i xu ng thì kêu T -Th mà nói r ng:

- N y em, qua có m t vi c r i quá, nên ghé c y em ph i giúp qua m i c.

- Vi c gì v y?

- qua nói thi t em nghe. Dì Ph c a qua em bi t không?

- Bi t.

- , d có m t a con gái, là con hai Tuy t, ã khôn-khéo mà p- l m.

- Cô p thi t, mà anh cho ng i ta khen ch anh khen sao ph i.

- qua nói em nghe. B i vì nó p quá nên hôm tháng ch p qua n ch i, quath y nhan s c c a nó qua d n không c, qua làm b y trai gái v i nó bây gi lnó có ch a r i, em.

- Húy! Tr i i!

- Thi t kh l m! B a nay qua i th m qua m i hay. Vi c n y ch a ai hay h t. Quatin em l m qua m i t thi t v i em.

- Bây gi anh bi u tôi nôm hay sao anh?

- Không .. Mà ví d u em nôm, ngh c ng không h i gì.


29

- Tr i ôi! Anh khéo nói không! Ai i làm nh v y cho c anh.

- Nó l ch s l m em.

- a! L ch s mà làm gì?

- Mà nó có c a n a.

- Có c a thì có ch .

- Mà không ph i qua c y em nôm âu mà em s . Em c ng bi t, con gái mà cóch a oan thì x u h l m. Hu ng chi hai Tuy t là con quan, n u thiên-h hay thìcòn gì danh ti ng. Mà ph n nó mang ti ng x u ã ành, ng t lúc n y qua ngtính tranh Cai-t ng, n u b thì kh cho qua l m. V y qua tính ki m ng inghèo-nàn ng m n h nôm nó, h òi n m ba ngàn gì qua c ng ch u h tth y, mi n là gi u cho nh m thì thôi. Em làm n ki m giùm m t ng i cho qua,t n hao bao nhiêu em ng ng i. H òi n ti n bao nhiêu c ng c, song quabu c h hai i u này: i u th nh t là h c i mà h không c n n m v icon hai Tuy t; i u th nhì là ch ng nào con hai Tuy t xong r i, b t lu n làngày nào, h qua bi u h thôi thì h ph i thôi li n. T i ý dì Ph mu n nh v y,ch qua không can gì. Em làm n giùm cho mau mau, n u vi c thành r i quath ng công em tr ng l m. Mà vi c n y kín l m, em ng có nói b y cho h haynghe không em.

T -Th ng i ng m-ngh m t h i r i áp r ng: Có l c. Hôm tháng tr c tôi ich i bên M -Tho, tôi có g p m t ng i b n h c h i tr c i lình-xình b n, qu n áolang-thang, coi b nghèo-kh l m. Tôi h i th m thì anh ta nói anh ta làm vi c Tr ng-s .Thôi, mai nh m ngày chúa-nh t tôi i qua nói giùm th coi, n u anh cho ti n nhi u thìch c anh ta ch u .

Tr ng-Xuân nghe nói thì m ng h t s c li n móc túi l y ra m t t m gi y hai ch cng mà a cho T -Th ng làm phí-l mà i, r i ng d y t mà v . T -Th a ra

t i ngoài ng. Tr ng-Xuân lên xe r i d n v i r ng: Em ráng h t lòng mà lo giùmvi c ó cho qua nghé. H c thì ánh dây thép cho qua hay Mà thôi, tr a th hait i qua ây mà h i th m thì ti n h n. Em vô ngh , qua v nhé.

T -Th tr vô nhà i qua i l i mi ng chúm-chím c i hoài.

ù


30

(5)

L i n a chi u, m t tr i ng bóng xiên-xiên gió xô nhành lúc-l c. Khúc ng d atheo mé sông cái, ngang châu-thành M -Tho, t nhà gi y xe l a s p lên, thiên-h l i quad p-dìu. Tr c khách-s n có m t gánh mì gõ l c-c c, d i g c cây ch chè u rao hò-h , h c-trò d t nhau i ch i, c i gi n om-sòm, xe kéo không có ai kêu, ng i khoanh tayri t.

Ngoài sông thì tàu d t ghe ch y ngang th i xúp-lê vang-rân, trong mé thì s ng v pvào b c th ch phun b t-bèo tr ng nõn. Trên c u tàu L c-t nh là ch chi u mát thiên-hhay ra ó ng mà h ng gió, có m t ng i trai tr c ch ng 25-26 tu i, ng ng ch nghai cánh ch trên lan-can c u ngó lên m m Cù-lao R ng. Ng i trai n y i m t cái nóntr ng, song lâu ngày không ánh ph n nên màu coi lu t-lu t; mình m c m t b tâyxám, song lâu ngày không gi t i nên ng qu n không có l n còn tay áo thì en thui; d ich n i m t ôi giày da en m i tr y-tr a, còn gót thì mòn h t n a. Tuy là y-ph c không

c tinh khi t, c a tay áo x i, nón ru-b ng rách, nh ng mà m t mày sáng r , da tr ng,má b u, c p m t t nh g ng, hàm r ng tr ng nh ng c. Anh ta ch ng tay mà ngómông, th y trên u c n thuy n buôn ch y vát c i sóng tr ng bu m, r i l i nghe phíasau l ng xe l a súp-lê r m-r m rút ch y. Ng i i ch i h g p xe l a ch y thì th ng hay

ng l i mà coi, duy có m t mình anh ta ã ng trên c u g n ng xe l a, mà l i ãnghe xe l a súp-lê vang-rân, song c ng ngó mông qua sông không thèm day m t l i.

Tr i mát l n l n, hàng gáo tr ng d a theo mé sông áng bóng m t tr i nên trên c ul n l n h t n ng. Cách m t h i có n m sáu h c-sanh d t nhau xu ng c u ng mà ch i,nói chuy n r i cãi l y om-sòm, mà ng i trai y c ng không nhúc-nhích, d ng nh xác

d ng-tr n còn h n n ng mây b c, các vi c i .tai. Cách m t h i n a, l i có ... T -Th men men xu ng c u, b c nh nh , còn m t (thi u vài ch ). Ch ng T -Th ra nhìnng i y k l ng r i, mi ng c i, ch n b c l i, v vai mà h i r ng: Làm gi ng gì mà

ng ây?

Ng i y gi t mình day l i th y T -Th n m c oan-trang, giày vàng, áo xám,m t eo ki ng che b i, túi gi t kh n bìa ren, thì ng nhìn trân trân, làm b nh khôngquen bi t. T -Th vói n m tay mà d c-d c và nói r ng: Anh em b n h c v i nhau, mà l im i g p hôm tháng tr c, nay anh quên tôi r i hay sao? Ng i y c i mà áp r ng:Làm sao mà n n i quên c. Song tôi th y anh em b n c có nhi u ng i hay quên

tôi, g p tôi h hay ngó l , nên thà là anh a tay tr c r i tôi m i dám n m ch .

T -Th c i r i x tay vào cánh tay ng i y, c p d t i và nói r ng: Hôm tr cg p anh mà m c xe l a g n ch y, nên không nói chuy n gì c h t. Nay tôi qua bên anhtính ch i n sáng mai m i v , v y thôi hai anh em mình i lên nhà hàng u ng r uch i. Anh em lâu g p nhau, nay g p c tôi m ng quá. i, i anh . T -Th kéo ri t


31

ng i y i. M y h c-sinh th y m t ng i y- ................. mà ni m n v i m t ng i y-................ thì l y làm l , nên ng ngó ................ nhau mà c i ng t.

..................... K -Tâm, v n là anh em b n ......................, ng i g c R ch-Giá, naylàm vi c Tr ng-s t i M -Tho. Hôm qua T -Th h a v i Tr ng-Xuân s qua M -Thoki m ng i g r i giùm, y là ý mu n c y ng i n y.

Hai ng i d t nhau i ngang qua nhà gi y xe l a. T -Th m i nói v i K -Tâmr ng: mình ki m nhà hàng khách-trú mình u ng r u nói chuy n ch i m i thongth . Hai ng i i th ng xu ng vàm, r i qu o vô phía c u quây. G p nhà hàng khách-trú,T -Th m i K -Tâm vào ng i r i h i r ng:

- Ý anh mu n dùng r u chi?

- M y n m nay tôi không u ng r u gì h t. V y anh mu n dùng th nào tùy thích,tôi ng i không nói chuy n ch i cho anh vui c ng c mà.

- c âu nà! Anh ph i u ng ch i v i tôi ch . U ng m nh quá s say, thôi mình u ng bi-công nhé. B i l y 2 ly bi-công. Tr i n c quá, b n c á chonhi u nhi u nhé.

B i em r u ra rót hai ng i hai ly. T -Th m i K -Tâm u ng; T -Th nói nóic i c i, có ý mu n ch c cho K -Tâm nói chuy n, mà K -Tâm thì ng i chiêm-nghi m,c day m t ra ngoài mé sông, b coi d ng nh lo tính vi c gì ó v y. T -Th nói r ng:

- Anh em h c m t l p v i mình h i ó g n 40 ng i. T khi ra tr ng n nay t nl c h t, m i ng i u i ki m vi c làm n, ít khi g p nhau nh v y.

- Bây gi anh làm vi c âu?

- Tôi r i thì xin làm th y-giáo li n; 4 n m nay Tân-An hoài, ch không i âuh t, anh quên hay sao? , ph i! Anh thôi tr c nên không có thi. Cha ch !N m ó anh em thi u nhi u quá, ch chi anh h c ráng vài tháng n a thì ch canh c ng u. Anh thôi u ng quá! N y, mà h i ó lúc g n thi sao anh l i thôih c nh v y anh?

- Tôi m c vi c nhà không th h c n a c, nên tôi ph i thôi.

- U ng quá! Anh m c vi c gì ng t l m hay sao mà n n i b h c nh i v y?

K -Tâm nghe h i ng i th ra không mu n tr l i, T -Th li c m t thì th y b anhta bu n-b c l m. K -Tâm ngó ra ngoài ng th y n-bà mang gu c d t con i ch i, xekéo ki m khách kéo xe i ngh u-ngh n. Cách m t h i m i day vô mà h i T -Th r ng:

- M y n m nay anh làm th y giáo khá hay không?

- Anh c ng bi t làm th y giáo mà khá n i gì. T i tôi ch a có v nên nhà c a cònlôi thôi hoài.

- Té ra anh ch a có v hay sao?


32

- Ch a.

- May cho anh l m a!

- Không có v mà may n i gì anh?

- N u anh c i v , h c i ch nghèo thì nó báo anh, còn c i ch giàu thì nó khianh, b i v y không có v kh i ai theo báo i, mà c ng kh i ai khinh d , hákhông ph i là may hay sao?

- Anh nói nghe k c c quá!

- Thi t ch ! i n y thiên-h h x u l m. Anh ch a c giàu sang, mà anh c ngch a g p ho n-n n, b i v y anh ch a hi u th -thái nh n-tình, ch tôi ã th y ki u, ã n m mùi, nên bây gi tôi ghét thiên-h l m.

- Anh nói v y sao ph i! i có k x u ng i t t, ch m i ng i u b y h t haysao mà anh oán chung h t thiên-h . Trong m y nhà nghèo c ng hi m ng i hi n

c, mà trong m y nhà giàu c ng hi m gái khôn-ngoan, n u mình c i v thìmình ch n con nhà bi t i u không c n gì giàu nghèo, thì có l mình c ng vuilòng c ch .

- H ! Anh nói chuy n i x a hay sao ch ? i n y ai là ng i bi t i u âu anhch th coi?

- Bây gi bi t ai âu mà ch . Mà i u thi u gì ng i t -t , ch ph i h t th y thiênh u b y h t hay sao?

- ó! Coi có qu nh v y hay không, h ? Anh nói thi u gì ng i bi t i u, thi ugì ng i t -t , mà bi u ch th coi, anh luýnh-quýnh không bi t âu mà ch . Có,có nhi u l m ch . Theo con m t c a tôi coi thì không có, mà theo con m t c athiên h , thì thi u gì ng i t -t bi t i u. Anh không bi t âu mà ch , v y thôianh tôi ch giùm cho. Anh ch u khó anh i kh p m y t nh t trong Nam-K racho t i B c-K anh coi th coi có ph i thiên-h h th y ai nhà c a kinh-dinh, y-ph c àng-hoàng t c tr ng quy n cao, ru ng nhi u v n r ng, thì h cho là t -t bi t i u, còn th y ai qu n áo lang-thang, c a nhà x ch-x c, n không nob ng, ng không yên thân, thì h cho là kh n-n n gian-gi o. Ý c a thiên h nhv y ó. Anh nói thi u gì ng i t -t , ph i t -t là theo nh l i thiên h h choó hay không?

- Không. Ng i t -t , thì t -t , ch nào ph i giàu sang m i t -t , còn nghèo-hènthì b y-b h t th y âu.

- Anh nói chuy n i x a, hay là anh rút chuy n trong sách anh nói n a? Anh nóing i t -t d u giàu nghèo gì h c ng cho là t -t ph i không? âu anh th yông nào giàu sang mà h dám kêu là quân n c p, kh n-n n âu, anh ch thcoi, mà v t t h t th y nh ng tay giàu sang u là b c hi n-nh n quân-t h t. Tôith ng th y, mà có l anh c ng d bi t, thi u gì ng i làm nh ng i u hung ác,


33

dùng nh ng ch c nhu c-nh m i tr nên giàu sang, mà h giàu sang r i thìthiên-h ã quên t i hung ác ho c thói nhu c nh c a h h t, mà l i còn theo l yd b h n a. i n y kh n-n n l m! Tôi ã ghét, tôi không mu n nói n,t i anh h i d n-lân làm cho tôi nh t i tôi càng thêm gi n.

- T i sao mà anh nói nghe h i chán i d v y anh?

- Ph i, tôi chán i l m.

K -Tâm nói m y l i r i l i day m t ra ngoài ng. T -Th ngó th y anh ta có s cgi n nên chúm-chím c i mà h i r ng:

- Th khi anh c c kh l m hay sao mà anh gi n i nh v y?

- Không. Tôi bây gi thong th l m ch . Tôi làm vi c Tr ng-s n l ng m itháng 30 ng. Tôi u n c m quán nhà ng i ta trên C u-c ng m i tháng h t15 ng, còn 15 ng tôi xài ch i, có thi u th n chi âu.

- V y mà sao anh còn gi n i?

- Anh mu n bi t vi c c a tôi, v y tôi t thi t cho anh nghe ch i. H i nh tôisung-s ng ít có a nào dám bì k p. Cha m giàu có: nhà ngói có 3 tòa, ru ngcó h n m t muôn công. Cha m tôi sanh có m t mình tôi, mà huê-l i m i n mgóp n 50 ngàn gi lúa, b i v y tôi mu n ti n b c bao nhiêu c ng c h t. Lúctôi i h c trên Sài Gòn trong r ng tôi th ng có n m b y ch c ho c m t tr m

ng b c luôn luôn.

- Ph i, tôi nh : b n h c trò h i ó có m t mình anh xài-phí r ng rãi h n h t. Anhm c qu n hàng áo l a luôn luôn. Mà anh i giày c ng m c ti n h n h t n a.

- H i ó tôi sung-s ng l m, b i v y tôi i h c không lo chi h t, ch lo h c chogi i ng kh i thua chúng b n mà thôi. Mà tôi h c c ng không ph i c u th y bàgì, ch mu n h c ng m r ng trí khôn h u ngày sau cai qu n s nghi p c acha, cho kh i mang ti ng nhà giàu u-mê. Tôi i h c ã sung-s ng mà bãitr ng v nhà l i còn vui v h n n a. Anh ngh th coi, mình là là con ông Cgiàu l n h n h t trong t ng, ai mà không kiêng mình. Tôi i ch i t i âu, hni m n t i ó, tá- i n già tr gì h tôi kêu thì d h t th y. Không ph i tôi có ýkhoe v i anh, ch thi t tôi không ph i nh h , th mà hi p áp ng i ta; tôig p ng i già c thì tôi k nh h luôn luôn, tôi th y ai nghèo nàn thì tôi cho ti nb c, b i v y trong làng h kiêng tôi mà l i yêu tôi l m. Lúc tôi c 16, 17 tu ithì nhà giàu ai có con gái c ng u mu n g cho tôi. Ông thân tôi có m t ng ianh em b n tên là Thái-sanh-Tài, làm Phó-t ng c u, nhà giàu góp m i n m l i20 ngàn gi . ng mu n làm sui v i ông thân tôi, mà tôi không ch u, tôi xin tôi h c xong r i tôi s c i v . B a n bãi tr ng tôi v , i d i tàu tôi g p bàPhó-t ng Tài v i con gái bà là cô sáu Nhi u i Sài Gòn v . Ông thân tôi mu n inói cô n cho tôi, mà tình c tôi g p cô nh v y thì tôi có ý m ng th m, b i vì


34

có d p mà tôi m i d tánh n t cô c. Tôi b c l i chào bà Phó-t ng thì bàm ng r h i th m l ng-x ng còn cô sáu Nhi u th y tôi coi b c ng vui nênkhông b -ng chi h t. n 11 gi tr a, tàu M -Tho lên t i Cái-Bè, cô Nhi ud n bánh th t ra r i bà Phó-t ng m i tôi n. Bà ép quá nên tôi ph i ng i l i màn v i bà và cô sáu Nhi u.

K -Tâm nói t i ó thì èn khí b c cháy sáng lòa. Anh ta h p m t h p r u th mgi ng r i nói ti p r ng: Ch ng gi u chi anh, cô sáu Nhi u thi t là p. Cô v n nói nh -nhoi, i ng m-th m, da tr ng tóc dài, môi-son, mày li u, tay ch n d u nhi u, hìnhvóc thanh tao, b i v y tôi ã không ch u c i v g p, mà th y cô tôi ng tình, nên tôing i d i tàu c suy ngh hoài, tính v chuy n ó th a v i cha m i nói cô, r i i h ratr ng thì c i li n. Tháng ó nh m tháng n c , mà r i l i g p chi c tàu ch y d , nênm i t i kinh L p-Vò thì tr i ã t i mò. Tôi bi u d i tàu n u c m d n cho tôi v i bàPhó-t ng và cô sáu Nhi u n. Tàu qua kh i Long-Xuyên thì ã g n 10 gi t i r i. BàPhó-t ng i ng b n ng gió bà m t nên bà n m ng khò. Tôi th a d p y m i nóichuy n v i cô n , ban u còn nói chuy n dông dài, l n l n tôi m i t thi t tình ý c a tôi,r i tôi h i cô r ng cha m hai bên ã tính làm sui v i nhau nh v y, mà cô có v a lònghay ch ng. Cô m c c nên day m t khu t bóng èn, song cô tr l i nh nh r ng: N uanh không chê em là a quê hèn, anh quy t giao duyên k t tóc v i em, thì em âu dámph lòng anh, ví d u may r i th nào em c ng nguy n ng sanh ng t . Tôi nghe m yl i y tôi c m xúc trong lòng vô cùng, n bây gi nh c l i mà cái gi ng c a cô c ng cònnh nghe v ng-v ng bên tai.

K -Tâm châu mày th ra r i nói r ng: Lòng àn bà i d i, không bi t sao mà dòc. Tôi nghe l i cô h u tình nh v y tôi c m l m, nên k bãi tr ng y tôi m i nói v i

ông thân tôi i l h i, r i i ch ng nào h c xong r i s c i. Lúc y tôi còn ph i h c t i2 n m n a m i thi l y b ng t t-nghi p. H bãi tr ng tôi v qua th m thì ông gia bà giatôi ni m-n , r i lúc t u tr ng thì cho m i l n m t tr m ng b c; cô sáu Nhi u l i thêukh n, may áo, bi u em em qua cho tôi n a. Tôi th y bên v tôi v i tôi có tình nh v y,thì trong b ng tôi m ng l m, ch c là ngày sau trong gia- ình l y làm h nh-phúc l m.N m tôi h c rút ng mà thi, thì tôi coi ý cha m tôi không c vui nh x a. Tuy tôim c i h c song tôi có nghe r ng m y n m tr c ho c b n c l t, ho c b chu t phá,ho c b lúa háp, nên ông thân tôi th t mùa luôn luôn. Mà nghe thì nghe nh v y ch trongb ng tôi ch ng có chút chi lo s . Ch ng dè còn vài tháng n a t i h i thi, tôi ti p cm t b c th c a ông thân tôi nói r ng m y n m th t mùa không góp c huê-l i, mà b clúa giùm cho tá- i n n c ng không thâu c, n m i n m ch ng l i thêm hoài, bây gikhông th tr n i, nên chà x -trí5 ã ki n mà phát-m i nhà c a ru ng v n h t r i, và d ytôi ph i v cho mau mà tính vi c nhà. Tôi c th ch ng khác nào nh sét ánh bên tai,r n trí au lòng, không th nào h c n a c; ch ng ph i là tôi nghe h t c a mà ngã lòng,tôi lo là lo cho cha m tôi th t chí bu n r u r i sanh b nh ho n mà thôi. Thi t tôi lo ch ng

5 (ti ng Pháp) chetty


35

sai; tôi xin phép v thì nhà c a ã b ch n t ch h t r i, cha m tôi i u v i m tng i tá- i n c là B y C , mà cha tôi l i có b nh n m mê-man, h t nh d y thì khóc.Cha tôi th y tôi thì khóc t m-t c t m-t i không nói chi c h t, r i trong êm y b nhtr m t quá nên t t h i .

K -Tâm thu t t i ó thì nh cha nên ng lòng, hai hàng n c m t r ng r ngch y. T -Th làm m t bu n mà nói r ng: N u v y thì vi c nhà c a anh gian-nan quá;hèn chi g n thi mà anh thôi h c. V y mà t h i ó cho n bây gi tôi có hay âu . K -Tâm lau n c m t r i m i nói ti p r ng: Ho n-n n c a tôi còn nhi u n a, ch ph i baonhiêu ó mà thôi âu anh. Ông thân tôi m t bà thân tôi không còn m t ng. Tôi ph i i

n m y nhà ng i thân thi t v i ông thân tôi mà n n-n l y-l c h ng m n b c vayti n mà chôn c t. Ông Phó-t ng Tài có qua i u tang, song ông cúng 10 ng b c h ngkhói r i v li n, n b a táng ông không qua mà a. T ng táng ông thân tôi xong r i thìbà thân tôi bu n r u nên sanh b nh n a. V ch ng B y C thu nay nh làm ru ng c acha m tôi m i c t c nhà r ng nhà c p, mà nay nó th y tôi suy-s p, coi ý v ch ngnó không bi t th ng. Tôi th y nh n tình nh v y tôi bu n nên em bà thân tôi lên nhàth ng R ch-Giá mà n m, không thèm trong nhà nó n a. Bà thân tôi au g n 8 tháng,tôi qu u n y t m u kia mà nuôi, nên m c n cùng h t. n ch ng bà thân tôi t tr n,tôi chôn c t xong r i, thì trong l ng còn có n m sáu ng b c, mà s n tôi m c ng i tak n tám chín tr m. Tôi b -v không có n i n ng d a, m i tìm ông gia tôi ng dth coi ý ông tính cho tôi làm sao. Ch ng dè tôi n nhà thì hai ông bà l t-l o l m, ôngch ng nói chi n vi c hôn-nh n n a, mà ông l i nói r ng t i ông thân tôi v ng tính nênm i tan c a nát nhà, ông thân tôi có m n c a ông hai ngàn ng b c, v y ch tôi tínhlàm sao mà tr l i cho ông. Tôi ch ng bi t nói sao c, túng th ph i h a r ng tôiki m ph ng làm n, ch ng nào có ti n thì tôi s em v mà tr . Tôi tr ra ch xin làmký-l c ph trong s Th ng-chánh mà nuôi mi ng. Tuy ông gia bà gia tôi không nói t ivi c hôn nh n n a, nh ng mà tôi nh l i cô sáu Nhi u nói v i tôi d i tàu r ng: ví d umay r i th nào cô c ng nguy n ng sanh t nên tôi không th i chí, ch c r ng côkhông n quên l i. Ch ng dè cách m y tháng tôi nghe th y Phó-t ng ã g cô cho conm t ông nhà giàu bên C n-Th . Tuy nghe nh v y, song tôi t ng ông g ép, ch khôngph i t i cô ph tôi. Tôi m i g i cho cô m t b c th d th ý cô th nào. Tôi ch hoàikhông th y cô tr l i; cách ít tháng tôi th y cô i ch , tôi có ý mu n giáp m t ng coi cônói làm sao, té ra cô th y m t tôi cô ngó r i làm l , d ng nh thu nay không quen bi tchi h t v y. Nh n tình! Nh n tình kh n-n n l m, anh th y ch a h ? i n y nh ngng i nh v y ó thiên-h h tôn tr ng, h khen là t -t , là bi t i u, còn k suy-s p nhtôi ây u là quân bá-láp h t. Kh n n n l m! Mà ch ng ph i bên v tôi h ph tôi màthôi, m y ng i quen bi t theo b tôi h i tr c, ch ng h th y tôi nghèo h c ngkhinh khi b b c tôi n a. i! Còn nói chi t i m y ng i tôi thi u n ! H t ng ông thântôi b khánh t n, mà th nào bà thân tôi c ng ch t-mót gi u ti n b c c nhi u. ã v ymà h ng t -t ó không l h tr m t li n cho c, nên h m i cho tôi vay b c.Ch ng bà thân tôi m t r i h theo òi tôi ngày m t; tôi không có ti n mà tr , n n-n h t


36

s c h c ng không nghe. Có m t ch ki n r i b t giam thân tôi h t m y tháng, té ra tôic ng không có mà tr . H làm h t s c mà òi không c, túng th h m ng nhi c màtr . H th y m t tôi ng i thì m ng tôi là n c p, k thì kêu tôi là quân gi t , tôi nc p ai, tôi gi t ai? Tôi m c n h tôi không ch i, t i tôi không có ti n nên tôi khôngtr c; i ch ng nào có r i tôi s tr ch . Sao nh ng ng i có ti n nhi u mà h l iem ti n b c t i quì l y ng d ng thêm n a, còn tôi nghèo không ti n mà tr cho h , h

làm b c tôi chi d v y? Thiên-h nh v y, tôi ghét không ph i hay sao? Anh ng cóbinh. i n y thiên-h x u l m. Ng i nào anh khen t t ó, thì h càng b y b nhi uh n ng i khác n a, nói giùm cho anh bi t .

T -Th m m c i, dòm th y ng h ã ch 7 gi r i, m i ng d y m i K -Tâmi n c m. K -Tâm d c-d c không mu n i. T -Th n m tay kéo ri t i tr ra vàm r i

vào nhà hàng l n mà n c m v i nhau.

*

* *


37

(6)

Tr ng r m t r ng, n c l n tràn tr gió th i m t n c d n d n nh dùn da, tr ngd i dòng sông ánh lòa nh ch y b c. T -Th v i K -Tâm n c m r i m i d t nhau ra

ng t i vàm mà hóng mát. Ngoài sông ghe i xu ng qu ng chèo l c-s c, tàu ch y lênèn chi u xanh; trên b ng i i qua nói chuy n vui c i, xe ch y l i tránh nhau l n-x n. T -Th i ki m K -Tâm là ch ý mu n c y K -Tâm nh y xu ng ao bùn v ng n cmà v t giùm Y n-Tuy t v i Tr ng-Xuân h p-l n ch i-v i, ch không ph i anh emth ng nh nhau nên tìm nhau mà trò chuy n. G p K -Tâm thì anh ta m ng th m, mu nnói ph t chuy n riêng c a mình cho r i, mà ch a bi t làm sao mà kh i u cho c.Ch ng ng t i vàm hóng mát anh ta l i ngh trong trí r ng n u mình nói mà K -Tâmch u thì mình xúi nh òi ch ng 5 ngàn, r i chia b t cho mình m t vài ngàn xài ch i.Tr ng-Xuân nói r ng quá, d i gì mà không n. Tuy nh bà con v i mình, song b c nàykhông ph i b c c a anh mình mà ng i, nh làm vi c gì mà có ti n nhi u, nên nói r ng rãinh v y, ch c là b c c a bà Ph , ho c là b c c a nh n c p c a v nh. Mình ch u khói tính giùm vi c cho nh thì ph i có l i, ch kh n gì n c m nhà mà lo chuy n thiên-h .

Theo l i K -Tâm nói v i mình h i chi u, thì nh ng u t v o v ch ng, mà l ing eo h p v vi c ti n b c n a. V y n u mình nói ch c là nh ch u; mà làm vi c

Tr ng-s mình em m i cho anh, ã có ti n l i c v , t nhiên nh ph i tính ti n huê-h ng cho mình ch . Cha ch ! Mà anh này nói chuy n nghe h i nh chán tình i quá,không bi t ý nh th nào.

T -Th ng ng m ngh mu n m h i mà nói ph t cho r i, song day l i th y cóhai v ch ng th y thông nào ó không bi t, d t nhau l i g n ng mà ch i, làm cho anhta nh t-nh t nói ra không c. Anh ta th y có 2 cái xe kéo ng ngh u-ngh n i ki mm i. Anh ta v vai K -Tâm mà nói r ng: N y anh, ng lâu m i chân quá. V y thôi haianh em mình ng i m i a m t cái xe kéo i vô ng Trung-L ng mà th ng tr ngngo n c nh ch i . K -Tâm th y T -Th quy n-luy n quá, không n cáo t , nên ph i lênxe mà i v i T -Th .

Qua kh i V nh-T ng r i, T -Th d y xa-phu i th ng-th ng mà hóng mát. Haibên ng cau chu i tr ng dày m t án bóng h ng-nga, làm cho ng ch thì t ch thìm , d ng nh ngày n i ây êm n i ó. M y nhà d c theo mé, nhà thì th c r m-rì nóichuy n, nhà thì ng l ng-l qu nh-hiu. M t lát nghe chó trong c a s a om-sòm, m t h ig p ng i i ng b coi h m-h . Qua kh i m t cái c u, th y ng dài ngay bót, màl i nhà trong xa, T -Th m i d y ng ng xe l i r i r K -Tâm leo xu ng i b ch i chomát. Xa-phu ng i d a bên ng hút thu c, còn K -Tâm v i T -Th thì ch p tay sau ítth ng-th ng i ch i. T -Th vùng nói v i K -Tâm r ng:

- Tôi nghe anh thu t vi c nhà c a anh, t h i chi u n bây gi tôi bu n quá. Téra m y n m nay anh ng m cay nu t ng, tán gia b i s n, tình nh n thì b ingh a, thân thu c thì vong ân, v y mà tôi có hay âu. Ph n tôi ây tay làm hàm


38

nhai, ch không ph i giàu có gì, b i v y không bi t làm sao mà giúp anhc.

- Anh có lòng th ng t ng n tôi nh v y, thi t tôi cám n anh l m. Song bâygi tôi ã chán i r i, ý tôi ch ng còn mu n vinh-huê phú-quí chi n a, áo dqu n rách tôi không bi t h , n quán ng l u tôi c ng không bi t bu n. Thôi,ph n tôi kh n-n n thì tôi gi ph n kh n-n n cho yên, còn ph n thiên-h cao sangthì cho h cao sang thì cho h cao sang theo h . Anh bi t th ng giùmthân tôi, ngh c ng là r i, ch ng c n ph i lo giúp chi n a.

- Anh nói nh v y sao ph i, anh em bè b n h th ng nhau thì ph i giúp nhau,ch không giúp nhau mà g i th ng nhau n i gì. N y anh, tôi có m t vi c kl m, mu n nói cho anh nghe ch i, mà b i vi c k nên không bi t anh có vui lòngnghe hay không?

- Anh mu n nói vi c chi thì c nói ngay ra, ng ng i chi h t. Thu nay tôi ãt ng th y nhi u vi c k l m, nên bây gi vi c gì tôi c ng coi là vi c th ng chkhông có chi mà g i là k .

- , tôi nói cho anh nghe. Bên Tân-An có m t bà Ph thu nay thiên-h kínhtr ng, không bi t ch ng nào.

- H bà Ph thì t nhiên thiên-h kính tr ng có l gì âu.

- y! th ng th ng tôi nói cho anh nghe mà! Bà nhà c a h n-hòi, có ru ng cóv n, tuy không giàu l n, song bà sung-s ng l m. Bà không có con trai, ch có

a con gái, n m nay ch ng 19, 20 tu i, nhan s c p , c i nói oan trang,thu nay óng c a kén ch ng, b c giàu sang thì không nghe ai g m-ghé, cònb c t m th ng nh mình ây thì cô không thèm ngó t i.

- i n y h ng i t -t thì h nh v y h t th y. H là con nhà giàu sang thì ph ich n con nhà giàu sang mà k t ôi k t b n, ch th quân nghèo hèn nh tôi,chúng nó bi t gì mà oái t ng n.

- , cô ta kén ch ng quá cho nên bây gi có ch a oan r i anh.

- Có l gì âu! Tuy anh ch a nói ra, mà tôi dám oán tr c r ng cô n l y ày-t ,hay là l y anh em bà con chi ó, ch không ai âu l .

- Anh gi i quá! Thi t, cô l y ng i anh em b n dì, ng i y có v r i, mà v l igiàu l n l m. Ch ng gi u chi anh, ng i n-ông y bà con v i tôi, thu nay nhbên v mà nên, bây gi l i ng tính tranh ch c Cai-t ng n a. Vi c n y n ud y l u ra v anh ta hay c thì ch c phá hoang h t, anh ta h ng làm T ng, màm con bà Ph c ng ph i b x mà i, ch x u h quá sao c.

- Con nhà t -t bây gi h l y trai có ch a oan thi u gì. Có ai chê c i chi n aâu mà s x u h . Mà ví d u có ng i nào a nhi u chuy n h xoi bói i n a,

thì h c i lén, ch giàu sang ai dám nói x u mà s .


39

- Ph i, mà s là s v anh kia hay c r i ng công-danh c a anh tr c tr ch .

- Th làm v y mà công-danh gì?

- i n y giàu sang là công-danh ch sao n a.

- , , tôi quên Bây gi n u mu n che mi ng thiên-h thì ki m ng i nôm côn , nh ng i ta hay làm th ng thì yên ch khó gì.

- Ph i, h c ng tính nh anh ó a. H ng ki m ng i nôm, t n hao bao nhiêuh c ng không n ; song h c n ki m ng i bi t n bi t nói, có h c khá khá, chn u anh cu-li, xe kéo c i con bà Ph thì t nhiên h bi t nó nôm còn gì.

K -Tâm nghe nói mi ng chúm-chím c i, T -Th l ng thinh i v i K -Tâm m th i r i ng l i nói r ng:

- N y anh, anh th t v n m y n m nay nghèo c c, không yên thân, làm khôngc chí, tôi mu n anh làm x u nh y vô nôm ph t ng l y ti n xài lúc nghèon y, anh ngh sao? H nói r ng l m, mình mu n òi m y ngàn h c ng ch u h t.

ã v y mà h bu c hai i u n y: th nh t là nôm mà không c n n m v i côn , th nhì là h ch ng nào h mu n thôi thì mình ph i thôi li n. Tôi ngh mìnhch u ti ng làm ch ng giùm cho cô n , ch không tình ngh a gì, r i trong íttháng cô n r i, ho c có lâu l m là m t vài n m mình thôi, vi c làm khôngkhó gì, mà mình l y m y ngàn ng b c kh e quá.

- Anh tính nghe coi ph i l m, mà sao anh không nôm?

- Tôi bà con v i anh kia, làm nh v y khó coi nên tôi không n . ã v y mà anh bàcon không l tôi òi ti n, thà là anh l anh kèo nài nhi u ti n m i c.

- Thu nay con nhà t -t có ch a oan, ki m ng i nôm là s th ng. Mà cái n yl i bu c hai i u khác h n ng i ta, nên nghe l quá.

- Tôi bi t ý h r i, hai àng th ng nhau mu n ngày sau v y duyên v i nhau nênm i bu c nh v y. H s là s b ti ng trong lúc n y nên l t t ki m ng inôm. N u anh mà ch u, thì ch ng nh ng là anh mu n bao nhiêu ti n c ng ch t, mà h l i còn cám n anh l m. Anh làm vi c n y ã có l i mà l i có n n a;y là anh b o b c danh-giá giùm cho m t cô gái thu c nhà sang tr ng trongn c, mà anh c ng b i p ng công-danh giùm cho m t ng i b n tân h c

i nay. Anh ngh th coi có nên làm ch ng?

K -Tâm th c tay trong túi qu n i lên i xu ng mà suy ngh . T -Th th y b -t chnh v y thì trong b ng m ng th m, song không nói chi n a, c i theo cho K -Tâmli u nh. Cách ch ng 10 phút ng-h K -Tâm ng l i ngó T -Th mà nói r ng: Nhanh có g p ng i ó thì nói v i h n u h c y tôi nôm, thì tôi s n lòng giúp giùm choh . T -Th nghe nói m ng r vô cùng, song không mu n l ý cho K -Tâm bi t, nên vvai K -Tâm mà nói ho n ãi r ng:


40

- Ch ng gi u anh làm chi, ng i y c y tôi i ki m ng i nôm. Ch ng dè qua âyg p anh, mà anh l i kh ng giúp giùm thì thi t là may m n l m. V y anh i li nv i tôi qua Tân-An ng tính vi c cho g p, h hai àng tính chuy n ti n b c v inhau xong r i, thì trong 10 b a ho c n a tháng làm l c i ch không nên trìhoãn. Mà tr c khi anh giáp m t v i h , tôi mu n hai anh em mình bàn tr cv i nhau coi bây gi ph i òi ti n bao nhiêu, ng tôi li u th mà nói v i h .Anh li u th coi ph i òi bao nhiêu?

- Không. Tôi làm giùm h mà ch i, tôi không thèm n ng nào h t.

T -Th nghe nói ch ng-h ng, ngh th m n u anh n y không ch u n ti n thì mìnhlàm sao mà có huê-h ng, nên cãi l r ng:

- Anh nói nh v y sao c. H s mang x u nên h c u mình gánh vác giùm choh . ã v y mà h l i nói r ng l m, d u t n hao m y ngàn c ng ch u h t. Mìnhph i th a d p n y mà ki m ti n ch . Ph n tôi làm th y-giáo l ng h ng c ngr ng, nên tôi không c n cho l m, ch còn ph n anh nghèo c c, anh làm n gánhcái nh c giùm cho ng i ta; ng i ta s n lòng cho anh ti n nhi u, n u anh khôngòi thì là u ng l m.

- Anh ch a hi u ý tôi. Anh t ng tôi ch u nôm con bà Ph nào ó, là vì tôi hamti n b c nên m i ch u ti ng nh c mà nôm ó sao? Anh t ng nh v y thì anhl m l m. Tôi mà ch u nôm ây là vì tôi th y i nay nh ng k giàu sang h làmnhi u vi c t i-b i, nói ra nghe ghê-g m l m, mà nh h có b c có ti n, có quy nth l n, h vãi ti n b c mà che m t thiên-h , ho c c y th th n mà b t mi ng th -gian, nên h làm qu y h t s c mà h c khoe mình là ph i, r i thiên-h c ng ápnhau mà khen h là ng i t -t . Còn b n nghèo kh nh tôi ây, d u ch ng làmi u chi h t, h c ng m ng chúng ta là quân kh n-n n d u chúng ta có làm

ph i cho m y, thiên-h c ng không ai khen. ã v y mà l i có nhi u ng i làmm t thông-th o, khinh-b chúng ta, m ng chúng ta là b n vô-ích c a xã-h i. B ylâu nay tôi oán nh n-tình th -thái l m, trông có d p mà ch cho h th y rõ-ràngr ng k giàu sang th ng hay làm qu y h n ng i nghèo hèn, mà l i b n nghèohèn ch ng ph i là quân kh n-n n h t th y âu, mà còn nhi u lúc làm l i íchcho xã-h i l m. Nay có vi c n y tôi m i ra gánh vát ng cho nhà giàu sang hbi t tôi ch i, ch ph i tôi ham ti n hay sao mà bi u ph i th a d p òi ti n chonhi u.

õ


41

(7)

T -Th l c u rùn vai mà ngh th m r ng: th ng cha n y k quá, anh Tr ng-Xuân có vi c, còn nó thì nghèo c c, mình mu n giúp h t cho hai àng, anh kia kh imang ti ng x u, mà nó l i có ti n xây-xài, nên mình m i em m i. Té ra nó iên quá,ch u nôm giùm mà không n ti n. Thôi, nó mu n nh v y thì mình c tùy ý nó, ch ph nmình có c n gì, h thành s r i b nào anh Tr ng-Xuân c ng ph i n n cho mình, màn u nh kh i t n hao thì ch c nh n n tr ng l m, có h i chi mà lo. T -Th ngh th mnh v y r i nói v i K -Tâm r ng: T ng là anh òi nhi u ti n thì còn ph i xo i xo l i,ch n u anh làm giùm, không ch u n ng nào h t, thì h m ng l m, có i u chi tr c trn a âu. Chuy n xe l a khuya n y tôi ph i v mà d y h c, v y thôi luôn d p n y anh iv i tôi qua Tân-An mà tính li n cho r i. H c n d n tôi ph i tính giùm cho mau. N u anhch u theo tôi mà i thì ch c h cám n anh l m .

K -Tâm nói r ng: Tôi cô thân mà không có nhà c a chi h t; còn làm vi c thì tôilàm ng coi i ch i, ch tôi không c n gì. Anh mu n tôi i li n v i anh c ng ng .

Hai ng i lên xe tr v ch M -Tho, T -Th ghé khách-s n m n m t c n phòng,còn K -Tâm l i nhà anh em b n làm m t s v i mình c y xin phép giùm v i Tr ng-s ,r i v ch u mà nói cho ch nhà hay r ng mình có vi c ph i i xa ít ngày, ng nhàkh i ch i. G n 11 gi K -Tâm tr l i khách-s n mà ng v i T -Th r i chuy n xe l akhuya d t nhau qua Tân-An.

Ng i trên xe l a K -Tâm bi u T -Th ph i thu t rõ cho anh ta coi bà Ph nhà c a âu, cô gái có ch a oan tên gì, và ng i tình c a cô y là ai, T -Th d -d không mu n

nói. K -Tâm nói r ng: ã mu n kh i x u nên c y tôi nôm, mà còn gi u gi m v i tôin a thì tôi nôm sao cho ng . T -Th b t c d ph i thu t h t u uôi cho K -Tâm rõ,K -Tâm nghe rõ thì c i mà nói r ng: Cô n c ng là ng i t -t , ai dám c i chê mà sd v y? .

V t i Tân-An T -Th d t K -Tâm v nhà, r i bi u nhà mà ngh ng cho anh tai d y-h c. n tr a tan h c, T -Th v , anh em n c m v i nhau, T -Th nói r ng

Tr ng-Xuân có h a b a nay qua, v y ch ng s m thì t i, n i ngày nay sao c ng g p m tv i Tr ng-Xuân c. Vì êm tr c hai ng i th c khuya nói chuy n, r i l i d y s mi xe l a n a, nên hai ng i u m i m t, n c m r i n m ng li n.

ù

K -Tâm ng c ch ng n a gi ng h , b ng nghe ti ng ng i nói chuy n, gi tmình th c d y ngóc u mà dòm thì th y T -Th ng ng i nói chuy n nho nh v im t ng i khách u b t kh n en, mình m c áo sa-ten, ch n i giày vàng, ti c vì ng iy ng i day l ng nên không th y m t c. T -Th li c m t th y K -Tâm th c, vùng h il n r ng: Anh th c sao anh? K -Tâm l m-c m ng i d y. Ng i khách day m t l i ngó


42

K -Tâm r i ngó ch khác. T -Th a tay ch ng i khách và ngó K -Tâm mà nói r ng:Anh tôi ây là Lê-Tr ng-Xuân, làm H i- ng a-h t B n-Tranh . R i ngó Tr ng-

Xuân mà r ng: Th y ây là Lý-k -Tâm, anh em b n h c c a tôi, làm vi c Tòa bên M -Tho .

K -Tâm v i Tr ng-Xuân ng d y b t tay chào nhau, r i Tr ng-Xuân m i m iK -Tâm ng i. T -Th kêu a n u n tên là th ng Sung mà bi u i ra ch ch i, ch ng2 gi chi u s v . K -Tâm ng i c ngó Tr ng-Xuân hoài, còn Tr ng-Xuân thì nh t-nh t, mu n nói chuy n mà ki m không ra chuy n. T -Th mu n làm cho hai ng i h tb -ng nên t ng-h ng r i nói v i Tr ng-Xuân r ng: Chuy n anh c y tôi ó hôm qua tôii ch i bên M -Tho tôi g p th y ây tôi nói chuy n l i thì th y ch u giúp giùm cho anh,

mà không òi ti n b c chi h t. V y anh tính coi bây gi ph i làm sao?

Tr ng-Xuân m c c , tay c m gói thu c c tr qua tr l i, m t thì ch m-ch ngógói thu c, không bi t nói sao ng. K -Tâm ngó ngay Tr ng-Xuân mà nói r ng: Té rath y ây là ng i tính c y tôi làm n b o b c giùm danh giá cho con bà Ph ó há? Th ath y, h i hôm tôi ã có nói cho th y giáo hi u rõ ý tôi r i. Tôi ch u làm vi c n y là tôimu n giúp hai àng mà ch i ó thôi, ch không ph i ph i tôi tính n ti n b c chi âu. Tôikhông òi n ng nào h t. Th y giáo có nói r ng ý th y mu n giao hai i u: th nh t làtôi i c i con bà Ph mà không c phép n n m v i cô y, th nhì là h ch ng nàoth y bi u thôi thì ph i thôi; ph i th y bu c nh v y hay không?

Tr ng-Xuân g t u nói r ng: Ph i. N u th y mà s n lòng làm giùm vi c y choxong tôi cám n th y l m. Mà th y ph i l y chút nh ti n b c, ch th y không nh n ti nthì tôi ái ng i quá .

K -Tâm c i g n mà áp r ng: Th y ng ng i chi h t. N u tôi l y ti n thì còn gìdanh-giá c a tôi. Th y là ng i giàu sang, th y mu n gi danh-giá c a th y cho trongs ch, tôi tuy nghèo hèn, song tôi c ng bi t tr ng danh-giá c a tôi v y ch , có l nào tôi vì

ng ti n r i em danh-giá c a tôi mà chôn d i bùn ng th cho th y hay sao. Th yng nói t i chuy n ti n b c n a. Th y bu c tôi 2 i u, tôi xin phép th y tôi c ng giao

v i th y hai i u: th nh t là ngày tôi n coi con bà Ph , b nào c ng ph i làm b i coir i m i c i ch ph i không?

- Ph i.

- À, i u th nh t là ngày tôi n coi và ngày tôi i c i, cô y th y m t tôi khôngc phép khóc; i u th hai th y ph i nói thi t cho tôi bi t rõ tâm-s c a th y

và cô n m i ng.

Tr ng-Xuân ng i ng m ngh m t h i r i nói r ng:

- Th y bu c i u th nh t không h i gì, có l tôi d n cô hai ng khóc c. Còni u th nhì thì ng t quá, b i vì vi c riêng c a tôi mà t thi t cho th y nghe thìk l m.


43

- Th y d -d thì cho tôi bi t th y tính vi c n y ý th y v ng l m. Tôi xin h ith y m t l i n y: th y có t tình v i con bà Ph , nay cô n l có nghén r i, th yc y tôi làm b i c i chi v y? Có ph i là th y mu n thiên h ng bi t vi cqu y c a th y v i cô n , th y mu n cho h t ng là cô n còn t -t luôn luôn,nên tôi i nói mà c i, ch ng thì t chuy n nói cô thi u tháng, ng gi -gìn danh-giá c a cô n cho tròn, ph i v y hay không?

- Ph i. Tôi tính c y th y i c i là có ý mu n cho thiên-h ng nghi vi c chi h t.

- Á! N u mu n cho thiên-h ng nghi thì tuy b trong tôi gi i c i m c d u,mà b ngoài tôi ph i làm nh ch ng thi t c a cô, thì ng i ta m i tin, ch mu nche mi ng thiên-h , mà c -ch c a tôi ai dòm vô c ng u bi t gi h t th y, thìs x u c a cô n càng l cho ng i ta th y nhi u h n n a, còn tôi làm n khôngích l i chi mà c ng b mang x u chung v i th y và cô n . Bây gi mu n cho tôic x gi ng nh ch ng thi t c a cô n ng cho ng i ngoài kh i nghi thì tnhiên ph i t cho tôi bi t rõ ngu n c n m i c ch ; n u th y gi u v i tôi n a,tôi không hi u chi h t, thì tôi bi t sao mà giúp cho h t lòng ng.

T -Th nghe K -Tâm nói thì g t u khen ph i và nói r ng: Th y nói nghe ph iquá, nh r i trí nên tính không c k . Tuy i v i bà con mình thì làm gi , mà i v ithiên-h thì ph i làm nh thi t v y m i c ch . Anh c nói thi t h t cho th y hi u,

ng th y giúp h t lòng giùm cho, th y ã ch u giúp cho anh r i, mà th y còn c i anhhay sao mà anh s .

- Tr ng-Xuân th y v y m i nói r ng: Thôi, th y mu n h i i u chi th y h i i .

K -Tâm v n thu c hút r i h i r ng:

- Tôi thi t h t tình v i th y. Xin th y c ng thi t v i tôi, thì vi c m i xong ng.Th y có bà con v i cô n hay không?

- Bà con.

- Bà con xa hay là g n?

- Bà Ph ó là dì ru t c a tôi.

- , t i bà con g n quá, th y v i cô n lân-la v i nhau th ng nên m i gây cu cgió tr ng c ph i không? Mà hai ng i t tình v i nhau ây t i th y hay t i côn gây tr c?

- Th y h i t i vi c ó thì k quá. Th y làm nh tra án v y sao ng.

- Tôi ã giao v i th y ph i nói thi t h t cho tôi nghe. Th y không mu n nói, th yl i bi u tôi h i thì ph i h i ch . Th y l y bà con có ch a r i th y s x u, th yc y tôi nôm giùm, mà th y còn mu n gi u v i tôi n a thì thôi, th y ki m ai th yki m, tôi không thèm giúp cho th y âu.

Tr ng-Xuân gi n m t, mà s ch ng c thì b i s , nên d n lòng mà nói r ng:


44

- Thôi th y ng phi n, th y mu n h i thì h i i. Vi c n y t i tôi gây ra b i vì côn còn nh d i, nghe l i tôi d -d , nên m i h nh v y.

- Ph i. D u th y không nói tôi c ng bi t t i th y. Mà bây gi vi c b r i, v ych tình th y v i cô n còn yêu m n nhau nh x a, hay là hai ng i bi t l i,quy t n-n n ch a c i, không còn dám tính vi c qu y n a?

- Tôi v i cô n u là b n a tình. Cái kh i tình c a hai a tôi d u xu ng d - àic ng ch a tan c. Chúng tôi ã nguy n ng sanh ng t v i nhau, d u ki pn y ch ng ng v y duyên thì ki p sau t tái sanh ng sum-hi p.

- Th y nói ti ng a tình ó, tôi e không ng nh m ngh a cho l m. Có l là atình d c thì ph i, b i vì n u th y v i cô n thi t là khách a tình thì d u l alòng có l ng l y cho l m i n a c ng không n n i làm qu y nh v y; mà vính có l m l i r i, thì ph i vì tình mà ch t v i tình m i ph i, ch có âu yêunhau mà l i làm nh c cho nhau, mà g i r ng a tình?

- Hai a tôi yêu nhau, l a lòng l ng l y d n không c thì là a tình ch gì.V y ch theo th y thì th nào m i g i là a tình?

- Không l tôi ây dám d y th y, nh ng mà theo ý tôi thì khác a tình ch ng hlàm nh th y v i cô n âu.

- V y ch làm sao?

- Ng i mà nuôi cái tình cao-th ng, h g p ng i tâm- u ý-hi p, ng khí ngtình, th y m t mà bâng-khuâng, v ng tin s u não, thì t nhiên ph i lo li u ngtr m n m k t tóc, cá n c ph nguy n. Ví nh vì c n duyên tr c tr , hay là vìdanh ngh a bu c ràng, ph i ôm lòng s u, k than bên b c, ng i khóc bên nam,n u ph i ch t thì ch t c ng vui, thà ch t mà tình c cao, h n là s ng mà tìnhthêm kh . Ch x ng là khách a tình mà g p ai yêu n y, nay t ng-t ng in y, mai th th t v i ng i khác, không k gì là danh, không bi t âu là ngh a,mi n ph cái tình d c c a mình cho c thì thôi, nh ng ng i nuôi cái tìnhth p-th i nh v y không c phép x ng là khách a tình ng.

Tr ng-Xuân nghe K -Tâm lu n ch tình dông dài không hi u chi h t, ý mu ntính ph t vi c c a mình cho r i, nên tay gãi c , mi ng nói r ng:

- Thôi, vi c i không h i nào mà lu n, sau r nh-rang r i mình s cãi nhauch i. Bây gi th y ch u c i con em tôi, v y thì ph i tính v i nhau coi ch ngnào i nói, r i b a nào c i.

- Khoan. cho tôi h i thêm ít l i n a. Th y nói th y v i cô n còn ng yêunhau l m ph i không?

- .

- N u v y thì d u tôi c i r i, thì th y c ng c qua l i hoài hay sao?


45

- Ch sao.

- Vi c y t i ý th y, không can-h n tôi. Nh ng mà tôi ngh n u tôi x ng v ithiên-h r ng tôi là ch ng cô n , mà th y còn làm nh v y hoài thì tôi b t-bu cr y-rà m i ph i, ch l ng thinh thì thiên-h c i chê tôi ch u sao ng.

- D u tôi có qua l i thì c ng núp lén, ch dám cho ai bi t mà th y ng i.

- Quân n tr m rình mò ban êm mà ng i ta còn hay thay, hu ng chi gian-dâmlàm sao mà gi u ng i ta cho ng.

- Vi c y th y tôi lo. N u tôi d i tôi d y l u ra thì tôi mang x u, không canchi n th y mà s .

- a! Tôi là ch ng cô n , tôi c ng mang x u v y ch . Thôi, tôi giao v i th y nhv y; th y làm sao t ý th y, mà h th y s th t chúng hay thì tôi i, ch tôikhông n a a.

- c, th y giao nh v y c l m. Th y còn giao i u nào n a hay là thôi?

- H t r i. Xin th y cho tôi h i l i cho ch c m t i u n y: tôi ph i h t lòng mà g tthiên-h ng cho h ng nghi ph i không?

- Ph i.

- V y thì xin th y nh coi ngày nào tôi i nói r i ngày nào c i. Tôi xin t tr ccho th y r ng tôi không có cha m bà con nào h t, b i v y c i h i gì c ng m tmình tôi mà thôi, ch không ai i h .

- Không h i gì, tôi c y ng i ta i giùm cho c ng ng.

T -Th nãy gi ng i nghe hai àng tính v i nhau, không thèm nói chi h t, nch ng th y bàn t i vi c c i h i m i xen vô mà nói r ng Bây gi ph i c y ng i làmmai-dong ng d t n nhà làm b coi r i m i nói mà c i ch ? Tr ng-Xuân áp r ng:Bây gi bi t ai âu mà c y làm mai Thôi, em ch u phi n làm mai-dong giùm chút

nhé . T -Th g t u nói: Làm thì làm. N y, mà th y ây không có áo qu n m i, v yanh ph i a li n cho th y, t m t cái kh n en, may m t c p áo lót, m t cái qu n nhi u,mua m t ôi giày m i, và ít b mát, ch i nói con bà Ph mà y-ph c lang-thang thìcoi sao ng .

Tr ng-Xuân g t u nói r ng: Ph i. Ph i l m, vi c ó r i qua li u, em nglo .

ng h gõ 2 gi . T -Th l t t thay áo ng i d y h c, Tr ng-Xuân th y T -Th vô bu ng li n ch y theo, r i v vai và c i mà nói r ng: N y em, may quá há?Th ng cha coi b k -c c, mà v n nói nghe thông. Qua t ng ph i t n n n m b y ngàn,nên qua ã n c p ti n gi u s n r i, té ra nó nói nh v y thì mình kh i t n hao gì h t T -Th làm m t nghiêm ch nh mà áp r ng: Có nh tôi ánh o l m, nên th y m i ch uó. Vi c n y h xong r i anh ng quên n tôi a . Tr ng-Xuân c i mà áp r ng: Em


46

lo-l ng giùm cho qua, làm sao mà qua dám quên n . Tr ng-Xuân li n m b p-ph i l yra m t x p gi y b c a cho T -Th và nói r ng:

- N y, em l y ti n n y r i làm n mua s m áo qu n, giày v giùm cho th y ynghé.

- Anh a bao nhiêu ây?

- N m ch c.

- Tr i i! N m ch c mà mua sao cho . M t c p áo lót bây gi h t hai m i l mba ch c ng r i.

- V y ch ph i a bao nhiêu m i ?

- T i ý anh ch ai bi t âu mà nói. Song tôi ngh ng i ta không thèm òi ti n thìmình ph i s m áo qu n coi cho c. Ch ng i ta t -t mà mình b n s n thì kquá.

Tr ng-Xuân nghe nói nh v y m i l y thêm 50 n a mà a cho T -Th . R i haing i d t nhau i ra ngoài tr c, bàn tính v i K -Tâm, Tr ng-Xuân ghé nhà nóitr c cho bà Ph hay, r i b a nào, áo qu n may xong r i, thì T -Th d t K -Tâm n coim t cô hai Tuy t. H i coi xong r i thì nh ngày c i li n, ng trong m t tháng chor i, Tr ng-Xuân l i h a r ng anh ta s qua th ng th ng ng mà s p t m i vi c choan bài.

T -Th t may áo qu n và mua kh n, giày h t 60 ng. Ch ng các vi c xong r ianh ta vô nhà bà Ph mà xin cho K -Tâm n coi. B i Tr ng-Xuân ã có nói tr c r i,nên bà Ph ni m-n , nh qua ngày sau cho K -Tâm n nhà. êm y bà Ph nói choY n-Tuy t bi t tr c r ng ngày mai s có ch ng n coi và d n ph i n m c cho g n gh ,nh t là ng có khóc lóc, b i vì K -Tâm giao i u y g t l m. Y n-Tuy t nghe nóich ng i coi thì h -th n nên ng i khóc hoài: bà Ph d t b n l m, cô ta s m bu n, nênc c ch ng ã ph i v ng l i, b i v y qua ngày sau T -Th d t K -Tâm vô coi thì Y n-Tuy t b c ra chào h i nh th ng, ch ng khóc mà c ng ch ng bu n chi h t. K -Tâm nm c àng-hoàng ng i coi nghiêm ch nh l m, c ngó bà Ph r i chúm-chím c i hoài;

n n i Y n-Tuy t ra chào anh ta c ng không thèm li c m t.

Bà Ph ng i nói chuy n v i T -Th m t h i r i h i K -Tâm r ng:

- Tôi nghe th y giáo nói th y m -côi thì tôi th ng quá, v y bây gi th y làm vi c âu?

- Th a, tôi làm bên M .

- Th y làm vi c mà khá hay không?

- Th a, làm n v y thôi, ch có âu mà khá ng.


47

- , i n y v t gì c ng m c h t th y, m y th y làm vi c lãnh l ng b ti n nhà,ti n ch rút h t. Tôi coi bây gi buôn bán ho c là làm ru ng có l khá h n.

- D , tôi c ng bi t nh v y, ng t vì buôn bán ph i có v n, làm ru ng ph i có t,ph n tôi nghèo-nàn côi-cút, v n không có, mà ru ng c ng không, b i v y tôim i ra c m cây vi t ki m n, ch có ph i tôi ham làm vi c ó âu.

- Ch ng gi u th y làm gì. Tôi có m t chút con gái tôi c ng nó l m. Tôi th y m yng i có h c thì tôi th ng, ng t m y ng h có ch trong mình thì c làm th ythông th y ký, r i nay xách i x n y, mai d i i x khác hoài, n u g con chom y ng thì h i nào mà th m con. B i tôi s nh v y nên tôi m i tính b t r ,

ng v ch ng nó h -h v i tôi cho vui.

K -Tâm nghe nói thì c i mà không tr l i. T -Th m i ti p mà nói r ng: Th abà, bà tính nh v y thì ph i l m ch , Bà có m t mình cô hai, mà ru ng v n có, cònthi u v t gì n a âu. N u bà g cô hai cho nhà giàu thì t nhiên cô ph i theo ch ng. Chib ng bà ki m ng i côi-cúc mà g ng h ây tr c là nuôi-d ng bà trong c n ml nh, sau n a h coi v n coi ru ng cho bà kh i nh c lòng

Bà Ph nghe T -Th m h i bà thích l m. T -Th v i K -Tâm ng i ch i h n m tgi r i m i t giã mà v . Chi u b a y Tr ng-Xuân qua r i d t T -Th tr vô nhà bàPh mà nh ngày c i, T -Th ch u lãnh c y b n Th y-giáo i h giùm, còn mâm tr uthì cho àng gái xây, chàng r v i h i t i hi p t i nhà bà Ph r i chi u ãi ti c chkhông r c dâu.

Các vi c s p t xong r i, ch ng v d c ng T -Th m i nói v i Tr ng-Xuânr ng: N y anh, anh ph i a vài ba tr m ng b c ng tôi lo ám c i m i c ch .Tuy là h àng trai mình kh i ãi n, h gom l i nhà tôi r i i luôn vô nhà bà Ph , nh ngmà tôi ph i lo m n xe c i r c ng i ta, ch ng v nhà c ng ph i s m r u trà mà ãing i ta ch , l nào h ng i nói chuy n dã hay sao .

Tr ng-Xuân tuy bi t T -Th mu n ki m chuy n mà òi ti n, b i vì r c hch ng n m b y cái xe, v ãi ch ng hai ba ve r u mà t n hao gì t i vài ba tr m, songngh lúc n y mình ang c n anh ta giúp giùm ng xong vi c, n u mình b n-s n s anh tagi n b xu i r i b i ho i vi c l n i, nên m b p-ph i l y 200 ng b c a cho T -Th ,ch không dám cãi l n a.

Sáng b a sau bà Ph ng ng i mà tính coi ám c i ph i m i ai, ph i t cQu ng- ông hay là n u Vi t-nam mà ãi, ph i may thêm cho con áo gì qu n gì, cónên s m mùng m n hay không, b ng th y ba cái xe kéo ng ng ngay tr c nhà, r i cô baH ng b c vô, l i có d t theo m t ng i àn-bà ch ng 45 tu i, tuy n m c t m th ng,mà b -t ch phong l u l m, v i m t ng i tr c ch ng 22, 23 tu i, m t mày tr ng tr o, i

ng khoan-thai, y-ph c oan-trang, nón tr ng, giày vàng, qu n tích-so, áo n xám. BàPh b c ra chào h i r i m i h t vô nhà.


48

Cô ba H ng h i th m l ng-x ng, ng i àn bà i theo ó thì ng i n tr u khôngnói chi h t, còn th y n thì ch m-b m ngó bà Ph , lâu lâu l i li c ngó vào c a bu ng m tcái. Bà Ph h i cô ba H ng r ng:

- Cô ây c ng trên Sài Gòn hay là âu?

- Ch H i- ng ây trên Ch L n.

- Cô xu ng d i này ch i hay là i có vi c chi?

- Ng i àn-bà y nghe bà Ph h i nh v y thì áp r ng: B m bà, thu nay tôikhông bi t Tân-An. Cô ba cô r i ch i, tôi nh n lúc này r nh-rang, l i có th ngnh tôi i h c ngoài Hà-n i, có b nh nó xin phép v m t tháng, nên tôi d t nó ixu ng d i n y m t l n cho bi t. Ch Tân-An bu n quá! Buôn bán coi c ng lôithôi .

Cô ba H ng ng d y quào bà Ph r i b c vô c a bu ng. Bà Ph h i ý i theo.Hai ng i ra ng t i c a sau r i cô ba H ng m i nói nh v i bà Ph r ng: N y ch , côó là v H i- ng B ch trên Ch L n. Còn th y ó là con u lòng c a cô a. Th yh c tr ng Cao- ng S -ph m ngoài Hà-n i, còn có m t n m n a thì thi l y b ng-c p ilàm c-h c. Th y H i- ng có bà con v i tôi, nhà giàu có l n, mà có ph c nên sanhcon h c gi i n a. Tôi th y th y em ó nhu-mì, mà l i b x ng v i con hai ây quá, nêntôi lãnh làm mai, tôi d t xu ng ây ng coi nó ó a. V y ch bi u con hai nó s a-so nr i ra chào ng i ta ng cho h th y nó m t chút. Con hai i âu mà nãy gi tôi khôngth y nó v y ch ?

Bà Ph áp r ng: Nó mình nên n m trong bu ng . Cô ba H ng bi u kêu nód y thay áo qu n, mau i ra chào khách ng ng i ta i v cho k p xe. Bà Ph ngng -ng n không bi t sao mà nói c. Cô ba H ng th y nh v y l i c thêm r ng:Ch ng có lo mà. H cho th y coi m t m t chút r i v tôi c ri t th y thì th y ch u,

ch không khó gì âu.

Bà Ph ng d -d m t h i r i coi b suy ngh lung l m. Cô ba H ng thúc ri t bàm i nói r ng:

- Cho coi không c âu cô à!

- Sao v y?

- Tôi ã h a g nó r i.

- G cho ai âu? Sao tôi không hay?

- Tôi g nó cho m t th y thông làm vi c bên M .

- Con c a ai âu v y?

- Con c a m t ông C d i R ch-Giá.

- Th y ó làm vi c gì?


49

- Làm vi c Tòa.

- H , b t nh n d không! Ch g h i nào ó v y?

- T x a n rày; còn ít ngày n a c i a.

- Sao hôm g n T t, chi i Sài Gòn ghé th m tôi, tôi không nghe ch nói?

- , lúc ó ch a g . n T t r i tôi m i g .

- Ch báo h i, làm tôi i th t công!

- Cô có lòng th ng cháu, thi t tôi cám n quá. Ng t tôi g r i, bi t li u sao cbây gi .

Cô ba H ng ng ng m ngh m t h i r i h i r ng:

- Ch này ng i ta ã giàu mà l i h c gi i. Ch không ch u, thi t là u ng l m. Hch g thì ch ng m t n m n a con hai nó c làm bà c, sang tr ng bi tch ng nào. N y ch , không bi t ch ki m th h i ch ó ng g ch n y chay không ch ? Mình nói con nh nó chê xa nên không ng, h i c a bao nhiêumình tr l i cho h , có h i chi âu mà h r y. Mà con mình nó không ch u, aiép nó cho ng. Ph i a ch . Tính coi xong l m. Ch coi th ng nh n y t ng-m o coi c quá ph i không?

Bà Ph ng suy ngh hoài. Cách m t h i bà l c u th ra mà áp r ng: Khôngc âu cô. Tôi h a g ã nh ngày c i r i, bây gi h i sao c. Thi t tôi c ng ti c

l m. Mà tr i khi n th y n y không có duyên n v i con hai tôi, nên th y m i n tr , v ythì mình không nên cãi tr i.

Cô ba H ng làm m t bu n r i b i ra nhà tr c. Cô ng i nói chuy n l -là v i bàPh ch ng n a gi ng h r i t giã d t cô H i- ng B ch v i th y n lên xe mà v . BàPh a khách ra kh i c a r i tr vô n m dàu-dàu, trong trí th m ngh n u con mình nó

ng có h , thì mình g ch n y x ng áng bi t ch ng nào.

Ng i ta ã giàu, mà con ng i ta n h c ã g n thành thân r i, sui ã x ng sui,mà r l i áng r , ngh thi t t c bi t ch ng nào. ã bi t bây gi mình bi u àng kia luih t thì không khó gì, ng t con mình nó nh v y mình âu dám g ch n y. h ! Khôngbi t t i sao mà vô ph c l m v y!

nh ngày c i r i, thì Tr ng-Xuân c nói g t v r ng i vi ng các làng ng c yH ng-ch c t i ngày tuy n c h b th m c mình, r i lén qua Tân-An hoài. L n nàoqua c ng ghé nhà bà Ph , có ý mu n giáp m t Y n-Tuy t ng d n-dò ít l i, mà Y n-Tuy t h th y Tr ng-Xuân thì rút vô bu ng, không ch u cho Tr ng-Xuân th y m t.

Bà Ph bi u Tr ng-Xuân ph i rao trong nh t-trình ng cho L c-Châu hay s bàg con l y ch ng, làm nh v y cho r ràng, l i sau kh i ng i ta d -ngh . Tr ng-Xuânv ng l i ghé c y T -Th làm giùm vi c ó và c y vi t luôn m t bài ích-cua ng b a


50

ti c ám c i mà c n a. T -Th òi thêm 50 ng. Tr ng-Xuân a li n, không dámcãi.

Còn ch ng m t tu n n a t i ngày c i, thì th y ba t nh t-báo Sài Gòn có ngh -tin nh v y:

B n-quán m i ti p c h ng-thi p báo tin r ng th y Lý-k -Tâm, Thông-ngôn t iM -tho, là tr ng-t c a ông Lý-k -Thành, nguyên H ng-c R ch-giá, s k t duyêncùng cô Phan-y n-Tuy t là ái-n c a bà Ph Phan-h u-Ti n Tân-An.

Ngày hi p c n nh là ngày 31 Avril 192..

B n-quán c u chúc cho Lý-Phan hai h h o-hi p tr m n m, c m-s t hòa hai,miêng miêng qua i p.

Bà Ph m n Tr ng-Xuân g i thi p m i bà con xa g n cùng nh ng ng i quenh t th y. Bà l i d n-d p nhà c a àng-hoàng, m n thêm gh bàn ng có ch hai hng i cho .

K -Tâm th y nh t-trình báo tin ám c i thì trong b ng lo th m, s ch n haymình c i con gái bà Ph áp l i òi ti n thì bi t l y chi mà tr . X a nay mình nghèo nênh ch i m ng mà tr , ch ngày nay mình c i v giàu sang chi cho kh i h òi, n umình không tr ch c h làm nh c mình, mà h mình b nh c thì m con bà Ph c ngkhông t t gì ó. K -Tâm t vi c cho T -Th nghe. T -Th ch y vô nói l i v i bà Ph thìbà Ph bu n th m, song vi c ã n n c n y bà không còn d -d n a c, nên bà nóir ng: Không h i gì, n u h không ngh h n ây h òi thì tôi ra ti n mà tr cho h ,không sao âu mà s . Tuy v y xin th y giáo làm n nói v i th y, n ch ng n m b y tr mthì tôi tr c, ch nhi u quá tôi lo không kham .

T -Th v nói l i v i K -Tâm thì K -Tâm c i mà nói r ng: Trong ý bà Pht ng tôi bày chuy n mà gi t ti n c a bà hay sao? N u tôi có nh v y thì hôm n tôi òiôi ba ngàn, c n gì mà ph i m u s cho nh c trí. Xin anh nói giùm l i cho bà bi t r ng

tôi lo tr c ó là lo gi giùm danh-giá cho bà, ch ph n tôi thì tôi không c n gì âu. Nhh có òi n , bà không tr c ng c, còn n u bà có tr thì bà gi gi y t ng sau bà òil i tôi, không thi t h i gì bà ó mà bà lo.


51

(8)

B a c i, K -Tâm m c áo r ng, b ng qu , ng i xe i v i T -Th và b n th y giáomà vô nhà bà Ph . Trong nhà bà Ph ch ng d n r c-h , khách kh a ông gi y-gi y, cóth y Cai-t ng T ng và v ch ng Tr ng-Xuân m t. K -Tâm làm l t ng và l ym v cùng bà con thân t c r i m i ra áo r ng mà ãi khách.

M y n m nay K -Tâm nghèo nàn không thèm s a-so n y-ph c, nên coi lam-lkhông b ng ai. Nay m c áo lót, i giày m i, b t kh n en, b n qu n nhi u, b t ng khôingô, m t mày sáng r , coi thi t là p trai l m, b i v y bà con h hàng ai th y c ng khenth m. Tr ng-Xuân th y khách u ng r u khai v r i, h i d n bàn mà t ti c. Kháchng i d ti c k h n 30 ng i, Tr ng-Xuân v i K -Tâm c ng ng i chung v i khách.

Mãn ti c r i, ch ng u ng r u sam-banh T -Th m i ng d y c m t bài ích-cua6 nh v y:

Các ông,

Tôi là ng i tài s h c si n l i ch a t ng quen ng nói chuy n gi a ti c ôngng i, l thì tôi ph i ng m mi ng ng i nghe, ch không nên n c a l ban mà múa búa.Nh ng mà hôm nay chúng ta n d ti c n y là ti c bày ra ng vui m ng cu c thànhhôn c a Lý-Phan hai h , l i tôi v i tân-lang là th y thông K -Tâm ây, v n là b n ngsong, v y tôi xin các ông vui lòng cho phép tôi th th mà t ôi l i, tr c là chung vuicùng bà l n, sau n a chúc m ng cho ôi b n m i.

D th a, sách có câu r ng: Minh-quân l ng-t tao phùng d , tài-t giai-nhân tng nan . Cô hai là con bà l n ây, s c tài t t chúng, mà l i công dung ngôn h nh v ntoàn, lúc cô còn u-th i h c thì th y b n th y u yêu, m y n m nay cô v nhà thìngày êm lo nuôi d ng m già, hôm s m c b n bè cùng kim ch . Cô có s c mà l i cótài, có c l i có h nh, có nh n mà l i có hi u, ng i d ng y há ch ng ph i là giai-nhân hay sao?

Còn th y tân-lang, tuy lúc th y h c g n t t-nghi p, r i gia- ình tao bi n, khi ncho th y tr c tr b c thang mây, nh ng mà th y là ng i l ng l n, chí khí cao, b iv y gi a phong ba th y b n chí v ng lòng, tánh inh s t càng trui n ng càng thêm c ngch c, ng i d ng y há ch ng ph i là b c tài-t hay sao?

C nh n ã nói: Tài-t gai-nhân t ng nan hôm nay th y thông là tài-t , cô hailà giai-nh n, mà bà Nguy t l i se dây, ông T l i xô b c, khi n cho nam b c v y- oàn,ph ng-loan k t cánh, y là m t d p r t may-m n cho Lý-Phan hai h bi t ch ng nào. V yxin các ông cho phép tôi thay m t l ng b ng quí t c hai bên mà c u chúc cho v ch ngm i tr m n m m- m gia- ình, r i tr sanh nh ng con r ng cháu ph ng .

6 (ti ng Pháp) discours


52

T -Th c d t l i thì c ti c u v tay l p-b p. Bà Ph ng i c v i khách àn-bàbên b ván ngang ó, nghe bài ích-cua c a T -Th thì bà m ng h t s c, mà ch ng th ykhách v tay khen ng i bà l i càng ph i ph i trong lòng, nên bà ã không bi t h th m,mà l i còn c i ng n-ngo n n a. Ai n y u ngó chàng r , có ý trông tr l i ng coit ng- m o nh v y mà v n nói th nào. K -Tâm nghe T -Th khen ng i Y n-Tuy t thìtrong b ng t c c i th m, ngh vì nh n tình m l nh vô th ng, ng i giàu sang d u cóh cho m y i n a thiên-h c ng khen, còn ng i nghèo hèn d u khôn khéo cho m y in a thiên-h c ng chê là d i. Ban u anh ta khinh-b T -Th là dua b , nh ng màanh ta ngh l i r ng mình ã h a l lãnh làm gi d i v i ng i ta, ch làm trái sao c.Thu nay mình gi lòng thanh b ch thì gi luôn i, ai bi u ch u làm gi d i mà bây gil i d c-d c. Mà bây gi tr l i mình ph i nói th nào? Thu nay mình bi t thiên-h b y-b nên mình xa lánh th t c thì ph i quá, sao l i nh y vô vòng làm gì cho khó d nh v y,K -Tâm ng i ng m ngh mu n nín luôn, ng t khách d ti c h ngó quá anh ta nh t-nh tnên b t c d ph i ng d y nói nh v y:

Các ông có lòng hu c n chung vui cùng nh c-m u tôi, mà các ông l i còn làphái th y giáo là b n ng-song c a tôi c a tôi ng thay m t cho các ông mà x ng t ngtài chí c a tôi n a, thì tôi l y làm c m ngh a vô cùng. L thì tôi ph i t ít l i tr c là tcác ông, sau n a bày tâm- các ông trông i. Nh ng tôi h ph n tôi tri ý không hi pthói i, mà tài tình c ng ch ng b ng chúng b n, d u tôi có t ra s ch ng áng làm vuicho các ông. V y tôi ng a xin các ông mi n ch p tôi khuyên m i các ông u ng c n lyr u này mà m ng cho nh c-m u tôi ..

K -Tâm nói t i ó r i ng p ng ng, ai n y t ng là còn nói n a, ch ng dè anh tacúi u r i ng i xu ng nên khách ch ng-h ng h t m t chút r i m i v tay.

Ti c mãn, khách cáo t mà v l n l n, n t i th y Cai T ng v i v ch ngTr ng-Xuân c ng v . Tôi-t trong nhà d n-d p xong r i h t, ch ng óng c a i ng thìbà Ph kêu con mà nói l n r ng: Hai i, sao con không d mùng ng th ng hai nó ng ?Ngày nay b khách-kh a nó m t, d n-d p cho nó ngh cho s m. Bà Ph nói nh v y ngcho tôi t trong nhà nghe, song Y n-Tuy t thì c trong bu ng, còn K -Tâm thì n mngoài ván tr c, không ai th y m t ai h t.

Cách vài ngày bà Ph ti p c m t b c th c a cô ba H ng nói nh v y:

Sài Gòn, le 1er Avril 192...

Kính g i l i th m ch Ph và c u chúc cho cháu c v n s nh ý.

Tôi có ti p ng thi p c a ch m i ám c i cho cháu, nhân vì tôi b n vi c nhàkhông n mà chung vui v i ch c, thi t tôi l i v i ch nhi u l m. V y xin ch r nglòng mi n ch p.

Tôi có h i th m thì ng i ta nói ch g cháu cho ch ó thu c nhà giàu có sangtr ng h n con th y H i- ng B ch tôi d t xu ng hôm n b i ph n, c v y thì tôi c ng


53

m ng giùm cho ch và tôi c u chúc con hai có con cho mau ng ch có cháu ngo i màb ng m.

Nay kính th

Madame Ba H ng

Bà Ph c b c th c a cô ba H ng, bà c i c l i hoài, không bi t cô n nóinh v y là thi t tình, hay là cô ã th u rõ vi c riêng c a Y n-Tuy t nên ki m l i khéokhôn mà bao-bi m. Bà n ng không c, c n m tính m u n y k n ng mà b tmi ng th -gian, bà mu n i lo cho K -Tâm vô làm vi c nhà n c ng cho thiên-h kh ikhinh d , ng t h K -Tâm i làm vi c thì ph i d t v theo, còn nh có v nhà thì lâulâu nó ph i n th m m t l n, mà Y n-Tuy t không ch u th y m t ch ng thì làm sao cho

c.

K -Tâm c i v ch ng n a tháng thì Tr ng-Xuân c c c làm Cai-t ng.Anh ta qua th m bà Ph tr c là báo tin lành cho dì hay, sau n a d coi K -Tâm v iY n-Tuy t c x v i nhau th nào. Bà Ph thu t chuy n Y n-Tuy t không ch u th y m tK -Tâm, ng riêng mà n c ng riêng, thì Tr ng-Xuân m ng th m, ch c r ng Y n-Tuy tvì th ng t ng mình nên không ch u th t ti t v i ng i khác. Bà Ph l i trao b c thc a cô ba H ng cho Tr ng-Xuân xem r i nói r ng: H m nay dì c b c th y thì dìbu n l m. Dì ch c là cô ba H ng bi t vi c c a mình nên cô nh o-báng, v y cháu ph itính coi có k chi mà làm cho K -Tâm có ch n ch làm ng h ng khinh-b , thì dìm i yên tâm c .

Tr ng-Xuân ng i suy ngh m t h i r i tính v i bà Ph anh ta xu t m t muônng b c v n và kêu anh em hùn thêm m t muôn ng n a ng l p m t ti m mua lúa t i

ch Tân-An r i cho K -Tâm ng làm T ng-lý, làm nh v y bà Ph kh i b ng i tachê c i ki m r nghèo, còn K -Tâm kh i i xa, mà m c ngoài ti m nên không g n g iY n-Tuy t ng. Bà Ph nghe tính nh v y thì bà l y làm vui lòng, nên khuyên Tr ng-Xuân ph i lo tán thành vi c y cho mau.

Tr ng-Xuân lâu nay gi u v dành ti n riêng c 5 ngàn ng, anh ta i quaM -Tho vay thêm 5 ngàn n a và r anh em hùn thêm 10 ngàn c ng là 2 muôn, m i m n5 c n ph t i Tân-An mà làm ti m lúa r i cho K -Tâm ng làm T ng-lý.

T ngày K -Tâm ra coi ti m lúa thì m c lo buôn bán nên ít hay v nhà bà Ph . Tuyv y mà h b a nào anh ta v th m thì làm nh chàng r thi t, r y th ng Qu i sao khôngcoi s a chu ng b câu, h i chín H u sao không lo hái tr u, anh ta khoát n t om-sòm, d n

u n y, d p ch n , duy có m t i u là không thèm th y m t Y n-Tuy t.

Có m t ngày kia, Y n-Tuy t ng ng i l t rau d i nhà b p. K -Tâm th y th ngQu i ng leo b d a, anh ta m i l n ra ng coi. Anh ta li c th y Y n-Tuy t li n daym t ch khác không thèm ngó. Y n-Tuy t th y anh ta thì h -th n nên c ng l t- t i l id a vách mà núp. Nhà b p óng vách ván nên tr ng tr i, trong dòm m y l thì th y ngoài t rõ l m. Y n-Tuy t ng trong lén dòm ra thì th y K -Tâm b ng àng-hoàng,


54

m t mày nghiêm chánh ch không ph i lau-chau vút-v t nh Tr ng-Xuân v y. Cô tadòm r i h ng i mu n day m t ch khác, mà h day ch khác r i l i mu n day tr l idòm n a, b i v y cô ta núp mà dòm cho n ch ng K -Tâm tr vô nhà cô m i thôi.

êm y cô ta so sánh K -Tâm v i Tr ng-Xuân, cô ta suy ngh K -Tâm tuy nghèomà t ng m o nh v y thì h n Tr ng-Xuân b i ph n. R i cô ta l i ngh r ng n uTr ng-Xuân là ch , thì th ng cha này c ng ch ng nên thân gì, b i vì n u nó là ng ibi t liêm-s , tr ng ph m-giá l i có l nào nó ch u lãnh vai tu ng nh nhu c nh v y. i!Th àn-ông th i nay k vì danh ng i vì l i, h có bi t danh-giá là gì mà suy ngh choth t công. Nay mình bi t tâm tánh c a h thì ã tr r i, ngh thi t t c quá.

B a n trong nhà có ám k c m cho quan Ph . Bà Ph bi u K -Tâm g i th m iTr ng-Xuân và d n m i luôn T -Th n a. Y n-Tuy t m t là vì nghe có ti ng Tr ng-Xuân thì gi n, hai là vì s th y m t K -Tâm thì h ng i, nên rút d i nhà b p ph v ich chín H u n u n ng, không ch u lên nhà trên. n ch ng cúng, Tr ng-Xuân h i saoY n-Tuy t không ra l y, thì bà Ph nói r ng: Con ó nó có nghén, nó m c c nên khôngch u ra . Tr ng-Xuân nói t nhiên r ng: Chà! Mau có d há? N u v y thì n i n m naydì có cháu ngo i r i . K -Tâm th y Tr ng-Xuân nói h n-hòi, không b -ng chút nàoh t thì trong b ng ghét l m, song anh ta ã nhàm th y th tình gi -d i nên ng i chúm-chím c i, không l mòi ghét ra cho ai bi t.

Cúng r i d n c trên bàn, K -Tâm, Tr ng-Xuân v i T -Th ng i l i n u ng.Tr ng-Xuân u ng vài ly c -nhác, thì ngà-ngà nói chuy n om-sòm, nh t là anh khoekhoang v s mình m i c c Cai-t ng l m. T -Th nói lùa theo r ng:

- Tôi nghe anh t c thì tôi không m ng chi h t, b i vì tôi ã bi t tr c có ai màgiành v i anh cho ang. Anh ã h c gi i mà l i giàu có h n ng i ta h t, nhanh v y làm Cai-t ng m i x ng áng, ch h lôi-thôi quá làm t ng làm téo gì.

- Ý tôi mu n làm ch c gì n a kìa, ch làm T ng mà sang tr ng bao nhiêu. Ng tông gia tôi mu n nh v y, tôi ph i chi u theo ông, ch tôi có ham làm mà chiâu.

- Anh c r i anh nói nh v y, ch i n y có ch c nào mà sang tr ng h n ch cCai-t ng. Mình làm ch c T ng có l ng b ng, mà kh i b i. Mình l i g n-g iv i dân h n các ông Qu n h t th y, ngh coi có ph i là s ng hay không?

- Chú m y t ng tôi ham ti n ng i ta nên ra tranh ch c T ng ây hay sao? Tôilàm ng v ch i v y ch ph i tôi c n ti n b c ai âu.

- Anh nói v y mà n u dân nó em ti n lo cho anh, anh l y không nè?

- Không ph i tôi nói tôi gi thanh liêm, h em ti n h cho, mình d i gì mà khôngl y.

K -Tâm ng i l ng thinh mà nghe, trong trí th m tính không thèm cãi l chi h t, b ivì chí h ng c a hai ng i nay không gi ng mình, n u nói cho ra l thì ph i mích lòng,


55

ch không ích gì, b i ví d u mình nói ph i cho m y h c ng không thèm nghe, song anhta nghe Tr ng-Xuân nói nhi u ti ng trái tai quá, d n không c, nên buông a mà nóir ng:

- Nh ng l i hai anh ngh lu n nãy gi , n u em ra mà thu t l i cho thiên-h nghethì ai c ng u khen ph i. B i vì ch ch h ng c a ng i i nay u v y h tth y. Thi t tôi không dám nói, hai anh nói sái, nh ng mà theo ý riêng c a tôi thìng i i nay h hi u ngh a hai ti ng sang tr ng l m không bi t ch ng nào. Tôih i th hai anh v y ch sang là gì?

- c ng i ta kính tr ng thì là sang ch gì.

- Ph i. Nh ng mà mu n cho ng i ta kính tr ng thì ph i làm sao?

- Ph i làm quan l n, ph i có ti n nhi u thì ng i ta kính tr ng ch sao.

- T l m! T l m! V y mà thu nay tôi t ng ng i nhân t c h nh, ng i cóchí l n trí sâu thì thiên-h kính tr ng ch !

K -Tâm nói t i ó r i rùn vai l c u không thèm nói n a. Cách m t h i anh ta l ih i Tr ng-Xuân r ng:

- H i nãy anh nói r ng: h em ti n h cho, mình d i gì mà không l y. Anh làng i giàu l n, mà anh l i làm ch c Cai-t ng, ngh a là dân m y làng trong t ng

u ph i d i quy n c a anh h t th y, anh thi u ti n n hay sao mà h em hcho anh còn l y n a? L i anh h mình thò tay mà l y ti n c a k b d i là kngu d i nghèo hèn h n anh, v y anh không h hay sao?

- Nói nh d ng v y thì ai thèm làm làng làm t ng. Tr i ã bi u h k d i nuôing i khôn, nó có vi c n c u l y mình mà d ng ti n thì mình l y có h i gì.N u mình làm b thanh liêm, nó cho ng i khác n c ng v y.

- Tr i i! V y mà thu nay tôi t ng ng i khôn d y k d y, ng i trên giúp kd i n a ch !

K -Tâm ch t l i l c u r i ng d y b i ra ngoài sân. Y n-Tuy t n m trongphòng lóng tai nghe K -Tâm cãi l v i Tr ng-Xuân thì cô ta t c c i th m, t c r ngmình không có th ch y ra mà phân ph i qu y c.

M t ngày khác Tr ng-Xuân qua th m dì, tình c l i g p K -Tâm ngoài ti mc ng v ó. Bà Ph ngh nh Tr ng-Xuân lo li u nên vi c nhà yên- n, ch ng còn chicho bà mang ti ng chê c i, l i c ng nh K -Tâm thi t tình nên chuy n gi d i màkhông ai bi t h t, b i v y bà th y có m t hai ng i thì bà vui m ng, bèn h i chín H un u c m, sai th ng Qu i mua r u em v d n cho hai ng i n u ng, K -Tâm thì cgi tánh tình nghiêm-ngh , làm cho ng i ta không kiêu, buôn bán có l i nhi u mà không, còn Tr ng-Xuân m i l n qua u không th y c m t Y n-Tuy t, b i v y dàu-dàu,g ng m t coi ch ng c vui. Ch ng hai ng i ng i n c m u ng r u nói chuy n v inhau. Tr ng-Xuân mu n khoe mình h c gi i, nên nói v i K -Tâm r ng:


56

- H c-trò i nay lôi-thôi quá, không ch u c tâm mà h c ng thi l y b ng t t-nghi p v i ng i ta, lo ch i b i hoài, r i thì a h c n a ch ng b ra tr ng,

a thì i thi nhào h ng ch ng h ng c ng.

- Anh trách h c-trò không lo h c thì là ph i l m. ã bi t trong ám h c-sanh cóa, nh tôi ây vì gia- ình tao bi n nên ph i tr b c gi a ng, l i c ng cóa siêng h c lung, song b v n h i ch ng may nên thi không u. Tuy v y mà

ph n ông t i ham ch i mà b h c, t i không lo nên thi r t, b i v y l i anh m itrách ó thì áng, ch không ph i là trách oan. Nh ng mà anh l i nói sao khôngráng h c ng thi l y cho ng cái b ng t t-nghi p nh ng i ta, nghe ra d ngnh ng i ta h c, ch h ng thi c t l y cho ng cái b ng t t-nghi p, ch khôngph i h c c t tu tánh l p thân, nói nh v y tôi e không ng chánh áng cho l m.

- Tánh d ng nó sao k quá! Tôi nói vi c gì c ng cãi l h t th y. i h c thì ph iráng mà l y cho ng cái b ng t t-nghi p, ch th i h c c i mà không cóm t t m gi y l n thì ai coi ra gì.

- Cái b ng t t-nghi p có phù phép làm cho mình sang tr ng l m hay sao mà anhbi u m i ng i ph i có m i c?

- V y ch d ng không bi t hay sao? i nay mu n vào giúp vi c cho nhà n c,b t lu n là s nào, u ph i có b ng t t-nghi p m i c. N u h c mà không cób ng t t-nghi p thì i làm vi c ngoài b y b , ch làm vi c chi nên thân.

- ! Bây gi tôi m i hi u ý anh. Té ra h c là c t cho có b ng t t-nghi p ngki m n. Tôi xin l i v i anh, tôi nói vi c c a tôi cho anh rõ. Không bi t h ianh i h c ch -h ng c a anh th nào, ch ph n tôi ây h i tôi i h c thì tôiquy t m trí cho r ng, rèn lòng cho ngay, h c tài cho hay, t p tánh cho c ng,ngh a là hun úc cho tài li u mà xung t v i i, n u may thi l y ngb ng t t-nghi p c ng t t, d u r i thi r t c ng không c n, ch không ph i tôi ih c mà ch -h ng th p th i quá nh v y âu. Tr i i! i h c ph i c t l y cho

ng b ng t t-nghi p ng làm th y! H làm th y thì ph i c t ki m cho cm t con v giàu; nh l t- t quá không ch ch giàu ng, ph i c i v nghèo,thì ph i c t g t g m tr n-tr c nh ng k quê mùa d t nát mà l y ti n ng làmgiàu cho mau. Mà h có ti n nhi u r i thì ph i c t lên làm ông cho c. Ai màtrong nhà nhi u ti n, thiên-h kêu ông thì m i thi t là sang tr ng. h ! Ch -h ng c a ng i mình hay quá mà x a nay tôi không bi t, c lo gìn lòng thanhb ch, t p chí chánh kiêng nên trong túi không có ti n, i ra h khinh d hoài,thi t tôi làm b y quá.

Tr ng-Xuân mu n cãi n a; song th y K -Tâm có s c gi n, s cãi sanh r y r imích lòng, nên anh ta c i g ng mà nói r ng: Tánh ý d ng k quá, không gi ng tánhai h t .


57

Y n-Tuy t ng i trong bu ng nghe h t nh ng l i ngh lu n c a hai ng i, làm choêm y cô n m suy ngh hoài, ng không c.


58

(9)

Bóng quang âm th m thoát, m i hè lúc tr c, mà hôm nay à n ti t Trung-thu.K -Tâm ng coi ti m lúa, ã lanh l i mà l i siêng n ng, m i làm m y tháng mà tínhph ng ra thì có l i g n 4 ngàn ng b c. Tr ng-Xuân v i m y ng i hùn ai c ng ukhen ng i, nh ng mà không ai nói t i s ti n l ng b ng, c bi u ráng mà làm, h có l ithì h s li u mà th ng công.

B c qua u tháng chín, bà Ph tính Y n-Tuy t ã g n t i ngày khai hoa r i. Bàngh ch ng c i cô m i có sáu tháng, n u cô khai hoa trong lúc tháng 9 tháng 10, ho ctháng 11 c ng u b ng i ta d ngh . Bà m i l p k r c th y thu c n coi m ch, tr cm t th y thu c thì bà xin h t thu c an thai, mà ch ng th y thu c v r i thì bà nói v i tôit trong nhà, ho c v i ng i lân c n r ng th y thu c coi m ch cho Y n-Tuy t nói thai cônóng l m, nên s khai hoa g p trong lúc u tháng 10. Thi t qu cu i tháng 9 thì Y n-Tuy t lâm b n, sanh ng m t a con trai tóc en tr y, cân n ng h n ba kí-lô r i, màbà Ph than tr i trách t, bà nói r ng th ng nh sanh thi u tháng nên y u l m. L i xómai n th m bà c ng nói m con nó ng , nên không ai th y m t th ng nh c.

Lúc Y n-Tuy t lâm b n, thì K -Tâm m c i Ch -l n bán lúa, không có nhà.Ch ng K -Tâm v ti m nghe nói thì l t- t ch y vô nhà h i th m l ng-x ng, ng chothiên-h kh i nói nhi u chuy n. Bà Ph th y anh ta thì làm b m ng r mà nói r ng: Nóchuy n b ng có m t mình tao nhà tao s quá. Hôm tr c ông th y coi m ch nói thi t lành m. Ông nói thai nó y u, s ph i thi u tháng, thi t qu m i có 7 tháng. Th ng nhy u m t chút, mà coi b d nuôi, không h i gì. Cha ch ! Nó gi ng m y t nh khuônúc

K -Tâm th y bà Ph ng i nói t nhiên ch ng chút nào b ng , thì t c c i th m,nên nói gi u l i r ng: Tôi không ph i th y thu c mà tôi c ng bi t th nào v tôi c ngph i thi u tháng. Còn con tôi nó gi ng tôi ch nào ó má há? K -Tâm thì nói ch i,mà bà Ph t ng anh ta nh o báng nên m c c l ng thinh không áp l i.

K -Tâm v a mu n tr ra ti m thì th y xe h i ng ng ngoài c a r i Tr ng-Xuânb c vô h i r ng: Nghe nói con hai nó con trai ph i không dì? May quá há? Bà Phg t u ch không nói chi h t. Tr ng-Xuân c y bà Ph vào b ng th ng nh ra cho anhta xem. K -Tâm th y có chín H u vô ra và có th ng Qu i ng rót n c l y thu c l n-x n, s Tr ng-Xuân vô ý nói ló mòi tôi t trong nhà nó nghi, nên anh ta c n không chob ng ra, nói r ng th ng nh y u l m, không nên b ng ra ngoài gió. Tr ng-Xuân nài-nhoài, túng th bà Ph ph i vô mà b ng, ch ng dè vô bu ng Y n-Tuy t không ch u chob ng.

Tr ng-Xuân ng i nhim-nh m không c vui. Bà Ph m i h i bây gi i khaisanh ph i t tên gì. K -Tâm bi u t tên Lý-k -Phùng. Tr ng-Xuân l i cãi, bi u ph i

t là Lý-tr ng-Phùng. K -Tâm gi n nên nói r ng: V y thôi thì anh t nó là Lê-tr ng-Phùng luôn th , ch h Lý mà làm gì. Chuy n mình tính gi u mà bây gi anh


59

mu n làm cho thiên-h bi t hay sao? Tr ng-Xuân x m t mu n gây v i K -Tâm, bàPh th y v y m i nói r ng: Chuy n không áng gì mà hai anh em bây cãi l cho th tcông. Thôi, con c a nó , v y tao vô h i nó coi nó nh t tên gì t ý nó .

Bà Ph vô bu ng h i Y n-Tuy t thì Y n-Tuy t bi u ph i t tên là Lý-k -Phùng.Bà Ph b c ra nói l i thì Tr ng-Xuân gi n m t, cáo t i v li n.

Cách ch a y m t tháng Tr ng-Xuân l o- o qua n a. Qua ng i hút ch a tàni u thu c l i th y K -Tâm ngoài ti m l n-t n i vô. N y anh, tôi m i làm ng m t

vi c l i l n quá . Tr ng-Xuân nhìn th y K -Tâm thì không c vui, nên K -Tâm nóinh v y mà anh ta không thèm h i coi vi c gì, l i day qua h i bà Ph r ng: H m naycon hai nó m n vú cho th ng nh bú hay nó cho bú?

Bà Ph áp r ng: Nó cho bú. Có v th ng Thi n m t bên ây, s a nó t t quá,n u m n nó nuôi c ng c . Tr ng-Xuân h i r ng: N u có vú s n nh v y, saokhông m n ng i ta cho bú? Dì h i mà m n i, h nuôi m t n m ch ng n m sáu ch c

ng, t n hao bao nhiêu ó mà s , cho bú c c nh c ch u sao n i .

K -Tâm ng i nghe Tr ng-Xuân bi u nh v y m i xen vô mà nói r ng: Tôit ng àn bà có con thì cho nó bú t t h n là m n vú. Tr ra có b nh ho n, s a không

c t t, thì m n vú ho c cho u ng s a bò ch ng nói làm chi, ch n u mình s a nhi uvà t t thì c n gì ph i m n vú. Trong vi c nuôi con có ai b ng m c. Mình sanh con,cho nó bú, d nó ng , b ng nó ch i, t p nó i, g n g i nó luôn luôn, nó m i trìu-m n r igây cái tình thân-ái cho ngày sau, ch n u mình có ti n m n ng i nuôi, thì s e nótheo tánh tình ng i vú, mà không gây ng cái tình m u-t n a

Tr ng-Xuân nghe K -Tâm nói nh v y thì gi n nên qu u m t mà nói r ng: Tôitính vi c gì d ng c ng u ng n tr h t th y. Chuy n không can h n d ng màd ng cãi chi v y?. K -Tâm c i và nói r ng: Tôi l y chánh lý nói nghe ch i ó thôi,ch ai làm sao thì làm, can c p gì n tôi mà tôi cãi . K -Tâm nói t i ó, li c th y th ngQu i ng l p ló n i c a bu ng, anh ta s ló mòi, nên nói ti p mà nói l n r ng: Tuynói nh v y, song m n vú hay là cho bú u t i ý v tôi, ch nào ph i má tôi hay là tôim n mà ng sao .

Bà Ph li n nói r ng: , th ng hai nó nói ó ph i l m a. Thôi, tao h i nó l icoi nó ch u m n vú hay không . Bà ng d y i vô bu ng m t h i r i tr ra nói r ng:Con nó nói con nó thì nó nuôi, nó không ch u ai nuôi h t . K -Tâm nghe nói thì

chúm-chím c i, còn Tr ng-Xuân gi n cành hông, gi c ng d y ch p tay sau ít iqua i l i, giày khua d i g ch nghe l p-b p.

Tr ng-Xuân ra v b coi gi n l m, gi n K -Tâm sao c theo can d vi c c aY n-Tuy t hoài, gi n Y n-Tuy t sao m i vi c u v a theo ý K -Tâm không ch u nghel i mình, t tên con nói theo K -Tâm, mà m n vú c ng làm theo ý v i K -Tâm, r ianh ta gi n luôn t i bà Ph , nói sao bà Ph t ng tr ng K -Tâm, kêu K -Tâm b ng th nghai nghe ng t x t. Anh ta gi n r i l i nghi r ng hay là hai a n y nó g t mình, nói v i


60

mình r ng c i gi , mà r i chúng nó làm v ch ng thi t . Tr ng-Xuân ngh t i ó thìtrong b ng h m h m, tính th m r ng n u có v y thì mình u i K -Tâm i li n, mà tr ckhi u i nó mình ph i làm cho nó kh n h i cho nó bi t mình.

N m y lúc g n T t m i ngày lúa lên giá thêm hoài, b i v y K -Tâm l p thì m ci ch u giá r i t b c c c cho i n ch , l p m c i Ch l n bán lúa, công vi c d n-d p

không có m t gi nào r nh, l i r m tháng giêng, 3 chi c chài ch lúa ã lên g n t iCh l n r i, nên anh ta ph i i xe-l a lên theo mà cân cho nhà máy. Anh ta mua gi yh ng nhì, xe bên M -Tho qua v a m i ng ng, anh ta l t- t b c lên xe thì th y có côsáu Nhi u là con gái c a ông Phó t ng Tài ng i trong xe. Anh ta d -d mu n qua xe khácmà ng i, song anh ta ngh r ng ng i ta b c v i tình v i mình thì ng i ta h ng i,ch mình có vi c gì mà lánh m t. Ngh nh v y nên K -Tâm b c lên xe d nón màchào r i ng i ngay m t cô sáu Nhi u. Trong cái xe y có cô sáu Nhi u v i m t ông tócb c hoa râm, ch không có ai n a h t mà hai ng i ng i cách nhau xa nên K -Tâm ch clà không quen bi t nhau. Anh ta li c coi thì th y cô sáu Nhi u m c áo màu thi t qu nhàng tr ng, tay m t eo m t chi c ng ch m m t tre, tay trái eo m t chi c vàng, hai tay

u qu n h t, còn c thì eo ba s i dây chuy n, tuy cách m t nhau ã b n, 5 n m và côã có ch ng lâu r i, nh ng mà t ng m o không i cho m y.

Cô sáu Nhi u th y K -Tâm n m c s ch s t ng-m o àng-hoàng thì c ng ctheo ngó hoài, ch ng xe l a ch y qua kh i c u Tân-An r i cô m i h i r ng: Xin l i th y,không bi t th y có ph i con bác c d i R ch-Giá hay không? K -Tâm c i và ápr ng: Th a ph i; ch ng hay cô âu mà bi t tôi? Cô sáu Nhi u c ng c i mà nói r ng:Th a, tôi g c c ng R ch-Giá .

K -Tâm th y cô ta d n d n th , thì t c c i th m trong b ng, không mu n h i-han chi n a, nên m gói nh t-trình ra r i ng i ch ng tay trên khuôn c a mà c. SáuNhi u ý mu n nói chuy n n a, song cô th y K -Tâm day m t ch khác, còn ông ichung xe thì ngó trân trân, làm cô m c c , nên cô d qu xách l y tr u ra n, không h ichi n a h t.

Xe lên t i B n-L c, ông tóc b c hoa r m ó xách dù i xu ng, làm cho trong xecòn có K -Tâm v i cô sáu Nhi u mà thôi. Xe v a rút ch y, cô sáu Nhi u vùng h i r ng:Thi t th y quên tôi hay sao? K -Tâm li n buông t nh t-trình r i ngó cô ta mà ápr ng:

- Tôi nh cô l m ch ! D u m t ngàn n m n a tôi c ng ch a quên c.

- Th y nh tôi sao h i nãy th y h i tôi âu?

- Tôi làm b không bi t cô, là vì tôi không mu n bi t cô làm chi n a.

- Sao v y?

- Cô h i câu ó tôi không bi t sao mà tr l i. Vì khi tr c r i tôi bi t cô nên m yn m nay tôi não-n lung quá, n u bây gi mà tôi bi t n a thì .., khó quá.


61

- Th y nói sao ó? Tôi nghe không rõ?

- Thôi, chuy n c nh c l i không vui gì. Xin cô gi quên tôi luôn cho yên.

- À! Tôi hi u r i. Bây gi th y c i ng con bà Ph , th y giàu sang không mu nnhìn bi t n nh ng ng i quen thu tr c n a chi?

K -Tâm nghe nói tr trêu nh v y thì gi n m t, nên day m t ngó ngoài c a màáp r ng:

- Thu nay thiên-h b c tôi, ch nào tôi có b c ai âu mà cô nói v y?

- Ai b c th y, ch tôi có b c th y âu.

- Xin l i cô, cô không b c tôi, mà sao m y l i cô nói d i tàu r i cô quên h t i?

- Nh ng l i tôi nói v i th y, tôi nh hoài ch nào tôi có quên âu.

- Cô không quên mà sao nhà tôi suy-s p r i cô l i b tôi mà ng ch khác?

- Vi c v ch ng là t i cha m nh tôi âu dám cãi.

- T i cha m cô thì cô c ng ph i nói cho tôi bi t, ch sao tôi nghe cô ng ch kháctôi l t- t vi t cho cô m t b c th , cô không thèm tr l i, r i sau cô i ch g ptôi cô l i làm l là v y?

- Tôi có c th t chi c a th y âu, còn tôi i ch g p th y h i nào?

K -Tâm ng i th ra không thèm tr l i. Cô sáu Nhi u c ng ng i l ng thinh m t h ir i nói r ng: Tôi nghe l i cha m ng ch n y, m y n m nay tôi bu n quá. Bên ch ngtôi thi t là giàu, ng t ch ng tôi nó k l m, không lo làm làng t ng v i ng i ta, c theomèo àng chó i m, xài ti n phá c a hoài, nói không ng .

Cô sáu Nhi u li c th y K -Tâm c c nh t-trình, không thèm nghe, thì cô m c cnên không nói n a. Ch ng xe lên t i Phú-Lâm cô m i h i r ng:

- Th y i Sài Gòn có vi c chi hay là i ch i?

- Tôi i Ch l n bán lua.

- R i th y ra Sài Gòn hay không?

- Có l khi c ng ra.

- Th y ra Sài Gòn nhà hàng hay là âu?

- Ch a bi t ch c.

- L n nào tôi i Sài Gòn tôi c ng nhà hàng Nam-Vi t. Chuy n n y lên tôi c ng ó n a. ch nào quen thì có d m t chút, ch i m t mình mà ch l tôi s

quá.


62

Xe t i Ch l n v a ng ng, thì K -Tâm ng d y d nón chào cô n r i xu ng xe itu t. Cô dòm theo thì th y anh ta ra kh i nhà gi y r i lên xe kéo mà i, không thèm ngól i.

K -Tâm bi u xa-phu ch y ra Bình-Tây, ng i trên xe nh n cô sáu Nhi u thì chánngán tình i, ch ng hi u ng i lòng d th nào mà tr c b c tình sau ch ng bi t hng i; n u r i g p nhau thì ph i tr n tránh m i ph i, mà ví d u không tr n ng thì c ngph i làm l gi b không bi t, ch âu l i b i chuy n c ra mà nói. B ng ng i i khól ng thay! Vi c x u h mà h l y làm vinh di u, l gian tà mà h công nh n th ng ngay.

ã ph ng i r i, mà g p ng i còn l i trách ng i, ã có ch ng r i, mà g p ng i mìnhph tr c l i em ch x u c a ch ng ra mà nói, r i l i ch ch mình trú-ng cho trai bi tn a, coi có ghê-g m hay không?

K -Tâm nh các i u y, vùng c i ra ti ng làm cho xa-phu không hi u vi c chinên ngoái u l i mà ngó. K -Tâm nói th m trong trí r ng: Nh n tình m l nh, th tháib c en, không bi t sao mà nói cho h t c. Ôi thôi! Mình c ng rán ch ng m t coi ich i, th coi thiên-h h qu y ph i th nào, r i tr v già mình ghi chép làm m t quy nTh t c thi t biên ng tr em lúc bu n chúng nó xem ch i cho tiêu khi n.

i ng i qu y hay mu n làm m t ph i, y là th ng tình, ngh ch ng l chi. Cóm t i u n y r t k , là nhi u ng i coi n-ngh a nh nh lông, khi có vi c c n dùng thìkh n c u lòn cúi, n ch ng xong vi c r i thì ch ng ni m ngh a c m n, mà l i còn l yngh a làm thù, l y n làm oán.

Tr ng-Xuân ang b i-r i, s vi c qu y c a mình l u ra thiên-h chê c i, r i vr y rà làm cho ng công danh h ng h t, thì chi u lòn K -Tâm, n i K -Tâm nóinhi u l i r t nh c-nhã mà anh ta c ng làm l nh ng i ngu không hi u chi h t. nch ng anh ta ng làm T ng r i và ngh ph n Y n-Tuy t c ng ã yên n, thì anh ta l nl n mu n quên n t c a K -Tâm. T ngày Y n-Tuy t lâm b n cho n sau, cái lòngb i ngh a c a Tr ng-Xuân l i càng hi n rõ h n n a. Anh ta nh t lúc t tên cho nlúc m n vú, Y n-Tuy t c làm theo ý c a K -Tâm hoài, thì trong lòng sanh nghi, mành t là Y n-Tuy t tr n tránh không ch u cho anh ta th y m t, nên anh ta l i càng nghinhi u h n n a. M i l n qua Tân-An g p m t K -Tâm thì anh ta không vui, ki m chuy ngây v i K -Tâm hoài, ý mu n c m không cho K -Tâm n nhà bà Ph n a, song khôngbi t l y c chi mà c m c. Anh ta m i tính ki m c u i K -Tâm, mà n u u i không

c thì làm cho K -Tâm ph i mang h i.

K -Tâm tuy nh tu i, song mùi i n m , t ng quen thú sang giàu, t ng vùi thângió b i, ã th y nh n-tình m-l nh, ã bi t th -t c ng t cay, có lý nào g n Tr ng-Xuânmà không hi u ý anh ta, n n i b anh ta thù oán. Nh ng vì b ng K -Tâm không ph ilà b ng m t ng i t m th ng. Anh ta v n ch u ti ng làm ch ng Y n-Tuy t là c u giùmchút danh-giá cho ng i ch không ích cho mình, còn ng làm t ng-lý ti m lúa thì c nglàm giàu thêm cho h , ch mình không có l i chi, song anh ta c ý làm hoài, y là vì anhta mu n th coi thiên-h c x v i mình ra th nào cho bi t.


63

Con c a Y n-Tuy t là K -Phùng ã c 6 tháng r i. Ngày n Tr ng-Xuân quath m bà Ph c nài-n Y n-Tuy t ph i b ng th ng nh ra ngoài cho mình xem. Y n-Tuy t không ch u ra, mà c ng không cho b ng K -Phùng ra. Tr ng-Xuân gi n quá d nkhông ng nên nói r ng: À, n u mu n nh v y thì tôi làm cho mà coi. Nói r i li n

ng d y b i ra ch Tân-An, Tr ng-Xuân i th ng ti m lúa không th y K -Tâm, h ib n thì chúng nó nói K -Tâm i d i T m-Vu mua lúa. Tr ng-Xuân l c s sách h t ramà xem, dò t s , c ng t hàng, xét t t , xem t h i 11 gi cho n 2 gi chi u m i r i.Tr ng-Xuân v a mu n ra v , b ng th y K -Tâm i T m Vu v , xe ang ng ng ngoàic a.

Tr ng-Xuân ng l i; K -Tâm b c vô m ng r h i r ng: Anh qua bao gi ó,anh ba? Tr ng-Xuân không thèm áp câu h i y, l i nói r ng: Tôi mu n nói chuy nriêng v i d ng song ây b t ti n, v y thì v trong nhà dì Ph ng tôi nói m t chút .

K -Tâm không hi u có vi c gì, nên i nón i li n. Hai ng i i c ng khôngnói chuy n gì h t. Vô t i nhà, Tr ng-Xuân nói v i bà Ph r ng: Th a dì, cháu cóchuy n kín mu n t v i th y hai ây. V y xin dì làm n bi u m y a i xóm ngcháu nói chuy n cho d .

Bà Ph t ng có vi c gì quan-h , nên l t t sai chín H u m n ghe chèo qua sôngmà òi n , r i l i sai th ng Qu i em m t nhánh cau i xu ng ch cho ng i quen.Tr ng-Xuân th y tôi t trong nhà i h t r i m i nói v i K -Tâm r ng: Th y ph i bi tr ng th y nh tôi nên h n m t n m nay áo qu n lành l , n m i sung-s ng. N u th ylà ng i bi t i u thì th y cám n tôi l m m i ph i. Ch ng hi u vì c nào th y ã khôngbi t mang n, mà l i th y v i tôi càng ngày càng qu y quá. V y th y ph i tính ra kh inhà n y cho mau, tôi không mu n th y t i ây, mà c ng không mu n th y coi ti m lúan a .

K -Tâm nghe nói ch ng-h ng, nh t là nghe Tr ng-Xuân nói mình nh anh ta,ch không ph i là anh ta nh mình, thì l y làm b t bình, mu n dùng ti ng n ng n mà il i, cho anh ta ch a cái thói vong ân b i ngh a y i, nh ng mà ngh r ng mình ã chêng i ta qu y thì mình ph i ph i, ch mình nóng gi n r i c ng qu y nh ng i ta, thìmình có h n ng i ta ch nào âu, b i v y b gi n làm vui ng i nói hòa hu n r ng:

- Ph i. Khi anh c y tôi nôm giùm cô hai nhà ây, thì anh có giao h ch ng nàoanh bi u thôi thì tôi ph i thôi li n. Tôi ã ch u l i giao y, thì tôi nh luôn luôn.Bây gi anh bi u thôi thì tôi thôi, mà anh mu n tôi i li n bây gi hay là b a nàos i?

- Tôi nói nh v y, song ôi ba b a r i th y s i c ng c.

- À, anh mu n nh b a nào t i ý anh. Nh ng mà tôi xin nói l i n y cho anh bi t:anh c y tôi nôm ây là có ý mu n c u danh-giá tr c là c a bà l n ây, sau làc a anh cho v n toàn. H n m t n m nay tôi gìn-gi âu ó u yên h t. Bây githình-lình mà tôi b ra i, tôi s thiên-h d -ngh ch ng?


64

- H mu n nói sao h nói, tr i k h tôi không c n.

Bà Ph ng i lóng tai nghe, ch ng nghe Tr ng-Xuân nói nh v y thì bà can r ng :Cháu nói li u nh v y sao ng. Bây gi ph n cháu yên r i nên cháu không c n lo n a.V y ch cháu mu n làm cho m con dì mang ti ng x u hay sao? Tr ng-Xuân x m tmà áp r ng: V y ch bây gi m i vi c u yên r i, dì tính ch a th y trong nhà làmchi n a? Bà Ph c i mà nói r ng: D u có mu n th y i th ng-th ng bàn tính v i nhaucoi i làm sao cho êm, ch thình-lình cháu bi u i thì sao ng .

Tr ng-Xuân ng i suy ngh , K -Tâm m i h i r ng:

- N u mu n cho tôi i thì d , ch không khó gì gì. Có m t i u khó nh t h n h tlà bi u tôi ng có làm ch ng cô hai n a.

- Sao mà th y g i r ng khó?

- Tôi c i cô hai có khai hôn thú rõ ràng. Bây gi n u bi u tôi thôi, thì ph i nTòa ki n phá hôn-thú r i tôi thôi m i ng ch .

- Th y ã có giao k t v i tôi, thì th y ph i n Tòa mà xin i.

- Làm sao mà cho ng?

- H hai àng thu n v i nhau thì Tòa cho li n, ch sao mà không c.

- Anh có làm Thông-ngôn Tòa mà sao anh nói trái lu t quá v y?

- Sao mà trái.

- Trong ch d ngày 3 Oetobre 1883 nh l -lu t v sanh, t và hôn-thú, c a ng iVi t Nam có nói rõ r ng v ch ng n v i nhau ch a y 2 n m thì không ngphép n Tòa xin . Tôi c i cô hai v a quá m t n m thì t thu n xin sao

ng. Mà n m nay cô ng m y tu i?

- Hai m i tu i.

- ó là m t i u trái lu t n a, b i vì lu t bu c v ch ng t thu n mà xin thìng i v ph i 21 tu i s p lên m i ng.

- Th y ng có làm m t lanh. Tôi không bi t lu t b ng th y hay sao?

- Không ph i tôi dám khoe tôi thông lu t h n anh, t i anh nói sai quá nên tôi ph inh c l i cho anh nh ch .

- h ! Bây gi tôi m i bi t th y là ng i khôn lanh thi t! Hèn chi h i ó tôi giaok t i u nào th y c ng ch u h t.

- N y, tôi nói cho anh bi t: anh mu n nói v i tôi chuy n gì c ng ng h t. Tôi ãh a giúp giùm cho anh, thì tôi giúp cho n cùng, anh mu n bi u tôi làm cáchnào tôi c ng ráng làm theo ý anh mu n. Nh ng mà tôi c m anh không ngph m n danh-d c a tôi a, b i vì tôi tuy nghèo hèn, song tôi tr ng danh-d


65

c a tôi l m, thà là tôi ch t ch tôi không ch u cho nh -nhu c cái danh-d c atôi âu. Theo cái h i c a anh nói ó, té ra n m ngoái tôi ch u nôm cô hai ây làvì tôi ti u tâm, mu n k t duyên luôn v i cô, nên tôi l p m u k làm hôn-thú

ng bây gi b nhau không ng ph i không?

- Ch sao h i ó tôi ang b i-r i, trong trí t i-t m, tôi không dè ngày nay khó nhv y, mà th y không nh c tôi, n bây gi th y m i nói trái lu t không

ng?

- Anh nh l i coi, có ph i t i tôi ép ph i khai hôn-thú âu. Tôi có c n, mà bà Phkhông ch u, nói r ng bà là ng i sang tr ng, g con không làm hôn-thú s thiên-h chê c i, nên bà bu c ph i làm hôn-thú ch .

Bà Ph nghe nói t i ó thì bà xen vô mà phân r ng: Th y hai nói ph i a cháu.H i ó t i dì bu c nh v y ch không ph i t i th y mu n mà dì có dè làm hôn-thú r ikhó nh v y âu . Tr ng-Xuân không thèm tr l i v i bà Ph , c ngó K -Tâm mà nóir ng:

- N u hai àng t thu n mà không ng thì th y ph i tính cách khác, th nàoth y c ng ph i cho xong m i ng.

- Bây gi tôi bi t tính cái cách nào? N u tôi vào n ki n cô hai thì ph i c ,Tòa m i cho . Bây gi bi t l y c gì? Theo lu t thì ng i v ph i có m y l in y ch ng xin m i ng: 1. B nhà ch ng mà i ch khác; 2. ánh p cham ông bà bên ch ng; 3. L y trai ch ng b t t i tr n, ho c có tang c rõ ràng. Tôicó nhà c a chi âu mà nói cô hai b nhà ch ng i ch khác. Tôi không còn cham ông bà chi h t, nên c ng không nói cô hai ánh p ng. Bây gi còn cóm t c l y trai. Anh mu n tôi làm n nói cô hai l y trai không? Mà l y ai? Ph inói l y anh, r i anh ra gi a Tòa anh ch u có, m i b ng c . Anh ch u nh v ythì tôi làm li n cho.

Bà Ph l t- t can r ng: Không ng, không ng âu! Làm nh v y còn gì danhti t con tôi . K -Tâm c i mà áp r ng: Chuy n ó c ng là chuy n thi t, ch khôngph i là chuy n bày t. ã làm x u r i mà mu n cho t t thì có d gì âu . Tr ng-Xuânã gi n mà nghe K -Tâm nói h i kiêu ng o thì l i càng gi n h n n a, không th d nng nên nói l n lên r ng: Chú m y ng nói h i cao k . ta b tù chú m y cho chúm y bi t ch ng. Thôi ng có xin chi n a .

K -Tâm nghe gi ng cà-x c thì c i ng t và h i r ng:

- Th a anh, cách anh nói ó thi t ph i cách c a ng i sang tr ng quá! Tuy v y màtôi không bi t anh làm sao mà b tù tôi ng há?

- Thi t chú mày thách ta sao nè?

- Không ph i tôi thách anh. Tôi mu n bi t coi anh làm sao mà b tù tôi ch .


66

- ng có làm m t ngay! Ta ã xét s ã th y rõ r i. Chú m y n gian ti n c a h ih n m i ngàn ng b c, mai ta i th a coi Tòa có b t chú m y hay khôngmà.

- Tôi n gian ti n gì? Anh n y nói nghe l quá.

- Thôi ng có làm b d i. G t ta không d gì âu. Chú m y nói r ng chú m ykhông n gian, v y ch h i tháng 8 tháng 9 n m ngoái m y i n-ch túng ti nxài, n xin lãnh b c tr c r i ra giêng h s ong lúa. H l y b c tính có 50

ng 100 thùng, ra ngoài ngày lúa phát giá lên t i 160 ng 100 thùng, h thi th i lung quá nên n xin tr b c l i cho kh i ong lúa, và h ch u ti n l i b nghai, ngh a là ai lãnh tr c m t ngàn thì ph i tr hai ngàn ng b t l i chút nh,ch n u ong lúa thì ph i ong 2 ngàn thùng, tính ra thành 3.200 ng. N mngoái chú m y ra b c t i m t muôn mà mua lúa nh v y thì t nhiên ph i l im t muôn. S b c y chú m y biên vào s nào âu; ch th coi. N u chú m ykhông biên vào s thì là chú m y n gian ch gì.

- À, t ng b c nào, ai dè anh nói b c ó thì tôi n gian nhi u n a, ch không ph im i ngàn âu. tôi k h t cho anh nghe.

K -Tâm li n rút m t cu n s nh trong túi ra r i c nh v y:

C Vàng B n Tranh................................................ 1.000 $

H i- ng Cho T nh-Hà .......................................... 1.500

Phó-t ng L y Bình-Công ....................................... 2.000

Ch Cao T m-Vu...................................................... 500

Bà h ng Công Tham-Nhiên ................................. 2.000

Thôn Thâm Nh t-T o ............................................ 1.000

Sáu Th Bình- nh ................................................. 2.500

H ng-s Tuy K -Son........................................... 2.000

C ng..................................... 12.500 $

S ó là s b c l i v mua lúa xa-mãi mà không l y lúa. Còn hôm tháng hai ti mPh c-L i Bình-Tây b khánh t n tôi u giá mua ng 5 chi c ghe chài giá có 9.500

ng. Tôi u giá v a r i thì ch nhà máy Ích-X ng theo n n n nài 5 chi c ghe chài yl i nó tr cho tôi m t muôn r i. Tôi bán l i cho nó tôi l i ng 5 ngàn r i n a, côngv i 12 ngàn r i h i nãy thì l i h t th y t i m t muôn tám ngàn, ch có ph i m t muôntheo nh l i anh nói ó âu.

- N u nhi u ch ng nào, thì chú m y tù n ng thêm ch ng n y.

- Tôi có n gian âu mà tù. Anh xét s mà anh không xét t s t. B c y tôi ynguyên trong t , ch tôi có gi u ng nào âu mà nói tôi sang o t ng.


67

- N u không có n gian sao l i không ghi vô s ?

- Nói nh anh v y thì còn kh quá, buôn bán sao ng. Phàm ra ng buôn bánph i bi t tráo tr nh khách-trú ó v y m i ng ch . Mà buôn bán v t gì c ng còn d ,duy có buôn bán lúa là m t vi c khó l m. ã bi t lúa là v t c a ng i Vi t Nam ta làmra, nh ng mà t i ng i mình thu nay l - nh, cho khách-trú h chi m tr n c c-mth ng-tr ng i, trong các t nh ti m mua lúa u c a khách-trú h t, mà m y nhà máyl n Bình- ông Bình-Tây c ng là c a h . Mình x ng ra l p ti m buôn bán lúa, mìnhph i giành v i khách-trú mà mua, ó là m t vi c khó r i, mà mua ng lúa ch i bán, l iph i bán cho nhà máy khách-trú, ó là m t i u khó n a. Mình cô thân y u th quá, n uh mu n h i mình thì d nh ch i, b i v y cu c th ng c trong Nam-k duy có nghbuôn bán lúa là hi m nghèo h n h t, tuy phát tài mau thi t, song c t v n c ng không lâugì. Ti m c a mình m i l p ra n m u, may tôi bày cách mua lúa xa-mãi, mà thi t c nglà nh ra giêng giá lúa phát lung quá, nên mình m i l i nhi u ng. Mà n m nay l i nhv y bi t qua sang n m mình có l i ng n a hay không, hay là c t v n r i khánh -t nc ng không bi t ch ng.

- Ho c là T ng-lý n gian, ch buôn bán gì mà n c t v n.

- Anh ng nói v y; tôi ã th y nhi u ng i ra v n b ng m i ph n v n c amình, mà b l r i c ng c t v n h t, mình có vài muôn không ph i là nhi u âu.Anh ngh th coi, ví nh mình th y lúa phát giá mình mua l nhi u r i, mà ch ak p bán, thình-lình lúa s t giá i, n u mình bán nh u thì ph i l , còn n u v a l inhà máy mà ch giá, thì v a mình không t t lúa h h t. N u mình ch lên m ntàu-kh u trên Ch -l n mà d a thì ng, song ti n m n m c l m, mà bi t ch ngnào lúa m i phát giá nên li u tr c cho ng. Anh giao ti m cho tôi coi t n mngoái n n m nay, tôi s có m t i u ó là nh t h t, b i v y s ti n l i mua lúaxa-mãi và mua ghe chài tôi làm theo K -Tâm tôi không ghi vào s , riêng rangoài làm ti n d -tr c a h i ng ng a n m r i-ro l -lã, s y là s l i ngo i-lcó can h chi âu.

- Chú m y ng có l o-l , mu n sang o t s b c y, bây gi nói gi ng gì c ngkhông ng âu.

K -Tâm nãy gi d n h t s c nên c ki m l i êm ái mà nói v i Tr ng-Xuân,t ng là l i ph i c a mình s a tánh qu y cho ng i ng, ch ng dè mình nói êm ch ngnào Tr ng-Xuân l i càng nói x u mình ch ng n y, b i v y anh ta gi n tái mét, tr n m tngó Tr ng-Xuân mà áp r ng:

Tôi mu n nói ph i qu y cho anh nghe ch i, té ra anh h m h m mu n làm cho tôi tù hoài. N u anh mu n nh v y thì tôi c ng ph i làm cho v a lòng anh, ch bi t li u

làm sao bây gi , b i vì tôi ã h a giúp giùm cho anh, thì tôi ph i giúp cho n cùng.ng, n u anh làm nh v y thì có c cho cô hai vào n xin tôi ng, b i vì h tôi

sang o t n 18 ngàn ng thì ch c là tôi ph i b Tòa i-hình kêu án, mà h tôi b án


68

i-hình thì cô hai xin phép l m. Song mu n cho tôi b án sang o t, thì tr c h tl y m t s b c 18 ngàn ó r i m i i cáo tôi ng. V y thì cu n s v i chìa khóa t s tây, anh l y mà c t i, r i ra ti m m t l y luôn m t muôn tám em v nhà mà c t r i si ki n tôi .

K -Tâm v a nói v a móc túi l y cu n s v i xâu chìa khóa qu ng trên bàn ngaym t Tr ng-Xuân. Tr ng-Xuân ng i c p m t thì li c hai v t y, còn trong trí thì suyngh lung l m. K -Tâm ng ch ng n nh ngó Tr ng-Xuân, th y Tr ng-Xuân d -dthì nói ti p r ng:

- Anh ra ti m l y b c i.

- Chú m y xúi ta i n c p sao?

- Anh ng gi b liêm-s chi h t! Cha ch ! Vi c gì anh còn dám làm thay, hu ngchi vi c n y anh d -d n i gì! Mà anh còn kh quá! tôi ch giùm cho: d uanh có l y b c ó anh c ng ch ng mang ti ng n tr m n c p âu mà s . Anhgiàu sang quá, d u tôi có khai ra i n a, có ai tin tôi. Song d u tôi b án ày l ux tôi c ng vui lòng không thèm khai âu mà anh ng i. Anh c l y b c em vmà c t, r i ch ng Tòa i-hình kêu án tôi r i anh em s b c y ra mà tr l i choh i, anh nói r ng anh ti n-c tôi làm T ng-lý, tôi n gian c a h i bây gi anhch u em ti n y ra mà b i th ng. Anh làm nh v y thiên-h kính ph c anh bi tch ng nào; có l h không n cho anh b i th ng, b i vì h i còn l i n m b yngàn khác ch ch a l , ng i hùn ch a b thi t h i. N u h không cho anh b ith ng thì anh ã có danh l i thêm có l i nhi u n a. Còn tôi b ày r i thì anhlàm n cho cô hai xin tôi, r i hai ng i qua l i v i nhau ti n quá. Anh làmtheo nh l i tôi nói ó thì anh có danh, có l i, mà l i ph nguy n n a, anh hi uch a?

K -Tâm nói t i ó thì nghe ti ng K -Phùng khóc trong bu ng, r i l i nghe ti ngY n-Tuy t ru nho nh . Tr ng-Xuân ng i tay ch ng trán mà suy ngh hoài. Bà Ph ngóhai ng i m t h i r i bà nói r ng: Không nên âu cháu; th ng-th ng r i s tính, chmình vui s ng mà ph i làm th y hai b ày b l u thì t i-nghi p th y quá, làm nh v yth t c l m. Th y giúp cho mình r i bây gi mình i h i th y hay sao?

Tr ng-Xuân mu n nói mà r i không nói l i ng i suy ngh n a. K -Tâm th y v ym i c i g n mà nói r ng: Th a bà, bà c n nh làm gì, cho nh l y b c r i i cáo tôii mà. Ng i giàu sang nh nh thì bi t th ng ai! H ! V y cho thiên-h h bi t ng i

kh n-n n là ông Tr ng-Xuân giàu sang n y, ch không ph i là th ng K -Tâm nghèom t ây âu! N y anh, thu nay anh n ch hai ch giàu sang quá, d u ph i ch u x u h mà

ng giàu, anh c ng làm, d u b nh - nhu c mà ng sang, anh không n , anh quen tánhê-ti n, không bi t danh-d ph m giá c a k nam-nhi là gì, nên anh t ng thiên-h u

nh anh h t th y. Anh l m l m! i tuy là ng i nh anh v y thi t là nhi u, song c ngcòn có ng i bi t tr ng nh n ngh a h n b c ti n, bi t tr ng danh-d h n quy n t c, ch


69

không ph i m i ng i u nh anh v y âu. Anh ph i bi t r ng tôi ây là m t th ngnghèo m t, không c m n cho no b ng, không có áo m c cho m thân, nh ng mà anhth l y tôi mà xin tôi i tên làm anh, còn anh xu ng làm tôi, coi tôi có ch u hay không.Thà tôi làm th ng K -Tâm ch tôi không thèm làm ông Tr ng-Xuân âu. Anh ngt ng tôi ch u nôm cho con bà ây, là ch ý tôi mu n n ti n c a anh ho c c tâm mu nk t duyên v i cô hai. Không, tôi không thèm cái nào h t, ng b c c a anh s ch-s gì,còn - nói ra ph i xin l i bà - giá c a cô hai th p th i l m. Ch ng gi u anh n a mà gì, tôilà m t th ng chán i, tôi th y thiên-h h ai giàu sang thì b u theo b , d u làm qu yh c ng khen ph i, còn ai nghèo hèn thì h b u theo khinh b c, d u ph i h c ng chê làqu y, mà h l i th ng cho m y a nghèo nh tôi là quân vô d ng, là nh -nhu c, b iv y th y-giáo Th th y c y tôi nôm giùm, tôi ch u li n, ng th coi ai trong s ch, ai nh -nhu c, ai có ích cho i, ai làm h i xã hôi. Tôi nói thi t cho anh bi t, anh c l y b c r ii cáo tôi i, ng d -d gì h t, thân tôi là thân ch t r i, d u ây hay là trong khám

tôi coi c ng v y, tôi c n gì âu. Anh c làm n i mà, làm th coi ai x u, ai t t. Tôi làmn cho anh v i bà ây, tôi trong s ch không n c p c a ai, mà tôi tù ngh tôi có nh c gìâu. Có nh c là nh c cho bà ây có r n c p, nh c cho cô hai có ch ng b ày, nh c

cho th ng nh có cha kh n-n n. Tôi xúi anh ó là thi t tình, ch không ph i nói l y âu.

K -Tâm nói d t l i r i th c tay vào túi qu n i qua i l i. Tr ng-Xuân gi n mànói ra không ng nên ng i l ng thinh, còn bà Ph h -th n quá nên day m t vô vách têmtr u mà n, không dám ngó K -Tâm. Th ng Qu i i ch v , b c vô b m r ng: Th abà, tôi em cho bà Thông m t nhánh cau, bà bi u tôi v nói bà cám n l m và có g i chobà hai ch c tr u ng-Nai ây . Tr ng-Xuân th dài m t cái r i ng d y th a v i bàPh mà v , không thèm nói t i K -Tâm, K -Tâm ra c a ngó theo, ch ng th y Tr ng-Xuân i xa r i m i tr vô l y nón và t giã bà Ph mà ra ti m. Anh ta i ng m t khúc

ng thì th y th ng Qu i ch y theo a cu n s và xâu chìa khóa mà nói r ng: Th yb quên s v i chìa khóa trên bàn nên bà bi u tôi ch y theo a cho th y . K -Tâm l yhai v t y b túi, cám n th ng Qu i r i i n a, song i ch m ch m, tay ch p sau ít, m tngó xu ng t, b coi suy ngh lung l m.

ù


70

(10)

K -Tâm ra v r i, bà Ph không yên trong lòng, n m ng i không ng, nên i d ongoài v n cho khuây lãng. Y n-Tuy t b ng con ra n m trên ván, r i l i ng d a c as mà ngó ra sân. Tr i g n t i mà l i chuy n m a, nên gió th i cây lá lào-xào, mây gi ngt b en k t. Bà Ph ngoài v n b c vô h i t èn r i d n c m n. Hai m con ng in c m, không ai nói t i ai, xem ra d ng nh m i ng i u có vi c lo riêng mà không

th t bày v i nhau cho ng v y. Ngoài sân m a ào-ào, n c máng x i ch y vô lu ngher n-r n. Gió t t ng n èn xao xuy n, làm cho trong nhà lúc m lúc t không ch ng; ch pnhoáng u nhành sáng tr ng coi ra ngoài v n ch ch en phát s .

n c m r i Y n-Tuy t thì ng i trên ván mà cho con bú, còn bà Ph thì ng i bênkia mà n tr u. Ngoài sân gi t m a ã d t, nh ng mà n c ng trên nhành còn r i l p-

p bên vách t ng; sau v n lu ng gió ch a tan, b i v y lòn vào trong nhà mà ph t bayph che cánh c a. Bà Ph m i nói v i Y n-Tuy t r ng: Nh có th y hai che y giùm,nên t n m ngoái n n m nay m con mình bình an, kh i ti ng t m chi h t. Không bi tsao mà th ng T ng nó gi n nó mu n u i th y. Má s th y gi n, r i th y ra kh i nhà th yki m chuy n x u c a mình th y nói b y nói b mình ch u sao ng. Th y bi t chuy n nhàc a mình h t, h th y i r i thì l gì th y không nói. N u th y vi t trong m y t nh t-trình thì L c-t nh h hay h t, cha ch là kh Y n-Tuy t nghe m nói thì không cãi l ,c ng i ngó ngay vào vách, n c m t r ng-r ng, mà m t coi gi n l m ch không ph ibu n, bà Ph t ng-h ng v a mu n nói n a, b ng nghe ngoài ngõ có ti ng kêu r ng:Qu i a, Qu i, ra m c a, nghe không

Bà Ph kêu ti p th ng Qu i r i nói v i Y n-Tuy t r ng: B a nay th y hai sao l iv ban êm. Mà tr i m a dông t-át th y v làm gì kìa?

Y n-Tuy t th ra, b ng con vào trong bu ng. Th ng Qu i m c a ng r i, th yK -Tâm xâm-xâm i vô, mình m c b tây xám, bâu rách, c a tay x i, ch n manggiày en c ng c ; b n y là m c trong lúc g p T -Th bên M -Tho. Bà Ph th ynón c a th y b gi t m a l m- m, qu n c a th y b bùn v ng l m ng, bà m i h i r ng:

- Th y i xe hay là i b ?

- Th a, tôi i b . Tr i m a xe kéo rút v ngh nên kêu không c cái nào h t.

- B a nay m a mà tr i l i dông d quá.

K -Tâm kéo gh ng i, r i l y thu c ra mà hút không nói chi h t. Bà Ph nghi choK -Tâm vô là có ý t vi c chi ây nên bà ng i c li c dòm K -Tâm hoài. Cách m t h iK -Tâm m i ng d y mà nói r ng: Th a bà, tôi là a chán i mu n th y nh n tìnhcho áo nên m i giúp ng danh ti ng giùm cho nhà bà và th y Cai. Tôi có ham giàusang nh h v y âu, giàu sang nh h ó mà t t gì, còn nghèo hèn nh tôi ây có x uâu. H n m t n m nay có l bà c ng bi t tánh tình c a tôi chút nh. Bà ngh l i mà coi,

tôi có làm ho c tính i u chi trái v i ph n s c a tôi ch ng? âu có! Ngày nay th y Cai


71

mu n l y ngh a làm thù, mu n i n ra oán; thu nay tôi bi t nh n-tình ã nhi u, mà tôich a th y vi c nh v y; nay tôi bi t thêm m t i u n a thi t là tôi m ng vô cùng. Tôi vôây là vô ng mà th a cho bà hay r ng sáng mai tôi i, b i vì th y Cai không mu n cho

tôi n a thì tôi i, ch tôi c i v coi ti m có ích l i chi cho tôi, mà tôi ph i c l chok giàu sang h khinh b

Bà Ph tuy th y K -Tâm v i Tr ng-Xuân cãi c v i nhau h i tr a thì bà ã nghiK -Tâm không ch u n a, song bà nghe K -Tâm nói m y l i thì bà b i r i vô cùng. Bàs h K -Tâm ra kh i nhà r i anh ta nói b y, r i ti ng x u cùng trong x , b i v y khí thìmát m mà bà mu n m -hôi. Bà khóc và nói b u-b o r ng: Th ng T ng nó nónggi n, th y ch p nó làm chi. Nh n th y b o b c nên h n m t n m nay danh ti ng c a mcon tôi m i ng vuông tròn, n u th y ra kh i nhà thì ch c m con tôi x u-h l m. V yxin th y có làm n thì làm giùm cho trót, d u th nào th y c ng ngh b ng m con tôi chn u th y không th ng ch c là m con tôi kh n-kh l m .

K -Tâm nghe nói t c c i r i áp r ng: Th a bà, m y l i bà nói ó làm cho tôibu n nhi u h n n a. Bà s h tôi ra kh i nhà r i tôi em chuy n x u c a nhà bà mà raora cho thiên-h bi t hay sao? Th a bà, thu nay ng i ta th ng làm nh v y, h th ngthì nói t t, gi n thì nói x u. Mà khi tôi vô làm t t giùm cho bà, là làm c u vui ch có ph ilà vì th ng bà âu, nay tôi ra là t i tôi h t mu n n a, ch tôi c ng ch ng gi n ai mà bàs tôi nói. Xin bà ch t ng b ng tôi nh b ng thiên-h v y mà t i nghi p cho tôi.

Bà Ph tuy là ng i nói chuy n gi i, bi t tráo tr , bi t d u ng t, bi t cân l i n ngti ng nh , bi t d n tích xa lý g n, song bà ch a t ng nghe ai nói gi ng d k nh gi ngc a K -Tâm v y, nên ng -ng n không i áp ng, bà c n n n K -Tâm ng gi n, thinh tho ng r i s tính. Hai ng i nói chuy n n 10 gi , K -Tâm mu n ki u t v ti m,bà Ph l i theo c m l i mà ng . Lúc y tr i m a l n, ph n thì không có xe, nên K -Tâm ph i v ng l i l i nhà bà mà ngh .

K -Tâm m giày c i áo r i n m t i b ván ngoài. Bà Ph kêu th ng Qu i bi uóng c a r i i theo nó xu ng nhà sau, a cho nó m t ng b c mà d n r ng: N y, con

ng r i khuya th c d y cho s m, i xe l a qua B n-Tranh m i th ng T ng qua l p t ccho bà nói chuy n nghé. Nh nó có h i bà có chuy n gì, thì con th a r ng th y hai th yphi n, mu n b ti m lúa mà i làm vi c trên Sài Gòn, nên nó ph i qua mà tính côngchuy n ch tr không ng. Con nh nói rõ ràng, nghe không con.

Khuya th ng Qu i th c d y i qua B n-Tranh. Tr ng-Xuân nghe nói K -Tâmtính b ti m mà i, thì c ng s anh ta ra kh i r i em chuy n x u c a mình mà bán rao,nên ng i xe h i l t- t i li n. i d c ng Tr ng-Xuân nh nh ng l i mình nói n ng-n v i K -Tâm hôm qua thì n-n n l m. Anh ta th m ngh ch chi mình dùng l i d ung t mà d d thì cõ l ng vi c h n. Thôi, qua ây mình n n-n cho nó l i, r i saus tính; n u nó không ch u, mình h a cho nó ti n nhi u thì ch c nó mê ch gì. Anh ta ãtính nh v y mà c ng không yên lòng, b i v y qua n Tân-An anh ta ghé nhà T -Thmà thu t s chuy n K -Tâm òi i cho T -Th nghe, r i m n T -Th i v i mình vô


72

nhà bà Ph mà nói giùm. Ngày y nh m chúa nh t, mà h n m t n m nay T -Th m nti n b c c a Tr ng-Xuân c ng nhi u r i nên ng i ta c y không l t ch i, nên l t- tthay áo i qu n mà i v i Tr ng-Xuân.

Sáng b a y bà Ph không cho m c a mà c ng không cho nói chuy n l n, b iv y K -Tâm n m p m n ng hoài, n tám gi nh có K -Phùng trong bu ng khócom-sòm, anh ta m i gi t mình th c d y. Bà Ph ã sai chín H u i mua n s n r i,nên K -Tâm r a m t thay v a xong bà h i b ng cà-phê bánh mì ra cho K -Tâm lótlòng. Bà Ph ân c n ti p ãi, tính c m K -Tâm l i mà ch Tr ng-Xuân qua. Bà ctheo can gián hoài và xin K -Tâm th ng b ng bà. K -Tâm ã quy t nh b mà i, nênth y bà h u ãi thì c i th m trong b ng, có ý coi bà làm th nào. Ch ng dè n 9 gir i nghe xe h i ng ng ngoài c a, r i th y Tr ng-Xuân v i T -Th th ng-th ng i vô.K Tâm dòm th y v y thì hi u ý bà li n, song coi m u k th nào, nên ng i c ikhông nói chi h t.

Tr ng-Xuân v i T -Th b c vô, K -Tâm ng d y chào h i l -là, ch khôngni m-n nh m y l n g p tr c. B Tr ng-Xuân coi b ng l m, còn bà Ph mu n nói,song không bi t làm sao mà kh i u, T -Th th y v y m i h i K -Tâm r ng:

- Tôi nghe có vi c gì mà l n-x n ó v y anh?

- Có vi c gì l n-x n âu?

- Nghe nói anh tính i âu ó?

- , ph i. H i ó anh T ng có giao h ch ng nào anh bi u thôi, thì tôi ph i thôili n. Nay nh không mu n cho tôi n a thì tôi i, ch có chi âu mà l n-x n.

- É! B y l m nà! i âu? Anh i r i ti m lúa ai coi?

- V y ó có ph i là vi c c a tôi âu mà anh h i v y. Ai coi t ý h i ch . Tôi làmgiùm mà ch i ng cho thiên-h khen bà ây có r buôn bán gi i v y thôi, chtôi có l i gì mà tôi lo.

- Anh nói v y sao ph i?

- Anh thi t gi ng thiên-h quá! Ph i, tôi là a nghèo hèn có nói l i nào là l iph i âu! Anh c ng là t i b ít k giàu sang, h c nh anh v y mà h c làm gì?

T -Th m c c ng i l ng thinh không bi t nói sao ng. Tr ng-Xuân m i ngd y mà t thu c hút và nói r ng:

- D ng hai

- Bây gi còn kêu tôi b ng d ng n a mà làm gì?

- Hôm qua tôi nóng gi n tôi nói l nhi u l i n ng, xin d ng ch phi n. N ud ng gi n tôi d ng b i thì khó cho tôi l m, b i vì h d ng i thì tôi ph id p ti m lúa ch ai mà coi


73

- Th y thi t là m t ng i gi d i không ai b ng. M i vi c th y u làm gi h tth y.

- Tôi có d i d ng vi c nào âu mà d ng nói nh v y?

- À, n u th y mu n bi t xin th y ng i xu ng, r i tôi nói h t cho th y nghe. Phàmàn-ông con trai i c i v là có ý mu n l p nên gia-th t r i sanh con cháung n i nghi p lâu dài. Th y i c i v không có ý ó, mu n c y th bên v

mà làm sang tr ng, ch không k chi là gia th t, d ng y không ph i là th y d ii hay sao? Th y có v r i mà bà ây là dì ru t c a th y, cô hai nhà là em

th y, th y l i không k ngh a bà con, th y làm cho h danh ti t c a em gái th y,r i th y ch y s p ch y ng a ki m ng i nôm giùm ng che mi ng thiên-h , n uth y nói r ng th y ây không gi d i, v y ch th y làm chi v y? Ngày nay th y

ng làm ông T ng r i, th y ngh d u bây gi v th y có hay c ng ch ng h i gì,b i v y th y mu n u i tôi i ng cho th y qua l i nhà n y cho d , mà th ykhông ch u nói thi t r i th y l i ki m c khác mà nói. R i bây gi tôi i, th y stôi ra kh i ây tôi báng rao x u h , mà th y l i bày chuy n nói r ng tôi i thìkhông ai coi ti m lúa, th y ngh l i mà coi có ph i là th y d i luôn v i tôi n ahay không? Tr c khi tôi ch u giúp th y thì tôi có bu c th y d u vi c gì c ngph i thi t tình v i nhau, b i vì tôi ch u làm chàng r gi là ý tôi mu n d i thiên-h ng giúp giùm cho th y mà thôi, ch tôi không ch u d i th y. Nay th y b i

c thì tôi không th giúp n a. B nào tôi c ng i, th y ng có nhi u l i vô ích.Song tr c khi tôi t giã th y, tôi làm n nói giùm ít l i cho th y bi t; tuy là in y thiên-h u gi d i h t th y, song n u mình mu n cho h n thiên-h thì

ng thèm gi -d i m i ng. Th y giàu mà thi u gì ng i khác giàu h n th y.N u th y ng gi d i thì t nhiên không ai b ng th y ng. Mà th y có ti nnhi u, có quy n l n, thiên-h h v th y, nên làm qu y h không dám c i tr cm t th y, nh ng th y dám ch c sau l ng h c ng còn khen th y n a sao? Ví nhphong i t c b i ngu mu i h t th y, c khen k giàu sang, ch không k chi làph i qu y gì n a, th y làm qu y không ai c i th y, song có l th y th y c câyth y c ng h th m ch . N u th y không bi t h th m thì thôi, tôi nói n a c ngvô ích.

Tr ng-Xuân nghe K -Tâm nói m t h i, thì h -th n quá nên ng i g c m t, khôngcãi chi ng h t. Cách m t h i anh ta nh t nh m i n n n r ng: D ng gi n nên d ngnói n ng n , tôi c ng ch ng c ch p làm gì. Thôi xin d ng ng có phi n n a. Bây gid ng mu n sao tôi c ng ch u h t, d ng coi ti m mu n n l ng m t tháng bao nhiêuc ng ng, hay là bây gi d ng c n dùng bao nhiêu ti n tôi c ng a cho mà xài .

K -Tâm c i ng t mà áp r ng: C -ch c a th y k quá, tôi ch u không ng n a.Th y th y thiên-h ham ti n, thu nay có vi c gì th y c ng vãi ti n ra mà mua lòng ng ita, r i th y t ng tôi ây c ng nh thiên-h v y, nên th y l y ng ti n mà khiêu lòngtôi. Tôi nói cho th y bi t, th y l m l m! Tôi không ph i nh h v y âu. Tôi tr ng là


74

tr ng ng i ch n chánh, tôi m n là m n ng i bi t ngh a, ch ti n b c c a th y có ngh a-lý gì âu. Thôi, tôi không mu n nói chuy n nhi u v i th y n a. Xin bà v i hai th y l iây mà an h ng hi n-vinh, cho tôi i, ph n tôi nghèo hèn thì tôi ph i tìm ch n nghèo

hèn mà n ng d a .

K -Tâm d t l i li n ng d y ch p tay xá bà Ph r i d m b c ra c a. Bà Phb i-r i quá nên bi u r ng: Th y hai, th y có i thì th ng-th ng cho tôi phân ôi l ir i s i . K -Tâm l c u, b không mu n nghe. T -Th th y v y m i ch y l i n m tayc a K -Tâm mà kéo l i. B n ng i ang ch n-r n, b ng th y Y n-Tuy t trong bu ngb ng con i ra, l i ng ngay tr c m t K -Tâm mà nói r ng: Th y hai, xin th y ch m-ch m i em nói ít l i r i s i . K -Tâm th y Y n-Tuy t ra c n thì ch ng-h ng. B y lâunay anh ta ã có ý khinh-th Y n-Tuy t, b i v y anh ta ngó ngang Y n-Tuy t m t cái r iday m t ch khác mà h i r ng: Tôi v i cô có chuy n gì âu mà nói? Y n-Tuy t ápr ng: Th a ph i. Tôi ã bi t th y r i, nên không c n ph i nói ra làm gì. Tôi mu n nói lànói v i má tôi, song xin th y t m ng i nghe tôi nói r i s i, ch tôi m t chút thì c ngch ng mu n gì .

Bà Ph nghe Y n-Tuy t nói m y l i, bà không hi u ý con mu n nói vi c gì, nên bàlóng tai mà ch . Còn Tr ng-Xuân và T -Th thì ng i ch ng-h ng, nên hai ng i ngónhau r i kéo gh mà ng i. K -Tâm th y v y c ng ng i t m trên u bàn mà ch coi Y n-Tuy t phân u chi.

Y n-Tuy t i l i g n bà Ph , con n m ng a trên ván, r i cô ta ng i b p d ig ch, cúi u l y Bà Ph và nói r ng: Th a má ph n con là con gái, mà con không bi tgi gìn danh giá, làm cho m t ti t m t trinh, cho má nh c lòng lo l ng h n m t n mnay, con ngh l i t i c a con d u tái sanh m y i con c ng ch a chu c ng. Vi c c acon làm thì ã x u thân con, mà l i còn nh nhu c lây cho t i cha m ông bà, l thì conph i t v n mà ch t li n, nh con ã tính h i thu ban u m i ph i. Nh ng vì trong lúcy con còn ngu mu i, không rõ ng nào là ng chánh, n o nào là n o tà, nên nh ngl i má khuyên con thì con t ng là ph i h t, con m i xuôi thu n cho ng i i coi r ic i, t ng là làm nh v y danh ti ng con kh i nh c kh i nhã. Nào dè t hôm qua nbây gi con nghe nh ng l i c a th y hai bày t thì con h i ng , nh t i nh ng vi c s p

t ng mà gi u gi m thiên h ó thì con h th n vô cùng. Mình ã x u mà còn mu nlàm ng i ph i thì gi d i thái quá, con không th nào ch u n a ng. Th a má, con ã lmang t i th t hi u v i má r i, ki p n y con không bi t sao mà chu c ng. V y con l ymá xin th t i cho con; con nguy n ki p sau nh con ng tái sanh làm ng i, thì con st n tâm t n l c mà báo b ngh a cù lao, n b i n cúc d c, ch ki p n y má ng kthân con n a làm gì .

Y n-Tuy t và nói và l y và khóc. Bà Ph ng lòng nên c ng khóc òa. Y n-Tuy tl y m r i m i b ng con i l i ng d a bên K -Tâm mà nói r ng: Th a th y, vi c nhàtôi ã tính xong r i, v y thì th y tính i âu tôi c ng i theo v i

K -Tâm nghe nói ch ng-h ng, nên ng d y ngó Y n-Tuy t mà h i r ng:


75

- Cô theo tôi làm chi?

- Th a th y, th y h i sao k v y? Th y ã c i tôi làm v , thì ch ng âu v ó,ch sao mà th y h i k v y.

- Tôi ã có giao k t r ng tôi c i cô là c i gi ng che mi ng th gian giùm chocô mà thôi, ch có ngh a v ch ng gì mà bây gi cô theo tôi.

- Th a th y, tôi c ng bi t v y l m ch !

- N u cô bi t sao cô còn tính theo tôi.

- Th a th y, ph n tôi tuy ngu mu i, nh ng mà tôi c ng bi t ph i qu y ch ch ngkhông, b i v y khi tôi l m l i r i thì tôi t nguy n ph i ch t m i kh i nh c.Ng t vì má tôi già y u, hiu qu nh m t mình, n u tôi ch t thì tôi ch ng kh i s u cho m . ã v y mà má tôi l i theo khuyên gi i khóc lóc hoài, bi u làmtheo thói i ki m th mà kh a l p ti ng nh , nên b t c d tôi ph i ch u v y.Tuy v y mà tôi ã t nguy n cho n ngày ch t tôi c ng ch ng dám thác thâncùng ai n a.

- N u cô bi t h nh v y, mà sao ngày tôi n coi và ngày tôi n c i, cô dámch ng m t, không chút th n thùa?

- Th a th y, t i th y không rõ vi c riêng c a tôi, nên th y chê tôi nh v y c ngph i, ch tôi trong bu ng nghe th y n nhà thì tôi h ng i nên tôi khóc lubù, má tôi ph i làm gi n làm h n, tôi m i lau n c m t mà b c ra ó.

K -Tâm ng suy ngh m t h i r i nói r ng:

- Tôi là a nghèo hèn, ham ti n ham sang nên ã bi t cô là gái h mà còn i c icô, v y thì tôi có x ng áng gì mà làm ch ng cô?

- T hôm qua cho n b a nay tôi nghe nh ng l i th y bày t , thì tôi m i bi t th ylà chân chánh quân t , còn h gian d i ti u nhân, ch thi t thu nay tôi ã t pquen theo th - thái nh n tình, nên tôi tr ng k giàu sang còn khinh th ng ng ihèn h . Ch ng gi u chi th y t n m ngoái cho n nay thi t tôi khinh b th yl m, bây gi bi t ng b ng th y tôi m i kính ph c th y.

- Tôi ây c ng v y. Khi tôi ch u c i giùm, thì tôi ngh cô là gái bi t i u, b i v ytôi m i bu c b a tôi i coi và tôi i c i cô không ng khóc, b i vì n u cô bi th cô khóc, mà tôi không bi t h tôi c i, thì tôi là ng i gì. Ch ng dè n coithì b cô t nhiên, mà n c i b cô c ng t nhiên, b i v y tuy tôi không nói rach trong trí tôi chê th m cô l m.

Y n-Tuy t nghe nói nh v y thì lau n c m t r i c i. K -Tâm day l i th y bàPh v i T -Th ang ng i ch m ch mà nghe, còn Tr ng-Xuân thì i vòng l i ng g nc a s . K -Tâm th dài ra r i nói r ng:

- Cô theo tôi không ng.


76

- Sao v y? Hay th y ng i vì chút con n y ch ng?

- Không. Nó m i n m sáu tháng mà bi t gì. ã v y mà theo khai sanh thì nó làcon c a tôi, n u tôi nuôi d ng nó thì l n nó gi ng tôi, ch nó theo ai mà tôing i.

- V y ch t i sao th y d -d . Hay là th y chê tôi gái h th t ti t, nên th y khôngành k t duyên v i tôi ch ng? Th a th y, tôi tuy h hèn, nh ng mà nh th y ch

ng h c b ch, nên bây gi tôi ã bi t l chánh tà r i, l nào tôi dám èo b ngl m d b kinh7 . Tôi xin theo th y ây là vì mang n th y b o b c danh ti ngcho tông-môn, l i th y th y nh nhánh bông sen, d i bùn v t lên mà khôngl m bùn, nên tôi nguy n i theo tr c là n n c u giúp, sau n a h c i thanh-b ch.

- Không. Cô là con nhà quan, tôi là a hèn h , tôi âu dám chê cô. Mà theo l i cônói nãy gi thì tuy g ng trinh c a cô ã c r i, song t m lòng c a cô khôngchút b n. Tôi mà ng v nh cô thì may m n bi t ch ng nào. Ng t vì tôi là achán i, ã không màng giàu sang, mà l i còn khinh-khi màu son ph n, b i v ytôi s cô theo tôi thì cô c c kh mà l i ch ng vui n a ch .

- Th a th y, thói giàu sang tôi ã chán ngán r i, giàu ch ng nào càng b t nh n,sang ch ng nào càng gian d i, ch giàu sang nh h v y mà quí gì.

- Ví nh tôi nghèo c c l m, cô c ng theo hoài n a sao?

- Ch ng nào tôi ch t m i thôi. Th y có c m tôi n c m, th y có cháo tôi n cháo.N u cháo c m không có ph i n b p n khoai tôi c ng ch u.

- Ví nh ngày sau cô hay tôi là a n tr m cô c ng còn ch u làm v tôi n a sao?

- Không l th y là ng i gian. Mà i nay thiên-h h gi t ti n nhau, ai gi t ngnhi u h l i khen là gi i, b i v y th y có n tr m i n a, b t quá c ng nh h ,ch không qu y gì h n.

K -Tâm nghe Y n-Tuy t nói t i ó thì ng lòng r ng-r ng n c m t, r i thò tayvào túi móc ra m t bó b c qu ng ngay tr c m t Tr ng-Xuân mà nói r ng: M t l i trik quí h n ngàn vàng. V y thì l y 18 ngàn ng b c n y không làm gì. ó, tôi tr l i choanh ó! Tr ng-Xuân, T -Th và bà Ph th y u ng n ng , không nói chi ng h t. K -Tâm ch p tay xá bà Ph r i b c ra i. Y n-Tuy t b ng con i theo. Bà Ph l t- t ch ytheo níu áo con và r r i bà khóc lóc mà nói r ng: Con ôi! Con ành b má mà i saocon? N u con i thì má còn ai mà h -h n a. Thà là con mang ti ng h má c ng ít bu n,ch h con mà b má thì má r u ch c má s ng không ng. Thi t con ành gi t má haysao?

7 qu n b , trâm gai: ý nói ng i v hi n th c


77

Y n-Tuy t, nghe m nói m y l i, n c m t tuôn d m d , i thì au lòng, thì nh ctrí, b i v y không bi t nói sao cho ng. K -Tâm th y m con b n-b u, càng thêm nglòng, nên th a v i bà Ph r ng: B m bà, ch ng ph i tôi mu n làm ng t bà mà làm chi.Tôi b i ây là vì nhân tình gi -d i, làm cho tôi chán-ngán vi c i, nên tôi không

ng n a . Y n-Tuy t ti p l i mà nói r ng: N u má mu n cho hai v ch ng con âyv i má, má ph i u i quân gian-d i ra kh i nhà, r i c m tuy t ng cho léo hánh t i n a,ho c may v ch ng con m i ng .

Bà Ph li n buông Y n-Tuy t v i K -Tâm, ch y tr vào nhà, r i ch ngay m tTr ng-Xuân mà nói l n r ng: i, m y ph i i ra kh i nhà tao cho mau. M y là th nglàm ô danh x ti t con tao m y ng có lai vãng n ây n a. T rày tao không bi t dìcháu nào n a. M y giàu sang tr i k mày, giàu nh m y càng thêm nh c .

Tr ng-Xuân v i T -Th h -th n nên riu-ríu lên xe h i mà v . Y n-Tuy t v i K -Tâm m i d t nhau vô nhà, r i hai m con ôm nhau mà khóc. K -Tâm th y tình c nh nhv y l y làm au lòng, song c ng i im-lìm cho hai m con bày t chút tình dan-díu. BàPh khóc m t h i r i lau n c m t mà nói v i K -Tâm r ng: Con có lòng qu ng i, ãc u v t giùm danh ti ng cho nhà má, mà còn l i ch v giùm ng ngay cho má i n a.

n ngh a c a con má ch ng bi t l y chi mà n áp cho v a. V y n u con ch ng chêY n-Tuy t là gái h , thì má xin con vui lòng ây v i má, ng má d y nó h t lòng s atr p n ng kh n cho con, ngõ tr chút ngh a dài ân n ng.

K -Tâm áp r ng: Thân tôi nghèo hèn, theo i nay thì tôi ch ng b ng ai h t. Naybà th ng tôi bà nói nh v y, tôi s ngày khác bà th y h cao sang r i bà n n n ch ng .K -Tâm t ch a h t ý thì Y n-Tuy t h t mà nói r ng: Th y tuy nghèo hèn, nh ng màchân-chánh quân-t ; nh ng b c giàu sang i nay ai mà dám sánh v i th y. Tôi e là e tôikhông x ng k t duyên cùng th y mà thôi, ch sao th y l i ng i r ng ngày sau m con tôin-n n .

K -Tâm ngó Y n-Tuy t r i chúm-chím c i, làm cho Y n-Tuy t m c c ph i daym t ch khác.

K -Tâm ã não-n nhân tình m-l nh nên tính s ng là s ng ng coi i th màch i, ch không k chi th t gia. Còn Y n-Tuy t ã h vì danh ti t nh -nhu c, nên tínhs ng là s ng ng nuôi m cho n già, ch không còn mong t tóc n a. Mà nay vì ch

ng thinh ng khí, nh có th tình khúc tr c mà trai rõ ng lòng gái, gái bi t ng chítrai, r i k i ý ng i quên nguy n, tác thành giai ng u, ngh thi t c ng k .

K -Tâm vi t th giao ti m lúa l i cho Tr ng-Xuân, không thèm làm t ng-lý n a,r i nhà v i Y n-Tuy t, khi s a ki n tr ng cây, khi thì ngâm thi c sách, quy t vui thúgia- ình, không màng th t c.

Có b a tr i chi u mát-m , v ch ng d t nhau ra ngoài c u thang mà ng i, r i mócm i th c n mà câu, ch ng ôm con c m sách mà c. H ch ng c n o n nào hay thìc t ngh a l i cho v nghe, h v gi t ng con cá nào l n thì kêu ch ng giùm g .


78

Có khi ch ng c m dao i c t bông, thì v xách gi d t con theo sau mà l m, th ycái bông nào t t thì v ch ng xúm l i mà nhìn. Có êm tr ng t tr i trong v ch ng nh cgh ra tr c sân mà n m, r i lu n th thái nhân tình, ý hi p ý, tâm ng tâm, thi t làt ng c.

Nh ng ng i bi t tâm-s c a K -Tâm v i Y n-Tuy t, k thì khen K -Tâm cóph c, thân nghèo mà c i ng v giàu sang, còn k thì khen Y n-Tuy t có ph n, ãth t ti t r i mà c ng còn có ch ng ng. Bà Ph nghe l i d ngh y bà không bu n mà bàl i c i r i nói r ng: Bi t ai là có ph c, mà bi t ai là có ph n? N u K -Tâm mà khôngg p c nh gia- ình nguy bi n, thì âu ch c ch ng n y v ó. Còn n u Y n-Tuy t màkhông l n m mùi i ng cay, thì c ng không ch c v n y ch ng ó. ng i hi mtr , có ng i kh cho t i già, mà ch a bi t khôn ng, thi t là t i nghi p .

Thi t v y l m chút!

H T

(theo b n in c a NXB Ph ng Nam Sài Gòn 1952)